Professional Documents
Culture Documents
ActiveDocs - مدیریت منابع آب14
ActiveDocs - مدیریت منابع آب14
ActiveDocs - مدیریت منابع آب14
آب گران بها ترین ثروتی است که برای زیستن و ادامه زن دگی در اختی ار بش ر ق رار گرفت ه ،اهمیت آن
منحیث ماده حیات بخش در همه اکناف کره زمین کامالً واضح است ،ولی مناطق ک ه در جفرافی ه خش ک
و نیمه خشک کره زمین واقع است ،اهمیت آن از همه مکان ها بیشتر میباشد .کثیری از جوامع بش ری ب ا
درک اهمیت حی اتی آن ،آب را در اعتق ادات خ ود منحیث نم اد ارزش مند آگ اهی ،پ اکی و ی ا ایم ان قب ول
نمودند .ادیان آسمانی در مورد آب منحیث ماده جزالینفک حیات ،تذکراتی با اهمیتی داشته ،از همه بُلندتر
در دین اسالم ،آب از جایگ اه خ اص و اهمیت بس زایی برخ وردار اس ت .در ح دود ۱۴۰۰س ال قب ل دین
مبین اسالم ،به آب اهمیت فراوانی داده ،به نح وی ک ه در ح دود ۶۳مراتب ه ذک ر کلم ه آب در ۴۳س وره
مبارکه تکرار شده ،ک ه تع ابیر مختل ف در آی ات ق ران مجی د بی انگر جایگ اه رفی ع و قداس ت آب را بی ان
میدارد .قران کریم آب را مایه حیات همه موجودات معرفی کرده ،می فرمای د :و جعلن ا من الم ا ک ل ش ی
حی ـ و هر چیزی زنده ای را از آب پدید آوردیم ( .سوره انبیا ،آیه ) ۳۰در جای دیگ ری خداون د متع ال
می فرماید :آیا ندیده ای که خدا از آسمان آب فرستاد ،و زمین پر سبزه گردید ،هر آینه خداوند باریک بین
و آگاه است( .سوره حج ،آیه )۶۳این آیه که ساخت و س از زمین را ب ا دقت ش گفت انگ یز جه ان هس تی
بیان می دارد ،ولی مستقیما ً بشر را هشدار گونه وا می دارد ،تا مداخله در ط بیعت و اس تفاده از من ابع آن
را از منظر اقتصاد ،علوم تخنیکی ،ابداع مواد مختل ف س اختمانی و در دس ترس داش تن ماش ین ه ا غ ول
پیگر ساختمانی نگاه نه نماید ،بلکه این معماری الهی که با پیوند و تسلس ل معج زه آس ا ت رکیب یافت ه ،ک ه
وصف کامل آن بیرون از حیطه فهم انسانی قرار دارد و ابعاد کامل آن الی اکنون با هم ه دس ت آورده ای
علمی ناشناخته مانده و در پ رده اس رار ق رار دارد ،از ای نرو لزوم ا ً انس ان بای د ب ا احتی اط کام ل مط ابق
ظرفیت های طبیعت ،مداخله و استفاده نمای د ،در حف اظت و اس تفاده آن دقت نه ایی را ب ه خ رچ ده د ،از
اینرو خداوند متعال در مورد آب که پیدایش حیات هر چ یزی را از آب دانس ته و ب رای بش ر واض ح می
سازد تا در امور محافظت و استفاده آن بطور عالمانه و کمال دقت تپ و تالش نمایند.
از اینکه حدود ۲.6فیصد آب جهان شیرین و قابل بهره برداری است ،بشر غ رض ادام ه حی ات خ ویش
از منبع مح دود مط ابق تغ یرات ط بیعی و محیطی همیش ه در جس تجوی دری افت راه مناس ب اس تفاده آب
بودن د ،در این ج د و جه د زن دگی ،اک ثراً موف ق ب ه دری افت راه ه ای مناس ب و کارآم د اس تفاده از آب
میگردند .تحوالت سرسام آور اجتم اعی ،سیاس ی و اقتص ادی ک ه در جه ان ک ه از نیم ه دوم ق رن گذش ته
بیشتر شدت یافته و الی اکنون ادامه دارد ،این تحوالت بنا بر تغیرات اقلیمی شتاب بیشتر یافته است ،و از
طرفی هم نظر به ازدیاد نفوس و نیاز های مرتبط به آن ،منابع آب در مذیقه ق رار گرفت ه اس ت ،از ای نرو
دانشمندان و محققان مسایل آب عقیده دارند که ه زاره س وم ه زاره آب اس ت ،موض وعات و چ الش ه ای
بیش تری جه انی ب ر مبن ای آب پدی د خواه د آم د و می توان د مهم ت رین عام ل در ایج اد بح ران جه انی و
منازعات باشد .به اساس همه این واقعیت ها ،مدیریت معاصر منابع آب مستلزم دید وسیع و همه جانبه را
که بر واقعیت های کنونی بنا یافته باشد ،ایجاب می نماید.
