‫لَبَّ ْیكَ اللَّ ُه َّم لَبَّ ْیكَ لَبَّ ْیكَ ََل ش َِریكَ لَكَ لَبَّ ْیكَ إِ َّن ا ْل َح ْم َد‬

‫َوالنِ ْع َمةَ لَكَ َوا ْل ُم ْلكَ ََل ش َِریكَ لَكَ‬

‫‪۱۷‬ذوالقعده‪۱۴۴۴‬‬
‫‪6/5/2023‬‬
‫د حج او عمری‬
‫‪ ۱۵‬جوزا ‪۱۴۰۲‬‬
‫‪25 E,v‬‬
‫الرښود‬
‫‪ٍ ۲۵‬ور ‪1402‬‬
‫‪۱۴۰۲‬‬

‫ترتیب کوونکی ‪:‬‬

‫محمد شعیب ( بالل اغا) صاحبزاده‬

‫ادرس‪ :‬توسعوی رحمن مینه کابل افغانستان‬

‫موبایل ‪0093767718195 :‬‬

‫واټس اپ ‪0093788583143 :‬‬
 ‫يك لَ َك لَبَّي َْك ِإ َّن ْال َح ْمدَ َوالنِ ْع َمةَ لَ َك َو ْال ُم ْل َك َال ش َِر َ‬
‫يك لَ َك‬ ‫لَبَّي َْك اللَّ ُه َّم لَبَّي َْك لَبَّي َْك َال ش َِر َ‬
‫ترتیب کوونکی ‪:‬محمد شعیب ( بالل اغا) صاحبزاده‬

‫فهرست‬
‫اول فصل (عمره) ‪3..............................................................................................................................................‬‬
‫د حرم شریف الرښونکې نقشې چې د عمرې اوحج په ترسره کولو کې مرسته کوي ‪3............................................................‬‬
‫«اللَّ ُه َّم إِنِي أ ُ ِری ُد ْالعُ ْم َرةَ فَیَس ِْرهَا لِي َوتَقَب َّْل َها مِ نِي» ‪4..................................................................................‬‬ ‫د عمری نیت‬
‫د عمري اعمال اوکارونه عبارت دي له ‪4................................................................................................................. :‬‬
‫احرام‪4............................................................................................................................................................ :‬‬
‫د احرام د صحت شرطونه‪5........................................................................................................................................‬‬

‫د احرام واجبات‪5...................................................................................................................................................‬‬

‫د احرام سنتونه ‪5...................................................................................................................................................‬‬

‫د احرام مکروهات ‪5................................................................................................................................................‬‬

‫‪5....................................................................................................................................................................‬‬
‫د احرام ممنوعات ‪5..............................................................................................................................................‬‬
‫فدیه‪5................................................................................................................................................................‬‬
‫طواف‪6........................................................................................................................................................... :‬‬
‫د طواف نیت‪6.....................................................................................................................................................‬‬
‫د طواف شرطونه ‪7...............................................................................................................................................‬‬
‫په طواف کې واجبات ‪7..........................................................................................................................................‬‬
‫د طواف سنت ‪8...................................................................................................................................................‬‬
‫د طواف به اړه یو څو ضروری مسایل ‪8.................................................................................................................. :‬‬
‫د صفا اومروه تر مینځ سعی‪8............................................................................................................................... :‬‬
‫دسعی په اړه ضروري مسائل ‪9................................................................................................................................‬‬
‫دسعی واجبات ‪9...................................................................................................................................................‬‬
‫دسعی مکروهات ‪9...............................................................................................................................................‬‬
‫د سرد ویښتانوخریل اویا لنډول‪10.......................................................................................................................... :‬‬
‫دوهم فصل (حج) ‪11.............................................................................................................................................‬‬
‫د حج حکم ‪11.....................................................................................................................................................‬‬
‫د حج فضائل‪11...................................................................................................................................................‬‬
‫د حج د فرضیت شرطونه ‪11...................................................................................................................................‬‬
‫د حج مناسکو الرښود نقشه ‪12.................................................................................................................................‬‬
‫د حج فرائض ‪13..................................................................................................................................................‬‬
‫حج قسمونه ‪14....................................................................................................................................................‬‬

‫‪1‬‬
 ‫يك لَ َك لَبَّي َْك ِإ َّن ْال َح ْمدَ َوالنِ ْع َمةَ لَ َك َو ْال ُم ْل َك َال ش َِر َ‬
‫يك لَ َك‬ ‫لَبَّي َْك اللَّ ُه َّم لَبَّي َْك لَبَّي َْك َال ش َِر َ‬
‫ترتیب کوونکی ‪:‬محمد شعیب ( بالل اغا) صاحبزاده‬
‫دحج واجبات‪14..................................................................................................................................................:‬‬
‫د حج ورځې ‪ ،‬اعمال او ترتیب ‪16......................................................................................................................... :‬‬
‫د حج د اعمالو ادا کولو طریقه (په مختصره ډول) ‪16.............................................................................................. :‬‬
‫د حج د اعمالو ادا کولو طریقه (په تفصیلي ډول) ‪18................................................................................................ :‬‬
‫د حج لومړی ورځ د مکې معظمې څخه منا ته تلل (د ذوالحجی اتمه( ‪18............................................................................‬‬
‫د حج دوهمه ورځ د ذوالحجې نهمه یا د عرفې ورځ ‪19..................................................................................................‬‬
‫عرفات‪19.........................................................................................................................................................:‬‬
‫د حج دریمه ورځ د اختر ورځ (د ذوالحجې لسمه( ‪21...................................................................................................‬‬
‫په مزدلفه کې توقوف او د رڼا خپریدو وروسته دجمری عقبه ویشتلو ته تلل‪21................................................................... .‬‬
‫په مزدلفه کې شپه تیرول ‪22................................................................................................................................ :‬‬
‫له مزدلفې څخه منا تلل ‪22................................................................................................................................... :‬‬
‫د عقبې جمرې ویشتل ‪22..................................................................................................................................... :‬‬
‫قرباني ‪23........................................................................................................................................................ :‬‬
‫د سرخریل یا لنډول ‪23........................................................................................................................................ :‬‬
‫د طواف زیارت د پاره مکې معظمې ته تلل ‪23........................................................................................................... :‬‬
‫بیرته منا ته ستنیدل‪24..........................................................................................................................................‬‬
‫د حج څلورمه ‪ ،‬پنځمه او شپږمه ورځ‪25.................................................................................................................. :‬‬
‫طواف وداع یا طواف صدر ‪25................................................................................................................................‬‬
‫دریم فصل (د مدینې منوری زیارت)‪26......................................................................................................................‬‬
‫مساجد‪28......................................................................................................................................................... :‬‬
‫اماکن مقدسه‪30................................................................................................................................................. :‬‬
‫څلور فصل (د حج مختصرې دعاګانې) ‪32...................................................................................................................‬‬
‫د حج او عمرې یو شمیر اصطالحات ‪38....................................................................................................................‬‬

‫‪2‬‬
 ‫يك لَ َك لَبَّي َْك ِإ َّن ْال َح ْمدَ َوالنِ ْع َمةَ لَ َك َو ْال ُم ْل َك َال ش َِر َ‬
‫يك لَ َك‬ ‫لَبَّي َْك اللَّ ُه َّم لَبَّي َْك لَبَّي َْك َال ش َِر َ‬
‫ترتیب کوونکی ‪:‬محمد شعیب ( بالل اغا) صاحبزاده‬

‫اول فصل (عمره)‬

‫د حرم شريف الرښونکې نقشې چې د عمرې اوحج په ترسره کولو کې مرسته کوي‬

‫‪3‬‬
 ‫يك لَ َك لَبَّي َْك ِإ َّن ْال َح ْمدَ َوالنِ ْع َمةَ لَ َك َو ْال ُم ْل َك َال ش َِر َ‬
‫يك لَ َك‬ ‫لَبَّي َْك اللَّ ُه َّم لَبَّي َْك لَبَّي َْك َال ش َِر َ‬
‫ترتیب کوونکی ‪:‬محمد شعیب ( بالل اغا) صاحبزاده‬

‫«اللَّ ُه َّم ِإنِي أ ُ ِريدُ ْالعُ ْم َرة َ فَيَس ِْرهَا ِلي َوتَقَب َّْل َها ِمنِي»‬ ‫د عمری نيت‬

‫د عمري اعمال اوکارونه عبارت دي له ‪:‬‬

‫احرام‪:‬‬

‫حاجي يا عمره کونکی بايد اول د احرام لپاره غسل او يا اودس وکړي ‪ ،‬غسل بهتر دی‪ ،‬خوشبوې وهل له‬
‫احرامه مخکې هم سنت دي ‪ ،‬مګر د احرام په جامه به خوشبویي نه وهي‪ ،‬بيا به (‪ )۱‬داحرام جامه‬
‫چې د نارينه لپاره عبارت له لنګ او چادر څخه ده‪ ،‬اود زنانه لپاره خپلی پاکی جامی کافی دی چې زينتی نه‬
‫وی خوشبويی به نه وهي (‪ )۲‬د احرام دوه رکعته نفل لمونځ که مکروهه وخت نوی ادا اکړی ‪ ،‬که مکروهه‬
‫وخت و بيا د وروسته اداکړی پروانلری‪ ،‬په لومړي رکعت کې دالکافرون سورت او په دويم رکعت کې‬
‫(ا)‬
‫وکړي به بيا به خپل سر لوڅ‬ ‫يې داخالص سورت تالوت غوره دی ‪ ،‬نارينه به يي پټ سر بې له اضطباع‬
‫کړي او د ښځې د پاره چې څنګه د احرام نه مخکې د سر او ويښتانو پټول ضرور دي همداسې په احرام کې‬
‫يې هم پټول ضرور دي‪ ،‬مګر د مخ پټول او دستانو (دستکش) ضرورت نشته (‪ )۳‬بيا به د عمرې نيت وکړي‬
‫«اللَّ ُه َّم إِنِي أ ُ ِری ُد ا ْلعُ ْم َرةَ فَیَس ِْر َها ِلي َوتَقَبَّ ْل َها ِمنِي» ترجمه ‪ :‬يا هللا زه غواړم چې عمره وکړم‪ ،‬نو زما لپاره‬
‫يې اسانه کړه او زما څخه يې قبوله کړه‪ .‬کولی شي په عربي يا هره ژبه چې ستاسو لپاره اسانه وي نيت‬
‫وواياست ‪ )۴( ،‬ورپسې يو ځل د نارينه لپاره په زوره او ښځو لپاره په ورو تلبيه ويل واجب او دری ځله ‪،‬‬
‫ويل سنت دي قبلی ته په مخامخ په والړه تلبيه وواي ‪ .‬د احرام تړلو ځای ته د ځمکني سفر پر مهال ميقات‬
‫ويل کېده‪ ،‬اوس هوايي ډګر مناسب دی‪ ،‬چې له دې وروسته تر جدې شريف پورې بل تمځای نه وي ‪.‬‬

‫[(ا) اضطباع‪ :‬د طواف په وخت کې د احرام څادر له ښي اوږې الندې تېرېدل او پر چپ اوږه اچولو ته‬
‫اضطباع وايې]‬

‫‪4‬‬
 ‫يك لَ َك لَبَّي َْك ِإ َّن ْال َح ْمدَ َوالنِ ْع َمةَ لَ َك َو ْال ُم ْل َك َال ش َِر َ‬
‫يك لَ َك‬ ‫لَبَّي َْك اللَّ ُه َّم لَبَّي َْك لَبَّي َْك َال ش َِر َ‬
‫ترتیب کوونکی ‪:‬محمد شعیب ( بالل اغا) صاحبزاده‬
‫‪.‬‬ ‫•‬ ‫•‬ ‫•‬
‫‪.‬‬ ‫•‬ ‫•‬ ‫•‬
‫•‬ ‫‪.‬‬ ‫•‬
‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫•‬
‫•‬ ‫‪.‬‬ ‫•‬
‫•‬ ‫•‬
‫‪.‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫‪.‬‬
‫‪.‬‬
‫•‬
‫•‬
‫‪.‬‬
‫‪.‬‬ ‫•‬
‫•‬

‫‪.‬‬
‫د احرام ممنوعات تفصیل‪ :‬د خپلو ملګرو او يا له بل چا سره جنګ‬
‫کول‪ ،‬غيبت کول‪ ،‬دروغ ويل‪ ،‬بهتان کول او ګنځل او فحش ويل منع‬
‫َ َ ْ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫د احرام ممنوعات‬
‫ال ِفي ال َح ِج‬‫دي‪ ،‬لقوله سبحانه وتعالی‪ :‬فال َرفث َوال ف ُسوق َوال ِجد‬
‫د احرام په حالت کې په بدن او جامه خوشبويي وهل‪ ،‬د نوکانو‪ ،‬او‬
‫جماع‬ ‫•‬
‫ويښتانو خريل او لري کول منع دي ‪ .‬خوشبويي وهلو کې «الصابون‬ ‫جنګ جدال‪..‬‬ ‫•‬
‫املعطر» (عطرو واله صابون) استعمال هم منع دی‪.‬‬ ‫صيد (ښکار) کول‬ ‫•‬
‫خوشبويي لګول‬ ‫•‬
‫د قصد پرته د خوشبويي حس کول باک نلری‪.‬‬
‫او د ويښتانو او نوکانو پرې کول‬ ‫•‬
‫د رنجو استعمال باک نلري‬ ‫د سر او مخ پټول‬ ‫•‬
‫ګنډلې جامې اغوستل‬ ‫•‬
‫که پخپله کوم ويښته ولويږي او يا کوم نوک مات ش ي باک نلري‬
‫فديه‬

‫کچېرې څوک د کوم عذر پرته د احرام په حالت کې ټول سر يا د هغه څلورمه حصه وخريي دم ورباندې‬
‫واجبيږي او که د کوم عذر له مخې وي نو په دغو دريو شيانو کې اختيار لري‪ :‬د پسه ذبحه کول‪ ،‬يا شپيته‬
‫مسکينانو ته نيم صاع غنم يا د هغه قيمت ورکول او يا دری ورځې روژه نيول‪.‬‬
‫او که د څلورمې برخې څخه کم وي صدقه (نيم صاع غنم يا د هغه قيمت ) ورباندې الزميږي‪.‬‬
‫هم دارنګه د بريتونو په خريلو باندې صدقه ده‪ ،‬د السونو او پښو د نوکانو په پرې کولو سره دم واجبيږي‪ ،‬د‬
‫يو نوک په پرې کولو او يا يو وېښته سره نيم صاع فديه ورکول الزميږي‪.‬‬
‫‪5‬‬
 ‫يك لَ َك لَبَّي َْك ِإ َّن ْال َح ْمدَ َوالنِ ْع َمةَ لَ َك َو ْال ُم ْل َك َال ش َِر َ‬
‫يك لَ َك‬ ‫لَبَّي َْك اللَّ ُه َّم لَبَّي َْك لَبَّي َْك َال ش َِر َ‬
‫ترتیب کوونکی ‪:‬محمد شعیب ( بالل اغا) صاحبزاده‬

‫• د احرام د جامو څخه عالوه هغه جامې چې په بدن باندې وصل وي يعنې د اندام په اندازه وي لکه‪:‬‬
‫قميص‪ ،‬پرتوګ‪ ،‬نيکر‪ ،‬جرابې‪ ،‬دستکش او نور که څه هم ګنډل شوي نه وي منع دي ‪.‬‬
‫• د احرام په حالت کې بوټونه او موزې اغوستل منع دي بلکي چپلکې به اغوندې‪،‬‬
‫کچيری پورته موارد د يوې کاملې ورځې او شپې په موده وي فديه يې د پسه ذبحه کول او که د ورځې او‬
‫يا شپې څخه کمه موده وي صدقه واجبيري‪.‬‬

‫• په احرام کې د کمربند تړل جايز دي‪.‬‬

‫• که څوک د ميتازو د وت لو عذر ولری هغه لپاره د پمپر يا ټوټې اچول باک نلري‪.‬‬

‫له جدې دحرم شريف تر (حدودو) ‪ ۵۷‬کيلومتره الر ده‪ ،‬دحرم له (حدودو) څخه ‪ ۲‬کيلومتره مخکې‬
‫يودغير مسلمو سرک بېلېږي چې پرې يې ليکي دي لغير المسلمين له دغه ځای څخه نژدې دوه کيلومتره‬
‫وړاندې دحرم پولې پيلېږي همدلته دحرم دپولو په نښه کولو لپاره دسرک دواړو غاړو ته محراب ډوله‬
‫ستنې جوړې شوي دي او يو لوحه هم زړول شوې ده چې پرې ليکل شوي دي بداية حدود الحرم کله چې‬
‫ک‪ ،‬فَ َح ِر ْم َلحْ ِمي‬
‫س ْو ِل َ‬
‫ک َو َح َر ُم َر ُ‬ ‫در حرم شريف حدود و ته ورسي نو دا دعا دې وايي ‪« :‬اَللّٰ ُه َّم ِإ َّن ٰهذَا َح َر ُم َ‬
‫ک‪،‬‬‫عتِ َ‬ ‫طا َ‬ ‫ک َوأَ ْه ِل َ‬‫ک‪َ ،‬واجْ عَ ْلنِي ِم ْن أُ ْو ِليآئِ َ‬
‫ث ِعبَادَ َ‬ ‫ک يَ ْو َم تَ ْبعَ ُ‬ ‫ار‪ ،‬ا َللّٰ ُه َّم ٰا ِمنِي ِم ْن َ‬
‫عذَابِ َ‬ ‫ع َلی النَّ ِ‬ ‫ظ ِمي َ‬ ‫ع ْ‬
‫َودَ ِمي َو َ‬
‫الر ِحيْم»‪.‬‬ ‫اب َّ‬ ‫ک أَ ْنتَ التَّ َّو ُ‬
‫ي‪ِ ،‬إنَّ َ‬‫ع َل َّ‬
‫َوتُبْ َ‬
‫په الره دې تلبيه ډيره وايې‪ .‬مکې معظمې ته له رسېدو او د خپلو لوازمو له خوندي کولو وروسته دې‬
‫اودس وکړي او بې له صابون او عطر دې غسل وکړي‪ ،‬ځکه چې د طواف لپاره اودس واجب دى‪ ،‬بيا به‬
‫له خپلې ودانۍ څخه د مسجد حرام په لور روانېږي‪.‬‬

