Wybrane

Z]RU\LVWDĄHȴ]\NRFKHPLF]QH
na egzamin maturalny z biologii,
FKHPLLLȴ]\NL
Zespół redakcyjny:
dr Łukasz Banasiak (CKE)
Jadwiga Filipska (CKE)
Aleksandra Grabowska (CKE)
dr Takao Ishikawa (CKE)
Mariusz Mroczek (CKE)

Recenzenci:
dr Waldemar Berej (UMCS)
dr Michał Bykowski (UW)
dr hab. inż. Maciej Dranka, prof. PW
 Spis treści

Potencjał wody w komórce roślinnej / Równanie Hardy’ego–Weinberga ........................ 4

Zasady azotowe / Wybrane kwasy organiczne / Hydroliza ATP....................................... 4
Podstawowe wzory ze statystyki / Kod genetyczny ........................................................ 5
Wybrane aminokwasy białkowe ...................................................................................... 6
Wybrane aminokwasy białkowe – cd. ............................................................................. 7
Wpływ kierujący podstawników w pierścieniu aromatycznym ......................................... 7
Stałe dysocjacji dla grup funkcyjnych aminokwasów w temperaturze 25 C ................... 8
Wartości stałej dysocjacji wybranych kwasów i zasad w temperaturze 25 C ................. 9
Średnie długości wiązań w cząsteczkach w fazie gazowej ............................................. 9
Wartości iloczynu rozpuszczalności wybranych substancji w temperaturze 25 C .......... 10
Tabela wartości logarytmów dziesiętnych ....................................................................... 10
Wybrane wskaźniki kwasowo-zasadowe ........................................................................ 11
Potencjał standardowy redukcji ...................................................................................... 12
Wartości standardowej molowej entalpii tworzenia ......................................................... 13
Wartości standardowej molowej entalpii spalania ........................................................... 13
Rozpuszczalność soli i wodorotlenków w wodzie w temperaturze 25 C ......................... 14
Układ okresowy pierwiastków ......................................................................................... 15
Kinematyka / Dynamika / Siły tarcia i sprężystości ......................................................... 16
Grawitacja i elementy astronomii .................................................................................... 16
Drgania, fale mechaniczne i świetlne / Optyka geometryczna ........................................ 17
Hydrostatyka, aerostatyka / Termodynamika .................................................................. 17
Elektrostatyka / Prąd elektryczny / Magnetyzm .............................................................. 18
Elementy mechaniki relatywistycznej / Elementy fizyki atomowej i jądrowej ................... 19
Wybrane zależności / Podstawowe jednostki układu SI / Przedrostki jednostek miar ..... 19
Wartości wybranych stałych fizycznych / Wybrane stałe i parametry astrofizyczne ........ 20
Wybrane wartości jednostek spoza układu SI ................................................................. 20
 Wzór Kod pI H2N CH COOH
lizyna
aminokwasu Lys 9,74
Kod H2N pICH
CH COOH Lys 9,74
H2N treonina
COOH
CH CHOH CH OH Thr
H2N Wzór
CH2
Nazwa
COOH Wzór
2
treonina
Kod pI
CH 2
2 CH CHCOOH
Thr H N 5,60 2
aminokwasu H2N CH COOH tryptofan treonina
tryptofan Trp CH OH
5,89 Thr
Trp
CH CH OH CH3
H2N CH2 COOH CH22 treonina CH3 treonina
Thr 5,60
CH OH Thr
CH2 COOH
H2N CH 5
CH H2NCH3CH COOH
NH22
CH POTENCJAŁ WODY W NH22
KOMÓRCE ROŚLINNEJ NH3CH WCOOH
H2NCH YBRANE KWASY ORGANICZNE NH
lizyna CH
CH22 Lys 9,74 H2NCH 3 CH COOH
Lys 9,74
CH
H2N CH
𝛹𝛹
CH𝑊𝑊 = COOH
𝛹𝛹 + 𝛹𝛹
lizyna
𝑆𝑆 𝑃𝑃 H 2N CH 2 COOH Lys 9,74 H2CH
NH
3 2NCHCHCOOH
CH 2 COOH H2NCH3CHC COOH 2
22 CH tryptofan H2N CH CH COOH Trp
gdzie: Lys CH
9,74 2
CH22 tryptofan CH Trp 5,89
CHO2 2
CH
CH22 lizyna CH 2
Lys 9,74 OH2CH
tryptofan
2
CH2 Trp
𝛹𝛹𝑊𝑊 – potencjał
metioninawody Met CH
CH22
5,74 tryptofan
Met 5,74 Trp 5,89
NH2 tryptofan
kwas mlekowy kwasNH
pirogronowy Trp 5
CH
CH22
NH CH tyrozyna NH tyrozyna Tyr 5,66 Tyr
𝛹𝛹𝑆𝑆 – potencjał osmotyczny CH22
H2N CH NH2 COOH H2N NH
CH
CH2 COOH
H2N CH
NH
S
𝛹𝛹𝑃𝑃 2– CHCOOHciśnienia
potencjał S CH3 H2HN
O CH
NH COOH
COOH
3 H2N NH CH2 COOH
CH H2NHO NH
CH
C2 COOH
H22N
H CH2 COOH COOH H2N CH 2 COOH H2N CH
CH22 COOH
COOH
N CH
CH
OH OH
metionina H COOH Met 5,74 H N CH CH COOH
CH
2 CH2 EINBERGA
’EGO 2 2 2
CH
CH22 metionina
RÓWNANIE
MetHARDY5,74CH–W CH2 tyrozyna
CH
H2N kwas CHcytrynowy Tyr
CH2 CH2
22 tyrozyna
Met 5,74 COOH
jabłkowy Tyr H2N kwas
CH
5,66 2 COOH
𝑝𝑝 +fenyloalanina
𝑞𝑞 = 1 Met
Phe CH2
5,74
5,48 Phe
walina 5,48 CH walina
tyrozyna
Val 5,96CH Val
Tyr
CH2 CH metionina S CH3 Met
tyrozyna 5,74 Tyr 5,66
S(𝑝𝑝 + 𝑞𝑞)23 = 𝑝𝑝2 + 2𝑝𝑝𝑝𝑝 + 𝑞𝑞 2 = 1 CH2 tyrozyna Tyr 5
H2N S CH
CH COOH CH3 CH3 HYDROLIZA ATP CH3 CH3
H2N CH COOH 3 OH
Sgdzie:CH OH
3 H2N S CH2CHCOOH Na podstawie: CRC Handbook of Chemistry andNa Physics 97thCRC
podstawie: Edition, CRC Press
Handbook 2017. andNH
of Chemistry Physics
2 97th Edition, CRC Pre
H2N CH
CH COOH
𝑝𝑝 – 2częstość
3 H2N OH CH COOH
allelu dominującego w populacji
H2N CH CH2 COOH H2N OH CH COOH C
fenyloalanina WPŁYW Phe
KIERUJĄCY 5,48PODSTAWNIKÓW WW PIERŚCIENIU
PŁYW
walinaKIERUJĄCY ATP
AROMATYCZNYMH2N OH
PODSTAWNIKÓW CHN WCOOH
PIERŚCIENIU AROMATYCZN
Val
CH Phe
𝑞𝑞 – 2częstość allelu recesywnego 5,48 C N
w populacji walina H N CH
CH COOH Val 5,96
HN COOH
fenyloalanina HN CH2 COOH Phe 5,48
Podstawniki2X CH
kierujące
O O
walina Podstawniki
O
H2N X CH
X kierujące
Podstawniki
H C
3 CHCOOH
CH
CH
kierujące 3 PodstawnikiVal X kierując
prolina Phe
Pro 5,48
6,30 Pro 6,30 3 CH 3 C CH
walina
X Phe CH
w położenie 2- lub -
4- X w Val
położenie
w położenie3- 2-5,96
lub N
4- w położenie 3-
fenyloalanina
ZASADY AZOTOWE
5,48 O Pwalina
NaOpodstawie:
P O CRC O CHof
P Handbook 2CH 3 CH3 andNPhysics 97th Edition,
CH
Chemistry ValCRC Pre5
Na podstawie: CRC Handbook ofCH CH
Chemistry and Physics 97 th
Edition, CRC O
Press 2017.
–
–OH albo –O albo –OR –CHO, - –COR – –CHO, –COR
O –OH –OHC –OR
3 3- albo
- albo
CH CH3 and Physics
O Na podstawie: O 3 CH 97th Edition, CRC Pre
NH2 O O Na podstawie:
2 –NH2 albo –NHR albo –NRWPŁYW –COOH
2 –NH
CRC
albo2 –COOR
KIERUJĄCY Handbook
PODSTAWNIKÓW
albo
of Chemistry –COOH albo
–NHR albo –NRW PIERŚCIENIU –COOR
AROMATYCZN
WPŁYW KIERUJĄCY CRCPODSTAWNIKÓW
2
W
Handbook of Chemistry PIERŚCIENIU
and –CN Edition, CRC Press 2017. 2
Physics 97th AROMATYCZNYM
CH CH –CN 97th Edition, CRC Pres
HN COOH –NHCOR Na
WPŁYW–NO –NHCOR
podstawie:
KIERUJĄCY CRC Handbook
PODSTAWNIKÓWof Chemistry and Physics AROMATYCZN
HH2N
N CH COOH
COOH H3C H2N CH COOH –R,6,30
–CPODSTAWNIKÓW
6H5 2 –R,Podstawniki
–C6HX X kierująceW PIERŚCIENIU
–NOPodstawniki X kierując
prolina
N WPŁYW KIERUJĄCY
Pro
3 Podstawniki X kierująceWH X O 3 AROMATYCZNYM
Podstawniki
PIERŚCIENIU 5 kierujące
OH OH
2
Pro HN 6,30NH COOH NH WPŁYW –NH lub 4-
2 + w +
położenie 2- + w +
położenie 3-
X –Cl, –Br, –I
w położenie 2- lub 4- 3 albo
KIERUJĄCY
–Cl, –NRPODSTAWNIKÓW
–Br,3 –I
w Podstawniki
położenie 3 albo AROMATYCZN
–NHPodstawniki
3- X kierująceW PIERŚCIENIU –NR3 X kierując
HN CH2 COOH
seryna
prolina CH2 COOH
Ser HN 5,68 4
Ser
Pro 5,68
6,30
Podstawniki
4
X kierujące X –SOPodstawniki
3H X–O – –SO3H –COR
–CHO,
–OH w kierujące
położenie
albo albo lub 4-
2- –OR w położenie 3-
Pro 6,30 X –OH w albo
–
–O albo
położenie 2-–OR
lub 4- –CHO, –CORPodstawniki
w położenie X kierujące Podstawniki
–COOH X kierując
albo –COOR
prolina 2 –NH 2 albo –NHR –3- albo –NR2
OH NH O NHOH O NH Pro
2O 6,30
R – grupa
–NH 2 albo alkilowa
–NHR albo –NR2 X –COOH–OH Ralbo –COOR
– grupa
walbo –O
położenie lub 4-
2- –OR
albo
alkilowa NH
–CHO,
2
–CN
–COR
w położenie 3-
–
–CHO, –NHCOR
–COR –COOH albo –COOR
–OH albo –O albo –OR
–NHCOR + –CN
2 –NH 2 albo –NHR albo –NR2
H2N CH COOH –R, –C
–
6H5–O albo –OR N C–NO2 –COR
–CHO,
H2N COOH(C)
CH cytozyna tymina (T) uracyl (U)2 –NH–C
–R, 6H5 –NHR albo –NR2
2 albo 3 2 –OH
H –NO
–COOH albo
–NHCOR
albo
–COOR –CN+ +
+ –I–NHR albo –NR2 C –COOH
–NHN albo –COOR
3
–NHCOR
2 –Cl,
–NH
–CN+ albo 2–Br,
albo –NO32 albo –NR3
seryna CH2 COOH
CH
H2N Ser –Cl, –Br, –I
5,68 O 4 –NH
3 O3 –R,–NR–C
–NHCOR O6H
–NO32H –Cl, –Br, –I
3 5 HC –CN
–SO+3H
H2N CH2 COOH NH2 Ser H N 5,68 O
4 –R, –C6H5 –SO C –NHCH
–NO albo –NR+3
CH COOH
Strona 7 z 20
3 - 4 - + –R, –C6H +5 N 23
seryna 2 CH
OH Ser –Cl,5,68 Strona
–Br, –I O 7 Pz 20OH + O–NH 3 P3 albo
O –NR
P O CH N–SO+3H
CH2 Ser 5,68
2 4
–SO3H
R – grupa
–Cl, –Br, –Ialkilowa O
3 2 –NH3 albo –NR+3
OH N N R – grupa alkilowa - 4 - -
seryna N CH
OH2 NH Ser 5,68 O O R – grupa
O alkilowa HC CH –SO3H
OH R – grupa alkilowa
CH CH
OH fosforan P R – grupa alkilowa
NH NH
i ADP
N N NH2 OH OH
Strona 7 z 20
Strona 7 z 20
Strona 7 zNa20
podstawie: CRC Handbook of Chemistry and Physics 97 Edition, CRC Press 2017.
th