توزی ع ن امتوازن زم انی و مک انی من ابع آب ب ا نیازه ای زم انی و مک انی جمعیت ،روش ه ای نادرس ت
استعمال و استفاده از آب ،فقدان و نارسایی جوانب حقوقی مالکیت و بهره ب رداری از من ابع آب ،اف زونی
و تغیر ماهیت آلودگی ها ،ارتقای سطح زندگی ،رفا ،صحت و روش مصرف و سر انجام ازدیاد مصرف
آب ،حاصل از جمعیت و تبعات آن سبب شده تا منابع آب ،با کاهش سرانه آب شیرین قابل دس ترس منج ر
گردد ،روی این اساس بحران کم آبی ،بیش از گذشته تشویش ها را به وجود آورده است.
کشور مان که یک سو در مجاورت کمربند خشک و نیمه خشک کره زمین ق رار دارد ،عالوت ا ً از جمل ه
ده کشور زیاد متأثر شده از تغیرات اقلیم نیز میباشد ،این عوامل تأثیرات قابل مالحظه یی بر منابع محدود
آبی کشور داشته و آن را کاهش داده است ،تبعات آن در عرصه اجتماعی ،اقتص ادی و ایکول وژی چ الش
های عدیده یی را بوجود آورده است ،همه این واقعیت ها ما را مجبور می س ازد ت ا در م ورد هم ه ام ور
آب مجدداً با دقت کامل غور نمایم ،سیاست های مدون ،استراتیژی ها و قوانین را ب ا ش رایط کن ونی وف ق
داده و طوری تدوین نمایم تا از این سرمایه بی بدیل کشور اسفاده اعظمی برای نسل ه ای کن ونی و آین ده
استفاده اعظمی به ط ور پای دار ص ورت گ یرد ،از اینک ه تحق ق این ام ر مهم بی دون حکم رانی م ؤثر آب
ناممکن میباشد ،بنا ً در کل حکمرانی آب را مطابق واقعیت های امروز در سکتور آب چنان حاکم نمایم ت ا
بتوانیم حق استفاده از آب را برای نسل امروز و فردا منحیث امانت ،تأمین نمایم.
حکمرانی آب
حکمرانی آب چیست؟
حکمرانی آب همان رفتار کنترول کننده ای است که از طریق اقدامات مدیریتی و یا با وضع مق ررات آب
در طیف وسیعی از سیستم های سیاسی ،اجتماعی ،زیست محیطی ،اقتصادی و اداری ب ه ک ار گرفت ه می
ش ود و نهایت ا ً منج ر ب ه تنظیم تخص یص و بهب ود ش رایط به ره ب رداری از آب می گ ردد .حکم رانی آب
مشخص میکند که چه کسی و در چه شرایطی به آب دسترسی دارد ،حف اظت کمی و کیفی از آب چگون ه
است ،قاعده مدیریت آب چیست و نقش مشارکت جوانب در تص میم س ازی و تص میم گ یری ت ا کجاس ت،
سیاست های بهره وری و صرفه جویی در مصارف آب کدامند ،داوری اختالفات و تعارض ها ب ه دس ت
کیست ،که در رابطه نقطه تمرکز آن بر سه پرسش محوری قرار دارد :تصمیمات چگون ه اخ ذ می ش ود،
چه کسی می تواند آب را مصرف کند و چگونه از پایداری منابع آب حفاظت می شود.
