‫ﻧﺪا ﻣﺤﺐ ﻋﻠﯽ‬

~ '":-'.Jcu.o ~ f..SJ.J->.J ,hJ .j_>-6 .;1. ..:.u.ut f..SJ.J->.J ->J ~~ 4 )j .>I u.J~ ~->J v,. a-a

, '":-'.JCU.O ~ 1.5.JJ->.J de J~ ~ J->>-° .>J: Jy.t IJ'° .:,t_g ->J J~ J~I ~4 .;:t_g ~ T

..:.u.ul f..SJ_J.).J ~ ~ ~ 4 de J~ U.)~ ~.J~

o..i.:i.:.$ ~~ ~b , o..i.:i.:.$ ~\.:i., ~l.:.. :.,lj.J.> <..>"' .)~ , iii\; o ~b 4......i .>J u-3~ 1.5Lt.;:Ll ~ T

u-3~ ~b l: ul:~ o..i.:i.:.$ ~~ .J ,JtJ.J

3-4a ~ ~ ~~ ~ u.J~ .>4 <lh ) u-3~ 1.5lA.;:t_g ~ T , o..i.:i.:.$ <L.....ll.:i.i ~b ->J

u.>~ e:;l..:...o 4 o~ J~I (SlA OJ.j~ ) ~ .>J o)~ .;:\_g ~ T ~b LJ=I .>J . ..i.:u$ <..>"' OJ~\

~ .;:Ll ~T (SJ.J->.J .J..l ~ r2s1 ... o ->~ o~ ~l.:i.i "5Lt.JtJ.J -;;~. ~4 '-"" ~ .J ~

1.5lA oJ.J~ ~=10 ~I. J_y!. <..>"' ~l)V0 -AV 5 =A(V-V) u.>~ .;:t_g ~1 ~.J~· .,lj_y!. <..>"'
6

~4 ~fi OJ_J~ ~ ~ lA O..l,J~ .)I ~ .;:Ll ~1 ~4 +- 13V U.) ~

3
IJ'° .)j .)..l F

..:.u.ul 3-4b~ ~ o..L.!. oJIJ uLl:.:i OJ.J~ .>J ~.J~ ~4-H'µV ~ .>JVs ~I LJ=I...>:'~ ... ctS

~.J..? ..L..t4\'iµ V) ~··· fal ..:.u.ulV0 O.S: ..:.u.ul 01) ~b ~.J..? .)tJ.J ..:.uiJlc. ctS ~ ~,y .

.>J ~.J..? ..L..t4H'µV .)I ~VS>V ~I Jil.:i.i .>J (+13V J->>-° LJ=I .>J) JY. .ul_p. ~ ..i.=.. ~

._ij\ o..L..t oj\J u~ 4C.J3F 1.5~ .>J o~ ~l.:i.i "5lA)...i.o 1.5lAJ...>:'->ts:) ~...>:' . ..:......,,.,! ~ ~

hm124.ir
 2

hm124.ir
 3

hm124.ir
po t.,.J a.r ~.-r-i,,: - P~ :; :: Z :
P, z~

hm124.ir
 ,_,

hm124.ir
 1-o

hm124.ir
 .~L

1-V

. ' :fl. 1 -
·v0 - -
.
I
I
ll1
t-
~ - v
'
\ -A
~~

hm124.ir
 . r-v

hm124.ir
-
I
~ r .:::

hm124.ir
 : ..i~

10

hm124.ir
 lr- .r -voJf<f.: ~· v;;
<.>4-:i4.>7- ulji <..>°. ~...1 <GI) Rt u...1-Y. lY''; .7.o 4 I_, u4.>7- ~lji <..>° o...l..i.!:. <.>->f. o.)\~I VO ~IY.~