adenina (A) guanina (G)

Strona 7 z 20
Strona 7 z 20
Strona 4 z 20
 PODSTAWOWE WZORY ZE STATYSTYKI
Średnia arytmetyczna

KOD GENETYCZNY
𝑛
1 𝑥1 + 𝑥2 + ⋯ + 𝑥𝑛
𝑥̅ = ∑ 𝑥𝑖 = Druga pozycja
𝑛 𝑛 Pierwsza Trzecia
𝑖=1
pozycja pozycja
U C A G
gdzie:
𝑛 – liczba obserwacji UUU fenyloalanina UCU seryna UAU tyrozyna UGU cysteina U
UUC fenyloalanina UCC seryna UAC tyrozyna UGC cysteina C
𝑥1 , 𝑥2 , … , 𝑥𝑖 , … , 𝑥𝑛 – kolejne obserwacje U
UUA leucyna UCA seryna UAA STOP UGA STOP A
UUG leucyna UCG seryna UAG STOP UGG tryptofan G
Średnia ważona
CUU leucyna CCU prolina CAU histydyna CGU arginina U
CUC leucyna CCC prolina CAC histydyna CGC arginina C
∑𝑛𝑖=1 𝑤𝑖 𝑥𝑖 𝑤1 𝑥1 + 𝑤2 𝑥2 + ⋯ + 𝑤𝑛 𝑥𝑛 C
𝑥̅ = = CUA leucyna CCA prolina CAA glutamina CGA arginina A
∑𝑛𝑖=1 𝑤𝑖 𝑤1 + 𝑤2 + ⋯ + 𝑤𝑛 CUG leucyna CCG prolina CAG glutamina CGG arginina G

gdzie:
AUU izoleucyna ACU treonina AAU asparagina AGU seryna U
𝑛 – liczba obserwacji AUC izoleucyna ACC treonina AAC asparagina AGC seryna C
A
𝑥1 , 𝑥2 , … , 𝑥𝑖 , … , 𝑥𝑛 – kolejne obserwacje AUA izoleucyna ACA treonina AAA lizyna AGA arginina A
AUG metionina, START ACG treonina AAG lizyna AGG arginina G
𝑤1 , 𝑤2 , … , 𝑤𝑖 , … , 𝑤𝑛 – wagi kolejnych obserwacji

GUU walina GCU alanina GAU kw. asparaginowy GGU glicyna U

Odchylenie standardowe GUC walina GCC alanina GAC kw. asparaginowy GGC glicyna C
G
GUA walina GCA alanina GAA kw. glutaminowy GGA glicyna A
GUG walina GCG alanina GAG kw. glutaminowy GGG glicyna G
∑𝑛𝑖=1(𝑥𝑖 − 𝑥̅ )2 (𝑥1 − 𝑥̅ )2 + (𝑥2 − 𝑥̅ )2 + ⋯ + (𝑥𝑛 − 𝑥̅ )2
𝜎=√ =√
𝑛 𝑛 Na podstawie: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/Taxonomy/Utils/wprintgc.cgi

gdzie:
𝑛 – liczba obserwacji
𝑥1 , 𝑥2 , … , 𝑥𝑖 , … , 𝑥𝑛 – kolejne obserwacje
𝑥̅ – średnia arytmetyczna

Strona 5 z 20
 CH3
H2N CH COOH
Uwaga: nie zachowano kolejności alfabetycznej.
CH2
tryptofan Trp 5,89
WYBRANE AMINOKWASY BIAŁKOWE Nazwa
Wzór Kod pI
aminokwasu
Nazwa
Wzór
NH Kod pI
aminokwasu H2N CH COOH
HH
2N
2N CH
CH COOH CH2
alanina Ala 6,00 glutamina Gln 5,65
CH
CH23 CH2

H2N CH COOH Nazwa CONH

WYBRANE
tyrozyna AMINOKWASY BIAŁKOWE – CD. Tyr 5,66
aminokwasu
Wzór 2 Kod pI
CH2 H2N CH COOH
Nazwa H2N CH COOH
Wzór Kod pI
inokwasu arginina CH2 Arg 10,76 CH2
OH kwas glutaminowy Glu 3,22
H2N CH COOHCH treonina CH
CH
OH Thr 5,60
H2N CH2 NH
COOH 2

CH2 NH CH
COOH
3
walina CH C NH2 Val 5,96
CH2 H2NCH3CHCH3COOH H2H
N2NCH CHCOOH
COOH
lizyna Lys 9,74
Na podstawie: CRC Handbook of Chemistry and Physics 97th Edition, CRC Press 2017.
asparagina CH2 CH2 Asn 5,41 CH2CH2
Nazwa tryptofan
histydyna HisTrp 7,59 5,89
WPŁYW
aminokwasu
Kod pI
WzórW PIERŚCIENIU AROMATYCZNYM
KIERUJĄCY PODSTAWNIKÓW
CONH
CH 2 2
NH N
H22XN
Podstawniki
H CH
Nkierujące COOH Podstawniki X kierujące
CH COOH
X wNH
położenie
2 2- lub 4- w położenie 3- NH
kwas
treonina
H2N CH –O–COOH CH
CH2 OH –CHO, –CORAsp
Thr 5,60
HH
2N
2N CH
CH COOH
–OH albo albo –OR 2,77
asparaginowy
2 –NH2 albo –NHR alboCH
–NR2 –COOH albo –COOR
–NHCORCH2 COOH
3 –CN izoleucyna
CH
CH2 CH3 Ile 6,02
etionina –R, –C6H5 H2N –NO
Met+2
COOH
CHCOOH 5,74+
3 H N CH
CH
–Cl, –Br, –I 2 –NH3 albo –NR3 tyrozyna CH2 CH3 Tyr 5,66
4 2 CH –SO3H
cysteina CH2 2 Cys 5,07
tryptofan S CH Trp 5,89 H2N CH COOH
3
R – grupa alkilowa SH
H2N CH COOH CH2
OH
NH leucyna Leu 5,98
CH2 H2N CH
glicyna H22N
H CH
CH2 COOH Gly 5,97 CH COOH
yloalanina
rona 7 z 20 CH2 Phe 5,48 walina CHCH
3 CH3 Val 5,96
CH3 CH3
tyrozyna Tyr 5,66
Na podstawie: CRC Handbook of Chemistry and Physics 97th Edition, CRC Press 2017.