طوریکه ذکر گردید حکمرانی آب عبارت اس ت از نظ ام ه ای سیاس ی ،اجتم اعی ،اقتص ادی و اداری در
امور آب است ،مستقیم و یا غیر مستقیم بهره برداری ،توسعه و م دیریت م ؤثر من ابع آب و ارئ ه خ دمات
آب در سطوح مختلف جامعه را تحت تأثیر دارد و یا حکم رانی آب را مجموع ه ای از ابزاره ا (نه ادی)
می داند که ه دف از آنه ا ارتق ای کارآم دی ،براب ری و اثربخش ی م دیریت آب می دان د ،این رویک رد را
گاهی حکمرانی خوب هم می نامند .در این روی کرد ،حکمرانی ابزاری است که باید طراحی کرد ت ا ب ه
نتایج مشخص رسید ،اما رویکرد دومی حکمرانی ناظر ب ر تحلی ل پروس ه ه ای تص میم گ یری منازع ات
است ،مسلما ً هر دو رویکرد باید در امور آب مدنظر قرار گیرند .بالخره حکمرانی آب ،مستلزم تحلیل ب ه
هم پیوستگی های اکولوژیکی ،اجتماعی و تخنیکی است.
در رفع کاستی های کار آم دی نهاده ای حکم رانی آب بای د ب ه عوام ل و مؤلف ه ه ای متع دد توج ه ک رد،
ازجمله برای اصالح یا بهبود نظام حکمرانی و دستیابی ب ه حکم رانی م ؤثر آب ،ک ه ت أمین این ام ر مهم
مستلزم اصالح قواعد یا ظرفیت حکمرانی آب است.
در نظام حکمرانی آب ،نقطه کانونی و متمرکز در مفهوم اقتدار و عوام ل م ؤثر در اعم ال آن اس ت ،این
محوریت از بررسی تحلیلی مؤلفه های حکمرانی و وض عیت نظ ام حکم رانی آب کش ور ک ه عبارتن د از:
ساختار اداری ،سیاست ها ،قوانین ،هدف گذاری ،تأمین مالی ،پاسخگویی ،اطالعات و ارتباطات ،ظرفیت
ها و مشارکت که برای ش ناخت بیش تر و تحلی ل به تر در نظ ام حکم رانی کش ور ض رور میباش د ،ب رای
رسیدن به نتایج دلخوا ،مطالعه و اسناد موج ود در این زمین ه مراجع ه ش ود و از عل وم معاص ر ،دانش و
خبره گی بومی استفاده گردد.
ایجاد روح همکاری و همدلی در حکمرانی کار آب یک امر حتمی اس ت ،ش رایط تحق ق این مهم ب ا خل ق
فضاهای جدید متکی به ساز و کارها و انگیزه های اقتصادی و اجتماعی و ف رهنگی ف راهم می ش ود .ب ه
عبارت دیگر ،هدف آن باید آن باشد ک ه س هم اجباره ا کن ترول ش ود ،انگ یزه ه ای انس انی ب رای فض ای
همکاری تنگ نشود و ب ه آنه ا مط ابق فط رت انس انها اج ازه رش د داده ش ود ت ا از طری ق فض ای وس یع
مشارکت در مدیریت آب فراهم گردد.
نتایج همه همایش های بین المللی حاکی از آن است که بحران آب ،در واق ع بح ران نح وه م دیریت آب و
به عبارت دقیق تر بح ران حکم رانی آب اس ت ،بن ا ب ر این در بس تر حکم رانی آب ،اف زایش ک ار آم دی
قوانین و کارایی ساز و کارهای حقوقی و ساختارهای حاکمیتی ذیربط ،وابسته به پیاده سازی آنها و رصد
مس تمر آنه ا ب رای ه دف مم انعت از ه ر گون ه انح راف از من افع عم ومی اس ت .ب ه همین جهت ،ایج اد
سیستمی تحت حاکمیت قانون و مبتنی بر اصول اطالع رسانی و مشارکت در پروسه ه ای تص میم گ یری
و خط مشی گذاری و نیز دادرسی سریع برای حصول به اهداف مدیریت مطلوب منابع آب ،ض روری ب ه
نظر می رسد.
حکمرانی آب مفهومی جامع تر از حکومت است و بر روابط بین جامعه و دولت تأکید می کند .این مفهوم
به معنای سیاست گذاری و مدیریت منابع آبی به نحوی است که از نظر اجتماعی پذیرفته شده باشد ،یع نی
در پهلوی معقولیت ،مقبولیت را که با کسب رضایت اجتم اع حاص ل میگ ردد ،ن یز ب ا خ ود داش ته باش د،
عالوتا ً هدف آن توسعه پایدار ،استفاده صحیح از منابع آبی و همچنین اجرای این سیاست ه ا ب ا همک اری
مؤثر ذینفعان و طرف های ذیدخل در پروسه های امور مرتب ط ب ه آب ص ورت گ یرد ،از ای نرو عناص ر
حکمرانی آب بستر مناسب را در اجرای مدیریت یکپارچه منابع آب محیا می سازد.