‫طواف‪ ۷( :‬ګردشه یا شوطه)‪:‬‬

‫د طواف نیت‬

‫د باب السالم (باب بنی شيبه ) له الرې دې مسجد الحرام ته داخل شي ‪ ،‬ځکه چې جناب رسول هللا صلی هللا‬
‫عليه وسلم له همدې دروازې مسجدالحرام ته داخليدو او که له بلې الرې داخل شئ باک نلري ‪ ،‬تحية المسجد‬
‫نفل لمونځ به نه کوي ځکه چې دمسجدحرام تحية المسجد طواف دی نو کله چې مسجدالحرام ته داخل شی‬
‫او په بيت هللا شريف يې سترګې ولګيږي دری ځله به تکبير ((هللا اکبر)) او تهليل ((ال اله اال هللا)) ووايې‪، .‬‬
‫په اخالص او عاجزۍ سره به دعا وکړې ځکه چې د کعبې شريفې د ليدلو پر مهال دعا قبليږي ‪ ،‬په مهربانې‬
‫سره څوک چې دا ليکنه لولې ما عاجز دې هم په دعا کې ياد کړئ او (‪ )۱‬بيا به د طواف نيت وکړي‬
‫ک ا ْل َح َرا َم فَیَ ِ‬
‫س ْر ِل ْی َو تَقَبَّ ْل ُہ ِمنِ ْی) ترجمه‪« :‬ای هللا زه غواړم ستا د حرم شريف‬ ‫اف بَ ْیتِ َ‬ ‫(اَللّٰ ُه َّم اِنِ ْی ا ُ ِر ْی ُد َ‬
‫ط َو َ‬
‫طواف وکړم‪ ،‬نو زما لپاره يې اسانه کړه او زما څخه يې قبول کړه» ‪ .‬کولی شي په عربي يا هره ژبه چې‬
‫ورته اسانه وي نيت ووايې ‪ .‬بيا به د حجر اسود استالم وکړي (او په اوداسه سره طواف له حجر اسود څخه‬
‫په ښۍ خوا پيل کړي د طواف د هر دور شروع له حجراالسود نه کيږي چې کله بيرته حجراالسود ته‬
‫راورسيږي نو يو شوط ‪( ،‬دور يا ګردش) به پوره شي ‪ ،‬د طواف په پيل کې به تلبيه پرېږدي( له طواف‬

‫‪6‬‬
 ‫يك لَ َك لَبَّي َْك ِإ َّن ْال َح ْمدَ َوالنِ ْع َمةَ لَ َك َو ْال ُم ْل َك َال ش َِر َ‬
‫يك لَ َك‬ ‫لَبَّي َْك اللَّ ُه َّم لَبَّي َْك لَبَّي َْك َال ش َِر َ‬
‫ترتیب کوونکی ‪:‬محمد شعیب ( بالل اغا) صاحبزاده‬
‫وروسته تر بلې عمرې احرام تړلو پورې به تلبيه نه وايې) نوری دعا ګانې ‪ ،‬تالوت ‪ ،‬طوافونه او نفلې‬
‫لمونځونه به کوی حجراألسود ته د مخامخ دريدو وروسته به دواړه السونو تر غوږونو پورې پورته کړي‬
‫لکه د لمانځه په تکبير تحرمه کې يا يوازې ښي الس سره به اشاره وکړي وروسته به ووايې ‪( )۱( :‬سم‬
‫هللا هللا اکبر ) کله چې رکن يمانی ته ورسيدې د هغه استال م به وکړي ‪ ،‬دحجراألسود او رکن يماني په مينځ‬
‫ار اووه ګردشه به پوره کړي ‪،‬‬ ‫سنَةً َّو قِنَا َ‬
‫عذ َ َ‬
‫اب النَّ ِ‬ ‫اال ِخ َرةِ َح َ‬ ‫دا دعا ويل کيږي ‪َ :‬ربَّن َۤا ٰاتِنَا فِی الدُّ ْنيَا َح َ‬
‫سنَةً َّو فِی ْ ٰ‬
‫په لومړی دريو ګردشونو کې (‪ )۳‬اضطباع او رمل و وکړي( د احرام څادر له ښي تخرګ نه وباسي او په‬
‫ګينه اوږه به يې واچوي دې ته په شريعت کې اضطباع وايې ) او رمل کول ‪ ،‬په دريو دورو يا شوطونو کې‬
‫به (تيز به د پهلوانانو په ښان ځی دې ته رمل وايې ) او که ګڼه ګوڼه زياته وه او د تيز تګ امکان نه وو باک‬
‫نه لري په کرار به ځي ‪ ،‬د طواف وروسته به په ملتزم دعا و وکړي بيا به په مقام ابراهيم کې (‪ )۴‬دوه‬
‫رکعته لمونځ وکړي او په پای کې به د (‪ )۵‬زم زم د ابو و څښي د زم زم اوبه چې په هر جايز نيت وڅښي‬
‫دعا د قبول ځای ده ما هم دعا کې مه هيروئ‪.‬‬

‫د طواف شرطونه‬

‫‪ - ۱‬د طواف لپاره نيت کول‪.‬‬

‫‪ - ۲‬د قادر او توانا لپاره پياده طواف کول‪.‬‬
‫‪ - ۳‬طواف د کعبې شريفې څاپيره د مطاف په‬
‫ساحه کې کول‪.‬‬
‫‪ - ۴‬هر قسم طواف پخپل وخت کې ادا کول‪.‬‬
‫‪ - ۵‬دری او زيات څلور ګردشه طواف کول‬
‫فرض دي او اووه ګردشه پوره کول واجب دي‪.‬‬

‫په طواف کې واجبات‬

‫‪ - ۱‬طهارت ( د جنابت او بې اودسی او نجاست)‬

‫څخه پاکوالی‪.‬‬
‫‪ - ۲‬سترعورت‪.‬‬
‫‪ - ۳‬د ښی طرف نه د طواف شروع کول او کعبه‬
‫کين لوری ته ساتل‪.‬‬
‫‪ - ۴‬که څه عذر نه وي نو پياده طواف کول‪.‬‬
‫‪ - ۵‬په والړه طواف کول‪.‬‬
‫‪ - ۶‬د حطيم د بهر نه طواف کول‪.‬‬
‫‪ - ۷‬اوه دورې طواف کول‪.‬‬
‫که له واجباتو څه پاتي شي دويم ځل به يې ادا کوي که دويم ځل يې ونه کړي نو يو قرباني ورباندې‬
‫الزميږي‪.‬‬

‫‪7‬‬
 ‫يك لَ َك لَبَّي َْك ِإ َّن ْال َح ْمدَ َوالنِ ْع َمةَ لَ َك َو ْال ُم ْل َك َال ش َِر َ‬
‫يك لَ َك‬ ‫لَبَّي َْك اللَّ ُه َّم لَبَّي َْك لَبَّي َْك َال ش َِر َ‬
‫ترتیب کوونکی ‪:‬محمد شعیب ( بالل اغا) صاحبزاده‬
‫د طواف سنت‬

‫‪ - ۱‬د حجر اسود او رکن يما نی استالم کول ‪.‬‬

‫‪- ۲‬د نارينه لپاره اضطباع (ښي الس ) لوڅول‪.‬‬
‫‪- ۳‬په لومړي دريو شوطونو کې رمل کول‪.‬او په پاتې څلورو شوطونو کې رمل‬
‫نه کول‪.‬‬
‫‪- ۴‬د سعی او طواف تر مينځ استالم کول دا د هغه چا لپاره دی چې تر طواف‬
‫وروسته سعی کوي لکه د عمرې طواف‪.‬‬
‫‪- ۵‬حجر االسود ته مخامخ دريدل او د السونو پورته کولو په وخت کې تکبير‬
‫ويل‪.‬‬
‫‪- ۶‬د حجراالسود څخه طواف شروع کول چې ځنې علماء يې واجب ګڼې‪.‬‬
‫‪- ۸‬د طواف ټول شوطونه پرلپسې ادا کول‬

‫د طواف به اړه يو څو ضروری مسايل ‪:‬‬

‫په مکروه وخت کې د طواف دوه رکعته لمونځ کول مکروه دي مث ً‬

‫ال‬ ‫•‬
‫کچېرې د مازديګر وروسته طواف وشي نو د طواف لمونځ به د ماښام د‬
‫لمانځه څخه وروسته ادا کول پکار دي‪.‬‬
‫کچېرې سړی د طواف د شوطونو په شمير کې شکمن شي چې شپږ دورې مې وکړل او که اووه‬ ‫•‬
‫نو په اقل (لږ) شمير به عمل کوي‪.‬‬
‫که چا قصداً په طواف کې اتم شوط (دور) وکړ نو هغه به شپږ شوطونه نور کوي ځکه په هغه‬ ‫•‬
‫باندې مکمل طواف واجب شو نو په دې توګه به هغه دوه طوافه ادا کړي وي‪.‬‬
‫کچېرې د طواف کولو پر مهال جماعت ودريږي‪،‬نو طواف به پريږدي د جماعت لپاره به په صف‬ ‫•‬
‫کې ودريږي کله چې جماعت ختم شو‪ ،‬د همغه ځای څخه به د طواف پاتې دورې پوره کړي‪.‬‬
‫د طواف د پاره طهارت شرط دی بې اودسه طواف نه صحي کيږي‪ ،‬که چيرې د طواف په حالت‬ ‫•‬
‫کې سړی بې اودسه شي هغه به اودس وکړي او د طواف پاتې شوطونه (دورې ) به پوره کړي‪.‬‬

‫د صفا اومروه تر مینځ سعی‪:‬‬

‫د زم زم اوبو له څښلو او دعا وروسته د سعې د پاره د حجراألسود استلم کول چې مستحب او مسنون دي‬
‫بيا به د باب الصفا له الرې ووځي او ( َمسْعی) ځای د سعی ته د والړ سی ځکه چې رسول هللا صلی هللا عليه‬
‫وسلم به داسې کول او که د کومې بلې الرې ووځئ باک نه لري ‪ .‬بيابه د سعې نيت وکړي اوکه په ژبه يی‬
‫هم وواياست ښه ده (‪( )۱‬اللهم اني ارید السعي بین الصفا والمروة فیسره لي وتقبله مني ) ترجمه ‪ :‬ای خدايه‬

‫‪8‬‬
 ‫يك لَ َك لَبَّي َْك ِإ َّن ْال َح ْمدَ َوالنِ ْع َمةَ لَ َك َو ْال ُم ْل َك َال ش َِر َ‬
‫يك لَ َك‬ ‫لَبَّي َْك اللَّ ُه َّم لَبَّي َْك لَبَّي َْك َال ش َِر َ‬
‫ترتیب کوونکی ‪:‬محمد شعیب ( بالل اغا) صاحبزاده‬
‫زه غواړم چې د صفا او مروه تر منځ سعې وکړم‪ ،‬نو ماته يې اسانه کړه او زما څخه يې قبول کړه‪ .‬صفا ته‬
‫ختلو پر مهال به وايي (‪ )۲‬ان الصفا والمروة من شعائر هللا‪َ،‬ل اله اَل هللا وحده َلشریک له‪ ،‬له الملک وله‬
‫الحمد وهو علی کل شیئ قدیر‪َ ،‬ل اله اَل هللا وحده‪ ،‬انجز وعده‪ ،‬ونصر عبده‪ ،‬وهزم اَلحزاب وحد ‪ ،‬صفا ته‬
‫په دومره پورته شي چې کعبه شريفه وليدل شي ‪ ،‬دعا وي به مخ په کعبه مبارکه وکړي ‪ ،‬او سعې به له صفا‬
‫څخه شروع او په مروه په يي پای ته ورسوي چې يو ګشت کيږي‪ )۳( ،‬هر ځل چې صفا او مروه ته رسيږی‬
‫َّللاُ أ ْكبَ ُر‪،‬‬
‫کعبې ته په مخ کړي او تکبير (هللا اکبر) او تهليل (ال اله اال هللا) به ووايې او دا دعاوی دې کوی ‪َّ ،‬‬
‫َّللاُ َو ْح َدهُ َل شَریكَ لَهُ‪ ،‬لَهُ ال ُم ْلكُ َولَهُ ال َح ْم ُد یُ ْح ِیي ویُمِیتُ ‪ِ ،‬بیَ ِد ِه ال َخی ُْر‪،‬‬
‫وّلِل ال َح ْمدُ‪َ ، ،‬ل إِلهَ إَِلَّ َّ‬
‫َّللاُ أ ْكبَ ُر‪ِ َّ ِ ،‬‬
‫َّللاُ أ ْكبَ ُر‪َّ ،‬‬
‫َّ‬
‫اب َوحْ َدهُ‪َ ،‬ل إله إَل هللا‪ ،‬وَل نعبد‬ ‫َ‬
‫األحْز َ‬ ‫ع ْب َدهُ‪َ ،‬و َه َز َم‬
‫ص َر َ‬ ‫َوه َُو على كل شئ قَدِی ٌر‪َ ،‬ل إِلهَ إَِلَّ َّ‬
‫َّللاُ‪ ،‬أن َج َز َو ْع َدهُ‪َ ،‬ونَ َ‬
‫إَل إیاه‪ ،‬مخلصین لَهُ الدی َن َولَ ْو ك َِرهَ الكافِ ُرون‪ ،‬نورې د خپلې خوښې جايزې دعاوې هم کولی شي ‪ ،‬مهربانې‬
‫به مو وی که ما هم دعا کې ياد وساتئ ‪ ،‬همداسې به اوه ګشته پوره کړی (‪ )۴‬او په هر ګشت کې د شنو‬
‫چراغونو په مينځ کې تيز تلل پکار دی که غذر نوی د نارينه لپاره ‪.‬‬

‫دسعی په اړه ضروري مسائل‬

‫• کچېرې د سعي پر مهال جماعت ودريږي نو سعی به پريږدي د جماعت لپاره به په صف کې‬
‫ودريږي د لمانځه د ادا وروسته به پاتې شوطونه (ګردشونه) پوره کړي‪.‬‬
‫• کچېرې چا د مروا له لورې سعی پيل کړه نو دا شوط يې لغوه دی‪ ،‬نه حسابيږي‪ ،‬د صفا له لورې‬
‫به سعی پيل کړي‪.‬‬
‫• د سعی کولو پر مهال ذکر او دعا کول مستحب دي‪ ،‬خرڅول او اخيستل‪ ،‬د بل سره درېدل او‬
‫خبرې کول نه ښايي‪ .‬کچرې لږ وي ضرر نه لري او که نه داس ې کول مکروه دي او که ډير‬
‫وي‪ ،‬سعی به له سره ادا کړي‪.‬‬

‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬
‫‪.‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬
‫‪.‬‬
‫‪.‬‬
‫‪.‬‬

‫‪.‬‬
‫‪9‬‬
 ‫يك لَ َك لَبَّي َْك ِإ َّن ْال َح ْمدَ َوالنِ ْع َمةَ لَ َك َو ْال ُم ْل َك َال ش َِر َ‬
‫يك لَ َك‬ ‫لَبَّي َْك اللَّ ُه َّم لَبَّي َْك لَبَّي َْك َال ش َِر َ‬
‫ترتیب کوونکی ‪:‬محمد شعیب ( بالل اغا) صاحبزاده‬
‫د سرد ویښتانوخریل اویا لنډول‪:‬‬

‫د سعې څخه وروسته به عمره کوونکی خپل سر د بل چا به زريعه وخريې او يا به يې لنډ کړي (حلق او يا‬
‫قصير ) به وکړي او احرام به مات کړي‪ ،‬ښځې به د سر ويښتان جمع کړي يوازې د يوې ګوتې په اندازه به‬
‫يې لنډ کړي د ښځو د پاره د سر خريل نشته‪ .‬په دې سره عمره پای ته ورسيده ‪ ،‬نور په هغه باندې هر څه‬
‫حالل شول کوم چې د احرام په حالت ورباندې حرام وو ‪ ،‬نور به عمره کونکی تر راتلونکې عمری پوری‬
‫( او حاجي تر حج پوری) که غواړې نفلي طواف او يا عمره وکړې هغه به ادا کوي‪.‬‬
‫په عمره کې احرام شرط دی ‪ ،‬طواف کول د عمري رکن دی ‪ ،‬سعی او د سر خریل یا لنډول واجب دي او‬
‫کله چې د طواف د لومړي شوط لپاره استال م وکړي نو د تلبيه درول سنت دي‪.‬‬
‫که د حج اراده لری او د قران حج کوي د عمرې له اداء کولو وروسته هم سرنشي خريلی او نه احرام‬
‫لرې کوالی شي او که تمتع حج کوي نو د عمرې تر اداء وروسته د سر په خريلو به احرام لرې کوي او د‬
‫ذو الحجې تر اتم پورې هرڅه ورته حالل دي‪ .‬د نفلي عمرې په صورت کې به د عائشې مسجد " مسجد‬
‫تنعيم" چې د مکې مکرمې په ښار کې موقيعت لری يا مسجد ِجعرانه څخه چې د مسجدالحرام شمال ختيځ‬
‫ته په ‪ ۲۹‬کيلومترۍ کې د د طائف په الره د جعرانه په ښار کې موقعيت لري احرام تړي او د پورته ذکر‬
‫شويو اعمالو له پوره کولو وروسته به بيا احرام لری کوي ‪.‬‬
‫که عمره کوونکی وي د پورته تشريح شويو اعمالو تر سره کولو‬
‫سره دې احرام لرې کړي عمره يې تکميل شوه ‪ ،‬او که متمتع حاجی وی د ذوالحجې به اتمه به احرام او د‬
‫حج نيت وکړی‪ ،‬که حج قرآن ادا کوی او قارن وي نو حلق او قصر به نکوي او احرام به نه ماتوی بلکه يو‬
‫بل طواف به د حج لپاره کوي چې هغه ته د قدوم طواف وايي او د صفا او مروه ترمنځ به سعی هم کوي‪.‬‬
‫که مفرد حاجې وی کله چې له ميقات يا تر ميقات له مخه دحج احرام وتړي‪ ،‬يوازي دحج کولو نيت به وکړي‪،‬‬
‫دعمرې نيت به وسره نکوي‪ ،‬دې ته حج افر اد ويلکيږي‪ ،‬او حاجي ته مفرد وايې‪ .‬په دغه صورت کې چې‬
‫حاجي مکې مکرمې ته ورسيږي اول به طواف قدوم وکړي او د صفا او مروې ترمنځ به سعی هم کوي ‪،‬‬
‫عمره به نه کوي‪ ،‬بيا به دحج ټول افعال په ترتيب سره تر سره کړي‪ ،‬نو د قارن او مفرد لپاره بيا د حج په‬
‫مهال د طواف زيارت ورسته د سعې کولو ضرورت نشته ( که طواف قدوم يې کړی وی ) کله چې بيا دحج‬
‫له ټولو افعالو فارغ شي‪ ،‬وروسته بيا ټول جاجې صاحبان نفلې عمره کوالی شی د پورته تشريحاتو په رڼا‬
‫کې ‪.‬‬

‫‪10‬‬
 ‫يك لَ َك لَبَّي َْك ِإ َّن ْال َح ْمدَ َوالنِ ْع َمةَ لَ َك َو ْال ُم ْل َك َال ش َِر َ‬
‫يك لَ َك‬ ‫لَبَّي َْك اللَّ ُه َّم لَبَّي َْك لَبَّي َْك َال ش َِر َ‬
‫ترتیب کوونکی ‪:‬محمد شعیب ( بالل اغا) صاحبزاده‬