WPŁYW KIERUJĄCY PODSTAWNIKÓW W PIERŚCIENIU AROMATYCZNYM

OH Strona 6 z 20
HN COOH Podstawniki X kierujące Podstawniki X kierujące
prolina H2N CH COOHPro 6,30 X w położenie 2- lub 4- w położenie 3-
 Nazwa
WYBRANE AMINOKWASY BIAŁKOWE – CD. aminokwasu
Wzór Kod pI

Nazwa H2N CH COOH

Wzór Kod pI
aminokwasu
H2N CH COOH treonina CH OH Thr 5,60

CH2 CH3
CH2 Nazwa
H2N CH COOH
lizyna WYBRANE AMINOKWASY BIAŁKOWE – CD. Lys 9,74 aminokwasu
Wzór Kod pI
CH2 CH2
Nazwa tryptofan H2N CH COOH Trp 5,89
Wzór
CH Kod pI
aminokwasu 2

H2N NH2 COOH

CH treonina CH
NH OH Thr 5,60

H2N CHCH
2
COOH H2N CH
CH3 COOH

CH CH
CH2 2 H2N 2CH COOH
metionina
lizyna Met
Lys 5,74
9,74
CH
CH tyrozyna CH2 Tyr 5,66
2 2
tryptofan Trp 5,89
CH
S2 CH3
H2N NH
CH COOH OH
NH
2
CH
H N CH 2 COOH HH CH
2 2N
2N CH COOH
fenyloalanina Phe 5,48 walina CH2
CH Val 5,96
CH2
metionina Met 5,74 CH3 CH3
CH2 tyrozyna Tyr 5,66
Na podstawie: CRC Handbook of Chemistry and Physics 97th Edition, CRC Press 2017.

S CH3 WPŁYW KIERUJĄCY PODSTAWNIKÓW W PIERŚCIENIU AROMATYCZNYM

HN CH
H2N COOH
COOH OH
Podstawniki X kierujące Podstawniki X kierujące
prolina Pro 6,30 X w położenie 2- lub 4-
CH2 H2N CH
w położenie 3-
COOH
–
–OH albo –O albo –OR –CHO, –COR
fenyloalanina Phe 5,48 walina2 CH Val 5,96
–NH2 albo –NHR albo –NR2 –COOH albo –COOR
–NHCOR CH 3 CH 3
–CN
H2N CH COOH –R, –C6H5 –NO2
3
Na podstawie: CRC
–Cl, Handbook
–Br, –I –NH+3 albo
of Chemistry and Physics 97th –NR +
3 CRC Press 2017.
Edition,
4
seryna CH2 Ser 5,68 –SO3H
WPŁYW KIERUJĄCY PODSTAWNIKÓW W PIERŚCIENIU AROMATYCZNYM
HN OH COOH R – grupa alkilowa
Podstawniki X kierujące Podstawniki X kierujące
prolina Pro 6,30 X w położenie 2- lub 4- w położenie 3-
–
–OH albo –O albo –OR –CHO, –COR
2 –NH2 albo –NHR albo –NR2 –COOH albo –COOR
Strona 7 z 20 –CN
–NHCOR
H2N CH COOH –R, –C6H5 –NO2
3
–Cl, –Br, –I –NH+3 albo –NR+3
 STAŁE DYSOCJACJI DLA GRUP FUNKCYJNYCH AMINOKWASÓW W TEMPERATURZE 25 OC
Dla grupy karboksylowej Dla sprotonowanej grupy aminowej
Dla innych grup
Nazwa
Kod przy atomie Cα dodatkowej przy atomie Cα dodatkowej
aminokwasu
𝑲𝐚 𝐩𝑲𝐚 𝑲𝐚 𝐩𝑲𝐚 𝑲𝐚 𝐩𝑲𝐚 𝑲𝐚 𝐩𝑲𝐚 𝑲𝐚 𝐩𝑲𝐚

Ala alanina 4,68 · 10–3 2,33 – – 1,95 · 10–10 9,71 – – – –

Arg arginina 9,33 · 10–3 2,03 – – 1,00 · 10–9 9,00 7,94 · 10–13 12,10 – –

Asn asparagina 6,92 · 10–3 2,16 – – 1,86 · 10–9 8,73 – – – –

Asp kwas asparaginowy 1,12 · 10–2 1,95 1,95 · 10–4 3,71 2,19 · 10–10 9,66 – – – –

Cys cysteina 1,23 · 10–2 1,91 – – 5,25 · 10–11 10,28 – – 7,24 · 10–9 8,14 (–SH)

Gln glutamina 6,61 · 10–3 2,18 – – 1,00 · 10–9 9,00 – – – –

Glu kwas glutaminowy 6,92 · 10–3 2,16 7,08 · 10–5 4,15 2,63 · 10–10 9,58 – – – –

Gly glicyna 4,57 · 10–3 2,34 – – 2,63 · 10–10 9,58 – – – –

His histydyna 2,00 · 10–2 1,70 – – 8,13 · 10–10 9,09 9,12 · 10–7 6,04 – –

Ile izoleucyna 5,50 · 10–3 2,26 – – 2,51 · 10–10 9,60 – – – –

Leu leucyna 4,79 · 10–3 2,32 – – 2,63 · 10–10 9,58 – – – –

Lys lizyna 7,08 · 10–3 2,15 – – 6,92 · 10–10 9,16 2,14 · 10–11 10,67 – –

Met metionina 6,92 · 10–3 2,16 – – 8,32 · 10–10 9,08 – – – –

Phe fenyloalanina 6,61 · 10–3 2,18 – – 8,13 · 10–10 9,09 – – – –

Pro prolina 1,12 · 10–2 1,95 – – 3,39 · 10–11 10,47 – – – –

Ser seryna 7,41 · 10–3 2,13 – – 8,91 · 10–10 9,05 – – – –

Thr treonina 6,31 · 10–3 2,20 – – 1,10 · 10–9 8,96 – – – –

Trp tryptofan 4,17 · 10–3 2,38 – – 4,57 · 10–10 9,34 – – – –

Tyr tyrozyna 5,75 · 10–3 2,24 – – 9,12 · 10–10 9,04 – – 7,94 · 10–11 10,10 (–OH)

Val walina 5,37 · 10–3 2,27 – – 3,02 · 10–10 9,52 – – – –

th
Na podstawie: CRC Handbook of Chemistry and Physics 97 Edition, CRC Press 2017.

Strona 8 z 20
 WARTOŚCI STAŁEJ DYSOCJACJI WYBRANYCH KWASÓW I ZASAD Kwasy organiczne – cd.
W TEMPERATURZE 25 C
Wzór kwasu Nazwa 𝑲𝐚 𝐩𝑲𝐚
Kwasy nieorganiczne
HCOOH kwas mrówkowy 1,78 · 10–4 3,75
Wzór kwasu Nazwa Etap 𝑲𝐚 𝐩𝑲𝐚 CH3COOH kwas octowy 1,75 · 10–5 4,756
HF kwas fluorowodorowy 6,31 · 10–4 3,20 CH3CH2COOH kwas propanowy 1,35 · 10–5 4,87
HCl kwas chlorowodorowy 107 –7,0 C6H5COOH kwas benzoesowy 6,25 · 10–5 4,204
HBr kwas bromowodorowy 109 –9,0 C6H5OH fenol 1,02 · 10–10 9,99
HI kwas jodowodorowy 1010 –10,0
Zasady
1 8,91 · 10–8 7,05
H2S kwas siarkowodorowy
2 10–19 19,0 Wzór zasady Nazwa 𝑲𝐛 𝐩𝑲𝐛
1 1,29 · 10–4 3,89 NH3 amoniak 1,78 · 10–5 4,75
H2Se kwas selenowodorowy
2 10–11 11,0
CH3NH2 metanoamina 4,57 · 10–4 3,34
1 (18 C) 2,51 · 10–3 2,6
H2Te kwas tellurowodorowy CH3CH2NH2 etanoamina 4,47 · 10–4 3,35
2 10–11 11,0
HClO kwas chlorowy(I) 3,98 · 10–8 7,40 CH3CH2CH2NH2 propano-1-amina 3,47 · 10–4 3,46
HClO2 kwas chlorowy(III) 1,15 · 10–2 1,94 (CH3)2NH N-metylometanoamina 5,37 · 10–4 3,27
HNO2 kwas azotowy(III) 5,62 · 10–4 3,25 (CH3)3N N,N-dimetylometanoamina 6,31 · 10–5 4,20
1 1,41 · 10–2 1,85 C6H5NH2 anilina 7,41 · 10–10 9,13
H2SO3 kwas siarkowy(IV)
2 6,31 · 10–8 7,2
H2SO4 kwas siarkowy(VI) 2 1,02 · 10–2 1,99 ŚREDNIE DŁUGOŚCI WIĄZAŃ W CZĄSTECZKACH W FAZIE GAZOWEJ
H3BO3 kwas borowy (20 C) 1 5,37 · 10–10 9,27 Wiązania pojedyncze Wiązania wielokrotne
1 5,50 · 10–3 2,26 Wiązanie Długość, pm Wiązanie Długość, pm
H3AsO4 kwas ortoarsenowy(V) 2 1,74 · 10–7 6,76
Br‒Br 228 C=C 134
3 5,13 · 10–12 11,29
6,92 · 10–3 2,16 C‒C 153 C=O 121
1
H3PO4 kwas ortofosforowy(V) 2 6,17 · 10–8 7,21 Cl‒Cl 199 N=O 118
3 4,79 · 10–13 12,32 H‒H 74 O=O 121
1 1,26 · 10–10 9,9
I‒I 267 S=O 148
2 1,58 · 10–12 11,8
H4SiO4 kwas ortokrzemowy (30 C) O‒H 96 N≡N 113
3 10–12 12
4 10–12 12 H‒F 92 C≡C 120
1 4,47 · 10–7 6,35 H‒Cl 128 C≡N 116
H2CO3 kwas węglowy
2 4,68 · 10–11 10,33
H‒Br 141
Kwasy organiczne H‒I 161
1 5,62 · 10–2 1,25 C‒O 142
H2C2O4 kwas szczawiowy
2 1,55 · 10–4 3,81 N‒O 143
Na podstawie: CRC Handbook of Chemistry and Physics 97th Edition, CRC Press 2017.