' - ' JG.a

11

hm124.ir
fclerro-r .::: \o.OJL
~~~~~~~~--~

( J. (J \li. , ~...0- ) i- I f) . 0 -1.1-

12

hm124.ir
 ‫ﺑﻨﺎم ﺧﺪا‬

‫ﺗﺮﺟﻤﮫ ﺻﻔﺤﮫ ‪۶٧‬ﺗﺎ ﺻﻔﺤﮫ ‪ ٧١‬ﮐﺘﺎب اﺳﮕﻮک‬

‫اﺳﺘﺎدھﺎﺷﻤﯽ‬
‫ﻧﺎم داﻧﺸﺠﻮ‪ :‬ﺳﺎﻧﺎز ﮐﺮﯾﻤﯽ‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﻣﺛﺎل‪۴-٢‬‬
‫ﺑرﺧﯽ داﻧﺷﺟوﯾﺎن و اﺳﺎﺗﯾد آﺳﺎﻧﺗر ﻣﯽ ﯾﺎﺑﻧدﮐﮫ ﺑﻧوﯾﺳﻧد ﺑﯾرون راه ﺣل‬
‫ﻣﺳﺎﻟﮫ واﺣد ھﺎ رادر ﻣﺧرج وﺑﮫ دﻧﺑﺎل ان در ﺻورت ﺗﺎ واﺣدھﺎ ﺣذف ﺷوﻧد و‬
‫واﺣدﭘﺎﺳﺦ ﻓراھم ﮔردد‪.‬‬
‫اﯾن روش اﺷﺎره ﮐرده اﺳت ﺑﮫ ﻓﺎﮐﺗورھﺎی روش ﺑرﭼﺳب‪,‬ﺗﺣﻠﯾل اﺑﻌﺎدی ﯾﺎ‬
‫روش ﭘﺎﺳدار ﻣﺣﺻور‪.‬‬
‫ﺑﮫ ﻋﻧوان ﻣﺛﺎل‪,‬ﻣﺛﺎل‪۴-٢‬‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﻣﯾﮕﯾرﯾم ﮐﮫ واﺣد ‪ Na+‬ﮔرم اﺳت و واﺣدھﺎی داده ﺷده ﺑرای ‪Na2So4‬‬
‫ﮔرم اﺳت ﺑﻧﺎﺑراﯾن ﻣﯽ ﺗواﻧﯾم ﺑﻧوﯾﺳﯾم‪:‬‬

‫‪25.2gNa2SO4*molNa2SO4/142.0Na2SO4‬‬

‫اول از ﺑﯾن ﺑردن ﻣول ‪Na2SO4‬‬

‫‪25.0gNa2SO4*molNa2SO4/142.0gNa2SO4*2molNa+/molNa2SO4‬‬

‫وﭘس از آن از ﺑﯾن ﺑردن ﻣول ‪Na+‬‬

‫*‪25.0gNa2SO4*1molNa2SO4/142.0gNa2So4*2molNa+/molNa2SO4‬‬
‫‪22.99gNa+/molNa+=8.10gNa+‬‬
‫‪4B‬‬

‫ﻏﻠظت ھﺎ و راه ﺣل آن ھﺎ‬

‫در طول ﺗﺎرﯾﺦ اﻧدازه ﮔﯾری ھﺎ و واﺣدھﺎی آﻧﮭﺎدر ﺳطﺣﯽ ﻣﺣﻠﯽ اﺧﺗراع ﺷدو‬
‫ﺑرای ارﺗﺑﺎطﺎت ﺗﻘرﯾﺑﺎ اﺳﺗﺎﻧداردی وﺟود ﻧداﺷت وﺗﺑدﯾل در ﻣﯾﺎن ﺳﯾﺳﺗم ھﺎ‬
‫ﻣﺷﮑل ﺑود‪,‬در ﻧﺗﯾﺟﮭﺑﯾش ازﺻدھﺎ راه ﺑرای ﺑﯾﺎن ﺑود‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﺧوﺷﺑﺧﺗﺎﻧﮫ ظﮭور ﺗﮑﻧوﻟوژی ﺳرﯾﻊ‪,‬ﺟﮭﺎﻧﯽ ﺷدن ﻋﻠم اﻧدازه ﮔﯾری و ھﻣراه ﺑﺎ‬
‫آن ﺗﻌرﯾف اﺳﺗﺎﻧداردھﺎی اﻧدازه ﮔﯾری ﺟﮭﺎﻧﯽ‪.‬در زﻣﯾﻧﮫ دﯾﮕری از ﺷﯾﻣﯽ ﺑﮫ‬
‫وﯾژه ﺷﯾﻣﯽ ﺗﺣﻠﯾﻠﯽ از ﺗﻌدادی از روش ھﺎ ﺑرای ﺑﯾﺎن ﻏظت اﺳﺗﻔﺎده ﻣﯽ ﺷود‪.‬‬
‫‪4Bi‬‬
‫در ﺻﻔﺣﮫ ﺑﻌد ﺑﮫ ﭼﮭﺎر روش اﺳﺎﺳﯽ ﺑﯾﺎن راه ﺣل ﻏﻠظت ﻣﯽ ﭘردازﯾم‪:‬‬
‫ﻏﻠظت ﻣوﻻر‪,‬ﻏﻠظت درﺻد‪,‬ﻣﺣﻠول رﻗﯾﻖ ﮐﻧﻧده ﻧﺳﺑت ﺣﺟم ﺑﮫ ﺗواﺑﻊ ‪p‬‬

‫ﻏﻠظت ﻣوﻟﯽ‬
