Fizjologia i

patofizjologia
wewnątrzwydzielniczej
części trzustki

Stanisław Kowalewski
Topografia trzustki
Wewnątrz- i zewnątrzwydzielnicza częśd
trzustki
 Wewnątrzwydzielnicza aktywnośd
trzustki

Wyspy trzustkowe rozrzucone są w całym narządzie, ale najwięcej jest

ich w obrębie ogona. Stanowią łącznie ok. 2% masy miąższu trzustki
Unaczynienie
wysp
Langerhansa
Synteza insuliny

Peptyd C
 Struktura proinsuliny i insuliny

Insulina i peptyd C uwalniane są w ilościach ekwimolarnych

Insulina jest białkiem składającym się z dwóch łańcuchów polipeptydowych

(łącznie 51 aminokwasów) połączonych wiązaniami disiarczkowymi.

Okres biologicznego półtrwania insuliny wynosi 6-8 minut

Regulacja wydzielania insuliny
Regulacja wydzielania insuliny

Stymulacja Hamowanie
uwalniania uwlaniania
insuliny insuliny

Hiperglikemia Hipoglikemia

Inkretyny Układ współczulny

(GIP, GLP-1) (rec. alfa)

WKT, aminokwasy
(głównie arginina i Somatostatyna
lizyna)

ACh, układ
współczulny (rec.
beta)

Glukagon, GH,
kortyzol
 Regulacja wydzielania insuliny
Przy wzroście stężenia
glukozy we krwi stężenie
insuliny wzrasta 10 krotnie
w ciągu 3-5 minut, po
czym się obniża

Po ok 15 minutach od
wzrostu stężenia glukozy
we krwi stężenie insuliny
wzrasta ponownie, by
osiągnąd po 2-h plateau

Przy stężeniu glukozy we

krwi 80-90mg/dl tempo
wydzielania insuliny jest
minimalne i wynosi ok.
25ng/min/kg
Regulacja wydzielania insuliny
Regulacja wydzielania insuliny. Peptyd GLP-1

GLP-1 jest peptydem syntezowanym w komórkach L jelita krętego i

okrężnicy

Uwalniany jest po doustnym obciążeniu glukozą, galaktozą oraz

aminokwasami. Uwalnianie zwiększa także stymulacja cholinergiczna i
beta adrenergiczna

Okres półtrwania jest bardzo krótki (< 2 min.) – rozkładany jest przez
dipeptydylopeptydazę

Efektem działania jest zwiększenie uwalniania i syntezy insuliny.

Ponadto hamuje uwalnianie glukagonu i opóźnia opróżnianie żołądka

Działając ośrodkowo GLP-1 hamuje przyjmowanie pokarmów oraz

płynów, a nasila diurezę.
Regulacja wydzielania insuliny. Efekt inkretynowy
Regulacja wydzielania insuliny. Amylina

Jest to polipeptyd produkowany przez komórki beta trzustki

Odpowiada za hamowanie wydzielania insuliny i

glukagonu w komórkach trzustki, zwalnia również
opróżnianie żołądka oraz wchłanianie glukozy z
jelita cienkiego do krwi.

Syntetyczny analog ludzkiej amyliny poprawia u

pacjentów z cukrzycą typu 1 jaki cukrzycą typu 2
leczonych nieskutecznie insuliną,stopień wyrównania
metabolicznego jak również zmniejsza masę ciała.
Regulacja wydzielania insuliny. Podsumowanie
 Obrót insuliny

 Insulina po wydzieleniu transportowana jest w osoczu w

formie niezwiązanej. Jej T0,5 wynosi ok. 6 minut.

 Insulina rozkładana jest przez insulinazę głównie w

wątrobie, w mniejszym stopniu w nerkach, mięśniach
szkieletowych i innych tkankach.
Budowa receptora dla insuliny
Budowa receptora dla insuliny
 Transportery GLUT/SGLUT

GLUT2 GLUT4 GLUT1

GLUT5 GLUT3
transporter dla jest typowy występuje w ekspresja w Występuje
fruktozy enterocytach powszechnie w
dla neuronów (błona podstawno- mięśniach błonach
i łożyska boczna), mózgu, szkieletowych, komórkowych.
wątrobie oraz w w mięśniu Znajduje się także
trzustce. w obrębie bariery
sercowym i krew-mózg.
SGLUT 2 –
lokalizacja taka jak tkance SGLUT1 to
SGLUT1. tłuszczowej. transporter wtórnie
aktywny (przenosi
Odpowiada za glukozę wraz z
insulinozależny jonami Na)
występujący w
transport nefronach (w
glukozy błonie luminalnej
komórek
kanalików
proksymalnych), w
splocie
pajęczynówkowym
oraz w
enterocytach
Efekty działania insuliny
 Efekty działania insuliny. Wątroba

 Aktywuje syntazę glikogenu, a inaktywuje wątrobową fosforylazę

glikogenu

 Ułatwia przepływ glukozy do wątroby przez zwiększanie

aktywności glukokinazy

 Hamuje glukoneogenezę poprzez zmniejszanie aktywności

odpowiednich enzymów oraz zmniejszanie dopływu
aminokwasów gloukogennych ze źródeł pozawątrobowych
 Efekty działania insuliny. Wątroba

Gdy ilość glukozy napływającej do wątroby jest za duża, by wszystko

zmagazynować w postaci glikogenu, reszta służy do syntezy WKT

 Stymuluje syntezę WKT z glukozy de novo

 Hamuje beta oksydację WKT (hamuje ich przechodzenie do

mitochondriów), promuje natomiast estryfikację WKT poprzez
nasilenie syntezy beta fosforanu glicerolu. Powstałe TG są w
formie VLDL transportowane do tkanki tłuszczowej

 Nasila syntezę cholesterolu (aktywacja reduktazy HMG-CoA)

Efekty działania insuliny. Mięśnie szkieletowe
 Efekty działania insuliny. Mięśnie szkieletowe

 W mięśniach szkieletowych insulina nasila aktywność symportu

Na+/aminokwasy. Dotyczy to głównie: waliny, leucyny,
izoleucyny, tyrozyny i fenyloalaniny. Ponadto aktywuje
rybosomy i translację mRNA

 Specyficznymi białkami, których synteza nasila się pod

wpływem insuliny są albuminy (wątroba) oraz amylaza
(trzustka)

Insulina jest ważnym hormonem regulującym wzrost,

regenerację tkanek oraz remodelling kości (synergizm z GH)
Efekty działania insuliny. Regulacja wzrostu
 Efekty działania insuliny. Tkanka tłuszczowa

 Insulina zwiększa aktywność lipazy lipoproteinowej –

zwiększając przez to przechodzenie WKT (uwolnionych z
krążących we krwi TG) do adipocytów.

 W tkance tłuszczowej stymuluje syntezę alfa fosforanu glicerolu,

który wykorzystywany jest w procesie estryfikacji WKT.

 Insulina hamuje lipolizę poprzez zmniejszanie aktywności lipazy

hormonozależnej
 Efekty działania insuliny – podsumowanie

• Hamuje glukoneogenezę
Węglowodany • Hamuje glikogenolizę
• Stymuluje glikogenogenezę

• Hamuje lipazę hormonozależną w tkance

Tłuszcze tłuszczowej – zmniejsza lipolizę
• Hamuje ketogenezę wątrobową

• Stymuluje produkcję białek w mięśniach

Białka szkieletowych
Regulacja wydzielania glukagonu

Stymulacja Hamowanie
uwalniania uwlaniania
glukagonu glukagonu

Hipoglikemia Hiperglikemia

Somatostatyna
Aminokwasy

Układ współczulny Insulina

(rec. alfa)

WKT
Efekty działania glukagonu
 Efekty działania glukagonu

• Stymuluje glukoneogenezę
Węglowodany • Stymuluje glikogenolizę
• Hamuje glikogenogenezę