Strona 9 z 20
 WARTOŚCI ILOCZYNU ROZPUSZCZALNOŚCI WYBRANYCH SUBSTANCJI
TABELA WARTOŚCI LOGARYTMÓW DZIESIĘTNYCH
W TEMPERATURZE 25 C
Wzór Nazwa 𝑲𝐬 𝐩𝑲𝐬 𝒙 log 𝑥 𝒙 log 𝑥 𝒙 log 𝑥 𝒙 log 𝑥
AgBr bromek srebra(I) 5,35 · 10–13 12,27 0,01 ‒2,000 0,26 ‒0,585 0,51 ‒0,292 0,76 ‒0,119
AgCl chlorek srebra(I) 1,77 · 10–10 9,75 0,02 ‒1,699 0,27 ‒0,569 0,52 ‒0,284 0,77 ‒0,114
AgI jodek srebra(I) 8,52 · 10–17 16,07
0,03 ‒1,523 0,28 ‒0,553 0,53 ‒0,276 0,78 ‒0,108
Ag3PO4 ortofosforan(V) srebra(I) 8,89 · 10–17 16,05
0,04 ‒1,398 0,29 ‒0,538 0,54 ‒0,268 0,79 ‒0,102
Ag2SO4 siarczan(VI) srebra(I) 1,20 · 10–5 4,92
AlPO4 ortofosforan(V) glinu 9,84 · 10–21 20,01 0,05 ‒1,301 0,30 ‒0,523 0,55 ‒0,260 0,80 ‒0,097

BaCO3 węglan baru 2,58 · 10–9 8,59 0,06 ‒1,222 0,31 ‒0,509 0,56 ‒0,252 0,81 ‒0,092
BaCrO4 chromian(VI) baru 1,17 · 10–10 9,93 0,07 ‒1,155 0,32 ‒0,495 0,57 ‒0,244 0,82 ‒0,086
BaF2 fluorek baru 1,84 · 10–7 6,74 0,08 ‒1,097 0,33 ‒0,481 0,58 ‒0,237 0,83 ‒0,081
BaSO4 siarczan(VI) baru 1,08 · 10–10 9,97
0,09 ‒1,046 0,34 ‒0,469 0,59 ‒0,229 0,84 ‒0,076
CaCO3 węglan wapnia 3,36 · 10–9 8,47
0,10 ‒1,000 0,35 ‒0,456 0,60 ‒0,222 0,85 ‒0,071
CaF2 fluorek wapnia 3,45 · 10–11 10,46
Ca(OH)2 wodorotlenek wapnia 5,02 · 10–6 5,30 0,11 ‒0,959 0,36 ‒0,444 0,61 ‒0,215 0,86 ‒0,066

Ca3(PO4)2 ortofosforan(V) wapnia 2,07 · 10–33 32,68 0,12 ‒0,921 0,37 ‒0,432 0,62 ‒0,208 0,87 ‒0,060
–5
CaSO4 siarczan(VI) wapnia 4,93 · 10 4,31 0,13 ‒0,886 0,38 ‒0,420 0,63 ‒0,201 0,88 ‒0,056
Cu3(PO4)2 ortofosforan(V) miedzi(II) 1,40 · 10–37 36,85 0,14 ‒0,854 0,39 ‒0,409 0,64 ‒0,194 0,89 ‒0,051
FeCO3 węglan żelaza(II) 3,13 · 10–11 10,50
0,15 ‒0,824 0,40 ‒0,398 0,65 ‒0,187 0,90 ‒0,046
Fe(OH)2 wodorotlenek żelaza(II) 4,87 · 10–17 16,31
0,16 ‒0,796 0,41 ‒0,387 0,66 ‒0,180 0,91 ‒0,041
Fe(OH)3 wodorotlenek żelaza(III) 2,79 · 10–39 38,55
KClO4 chloran(VII) potasu 1,05 · 10–2 1,98 0,17 ‒0,770 0,42 ‒0,377 0,67 ‒0,174 0,92 ‒0,036
MgCO3 węglan magnezu 6,82 · 10–6 5,17 0,18 ‒0,745 0,43 ‒0,367 0,68 ‒0,167 0,93 ‒0,032
MgF2 fluorek magnezu 5,16 · 10–11 10,29 0,19 ‒0,721 0,44 ‒0,357 0,69 ‒0,161 0,94 ‒0,027
Mg(OH)2 wodorotlenek magnezu 5,61 · 10–12 11,25
0,20 ‒0,699 0,45 ‒0,347 0,70 ‒0,155 0,95 ‒0,022
Mg3(PO4)2 ortofosforan(V) magnezu 1,04 · 10–24 23,98
0,21 ‒0,678 0,46 ‒0,337 0,71 ‒0,149 0,96 ‒0,018
PbCl2 chlorek ołowiu(II) 1,70 · 10–5 4,77
0,22 ‒0,658 0,47 ‒0,328 0,72 ‒0,143 0,97 ‒0,013
PbI2 jodek ołowiu(II) 9,8 · 10–9 8,01
PbSO4 siarczan(VI) ołowiu(II) 2,53 · 10–8 7,60 0,23 ‒0,638 0,48 ‒0,319 0,73 ‒0,137 0,98 ‒0,009
Zn(OH)2 wodorotlenek cynku 3· 10–17 16,52 0,24 ‒0,620 0,49 ‒0,310 0,74 ‒0,131 0,99 ‒0,004
ZnCO3 węglan cynku 1,46 · 10–10 9,84 0,25 ‒0,602 0,50 ‒0,301 0,75 ‒0,125 1,00 0,000
th
Na podstawie: CRC Handbook of Chemistry and Physics 97 Edition, CRC Press 2017.

Strona 10 z 20
 WYBRANE WSKAŹNIKI KWASOWO-ZASADOWE
Zakres pH Barwa w roztworze wodnym
Wskaźnik zmiany 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
forma kwasowa forma zasadowa
barwy

oranż metylowy 3,1–4,4 czerwona żółta

czerwień Kongo 3,0–5,0 niebieskofioletowa czerwona

zieleń
4,0–5,6 żółta niebieska
bromokrezolowa

błękit
6,0–7,6 żółta niebieska
bromotymolowy

czerwień
6,4–8,0 żółta czerwona
fenolowa

czerwień
6,8–8,0 czerwona żółta
obojętna

czerwień
7,2–8,8 żółta czerwona
krezolowa

fenoloftaleina 8,0–10,0 bezbarwna różowoczerwona

tymoloftaleina 9,4–10,6 bezbarwna niebieska

błękit Nilu 10,1–11,1 niebieska czerwona

Na podstawie: CRC Handbook of Chemistry and Physics 97th Edition, CRC Press 2017.

Strona 11 z 20
 POTENCJAŁ STANDARDOWY REDUKCJI POTENCJAŁ STANDARDOWY REDUKCJI – CD.
Równanie reakcji 𝑬°, V Równanie reakcji 𝑬°, V
Ag+ + e ⇌ Ag 0,800 2H+ + 2e ⇌ H2 0,000
– –
AgBr + e ⇌ Ag + Br 0,071 2H2O + 2e ⇌ H2 + 2OH ‒0,828
AgCl + e ⇌ Ag + Cl
–
0,222 H2O2 + 2H + 2e ⇌ 2H2O
+ 1,776
Al3+ + 3e ⇌ Al ‒1,676 Hg2+ + 2e ⇌ Hg 0,851
–
−
Al(OH)4 + 3e ⇌ Al + 4OH
–
‒2,310 I2 + 2e ⇌ 2I 0,536
− –
Au3+ + 3e ⇌ Au 1,498 IO3 + 6H+ + 6e ⇌ I + 3H2O 1,085
K+ + e ⇌ K ‒2,931
Ba2+ + 2e ⇌ Ba ‒2,912
Li+ + e ⇌ Li ‒3,040
Be2+ + 2e ⇌ Be ‒1,847
Mg2+ + 2e ⇌ Mg ‒2,372
Bi3+ + 3e ⇌ Bi 0,308
–
Mn2+ + 2e ⇌ Mn ‒1,185
Br2 + 2e ⇌ 2 Br 1,066 MnO2 + 4H+ + 2e ⇌ Mn2+ + 2H2O 1,224
− –
BrO3 + 6H+ + 6e ⇌ Br + 3H2O 1,423 −
MnO4 + e ⇌ MnO4
2−
0,558
− – –
BrO3 + 3H2O + 6e ⇌ Br + 6OH 0,61 −
MnO4 + 8H+ + 5e ⇌ Mn2+ + 4H2O 1,507
CO2 + 2H + 2e ⇌ HCOOH
+ ‒0,199 −
MnO4 + 2H2O + 3e ⇌ MnO2 + 4OH
–
0,595
Ca2+ + 2e ⇌ Ca ‒2,868 2−
MnO4 + 2H2O + 2e ⇌ MnO2 + 4OH
–
0,60
Cd2+ + 2e ⇌ Cd ‒0,403 −
NO3 + 4H + 3e ⇌ NO + 2H2O
+ 0,957
2− – −
Cd(OH)4 + 2e ⇌ Cd + 4OH ‒0,658 2NO3 + 4H+ + 2e ⇌ N2O4 + 2H2O 0,803
Cl2 + 2e ⇌ 2Cl
–
1,358 Na + e ⇌ Na
+ ‒2,71
− –
ClO3 + 6H+ + 6e ⇌ Cl + 3H2O 1,451 Ni2+ + 2e ⇌ Ni ‒0,257
− – – O2 + 2H+ + 2e ⇌ H2O2 0,695
ClO3 + 3H2O + 6e ⇌ Cl + 6OH 0,62
O2 + 4H+ + 4e ⇌ 2H2O 1,229
Co2+ + 2e ⇌ Co ‒0,28 –
O2 + 2H2O + 2e ⇌ H2O2 + 2OH –0,146
Co3+ + e ⇌ Co2+ 1,92 –
O2 + 2H2O + 4e ⇌ 4OH 0,401
Cr2+ + 2e ⇌ Cr ‒0,913
Pb2+ + 2e ⇌ Pb ‒0,126
Cr3+ + e ⇌ Cr2+ ‒0,407
PbO2 + 4H+ + 2e ⇌ Pb2+ + 2H2O 1,455
Cr3+ + 3e ⇌ Cr ‒0,744 2−
2− 3+
PbO2 + SO4 + 4H+ + 2e ⇌ PbSO4 + 2H2O 1,691
Cr2 O7 + 14H+ + 6e ⇌ 2Cr + 7H2O 1,36 2−
PbSO4 + 2e ⇌ Pb + SO4 ‒0,359
2− –
CrO4 + 4H2O + 3e ⇌ Cr(OH)3 + 5OH ‒0,13 Pt + 2e ⇌ Pt
2+ 1,18
Cs+ + e ⇌ Cs ‒3,026 Rb+ + e ⇌ Rb ‒2,98
Cu2+ + 2e ⇌ Cu 0,342 S + 2e ⇌ S
2–
‒0,476
– 2− 2− –
Cu2O + H2O + 2e ⇌ 2Cu + 2OH ‒0,360 SO4 + H2O + 2e ⇌ SO3 + 2OH ‒0,93
– 2+
2Cu(OH)2 + 2e ⇌ Cu2O + 2OH + H2O ‒0,080 Sn + 2e ⇌ Sn ‒0,138
–
F2 + 2e ⇌ 2F 2,866 Sn4+ + 2e ⇌ Sn2+ 0,151
2+
Fe2+ + 2e ⇌ Fe ‒0,447 Sr + 2e ⇌ Sr ‒2,899
2+
Fe3+ + 3e ⇌ Fe ‒0,037 Zn + 2e ⇌ Zn ‒0,762
2− –
Fe3+ + e ⇌ Fe2+ 0,771 Zn(OH)4 + 2e ⇌ Zn + 4OH ‒1,199
th
Na podstawie: CRC Handbook of Chemistry and Physics 97 Edition, CRC Press 2017.
Strona 12 z 20
 WARTOŚCI STANDARDOWEJ MOLOWEJ ENTALPII TWORZENIA WARTOŚCI STANDARDOWEJ MOLOWEJ ENTALPII SPALANIA