‫ﻏﻠظت ﻣوﻟﯽ ‪ Cx‬ﯾﮏ ﮔوﻧﮫ اﻣﻼح اﺳت و ‪ x‬ﺗﻌداد ﻣول در ﯾﮏ ﻟﯾﺗر ﻣﺣﻠول‬
‫اﺳت)ﻧﮫ ﯾﮏ ﻟﯾﺗر از ﺣﻼل(‬

‫واﺣد ﻏﻠظت ﻣوﻟﯽ ﻣوﻻر اﺳت و ﺑﺎ ‪ M‬ﻧﺷﺎن داده ﻣﯽ ﺷودو ﺑﺎ واﺣد ھﺎی‬
‫ﻟﯾﺗر‪/‬ﻣوﻟﯽ ﯾﺎ ‪ moll-1‬ﺑﯾﺎن ﻣﯽ ﺷود‪.‬‬

‫ﻏﻠظت ﻣوﻟﯽ ﻧﯾز ﺗﻌدادﻣﯾﻠﯽ از اﻣﻼح در ھر ﻣﯾﻠﯽ ﻟﯾﺗر از ﻣﺣﻠول اﺳت‪.‬‬

‫ﻣﺛﺎل‪۴-٣‬‬
‫ﻣﺣﺎﺳﺑﺎت ﻏﻠظت ﻣوﻟﯽ اﺗﺎﻧول در ﻣﺣﻠول آﺑﯽ ﮐﮫ ﺣﺎوی ‪ ٢/٣‬ﮔرم از ‪C2H5OH‬‬
‫)‪ ۴۶/٧‬ﮔرم ﺑر ﻣول( در ‪ ٣/۵٠‬ﻟﯾﺗر از ﻣﺣﻠول‪.‬‬
‫راه ﺣل‪:‬‬
‫ﺑرای ﻣﺣﺎﺳﺑﮫ ی ﻏﻠظت ﻣوﻻر ﺑﺎﯾد ھر دوﻣﻘدار اﺗﺎﻧول و ﺣﺟم ﻣﺣﻠول را ﭘﯾدا‬
‫ﮐﻧﯾم‪.‬‬
‫ﻣﻘدار ﺣﺟم ‪ ٣/۵٠‬ﻟﯾﺗر داده ﺷده اﺳت‪,‬ﺑﻧﺎﺑراﯾن ﮐﺎری ﮐﮫ ﺑﺎﯾد اﻧﺟﺎم دھﯾم ﺗﺑدﯾل‬
‫ﺣﺟﻣﯽ از اﺗﺎﻧول ﺑﮫ ﻣﻘدار اﺗﺎﻧول در آب‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫‪C2H5OH=nC2H5OH=2.30gC2H5OH*1molC2H5OH/46.07gC2H5OH=o.o4‬‬
‫‪992mol‬‬

‫ﺑرای ﺑدﺳت آوردن ﻏﻠظت ﻣوﻻرﻣﻘدار ‪ cC2H5OH‬را ﺑﮫ ﺣﺟم ﺗﻘﺳﯾم ﻣﯾﮑﻧﯾم‪,‬‬

‫ﺑﻧﺎﺑراﯾن ‪:‬‬
‫‪cC2H5OH=(2.30gC2H5OH*1molC2H5OH/46.07gC2H5OH) / 3.50‬‬

‫‪=0.0143molC2H5OH L=0.0143M‬‬
‫ﻣﺷﺎھده ﻣﯽ ﮐﻧﯾم ﮐﮫ دو روش ﺑرای ﺑﯾﺎن ﻏﻠظت ﻣوﻻر وﺟود دارد‪:‬‬
‫ﻏﻠظت ﺗﺣﻠﯾﻠﯽ ﻣوﻻر و ﻏﻠظت ﺗﻌﺎدﻟﯽ ﻣوﻻر‬
‫ﺗﻔﺎوت اﯾن دو ﻋﺑﺎرت اﺳت از اﯾﻧﮑﮫ ﮐﮫ در ﮐدام روش ﺣﻼل دﺳﺗﺧوش ﺗﻐﯾﯾرات‬
‫ﺷﯾﻣﯾﺎﯾﯽ ﻣﯽ ﺷود‪.‬‬
‫ﻏﻠظت ﻣوﻻر ﺗﺣﻠﯾﻠﯽ‬
‫ﻏﻠظت ﺗﺣﻠﯾﻠﯽ ﻣوﻻر ﯾﺎ ﺑرای اﺧﺗﺻﺎرﻓﻘط ﻏﻠظت ﺗﺣﻠﯾﻠﯽ‪ ,‬ﮐل ﻣول ھﺎی ﺣل ﺷده‬
‫در ﯾﮏ ﻟﯾﺗر را ﻣﯽ دھد)ﯾﺎ ﮐل ﺗﻌداد ﻣﯾﻠﯽ ﻣول در ﯾﮏ ﻣﯾﻠﯽ ﻟﯾﺗر(‬
‫ﺑﮫ ﻋﺑﺎرت دﯾﮕر‪,‬ﻏﻠظت ﺗﺣﻠﯾﻠﯽ ﻣوﻻر ﯾﮏ دﺳﺗور اﺳت ﮐﮫ ﺗوﺳط آن ﻣﯽ ﺗوان‬
‫آﻧﭼﮫ ﻣﻣﮑن اﺳت در طول ﻓراﯾﻧد ﺣل ﺷدن ﺑرای ﺟﺳم اﺗﻔﺎق ﺑﯾﺎﻓﺗد را اﻧدازه‬
‫ﮔﯾری ﮐرد‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗوﺟﮫ ﺑﮫ ﻣﺛﺎل ‪ ۴-٣‬ﻏﻠظت ﻣوﻻر ﻣﺣﺎﺳﺑﮫ ﺷده‪,‬ھﻣﺎن ﻏﻠظت ﻣوﻻر ﺗﺣﻠﯾﻠﯽ‬
‫اﺳت‪.‬‬
‫‪cCC2H5OH=0.0143 M‬‬
‫زﯾرا ﻣوﻟﮑول اﺗﺎﻧول در ﻓراﯾﻧد دﺳت ﻧﺧورده اﺳت‪.‬در ﻣﺛﺎل دﯾﮕری ﯾﮏ راه ﺣل‬