برای حصول به اهداف توسعه پایدار در حوزه آب ،شناسایی بنیاد های حق وقی حکم رانی آب و خأل ه ای
ق انونی و ارزی ابی س اختار فعلی م دیریت آب از ض رورت ه ای اساس ی اس ت ،از این رو تق ویت بع د
سازمانی با تدوین سیاست ها (پالیسی ها) ،قوانین و مصوبات و تشکیالت کار آمد ب رای اج رای رویک رد
بهم پیوس ته م دیریت من ابع آب در حکم رانی آب بس یار ح ایز اهمیت اس ت و این موض وع ب ه عن وان
حکمرانی خوب نیز تعریف شده است.
از اصول حقوقی حاکم بر حکمرانی آب و خال های نظام در نظام حقوقی آب ،بسیاری از کارشناس ان آب
را به این نظر معتقد نموده اند که بحران جهانی آب در واقع بحران حکمرانی به شمار می آی د ن ه بح ران
کمبود آب ،که این نارسایی در تخصیص آب برای مقاصد مختلف ،خصوصا ً کاستی ها در تاسیسات حف ظ
الصحه و تأمین آب آشامیدنی ،کامالً اشکار میباشد.
ظرفیت حکمرانی آب ،سطح قابلیت یک جامعه را برای پیاده سازی تدابیر اثر بخش آبی به وسیله سیاست
ها ،قوانین ،نهادها ،مقررات و ساز و کارهای رعایت قوانین نشان میدهد ،از اینرو در چوکات حکم رانی
منحیث نقطه آغاز باید:
آب را منحیث سرمایه بی بدیل ملی کشور درست تعریف نمایم.
از منظر علم حکومتداری و مختصا ً کارشناسان حکمرانی آب ،باالی همه ج وانب حک ومت داری
آب تجدید نظر الزم صورت گیرد ،تا در نتیجه اصالحات و تغیرات الزم بوجود آید ،تا ب ه اس اس
آن بتوانیم آب کشور را با همه ابعاد آن درست مدیریت نمایم و ظ رفیت ه ای فعلی را ب رای اداره
آن ارتقا ببخشیم.
پالیسی آب
قوانین مصوب ،به تنهایی نه میتوانند راه حل قطعی مشکالت مرتبط به توسعه ،حم ایت و حف ظ من ابع آب
باشند ،از اینرو در عدم سیاست گ ذاری م دون و واض ح ،ن ه می ت وان چگ ونگی عم ل ک رد نظ ام آب را
تصور ک رد ،از ای نرو مس لم اس ت ک ه سیاس تگذاری روش ن ،پی ری زی نظ ام منس جم ق وانین ،س اختار و
نهادهای حقوقی و مدیریتی اثربخش و تثبیت شده ،برای اعم ال و رع ایت سیاس ت ه ای آب ام ر حتمی و
ضروری میباشد.
برای تدوین پالیسی آب ،اولتر از منظر منافع ملی کشور آب را باید تعریف کرد ،یعنی باید تعین نمود که
ما از این سرمایه بی بدیل کش ور ک ه ارزش بُلن د سیاس ی ،اجتم اعی ،اقتص ادی و ایک الوژیگی دارد ،چی
میخواهیم! گر چی در رابطه بعد از حکومت موقت پالیسی آب ترتیب یافته ،ک ه ح دوداً پ انزده س ال از آن
میگذرد ،طوریکه میدانیم جوامع منحیث پدیده پویا همیشه نس بت عوام ل داخلی ،خ ارجی و ط بیعی دس ت
خوش تغیرات می گردد ،واضح است که کشور ما نیز از ت اثیر این تح والت کن ار ن ه مان ده و ن ه خواه د
ماند ،از اینرو در تالطم این تغیرات ،لزوما ً باید سیاست گذاری های موجود بازخوانی گردد ،تا در نتیج ه
مطالعات الزم ،جمع آوری معلومات و نظری ات اه ل خ بره مس ایل آب ،ت دوین ن وین سیاس ت گ ذاری آب
صورت گیرد ،تا منحیث سند جامع عرصه آب ،قطب نم ا و رهنم ا ب رای تص میم گ یری ه ای مس ایل آب
گردد .بنا ً به منظور استفاده جامع از منابع آب ،منحیث سرآغاز مسایل آب ،نخست بای د پالیس ی یی ت دوین
گ ردد ک ه محص ول نظری ات هم ه جانب ه ،وس یع و مص لحت اندیش انه کارشناس ان سیاس ی ،اجتم اعی،
اقتصادی ،حقوقی ،متخصصین آب و محیط زیس تی و برنام ه ری زان باش د ،ت ا این پالیس ی مرتب ه ج وهر
اصلی خویش را که همانا خیر جمعی است برآورده گردد.