‫دوهم فصل (حج)‬

‫د حج حکم‬

‫حج د اسال م پنځم رکن دی چې پر هر هغه نارينه او ښځه باندې چې د حج د ادا کولو توان ولري فرض‬
‫دی ‪ .‬حج د اسال م له ارکانو څخه هغه ستر رکن دی چې په دې عبادت کې د مغفرت بر سيره ډير‬
‫اس ِح ُّج ا ْل َب ْي ِ‬
‫ت َم ِن‬ ‫ع َلى النَّ ِ‬ ‫حکمتونه او عبرتناک درسونو نغښتي دي ‪ .‬هللا سبحانه وتعالی فرمايي ‪َ :‬و ِ َّ ِ‬
‫ّلِل َ‬
‫يال (آل عمران‪ ):‬آيت ‪ ۹۷‬ژباړه‪ :‬پر خلکو د هللا تعالی دا حق دی چې څوک د هغه کور‬ ‫س ِب ً‬
‫ع ِإ َل ْي ِه َ‬ ‫ا ْستَ َ‬
‫طا َ‬
‫ته(بيت هللا شريف ته ) د رسيدو د الرېتوښه او وس ولري د هغه حج وکړي ‪ ،‬او که څوک ددې امر له‬
‫عملي کولو څخه ډډه وکړي نو هغه دي په دې پوه شي چې هللا تعالی له ټولو عالميانو څخه بې نيازه دی‬

‫د حج فضائل‬

‫له ابی هريرة رض ی هللا عنه څخه روايت دی چې رسول هللا صلی هللا عليه وسلم فرمايلي ‪:‬‬
‫ع َل ْي ِه‪ .‬ژباړه‪ :‬څوک چې د هللا تعالی لپاره حج‬ ‫ٌ‬
‫متفق َ‬ ‫وم و َلدتْهُ أُ ُّمهُ‪.‬‬
‫س ْق‪ ،‬ر َجع َكيَ ِ‬ ‫ث‪َ ،‬و َلم ي ْف ُ‬
‫يرفُ ْ‬
‫من ح َّج فَ َلم ْ‬
‫ْ‬
‫وکړي د شهوت او ګناه خب رې او کارونه ترک کړي هغه به داسې پاک را وګرځي لکه په کومه ورځ‬
‫چې دی مور زېږولی وي‪ .‬او همدا رنګه ابی هريره رض ی هللا عنه وايي چې رسول هللا صلی هللا عليه‬
‫ار وفدُ هللاِ‪ ،‬إن دعوه أجابهم‪ ،‬وإن استغفَروه غفَر لهم‪ .‬أخرجه ابن ماجة‪،‬‬ ‫ج والع َّم ُ‬ ‫وسلم فرمايلي ‪ :‬الحجَّا ُ‬
‫والطبراني ‪.‬ژباړه‪ :‬حاجيان او عمره کوونکی د هللا مېلمانه دي که هغوی هللا تعالی ته دُعا وکړي هغه يې‬
‫پوره کيږي) او که‬ ‫قبلوي) ځکه چې د مېلمه خواهش ضرور‬
‫هغوی د هللا تعالی څخه عفوه وغوا ړي نو‬
‫هغوی ته بښنه کيږي‬

‫د حج د فرضيت‬
‫شرطونه‬

‫‪11‬‬
 ‫يك لَ َك لَبَّي َْك ِإ َّن ْال َح ْمدَ َوالنِ ْع َمةَ لَ َك َو ْال ُم ْل َك َال ش َِر َ‬
‫يك لَ َك‬ ‫لَبَّي َْك اللَّ ُه َّم لَبَّي َْك لَبَّي َْك َال ش َِر َ‬
‫ترتیب کوونکی ‪:‬محمد شعیب ( بالل اغا) صاحبزاده‬

‫د حج مناسکو الرښود نقشه‬

‫د تګ واټن (کیلومتره)‬
‫‪ ۷‬کیلو متره‬ ‫د حرم شريف او منی تر منځ‬
‫‪ ۱۷‬کیلومتره‬ ‫د منی او عرفات تر منځ‬
‫د راستنیدو واټن (کیلومتره)‬
‫‪۶‬کیلو متره‬ ‫د عرفات او مزدلفې تر منځ‬
‫‪ ۸‬کیلو متره‬ ‫جمروو او مزدلفې ترمنځ‬
‫‪ ۶‬کیلو متره‬ ‫حرم شريف او جمراوو تر منځ‬

‫‪12‬‬
 ‫يك لَ َك لَبَّي َْك ِإ َّن ْال َح ْمدَ َوالنِ ْع َمةَ لَ َك َو ْال ُم ْل َك َال ش َِر َ‬
‫يك لَ َك‬ ‫لَبَّي َْك اللَّ ُه َّم لَبَّي َْك لَبَّي َْك َال ش َِر َ‬
‫ترتیب کوونکی ‪:‬محمد شعیب ( بالل اغا) صاحبزاده‬

‫د حج فرائض‬
‫د حج فرائض در دی‪:‬‬

‫‪ -۱‬احرام تړل )شرط) ‪ - ۲ ،‬وقوف عرفات (رکن) او ‪ - ۳‬طواف زیارت (رکن)‬

‫• د احرام له اغوستلو وروسته د حج نيت وکړئ‪ ،‬دری وارې په جهر تلبيه دووايئ او په اخالص‬
‫سره د احرام دوه رکعته نفل ادا کړئ‪.‬‬
‫د حج نیت‪ :‬الل ُه َّم اِن ْي ا ُ ِر ْی ُد ا ْل َح َّج فَیَس ْرهُ ِل ْي َو تَقَبَّ ْلهُ ِمني‪. ،‬‬
‫تر جمه‪ :‬خدايه ما د حج اراده کړې راته آسانه يې کړه او له مانه يې قبول کړه‬
‫الن ْع َمةَ َلكَ َو ْال ُم ْلكَ َال ش َِريكَ َلكَ‬
‫الل ُه َّم َلبَّيْكَ َلبَّيْكَ َال ش َِريكَ َلكَ َلبَّيْكَ ِإ َّن ْال َح ْمدَ َو ِ‬
‫تلییه ‪َ :‬لبَّيْكَ َّ‬

‫په عرفات کې وقوف يعنې نهم د ذوالحجې له زواله پس د لسم ذوالحجې تر صبح صادق پوری څه‬ ‫•‬
‫وخت عرفات کې تيرول اګر که لږ ساعت وی ‪.‬‬
‫په عرفات کې وقوف په دې معنا دی چې د ذی الحجې د نهمې نيټې له لمر لوېدو وروسته د ذی‬ ‫•‬
‫الحجې د لسمې نيټې تر صبح صادق پورې په عرفات کې يو څه وخت تير کړی‪ .‬فرض يې ادا‬
‫کيږی‪ ( .‬لکن دا مهمه ورځ ده او مهم رکن دی په پوره اهتمام سره دالندی تشريح سره سم چې د‬
‫نهمې ورځ په هکله راځې بايد وقوف وشې)‬
‫طواف زيارت د ذو الحجې له لسمې نيټې څخه د ذو الحجې تر دولسمې نيټې پورې ترسرخريلو يا‬ ‫•‬
‫لنډولو ورسته بايد ادا شي‪.‬‬
‫خو تر ټولو دمخه به د جنگ‪ ،‬جگړې او کنځلو څخه په کلکه ځان ساتي‪ ،‬په عمره کې به تر هغه د‬ ‫•‬
‫خپلې بي بي سره نه يو ځای کيږي‪ ،‬څو د عمرې احکام يې ټول اداء کړي نه وي او سر يې خريلی‬
‫نه وي ‪ ،‬او په حج کې خو ترڅو فرضي طواف ونکړي ترهغه پورې نشي ورسره يو ځای کيدای‬
‫اګر که وقوف عرفات‪ ،‬د جمرې عقبه ويشتل او قربانی يې کړی وی او سر يې هم خرييلی وی پدی‬
‫حال کې نور ټول هغه کارونه چې د احرام له وجې منعه ول ورته حالل دی تنها له بې بې سره‬
‫نشې يو ځای کيدی څو طواف زيارت و نکړی‪.‬كه له دې دريو څخه يوه هم پاتې شي‪ ،‬حج يې باطل‬
‫دى او بيا را ګرځول ( اعاده) يې فرض دى‪ .‬او تالفې يې په دم يا بل شي نشي کيدی‪.‬‬

‫‪13‬‬
 ‫يك لَ َك لَبَّي َْك ِإ َّن ْال َح ْمدَ َوالنِ ْع َمةَ لَ َك َو ْال ُم ْل َك َال ش َِر َ‬
‫يك لَ َك‬ ‫لَبَّي َْك اللَّ ُه َّم لَبَّي َْك لَبَّي َْك َال ش َِر َ‬
‫ترتیب کوونکی ‪:‬محمد شعیب ( بالل اغا) صاحبزاده‬

‫حج قسمونه‬
‫حج په دری قسمه دی‪ ،‬قران ‪ ،‬افراد او تمتع چې دا فرق د احرام تړلو په وخت کې په نيت کولو سره‬
‫کيږي ددی وجې د احرام ډولونه هم بلل کيږي ‪.‬‬

‫‪ -۱‬قران‪:‬‬
‫د حج هغې طريقي ته وايي چې حاجې په يو ځل د عمرې او حج دواړو د پاره احرام وتړي قران معنی‬
‫ده يو ځای کول ځکه د حج په دغه طريقه کې عمره او حج سره يو ځای په يوه احرام کې ادا کيږي‪.‬‬

‫‪ -۲‬افراد ‪:‬‬
‫يواځې د حج د پاره احرام تړلو ته افراد وايي اواحرام تړلو واله يا حاجي ته مفرد وايي‪.‬‬

‫‪ -۳‬تمتع ‪:‬‬
‫د حج هغه طريقي ته وايي چې د حج په زمانه کې لومړی احرام وتړي عمره وکړي او بيا احرام مات‬
‫کړي او بيا يې د حج د فرايضو د ادا کولو د پاره دوهم ځل احرام وتړي او حج وکړي‪.‬‬
‫يعنی حج تمتع دا دی چې حاجی حج اوعمره خوا په خوا سره وکړي ليکن په داسې شکل چې د هر يو‬
‫د پاره جال جال احرام وتړي او له عمرې کولو وروسته احرام مات کړي او بيا د حج د ادا کولو د پاره‬
‫احرام وتړي‪ .‬تمتع معنی ده ګټه پورته کول د عمرې او حج تر منځ موده کې حاجي احرام په ماتولو سره د‬
‫حللوڅيزونو څخه ګټه اخلې کوم چې هغه د احرام په موده کې منع ؤ په همدې وجه ورته تمتع وايي ‪.‬‬

‫دا هم بايد ووايو که کومه ښځه په حيض يا نفاس کې وي هغه به د‬

‫حج ټول احکام او مناسک اداء کوي يوازې داخل د حرم او مسجد‬ ‫دحج واجبات‪:‬‬
‫ته نشي تللی او نه لمونځ او طواف کولی شي – کله چې پاکه شوه‬ ‫‪ - ۱‬دوقوف په وخت په مزدلفه کې څه وخت‬
‫بيا به فرضي طواف کوي او که د عذر له وجې طواف فرضي‬ ‫تېرول‬
‫ورځنې وروسته شی هيڅ پروا نلري دم هم نه پرې اوړي او که‬ ‫‪ - ۲‬دصفا او مروې په منځ کې سعي کول‬
‫طواف وداع ورځنې پاتې شو هغه ورته معاف دی هيڅ شي نه پرې‬
‫الزميږي‬ ‫‪ - ۳‬دجمراتو (شيطانانو) په شګو ويشتل‬
‫‪ - ۴‬دقارن او متمتع لپاره دم شکر (قربانی)‬
‫‪ - ۵‬دسر بېښتان خرېيل د ښڅو لپاره کمول‬
‫‪ - ۶‬دافاقي لپاره طواف وداع کول‬
‫په حـج کـی د دعا د قـبـولـیـدلـو ځایـونه‪ -۱ :‬طواف د بيت هللا‬
‫شريفی ‪ -۲‬ملتـزم شريـف ‪ -۳‬د ميزاب رحمت الندی ‪ -۴‬په داخل‬ ‫يادونه‪ :‬د حج اصلي واحبات ( بالذات واجبات)‬
‫د کعـبـی شـريـفـی کې ‪ -۵‬د صـفـا او مروې په غـونـډيو ‪-۶‬‬ ‫شپږ دي‪ .‬د دې تر څنګ د حج د ځينو عباداتو‬
‫دسـعـيـی په وخت ‪ -۷‬د مقام ابراهـيم عليه السالم شاته ‪ -۸‬په‬ ‫لکه احرام‪ ،‬طواف سعې او داسې نورو کړنو‬
‫عرفات کـی ‪ -۹‬په مـزدلـفـه کـی ‪ -۱۰‬د جمـری ويشتـلـو په وخـت‬ ‫واجبات هم شته چې په رساله کې له همدې‬
‫عنوان الندی بيان شوي دي‪.‬‬

‫‪14‬‬
 ‫يك لَ َك لَبَّي َْك ِإ َّن ْال َح ْمدَ َوالنِ ْع َمةَ لَ َك َو ْال ُم ْل َك َال ش َِر َ‬
‫يك لَ َك‬ ‫لَبَّي َْك اللَّ ُه َّم لَبَّي َْك لَبَّي َْك َال ش َِر َ‬
‫ترتیب کوونکی ‪:‬محمد شعیب ( بالل اغا) صاحبزاده‬

‫له کومې ورځې نه چې د حج عبادات او اعمال شروع کيږى هغې ورځې ته یوم الترویه وایې چې د ذوالحجې‬
‫داتمه ورځ ده ‪ .‬افغان حجاج اکثراً تمتع حج ادا کوي هغه حاجيان چې په اولو ورځو کې سفر کوي عموم‬
‫مدينې منورې ته نقليږي هلته معينې ورځې تيروي او وروسته مکې معظمې ته روانيږي د ميقات څخه يا له‬
‫خپلې عماری څخه احرام تړي عمره ادا کوي او وروسته احرام ماتوي‪ .‬او هغه حاجيان چې وروسته سفر‬
‫کوي هغوی مسقيما مکې معظمې ته نقليږی ‪ ،‬هغوی به په ميدان هوايي يا الره کې د ميقات رسيدو مخکې‬
‫د عمرې احرام و تړي کله چې په مکه شريفې کې پخپلو عمارو ساختمانونو کې پخپلو اتاقونو کې ځای پر‬
‫ځای شول وروسته به عمره ادا کړي او د عمری ورسته به احرام مات کړي ‪ ،‬لکه د عمری به فصل کې‬
‫چې بيان شو‪ ،‬او بيا به به د متمتع حاجې د حج لپا ره احرام د ذلحجې په اتمه «يوم الترويه» له خپل‬
‫استوګن ځای عماری څخه و تړي او د احرام نه مخکي به هغه کارونه کوي چي د عمرې د احرام لپاره يې‬

‫‪15‬‬
 ‫يك لَ َك لَبَّي َْك ِإ َّن ْال َح ْمدَ َوالنِ ْع َمةَ لَ َك َو ْال ُم ْل َك َال ش َِر َ‬
‫يك لَ َك‬ ‫لَبَّي َْك اللَّ ُه َّم لَبَّي َْك لَبَّي َْك َال ش َِر َ‬
‫ترتیب کوونکی ‪:‬محمد شعیب ( بالل اغا) صاحبزاده‬
‫کړي و لکه غسل ‪ ،‬او داسې نور‪....‬کوم چې د عمرې په برخه کې تشريح شوی دی بيا به د احرام دورکعته‬
‫ي َو تَقَبَّ ْلهُ ِمن ْ‬
‫ي)‪ .‬تر جمه‪ :‬خدايه ما‬ ‫ي اُ ِر ْيدُ ا ْل َح َّج فَيَس ْرهُ ِل ْ‬
‫لمونځ ادا کړي او دفرضي حج نيت به وتړي (الل ُه َّم اِن ْ‬
‫د حج اراده کړې راته آسانه يې کړه او له مانه يې قبول کړه‪ .‬او تلبيه ( َلبَّيْكَ ال َّل ُه َّم َلبَّيْكَ َلبَّيْكَ َال ش َِريكَ َلكَ َلبَّيْكَ‬
‫ِإ َّن ا ْل َح ْمدَ َوالنِ ْع َمةَ َلكَ َوا ْل ُم ْلكَ َال ش َِريكَ َلكَ ) به په زوره درې وارې ووايې‪.‬‬

‫د حج ورځې ‪ ،‬اعمال او ترتيب ‪:‬‬

‫د حج د اعمالو ادا کولو طريقه (په مختصره ډول) ‪:‬‬

‫تاسې ته به د ذوالحجې په آتم تاريخ خبر درکړی ش ي چې ځانونه مو برابر کړئ احرامونه وتړئ چې په‬
‫فالني وخت حرکت کوو ‪ .‬په خپل اتاق کې به احرام وتړئ د احرام تړلو مخکې به نوکونه ‪ ،‬د تخرګ او‬
‫شرمکاه ويشتان لري کړي ‪ ،‬غسل به وکړي ‪ ،‬خوشبويي به ووهي ‪ ،‬احرام به وتړئ ( لنګ به ووهي د هغه‬

‫‪16‬‬
 ‫يك لَ َك لَبَّي َْك ِإ َّن ْال َح ْمدَ َوالنِ ْع َمةَ لَ َك َو ْال ُم ْل َك َال ش َِر َ‬
‫يك لَ َك‬ ‫لَبَّي َْك اللَّ ُه َّم لَبَّي َْك لَبَّي َْك َال ش َِر َ‬
‫ترتیب کوونکی ‪:‬محمد شعیب ( بالل اغا) صاحبزاده‬
‫د پاسه به چادر واغوندې) ‪ ،‬که مکروهه وخت نه وي دوه رکعته نفل لمونځ به د احرام په نيت وکړي ‪ .‬ښځه‬
‫به خپلې ګنډ لې جامې اغوندې ‪ ،‬مخ او السونه به نه پټوي ‪ ،‬د هغه وروسته به د فرضي حج نيت وکړئ ‪،‬‬
‫ج فَیَس ْر هُ ِل ْي َو ت َقَبَّلْهُ ِمن ي‪ . ،‬تر جمه‪ :‬خدايه ما د حج اراده کړې راته آسانه يې کړه او‬
‫الل ُه َّم اِن ْي ا ُ ِر یْدُ الْ َح َّ‬
‫له مانه يې قبول کړه‪ .‬د نيت نه پس به په اوچت آواز د تلبيه ويل شروع کړئ پس له هر لمانځه نه عالوه‬
‫هر وخت په لوړ ځای ختلو ‪ ،‬ښکته کيدو ‪ ،‬سورلې ته پورته کيدو او کوزيدو په وخت کې تلبيه ويل کيږي‬
‫‪ ،‬د تلبيه الفاظ دا دی ‪:‬‬
‫لَبَّیْ كَ اللَّ ُه َّم لَبَّیْ كَ لَبَّیْ َك ََل ش َِری َك لَكَ لَبَّیْ كَ إِ َّن الْ َح ْم َد َو النِعْ َم ةَ لَكَ َو الْ ُم لْ كَ ََل ش َِریكَ لَ كَ‬