‫ﺑرای ﻏﻠظت ﺗﺣﻠﯾﻠﯽ ﺳوﻟﻔورﯾﮏ اﺳﯾد داده ﺷده اﺳت ﮐﮫ ﺑراﺑر اﺳت ﺑﺎ‬
‫ﻣﯽ ﺗوان ﺑﺎ ﺣل ﮐردن ‪ ١ ٠‬ﻣول و ﯾﺎ ‪ ٩٨‬ﮔرم ‪H2SO4‬‬ ‫‪cH2SO4=1.0 M‬را‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫در آب و رﻗﯾﻖ ﮐردن اﺳﯾد دﻗﯾﻘﺎ ﯾﮏ ﻟﯾﺗر ﺑﮫ دﺳت آورد‪ .‬ھﻣﺎن طور ﮐﮫ ﻣﯽ‬
‫ﺑﯾﻧﯾم ﺗﻔﺎوت ﺑﺳﯾﺎری وﺟود دارد ﺑﯾن ﻣﺛﺎل ھﺎی اﺗﺎﻧول و اﺳﯾد ﺳوﻟﻔورﯾﮏ ‪.‬‬
‫ﻏﻠظت ﺗﺣﻠﯾﻠﯽ ﻣوﻻر‪,‬ﺗﻌداد ﮐل ﻣول ھﺎی ﺣل ﺷده ﺑدون در ﻧطر ﮔرﻓﺗن وﺿﻌﯾت‬
‫ﺷﯾﻣﯾﺎﯾﯽ آن در ﯾﮏ ﻟﯾﺗر را ﻧﺷﺎن ﻣﯽ دھد‪.‬‬
‫ﻏﻠظت ﺗﻌﺎدﻟﯽ ﻣوﻟﯽ‬
‫ﻏﻠظت ﺗﻌﺎدﻟﯽ ﻣوﻟﯽ ﯾﺎ ھﻣﺎن ﻏﻠظت ﺗﻌﺎدل اﺷﺎره دارد ﺑﮫ ﻏﻠظ ت ﻣ وﻻر از ﯾ ﮏ‬
‫ﮔوﻧﮫ ﺧﺎص در ﯾﮏ ﺣﻼل در ﺗﻌ ﺎدل ﺑ رای ﺗﻌﯾ ﯾن ﻏﻠظ ت ﺗﻌ ﺎدﻟﯽ ﻣ وﻻر از ﯾ ﮏ‬
‫ﮔوﻧﮫ‪,‬ﻻزم اﺳت ﮐﮫ ﺑداﻧﯾ د زﻣ ﺎﻧﯽ ﮐ ﮫ ﯾ ﮏ ﺟﺳ م در ﺣ ﻼل ﺣ ل ﻣ ﯽ ﺷ ود ﭼﮕوﻧ ﮫ‬
‫رﻓﺗﺎر ﻣﯽ ﮐﻧد‪.‬‬
‫ﺑ ﮫ ﻋﻧ وان ﻣﺛ ﺎل ﻏﻠط ت ﺗﻌ ﺎدﻟﯽ ﻣ وﻟر ‪ H2SO4‬در ﯾ ﮏ ﺣ ﻼل ﺑ ﺎ ﻏﻠط ت ﺗﺣﻠﯾﻠ ﯽ‬
‫ﻣ وﻟر ‪ 1.0M‬در واﻗ ﻊ ‪ 0.0M‬اﺳ ت‪,‬زﯾرا اﺳ ﯾد ﺳ وﻟﻔورﯾﮏ ﺑ ﮫ ط ور ﮐﺎﻣ ل ﺟ دا ﺑ ﮫ‬
‫ﻣﺧﻠوطﯽ از ‪ H2SO5‬وﺟود دارد ‪ .‬در اﯾن ﺣﻼل ﻏﻠظت ﺗﻌﺎدﻟﯽ ﯾ ون ھﺎﺑ ﮫ ﺗرﺗﯾ ب‬
‫ﺑراﺑر اﺳت ﺑﺎ ‪0.01,0.99,1.0.M‬‬
‫ﻏﻠظت ﺗﻌ ﺎدل ﻣ وﻻر ﻣﻌﻣ وﻻ ﺑ ﺎ ﻗ رار دادن ﺑراﮐ ت در اط راف ﻓرﻣ ول ﺷ ﯾﻣﯾﺎﯾﯽ‬
‫ﻧﺷﺎن داده ﻣﯽ ﺷود‪.‬‬
‫ﺑﻧﺎﺑراﯾن ﺑرای ﺣﻼل ‪ H2SO4‬ﺑﺎ ﻏﻠظت ﺗﺣﻠﯾﻠﯽ ‪ CH2SO4 51.0M‬ﻣﯽ ﻧوﯾﺳﯾم‪:‬‬

‫‪[ H2SO4 ] = 0.00M‬‬ ‫‪[ H+ ] = 1.01M‬‬

‫‪[HSO4-]=0.99M‬‬ ‫‪ُ[SO4-2]=0.01M‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪۴-۴‬‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﮫ ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮﻻر ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ و ﺗﻌﺎدل ﮔﻮﻧﮫ ھﺎی اﻣﻼح در ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل آﺑﯽ ﮐﮫ‬
‫‪ ٢٨۵‬ﮔﺮم اﺳﯿﺪ ﺗﺮی ﮐﻠﺮو اﺳﺘﯿﮏ دارد‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫‪(163.4 g/mol‬در ‪ ١٠‬ﻣﯿﻠﯽ ﻟﯿﺘﺮ )اﺳﯿﺪ ‪ ٧٣‬درﺻﺪ ﯾﻮﻧﯿﺰه ار آب اﺳﺖ(‬