تصمیمات مرتبط به تدوین پالیسی ملی آب ،باید شامل موض وعات مهمی از جمل ه م وارد :م الکیت من ابع
آب ،حقوق استفاده کننده گان آب ،اولویت بن دی (من اطق ی ا مص ارف) ،ممن وعیت ه ا ی ا مح دودیت ه ای
قانونی ،تعهدات مصرف کنندگان ،حقوق و تعهدات اشخاص و دس تگاه ه ای اج رایی ،رویکرده ای چن د
منظوره یا منسجم ،مشارکت عمومی در برنام ه ری زی م دیریت ح وزه آبری ز ،ارتب اط می ان آب و دیگ ر
منابع طبیعی ،توجیهات اقتصادی و مالی پروژه های توسعه بهره برداری از منابع آب باشد.
شناس ایی مص رف کنن ده گ ان فعلی و بلق وه آب و نیازه ای آنه ا ،ب ه عب ارت دیگ ر،
تقاضای آب از لحاظ کمی و کیفی؛
شناسایی شرایط ایکولوژیکی و در صورت اقتضأ ،تعین حد اقل جریان طبیعی آن؛
شناسایی منابع آب در داخل و خارج از ح وزه آبری ز م ورد نظ ر و تعین مشخص ات
آنها؛
تعین نقاط ضروری برای ت دوین مق ررات و قواع د م ؤثر قاب ل اعم ال در خص وص
مصارف مختلف آب و کاربران آن؛
سیاست ها و تدابیر حقیقی منحیث مبنایی حقوقی و بستر تأس یس چ ارچوب سیاس ت گ ذاری،
حق وق و مس ؤلیت ه ای نهاده ای م دیریت من ابع آب را تعین می نمای د ،در نه ایت ظ رفیت
سیاست گذاری ،مبنای حقوقی آب ( قانون آب) را شکل میدهد ،که به اساس آن قانون آب ب ا
مفردات روشن ،منحیث ش الوده یی اس توار حق وقی ت دوین می یاب د و عملک رد اث ر بخش آن
تحقق اهداف ملی را سمت و سوی الزامی می بخشد ،که تعین نح وه م دیریت و مس ؤلیت ه ا
برای تآمین و استفاده منابع آب را به شکل مفید و معقول مساعد می سازد ،بن ا ً سیاس تگذاری
و مدیریت آن ابعاد گس ترده علمی را ایج اب می نمای د ،ب ه این اس اس حق وق دان ان ،جامع ه
شناسان ،اقتص اد دان ان ،پالیس ی س ازان ،برنام ه ری زان و....مکل ف ان د در م ورد نیازه ای
توسعه و مدیریت منابع آب یک دید وسیع ،جامع و قانونمند داشته باشد.
با توجه به اهمیت آب در کلیه بخش ها منجمله در امور اقتص ادی کش ور ،پالیس ی آب ط ور
شکل گیرد ک ه م دیریت و اداره من ابع آب نبای د همانن د گذش ته ،ص رفا ً ب ه س مت توس عه یی
مصارف خ اص معط وف ش ود ،بلک ه بای د من ابع آب را ب ه عن وان ی ک مجموع ه در نظ ر
گرفت ،یا به عبارت دیگر ،به توسعه ،حف اظت و حم ایت از منب ع توج ه داش ت و همزم ان،
وابستگی متقابل آب های سطحی و زیرزمینی و ارتباط بین آب و سایر منابع ط بیعی را ن یز
مورد توجه قرار داد ،در این خصوص ،برنامه ریزی مدیریت منابع آب و حوزه های آبری ز
نقش مهمی دارد و این مسئله باید بصورت واضح در پالیسی بازتاب یابد.