‫وروسته به بسونه راشي او تاسې به منا ته نقل کړي ‪.‬‬

‫په منا کې اوسيدل او هلته پنځه لمونځونه ادا کول لکه ‪ :‬د ماسپښين لمونځ ‪ ،‬د مازديګر لمونځ ‪ ،‬د ماښام لمونځ‬
‫‪ ،‬د ماسختن لمونځ او د سهار لمونځ ادا کول او شپه تيرول سنت دي‪.‬‬
‫په منا کې د سهار د لمانځه وروسته به مو د ريل يا بسونو په وسيله عرفات ته انتقال کړي د ذوالحجې نهمه‬
‫ورځ به هلته تيره کړئ د ماسپښين او مازديګر لمونځونه به په عرفات کې ادا کړئ کله چې لمر پرېوځې د‬
‫عرفات څخه مو به د ريل يا بسونو په وسيله مزدلفې ته انتقال کړي په مزدلفه کې د ماښام ‪ ،‬ماسختن لمونځونه‬
‫يوځای ادا او بيا د سهار لمونځ ادا کړئ او د لمر ختلو وروسته مو د ريل يا بسونو په وسيله منا ته انتقالوي‬
‫په منا کې چې د اختر ورځ ده جمرې به وولئ بيا به قرباني وکړئ او بيا به سر وخريئ او بيا به مکې ته د‬
‫طواف زيا رت د پاره الړ شئ ‪ ،‬د طواف زيارت وروسته به منا ته شپه يوسئ په منا کې به د زوال وروسته‬
‫دوې ورځې جمرې وولئ او وروسته به مکې ته الړ شئ ‪ .‬اوس د حج يوازې يو نسک پاتې شو چې هغه‬
‫طواف وداع دی هغه به د مکې څخه د وتلو رخصتي پر مهال ادا کړئ‪.‬‬

‫‪17‬‬
 ‫يك لَ َك لَبَّي َْك ِإ َّن ْال َح ْمدَ َوالنِ ْع َمةَ لَ َك َو ْال ُم ْل َك َال ش َِر َ‬
‫يك لَ َك‬ ‫لَبَّي َْك اللَّ ُه َّم لَبَّي َْك لَبَّي َْك َال ش َِر َ‬
‫ترتیب کوونکی ‪:‬محمد شعیب ( بالل اغا) صاحبزاده‬
‫د حج د اعمالو ادا کولو طريقه (په تفصيلي ډول) ‪:‬‬

‫د ذوالحجې اتمه ‪ ،‬نهمه ‪ ،‬لسمه ‪ ،‬يوولسمه ‪ ،‬دوولسمه او دريارلسمه ورځ د حج ورځې دی او د دغو ورځو د‬
‫ارکانو احکامو او مسائلو زده کړه ضروري ده ‪ ،‬چې په الندې ډول مختصرا بيانيږي‪.‬‬

‫د حج لومړی ورځ د مکې معظمې څخه منا ته تلل (د ذوالحجی اتمه(‬

‫منی‪:‬‬
‫د دغې ورځې اعمال او کارونه عبارت دي له‪:‬‬

‫• د مکې څخه منا ته تلل ‪،‬‬

‫• په منا کې د ماسپښين ‪،‬مازديګر‪،‬ماښام ‪ ،‬ماسختن لمونځ اداکول‬
‫• په منا کې شپه تيرول او همد لته د سهار لمونځ ادا کول‬

‫تفصیل ‪ :‬د ترويې په ورځ اتمه د ذوالحجې به غسل وکړئ ‪ ،‬متمتع او مکې اسيدونکی به له خپلې‬
‫کوټې (اتاق) څخه احرام وتړي ‪ ،‬يو ورځ تر مخه د احرام تړل هم جايز بلکي افضل دي ‪ ،‬بيا به د احرام دوه‬
‫رکعته لمونځ وکړئ ‪ ،‬د حج نيت دې وتړي او تلبيه دې ووايي‪.‬‬
‫د ضرورت سامان ‪ ،‬د قربانۍ او نور لګښت د پاره څه اندازه پيس ې ‪ ،‬دحج کتاب ‪ ،‬دا بو لپاره پتک ضروري‬
‫درمل به له ځانه سره واخلي د مکې څخه به د لمرختلو وروسته منا ته روان شي او که تر زوال وروسته منا‬
‫ته الړ شي او هلته د ماسپښين لمونځ وکړي هم پروا نه لري‪.‬‬
‫په منا کې اوسيدل او هلته پنځه لمونځونه ادا کول لکه ‪ :‬د ماسبښين ‪ ،‬د مازديګر ‪ ،‬د ماښام ‪ ،‬د ماسختن او د‬
‫سهار لمونځونه ادا کول او شپه تيرول سنت دي‪ ( .‬دامکان په صورت کې به د خيف په جومات کې لمونځونه‬
‫کوي‪ ،‬که بيروبار وو نو په خيمو کې د اداکړي‪) .‬‬
‫د منا په الره او په منا کې د اوسيدو پر مهال به تلبيه ډيره وواياست همدارنګه استغفار ‪ ،‬درودونه‬
‫او دعا به کوئ‪.‬‬

‫‪18‬‬
 ‫يك لَ َك لَبَّي َْك ِإ َّن ْال َح ْمدَ َوالنِ ْع َمةَ لَ َك َو ْال ُم ْل َك َال ش َِر َ‬
‫يك لَ َك‬ ‫لَبَّي َْك اللَّ ُه َّم لَبَّي َْك لَبَّي َْك َال ش َِر َ‬
‫ترتیب کوونکی ‪:‬محمد شعیب ( بالل اغا) صاحبزاده‬
‫د حج دوهمه ورځ د ذوالحجې نهمه يا د عرفې ورځ‬
‫عرفات‪:‬‬
‫د عرفي د ورځې اعمال عبارت له‪:‬‬
‫• په منا کې د سهار د لمانځه له ادا کولو‬
‫وروسته عرفات ته تلل ‪.‬‬
‫• په عرفات دریدل ‪.‬‬
‫• د ماسپښين او مازديګر لمونځونه په‬
‫عرفات کې يو ځای ادا کول ‪.‬‬
‫• مزدلفې ته تلل او په مزدلفه کې د ماښام‬
‫او ماسختن لمونځونه يو ځای د ماسختن‬
‫پر وخت ادا کول‪.‬‬
‫• شپه په مزدلفه کې تيرول ‪.‬‬

‫تفصیل ‪ : :‬په منا کې د سهار د لمانځه وروسته‬

‫به په لوړ آواز د تشريق تکبيرونه ووايي کوم چې د‬
‫ذوالحجې د نهمې نه شروع تر دريارلسمې تر نمازديګر پورې د هر لمانځه وروسته يو ځل ويل واجب‬
‫دي‪.‬‬
‫کله چې ښه رڼا خپره شي د عرفات په لورې به روان شي تلبيه به په الره وايې دا مستحبه ده ‪ .‬اما اوس يې‬
‫د ازدحام په خاطر د شپې عرفات ته نقلوي او د سهار لمونځ په عرفات کې کوي دا يو ضرورت دی پروا‬
‫نلري او په عرفات کې واجب وخت د لمر له زوال څخه تر ماښام پورې دی ‪.‬‬

‫دعرفات ورځ له دوزخ څخه د خالصون‪،‬‬

‫مسجد نمره‬
‫مغفرت او رحمت ډېره مهمه ورځ ده ‪،‬‬
‫په دې ورځ باندې په عرفات دريدل د حج‬
‫ستر رکن دی ‪ ،‬که په عرفات دريدل پخپل‬
‫وخت له چا څخه پاتې شي حج يې نه‬
‫صحي کيږي د عرفات د ورځې له زوال‬
‫څخه بيا تر لمر لويدو پورې پر عرفات‬
‫دريدل واجب دي ‪ ،‬د عرفات ټول ميدان‬
‫موقف د دريدلو ځای دی (خو په بطن عرنه) کې دريدل جايز نه دي ‪ ،‬د عرفات د ميدان پولې او حدود نښه‬
‫شوي دي د هغه څخه د باندې دريدل جايز نه دي‪.‬‬
‫د عرفات په ميدان کې جبل الرحمه ته نږدې دريدل افضل دي خو اوس د هر حاجي د پاره خپله‬

‫‪19‬‬
 ‫يك لَ َك لَبَّي َْك ِإ َّن ْال َح ْمدَ َوالنِ ْع َمةَ لَ َك َو ْال ُم ْل َك َال ش َِر َ‬
‫يك لَ َك‬ ‫لَبَّي َْك اللَّ ُه َّم لَبَّي َْك لَبَّي َْك َال ش َِر َ‬
‫ترتیب کوونکی ‪:‬محمد شعیب ( بالل اغا) صاحبزاده‬
‫خيمه ټاکل شوې ده ‪.‬‬
‫څرنګه چې دا د فضيلت ‪ ،‬رحمت او مغفرت ورځ ده سړی به خپل ظاهر او باطن پاکوي د زړه په‬
‫حضور سره به ځان خپل اهل عيال ‪ ،‬ولس او اسالمي امت ته دعا کول ‪ ،‬استغفار ‪ ،‬درود ‪ ،‬د قرآنکريم‬
‫تالوت ‪ ،‬اذکار ‪ ،‬د هللا تعالی څخه بخښنه غوښتل او ژړا کول مستحب دي‪.‬‬

‫رسول هللا صلی هللا عليه وسلم فرمايلي يې دي چې دا دعرفات دورځې بهتره دعا ده ‪:‬‬
‫ش ْیء قَ ِد ْی ٌر)‬ ‫ک َولَهُ ا ْل َح ْمدُ‪َ ،‬وهُ َو َ‬
‫علَی ُک ِل َ‬ ‫ک لَهُ‪ ،‬لَهُ ا ْل ُم ْل ُ‬
‫(َلَ ِإلَهَ ِإَلَّ هللاُ َوحْ َد ُه َلَ ش َِر ْی َ‬
‫ژباړه ‪ :‬نشته الئق د عبادت مګر هللا چې يو دی او شريک نه لري ‪ ،‬ده لره پاچاهي ده او او ده لره ټولې‬
‫ستاينې دي ‪ ،‬او هغه په هر څه باندې توانا دی‪.‬‬
‫په عرفات کې دريدل مستحب دي ‪ ،‬څومره يې چې وس وي ودې دريږي که ټول وخت يې توان نه وي‬
‫کيناستل او حتی پرېوتل هم جايز دي (عمدة الفقه‪( .‬‬

‫بله مهمه مسئله په عرفات کې داده چې که چېرې د نمرې جومات ته څوک ځي نو هلته د ماسپښين او مازديگر‬
‫لمونځونه دواړه په ماسپښين کې يو ځای په يوه آذان او دوه اقامتونو اداء کيږي او که څوک په خپلو خيمو‬
‫کې پاتې کيږي‪ ،‬نو هغوی بايد دواړه لمونځونه په خپل خپل وخت په جماعت يا تنها اداء کړي‪.‬‬

‫خو د نمرې جومات په اداء کولو کې هم اختالف دی هدف دا چې هلته دواړه لمونځونه په قصر اداء کيږی‬
‫نو که څوک مسافر گڼل کيږی هغه بايد د امام سره مسافرانه لمونځ وکړي او که څوک مسافرنه وي هغه بايد‬
‫د امام له سالم گرځولو وروسته فورا جگ شي او دوه رکعته پاتې لمونځونه اداء کړي‪.‬‬

‫او دا خبره مو بايد په ياد وي چې د ماښام او ماسختن دواړه لمونځونه بايد حتما ً په مزدلفه شريفه کې اداء شي‬
‫نه په الرو او نه په عرفات کې که چا په الره يا عرفات کې وکړ بايد بيرته راوگرځول شي‪ .‬په مزدلفه شريفه‬
‫کې هم په جماعت لمونځ اداء کولی شی خو په يوه آذان او دوه اقامته بايد وشي – او هم يې تنها کولی شي‪.‬‬
‫اول بايد د ماښام دری رکعته فرض اداء شي بيا د لماسختن څلور رکعته فرض بيا د ماښام دوه رکعته سنت‬
‫بيا د لماسختن سنت او باآلخره وتر واجب‪.‬‬

‫‪20‬‬
 ‫يك لَ َك لَبَّي َْك ِإ َّن ْال َح ْمدَ َوالنِ ْع َمةَ لَ َك َو ْال ُم ْل َك َال ش َِر َ‬
‫يك لَ َك‬ ‫لَبَّي َْك اللَّ ُه َّم لَبَّي َْك لَبَّي َْك َال ش َِر َ‬
‫ترتیب کوونکی ‪:‬محمد شعیب ( بالل اغا) صاحبزاده‬
‫ځنې اشتباهات چې د عرفې په ورځ تر سترګو کیږي‪:‬‬

‫‪ - ۱‬ځنې حجاج د عرفات له حدودو څخه د باندې وي حال دا چې د عرفات حدود په نښه شوي وي‪-‬‬
‫چې په دې کار سره د حج ستر رکن له السه ورکوي ‪ ،‬رسول هللا صلی هللا عليه وسلم فرمايلي ‪ :‬الحج‬
‫عرفه (حج همغه د عرفات ورځ ده(‬
‫‪ - ۲‬ځنې حجاج کوښښ کوي چې د جبل الرحمه غره ته ځان ورسوي که ممکن نوی د حاجي د پاره په‬
‫عرفات دريدل کافي دي‪.‬‬
‫‪ -۳‬ځنې حجاج د عرفات په ورځ چې د مغفرت او رحمت ورځ ده په خبرو کولو ‪ ،‬بحث کولو او خندا کولو‬
‫مشغول وي او په دې مهمه ورځ باندې د دعا او مغفرت غوښتلو جانس له السه ورکوي‪.‬‬
‫‪ -۴‬ځنې حاجيان د دعا په وخت خپل مخ د غره خوا ته کوي حال دا چې قبلې ته مخامخ کيدل او دعا کول‬
‫سنت دي‪.‬‬
‫‪ - ۵‬ځنې حاجيان د لمر لوېدو څخه مخکې د عرفات له پولو څخه وځي چې دا ې کول حرام دي دم ورباندې‬
‫واجبيږي او که د لمر لويدو مخکې عرفات ته بيرته راشي د دم څخه خلصيږي‪.‬‬
‫اما دومره هم بايد وپوهيږو چې د عرفات وخت د اختر يعنی لسمې ذوالحجې د ورځې تر صبح صادق پورې‬
‫دوام لري – که څوک د شپې عرفات ته راشي هم عرفات يې اداء کيږي ‪.‬‬

‫د حج دريمه ورځ د اختر ورځ (د ذوالحجې لسمه(‬

‫د دغه ورځې مناسک په َلندې ډول دي‪:‬‬

‫په مزدلفه کې توقوف او د رڼا خپريدو وروسته دجمری عقبه ويشتلو ته تلل ‪.‬‬
‫د لومړۍ عقبې جمرې ويشتل‪.‬‬ ‫•‬
‫قرباني کول ‪.‬‬ ‫•‬
‫ويښتانو خريل يا د لنډول ‪.‬‬ ‫•‬
‫مکې ته تلل او طواف زيارت يا طواف حج ادا کول ‪.‬‬ ‫•‬
‫داخترشپې په منا کې تيرول ‪.‬‬ ‫•‬

‫‪21‬‬
 ‫يك لَ َك لَبَّي َْك ِإ َّن ْال َح ْمدَ َوالنِ ْع َمةَ لَ َك َو ْال ُم ْل َك َال ش َِر َ‬
‫يك لَ َك‬ ‫لَبَّي َْك اللَّ ُه َّم لَبَّي َْك لَبَّي َْك َال ش َِر َ‬
‫ترتیب کوونکی ‪:‬محمد شعیب ( بالل اغا) صاحبزاده‬
‫تفصیل ‪:‬‬

‫په مزدلفه کې شپه تیرول ‪:‬‬

‫په مزدلفه کې د سپيدو څخه تر لمر ختلو پورې دريدل‬

‫واجب دي که له چا څخه په دغه وخت کې دريدل پاتې‬
‫شي دم ورباندې واجبيږي ‪ ،‬خو که څوک د کمزورۍ يا‬
‫ناروغۍ له امله نشي کوالی وقوف وکړي په هغوی باندې‬
‫دم نه الزميږي ‪ .‬د مزدلفې ټوله ساحه د دريدلو ځای دی‬
‫مګر د مشعرالحرام غره لمن اوسني لوی جومات ته‬
‫نږدېدريدل افضل دي خو په وادي« محسر» کې دريدل منع دي ځکه په دې ځای کې د ابرهه لښکر تباشوی‬
‫دی ‪ ،‬اوس مهال له دغه ځای څخه اغزن سيم را ګرځول شوی دی‬
‫کله چې روښنايی شوه که څه هم لمر نه وي راختلی نو د عقبې (لويې جمرې) په لور به روان شئ په داسې‬
‫حال کې چې شگې به مو له مزدلفې څخه درسره اخيستې وي که څلور ورځې جمرې ولئ نو ‪ ۷۰‬شگې‬
‫درسره واخلئ او که درې ورځې يې ولئ نو بيا پنځوس (‪ )۴۹‬شگې درسره واخلې د احتياط لپاره که يو څو‬
‫زياتې اخلی هم ښه خبره ده‪.‬‬

‫له مزدلفې څخه منا تلل ‪:‬‬

‫د لمر ختلو وروسته به په پوره وقار او آرام سره منا ته الړ ش ي چې اوس مهال حاجيان د ريل يا بسونو‬
‫په وسيله ځي په الره به تلبيه ‪ ،‬ذکر او استغفار کوي او د محسر له وادي څخه په چټکې سره تيريږي ‪.‬‬

‫د عقبې جمرې ویشتل ‪:‬‬

‫په منا کې د سرک په مينځ کې دری څلې دي چې جمرات يا جمار ورته وايي دا څلې د مکې له لورې‬
‫څخه جمرة العقبه ‪ ،‬جمرة الکبری ‪ ،‬جمرة الوسطی او جمرة الصغری بلل کيږي ‪ ،‬چې د اختر په ورځ‬
‫يوازې د عقبې جمره په اوو شګو ويشتل کيږي‪ .‬د جمرې شګه په د ښي الس په بټه ګوته اوشهادت ګوته‬
‫نيول مستحب دي د هرې شګې ويشتلوسره به بسم هللا هللا اکبر ويل کيږي‪ .‬که کومه شګه د احاطې د باندې‬
‫ولويږي هغه ضايع ده د هغې په عوض به بله شګه وولئ‪ .‬د جمرې ويشتلو د پاره له جمرې څخه پنځه ګزه‬
‫‪22‬‬
 ‫يك لَ َك لَبَّي َْك ِإ َّن ْال َح ْمدَ َوالنِ ْع َمةَ لَ َك َو ْال ُم ْل َك َال ش َِر َ‬
‫يك لَ َك‬ ‫لَبَّي َْك اللَّ ُه َّم لَبَّي َْك لَبَّي َْك َال ش َِر َ‬
‫ترتیب کوونکی ‪:‬محمد شعیب ( بالل اغا) صاحبزاده‬
‫لرې دريدل په کار دي تر هغه په کمه فاصله دريدل مکروه دي او زياته فاصله باک نه لري‪ .‬د عقبې‬
‫جمرې د لومړۍ شګې ويشتلو څخه تلبيه بندول په کار دي مګر که چا تر زوال پورې دجمرې ويشتل نه‬
‫وي کړي نو تر څو مو چې ويشتل نه وي کړې هغې پورې تلبيه مه بندوئ‪ .‬د جمرو ويشتل واجب دي د‬
‫هغه په ترک سره دم واجبيږي‬

