Makroekonomia - D - 2019 - Final

SYLABUS
1. EKONOMIA W SKALI MAKRO

Zagregowany popyt. Zagregowana podaż. Model AD-AS.
2. RACHUNEK DOCHODU NARODOWEGO
Pomiar produktu i dochodu w skali gospodarki.
Główne tożsamości makroekonomiczne. Rachunek wartości dodanej.
3. RYNEK PRACY
Ogólna charakterystyka rynku pracy. Tworzenie i utrata miejsc pracy.
Rodzaje bezrobocia. Przyczyny bezrobocia. Skutki bezrobocia w skali mikro i
makro.
4. INFLACJA
Pojęcie inflacji i deflacji. Mierzenie inflacji. Zastosowanie indeksów
cenowych w praktyce gospodarczej. Rodzaje inflacji. Przyczyny inflacji.
Popytowa i kosztowa teoria inflacji. Wpływ inflacji na życie gospodarcze -
koszty oraz korzyści.
5. RÓWNOWAGA NA RYNKU DÓBR – KRZYWA IS.
6. RÓWNOWAGA NA RYNKU PIENIĄDZA – KRZYWA LM.
7. POLITYKA FISKALNA.
8. POLITYKA MONETARNA.
9. MODEL ISLM
LITERATURA
LITERATURA PODSTAWOWA
Makroekonomia
Gregory N. Mankiw, Mark P. Taylor
Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, 2016.
LITERATURA UZUPEŁNIAJĄCA
Makroekonomia
Olivier Blanchard
Wydawnictwo Nieoczywiste, 2017.
Makroekonomia
Paul Krugman, Robin Wells
Wydawnictwo Naukowe PWN, 2013.
Makroekonomia
David Begg, Gianluigi Vernasca, Stanley Fischer, Rudiger Dornbusch
Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, 2014.
WARUNKI
ZALICZENIA
Zaliczenie przedmiotu zależy od liczby punktów
uzyskanych za aktywność, referat, prezentację na temat
wybranego zagadnienie z dziedziny makroekonomii,
zadania domowe, kolokwium połówkowe oraz kolokwium
końcowe.
Kolokwium końcowe – 15 pkt. (27.05.2019)

Kolokwium połówkowe – 10 pkt. (01.04.2019)
Prezentacja – 5 pkt. (wybrany termin)
Zadania domowe – 5 pkt.
Aktywność – 5 pkt.
Punktacja za aktywność zostanie przyznana subiektywnie

przez prowadzącego ćwiczenia po każdych zajęciach.
PREZENTACJA
(4 OSOBY W GRUPIE)
WYMOGI REDAKCYJNE
Prezentacja powinna mieć minimum 10, a maksimum 25 slajdów.

Prezentacja powinna być przesłana w formie elektronicznej (plik PPT)
na adres mailowy karol.jene@gmail.com na 24 godziny przed
terminem ćwiczeń.
Czas przysługujący każdej z grup na wygłoszenie prezentacji to ok. 15
minut.
Uwaga: przedstawione w prezentacji informacje nie mogą być

powtórzeniem treści z wykładu ani kopią opracowań dostępnych w
internecie.
TEMATY I TERMINY PREZENTACJI
1. Globalne zagregowane mierniki rozwoju, dobrobytu - charakterystyka,
źródła, metodyka liczenia (np. E-Goverment Index, Global
Competitiveness Index, Human Development Index, Gross National
Happiness, Happy Planet Index, Satisfaction with Life Index, Living Planet
Index i inne) (11.03)
2. Kompleksowa ocena sytuacji gospodarczej Polski: na co możemy narzekać,
a na co na pewno nie? (18.03)
3. Jak niwelować rozwarstwienie społeczne - umożliwić w miarę
równomierny rozkład dochodów i kapitału, nie karząc jednocześnie tych,
którzy uczciwie i rozsądnie zarządzają własnym kapitałem? (18.03)
4. Międzynarodowa koordynacja polityki makroekonomicznej - przyszłość:
światowy rząd, globalna waluta? (25.03)
5. Jak przeciwdziałać bezrobociu w Polsce? (25.03)
6. Problem sprawiedliwego rozłożenia ciężaru podatkowego. Podatek
progresywny czy liniowy – argumenty za i przeciw. (01.04)
7. Rola ponadnarodowych korporacji w gospodarce narodowej. (08.04)
8. Przyczyny powojennego awansu gospodarczego Japonii. Czy w Polsce
możemy zbudować „drugą Japonię”? (15.04)
9. Jak bronić gospodarki Polski przed „importem kryzysu” z innych krajów?
(06.05)
10.Społeczne dylematy ery globalizacji. (06.05)
11. Kwestia długu publicznego Polski - czy jest za duży czy nie? Czy można
ocenić deficyt i dług jednoznacznie? (13.05)
12. Czy bank centralny powinien, zgodnie z regułą Taylora, przyjmować
docelowy poziom inflacji i starać się go utrzymać, czy raczej dbać także o
zmniejszanie bezrobocia i wzrost gospodarczy? (20.05)
LOGIN
MAKROD1
HASŁO
MAKROD1
KONSULTACJE
PONIEDZIAŁKI
GODZ. 16:40-17:40
(25.02; 04.03; 11.03; 18.03; 25.03; 01.04; 08.04; 15.04; 06.05; 13.05; 20.05; 27.05)
SALA 567
PROŚBA O WCZEŚNIEJSZE POTWIERDZENIE KONSULTACJI DROGĄ MAILOWĄ
(K A R O L . J E N E @ G M A I L . C O M )
1
EKONOMIA
W
SKALI MAKRO
MAKROEKONOMIA
MAKROEKONOMIA
DEFINICJA I
Makroekonomia to druga, obok mikroekonomii główna
gałąź ekonomii.
Makroekonomia jest nauką zajmującą się badaniem systemu
gospodarczego jako całości.
Przedmiotem zainteresowania makroekonomii jest przede
wszystkim zrozumienie tego, w jaki sposób tworzy się dochód
narodowy i jak dokonuje się podziału dochodu narodowego, a
także zagadnienia związane z inflacją, bezrobociem, inwestycjami i
bilansem płatniczym, z uwzględnieniem polityki pieniężnej banku
centralnego oraz polityki gospodarczej państwa
MAKROEKONOMIA
Makroekonomia wyjaśnia jak i dlaczego z upływem czasu gospodarka rozwija się, podlega
fluktuacjom i zmianom.
Makroekonomia bada gospodarkę, zarówno narodową, jak i światową, jako ogół zależności
występujących między najważniejszymi agregatami gospodarczymi, takimi jak: łączny (globalny)
popyt i podaż produktów i usług, średni poziom cen, poziom zatrudnienia, wielkość konsumpcji i
inwestycji, czy dochody i wydatki budżetu państwa.
Fundamenty makroekonomii w jej dzisiejszym kształcie stworzył wybitny ekonomista XX w. -
profesor Uniwersytetu w Cambridge - John Maynard Keynes w latach 30 XX wieku.
MIKROEKONOMIA
VS
MAKROEKONOMIA
Podstawową różnicą pomiędzy mikroekonomią i makroekonomią jest podejście metodologiczne,
natomiast przedmiot zainteresowania obydwu dziedzin ekonomii ma znaczenie drugorzędne.
Zarówno mikroekonomia, jak i makroekonomia zajmują się wyjaśnianiem zjawisk o charakterze
gospodarczym, lecz ujmują te zjawiska w odmiennej perspektywie.
MIKROEKONOMIA
VS
MAKROEKONOMIA
Mikroekonomia zajmuje się badaniem zachowań indywidualnych podmiotów gospodarczych,
analizą poszczególnych dóbr i rynków w przekonaniu, że zachowanie gospodarki wynika z sumy
zachowań poszczególnych, indywidualnych podmiotów gospodarczych. Wychodzi więc z
założenia, że chcąc zbadać prawidłowości dotyczące całości gospodarki, należy przede wszystkim
zbadać, w jaki sposób zachowuje się jednostka gospodarująca.
Współczesna makroekonomia tzw. głównego nurtu prezentuje odmienne podejście. U jej podstaw
znajduje się przekonanie, że w gospodarce występują prawidłowości, które nie dają się wyjaśnić
prostą sumą zachowań indywidualnych podmiotów gospodarczych. Pomiędzy poszczególnymi
podmiotami istnieją złożone relacje, które mają realny wpływ na kształt zjawisk gospodarczych.
Aby wyjaśnić prawidłowości rządzące gospodarką, makroekonomia bada zależności pomiędzy
wielkościami zagregowanymi, a nie poszczególnymi jej elementami.
PARADYGMATY MAKROEKONOMICZNE
We współczesnej makroekonomii szczególnie popularne są dwa paradygmaty:
KEYNESOWSKI – podkreślający cykliczną niestabilność gospodarki pozostawionej

mechanizmowi rynkowemu oraz tendencję do wzrostu inflacji i bezrobocia. Staje się to podstawą
do formułowania aktywnej polityki gospodarczej państwa, której celem miałoby być zapobieganie
lub łagodzenie skutków niekorzystnych zjawisk gospodarczych.
Kluczową rolę w stabilizowaniu gospodarki przypisuje popytowi globalnemu, który wyznacza
poziom podaży produkcji, a co za tym idzie – zatrudnienia. W ramach tego paradygmatu rozwija
się wiele szkół makroekonomicznych, jak keynesizm, postkeynesizm i neokeynesizm,
NEOKLASYCZNY – nawiązujący do ekonomii klasycznej. Jako główną tezę prezentuje pogląd,

że mechanizm rynkowy prowadzi do optymalnej alokacji zasobów, w tym pełnego zatrudnienia.
Rolę regulatora procesów gospodarczych pozostawia rynkowi, tym samym odrzucając konieczność
głębokiej interwencji państwa w gospodarkę. Wiodącymi szkołami rozwijającymi się w ramach
paradygmatu neoklasycznego są monetaryzm oraz ekonomia neoklasyczna. Starają się one
budować koncepcje makroekonomiczne bazujące na klasycznej analizie mikroekonomicznej.
CECHY CHARAKTERYSTYCZNE RYNKU
„Sam rynek nie rozwiąże wszystkich problemów,

„Rynek to szczególny mechanizm koordynacji zamierzeń
zwłaszcza społecznych. Sektor prywatny dba o zysk –
i działań dostawców oraz odbiorców danego dobra, kiedy
i bardzo dobrze. Taka jest jego rola. Ale nie może
dochodzi do uzgodnień między nimi bez odgórnego,
zastąpić państwa, na przykład
szczegółowego kierowania.
w kwestii wielkich projektów infrastrukturalnych czy
Rynek istnieje tylko wtedy, gdy ludzie mają w
inwestycji w kapitał społeczny. Musimy być bardzo
gospodarce szeroki zakres wolności.”
ostrożni, próbując ograniczyć regulacyjną rolę państwa.”
prof. Grzegorz Kołodko prof. Leszek Balcerowicz

2
RYNKI
MAKROEKONOMICZNE
I OBIEG OKRĘŻNY
RODZAJE RYNKÓW
MAKROEKONOMICZNYCH
RYNEK ZASOBÓW
Łączy gospodarstwa domowe z
przedsiębiorstwami i rządem poprzez podaż i RYNEK FINANSOWY
popyt na pracę, ziemię i kapitał. Łączy gospodarstwa domowe z
przedsiębiorstwami i rządem poprzez podaż i
RYNEK DÓBR I USŁUG popyt na fundusze finansowe.
Łączy gospodarstwa domowe z
przedsiębiorstwami i rządem poprzez
podaż i popyt na dobra i usługi.
OBIEG OKRĘŻNY
OBIEG OKRĘŻNY
DEFINICJA II (obieg okrężny dóbr, usług i płatności)
Jest to proces przepływów strumieni dóbr, usług, czynników

produkcji i płatności za nie między wszystkimi uczestnikami życia
gospodarczego.
Pokazuje on, w jaki sposób funkcjonuje proces wymiany, w którym
uczestniczą: rząd, przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe.
OBIEG OKRĘŻNY
Gospodarstwa domowe są zasilane strumieniami płatności w postaci płac, emerytur, rent i innych
tego typu świadczeń. Następnie dysponują swoimi dochodami w taki sposób, że część strumieni
oddają w postaci podatków, część pozostawiają w postaci oszczędności, w zamian za co otrzymują
usługi i dobra pożytku publicznego. Pozostały po tych operacjach strumień płatności zostaje
przekazany z powrotem do przedsiębiorstw (jako efekt zakupu dóbr i usług).
Przedsiębiorstwa, podobnie jak gospodarstwa domowe część swoich dochodów przeznaczają na
podatki i oszczędności, otrzymując w zamian od państwa inwestycje rządowe. Przedsiębiorstwa
pozyskują strumienie pracy i usług produkcyjnych od gospodarstw domowych, w wyniku czego
mogą wytwarzać dobra.
PROSTY OBIEG OKRĘŻNY
W pierwszej kolejności zauważmy, że gospodarstwa domowe dysponują niezbędnymi czynnikami wytwórczymi, jakimi są praca,
kapitał (rzeczowe środki produkcji) i ziemia (mianem ziemi określa się umownie grunty, wody, kopaliny, lasy itd.). Wszystkie te
czynniki są niezbędne, aby uruchomić procesy gospodarcze. Gospodarstwa domowe (na schemacie po prawej stronie) oferują je na
rynkach czynników wytwórczych (na dole), gdzie z kolei poszukują ich firmy, jako podmioty gospodarujące (na schemacie po
lewej). Przekazanie czynników ilustrują zielone strzałki z napisem usługi czynników wytwórczych.
Naturalnie firmy muszą zapłacić za usługi czynników wytwórczych - jasnobrązowa strzałka z napisem płatności za usługi
czynników wytwórczych prowadzi od firm na rynki czynników wytwórczych, skąd w formie dochodu narodowego (sumy
dochodów za usługi czynników - płace, renty, odsetki i zyski) dociera do gospodarstw domowych.
Jak więc widać, jasnozielone strzałki ilustrują przebieg strumieni rzeczowych, natomiast jasnobrązowe - przebieg dokładnie im
odpowiadających strumieni pieniężnych.
Firmy, mając już niezbędne czynniki wytwórcze, produkują towary i usługi, zgodnie z przewidywanym zapotrzebowaniem
gospodarstw domowych. Wolumen tych towarów i usług, jako rzeczowy produkt narodowy (wyrażany naturalnie w pieniądzu),
jest oferowany na rynkach produktów i obejmuje chleb, owoce, mięso, telewizory, ubrania, samochody, komputery i wszystko, co
jest niezbędne do życia. Stamtąd, w postaci konkretnych produktów, wędruje do gospodarstw domowych, zaspokajając ich
potrzeby. Ilustruje to strzałka produkty.
Naturalnie gospodarstwa domowe muszą zapłacić za te produkty - środki pieniężne pochodzą ze sprzedaży na początku cyklu
czynników wytwórczych. Środki te są teraz uruchamiane i w postaci wydatków konsumpcyjnych pojawiają się na rynkach
produktów, skąd wędrują do firm w postaci wydatków na produkt narodowy. Kończy to cykl gospodarczy - gospodarstwa
zaspokoiły swoje potrzeby, a firmy dysponują znowu funduszami na zakup czynników wytwórczych i ponowienie cyklu
wytwarzania.
Jak więc łatwo dostrzeżemy, mamy dwa odpowiadające sobie strumienie, o tej samej wielkości, ale o przeciwnych zwrotach -
strumień wielkości rzeczowych (produkty, usługi czynników) i strumień wielkości pieniężnych (dochody, wydatki). To one tworzą
ogólne agregaty, jakimi się posługujemy w ekonomii. To najbardziej elementarne ujęcie procesu gospodarowania, zakładające
szereg uproszczeń, ale zarazem najbardziej zrozumiałe dla laika.
OBIEG OKRĘŻNY
Z UWZGLĘDNIENIEM
RYNKÓW FINANSOWYCH
W tym wariancie gospodarstwa domowe nie wydają wszystkich pieniędzy na konsumpcję, jak w poprzednim modelu,
ale część z nich oszczędzają. Pieniądze te wpływają na trzeci rodzaj rynków, mianowicie rynki finansowe
(strzałka oszczędności) - mogą to być oszczędności w bankach czy zakup papierów wartościowych firm (akcje,
obligacje). Firmy sięgają po te oszczędności, pożyczając pieniądze w bankach (kredyty) lub sprzedając na rynku papiery
wartościowe. Uzyskane w ten sposób fundusze inwestycyjne mogą być zużyte na wydatki inwestycyjne, jak maszyny,
urządzenia, środki transportu, budynki itd.
OBIEG OKRĘŻNY
Z UWZGLĘDNIENIEM
RYNKÓW FINANSOWYCH I RZĄDU
W tym wariancie wprowadzamy trzeci podmiot - rząd, czyli sektor publiczny. Sektor ten odpowiada za
funkcjonowanie państwa (np. policja, wojsko, administracja, wymiar sprawiedliwości, edukacja itd.), a także musi
utrzymać transferami środków niepracujących już emerytów i rencistów, więc musi czerpać dochody, które te publiczne
usługi i transfery sfinansują. Pobiera je z podatków, a jeśli wydatki rządowe przekraczają dochody (co jest
powszechnym zjawiskiem na świecie), musi sięgnąć do rynków finansowych, zaciągając tam pożyczki
rządowe (zwykle emitując obligacje rządowe, jako wiarygodne papiery wartościowe). Tak więc popyt składa się tym
razem z konsumpcyjnego, inwestycyjnego i rządowego.
3
POPYT
ZAGREGOWANY
POPYT
ZAGREGOWANY POPYT ZAGREGOWANY
AGGREGATE DEMAND (AD)
DEFINICJA III
Popyt zagregowany (popyt globalny) jest to suma popytów na danym obszarze. Funkcja
ta, podobnie jak funkcja popytu, pokazuje skłonność do zakupu (jednakże tu bez
rozgraniczania na dobra) w zależności od wielkości dochodu grup konsumenckich
np. gospodarstw, przedsiębiorstw itp. Obliczanie popytu zagregowanego jest jedną z metod
obliczania produktu krajowego.
Popyt zagregowany składa się z czterech składników: wydatków konsumpcyjnych,
wydatków sektora publicznego, nakładów brutto na środki trwałe sektora prywatnego
(wydatków inwestycyjnych) oraz eksportu netto, pomniejszonych o wielkość wydatków na
dobra importowane.
POPYT ZAGREGOWANY
NACHYLENIE KRZYWEJ ZAGREGOWANEGO POPYTU AD

Funkcja AD ma nachylenie ujemne, czyli wielkość zagregowanego popytu zmienia się odwrotnie
proporcjonalnie do zmian poziomu cen. Istnieją różne przyczyny, które wyjaśniają, dlaczego wielkość
zapotrzebowania na dobra i usługi wzrasta na skutek spadku cen m.in.:
 obniżka cen zwiększa majątek nabywców, co skłania ich do większych zakupów,
 niższe ceny powodują spadek stopy procentowej, co sprawia, że zwiększają się wydatki inwestycyjne, a
dzięki temu rośnie wielkość zapotrzebowania na dobra i usługi,
 spadek wartości waluty krajowej przyczynia się do wzrostu eksportu netto.
PRZESUNIĘCIE KRZYWEJ ZAGREGOWANEGO POPYTU AD
Przesunięcie krzywej zagregowanego popytu wywołują:

 zmiany konsumpcji - wzrost wydatków konsumpcyjnych przesunie krzywą zagregowanego popytu w prawo, a spadek - w
lewo,
 zmiany inwestycji - zwiększenie wydatków inwestycyjnych przesuwa krzywą zagregowanego popytu w prawo, a
zmniejszenie - w lewo,
 zmiany wydatków państwa - zwiększenie wydatków państwa przesuwa krzywą AD w prawo, a zmniejszenie - w lewo,
 zmiany eksportu netto - zwiększenie wydatków państwa przesuwa krzywą zagregowanego popytu w prawo, a zmniejszenie -
w lewo,
 zmiany podatków - obniżenie podatków przesunie krzywa AD w prawo, podniesienie podatków- w lewo,
 podaż pieniądza - spadek podaży pieniądza powoduje wzrost stopy procentowej, co zmniejsz wydatki inwestycyjne i
przesuwa krzywą popytu w lewo.
4
PODAŻ
ZAGREGOWANA
PODAŻ
ZAGREGOWANA PODAŻ ZAGREGOWANA
AGGREGATE SUPPLY (AS)
DEFINICJA IV
Podaż zagregowana (podaż globalna) – jest to suma podaży dóbr i usług w gospodarce
narodowej występujących na danym obszarze.

Podaż zagregowana pokazuje zależność pomiędzy łączną ilością produktów, czyli
wielkością realnego produktu narodowego brutto, jaką wszyscy producenci w gospodarce
skłonni są wyprodukować i zaoferować na sprzedaż przy określonych warunkach.
PODAŻ ZAGREGOWANA
Krzywa podaży AS obrazuje wielkość produkcji, którą chciałyby zaoferować przedsiębiorstwa

przy każdym poziomie cen. Krzywa AS przesuwa się w prawo lub w lewo jeśli zachodzą zmiany w
podaży zasobów produkcyjnych, technologii, wydajności pracy, zmiany stopy inflacji, polityki
gospodarczej itp.
PODAŻ ZAGREGOWANA
Podaż zagregowana (AS) rośnie, gdy rośnie ogólny poziom cen (P), gdyż:
 zwiększenie ogólnego poziomu cen zwiększa zyski (w krótkim okresie) wielu producentów i
dlatego zwiększają oni produkcję,
 wielu producentów jest przekonanych, że nominalny wzrost sprzedaży (dzięki wyższym cenom)
jest spowodowany rosnącym popytem na ich dobra, dlatego zwiększają oni produkcję.
RÓWNOWAGA MAKROEKONMICZNA
Równowaga makroekonomiczna (przy stałych cenach i płacach) występuje wówczas, gdy

globalny popyt równa się globalnej podaży, tzn. gdy suma planowanych globalnych wydatków jest
równa dokładnie wartości wytworzonej produkcji.
W przypadku nadwyżki popytu maleją zapasy i pojawiają się przymusowe oszczędności. W
przypadku nadwyżki podaży rosną zapasy i maleją niezamierzone oszczędności.
ZADANIE 1
Popyt zagregowany.
POLECENIE
Na poniższym wykresie przedstawiono zmianę sytuacji makroekonomicznej.

Widzimy przesunięcie krzywej popytu zagregowanego z AD0 do AD1.
Które z poniższych zjawisk mogły spowodować to przesunięcie?
1. Wzrost poziomu dochodów realnych.

2. Obniżenie stóp procentowych
3. Zwiększenie podaży zasobów.
4. Spadek poziomu dochodów realnych.
5. Wzrost wydajności pracy.
6. Optymistyczne oczekiwania producentów
dotyczące przyszłych zysków.
7. Podwyższenie stóp procentowych.
8. Zmniejszenie podaży zasobów.
ZADANIE 1
Popyt zagregowany.
ODPOWIEDŹ
Za przesunięcie krzywej AD odpowiedzialne są czynniki 1 i 2.

Czynniki 4 i 7 mogłyby spowodować przesunięcie krzywej AD w odwrotnym kierunku.
Czynniki 3, 5, 6 i 8 spowodowałyby przesunięcie krzywej AS
UWAGA: Obniżenie stóp procentowych może doprowadzić również do przesunięcia krzywej AS.

ZADANIE 2
Podaż zagregowana.
POLECENIE
Na poniższym wykresie przedstawiono zmianę sytuacji makroekonomicznej. Widzimy

przesunięcie krzywej podaży zagregowanej z AS0 do AS1.
Które z poniższych zjawisk mogły spowodować to przesunięcie?

9. Pesymistyczne oczekiwania producentów
10.Spadek wydajności pracy.
ZADANIE 2
Podaż zagregowana.
ODPOWIEDŹ
Za przesunięcie krzywej AS odpowiedzialne są czynniki 2, 3, 5 i 6.

Czynniki 8 i 9 i 10 mogłyby spowodować przesunięcie krzywej AS w odwrotnym kierunku.
Czynniki 1, 4 i 7 spowodowałyby przesunięcie krzywej AD.

9. Pesymistyczne oczekiwania producentów
10.Spadek wydajności pracy.
ZADANIE 3
Cena minimalna.
POLECENIE
Na poniższym wykresie przedstawiono sytuację na rynku mleka.

Rząd, aby zapewnić odpowiednią wysokość produkcji mleka, wprowadza cenę minimalną i
zobowiązuje się wykupić nadwyżkę produkcji przy ustalonej cenie minimalnej.
1. Jaka będzie cena i ilość równowagi przy

założeniu braku interwencji?
2. Jaka będzie cena rynkowa mleka, jeżeli rząd
zagwarantuje cenę minimalną = P1.
3. Jaka będzie wielkość popytu przy cenie
minimalnej P1?
4. Jaką ilość mleka będzie musiał zakupić rząd
przy cenie minimalnej P1?
zagwarantuje cenę minimalną = P3?
minimalnej P3?
ZADANIE 3
Cena minimalna.
ODPOWIEDZI
1. P2 i Q3 2. P1 3. Q1 4. Q5 – Q1 5. P2 6. Q3 7. wcale (0)
1. Jaka będzie cena i ilość równowagi przy

założeniu braku interwencji?
zagwarantuje cenę minimalną = P1.
minimalnej P1?
zagwarantuje cenę minimalną = P3?
minimalnej P3?
ZADANIE 4
Popyt zagregowany.
POLECENIE
Na rysunku przedstawiono zmianę sytuacji makroeoknomicznej.

Wyjaśnij, jakie czynniki mogły spowodować przesunięcie krzywej zagregowanego popytu z AD0
do AD1?
ZADANIE 4
Popyt zagregowany.
ODPOWIEDŹ
Czynniki te nazywamy determinantami pozacenowymi wpływającymi na wielkość wydatków

ponoszonych przez podmioty rynkowe. Powodują one zmianę zagregowanego popytu.
1. Wzrost poziomu realnych dochodów

2. Obniżenie podatków.
3. Zwiększenie wydatków konsumpcyjnych, inwestycyjnych lub rządowych.
4. Obniżenie stóp procentowych.
5. Wzrost popytu na rynkach zagranicznych na towary ekportowane przez badaną przez nas
gospodarkę.
ZADANIE 5
Podaż zagregowana.
POLECENIE
Na rysunku przedstawiono zmianę sytuacji makroeoknomicznej.

Wyjaśnij, jakie czynniki mogły spowodować przesunięcie krzywej zagregowanej podaży z AS0 do
AS1?
ZADANIE 5
Podaż zagregowana.
ODPOWIEDŹ
Czynniki te nazywamy determinantami pozacenowymi wpływającymi na zmianę zagregowanej

podaży.

2. Spadek wydajności pracy.
4. Pesymistyczne oczekiwania producentów dotyczące przyszłych zysków.
5. Podwyżki cen podstawowych czynników produkcji (np. energii).
ZADANIE 6
Równowaga makroekonomiczna.
POLECENIE
Dla każdej z wymienionych sytuacji ustal, czy krzywa zagreowanego popytu lub krzywa
zagregowanej podaży przesunie się w prawo, czy też w lewo.
1. Zmniejszenie eksportu ropy naftowej przez kraje OPEC.
2. Zwiększają się podatki od dochodów ludności.
3. Odkryto nowe źródła taniej energii.
4. Rząd zwiększa wydatki na obronność kraju.
5. Pracownicy i przedsiębiorstwa przestają być pod wpływem iluzji pieniężnej.
6. Wzrastają dochody realne ludności.
7. Obniżka cen energii.
8. Ograniczenie wydatków na edukację przez rząd.
ZADANIE 6
Równowaga makroekonomiczna.
ODPOWIEDŹ
Dla każdej z wymienionych sytuacji ustal, czy krzywa zagreowanego popytu lub krzywa
zagregowanej podaży przesunie się w prawo, czy też w lewo.
1. Zmniejszenie eksportu ropy naftowej przez kraje OPEC. → Zagregowana podaż przesunie się
w lewo.
2. Zwiększają się podatki od dochodów ludności. → Zagregowany popyt przesunie się w lewo.
3. Odkryto nowe źródła taniej energii. → Zagregowana podaż przesunie się w prawo.
4. Rząd zwiększa wydatki na obronność kraju. → Zagregowany popyt przesunie się w prawo.
5. Pracownicy i przedsiębiorstwa przestają być pod wpływem iluzji pieniężnej. → Zagregowana
podaż przesunie się w lewo.
6. Wzrastają dochody realne ludności. → Zagregowany popyt przesunie się w prawo.
7. Obniżka cen energii. → Zagregowana podaż przesunie się w prawo.
8. Ograniczenie wydatków na edukację przez rząd. → Zagregowany popyt przesunie się w lewo.
5
PRODUKT
KRAJOWY
BRUTTO
PRODUKT
KRAJOWY PRODUKT KRAJOWY BRUTTO (PKB)
BRUTTO GROSS DOMESTIC PRODUCT (GDP)
DEFINICJA V
Łączna, wyrażona w pieniądzu, wartość

wszystkich dóbr i usług finalnych wytworzonych przez
narodowe i zagraniczne czynniki produkcji na terenie
danego kraju w określonej jednostce czasu
(najczęściej w ciągu roku).
PRODUKT KRAJOWY BRUTTO
(PKB)
PKB jest najczęściej analizowanym wskaźnikiem

makroekonomicznym, ze względu na fakt, iż
uchodzi za najlepszy (choć nie doskonały) miernik
dobrobytu. Regularność obliczania PKB oraz fakt, iż
jego wartość podaje się w USD, umożliwia
porównanie wartości tego wskaźnika pomiędzy
różnymi krajami.
Dlatego też wykorzystuje się go jako miarę
wielkości gospodarek, która umożliwia
porównywanie gospodarki w różnych okresach bądź
też efektywność ekonomiczną różnych gospodarek.
WZROST GOSPODARCZY
VS
ROZWÓJ GOSPODARCZY
Jest to powiększanie się zdolności danego społeczeństwa do produkcji dóbr i usług zaspokajających
ludzkie potrzeby.
W teorii ekonomii pojęcie wzrost gospodarczy służy do opisania zmian ilościowych, a nie
jakościowych.
Proces zmian jakościowych (zwłaszcza w długim okresie i związanych ze zmianą struktury

gospodarki) nazywany jest rozwojem gospodarczym.
Powszechnie przyjętą miarą wzrostu gospodarczego jest przyrost realnego produktu krajowego
brutto (PKB).
Wskaźnik ten często uzupełnia się przez podanie PKB przypadającego na 1 mieszkańca (PKB per
capita).
DYNAMIKA PKB
JAK PORÓWNAĆ STAN GOSPODARKI W CZASIE?
Aby obliczyć, czy mamy do czynienia z rozwojem, stagnacją lub regresem oraz czy powstają
potencjalne warunki wzrostu stopy życiowej bierzemy pod uwagę dynamikę PKB. Jest to iloraz PKB
w roku danym i PKB w roku poprzednim wyrażony w procentach. Gdy wskaźnik dynamiki jest
większy od 100, to gospodarka rozwija się, a gdy jest równy 100, to mamy do czynienia ze stagnacją.
Natomiast gdy kształtuje się poniżej 100, to występuje załamanie.
Dynamika realnego produktu krajowego brutto opisuje kierunek zmian, jakie zachodzą w
gospodarce.
W przypadku gdy dynamika PKB wykazuje tendencję rosnącą to oznacza, że gospodarka się rozwija.
Jeżeli dynamika utrzymuje się na niezmienionym poziomie, to mamy do czynienia ze stagnacją.
Natomiast gdy wykazuje tendencję malejącą, to mamy do czynienia z załamaniem.
(ceny bieżące)
[w mln złotych]
NOMINALNY
DO ROKU POPRZEDNIEGO
(ceny bieżące)
[rok poprzedni = 100]
REALNY
DO ROKU POPRZEDNIEGO
(ceny stałe)
[rok poprzedni = 100]
DYNAMIKA WZROSTU PKB
DYNAMIKA WZROSTU PKB POLSKI NA TLE RESZTY ŚWIATA
W MLD USD
6
PKB
REALNY
VS
NOMINALNY
PKB
REALNY
VS
NOMINALNY
PKB nominalny oblicza się według bieżącej wartości pieniądza, PKB realny natomiast według realnej
wartości pieniądza, a więc „oczyszczonej” z wpływu inflacji. Przeliczenie polega na podzieleniu PKB
nominalnego przez indeks cen. W zestawieniach statystycznych PKB realny najczęściej przedstawiany
jest w cenach stałych z wybranego roku bazowego. Do porównań międzynarodowych PKB przelicza
się według bieżącego kursu wymiany, zazwyczaj na dolary amerykańskie.
DEFLATOR
PKB
Deflator PKB jest miernikiem poziomu cen dla całej gospodarki. Pozwala stwierdzić, czy w ciągu roku
nastąpił realny wzrost, czy spadek produktu krajowego brutto. Nominalny PKB zawiera zarówno ilość
dóbr i usług wytworzonych w gospodarce w danym okresie, jak i ceny, a realny odzwierciedla
wyłącznie wielkość produkcji. Dzieląc nominalny PKB przez realny PKB, czyli wyrażony w cenach
roku bazowego i mnożąc otrzymany iloraz przez 100, otrzymuje się deflator PKB zgodnie ze wzorem:
DEFLATOR
PKB
Deflator PKB mierzy bieżący poziom cen w stosunku do poziomu cen roku bazowego. Przykładowo w
2003 r. nominalny i realny PKB wyniósł 200 euro, a zatem deflator dla tego roku był równy 100. W
2004 r. nominalny PKB wyniósł 600 euro, a realny PKB – 350 euro, a więc deflator PKB dla tego roku
wyniósł 171. Oznacza to, że ogólny poziom cen podniósł się o 71% w badanym okresie.
WIELKOŚĆ GOSPODAREK POD WZGLĘDEM PKB
W MLD USD
WIELKOŚĆ GOSPODAREK POD WZGLĘDEM PKB
W MLD USD
PKB POLSKI NA TLE PKB SĄSIADÓW W MLD USD
1970 1980 1990 2000 2010 2015
Niemcy 215.0 946.7 1 764.9 1 950.0 3 417.1 3 363.6
Polska 28.3 59.1 66.0 171.9 479.3 477.1
Czechy 40.3 61.5 207.0 185.2
Ukraina 93.6 32.4 141.2 90.6

Słowacja 16.8 20.7 89.5 87.3
Białoruś 18.9 10.4 55.2 54.6
PKB W POSZCZEGÓLNYCH WOJEWÓDZTWACH
PKB W POSZCZEGÓLNYCH WOJEWÓDZTWACH
PKB Polski z podziałem na województwa w 2015 roku
Województwo PKB mld w USD PKB mld w zł % Odpowiednik
Polska 524 mld USD 1888 mld zł 100% Tajwan/Szwecja
Dolnośląskie 44,6 160,48 8,5% Serbia
Kujawsko-pomorskie 23,1 83,1 4,4% Cypr
Lubelskie 20,5 73,6 3,9% Bośnia i Hercegowina
Lubuskie 11,5 41,5 2,2% Armenia
Łódzkie 32 115,1 6,1% Łotwa
Małopolskie 40,9 147,2 7,8% Kongo
Mazowieckie 116,4 419,1 22,2% Ukraina
Opolskie 11 39,6 2,1% Mongolia
Podkarpackie 20,5 73,6 3,9% Honduras
Podlaskie 11,5 41,5 2,2% Macedonia
Pomorskie 29,9 107,6 5,7% Paragwaj
Śląskie 65 234,1 12,4% Luksemburg
Świętokrzyskie 12,6 45,3 2,4% Albania
Warmińsko-mazurskie 14,2 50,9 2,7% Gruzja
Wielkopolskie 50,9 183,1 9,7% Słowenia
Zachodniopomorskie 19,9 71,7 3,8% Islandia
7
DOBRA FINALNE
VS
DOBRA POŚREDNIE
DOBRA FINALNE DOBRA FINALNE
DOBRA POŚREDNIE Dobra nabywane przez ostatecznego użytkownika; nie służą
dalszemu przetworzeniu dla celów wytwórczych. Są to
DEFINICJA VI dobra kapitałowe nabywane przez producentów lub dobra
konsumpcyjne.
DOBRA POŚREDNIE
Dobra częściowo przetworzone, stanowiące nakład
rzeczowy w procesie wytwarzania w innych
przedsiębiorstwach, gdzie są przetwarzane w procesie
produkcji.
WARTOŚĆ DODANA
Przyrost wartości dóbr w procesie wytwarzania.
METODY OBLICZANIA WARTOŚCI PKB
Istnieją trzy zasadnicze metody obliczania wartości PKB:
 metoda wydatkowa,
 metoda dochodowa,
 metoda produkcyjna.
PKB mierzone wszystkimi tymi sposobami będzie miało taką samą wartość.
Oczywiście w sytuacji, gdy mierzymy PKB na podstawie danych statystycznych, jakość i dokładność
naszych pomiarów, zależy od jakości i dokładności danych źródłowych. Dane statystyczne zawierają
jakiś procent błędu wynikający z pomyłek lub celowego wprowadzania urzędu statystycznego w błąd.
Dlatego w praktyce nie zawsze wszystkie te trzy metody pomiaru dają dokładnie taką samą wartość.
METODA WYDATKOWA
Metoda wydatkowa
1
(z ang. expenditure approach)
opiera się na założeniu, że PKB jest w
przybliżeniu równy wydatkom
wszystkich nabywców dóbr finalnych
wytworzonych w ciągu roku.
POMIAR PKB PRZEZ SUMOWANIE WYDATKÓW
Całkowite wydatki poniesione w danym kraju na dobra i usługi możemy obliczyć

używając następującego wzoru:
Y = C + I + G + (Ex – Imp)
Gdzie:
Y – produkt krajowy brutto,
C – konsumpcja,
I – inwestycje,
G – wydatki rządowe,
(Ex – Imp) – export minus import czyli export netto, czasem oznaczany w literaturze jako NX
STRUKTURA PKB POLSKI W 2015 ROKU
LICZONA METODĄ WYDATKOWĄ
Konsumpcja
Konsumpcja to wszystkie wydatki gospodarstw domowych z wyjątkiem wydatków na kupno

nowego domu lub mieszkania. Te ostatnie zaliczamy do inwestycji.
Konsumpcję tworzą wydatki gospodarstw domowych na dobra trwałego użytku (np. pralki,
samochody, rowery), dobra nietrwałego użytku (żywność, ubrania) oraz usługi (dostęp do
Internetu, fryzjer, naprawa pralki, studia).
Inwestycje
Inwestycje to wszystkie wydatki przedsiębiorstw na budynki, maszyny, urządzenia, wyposażenie itp. Do

inwestycji zaliczamy również zmianę wielkości zapasów w danym okresie:
Inwestycje w zapasy w danym roku

=
zasób zapasów w końcu bieżącego roku
–
zasób zapasów w końcu ubiegłego roku
Wliczanie zapasów do inwestycji spowodowane jest regułami rachunkowości, nie wynika z jakichś
szczególnych właściwości tego typu inwestycji. Inwestycje w zapasy mogą być dodatnie – kiedy stan
zapasów się zwiększył oraz ujemne kiedy zapasy się zmniejszyły.
Inwestycje
Dodatkowo do inwestycji zaliczamy wydatki gospodarstw domowych oraz państwa na nowe mieszkania i domy.
Inwestycje podzielić możemy na inwestycje mieszkaniowe (obejmujące zakupy nowych domów i mieszkań) oraz
inwestycje niemieszkaniowe (obejmujące zakupy wszystkich innych dóbr inwestycyjnych).
Inwestycje są strumieniem nowego kapitału, który jest dodawany do istniejącego zasobu kapitału. Inwestycje
powiększają istniejący zasób kapitału. Istniejący zasób kapitału ciągle się jednak zużywa i traci na wartości. Miarą
tego zużycia jest amortyzacja.
Inwestycje
W PKB ujmujemy inwestycje brutto (stąd nazwa Produkt Krajowy Brutto). Gdybyśmy od inwestycji brutto odjęli
amortyzację otrzymamy inwestycje netto.
inwestycje netto = inwestycje brutto – amortyzacja
Inwestycje netto możemy również obliczyć w następujący sposób:
Inwestycje netto
=
zasób kapitału w końcu bieżącego roku
–
zasób kapitału w końcu ubiegłego roku
Wydatki rządowe
Wydatki rządowe to suma wszystkich wydatków państwa na produkty i usługi z wyjątkiem zakupów domów i
mieszkań. Te ostatnie, podobnie jak to miało miejsce w przypadku gospodarstw domowych, zaliczane są do
inwestycji.
Do wydatków rządowych nie zaliczamy transferów, czyli wypłat rent, emerytur i różnego rodzaju zasiłków
ponieważ służą one jedynie realokacji zasobów finansowych.
Import i eksport
Z wielkościami tymi mamy do czynienia, kiedy rozpatrujemy gospodarkę otwartą.
Zgodnie z definicją PKB to wartość wszystkich towarów i usług wyprodukowanych w danym kraju. Musimy więc
wliczać do PKB te towary i usługi, które zostały wyprodukowane w kraju, a następnie wyeksportowane za granicę.
Jednocześnie od PKB odliczyć musimy wartość wszystkich wydatków poniesionych na dobra i usługi
importowane, czyli wyprodukowane za granicą.
Import i eksport
Eksport netto (NX) nazywany jest saldem bilansu handlowego. Jeśli jest dodatni mówimy o nadwyżce
handlowej – oznacza to, że kraj wyeksportował dobra za większą wartość niż wynosi wartość wszystkich dóbr
zaimportowanych. Jeśli bilans handlowy jest ujemny mamy do czynienia z deficytem handlowym, czyli sytuacją,
w której wartość wszystkich dóbr z importu była większa niż dóbr wyeksportowanych za granicę.
IMPORT I EKSPORT
METODA DOCHODOWA
W metodzie dochodowej
(z ang. income approach)
zakłada się, że wielkość PKB musi być równa sumie dochodów wszystkich
2
właścicieli czynników produkcji.
Zatem od strony dochodowej PKB oblicza się w następujący sposób:
PKB
=
dochody z pracy
+
dochody z kapitału
+
dochody państwa
+
amortyzacja
METODA DOCHODOWA
PKB tworzą trzy kategorie dochodów:
 dochody czynników należących do gospodarstw domowych (dochody rozporządzalne gospodarstw

domowych),
 dochody czynników należących do przedsiębiorstw (oszczędności brutto przedsiębiorstw); w ich skład

wchodzą: amortyzacja, zyski nierozdzielone i składki na ubezpieczenia społeczne, tzw. „podatki socjalne”,
 dochody czynników należących do państwa (podatki netto czyli dochody podatkowe pomniejszone o transfery
państwa).
METODA PRODUKCYJNA
W metodzie produkcyjnej
(z ang. production approach)
wartość wytworzonych usług i dóbr finalnych oblicza się odejmując od
3
produkcji całkowitej wartość dóbr i usług zużytych do tej produkcji.
PKB jest więc sumą wartości dodanej wytworzonej przez wszystkie
podmioty gospodarujące.
Wartość dodana jest to różnica między przychodem przedsiębiorstwa

pochodzącym ze sprzedaży jego produktów, a sumą, jaką
przedsiębiorstwo zapłaciło za użyte do produkcji tych dóbr dobra
pośrednie.
? ZALETY PKB
VS
WADY PKB
ZALETY PKB
 PKB jako miernik ekonomicznej analizy statystycznej, która ma na celu w sposób bardziej
precyzyjny pokazanie sytuacji gospodarczej kraju pozwala na porównanie sytuacji gospodarczej
w różnych krajach na podstawie jednej miary.
 Jest łatwy do obliczenia,
 Łatwo daje się porównać w czasie i przestrzeni (nie tylko między poszczególnymi państwami ale
również między regionami, województwami, powiatami, miastami i gminami).
W porównywaniu PKB pomiędzy poszczególnymi krajami przelicza się PKB w jednej walucie,
najczęściej w dolarach USA (USD),
• według kursu wymiany (walutowego) albo
• według parytetu siły nabywczej.
PAŃSTWA O NAJWYŻSZYM PKB
PAŃSTWA O NAJWYŻSZYM PKB
PARYTET SIŁY Parytet siły nabywczej, PSN
NABYWCZEJ (z ang. purchasing power parity, PPP)
DEFINICJA VII Kurs walutowy wyliczony w oparciu o porównanie cen sztywno
ustalonego koszyka towarów i usług w różnych krajach w tym
samym czasie, wyrażonych w walutach tych krajów.
Parytet siły nabywczej pozwala na rozwiązanie problemu

dokonywania międzynarodowych porównań PKB. Zasadniczą
kwestią jest zebranie danych o cenach z zagregowanej listy towarów
i usług, która zawiera produkty porównywalne i reprezentatywne
dla analizowanych krajów. Parytet siły nabywczej jest właściwszym
wskaźnikiem od finansowego (giełdowo-bankowego) kursu
walutowego, gdyż uwzględnia siłę nabywczą ludności.
PARYTET SIŁY NABYWCZEJ, PSN
(Z ANG. PURCHASING POWER PARITY, PPP)
PARYTET SIŁY NABYWCZEJ, PSN
(Z ANG. PURCHASING POWER PARITY, PPP)
WADY PKB
 Nie świadczy o jakości życia, ponieważ nie uwzględnia, np. stanu zdrowia, jakości edukacji.
 Nie uwzględnia produkcji nieewidencjonowanej, czyli tzw. szarej strefy, pochodzącej z
niezarejestrowanej działalności gospodarczej, polegającej na wytwarzaniu towarów nielegalnych i
świadczeniu niezgodnych z prawem usług (handel ludźmi, prostytucja, itp.)
 Nie uwzględnia czasu wolnego przeznaczanego na wypoczynek.
 Nie uwzględnia produkcji dokonywanej nieodpłatnie przez wolontariuszy, np. publikowanie w Internecie
treści o charakterze naukowym, czy różnego rodzaju oprogramowania.
 Nie uwzględnia efektów ubocznych produkcji, w tym np. zanieczyszczenia środowiska.
 Nie uwzględnia różnic cenowych między krajami.
 Nie odzwierciedla zróżnicowania dochodów w społeczeństwie ani ich dystrybucji (wysoki PKB nie
koniecznie przekłada się na dobrobyt wszystkich obywateli),
 Nie uwzględnia jakości świadczonych usług, szczególnie z sektora budżetowego.
 Uwzględnia produkcję tzw. antydóbr (np. używki, alkohol, itp.),
 Nie uwzględnia faktu, iż część wypracowanego PKB kierowana jest w formie zysku za granicę, w
związku z tym nie trafia on w całości do kieszeni obywateli, czy to w sposób bezpośredni, np. pensje,
czy pośredni jak różnego rodzaju zasiłki i świadczenia.
PKB PER CAPITA PKB per capita to iloraz PKB i liczby mieszkańców.
Wartość realnego produktu krajowego brutto na jednego

DEFINICJA VIII mieszkańca (PKB per capita) obliczamy, żeby sprawdzić czy
powstają w gospodarce warunki do poprawy stopy życiowej.
Jeżeli bierzemy pod uwagę nominalny PKB na jednego mieszkańca,

to jego rosnąca tendencja świadczy o tym, że powstają przesłanki do
wzrostu dochodu pieniężnego przeciętnego obywatela. Natomiast
wzrastająca tendencja realnego PKB na mieszkańca oznacza, że
istnieją przesłanki wzrostu stopy życiowej.
PKB PER CAPITA
PKB PER CAPITA
PKB PER CAPITA W POLSCE I KRAJACH SĄSIADUJĄCYCH W USD
1970 1980 1990 2000 2010 2015
NIEMCY 2 744.0 12 113.0 22 353.0 23 810.0 42 483.0 41 686.0
CZECHY 3 905.0 5 989.0 19 703.0 17 562.0
SŁOWACJA 3 179.0 3 840.0 16 553.0 16 082.0
POLSKA 862.0 1 652.0 1 727.0 4 466.0 12 426.0 12 355.0
BIAŁORUŚ 1 845.0 1 047.0 5 818.0 5 751.0
UKRAINA 1 823.0 664.0 3 093.0 2 022.0

PKB PER CAPITA
PKB PER CAPITA W POLSCE I WYBRANYCH KRAJACH W USD
PAŃSTWO / ROK 1970 1980 1990 2000 2010 2015
USA 5 136.0 12 468.0 23 649.0 36 355.0 48 291.0 56 054.0
WIELKA BRYTANIA 2 350.0 10 049.0 19 142.0 27 781.0 38 741.0 44 162.0
NIEMCY 2 744.0 12 113.0 22 353.0 23 810.0 42 483.0 41 686.0
JAPONIA 2 040.0 9 487.0 25 685.0 38 878.0 44 770.0 34 629.0
POLSKA 862.0 1 652.0 1 727.0 4 466.0 12 426.0 12 355.0
CHINY 111.0 312.0 345.0 957.0 4 524.0 8 109.0

ZADANIE 7
Dobra pośrednie i dobra finalne.
POLECENIE
Rolnik posiada gospodarstwo rolne specjalizujące się w hodowli trzody chlewnej, którą sprzedaje
do rzeźni za 400 tys. zł.
Rzeźnik surową skórę sprzedaje garbarzowi za 800 tys. zł, który z kolei garbuje skórę i sprzedaje ją
szewcowi za 1.400 tys. zł.
Szewc wyrabia buty, które następnie sprzedaje klientom za 2.100 tys. zł.
A) Uzupełnij poniższą tabelę.

B) Oblicz sumę wydatków na dobra finalne.
C) Jakie dochody osiągnęli właściciele czynników wytwórczych?
ZADANIE 7
ODPOWIEDŹ
B) 2.1 mln zł
C) 2,1 mln zł
ZADANIE 8
POLECENIE
Zbigniew Nowak jest właścicielem lasu i ścina drzewa. Sprzedaje drewno za 20 mln zł
Januszowi Kowalskiemu, który posiada tartak.
Janusz Kowalski tnie drewno na deski o różnych wymiarach i sprzedaje je za 40 mln zł firmie
wytwarzającej meble, która z kolei sprzedaje je za 70 mln zł firmie ZAPA posiadającej sieć
sklepów meblowych na terenie całego kraju.
Firma ZAPA sprzedaje meble konsumentom za 80 mln zł.
Oblicz:
A) całkowitą wartość transakcji,

B) wartość dodaną wytworzoną przez wszystkich producentów,
C) wydatki na dobra finalne,
D) dochody właścicieli czynników wytwórczych.
ZADANIE 8
ODPOWIEDŹ
A) 210 mln zł.

B) 80 mln zł.
C) 80 mln zł.
D) 80 mln zł.
ZADANIE 9
POLECENIE
Analizujemy udział 4 firm (producenta stali, producenta gumy, producenta opon oraz producenta
rowerów) w tworzeniu PKB.
Producent rowerów sprzedaje rowery odbiorcom finalnym za 80 mln zł.

W procesie produkcyjnym producent rowerów zakupuje: opony za 10 mln zł i stal za 25 mln zł.
Wytwórca opon kupuje gumę za 6 mln zł.
Uwaga: Zakładamy, że producent stali oraz producent gumy korzystają z własnych surowców.
A) Wypełnij poniższą tabelę.
B) Jaki jest wkład 4 analizowanych firm w tworzenie PKB? Zsumuj wartość dodaną wniesioną
przez wszystkich producentów.
C) Oblicz sumę wydatków na dobra finalne.
ZADANIE 9
ODPOWIEDŹ
A) Wartość transakcji: 25, 6, 10, 80. Wartość dodana: 25, 6, 4, 45.
Kalkulacja wartości dodanej dla producenta rowerów:

80 mln zł - 10 mln zł - 25 mln zł = 45 mln zł
(wartość transakcji - dobra zużywane w procesie produkcyjnym).
B) Suma wartości dodanej: 80 mln zł.
C) Wydatki nabywców rowerów: 80 mln zł.

ZADANIE 10
Analiza dynamiki wzrostu PKB.
POLECENIE
ZADANIE 10
Analiza dynamiki wzrostu PKB.
POLECENIE
Wykorzystując dane z wykresu, określ, które zdania są prawdziwe, a które fałszywe.

W przypadku uznania zdania za fałszywe uzasadnij swój wybór.
1. Stopa bezrobocia i tempo zmian PKB zmieniają się w tym samym kierunku. (P / F)
2. Najwyższy wzrost gospodarczy odnotowano w 1990 r., kiedy to realny PKB zmienił się
o 11,6% w porównaniu do PKB z roku wcześniejszego. (P / F)
3. Od 2003 r. występuje w Polsce poprawa koniunktury gospodarczej. (P / F)
4. W latach 1990-1991 w Polsce była recesja gospodarcza. (P / F)
5. W 2002 r. stopa bezrobocia wyniosła 20%, co oznacza, że co piąta osoba aktywna
zawodowo nie znalazła zatrudnienia i była zarejestrowana w urzędzie pracy. (P / F)
6. Lata 1994-1998 były okresem wysokiej koniunktury w Polsce, co było wywołane
efektami reform gospodarczych zapoczątkowanych w 1990 r. przez Leszka
Balcerowicza, ale również dobrą koniunkturą na świecie. (P / F)
7. Na podstawie danych dla Polski z lat 1992-2006 można postawić hipotezę, że im
wyższe tempo wzrostu gospodarczego, tym niższa stopa bezrobocia. (P / F)
ZADANIE 11
Produkt krajowy brutto.
POLECENIE
Uzupełnij poniższą tabelę a następnie dokonaj interpretacji otrzymanych

wyników.
LATA
WYSZCZEGÓLNIENIE
1990 1995 2000 2005
Nominalny PKB 135 407 1400
Deflator PKB 37 100
Realny PKB 1230 1250
Liczba ludności 24 25 25
Realny PKB per capita 37,5 49,2
Tempo zmiany realnego PKB per capita
ZADANIE 11
ROZWIĄZANIE
LATA
WYSZCZEGÓLNIENIE
1990 1995 2000 2005
Nominalny PKB 135 407 1230 1400
Deflator PKB 15 37 100 112
Realny PKB 900 1100 1230 1250
Liczba ludności 24 25 25 25
Realny PKB per capita 37,5 44 49,2 50
Tempo zmiany realnego PKB per capita - 17,3% 11,8% 1,6%
ZADANIE 12
POLECENIE
Od 2001 r. niemiecki producent samochodów BMW jest właścicielem marki Mini, kultowego
samochodu brytyjskiego, produkowanego w latach 1959-2000 przez British Motor
Corporation. Współczesne Mini wytwarzane jest w Wielkiej Brytanii z około 2500 części,
sprowadzanych z różnych stron świata. Najważniejsze z nich wymieniono w poniższej tabeli,
podajać również ich ceny.
Dysponując podanymi wielkościami oblicz:
1. wartość zużycia pośredniego w produkcji Mini z silnikiem benzynowym oraz
wysokoprężnym;
2. wartość dodaną powstałą w Wielkiej Brytanii w związku z wytwarzaniem Mini z
silnikiem benzynowym oraz wysokoprężnym;
3. wartość produkcji wchodzącej w skład PKB Niemiec z tytułu wytworzenia 1 szt. Mini.
ZADANIE 12
POLECENIE
KRAJ PRODUCENTA (miejsce

WYSZCZEGÓLNIENIE SIEDZIBA FIRMY CENA
produkcji)
NAZWA CZĘSCI LUB PODZESPOŁU
Silnik benzynowy Brazylia Brazylia 4500
Silnik wysokoprężny Japonia Japonia 5200
Układ wydechowy Wielka Brytania USA 500
Elementy zawieszenia Wielka Brytania USA 2500
Koła Niemcy USA 2900
Przednie i tylne zderzaki Wielka Brytania Kanada 1250
Maska silnika Holandia Austria 800
Wlot powietrza Niemcy Niemcy 550
Drzwi i elementy karoserii Holandia Belgia 6100
Szyby Belgia Francja 2700
Lusterka boczne Niemcy Kanada 1100
Podsufitka Wielka Brytania Hiszpania 250
Siedzenia Wielka Brytania USA 3500
CENA SPRZEDAŻY
Mini 1.6 benzyna Wielka Brytania Niemcy 32000
Mini 1,9 TDi Wielka Brytania Niemcy 33000

ZADANIE 12
ROZWIĄZANIE
1. Zużycie pośrednie w produkcji Mini z silnikiem benzynowym 26650 jp., a z silnikiem

wysokoprężnym 27350 jp.
2. Wartość dodana powstała w Wielkiej Brytanii z tytułu produkcji Mini z silnikiem
benzynowym wynosi 13350 jp., a z silnikiem wysokoprężnym 13650 jp.
3. Wartość produkcji wchodzącej w skład PKB Niemiec z tytułu wytworzenia 1 szt. Mini
wynosi 4550 jp.
ZADANIE 13
POLECENIE
W gospodarce zamkniętej działają 4 przedsiębiorstwa wytwarzające: stal, maszyny, opony i samochody.
Producent samochodów sprzedaje je końcowym nabywcom za 5.000 zł. W procesie wytwarzania samochodów
wykorzystuje opony, które kupuje za (500 zł), stal (3.000 zł) i maszyny(2.000zł).
Producent maszyn nabywa stal za 1.000zł, a producent opon i producent stali są właścicielami czynników produkcji.
Przy założeniu, że maszyny nie zużywają się wcale w rocznym procesie produkcji, oblicz całkowitą wielkość transakcji
oraz wkład przemysłu samochodowego w tworzenie PKB, liczonego od strony wielkości dodanej, wydatków na dobra
finalne oraz dochodów czynników wytwórczych.
WYDATKI DOCHODY
WARTOŚĆ WARTOŚĆ
DOBRO SPRZEDAWCA NABYWCA NA DOBRA CZYNNIKÓW
TRANSAKCJI DODANA
FINALNE WYTWÓRCZYCH
PRODUCENT
STAL
STALI PRODUCENT MASZYN
PRODUCENT PRODUCENT
STAL
STALI SAMOCHODÓW
PRODUCENT PRODUCENT
MASZYNA
MASZYN SAMOCHODÓW
PRODUCENT PRODUCENT
OPONY
OPON SAMOCHODÓW
PRODUCENT KLIENT
SAMOCHÓD
SAMOCHODÓW
SUMA
ZADANIE 13
ODPOWIEDŹ
WYDATKI
DOCHODY
WARTOŚĆ WARTOŚĆ NA
DOBRO SPRZEDAWCA NABYWCA CZYNNIKÓW
TRANSAKCJI DODANA DOBRA
WYTWÓRCZYCH
FINALNE
STAL PRODUCENT PRODUCENT 1.000 1.000 - 1.000

STALI MASZYN
STAL PRODUCENT PRODUCENT 3.000 3.000 - 3.000

STALI SAMOCHODÓW
MASZYNA PRODUCENT PRODUCENT 2.000 1.000 2.000 1.000

MASZYN SAMOCHODÓW
OPONY PRODUCENT PRODUCENT 500 500 - 500

OPON SAMOCHODÓW
SAMOCHÓD PRODUCENT KLIENT 5.000 1.500 5.000 1.500

SAMOCHODÓW
SUMA 11.500 7.000 7.000 7.000
ZADANIE 14
Obliczanie wartości PKB.
POLECENIE
Oblicz wielkość produkcji (PKB) metodą sumowania wartości dodanej dla rolnika, zakładu
energetycznego, bednarza, browaru, hurtownika i detalisty, przy następujących informacjach:
Browar zajmuje się produkcja piwa. W tym celu zakupuje od rolnika jęczmień, płacąc 20 zł,
zużywa energię za 40 zł i kupuję beczkę, która kosztowała 10 zł. Piwo jest potem
sprzedawane hurtownikowi za 160 zł a następnie trafia do pubu za 180 zł i sprzedawane jest
klientowi za 200 zł.
ZADANIE 14
Obliczanie wartości PKB.
ODPOWIEDŹ
Browar: 160 zł - (20 zł + 40 zł + 10 zł) = 90 zł

Hurtownia: 180 zł - 160 zł = 20 zł
Detalista: 200 zł - 180 zł = 20 zł
Rolnik: 20 zł
Zakład energetyczny: 40 zł
Bednarz: 10 zł
PKB = 90 zł + 20 zł + 20 zł + 20 zł + 40 zł + 10 zł = 200 zł
PYTANIA TESTOWE 1
PYTANIA
1) Produkt krajowy Brutto to miara wyrażona w:

A) ilości wyprodukowanych dóbr,
B) wielkości wyprodukowanych dóbr,
C) poziomie cen wyprodukowanych dóbr.
D) wartości wyprodukowanych dóbr.
2) Jeżeli sytuacja gospodarcza charakteryzuje się niskim lub zerowym wzrostem

gospodarczym, mamy wówczas do czynienia ze:
A) stagflacją,
B) ekspansją gospodarczą,
C) recesją gospodarczą,
D) stagnacją.
3) PKB można obliczyć:

A) poprzez sumowanie produktów,
B) poprzez sumowanie dochodów,
C) poprzez sumowanie wydatków,
D) każdy z powyższych sposobów.
PYTANIA TESTOWE 1
PYTANIA
4) Wydatkami państwa (G) nie są:

A) pensje nauczycieli szkół publicznych,
B) wydatki na benzynę do służbowych samochodów,
C) wydatki na renty i emerytury,
D) wydatki na materiały biurowe w ministerstwie finansów.
5) Do zasobów czynników produkcji zaliczamy:

A) gospodarkę rynkową i planową,
B) tylko kapitał i pracę,
C) pracę, ziemię, kapitał i postęp techniczny determinujący ich produktywność,
D) żadna z powyższych odpowiedzi nie jest poprawna.
6) Jednym z podstawowych wskaźników makroekonomicznych jest:

A) tempo zmian PKB,
B) stopa inflacji,
C) stopa bezrobocia,
D) wszystkie powyższe odpowiedzi są poprawne.
PYTANIA TESTOWE 1
PYTANIA
7) Wzrost gospodarczy jest mierzony poprzez pozytywną zmianę wskaźnika:

A) salda bilansu handlowego,
B) salda budżetu państwa,
C) podaży pieniądza,
D) realnego PKB.
8) Wysoka koniunktura w gospodarce charakteryzuje się:

A) niskim bezrobociem,
B) zrównoważeniem finansów publicznych,
C) wysokim tempem wzrostu produkcji globalnej,
D) wszystkie powyższe odpowiedzi są poprawne.
9) Tempo wzrostu gospodarczego to relacja:

A) przyrostu dochodu do poziomu dochodu,
B) inwestycji do przyrostu dochodu,
C) kapitału do produktu,
D) tempa wzrostu wydajności pracy do tempa wzrostu zatrudnienia.
8
PRODUKT
NARODOWY
BRUTTO
PRODUKT
NARODOWY
BRUTTO
Produkt Narodowy Brutto (PNB)
DEFINICJA IX Gross National Product (GNP)
Miara wartości wszystkich dóbr i usług finalnych wytworzonych w danym
okresie przez narodowe czynniki produkcji (tzn. należące do obywateli

danego państwa) we wszystkich krajach, w których czynniki te były
angażowane w proces produkcyjny.
OBLICZANIE PNB
Jeżeli mamy do czynienia z gospodarka otwartą musimy, przy obliczaniu dochodu, wziąć pod uwagę dwa fakty:
 Część mieszkańców naszego kraju pracuje za granicą i osiąga z tego tytułu dochody, inni osiągają dochody zza
granicy, ponieważ zainwestowali tam jakąś część swojego kapitału. Wszystkie te dochody nazywamy dochodami od
reszty świata.
 Na terenie naszego kraju pracują obcokrajowcy, którzy otrzymują wynagrodzenie za swoją pracę, niektórzy
obcokrajowcy zainwestowali również u nas swój kapitał i osiągają z tego tytułu dochody. Wszystkie te dochody
nazywamy dochodami dla reszty świata.
Jeżeli do PKB dodamy dochody osiągane przez naszych obywateli za granicą, a odejmiemy dochody osiągane u
nas przez cudzoziemców, czyli dodamy do niego dochody zza granicy netto, otrzymamy kategorię nazywaną
Produktem Narodowym Brutto.
Produkt Narodowy Brutto PNB = Produkt Krajowy Brutto + dochody netto z tytułu własności czynników produkcji za
granicą.
Jeżeli od PNB odejmiemy amortyzację otrzymamy Produkt Narodowy Netto PNN.
(Jeżeli amortyzację odejmiemy od PKB otrzymamy Produkt Krajowy Netto - PKN.)
Produkt Narodowy Brutto (PNB)
Gross National Product (GNP)
Produkt narodowy brutto PNB to produkt krajowy brutto PKB uzupełniony o saldo przepływu dochodów z
własności między krajem a zagranicą.

gdzie:
PNB = C + I + G + NX + NPA
C - konsumpcja
I - inwestycje
G - wydatki rządowe
NX - eksport netto, czyli eksport-import
NPA - dochód netto obywateli za granicą
OBLICZANIE PNB
DOCHÓD NARODOWY VS DOCHÓD OSOBISTY VS DOCHÓD DYSPOZYCYJNY
Produkt Narodowy Netto pomniejszony o podatki od sprzedaży i akcyzy oraz o transfery przedsiębiorstw,
powiększony o dotacje dla przedsiębiorstw państwowych daje nam Dochód Narodowy (NI – National Income).
Transfery przedsiębiorstw to np. ich darowizny na różne cele. Ponieważ, podobnie jak transfery państwa, służą one
realokacji zasobów finansowych nie są wliczane do dochodu narodowego. Natomiast dochód ten powiększają
dotacje dla przedsiębiorstw państwowych.
Kolejną kategorią dochodu jest Dochód Osobisty (PI –Personal Income). Możemy mówić o dochodzie osobistym
obywateli lub o dochodzie gospodarstw domowych. Dochód osobisty jest to dochód osiągany przez wszystkich
obywateli przed opłaceniem podatków dochodowych.
Dochód osobisty po opodatkowaniu i opłaceniu innych koniecznych składek jak np. składki na ubezpieczenie
społeczne to Dochód Rozporządzalny (DI – Disposable Income).
OBLICZANIE PNB
PNB/GNP PNB = C + I + G + NX + NPA
minus AMORTYZACJA
PNN/NNP
minus PODATKI POŚREDNIE
DN/NI
minus PODATKI KORPORACJI
ZYSKI NIEROZDZIELONE
UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE
plus PŁATNOŚCI TRANSFEROWE
PROCENTY NETTO
DO/PI
minus PODATKI OD DOCHODÓW OSOBISTYCH
DD/DI
ZADANIE 15
Obliczanie wartości PNB.
POLECENIE
Dane w poniższej tabeli dotyczą hipotetycznego kraju. Oblicz:

1) PNB/GNP
2) PNN/NNP
3) DN/NI
4) DO/PI
5) DD/DI
ZADANIE 15
ODPOWIEDŹ
1) GNP = C + G + I + NX = 480 + 200 + (120+20) + 20 = 840 mld zł

2) NNP = GNP – amortyzacja = 840 – 40 = 800 mld zł
3) NI = NNP – podatki pośrednie = 800 – 10 = 790 mld zł
4) PI = NI + transfery rządowe – zyski nierozdzielone – wypłaty na ubezpieczenia
społeczne – podatki od dochodów korporacji = 790 + 80 – 30 – 80 -30 = 730 mld zł
5) DI = PI – podatki od dochodów osobistych = 730 – 60 = 670 mld zł
ZADANIE 16
POLECENIE
Dane w poniższej tabeli dotyczą hipotetycznego kraju. Oblicz:

1) Eksport netto (NX)
2) Inwestycje krajowe netto
3) PNN/NNP (metodą wydatkową i dochodową)
4) DN/NI
5) DO/PI
6) DD/DI
ZADANIE 16
ODPOWIEDŹ
1) Eksport netto (NX) = Eksport (EX) – Import (IMP) = 210 – 220 = - 10
2) Inwestycje krajowe netto = Inwestycje krajowe brutto – amortyzacja = 350 – 220 = 130
3) PNN/NNP (metodą wydatkową i dochodową)
Metoda wydatkowa NNP = C (13) + G (5) + I [netto] (8-3) + NX (1-14) = 1350 + 440 + 130 + (-
10) = 1910
Metoda dochodowa NNP = (4) + (11) + (12) + (6) + (7) + (16) + (9) + (2) = 1300 + 110 + 120 +
30 + 190 + 30 + 80 + 50 = 1910
4) DN/NI = NNP – Tp (podatki pośrednie) = 1910 – 190 = 1720
5) DO/PI = NI – [(16) + (9) + (15)] + (10) = 1720 – (30 + 80 + 160) + 265 = 1715
6) DD/DI = PI – Tb (podatki bezpośrednie) = 1715 – 260 = 1455

ZADANIE 17
POLECENIE
Dysponując wydatkowymi kategoriami rachunku PKB podanymi w poniższej tabeli, oblicz:
1) Saldo bilansu handlowego. Wynik jest deficytem czy nadwyżką?

2) Produkt Krajowy Brutto w cenach rynkowych.
3) Produkt Krajowy Netto w cenach rynkowych.
4) Produkt Narodowy Brutto w cenach rynkowych.
5) Produkt Narodowy Netto w cenach rynkowych.
6) Kwotę inwestycji netto.
ZADANIE 17
POLECENIE
POZYCJA WARTOŚĆ (W MLN ZŁ)

KONSUMPCJA 2500
INWESTYCJE 900
ZAKUPY RZĄDOWE 700
PODATKI OGÓŁEM 1500
IMPORT 180
RENTA 240
WPŁYWY Z TYTUŁU WŁASNOŚCI ZA GRANICĄ 220
WYPŁATY Z TYTUŁU WŁASNOŚCI ZA GRANICĄ 300
PODATKI OD TOWARÓW I USŁUG 800
ODSETKI OD DŁUGU PUBLICZNEGO 90
EKSPORT 160
DOCHODY Z PRACY NAJEMNEJ 100
NIEPODZIELONE ZYSKI FIRM 550
PŁATNOŚCI TRANSFEROWE 450
DOTACJE DO PRODUKCJI 150
AMORTYZACJA 100
OBOWIĄZKOWE PŁATNOŚĆI NIEPODATKOWE (MANDATY, KARY) 60
UWAGA: odsetki od długu publicznego są wliczane do dochodu rozporządzalnego, ale nie stanowią dochodu czynników produkcji.
ZADANIE 17
ODPOWIEDŹ
1) Deficyt 20 mln zł
2) Produkt Krajowy Brutto w cenach rynkowych = 4080 mln zł
3) Produkt Krajowy Netto w cenach rynkowych = 3980 mln zł
4) Produkt Narodowy Brutto w cenach rynkowych = 4000 mln zł
5) Produkt Narodowy Netto w cenach rynkowych = 3900 mln zł
6) Kwotę inwestycji netto = 800 mln zł
9
INFLACJA
Inflacja jest to proces dostosowań w gospodarce o charakterze makroekonomicznym, którego zewnętrznym wyrazem jest stały wzrost przeciętnego
poziomu cen i spadek wartości pieniądza.
Poziom cen stanowi średnią wszystkich cen w gospodarce. Jeżeli w gospodarce nie zmienia się PKB, wówczas poziom cen jest wprost proporcjonalny
do wielkości podaży pieniądza. Oznacza to, że wielkość pieniądza podwyższa ceny.
Inflacja jest również postrzegana jak stan gospodarki wynikający z nadwyżki globalnego popytu nad globalną podażą w warunkach niemożności
łatwego zwiększania podaży, przejawiający się w gospodarce rynkowej wzrostem cen. Kiedy występuje znaczny wzrost popytu globalnego, wówczas
przedsiębiorstwa zareagują wzrostem cen oferowanych dóbr i usług. Stanie się tak, ponieważ w warunkach wysokiego popytu są one w stanie
sprzedać tyle samo, albo i więcej. Ze względu na sprzedaż większej ilości dóbr i usług po wyżej cenie nastąpi wzrost zysku przedsiębiorstw. Jeżeli
wszystkie przedsiębiorstwa podniosą ceny to będziemy mieć do czynienia z zjawiskiem inflacji
INFLACJA
Wzrost ogólnego poziomu cen towarów i usług oferowanych w
gospodarce.
Z tej definicji wynika, że nie każdy wzrost cen stanowi inflację.
Zmiany ceny na pojedynczym rynku spowodowane zmianami
warunków funkcjonowania tego rynku nie są inflacją.
Inflacja pojawia się dopiero wtedy, kiedy bardzo wiele cen w całej
gospodarce rośnie jednocześnie powodując wzrost poziomu cen.
DEFLACJA
Utrzymujący się spadek poziomu cen, przeciwieństwo inflacji.
INDEKSACJA
Polega na powiązaniu emerytur, rent czy w ogóle płac z indeksem
cenowym będącym miernikiem inflacji.
SIŁA NABYWCZA
Sposób mierzenia wartości pieniężnej za pomocą ilości produktów,
jakie można za tę wartość pieniężną kupić
STABILNOŚĆ CEN
Sytuacja w gospodarce, w której stopa inflacji jest bliska zeru, stanowi
ona jeden z ważnych celów dla gospodarki narodowej.
JAK ZMIERZYĆ INFLACJĘ?
Wskaźnik (indeks) cen jest miernikiem przeciętnego poziomu cen.

Inflacja oznacza wzrost ogólnego poziomu cen połączony ze
spadkiem wartości pieniądza.
Stopa inflacji to stopa zmian ogólnego poziomu cen, mierzona w
następujący sposób:
JAK ZMIERZYĆ INFLACJĘ?
Wskaźnik cen jest średnią ważoną cen pewnego zestawu dóbr i
usług. Badając go należy uwzględnić wagę poszczególnych cen, z
uwagi na znaczenie poszczególnych dóbr.
Najważniejszymi wskaźnikami są:
 indeks cen towarów konsumpcyjnych,

 deflator PKB,
 indeks cen producenta.
INDEKS CEN TOWARÓW KONSUMPCYJNYCH (CPI)
(ang. Consumer Price Index)
Jest to najszerzej używany miernik inflacji. Mierzy on koszt standardowego koszyka towarów w różnych momentach.
Obejmuje on ceny żywności, mieszkania, paliwa, transportu, opieki medycznej, a nawet czesne. Krótko mówiąc towary i
usługi kupowane dla zaspokajania codziennych potrzeb.
PRZYKŁAD
Konsumenci nabywają tylko 3 towary: żywność, mieszkania i opiekę medyczną, a badania wykazały, że konsumenci wydają
20% swojego budżetu na żywność, 50% na mieszkanie i 30% na opiekę medyczną.
Ustalmy cenę poszczególnych towarów na 100. Przyjmijmy 2010 rok za rok bazowy.
Wynika z tego, że również CPI dla naszego roku bazowego wynosi 100, gdyż:
0,20 x 100 + 0,50 x 100 + 0,30 x 100 = 100
Teraz obliczmy wskaźnik cen towarów konsumpcyjnych i stopę inflacji dla kolejnego roku przyjmując, że w 2011 roku
ceny żywności rosną o 2% (102), ceny mieszkania o 6% (106), ceny opieki medycznej o 10% (110).
I tak:
CPI (2011) = 0,20 x 102 + 0,50 x 106 + 0,30 x 110 = 106,4
Oznacza to, że wskaźnik cen towarów konsumpcyjnych wynosi 106,4
Stopa inflacji:
[(106,4 - 100)/100] x 100 = 6,4
Stopa inflacji wynosi 6,4% rocznie.
DEFLATOR PKB
Deflator PKB jest miernikiem poziomu cen dla całej gospodarki.

Pozwala stwierdzić, czy w ciągu roku nastąpił realny wzrost, czy spadek produktu
krajowego brutto.
Nominalny PKB zawiera zarówno ilość dóbr i usług wytworzonych w gospodarce w
danym okresie, jak i ceny, a realny odzwierciedla wyłącznie wielkość produkcji.
Dzieląc nominalny PKB przez realny PKB, czyli wyrażony w cenach roku bazowego i
mnożąc otrzymany iloraz przez 100, otrzymuje się deflator PKB zgodnie ze wzorem:
INDEKS CEN DÓBR PRODUKCYJNYCH (PPI)
(ang. Producer Price Index)
Indeks cen dóbr produkcyjnych (PPI) to wskaźnik obrazujący zmiany poziomu cen ustalanych przez producentów na
różnych etapach procesu wytwarzania dóbr.
W Polsce indeks cen dóbr produkcyjnych przyjmuje postać wskaźnika cen produkcji sprzedanej przemysłu i jest obliczany
oraz publikowany przez Główny Urząd Statystyczny.
Nie ma zunifikowanego sposobu obliczania tego indeksu.