حقوق آب
حقوق آب متشکل از کلیه مصوبات قانونی است که جنبه های مدیریت آب از جمله حفاظت ،بهره برداری
و اداره منابع آب ،کنترول زیانبار آب آل ودگی و غ یره را تحت پوش ش ق رار میده د ،ق انون آب ک ه هم ه
جوانب حقوق آب در آن با وضاحت الزم تذکر می یابد ،شکل مدون حقوق آب نیز نامیده می شود .ه دف
قوانین(وضع مقررات جدید) قاعده مند سازی توسعه منابع آب و ایجاد مبنای قانونی جهت اتخاذ و اج رای
اقدامات الزم مدیریت منابع آب مانند کنترول آلودگی آب و مدیریت موقعیت های مخ اطره آم یز ناش ی از
حوادث ،فجایع زیست محیطی و مشابه آن می باشد ،از اینرو اهداف اص لی نظ ام ن وین حق وق آب ح اوی
ترویج منطقی ترین شیوه مدیریت منابع آب،ارتقا رف اه ،هماهن گ س ازی فع الیت ه ا و محی ط زیس ت می
باشد.
حقوق آب نظر به گسترده گی آن با دیگر شاخه های علم حقوق مانند حق وق اداری ،حق وق م دنی ،حق وق
جزایی ،حقوق اصالحات اراضی ،حقوق استخراج معادن ،محیط زیست ،حفظ الصحه و دیگر شاخه ه ای
حقوقی ارتباط نزدیک داشته و با هم سویی با آن تدوین میگردد.
قانون آب
نیاز روز افزون به منابع آبی بیشتر ،لزوم توسعه قواعد و مقررات برای تنظیم تقاضا ،عرضه و حفاظت
منابع آب را بیشتر ساخته است .ق انون ک ه ص ورت م دون سیاس ت ه ای عم ومی میباش د ،ب ه این اس اس
قوانین روشن و مطمئن آب با طرح و تدوین مناسب هزین ه ه ای هم ه ام ور مرتب ط ب ه آب را ک اهش می
دهد ،حقوق مالکیت را روشن می کند و امکان دخالت شهروندان را تثبیت می نماید و می تواند مش ارکت
دولت با بخش خصوصی را مشخص کند ،درک پروسه های اقتصادی و قانونی مرتبط ب ا م دیریت آب را
فراهم می سازد ،وقتی که قانون با مفردات روشن ،خود تضمین کنن ده ش فافیت و پاس خگویی باش د ،فس اد
نیز کاهش می یابد .می تواند چگونگی حد و حدود مذاکره دولت با کشورهای همس ایه را در ب اره مس ائل
آب مشخص نماید و ی ا می توان د در پاس خ ب ه م ذاکرات بین المللی رهنم ایی م رز مباحث ات ب رای ه یئت
مؤظف گردد.
ویژگی های قانون آب
قانون آب ،قواعد و روی ه ه ای روش ن را ب رای عملی ش دن سیاس ت آبی ف راهم می کن د .در ی ک ق انون
خوب ،دقت با انعطاف پذیری ترکیب می شود ،قانون منسجم و مجمل ،در تفسیر و کاربرد ،نباید ابهام ب ر
انگیز باشد ،ولی باید به قدر کافی انعطاف داشته باشد تا بتواند با وض عیت ه ای مختل ف و ش رایط رو ب ه
تحول اجتماعی ،اقتصادی و اکولوژیکی انطباق یابد ،الزم اس ت ب ه این نکت ه مهم عط ف توج ه ش ود ک ه
قانون آب ،هدف متع الی ت ری در نظ ام حکم رانی ی ک کش ور دارد ،آن عب ارت از ت أمین ع دالت محی ط
زیستی است ،این بدان معنی است که :توزیع متوازن خطرات و مخاطرات محیط زیستی ،سرمایه گ ذاری
ها و منافع محیط زیستی ،فقدام جرم ،اعم از مستقیم ی ا غ یر مس تقیم در ه ر س طح از اختی ارات ،و به ره
مندی عادالنه از سرمایه گذاری ها و منافع محیط زیستی و منابع طبیعی ،دسترسی همگانی به اطالع ات،
مشارکت همگانی در تصمیم گیری ها ،و اج رای ع دالت ب رای همگ ان در موض وعات مرتب ط ب ا محی ط
زیست.
قانون هر جامعه مطابق ساختار اجتماعی ،سیاسی ،اقتصادی و جغرافیایی مختص ب ا هم ان ش رایط هم ان
جامعه تدوین میگردد ،از اینرو قوانین و مقررات مربوط به آب ،از جایی به جای دیگ ر متف اوت میباش د،
بنا ً غرض ایجاد بستر مناسب تطبیق قانون آب ،در تدوین آن باید وضعیت و شرایط مسلط جامعه در نظ ر
گرفته شود.