Wzór związku ∆𝑯𝟎𝒕 , kJ · mol–1 Nazwa związku ∆𝑯𝟎𝒔 , kJ · mol–1

Al2O3 (s) ‒1675,7 benzen (c) ‒3267

CO (g) ‒110,5 butan (g) ‒2878
CO2 (g) ‒393,5 etan (g) ‒1561
CaC2 (s) ‒59,8 etanol (c) ‒1368
CaO (s) ‒634,9 eten (g) ‒1411
Ca(OH)2 (s) ‒985,2 etyn (g) ‒1300
Cr2O3 (s) ‒1139,7 glicerol (c) ‒1654
FeO (s) ‒272,0 glukoza (s) ‒2802
Fe2O3 (s) ‒824,2 heksan (c) ‒4163
FeS (s) ‒100,0 kwas benzoesowy (s) ‒3228
HBr (g) ‒36,3 kwas etanowy (c) ‒875
HCl (g) ‒92,3 kwas stearynowy (s) ‒11280
HF (g) ‒273,3 metan (g) ‒891
HI (g) 26,5 metanol (c) ‒726
H2O (c) ‒285,8 pentan (c) ‒3509
H2O (g) ‒241,8 propan (g) ‒2219
H2S (g) ‒20,6 sacharoza (s) ‒5643
MgO (s) ‒601,6 toluen (c) ‒3920
MnO2 (s) ‒520,0 Na podstawie: https://webbook.nist.gov
NH3 (g) ‒ 45,9
Logarytmem log 𝑎 𝑏 liczby 𝑏 > 0 przy podstawie 𝑎 ( 𝑎 > 0 i 𝑎 ≠ 1) nazywamy
NO (g) 91,3
wykładnik 𝑐 potęgi, do której należy podnieść 𝑎, aby otrzymać 𝑏:
NO2 (g) 33,2
log 𝑎 𝑏 = 𝑐 wtedy i tylko wtedy, gdy 𝑎𝑐 = 𝑏
NaCl (s) ‒ 411,2 Dla dowolnych liczb rzeczywistych 𝑥 > 0, 𝑦 > 0 oraz 𝑟 prawdziwe są równości:
SiO2 (s) ‒ 910,7 𝑥
log 𝑎 (𝑥 ⋅ 𝑦) = log 𝑎 𝑥 + log 𝑎 𝑦 log 𝑎 ( ) = log 𝑎 𝑥 − log 𝑎 𝑦 log 𝑎 𝑥 𝑟 = 𝑟 ⋅ log 𝑎 𝑥
𝑦
Na podstawie: CRC Handbook of Chemistry and Physics 97th Edition, CRC Press 2017.
Zapisy log 𝑥 oraz lg 𝑥 oznaczają log10 𝑥.
Objętość 1 mola gazu doskonałego
w warunkach normalnych –1 Równanie kwadratowe 𝑎𝑥 2 + 𝑏𝑥 + 𝑐 = 0, gdzie 𝑎 ≠ 0, ma rozwiązania rzeczywiste
𝑉 = 22,41 dm3 ∙ mol
t = 0 C oraz p = 1013,25 hPa wtedy i tylko wtedy, gdy Δ = 𝑏 2 − 4𝑎𝑐 ≥ 0. Rozwiązania te wyrażają się wzorami:
−𝑏 − √Δ −𝑏 + √Δ
Stała Faradaya F = 𝑁𝐴 ∙ 𝑒 F ≈ 9,6485 ∙ 104 C ∙ mol–1 𝑥1 = , 𝑥2 =
2𝑎 2𝑎

Strona 13 z 20
 ROZPUSZCZALNOŚĆ SOLI I WODOROTLENKÓW W WODZIE W TEMPERATURZE 25 C,
podane w g/100 g H2O
− − −
Jon Cl Br− I− NO3 CH3COO– S
2−
SO3
2−
SO4
2−
CO3
2−
CrO4
2−
PO4
3−
OH

Ag+ T T T R (234) S (1,0) 20 °C T T S (0,8) T T T T→d

Al3+ R (45,1) R→d R→d R (68,9) d d — R (38,5) — T T T

Ba2+ R (37,0) R (100) R (221) R (10,3) R (79,2) R→d T T T T T R (4,9)

Ca2+ R (81,3) R (156) R (215) R (144) R (34,7) T→d T S (0,2) T S (2,0) T S (0,2) 20 °C

Cr3+ R R R R (81,2) R T→d — R (64) — T T T

Cu2+ R (75,7) R (126) — R (145) R (6,8) T T R (22) T→d T T T

Fe2+ R (65,0) R (120) R R (87,5) R T T R (29,5) T — T T

Fe3+ R (91,2) R (455) d R (87,2) — d — R (440) 20 °C — T T T

K+ R (35,5) R (67,8) R (148) R (38,3) R (269) R→d R (106) R (12,0) R (111) R (65,0) R (106) R (121)

Mg2+ R (56,0) R (102) R (146) R (71,2) R (65,6) d S (0,5) R (35,7) T R (54,8) T T

Mn2+ R (77,3) R (151) R→d R (161) R (41) T T R (63,7) T T T T

NH4+ R (39,5) R (78,3) R (178) R (213) R (148) 4 °C R→d R (64,2) R (76,4) R→d R (37,0) R (18,3) R (44,9)

Na+ R (36,0) R (94,6) R (184) R (91,2) R (50,4) R (20,6) R (30,7) R (28,1) R (30,7) R (87,6) R (14,4) R (100)

Pb2+ S (1,1) S (1,0) S (0,1) R (59,7) R (44,3) 20 °C T T T T T T T

Sn2+ R (178)10 °C R (85) 0 °C S (0,98) 20 °C R→d — T — R (18,8) 19 °C — — T T

Zn2+ R (408) R (488) R (438) R (120) R (30,0) 20 °C T S (0,2) R (57,7) T R (3,1) T T

R – substancja dobrze rozpuszczalna (>2 g/100 g H2O) S – substancja średnio rozpuszczalna (0,1 g–2 g/100 g H2O)
T – substancja trudno rozpuszczalna (<0,1 g/100 g H2O) d – związek ulega rozkładowi w wodzie
— związek jest nietrwały, nie został otrzymany lub brak jest danych
Na podstawie: CRC Handbook of Chemistry and Physics 97th Edition, CRC Press 2017.

Strona 14 z 20
 UKŁAD OKRESOWY PIERWIASTKÓW
1 18
1H 2He
Wodór Hel
1,008 4,00
2,2 2 13 14 15 16 17
3Li 4Be Liczba atomowa 20Ca Symbol pierwiastka
5B 6C 7N 8O 9F 10Ne
Lit Beryl (liczba porządkowa) Bor Węgiel Azot Tlen Fluor Neon
6,94 9,01 Wapń Nazwa 10,81 12,01 14,01 16,00 19,00 20,18
1,0 1,6 2,0 2,6 3,0 3,4 4,0
40,08 Masa atomowa, u
11Na 12Mg
Elektroujemność 13Al 14Si 15P 16S 17Cl 18Ar
Sód Magnez w skali Paulinga 1,0 Glin Krzem Fosfor Siarka Chlor Argon
22,99 24,31 26,98 28,09 30,97 32,06 35,45 39,95
0,9 1,3 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1,6 1,9 2,2 2,6 3,2

19K 20Ca 21Sc 22Ti 23V 24Cr 25Mn 26Fe 27Co 28Ni 29Cu 30Zn 31Ga 32Ge 33As 34Se 35Br 36Kr
Potas Wapń Skand Tytan Wanad Chrom Mangan Żelazo Kobalt Nikiel Miedź Cynk Gal German Arsen Selen Brom Krypton
39,10 40,08 44,96 47,87 50,94 52,00 54,94 55,85 58,93 58,69 63,55 65,38 69,72 72,63 74,92 78,97 79,90 83,80
0,8 1,0 1,4 1,5 1,6 1,7 1,6 1,8 1,9 1,9 1,9 1,7 1,8 2,0 2,2 2,6 3,0

37Rb 38Sr 39Y 40Zr 41Nb 42Mo 43Tc 44Ru 45Rh 46Pd 47Ag 48Cd 49In 50Sn 51Sb 52Te 53I 54Xe
Rubid Stront Itr Cyrkon Niob Molibden Technet Ruten Rod Pallad Srebro Kadm Ind Cyna Antymon Tellur Jod Ksenon
85,47 87,62 88,91 91,22 92,91 95,95 [97,91] 101,07 102,91 106,42 107,87 112,41 114,82 118,71 121,76 127,60 126,90 131,29
0,8 1,0 1,2 1,3 1,6 2,2 2,1 2,2 2,3 2,2 1,9 1,7 1,8 2,0 2,1 2,1 2,7

55Cs 56Ba 57La* 72Hf 73Ta 74W 75Re 76Os 77Ir 78Pt 79Au 80Hg 81Tl 82Pb 83Bi 84Po 85At 86Rn
Cez Bar Lantan Hafn Tantal Wolfram Ren Osm Iryd Platyna Złoto Rtęć Tal Ołów Bizmut Polon Astat Radon
132,91 137,33 138,91 178,49 180,95 183,84 186,21 190,23 192,22 195,08 196,97 200,59 204,38 207,2 208,98 [208,98] [209,99] [222,02]
0,8 0,9 1,1 1,3 1,5 1,7 1,9 2,2 2,2 2,2 2,4 1,9 1,8 1,8 1,9 2,0 2,2

87Fr 88Ra 89Ac** 104Rf 105Db 106Sg 107Bh 108Hs 109Mt 110Ds 111Rg 112Cn 113Nh 114Fl 115Mc 116Lv 117Ts 118Og
Frans Rad Aktyn Rutherford Dubn Seaborg Bohr Has Meitner Darmsztadt Roentgen Kopernik Nihon Flerow Moskow Liwermor Tenes Oganeson
[223,02] [226,03] [227,03] [267,12] [268,13] [271,13] [272,14] [270,13] [276,15] [281,16] [280,17] [285,18] [284,18] [289,19] [288,19] [293,20] [292,21] [294,21]
0,7 0,9

58Ce 59Pr 60Nd 61Pm 62Sm 63Eu 64Gd 65Tb 66Dy 67Ho 68Er 69Tm 70Yb 71Lu
METALE
* Cer
140,12
Prazeodym
140,91
Neodym
144,24
Promet
[144,91]
Samar
150,36
Europ
151,96
Gadolin
157,25
Terb
158,93
Dysproz
162,50
Holm
164,93
Erb
167,26
Tul
168,93
Iterb
173,05
Lutet
174,97
PÓŁMETALE
90Th 91Pa 92U 93Np 94Pu 95Am 96Cm 97Bk 98Cf 99Es 100Fm 101Md 102No 103Lr
NIEMETALE Tor Protaktyn Uran Neptun Pluton Ameryk Kiur Berkel Kaliforn Einstein Ferm Mendelew Nobel Lorens
** 232,04 231,04 238,03 [237,05] [244,06] [243,06] [247,07] [247,07] [251,08] [252,08] [257,10] [258,10] [259,10] [262,11]
GAZY
SZLACHETNE
Dla pierwiastków promieniotwórczych, które nie mają stabilnych izotopów, podano masę atomową najtrwalszego izotopu.
BRAK
PRZYPORZĄDKOWANIA Na podstawie: CRC Handbook of Chemistry and Physics 97th Edition, CRC Press 2017
oraz https://www.nist.gov/pml/atomic-weights-and-isotopic-compositions-relative-atomic-masses

Strona 15 z 20
Uwaga: W poniższym zestawie przedstawiono wybrane wzory oraz stałe fizyczne. Przy każdym wzorze zapisano nazwę wielkości lub prawa albo zjawiska, którego wzór dotyczy. Symboli
wszystkich wielkości występujących we wzorach nie opisano – przyjęto dla nich powszechnie używane oznaczenia. Podobnie nie opisano warunków i zakresów stosowalności
przedstawionych wzorów. Wartości wielkości wektorowych zapisano bez symbolu wektora.

KINEMATYKA DYNAMIKA GRAWITACJA I ELEMENTY ASTRONOMII

∆𝑟 𝐺𝑚1 𝑚2
prędkość v⃗ = prawo powszechnego ciążenia 𝐹𝑔 =
∆𝑡
pęd 𝑝 = 𝑚v
⃗ 𝑟2
∆v⃗ natężenie pola grawitacyjnego, 𝐹𝑔
przyśpieszenie 𝑎=
∆𝑡 II zasada dynamiki ∆𝑝 przyśpieszenie grawitacyjne 𝛾= ; 𝑎𝑔 = 𝛾
𝑚𝑎 = 𝐹 ; =𝐹 𝑚
∆𝛼 (w układzie inercjalnym) ∆𝑡
prędkość kątowa 𝜔= 𝐺𝑚1 𝑚2
∆𝑡
energia potencjalna grawitacji 𝐸𝑝𝑜𝑡 = −
wartość momentu pędu 𝐿 = 𝑟𝑝 sin ∢(𝑟 , 𝑝) 𝑟
związek między wartościami punktu materialnego
prędkości kątowej i liniowej
v = 𝜔𝑟 zmiana energii potencjalnej przy
∆𝐸𝑝 = 𝑚𝑔∆ℎ
powierzchni Ziemi
związki w ruchu jednostajnym 2𝜋 1
po okręgu
𝜔= ; 𝑇= wartość momentu siły 𝑀 = 𝑟𝐹 sin ∢ (𝑟, ⃗⃗𝐹) prędkość na orbicie kołowej prędkość ucieczki
𝑇 𝑓
v2 𝑛 𝐺𝑀 2𝐺𝑀
przyśpieszenie dośrodkowe 𝑎𝑑𝑜 = = v𝜔 = 𝜔2 𝑟 v𝑜𝑟 = √ v𝑢 = √
𝑟 moment bezwładności 𝐼= ∑ 𝑚𝑖 𝑟𝑖2 𝑟 𝑟
∆𝜔 𝑖=1
przyśpieszenie kątowe 𝜖=
∆𝑡 związek między wartościami orbita eliptyczna
prędkości kątowej i momentu 𝐿 = 𝐼𝜔 𝑎 – półoś wielka
przyśpieszenie styczne 𝑎𝑠𝑡 = 𝜖𝑟 pędu bryły sztywnej 𝑃 𝑟𝑃 𝑟𝐴 𝐴
𝑟𝑃 – najmniejsza
prędkość w ruchu jednostajnie II zasada dynamiki ruchu odległość do centrum
v⃗ = v⃗ 0 + 𝑎 𝑡 obrotowego (zapis skalarny)
𝐼𝜖 = 𝑀 𝑟𝐴 – największa odległość
zmiennym prostoliniowym
do centrum
droga w ruchu jednostajnie 1 2𝑎
𝑠 = v0 𝑡 + 𝑎𝑡 2 praca siły, 𝑊𝐹 = 𝐹∆𝑟 cos ∢(𝐹 , ∆𝑟 )
zmiennym prostoliniowym 2 praca momentu siły 𝑊𝑀 = 𝑀∆𝛼 II prawo Keplera i zachowanie ∆𝑆
momentu pędu 𝐿 ⃗ na orbicie = const ;
∆𝑡
SIŁY TARCIA I SIŁA SPRĘŻYSTOŚCI 𝑊 (Δ𝑆 – pole zakreślone przez
moc 𝑃= 𝐿⃗ = ⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗
const
siła tarcia kinetycznego 𝑇𝑘 = 𝜇𝑘 𝐹𝑁 ∆𝑡 promień wodzący planety)

siła tarcia statycznego 𝑇𝑠 ≤ 𝜇𝑠 𝐹𝑁 energia kinetyczna ruchu 1 III prawo Keplera (𝑎 jest
𝐸𝑘𝑖𝑛 = 𝑚v2 𝑇12 𝑇22
postępowego 2 promieniem orbity kołowej lub = = const
siła sprężystości 𝐹𝑠 = −𝑘𝑥 półosią wielką elipsy) 𝑎13 𝑎23
1 2 energia kinetyczna ruchu 1
energia potencjalna sprężystości 𝐸𝑝𝑜𝑡 = 𝑘𝑥 𝐸𝑘𝑖𝑛 = 𝐼𝜔2 prawo Hubble’a v = 𝐻𝑑
2
obrotowego 2