• Stymuluje lipazę hormonozależną w tkance

Tłuszcze tłuszczowej – nasila lipolizę
• Stymuluje ketogenezę wątrobową

• Stymuluje uwalnianie aminokwasów z mięśni

Białka szkieletowych. AA te są wykorzystywane w
wątrobie w procesie glukoneogenezy
Zmiany uwalniania
insuliny i
glukagonu po
przyjęciu posiłku
Regulacja uwalniania i efekty działania glukagonu - podsumowanie
Efekty działania insuliny i glukagonu -
podsumowanie
Efekty działania insuliny i glukagonu - podsumowanie
 Cukrzyca - podział

Cukrzyca Cukrzyca
typu 1 typu 2
Bezwzględny Względny
niedobór niedobór
insuliny insuliny

LADA MODY
Cukrzyca t. 1 Cukrzyca t. 2
o późnym u ludzi
początku młodych
 Cukrzyca – rozpoznanie

Glikemia na czczo >= 126 mg/dl (badanie

dwukrotne)

Glikemia na Glikemia po
czczo 100-
125 mg/dl
OGTT
(75g glukozy)
2h >=200
mg/dl cukrzyca
Glikemia przygodna >= 200 mg/dl z
towarzyszącymi objawami hiperglikemii
(polidypsia, poliuria, polifagia)
Cukrzyca – rozpoznanie
 Cukrzyca t. 1 - etiopatogeneza

Cukrzyca typu 1 o podłożu autoimmunologicznym jest to postać cukrzycy

najczęściej występująca u dzieci i młodzieży, chociaż może się ujawniać
także później. Ta późno ujawniająca się postać określana jest mianem
cukrzycy typu LADA (latent autoimmune diabetes in adults; powoli
rozwijająca się autoimmunologiczna cukrzyca dorosłych)

Cukrzyca typu 1 rozwija się u osób predysponowanych genetycznie

z udziałem czynników środowiskowych.

Istotą choroby jest niedobór insuliny spowodowany z reguły powolną, lecz

ostateczną autodestrukcją komórek β. Nie ustalono jednak jednoznacznie
dlaczego dochodzi do uruchomienia procesów autoimmunizacji. Do
klinicznego ujawnienia choroby dochodzi wówczas, gdy ok. 80% komórek
produkujących insulinę zostanie zniszczonych i organizm nie ma
możliwości utrzymania stanu równowagi gospodarki węglowodanowej.
Cukrzyca t. 1 – historia naturalna choroby
Cukrzyca t. 1 – pierwsze objawy
Cukrzyca t. 2 – historia naturalna choroby
Cukrzyca t. 2 – otyłość jako czynnik ryzyka
Metaboliczne konsekwencje braku insuliny
 Cykl Randle'a - hamujący wpływ WKT na przemiany
węglowodanów (główna rola cytrynianu zmniejszającego
aktywność fosfofruktokinazy).
Przewlekłe następstwa hiperglikemii
Mikro- i makroangiopatie
 Mikro- i
makroangiopatie
Wyspiaki
 Insulinoma

Najczęstszy guz neuroendokrynny trzustki, w większości

przypadków ma charakter łagodny.

Triada Whipple’a:

 Hipoglikemia
 Neuroglikopenia
 Szybkie ustępowanie objawów po dożylnym podaniu
glukozy
 Gastrinoma

Drugi co do częstości występowania guz neuroendokrynny trzustki. Częstsza

jest lokalizacja pozatrzustkowa (dwunastnica). W 60% przypadków ma
charakter złośliwy.
 Glucagonoma

Zazwyczaj duży guz (> 6 cm) o wyraźnych cechach złośliwości.

Obraz kliniczny:

 Cukrzyca o łagodnym przebiegu

 Pełzający rumień nekrotyczny

 VIPoma

Zespół Vernera i Morrisona

WDHA:
 Wodniste biegunki (5-20L/24h) nie ustępujące po
głodzeniu
 Hipokaliemia
 Achlorhydia