قاب ل ذک ر اس ت ک ه در این زمین ه اس تفاده درس ت و قانونمن د ق وانین اس المی از پش توانه علمی برت ری
برخوردار هستند ،می تواند به عنوان زیر ساختار اصلی تدوین مقررات جدی د ب رای ح ل مب انی م دیریت
منابع آب در قرن بیست و یکم قرار گیرد.
تدوین اهداف مطابق سیاست های متقاضی در قالب قوانین ،نیازمند پروسه های طوالنی رایزنی میباشد تا
معنی مسائل سیاستی در ق انون ب ه دقت ارزی ابی و تحلی ل ش وند .این پروس ه ه ا مط ابق ش رایط کش ور،
مستلزم بازبینی قوت ها و ضعف های قوانین فعلی ،راه و رسم های اداری و ابزار های برنامه ریزی ،و
نیز کار کردها و ساختارهای نهادی است.
پروسه بازبینی باید بر پایه بررسی منابع و مص ارف فعلی آب و ارزی ابی ه ای علمی از ظ رفیت زیس ت
محیطی منابع موجود آب صورت گیرد.
نظ ام واح د ق انونی آب بای د حق وق آب و تخص یص ه ای عادالن ه را برق رار کن د ،از کیفیت آب ب رای
مصارف انسانی و اکوسیستم مطابق تعریف سیاست آب حفاظت نمای د ،و س اختار نه ادی توان ای م دیریت
آب را تشکیل نماید ،تحقق همه این مسایل نماینگر وجود نظ ام واح د ق انونی ب رای آب اس ت ،ک ه بی انگر
تعهد جدی سیاسی دولت مردان کشور می باشد.
خالصه مطلب
بشر غرض ادامه حیات خویش طی ادوار مختل ف ت اریخی در جس تجوی راه ای بهین ه یی اس تفاده من ابع
طبیعی منجمله آب بودند و با بکارگیری علوم نظری و تجربی ،عل وم مرتب ط ب ه آب ارتق ا و تعمیم یافت ه،
ولی با همه دست آوردها علمی ،مدیریت آب با ناکامی ها نیز همراه بود ،که تراکم پی هم اش تباهات قبلی،
در ده یی هشتاد ،قرن گذشته بطور محسوس و ملموس اشکار گردید ،دریافت گردی د ک ه ق رار دادن هم ه
دست آوردهای علمی تخنیکی صرفا ً برای تأمین مقاصد اقتصادی بکار برده ش ده اس ت ،ک ه در این رون د
برای مدیریت آب از دریچه اقتصاد نگاه می شد ،مسلما ً چنین ح الت پی آم دهای غ یرمطلوب را ب ه دنب ال
داشت و واضحا ً محسوس گردید که ادامه این وضعیت نتایج ناگواری با خود خواهد داش ت ،این وض عیت
نهادی های علمی و سیاستمداران را واداشتند ت ا روی مس ایل آب بط ور هم ه جانب ه تجدی د نظ ر نماین د و
روش های جدیدی را غرض کاهش اشتباهات در استفاده منابع عرضه نمای د ،بالخ ره چن دین هم ایش بین
المللی به ارایه روش ،مدیریت جامع و همه جانب ه من ابع ( )IWRMمنج ر گردی د ،این روش منحیث ی ک
پروسه تجویز می نمای د ک ه :توس عه و م دیریت هماهن گ آب ،زمین و من ابع مرب وط ب ه آن بای د ط وری
انکشاف داده شود ،تا رش د اقتص ادی و رف اه اجتم اعی ،طورعادالن ه ب دون ض رر رس انیدن ب ه پای داری
ایکوسیستم های اقتصادی تأمین گردد .که تأمین این امر مهم تنها در بستر حکمرانی مؤثر آب تحقق یافت ه
می تواند.
فرصت ها
اراده قوی رهبری دولت برای ایجاد مؤثر حکمرانی و مدیریت منابع آب؛
تهدیدها
عدم وجود تفکر و تصمیم منسجم و همه جانبه ،جوانب ذیدخل برای ایجاد حکمرانی الزم عرص ه
آب؛
عدم میکانیزم الزم برای استفاده همه جانبه فرصت ها غ رض ارتق ا و انس جام ظ رفیت ه ای ملی
برای ارتقای حکمرانی آب؛
تفاوت برداشت ها و دیدگاه های جوانب ذیربط در مسایل آب؛
بخش نگری به مسایل آب(یکجانبه نگری) دستگاه دولتی بخصوص ادارات قوه اجرایه؛
متخصیصین عرصه حقوق ،بحث آب را تنها تخنیکی شمرده از اینرو عدم عالقه حقوق دان ان ب ه
(عناوین و اصطالحات مسایل آب)؛
متخصصین تخنیکی در بسا موارد نسبت عدم اگاهی از بُعد سیاس ی و حق وقی آن ،مس ایل آب را
از بعد تخنیکی می بینند و به مس ایل پ روژه ه ا می پ ردازد ک ه نت ایج از منظ ر ت أمین حق وق آب
مطلوب نه می باشد.