Strona 16 z 20
 DRGANIA, FALE MECHANICZNE I ŚWIETLNE DRGANIA, FALE MECHANICZNE I ŚWIETLNE – CD. TERMODYNAMIKA
równania ruchu 𝑥(𝑡) = 𝐴 sin(𝜔𝑡 + 𝜑0 ) v𝑑 ∓ v𝑜𝑏
𝑓𝑜𝑏 = 𝑓ź𝑟 I zasada termodynamiki ∆𝑈 = 𝑄 + 𝑊
harmonicznego v(𝑡) = 𝐴 ω cos(𝜔𝑡 + 𝜑0 ) wzory ścisłe na efekt Dopplera v𝑑 ± vź𝑟
𝑎(𝑡) = −𝐴𝜔2 sin(𝜔𝑡 + 𝜑0 ) dla fali dźwiękowej i świetlnej
w kierunku prędkości źródła 𝑐 ∓ vź𝑟 praca siły parcia,
𝑥𝑚𝑎𝑥 = 𝐴 v𝑚𝑎𝑥 = 𝐴𝜔 𝑎𝑚𝑎𝑥 = 𝐴𝜔2 𝑓𝑜𝑏 = 𝑓ź𝑟 √ |𝑊| = 𝑝|∆𝑉|
𝑐 ± vź𝑟 gdy 𝑝 = const
siła harmoniczna 𝐹ℎ = −𝑚𝜔2 𝑥
siatka dyfrakcyjna 𝑑 sin 𝛼𝑛 = 𝑛𝜆 związek pracy siły parcia z polem 𝑝 B
częstość kołowa małych pod wykresem zależności 𝑝(𝑉) –
𝑘 𝑔 światło po przejściu przez polaryzator o osi polaryzacji P A
drgań masy na sprężynie ciśnienia od objętości
𝜔=√ ; 𝜔=√ |𝑊𝐴𝐵 |
i wahadła matematycznego 𝑚 𝑙 amplitudy pola elektrycznego: 𝐸⃗0 P |𝑊𝐴𝐵 | = Pole pod AB (0,0) 𝑉
całkowita energia 1 𝐸⃗0 – padającego na polaryzator
𝐸 = 𝐸𝑘 + 𝐸𝑝 = 𝑚𝐴2 𝜔2 𝐸⃗𝑃 – po przejściu przez polaryzator 𝑄
mechaniczna oscylatora 2 𝐸⃗𝑃 ciepło właściwe 𝑐𝑤 =
związki między parametrami 𝜆 1 𝑚∆𝑇
v = = 𝜆𝑓 ; 𝑇 = OPTYKA GEOMETRYCZNA
ruchu fali 𝑇 𝑓
𝑄
2𝜋 2𝜋 kąt graniczny dla przejścia 𝑛1 ciepło molowe 𝐶=
faza fali w punkcie 𝑥 i chwili 𝑡 𝜑(𝑡) = 𝑡− 𝑥 + 𝜑0 sin 𝛼2 gr = 𝑛∆𝑇
𝑇 𝜆 światła z ośrodka 2 do 1 𝑛2
warunki maksymalnego 𝜑2 − 𝜑1 = 2𝜋𝑛 warunek polaryzacji 𝑄
𝛼pad1 + 𝛼zał2 = 90° ciepło przemiany fazowej 𝐿=
wzmocnienia i osłabienia fali 1 światła przy odbiciu 𝑚
𝜑2 − 𝜑1 = 2𝜋 (𝑛 + )
w punkcie 2 równanie soczewki 1 1 1 średnia energia ruchu cząsteczki 𝑠
natężenie fali, jego związek 𝐸 + = ; 𝑥>0 𝐸ś𝑟 = 𝑘𝐵 𝑇
𝐼= ; 𝐼~𝐴2
i zwierciadła: 𝑥 𝑦 𝑓 gazu doskonałego 2
z energią 𝐸 i amplitudą 𝐴 fali 𝑆∆𝑡 𝑠 – liczba współrzędnych opisujących położenie cząsteczki
𝑦 > 0 , 𝑦 < 0 – położenie obrazu rzeczywistego, pozornego
zależność natężenia fali 1 𝑓 > 0 – ogniskowa soczewki/zwierciadła skupiającego
w przestrzeni
kulistej od odległości 𝐼~ 2
𝑟 𝑓 < 0 – ogniskowa soczewki/zwierciadła rozpraszającego równanie stanu gazu
sin 𝛼1 v1 𝑛2 doskonałego (Clapeyrona)
𝑝𝑉 = 𝑛𝑅𝑇
załamanie fali na granicy 1 𝑛𝑠𝑜𝑐𝑧 1 1
= = wzór na ogniskową
ośrodków 1 i 2 sin 𝛼2 v2 𝑛1 =( − 1) (± ± )
soczewki 𝑓 𝑛𝑜𝑡𝑜𝑐𝑧 𝑅1 𝑅2 związek między ciepłami
wzory przybliżone na efekt Dopplera dla fali dźwiękowej 𝐶𝑝 = 𝐶𝑉 + 𝑅
(+)/(–) – przy promieniu powierzchni wypukłej/wklęsłej molowymi gazu doskonałego
i świetlnej w kierunku prędkości źródła:
HYDROSTATYKA, AEROSTATYKA praca i ciepło w cyklu
źródło oddala się źródło zbliża się
silnika i pompy cieplnej
0 = 𝑄𝑐𝑎𝑙𝑘 + 𝑊𝑐𝑎𝑙𝑘
vź𝑟 ≪ v𝑑 vź𝑟 ≪ v𝑑 siła parcia i ciśnienie 𝐹 = 𝑝∆𝑆, 𝐹 ⏊∆𝑆
|vź𝑟 − v𝑜𝑏 | |vź𝑟 − v𝑜𝑏 | 𝑄𝑐𝑎𝑙𝑘 – całkowite ciepło wymienione w cyklu z otoczeniem
𝑓𝑜𝑏 ≈ 𝑓ź𝑟 (1 − ) 𝑓𝑜𝑏 ≈ 𝑓ź𝑟 (1 + ) zmiana ciśnienia 𝑊𝑐𝑎𝑙𝑘 – całkowita praca mechaniczna wykonana w cyklu
v𝑑 v𝑑 ∆𝑝 = 𝜌𝑔∆ℎ
hydro- i aerostatycznego (nad i przez otoczenie)
vź𝑟 ≪ 𝑐 vź𝑟 ≪ 𝑐 siła wyporu 𝐹𝑤𝑦𝑝 = 𝜌𝑉𝑧𝑎𝑛 𝑔
vź𝑟 vź𝑟 |𝑊𝑐𝑎𝑙𝑘 | |𝑄𝑝𝑜𝑏 | − |𝑄𝑜𝑑𝑑 |
𝑓𝑜𝑏 ≈ 𝑓ź𝑟 (1 − ) 𝑓𝑜𝑏 ≈ 𝑓ź𝑟 (1 + ) sprawność silnika
𝑐 𝑐 𝑉𝑧𝑎𝑛 – objętość zanurzonej części ciała 𝜂= =
cieplnego |𝑄𝑝𝑜𝑏 | |𝑄𝑝𝑜𝑏 |
𝜌 – gęstość cieczy (lub gazu)

Strona 17 z 20
 ELEKTROSTATYKA PRĄD ELEKTRYCZNY MAGNETYZM
𝑘𝑞1 𝑞2 1 ∆𝑄 siła Lorentza, wektor indukcji 𝐹 = 𝑞v𝐵 sin 𝛼
prawo Coulomba 𝐹𝑒 = 2
; 𝑘= natężenie prądu 𝐼=
𝑟 4𝜋𝜀0 ∆𝑡 magnetycznej

𝛼 = ∢(v ⃗)
⃗,𝐵 𝐹
𝐹𝑒 definicja oporu 𝑈
natężenie pola elektrycznego 𝐸⃗ = 𝑅= ⃗
𝐵
𝑞 elektrycznego przewodnika 𝐼 𝐹⏊ v
⃗
wartość natężenia pola na 𝑞 𝛼 ⃗
v
𝑘𝑄 prawo Ohma (dla stałej 𝑈 ⃗
𝐹⏊ 𝐵 +
zewnątrz sferycznego 𝐸= 2 = const
𝑟 temperatury przewodnika) 𝐼
rozkładu ładunku

𝑊𝐴𝐵 – praca 𝑙 𝜌 – opór siła elektrodynamiczna ⃗)

𝐹 = 𝐼∆𝑙𝐵 sin ∢(∆𝑙 , 𝐵
napięcie pomiędzy punktami 𝑊𝐴𝐵 opór przewodnika z drutu 𝑅=𝜌
𝑈𝐴𝐵 = przeciw sile 𝑆 właściwy
A i B pola elektrycznego 𝑞
elektrycznej
moc prądu stałego 𝑈2 pole w próżni dookoła długiego, 𝜇0 𝐼
𝑃 = 𝑈𝐼 = 𝐼 2 𝑅 = 𝐵=
związek napięcia wydzielona na oporniku 𝑅
prostoliniowego przewodnika 2𝜋𝑟
z potencjałami elektrycznymi
𝑈𝐴𝐵 = 𝑉𝐵 − 𝑉𝐴
pole w próżni wewnątrz długiej, 𝑁𝐼
zależność oporu metali od 𝑅(𝑇) = 𝑅(𝑇0 )(1 + 𝛼∆𝑇) ; gęsto nawiniętej zwojnicy
𝐵 = 𝜇0
energia potencjalna 𝑘𝑞1 𝑞2 temperatury (w pewnym 𝐿
elektryczna układu ładunków
𝐸𝑝𝑜𝑡 =
𝑟 zakresie temperatur) ∆𝑇 = 𝑇 − 𝑇0
wartość momentu siły działającego
⃗)
𝑀 = 𝐼𝑆𝐵 sin ∢(𝑆, 𝐵
związek napięcia z natężeniem na pętlę z prądem w polu mag.
w polu jednorodnym
𝑈 = 𝐸𝑑 dodawanie napięć pomiędzy 𝑈𝐴𝐶 = 𝑈𝐴𝐵 + 𝑈𝐵𝐶
punktami przewodnika strumień pola magnetycznego
⃗)
𝛷𝐵 = 𝐵𝑆 cos ∢(𝑆, 𝐵
natężenie pola między płytami 𝜎 𝑄 przez powierzchnię
naładowanymi różnoimiennie
𝐸 = ; 𝜎 = = const 𝑘 𝑛
𝜀0 ∆𝑆 II prawo Kirchhoffa dla
∑(±ℰ𝑖 ) − ∑(±𝑈𝑗 ) = 0 ∆𝛷𝐵
obwodu (lub oczka) siła elektromotoryczna indukcji ℰ=−
natężenie pola elektrycznego 𝐸⃗0 𝐸⃗0 – natężenie 𝑖=1 𝑗=1 ∆𝑡
wewnątrz dielektryka 𝐸⃗ = zewnętrzne
𝜀𝑟 ⃗)
związek siły ℰ = 𝑁𝐵𝑆𝜔 sin ∢(𝑆, 𝐵
siła elektromotoryczna prądnicy
𝑄 elektromotorycznej ℰ = 𝑈 + 𝐼𝑅𝑤 ⃗ ) = 𝜔𝑡 + 𝜑0
pojemność kondensatora 𝐶= ∢(𝑆, 𝐵
𝑈 z napięciem na baterii
praca prądu sinusoidalnego 1
pojemność kondensatora 𝑆 𝑛 𝑊 = 𝑈0 𝐼0 𝑇
płaskiego z dielektrykiem 𝐶 = 𝜀𝑟 𝜀0 opór zastępczy oporników
𝑅𝑧 = ∑ 𝑅𝑖
w czasie okresu 2
𝑑 połączonych szeregowo
𝑖=1
napięcie i natężenie skuteczne 𝐼0 𝑈0
energia elektryczna 𝑄2 1 1 𝐼𝑠𝑘 = 𝑈𝑠𝑘 =
𝑊= = 𝑄𝑈 = 𝑈 2 𝐶 przebiegu sinusoidalnego √2 √2
kondensatora 2𝐶 2 2 𝑛
opór zastępczy oporników 1 1
własności pola wewnątrz i na =∑ uproszczony model 𝑈1 𝑁1
𝐸⃗𝑤𝑒𝑤 = 0 ; 𝐸⃗𝑝𝑜𝑤 ⏊ ∆𝑆 połączonych równolegle 𝑅𝑍 𝑅𝑖 𝐼1 𝑈1 = 𝐼2 𝑈2 ; =
powierzchni bryły przewodnika 𝑖=1 transformatora 𝑈2 𝑁2