‫قرباني ‪:‬‬

‫د حج د‬ ‫د عقبې جمرې ويشتلو وروسته به( قارن او متمتع)‬

‫شکريې په نيت نه د قربانۍ په نيت ذبح وکړي ‪،‬څوک چې پخپله‬
‫ذبحه کوالی هغه ته پخپل الس ذبحه کول مستحب دي او که خپله‬
‫ذبحه نشي کوالی بيا د ذبحې تر څنګ دريدل مستحب دي ‪ ،‬د ذبحې‬
‫په وخت کې به دا دعا وايي‪ :‬که يی دوعا ياد نه وي په زړه کی دې‬
‫نيت وکړی بسم هللا او هللا اکبر به ووايي‪.‬ددې قربانۍ احکام کټ مټ‬
‫د اختري د قربانې په شان دي‪.‬‬
‫‪:‬‬
‫په حج تمتع او حج قران کې قرباني يعني دم شکر شته او په حج‬
‫افراد کې قرباني يعني دم شکر نشته‪..‬‬

‫د سرخریل یا لنډول ‪:‬‬

‫د قربانۍ څخه وروسته به حاجې خپل سر وخريئ او يا به د سر ويښتان لنډکړي چې خريل يې افضل دی‬
‫‪ ،‬ښځې به د سر ويښتان جمع کړي يوازې د يوې ګوتې په اندا زه به يې لنډ کړي د ښځو د پاره د سر خريل‬
‫نشته‬
‫د طواف زیارت د پاره مکې معظمې ته تلل ‪:‬‬

‫کله چې حاجي د رمی ‪ ،‬ذبحې او سر خريلو څخه فارغ شي د بيت هللا شريف طواف به وکړي دا طواف د‬
‫حج رکن دی دې طواف ته طواف افاضه ‪ ،‬طواف حج اوفرضي طواف هم وايي ‪ ،‬دا طواف د اختر په‬
‫ورځ د ذوالحجې په لسم افضل دی د دوولسمې تر لمرلوېدو پورې (د ورځې او شپې ) جايز دی‪.‬‬
‫‪ .1‬د طواف اړوند مسايل د عمری په لومړي فصل کې تشريح شوي‪ ،‬لطفا ً ورته مراجعه وکړئ‪.‬‬

‫‪23‬‬
 ‫يك لَ َك لَبَّي َْك ِإ َّن ْال َح ْمدَ َوالنِ ْع َمةَ لَ َك َو ْال ُم ْل َك َال ش َِر َ‬
‫يك لَ َك‬ ‫لَبَّي َْك اللَّ ُه َّم لَبَّي َْك لَبَّي َْك َال ش َِر َ‬
‫ترتیب کوونکی ‪:‬محمد شعیب ( بالل اغا) صاحبزاده‬
‫‪ .2‬او له دې وروسته د متمتع حاجي لپاره سعې کول دې لکه څنګه چې د عمری په فصل کې تشريح شوي‬
‫او هغه قارن او مفرد حاجي لپاره هم ادا کول پکاردی چې د طواف قدوم په وخت يې سعې نه وي‬
‫کړي‪.‬‬

‫‪ .3‬کوم حاجي ( قارن او مفرد) چې له طواف قدوم سره د حج سعی کړې وي نو د طواف زيارت په مهال‬
‫رمل نکوي‪ ،‬او که په هغه وخت (طواف قدوم ) کې يې سعی نه وي کړی‪ ،‬بايد اوس له طواف زيارت‬
‫وروسته سعی وکړي او د طواف زيارت د شروع په اولنيو دريو ګردشونو کې دې رمل هم وکړي‪.‬‬

‫‪ .4‬پاتې شوه د اضطباع مسئله ‪ :‬دا چې د اضطباع تعلق له نا ګنډل شويو جامو سره دی نو له همدې امله‬
‫کوم کس چې له طواف زيارت وروسته سعی کوي‪ ،‬که چيرته هغه تر اوسه پورې حلق يا قصر نه وي‬
‫کړی او ګنډل شوې جامې يې نه وي اغوستې نو په طواف زيارت کې دې اضطباع وکړي‪ ،‬او که‬
‫چيرته يې حلق يا قصر کړی وي او ګنډل شوې جامې يې اغوستې وي نو اوس دې له اضطباع پرته‬
‫طواف زيارت وکړي‪.‬‬

‫بیرته منا ته ستنیدل ‪:‬‬

‫د طواف زيارت وروسته منا تلل په منا کې شپه کول سنت دي‪.‬‬
‫• د حج پنځمه د ذوالحجې دولسمه د اختر دریمه ورځ به هم د زوال نه وروسته درې واړه جمرې وولئ‬
‫بیا که مکې ته مو تشریف وړلو هم گناه نشته او که څلورمې ورځې ته پاتې کیدی هم گناه نشته په‬
‫څلورمه ورځ یې د زوال مخکې هم ویشتلی شئ‪.‬‬

‫ضروری مسائل‪:‬‬

‫• کوم کس چې تمتع یا قران کړی وي د هغه لپاره په دریو شیانو کې ترتیب واجب دی‪ ،‬لومړی دې د‬
‫جمره عقبه رمی وکړي‪ ،‬بیا دې قرباني وکړي‪ ،‬بیا دې ویښتان لیرې کړي‪ ،‬که چیرته له همدغه‬
‫البحر الرائق‪ ،‬ج ‪ ،۳ :‬ص ‪.۲۶ :‬‬ ‫ترتیب خالف وکړي نو َدم پرې الزمیږي‪.‬‬
‫• د طواف زیارت وخت د لسمې نیټې سهار(صبح صادق) دی‪ ،‬له دې مخکې روا نه دی‪ ،‬او اخیر‬
‫وخت یې د وجوب په اعتبار ایام نحر دي‪ ،‬که چیرته له دې وروسته وکړی شي نو صحي کیږي خو‬
‫واجبیږي‪.‬‬ ‫َدم‬

‫‪24‬‬
 ‫يك لَ َك لَبَّي َْك ِإ َّن ْال َح ْمدَ َوالنِ ْع َمةَ لَ َك َو ْال ُم ْل َك َال ش َِر َ‬
‫يك لَ َك‬ ‫لَبَّي َْك اللَّ ُه َّم لَبَّي َْك لَبَّي َْك َال ش َِر َ‬
‫ترتیب کوونکی ‪:‬محمد شعیب ( بالل اغا) صاحبزاده‬
‫د حج څلورمه ‪ ،‬پنځمه او شپږمه ورځ‪:‬‬

‫د طواف زيارت وروسته به حاجيان منا ته ځې په منا کې شپه تيرول سنت دي او د زوال نه وروسته‬
‫به دري واړه جمري ولي د جمرو ويشتلو په وخت کې به تکبيرونه وايې او بيا به دعا کوي د جمري‬
‫ويشتل به له جمرې ( اولی )لومړی جمرې نه شروع بيا منځنې جمره او په پای کې به د عقبی جمره‬
‫وولي ‪ .‬د رمی وخت د ديارلسمې تر لمر لوي دو پورې دی د هغه نه پس وخت پای ته رسيږي ‪ .‬د قضا په‬
‫صورت کې دم واجبيږي‪.‬‬

‫طواف وداع يا طواف صدر‪:‬‬

‫په دولسم تاريخ د لمر پريوتلو مخکې به له منا نه مکی ته الړش ي په الره کې به په وادئ ُمحصت کې د‬
‫څه وخت لپاره کوز ش ي دلته کوزيدل سنت دي دعا به وکړي ښه دا ده چې د ماسختن لمونځ هم دلته‬
‫وکړي بيا به مکې ته راش ي په مکه کې چې هرڅو پورې يې خوښه وي پاتی کيدای ش ي کله چې له مکی‬
‫نه رخصتيږي نو طواف وداع به کوي دا د خدای په امانۍ ورستی طواف دی ‪ .‬په دې طواف کې رمل او‬
‫سعې نشته‪.‬‬
‫ضروری مسائل‪:‬‬

‫• په لسمه نيټه د طواف زيارت له کولو وروسته دې بيرته منی ته والړ شي‪ ،‬يوولسمه او دوولسمه‬
‫شپه دې په منی کې تيره کړي‪ ،‬او په همدغو دواړو ورځو کې دې له زوال وروسته د دريواړو‬
‫جمرو رمی کوي‪ ،‬که په لسمه نيټه يې طواف زيارت نه وو کړی نو په يوولسمه نيټه يا په‬
‫دوولسمه نيټه هر وخت چې وي که ورځ وي او که شپه وي مکه مکرمه ته دې والړ شي او‬
‫احکام حج‪ ،‬ص ‪ ،۱۱۱ :‬احسن المناسک‪ ،‬ص ‪.۱۴۶ – ۱۴۵ :‬‬ ‫طواف دې وکړي‬

‫• دا هم بايد ووايو که کومه ښځه په حيض يا نفاس کې وي هغه به د حج ټول احکام او مناسک اداء‬
‫کوي يوازې داخل د حرم او مسجد ته نشي تللی او نه لمونځ او طواف کولی شي – کله چې پاکه‬
‫شوه بيا به فرضي طواف کوي او که د عذر له وجې طواف فرضي ورځنې وروسته شی هيڅ‬
‫پروا نلري دم هم نه پرې اوړي او که طواف وداع ورځنې پاتې شو هغه ورته معاف دی هيڅ نه‬
‫پرې الزميږي‪.‬‬

‫‪25‬‬
 ‫يك لَ َك لَبَّي َْك ِإ َّن ْال َح ْمدَ َوالنِ ْع َمةَ لَ َك َو ْال ُم ْل َك َال ش َِر َ‬
‫يك لَ َك‬ ‫لَبَّي َْك اللَّ ُه َّم لَبَّي َْك لَبَّي َْك َال ش َِر َ‬
‫ترتیب کوونکی ‪:‬محمد شعیب ( بالل اغا) صاحبزاده‬

‫دریم فصل (د مدینې منوری زیارت)‬

‫د مدینې منوری سفر‪ ،‬د مسجد نبوی او روضه اطهر د زیارت کولوآداب ‪:‬‬

‫له مکې مکرمې څخه تر مدينې‬

‫منورې پورې واټن‪۴۲۴ :‬‬
‫کيلومتره دی‪ ،‬د مدينې منورې‬
‫ښار ته به په پوره محبت ‪ ،‬شوق‬
‫او ذوق سره ننوځئ پخپل اتاق‬
‫کې خپل لوازم ځای پر ځای‬
‫کړئ غسل وکړئ پاکې جامې‬
‫واغونديئ ‪ ،‬خوشبو او مسواک به ووهئ کله چې د مسجد نبی دروازې ته ورسيدی درود او سلم به ووايئ ‪،‬‬
‫د ننوتلو پر مهال به ښی پښه مخکې کړی او دا دعا به ووايئ ‪( :‬بسم هللا والصلة والسلم على رسول هللا ‪،‬‬
‫اعوذ باهلل العظیم وبوجهه الكریم ‪ ،‬وسلطانه القدیم ‪ ،‬من الشیطان الرجیم‪ ،‬اللهم افتح لى ابواب رحمتك) په‬
‫عاجری سره دوه رکعته تحية المسجد لمونځ وکړئ که ځای وي ښه دا ده چې دغه دوه رکعته لمونځ په رياض‬
‫الجنة کې ادا کړئ چې د منبر او حجرې ( د رسول هللا صلی هللا عليه وسلم کور ) تر مينځ موقيعت لري ځکه‬
‫دلته يې ادا کول مستحب دي ‪ ،‬رسول هللا صلی هللا عليه وسلم فرمايلي ‪« :‬ما بين بيتي و منبر روضة من‬
‫الرياض الجنة و منبری علی حوض ي ( زما د کور او منبر تر مينځ باغ دی له باغونو د جنت څخه او زما‬
‫منبر به د قيامت په ورځ په حوض کوثر باندې وي)‪ .‬او که ازدحام وی بيا يی بل ځای ادا کړئ د تحية المسجد‬
‫د ادا کولو وروس ته به د رسول هللا صلی هللا عليه وسلم مبارک زيارت ته ورشئ هلته به جالۍ مبارکه د‬
‫ع َليْكَ يا َر ُ‬
‫سو َل‬ ‫روضه اطهر ته و دريږی په ټيټ آواز او کمال حترام سره به سالم او درود ووايئ‪ :‬السَّال ُم َ‬
‫يرةَ هللا ِم ْن خ َْل ِق ِه‪ ،‬السَّال ُم‬
‫ع َليْكَ يا ِخ َ‬
‫هللا‪ ،‬السَّال ُم َ‬

‫‪26‬‬
 ‫يك لَ َك لَبَّي َْك ِإ َّن ْال َح ْمدَ َوالنِ ْع َمةَ لَ َك َو ْال ُم ْل َك َال ش َِر َ‬
‫يك لَ َك‬ ‫لَبَّي َْك اللَّ ُه َّم لَبَّي َْك لَبَّي َْك َال ش َِر َ‬
‫ترتیب کوونکی ‪:‬محمد شعیب ( بالل اغا) صاحبزاده‬
‫علَ ْیكَ َوعلى آ ِلكَ وأصْحابِكَ وأ ْه ِل‬ ‫س ِلی َن َو َخاتَ َم النَّبِیِینَ‪ ،‬ال َّ‬
‫سال ُم َ‬ ‫علَ ْیكَ یَا َ‬
‫سیِ ِد ال ُم ْر َ‬ ‫سال ُم َ‬‫َّللا‪ ،‬ال َّ‬
‫یب َّ ِ‬‫علَ ْیكَ یَا َحبِ َ‬
‫َ‬
‫صحْتَ األ ُ َّمةَ‪ ،‬فَ َج َزاكَ َّ‬
‫َّللاُ‬ ‫الرسالَةَ‪ ،‬وأ َّدیْتَ األمانَةَ‪َ ،‬ونَ َ‬ ‫ش َه ُد أنَّكَ بَلَّ ْغتَ ِ‬ ‫بَ ْیتِكَ َوعَلى النَّبیِی َن َوسائِ ِر ال َّ‬
‫صا ِل ِحی َن ; أ ْ‬
‫سوَلً ع َْن أ ُ َّمتِ ِه‪.‬‬ ‫عنَّا أ ْف َ‬
‫ض َل َما َج َزى َر ُ‬ ‫َ‬

‫وإن كان قد أوصاه أحدٌ بالسَّالم على رسول هللا صلى هللا عليه وسلم (او که چا ورته د رسول هللا صلی هللا‬
‫عليه وسلم د درود ويلو سپارښتنه کړی وی ‪ ،‬نو بايد دا سی ووايی) ‪ :‬دلته به ما شعيب نه هيروی صلوت و‬
‫سالم می حضور د نبی کريم (صلى هللا عليه وسلم ) او دواړو يارانو ته يی تقديم کړی‪ :‬طريقه يی دادی‬
‫سالم علیكَ یا رسو َل هللا من فالن بن فالن‬
‫ال َّ‬
‫سالم علیكَ یا رسو َل هللا من شعیب بن‬
‫‪ ( :‬ال َّ‬
‫شیراغا) ورسته به لږ مخکې الړ ش ې د‬
‫حضرت ابوبکر صديق رض ی هللا عنه‬
‫زيارت به وکړئ سالم به وپړاندی کړئ بيا‬
‫به لږ مخکې الړ ش ي د حضرت عمر‬
‫فاروق رض ی هللا عنه زيارت به ادا کړئ‬
‫سالم به وپړاندی کړئ او بيا د دنيا او آخرت‬
‫د فالح د پاره دعا وکړئ‪ .‬کوښښ به کوئ‬
‫چې څو پورې په مدينه منورې کې اوسيږې‬
‫پنځه وخت لمونځ به په مسجد نبوی په پابندی سره ادا کوئ‪ .‬وروسته به جنة البقيع زيارت ته الړ ش ي هلته‬
‫د اسلم ډير فدايان اصحاب کرام خاورو ته سپا شوی دي ‪ ،‬مسجد قبا ته به الړ ش ئ هغه جومات کوم چې‬
‫لومړی په اسلم کې آباد شوی دی ‪ ،‬بيا به جبل احد ته الړ ش ي کوم ځای چې د اسلم او کفر دوهم جنګ شوی‬
‫دی د احد د شهيدانو دسته جمعې قبر زيارت به ادا کړئ او په خپل زړه او دماغ کې به د غيرت او جهاد‬
‫ولولې تازه او ژوندی کړې‪ .‬د مسجد نبوي بنسټ د هجرت په لومړی کال د رسول هللا صلی هللا عليه وسلم‬
‫لخوا کيښودل شو ‪ ،‬ساختمان يې خپله د رسول هللا صلی هللا عليه وسلم او د هغه صحابؤ رض ی هللا عنهم په‬
‫مبارکو السونو بنا شوی دی چې په دور نبوت کې يې مساحت تقريب ‪۴۲۰۰‬کزه ته رسيده وروسته د خلکو‬
‫د زيادت او ګڼې ګونې له امله د اسلم په تاريخ کې څو ځلې پراخه شوی لکه د ‪ :‬حضرت عمر فاروق رضی‬
‫هللا عنه د خلفت په دور کې ‪ ،‬د حضرت عثمان رض ی هللا عنه په دور خلفت کې ‪ ،‬وليد بن عبدالملک خليفه‬

‫‪27‬‬
 ‫يك لَ َك لَبَّي َْك ِإ َّن ْال َح ْمدَ َوالنِ ْع َمةَ لَ َك َو ْال ُم ْل َك َال ش َِر َ‬
‫يك لَ َك‬ ‫لَبَّي َْك اللَّ ُه َّم لَبَّي َْك لَبَّي َْك َال ش َِر َ‬
‫ترتیب کوونکی ‪:‬محمد شعیب ( بالل اغا) صاحبزاده‬
‫عباس ی ‪ ،‬سلطان عبد الجيد خليفه عثمانی ‪ ،‬ملک عبدالعزيز او ملک فهد بن عبدالعزيز لخوا پراخه شوی‬
‫دی‪.‬‬

‫مساجد‪:‬‬

‫د مدينې منورې شرف او عظمت اظهر من الشمس ده په ټوليزه توګه سپيڅلې او مقدسه ده او ډيری‬
‫مساجد هلته شتوون لري‪ ،‬چې تبرکا ً دلته يوڅو مشهورمساجد ذکر کوو‪:‬‬
‫‪ .1‬مسجد النبوی‬
‫‪ .2‬مسجد قبا‬
‫‪ .3‬مسجد جمعه‬
‫‪ .4‬مسجد العمره‬
‫‪ .5‬مسجد علی‬
‫‪ .6‬مسجد ذوقبلتين (قبلتين)‬
‫‪ .7‬مسجد غمامه‬
‫‪ .8‬مساجد سبعه(هفت‬
‫گانه)‬
‫‪ .1‬مسجد النبوي ‪:‬‬

‫‪ .2‬له مسجد الحرام وروسته تر ټولو غوره مسجد په مدينه منوره کې ْا َمس ِْجدُ النَّبَ ِوي چې ال َح َر ُم النَّبَ ِوي أو‬
‫َمس ِْجدُ النَّ ِبي هم ور ته وايی دی‪ .‬رسول هللا (ص) په دې جومات کې د لمانځه په اړه فرمايلي « زما په‬
‫جومات کې لمونځ د خدای په نزد په نورو جوماتونو کې د لسو زرو لمونځونو برابر دی (او په بعضی‬
‫راواياتو کې پنځوس زره ذکر هم شوی )‪ ،‬پرته له مسجد الحرام څخه چې په هغه کې لمونځ د سل زرو‬
‫لمونځونو سره برابر دی» ‪.‬‬