‫‪)Cl3CCOOH‬‬
‫ﺣﻞ‪:‬‬

‫‪HA=nHA=285mgHA*1gHA/1000mgHA*1molHA/163.4gHA‬‬
‫‪=1.744*10-3molHA‬‬
‫ﻏﻠﻈﺖ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﻣﻮﻟﺮ‪:‬‬

‫‪cHA=1.744*10-3molHA/10.0ml*1000ml/1L=0.174M‬‬
‫‪[HA ]=cHA*(100-73)/100=0.174*0.27= 0.047moL/L‬‬

‫‪=0.047mol‬‬
‫‪[A-] =73molA-/100molHA*0.174molHA/L=0.127M‬‬

‫ھﻤﭽﻨﺎن ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ‪:‬‬

‫‪[ H]=[A-]=0.127M‬‬

‫ﻏﻠﻈﺖ ﺗﻌﺎدﻟﯽ ﻣﻮﻟﯽ‪:‬ﻏﻠﻄﺖ ﻣﻮﻻر ﺧﺎص ﮔﻮﻧﮫ ھﺎ در ﺣﻼل‬

‫درﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺷﯿﻤﯽ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﭘﯿﺪا ﺷﺪه ﺑﮫ طﻮر ﻣﺪاوم ﺗﮑﺎﻣﻞ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﻨﺪ‬
‫زﯾﺮا ﮐﮫ ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﮫ و ﺗﻼش‪,‬درک ﻣﺎ ﺑﺮای ﺗﻮﺻﯿﻒ آﻧﮭﺎ دﻗﯿﻖ ﺗﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻮﻻرﯾﺘﮫ ﻣﺘﺮادف ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮﻟﺮ اﺳﺖ)ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل اﺳﺖ(‬
‫‪ IUPAC‬ﺑﮫ ﺑﯿﺎن ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺣﻼل ﻣﯽ ﭘﺮدازد ﺑﺎ ﺗﻮﺟﮫ ﺑﮫ ﺣﺠﻢ آن‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﭼﮭﺎر ﺳﺎﺑﺘﺮﻣﺰ‪:‬ﻣﻘﺪار ﻏﻠﻈﺖ‪,‬ﻏﻠﻈﺖ ﺗﻮده‪,‬ﻏﻠﻈﺖ ﺣﺠﻢ وﻏﻠﻈﺖ ﺗﻌﺪاد‪.‬‬
‫ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮﻟﯽ‪,‬ﻏﻠﻈﺖ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﻣﻮﻟﺮوﻏﻠﻈﺖ ﺗﻌﺎدﻟﯽ ﻣﻮﻟﺮ ﻣﻘﺪار ﻏﻠﻈﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﻣﺜﺎل‪۴_۵‬‬
‫ﺑﺮای ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺗﻌﺪاد از ﮔﺮم اﻣﻼح ﺑﮫ ﺣﻼل رﻗﯿﻖ ﺷﺪھﺪو ﻟﯿﺘﺮ‪,‬ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﮫ داﺷﺘﮫ‬
‫ﺑﺎﺷﯿﺪ ﺑﮫ ﯾﮏ ﻣﻮل از ﺑﺎزده دی ھﯿﺪرات‪.‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪:‬‬

‫‪2.00L*0.108molBaCl2/L=0.216molBacl2.2H2O‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺟﺮم ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‪:‬‬

‫‪0.216molBaCl2.2H2O*244.3gBaCl2.2H2P/‬‬
‫‪molBaCl2.2H2O=52.8g BaCl2.2H2O‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪۴_۶‬‬

‫*‪ =0.0740molCl/L*0.500L‬ﺟﺮم‪BaCl2.2H2O‬‬
‫*‪1molBaCl2.2H2O/2molCl‬‬
‫=‪244.3BaCl2.2H2o/molBaCl2.2H2O‬‬
‫‪4.52gBaCl2.2H2O‬‬

‫درﺻﺪ ﻏﻠﻄﺖ‬
‫ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﮫ ﺷﯿﻤﯽ دان ھﺎ ﺑﺮای ﺑﯿﺎن ﻏﻠﻈﺖ)از ﻧﻈﺮ درﺻﺪ(ﺑﯿﻦ درﺻﺪ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﯾﮏ‬
‫ﺣﻼل و ﺣﻼل ھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻔﺎﺑﮭﺎﻣﺎﺗﯽ ﯾﺎﻓﺘﮫ اﻧﺪ‪.‬ﺳﮫ روش ھﺎی ﻣﻌﻤﻮل ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬

‫‪*100‬وزن ﮐﻞ‪ /‬وزن ﻣﺎده ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ=)‪(w/w‬وزﻧﯽ وزﻧﯽ‬

‫‪*100‬ﺣﺠﻢ ﮐﻞ ‪/‬وزن ﻣﺎده ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ =)‪(w/v‬وزﻧﯽ ﺣﺠﻤﯽ‬

‫‪*100‬ﺣﺠﻢ ﮐﻞ ‪/‬ﺣﺠﻢ ﻣﺎده ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ =)‪(v/v‬ﺣﺠﻤﯽ ﺣﺠﻤﯽ‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﮫ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﮫ ﻣﺨﺮج در ھﺮ ﯾﮏ از ﻋﺒﺎرات ﺣﺠﻢ و وزن ﻣﺤﻠﻮل‬
‫اﺳﺖ ﻧﮫ ﺣﻼل‪.‬ﺗﻮﺟﮫ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﮫ دو ﻋﺒﺎرت اول در واﺣﺪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﺑﺮای وزن)ﺟﺮم(‬
‫ﺑﺴﺘﮕﯽ ﻧﺪاردﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﮫ واﺣﺪ ھﺎی ﻣﺸﺎﺑﮫ در ﺻﻮرت و ﻣﺨﺮج ﮐﺴﺮ ﺑﮫ ﮐﺎر ﺑﺮده‬
‫ﺷﻮد‪.‬در ﺑﯿﺎن ﺳﻮم‪,‬واﺣﺪھﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﻨﺪ زﯾﺮا ﮐﮫ ﺻﻮرت و ﻣﺨﺮج دارای‬
‫واﺣﺪھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬از ﺳﮫ ﻋﺒﺎرت ﻓﻘﻂ درﺻﺪ وزﻧﯽ از ﺣﺮارت ﻣﺴﺘﻘﻞ اﺳﺖ‪,‬‬
‫درﺻﺪ وزﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ اﻏﻠﺐ ﺑﺮای ﻣﻮاد آﺑﯽ ﺗﺠﺎری اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫درﺻﺪ ﺣﺠﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﺮای ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻏﻠﻈﺖ ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل رﻗﯿﻖ ﺗﮭﯿﮫ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﯾﮏ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻣﺎﯾﻊ ﺧﺎﻟﺺ ﺑﺎ ﻣﺎﯾﻊ دﯾﮕﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫وزن ﯾﺎ درﺻﺪ ﺣﺠﻢ اﻏﻠﺐ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﺷﻮدﺑﺮای ﻧﺸﺎن دادن ﺗﺮﮐﯿﺐ رﻗﯿﻖ ﻣﺤﻠﻮل‬
‫ھﺎی آﺑﯽ از ﻣﻮاد ﺟﺎﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮای ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ﻋﺪم ﻗﻄﻌﯿﺖ‪ ,‬ھﻤﯿﺸﮫ ﺑﮫ ﺻﺮاﺣﺖ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻮع ﺗﺮﮐﯿﺐ و درﺻﺪ آن‬
‫ﺑﺤﺚ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬اﮔﺮ اﯾﻦ اطﻼﻋﺎت در دﺳﺘﺮس ﻧﺒﺎﺷﺪ‪,‬ﻣﺤﻘﻖ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﮕﯿﺮد ﮐﮫ ﮐﺪام‬
‫ﻧﻮع را ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار دھﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ در ﻣﯿﻠﯿﻮن و ﻗﺴﻤﺖ در ﻣﯿﻠﯿﺎرد‪:‬‬
‫ﺑﺮای ﻣﺤﻠﻮل ھﺎی ﺑﺴﯿﺎر رﻗﯿﻖ‪,‬ﻗﺴﻤﺖ در ﻣﯿﻠﯿﻮن)ﭘﯽ ﭘﯽ ام( ﯾﮏ راه ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮای‬
‫ﺑﯿﺎن ﻏﻠﻈﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫وزن ﮐﻞ ‪/‬ﻣﯿﻠﯽ ﮔﺮم ﺣﻞ ﺷﻮﻧﺪه=‪Ppm‬‬

‫ﮐﮫ در آن ﭘﯽ ﭘﯽ ام ‪,‬ﻏﻠﻈﺖ در ﻣﯿﻠﯿﻮن اﺳﺖ‪.‬واﺣﺪ ﺟﺮم در ﺻﻮرت ‪ ,‬و ﻣﺨﺮج ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ‬
‫آن ﺗﻮاﻓﻖ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺣﺬﻓﺶ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫‪.‬‬ ‫طﺑﻖ ﻗﺎﻧون ﻣوﻟﻔﯾن وﻣﺻﻧﻔﯾن ﺣﻖ ﭼﺎپ اﺛر ﺑرای ﻣوﻟف ﻣﺣﻔوظ و ھرﮔوﻧﮫ ﮐﭘﯽ ﺑرداری ﺑدون ذﮐرﻧﺎم ﻣوﻟف ﭘﯾﮕرد ﻗﺎﻧوﻧﯽ دارد‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﻧﺳﺑت ھﺎی ﺣﺟﻣﯽ ﻣﺣﻠول رﻗﯾﻖ ﮐﻧﻧده‪:‬‬

‫ﺗرﮐﯾب ﯾﮏ ﻣﺣﻠول رﻗﯾﻖ را ﮔﺎھﯽ ﺑر ﺣﺳب ﺣﺟم ﯾﮏ ﻣﺣﻠول ﻏﻠﯾظ ﺗر و ﺣﺟم ﺣﻼل ﺑﮫ ﮐﺎر رﻓﺗﮫ ﺑرای رﻗﯾﻖ ﮐردن آن ﺑﯾﺎن ﻣﯽ ﮐﻧﻧد‪.‬‬
‫ﺣﺟم اوﻟﯽ را ﺑﺎ دو ﻧﻘطﮫ از ﺣﺟم دوﻣﯽ ﺟدا ﻣﯽ ﮐﻧﻧد‪ .‬ﺑﻧﺎﺑراﯾن ‪ 1:4HCl‬ﺣﺎوی ﭼﮭﺎرواﺣد ﺣﺟم آب ﺑرای ھرواﺣد ﺣﺟم از ﻣﺣﻠول‬
‫ھﯾدروﮐﻠرﯾﮏ اﺳﯾد ﻏﻠﯾظ اﺳت‪ .‬اﯾن روش ﻧﻣﺎدﮔذاری اﻏﻠب ﻣﺑﮭم اﺳت زﯾراﮐﮫ ﻏﻠظت ﻣﺣﻠول اﺻﻠﯽ ھﻣﯾﺷﮫ ﺑرای ﺧواﻧﻧده ﻣﻌﻠوم ﻧﯾﺳت‪.‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑر اﯾن‪ ،‬ﺗﺣت ﺑرﺧﯽ ﺷراﯾط‪١:۴ ،‬اﯾن ﻣﻔﮭوم را ﻣﯽ رﺳﺎﻧد ﮐﮫ ﯾﮏ واﺣد را ﺑﺎ ﺳﮫ واﺣد رﻗﯾﻖ ﮐﻧﻧد‪ .‬ﺑﮫ ﻋﻠت ﭼﻧﯾن اﺑﮭﺎﻣﺎﺗﯽ‪،‬از‬
‫اﺳﺗﻔﺎده از ﻧﺳﺑت رﻗﯾﻖ ﮐﻧﻧده ی ﻣﺣﻠول اﺟﺗﻧﺎب ﮐﻧﯾد‪.‬‬

‫ﺗﺎﺑﻊ‪:p‬‬
‫داﻧﺷﻣﻧدان اﻏﻠب ﯾﮏ ﻣﺗﻐﯾﯾررا ﺑر ﺣﺳب ﺗﺎﺑﻊ‪p‬ﯾﺎ ﻣﻘدار‪ p‬آن ﺑﯾﺎن ﻣﯽ ﮐﻧﻧد‪.‬ﺗﺎﯾﻊ ‪P‬ﻣﻧﻔﯽ ﻟﮕﺎرﯾﺗم )در ﭘﺎﯾﮫ ی ‪ (١٠‬ﻏﻠظت ﻣوﻻر آن ﻧﻣوﻧﮫ‬
‫اﺳت‪.‬ﺑﻧﺎﺑراﯾن ﺑرای ﻣﻘدار‪ X‬دارﯾم‪:‬‬

‫ﻋﻣﻠﮕر‪ P‬از اﯾن ﻣزﯾت ﺑرﺧوردار اﺳت ﮐﮫ اﺟﺎزه ﺑﯾﺎن ﺗﻐﯾﯾر ﻏﻠظت درﺑﺎزه ی ده ﺗﺎﯾﯽ راﻣﯽ دھدوﻧﻣﺎﯾش اﻋداد ﺑﺎ ﺗوان ھﺎی ﺑزرگ را‬
‫ﺑر ﺣﺳب اﻋداد ﻣﺛﺑت ﮐوﭼﮏ ﻣﯾﺳر ﻣﯽ ﮐﻧد‪ .‬اﯾن ﻣوﺿوع در ﻣﺛﺎل ھﺎی زﯾر ﻧﺷﺎن داده ﺷده اﺳت‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﺗوﺟﮫ ﮐﻧﯾد ﮐﮫ در ﻣﺛﺎل ‪۴-٨‬و در ﻣﺛﺎﻟﯽ ﮐﮫ در زﯾر ﻣﯽ آﯾد‪ ،‬ﻧﺗﺎﯾﺞ ﺑر طﺑﻖ ﻗواﻋد ﻓﮭرﺳت ﺷده در ﺻﻔﺣﮫ ی ‪ ١٣۵‬ﮔرد ﺷده اﻧد‪.‬‬

‫‪-٢‬ب‪۴‬ﭼﮕﺎﻟﯽ و وزن ﻣﺧﺻوص ