BỆNH HỌC

XƯƠNG - PHẦN MỀM

ThS. Bùi Thị Thanh Tâm

Bộ môn Mô Phôi – Giải phẫu bệnh, ĐHYD TPHCM
 MÔ XƯƠNG
Hệ xương:
• Nguồn gốc từ lá phôi giữa
• Mô của xương do biệt hóa từ TB trung mô
3 chức năng:
• Nâng đỡ-vận động
• Bảo vệ
• Chuyển hóa calci và phosphor
2 loại mô xương: 2 loại xương:
• Xương đặc • Xương dẹt: cốt mạc
• Xương xốp • Xương ống: cốt hóa trong sụn
Moïi loaïi xöông ñeàu ñöôïc taïo bôûi 2 loaïi moâ xöông: moâ xöông ñaëc ôû ngoaøi vaø moâ xöông xoáp ôû trong; giöõa
caùc beø xöông xoáp laø caùc hoác chöùa tuûy xöông vaø môõ.
3 phần xương dài:
• Đầu xương
• Đầu thân xương (hành xương)
• Thân xương
2 màng xương ngoài và trong:
• Có khả năng tạo xương
• Đặc biệt lớp trong của màng xương ngoài
 MÔ XƯƠNG
Tế bào của xương:
• Tế bào gốc tạo xương (osteoprogenitor cells)
• Nguyên bào xương (osteoblasts)
• Tế bào xương (osteocytes)
• Đại bào hủy xương (osteoclasts)
3 cấu trúc vi thể mô xương:
• Chất dạng xương: chất nền xương chưa khoáng hóa
• Xương non
• Xương trưởng thành
Chất căn bản của xương:
• Hữu cơ
• Vô cơ
Qúa trình tạo xương:
• Nguyên bào xương tạo chất dạng xương
• Ngấm khoáng thành xương non
• Các thớ xương sắp xếp theo đường sức thành xương
trưởng thành
Hoaït ñoäng cuûa taïo coát baøo vaø huûy coát baøo chòu taùc ñoäng cuûa nhieàu yeáu
toá khaùc nhau:
- Hormoân tuyeán caän giaùp (parathyroid hormon, PTH) kích thích huûy coát
baøo taùi haáp thu xöông, laøm taêng haøm löôïng calci huyeát. → U NÂU
(BROWN TUMOUR)
- Vitamin D laøm taêng haáp thu calci vaø phospho taïi ruoät, thuùc ñaåy söï
khoaùng hoaù chaát daïng xöông.
- Calcitonin do teá baøo caän nang tuyeán giaùp tieát ra, taùc ñoäng ngöôïc vôùi
PTH, laøm öùc cheá hoaït ñoäng cuûa huûy coát baøo.
 BEÄNH LOAÕNG XÖÔNG
(osteoporosis)
- Loaõng xöông nguyeân phaùt, xaûy ra ôû phuï nöõ haäu maõn
kinh (tyùp I) vaø ngöôøi giaø > 70 tuoåi (tyùp II). Nguyeân nhaân vaø
cô cheá beänh sinh cuûa loaïi naøy chöa hoaøn toaøn ñöôïc hieåu roõ.
- Loaõng xöông thöù phaùt, coù nguyeân nhaân vaø cô cheá beänh
sinh töông ñoái roõ reät nhö:
* Caùc roái loaïn noäi tieát: tình traïng cöôøng tuyeán caän giaùp (do
taêng saûn hoaëc u tuyeán caän giaùp), cöôøng tuyeán giaùp seõ laøm
taêng hoaït ñoäng huyû xöông cuûa huyû coát baøo.
* Caùc beänh maùu aùc tính nhö beänh ña u tuyû, moät soá beänh
baïch caàu vaø limphoâm cuõng laøm taêng hoaït ñoäng caùc huyû coát
baøo.
* Tình traïng keùm haáp thu calci, phospho vaø vitamin D ôû ruoät
do caùc beänh lyù ñöôøng tieâu hoaù vaø beänh lyù gan.
* Bieán chöùng khi söû duïng moät soá loaïi thuoác, ñaëc bieät laø caùc
corticoid.
ÔÛ phuï nöõ maõn kinh, toác ñoä maát xöông coøn nhanh hôn nöõa, trung
bình moãi naêm khoaûng 2% khoái löôïng xöông ñaëc vaø 9% xöông
xoáp. Do ñoù, 50% phuï nöõ maõn kinh coù nguy cô bò gaõy xöông so vôùi tæ
leä 2-3% ôû giôùi nam cuøng ñoä tuoåi.
0,7% khối lượng xương/năm
vùng chứa nhiều xương xốp như các xương đốt sống và cổ xương đùi
 GAÕY XÖÔNG
(fractures)
Xöông gaõy→ khoái maùu tuï→khoái maùu tuï ñaõ ñöôïc toå chöùc
hoaù thaønh can sôïi hoaëc tieàn can xöông (procallus) cuoái
tuaàn leã 1→ beø xöông phaûn öùng thaúng goùc vôùi truïc cuûa
xöông gaõy→ teá baøo trung moâ trong moâ meàm xung quanh
bieät hóa thaønh caùc nguyeân baøo suïn, saûn xuaát caùc ñaùm suïn
sôïi vaø suïn trong bao quanh oå gaõy, laøm giaù ñôõ cho hoaït
ñoäng coát hoaù trong suïn, töông töï nhö ôû ñóa suïn tieáp hôïp.
Keát quaû can sôïi hoaù thaønh can xöông (callus) chaéc chaén
hôn, noái 2 ñaàu xöông gaõy laïi vôùi nhau→ tu söûa can xöông,
phuïc hoài oáng tuûy vaø taùi taïo hình daùng ban ñaàu cuûa xöông
gaõy töø tuaàn thöù 4.
 VIEÂM XÖÔNG TUÛY XÖÔNG
(osteomyelitis)

• Có thể do vi khuẩn → viêm tủy xương sinh mủ

(90% do Staphylococcus aureus)
hoặc do lao →viêm lao xương (+/- kèm HIV)
• 5-15 tuoåi
• Vò trí:
• viêm tủy xương sinh mủ: vuøng ñaàu xöông vaø haønh
xöông cuûa caùc xöông daøi
• viêm lao xương: ñoát soáng ngöïc vaø buïng, xöông ñuøi
Vi khuaån lao ñeán xöông chuû yeáu baèng ñöôøng maùu, moät ít tröôøng
hôïp coù theå theo ñöôøng baïch huyeát hoaëc phaùt taùn tröïc tieáp töø 1 oå
vieâm lao gaàn xöông. Öôùc löôïng coù khoaûng 1-3% beänh nhaân lao
phoåi hoaëc lao ngoaøi phoåi coù keøm nhieãm khuaån xöông.
 ĐẠI CƯƠNG VỀ BƯỚU XƯƠNG
PHÂN LOẠI

Phân loại, chẩn đoán khó; cần phối hợp

Lâm sàng _hình ảnh y học_giải phẫu bệnh
3 nhóm bướu xương:
• Lành (không hóa ác, đôi khi hóa ác)
• Giáp biên ác
• Ác tính
 HỢP TÁC LIÊN CHUYÊN KHOA

LÂM SÀNG

CHẨN ĐOÁN, ĐIỀU

TRỊ BƯỚU XƯƠNG

HÌNH ẢNH
GIẢI PHẪU BỆNH
 PHÂN LOẠI
Bướu lành:
• Không hóa ác: không thuộc mô sụn và mô bào
• Đôi khi hóa ác: nguồn gốc từ mô sụn, mô bào
(bướu sụn xương, bướu lành sụn một và nhiều nơi...)
• Bướu giáp biên ác:
. Bướu đại bào
. Bướu nguyên bào sụn
. Bướu sụn sợi nhầy
. Bướu sợi bó,...
 PHÂN LOẠI
− Bướu ác:
* Độ ác thấp:
• Sarcôm sụn biệt hóa rõ
• Sarcôm cận vỏ
• Bướu men răng,...
* Độ ác cao:
• Sarcom tạo xương
• Sarcom Ewing
• Bướu tủy tương bào...
DỊCH TỂ HỌC, LÂM SÀNG CÁC BƯỚU XƯƠNG

