Α’ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ - ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

ΕΝΟΤΗΤΑ 1Η – ΕΙΔΗ ΤΩΝ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ

I.ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΗ ΔΟΜΗ ΤΟΥΣ

Η πρόταση ανάλογα με τη δομή της, δηλ. ανάλογα με τους όρους που περιέχει,
υποδιαιρείται σε τέσσερις κατηγορίες: Απλή-Επαυξημένη -Σύνθετη-Ελλειπτική
1 . Α π λ ή π ρ ό τ α σ η λέγεται η πρόταση που περιέχει μόνο τους κύριους όρους, δηλ. το
υποκείμενο και το κατηγόρημα (Ρ, Ρ + Α (Α), Ρ + Κ). Η απλή εκφράζει ένα απλό νόημα.
Π.χ. Ο μαθητής παίζει.
Ο Γιώργος είναι γιατρός.
2 . Ε π α υ ξ η μ έ ν η π ρ ό τ α σ η λέγεται η πρόταση που περιέχει, εκτός από τους κυρίους
όρους, και άλλους όρους (προσδιορισμούς).
Π.χ. Οι άριστοι μαθητές διαβάζουν πολύ.
Ο υπάλληλος του ταχυδρομικού γραφείου είναι πάντα εξυπηρετικός.
3 . Σ ύ ν θ ε τ η π ρ ό τ α σ η : Έχει περισσότερα από ένα υποκείμενα, αντικείμενα ή
κατηγορούμενα. Αυτά συνδέονται μεταξύ τους με σύνδεσμο ή χωρίζονται με κόμμα.
Γενικά μια πρόταση μπορεί να έχει άπειρα υποκείμενα, αντικείμενα ή κατηγορούμενα αλλά
ΜΟΝΟ ένα ρήμα. Στις σύνθετες προτάσεις το ρήμα συνήθως τίθεται στον πληθυντικό.
Π.χ. Ο πατέρας και η μητέρα έλειπαν χθες από το σπίτι.
Η Μαρία είναι ευγενική και ευαίσθητη.
4 . Ε λ λ ε ι π τ ι κ ή π ρ ό τ α σ η λέγεται η πρόταση στην οποία λείπει κάποιος όρος που
εννοείται εύκολα από τα συμφραζόμενα. Από μια ελλειπτική πρόταση μπορεί να λείπει:
α. το υποκείμενο, β. το ρήμα και γ. το κατηγορούμενο.
Π.χ. Δεν πεινάω.
Ο Σπύρος είναι επιμελής, ο Γιάννης δεν είναι (ενν. επιμελής).

 I I . Μ Ε Β Α Σ Η Τ Ο Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Ο Τ Ο Υ Σ (ΤΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥΣ).

1.Προτάσεις αποφαντικές ( ή κρίσης) 2.Προτάσεις προστακτικές ( ή επιθυμίας)
3. Ερωτηματικές προτάσεις 4. Επιφωνηματικές προτάσεις

1 . Π ρ ο τ ά σ ε ι ς α π ο φ α ν τ ι κ έ ς ( ή κ ρ ί σ η ς ): Εκφράζεται μία κρίση ή γίνεται

κάποια ανακοίνωση. Οι αποφαντικές προτάσεις συνήθως εκφράζουν τις περισσότερες
φορές βεβαιότητα και λείπει το συναισθηματικό στοιχείο· Υπερισχύει το αντικειμενικό
στοιχείο. Εκφέρονται με ρήμα πάντα στην οριστική και η άρνησή τους είναι δε(ν).
Π.χ. Ο μαθητής προσέχει στο μάθημα.
Η θάλασσα είναι ήρεμη.
2 . Π ρ ο τ ά σ ε ι ς π ρ ο σ τ α κ τ ι κ έ ς ( ή ε π ι θ υ μ ί α ς ): Εκφράζουμε εκείνο που
επιθυμούμε ή θέλουμε να γίνει. Ακόμα, δίνουμε συμβουλές, διατάζουμε,
απαγορεύουμε ή δε θέλουμε να γίνει κάτι.
Υπερισχύει το υποκειμενικό στοιχείο, σε αντίθεση με τις αποφαντικές προτάσεις που
υπερισχύει το αντικειμενικό. Επίσης, μπορεί να εκφράζουν και αμφιβολία.
Π.χ. Να σε ρωτήσω θέλω.
Να έρθεις μαζί μας στην εκδρομή.
3 . Ε ρ ω τ η μ α τ ι κ έ ς π ρ ο τ ά σ ε ι ς : είναι ευθείες ερωτήσεις και με αυτές
προβάλλουμε μια συγκεκριμένη απορία ή ερώτηση και ζητούμε συγκεκριμένη
απάντηση. Εδώ λείπει το υποκειμενικό στοιχείο. Ακόμη στις προτάσεις αυτές, εκείνο που
φανερώνει το ρήμα δεν είναι γνωστό και ζητούμε γι’ αυτό πληροφορίες. Οι ερωτηματικές
προτάσεις χωρίζονται σε δύο κατηγορίες.
α. Γενικής άγνοιας , όταν αυτός που ερωτά, αγνοεί τελείως αυτό για το οποίο ερωτά
(ολική άγνοια). π.χ. Έγραψες το μάθημα; Θέλεις να σε πάρω μαζί μου;
β. Μερικής άγνοιας , όταν αυτός που ρωτά αγνοεί κάποια ειδική περίπτωση ή κάτι το
ιδιαίτερο. Π.χ. Ποιος είναι ο μεγαλύτερος ιστορικός της αρχαιότητας;
 Α’ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ - ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

4. Επιφωνηματικές προτάσεις
Οι επιφωνηματικές προτάσεις διαφέρουν από τις γιατί δεν είναι ολοκληρωμένες παρ’
ότι και αυτές εκφράζουν συναίσθημα. Είναι ημιτελείς προτάσεις.
Εκφράζουν έντονη ψυχική κατάσταση όπως π.χ. λύπη, χαρά, θαυμασμό, οργή, θυμό,
έκπληξη, ευχή, στενοχώρια, απορία, αηδία κ.λπ. Εκφέρονται με επιφωνήματα και πολλές
φορές με αντωνυμίες και επιρρήματα, ιδιαίτερα δε με ερωτηματικές αντωνυμίες και
ερωτηματικά επιρρήματα. Στο τέλος της επιφωνηματικής πρότασης τίθεται θαυμαστικό και
στην αρχή μετά το επιφώνημα τίθεται κόμμα (,).
Π.χ. Τι ωραία μέρα!
Εύγε τους, μπράβο τους!
 I I I .Ω Σ Π Ρ Ο Σ Τ Η Ν Π Ο Ι Ο Τ Η Τ Α Τ Ο Υ Σ ( χ ωρ ί ς ά ρ ν η σ η ή μ ε ά ρ ν η σ η )
1. Καταφατικές προτάσεις 2. Αρνητικές ή αποφατικές προτάσεις
1. Καταφατικές προτάσεις
Καταφατικές λέγονται οι προτάσεις στις οποίες αυτός που μιλάει, το υποκείμενο,
συμφωνεί με κάτι ή εγκρίνει αυτό. Γενικά οι καταφατικές προτάσεις δεν περιέχουν
άρνηση.
Π.χ. Δέχομαι να έλθω αύριο στο σπίτι σου.
Ο Πέτρος διαβάζει τα μαθήματά του.
2. Αρνητικές ή αποφατικές προτάσεις
Αρνητικές ή αποφατικές λέγονται οι προτάσεις στις οποίες το ρήμα και το
κατηγορούμενο δεν αποδίδονται στο υποκείμενο. Γενικά οι αρνητικές προτάσεις περιέχουν
άρνηση.
Π.χ. Να μη φύγει κανείς.
Μάστορα μην πικραίνεσαι.

ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣΤΑ ΕΙΔΗ ΤΩΝ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ

Απλή
I. Με βάση τη δομή τους: Επαυξημένη
Σύνθετη
Ελλειπτική
Αποφαντική ή κρίσης
II. Με βάση το περιεχόμενό/σημασία τους: Προστακτική ή επιθυμίας
Ερωτηματική
Επιφωνηματική
III. Ως προς την ποιότητά τους (χωρίς άρνηση ή με Καταφατική
άρνηση): Αρνητική ή αποφατική

Ασκήσεις:
1. Να μετατρέψεις τις παρακάτω προτάσεις σε ελλειπτικές, παραλείποντας το ρήμα ή
το υποκείμενο όπου χρειάζεται.

α) Είναι ώρα για μάθημα.

_______________________________________________________________
β) Εσύ γιατί είσαι απρόσεκτος;
_______________________________________________________________
γ) Να ‘χεις καλή πρόοδο!
_______________________________________________________________
δ) Γιατί είστε εσείς χαρούμενοι;
_______________________________________________________________
 2. Αναγνωρίστε τις προτάσεις ως προς τη σημασία τους:
1. Η Ελένη δεν ήρθε μαζί μας.
2. Πού θα πάμε;
3. Τι όμορφη που είναι!
4. Έλα στις δέκα ακριβώς.
5. Μπορείς να με βοηθήσεις με τις δουλειές;
6. Φύγετε από εδώ.
7. Άνοιξαν τα σχολεία!
8. Δεν μπορώ να έρθω μαζί σας.
9. Ο δρόμος αυτός είναι επικίνδυνος.
10. Η εκδρομή θα γίνει μέσα Μαΐου.

2. Βρείτε το είδος των παρακάτω προτάσεων ως προς την ποιότητά τους.

α)Η Άρτεμη τρέμει.

β) Δεν ήρθε η γιαγιά.

Ενότητα 2η Η ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ: «Η ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ»

Η παράγραφος είναι σημαντικό στοιχείο για την οργάνωση ενός κειμένου.

 Έχει αυτονομία, αφού αναπτύσσουμε σε αυτή ένα θέμα (μια

πληροφορία, μια ιδέα), ταυτόχρονα όμως συνδέεται με την επόμενη
παράγραφο και όλες μαζί αποτελούν ένα κείμενο.
 Είναι και η ίδια ένα κείμενο ενιαίο με αρχή, μέση και τέλος. Η δομή
της θυμίζει τη δομή της έκθεσης:
Παράγραφος: 1 Θεματική πρόταση
2 Σχόλια και
λεπτομέρειες .
3 Κατακλείδα
Έκθεση: 1. Πρόλογος
2.Κυρίως θέμα
3. Επίλογος

 Στην αρχή της παραγράφου (θεματική πρόταση) βρίσκεται το θέμα

που αναλύεται παρακάτω σε προτάσεις (λεπτομέρειες).
 Κάθε παράγραφος δίνει μία βασική πληροφορία, περιέχει όμως
και άλλες πληροφορίες.
 Κάποιες φορές η κατακλείδα παραλείπεται.
 Το εσωτερικό της παραγράφου έχει συνοχή που επιτυγχάνεται με
τις κατάλληλες συνδετικές λέξεις (δηλώνουν αντίθεση, επεξήγηση,
συμπέρασμα, παράδειγμα κ.λπ.).

Ποια είναι η δομή της :

α. Θεματική περίοδος. Δηλώνει το θέμα της παραγράφου. Είναι

η πρόταση που εκφράζει τη βασική-κατευθυντήρια ιδέα της
παραγράφου, πληροφορεί δηλαδή τον αναγνώστη γι’ αυτό που
πρόκειται να αναπτυχθεί στην παράγραφο. Βρίσκεται συνήθως στην
αρχή της παραγράφου.
β. Λεπτομέρειες/σχόλια. Οι Λεπτομέρειες/Σχόλια αποτελούν τις
επιμέρους ιδέες με τις οποίες διερευνάται και αναπτύσσεται η
Θεματική Πρόταση. Πρόκειται, δηλαδή, για αναλυτικές προτάσεις,
οι οποίες θα αναπτύξουν με πληρότητα και θα πληροφορήσουν με
επάρκεια τον αναγνώστη, σχετικά με τη Θ.Π. και το λόγο ύπαρξης
της παραγράφου, δηλαδή με τη σχέση της με τον ευρύτερο προς
διαπραγμάτευση θέμα.
γ. Κατακλείδα. Το τελείωμα της παραγράφου. Είναι η πρόταση η
οποία επισφραγίζει την παράγραφο, συνοψίζοντας τα όσα έχουν
λεχθεί σχετικά με την κατευθυντήρια ιδέα της παραγράφου και
δίνοντας στην παράγραφο μια ολοκληρωμένη μορφή.

Άσκηση: Να εντοπίσετε τα δομικά μέρη των παρακάτω παραγράφων.

1. Οι Έλληνες έχουν μια χαρακτηριστική λέξη που

περιγράφει θαυμάσια τη διάθεσή τους απέναντι στους ξένους:
φιλοξενία. Η φιλοξενία είναι μια αρετή των Ελλήνων από τότε που
εμφανίστηκαν στην ιστορία. Ήδη στα ομηρικά έπη περιγράφονται
σκηνές πολύ εγκάρδιας φιλοξενίας, όπου ο ξένος επισκέπτης
αντιμετωπίζεται ως ιερό πρόσωπο. Οι θεοί των αρχαίων Ελλήνων –
και ειδικά ο Δίας- πολύ συχνά έπαιρναν ανθρώπινη μορφή και
εμφανίζονταν ως ξένοι στα σπίτια των ανθρώπων, για να τους
βοηθήσουν σε διάφορα σημαντικά ζητήματα αλλά και για
προσωπικές τους υποθέσεις. Οι αρχαίοι Έλληνες λοιπόν, κάθε φορά
που ένας ξένος χτυπούσε την πόρτα τους, τον υποδέχονταν με τιμές
και τον αντιμετώπιζαν ως ιερό πρόσωπο, έχοντας πάντα στο νου
τους ότι μπορεί να είναι κάποιος θεός. Του έβαζαν να φάει, του
γέμιζαν το ποτήρι με εκλεκτό κρασί, του έστρωναν να κοιμηθεί, και
μόνο όταν είχε χορτάσει και είχε ξεκουραστεί έπαιρναν το θάρρος
να τον ρωτήσουν ποιος είναι και από πού έρχεται.

2. Αστερίξ, ο ήρωας αυτών των περιπετειών. Μικρόσωμος

πολεμιστής αλλά παμπόνηρος και με κοφτερό μυαλό, του
εμπιστεύονται χωρίς αμφιβολίες όλες τις επικίνδυνες αποστολές, για
τις οποίες συνήθως καταστρώνει και το σχέδιο δράσης. Ο Αστερίξ
αντλεί την υπεράνθρωπη δύναμη του από το μαγικό ζωμό του
Δρύίδη Πανοραμίξ.

3. Το ράφτινγκ είναι ο ιδανικός τρόπος για να πλησιάσουμε

την ομορφιά της φύσης. Περισσότερο κι από την έκκριση
αδρεναλίνης, απ' το πνεύμα ομαδικότητας, το ράφτινγκ μάς
προσφέρει πρόσβαση σε υδάτινα τοπία που δεν μπορείς να τα
γνωρίσεις με κανέναν άλλο τρόπο. Επιπλέον το ράφτινγκ είναι μια
ήπια δραστηριότητα, που μπορούν να τη γευτούν παιδιά και μεγάλοι.
Αρκεί να βρίσκονται σε καλή φυσική κατάσταση, να ξέρουν
κολύμπι και φυσικά να σέβονται τη δύναμη του νερού και να
ακολουθούν πιστά τις οδηγίες του συνοδού.