بدیهی بودن آن(چون بصورت طبیعی موجود بوده ،بنا ً توجهی به تحقیق آن احساس ن ه ش ده) ولی
ممالک دیگر جهان هالند ،جاپان ،امریکا و ...آب شیرین را منب ع مح دود و در عین ح ال مل وث
شونده تلقی می نماید ،از اینرو در مدیریت و حفاظت آن با تمام توان سعی و تالش می ورزند.
عدم موجودیت دیپارتمنت مسایل سیاسی وحقوق آب در نهادهای اکادمیک کشور،
نظام اجرایی و ساختار قوه مقننه و روش های تدوین قوانین
عدم روش تدوین قانون گذاری مناسب در کش ور( اص ول رهنم ایی ق انون گ ذاری ب رای سیاس ت
گذاری و تهیه پیش نویس قوانین)
سفارشات
با در نظر داشت وضعیت کنونی منطقه یی و جهانی ،غرض تأمین استقرار مناسب حکمرانی آب .1
الزم دانسته می شود ،تا باالی پالیسی ها ،استراتیژی ها ،و قوانین مورد مطالعه همه جانب ه ق رار
گیرد ،در صورت نیاز اصالحات و تغیرات الزم در آن آورده شود.
غرض توسعه و حفاظت من ابع آب و جلوگ یری از فرس ایش زمین ت دابیر عاج ل و هم ه جانب ه و .2
پالن های عملی روی دست گرفته شود و هر چی عاجل کارهای عملی آن آغاز گردد.
از طریق تأمین حکمرانی م ؤثر آب زمین ه جلب س رمایه گ ذاری(دول تی او خصوص ی س کتور) .3
برای تطبیق موفق پروژه های آبی مساعد گردد ،بنا ً در پالیسی ها و قوانین و س اختارهای ذیرب ط
اصالحات و ریفورم های الزم وارد رونما گردد و در رابطه ظرفیت ها ارتقا یابد.
در نهاد های اکامیک و تحصیلی دیپارتمنت ها جداگانه در مورد سیاست ها ،حق وق و اقتص اد آب .4
ایجاد گردد.
در مورد منابع آب ،یک پوهنتون و یا مرک ز اختصاص ی تحققی اتی ک ه ب ا یکی از ب ا اعتب ارترین .5
نهاد اکادمیک علمی بین المللی آب توآمیت داشته باشد ،ایجاد گردد ،ت ا زمین ه تحقیق ات م وردی و
کابردی مساعد گردد.
از اینکه آب یک دارایی عامه است ،بنا ً برای حفاظت و م دیریت مناس ب آن همک اری و پش تبانی .6
مردم از طریق تنویر و آگاهی عامه جلب گردد ،در رابطه اقدامات الزم صورت گیرد.
غرض استفاده مناسب آب و زمین منحیث اجزای با هم پیوسته ،پالن های همه جانبه کوتاه م دت، .7
میان مدت و دراز مدت ترتیب گردد و مطابق آن اقدامات صورت گیرد.
برای رشد سکتور زراعت در چاچوب سکتور آب پالن های مناسب روی دست گرفت ه ش ود ،ت ا .8
از فرصت های بلقوه آن برای ایجاد فرصت های کاری استفاده گردد.
از اینکه چهار حوزه آبی کشور ،مس ایل آبه ای م رزی را ب ا خ ود دارد ،بن ا ً جهت ایج اد فض ای .9
اعتماد و همک اری ب ا همس ایگان در س طح ملی ،منطق ه و بین المللی س یمنارها و کنف رانس ه ای
علمی دایر گردد.
مأخذ:
Principles of Water law & Administration (National & International), Dante .11
Augusto Capon era (1921-2003)
Water management in Islam, Edited by: Naser I. Faruqui, Asit K. Biswas, and .12
Murad J. Bino. United Nations University Press