Opracowywany jest na podstawie miesięcznych badań cen reprezentantów wyrobów i usług (ok. 30 tys. w miesiącu),
uzyskiwanych przez, dobrane w sposób celowy podmioty gospodarcze (ok. 3,3 tys. w miesiącu), w których liczba
pracujących wynosi 10 i więcej osób.
RODZAJE INFLACJI (WG ŹRÓDEŁ)
Najogólniej: Inflację wywołują dwa rodzaje zdarzeń gospodarczych:
1) Niespodziewany i gwałtowny wzrost kosztów produkcyjnych, który

prowadzi do ograniczenia zagregowanej podaży.
Przykładem może być embargo na import ropy naftowej lub strajk w
podstawowych gałęziach przemysłu. Taką inflację nazywamy inflacją kosztową.
2) Wzrost zagregowanego popytu w gospodarce. Taką inflację nazywamy

inflacją popytową.
INFLACJA KOSZTOWA – spowodowana jest przez wzrost kosztów produkcji, np. energii lub płac. Poziom cen
pchany jest przez rosnące koszty.
INFLACJA IMPORTOWANA – odmiana inflacji kosztowej, jest wywołana wzrostem cen za granicą.
Pojawia się wówczas, gdy nałożone są ograniczenia na podaż jednego lub kilku zasobów lub też, gdy cena jednego
lub kilku zasobów zostaje zwiększona.
Poziom cen pchany jest wtedy przez rosnące koszty.
Inflacja kosztowa jest efektem ogólnego wzrostu kosztów albo naturalnego bądź
sztucznego ograniczania globalnej podaży na rynku przy stałym popycie
globalnym.
Spadek podaży ilustruje przesunięcie krzywej zagregowanej w lewo.
Przy wyjściowym, zrównoważonym poziomie cen wielkość zagregowanego popytu
przewyższa wielkość zagregowanej podaży, w wyniku czego w gospodarce pojawia się
niedobór produktów, powodujący wzrost poziomu cen, czyli inflację.
Ponieważ mniejsza ilość transakcji jest zawierana przy wyższym poziomie cen, to
realny produkt narodowy brutto zmniejsza się, czemu towarzyszy wzrost stopy
bezrobocia.
INFLACJA POPYTOWA – spowodowana jest przez gwałtowny wzrost popytu w gospodarce. Poziom cen jest
ciągnięty przez zwiększony popyt nabywców.
Określana jest także jako inflacja nabywców, występuje wtedy gdy globalny popyt jest większy od możliwości jego
zaspokojenia. Społeczeństwo wówczas konkuruje o ograniczony zasób dostępnych dóbr i usług.
Poziom cen jest ciągnięty przez zwiększony popyt nabywców.
Przesunięcie krzywej zagregowanego popytu w prawo powoduje, że przy

początkowym poziomie cen wielkości zagregowanego popytu jest większa od
wielkości zagregowanej podaży i w gospodarce następuje niedobór produktów.
Aby w gospodarce mogła zapanować równowaga, ceny muszą wzrosnąć i pojawia
się inflacja popytowa.
Nowa równowaga makroeknonomiczna zostaje osiągnięta przy większym

realnym produkcie narodowym brtutto. Wzrostowi produkcji towarzyszy
wzrost zatrudnienia, czyli spadek bezrobocia.
RODZAJE INFLACJI (WG SKALI ZJAWISKA)
INFLACJA PEŁZAJĄCA
(chroniczna, trwała, powolna, łagodna, jednocyfrowa, przytłumiona)
Niskie tempo wzrostu cen, nie przekraczające 4-5% rocznie.
Taki rodzaj inflacji występuje w krajach wysoko rozwiniętych. Nie następuje tu zniekształcenie relacji cenowych. Ceny dobrze informują
zarówno producenta, jak i konsumenta, którzy na ich podstawie podejmują decyzje.
INFLACJA KROCZĄCA
(ciągniona, stąpająca, umiarkowana)
Występuje gdy jej poziom ulega przyspieszeniu i osiąga do 10% rocznie.
Inflacja tego typu często wymyka się spod kontroli i podlega dalszemu samoprzyspieszeniu.
INFLACJA GALOPUJĄCA
Stopa wzrostu cen wynosi od kilkunastu do kilkudziesięciu procent.
Następuje zniekształcenie relacji cenowych poszczególnych dóbr i usług. Ceny przy inflacji galopującej nie mogą stanowić wskazówki, co warto
produkować w większej ilości a co w mniejszej.
Brak rzetelnych sygnałów płynących z rynku powoduje, że przy tym poziomie inflacji decyzje inwestycyjne przedsiębiorców są przypadkowe.
Skutkiem inflacji galopującej jest obniżenie wzrostu gospodarczego. Czynniki wytwórcze nie są w pełni wykorzystane.
HIPERINFLACJA
Miesięczny wzrost cen przekracza 150%. Ludzie powszechnie odchodzą od pieniądza krajowego. Pieniądze służą tylko do realizacji bieżących
transakcji. Miejsce wymiany towarowo-pieniężnej zajmuje wymiana barterowa.
Hiperinflacja prowadzi do załamania gospodarczego, zaburzeń politycznych i społecznych.
PRZYCZYNY INFLACJI
Nadmierna emisja pieniędzy (możliwa tylko w systemie pieniądza dekretowego) nieproporcjonalna do wzrostu
gospodarczego, prowadzona poprzez:
1. dodruk banknotów niemających pokrycia,
2. oprocentowanie pieniędzy,
3. działalność kredytową banków komercyjnych tzw. "bankowa kreacja pieniądza".
Niespodziewany i gwałtowny wzrost kosztów produkcyjnych (np. surowców energetycznych), który prowadzi do
ograniczenia zagregowanej podaży.
 Wzrost zagregowanego popytu w gospodarce.
Niezrównoważony budżet państwa (wydatki z budżetu przewyższają wpływy).
Przeinwestowanie gospodarki (nadmierne rozwinięcie procesu inwestycyjnego finansowanego przez państwo).
Ingerencja państwa w politykę emisyjną Banku Centralnego, co prowadzi w rezultacie do nadmiernej ilości pieniądza.
Wadliwa struktura gospodarki.
Import inflacji (wraz ze wzrostem cen artykułów importowanych przez dany kraj następuje wzrost kosztów produkcji, a co
za tym idzie wzrost cen).
Długookresowe dodatnie saldo bilansu handlowego (nadwyżka eksportu nad importem).
Monopolizacja gospodarki (monopoliści wzrost kosztów produkcji mogą przenosić na cenę).
SKUTKI INFLACJI
 Silne procesy inflacyjne przeważnie zniekształcają informacyjne funkcje cen.
 Stosunkowo wysoka inflacja wywołuje „ucieczkę” od pieniądza, polegającą na gwałtownym spadku

popytu na pieniądz w ujęciu realnym.
 Wzrasta niepewność w zakresie przewidywań zmian cen i osłabia się aktywność gospodarcza.
 Dokonują się niekorzystne zmiany w bilansie płatniczym.
 Wzrastają koszty obsługi działalności gospodarczej.

 Narasta zniechęcenie do oszczędzania.
Spada zainteresowanie kredytami.
Banki ograniczają ofertę kredytową.
Najmocniej uderza w najmniej zamożnych.
INFLACJA W POLSCE
INFLACJA W POLSCE
INFLACJA NA ŚWIECIE
WIELKIE KRYZYSY INFLACYJNE
 W Polsce w ciągu pięciu lat cena dolara wzrosła z 9 marek polskich w 1918 roku do około 6,4 miliona.
 W tym samym okresie w Rzeszy Niemieckiej wartość marki niemieckiej w stosunku do dolara zmalała z około
4,20 marek do 4,2 biliona marek za dolara (cena znaczka pocztowego w listopadzie 1923 roku wynosiła 500
miliardów marek).
 W czasie kryzysu ekonomicznego na Węgrzech w 1946 roku miesięczna skala inflacji wynosiła 41,9 biliarda
procent (odpowiadało to podwajaniu się wysokości cen co 15 godzin). U szczytu inflacji jeden znaczek pocztowy
kosztował 20 kwadrylionów (2 z 25 zerami) pengő. Podczas wprowadzania forintów w sierpniu 1946 przelicznik z
pengö wynosił 1 do 400 kwadryliardów (400 tysięcy kwadrylionów, 4 i 29 zera) pengő.
 W połowie roku 2008 bank centralny Zimbabwe podał, że roczna stopa inflacji w tym kraju wynosi 2,2 miliona
procent, tym samym była najwyższa na świecie. Miejscowi ekonomiści (niepowiązani z tym bankiem) sądzili jednak,
że inflacja w kraju wynosiła nawet 7 milionów procent. Według danych z 9 października 2008 inflacja średnioroczna
w lipcu podskoczyła do 231 mln procent, podczas gdy w czerwcu wynosiła 11,2 mln procent. W swojej kulminacji (w
połowie listopada 2008 roku, gdy porzucono walutę lokalną i zalegalizowano obrót walutami państw ościennych)
tempo inflacji przekraczało 50 mld procent miesięcznie.
ZADANIE 18
Obliczanie inflacji.
POLECENIE
W poniższej tabeli przedstawiono zmiany indeksu cen konsumpcyjnych (CPI)w

USA, w latach 1982-1985.
A) Oblicz stopę inflacji dla lat 1983, 1984 i 1985.
B) Załóżmy, że w 1983 r. wskaźnik indeksacji płac wynosił 0,1. Czy w 1983 r.

płaca realna wzrosła, czy zmalała?
ZADANIE 18
ODPOWIEDŹ
A) Stopa inflacji wyniosła w kolejnych latach: 3,2%, 4,3%, 3,6%.
B) Płaca nominalna wzrosła w 1983 roku o 10%, a stopa inflacji wyniosła w

tym samym roku 3,2%, czyli poziom realnej płacy podniósł się.
ZADANIE 19
POLECENIE
Zakładamy, że w okresie wyjściowym nie ma inflacji, a rynkowa stopa procentowa = 3%.

Podatek od dochodu z tytułu odsetek od pożyczanego kapitału = 30%.
Załóżmy, że jesteśmy pożyczkodawcą i pożyczamy 50 tys. zł klientowi na zakup samochodu.
A) Oblicz swój dochód brutto z tej transakcji w ciągu roku.

B) Jak duży podatek musisz zapłacić?
C) Oblicz dochód netto i tzw. realną stopę zwrotu po opodatkowaniu.
Uwaga: realna stopa zwrotu = nominalna stopa zwrotu - stopa inflacji;

nominalna stopa zwrotu = (dochód/kapitał) x 100 %.
Załóżmy teraz, że ta sama transakcja odbywa się w warunkach 10-procentowej

inflacji w skali roku oraz że w nowej sytuacji rynkowa stopa procentowa = 13 %.
D) Oblicz dochody brutto i zobowiązania podatkowe.

E) Oblicz dochody netto i realną stopę zwrotu po opodatkowaniu.
ZADANIE 19
ODPOWIEDŹ
A) Dochód brutto = 3% z 50 tys. zł = 1,5 tys. zł.
B) 30% z 1,5 tys. zł = 450 zł.
C) Dochód netto: 1.500 - 450 = 1.050 zł,

Stopa zwrotu po opodatkowaniu: (1,05/50) x 100% = 2,1 %
(w warunkach braku inflacji realna i nominalna stopa zwrotu są sobie równe)
D) Dochody brutto: 13% x 50 = 6,5 tys. zł

Zobowiązania podatkowe: 30% x 6,5 = 1.950 zł.
E) Dochody netto: 6.500 – 1.950 = 4.550 zł

Nominalna stopa zwrotu: (4,55/50) x 100% = 9,1 %
Realna stopa zwrotu: 9,1 % - 10% = - 0,9%.
ZADANIE 20
POLECENIE
W poniższej tabeli przedstawiono strukturę wydatków gospodarstw domowych

oraz wartość reprezentatywnych grup produktów w kolejnych latach.
A) Oblicz (na podstawie uzupełnionej tabeli) wartość indeksu cen

konsumpcyjnych dla dwóch badanych lat.
B) Oblicz roczne stopy inflacji dla roku pierwszego i drugiego.
ZADANIE 20
ODPOWIEDŹ
A) Wartość indeksu cen konsumpcyjnych dla dwóch badanych lat:

I(1) = [(1,34 x 0,3) + (1,6 x 0,35) + (1,5 x 0,2) + (1,33 x 0,15)] x 100 = 146.
I(2) = [(1,51 x 0,3) + (2,01 x 0,35) + (1,55 x 0,2) + (1,56 x 0,15)] x 100 = 169.
B) Roczna stopa inflacji:

w pierwszym roku = 46%,
w drugim roku = 16%.
ZADANIE 21
POLECENIE
Prosty indeks cenowy ma następujące wagi.
żywność 40
odzież i obuwie 30
transport i łączność 20
sport i turystyka 10
W pewnym roku ceny żywności wzrosły o 15%, ceny odzieży i obuwia wzrosły o 20%, ceny
transportu i łączności pozostały niezmienione, zaś ceny usług turystycznych i sportowych
obniżyły się o 5%.
A) Policz ile wyniosła stopa inflacji w tym kraju.

B) Z jakim rodzajem inflacji mamy do czynienia:
- inflacją pełzającą,
- inflacją kroczącą,
- inflacją galopującą,
- hiperinflacją?
ZADANIE 21
ODPOWIEDŹ
A) Inflacja wyniosła:
I = [(15% x 0,4) + (20% x 0,3) + (0% x 0,2) - (5% x 0,1)] x 100 = 11,5%.
B) W opisanym przykładzie zaobserwowano inflację galopującą.

PYTANIA 1
MOŻLIWOŚCI PRODUKCYJNE
PYTANIA – PRAWDA CZY FAŁSZ
Oceń i wyjaśnij prawdziwość lub fałszywość poniższych zdań.
1) Inflacja nie zmienia sposobu spełniania przez pieniądz funkcji środka płatniczego
ODPOWIEDŹ
FAŁSZ. Inflacja zmienia sposób spełniania przez pieniądz funkcji środka płatniczego. Kiedy
występuje wysoko inflacja, to osoby przyjmujące zapłatę w pieniądzu ponoszą straty. W
skrajnej sytuacji wysoka inflacja może doprowadzić do odrzucenia pieniądza w roli
środka płatniczego na rzecz innej waluty lub dóbr. Wówczas zaczyna się ucieczka od
pieniądza.
PYTANIA 1
2) Inflacja nie zmienia sposobu spełniania przez pieniądz funkcji środka mierzenia wartości.
ODPOWIEDŹ
FAŁSZ. Inflacja zmienia sposób spełniania przez pieniądz funkcji środka mierzenia wartości. Kiedy
ceny zmieniają się szybko, to problemem staje się informowanie potencjalnych nabywców o
nowym poziomie cen i staje się to kosztowne. Cena wyrażona w pieniądzu przestaje być
wiarygodnym źródłem informacji rynkowej.
PYTANIA 1
3) Inflacja nie zmienia sposobu spełniania przez pieniądz funkcji środka oszczędzania.
ODPOWIEDŹ
FAŁSZ. Inflacja zmienia sposób spełniania przez pieniądz funkcji środka oszczędzania. Kiedy
występuje wysoka inflacja, oszczędzanie przestaje być racjonalne, gdyż zazwyczaj
kończy się utratą znacznej części oszczędności.
PYTANIA 1
4) Miarą inflacji jest wysokość cen.
ODPOWIEDŹ
FAŁSZ. Miarą inflacji jest tempo zmian przeciętnego poziomu cen.
5) Deflator PKB równy jest co do wartości wskaźnikowi CPI.
ODPOWIEDŹ
FAŁSZ. Deflator PKB mierzy wzrost cen wszystkich dóbr wytworzonych w danej gospodarce.
Wskaźnik ten to procentowa relacja produktu krajowego brutto z danego okresu, w
cenach bieżących, do tego samego PKB w cenach stałych, pochodzących z okresu
przyjętego za bazowy.
PYTANIA 1
6) Na spadek popytu na pieniądz nie będzie miała wpływu hiperinflacja.
ODPOWIEDŹ
FAŁSZ. Na spadek popytu na pieniądz ma wpływ hiperinflacja, ponieważ następuje „ucieczka

od pieniądza”, a więc wzrasta szybkość obiegu pieniądza na skutek gwałtownego
tracenia przez pieniądz siły nabywczej.
7) Koszty inflacji są tym niższe, im wyższe tempo inflacji i im bardziej jest ona
nieoczekiwana.
ODPOWIEDŹ
FAŁSZ. Koszty inflacji są tym wyższe, im wyższe jest jej tempo i im bardziej jest ona
nieoczekiwana.
PYTANIA TESTOWE 2
PYTANIA
1. Które z poniższych pierwotnych przyczyn inflacji mają charakter popytowy, a które

podażowy?
A) Zwiększenie wydatków rządowych na dobra i usługi, finansowane przez wydrukowanie
dodatkowych pieniędzy.
B) Zwiększenie ceny ropy.
C) Zwiększenie ilości ulg podatkowych dla osób fizycznych.
D) Zmniejszenie krańcowej skłonności do oszczędzania gospodarstw domowych.
E) Nieurodzaj.
F) Wprowadzenie wyższych opłat celnych oraz ograniczeń importowych.
G) Ograniczenie produkcji węgla.
2. Które z poniższych osób mogą ponieść koszty nieoczekiwanej inflacji?

A) Nauczyciel, którego pensja jest ustalona na okres jednego roku.
B) Robotnik fabryki, którego wynagrodzenie jest korygowane w zależności od kosztów utrzymania.
C) Konsument, który pożycza pieniądze na zakup samochodu.
D) Osoba, która posiada depozyt oszczędnościowy w wysokości 10 tys. zł.
E) Posiadacz akcji dużej spółki akcyjnej.
F) Właściciel ziemi.
G) Osoba, która pożycza pewną sumę pieniędzy swojemu znajomemu.
PYTANIA TESTOWE 2
PYTANIA
3. Inflację możemy zdefiniować jako:

A) wzrost cen ropy,
B) ogólny spadek cen,
C) wzrost cen mięsa,
D) spadek siły nabywczej złotówki.
4. Wartość reprezentatywnego koszyka dóbr i usług w 1990 r. = 200, a w 1991 r. = 260. Stopa
inflacji w 1991 r. wyniosła:
a) 130%,
b) 60%,
c) 30%,
d) 260%.
5. Na inflacji mogą skorzystać:

a) wierzyciele,
b) dłużnicy,
c) posiadacze rachunków depozytowych o stałym oprocentowaniu,
d) pracownicy sfery budżetowej otrzymujący stałe wynagrodzenie.
PYTANIA TESTOWE 2
PYTANIA
6. Deflacja oznacza:
a) wzrost ogólnego poziomu cen,
b) wzrost siły nabywczej złotówki,
c) spadek siły nabywczej złotówki,
d) żadne z powyższych.
7. Do analizy wykorzystujemy krzywą Phillipsa. Zastosowanie ekspansywnej polityki

budżetowej powinno doprowadzić do:
a) wzrostu bezrobocia przy jednoczesnym wzroście inflacji,
b) wzrostu bezrobocia przy jednoczesnym spadku inflacji,
c) obniżenia bezrobocia przy jednoczesnym wzroście inflacji,
d) obniżenia bezrobocia przy jednoczesnym spadku inflacji.
10
SPOŁECZNE I
GOSPODARCZE
ZADANIA POLITYKI
FISKALNEJ
POLITYKA FINANSOWA PAŃSTWA
POJĘCIE POLITYKI FINANSOWEJ PAŃSTWA
Decyzje rządu odnośnie podatków i wydatków.

Działalność państwa polegająca na
wykorzystywaniu narzędzi pieniężnych do osiągania określonych celów
(powodowania zmian w gospodarce - w produkcji, inwestycjach, eksporcie, zatrudnieniu).
Podmiotem polityki finansowej jest państwo.
RODZAJE POLITYKI FINANSOWEJ PAŃSTWA
 POLITYKA MONETARNA
 POLITYKA FISKALNA
POLITYKA MONETARNA PAŃSTWA
POJĘCIE POLITYKI MONETARNEJ PAŃSTWA
Zastosowanie narzędzi monetarnych dla realizacji określonych celów.

Podmiotem polityki monetarnej jest bank centralny, który decyzje odnośnie wykorzystania instrumentów
monetarnych podejmuje niezależnie od rządu. Bankowi centralnemu nie wolno udzielać pożyczek rządowi
na finansowanie bieżących potrzeb budżetowych.
Instrumentami polityki monetarnej są:
 stopa procentowa (stopy: referencyjna/interwencyjna/repo, lombardowa, redyskontowa,

depozytowa),
 stopa rezerw obowiązkowych,
 operacje otwartego rynku.
POLITYKA FISKALNA PAŃSTWA
POJĘCIE POLITYKI FISKALNEJ PAŃSTWA
Zastosowanie narzędzi fiskalnych do realizacji określonych celów.

Polityka fiskalna to całokształt polityki podatkowej państwa - decyzje władzy ustawodawczej (parlamentu), rządu, ministra finansów
odnośnie ilości, rodzajów i wysokości wprowadzanych podatków.
Instrumentami polityki fiskalnej są:

 podatki,
 wydatki związane z tworzeniem nowych miejsc pracy i z finansowaniem programów zmiany kwalifikacji zawodowych,
 wydatki promujące restrukturyzację gospodarki,
 wydatki promujące rozwój drobnej przedsiębiorczości,
 wydatki na roboty publiczne,
 deficyt budżetowy,
 dług publiczny,
 zasiłki dla bezrobotnych,
 poręczenia i gwarancje państwa dla podmiotów zaciągających pożyczki.
 Nazwa „fiskalna" pochodzi od łacińskiego słowa fiscus, co w przeszłości znaczyło koszyk, skrzynkę na
pieniądze, wreszcie skarbiec władcy. Fiskalny we współczesnym języku francuskim oznacza – skarbowy,
podatkowy.
 W polskim języku „polityka fiskalna” to polityka podatkowa bądź skarbowa odnosząca się raczej do strony
dochodowej budżetu.
 Fiscal policy /anglosaskie/ - polityka budżetowa czyli zestaw celów polityki społeczno – gospodarczych
realizowanych za pomocą narzędzi gromadzenia i wydatkowania środków budżetowych. Zalicza się tu kwestie ceł,
deficyt budżetowy i sposoby jego finansowania.
 Amerykanie rozumieją też politykę fiskalną szeroko jako politykę budżetową.
 Polska literatura finansowa często używa zamiennie pojęć „polityka fiskalna” i „polityka budżetowa”. Polityka
budżetowa w szerszym ujęciu obejmuje także politykę podatkową i z zakresu wydatków budżetowych.
 Polityka fiskalna jest częścią polityki społeczno-gospodarczej wyodrębnioną z uwagi na dwoistość środków jej
realizacji, są nimi narzędzia gromadzenia dochodów budżetowych i ich wydatkowania.
POLITYKA
FISKALNA POLITYKA FISKALNA
DEFINICJA X Dobór źródeł i metod gromadzenia dochodów publicznych, jak

też kierunków i sposobów realizacji wydatków publicznych dla
osiągnięcia celów społecznych i gospodarczych, ustalonych
przez właściwe organy publiczne.
Zdzisław Fedorowicz
Polityka fiskalna (1998)
Współczesna źródła anglojęzyczne termin „fiscal policy” definiują znacznie szerzej, rozumiejąc ją
jako politykę budżetową, podporządkowaną celom polityki społeczno-gospodarczej, polegającą na
zarządzaniu środkami publicznymi przez podmioty sektora finansów publicznych, w szczególności
na sterowaniu procesami związanymi z gromadzeniem środków publicznych oraz ich
rozdysponowaniem.
Za takim jej pojmowaniem opowiada się między innymi David Begg.
RÓŻNORODNOŚĆ W DEFINIOWANIU
POJĘCIA POLITYKI FISKALNEJ PAŃSTWA
Węższe ujęcie – polityka fiskalna rozumiana jako polityka podatkowa bądź skarbowa, ale odnosząca
się raczej do strony dochodowej budżetu.
Szersze ujęcie – polityka fiskalna rozumiana jako polityka budżetowa – zestaw celów polityki
społeczno-gospodarczej realizowanej za pomocą narzędzi służących kształtowaniu:
 dochodów budżetowych (skąd? ile? kto?)
 wydatków budżetowych (komu? ile?)
 deficytu budżetowego (jak duży? jak sfinansowany?)
 nadwyżki budżetowej (jaka duża? na co przeznaczyć?)
POLITYKA FISKALNEJ PAŃSTWA
VS
FISKALIZM
Fiskalizm – polityka państwa polegająca na dążeniu do osiągnięcia jak największych wpływów
do budżetu poprzez nakładanie kolejnych obciążeń podatkowych na podatników.
To przymusowe przejmowanie dochodów przez państwo - w potocznym języku – wyszukiwanie,
pozyskiwanie dodatkowych dochodów dla finansów publicznych i drążeniu, zmuszaniu do
bezdusznego egzekwowania tych dochodów.
Badania potwierdzają istnienie negatywnego wpływu nadmiernego poziomu fiskalizmu na

możliwości wzrostu gospodarczego i wskazują na ujemny związek pomiędzy udziałem sektora
publicznego w PKB a długookresowym tempem wzrostu gospodarczego.
POLITYKA FISKALNEJ PAŃSTWA
VS
FISKALIZM
Stopień fiskalizmu mierzy się różnymi metodami.
Do oceniania stopnia fiskalizmu używa się:
 liczba obciążeń podatkowych,

 ilość czasu poświęcana przez podatników na wypełnianie zobowiązań podatkowych,
 wysokość stawek podatkowych,
 poziom obciążeń fiskalnych w stosunku do PKB,
 zakres ingerencji systemu finansów publicznych w PKB,
 stopień pokrycia wydatków publicznych dochodami publicznymi,
 zakres występowania szarej strefy w gospodarce.
Raport Banku Światowego „Doing Business 2018”

CELE POLITYKI FISKALNEJ PAŃSTWA
GRUPA CELÓW CELE SZCZEGÓŁOWE
A) FISKALNE 1. Zaspokojenie popytu państwa na pieniądz.
1. Promowanie wzrostu gospodarczego.
2. Łagodzenie niesprawności mechanizmu rynkowego.
3. Ograniczanie cykliczności procesów gospodarczych.
4. Promowanie tworzenia nowych miejsc pracy oraz walka z bezrobociem.
5. Ograniczanie nadmiernego zróżnicowania dochodów.
6. Walka z nieuczciwą konkurencją.
B) POZAFISKALNE
7. Sprzyjanie rozwojowi prywatnej przedsiębiorczości.
8. Budowanie klimatu przyjaznego inwestorom.
9. Restrukturyzacja mniej efektywnych branż.
10. Tworzenie warunków do efektywnego wykorzystania zdolności wytwórczych
gospodarki.
11. Ograniczanie negatywnych efektów zewnętrznych.
FUNKCJE POLITYKI FISKALNEJ PAŃSTWA
FUNKCJA ALOKACYJNA
Kształtowanie podziału czynników produkcji między sektor publiczny a sektor prywatny oraz ich dalsza alokacja
wewnątrz tych sektorów, za pomocą zespołu narzędzi:
 gromadzenia dochodów (podatki, cła, opłaty, pożyczki),

 wydatków budżetowych na utrzymanie całej sfery publicznej.
Środki pieniężne pobierane od podmiotów prywatnych zmieniają więc przeznaczenie, zmienia się zatem struktura
wydatków ostatecznych a także struktura wydatków inwestycyjnych (ze względu na inny charakter inwestycji
publicznych).
FUNKCJA REDYSTRYBUCYJNA
Ponowny podział dochodów.
Spojrzenie makroekonomiczne – dotyczy zakresu redystrybucji PKB (dochodu narodowego), ogólnej struktury
dochodów i wydatków realizowanych przez władze publiczne. W tym ujęciu redystrybucja poprzez swoje globalne
rozmiary, wywołuje określony (pozytywny, negatywny) wpływ na całą gospodarkę, jej poszczególne działy,
sektory, branże.
Spojrzenie mikroekonomiczne – zmiany w gospodarstwach domowych:
 obciążenia fiskalne (podatki, opłaty, ZUS, fundusze społeczne),

 wydatki na ich rzecz zastępujące lub uzupełniające dochód (renty, emerytury, stypendia, zasiłki),
 pośrednia redystrybucja – dopłaty do biletów, ochrona zdrowia, usługi w sferze kultury (tańsze niż wynikałoby z
kalkulacji), oświata.
FUNKCJA STABILIZACYJNA
Gospodarcza i społeczna, za pomocą instrumentów fiskalnych zapewnia stały i stabilny rozwój gospodarczy.
Istnieją dwa typowe sposoby wykorzystywania instrumentów podatkowych w ich funkcji stabilizacyjnej:
 Wbudowanie tzw. automatycznych stabilizatorów koniunktury (ASK) w system podatku dochodowego.
 Dyskrecjonalne, tj. uznaniowe regulowanie poziomu opodatkowania podmiotów w zależności od przebiegu

koniunktury gospodarczej.
W OKRESIE POGORSZENIE KONIUNKTURY W OKRESIE PRZEGRZANIA KONIUNKTURY
(KRYZYS) (ROZKWIT)
Państwo oddziałuje na wzrost popytu globalnego Państwo ogranicza wzrost popytu globalnego
(ekspansywna, stymulacyjna, miękka polityka (restrykcyjna, twarda polityka fiskalna)
fiskalna)
FUNKCJE POLITYKI FISKALNEJ DOCHODY PUBLICZNE WYDATKI PUBLICZNE
 Pożyczki publiczne (ograniczają pożyczki prywatne)

 Wydatki inwestycyjne
 Polityka podatkowa
 Wydatki na działalność służb, które przyczyniają się do
ALOKACYJNA  Cła protekcyjne
poprawy funkcjonowania infrastruktury ekonomicznej i
 Instrumenty podatkowe promujące i hamujące rozwój określonych
społecznej
przedsięwzięć (np. ulgi, zwolnienia z podatku VAT)
 Pieniężne transfery socjalne (np. zasiłki dla bezrobotnych)

 Bezpłatne lub częściowo odpłatne zaspokajanie określonych
REDYSTRYBUCYJNA Podatek bezpośredni od dochodów osobistych usług społecznych
 Kształtowanie wyjściowych warunków rynkowego podziału
dochodów (np. wydatki na szkolenie)
 Operacje pożyczkowe wywołujące efekt deflacyjny (gdy pożyczka

publiczna absorbuje nadmiar siły nabywczej ludności)
 Operacje pożyczkowe wywołujące efekt inflacyjny (gdy finansują wydatki
 Wydatki na wynagrodzenia w sektorze publicznym
publiczne)
 Świadczenia socjalne
STABILIZACYJNA  Operacje podatkowe:
 Wydatki na roboty publiczne
• „automatyczne stabilizatory” wynikające z progresywnego charakteru
 Wydatki zbrojeniowe
podatku dochodowego
• zmiana stawek podatkowych
• ulgi i zwolnienia podatkowe stymulujące inwestycje lub eksport
11
AKTYWNA I
PASYWNA POLITYKA
FISKALNA
AKTYWNA
AKTYWNA POLITYKA FISKALNA
POLITYKA
FISKALNA Aktywna (dyskrecjonalna czyli uznaniowa) polityka fiskalna to
DEFINICJA XI świadomy interwencjonizm państwa, polegający na
podejmowaniu decyzji o zmianie podatków i wydatków, które
pozwolą osiągnąć zamierzone w danej sytuacji cele
gospodarcze.
Aktywna - gdy rząd stosuje wybrane środki w celu:

przeciwdziałania cyklicznym fluktuacjom, zapewnienia stabilizacji
cen, ograniczenia bezrobocia.
Głównymi rodzajami tych posunięć są zmiany stawek
podatkowych, wydatki na roboty publiczne, itp. Może to jednak
powodować wiele niekorzystnych zjawisk.
Podział aktywnej polityki fiskalnej w zależności od bieżącej koniunktury gospodarczej i ustalonych
celów:
1. Polityka ekspansywna – wzrost wydatków i obniżanie podatków w celu stymulowanie
popytu; stosowana w okresie recesji lub zagrożenia jej wystąpieniem– zakładany efekt:
wzrost deficytu budżetowego
2. Polityka restrykcyjna – redukcja wydatków i podniesienie podatków w celu ograniczanie
popytu globalnego; stosowana w okresie ożywienia – zakładany efekt: nadwyżka budżetowa
3. Polityka dostrajania – stosowanie na przemian polityki ekspansywnej i restrykcyjnej w
zależności od fazy cyklu koniunkturalnego
EKSPANSYWNA
KIEDY W CELU INSTRUMENTY
 Niskie tempo wzrostu lub

spadek popytu globalnego  Spadek stawek podatkowych
 Zwiększenia popytu
 Recesja globalnego i dochodu do dyspozycji  Wzrost wydatków rządowych
 Zrównoważony budżet
RESTRYKCYJNA
KIEDY W CELU INSTRUMENTY
 Obniżenia popytu globalnego i

 Wysokie tempo wzrostu popytu
dochodu do dyspozycji
globalnego  Wzrost stawek podatkowych
 Spadek inflacji
 Inflacja  Spadek wydatków rządowych
 Zwiększenia wpływów do
 Wysoki deficyt budżetowy
budżetu
WARUNKI PROWADZENIA SKUTECZNEJ
AKTYWNEJ POLITYKI FISKALNEJ
(polityki dostrajania)
 Prawidłowe rozpoznanie potrzeby podjęcia interwencji – tzn. określenie źródeł

i charakteru zakłóceń, opracowanie prognozy.
 Precyzyjny dobór metod oraz instrumentów, które korygować mają
niepożądane zmiany w gospodarce.
 Odpowiednio szybkie podjęcie decyzji, w tym także legislacyjnych,
wdrażających pakiet środków interwencyjnych.
OGRANICZENIA AKTYWNEJ POLITYKI FISKALNEJ
 Opóźnienia czasowe.
Opóźnienia rozpoznawcze - czas, jaki upływa między początkowym pojawieniem się problemu i jego rozpoznaniem (mogą wynosić
nawet około 3 miesięcy)
Opóźnienia reakcji - od czasu rozpoznania problemu do podjęcia decyzji o konkretnych działaniach (nawet do 12 miesięcy)
Opóźnienia operacyjne - związane z czasem, który upływa między wdrożeniem kolejnych środków polityki gospodarczej a odczuciem
skutków ich oddziaływania (około 2-3 miesiące)
Niepewność: trudności w oszacowaniu m.in. wartości mnożnika, czyli ustalenia optymalnej skali zmian i reakcji
gospodarki.
Niemożność reagowania na każdą zmianę koniunktury i trwałego zlikwidowania bezrobocia.
Nieprzewidywalność reakcji na zmiany w polityce fiskalnej innych podmiotów (zmiany w popycie konsumpcyjnym i
inwestycyjnym).
Istnienie uwarunkowań politycznych w fazie konstruowania (kompromisy) i demontowania programu działań
interwencyjnych (opór beneficjentów wydatków publicznych).
Narastania deficytów budżetowych i długu publicznego.
Ryzyko wystąpienia korupcji.
OPÓŹNIENIA W REAKCJI AKTYWNEJ POLITYKI FISKALNEJ
Opóźnienie w reakcji polityki fiskalnej na zjawiska zachodzące w gospodarce wynika z wielu obiektywnych przyczyn związanych głównie z
mechanizmami podejmowania decyzji.
Okres który upływa od powstania zakłóceń do pełnego wystąpienia podjętych przez państwo działań składa się z faz:
OPÓŹNIENIA WEWNĘTRZNE
 Faza rozpoznania – od powstania zakłócenia do jego ujawnienia.
 Faza diagnozy – analiza sytuacji i ocena /prognozowanie rozwoju zjawiska/.
 Faza decyzji – ustalenie pakietu niezbędnych zmian ich form i zakresu.
 Faza instrumentalna – postępowanie administracyjne i legislacyjne.
OPÓŹNIENIA ZEWNĘTRZNE
 Faza operacyjna – od uruchomienia instrumentów fiskalnych do uzyskania efektów (jaka będzie reakcja obywateli, firm na zastosowane instrumenty).
Bezpośrednie skutki reakcji wykraczają poza 1 rok – tak wynika z rachunków symulacyjnych.
W ciągu pierwszego roku od postawionego celu i wprowadzonych rozwiązań cel realizuje się w granicach 80-90%.
 Zmiany podatku bezpośredniego ok. 75%
 Zmiany podatku pośredniego poniżej 75%
Siła reakcji zależy w jakiej fazie cyklu koniunkturalnego się ją uruchamia:

 Recesja – łatwiej z uwagi na akceptację społeczną
 Studzenie gospodarki – trudniej bo opór społeczeństwa przed cięciem wydatków i podnoszeniem podatków.
OCENA AKTYWNEJ POLITYKI FISKALNEJ
Do początku lat 70tych uznawano ją jako podstawowe narzędzie łagodzenia cyklu koniunkturalnego
Po okresie bezkrytycznej wiary w skuteczność polityki dostrajania (lata 50 i 60), negatywne skutki jej
stosowania:
 strukturalne (chroniczne) deficyty budżetowe i narastanie długu publicznego,
 oraz narastanie wiedzy o poważnych ograniczeniach tego rodzaju polityki,
wpłynęły na przekonanie o jej niewielkiej skuteczności, a nawet szkodliwości jej działania (podważenie
sensu stosowania).
Stagflacja oraz narastające deficyty budżetowe podważyły zaufanie i doprowadziły do nowego
konsensusu opartego na przekonaniu, że najlepszym narzędziem regulowania koniunktury polityka
pieniężna prowadzona przez bank centralny.
W okresie ostatniego kryzysu nastąpił powrót do narzędzi aktywnej polityki fiskalnej w stylu
keynesowskim (pakiety Busha i Obamy) oraz wznowienie dyskusji o jej skuteczności.
CASE STUDY
 Plan ratunkowy Busha – 145 mld $, które przynieść miały w 2008 roku wzrost PKB o1%.
 Główny element planu:
1. Ulgi podatkowe dla niskich i średnich dochodów :
 Płatnicy indywidualni – 800$ (2001 roku było 300$)
 Rodziny – 1800$ (w 2001 – 600$)
2. Ulgi inwestycyjne dla przedsiębiorstw.
 Plan opierał się na założeniu, że ulgi zwiększą popyt konsumentów i przedsiębiorstw
 Plan wymagał zatwierdzenia przez parlament – początkowo opozycja żądała rozszerzenia pakietu o działania w
sferze socjalnej: subsydia do rachunków za energię, wydłużenie zasiłków dla bezrobotnych, rozszerzenie programu
kuponów żywnościowych – krytycy zarzucali jego nadmierne skomplikowanie – wysłanie 100 mln czeków lub
przelewów
 Ostatecznie w obliczy zagrożenia recesją kongres nadspodziewanie szybko przyjął pakiet w wersji wyjściowej.
 Uzupełnieniem pakietu fiskalnego – działanie w sferze polityki pieniężnej: obniżka stóp procentowych.
PASYWNA
PASYWNA POLITYKA FISKALNA
POLITYKA
FISKALNA Pasywna (autonomiczna) polityka fiskalna polega na
DEFINICJA XII wykorzystaniu wrażliwości instrumentów fiskalnych na zmiany
poziomu dochodu narodowego, zatrudnienia i innych wielkości.
Instrumenty te samoczynnie reagują na zmiany koniunktury i
dlatego nazywa się je automatycznymi stabilizatorami.
Pasywna: wykorzystuje automatyczne stabilizatory koniunktury

(ASK), które nie wymagają aktywności legislacyjnej państwa, lecz
działają samoczynnie.
Stabilizatory mają „wbudowaną giętkość” tzn. zmiany ich
rozmiarów dokonują się przy niezmiennych zasadach
opodatkowania i zmiennych zasadach dokonywania wydatków.
Jeżeli wielkość wpływów podatkowych zależy od wielkości np.
dochodów osobistych ludności to zmiana poziomu dochodów
powoduje zmianę poziomu wpływów.
ASK – mechanizm w gospodarce, który zmniejsza podatność PKB na zmiany koniunktury gospodarczej.
Automatyzm tych instrumentów polega na tym, że:

 po ich zatwierdzeniu zaczynają działać bez konieczności wprowadzania częstych korekt na skutek zmian sytuacji
gospodarczej
 siła i zakres ich działania zależą niemal wyłącznie od skali zmian poziomu aktywności gospodarczej.
Do stabilizatorów zaliczyć można:

 podatki od dochodów osobistych,
 podatki od dochodów osób prawnych,
 podatki pośrednie,
 zapomogi dla bezrobotnych i inne świadczenia społeczne jak np. programy stabilizacji dochodów w rolnictwie.
DZIAŁANIE AUTOMATYCZNYCH STABILIZATORÓW KONIUNKTURY
DZIAŁANIE W CZASIE RECESJI DZIAŁANIE W CZASIE INFLACJI
Hamowanie spadku koniunktury Hamowanie ekspansji gospodarczej
W warunkach recesji spadek dochodów dyspozycyjnych jest W warunkach inflacji przyrost dochodów dyspozycyjnych jest
wolniejszy aniżeli spadek dochodów osobistych, gdyż niższe wolniejszy aniżeli przyrost dochodów osobistych, gdyż
dochody są obciążone niższymi podatkami. wyższe dochody są obciążone wyższymi podatkami.
Ludzie przechodzą z grup dochodowych objętych wyższą Ludzie przechodzą od grup dochodowych objętych niższą
stopą podatkową do grup objętych niższą stopa podatkową. stopą podatkową do grup objętych wyższą stopą podatkową.
OCENA PASYWNEJ POLITYKI FISKALNEJ
 Szybkość reakcji na zmiany koniunkturalne (automatyzm działania upodabnia je do działania
naturalnych mechanizmów rynkowych - automatyczne stabilizatory koniunktury oddziałują na
globalne wydatki w stosunkowo krótkim okresie).
 Powodują powstanie wysokiego deficytu budżetowego w okresach pogorszenia koniunktury.
 Oddziaływanie automatycznych stabilizatorów koniunktury ma ograniczony zasięg.
 Automatyczne stabilizatory koniunktury nie stwarzają żadnych bodźców do zmiany

istniejącej sytuacji gospodarczej.
 Automatyczne stabilizatory koniunktury stwarzają pewne przeszkody procesowi wzrostu

gospodarczego.
12
BUDŻET PAŃSTWA
BUDŻET BUDŻET PAŃSTWA
PAŃSTWA
DEFINICJA XIII
Podstawowy plan finansowy (najczęściej w formie ustawy
budżetowej) obejmujący zestawienie prognozowanych na następny
rok dochodów i wydatków państwa (władzy rządowej), uchwalany
na okres roku budżetowego (w większości krajów rok budżetowy
pokrywa się z rokiem kalendarzowym, ale np. w Wielkiej
Brytanii zaczyna się w kwietniu, w Stanach Zjednoczonych w
październiku).
ROK DOCHODY WYDATKI DEFICYT
2019 387.734.520 416.234.520 28.500.000
2018 355.705.405 397.197.405 41.492.000
2017 325.428.002 384.773.502 59.345.500
2016 313.788.526 368.528.526 54.740.000
2015 286.700.000 336.680.000 49.980.000
2014 277.782.224 325.287.369 47.505.145
2013 275.729.440 327.294.440 51.565.000
2012 293.766.128 328.765.688 34.999.560
2011 273.144.394 313.344.394 40.200.000
2010 249.006.601 301.220.817 52.214.216

DOCHODY BUDŻETU PAŃSTWA
DOCHODY
BUDŻETOWE Jest to podstawowa forma środków finansowych gromadzonych na
DEFINICJA XIV rachunkach funduszy publicznych. Do źródeł dochodów budżetu
państwa są zaliczane dochody innych podmiotów, a ich przejęcie
przez władzę publiczną (budżet państwa) ma charakter ostateczny.
Dochody budżetu państwa stanowią definitywne, bezzwrotne
zasilenie finansowe władz publicznych, a ich wydatkowanie
oznacza ostateczne zużycie przez władzę publiczną. Katalog źródeł
dochodów budżetu państwa, jest zawarty w art. 111 ustawy o
finansach publicznych i nie jest zamknięty (ustawa w wielu
miejscach odsyła do odrębnych przepisów).
RODZAJE DOCHODÓW BUDŻETOWYCH
PODZIAŁ NA DOCHODY BEZZWROTNE I ZWROTNE:

 Do dochodów bezzwrotnych, za które nie uzyskujemy żadnego bezpośredniego świadczenia zwrotnego
ze strony państwa, zaliczamy przede wszystkim wpływy z podatków, ceł i opłat.
 Z kolei do dochodów zwrotnych zaliczymy pożyczki krajowe i zagraniczne, gdzie skarb państwa jest
zobowiązany do spłaty długu wobec innych podmiotów.
PODZIAŁ NA DOCHODY PODATKOWE I NIEPODATKOWE:

 Dochody podatkowe można podzielić na dochody z podatków pośrednich (np. podatek od towarów i
usług, podatek akcyzowy, podatek od gier) oraz podatków bezpośrednich (np. podatek dochodowy od osób
fizycznych czy podatek dochodowy od osób prawnych).
 Z kolei dochody niepodatkowe, do których zalicza się opłaty, wpływy z ceł, dywidendę, wpłaty z zysku
NBP, grzywny, mandaty i inne kary pieniężne.
PODZIAŁ NA KRAJOWE (PODATKI, CŁA) I ZAGRANICZNE (TAKIE JAK ZAGRANICZNE

POŻYCZKI, CZY TEŻ ODSETKI OD UDZIELONYCH POŻYCZEK).
DOCHODY BUDŻETOWE
Zgodnie z art. 111 ustawy o finansach publicznych do dochodów budżetu państwa zalicza się następujące pozycje:
 Podatki i opłaty, w części, która zgodnie z odrębnymi ustawami nie stanowi dochodów jednostek samorządu terytorialnego, przychodów
państwowych funduszy celowych oraz innych jednostek sektora finansów publicznych.
 Cła.
 Wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych spółek Skarbu Państwa.
 Wpłaty z tytułu dywidendy.
 Wpłaty z zysku Narodowego Banku Polskiego.
 Wpłaty nadwyżki środków finansowych agencji wykonawczych.
 Dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe, o ile odrębne ustawy nie stanowią inaczej.
 Dochody z najmu i dzierżawy oraz z innych umów o podobnym charakterze, dotyczące składników majątkowych Skarbu Państwa, o ile
odrębne ustawy nie stanowią inaczej.
 Odsetki od środków zgromadzonych na rachunkach bankowych państwowych jednostek budżetowych lub organów władzy publicznej, o
ile odrębne ustawy nie stanowią inaczej.
 Odsetki od lokat terminowych ustanowionych ze środków zgromadzonych na centralnym rachunku bieżącym budżetu państwa.
 Odsetki od udzielonych z budżetu państwa pożyczek krajowych i zagranicznych.
 Grzywny, mandaty i inne kary pieniężne, o ile odrębne ustawy nie stanowią inaczej.
 Spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz Skarbu Państwa.
 Dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw.
 Inne dochody określone w odrębnych ustawach lub umowach międzynarodowych.
 Środki europejskie
 Odsetki wykupywane przez nabywców obligacji skarbowych lub nadwyżka wynikająca z różnicy pomiędzy ceną emisyjną a wartością
nominalną zbywanych obligacji skarbowych.
WYDATKI BUDŻETU PAŃSTWA
WYDATKI
BUDŻETOWE
Środki pieniężne pochodzące z budżetu przeznaczone na
DEFINICJA XV finansowanie zadań państwa, jednostek samorządu
terytorialnego oraz związków publicznoprawnych. Stanowią
kluczową pozycję budżetu, gdyż są podstawą określania środków
niezbędnych do sfinansowania.
RODZAJE WYDATKÓW BUDŻETOWYCH
BIEŻĄCE (KONSUMPCYJNE) I INWESTYCYJNE (MAJĄTKOWE)
 Wydatki bieżące to te, które odnoszą się do okresu realizacji danego wydatku. Obejmują one zasadnicze
zadania sektora publicznego.
 Wydatki inwestycyjne mają przynosić efekty w przyszłości i służą powiększaniu majątku publicznego.
FINALNE (NA ZAKUP TOWARÓW I USŁUG) ORAZ REDYSTRYBUCYJNE (TRANSFEROWE, M.IN.

EMERYTURY, RENTY, ZASIŁKI, SUBSYDIA)
 Wydatki na dobra finalne bezpośrednio stymulują popyt globalny i decydują o strukturze wykorzystania
części produkcji.
 Wydatki transferowe stanowią źródło wydatków na dobra finalne i poprzez zwiększenie dochodu
zwiększają także pośrednio popyt globalny.
ZWIĄZANE Z KLASYCZNYMI ZADANIAMI PUBLICZNYMI, SOCJALNE, NA OBSŁUGĘ DŁUGU

PUBLICZNEGO ORAZ ZWIĄZANE Z ODDZIAŁYWANIEM NA GOSPODARKĘ (INWESTYCJE
PUBLICZNE, SUBSYDIA)
Ten podział nawiązuje do podstawowych obszarów, w których działa państwo. Większość tych wydatków ma
charakter obligatoryjny, co oznacza, że państwo musi je ponosić w związku z prawnymi zobowiązaniami.
Pozostałe wydatki mają charakter arbitralny.
WYDATKI BUDŻETOWE
W ustawie o finansach publicznych określono podstawowe kierunki wydatków z budżetu państwa. Wydatki te przeznaczone są między
innymi na:
 Utrzymanie i funkcjonowanie organów władzy publicznej, kontroli i ochrony prawa.

 Zadania wykonywane przez administrację rządową.
 Funkcjonowanie sądów i trybunałów.
 Subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego.
 Dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego.
 Środki wpłacane do budżetu Unii Europejskiej.
 Subwencje dla partii politycznych.
 Dotacje na zadania określone odrębnymi ustawami.
 Obsługę długu publicznego.
 Finansowanie programów i projektów, na realizację których uzyskano środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej, zwane dalej
„współfinansowaniem”.
 Realizację Wspólnej Polityki Rolnej.
 Realizację polityki rodzinnej.
13
DEFICYT BUDŻETOWY
DEFICYT BUDŻETU PAŃSTWA
DEFICYT
BUDŻETOWY
Niedobór dochodów budżetu państwa w stosunku do jego
DEFINICJA XVI wydatków (inaczej - nadwyżka wydatków nad dochodami).
Sytuacja, w której dochody dostarczają za mało środków na

realizację planu wydatków oznacza, że trzeba pozyskać dodatkowe
fundusze zaciągając pożyczki na rynkach finansowych lub
bezpośrednio u społeczeństwa przez emisję obligacji.
PRZYCZYNY ORAZ ŹRÓDŁA FINANSOWANIA DEFICYTU BUDŻETOWEGO
 Nadmierne wydatki.
 Zbyt niskie podatki.
 Istnienie silnych grup roszczeniowych i związane z tym
nadmierne rozbudowanie socjalnych funkcji państwa.
Źródłami finansowania deficytu budżetowego mogą być: emisja papierów

wartościowych (obligacji, weksli, bonów skarbowych), podwyższenie stopy podatkowej, a w
ostateczności dodatkowa emisja pieniądza.
FINANSOWANIE DEFICYTU BUDŻETOWEGO
Emitowanie skarbowych papierów wartościowych nabywanych przez podmioty niebankowe tzn. gospodarstwa domowe,
przedsiębiorstwa niefinansowe i inwestorów instytucjonalnych
Emitowanie skarbowych papierów

wartościowych nabywanych przez banki Korzystanie z kredytów
komercyjne międzynarodowych instytucji finansowych
Korzystanie z kredytów banków

komercyjnych Wpływy z prywatyzacji majątku państwowego
Zaciąganie kredytu w banku centralnym (NBP) bądź

ZAKAZANE W POLSCE emitowanie papierów wartościowych nabywanych przez ten
bank.
DEFICYT BUDŻETU PAŃSTWA
Deficyt budżetowy, przy niewielkich jego rozmiarach, może mieć korzystny wpływ na gospodarkę, zwłaszcza
w okresie recesji (interwencjonizm państwowy). Przekroczenie jego "bezpiecznej" granicy (zwyczajowo ok.
5% produktu narodowego brutto) może wywołać poważne zaburzenia w gospodarce (inflacja).
Deficyt może być korzystny, jeśli zaangażowanie dodatkowych środków finansowych prowadzi do
wykorzystania zakumulowanego nieczynnego pieniądza i redukuje nadpłynność instytucji finansowych.
Ocena deficytu zależy też od tego jaki jest jego wpływ na dług publiczny (koszty obsługi długu).
?
CZY DEFICYT MA WPŁYW
NA PRZYSZŁE OBCIĄŻENIA
PODATKOWE?
Stały deficyt oznacza stały wzrost długu publicznego, a od długu trzeba
płacić odsetki, które najczęściej prowadzą do wzrostu podatków.
? CZY DEFICYT WPŁYWA NA
NIERÓWNOŚCI W
DOCHODACH MIĘDZY
BOGATYMI A BIEDNYMI?
Odsetki od długu publicznego, zaciągniętego przez państwo na pokrycie deficytu,
trafiają — co oczywiste — wyłącznie do osób, które pożyczyły swoje pieniądze
państwu, a więc zazwyczaj do osób zamożnych (żeby móc pożyczać pieniądze
państwu, najpierw trzeba je mieć w nadmiarze w stosunku do bieżących potrzeb).
Podatki zaś, które państwo ściąga na opłacenie odsetek od długu publicznego, obciążają
wszystkich — w tym również najbiedniejszych.
? CZY DEFICYT WPŁYWA NA
JAKOŚĆ WYDAWANIA
PRZEZ PAŃSTWO
PUBLICZNYCH PIENIĘDZY?
Deficyt pogarsza strukturę wydatków publicznych, bo łatwiej ogranicza się wydatki
potencjalnie prorozwojowe niż wydatki socjalne.
Deficyt ułatwia też kierowanie publicznych pieniędzy na cele, które w najlepszym razie
nie przynoszą korzyści społeczeństwu, bo osłabia on społeczną kontrolę nad wydatkami
publicznymi, pozwalając politykom nie wiązać wyższych wydatków z wyższymi
podatkami.
?
CZY DEFICYT WPŁYWA NA
INWESTYCJE
PRZEDSIĘBIORSTW?
Deficyt zmniejsza inwestycje bo zwiększa konkurencję o prywatne oszczędności.
Wraz ze wzrostem długu publicznego ludzie pożyczający swoje pieniądze państwu domagają się dodatkowego wynagrodzenia,
czyli wyższych odsetek, które miałyby im zrekompensować wyższe ryzyko tego, że państwo przestanie honorować swoje długi. Ale
wyższe odsetki muszą płacić również przedsiębiorcy, z którymi państwo konkuruje o prywatne oszczędności.
W efekcie, firmy muszą zrezygnować z części projektów, które przy zrównoważonych finansach publicznych byłyby zyskowne, ale
przy odsetkach podbitych przez państwo zaciągające dług na pokrycie deficytu stają się nieopłacalne.
?
INTEGRACJĘ POLSKI Z
GOSPODARKĄ ŚWIATOWĄ?
Deficyt powoduje wahania kursu walutowego.
Zarówno niestabilny kurs, jak i mniejsze inwestycje osłabiają zdolność gospodarki do eksportu, a więc do pozyskiwania dewiz
potrzebnych do spłaty zadłużenia zagranicznego. Przy niestabilnym kursie krajowej waluty trudno kalkulować opłacalność
eksportu. Część przedsiębiorców przenosi więc swoją działalność do sektorów, wytwarzających dobra, których się nie eksportuje.
Również mniejsze inwestycje powodują, że wolniej poszerza się oferta dóbr, które można byłoby eksportować.
Osłabienie więzów ze światową gospodarką ma negatywne konsekwencje dla wzrostu gospodarki nie tylko dlatego, że grozi utratą
przez kraj zdolności do spłaty zadłużenia zagranicznego.
?
RYZYKO KRYZYSU I
BANKRUCTWA KRAJU?
W dłuższym horyzoncie nie da się utrzymać sytuacji, w której dług publiczny rośnie szybciej niż łączny dochód wypracowany w gospodarce.
Wzrasta liczba ludzi obawiających się, że państwo, któremu pożyczyli swoje pieniądze, nie będzie miało im z czego oddać. Kiedy wielu ludzi
naraz przestaje pożyczać budżetowi i zaczyna domagać się spłaty wcześniej udzielonych mu pożyczek, państwo może nawet zbankrutować —
utracić zdolność do regulowania swoich zobowiązań
Państwo, stojące przed widmem odmowy ze strony inwestorów dalszego udzielania mu pożyczek, musi ciąć wydatki publiczne na oślep. Jeśli
ma pieniądze na koncie, bo ktoś akurat zgodził się udzielić mu pożyczki lub wpłynęły nowe dochody z podatków, to płaci. Jeśli ich nie ma, to
nie płaci — nawet jeżeli przypadł termin wypłaty np. emerytur. Może też drastycznie podnieść podatki.
BŁĘDNE KOŁO ZWIĘKSZANIA DEFICYTU BUDŻETOWEGO
NADWYŻKA BUDŻETOWA
NADWYŻKA
Dodatnie saldo dochodów i wydatków budżetowych państwa -
BUDŻETOWA inaczej mówiąc nadwyżka budżetowa występuje wtedy, gdy suma
dochodów budżetowych przewyższa budżetowe wydatki.
DEFINICJA XVII
Odróżnia się nadwyżkę planowaną, wynikającą z ustalonych w
uchwalonym budżecie dochodów i wydatków, oraz nadwyżkę
zrealizowaną w toku wykonania budżetu.
Nadwyżka planowana ma charakter rezerwy zabezpieczającej
wykonanie budżetu lub może mieć inne określone przeznaczenie.
Nadwyżka zrealizowana stanowi zasób środków pieniężnych
przechodzący na następny okres budżetowy. Może on być
wykorzystywany na pokrycie deficytu budżetowego w następnych
latach lub dodatkowe wydatki. Wykorzystanie nadwyżki
budżetowej z lat ubiegłych ma w danym roku podobny wpływ na
równowagę pieniężną jak deficyt budżetowy.
NADWYŻKA BUDŻETOWA
Nadwyżka budżetowa nie zawsze jest korzystna, gdyż:
 państwo „zabiera” społeczeństwu więcej niż mu oddaje

 wpływa na zmniejszenie popytu globalnego kraju
 psuje rynek kredytowy z powodu dostarczania taniego pieniądza
Nadwyżkę budżetu państwa możemy pozytywnie oceniać:
 jako rezultat osiągnięty w wyniku nadzwyczajnej koniunktury gospodarczej, gdy dochody

okazały się większe niż przewidywano i przekroczyły poziom zaplanowanych wydatków
 gdy stanowi narzędzie stabilizacyjnej polityki gospodarczej jako mechanizm ściągania nadmiaru
siły nabywczej, gdy siła nabywcza społeczeństwa grozi wykreowaniem popytu nadmiernego w
stosunku do możliwości gospodarki zaspokojenia tego popytu lub gdy siła nabywcza społeczeństwa
musi być zneutralizowana z powodu przestawienia gospodarki na inne cele.
DEFICYT/NADWYŻKA BUDŻETU
W PAŃSTWACH UNII EUROPEJSKIEJ
W 2019 ROKU
ZADANIE 22
Deficyt budżetowy.
POLECENIE
Na podstawie korelacji pomiędzy deficytem i nadwyżką budżetową a długiem

publicznym uzupełnij poniższą tabelę oraz zobrazuj ją przy użyciu wykresu.
DEFICYT DŁUG PUBLICZNY NADWYŻKA DŁUG PUBLICZNY
ROŚNIE ? ROŚNIE ?
MALEJE ? MALEJE ?
JEST ZEROWY ? JEST ZEROWA ?

ZADANIE 22
Deficyt budżetowy.
ODPOWIEDŹ
Na podstawie korelacji pomiędzy deficytem i nadwyżką budżetową a długiem

publicznym uzupełnij poniższą tabelę oraz zobrazuj ją przy użyciu wykresu.
DEFICYT DŁUG PUBLICZNY NADWYŻKA DŁUG PUBLICZNY
ROŚNIE ROŚNIE ROŚNIE MALEJE
MALEJE ROŚNIE MALEJE MALEJE
JEST ZEROWY JEST STABILNY JEST ZEROWA JEST STABILNY

Budżet
Deficyt Nadwyżka Deficyt

maleje rośnie maleje rośnie
Rośnie Maleje Rośnie

DŁUG PUBLICZNY
0 Czas
?
CZY DEFICYT SKUTECZNIE
SKRACA OKRES RECESJI?
Jak twierdził John Maynard Keynes rządy mogą żyć na kredyt poprzez wydawanie większych
ilości pieniędzy, niż ściągają z podatków.
Oszczędne budżety (bez deficytu) Keynes uważał za tłumiące konsumpcję. Państwo dzięki
możliwościom kredytowym może być jednym z czynników pobudzających gospodarkę
(szczególnie w trakcie spowolnienia gospodarczego, gdy deficyt budżetowy wg Keynesa
powinien rosnąć).
Jak łatwo zauważyć, pogląd ten na stałe zagościł w umysłach ministrów finansów wielu państw.
Wiele cech gospodarki i systemu politycznego rodzi ryzyko, że deficyt budżetu zostanie
zwiększony nie w okresie recesji, a w czasie dobrej koniunktury, pogłębiając tym samym
powtarzające się co jakiś czas wahania aktywności gospodarczej zamiast — jak postulował to
Keynes i jego następcy — je zmniejszać.
 Nie wiadomo, na ile spowolnienie wzrostu jest przejściowe.
 Nie da się szybko dostosować deficytu do stanu koniunktury w gospodarce.
 Rządom dużo łatwiej przychodzi zwiększanie deficytu budżetu niż jego ograniczanie.
REDUKCJA DEFICYTU MOŻE WYWOŁAĆ EFEKTY NIE-KEYNESOWSKI
Redukcja deficytu może prowadzić do niemal natychmiastowego przyspieszenia wzrostu gospodarki nie tylko wtedy, gdy wyjściowa
sytuacja finansów publicznych jest aż tak zła, że grozi kryzysem.
Do wywołania efektów nie-keynesowskich może wystarczyć ograniczanie deficytu we właściwy sposób, tzn. poprzez cięcia w
wydatkach publicznych, w tym w szczególności na wynagrodzenia urzędnicze oraz na różnego rodzaju zasiłki dla niepracujących.
 Ograniczenie wydatków publicznych zmniejsza bowiem presję na wzrost płac w gospodarce. Zmniejsza się konkurencja,
jaką dla pracy w firmach stanowi zatrudnienie w urzędach.
 Spada opłacalność pozostawania bez pracy.
 Wreszcie, rosną szanse na obniżki podatków, które — bez obciążania dodatkowymi kosztami budżetów firm — podnoszą
płace uzyskiwane „na rękę” przez pracowników.
 Spadek kosztów pracy poszerza możliwości firm konkurowania ceną na rynkach międzynarodowych.
 Przedsiębiorstwa mogą obniżyć ceny i — w efekcie — zwiększyć sprzedaż, a jednocześnie osiągać większe zyski.
 Nawet jeśli firmy nie obniżyłyby cen, to wyższa zyskowność eksportu powinna poszerzyć grupę eksporterów, a w efekcie —
zwiększyć eksport.
 W dzisiejszych czasach mniejsze wydatki w kraju mogą z łatwością zostać zrównoważone przez pozyskanie nowych
klientów za granicą.
 Większe zyski z kolei podnoszą zdolność i skłonność przedsiębiorstw do inwestowania.
 Mają one więcej wolnych środków na finansowanie inwestycji niż w latach poprzednich, a jednocześnie — przy niższych
kosztach pracy — każdy zainwestowany złoty gwarantuje im osiągnięcie większych zysków niż w przeszłości
REDUKCJA DEFICYTU MOŻE WYWOŁAĆ EFEKTY NIE-KEYNESOWSKI
14
DŁUG PUBLICZNY
DŁUG PUBLICZNY
DŁUG
PUBLICZNY Dług publiczny to ogół finansowych zobowiązań władz
publicznych z tytułu zaciągniętych pożyczek.
DEFINICJA XVIII /S. Owsiak, Finanse publiczne. Teoria i praktyka/
Państwowy dług publiczny - wartość nominalna zobowiązań

jednostek sektora finansów publicznych po wyeliminowaniu
wzajemnych zobowiązań między jednostkami tego sektora.
Dług publiczny powstawać może w wyniku:

- utrzymywania się z roku na rok deficytu budżetowego,
- wystąpienia okresów wzmożonych wydatków (wojny, kryzysy),
- realizowania celów polityczno-ekonomicznych zakładających
utrzymanie deficytu i długu jako narzędzia interwencjonizmu,
- wpadnięcia w tzw. pułapkę zadłużenia.
DŁUG PUBLICZNY
Państwowy dług publiczny obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych z następujących tytułów:
 wyemitowanych papierów wartościowych opiewających na wierzytelności pieniężne;
 zaciągniętych kredytów i pożyczek;
 przyjętych depozytów;
 wymagalnych zobowiązań;
 wynikających z odrębnych ustaw oraz prawomocnych orzeczeń sądów lub ostatecznych decyzji administracyjnych;
 uznanych za bezsporne przez właściwą jednostkę sektora finansów publicznych będącą dłużnikiem.
RODZAJE DŁUGU PUBLICZNEGO
1. Kryterium przyczyn powstania:

 DŁUG PUBLICZNY PRODUKTYWNY – powiększający i finansujący aktywa w gospodarce;
 DŁUG PUBLICZNY MARTWY – nie odpowiadają mu żadne aktywa istniejące w gospodarce;
2. Kryterium źródeł finansowania:

 WEWNĘTRZNY (KRAJOWY) DŁUG PUBLICZNY – dług finansowany przez podmioty krajowe
 ZEWNĘTRZNY (ZAGRANICZNY) DŁUG PUBLICZNY - dług finansowany przez podmioty zagraniczne
 GLOBALNY DŁUG PUBLICZNY – suma długu wewnętrznego i zewnętrznego
3. Kryterium czasu:
 DŁUG KRÓTKOTERMINOWY (BIEŻĄCY, PŁYNNY) – do roku włącznie;
 DŁUG ŚREDNIOTERMINOWY – powyżej roku do 5 lat włącznie;
 DŁUG DŁUGOTERMINOWY (TRWAŁY, FUNDOWANY) – powyżej 5 lat;
RODZAJE DŁUGU PUBLICZNEGO
4. Kryterium zasad ewidencji, a także rzeczywistego obciążenia gospodarki i społeczeństwa długiem publicznym:
 DŁUG PUBLICZNY BRUTTO – zobowiązania władz publicznych względem podmiotów krajowych i zagranicznych
znajdujących się poza sektorem finansów publicznych, wynikające ze stosunków wierzycielsko-dłużniczych;
 DŁUG PUBLICZNY NETTO – dług publiczny brutto pomniejszony o należności władz publicznych od innych podmiotów
(pożyczki udzielone innym podmiotom);
5. Kryterium uwzględnieniające zjawisko inflacyjne:

 DŁUG NOMINALNY – wartość nominalna zobowiązań władz publicznych (wartość instrumentów zaciągania długu w
momencie jego powstawania);
 DŁUG REALNY – bieżąca wartość długu publicznego, a równa wartości długu nominalnego po uwzględnieniu wskaźnika
inflacji;
6. Kryterium uwzględnieniające strukturę władz publicznych:

 DŁUG CENTRALNY (PAŃSTWOWY) – zaciągany przez władze państwowe,
 DŁUG LOKALNY (SAMORZĄDOWY) – zaciągany przez władze samorządowe.
PROGI OSTROŻNOŚCIOWE
PRÓG OSTROŻNOŚCIOWY – USTALONA, GRANICZNA WARTOŚĆ RELACJI KWOTY
PAŃSTWOWEGO DŁUGU PUBLICZNEGO DO PRODUKTU KRAJOWEGO BRUTTO.
Konstytucja RP art 216 ustęp 5. określa maksymalną wielkość relacji długu publicznego do PKB:
„Nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których
państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto”.
Ustawa o finansach publicznych z dnia 27 sierpnia 2009 r. szczegółowo określa progi ostrożnościowe, w
przypadku przekroczenia których rząd zobowiązany jest do podjęcia określonych (także w ustawie)
kroków.
Artykuł 86 ustawy o finansach publicznych określa trzy progi ostrożnościowe.
W przypadku, gdy relacja długu publicznego w stosunku do PKB:
1. jest większa od 50%, ale nie większa od 55%, to relacja deficytu budżetu państwa do dochodu
w budżecie państwa uchwalanym na następny rok nie może przekroczyć analogicznej relacji z roku
bieżącego (uchylony).
W lipcu 2013 rząd Donalda Tuska zawiesił obowiązywanie pierwszego progu ostrożnościowego.
2. jest większa od 55%, ale mniejsza od 60%, to

a) w projekcie budżetu na kolejny rok:
 nie przewiduje się istnienia deficytu budżetowego państwa lub uchwala się budżet zapewniający spadek relacji
długu publicznego do PKB w stosunku do roku bieżącego
 nie przewiduje się wzrostu wynagrodzeń pracowników państwowej sfery budżetowej
 waloryzacja rent i emerytur nie może przekroczyć poziomu wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych w
poprzednim roku budżetowym
 wyklucza się możliwość udzielania z budżetu państwa nowych pożyczek i kredytów
 ogranicza się wzrost wydatków wielu instytucji państwowych, takich jak: Kancelaria Sejmu, Kancelaria
Senatu, Kancelaria Prezydenta RP, Trybunał Konstytucyjny, Najwyższa Izba Kontroli, Sąd Najwyższy.
b) Rada Ministrów jest zobowiązana do przeglądu wydatków budżetu państwa, finansowanych środkami
pochodzącymi z kredytów zagranicznych oraz przeglądu programów wieloletnich
c) Rada Ministrów jest zobowiązana do przedstawienia programu sanacyjnego, mającego na celu obniżenie relacji
długu publicznego do PKB
d) wprowadza się ograniczenia wysokości wydatków jednostki samorządu terytorialnego.

3. jest równa lub większa od 60%, to:
 stosuje się postanowienia pkt. 2 lit., a i b
 Rada Ministrów jest zobowiązana, w ciągu miesiąca od daty ogłoszenia relacji, do przedstawienia
programu sanacyjnego, obniżającego relację poniżej poziomu 60% PKB
 wydatki jednostki samorządu terytorialnego nie mogą być wyższe niż jej dochody
 poczynając od siódmego dnia od ogłoszenia relacji, jednostki sektora finansów publicznych nie mogą
udzielać nowych poręczeń i gwarancji.
?
CO JEST GROŹNEGO W
POLSKIM
DŁUGU PUBLICZNYM?
Największym problemem jest szybki przyrost długu, bo im wyższe mamy zadłużenie, tym
więcej musimy płacić za jego obsługę.
Gdyby Polska zaczęła być postrzegana przez inwestorów jako kraj, który w przyszłości może
mieć problemy ze spłatą swojego zadłużenia, to już dzisiaj byłoby nam trudniej znaleźć
chętnych na nasze obligacje. Wówczas moglibyśmy dalej się zadłużać, ale na znacznie gorszych
warunkach (za wyższy procent), niż obecnie.
Gdyby dług publiczny przestał rosnąć i ustabilizował się na obecnym poziomie około 50%
PKB, to w sprzyjających okolicznościach można by go rolować bez końca. Ale to też ma swoją
wysoką cenę – tylko w 2019 roku koszt obsługi długu publicznego przekroczy 30 mld zł. A to
przecież koszt obsługi długu tylko w tym jednym roku!
?
JAKI JEST BEZPIECZNY
POZIOM DŁUGU I DEFICYTU?
Im mniejszy dług (dług publiczny to suma pożyczek zaciągniętych w przeszłości przez rząd, samorządy i inne
instytucje publiczne) i deficyt (deficyt finansów publicznych to różnica pomiędzy wydatkami i dochodami
rządu, samorządów i innych instytucji publicznych w danym roku) tym lepiej.
Trudno jednak podać konkretne wartości. W 2010 roku Rumunia i Łotwa były zagrożone bankructwem i
musiały korzystać z pomocy międzynarodowej (Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Komisji
Europejskiej). Według Komisji Europejskiej (wiosna 2010) w tym roku dług publiczny Rumunii wyniósł 29,9%
PKB, a deficyt 6,9 PKB.
Analogiczne wartości dla Łotwy wyniosły 47,5% PKB i 8,5% PKB. W tym samym czasie Wielka Brytania bez
większych problemów pożyczała pieniądze na sfinansowanie swojego deficytu, który w 2010 roku wyniósł
9,7% PKB, przy długu sięgającym 76,6% (niemniej dyskusja o naprawie finansów publicznych w Wielkiej
Brytanii trwa). Skąd ta różnica? Wielka Brytania jest jednym z najbardziej rozwiniętych państw świata, które od
kilkuset lat spłaca regularnie swoje długi (ostatni raz Wielka Brytania restrukturyzowała swój dług w latach 80.
XIX wieku). Z drugiej strony Łotwa jest relatywnie biednym państwem, będącym na mapie Europy od zaledwie
ponad 20 lat. Wiarygodność kredytowa Rumunii również nie jest dużo większa– kraj ten nie spłacał swojego
zadłużenia zagranicznego w latach 1933-1958, 1981-1983 i 1986.
Dodatkowo percepcja „bezpiecznego” poziomu długu i deficytu jest zmienna.

Przed wybuchem kryzysu finansowego inwestorzy chętnie kupowali greckie obligacje – dług publiczny Grecji
oscylujący wokół 100% PKB im nie przeszkadzał. Po wybuchu kryzysu inwestorzy stali się znacznie bardziej
nerwowi, wzrósł grecki deficyt i kraj znalazł się na skraju bankructwa.
?
CZY DŁUG POLSKI MOŻNA
SPŁACIĆ?
Zanim przejdziemy do spłacania długu najpierw trzeba spowolnić, a potem zatrzymać jego przyrost. W
przeszłości w kilku krajach udało się zahamować narastanie zadłużenia, a w efekcie znacząco obniżyć relację
długu do PKB.
Przykładem dla Polski mogą być:
 Chile, które w latach 1989-1998 zredukowało dług publiczny z 46,8% do 12,9% PKB. Za ponad połowę
tego spadku odpowiadała redukcja deficytu finansów publicznych, reszta wynikała ze wzrostu PKB.
 Turcja, która w latach 2001-2007 zredukowała dług publiczny z 77,6% do 39,4% PKB. Aż 70% tego
spadku osiągnięto dzięki zmniejszeniu deficytu (głównie z podniesienia podatków), a 30% ze wzrostu PKB.
 Bułgaria, która w latach 1996-2007 zredukowała dług publiczny z 96,4% do 18,7% PKB. W połowie
spadek ten wynikał z obniżenia deficytu (głównie redukcji wydatków), a reszta głównie ze wzrostu PKB.
 RPA, które w latach 1998-2008 zredukowało dług publiczny z 57,2% PKB do 22,5% PKB. W tym
przypadku największe znacznie miał szybki wzrost PKB, ale obniżka wydatków także miała istotny wpływ.
Analiza doświadczeń krajów, w których miały miejsce największe redukcje długu
publicznego w relacji do PKB pozwala na sformułowanie pewnych ogólnych
wniosków.
Po pierwsze, ponad połowa spadku relacji długu publicznego do PKB w krajach
rozwijających się wynikała z szybkiego wzrostu PKB, a w ok. 1/3 – ze zmniejszenia
deficytu finansów publicznych.
Po drugie, trwały spadek deficytu finansów publicznych wynikał średnio w 70% z
redukcji wydatków publicznych, a jedynie w 30% ze wzrostu podatków.
Po trzecie, w krajach rozwiniętych niemal cała redukcja długu publicznego w
relacji do PKB wynikała ze spadku deficytu finansów publicznych, na który w
mniej więcej równych proporcjach złożyły się spadek wydatków i wzrost podatków.
?
CZY WIĘKSZOŚĆ POLSKIEGO
DŁUGU TO DŁUG
ZAGRANICZNY?
Tak. Na koniec 2015 roku państwowy dług publiczny wyniósł 877 mld zł, z czego zadłużenie wobec
inwestorów zagranicznych stanowiło 500 mld zł.
Pozostałe 377 mld zł było zadłużeniem wobec krajowych instytucji finansowych oraz inwestorów
indywidualnych. Warto zaznaczyć, że inwestorzy zagraniczni kupują nie tylko obligacje skarbowe
denominowane w walutach obcych, ale także obligacje denominowane w polskich złotych. W efekcie, na
koniec 2015 roku dług zagraniczny sektora finansów publicznych był o 193 mld zł większy od zadłużenia
państwa wynikającego z emisji obligacji i zaciągniętych kredytów w walutach obcych.
Na całkowity dług zagraniczny Polaków składa się nie tylko ta część długu publicznego, którą posiadają
podmioty za granicą, ale także prywatne zadłużenie Polaków i polskich firm w walutach obcych.
Oprócz wspomnianego zagranicznego długu publicznego, Polska miała dodatkowo 755 mld zł długu za
granicą, z czego:
213 mld zł stanowiły długi sektora bankowego,
21 mld zł pożyczył NBP,
521 mld zł pożyczyli polscy obywatele i przedsiębiorstwa (w tym 313 mld zł pożyczyły polskie
przedsiębiorstwa jako odbiorcy bezpośrednich inwestycji zagranicznych).
? KIEDY POWSTAŁ TEN DŁUG
PUBLICZNY? MOŻE DŁUG
POWINNY SPŁACAĆ TE
POKOLENIA, KTÓRE NAJBARDZIEJ
SIĘ ZADŁUŻAŁY?
Prawie połowa długu publicznego powstała w ciągu ostatnich 15 lat.
Jeszcze w 2000 roku polski dług publiczny wynosił 370 mld zł (w cenach stałych z 2010
roku), a 10 stycznia 2017 roku przekroczył 1 bilion zł.
Z punktu widzenia ekonomii liczy się jednak przede wszystkim relacja długu publicznego
do PKB. W ten sposób porównując to, co gospodarka produkuje w ciągu roku z
zobowiązaniami państwa przybliżamy zdolność państwa do obsługi swojego zadłużenia. W
tych kategoriach również nastąpił bardzo duży przyrost: w 2000 roku dług publiczny
wynosił 36,5% PKB, a do końca 2015 roku wzrósł do 51,1% PKB.
ZMIANY ZADŁUŻENIA W WALUTACH WYMIENIALNYCH
(W MLD USD) W OKRESIE PRL
ROK NOMINALNIE WARTOŚĆ REALNA DŁUGU W 2015
1946 0,2 2,0

1955 0,3 2,2
1963 1,0 7,0
1970 1,1 6,4
1976 8,4 28,8
1980 24,1 57,1
1985 29,3 53,2
1989 40,8 64,3
1990 46,1 68,9
ZMIANY ZADŁUŻENIA W WALUTACH WYMIENIALNYCH
(W MLD USD) W LATACH 90-TYCH
1990 1991 1992 1993 1994 1999
Ogółem 48 474,78 48 411,93 47 044,33 47 246,30 42 174,00 31 300,00
Klub Paryski 32 778,36 31 525,82 29 558,93 28 666,69 26 818,00 22 800,00
Gwarantowane poza KP 530,65 443,76 358,10 276,41 224,00
Klub Londyński 11 163,78 11 733,47 12 163,12 12 695,92 7 988,00 5 300,00
b. ZSRR i b. RWPG 2 407,94 2 572,48 2 591,24 2 711,11 2 395,00 0,00
31 marca 2009 Polska ostatecznie spłaciła wszystkie swoje zobowiązania wobec Klubu
Paryskiego (z wyjątkiem 118 mln USD zobowiązań wobec Japonii, które były spłacane
zgodnie z harmonogramem do roku 2014). 29 października 2012 roku poinformowano o
spłacie całego długu z tzw. „czasów Gierka”.
ZADŁUŻENIE WOBEC PAŃSTW KLUBU PARYSKIEGO
Państwo Kwota mln USD Udział %
Francja 4 874,22 18,17
Brazylia 3 731,41 13,91
Austria 3 536,86 13,19
RFN 3 401,05 12,68
Kanada 2 708,83 10,10
Japonia 1 681,26 6,27
Włochy 1 647,30 6,14
USA 1 590,77 5,93
Wielka Brytania 1 441,19 5,37
Szwajcaria 514,40 1,92
Holandia 390,28 1,46
Szwecja 347,25 1,29
Belgia 325,11 1,21
Norwegia 269,81 1,01
Dania 190,62 0,71
Hiszpania 92,26 0,34
Finlandia 75,66 0,28
RAZEM 26 818,28 100,00

? CZY KRAJ MOŻE
ZBANKRUTOWAĆ?
CO SIĘ WTEDY DZIEJE?
CZY ISTNIEJE JAKIŚ KOMORNIK,
KTÓRY MOŻE ZAJĄĆ
PAŃSTWOWY MAJĄTEK?
Potocznie o bankructwie państwa mówimy wtedy, gdy nie jest ono w stanie terminowo spłacać swojego
zadłużenia. W przeciwieństwie do przedsiębiorstw, dla których bankructwo oznacza znikniecie z rynku
(zamknięcie firmy), współcześnie bankructwa krajów nie oznaczają ich likwidacji. Rządy państw mają
prawo nakładania podatków, a zatem mogą spłacić zaciągnięty dług, przy czym zazwyczaj wymaga to
rozłożenia tej spłaty na dłuższy okres niż początkowo planowano. Dlatego w odniesieniu do państw
bardziej właściwym określeniem problemów z obsługą zadłużenia jest utrata płynności finansowej lub
przejściowa niewypłacalność.
Istotne znaczenie dla konsekwencji utraty płynności finansowej lub niewypłacalności krajów ma to kto
kredytuje państwo. Przykładowo, w połowie 2010 roku państwowy dług publiczny w Polsce wyniósł 827
mld zł, z czego 535 mld zł stanowił dług zaciągnięty w polskim złotym, a 292 mld zł w walutach obcych.
W rzeczywistości nasze zobowiązania wobec inwestorów zagranicznych były większe, bo oprócz
obligacji walutowych posiadali oni także blisko 180 mld zł obligacji denominowanych w złotym.
Państwo może zawiesić spłatę długów denominowanych w walucie krajowej lub w walutach obcych. W
pierwszym przypadku, rządy mogą ułatwić sobie spłatę długów dopuszczając do wzrostu inflacji. W ten
sposób obniżą realną wartość zaciągniętych długów. Ciężar takiej operacji ponoszą jednak wszyscy
inwestorzy, którzy kupili krajowe obligacje oraz wszyscy obywatele, którzy posiadają gotówkę.
Gdy kraj zawiesza spłatę zadłużenia zagranicznego to musi liczyć się z tym, że w przyszłości będą
omijać go inwestorzy. Kto bowiem chciałby inwestować w kraju, który nie spłaca długów? Taki
kraj może również mieć problemy z zawieraniem umów międzynarodowych. Kłopoty z
zaciąganiem zagranicznych kredytów będą także mieli przedsiębiorcy.
Kraje, które maja problemy ze spłatą zadłużenia próbują restrukturyzować swój dług. Zazwyczaj oznacza
to rozłożenie spłaty długu na dłuższy okres, przejściową pomoc innych krajów lub instytucji
międzynarodowych w zaciąganiu kolejnych długów (np. na niższy procent) lub ewentualnie anulowanie
części zadłużenia.
?
CZY MOŻLIWE SĄ SZYBKIE
PRZYROSTY DŁUGU
PUBLICZNEGO?
W przeszłości szybkie przyrosty długu publicznego były głównie związane z wojnami. Powrót szybkiego wzrostu
gospodarczego i cięcia wydatków zbrojeniowych po zakończeniu działań wojennych często pomagały uniknąć jednak
państwom niewypłacalności. Dzisiaj epizody dużego przyrostu długu następują często w okresie pokoju i są
spowodowane dysfunkcjonalnym systemem politycznym. Jaskrawym przykładem są tu Węgry, czyli jeden z
najbardziej podobnych do Polski krajów pod względem historycznym, instytucjonalnym i dochodu na mieszkańca.
W 2016 roku dług publiczny Węgier (73,4% PKB) był o 20 pkt. proc. PKB wyższy niż Polski (54,4% PKB). Jednak
jeszcze do 2001 roku, dług publiczny na Węgrzech spadał, kiedy wyniósł 51,7% PKB. Niestety szereg lat wysokich
deficytów finansów publicznych odwrócił ten trend. W 2002 roku wynagrodzenia osób pracujących w sektorze
publicznym podniesiono o ponad 50%, a dodatkowo zaczęto wypłacać im także 13-te pensje, a emerytom 13-te
emerytury
W rezultacie w latach 2002-2006 średni deficyt wyniósł 7,9% PKB (Polska od lat ’90 nie zanotowała tak wysokiego
deficytu w żadnym roku), a dług wzrósł o 9,6 pkt. proc. PKB. Podjęta w kolejnych latach konsolidacja fiskalna i
ożywienie gospodarki zostały zahamowane przez załamanie koniunktury na świecie. Kiedy wybuchł kryzys
zadłużeniowy w strefie euro, jesienią 2008 roku Węgry uniknęły bankructwa tylko dzięki pożyczce 20 mld euro od
Międzynarodowego Funduszu Walutowego, Unii Europejskiej i Banku Światowego. W 2009 roku PKB Węgier
spadło o 6,6%, a w latach 2008-2010 dług wzrósł o 8,9 pkt. proc. PKB. Załamanie silnie przełożyło się na poziom
życia.
?
JAKIE KRAJE I KIEDY
OGŁOSIŁY BANKRUCTWO?
Na zadłużeniu publicznym można bankrutować na różne sposoby. Po pierwsze, trzeba rozróżnić
bankructwo na zadłużeniu wewnętrznym (w uproszczeniu: długi wobec własnych obywateli danego
państwa) i zewnętrznym (w uproszczeniu: wobec zagranicznych instytucji).
W latach 1990-2009 zbankrutowały między innymi:
 na zadłużeniu zagranicznym :
Argentyna (2001 rok), Wybrzeże Kości Słoniowej (2000), Ekwador (1999 i 2008), Indonezja (1998 i
2000), Kenia (2001), Myanmar (1997), Nigeria (2001 i 2005), Paragwaj (2002), Rosja (1998), RPA
(1993), Turcja (prawie, pomoc MFW w 2000), Urugwaj (2003), Wenezuela (1995 i 2004), Zimbabwe
(2000).
 na zadłużeniu wewnętrznym:
Argentyna (2000 rok), Argentyna (2007), Ekwador (1999), Angola (1992), Rosja (1998), Sri Lanka
(1996), Wenezuela (1998), Zimbabwe (2006).
Krótsza lista bankructw krajowych nie wynika z tego, że jest ich mniej. Są one po prostu słabiej
udokumentowane. Informacje o bankructwach zewnętrznych gromadzą międzynarodowe instytucje
finansowe. W przypadku zadłużenia wewnętrznego rządy często uciekają się do wzrostu inflacji, a w
efekcie realna wartość ich długu maleje i łatwiej jest ten dług spłacić. Choć nie można wprost nazwać
tego bankructwem, to skutek jest ten sam – wierzyciele dostają znacznie mniej, niż pożyczyli.
Mówiąc o bankructwach warto jeszcze wymienić kraje, które w czasie ostatniego światowego
kryzysu finansowego zwróciły się o pomoc do Międzynarodowego Funduszu Walutowego i innych
instytucji międzynarodowych (np. Komisji Europejskiej). Znaczna część z poniższych krajów, bez
takiej zewnętrznej pomocy by zbankrutowała:
Angola (w 2009 roku), Antigua i Barbuda (2010), Bośnia i Hercegowina (2009), Dominikana (2009),
Salwador (2010), Gruzja (2008), Grecja (2010), Gwatemala (2009), Węgry (2008), Islandia (2008), Irak
(2010), Jamajka (2010), Kosowo (2010), Łotwa (2008), Malediwy (2009), Mongolia (2009), Pakistan
(2008), Rumunia (2009), Serbia (2009), Sri Lanka (2009), Ukraina (2008)
?
CZY ISTNIEJE KRAJ, KTÓRY
FUNKCJONUJE BEZ DŁUGU?
Niewiele jest takich krajów. Na 182 państwa, dla których dane zebrał Międzynarodowy Fundusz Walutowy, właściwie
tylko Hong Kong w ogóle nie miał długu publicznego. Na liście 10 najmniej zadłużonych krajów świata dominują
kraje naftowe. Warto jednak zwrócić uwagę np. na Estonię, które niskie zadłużenie zawdzięcza przede wszystkim bardzo
dobrej polityce gospodarczej, a nie bogatym złożom miedzi i innych surowców. Trzy pozostałe nienaftowe kraje z bardzo
niskim długiem publicznym w relacji do PKB to azjatycki tygrys – Hong Kong, chińska enklawa której gospodarka opiera
się o turystykę i hazard – Makao, i państwo wyspiarskie które po trudnościach z wypłacalnością skutecznie zredukowało
w ostatnich latach zadłużenie publiczne – Wyspy Salomona.
KRAJ DŁUG (% GDP) CECHY

1. MAKAO 0%
2. HONG KONG 0%
3. BRUNEI 3% ROPA I GAZ
4. AFGANISTAN 7% ROPA I GAZ
5. WYSPY SALOMONA 9%
6. ESTONIA 9%
7. ALGIERIA 13% ROPA I GAZ
8. ARABIA SAUDYJSKA 14% ROPA I GAZ
9. NIGERIA 15% ROPA I GAZ
10. IRAN 15% ROPA I GAZ

?
OD KOGO PAŃSTWA
POŻYCZAJĄ?
Najczęściej od swoich obywateli.
Każdy Polak, który kupuje obligacje skarbowe pożycza rządowi swoje pieniądze. Co więcej, ten dług
zostanie mu spłacony z jego własnych podatków. To jednak oznacza, że im więcej państwo pożycza, tym
więcej musi nakładać podatków. Jeżeli rząd systematycznie zwiększa dług, to ciężar jego spłaty spada na
kolejne pokolenia. Statystyczny Polak może nawet nie wiedzieć o tym, że swojej pieniądze pożycza
państwu. Wystarczy, że fundusz emerytalny, w którym zbiera pieniądze na jego emeryturę, kupuje
obligacje skarbowe.
Dług publiczny w Polsce jest finansowany w znacznej mierze przez Polaków. Na koniec 2016 r.
państwowy dług publiczny wynosił 940 mld zł, z czego 440 mld zł stanowił dług wobec tzw.
rezydentów, czyli polskich firm i obywateli. Pozostałe 500 mld zł długu Polska miała wobec
inwestorów z innych krajów.
Struktura zadłużenia publicznego jest silnie zróżnicowana. Niektóre kraje zadłużają się głównie u swoich
obywateli (np. Japonia, Włochy), a inne przede wszystkim u inwestorów zagranicznych (np. Portugalia,
Grecja). Gdyby Grecja lub Portugalia zawiesiły wykup swoich długów, to duże straty poniosłyby
instytucje finansowe, które w swoich portfelach mają wiele ich obligacji (np. niemieckie banki).
? NIEMCY, WIELKA BRYTANIA, FRANCJA CZY
WŁOCHY W RELACJI DO PKB MAJĄ WYŻSZY
DŁUG PUBLICZNY NIŻ POLSKA. CZYLI NASZA
SYTUACJA NIE JEST W CALE TAKA NAJGORSZA –
MOŻE NIEPOTRZEBNIE PRZEJMUJEMY SIĘ TYM
DŁUGIEM?
Po pierwsze: w rozwiniętych krajach Europy Zachodniej rosnące zadłużenie także
niepokoi opinię publiczną, polityków i ekonomistów.
Nowy brytyjski rząd wprowadził w życie program oszczędnościowy, w wyniku którego

deficyt finansów publicznych Wielkiej Brytanii w latach 2010-2017 spadł z ponad 10 do
2 proc. PKB, a pracę straciło prawie milion pracowników sfery budżetowej.
Niemcy wpisały do swojej konstytucji niemal całkowity zakaz dalszego zadłużania się
(zaczął obowiązywać na poziomie federalnym w 2016 roku, a na poziomie landów w
2020 roku).
Nawet Francja zaczyna oszczędzać, podnosząc nieco wiek emerytalny.
Po drugie: kraje zachodnie są od nas nie tylko znacznie bogatsze, ale także znacznie
bardziej wiarygodne dla inwestorów na rynku finansowym.
W grudniu 2016 roku rentowności polskich obligacji skarbowych (czyli stopa procentowa
po jakiej się zadłużamy) wynosiły przeciętnie 3,54%, a niemieckich jedynie 0,25%.
Polskę lepiej więc porównywać do pozostałych krajów regionu, które mają podobną do nas
wielkość PKB na mieszkańca. Niestety na ich tle również nie wypadamy dobrze: spośród
państw naszego regionu w grudniu 2016 jedynie znacznie biedniejsza Rumunia miała
wyższe rentowności obligacji od Polski.
W takim zestawieniu Polska wypada źle. Według prognoz Komisji Europejskiej na 2016
rok wśród krajów naszego regionu (państw członkowskich UE z dawnego bloku
wschodniego):
Wyższy poziom długu publicznego w relacji do PKB będzie miała Chorwacja, Słowenia i
Węgry, a Słowacja nieznacznie niższy. Pozostałe kraje regionu osiągną znacznie mniejszy
poziom długu publicznego niż Polska, np. Czechy – 40% PKB.
Wyższy deficyt sektora finansów publicznych jest prognozowany tylko w Rumunii.
Po trzecie: Polska jest krajem na dorobku.
Wysoki dług publiczny hamuje tempo rozwoju w Polsce, a w efekcie wydłuża czas
niezbędny do skrócenia dystansu, jaki dzieli Polskę od krajów rozwiniętych. Zamiast
wydawać publiczne pieniądze np. na autostrady i edukację, my płacimy ok. 1,7 proc. PKB
(prognozy KE na 2016 rok) tylko za same odsetki od zaciągniętego długu.
Już dziś Polska płaci nabywcom obligacji jedne z najwyższych odsetek spośród krajów
Unii Europejskiej. Poza tym, narastające zadłużenie państwa ogranicza wielkość środków,
jakie instytucje finansowe przeznaczają na inwestycje i kredyty dla przedsiębiorstw. W
Polsce oszczędza de facto jedynie sektor prywatny. Sektor publiczny notuje bowiem
deficyty budżetowe co roku, od początku lat ‘90. W efekcie, wysoki dług publiczny
hamuje prywatne inwestycje w gospodarce, co również ogranicza tempo rozwoju Polski.
?
CZYM BYŁ SPOWODOWANY ZNACZĄCY SPADEK
WIELKOŚCI DŁUGU PUBLICZNEGO W STOSUNKU
DO PKB W 2014 ROKU?
Spadek wielkości długu publicznego do PKB w 2014 roku ( według państwowej metodologii: 54,3% do
48,1% a według unijnej: 55,9% do 50,4%) był tylko pozorny, jako że zależał od metody liczenia. W tym
czasie część oficjalnego długu publicznego była przeniesiona do ukrytego długu publicznego przez tzw.
reformę OFE (Otwartego Funduszu Emerytalnego) wprowadzoną przez rząd Donalda Tuska.
Dług publiczny to suma oficjalnego długu, który jest uwzględniony w papierach skarbowych i
długu publicznego ukrytego w systemie emerytalnym. Wprowadzony w 1999 roku polski system
emerytalny oparty na zdefiniowanej składce nie generuje długu, ponieważ świadczenia ściśle zależą od
składek zapłaconych przez rencistę. Jednak dług jest tworzony przez były system oparty na określonych
świadczeniach, co oznacza, że emeryci otrzymują emeryturę niezależnie od wpłaconych składek. W
nowym systemie emerytalnym składki płacone są do ZUS-u (Zakładu Ubezpieczeń Społecznych) albo
do ZUS-u i OFE. Kiedy dana osoba wybiera OFE, otrzymuje indywidualny portfel inwestycyjny i tak
skumulowany kapitał zostanie wykorzystany w przyszłości do wypłacenia świadczeń emerytalnych. W
przypadku ZUS-u, osoba otrzymuje jedynie zobowiązanie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, że
otrzyma emeryturę proporcjonalną do zapłaconych składek. To zobowiązanie ZUS-u jest częścią
ukrytego długu publicznego. Dlatego właśnie pieniądze zapłacone do ZUS mogą być użyte jako zapłata
za bieżące emerytury starego systemu, a pieniądze z OFE nie.
W 2013 roku pod tzw. Reformą OFE, rząd Donalda Tuska częściowo zmniejszył udział w OFE i
wypchnął większość Polaków z systemu OFE, w skutek czego każdego roku ujawniane jest mniej
ukrytego długu emerytalnego niż poprzednio.
Następnie w 2014 roku rząd upaństwowił prywatne otwarte fundusze emerytalne złożone głównie z
państwowych obligacji skarbowych, które reprezentowały niektóre z 50% akcji OFE. Suma została
dopisana do kont przyszłych emerytów, którzy wybrali ZUS. W tym czasie oficjalny dług publiczny
został zredukowany, aby spełnić limit długu wpisanego w konstytucję, progi ostrożnościowe i traktaty
europejskie. Jednak ukryty dług, który będzie musiał być spłacony w przyszłości, proporcjonalnie
wzrastał. Niektórzy uważali, że bez naprawy systemu emerytalnego istniałoby ryzyko przekroczenia
progu 55% PKB w 2014 roku. Jednak pozwoliło to rządowi na zwiększenia wydatków w roku
wyborczym (2015), zamiast wprowadzenia poprzednio planowanych oszczędności.
?
JAK KIEDYŚ WYGLĄDAŁY
BANKRUCTWA KRAJÓW?
Historia bankructw krajów jest bardzo obszernym tematem. Sama tylko Francja w latach 1500-1800
bankrutowała 8 razy. Przyczyny bankructw były czasem bardzo prozaiczne. Na przykład, Hiszpania
ogłosiła bankructwo w 1628 roku, gdy Holendrzy zdobyli ich Srebrną Flotę, która przewoziła srebro
i złoto z kolonii w Ameryce do Kadyksu. Co ciekawe, w XVI i XVII wieku Hiszpania ogłosiła
bankructwo aż 6 razy, choć po podbiciu Azteków i Inków była najbogatszym państwem w Europie.
W średniowieczu i na początku ery nowożytnej bankructwa miały wymiar bardzo krwawy.
Przykładowo, królowi Francji często anulowali swoje długi wysyłając swoich największych wierzycieli
na szafot. Królowie francuscy okradali swoich poddanych również w bardziej wyrafinowany sposób.
W oświadczeniu Wersalu z 1706 roku można przeczytać: „(…) Sądząc, iż nie będziemy w stanie
podołać ogromnym kosztom tej wojny bez zaciągnięcia kredytu, zamiast nakładać na poddanych nowe
obciążenia, wprowadziliśmy papierowy pieniądz (…)”. Czyli innymi słowy Ludwik XIV finansował
wojnę po prostu drukując pieniądze.
Niespłacane długi były też przyczyną interwencji zbrojnych, m.in. w Egipcie w 1880 roku,
Wenezueli w 1902 roku, czy na Dominikanie i w Nikaragui w 1905 roku. Za skrajny przypadek
można uznać likwidację państwa za długi, jak miało to miejsce w przypadku Nowej Funlandii w
1934 roku. Kiedy te demokratyczne państwo mające status dominium w ramach Imperium Brytyjskiego
nie było w stanie obsługiwać swoich długów, rząd rozwiązał się, a władzę bezpośrednio przejął Londyn,
który później w 1949 roku zdecydował o przyłączeniu Nowej Funlandii do Kanady.
?
JAK ZBANKRUTOWAŁA GRECJA?
Współczesna Grecja niemal od zawsze miała problemy z finansami publicznymi. Od
momentu odzyskania niepodległości w 1830 roku statystycznie co dwa lata znajdowała się w
stanie bankructwa, nie spłacając swoich długów.
Przyjęcie Grecji do EWG (poprzedniczka UE) w 1981 r. było nagrodą ze
demokratyczne reformy kraju, którym jednak nie towarzyszyły odpowiednie reformy
gospodarcze. W efekcie, stabilność finansów publicznych nie uległa zasadniczej
poprawie.
Sytuacja zaczęła się jednak zmieniać pod koniec lat 90. Warunkiem wstąpienia Grecji do
strefy euro było zmniejszenie deficytu poniżej 3% PKB. Inwestorzy uwierzyli wtedy w
przemianę Grecji i zaczęli chętnie pożyczać jej pieniądze. Rentowność greckich obligacji
skarbowych, czyli koszt zadłużania się, spadła o połowę. Wkrótce okazało się jednak, że był
to fałszywy sukces, bo dane statystyczne z końca lat 90. były po prostu sfałszowane –
przychody państwa były zawyżane, a wydatki zaniżane. Co więcej, kiedy wybuchł światowy
kryzys finansowy w 2008 roku, w Grecji zbliżały się kolejne wybory i nikt nie myślał o
szukaniu oszczędności czy podwyższaniu podatków.
W 2009 roku, czyli już po wyborach, nowy rząd ujawnił, że deficyt budżetowy będzie wynosił
nie 5,8% PKB, jak deklarował poprzedni rząd, a 15% PKB. Ta informacja w połączeniu
z wysokim długiem publicznym (ok. 100% PKB) oraz z fatalną reputacją Grecji, będącą
konsekwencją wcześniejszego manipulowania oficjalnymi statystykami i brakiem reform
sprawiły, że prawie nikt nie chciał już pożyczyć Grecji więcej pieniędzy.
Nieliczni inwestorzy skłonni kupić greckie obligacje oczekiwali bardzo wysokiego

oprocentowania, które miało im wynagrodzić ponoszone przez nich ryzyko. Kiedy rząd
niemiecki mógł zaciągać pożyczki na 3% rocznie, Grecji nikt nie chciał pożyczyć za mniej niż
8%. Rosnące koszty obsługi zadłużenia jeszcze bardziej pogorszały sytuację Grecji.
W końcu przed bankructwem uratowała ją pomoc udzielona przez Międzynarodowy Fundusz

Walutowy i Unię Europejską. I nawet kiedy Grecja już miała z czego refinansować swój dług,
to rynki finansowe dalej oceniały prawdopodobieństwo bankructwa Grecji na ponad 50%.
CASE STUDY
EKSPANSYWNA VS RESTRYKCYJNA
POLITYKA FISKALNA
CASE STUDY
EKSPANSYWNA VS RESTRYKCYJNA POLITYKA FISKALNA
PAŃSTWO „X” PAŃSTWO „Y”
W hipotetycznym kraju X prognozowane na 2020 r. podstawowe wskaźniki W hipotetycznym kraju Y prognozowane na 2020 r. podstawowe wskaźniki
makroekonomiczne kształtują się w następujący sposób: makroekonomiczne kształtują się w następujący sposób:
 przyrost GNP +9,0%,  zmiana GNP –2,5%,
 stopa bezrobocia 3,5%,  stopa bezrobocia 17,5%,
 stopa inflacji 39,5%,  stopa inflacji 3,5%,
 przyrost krajowej podaży pieniądza M1 + 8,0%,  przyrost krajowej podaży pieniądza M1 + 4,0%,
 średnie wynagrodzenie (w ujęciu nominalnym) +47,0%,  średnie wynagrodzenie (w ujęciu nominalnym) +2,0%,
 deficyt budżetowy 9% GNP.  deficyt budżetowy 0,5% GNP.
 dług publiczny 110% GNP.  dług publiczny 45% GNP.
W 2020 r. mają obowiązywać skale podatkowe: W 2020 r. mają obowiązywać skale podatkowe:
 podatek dochodowy od osób fizycznych (12%, 18%, 24%, 30%),  podatek dochodowy od osób fizycznych (21%, 35%, 45%, 55%),
 podatek dochodowy od osób prawnych (27%),  podatek dochodowy od osób prawnych (47%),
 podatek VAT 25%,  podatek VAT 25%,
 akcyza (od 60% do 150%).  akcyza (od 60% do 150%).
A) Z jakimi problemami makroekonomicznymi boryka się opisany powyżej A) Z jakimi problemami makroekonomicznymi boryka się opisany powyżej
kraj? kraj?
B) Czy w opisanym powyżej kraju powinna być stosowana ekspansywna, czy B) Czy w opisanym powyżej kraju powinna być stosowana ekspansywna, czy
restrykcyjna polityka fiskalna? restrykcyjna polityka fiskalna?
C) Jak należałoby zmienić wydatki i podatki (dochody budżetowe), aby C) Jak należałoby zmienić wydatki i podatki (dochody budżetowe), aby
przezwyciężyć/ograniczyć istniejące problemy makroekonomiczne? przezwyciężyć/ograniczyć istniejące problemy makroekonomiczne?
CASE STUDY
EKSPANSYWNA VS RESTRYKCYJNA POLITYKA FISKALNA
PAŃSTWO „X” PAŃSTWO „Y”
A)Inflacja (39,5%), wysoki deficyt budżetowy (9% GNP), A)Recesja (spadek GNP: -2.5%), bezrobocie (17,5%).
wysoki dług publiczny (110% GNP).
B) Restrykcyjna (twarda) polityka fiskalna prowadzona w B) Ekspansywna (stymulacyjna/miękka) polityka fiskalna

celu obniżenia popytu zagregowanego (co powinno prowadzona w celu zwiększenia popytu zagregowanego (co
wyhamować inflację) oraz zmniejszenia deficytu powinno ożywić gospodarkę, nawet kosztem wzrostu
budżetowego. inflacji, która jest stosunkowo niska 3,5%).
C) Wydatki powinny być obniżone, a podatki dochodowe C) Wydatki powinny byt zwiększone (nawet kosztem
podwyższone; nie powinny być podwyższane podatki zwiększenia deficytu, który jest stosunkowo niski, 0,5%
pośrednie, bo bezpośrednio prowadzą do wyższej inflacji. GNP), a podatki dochodowe obniżone.
15
BEZROBOCIE
BEZROBOCIE
BEZROBOCIE
Bezrobocie to zjawisko polegające na tym, że pewna część ludzi
zdolnych do pracy, poszukujących pracy i akceptujących istniejący
DEFINICJA XIX poziom wynagrodzenia nie znajduje zatrudnienia.
Innymi słowy, mianem bezrobocia, określa się taką sytuację na

rynku pracy, w której podaż siły roboczej (zasobów ludzkich)
przewyższa popyt na nią, zgłaszany przez pracodawców.
KTO TO JEST „BEZROBOTNY”?
Z perspektywy rynku pracy, całe społeczeństwo Polski możemy podzielić na dwie grupy:
A) osoby w wieku produkcyjnym (od 18 do 60/65 roku życia),

B) osoby poza wyżej wymienioną grupą.
Osoby w wieku produkcyjnym to jednostki, które zgodnie z prawem mogą podjąć pracę. Zdolność ta określona została przez
przepisy Konstytucji (art. 65 ust. 3) i art. 190 Kodeksu Pracy. Chociaż możliwe jest zatrudniania osób, które ukończyły 16 rok życia
to zgodnie z art. 70 Konstytucji osoby takie powinny wykonywać obowiązek szkolny i to edukacja powinna być ich priorytetem.
Druga wartość przedziału wiekowego została wyznaczona przez przepisy Ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (m.in. art. 24), które ustalają wiek emerytalny dla mężczyzn na 65 lat a dla kobiet na 60.
Wśród grupy osób w wieku produkcyjnym możemy wyróżnić:
A) osoby należące do zasobu siły roboczej,

B) osoby poza zasobem siły roboczej (bierni zawodowo).
Grupy te różnią się motywacją w stosunku do podejmowania pracy. Osoby poza zasobem siły roboczej nie mają pracy, ale nie
zalicza się ich do bezrobotnych. Z osobistych powodów nie poszukują one pracy. Można do nich zaliczyć osoby wychowujące
dzieci czy studentów nie podejmujących pracy.
Osoby należące do zasobu siły roboczej dzielimy na:
A) zatrudnione
B) bezrobotne
Tym samym osoby bezrobotne stanowią tylko współczynnik osób, które faktycznie pozostają
bez pracy.
Trudności w określaniu pojęcia i zakresu bezrobocia
Problem z liczeniem stopy bezrobocia objawia się w kilku aspektach:
• problem sposobu liczenia i rejestracji bezrobocia,
• problem ze zdefiniowaniem zatrudnienia,
• problem zmienności bezrobocia.
Nawet jeśli osoba nie posiada zatrudnienia, nie wykonuje

innej pracy zarobkowej, jest gotowa i zdolna do podjęcia
pracy w określonym wymiarze, nie uczy się w szkole i
poszukuje pracy to jeśli nie zarejestruje się w
powiatowym urzędzie pracy - nie zostanie uznana za
bezrobotną w rozumieniu Ustawy o promocji
zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.
Mamy zatem do czynienia z liczną grupą osób, które

należą do zasobu siły roboczej, nie pracują a mimo tego
w statystykach nie zostały ujęte jako osoby bezrobotne
(bezrobocie ukryte).
ZE WZGLĘDU NA PRZYCZYNĘ WYWOŁUJĄCĄ BEZROBOCIE WYRÓŻNIAMY:
BEZROBOCIE STRUKTURALNE
Jest efektem niedostosowania struktury podaży zasobów ludzkich i popytu na nie; pojawia się w sytuacji zmian restrukturyzacyjnych i transformacji
gospodarki przy jednoczesnym opóźnieniu odpowiadających im zmian w szkolnictwie; może być wywołane ograniczonymi zasobami kapitału, które
umożliwiłyby pełne zatrudnienie siły roboczej
BEZROBOCIE FRYKCYJNE
Jest efektem naturalnego ruchu na rynku osób zatrudnionych; dotyczy osób pozostających bez pracy przez krótki okres z powodu zmiany miejsca pracy,
zmiany zawodu, wchodzenia absolwentów na rynek, powrotu do pracy po przerwie (np. z powodu urlopu macierzyńskiego).
BEZROBOCIE KONIUNKTURALNE
Związane jest z występowaniem cykli koniunkturalnych, w fazie spadku i recesji gospodarczej zmniejsza się jest popyt globalny, co wywołuje
konieczność ograniczenia zatrudnienia; tego rodzaju bezrobocie spada, kiedy następuje wzrost gospodarczy i zdolności produkcyjne przedsiębiorstw
mogą być pełniej wykorzystane.
BEZROBOCIE TECHNOLOGICZNE
Jest skutkiem postępu technicznego oraz unowocześniania produkcji, prowadzących do eliminowania czynnika ludzkiego z procesów produkcyjnych;
występuje w sytuacji słabego rozwoju gospodarczego, skutkującego wprowadzaniem inwestycji, mechanizacji i modernizacji procesów przy
jednoczesnym ograniczaniu zatrudnienia.
BEZROBOCIE SEZONOWE
Dotyczy działalności/branż cechujących się sezonowością popytu bądź podaży (np. rolnictwo, turystyka), wahania te są uzależnione od pór roku lub
warunków pogodowych.
PODZIAŁ BEZROBOCIA ZE WZGLĘDU NA OKRES POZOSTAWANIA BEZ PRACY:
BEZROBOCIE KRÓTKOOKRESOWE
Dotyczy osób pozostających bez pracy przez okres nie przekraczający 3 miesięcy.
BEZROBOCIE ŚREDNIOOKRESOWE
Dotyczy sytuacji braku zatrudnienia przez okres od 3 do 6 miesięcy.
BEZROBOCIE DŁUGOOKRESOWE
Występuje w sytuacji, kiedy brak pracy trwa od 6 do 12 miesięcy.
BEZROBOCIE DŁUGOTRWAŁE
(zwane chronicznym)
Dotyczy osób nie mogących znaleźć pracy przez ponad 12 miesięcy; uznaje się je za najbardziej niekorzystne i
niebezpieczne dla gospodarki, ponieważ wywołuje negatywne skutki w niemal wszystkich sferach życia.
PODZIAŁ BEZROBOCIA ZE WZGLĘDU NA FAKT REJESTRACJI BEZROBOTNEGO:
BEZROBOCIE REJESTROWANE
Dotyczy osób pozostających bez pracy zarejestrowanych w urzędach pracy oraz posiadających cechy określone
ustawowo.
BEZROBOCIE UKRYTE
Dotyczy osób, które nie chcą lub nie mogą się zarejestrować w urzędach pracy, ponieważ nie spełniają wszystkich
kryteriów określonych w ustawie; pojawia się w sytuacji nadzatrudnienia (tzn. wykonywana praca wydaje się być
zbędna, a zmniejszenie zatrudnienia nie wpływa na wielkość produkcji); najczęściej dotyczy rolnictwa.
PODZIAŁ BEZROBOCIA ZE WZGLĘDU NA GOTOWOŚĆ BEZROBOTNEGO DO
PODJĘCIA PRACY:
BEZROBOCIE DOBROWOLNE
Zwane również klasycznym, pojawia się wówczas, gdy mimo wolnych miejsc pracy osoby należące do zasobu siły
roboczej nie wykazują chęci podjęcia tejże. Brak motywacji może być wynikiem wygórowanych ambicji, przekonania o
zbyt niskich zarobkach etc. Według tzw. teorii naturalnej stopy bezrobocia zawsze na rynku będzie pojawiało się
bezrobocie, gdyż zawsze znajdą się osoby odrzucające rynkową płacę równowagi.
BEZROBOCIE PRZYMUSOWE
Występuje, gdy ludzie chcą pracować za obowiązującą na rynku płacę, ale nie mogą znaleźć pracy ze względu na
nadmierną podaż siły roboczej przy tej płacy. Jest to bezrobocie wynikające z niedostatku popytu.
INNE RODZAJE BEZROBOCIA:
MONOPOLISTYCZNE
Względnie rzadkie zjawisko związane z występowaniem monopolu na rynku pracy. Tworzą go bowiem związki zawodowe i
korporacje, które decydują o przynależności do struktur i warunkach pracy. Zgodnie z tzw. teorią „insider - outsider” grupy
tego typu dbają nade wszystko o swoich członków, ograniczając możliwości zatrudnienia osobom „z zewnątrz”.
Na rynku pracy może istnieć również monopsom, czyli obecność jednego nabywcy pracy (np. jedna fabryka w okolicy). W
takim wypadku bezrobocie może również wynikać z ograniczenia dostępu do miejsca pracy.
MIESZANE
Bezrobocie może być również wynikiem innych czynników np. wyżu demograficznego, błędnej polityki socjalnej państwa,
ubytku zasobów czynników produkcji, złej organizacji pracy i niewykorzystaniem potencjału ekonomicznego etc.
PRZYCZYNY BEZROBOCIA:
 Likwidacja niektórych gałęzi przemysłu np. górnictwa.
 Zmniejszenie popytu na konkretne dobra czy usługi.
 Ograniczanie produkcji.
 Brak informacji o miejscach pracy.
 Brak mobilności .
 Przeniesienie zakładu do innego rejonu.
 Niedostosowane do potrzeb rynku wykształcenia pracowników.
 Zmiany w technologii – postęp techniczny.
 Wysokie obciążenia fiskalne.
 Poprawa organizacji i wydajności pracy.
 Wzrost kosztów przygotowania jednego miejsca pracy.
 Otwarcie gospodarki na import.
 Zmiana polityki celnej.
 Pasywna postawa bezrobotnych.
 Słabość systemu pośrednictwa pracy.
 Aktywność zawodowa emerytów.
 Wejście na rynek roczników wyżu demograficznego.
 Konkurencja o miejsca pracy z imigrantami.
NEGATYWNE SKUTKI BEZROBOCIA
 Niewykorzystany, nieproduktywny potencjał ludzki.
 Zwiększone wydatki budżetu państwa przeznaczane na utrzymanie osób bezrobotnych oraz instytucji
zajmujących się pomaganiem im (m.in. koszt wypłacanych zasiłków, zapewnienie ubezpieczenia społecznego
osób pozostających bez pracy, organizacja usług pośrednictwa pracy itp.);
 Spadek dochodów rodzin, rozszerzenie się społecznych kręgów ubóstwa.
 Degradacja psychiczna i moralna osób pozostających bez pracy (poczucie beznadziejności, pesymizm, uczucie
społecznej bezużyteczności, utrata poczucia własnej wartości i poczucie apatii).
 Zjawiska patologii społecznej - alkoholizm, narkomania, przestępczość zjawiska dziedziczenia biedy i
bezrobocia.
 Utrata kwalifikacji.
 Konieczność zmian kwalifikacji zawodowych.
POZYTYWNE SKUTKI BEZROBOCIA
 Korzystny wpływ na konkurencyjność na rynku pracy, stymulacja wzrostu poziomu wykształcenia i kwalifikacji
zawodowych wśród osób poszukujących pracy.
 Wzrost motywacji do kształcenia, do zwiększania nakładów na inwestycje w kapitał ludzki, co prowadzi do
przyspieszenia procesów długofalowego wzrostu gospodarczego kraju.
 Możliwość relokacji zasobów ludzkich przy głębokich przemianach strukturalnych gospodarki z zawodów
nieopłacalnych i nieefektywnych do zawodów nowoczesnych i efektywnych.
 Walka z inflacją, wyższy poziom bezrobocia oznacza bowiem osłabienie pozycji pracowników i związków
zawodowych w przetargach płacowych z pracodawcami, co z kolei prowadzi do zmniejszenia presji na wzrost płac.
Wzrost bezrobocia osłabia także dynamikę popytu na towary, która odgrywa rolę w kształtowaniu inflacji.
 Wzrost motywacji pracowników do bardziej efektywnej i solidnej pracy oraz ograniczenie nadmiernej fluktuacji kadr,
przez co dochodzi do racjonalizacji zatrudnienia i poprawy efektywności gospodarowania.
 Zainteresowanie elastycznymi formami pracy w tym wolontariatem jako elementem Indywidualnego Planu Działania
osoby bezrobotnej zawieranym z doradcą zawodowym.
 Wzrost szacunku dla pracy.
PRAWO OKUNA
Zgodnie z prawem Okuna, okresy, w których poziom
bezrobocia jest wysoki, to okresy, w których faktyczny poziom
PNB spada poniżej jego poziomu potencjalnego.
A zatem wysokiemu poziomowi bezrobocia towarzyszy
wysoki poziom produktu, którego wytworzenia zaniechano –
zupełnie tak samo jak gdyby tę właśnie ilość zmarnotrawiono.
Jak wielkie jest marnotrawstwo wynikające z wysokiego

bezrobocia?
Straty ponoszone w okresach wysokiego bezrobocia to
największe udokumentowane marnotrawstwo we współczesnej
gospodarce.
Są one wielokrotnie większe od szacowanych strat
wynikających z nieefektywności (zbędnych strat) w
następstwie monopolu czy też marnotrawstwa wywołanego
stosowaniem ceł i kontyngentów w wymianie zagranicznej.
Szacuje się, że na każdy procent, o jaki faktyczna stopa
bezrobocia przewyższa Naturalną Stopę Bezrobocia, realny
PKB jest niższy o 3% od PKB potencjalnego przy pełnym
wykorzystaniu zdolności produkcyjnych.
PRAWO OKUNA
„Na każdy stopień o jaki faktyczna stopa bezrobocia przewyższa naturalną stopę bezrobocia, realny PKB
jest o 3% niższy od potencjalnego PKB przy pełnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych”.
PRAWO OKUNA
Prawo Okuna mówi, że dla każdego procentu wzrostu rzeczywistej stopy
bezrobocia powyżej naturalnej stopy bezrobocia, luka GNP (PNB) powiększa się o 3%.
luka GNP = -3(U – U')

gdzie:
U = rzeczywista stopa bezrobocia,
U' = naturalna stopa bezrobocia.
GNP = Produkt Narodowy Brutto
Przykładowo, jeśli rzeczywiste bezrobocie (U) = 8%, naturalna stopa bezrobocia

(U') = 5 %, to 3-procentowa różnica wywoła 9-procentową lukę GNP (PNB).
gdzie:
Y* - potencjalny GNP,
Y - rzeczywisty GNP.
SPOSOBY WALKI Z BEZROBOCIEM
DZIAŁANIA PAŃSTWA
 Upusty w podatkach dla pracodawców uruchamiających nowe stanowiska pracy.

 Uznanie całości lub części obowiązkowej składki na ZUS jako podatku od wartości dodanej pracy (zrównanie pracy z innymi
towarami).
 Utworzenie systemu bardziej elastycznego kształcenia.
 Ograniczenie biurokracji związanej z otwieraniem nowych firm.
 Wspieranie drobnych i średnich przedsiębiorstw.
 Polityka proeksportowa państwa prowadząca do zwiększenia produkcji i zatrudnienia.
 Zwolnienia z płatności VAT przy eksporcie.
 Skracanie czasu pracy.
SPOSOBY WALKI Z BEZROBOCIEM
DZIAŁANIA SAMORZĄDU
 Przyciąganie kapitału (głównie zagranicznego).