− Tạo mô:
• Mô sụn: 41,2%, hay gặp nhất
• Mô xương: 29%
• Mô tủy: 5,8%
− 3 bướu hay gặp nhất: 63%
• Sarcom tạo xương
• Bướu sụn xương
• Bướu đại bào xương
 DỊCH TỂ HỌC

_ 6 bướu hay gặp nhất: 80,3%

• 3 kể trên
• Sarcom sụn
• Bướu lành sụn
• Bướu limpho
 LÂM SÀNG

* Triệu chứng:
• Nghèo nàn, không đặc hiệu
• Giúp nghĩ đến bướu lành, giáp biên hay ác...
* Đau, nổi u và gãy xương bệnh lý
 TUỔI

– Mỗi bướu xảy ra ở một lứa tuổi nhất định

• 68,5% từ 10-30 tuổi

=> tuổi xương tăng trưởng mạnh

• Rất hiếm dưới 10 và trên 40

 VỊ TRÍ

Mỗi bướu xương xảy ra ở một vị trí nhất định

* 91% ở tứ chi và đai chi
* Hay xảy ra ở vùng “gần gối xa khuỷu”
Tuổi, vị trí rất quan trọng để định hướng chẩn
đoán và chẩn đoán phân biệt !!!
Vò trí böôùu ôû xöông daøi
Epiphyseal lesions:
Chondroblastoma, Giant Cell Tumor

Metaphyseal intramedullary lesions:

Osteosarcoma, Chondrosarcoma and
fibrosarcoma, Osteoblastoma, enchondroma,
fibrous dysplasia, simple bone cyst, and
aneurysmal bone cyst
Metaphyseal lesions centered in the cortex:
Non-ossifying fibroma osteoid osteoma.

Metaphyseal exostosis: Osteochondroma

Diaphyseal intramedullary lesions:

Ewing's sarcoma, lymphoma, myeloma.
fibrous dysplasia and enchondroma.
Diaphyseal lesions centered in the cortex:
Adamantinoma, osteoid osteoma
 BỆNH NHÂN đến khám

Lượng giá LÂM SÀNG X-QUANG

Siêu âm
Xác định thương tổn Xạ hình xương
CT, MRI

BƯỚU LÀNH BƯỚU ÁC NGUYÊN PHÁT BƯỚU ÁC THỨ PHÁT

XQ và CT phổi
XQ và CT phổi
Phosphatase
0 tiến triển Tiến triển Phosphatase
Ca++/ máu
Ca++/ máu

Để yên
Theo dõi
SINH THIẾT

CHẨN ĐOÁN (+), ĐIỀU TRỊ

Sơ đồ chẩn đoán một bướu xương

 U XƯƠNG ÁC TÍNH NGUYÊN PHÁT
Sarcôm xương
• U ác tính nguyên phát thường gặp nhất, chiếm 35%.
• 10-25 tuổi; nam > nữ (tỉ lệ 3/2)
• Gần gối xa khuỷu.
• Xuất phát từ các tiền tạo cốt bào nằm trong xoang tủy.
• Phát triển nhanh, xâm nhập và phá hủy vỏ xương đặc.
Các tạo cốt bào ở dưới màng ngoài xương bị kích thích, tạo ra các bè
xương phản ứng, đẩy phồng màng ngoài xương. Khi màng ngoài
xương bị phá vỡ, u xâm nhập vào mô mềm xung quanh, kích thích sự
tạo ra các bè xương phản ứng xếp thẳng góc với bề mặt xương.
• BN thường trẻ tuổi, sụn tiếp hợp chưa đóng sẽ giữ vai trò của một hàng
rào ngăn chặn →ít thấy u xâm nhập vào đầu xương.
35
UNG THƯ DI CĂN
Ung thö di caên laø u aùc thöôøng gaëp
nhaát ôû xöông
✓Xaûy ra nhieàu nhaát ôû 2 nhoùm tuoåi:
➢ Treân 40
➢ Treû em 10 naêm ñaàu ñôøi
✓Ña oå vaø thieân veà tuûy xöông cuûa xöông
truïc vaø ñaàu gaàn xöông daøi.
Ung thö di caên
Ung thö di caên
Di caên xöông coù theå xaûy ra
ôû nhieàu xöông cuøng luùc,
trong ñoù xöông soáng laø nôi
bò di caên thöôøng gaëp nhaát.
ÔÛ xöông daøi, oå di caên
thöôøng thaáy ôû vuøng haønh
xöông.
• Trên X-quang, di căn xương thường có hình ảnh hủy xương (75%), một
số cho hình ảnh tạo xương (15%) hoặc phối hợp vừa hủy xương vừa tạo
xương (10%).
• Không phải tế bào u di căn đến xương trực tiếp gây hủy xương hoặc tạo
xương; nhưng bằng cách sản xuất các chất trung gian hoá học tác động
lên hoạt động của các huỷ cốt bào và tạo cốt bào tại chỗ.
• Gây đau, có thể làm gãy xương nếu xương bị hủy quá nhiều.
• Điều trị bằng tia xạ với mục đích giảm đau.

49
Ngöôøi - 75% di caên xöông xuaát phaùt töø
lôùn tuyeán tieàn lieät, vuù, thaän, phoåi.
- Cuõng thöôøng gaëp töø tuyeán giaùp vaø
ñaïi traøng
- Khoâng queân meâlanoâm.
Treû - Neuroblastoma
em - Rhabdomyosarcoma
- Retinoblastoma
Nhöõng caân nhaéc chung
Di caên tôùi ñaàu xa xöông daøi nhö goái
vaø khuyûu khoâng thöôøng gaëp.
Di caên tôùi caùc xöông nhoû ôû baøn tay,
baøn chaân raát hieám.
Ñoâi khi toån thöông di caên coù daïng
ñaëc nhaát laø töø phoåi, thaän vaø tuyeán
giaùp.
Carcinoâm OTV di caên
xöông ñuøi

BM.GPB 17/6/08 52
Carcinoâm TTL di caên
xöông ñuøi
U PHẦN MỀM
U MỠ LÀNH
 SARCÔM MỠ
• Người lớn từ 40-70 tuổi.
• U có thể đạt kích thước rất lớn (trên 10 cm), hay thấy ở vùng
đùi và sau phúc mạc.
• U xâm nhập tại chỗ, hay tái phát sau phẫu thuật, di căn theo
đường máu đến phổi.
• Vi thể, u cấu tạo bởi các tế bào mỡ ít nhiều giống tế bào mỡ
bình thường, tuy nhiên luôn có các nguyên bào mỡ (lipoblast),
là điều kiện tiên quyết để chẩn đoán sarcôm mỡ
 SARCÔM CƠ VÂN
• U phần mềm ác tính hay gặp nhất ở trẻ em.
• Vùng phần mềm cạnh tinh hoàn, âm đạo và vùng đầu cổ.
• U có kích thước trung bình 3-4cm, giới hạn không rõ, mật độ chắc,
mặt cắt dạng hạt mịn, màu nâu đỏ, có xen lẫn những vùng xuất huyết
hoại tử.
• Vi thể đa dạng, với các tế bào u hình tròn, hình thoi hoặc đa diện,
nhân tăng sắc, bào tương ái toan có chứa các vân cơ giống các
nguyên bào cơ vân (rhabdomyoblast); tỉ lệ phân bào tăng.
• Sarcôm cơ vân là loại u có độ ác tính cao, phát triển nhanh, di căn
theo đường máu đến phổi, tuỷ xương và có thể cho di căn hạch
65