Strona 18 z 20
 ELEMENTY MECHANIKI RELATYWISTYCZNEJ ELEMENTY FIZYKI ATOMOWEJ I JĄDROWEJ WYBRANE ZALEŻNOŚCI
prawo Wiena środek masy układu 𝑛 punktów ∑𝑛𝑖=1 𝑚𝑖 𝑟𝑖
energia całkowita ciała 𝑚𝑐 2 ∆𝑥 𝜆𝑚𝑎𝑥 𝑇 = 𝑏 𝑟𝑆𝑀 =
poruszającego się w układzie 𝐸= ; v= (𝑏 – stała Wiena) materialnych ∑𝑛𝑖=1 𝑚𝑖
2 ∆𝑡
inercjalnym (𝑡, 𝑥 ) √1 − v2 prawo Stefana–Boltzmanna związek drogi z polem pod
𝑐 W
𝐼 = 𝜎𝑇 4 ; [𝐼] = v B
(moc wypromieniowana
m2 wykresem zależności v(𝑡) –
z jednostki powierzchni ciała) prędkości od czasu A
równoważność masy i energii
𝐸0 = 𝑚𝑐 2 ℎ𝑐 ℎ 𝑠𝐴𝐵
spoczynkowej energia i pęd fotonu 𝐸𝑓 = ℎ𝑓 = ; 𝑝𝑓 = 𝑠𝐴𝐵 = Pole pod AB
(0,0) 𝑡
𝜆 𝜆
zjawisko fotoelektryczne 𝐸𝑓 = 𝑊𝑒𝑙 + 𝐸𝑘𝑖𝑛 𝑒𝑙 𝑚𝑎𝑥 związek pracy z polem pod 𝐹 B
związek między zmianą masy wykresem zależności 𝐹(𝑠) –
emisja lub absorpcja fotonu A
układu a energią pochłoniętą / ∆𝐸 = ∆𝑚𝑐 2 𝐸𝑚 − 𝐸𝑛 = ℎ𝑓𝑚𝑛 + 𝐸odrzutu siły od drogi |𝑊𝐴𝐵 |
emitowaną przez układ przez atom (𝐸𝑚 , 𝐸𝑛 –
energie elektronu w atomie) 𝑚>𝑛 |𝑊𝐴𝐵 | = Pole pod AB (0,0) 𝑠

𝑚v ∆𝑥 poziomy energetyczne 13,606 eV

𝑝= ; v= 𝐸𝑛 = − związek pracy z polem pod 𝑃 B
pęd atomu wodoru 𝑛2
2 ∆𝑡 wykresem zależności 𝑃(𝑡) –
√1 − v2 A |𝑊𝐴𝐵 |
𝑐 długość fali de Broglie’a ℎ mocy od czasu
cząstki swobodnej
𝜆=
𝑝 (0,0) 𝑡
|𝑊𝐴𝐵 | = Pole pod AB
niezmiennik relatywistyczny • zachowanie ładunku układu
(dynamiczny)
𝐸02 = 𝐸 2 − (𝑐𝑝)2 zasady zachowania (niektóre) • zachowanie energii układu
dodawanie wektorów odejmowanie wektorów
w procesach na poziomie • zachowanie pędu układu
fundamentalnym ⃗2
𝑉 ⃗2 − 𝑉
⃗1
• zachowanie liczby 𝑉 ⃗2
𝑉
energia kinetyczna
nukleonów w układzie ⃗1 + 𝑉
𝑉 ⃗2
poruszającego się ciała
𝐸𝑘𝑖𝑛 = 𝐸 − 𝐸0 statystyczne prawo rozpadu
𝑡
1 𝑇 ⃗1
promieniotwórczego 𝑁(𝑡) = 𝑁0 ( ) 𝑉
2 𝑉⃗1
przeniesienie równoległe rozkład na składowe
PODSTAWOWE JEDNOSTKI UKŁADU SI 𝑘
⃗ (𝐴)
𝑉 ⃗ (𝐵)
𝑉
nazwa metr kilogram sekunda amper kelwin mol kandela 𝐵 ⃗𝑘
𝑉 ⃗
𝑉
symbol m kg s A K mol cd 𝐴 ⃗ ∥𝐵 (𝐴)
𝑉
natężenie liczność ⃗𝑙 𝑙
wielkość długość masa czas prądu temperatura materii światłość 𝑉

PRZEDROSTKI JEDNOSTEK MIAR

mnożnik 10 24
10 21
1018
1015
1012
10 9
10 6
103 102 101 100 10–1 10–2 10–3 10–6 10–9 10–12 10–15 10–18 10–21 10–24
nazwa jotta zetta eksa peta tera giga mega kilo hekto deka decy centy mili mikro nano piko femto atto zepto jokto
oznaczenie Y Z E P T G M k h da d c m μ n p f a z y

Strona 19 z 20
Uwaga: Niektóre wartości stałych fizycznych oraz parametrów astronomicznych podano
zaokrąglone z możliwie największą dokładnością – taką, aby ostatnia cyfra zaokrąglenia nie WARTOŚCI WYBRANYCH STAŁYCH FIZYCZNYCH – CD.
zmieniała się przy uwzględnieniu niepewności pomiaru. Wartości podano na podstawie: 𝑔 = 9,806 65 m/s2
M. Tanabashi et al. (Particle Data Group), Physical Review D 98, 030001 (2018) and 2019 update. przyśpieszenie ziemskie
(wartość dokładna odpowiadająca przyśpieszeniu na
(standardowe)
szerokości geograficznej ok. 45° na poziomie morza)
WARTOŚCI WYBRANYCH STAŁYCH FIZYCZNYCH
stała Wiena 𝑏 = 2,897 771 955…⋅10–3 m⋅K (wartość dokładna)
prędkość światła w próżni 𝑐 = 299 792 458 m/s (wartość dokładna)
stała Stefana–Boltzmanna 𝜎 = 5,670 374 419…⋅10–8 W/(m2⋅K4) (wartość dokładna)
stała Plancka ℎ = 6,626 070 15 ⋅10–34 J⋅s (wartość dokładna)

ładunek elementarny 𝑒 = 1,602 176 634 ⋅10–19 C (wartość dokładna) WYBRANE STAŁE I PARAMETRY ASTROFIZYCZNE
stała Boltzmanna 𝑘𝐵 = 1,380 649 ⋅10–23 J/K (wartość dokładna) jednostka astronomiczna 1 au = 1,495 978 707⋅1011 m (wartość dokładna)

stała Avogadro 𝑁𝐴 = 6,022 140 76 ⋅1023 mol–1 (wartość dokładna) parsek 1 pc = 3,085 677 581 49 ⋅1016 m (wartość dokładna)

uniwersalna stała gazowa 𝑅 = 8,314 462 618 2 J/(K⋅mol) (wartość dokładna) rok świetlny 1 ly = 0,946 073…⋅1016 m = 0,306 601… pc

stała grawitacji 𝐺 = 6,674 ⋅10–11 N⋅m2/kg2 masa Słońca 𝑀𝑆 = 1,988 ⋅1030 kg

odległość Słońca od centrum

przenikalność magnetyczna próżni 𝜇0 = 4𝜋 ⋅10–7 N/A2 𝑅0 ≈ 27 kly
galaktyki
przenikalność elektryczna próżni, 𝜀0 = 8,854 187 81 ⋅10 –12 2
C /(N⋅m ) 2

1 2
masa Ziemi 𝑀𝑍 = 5,972 ⋅1024 kg
stała elektryczna 𝑘= = 8,987 551 8 ⋅ 109 N ⋅ m2 /C
4𝜋𝜀0
promień równikowy Ziemi 𝑅𝑍 = 6,378 ⋅106 m
1
związek między 𝑐 , 𝜇0 , 𝜀0 𝑐2 =
𝜀0 𝜇0 stała Hubble’a 𝐻0 ≈ 70 (km/s)/Mpc
masa elektronu 𝑚𝑒 = 9,109 383 7 ⋅10–31 kg temperatura promieniowania tła 𝑇0 = 2,7 K

masa protonu 𝑚𝑝 = 1,672 621 92 ⋅10–27 kg

WARTOŚCI WYBRANYCH JEDNOSTEK SPOZA UKŁADU SI
masa neutronu 𝑚𝑛 = 1,674 927 49 ⋅10–27 kg
1 eV = 1,602 176 634⋅10–19 J (wartość dokładna) 0 °C ≡ 273,15 K

jednostka masy atomowej 1 u = 1,660 539 066 ⋅10–27 kg

1 atmosfera ≡ 101 325 Pa 1 G ≡ 10–4 T 1 Å = 0,1 nm

𝜋 = 3,141 592 653 589 793… (liczba pi) 𝑒 = 2,718 281 828 459 045… (liczba Eulera)

Strona 20 z 20
Centralna Komisja Egzaminacyjna
ul. Józefa Lewartowskiego 6, 00-190 Warszawa
tel. 22 536 65 00
sekretariat@cke.gov.pl

Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Gdańsku

ul. Na Stoku 49, 80-874 Gdańsk
tel. 58 320 55 90
komisja@oke.gda.pl

Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Jaworznie

ul. Adama Mickiewicza 4, 43-600 Jaworzno
tel. 32 616 33 99
oke@oke.jaworzno.pl

Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Krakowie

os. Szkolne 37, 31-978 Kraków
tel. 12 683 21 99
oke@oke.krakow.pl

Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Łomży

al. Legionów 9, 18-400 Łomża
tel. 86 473 71 20
sekretariat@oke.lomza.pl

Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Łodzi

ul. Ksawerego Praussa 4, 94-203 Łódź
tel. 42 634 91 33
sekretariat@lodz.oke.gov.pl

Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu

ul. Gronowa 22, 61-655 Poznań
tel. 61 854 01 60
sekretariat@oke.poznan.pl

Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Warszawie

pl. Europejski 3, 00-844 Warszawa
tel. 22 457 03 35
info@oke.waw.pl

Okręgowa Komisja Egzaminacyjna we Wrocławiu

ul. Tadeusza Zielińskiego 57, 53-533 Wrocław
tel. 71 785 18 94
sekretariat@oke.wroc.pl