 Stawianie na drobne i średnie przedsiębiorstwa oraz współpraca z lokalnymi przedsiębiorcami.
 Stwarzanie dogodnych warunków do rozwoju firm (głównie drobnych) na swoim terenie.
 Mądre korzystanie z unijnych dotacji.
 Walka z odpływem ludzi na Zachód powinna przybrać w konkretnym wymiarze: to nie robotnicy powinni wyjeżdżać do Niemiec,
tylko zakłady pracy z udziałem niemieckiego kapitału powinny instalować się w Polsce.
 Uruchomienie robót publicznych.
 Poprawa przepływu informacji między biurami pośrednictwa pracy, a poszukującymi pracy.
 Szkolenia zawodowe organizowane i finansowane przez państwo lub władze samorządowe, stwarzające szanse bezrobotnym
zdobywania doskonalenia bądź zmiany posiadanych kwalifikacji.
AKTYWNA POLITYKA PAŃSTWA NA RYNKU PRACY
Obejmuje ona oddziaływanie na wzrost popytu na siłę roboczą, obniżanie rozmiarów podaży siły roboczej czy też poprawę funkcjonowania rynku
pracy.
Wykorzystywane są instrumenty polityki makroekonomicznej:
 stymulowanie popytu zagregowanego przez zwiększanie wydatków rządowych,

 obniżanie podatków,
 obniżanie stopy procentowej,
 zwiększenie podaży pieniądza.
Wykorzystywane są także instrumenty polityki zatrudnienia takie jak:
 roboty publiczne,
 pośrednictwo pracy,
 subsydiowanie płac (udzielaniu przez państwo bezzwrotnej pomocy finansowej przedsiębiorstwom prywatnym na częściowe pokrycie kosztów
płacowych zatrudnionych pracowników pod warunkiem, że przedsiębiorstwo zrezygnuje z planowanej redukcji zatrudnienia bądź też utworzy
nowe miejsca pracy),
 redukcja czasu pracy (skracanie tygodniowego czasu pracy przy zwiększeniu wymiaru urlopu, redukcję godzin nadliczbowych i dzielenie całego
etatu między kilku pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze godzin),
 ograniczenia podaży siły roboczej (zachęcanie pracowników w starszym wieku do wcześniejszego przechodzenia na emeryturę i wypłatę
świadczeń przedemerytalnych),
 tworzenie inkubatorów przedsiębiorczości.
PASYWNA POLITYKA PAŃSTWA NA RYNKU PRACY
Obejmuje ona stosowanie różnych form pomocy finansowej dla bezrobotnych m.in.:
 zasiłki,
 jednorazowe odszkodowania dla osób zwalnianych z pracy,
 prywatne ubezpieczenia na wypadek bezrobocia.
Polski system prawny przewiduje, iż okres pobierania zasiłku może trwać 6, 12 bądź 18 miesięcy a jego wysokość zależy od stopy
bezrobocia w miejscu zamieszkania bezrobotnego, jego stażu pracy i sytuacji rodzinnej. Aby nie pozbawiać motywacji do pracy osób
otrzymujących zasiłek ma on charakter krótkotrwały.
JAK OBLICZYĆ
STOPĘ BEZROBOCIA?
STOPA BEZROBOCIA
STOPA BEZROBOCIA
Wielkość statystyczna opisująca nasilenie zjawiska bezrobocia w danej populacji.
Najczęściej definiuje się stopę bezrobocia jako stosunek liczby osób bezrobotnych do liczby ludności aktywnej ekonomicznie (zasobu siły
roboczej danej populacji). Tak zdefiniowaną stopę bezrobocia oblicza się różnie, w zależności od przyjętej definicji osoby bezrobotnej.
Przy czym ludność aktywna zawodowo to zarówno zatrudnieni jak i bezrobotni dlatego:
Można zatem powiedzieć, że stopa bezrobocia jest to liczba osób bezrobotnych do liczby osób aktywnych zawodowo, zarówno
zatrudnionych jak i bezrobotnych
STOPA BEZROBOCIA W POLSCE
(STYCZEŃ 2019)
STOPA BEZROBOCIA NA ŚWIECIE
(W 2015 ROKU)
WSPÓŁCZYNNIK AKTYWNOŚCI ZAWODOWEJ
Informuje o stosunku osób w aktywności zawodowej (tzn. pracujących i bezrobotnych) w danym wieku (najczęściej
jest to 15-64, lub 15+) do ogółu ludności w tym wieku.
W Polsce (rok 2016) szacuje się ten współczynnik na 56,3 %

(liczba osób aktywnych zawodowo w wieku 15+ do ogółu ludności w tym wieku).
SIŁA ROBOCZA_______________
WSPÓŁCZYNNIK AKTYWNOŚCI ZAWODOWEJ = CAŁOŚĆ LUDNOŚCI W WIEKU 15 LAT I WIĘCEJ
WSKAŹNIK ZATRUDNIENIA
WSKAŹNIK ZATRUDNIENIA = ZATRUDNIENI / CAŁA LUDNOŚĆ W WIEKU 15 LAT I WIĘCEJ
WSKAŹNIK ZATRUDNIENIA
Wskaźnik określający jaki odsetek ludności w
wieku od 15. do 64. roku życia pracuje
zawodowo.
Średnia dla Unii Europejskiej wyniosła w 2015
roku 64%. Najwyższy poziom wskaźnika
odnotowano w Szwecji (74,9%), najniższy zaś w
Grecji (49,0%).
Z reguły wyższy wskaźnik zatrudnienia dotyczy
mężczyzn niż kobiet.
Zgodnie z Europejską Strategią Zatrudnienia, do
2020 wskaźnik zatrudnienia w UE powinien
wynieść 75%.
RÓWNOWAGA NA RYNKU PRACY
FUNKCJA POPYTU NA PRACĘ
w
__
p FUNKCJA POPYTU NA PRACĘ POKAZUJE
POZIOM ZATRUDNIENIA, KTÓRY
PRZEDSIĘBIORSTWA WYBIERAJĄ PRZEZ
ZRÓWNANIE PŁACY REALNEJ
Z KRAŃCOWYM PRODUKTEM PRACY
płaca realna
popyt na pracę
DN
liczba zatrudnionych
N
FUNKCJA PODAŻY PRACY
w
__
p FUNKCJA PODAŻY SIŁY ROBOCZEJ
SN podaż pracy PRZEDSTAWIA ROZMIAR PRACY OFEROWANEJ
NA RYNKU PRZY
RÓŻNYCH POZIOMACH PŁACY REALNEJ
płaca realna
liczba zatrudnionych
N
w
__
p W MODELU Z DOSKONALE ELASTYCZNYMI
SN PŁACAMI I CENAMI PUNKT PRZECIĘCIA SIĘ
KRZYWYCH POPYTU I PODAŻY SIŁY
ROBOCZEJ WYZNACZA PŁACĘ REALNĄ
(W*)
w E
w*= __
p*
DN
N* N
w
__
p
cały zasób siły roboczej
SN L
w E
w*= __
p*
DN
N* N
BEZROBOCIE NATURALNE
w
__ U* = L* - N*
p
SN L
E U*
w
w*= __ G
p*
DN
N* L* N
W gospodarce zawsze musi być pewne bezrobocie aby gospodarka mogła dobrze funkcjonować.
Bezrobocie to w sytuacji wytwarzania potencjalnego PKB (czyli maksymalnego) nosi miano bezrobocia
naturalnego, a stopa tego bezrobocia nazywa się naturalną stopą bezrobocia.
Naturalna stopa bezrobocia wynosi zazwyczaj ok. 4-5% ale może w sytuacjach długiego utrzymywania się
wysokiego bezrobocia wzrastać.
Naturalna stopa bezrobocia nigdy nie jest równa zeru: w gospodarce charakteryzującej się wysokim zatrudnieniem
i tak istnieje dość pokaźna liczba bezrobotnych. Dzieje się tak dlatego, że w dużym kraju, o wysokim poziomie
mobilności, wysokim zróżnicowaniu zarówno upodobań, jak i talentów, przy ustawicznych zmianach popytu na
niezliczoną ilość dóbr i usług oraz ich podaży - w takim świecie występować będzie znaczny stopień bezrobocia
frykcyjnego i strukturalnego. Gospodarka się zmienia, dlatego konieczne są dopasowania.
NATURALNA STOPA BEZROBOCIA
Jest to wielkość bezrobocia w warunkach równowagi na rynku pracy.
Jest to odsetek siły roboczej obejmujący tych, którzy nie chcą podjąć pracy przy płacy realnej zapewniającej równowagę i są dobrowolnie
bezrobotni.
Płaca równowagi POPYT NA PRACĘ (tworzą go firmy)
LD
w
AJ PODAŻ PRACY (tworzy siła robocza)

Płaca realna
LF
SIŁA ROBOCZA (różnica między L0 a Lmax to bezrobocie naturalne)
w0
Zatrudnienie L L0 L max Zatrudnienie w stanie równowagi

Przy danym poziomie płacy realnej odpowiadającym punktowi przecięcia się krzywej popytu i podaży siły roboczej, całe
istniejące bezrobocie jest traktowane jako dobrowolne, ponieważ robotnicy nie są skłonni do podjęcia pracy.
Płaca równowagi POPYT NA PRACĘ (tworzą go firmy)
LD
w
AJ PODAŻ PRACY (tworzy siła robocza)

Płaca realna
LF
SIŁA ROBOCZA
(Przestrzeń między AJ i LF pokazuje, iż zawsze są
w0
tacy co przy danej płacy nie podejmą oferowanej
pracy. To jest bezrobocie dobrowolne)
Zatrudnienie L L0 L max Zatrudnienie w stanie równowagi

BEZROBOCIE KLASYCZNE
BEZROBOCIE KLASYCZNE
WINĘ PONOSZĄ ZWIĄZKI ZAWODOWE
PODNOSZĄC PŁACĘ DO WX LUB RZĄD
UCHWALAJĄC ZBYT WYSOKĄ PŁACĘ
POPYT NA PRACĘ (tworzą go firmy) MINIMALNĄ WX
Płaca równowagi
Przy płacy Wx popyt na prace wynosi tylko Lx
Natomiast podaż pracy jest duża i wynosi Ly
W rezultacie pojawia się bezrobocie LxLy
LD
PODAŻ PRACY (tworzy siła robocza)
w
Wx AJ LF
Płaca realna
SIŁA ROBOCZA
w0
Zatrudnienie L Lx L0 Ly Zatrudnienie w stanie równowagi

CZY ISTNIEJE ZALEŻNOŚĆ
MIĘDZY INFLACJĄ A
BEZROBOCIEM?
KRZYWA PHILLIPSA
Istnienie zaobserwowanej przez Phillipsa na przestrzeni blisko 100 lat zależności sugerowało, że możliwe jest osiągnięcie
niższego poziomu bezrobocia kosztem wyższej inflacji. Wielu ekonomistów wierzyło, że relacja ta ma charakter uniwersalny i
jest rodzajem prawa ekonomicznego. Poglądy te miały wpływ na politykę gospodarczą rządów wielu państw, które
decydowały się na celowe utrzymywanie wyższej inflacji dążąc do obniżenia bezrobocia. Począwszy od końca lat 60. XX
wieku zależność ta przestała się jednak sprawdzać (następował jednoczesny wzrost inflacji i bezrobocia) i przez to sposób
walki z bezrobociem poprzez zwiększanie inflacji spotykał się z coraz większa krytyką ekonomistów.
W latach 70. krytyka krzywej Phillipsa stała się powszechna w związku z pojawieniem się, głównie w Anglii i w Stanach
Zjednoczonych, zjawiska stagflacji. Polegało ono na utrzymywaniu się zarówno wysokiej inflacji, jak i wysokiego bezrobocia,
co było zaprzeczeniem wniosków płynących z analizy krzywej Phillipsa.
KRZYWA PHILLIPSA
KRZYWA KRÓTKOOKRESOWA PHILLIPSA
Bezrobocie jest poniżej stopy naturalnej ale inflacja jest wysoka.
Bezrobocie jest powyżej stopy

naturalnej ale inflacja jest niska.
Występuje nawet inflacja ujemna tzn.
Stopa Inflacji π
deflacja czyli spadek cen.
Stopa bezrobocia U U0 Naturalna stopa bezrobocie

KRZYWA PHILLIPSA
KRZYWA KRÓTKOOKRESOWA PHILLIPSA JESTEŚMY W PUNKCIE ”A”. INFLACJA JEST WYSOKA
BEZROBOCIE MAŁE.
PODMIOTY GOSPODARCZE NIE DAJĄ SIĘ OSZUKIWAĆ
RZĄDOWI. WYŻSZA INFLACJA OZNACZA PRESJE NA PŁACE
A TO PODWYŻSZA KOSZTY, ZMNIEJSZA PRODUKCJE I
BEZROBOCIE ROŚNIE.
KRZYWA KRÓTKOOKRESOWA PRZESUWA SIĘ W PRAWO
”A”
Stopa Inflacji π

KRZYWA PHILLIPSA
W EFEKCIE Z PUNKTU ”A” PRZESUWAMY SIĘ

DO PUNKTU ”B” GDZIE BEZROBOCIE JEST
PONOWNIE NA POZIOMIE NATURALNYM ALE
INFLACJA JEST WYSOKA
”A” ”B”
Stopa Inflacji π

KRZYWA PHILLIPSA

OZNACZA TO, ŻE W OKRESIE DŁUGIM
DŁUGOOKRESOWA ZAWSZE BEZROBOCIE WRACA DO
KRZYWA PHILLIPSA STOPY NATURALNEJ NATOMIAST
POLITYKA RZĄDU MOŻE PROWADZIĆ
JEDYNIE DO WZROSTU INFLACJI. W
OKRESIE DŁUGIM INFLACJA I
BEZROBOCIE NIE SĄ POWIĄZANE
”A” ”B” SYTUACJĘ TĘ ILUSTRUJE TZW.
Stopa Inflacji π
DŁUGOOKRESOWA KRZYWA
PHILLIPSA

KRZYWA PHILLIPSA
WNIOSEK
Próby obniżenia bezrobocia w okresie krótkim poniżej stopy naturalnej kończą się jedynie wzrostem inflacji
(nie mylić z obniżaniem samej stopy naturalnej co jest możliwe w okresie długim).
Naturalna stopa bezrobocia stanowi najniższy jego poziom, który dany kraj może utrzymywać nie ryzykując
przyspieszenia inflacji w stopniu nie do przyjęcia.
Stopa naturalna jest owym złotym środkiem pomiędzy zbyt wysokim i zbyt niskim poziomem inflacji jest to
poziom, przy którym stopień inflacji ani nie wzrasta w następstwie nadwyżkowego popytu, ani się nie
obniża ani nie wzrasta w następstwie nadwyżkowej podaży.
Ponieważ inflacja działa jako warunek ograniczający politykę gospodarczą, stopą naturalną jest najniższą
stopa bezrobocia, którą można utrzymać; z praktycznego punktu widzenia odpowiada ona wysokiemu
zatrudnieniu i produktowi potencjalnemu danej gospodarki.
ZADANIE 23
Wielkość bezrobocia.
POLECENIE
W poniższej tabeli przedstawiono wielkość siły roboczej i zatrudnienia w hipotetycznym

kraju w dwóch kolejnych latach.
A) Oblicz wielkość bezrobocia oraz wskaźnik zatrudnienia i stopę bezrobocia w kolejnych

latach.
B) Czy możliwy jest równoczesny wzrost liczby zatrudnionych i bezrobotnych? Jeżeli tak, to
jaka może być przyczyna takiej sytuacji?.
ZADANIE 23
ODPOWIEDŹ
A) W roku pierwszym: bezrobotni 4 miliony, wskaźnik zatrudnienia 92,2% a

stopa bezrobocia 7,8%.
W roku drugim: bezrobotni 6 milionów, wskaźnik zatrudnienia 88,9%, a stopa

bezrobocia 11,1%.
B) Równoczesny przyrost liczby zatrudnionych i bezrobotnych jest możliwy.

Dzieje się tak, gdy przyrost siły roboczej jest większy niż przyrost
zatrudnionych.
ZADANIE 24
POLECENIE
W poniższej tabeli przedstawiono zmiany popytu i podaży na rynku pracy, w zależności od

poziomu realnych stawek płac. Zakładamy, że realną stawkę płac ustala się na poziomie 50
zł za godzinę.
A) Zobrazuj powyższą sytuację przy pomocy wykresu.

B) Jaki jest poziom zatrudnienia?
C) Jaki jest poziom bezrobocia?
D) Jaka część bezrobocia ma charakter przymusowy, a jaka dobrowolny?
E) Przy jakiej realnej stawce płacy rynek pracy znajduje się w stanie równowagi?
ZADANIE 24
ODPOWIEDŹ
A)
B) 90 tys.
C) 39 tys.
D) 19 tys. bezrobocie dobrowolne oraz 20 tys. bezrobocie przymusowe.
E) Realna stawka płacy zapewniająca równowagę to 40 zł/godz.
PYTANIA 2
BEZROBOCIE
Przeczytaj uważnie poniże zdania i zdecyduj czy są prawdziwe (P) czy fałszywe (F).
1. Możliwy jest wzrost stopy bezrobocia w okresie, kiedy rośnie liczba zatrudnionych. (P / F)
2. Szkolenia i kursy zawodowe mogą znacząco zmniejszyć bezrobocie strukturalne. (P / F)
3. Bezrobocie oznacza utratę potencjalnej produkcji, która nie będzie nigdy
zrealizowana. (P / F)
4. Podaż na rynku pracy zależy od kosztu alternatywnego czasu pracowników. (P / F)
5. Minimalne stawki płac ułatwiają znalezienie pracy robotnikom niewykwalifikowanym. (P / F)
6. Bezrobocie przejściowe jest nie tylko nieuniknione, ale nawet pożądane. (P / F)
ZADANIE 25
POLECENIE
Gospodarka pewnego kraju X ma problemy z bezrobociem. Na początku roku 2016 zasób

siły roboczej wynosił 15 mln osób, a 2,5 mln było bezrobotnych. W ciągu roku zaszły
następujące zmiany:
500 tys. osób zostało zwolnionych z pracy;
100 tys. bezrobotnych zniechęciło się i zaprzestało dalszych poszukiwań pracy;
150 tys. osób zatrudnionych przeszło na emeryturę;
5 tys. osób na skutek wypadku przy pracy przeszło na rentę;
150 tys. studentów zakończyło naukę, z czego 100 tys. zarejestrowało się jako bezrobotni, a
50 tys. zostało zatrudnionych;
550 tys. bezrobotnych podjęło pracę;
75 tys. osób spośród biernych zawodowo podjęło pracę;
30 tys. osób zrezygnowało z pracy i rozpoczęło studia dzienne.
Na podstawie powyższych informacji, odpowiedz na poniższe pytania.

A) Jaka była stopa bezrobocia na początku?
B) Ile osób zasiliło, a ile osób opuściło szeregi pracujących?
C) Jaki był stan zatrudnienia na początku i na końcu roku?
D) Ile osób stało się, a ile przestało być bezrobotnymi?
E) Jaka była liczba bezrobotnych i stopa bezrobocia na końcu roku?
ZADANIE 26
POLECENIE
Przeanalizuj następującą sytuację w gospodarce.

Krzywa popytu na pracę (LD) dana jest wzorem:
LD: w/P = 1000 – 1/2N
a krzywe podaży pracy:
AJ: w/P = 250 + 1/4N
LF: w/P = 2/7N
gdzie: w = płaca nominalna, w/P – płaca realna (zakładamy, że ceny są stałe), N – siła
robocza, LD = labour demand (krzywa popytu na pracę), AJ – job acceptance (skłonność do
podjęcia pracy), LF – labour force (zasób siły roboczej).
A) Przy jakiej wielkości płac i zatrudnienia rynek pracy znajdzie się w równowadze?
Przedstaw to na wykresie.
B) Ile osób będzie bezrobotnych i jaka będzie stopa bezrobocia naturalnego? Zaznacz to
na wykresie.
C) Zakładając, że pole pod krzywą LD jest równe wielkości produkcji w gospodarce, ile
wyniesie produkcja?
D) Jak zmieni się stopa bezrobocia, jeżeli popyt globalny spadnie do 437,5 tys. jp.? Ile
osób będzie przymusowo bezrobotnych? Przedstaw to na wykresie.
ZADANIE 26
ODPOWIEDŹ
A) Przy jakiej wielkości płac i zatrudnienia rynek pracy znajdzie się w równowadze? Przedstaw to na
wykresie.
Rynek pracy znajdzie się w równowadze, gdy przy danej płacy popyt na pracę będzie równy jej podaży.
LD = AJ
1000 – 1/2N = 250 + 1/4N
750 = ¾N
N = 1000
w/P = 500 jp.
Ten warunek będzie pełniony przy poziomie płac 500 jp. i zatrudnieniu równym 1000.
ZADANIE 26
ODPOWIEDŹ
B) Ile osób będzie bezrobotnych i jaka będzie stopa bezrobocia naturalnego? Zaznacz to na wykresie.
Przy płacy równowagi wynoszącej 500 jp. w skład zasobu siły roboczej wchodzi 1750 osób.
w/P = 2/7N
500 = 2/7N
N = 1750
Liczba bezrobotnych wyniesie więc 750 osób, a stopa bezrobocia 42,9%.
ZADANIE 26
ODPOWIEDŹ
C) Zakładając, że pole pod krzywą LD jest równe wielkości produkcji w gospodarce, ile wyniesie
produkcja?
Krzywa popytu na pracę (LD) jest uzależniona od produktu krańcowego czynnika pracy. Ostatnia
zatrudniona osoba otrzymuje płacę równą jej produktowi krańcowemu. Pole pod krzywą LD jest
więc równe wielkości produkcji w gospodarce.
Wielkość produkcji obliczamy jako sumę pól prostokąta i trójkąta. Boki prostokąta to liczba
zatrudnionych w punkcie równowagi oraz płaca w punkcie równowagi (1000 x 500 = 500 tys.). Boki
trójkąta to liczba zatrudnionych w punkcie równowagi oraz różnica między płacą, którą pracodawcy
płaciliby przy zatrudnieniu równym 0 a płacą równowagi (0,5 x 1000 x (1000 – 500) = 250 tys.
Wielkość produkcji wyniesie więc 750 tys. jp.
ZADANIE 26
ODPOWIEDŹ
D) Jak zmieni się stopa bezrobocia, jeżeli popyt globalny spadnie do 437,5 tys. jp.? Ile osób będzie
przymusowo bezrobotnych? Przedstaw to na wykresie.
Wielkość produkcji w naszym przykładzie dana jest wzorem:

Y = N x w/P + 0,5 x N x (1000 – w/P),
a zależność między w/P a N opisana jest przez krzywą LD. Rozwiązując równania, otrzymujemy wielkość
zatrudnienia N = 500. Krzywa popytu na pracę łamie się przy poziomie płac 750 jp. Liczba osób
bezrobotnych wyniesie 1250, z czego 500 będzie bezrobotnych przymusowo. Stopa bezrobocia
wzrośnie do 71,4%.
ZADANIE 27
POLECENIE
Krzywa popytu na pracę (LD) dana jest wzorem:

LD: w = 3000 – 1/2N
a krzywe podaży pracy:
AJ: w = 750 + 1/4N
LF: w = 500 + 2/7N
gdzie: w = płaca nominalna i realna (zakładamy, że ceny są stałe), N – siła robocza, LD =
labour demand (krzywa popytu na pracę), AJ – job acceptance (skłonność do podjęcia pracy),
LF – labour force (zasób siły roboczej).
A) Przy jakiej wielkości płac i zatrudnienia rynek pracy znajdzie się w równowadze?
Przedstaw to na wykresie.
B) Ile osób będzie bezrobotnych i jaka będzie stopa bezrobocia naturalnego? Zaznacz to
na wykresie.
C) Zakładając, że pole pod krzywą LD jest równe wielkości produkcji w gospodarce, ile
wyniesie produkcja?
D) Jak zmieni się stopa bezrobocia, jeżeli związki zawodowe przeforsują podwyżkę płac
do poziomu 2000 jp.? Przedstaw to na wykresie.
E) Jak zmieni się stopa bezrobocia, jeżeli popyt globalny spadnie do 5000 tys. jp.? Ile osób
będzie przymusowo bezrobotnych? Przedstaw to na wykresie.
PYTANIA TESTOWE 3
PYTANIA
1. Utrata pracy przez górnika, w wyniku wprowadzenia bardziej nowoczesnych metod wydobycia
węgla, może byt przykładem:
a) bezrobocia frykcyjnego,
b) bezrobocia strukturalnego,
c) bezrobocia cyklicznego,
d) bezrobocia recesyjnego.
2. Poziom bezrobocia = 7%, naturalna stopa bezrobocia = 5%. Zgodnie z prawem Okuna, szacunkowa
wielkość luki GNP wynosi:
a) -6%,
b) +2%,
c) -7%,
d) -9%.
3. Dane: liczba zarejestrowanych bezrobotnych = 1,9 mln osób, wielkość całej populacji = 39 mln
osób, liczba cywilnej ludności czynnej zawodowo = 21 mln osób, liczba ludności w wieku
produkcyjnym = 29 mln. Stopa bezrobocia wynosi:
a) 6,5%,
b) 9,0%,
c) 4,9%,
d) 12,0%.
PYTANIA TESTOWE 3
PYTANIA
4. Pozostawanie bez pracy przez osoby, które szukają ciekawszej i lepiej płatnej pracy, jest
przykładem bezrobocia:
a) cyklicznego,
b) strukturalnego,
c) przejściowego,
d) keynesowskiego.
5. W warunkach równowagi na rynku pracy:

a) bezrobocie dobrowolne > bezrobocie przymusowe,
b) bezrobocie dobrowolne < bezrobocie przymusowe,
c) istnieje tylko bezrobocie dobrowolne,
d) w ogóle nie ma bezrobocia.
6. Jeżeli realny GNP wynosi 1500 mld zł w danym roku, a luka GNP w tym samym roku = +3 %, to
potencjalny GNP będzie równy:
a) 1455,
b) 1700,
c) 1500,
d) 1545.
PYTANIA TESTOWE 3
PYTANIA
7. Stopa bezrobocia jest to stosunek:

a) liczby bezrobotnych do liczby zatrudnionych,
b) liczby bezrobotnych do siły roboczej,
c) liczby bezrobotnych do populacji w wieku produkcyjnym,
d) liczby zatrudnionych do liczby bezrobotnych.
8. Bezrobocie strukturalne w Polsce można zredukować dzięki:
a) aktywnej polityce fiskalnej i monetarnej, łagodzącej wahania cykliczne,
b) zwiększaniu udziału młodzieży w sile roboczej oraz kursów zawodowych,
c) podwyższeniu wysokości zasiłków,
d) żadne z powyższych.
9. Poniżej opisane są sytuacje utraty pracy lub pozostawania bez pracy przez różne grupy osób. Które z
wymienionych typów bezrobocia: przejściowe (P), strukturalne (S), cykliczne (C), prezentują poniższe sytuacje?
a) Deszcze wiosenne spowodowały, że robotnicy pracujący przy budowie mostu musieli na 3 miesiące przerwać
pracę.
b) Rozwój nowych technologii komputerowych spowodował znaczną redukcję popytu na księgowych.
c) Recesja spowodowała zmniejszenie sprzedaży samochodów, w wyniku czego wzrosło bezrobocie wśród
pracowników przemysłu samochodowego.
d) Mniejszy przyrost naturalny spowodował zmniejszenie popytu na nauczycieli.
e) 10% absolwentów wyższych uczelni pozostaje bez pracy w lipcu i sierpniu, rozważając różne oferty pracy.
16
OSZCZĘDNOŚCI I
INWESTYCJE
W GOSPODARCE
OTWARTEJ
OSZCZĘDNOŚCI I INWESTYCJE W GOSPODARCE ZAMKNIĘTEJ
BEZ UDZIAŁU PAŃSTWA
W gospodarce zamkniętej bez udziału państwa
Y=C+I
oraz
Y=C+S
a więc
C+I=C+S
czyli I = S
OSZCZĘDNOŚCI I INWESTYCJE W GOSPODARCE OTWARTEJ
Zasoby pieniężne, które nie zostały w danym momencie przeznaczone na zakup dóbr i usług konsumpcyjnych (zaspokajających
bieżące potrzeby nabywców).
Inaczej ujmując jest to wartość dochodu pomniejszona o wartość konsumpcji.
Oszczędności dzieli się na prywatne i publiczne:

Oszczędności prywatne – oszczędności gospodarstw domowych lub przedsiębiorstw.
Oszczędności publiczne – oszczędności państwa / oszczędności rządu (nadwyżka budżetowa)
Oszczędności prywatne są równe dochodowi rozporządzalnemu pomniejszonemu o konsumpcję:
S p  Y  V  F  N  T   C
Gdzie:
Sp – oszczędności prywatne (oszczędności gospodarstw domowych)
Y – PKB czyli dochody gospodarstw domowych
V – dochody z czynników produkcji i dochody transferowe zza granicy netto
F – transfery z sektora państwowego do prywatnego
N – odsetki od długu publicznego
T – podatki
C – konsumpcja
Oszczędności państwa/rządu/publiczne są równe dochodowi państwa z podatków pomniejszonemu o wydatki państwa na obsługę
długu publicznego, na transfery do sektora prywatnego oraz o wydatki państwa na dobra i usługi:
S g  T  F  N   G
Gdzie:
Sg – oszczędności państwa
F – transfery z sektora państwowego do prywatnego
N – odsetki od długu publicznego
T – podatki
G – wydatki państwa na dobra i usługi
Oszczędności państwa nazywamy nadwyżką budżetową, gdy są dodatnie, a deficytem budżetowym gdy są ujemne.
Deficyt budżetowy są to ujemne oszczędności rządu.

Często stosuje się więc zapis
G – T = – Sg
Oszczędności reszty świata obliczamy biorąc pod uwagę składniki dotyczące wymiany z zagranicą: eksport, import oraz dochody i
transfery zza granicy.
Eksport netto plus dochody i transfery zza granicy nazywamy zagranicznymi inwestycjami netto:
Zagraniczne inwestycje netto = (Ex – Imp) + V
Wyrażenie to pokazuje nam saldo na rachunku obrotów bieżących, jeśli jest dodatnie mamy do czynienia z nadwyżką na rachunku
obrotów bieżących, jeśli jest ujemne mamy do czynienia z deficytem na rachunku obrotów bieżących.
Oszczędności reszty świata to zagraniczne inwestycje netto ze znakiem przeciwnym:
S r  Ex  Imp  V   Ex  Imp  V

Oszczędności reszty świata czyli zagranicy są równe naszemu eksportowi netto ze znakiem minus (dla nas nasz eksport netto jest
dodawany do PKB, więc dla zagranicy jest on odejmowany) oraz dochodom z własności zagranicą też ze znakiem minus.
Sr = - NX – dochody netto z własności za granicą.
CAŁKOWITE OSZCZĘDNOŚCI W GOSPODARCE OTWARTEJ
Całkowite oszczędności równe są sumie oszczędności prywatnych, oszczędności państwa oraz

oszczędności reszty świata:
S c  S p  S g  S r  Y  V  F  N  T   C   T  F  N   G    Ex  Imp  V 
Co redukuje się do postaci:
S c  Y  C  G  Ex  Imp
CAŁKOWITE OSZCZĘDNOŚCI W GOSPODARCE OTWARTEJ
Wróćmy teraz do podstawowej tożsamości:
Y = C + I + G + (EX-IMP)
Jeśli obliczymy z tego równania inwestycje otrzymamy:
I = Y – C – G – (EX-IMP)
Stąd:
I=S
Zarówno oszczędności jak i inwestycje są sobie równe. Czyli oszczędności państwa wraz z oszczędnościami
gospodarstw domowych i oszczędnościami reszty świata równają się inwestycjom.
PYTANIA TESTOWE 4
PYTANIA
1) Produkt Narodowy Brutto obliczamy:

A) Odejmując od PKB dochody netto zza granicy.
B) Dodając do PKB dochody netto zza granicy.
C) Mnożąc PKB przez wskaźnik narodowy.
D) Wszystkie powyższe odpowiedzi są błędne.
2) Produkt Krajowy Netto obliczamy:

A) Odejmując od PKB amortyzację.
B) Dodając do PKB amortyzację.
C) Jest on równy amortyzacji za dany rok.
D) Dodając amortyzację do strumienia inwestycji.
3) Produkt Narodowy Netto obliczamy:

A) Dodając do PKB amortyzację.
B) Odejmując od PKB amortyzację.
C) Dodając do PKB dochody netto zza granicy i odejmując amortyzację.
D) Odejmując od PKB dochody netto zza granicy i dodając amortyzację.
PYTANIA TESTOWE 4
PYTANIA
4) Oszczędności prywatne to dochód:

A) Narodowy pomniejszony o konsumpcję.
B) Rozporządzalny pomniejszony o konsumpcję.
C) Po opodatkowaniu powiększony o konsumpcję.
D) Rozporządzalny plus podatki.
5) Oszczędności państwa to dochody państwa:

A) Pomniejszone o dochody z podatków.
B) Z podatków.
C) Pomniejszone o wydatki państwa.
D) Oraz dochody samorządów.
6) Oszczędności reszty świata to:

A) Inwestycje zagraniczne netto.
B) Dochody reszty świata pomniejszone o wydatki na export i import.
C) Saldo bilansu handlowego.
D) Inwestycje zagraniczne netto ze znakiem ujemnym.
PYTANIA TESTOWE 4
PYTANIA
7) Do PKB nie liczymy:

A) Szarej strefy.
B) Konsumpcji.
C) Inwestycji.
D) Wydatków państwa.
8) HDI to:
A) Wskaźnik Rozwoju Społecznego.
B) Human Development and Investment.
C) Nazwa agendy ONZ.
D) Nazwa fundacji zajmującej się badaniem PKB wszystkich krajów świata.
ZADANIE 28
Oszczędności i inwestycje.
POLECENIE
Gospodarka zamknięta, bez udziału państwa, opisana jest

następującymi wzorami:
C = 200 + 0,8Y
I = 300
A) Oblicz PNB w równowadze.

B) Co stałoby się z poziomem PNB w równowadze, gdyby inwestycje
wzrosły o 50?
ZADANIE 28
ODPOWIEDŹ
A)
Y=C+I
Y = 200 + 0,8Y + 300
Y – 0,8Y = 200 + 300
0,2Y = 500
Y = 2.500
B)
ΔY = 1/0,2 x 50 = 5 x 50 = 250
ZADANIE 29
POLECENIE
W gospodarce zamkniętej, bez sektora państwowego związek między

konsumpcją ( C ) i dochodem narodowym ( Y ) przedstawia funkcja :
C = 400 + 0,75 Y.
Oszczędności będą równe zero, gdy dochód narodowy wyniesie :
A) 0
B) 100
C) 300
D) 700
E) 1600
ZADANIE 29
ODPOWIEDŹ
C = 400 + 0,75 Y.
Aby oszczędności były równe zero, to całość dochodu musi być wydatkowana
na konsumpcję a zatem:
Y=C
Y = 400 + 0,75 Y
Y – 0,75 Y = 400
0,25Y = 400
Y = 1 600
GOSPODARKA OTWARTA
GOSPODARKA Gospodarka, w której występuje wymiana towarów i usług oraz przepływ
OTWARTA kapitału z zagranicą.
DEFINICJA XX W gospodarce otwartej występuje zarówno eksport towarów z danego

kraju do innych krajów jak i otwarcie rynku krajowego na towary z
zagranicy.
W gospodarce otwartej społeczeństwo danego kraju jest włączone w

międzynarodowy podział pracy.
MAKROEKONOMIA GOSPODARKI OTWARTEJ
Makroekonomia gospodarki otwartej zajmuje się badaniem wpływu

rynków zagranicznych na gospodarkę krajową. Głównymi kanałami
wpływu są kurs walutowy, wymiana handlowa i przepływ kapitału.
JAK ZMIERZYĆ POZIOM
OTWARTOŚCI GOSPODARKI?
MIERNIK OTWARTOŚCI GOSPODARKI
Najczęściej stosowanym miernikiem jest udział eksportu (importu) w PKB.

Jednak w dzisiejszych czasach coraz większego znaczenia nabierają
powiązania gospodarcze z zagranicą za pośrednictwem rynków finansowych.
Dlatego są opracowywane alternatywne mierniki, jak np. Open Markets Index
(OMI) opracowywany przez Międzynarodową Izbę Handlową, w którym
uwzględnia się takie charakterystyki, jak otwarcie na wymianę handlową z
zagranicą, politykę handlową, otwartość na bezpośrednie inwestycje
zagraniczne (BIZ), poziom infrastruktury dla handlu.
JAKIE SĄ KORZYŚCI I
NIEKORZYŚCI OTWARCIA
SIĘ GOSPODARKI?
KORZYŚCI I NIEKORZYŚCI OTWARCIA SIĘ GOSPODARKI
Specjalizowanie się uczestników życia gospodarczego (a także całych krajów) w wytwarzaniu niektórych tylko
dóbr i wymienianie ich na inne dobra zwiększa efektywność gospodarowania. Jest to zjawisko korzystne dla
gospodarki jako całości, czyli na przykład gospodarki światowej. Uzasadnieniem jest tu teoria korzyści
komparatywnych. Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, że nie jest pewne czy wszyscy uczestnicy życia
gospodarczego uzyskują korzyści, i czy są one jednakowe.
Otwarcie się gospodarki oznacza dopuszczenie na krajowy rynek firm zagranicznych, czyli poszerzenie i
zintensyfikowanie konkurencji. Konkurencja z jednej strony pobudza wprowadzenie innowacji technicznych,
organizacyjnych, ponadto wymusza podnoszenie jakości wyrobów i świadczonych usług, co w dłuższej
perspektywie przekłada się na zapewnienie trwałego rozwoju gospodarczego kraju.
Jednak w początkowej otwarcia gospodarki następują zjawiska niekorzystne, gdyż konkurencja często jest
powodem upadku przedsiębiorstw, które znajdują się w trudnej sytuacji lub które miały za mało czasu, aby
dostosować się do nowej sytuacji. Występowanie takich skutków skłania, aby poszukiwać środki, które mogłyby
złagodzić i rozciągnąć w czasie jej oddziaływanie na mało odporną gospodarkę.
KORZYŚCI I NIEKORZYŚCI OTWARCIA SIĘ GOSPODARKI
Oprócz dopuszczenia na rynek krajowy nowej konkurencji otwarcie się gospodarki oznacza
dopuszczenie także kapitału zagranicznego do działalności gospodarczej. Podobnie jak w poprzednich
przypadkach ma to dwojakie skutki dla gospodarki. W przypadków krajów, które borykają się z
trudnościami epoki socjalistycznej np. Polska, dopuszczenie obcego kapitału jest niezbędne do
zmodernizowania przestarzałych urządzeń, wypełnienia luk, jakie się ujawniają po skonfrontowaniu
ze swobodnie ukształtowanym popytem gospodarstw domowych i niezależnych od państwa
przedsiębiorstw. Niekorzystne jest natomiast traktowanie importu kapitału jako źródła zwiększenia
płynności, ponieważ dla rozwoju ważna jest postać realna kapitału (zastosowanie kapitału w działalności
produkcyjnej) nie zaś samo dofinansowanie organizacji gospodarczych. Główne korzyści importu
kapitału polegają zatem na powiększeniu realnych zasobów wytwórczych: kapitał jest nośnikiem
nowych metod wytwarzania i rodzajów produktu.
Kapitał zagraniczny niesie wyższą kulturę pracy i zarządzania.
Kapitał zagraniczny daje kontakty ze światem biznesu, finansów, polityki oraz kultury.
Otwarciu gospodarki towarzyszy także eliminacja negatywnych postaw społeczeństwa jakimi są

ksenofobia oraz zaściankowość, jednak i temu towarzysza pewne niebezpieczeństwa przejawiające się
w naśladowaniu i wcielaniu do społeczeństwa obcych wzorców kulturowych.
DLACZEGO KRAJE
ANGAŻUJĄ SIĘ W WYMIANĘ
HANDLOWĄ?
Kraje różnią się między sobą. Mogą odnosić korzyści z
powodu swojego zróżnicowania, uwzględniając to w
produkcji jakiego dobra są dobre.
Kraje dążą do wykorzystania korzyści skali swojej

produkcji krajowej.
Handel daje narodom m. in. korzyści ze specjalizacji
produkcji, których przyczyną jest absolutna lub
komparatywna przewaga produkcyjności.
ZAŁOŻENIA MODELU DAVIDA RICARDO
Występują dwa kraje i dwa produkty (Kraj i Zagranica)
Istnieje doskonała konkurencja na rynku
Jedynym czynnikiem produkcji jest praca, występuje pełne zatrudnienie
Technologia w każdym kraju jest różna i opisana przez współczynnik nakładów jednostkowych
Nie ma barier handlowych i kosztów transportu
Przyjmuje się, że nie bierze się pod uwagę kosztów transportu
KOSZT ALTERNATYWNY
(koszt utraconych korzyści)
Ilość innego dobra, z której trzeba zrezygnować, aby możliwe stało się wytworzenie dodatkowej jednostki tego
pierwszego dobra.
PRZEWAGA KOMPARATYWNA
(przewaga względna)
Przewaga uzyskana poprzez zdolność do produkowania wyrobu po niższym koszcie, niż jest w stanie robić to konkurent.
PRZEWAGA ABSOLUTNA
Występuje wtedy, gdy dany kraj posiada zdolność wytworzenia większej niż konkurenci ilości danego dobra z danego
zasobu czynników produkcji. Źródłem przewagi absolutnej może być większa obfitość zasobów, ale także wyższa
efektywność nakładów.
PRZEWAGA ABSOLUTNA
Załóżmy, że w krajach A i B jest po 100 pracowników.
Każdy z nich wytwarza dziennie następujące ilości ryb lub wina.
Absolutna przewaga produkcyjności.

KRAJ RYBY WINO
A 1 2
B 2 1
Otóż kraj A ma nad krajem B absolutną przewagę (ang. absolute advantage) produkcyjności w
produkcji wina, a kraj B nad krajem A – w produkcji ryb. Jeśli – wyspecjalizowawszy się – kraj A
będzie wytwarzał tylko wino, a kraj B tylko ryby, łącznie wytworzą dziennie więcej (200 butelek
wina i 200 ryb) niż w sytuacji, kiedy – nie handlując – produkują „wszystkiego po trochu” (150
butelek wina i 150 ryb).
Przewaga absolutna oznacza, że jeden kraj wytwarza dobro niższym kosztem niż drugi kraj.
Nawet, kiedy kraj A ma absolutną przewagę wydajności w produkcji obu dóbr, wymiana może się opłacać!
Przewaga kraju A jest mniejsza (dwukrotna) w produkcji wina niż w produkcji ryb (tu jest ona trzykrotna).
Kraj A jest lepszy w produkcji obu dóbr niż kraj B, jednak kraj B jest „mniej gorszy” w produkcji wina.
Oznacza to przewagę komparatywną (ang. comparative advantage) kraju B w produkcji wina. Dzięki
wymianie dóbr oba kraje mogą osiągnąć korzyści komparatywne. Przeanalizujmy tę sytuację uważnie.
Komparatywna przewaga produkcyjności.

KRAJ RYBY WINO
A 6 2
B 2 1
Ponieważ nakład na wytworzenie 6 ryb jest w kraju A taki sam jak na wytworzenie 2 butelek wina, 1
butelka wina warta jest tu 3 ryby. Podobnie, w kraju B 1 butelka wina warta jest 2 ryby. Innymi słowy,
alternatywny koszt produkcji butelki wina w kraju A (3 ryby) jest większy niż w kraju B (2 ryby).
Przewaga komparatywna oznacza, że jeden kraj wytwarza dobro niższym kosztem alternatywnym
niż drugi kraj.
Komparatywna przewaga produkcyjności.
KRAJ RYBY WINO
A 6 2
B 2 1
W takiej sytuacji każdy kraj powinien specjalizować się w produkcji dobra, w przypadku którego ma
przewagę komparatywną. Cena powinna należeć do przedziału wyznaczonego ustalonymi przed chwilą
kosztami alternatywnymi (2[ryba/wino], 3[ryba/wino]).
Określa ona terms of trade (pol. warunki handlu) obu krajów. Terms of trade decydują o podziale
korzyści z handlu zagranicznego.
PRZYKŁAD
Jeśli kraj A przesunie 4 pracowników z produkcji wina do produkcji ryb, wytworzą oni 24 ryb, a
produkcja wina zmniejszy się o 8 butelek. Te 24 ryby można wymienić na wino (np. po cenie P* = 2,4
[ryba/wino], otrzymując 10 butelek wina, co krajowi A pozwoli zyskać 10 – 8 = 2 butelki. Odwrotnie,
jeśli kraj B przesunie 10 pracowników z produkcji ryb do produkcji wina, to wytworzą oni 10 butelek.
Produkcja ryb zmniejszy się tu o 20 ryb. Za 10 butelek wina kraj B dostanie od kraju A 10 · 2,4 = 24 ryb.
Kraj B zyska zatem 4 ryby.
NA CZYM POLEGA
POLITYKA HANDLOWA W
OTWARTEJ GOSPODARCE?
Polityka handlowa polega na kształtowaniu przez
państwo wielkości importu i eksportu.
Prowadząc politykę handlową, państwo często hamuje

import i wspiera eksport. Import hamują cła i bariery
pozataryfowe, czyli np. ograniczenia ilościowe
(kontyngenty, kwoty importowe), dobrowolne
ograniczenia eksportu, kampanie („Kupuj tylko polskie
produkty!”).
Eksport wspierają np. państwowe subwencje,

ubezpieczanie transakcji eksportowych, tanie kredyty,
informacja dla eksporterów.
CŁA
CŁO
Opłata nakładana przez państwo na towary w związku z ich wywozem i przywozem dokonywanym przez
granice celne państwa, a także ich tranzytem przez jego obszar celny.
Cło nie jest obciążeniem podatkowym, jest daniną publiczną.
Cło pobierane może być w celu:

 zwiększenia wpływów do budżetu państwa; typowym przykładem takiego zastosowania jest nałożenie opłat
na sprowadzanie towarów nieprodukowanych w danym kraju, ponieważ nie występuje wówczas motyw ochrony
rodzimych producentów
 ochrona rynku wewnętrznego i rodzimych producentów przed towarami wyprodukowanymi za granicą
 wywierania nacisku na partnera handlowego w zakresie zmiany (bądź zaniechania zmiany) warunków
wymiany handlowej; przykładem takiego zastosowania są cła retorsyjne.
RODZAJE CEŁ
PODZIAŁ WEDŁUG KIERUNKU RUCHU TOWARÓW
 CŁO IMPORTOWE – jego zadaniem jest ochrona produkcji krajowej oraz zwiększenie dochodów państwa.
 CŁO EKSPORTOWE – jest nakładane głównie na surowce, w celu zachęcania do ich przetwarzania w kraju.
Powoduje ono wzrost cen produktów krajowych za granicą. Nakładanie ceł eksportowych może powodować
pogorszenie bilansu handlowego poprzez zmniejszenie eksportu. Tego typu cła stosuje się jedynie w krajach
rozwijających się o monokulturowym charakterze gospodarki, gdyż może ono wówczas zastępować podatki,
których pobieranie wymagałoby tworzenia kosztownego systemu podatkowego.
 CŁO TRANZYTOWE – była to opłata nakładana na zagranicznych kupców przejeżdżających przez dany
kraj. Jest ono stosowane bardzo rzadko, ponieważ brak ceł przewozowych może stać się czynnikiem skłaniającym
do wyboru tranzytu przez dany kraj, co może przynieść duże wpływy z udostępnienia sieci transportowej oraz
środków transportu. W wielu krajach, w tym także w Polsce, dochody te stanowiły znaczną część wpływów
budżetowych.
RODZAJE CEŁ
PODZIAŁ WEDŁUG RODZAJU TOWARÓW OBCIĄŻONYCH CŁEM
 CŁA PREFERENCYJNE – ustalane są na poziomie niższym niż normalnie.

 CŁA DYSKRYMINACYJNE – ustalane są na poziomie wyższym niż normalnie:
 cła retorsyjne – stosowane są jeżeli cło stanowi jeden rodzaj represji stosowany wobec innego państwa z
tytułu niekorzyści odnoszonych w wymianie towarowej (cło odwetowe).
 cła wyrównawcze – ich celem jest niwelowanie efektu udzielanych zagranicą subsydiów eksportowych. W
handlu zagranicznym stosuje się subwencje, dotacje, subsydia eksportowe. Subsydia eksportowe dzieli się na
pośrednie i bezpośrednie. Subsydia bezpośrednie udzielane są w trzech formach: jako premia udzielana
proporcjonalnie do wielkości eksportu, jako kwota różnicy pomiędzy ceną wewnętrzna (wyższą) a cena
światową (niższą), i jako zwrot kosztów transportu.
 cła antydumpingowe – celem jest przeciwdziałanie skutkom dumpingu, czyli sprzedaży towarów
eksportowych zagranicą po cenach niższych niż w kraju, którego celem może być dążenie do opanowania
nowych rynków zbytu lub utrzymywanie się na tej samej pozycji przez stopniowe eliminowanie z niego
konkurentów.
RODZAJE CEŁ
PODZIAŁ WEDŁUG SPOSOBU OKREŚLANIA WYSOKOŚCI CEŁ
 CŁO AD VALOREM – określone w procentach w stosunku do wartości towaru.

 CŁO SPECYFICZNE – stawka celna podawana jest w odniesieniu do ilości towaru (np. 2 zł od tony węgla).
 CŁO KOMBINOWANE (MIESZANE) – ustalone w zależności od wartości i ilości towarów.
PODZIAŁ WEDŁUG CHARAKTERU EKONOMICZNEGO

 CŁO FISKALNE – zapewniają państwu odpowiednie dochody. Obecnie rola fiskalna ceł nie jest dominująca.
 CŁO OCHRONNE – jego celem jest ochrona produkcji krajowej przed konkurencją zagraniczną.
 CŁO EKSPANSYWNE – ma na celu utrzymanie wysokich cen na rynku wewnętrznym.
 CŁO WYCHOWAWCZE – celem tych ceł jest stworzenie krajowemu przemysłowi jeszcze nieistniejącemu
warunków, w których opłacalne stałoby się podjęcie czy zwiększenie produkcji. Przedmiotem ochrony nie jest cały
przemysł krajowy, lecz nowe gałęzie i branże.
JAK DZIAŁAJĄ CŁA?
Popatrzmy na rysunek (a). Linie S i D ilustrują krajowe podaż i popyt na motorynki. Cena światowa motorynek
wynosi P1. Po takiej cenie niewielki kraj może nabyć na świecie dowolną liczbę motorynek. Jeśli nic nie
przeszkadza handlowi, cena motorynek w takim kraju wyniesie P1. Krajowi producenci zaoferują Q1 motorynek.
Krajowi nabywcy zgłoszą zapotrzebowanie na Q4. Import będzie równy AB.
Otóż po nałożeniu cła w wysokości P2 – P1 cena motorynki na rynku krajowym wzrośnie do P2.
Krajowi producenci zaoferują ilość Q2. Krajowi nabywcy zgłoszą zapotrzebowanie na Q3. Import motorynek
wyniesie CF. Cło doprowadzi do wzrostu produkcji producentów krajowych i zmniejszenia się importu.
JAK DZIAŁAJĄ CŁA?
Natomiast rysunek (b) pokazuje nieefektywność (trójkąty CAG, FHB) i redystrybucję dochodów (czworoboki CFHG i P2P1AC)
spowodowane wprowadzeniem cła. Pole trójkąta CAG odpowiada stracie w postaci nadwyżki kosztu wyprodukowania ilości Q1Q2
dobra w kraju (jego miarą są ceny odpowiadające fragmentowi AC linii podaży) nad ceną światową (P1), po której można by kupić
to dobro. Trójkąt FHB to strata, będącą skutkiem zaniechania importu ilości Q3Q4 dobra. Wszak za motorynki te nabywcy chcieli
płacić więcej (zob. ceny odpowiadające fragmentowi FB linii popytu) od ceny, po której można było je kupić (P1). Natomiast obszar
CGHF odpowiada przychodom budżetu z cła (importowana ilość dobra razy stawka cła, CF•(P2-P1)), a obszar P2P1CA dodatkowym
zyskom producentów (spowodowany cłem przyrost ceny razy dotychczas sprzedawana ilość, (P2-P1)•Q1, plus utarg ze sprzedaży
dodatkowej ilości dobra, P2•(Q2-Q1) minus koszt jej wyprodukowania, AQ1Q2C). Pieniądze te pochodzą z kieszeni nabywców.
JAK DZIAŁAJĄ SUBWENCJE EKSPORTOWE?
Subwencja eksportowa jest dopłatą, którą państwo wypłaca eksporterowi towaru, zachęcając go do zwiększenia eksportu.
Na rysunku (a) światowa cena motorynek, P1, przewyższa cenę krajową, a eksport wynosi AB. Państwo dopłaca eksporterom kwotę
P1-P2 do ceny każdej wyeksportowanej motorynki, więc dla eksportera cena motorynki sprzedanej za granicą podnosi się z P 1 do P2.
Cena nie jest różnicowana, zatem zapotrzebowanie w kraju spada z Q2 do Q1, oferta rośnie z Q3 do Q4, a eksport zwiększa się do
CF.
JAK DZIAŁAJĄ SUBWENCJE EKSPORTOWE?
Na rysunku (b) widzimy nieefektywność (trójkąty ACG i BFH) i redystrybucję dochodów (czworobok P2P1BF) spowodowaną
subwencją eksportową. Pole ACG pokazuje koszt zmniejszenia się konsumpcji krajowej. Przecież za motorynki z przedziału Q 1Q2
nabywcy byli skłonni płacić więcej niż wynosiła ich cena światowa. Z kolei pole BFH odpowiada nadwyżce kosztów wytworzenia
motorynek z przedziału Q3Q4 nad ceną, P1, po której można je nabyć na świecie. Natomiast obszar P2P1BF odpowiada dodatkowym
dochodom eksporterów (spowodowany subwencją wzrost ceny razy dotychczas sprzedawana ilość, (P2-P1)•Q3 plus utarg ze
sprzedaży dodatkowej ilości dobra, P2•(Q4-Q3) minus koszt jej wyprodukowania, BFQ4Q3). Pieniądze te pochodzą od podatników i
krajowych nabywców dobra.
PROTEKCJONIZM W GOSPODARCE OTWARTEJ
Protekcjonizm to polityka handlowa, której celem jest ochrona rynku krajowego przed towarami z zagranicy. Protekcjonizm jest
przeciwieństwem wolnego handlu.
Celem protekcjonizmu jest ochrona rynku krajowego przed towarami z zagranicy.
Zwolennicy protekcjonizmu używają wielu argumentów:
Argument o ochronie miejsc pracy

Argument o taniej pracy za granicą
Argument o „młodych” sektorach gospodarki (ang. infant industries)
Argument o dumpingu
Argument o bezpieczeństwie kraju
Argument o ochronie wsi, rzemiosła itp.
Argument o ochronie kultury narodowej
Argument o „strategicznej polityce handlowej”
17
KURS WALUTOWY
O wielkości eksportu i importu decyduje m. in. kurs walutowy. Zależy od niego
również skuteczność polityki gospodarczej (w tym polityki handlowej).
KURS
Kurs walutowy jest relacją wymienną pieniądza jednego kraju na pieniądz innego
WALUTOWY kraju.
DEFINICJA XXI Kurs walutowy stanowi cenę waluty jednego kraju wyrażoną w walucie innego kraju.
Określa on siłę nabywczą (międzynarodową wartość) jednej waluty w stosunku do
innej waluty.
Kurs walutowy oznacza zwykle liczbę jednostek waluty obcej płaconych za jednostkę
waluty krajowej (bezpośrednio). Kurs można też określać odwrotnie (pośrednio), jako
liczbę jednostek waluty krajowej płaconych za jednostkę waluty obcej. Tak (pośrednio,
a nie bezpośrednio) – inaczej niż np. w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych -
jest wyrażany kurs złotego. 22 maja 2019 r. kurs złotego w stosunku do euro wynosił
4,30 PLN/EUR.
Mówiąc najogólniej, kurs walutowy zależy od relacji popytu na daną walutę do podaży
tej waluty na rynku walutowym.
Rynek walutowy jest systemem współzależnych transakcji kupna i sprzedaży

waluty krajowej za waluty obce.
KURS WALUTOWY
FUNKCJE KURSU WALUTOWEGO
Podstawowe:
informacyjna – informuje o cenie walut obcych. Jest to informacja bezpłatna, wykorzystywana przy podejmowaniu decyzji przez
przedsiębiorców i inne podmioty, a także będąca istotnym elementem planowania i zarządzania zarówno na szczeblu państwa, jak i
poszczególnych podmiotów. Funkcja ta pozwala także ocenić opłacalność lokowania pieniądza w innej walucie,
cenotwórcza – kurs przenosi zagraniczne układy cen na układ krajowy wraz ze wszystkimi wynikającymi stąd ekonomicznymi
konsekwencjami dla gospodarki światowej. Znaczenie tej funkcji rośnie na skutek wzrostu mobilności ludności czy liberalizacji
handlu.
Pozostałe:
współczynnika efektywności wymiany – gdy ceny i koszty ustalane są w różnej walucie,
regulatora wymiany – zmniejszenie lub zwiększenie efektywności wymiany łączy się ze zmniejszeniem lub zwiększeniem liczby i
wartości zawieranych transakcji,
 instrumentu polityki gospodarczej – aby kurs walutowy był instrumentem polityki gospodarczej, musi być podatny na wpływy
władz publicznych w kraju. Władze monetarne mając możliwość kształtowania kursu walutowego, mogą stanowić bądź wspierać
określone tendencje zmian,
instrumentu gier finansowych – zróżnicowanie kursów walutowych w przestrzeni i w czasie pozwala na dokonywanie różnego
rodzaju transakcji walutowych, np. transakcje arbitrażowe, opcje walutowe, transakcje future,
 kryterium porównywalności gospodarek i dochodów – kursy pełnią funkcję jakby wspólnego mianownika przy porównywaniu
wartości wyrażonych w różnych walutach.
KURS WALUTOWY
PRZYCZYNY WAHAŃ KURSU WALUTOWEGO
Wyróżnia się różnorodne czynniki oddziałujące na wysokość i zmiany kursu. Ekonomiczne to:
podaż walut obcych na krajowym rynku,
popyt na waluty obce,
różnice stóp procentowych oraz stóp inflacji na rynku obcym i krajowym,
stopień reglamentacji waluty,
polityka walutowa,
stan gospodarki kraju oraz jego partnerów gospodarczych.
Polityczne to:
sytuacja międzynarodowa,
napięcia polityczne.
Psychologiczne to:
związane z oczekiwaniami dotyczącymi przyszłego stanu gospodarki.
KURS WALUTOWY
Zależności między popytem i podażą waluty krajowej, a jej kursem widać na poniższym rysunku. Linia D ilustruje popyt na złote, a
linia S – ich podaż. Francuzi, Hiszpanie, Niemcy itd. chcą wymienić na złote tym więcej euro, im mniej muszą za nie płacić
(ceteris paribus).
Linia popytu na złote ma zatem typowe, ujemne nachylenie. Odwrotnie, Polacy są gotowi wymienić na euro tym więcej złotych, im
więcej euro dostają za każdą złotówkę. Linia podaży złotych wznosi się do góry.
Od czego zależą popyt na walutę krajową i jej podaż?

Popyt powstaje, gdy cudzoziemcy (np. przedsiębiorstwa i obywatele Europy) chcą nabyć polskie dobra. Zapłata zwykle następuje w
złotych. Aby je zdobyć, zainteresowani wymieniają w bankach euro na polską walutę. Im większe jest zapotrzebowanie zagranicy
na polskie towary (a zatem, im większy jest nasz eksport), tym większy jest popyt na naszą walutę. Podobnie jest wtedy, gdy
Europejczycy chcą kupić polskie aktywa finansowe (np. bony Skarbu Państwa) i rzeczowe (np. fabryka celulozy).
Z kolei przyczyną pojawienia się podaży polskiej waluty jest zwykle zamiar
nabycia przez polskie przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe zagranicznych
towarów. Kiedy następuje import dóbr niemieckich do Polski, aby zapłacić, krajowy
importer wymienia w banku złote na euro.
Równowaga na rynku walutowym oznacza, że zapotrzebowanie na walutę
krajową jest równe jej zaoferowanej ilości. Na rysunku po lewej takiemu stanowi
odpowiada punkt E0, w którym zapotrzebowanie na złote i zaoferowana ilość
złotych są równe Q0, a kurs walutowy wynosi ε0.
RODZAJE KURSU WALUTOWEGO
Stały i płynny kurs walutowy
O reakcji kursu walutowego na zmiany popytu na walutę krajową i (lub) jej podaży decyduje sposób jego ustalania. Przypadki
skrajne to kurs całkowicie płynny i kurs całkowicie stały. Rzeczywiste systemy kursowe są zwykle ich odmianami.
O poziomie kursu płynnego decydują popyt i podaż na rynku waluty (a).
Stały kurs ustala państwo, zobowiązując się do jego obrony (b).

Powiedzmy, że Niemcy chcą zwiększyć zakupy w naszym kraju. Na rysunku (a) linia popytu na polską walutę przesuwa się wtedy
do położenia D’. Pojawia się nadwyżka zapotrzebowania na złote nad ich zaoferowaną ilością. Na rysunku odpowiada jej odcinek
E0A. Efektem jest presja na wzrost kursu złotego. Jeśli kurs walutowy kształtuje się swobodnie, dojdzie do wzrostu ceny złotego
do nowego poziomu równowagi, np. z 0,25 EUR/PLN do 0,3 EUR/PLN, czyli do umocnienia się jego międzynarodowej wartości.
Na rysunku chodzi o wzrost kursu z poziomu ε0 do poziomu ε1.
Odwrotnie, kiedy popyt Niemców na polskie towary się zmniejszy, linia popytu na złote przesunie się w lewo. Nadwyżka podaży
naszej waluty sprawi, że kurs złotego spadnie poniżej ε0.
A jak zmieni się kurs, gdy przesunie się linia podaży waluty krajowej?
Powiedzmy, że na rysunku (a) zajmuje ona pozycję S’ (Polacy polubili zagraniczne towary).
Przy niezmienionym kursie powstaje nadwyżka podaży złotych, znowu równa odcinkowi E0A. Wymusi ona spadek kursu do ε2
(np. z 0,25 EUR/PLN do 0,2 EUR/PLN). Jeśli zaś linia podaży złotych przesunie się w lewo (np. w wyniku spadku popytu
Polaków na zagraniczne towary), pojawi się nadwyżka zapotrzebowania na złote. Przy płynnym kursie walutowym doprowadzi
ona do wzrostu kursu waluty krajowej ponad ε0 i wzmocnienia jej siły nabywczej wobec euro.
Natomiast przy stałym kursie waluty, nierównowaga na rynku walutowym nie powoduje zmiany kursu. Załóżmy, że w wyniku
wzrostu zainteresowania Niemców polskimi towarami linia popytu na naszą walutę przesuwa się do położenia D’ na rysunku (b).
Na rynku walutowym powstaje nadwyżka zapotrzebowania na złote równa odcinkowi E0A. Jest ona przyczyną presji na wzrost
kursu złotego. Otóż w takiej sytuacji, broniąc kursu krajowego pieniądza, bank centralny dostarczy na rynek brakującą ilość
złotówek, sprzedając je za euro. Oczywiście dodatkowa podaż krajowego pieniądza musi być równa długości odcinka E0A.
Zwiększa się wtedy podaż pieniądza w Polsce, a także polskie rezerwy dewizowe.
Odwrotny proces zachodzi, kiedy maleje niemiecki popyt na polskie towary. Na rysunku linia popytu na złote przesuwa się wtedy
do położenia D”. Na rynku walutowym powstaje nadwyżka oferty złotych, równa długości odcinka BE0. Pojawia się presja na
obniżkę kursu waluty krajowej, czyli na zmniejszenie jej wartości w stosunku do euro. Tym razem bank centralny skupuje
nadwyżkę złotych, dostarczając w zamian odpowiednie ilości euro. W efekcie zmniejszają się krajowa podaż pieniądza i rezerwy
dewizowe kraju.
KURS WALUTOWY
ZMIANY KURSU WALUTOWEGO
Przy płynnym kursie walutowego może dojść do aprecjacji lub deprecjacji.
Aprecjacja i deprecjacja to – odpowiednio - spowodowany działaniem rynku wzrost i spadek

międzynarodowej wartości (siły nabywczej) waluty w stosunku do innych walut.
Natomiast przy kursie stałym powodem zmiany kursu jest zwykle silna presja „sił rynkowych”.
Bywa, że bank centralny, np. z powodu małych rezerw walutowych, nie może się jej oprzeć. Dochodzi wtedy do
dewaluacji lub rewaluacji.
Dewaluacja (rewaluacja) oznaczają skokowe, administracyjne zmniejszenie (zwiększenie)

międzynarodowej wartości waluty.
Aprecjacja i rewaluacja są podobne, ponieważ oznaczają wzrost międzynarodowej wartości waluty krajowej.
Analogicznie, deprecjacja i dewaluacja oznaczają spadek międzynarodowej siły nabywczej waluty krajowej.
NOMINALNY VS REALNY KURS WALUTOWY
NOMINALNY KURS WALUTOWY
Nominalny kurs walutowy oznacza zwykle liczbę jednostek waluty obcej płaconych za jednostkę waluty krajowej (bezpośrednio). Kurs można
też określać odwrotnie (pośrednio), jako liczbę jednostek waluty krajowej płaconych za jednostkę waluty obcej. Tak (pośrednio, a nie
bezpośrednio) – inaczej niż np. w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych - jest wyrażany kurs złotego. 25 maja 2017 r. kurs złotego w
stosunku do euro wynosi 4,17 PLN/EUR.
REALNY KURS WALUTOWY

Realne i nominalne kursy walutowe są ze sobą ściśle powiązane. Przypuśćmy, że kilogram brytyjskiej pszenicy kosztuje 1 funta, a kilogram
pszenicy amerykańskiej aż 3 dolary.
Jaki jest realny kurs wymiany brytyjskiej i amerykańskiej pszenicy?
W celu znalezienia odpowiedzi na to pytanie musimy najpierw użyć nominalnego kursu walutowego, aby przeliczyć ceny na wspólną walutę.
Jęśli nominalny kurs walutowy wynosi 2 dolary na funta, cena brytyjskiej pszenicy, równa 1 funt za kilogram, jest równoważna cenie 2 dolary za
kilogram. Ponieważ amerykańska pszenica kosztuje 3 dolary, cena brytyjskiej pszenicy wynosi tylko 2/3 ceny pszenicy amerykańskiej. Realny
kurs walutowy jest równy 2/3 kilogram pszenicy amerykańskiej za kilogram pszenicy brytyjskiej.
REALNY KURS WALUTOWY = (NOMINALNY KURS WALUTOWY x CENA KRAJOWA) / CENA ZAGRANICZNA
CASE STUDY
Powiedzmy, że nominalny kurs złotego do dolara maleje.

Za każdego dolara trzeba płacić więcej złotych, a za
każdego złotego – mniej dolarów.
Jednocześnie ceny w Polsce rosną szybciej niż w USA.
Jak zmieni się cenowa konkurencyjność polskich

towarów w USA i amerykańskich towarów w Polsce?
CASE STUDY
Spadek kursu złotego czyni polskie towary tanimi. Tona węgla, która na Śląsku kosztuje np. 1 000 zł, po spadku kursu z 0,25
[USD/PLN] do 0,2 [USD/PLN] będzie kosztowała nie 250 USD, a 200 USD.
Jednak jeśli jednocześnie cena tony śląskiego węgla wzrasta z 1 000 zł do 1 500 zł, a cena węgla w USA się nie zmienia, mimo
spadku kursu złotego za tonę polskiego węgla Amerykanie muszą płacić aż 300 USD. Oznacza to spadek cenowej
konkurencyjności polskiego węgla w USA.
Odwrotnie, spadek kursu złotego czyni amerykańskie towary droższymi dla Polaków, lecz względny spadek cen w USA ma
przeciwne skutki.
Zauważmy, że o cenowej konkurencyjności towaru decydują zmiany iloczynu

εn∙Pk/Pz
εn to nominalny kurs waluty krajowej;
Pk to krajowa cena dobra
Pz to cena takiego samego dobra za granicą
Oznacza on relację wyrażonych w pieniądzu zagranicznym cen tego samego dobra (porcji dóbr) w kraju (εn∙Pk) i za granicą (Pz).
Jeśli jest ona mniejsza od 1, dobro w kraju jest tańsze niż za granicą.
Iloczyn εn∙Pk/Pz nazywamy realnym kursem walutowym, εr (εr = εn∙Pk/Pz).
Realny kurs walutowy jest relacją wymienną innych niż pieniądz towarów z różnych krajów.
CO TO JEST INDEKS
BIG MACA?
INDEKS BIG MACA
Na przykładzie cen Big Maca i Indeksu Big Maca
W styczniu 2016 roku w US Big Mac kosztował średnio 4.9 USD. W Chinach cena Big Maca w tym samym okresie wyniosła 18
CNY (juan chiński).
Jeżeli 1 CNY wart był 0.15 USD (nominalny kurs), to chiński Big Mac dla Amerykanina kosztował 18 CNY * 0.15 USD/CNY=2.7
USD.
Porównując cenę amerykańskiego i chińskiego Big Maca widzimy, że amerykański Big Mac kosztuje realnie znacznie więcej niż
chiński.
Oznacza to, że przy danych cenach, cena Big Maca w Chinach wyniosła 2.7/4.9= 0.55 ceny Big Maca w US, co oznacza, że 1 Big
Maca chińskiego mogliśmy wymienić tylko na 0.5 Big Maca amerykańskiego (bądź jednego Big Maca amerykańskiego na
4.9/2.7=1.8 Big Maca chińskiego).
Formalnie, realny kurs walutowy dany jest jako: εn∙Pk/Pz

gdzie na przykładzie cen Big Maca w US i Chinach:
Pk – cena Big Maca w Chinach (w CNY),
Pz – cena Big Maca w US (w USD),
εn – nominalny kurs walutowy USD/CNY
INDEKS BIG MACA
Na przykładzie cen Big Maca i Indeksu Big Maca
Jeżeli realny kurs walutowy jest stosunkowo wysoki (niski), to dobra zagraniczne (tu: amerykańskie) są
stosunkowo tanie (drogie), a dobra krajowe (tu: chińskie) są stosunkowo drogie (tanie).
Jeżeli realny kurs walutowy jest stosunkowo wysoki (niski), to dobra zagraniczne są stosunkowo tanie (drogie)
 Import rośnie (spada), a dobra krajowe są stosunkowo drogie (tanie)  Eksport spada (rośnie).
Indeks Big Maca jest ściśle związany z realnym kursie walutowym. Jeżeli w US Big Mac kosztował średnio 4.9
USD, a w Chinach – przy danym kursie nominalnym – 2.7 USD, to realny kurs walutowy wyniósł 0.55, a indeks
Big Maca przyjmuje wartość (4.9 – 2.7)/ 4.9 = 45%. Wartość ta mówi, że cena juana chińskiego był zaniżona o
45%.
Poniżej znajdują się wartości Indeksu Big Maca dla 2016 roku.
18
MIĘDZYNARODOWE
PRZEPŁYWY
KAPITAŁU
Międzynarodowy przepływ kapitału – wszystkie transakcje kapitałowe dokonane
MIĘDZYNARODWE między krajowymi i zagranicznymi podmiotami gospodarczymi, które powodują
zmianę wysokości lub struktury salda należności i zobowiązań danej gospodarki
PRZEPŁYWY narodowej wobec zagranicy, czyli jej pozycji zagranicznej netto.
KAPITAŁU Transakcje tego typu odnotowywane są w bilansie kapitałowym, tworząc część bilansu
DEFINICJA XXII płatniczego określonego kraju.
Kapitał powstaje w krajach, których społeczeństwa więcej wytwarzają, niż konsumują.

Im więcej wytworzonego dochodu narodowego w danym kraju jest akumulowane, tym
szybciej narastają zasoby kapitału.
Niektóre kraje nie są w stanie zapewnić wystarczającej wielkości kapitału, więc

korzystają z tzw. akumulacji zewnętrznej.
Międzynarodowy przepływ kapitału, to wyłącznie odnotowany w bilansie płatniczym

ruch siły nabywczej przez granicę.
Najlepiej dla kraju przyjmującego kapitał jest, gdy pozostaje na stałe. Wówczas zyski z
tego kapitału mogą być reinwestowane na miejscu, bez ich repatriacji (odsyłania do
kraju pochodzenia kapitału).
MIĘDZYNARODOWE PRZEPŁYWY KAPITAŁU
Można wyróżnić trzy podstawowe etapy przepływu kapitału w historii gospodarki światowej:
Na przełomie średniowiecza i ery nowożytnej – obserwowano jednokierunkowy przepływ kapitału, bezpowrotne

transfery z Europy na tereny Ameryki Północnej, Australii i Nowej Zelandii.
Okres kolonializmu – była to wielka fala emigracji kapitału charakteryzująca się tymczasowym, nie trwałym
przepływem. Lokowanie następowało nie według zasad tworzenia spójnej gospodarki wewnętrznej o szerokiej
infrastrukturze, lecz w wybranych dziedzinach, umożliwiających eksploatację surowców mineralnych (zwykle
rabunkową) oraz eksploatację siły roboczej.
Od upadku kolonializmu do dnia dzisiejszego – przepływ kapitału następuje w formie trwałej lub tymczasowej.
Istotną cechą jest dominująca rola korporacji transnarodowych. Zdecydowana większość przepływu kapitału w
gospodarce światowej omijała rejony krajów rozwijających się, jak też krajów przechodzących transformację
ustrojową. Zmieniło się to, gdy wystąpiło zjawisko offshoringu, czyli „ucieczki” tradycyjnych przemysłów do
krajów rozwijających się
i średnio rozwiniętych.
KLASYFIKACJA PRZEPŁYWU KAPITAŁU
1. Przyjmując za czas (okres), na jaki następuje wywóz
lub przywóz kapitału:
Krótkookresowy ruch kapitału - jeżeli okres spłaty wywiezionego
lub przywiezionego kapitału nie przekracza 1 roku
(kredyty handlowe, niektóre rodzaje kredytów finansowych
oraz krótkookresowe lokaty na rynku walutowym).
Długookresowy ruch kapitału - jeżeli okres spłaty wywiezionego

lub przywiezionego kapitału przekracza 1 rok. Wywóz kapitału
ze źródeł prywatnych może mieć zarówno charakter długookresowy,
jak i krótkookresowy.
2. Według pochodzenia kapitału:
Wywóz kapitału ze źródeł publicznych - budżety różnego rodzaju agend
rządowych, budżety lokalne, budżety organizacji międzynarodowych. Kredyty
z tych źródeł są udzielane przede wszystkim z myślą o osiąganiu celów
makroekonomicznych lub regionalnych (np. aktywizacji eksportu z danego
kraju czy regionu).
Wywóz kapitału ze źródeł prywatnych - wszelkie formy wywozu kapitału
przez przedsiębiorstwa, banki komercyjne i osoby prywatne. Jedynym z
zasadniczych celów jest tu osiągnięcie zysku.
3. Według formy wywożonego kapitału:
lokaty na rynku walutowym,
kredyty handlowe,
inwestycje portfelowe,
kredyty finansowe,
inwestycje bezpośrednie.
LOKATY W RYNKU WALUTOWYM
Obejmują krótkookresowe lokowanie kapitału na zagranicznym
rynku w formie depozytów krótkoterminowych oraz niektórych
papierów wartościowych z myślą o uzyskaniu zysku większego
niż możliwy do osiągnięcia na rynku krajowym.
Podstawą zysku są występujące między poszczególnymi krajami

różnice w stopie procentowej oraz różnice kursowe.
KREDYTY HANDLOWE
KREDYTY ZWIĄZANE BEZPOŚREDNIO Z WYMIANĄ TOWAROWĄ
Kupieckie – udzielane przez eksportera importerowi i często są

elementem zwiększającym konkurencyjność danego towaru.
Bankowe - udzielane przez banki bankom zagranicznym

lub przedsiębiorstwom zagranicznym. Odgrywają szczególną rolę
w obrocie gotowymi obiektami przemysłowymi, statkami,
samolotami, jak również w stosunkach krajów
uprzemysłowionych z krajami rozwijającymi się.
INWESTYCJE PORTFELOWE
To długookresowe lokaty w zagranicznych papierach wartościowych,
a zwłaszcza obligacjach i akcjach, w celu osiągnięcia dochodu wyższego niż z krajowych
papierów wartościowych w postaci dywidend i odsetek, wyników gry giełdowej z tytułu różnic
kursów walutowych.
W XIX i na początku XX wieku inwestowanie w obligacje zagraniczne było najważniejszą formą

wywozu kapitału.
Etapy:
 zakup przez inwestorów zagranicznych obligacji emitowanych przez bank centralny czy rząd
danego kraju,
 zakup akcji zagranicznych przedsiębiorstw.
Współcześnie odgrywają zdecydowanie mniejszą rolę w przepływach kapitałowych.

Wywozu kapitału w postaci inwestycji portfelowych nie da się jednak wytłumaczyć różnicą stopy zysku
występującą między dwoma krajami.
Odpowiedzią jest natomiast teoria portfolio.
Inwestor może osiągnąć wyższą stopę zysku przy danym ryzyku

lub daną stopę zysku przy danym lub mniejszym ryzyku gdy dysponuje portfelem akcji zróżnicowanym w ściśle
określony sposób.
Motywy wpływające na decyzje inwestorów

odnośnie inwestycji portfelowych:
 poziom ryzyka lokaty,

 korzyści wynikające z różnic w kursach walutowych,
 łatwość prowadzenia gry giełdowej,
 wyższa stopa procentowa,
 zwolnienia od opodatkowania dochodów uzyskanych na giełdzie.
TEORIA PORTFOLIO
PRZYKŁADOWY WYGLĄD KRZYWEJ PORTFELI EFEKTYWNYCH
KREDYTY FINANSOWE
Kredyty finansowe to postawienie do dyspozycji kredytobiorcy określonych środków
finansowych bez ograniczenia dotyczącego
sposobu ich spożytkowania.
Są to głównie kredyty udzielane przez banki, a niekiedy

agendy rządowe i organizacje. Organizacje międzynarodowe częściej udzielają
kredytów na osiągnięcie konkretnego celu np.:
 zrekompensowanie strat wynikłych z załamania cen podstawowego towaru
eksportowego,
 stabilizację waluty,
 finansowanie konkretnych przedsięwzięć inwestycyjnych.
Kredyty finansowe obarczone są ryzykiem.

INWESTYCJE BEZPOŚREDNIE
Podejmowanie od podstaw samodzielnej działalności gospodarczej za granicą lub
przejmowanie kierownictwa już istniejącego przedsiębiorstwa w celu osiągania zysku i
innych korzyści.
Kierowanie działalnością gospodarczą za granicą jest cechą odróżniającą inwestycje

bezpośrednie od inwestycji portfelowych (brak pakietu kontrolnego akcji).
Wspólną cechą obu tych form wywozu kapitału jest to, że zarówno inwestycje
bezpośrednie jak i portfelowe prowadzą do zaangażowania wywiezionych środków w
działalności gospodarczej.
MOTYWY INWESTYCJI BEZPOŚREDNICH
 Chęć poszerzenia rynków zbytu, chęć ekspansji na rynek światowy – w zależności od

stopnia liberalizacji rynku.
 Tańsza siła robocza – ważnym elementem jest przeanalizowanie wydajności pracy.
 Ulgi podatkowe i inne formy zachęt finansowych oraz ułatwienia
w pokonywaniu barier w handlu zagranicznym.
 Niższe koszty surowców, energii i materiałów.
STEREOTYPY DOTYCZĄCE
INWESTYCJI BEZPOŚREDNICH
 Kupowanie przez korporacje transnarodowe zakładów produkcyjnych danej gałęzi w
celu ich zamknięcia.
 Stosowanie cen transferowych oraz innych sposobów uchylania się od podatków.
 Przenoszenie do krajów słabiej rozwiniętych zakładów uciążliwych dla środowiska.
 Dążenie do osiągania wysokich zysków bez względu na skutki
dla ludności danego kraju.
ZNACZENIE INWESTYCJI BEZPOŚREDNICH
W GOSPODARCE ŚWIATOWEJ
 Inwestycje bezpośrednie odgrywają bardzo dużą rolę
w gospodarce światowej. Od 1985 r. następuje ich dynamiczny
wzrost, a ich suma powiększa się szybciej niż tempo wzrostu
PKB.
 W efekcie w początkach lat dziewięćdziesiątych XX wieku

skumulowana wielkość inwestycji zagranicznych stanowiła
8% światowego PKB.
ZNACZENIE INWESTYCJI BEZPOŚREDNICH
W GOSPODARCE ŚWIATOWEJ
WSKAŹNIKI KONKURENCYJNOŚCI:
 koszty siły roboczej w przemyśle,
 wydajność pracy w przemyśle,
 ceny energii dla przedsiębiorstw,
 czynsz za biuro,
 ceny rozmów telefonicznych,
 podatek od przedsiębiorstw,
 podaż wykwalifikowanej siły roboczej,
 podaż wykwalifikowanych inżynierów.
CZYNNIKI WZROSTU
INWESTYCJI ZAGRANICZNYCH
 Postęp techniczny, a zwłaszcza rewolucyjne zmiany w dziedzinie
przetwarzania i przenoszenia informacji.
 Procesy integracyjne, zwłaszcza w Europie Zachodniej (postęp
w integracji w ramach EWG, i następnie UE prowadził do eliminacji
ograniczeń ruchu kapitału między krajami Wspólnoty, przyczyniając się do
rozwoju inwestycji bezpośrednich)
 Procesy zachodzące w dziedzinie polityki ekonomicznej. W skali
pojedynczych krajów jest to proces masowej prywatyzacji i deregulacji
niektórych branż czy gałęzi gospodarki znajdujących się bądź w rękach
państwowych, bądź zastrzeżonych dla jednego przedsiębiorstwa z
dominującym kapitałem państwowym (np. lotnictwo i telekomunikacja).
INWESTYCJE ZAGRANICZNE
WPŁYW INWESTYCJI BEZPOŚREDNICH NA GOSPODARKĘ KRAJU WYWOŻĄCEGO KAPITAŁ.
Korzyści:
 W dłuższym okresie inwestycje dokonywane za granicą mogą prowadzić
do poprawy bilansu płatniczego (gdy filie lub przedsiębiorstwa powstałe
dzięki inwestycjom zagranicznym zaczną przynosić zysk - jeżeli część
tego zysku będzie następnie transferowana do kraju pochodzenia kapitału,
to wpłynie na poprawę jego bilansu płatniczego).
 Wpływ na wielkość eksportu. W dłuższym okresie jest możliwy korzystny wpływ wywozu kapitału na wielkość
wywozu towarów kraju pochodzenia kapitału, a co za tym idzie, także na poziom zatrudnienia w tym kraju.
Straty:
 W krótkim okresie inwestycje dokonywane za granicą prowadzą przede wszystkim do pogorszenia bilansu płatniczego.
 Wpływ inwestycji zagranicznych na wielkość zatrudnienia w kraju pochodzenia kapitału. Na krótką metę wpływ ten
zależy od tego, czy kapitał wywożony za granicę mógłby być w przypadku braku tego wywozu zastosowany w kraju.
WPŁYW INWESTYCJI BEZPOŚREDNICH NA GOSPODARKĘ KRAJU PRZYJMUJĄCEGO KAPITAŁ (KRAJE
ROZWIJAJĄCE SIĘ).
Korzyści:
 Inwestycje zagraniczne stają się ważnym środkiem zwiększającym fundusz inwestycji, a co za tym idzie, poziom aktywności
gospodarczej i zatrudnienia.
 Szansą poprawy bilansu płatniczego zarówno w krótkim (w wyniku dopływu kapitału), jak i w długim okresie (w wyniku
wzrostu eksportu towarów).
 Transferem technologii, kraje rozwijające się mają możliwość podniesienia poziomu zaawansowania technicznego swojej
gospodarki.
Straty:
 Brak możliwości dostosowania nowoczesnej technologii do gospodarki kraju - technologia jest zbyt nowoczesna i w związku z
tym nie może pośrednio (np. przez więzi kooperacyjne) oddziaływać na przemysł tego kraju.
 Chęć osiągnięcia tylko zysku przez podejmowanie inwestycji bezpośrednich wówczas pozytywne efekty makroekonomiczne
(wzrost produkcji i zatrudnienia) mogą być w znacznym stopniu zniweczone, co bardzo często ma miejsce w przypadku korporacji
transnarodowych. Bardzo często wiąże się to z likwidacją krajowego przemysłu produkującego podobne dobra, jak również z
oferowaniem społeczeństwu danego kraju towarów o wątpliwej użyteczności (np. papierosów, gumy do żucia, niektórych
napojów).
WPŁYW INWESTYCJI BEZPOŚREDNICH NA GOSPODARKĘ KRAJU PRZYJMUJĄCEGO
KAPITAŁ (KRAJE ROZWINIĘTE).
Korzyści:
 Źródło transferu technologii. Ze względu jednak na wyższy poziom zaawansowania technicznego, jest to
środek wzbogacający istniejącą wiedzę,
a nie zasadniczo podnoszący jej poziom.
 Zwiększenie podaży środków kapitałowych niezbędnych do rozwoju regionów mniej zaawansowanych
gospodarczo. Na tego rodzaju korzyści liczą nawet kraje bardzo zasobne w kapitał. Pojawienie się zagranicznego
konkurenta przyczyni się do zmniejszenia stopnia monopolizacji danej dziedziny wytwarzania.
Straty:
 Możliwość politycznych następstw zdominowania gospodarki narodowej przez obcych właścicieli,
reprezentujących interes narodowy kraju pochodzenia kapitału.
ZADANIE 30
Międzynarodowe przepływy kapitału.
POLECENIE
Kraje A i B są zainteresowane wymianą towarów.

Kraj B wykorzystując całkowicie swoje zasoby może wyprodukować 3
jednostki dobra X lub 4 jednostki dobra Y, a kraj A – 2 jednostki dobra X lub 2
jednostki dobra Y.
Który kraj będzie producentem i eksporterem dobra X, a który dobra Y?

ZADANIE 31
Międzynarodowe przepływy kapitału.
POLECENIE
Kurs dolara spada z 4,5PLN/USD do 4PLN/USA, a cena krajowa dobra Y

eksportowanego przez Polskę do USA wynosi 1200zł.
Przeprowadź obliczenia i oceń, jak zmieniła się konkurencyjność eksportowa

dobra X.
ZADANIE 32 A
Kurs walutowy.
POLECENIE
a) Złoty uległ aprecjacji. Kto skorzysta, kto straci? Dlaczego?
(i) ORLEN, który kupuje rafinerię na Łotwie?

ORLEN zyska - przecież złotowe wydatki ORLENU na tę inwestycję
bezpośrednią zmaleją w wyniku aprecjacji złotego.
(ii) Francuski fundusz emerytalny, który sprzedaje akcje ASSECOPOLU?
Na skutek aprecjacji złotego francuski fundusz za przychód ze sprzedaży
polskich akcji dostanie więcej euro.
(iii) Firma Kowalskiego, która sprzedaje drób do Niemiec?
Kowalski-producent straci, ponieważ za daną ilość euro za sprzedane gęsi
dostanie w kraju mniej.
(iv) Kowalski, który chce spędzić wczasy na Zanzibarze?
Złotowa cena wycieczki, którą planuje Kowalski, zmaleje. Kowalski-
konsument zyska.
ZADANIE 32 B
Kurs walutowy.
POLECENIE
b) Jak dewaluacja wpływa na:
(i) opłacalność eksportu?
Dewaluacja zwiększa opłacalność eksportu.
(ii) opłacalność importu?
Dewaluacja zmniejsza opłacalność importu.

ZADANIE 33
Kurs walutowy.
POLECENIE
W Hiszpanii i na Filipinach wytwarza się tylko chleb! W ciągu roku ceny

wzrosły tu – odpowiednio – z 1 euro do 6 euro i z 3 peso do 9 peso za
bochenek. Nominalny kurs walutowy obniżył się z 9 [peso/euro] do 3
[peso/euro].
a) O ile procent zmienił się kurs realny?
Kurs realny spadł o 33,(3)%.
εr=9[peso/euro]·1euro/3peso=9peso/3peso=3
εr’=3[peso/euro]·6euro/9peso =18peso/9peso=2
b) Ile bochenków chleba można było dostać na Filipinach za bochenek chleba z
Hiszpanii na początku stycznia, a ile w końcu grudnia tego roku?
Odpowiednio: 3 bochenki (εr=9peso/3peso; na początku roku za cenę bochenka
w Hiszpanii można kupić trzy bochenki na Filipinach) i 2 bochenki
(εr’=18peso/9peso; na końcu roku za cenę bochenka w Hiszpanii można kupić
dwa bochenki na Filipinach).
19
PIENIĄDZ
WSPÓŁCZESNY
I
SYSTEM BANKOWY
GOSPODARKA
BARTEROWA
Polega na bezpośredniej wymianie jednych towarów i usług na drugie.
PIENIĘŻNA
Pozwala ominąć niewygody związane z bezpośrednią wymianą dzięki użyciu pieniądza.
Pieniądz jest to powszechnie akceptowany towar, za pomocą którego dokonywana jest wymiana produktów i
usług. Pieniądz pełni następujące funkcje w gospodarce:
 środka wymiany (cyrkulacji),

 jednostki obrachunkowej (miernika wartości produktów i usług),
 środka płatniczego (realizacja odroczonych płatności),
 środka przechowywania bogactwa (środka tezauryzacji).
GOSPODARKA
HISTORIA PIENIĄDZA
Czyli od rzymskiej pecunii do pieniądza wirtualnego:
 barter,
 pieniądz kruszcowy (bimetalizm, monometalizm),
 pieniądz papierowy,
 pieniądz wirtualny.
WŁAŚCIWOŚCI PIENIĄDZA
 powszechnie akceptowany,
 łatwo przenośny,
 łatwo podzielny na inne jednostki,
 trudny do podrobienia,
 ograniczona podaż.
RODZAJE PIENIĄDZA
1. Pieniądz towarowy - jest to środek płatniczy, występujący w postaci dóbr o zastosowaniu przemysłowym (np. złoto)
bądź konsumpcyjnym (np. papierosy), które równolegle spełniają funkcję środka wymiany. Stanowi wartość sam w sobie.
Najczęściej jest dobrem szczególnie cenionym
2. Pieniądz symboliczny - jest to środek płatniczy, którego wartość, czyli siła nabywcza, znacznie przewyższa koszt jego
wytworzenia lub wartość towaru w innym niż pieniądz zastosowaniach.
3. Pieniądz bezgotówkowy (IOU) - jest to środek wymiany, którego podstawą jest wierzytelność przedsiębiorstwa
prywatnego lub osoby fizycznej.
4. Pieniądz elektroniczny - wartość pieniężna stanowiąca elektroniczny odpowiednik znaków pieniężnych, która spełnia
łącznie następujące warunki:
jest przechowywana na elektronicznych nośnikach informacji,

jest wydawana do dyspozycji na podstawie umowy w zamian za środki pieniężne o nominalnej wartości nie mniejszej niż ta
wartość,
jest przyjmowana jako środek płatniczy przez przedsiębiorców innych niż wydający ją do dyspozycji,
na żądanie jest wymieniana przez wydawcę na środki pieniężne,
jest wyrażona w jednostkach pieniężnych.
PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY
SYSTEM BANKOWY
System bankowy - bank centralny (emisja pieniądza symbolicznego banknotów i monet) + banki komercyjne (kredyty i depozyty)
Bank komercyjny - przedsiębiorstwo finansowe, działające w celu maksymalizacji zysku, osiąganego z przyjmowania wkładów
i udzielania kredytów.
BANKI I PODAŻ PIENIĄDZA W GOSPODARCE
Podaż pieniądza jest to całkowita wartość znajdujących się w obiegu zasobów pieniądza spełniającego funkcję środka wymiany.
Miary podaży pieniądza – systematyka wg kryterium płynności (płynność, taniość, szybkość i pewność, z jaką dana pozycja aktywów może
być zamieniona na gotówkę w dowolnym momencie):
1) M0 – baza monetarna (zasób pieniądza wielkiej mocy) – monety i banknoty w obiegu poza bankiem centralnym.
Dlaczego „poza bankiem centralnym”?

Monety czy banknoty zdeponowane w skarbcu banku centralnego nie pełnią funkcji środka wymiany (vide – definicja podaży pieniądza)
„Poza bankiem centralnym” - czyli gdzie?

W skład bazy monetarnej wchodzą rezerwy gotówkowe banków komercyjnych i monety i banknoty posiadane przez sektor pozabankowy.
M0 = R + C
R – gotówkowe rezerwy banków komercyjnych

C – monety i banknoty posiadane przez sektor pozabankowy
Po co utrzymywać rezerwy?
Panika finansowa jako samospełniająca się przepowiednia).
Stopa rezerw jest to relacja zasobu gotówki banku
komercyjnego do ulokowanych w nim wkładów płatnych na
każde żądanie.
R
r
D
r – stopa rezerw
R – zasób gotówki banku komercyjnego
D – wkłady płatne na każde żądanie ulokowane w banku
2) M1 – ilość pieniądza spełniającego funkcję środka wymiany – czyli: monety i banknoty
posiadane przez sektor pozabankowy (C) oraz wkłady w bankach i innych instytucjach
finansowych, których właściciele mogą się posługiwać czekami (D).
M1 = C + D
3) M2 - M1 oraz różne rodzaje „prawie pieniądza” (near money), czyli takie aktywa, które można
łatwo i bez straty zamienić na środek płatniczy M1 (np. wkłady oszczędnościowe i niewielkie
wkłady terminowe).
4) M3 – M2 powiększona o pozostałe (duże) wkłady terminowe sektora prywatnego,

denominowane w walucie krajowej (można je zamienić na środek płatniczy, ale wiąże się to z
pewną stratą).
KREACJA PIENIĄDZA PRZEZ BANKI KOMERCYJNE
CZYLI OD M0 DO M1
Przykład do przeanalizowania: kreacja pieniądza pokazana od strony bilansu banku
komercyjnego:
1) W gospodarce kraju X funkcjonuje jeden (ale za to darzony powszechnym zaufaniem) bank komercyjny.
2) Stopa rezerw gotówkowych banku komercyjnego r = 0,1.
3) Oszczędni mieszkańcy po dokonaniu transakcji zawsze lokują natychmiast całą gotówkę w banku.
4) Pierwsza dokonywana lokata to 1000 PLN.
5) Bank: księguje 1000 PLN po stronie aktywów (gotówka, którą wpłacono) i 1000 PLN po stronie pasywów
(wkład klienta, czyli zobowiązanie banku wobec tego klienta).
KREACJA PIENIĄDZA PRZEZ BANKI KOMERCYJNE
CZYLI OD M0 DO M1
6) Następnie bank udziela kredytu: r = 0,1, więc 100 PLN musi pozostać w banku jako zabezpieczenie wkładów
(płynności banku); zatem – wielkość udzielonego kredytu wynosi 900 PLN.
7) 900 PLN pojawia się w banku zarówno po stronie pasywów, jak i aktywów: w momencie podpisania umowy
kredytowej rosną aktywa banku (kredyt – czyli zobowiązanie kredytobiorcy wobec banku), pasywa – wkład
kredytobiorcy, który jeszcze nie wypłacił przyznanego przez bank kredytu.
8) Następnie kredytobiorca podejmuje z banku gotówkę – 900 PLN, którą następnie wydaje – aktywa banku
maleją o 900 PLN (bank wywiązał się z umowy kredytowej i wypłacił pieniądze), znika także wkład
kredytobiorcy po stronie pasywów (pieniądze zostały podjęte).
9) Co dalej? – vide pkt. 2. Kredytobiorca wydał pieniądze – czyli zgodnie ze schematem ruchu okrężnego, trafiły
one do gospodarstw domowych jako właścicieli czynników produkcji, a oszczędni mieszkańcy po dokonaniu
transakcji lokują natychmiast całą gotówkę z powrotem do banku.
10)Pojawia się zatem nowy depozyt (900 PLN), nowe rezerwy i kolejny kredyt.
WYCINEK BILANSU BANKU
Aktywa Pasywa
1.1 1 000 900 1 000 900
(gotówka) (kredyt) (wkład klienta) (wkład kredytobiorcy)
Kredytobiorca podejmuje z banku przyznany kredyt:

1.2 100 900 1 000 0
(rezerwy gotówkowe) (udzielony kredyt)
Kwota podjętego kredytu wraca do obiegu bankowego – do banku wraca 900 PLN
1.3 1000 900 1900 0
(100+900 (1-szy kredyt) (2 depozyty)
w gotówce)
Ponieważ nowa lokata w naszym banku wyniosła 900 PLN, więc:
2.1 100+900=1000 (rezerwy 900 + 810 1900 810
gotówkowe + (druga umowa (2 depozyty) (drugi kredyt)
nowy depozyt) kredytowa)
WYCINEK BILANSU BANKU
Aktywa Pasywa
Kredytobiorca podejmuje z banku drugi przyznany kredyt (810 PLN):
2.2 190 900+810=1710 1900 0
(rezerwy gotówkowe) (dwa wypłacone
kredyty)
Ponownie cały kredyt (810 PLN): wraca do banku w postaci kolejnego depozytu i można udzielić kolejnego kredytu:
3.1 190+810=1000 1710+729 1900+810=2710 729

(dwa wypłacone (3 depozyty) (trzecia umowa
kredyty + trzecia umowa kredytowa)
kredytowa)
Kredytobiorca podejmuje z banku trzeci przyznany kredyt (729 PLN):
3.2 190+81=271 1710+729=2439 2710 0
(rezerwy gotówkowe) (trzy wypłacone (3 depozyty)
kredyty)
Co dalej? Kolejny depozyt (729 PLN), kolejny kredyt (656,1 PLN), kolejny coraz mniejszy depozyt i kolejny coraz mniejszy kredyt
(przecież bank zatrzymuje rezerwy gotówkowe…)
Co pokazuje nasz przykład?
Nasz bank komercyjny wykreował dodatkowy pieniądz (środek płatniczy) na podstawie 1000 PLN z pierwszego pojawiającego się wkładu!
Przykład pokazuje, ile pieniądza M1 może wykreować cały system bankowy na podstawie wyemitowanego przez bank centralny M0 – (ludzie
lokują wszystkie pieniądze w banku i zawsze są chętni na zaciąganie kredytów)
Ale czy ludzie rzeczywiście lokują wszystkie pieniądze w bankach?
Można opisać skłonność sektora pozabankowego do trzymania gotówki, a nie wkładów w banku (w praktyce przecież ludzie zatrzymują część
gotówki „w kieszeni”)
g = skłonność sektora pozabankowego do trzymania gotówki
Zatem: parametr g charakteryzuje de facto strukturę M1

(M1 to przecież – ilość pieniądza spełniającego funkcję środka wymiany – czyli: monety i banknoty posiadane przez sektor pozabankowy C oraz
wkłady w bankach i innych instytucjach finansowych, których właściciele mogą się posługiwać czekami D)
M1 = C + D
C
g
D
Jak jednak ma się M1 do M0? – czyli ile pieniądza są w stanie wykreować banki komercyjne na
podstawie określonego zasobu pieniądza wielkiej mocy?
Przypomnijmy:
Stopa rezerw (r) jest to relacja zasobu gotówki banku komercyjnego (R) do ulokowanych w nim
wkładów płatnych na każde żądanie (D).
R
r
D
M1 ilość pieniądza spełniającego funkcję środka wymiany czyli:
M1 = C + D
g = skłonność sektora pozabankowego do trzymania gotówki
C
g 
D
Wynika stąd, że:
R=rD natomiast C=gD
Ponieważ z definicji prawdą jest, że:

M1 = C + D a M0 = R + C
To:
M1 = gD + D a M0 = rD + gD
Czyli:
M1 = D(g + 1) a M0 = D(r + g)
Wobec tego stosunek M1 do M0 wynosi:
M 1 D( g  1) ( g  1)
 
M 0 D( r  g ) ( r  g )
MNOŻNIK KREACJI PIENIĄDZA
M 1 D( g  1) ( g  1)
 
M 0 D( r  g ) ( r  g )
Co to znaczy?
Ustaliliśmy, że przy danych parametrach g i r, M1 jest większy od M0 właśnie o
wielkość
g 1
rg
g 1
Przecież M1 = M0  r  g
g 1
rg
nazywamy więc mnożnikiem kreacji pieniądza (kp)
Jeśli baza monetarna M0 wzrośnie o ΔM0, a parametry g i r nie zmienią się,
podaż pieniądza M1 musi wzrosnąć o kp ΔM0.
MNOŻNIK KREACJI PIENIĄDZA
Wysokość mnożnika kreacji pieniądza zależy od:
1) Planowanej przez sektor pozabankowy stopy gotówka/wkłady: im więcej gotówki trafia do

banków w postaci depozytów, tym więcej kredytów można wykreować przy określonej stopie
rezerw (vide – przykład z tabeli, gdzie wszystkie pieniądze trafiały do banku, a g=0)
2) Zamierzonej przez banki stopy rezerwy gotówkowe/wkłady – im niższa stopa rezerw, tym
więcej kredytów można udzielić, a zatem – tym więcej będzie nowych depozytów.
ISTOTA I FUNKCJE POLITYKI PIENIĘŻNEJ
 Obecnie panuje pogląd, że głównym celem polityki pieniężnej jest zapewnienie stabilności cen.
 Polityka pieniężna powinna sprzyjać realizacji ogólnych celów polityki gospodarczej, ale w taki
sposób, aby nie podważać głównego celu – stabilności cen.
 Bank centralny nie jest w stanie bezpośrednio wpływać na realizację ogólnych celów polityki
ekonomicznej. Może to robić tylko w sposób pośredni.
CELE POŚREDNIE POLITYKI PIENIĘŻNEJ
Cele pośrednie polityki monetarnej muszą spełniać trzy warunki:

1. Reagować na instrumenty polityki pieniężnej,
2. Pozostawać w jednoznacznej relacji z celami ogólnymi polityki gospodarczej,
3. Być łatwo obserwowalne.
Zazwyczaj wśród takich zmiennych wymienia się podaż pieniądza, stopę procentową oraz kurs
walutowy.
BANK CENTRALNY I JEGO FUNKCJE
Bank centralny jest nadrzędną instytucja w całym systemie bankowym. Dba on dostosowanie
wzrostu podaży pieniądza do poziomu przewidywanej aktywności gospodarczej oraz nie dającego
się uniknąć wzrostu cen. Pełni następujące funkcje:
1. Funkcja emisyjna.
2. Funkcja banku banków.
3. Funkcja banku państwa.

REGULOWANIE PODAŻY PIENIĄDZA
Teoretyczne uzasadnienie podejścia dotyczącego regulowania podaży pieniądza w celu

stabilizowania poziomu cen zawdzięczamy monetarystom. Wyrazić to można za pomocą równości
Fishera:
M*V=P*Q
gdzie: M- ogólna ilość pieniądza w obiegu, V- szybkość obiegu pieniądza, P- przeciętny poziom
cen, Q – wielkość produkcji.
ZMIANY PODAŻY PIENIĄDZA
ZMIANY PODAŻY PIENIĄDZA
INSTRUMENTY ODDZIAŁYWANIA BANKU
CENTRALNEGO NA PODAŻ PIENIĄDZA
Do najważniejszych narzędzi wykorzystywanych przez bank centralny do kontrolowania podaży

pieniądza należą:
1. Zmiany stopy rezerw obowiązkowych,
2. Operacje depozytowo – kredytowe,
3. Operacje otwartego rynku.

Rezerwa obowiązkowa to minimalny stosunek rezerw gotówkowych w kasie banku i rezerw w banku centralnym do ogólnej sumy
wkładów zgromadzonych w banku.
Wprowadzenie rezerw obowiązkowych wynika z:
1. Zapewnienia wypłacalności i płynności bankom komercyjnym.

2. Potrzeby instrumentu, który umożliwiającego regulowanie podaży pieniądza w gospodarce przez kontrolowanie zdolności
do kreowania pieniądza bankowego przez banki komercyjne.
Podwyższenie stopy rezerw obowiązkowych wywołuje następujące efekty:

a) ogranicza możliwości ekspansji kredytowej banków,
b) obniża potencjalne zyski banków komercyjnych,
c) mobilizuje banki do ściągania wierzytelności od dłużników,
d) zachęca banki do sprzedaży papierów wartościowych w celu uzupełnienia rezerw obowiązkowych.
Zmniejszenie stopy rezerw obowiązkowych przez bank centralny, stwarza możliwość:

a) przeznaczenia większych kwot na kredyty przez banki komercyjne,
b) powstawania więcej wkładów pochodnych, bo rośnie mnożnik kreacji pieniądz,
c) wzrostu podaży pieniądza w obiegu.
Reasumując:
 Podwyższenie stopy rezerw obowiązkowych oznacza obniżenie mnożnika pieniężnego i zmniejszenie podaży pieniądza w
obiegu.
 Zmniejszenie dopływu pieniądza do przedsiębiorstw i gospodarstw domowych powoduje ograniczenie wydatków

inwestycyjnych i konsumpcyjnych co prowadzi do spadku aktywności gospodarczej.
 Zmniejszenie stopy rezerw obowiązkowych, powoduje, że dzięki uzyskanym kredytom rosną dochody oraz popyt
przedsiębiorstw i gospodarstw domowych co prowadzi do wzrostu aktywności gospodarczej.
 Zmiana stopy rezerw obowiązkowych wpływa nie tylko na rozmiar kredytu, ale także na koszty kredytu.
 Oddziaływanie na podaż pieniądza przez zmianę stopy rezerw obowiązkowych jest instrumentem wpływającym na wszystkie
banki komercyjne z takim samym natężeniem.
 Jest to instrument obligatoryjny ale o charakterze długofalowym, gdyż banki z dużym wyprzedzeniem są informowane o tych
zmianach, aby mogły dostosować się do nowego limitu.
OPERACJE KREDYTOWO-DEPOZYTOWE
W przypadku prowadzenia przez NBP podstawowych operacji otwartego rynku z 7-dniowym terminem zapadalności może
dochodzić do znacznych wahań najkrótszych, zwłaszcza jednodniowych, stóp rynku międzybankowego. Łagodzeniu tych wahań
służą operacje kredytowo-depozytowe, prowadzone z bankami komercyjnymi z ich inicjatywy: kredyt lombardowy oraz lokaty
terminowe banków w NBP (depozyt na koniec dnia).
Operacje kredytowo-depozytowe NBP wpływają na wysokość stóp procentowych na rynku pieniężnym, których górną granicę
stanowi oprocentowanie kredytu lombardowego, a dolną - oprocentowanie depozytu w NBP
NBP w ramach tego instrumentu może udzielić bankom komercyjnym:

Kredytu refinansowego
Kredytu redyskontowego
Kredytu lombardowego
Może też przyjąć krótkookresowe wkłady pieniężne oprocentowane tzw. stopą depozytową. Stopy oprocentowania kredytów
refinansowego, lombardowego, redyskontowego jak i stopę depozytową ustala RPP.
NBP udziela bankom kredytu lombardowego pod zastaw skarbowych papierów wartościowych. Kredyt ten umożliwia im
pokrywanie krótkookresowych niedoborów płynności. Udzielany jest na następujących zasadach:
zastawem są skarbowe papiery wartościowe, a wysokość kredytu nie może przekroczyć 80% ich wartości nominalnej,
termin spłaty kredytu przypada w następnym dniu operacyjnym po dniu jego udzielenia,
warunkiem udzielenia kredytu jest uprzednia spłata wcześniej zaciągniętego kredytu.
Narodowy Bank Polski oferuje też bankom możliwość składania krótkookresowego (jednodniowego) depozytu w banku
centralnym. Lokaty przyjmowane są do końca dnia operacyjnego, a zwrot kwoty depozytu wraz z należnymi odsetkami następuje w
kolejnym dniu operacyjnym. Lokaty są oprocentowane według stopy zmiennej ustalanej przez Radę Polityki Pieniężnej (stopy
depozytowej).
Lokaty terminowe w NBP pozwalają bankom komercyjnym na zagospodarowanie nadwyżek płynnych środków. W efekcie
przeciwdziałają spadkowi krótkookresowych stóp na rynku międzybankowym poniżej stopy depozytowej.
OPERACJE OTWARTEGO RYNKU
Operacje otwartego rynku to transakcje dokonywane z inicjatywy banku centralnego z bankami komercyjnymi. Obejmują one
warunkową i bezwarunkową sprzedaż lub kupno papierów wartościowych lub dewiz, a także emisje własnych papierów dłużnych
banku centralnego.
Operacje otwartego rynku równoważą popyt i podaż środków utrzymywanych przez banki komercyjne w banku centralnym. Dzięki
temu bank centralny wpływa na poziom krótkoterminowych stóp procentowych na rynku międzybankowym.
Obecnie operacje otwartego rynku przeprowadzane przez Narodowy Bank Polski polegają na emisji własnych papierów dłużnych
(7-dniowych bonów pieniężnych), których minimalna rentowność jest równa stopie referencyjnej wyznaczonej przez Radę Polityki
Pieniężnej.
MIĘKKA VS TWARDA POLITYKA MONETARNA
Bank centralny realizując ekspansywną politykę monetarną polegającą na zwiększeniu podaży pieniądza na rynku to może:
Obniżyć stopy procentowe kredytów refinansowego, redyskontowego czy lombardowego.

Skupować wyemitowane przez rząd papiery wartościowe.
Obniżyć stopę rezerw obowiązkowych
Stosując takie nastawienie ww. instrumentów bank centralny prowadzi miękką tzw. politykę taniego pieniądza.
Natomiast gdy bank centralny zdecyduje się zmniejszać podaż pieniądza na rynku to, zastosuje restrykcyjna politykę
monetarną, która charakteryzuje się:
Ograniczeniem ogólnej sumy kredytów udzielonych bankom komercyjnym przez podwyższenie stóp procentowych.
Sprzedawaniem przez bank centralny rządowych papierów wartościowych posiadanych przez bank centralny.
Podwyższeniem stopy rezerw obowiązkowych.
Restrykcyjna polityka monetarna nazywana jest także polityką twardą, tzn. polityką twardego pieniądza.
ZADANIE 34
Pieniądz i system bankowy.
POLECENIE
W poniższej tabeli przedstawiono aktywa i pasywa banków brytyjskich

(UK Retail Banks) w marcu 1990.
A) Zaklasyfikuj 11 pozycji bilansowych do grupy aktywów lub pasywów.

B) Sporządź bilans zbiorczy banków brytyjskich, korzystając z tych danych.
ZADANIE 34
ROZWIĄZANIE
Aktywa: 2, 4, 5, 7, 8, 11.
Pasywa: 1, 3, 6, 9, 10.
ZADANIE 35
POLECENIE
Przyjmując, że wartość rezerw wynosi 5000 PLN, zaś wskaźnik rezerw

obowiązkowych wynosi 10%:
A) Oblicz wkłady na żądanie.

B) Załóż teraz, że wskaźnik rezerwowy zwiększa się z 10% do 20%. Jak
wpłynie to na kreację pieniądza bankowego?
C) Dokonaj interpretacji ekonomicznej otrzymanych wyników.
ZADANIE 35
ROZWIĄZANIE
A) R = r * D
D = R/r = 5000/0,1 = 50.000 PLN
B) D = R/r
D = 5000/0,2 = 25.000 PLN
C) Wzrost wskaźnika rezerwowego zmniejsza możliwość kreacji pieniądza

bankowego z 50.000 PLN do 25.000 PLN.
ZADANIE 36
POLECENIE
Zakładając, że stopa obowiązkowych rezerw gotówkowych wynosi 10%, a

stopa pieniądza gotówkowego określona przez podmioty rynkowe kształtuje się
na poziomie 20%:
A) oszacuj mnożnik kreacji pieniądza,

B) dokonaj interpretacji ekonomicznej otrzymanego wyniku.
ZADANIE 36
ROZWIĄZANIE
A)
M 1 D( g  1) ( g  1)
 
M 0 D( r  g ) ( r  g )
(0,2 + 1) / (0,1 + 0,2) = 4
B)
Podaż pieniądza M1 jest czterokrotnie większa w stosunku do bazy monetarnej
oraz do ustawowo określonych obowiązkowych rezerw gotówkowych w
bankach komercyjnych
ZADANIE 37
POLECENIE
Zakładając, że stopa obowiązkowych rezerw gotówkowych wynosi 10%, a

stopa pieniądza gotówkowego określona przez podmioty rynkowe kształtuje się
na poziomie 20%:
A) oszacuj mnożnik kreacji pieniądza,

B) dokonaj interpretacji ekonomicznej otrzymanego wyniku.
ZADANIE 37
ROZWIĄZANIE
A)
M 1 D( g  1) ( g  1)
 
M 0 D( r  g ) ( r  g )
(0,2 + 1) / (0,1 + 0,2) = 4
B)
Podaż pieniądza M1 jest czterokrotnie większa w stosunku do bazy
monetarnej oraz do ustawowo określonych obowiązkowych rezerw
gotówkowych w bankach komercyjnych
ZADANIE 38
POLECENIE
Firmy oceniają swoje możliwości inwestycyjne. W poniższej tabeli przedstawiono 6 projektów

inwestycyjnych.
Zakładamy, że firmy mają odpowiednie fundusze wewnętrzne i podejmą maksymalną liczbę tych
inwestycji bez korzystania z kredytów (w wypadku zrównania się oczekiwanej stopy zwrotu z rynkową
stopą procentową, inwestycje zostaną podjęte).
A) Które projekty zostaną podjęte, jeżeli rynkowa stopa procentowa ustali się na poziomie 11%?
B) Które projekty zostaną porzucone, jeżeli rynkowa stopa procentowa wzrośnie o 2%? Dlaczego takie
decyzje zostaną podjęte?
C) Wypełnij poniższą tabelę pokazującą, ile inwestycji zostanie pojętych przy róznych rynkowych
stopach procentowych.
ZADANIE 38
POLECENIE
ZADANIE 38
ROZWIĄZANIE
A) Projekty B, D i F
Łączne nakłady inwestycyjne: 60 + 50 + 100 = 210 mln zł.
B) Projekt B nie zostanie zrealizowany.

Firma uzyska lepszą stopę zwrotu, pożyczając swoje pieniądze na 13%. Rynkowa stopa procentowa stanowi
koszt alternatywny inwestowania.
C) Tabela

Makroekonomia - D - 2019 - Final

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Makroekonomia - D - 2019 - Final

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

SYLABUS

1. EKONOMIA W SKALI MAKRO

Kolokwium końcowe – 15 pkt. (27.05.2019)

Punktacja za aktywność zostanie przyznana subiektywnie

Prezentacja powinna mieć minimum 10, a maksimum 25 slajdów.

Uwaga: przedstawione w prezentacji informacje nie mogą być

KEYNESOWSKI – podkreślający cykliczną niestabilność gospodarki pozostawionej

NEOKLASYCZNY – nawiązujący do ekonomii klasycznej. Jako główną tezę prezentuje pogląd,

„Sam rynek nie rozwiąże wszystkich problemów,

prof. Grzegorz Kołodko prof. Leszek Balcerowicz

Jest to proces przepływów strumieni dóbr, usług, czynników

NACHYLENIE KRZYWEJ ZAGREGOWANEGO POPYTU AD

Przesunięcie krzywej zagregowanego popytu wywołują:

narodowej występujących na danym obszarze.

Krzywa podaży AS obrazuje wielkość produkcji, którą chciałyby zaoferować przedsiębiorstwa

Równowaga makroekonomiczna (przy stałych cenach i płacach) występuje wówczas, gdy

Na poniższym wykresie przedstawiono zmianę sytuacji makroekonomicznej.

1. Wzrost poziomu dochodów realnych.

Za przesunięcie krzywej AD odpowiedzialne są czynniki 1 i 2.

1. Wzrost poziomu dochodów realnych.

Na poniższym wykresie przedstawiono zmianę sytuacji makroekonomicznej. Widzimy

1. Wzrost poziomu dochodów realnych.

Za przesunięcie krzywej AS odpowiedzialne są czynniki 2, 3, 5 i 6.

1. Wzrost poziomu dochodów realnych.

Na poniższym wykresie przedstawiono sytuację na rynku mleka.

1. Jaka będzie cena i ilość równowagi przy

1. Jaka będzie cena i ilość równowagi przy

Na rysunku przedstawiono zmianę sytuacji makroeoknomicznej.

Czynniki te nazywamy determinantami pozacenowymi wpływającymi na wielkość wydatków

1. Wzrost poziomu realnych dochodów

Na rysunku przedstawiono zmianę sytuacji makroeoknomicznej.

Czynniki te nazywamy determinantami pozacenowymi wpływającymi na zmianę zagregowanej

1. Zmniejszenie podaży zasobów.

Łączna, wyrażona w pieniądzu, wartość

PKB jest najczęściej analizowanym wskaźnikiem

Proces zmian jakościowych (zwłaszcza w długim okresie i związanych ze zmianą struktury

PKB POLSKI NA TLE PKB SĄSIADÓW W MLD USD

1970 1980 1990 2000 2010 2015

Niemcy 215.0 946.7 1 764.9 1 950.0 3 417.1 3 363.6

Polska 28.3 59.1 66.0 171.9 479.3 477.1

Czechy 40.3 61.5 207.0 185.2

Ukraina 93.6 32.4 141.2 90.6

Całkowite wydatki poniesione w danym kraju na dobra i usługi możemy obliczyć

Konsumpcja to wszystkie wydatki gospodarstw domowych z wyjątkiem wydatków na kupno

Inwestycje to wszystkie wydatki przedsiębiorstw na budynki, maszyny, urządzenia, wyposażenie itp. Do

Inwestycje w zapasy w danym roku

inwestycje netto = inwestycje brutto – amortyzacja

Inwestycje netto możemy również obliczyć w następujący sposób:

Z wielkościami tymi mamy do czynienia, kiedy rozpatrujemy gospodarkę otwartą.

Zatem od strony dochodowej PKB oblicza się w następujący sposób:

PKB tworzą trzy kategorie dochodów:

 dochody czynników należących do gospodarstw domowych (dochody rozporządzalne gospodarstw

 dochody czynników należących do przedsiębiorstw (oszczędności brutto przedsiębiorstw); w ich skład

Wartość dodana jest to różnica między przychodem przedsiębiorstwa

 Jest łatwy do obliczenia,

Parytet siły nabywczej pozwala na rozwiązanie problemu

Wartość realnego produktu krajowego brutto na jednego

Jeżeli bierzemy pod uwagę nominalny PKB na jednego mieszkańca,

1970 1980 1990 2000 2010 2015

NIEMCY 2 744.0 12 113.0 22 353.0 23 810.0 42 483.0 41 686.0

CZECHY 3 905.0 5 989.0 19 703.0 17 562.0

SŁOWACJA 3 179.0 3 840.0 16 553.0 16 082.0

POLSKA 862.0 1 652.0 1 727.0 4 466.0 12 426.0 12 355.0

BIAŁORUŚ 1 845.0 1 047.0 5 818.0 5 751.0