BATX1

MATEMATIKA I

 ARITMETIKA ETA ALJEBRA

HIZKUNTZA MATEMATIKOA.

1
 1. HIZKUNTZA ALJEBRAIKOA: multzoak eta ikurrak.

Multzoetan erabiltzen den terminologia.

Orain arte gutxitan erabili dugu hizkuntza aljebraikoa, baina aurten

nahiko erabiliko dugu datorren ikasturtean ezinbestekoa izango delako.

o Multzoak adierazteko hizki larriak erabiliko ditugu: A, B, C,…

o Ezagunak

 N (zenbaki arruten multzoa)

 Z ( zenbaki osoen multzoa)

 Q (zenbaki arrazionalen multzoa )

 I (zenbaki irrazionalen multzoa)

 R( zenbaki errealen multzoa).

Eta bata bestearen azpimultzoa da; N  Z  Q  R

IR eta Q  I = R

Venn diagramak erabiliz

2
Zenbaki bat multzo bateko elementua dela adierazteko:

o x Î A, x zenbakia A multzokoa da ( edo x elementua) , adibidez:

2 Î N ( 2 zenbaki arrunta da) Zenbaki bat multzo bateko

elementua ez dela adierazteko:

o xÏ A,x zenbakia ez da A multzoko elementu bat, adibidez:

-3Ï N ( ez da arrunta).

Grafikoki:

dA eta cA

Multzoak deskribatzeko { giltzak} erabiltzen dira, adibidez 3baino

handiago eta 6 baino txikiago edo 6 diren zenbaki arruntak,

A ={x ÎN : (non) 3< x £ 6} : -en ordez / erabil daiteke ere.

A multzoko elementu guztiak C multzoan egonez gero , A C multzoaren

azpimultzoa dela esaten da A Ì C , A C-ren barnean dagola edo A C-ren
zati bat dela esaten da.

Adibidez, N Ì Z baina Z Ë N

3
 Eragiketak multzoekin.
 A È B multzo bat da.A bil B irakurtzen da. A-n eta B-n dauden elementu
guztiek osatzen dute.
Venn diagrama

a. Adib: A={x Î Z: -4< x <5} eta B={x ÎZ: -3£ x £5} orduan

A È B = {x ÎZ: -4< x £ 5}

b. AÌ B orduan A È B =B
Adibidea:A={ x ÎZ: -2< x <5} eta B={x ÎZ: -3£ x £5}

 AÇ B multzo bat da. A ebaki B irakurtzen da. A eta B multzoek

amankomunean dituzten elemtuek osatzen dute.
Venn diagrama :

4
 a. A Ç B = Æ multzo hutsa , A-k eta B-k ez dutela elementu
amankomunik adierazten du multzo hutsak.
b. A Ç B  Æ

Adib: A={x Î Z: -4<x<5} eta B={x ÎZ: -3<x£5} orduan

A Ç B={x ÎZ: -3<x<5}

c. AÌ B orduan A Ç B= A
Adibidea: A={ n Î N: 1  n  6} , B={n Î N: 4  n  8} eta
C={ n Î N: 2  n <5}
C Ì A orduan A Ç C= C
d. AB orduan………
Adibidea: Aurreko A, B eta C multzoak erabiliz,
A  B, orduan A Ç B= {4,5,6}

A multzoko ez dauden B multzoko elementu guztien multzoa

izendatzeko, A – B erabiltzen da eta “ A ken B” irakurtzen da.

 A – B multzoari kendura multzoa esaten zaio.

A-B={x / x Î A ^ x  B}

U multzo unibertsala multzo guztiak biltzen duen multzoa da.

o R zenbaki errealen multzoa izango da multzo unibertsala.

U multzo unibertsala bada, U – A multzoari A –ren osagarria esten diogu:

A´ edo Ac adierazten da.

5
 VENN diagramak erabiliz:

Adibidea:

Multzo Unibertsala U={ a, b , c , d ,e ,f ,…, x ,y ,z }

A = {a, b , c, d ,f , g} eta B = { b , d , g , h, i , j }

Bilketa: AÈB = { a , b , c , d ,e , f ,g ,h ,i , j }

Ebaketa: A Ç B = {b , d , g }

Kenketa: A-B ={a , c , f } B – A = { h , i ,j }

A-ren osagarria: Ac = { e, h ,i ,j ,…,x ,y ,z } edo A´ edo

B-ren osagarria: Bc = {a , c , e , f , k , l ,…,x ,y ,z}

Beste ikur batzuk eta esaldiak.