‫‪ .3‬مسجد قبا ‪:‬‬

‫‪ .4‬هغه مسحد دی چې فرانکريم کې يې ذکر شوی « لمسجد أسس علی التقوی من أول يوم أحق أن تقوم فيه‬
‫» او رسول هللا صلی هللا عليه وسلم په دې جومات کې د لمانځه په اړه فرمايلي دي« َم ْن تَ َ‬
‫ط َّهر فی بَيتِ ِه‬
‫ع ْم َرة » ترجمه‪ :‬څوک چې په خپل کور کې ځان پاک‬ ‫صلی فيه َر ْکعتْين کانَ له کَأ َ ِ‬
‫جْر ُ‬ ‫ث ُ َّم أَتی َمس ِْجدَ قُبا فَ َ‬
‫کړي (اودس وکړي) او بيا د قبا جومات ته راشي او هلته دوه رکعته لمونځ وکړي‪ ،‬د يوې عمرې ثواب‬
‫به ورکړ ښې ‪ .‬د مدينې په شمال لويديځ کې او د جبل سلع په څنډه کې اووه جوماتونه چې يو بل ته نږدې‬
‫پراته دي اوه جوماتونه بلل ک ېږي چې عبارت دي له‪ :‬مسجد علی‪ ،‬مسجد سلمان‪ ،‬مسجد فاطمه‪ ،‬مسجد‬
‫ابوذر‪ ،‬مسجد ذوقبلتين‪ ،‬مسجد ابوبکر و مسجد عمر‪.‬‬

‫‪28‬‬
 ‫يك لَ َك لَبَّي َْك ِإ َّن ْال َح ْمدَ َوالنِ ْع َمةَ لَ َك َو ْال ُم ْل َك َال ش َِر َ‬
‫يك لَ َك‬ ‫لَبَّي َْك اللَّ ُه َّم لَبَّي َْك لَبَّي َْك َال ش َِر َ‬
‫ترتیب کوونکی ‪:‬محمد شعیب ( بالل اغا) صاحبزاده‬
‫‪ .5‬مسجد جمعه‪:‬‬
‫رسول هللا صلی هللا عليه وسلم د لومړي ځل لپاره د جمعې لمونځ د بني سالم په قبيلو کې ادا کړ چې د قبا‬
‫او يثرب په الره کې موقعيت لري او له همدې امله ورته د جمعې جومات ويل کيږي‪.‬‬

‫‪ .6‬مسجد العمره ‪:‬‬

‫د قبا د مسجد قبلې ته د مسجد عرفات يا مسجد العمره په نوم ياديږی ‪ .‬دا جومات د مسجد عرفات په نوم‬
‫ځکه ونومول شو چې رسول هللا صلی هللا عليه وسلم د عرفات په ورځ دلته والړ وو‪ .‬خدای پاک ځمکه‬
‫داسې صافه کړه چې رسول هللا صلی هللا عليه وسلم وليد چې خلک په عرفات کې والړ دي‪.‬‬

‫‪ .7‬مسجد علی‪:‬‬

‫دا جومات د فتح جومات په جنوب کې پروت دی په د وادي بطحان کې واقع ده‬
‫‪ .8‬مسجد ذوقبلتين ( مسجد قبلتين) ‪ :‬دا هماغه جومات دی چې له مسجد االقصی څخه کعبې ته د قبلې د‬
‫بدلولو امر د اسالم ستر پيغمبرصلی هللا عليه وسلم ته همدلته نازل شوی و‪ ،‬دا جومات د مدينې منورې‬
‫په شمال لويديځ کې له مسجد النبوی څخه په درې کيلومترۍ کې موقعيت لري‪ .‬دا جومات د هجرت په‬
‫دوهم کال جوړ شوی او په څو پيړيو کې څو ځله ترميم شوی دی‪.‬‬

‫‪ .9‬مسجد غمامه‪:‬‬

‫د نبوي جومات جنوب لوېديځ ت ه په درې سوه مترۍ کې څو جوماتونه شته‪ ،‬چې يو يې غمامه جومات دی‪.‬‬
‫نور جوماتونه عبارت دي له‪ :‬د علي ابن ابي طالب جومات‪ ،‬د ابوبکر جومات‪ ،‬د عمر ابن الخطاب جومات‬
‫او د عثمان بن عفان جومات‪ .‬د ساحه د "منخ" په نوم ياديږي يا وروسته يې نوم بدل شو‪ .‬مناخه د اوښانو د‬
‫کښته کولو ځای و‪ ،‬ښار څنګ ته دا پراخه سيمه د رسول هللا صلی هللا عليه وسلم له وخته د لوی اختر د‬
‫لمانځه تر څنګ د باران لمونځ هم کېده‪ .‬او هر کال په همدې ځای کې خليفه راشدينو د اختر لمونځ هم ادا‬
‫کاوه‪ ،‬په دې ځای کې چې رسول هللا صلی هللا عليه وسلم په خپلو وروستيو کلونو کې د اختر او باران‬
‫لمونځونه ادا کړي وو ‪ ،‬د هغه ځای په شمول چې حضرت صلی هللا عليه وسلم د ژوند په وروستيو کلونو‬
‫کې د اختر لمونځ او د باران لمونځ ادا کړ‪ .‬او دعا د بران مستجابه شو ځکه موجوده جومات د "غمامه‬
‫جومات" يا "د وريځی جومات" به نامه ونومول شو‪.‬‬

‫‪.10‬مساجد سبعه ‪:‬‬

‫سبعه جوماتونه د «سلع » غره په لوېديځه برخه کې او هغه خندق ته څېرمه واقع دي چې د رسول هللا صلی‬
‫هللا عليه وسلم په زمانه کې مسلمانانو د مدينې منورې څخه د قريشو او د هغې د متحدو قبايلو له بريد څخه د‬
‫دفاع په موخه رامنځته کړي او کارولې و ‪ .‬اووه جوماتونه هغه کوچني جوماتونه دي چې يو بل ته نږدې‬

‫‪29‬‬
 ‫يك لَ َك لَبَّي َْك ِإ َّن ْال َح ْمدَ َوالنِ ْع َمةَ لَ َك َو ْال ُم ْل َك َال ش َِر َ‬
‫يك لَ َك‬ ‫لَبَّي َْك اللَّ ُه َّم لَبَّي َْك لَبَّي َْك َال ش َِر َ‬
‫ترتیب کوونکی ‪:‬محمد شعیب ( بالل اغا) صاحبزاده‬
‫دي او اصلي شمېر يې شپږ جوماتونه دي‪ ،‬خو د اوو جوماتونو په نوم يادېږي‪ ،‬ځکه ځينو په دې ټولګه کې‬
‫د "ذوقبلتين" جومات هم شامل کړی دی او المل يې دا دی‪ .‬دا چې کله څوک دغو شپږو جوماتونو ته ځي نو‬
‫په هماغه وخت کې اووم جومات ته هم ځي‪ .‬روايت دی چې په اصل کې په هغه جګړه کې د ليدو( ترست)‬
‫لپاره کارول شوي وو او هر يو جومات په همدې نوم نومول شوی دی‪ .‬مسجد سبعه عبارت دی له مسجد‬
‫فاطمه الزهراء يا مسجد سعد بن معاذ (رض)‪ ،‬مسجد سلمان فارسی (رض)‪ ،‬مسجد حضرت علی (رض)‪،‬‬
‫مسجد فتح ‪ ،‬مسجد ابوبکر (رض)‪ ،‬مسجدعمر(رض) اومسجد قبلتين‪.‬‬

‫اماکن مقدسه‪:‬‬

‫د مدينې منورې شرف او عظمت اظهر من الشمس ده په ټوليزه توګه سپيڅلې او مقدسه ده او ډيری‬
‫مقدس اماکن هلته شتوون لري‪ ،‬چې تبرکا ً دلته يوڅو مشهوراماکن ذکر کوو‪:‬‬
‫‪ .1‬جنت البقيع‬
‫‪ .2‬بدر‬
‫‪ .3‬جبل اُحد‬
‫‪ .4‬چاه اريس‬

‫‪ .1‬جنت البقیع هدیره‪:‬‬

‫په اسالم کې ترټولو پخوانی او مشهور هديره دی‪ .‬دا هديره د مدينې منورې په ختيځه سيمه کې د مسجد‬
‫النبوی سره څيرمه واقع دی‪ .‬د اسالمي رواياتو له مخې لومړی کس چې د نبی (ع) په هدايت هلته ښخ‬
‫شو‪ ،‬عثمان بن مظعون (رض) و‪ ،‬د اهلبيت رض ‪ ،‬دد پېغمبر اکرم د تره عباس رض‪ ،‬د پېغمبر اکرم‬
‫له اوالدونو ‪ ،‬د پېغمبر اکرم ټولې ميرمنې امهات المونين پرته له خديجې چې په مکه کې د ابو طالب په‬
‫هديره کې ښ خ شوي او ميمونې ‪ ،‬د پېغمبر اکرم ټولې لوڼې ‪ ،‬عثمان بن عفان ‪ ،‬ابوسعيد خدری‪ ،‬مالک‬
‫بن انس‪ ،‬حليمه (د رسول (ص) رضاعي مور) او د ډېرو مشرانو‪ ،‬اصحابو‪ ،‬او شهيدانو قبرونه په دې‬
‫هديره کې موقعيت لري‪ .‬رسول هللا صلی هللا عليه وسلم په دې هديره کې د مړو شويو کسانو ته ځانګړی‬
‫توجه درلوده ‪ .‬په ښپه او رځ به يی له هديری ليدنه کوله ‪ ،‬کله چې بی بی عا يشی ور څخه پدی هکله و‬
‫عو َل ُهم‪ :‬ما ته امر وشو چې د هغوی لپاره‬‫پوښتل رسول هللا صلی هللا عليه وسلم وفرمايل ِإنی أُ ِمرتُ أَن أَد ُ‬
‫دعا وکړم ‪.‬کله به چې رسول هللا صلی هللا عليه وسلم د بقيې له هديرې څخه تېرېده‪ ،‬نو ويل به يې‪«.‬السَّال ُم‬
‫الحقُونَ »‪.‬‬ ‫ع َليک ْم ِم ْن د ِ‬
‫ِيار قَ ْو ٍم ُمؤْ ِمنِينَ َو ِإنَّا ِإ ْن شَا َء هللا بِک ْم ِ‬ ‫َ‬

‫‪ .2‬بدر‪:‬‬

‫د بدر سيمه د مدينې منورې په جنوب کې شاوخوا يو سل پنځوس کيلومتره لرې داوبو له زيرمو څخه بډايه‬
‫سيمه ده‪ .‬بدر د مدينې منورې او مکې او سوريې ته د کاروان د الرې په اوږدو کې موقعيت درلود‪ .‬له اسالم‬
‫نه مخکې هر کال د ذي القعدې له لومړۍ څخه تر اتمې پورې هلته بازار جوړېدل‪ .‬اوس مهال بدر يو کوچنی‬
‫ښار دی چې د حجاز قبيلې پکې اوسيږي ‪ .‬د نويو سړکونو د جوړيدو او له مدينې منورې څخه مکې ته د‬

‫‪30‬‬
 ‫يك لَ َك لَبَّي َْك ِإ َّن ْال َح ْمدَ َوالنِ ْع َمةَ لَ َك َو ْال ُم ْل َك َال ش َِر َ‬
‫يك لَ َك‬ ‫لَبَّي َْك اللَّ ُه َّم لَبَّي َْك لَبَّي َْك َال ش َِر َ‬
‫ترتیب کوونکی ‪:‬محمد شعیب ( بالل اغا) صاحبزاده‬
‫الرې د بدليدو له امله اوس مسافرين له دې سيمې نه تيريږي‪ .‬د بدر د شهيدانو هديره په دې سيمه کې د‬
‫مسلمانانو د زيارت ځای دی ‪ .‬د بدر غزا همدلته د هجرت په دوهم کال د رمضان د مياشتې په ‪ ۱۷‬نيټه د‬
‫رامنځته شوه‪ .‬په پايله کې الحمد هلل مسلمانان بريالي شول او ډېر مشرکان ووژل شول يا ونيول شول‪ .‬دې‬
‫فتحې په مدينه منوره کې د مسلمانانو وقار پياوړی کړ‪ . .‬دا جګړه يو له ډيرو مهمو جګړو څخه ده چې په‬
‫قرآن کې ذکر شوي او د خدای د مرستې يوه بيلګه ګڼل کيږي‪.‬‬

‫‪ .3‬جبل اُحد ( کوه احد) ‪:‬‬

‫د مدينې منورې له مشهورو او مهمو غرونو څخه يو لوړ غر د احد غر دی چې د ښار په شمال ختيځ‬
‫کې او له مسجد نبوي (ص) څخه پنځه کيلومتره لرې پروت دی‪ ،‬دا غر د مدينې منورې د شاوخوا‬
‫غرونو له جملې څخه يو ازي او بيل واقع دی ځکه هغه ته "احد" ويل کيږي‪ .‬د هجرت د دريم کال د‬
‫شوال په لسمه نيټه د احد غزا په دغه ځای کې پيښه شوه‪ ،‬علت يې دا وو چې قريشو غوښتل د بدر غچ‬
‫واخلي‪ ،‬په دې غزا کې د رسول هللا صلی هللا عليه وسلم تره حمزه رضی هللا عنه په په ګډون‪ ۷۰‬تنه‬
‫مسلمانان شهيدان شول‪ ،‬او د دې غره څنګ د احد د غزا د شهيدانو کوچنۍ هديره ده چې د احد شهيدان‬
‫پکې دفن شوي د رسول هللا (صلی هللا عليه وسلم) د تره حمزه (رضی هللا عنه) زيارت هم په دې ځای‬
‫کې دی ‪ .‬رسول هللا صل هللا عليه وسلم داحد په هکله فرمايي‪« :‬أُ ُحدٌ َجبَ ٌل ي ُِحبُّنَا َونُ ِحبُّهُ» ژباړه‪ :‬احد داسې‬
‫غر دی چې هغه له مونږ سره مينه کوي او مونږ له هغه سره مينه کوو‪.‬‬

‫‪ .4‬بئر اریس‪:‬‬

‫پپه مدينه منوره کې د قبا جومات مخې ته يوه څاه ده‪ ،‬اريس عبراني کلمه ده چې د سوريې د خلکو په‬
‫ژبه کې د (فالح) په معنی ده‪ .‬دا څاه د بئر ايريس‪ ،‬بيئر خاتم او بئر النبی په نومونو هم ياديږي‪ .‬د دې‬
‫څاه ذکر په تاريخونو او احاديثو کې په لسګونو ځله راغلی دی چې تر ټولو مهه يې د رسول هللا صلی‬
‫هللا عليه وسلم مهر (خاتم) د عثمان بن عفان د خالفت په شپږم کال دهغه له الس څخه غورځېدو ايادونه‬
‫ده ځکه يي بير خاتم هم بولي ‪.‬‬

‫‪31‬‬
 ‫يك لَ َك لَبَّي َْك ِإ َّن ْال َح ْمدَ َوالنِ ْع َمةَ لَ َك َو ْال ُم ْل َك َال ش َِر َ‬
‫يك لَ َك‬ ‫لَبَّي َْك اللَّ ُه َّم لَبَّي َْك لَبَّي َْك َال ش َِر َ‬
‫ترتیب کوونکی ‪:‬محمد شعیب ( بالل اغا) صاحبزاده‬

‫څلور فصل (د حج مختصرې دعاګانې)‬

‫ګرانو حاجی صاحبانو ‪ ،‬معتميرينو او لوستونکو زه وياړم چې د حج او عمرې اړوند معلوماتو د مختصرې‬
‫تشريح وروسته د حج او عمرې اړوند دعا ګانې په لنډه توګه ترتيب او وړاندی کوم ‪ .‬او په مهرباني سره‬
‫درڅخه غوښتنه لرم چې ما هم پخپلو دعا ګانو کې ياد وساتئ‪ .‬هللا تعالی دې تاسو ته د حج په سمه توګه د ادا‬
‫کولو توفيق درکړي او له مونږ سره مو برکتونو په برخه او د د بيت هللا شريف د بار بار ليدلو شرف په‬
‫نصيب شه‪.‬‬

‫پدی هکله مو توجه دقرانکريم الندينو مبارکو ايتونو ته را کرځوم ‪:‬‬

‫عونِي أَ ْست َِجبْ َل ُك ْم» (غافر‪ )60:‬ژباړه ‪ :‬له ما نه وغواړئ څو ستاسې‬ ‫هللا جل الله فرمايې « َو َقا َل َربُّ ُك ُم ا ْد ُ‬
‫سأ َ َلكَ ِعبَادِي‬
‫(غوښتنې ) قبولې کړم ‪ .‬او همدارنګه هللا جل جالله په يو بل آيت شريف کې مهربانې کوي« َو ِإذَا َ‬
‫ان فَ ْل َي ْست َِجيبُو ْا ِلي َو ْليُؤْ ِمنُو ْا ِبي َل َع َّل ُه ْم َي ْر ُ‬
‫شدُونَ »(البقرة‪ )186:‬ژباړه‪:‬او‬ ‫ع ِ‬‫َّاع ِإذَا دَ َ‬ ‫عنِي فَإِنِي قَ ِريبٌ أُ ِج ُ‬
‫يب دَع َْوةَ الد ِ‬ ‫َ‬
‫کله چې له تا څخه زما بندګان پوښتنه وکړي ‪ ،‬يقينا ً زه (دوی ته ) نژدې يم ‪ .‬کله چې يو دعا کوونکی ما‬
‫وبولي د هغه دعا منم دوی دې (هم ) زما بلنه ومني او پر ما دې ايمان راوړي ښايي چې پر سمه الر ټينګ‬
‫پاتې شي‪.‬‬

‫همدارنګه رسول هللا صلی هللا عليه وسلم پدی هکله فرمايي «الدعاء هو العبادة» ( الترمذي د ‪) 2969‬‬
‫ژباړه‪:‬دعا عبادت دی ‪ .‬او فرمايي « ليس شيء أكرم على هللا تعالى من الدعاء »د ( الترمذي ‪ ) 3370‬ژباړه‪:‬‬
‫هللا جل جال له په نزد د دعا نه بغير بل د اکرام او عزت شی نشته ‪ .‬په يو بل حديث شريف کې مهربانې‬
‫کوي« ال يرد القضاء إال الدعاء ‪ ،‬وال يزيد في العمر إال البر» ( صحيح الترمذي – الصفحة أو الرقم‪2139 :‬‬
‫) ژباړه‪ :‬يعنې په قضا کې بدلون نه راځي مګر په دعا سره عمر نه اوږديږي مګر په نيکی‪.‬‬

‫د رسول هللا صلی هللا عليه وسلم له الندی مبارکو احاديثو څخه دا هم څرګنده شوې ده چې د دعاګانو د قبلېدو‬
‫لپاره ځانګړي ځايونه‪ ،‬ځانګړي وختونه او خلک شته او د حج مناسک او عمری اعمال يو له هغو طاليي‬