Hizkuntza matematikora esaldi batzuk itzuliko ditugu:

1. x A multzoaren elementu bat da: x Î A (x barne A)

2. AÌ B A multzoa B multzoaren parte edo zatia da

3. Edozein bi zenbaki arrrunt batuz gero , batura beste zenbaki arrunt bat
da.  edozein

 a, b  N  a  b  N

6
 4. Ez da existitzen zenbaki errealik non bere karratua ( berbidura)
negatiboa denik.

Ez da existitzen :/

 x R : x 2  0  x R : x 2  0

ARIKETAK: 31.orrialdeko 1 eta 50.orrialdeko 6,9

7
ZERTARAKO ERABILTZEN DITUGU ZENBAKI ERREALEZ OSATUTAKO ZENBAKI
MULTZOAK?

Adibidez:

Ezezagun bakarreko inekuazioen soluzio multzoak adierazteko.

TARTEAK eta ZUZENERDIAK.

IZENA IKURRA DESKRIBAPENA ESANAHIA ADIERAZPENA

Tarte Irekia a eta b arteko
zenbakiak,
(a , b ) {xR: a<x<b} ------------
muturrak
kanpo. a b

Tarte itxia a eta b arteko

zenbakiak,
[a , b] {xR: axb}
muturrak ------------
barne a b
Tarte a eta b arteko
Erdiirekia zenbakiak;
(a , b] {xR: a<xb}
b barnean, a -------------
kanpoan. a b
a eta b arteko
zenbakiak, a
[a , b) {xR: ax<b}
barnean eta b ------------
kanpoan. a b
Zuzenerdia a baino zebaki
8
 (-, a ) {xR: x < a } txikiagoak -----------
a
a baino zebaki
(-, a ] {xR: x  a} txikiagoak eta <------------
a bera. a
a baino zebaki
( a ,+ ) {xR: a < x} handiagoak ------------
a
a baino
[a ,+ ) {xR: a  x} handiagoak -----------
eta a bera. a

ZENBAKI ERREALEN BALIO ABSOLUTUA.

aR balio absolutua zenbaki hori eta zero zenbaiaren artean dagoen distantzia
da, beraz beti izango da positibo edo zero eta |a| adierazten da.

|a| = d(a,0) 0

i) a=0 |a| =0
ii) a<0  |a| >0 adibidea: |-3|=3
iii) a>0  |a| >0 adibidea: |3|= 3

|a|=

Adibideak:

9
 i) |x|=7  x=7 edo x=-7
ii) |x-3|<2
(1) |x-3|=2  x-3=2 x=5 edo x-3=-2 x=1
(2) ----------------------------------------------------

1 5

(3) sol: x  (1 , 5)

iii) |x+3| 4
(1) |x+3|=4  x+3=4 x=1 edo x+3=-4 x=-7
(2) <-------------------------------------------------------------------------

-7 1

(3) sol: x  (-, -7] U [1 , )

ERROAK

Erroak kontrolatzeko ezin bestekoa da berreketak kontrolatzea.

10
m bikoitia bada eta an<0 

Adibideak

IZENDATZAILEAREN ARRAZIONALIZAZIOA.

Zertan datza?

Izendatzailean dagoen zenbaki irrazionala zenbaki arrazional bihurtzeaz zatiki

baliokideen bidez.

11
ARIKETAK:

Azpimultzoak eta balio absolutua. Liburua:

31.orrialdeko: 1

33.orrialdeko:1,2

50.orrialdeko: 4,5,6,7,8, 9

Erroak. Liburua:

34.orrialdeko: 1,2

35.orrialdeko: 5,6,7,8

36.orrialdeko: 9,10

50 eta 51. orrialdeko :17,18,19,20,21,22,23,24

Hau guztia menperatu behar duzue logaritmo eragiketa ulertzeko eta

ariketetan aplikatzeko.

12