‫‪32‬‬
 ‫يك لَ َك لَبَّي َْك ِإ َّن ْال َح ْمدَ َوالنِ ْع َمةَ لَ َك َو ْال ُم ْل َك َال ش َِر َ‬
‫يك لَ َك‬ ‫لَبَّي َْك اللَّ ُه َّم لَبَّي َْك لَبَّي َْك َال ش َِر َ‬
‫ترتیب کوونکی ‪:‬محمد شعیب ( بالل اغا) صاحبزاده‬
‫فرصتونو څخه دي ‪ ،‬بني عليه سالم فرمايې ‪ :‬د فی سبيل هللا مجاهد او حاجي دعا د غزا او حج په موقع کې‬
‫قبليږي « الغازي في سبيل هللا‪ ،‬والحاج والمعتمر وفد هللا‪ ،‬دعاهم فأجابوه‪ ،‬وسألوه فأعاطاهم » ( رواه ابن‬
‫ماجه) ژباړه د خداى په الره كې مجاهد او حج او عمرې ته تلونكي د خداى استازي دي‪ ،‬خداى (ج) دوی‬
‫خپل عبادت ته راوبلل او هغواجابت وکړ او دوی له خدايه د خپلوحاجتونوغوښتنه وكړه او خداى ورته‬
‫وركړل‪ .‬څرنګه چې حاجيان هم له هغو بختورانو څخه دي چې دعا يې پرورديګار قبلوی‪ .‬دا د حجاجواو‬
‫معتميرينو لپاره يو لوی فرصت او غنيمت دی‪ ،‬كوم چا ته چې هللا تعالی د حج د مباركې فريضې يا عمري‬
‫د ادا كولو توان وركړي نو هغې ته پكار ده چې له دغه طاليې فرصت څخه پوره پوره استفاده وكړي او چې‬
‫څومره ډير كوالی شي عبادتونه او دعاګانې وكړي ځكه چې د حج ورځې هغه خاصې ورځې دي چې هللا‬
‫تعالي په كښې دعاګاني قبلوي‪.‬‬

‫له رسول هللا صلي هللا عليه وسلم څخه ځينې ځانګرې دعا ګانې په ځانګړو ځايونو كې ثابتې شوې چې‬
‫حاجيان صاحبان بايد د هغې اهتمام وكړي‪ ،‬دا دعاګانې په ترتيب سره په الندې ډول ذكر كوم‪.‬‬
‫په حج کې دعاګانې‪:‬‬
‫په حج کې دعاوي په دوه قسمه دي‬
‫اول قسم ‪ :‬حاجي هروخت په هرځای کې د دينا او آخرت د ښيګنو او کاميابيو او خپل اهل عيال او مسلمانانو‬
‫د پاره دعا کوالی شي ‪ ،‬په کومو مشروع ( روا) الفاظو چې د ده زړه وي هسې دعا دې وکړې‪.‬‬
‫دوهم قسم ‪ :‬ځنې مسنونه دعاګانې دی چې په خاصو ځايونو کې جناب رسول هللا صلی هللا عليه وسلم کړې‬
‫دی ‪ ،‬د دغو دعا ويل مستحب دی چې په الندې ډول دي‪:‬‬
‫• تلبیه ‪ :‬تلبيه چې د احرام تړلو وروسته به هر وخت د کيناستلو ‪ ،‬پاڅيدو سپارلۍ ته ختلو کوزيدلو‪ ،‬په‬
‫لوړ ځای ختلو بيرته کوزيددلو او د حج د ارکانو د ادا په وخت کې لوستل کيږي‪.‬‬
‫«لبيك الله َّم ! لبيك ‪ .‬لبيك ال شريك لك لبيك ‪ .‬إن الحمدَ والنعمةَ لك والملكَ ال شريك لك» (رواه المسلم ‪۱۱۸۴‬‬
‫) ژباړه ‪ :‬ای هللا ! ستا په حضور کې حاضر يم ‪ ،‬ستا د حکم په مخکښې مې سرتيټ دی – ستا هيڅ څوک‬
‫شريک نشته ‪ ،‬زه ستا په دربار کې حاضر يم ‪ ،‬اقرار کوم چې ټول تعريفونه او نعمتونو تا لره دي ‪ ،‬او ټول‬
‫واک تا لره دی او په دې کې ستا سره څوک شريک نشته‪.‬‬
‫ک‪ ،‬فَ َح ِر ْم‬
‫س ْو ِل َ‬‫ک َو َح َر ُم َر ُ‬ ‫بدایة حدود الحرم کله چې دحرم پولو ته درسېدو دا دعا ‪« :‬اَللّٰ ُه َّم ِإ َّن ٰهذَا َح َر ُم َ‬
‫ک َوأَ ْه ِل‬‫ک‪َ ،‬واجْ عَ ْلنِي ِم ْن أُ ْو ِليآ ِئ َ‬‫ث ِعبَادَ َ‬ ‫ک يَ ْو َم تَ ْبعَ ُ‬ ‫ار‪ ،‬ا َللّٰ ُه َّم ٰا ِمنِي ِم ْن َ‬
‫عذَا ِب َ‬ ‫ع َلی النَّ ِ‬
‫ظ ِمي َ‬ ‫ع ْ‬ ‫َل ْح ِمي َودَ ِمي َو َ‬
‫الر ِحيْم»‪.‬‬
‫اب َّ‬ ‫ک أَ ْنتَ التَّ َّو ُ‬ ‫ع َل َّ‬
‫ي‪ِ ،‬إنَّ َ‬ ‫ک‪َ ،‬وتُبْ َ‬ ‫ع ِت َ‬ ‫َ‬
‫طا َ‬
‫• حرم شریف ته د ننوتلو دعا ‪:‬‬

‫‪33‬‬
 ‫يك لَ َك لَبَّي َْك ِإ َّن ْال َح ْمدَ َوالنِ ْع َمةَ لَ َك َو ْال ُم ْل َك َال ش َِر َ‬
‫يك لَ َك‬ ‫لَبَّي َْك اللَّ ُه َّم لَبَّي َْك لَبَّي َْك َال ش َِر َ‬
‫ترتیب کوونکی ‪:‬محمد شعیب ( بالل اغا) صاحبزاده‬
‫أعوذ باهلل العظيم‪ ،‬وبوجهه الكريم‪ ،‬وسلطانه القديم من الشيطان الرجيم باسم هللا والحمد هلل‪ ،‬والصالة والسالم‬
‫على رسول هللا‪ ،‬اللهم اغفر لي ذنوبي وافتح لي أبواب رحمتك‪.‬‬

‫• كله چې یې په بیت هللا شریف سترګې ولګي ‪:‬‬

‫درۍ ځلې د داسې ووايي‪ :‬اَهلل اَ ْك َب ْر َال اِلهَ اَال هللا‪.‬‬

‫او دا دعا به ووايې‪:‬‬
‫وكرمه م َّمن حجَّه أو اعتمره تشريفًا‬
‫شرفه َّ‬ ‫وزدْ من َّ‬ ‫اللهم ِزدْ هذا البيت تشريفًا وتعظي ًما وتكري ًما ومهابة‪ِ ،‬‬
‫وبرا‪ ،‬اللهم أنت السالم‪ ،‬ومنك السالم‪ ،‬ف َح ِينَا ربنا بالسالم‪.‬‬‫وتكري ًما وتعظي ًما ًّ‬
‫• د طواف نیت او شروع كولو دعا‪:‬‬

‫حجر اسود ته به مخ كړي او السونه به تر غوږونو پورته كړي او داسې به ووايي‪ِ :‬بس ِْم هللا هللا اَ ْكبَ ْر َال اِله ا َِال‬
‫ّلِل ْال َح ْمدُ‪.‬‬
‫هللا و ِ ِ ِ‬

‫• د ركن یماني او حجر اسود تر منځ دعا‪:‬‬

‫(ربنا آتنا في الدنيا حسنة ‪ ،‬وفي اآلخرة حسنة ‪ ،‬وقنا عذاب النار) ‪ ،‬رواه أحمد في “المسند” (‪ )411/3‬وصححه‬
‫ابن حبان (‪.)134/9‬‬
‫واآلخرةِ‬
‫َ‬ ‫العفو والعافِيَةَ في الدنيا‬
‫َ‬ ‫الله َّم ِإنَّي أسالُكَ‬
‫• د ملتزم دعا‪:‬‬
‫د حجراالسود او کعبې تر دوازې پورې چې څومره حصه ده دغه ته ملتزم وايي او په دې حصه کې د دعا‬
‫کول مستحب دي ‪ ،‬په دې موقع کوم خاص دعا نه ويل کيږي ځنګه دعا چې د حاجي خوښه وي هغه دې‬
‫وکړي ‪.‬‬
‫• د میزاب رحمت (د کعبې شریفې د ناوې َلندې ) دعا‪:‬‬
‫په دې ځای کې هم دعا کول مستحب دي ‪ ،‬کوم خاص دعا نشته ‪ ،‬حاجې په اخالص سره پخپله خوښه د دنيا‬
‫او آخرت د ښيګنو دعا کوي‪.‬‬

‫• مقام ابراهیم ته د تللو دعا په وخت به دا وایي‪:‬‬

‫‪34‬‬
 ‫يك لَ َك لَبَّي َْك ِإ َّن ْال َح ْمدَ َوالنِ ْع َمةَ لَ َك َو ْال ُم ْل َك َال ش َِر َ‬
‫يك لَ َك‬ ‫لَبَّي َْك اللَّ ُه َّم لَبَّي َْك لَبَّي َْك َال ش َِر َ‬
‫ترتیب کوونکی ‪:‬محمد شعیب ( بالل اغا) صاحبزاده‬
‫صلی‬ ‫َواتَّ ِخذُوا ِم ْن َمقَ ِام ِإب َْراه َ‬
‫ِيم ُم َ‬
‫• د زمزم د ابو دعا‪:‬‬
‫د زمزم د ابو څښلو دا دعا ده ‪ :‬اللهم أسألك عل ًما نافعًا و رزقًا واسعًا وشفا ًء من كل داء (ای هللا زه ستا نه علم‬
‫نافع ‪،‬رزق واسع او د ټولو امراضو شفاء غواړم ) ‪(.‬المستدرک الحاکم )‬

‫• په صفا او مروی کې دوعا‪:‬‬

‫صفا ته د ختلو په وخت کې قبلې ته مخامخ کيدل ‪ ،‬هللا اکبر ويل او بيا دا دعا ويل ‪[ :‬ال إله إال هللا وحده ال‬
‫شريك له ‪ .‬له الملك وله الحمد وهو على كل شيء قدير] او يا دا دعا [ال إله إال هللا وحده‪ ،‬أنجز وعده‪ ،‬ونصر‬
‫عبده‪ ،‬وهزم األحزاب وحده] دعا دری ځله تکرارول او بيا چې کله مروی ته کوز شي همدا دعا لکه څنګه‬
‫صفَا َو ْال َم ْر َوةَ‬
‫چې په صفا کې ويل کيږي لوستل (رواه المسلم ‪ .)1218‬او د دې آيت شريف تالوت کول‪ِ :‬إ َّن ال َّ‬
‫ع ِلي ٌم ‪ .‬او‬ ‫ع َخ ْي ًرا فَإِ َّن َّ َ‬
‫َّللا شَا ِك ٌر َ‬ ‫ف ِب ِه َما َو َمن تَ َ‬
‫ط َّو َ‬ ‫ع َل ْي ِه أَن يَ َّ‬
‫ط َّو َ‬ ‫َّللا فَ َم ْن َح َّج ْالبَيْتَ أَ ِو ا ْعتَ َم َر فَ َال ُجنَا َح َ‬
‫ش َعائِ ِر َّ ِ‬
‫ِمن َ‬
‫داسي به ووايي‪ ”:‬نَبٌدأ ِبما بَدَأ هللا ِبه”‬

‫• د عرفات دعا ‪:‬‬

‫«ال إله إال هللا وحده ال شريك له ‪ .‬له الملك وله الحمد وهو على كل شيء قدير» (الترمذي ‪ )3585‬ژباړه ‪:‬‬
‫نشته الئق د عبادت مګر هللا چې يو دی او شريک نه لري ‪ ،‬ده لره پاچاهي ده او او ده لره ټولې ستاينې دي‬
‫‪ ،‬او هغه په هر څه باندې توانا دی‪.‬‬

‫عرفات د دعا د قبليدو ځای دی ‪ ،‬دلته د آدم عليه سالم توبه قبوله شوې ده‪.‬‬

‫محترمو حجاجو ! دا د زاريو او ژړا ځای دی‪ .‬د هر قسم روا دعاګانو لپاره په خاص اهتمام ‪ ،‬عاجزی او‬
‫ژړاسره دعا ووی و کړئ الندی دعا ګانې هم ويلی شئ ‪:‬‬

‫البحر سبيلُهُ سبحانَ‬

‫ِ‬ ‫األرض موطئهُ سبحانَ َّالذي في‬
‫ِ‬ ‫شهُ سبحانَ َّالذي في‬ ‫• سبحانَ َّالذي في الس ِ‬
‫َّماء عر ُ‬
‫القبور قضاؤهُ سبحانَ َّالذي في‬
‫ِ‬ ‫ار سلطانًهُ سبحانَ َّالذي في الجنَّ ِة رحمتُهُ سبحانَ َّالذي في‬
‫َّالذي في النَّ ِ‬
‫األرض سبحانَ َّالذي ال منجا منهُ َّإال إلي ِه‪.‬‬
‫َ‬ ‫الهواء رو ُحهُ سبحانَ َّالذي رف َع السَّما َء سبحانَ َّالذي وض َع‬
‫ِ‬
‫حْياي و َمما ِتي‪ ،‬وإليكَ مآ ِبي‪،‬‬
‫َ‬ ‫صال ِتي ونُ ُ‬
‫س ِكي و َم‬ ‫وخير مما نقولُ‪ ،‬اللهم لك َ‬
‫ٌ‬ ‫• اللهم لكَ الحمدُ كالذي نقولُ‪،‬‬
‫ت األ ْم ِر‪ ،‬اللهم إني أعوذُ‬ ‫الصدر‪ ،‬وشَتا ِ‬
‫ِ‬ ‫س ِة‬
‫القبر‪ ،‬ووسْو َ‬
‫ب ِ‬ ‫لك رب تُرا ِثي‪ ،‬اللهم إني أعوذ بكَ من عذا ِ‬
‫ئ به الري ُح‪.‬‬
‫بكَ من شر ما تَجي ُ‬

‫‪35‬‬
 ‫يك لَ َك لَبَّي َْك ِإ َّن ْال َح ْمدَ َوالنِ ْع َمةَ لَ َك َو ْال ُم ْل َك َال ش َِر َ‬
‫يك لَ َك‬ ‫لَبَّي َْك اللَّ ُه َّم لَبَّي َْك لَبَّي َْك َال ش َِر َ‬
‫ترتیب کوونکی ‪:‬محمد شعیب ( بالل اغا) صاحبزاده‬
‫عذاب ال َّن ِ‬
‫ار‬ ‫َ‬ ‫• ربَّنا آتِنا في الدُّنيا َحسنةً وفي اآلخرةِ َحسنةً وقِنا‬
‫وار َح ْمنِي‪،‬‬ ‫وال َي ْغ ِف ُر الذُّنُ َ‬
‫وب َّإال أ ْنتَ ‪ ،‬فَا ْغ ِف ْر لي َم ْغ ِف َرةً ِمن ِعندِكَ ‪ْ ،‬‬ ‫ظ ْل ًما َكثِ ً‬
‫يرا‪َ ،‬‬ ‫• ال َّل ُه َّم إنِي َ‬
‫ظ َل ْمتُ نَ ْفسِي ُ‬
‫الر ِحي ُم‪.‬‬ ‫إنَّكَ أ ْنتَ الغَفُ ُ‬
‫ور َّ‬
‫• اللهم ا ْك ِفنِي بحاللِكَ عن حرامِكَ وأ ْغننِي بفضلكَ عمن سواكَ‬
‫وال يَ ْغ ِف ُر الذُّنُ َ‬
‫وب َّإال أ ْنتَ ‪ ،‬فَا ْغ ِف ْر لي َم ْغ ِف َرةً ِمن ِعندِكَ ‪ْ ،‬‬
‫وار َح ْمنِي‪،‬‬ ‫ظ ْل ًما َكثِ ً‬
‫يرا‪َ ،‬‬ ‫ال َّل ُه َّم إنِي َ‬
‫ظ َل ْمتُ نَ ْفسِي ُ‬ ‫•‬
‫الر ِحي ُم‬ ‫إنَّكَ أ ْنتَ الغَفُ ُ‬
‫ور َّ‬

‫نبی اکرم صلی هللا عليه وسلم چې د عرفات په جبل الرحمت باندې کومه ژړا او زاری باندې دوعا غوښتی‬
‫وه ابن عباس يې داسې روايت کوي‪:‬‬

‫چه ما رسول هللا صلی هللا عليه وسلم په عرفات کې داسې په دعا وليدلو چې دواړه السونه يې د سينی سره‬
‫خواره کړي وو او داسې دعا غوښتله لکه چه يو وږي مسکين په عاجزی سره د چانه يوه لمړی ډوډی‬
‫غواړي او هغوی صلی عليه وسلم د امت د بخښنی لپاره دعا کوله‪.‬‬

‫• د مزدلفې او مشعرالحرام د عا ‪:‬‬

‫عذاب النَّار‪.‬‬
‫َ‬ ‫ربَّنا آ ِتنا في الدُّنيا َحسنةً وفي اآلخر ِة َحسنةً و ِقنا‬
‫عنِي‬
‫ف َ‬‫ص ِر َ‬ ‫وأن تَ ْ‬ ‫ص ِل َح شأنِي ُك َّلهُ‪ْ ،‬‬ ‫وأن ت ُ ْ‬ ‫كان َجوا ِم َع ال َخي ِْر ُك ِل ِه‪ْ ،‬‬‫أن ت َْر ُزقَنِي في َهذَا ال َم ِ‬ ‫الل ُه َّم إني أسألُكَ ْ‬ ‫َّ‬
‫وأر ْيتَنا إياه‪ ،‬فَ َوفِ ْقنا ل ِذ ْك ِركَ كما‬ ‫غي ُْركَ ‪َ ،‬والَ يَ ُجودُ بِ ِه ِإالَّ أنت‪َّ .‬‬
‫الل ُه َّم كما َوقَ ْفتَنا فِي ِه َ‬ ‫ش َّر ُك َّلهُ‪ ،‬فإنَّه الَ يَ ْفعَ ُل ذلكَ َ‬
‫ال َّ‬
‫ت فاذْ ُك ُروا َّ‬
‫َّللا ِع ْندَ ال َم ْشعَ ِر‬ ‫عرفا ٍ‬ ‫عدْتَنا بِقَ ْولِكَ ‪َ ،‬وقَ ْولُكَ ال َحق‪( :‬فإذا أف ْ‬
‫ضت ُ ْم ِم ْن َ‬ ‫َهدَ ْيتَنا‪َ ،‬وا ْغ ِف ْر َلنا َو ْ‬
‫ار َحمنَا كما َو َ‬
‫اس وا ْستَ ْغ ِف ُروا‬ ‫أفاض النَّ ُ‬
‫َ‬ ‫ضوا ِم ْن َحي ُ‬
‫ْث‬ ‫وإن ُك ْنت ُ ْم ِم ْن قَبْل ِه َلمِنَ الضَّا ِلين‪ ،‬ث َّم أفي ُ‬‫ال َح َر ِام واذْ ُك ُروهُ كما هَدا ُك ْم ْ‬
‫َّللا إ َّن هللا غفور رحيم)‬
‫َّ َ‬
‫سنَةً َوقِنا َ‬
‫عذاب النَّ ِ‬
‫ار)‪.‬‬ ‫سنَةً وفي ِ‬
‫اآلخرةِ َح َ‬ ‫(ربَّنَا آتِنا فِي الدُّ ْنيا َح َ‬
‫دا دعا به ډېره تکراروي‪َ :‬‬

‫الل ُه َّم َلكَ ال َح ْمد ُك ُّلهُ‪َ ،‬و َلكَ الكَما ُل ُك ُّلهُ‪ ،‬ولك ال َجال ُل ُك ُّلهُ‪ ،‬ولك التقديس ُك ُّلهُ‪َّ ،‬‬
‫الل ُه َّم ا ْغ ِف ْر لي َجمي َع ما أ ْس َل ْفتُهُ‪،‬‬ ‫• َّ‬
‫ض ِل ال َع ِظ ِيم‪َّ .‬‬
‫الل ُه َّم إني أ ْستَ ْش ِف ُع‬ ‫صا ِلحا ً ت َْر َ‬
‫ضى ِب ِه عنِي يا ذَا الفَ ْ‬ ‫ال َ‬ ‫ار ُز ْقني َ‬
‫ع َم ً‬ ‫ي‪َ ،‬و ْ‬ ‫ْص ْمنِي فِيما بَ ِق َ‬ ‫َواع ِ‬
‫ي ِب َما َمنَ ْنتَ ِب ِه َ‬
‫على ْأو ِليائِكَ ‪،‬‬ ‫س ُل ِبكَ ِإ َليْكَ ‪ ،‬أسألُكَ ْ‬
‫أن ت َْر ُزقَنِي َج َوا ِم َع ال َخي ِْر ُك ِل ِه‪ ،‬وأن تَ ُم َّن َ‬
‫عل َّ‬ ‫ِإ َليْكَ ‪ ،‬وأت ََو َّ‬
‫اآلخ َرةِ (په ډېر شوق او اخالص سره په مکرر ډول ښايې چې تهليل‪ ،‬تکبير‪،‬‬ ‫صل َح حالي في ِ‬ ‫وأن ت ُ ْ‬
‫ْ‬
‫تسبيح‪ ،‬تلبيه او دعا وويل شي )‬
‫‪36‬‬
 ‫يك لَ َك لَبَّي َْك ِإ َّن ْال َح ْمدَ َوالنِ ْع َمةَ لَ َك َو ْال ُم ْل َك َال ش َِر َ‬
‫يك لَ َك‬ ‫لَبَّي َْك اللَّ ُه َّم لَبَّي َْك لَبَّي َْك َال ش َِر َ‬
‫ترتیب کوونکی ‪:‬محمد شعیب ( بالل اغا) صاحبزاده‬
‫• د ذبحی دعا‪:‬‬
‫وَّللاُ أ ْكبَ ُر ‪ ،‬ال َّل ُه َّم ِم ْنكَ َو ِإ َليْكَ ‪ ،‬تَقَب َّْل ِمنِي که د بل چا لپاره يې حاللوی نو بيا به د هغه نوم ذکر کړي‬
‫َّللا َّ‬
‫ِبس ِْم َّ ِ‬
‫تَقَب َّْل ِم ْن فُ ٍ‬
‫الن ‪.‬‬
‫• د جمرو په وخت کې دعا‪:‬‬

‫کله به چې رسول هللا صلی هللا عليه وسلم د يو څلې د جمرو ويشتلو نه فارغ شو بيا به قبله ته مخامخ خپل‬
‫السونه به يې پورته کول او دعا به يې کوله او بيا به يې د بل څلې په ويشتلو بيل کولو او بيا به يې دعا کوله‬
‫(البخاری ‪.)1752‬‬

‫همدارنګه له هر لمانځه څخه وروسته په تهجدو كې د اذان او اقامت په مينځ كې د سجدي په حالت كې لنده‬
‫دا چې د حج هر ځای او هر وخت د دعاء د قبليدو ځای او وخت دی‪.‬‬

‫د عمرې او حج د ادا کولو دا الرښود مې ترتيب کړی ‪ ،‬او هڅه مې کړې چې له معتبرو ديني او شرعي‬
‫منابعو څخه يې واخلم او په ساده بڼه د هغو ګرانو دوستانو د اسانتيا لپاره تقديم کړم چې د عمرې د ادا کولو‬
‫اراده لري او له دې ستر عزت او شرف څخه برخمن کيږي ‪.‬‬
‫هيله لرم چې د عمرې په ادا کولو کې درسره مرسته وکړي او مهرباني وکړئ ما په خپلو دعاګانو کې مه‬
‫هيروئ‪ .‬خدای مو عبادات ‪ ،‬سعې او زيارتونه قبول کړه ‪.‬‬

‫‪37‬‬
 ‫يك لَ َك لَبَّي َْك ِإ َّن ْال َح ْمدَ َوالنِ ْع َمةَ لَ َك َو ْال ُم ْل َك َال ش َِر َ‬
‫يك لَ َك‬ ‫لَبَّي َْك اللَّ ُه َّم لَبَّي َْك لَبَّي َْك َال ش َِر َ‬
‫ترتیب کوونکی ‪:‬محمد شعیب ( بالل اغا) صاحبزاده‬

‫اصطالحات ‪ :‬د م‪ ،‬نجم الرحمن (فضلي) له ليکنې د حج او عمرې مسائل څخه ‪:‬‬ ‫د حج او عمرې يو شمير‬
‫محترمو حاجي صاحبانو ! د الندې ذکر شويو يو ش مير اصطالحاتو پيژندنه ډير ضروري او اړين دي‪ ،‬دا هغه اصطالحات‬
‫او توري دي کوم چې د حج په مراسمو کې کارول کيږي‪ ،‬که ونه پيژندل شي بيا به نه پوهيږی چې معلم يا نور خلک څه‬
‫يادوي او چيرته روان دي‪ ،‬د بيلګې په توګه که يوکس جمرات يا جمار‪ ،‬صفا مروه‪ ،‬طواف‪ ،‬سعی او ديته ورته نور شيان نه‬
‫پيژني نو څه به پوه شي چې خلک چيرته روان دي او څه کول پکار دي‪.‬‬

‫که يو کس ووايي دا به هلته زده کړو زما په فکر د دوی دا خبره به د دې متل مصداق شي چې (د جنګ په ورځ آسان نه‬
‫چاغيږي) لنډه دا چې په همغه ورځ نور خلک دومره نه وي اوزګار چې هغوی به له تاسو سره ناست وي او تاسو ته به همدغه‬
‫شيان در زده کوي‪ ،‬او نه ستاسو د معلم په وس کې دا شته چې په همغه ورځ به تاسو ټول په همدغو شيانو پوهوي‪ ،‬ښه خبره‬
‫دا ده چې تاسو يې وار دمخه زده کړی او د خپل حج مراسم په ښه ډول تر سره کړی‪.‬‬

‫استالم ‪ :‬د حجر اسود مچ کول يا يې په الس سره مسح کول‪ ،‬يا حجر اسود او رکن يماني ته يواځې الس ور وړل ‪.‬‬

‫ايام تشريق ‪ :‬د ذوالحجة يوولسمې‪ ،‬دوولسمې او ديارلسمې نيټو ته ايام تشريق ويل کيږي‪ ،‬ځکه چې په دې کې هم د (ذوالحجة‬
‫د نهمې او لسمې نيټې په څير) له هر لمانځه وروسته د تشريق تکبير ويل کيږي‪ ،‬يعنې هللا اکبر‪ ،‬هللا اکبر‪ ،‬ال اله اال هللا وهللا‬
‫اکبر هللا اکبر وهلل الحمد‪.‬‬

‫ایام نحر ‪ :‬د ذی الحجة له لسمې تر دوولسمې پورې‪.‬‬

‫افراد ‪ :‬يواځې د حج احرام تړل‪ ،‬او يواځې د حج افعال تر سره کول‪.‬‬

‫تسبیح ‪ :‬سبحان هللا ويل‪.‬‬

‫تمتع ‪ :‬د حج په مياشتو کې لومړی عمره کول‪ ،‬بيا په همدغه کال کې د حج احرام تړل او حج کول‪.‬‬

‫تلبیه ‪ :‬د پوره لبيک اللهم لبيک ويل‪.‬‬

‫تهلیل ‪ :‬ال اله اال هللا ويل‪.‬‬

‫جمرې‪ ،‬جمرات یا جمار ‪ :‬په منی کې دری ځايونه دي‪ ،‬چيرته چې د انسان د قد په اندازه ستنې جوړې شوې دي‪ ،‬دلته شګې‬
‫ويشتل کيږي‪ ،‬په دې کې چې کومه مسجد حيف ته نږدې د مشرق لوري ته ده هغې ته جمرة االولی ويل کيږي‪ ،‬له دې وروسته‬
‫ته جمرة الوسطی او له هغې وروسته ته جمرة الکبری او جمرة العقبة او جمرة االخری ويل کيږي‪.‬‬

‫رمی ‪ :‬د شګو ويشتل‪.‬‬

‫زم زم ‪ :‬په مسجد حرام کې بيت هللا ته نږدې يوه مشهوره چينه ده‪ ،‬چې اوس د کوهي (څاه) په شکل کې ده‪ ،‬کومه چې خدای‬
‫تعالی جل جالله په خپل قدرت خپل نبي حضرت اسماعيل عليه السالم او د هغه د مور لپاره جاري کړې وه‪.‬‬

‫سعی ‪ :‬د صفا او مروه تر مينځ په ځانګړې طريقه د اوو چکرونو لګول‪.‬‬

‫شوط ‪ :‬د بيت هللا څلورو طرفونو ته يو چکر لګول‪.‬‬

‫‪38‬‬
 ‫يك لَ َك لَبَّي َْك ِإ َّن ْال َح ْمدَ َوالنِ ْع َمةَ لَ َك َو ْال ُم ْل َك َال ش َِر َ‬
‫يك لَ َك‬ ‫لَبَّي َْك اللَّ ُه َّم لَبَّي َْك لَبَّي َْك َال ش َِر َ‬
‫ترتیب کوونکی ‪:‬محمد شعیب ( بالل اغا) صاحبزاده‬
‫صفا ‪ :‬بيت هللا ته نږدې د جنوب لور ته يو کوچنی غر دی‪ ،‬له کوم څخه چې سعی شروع کيږي‪.‬‬

‫طواف ‪ :‬د بيت هللا له څلورو طرفونو څخه په ځانګړې طريقه د اوو چکرونو لګول‪.‬‬

‫عمره ‪ :‬له حل يا ميقات څخه احرام تړل د بيت هللا طواف د صفا او مروه سعی کول‪.‬‬

‫عرفات یا عرفه ‪ :‬له مکع مکرمه څخه تقريبا (‪ )۱۵‬ميله يا ‪ ۲۴‬کيلو متره د مشرق لور ته يو ميدان دی‪ ،‬چيرته چې په نهم د‬
‫ذی الحجة حاجيان دريږي‪.‬‬

‫قِران ‪ :‬د حج او عمره دواړو لپاره په يو ځل احرام تړل‪ ،‬لومړی عمره بيا حج کول‪.‬‬

‫قصر ‪ :‬د ويښتانو پرې کول‪.‬‬

‫محرم ‪ :‬احرام تړونکی‪.‬‬

‫ِ‬

‫مفرد ‪ :‬حج کونکی‪ ،‬کوم چې له ميقات څخه يواځې د حج لپاره احرام تړلی وي‪.‬‬

‫میقات ‪ :‬هغه ځای له کوم څخه چې مکه ته د تلونکو لپاره د احرام تړل واجب دي‪.‬‬

‫جنت المعلی ‪ :‬د مکه مکرمه قبرستان (هديره)‪.‬‬

‫جبل رحمت ‪ :‬په عرفات کې يو غر دی‪.‬‬

‫حجر اسود ‪ :‬توره ډبره (تيږه) دا د جنت ډبره ده‪ ،‬له جنت څخه د راتلو په وخت کې د شيدو په څير سپينه وه‪ ،‬خو د انسانانو‬
‫ګناهونو توره کړه‪ ،‬دا د بيت هللا په مشرقي جنوبي څنډه کې د انسان قد ته نږدې لوړه د بيت هللا شريف په ديوال کې لګول‬
‫شوې‪ ،‬د هغې څلورو خواوو ته د سپينو زرو حلقه را تاو شوې ده‪.‬‬

‫حرم ‪ :‬د مکه مکرمه څلورو طرفونو ته تر يو څه ليرې پورې زمکې ته حرم ويل کيږي‪ ،‬په حدودو باندې يې نښې لګول شوې‬
‫دي‪ ،‬په هغه کې ښکار کول‪ ،‬د ونو پرې کول او نور جنايتونه حرام دي‪.‬‬

‫حل ‪ :‬د حرم څلورو طرفونو ته تر ميقات پورې چې کومه زمکه ده هغې ته حل ويل کيږي‪ ،‬په هغې کې هغه شيان حالل دي‬
‫کوم چې په حرم کې دننه حرام دي‪.‬‬

‫حلق ‪ :‬د سر خريل‪.‬‬

‫حطيم ‪ :‬د بيت هللا شمالي لور ته له بيت هللا سره متصل د انساني قد په اندازه له ديوال سره يو څه زمکه ژوره شوې‪ ،‬هغې ته‬
‫حطيم او حظيره هم ويل کيږي‪ ،‬جناب رسول هللا صلی هللا عليه وسلم ته د نبوت له ورکول کيدو يو څه موده مخکې کله چې‬
‫قريشو د خانه کعبې شريفې تعميرول غوښتل نو ټولو دا اتفاق وکړ چې د حاللې ګټې مال به په همدې کې مصرف کيږي‪ ،‬خو‬
‫سرمايه کمه وه نو له همدې امله شمالي لوری له اصل پخوانی بيت هللا سره تقريبا ً شپږ ګزه شرعي ځای پريښودل شو‪ ،‬همدغه‬
‫پريښودل شوي ځای ته حطيم ويل کيږي‪ ،‬اصل حطيم شپږو شرعي ګزونو ته نږدې دی‪ ،‬اوس مهال يو څه احاطه زياته جوړه‬
‫شوې ده‪.‬‬

‫دَم ‪ :‬د احرام په حالت کې د يو شمير منع شويو اعمالو په کولو سره د پسه يا بل څه ذبح کول واجب دي‪ ،‬همدې ته دَم ويل‬
‫کيږي‪.‬‬

‫‪39‬‬
 ‫يك لَ َك لَبَّي َْك ِإ َّن ْال َح ْمدَ َوالنِ ْع َمةَ لَ َك َو ْال ُم ْل َك َال ش َِر َ‬
‫يك لَ َك‬ ‫لَبَّي َْك اللَّ ُه َّم لَبَّي َْك لَبَّي َْك َال ش َِر َ‬
‫ترتیب کوونکی ‪:‬محمد شعیب ( بالل اغا) صاحبزاده‬
‫ذوالحلیفه ‪ :‬دا د يوه ځای نام دی‪ ،‬له مدينې منورې سره تقريبا ً په شپږ ميله باندې واقع دی‪ ،‬د مدينې منورې له لوري مکه‬
‫مکرمه ته د راتلونکو لپاره ميقات دی‪ ،‬همدغه ځای ته نن صبا (بير علي) ويل کيږي‪.‬‬

‫رکن یماني ‪ :‬د بيت هللا شريف جنوب مغربي څنډې ته ويل کيږي‪ ،‬ځکه چې دا د يمن لوري ته دی ‪.‬‬

‫مطاف ‪ :‬د طواف کولو ځای‪ ،‬کوم چې د بيت هللا څلورو طرفونو ته دی او په هغه کې سنګ مرمر لګول شوي دي‪.‬‬

‫مقام ابراهيم ‪ :‬جنتي ډبره (تيږه) ده‪ ،‬حضرت ابراهيم عليه اسالم په دې باندې دريدلی او بيت هللا شريف يې جوړوله‪ ،‬د مطاف‬
‫په مشرقي څنډه باندې منبر او د زمزم تر مينځ په يوه جالی داره قبه کې ايښودل شوې ده‪.‬‬

‫ملتزم ‪ :‬د حجر اسود او بيت هللا د دروازه تر مينځ ديوال چيرته چې د دعا غوښتل سنت دي‪.‬‬

‫مسجد خیف ‪ :‬د منی د لوی جومات نام دی‪ ،‬کوم چې د منی شمالي لور ته له غره سره متصل دی‪.‬‬

‫مسجد نمره ‪ :‬د عرفات په څنډه باندې يو جومات دی‪.‬‬

‫مزدلفه ‪ :‬د منی او عرفات تر مينځ يو ميدان دی‪ ،‬کوم چې له منی څخه دری نيم ميله يا ‪ ۶‬کيلو متدره د مشرق لوري ته دی‪.‬‬

‫محسر ‪ :‬له مزدلفه سره لګيدلی يو ميدان دی‪ ،‬له کوم څخه چې د تيريدلو په وخت کې په ځغاسته (تيز) تلل دي‪ ،‬په همدغه ځای‬
‫کې په اصحاب فيل باندې کومو چې د بيت هللا شريف ړنګولو ته قصد کړی وو عذاب نازل شوی وو‪.‬‬

‫مروه ‪ :‬د بيت هللا شر قي شمالي څنډې ته نږدې يو کوچنی شانته غر دی په کوم چې سعی ختميږي‪.‬‬

‫میلین احضرین ‪ :‬د صفا او مره تر مينځ د مسجد حرام په ديوال کې دوه شنه ګروپونه لګول شوي‪ ،‬د کومو تر مينځ چې سعی‬
‫کونکي په ځغاسته سره ځي‪.‬‬

‫موقف ‪ :‬د دريدلو ځای‪ ،‬د حج په افعالو کې له دې څخه مراد د عرفات ميدان يا په مزدلفه کې د دريدلو ځای دی‪.‬‬

‫وقوف ‪ :‬معنی يې ده دريدل‪ ،‬د حج په احکامو کې له دې څخه مراد د عرفات ميدان يا په مزدلفه کې په خاص وخت کې دريدل‬
‫دي‪.‬‬

‫هدی ‪ :‬کوم ځناور چې حاجي صاحب په حرم کې قرباني کولو ته له ځان سره وړي‪.‬‬

‫یوم عرفه ‪ :‬د ذوالحجه نهمه‪ ،‬په ک ومه ورځ چې حج کيږي او حاجي صاحبان په عرفات کې وقوف کوي‪.‬‬

‫وسالم‬

‫محمد شعیب ( بالل آغا) صاحبزاده‬

‫‪40‬‬
‫ادرس‪ :‬توسعوی رحمن مینه کابل افغانستان‬

‫موبایل ‪0093767718195 :‬‬

‫واټس اپ ‪0093788583143 :‬‬

‫‪۱۶‬ذوالقعده‪۱۴۴۴‬‬
‫‪ ۱۴‬جوزا ‪۱۴۰۲‬‬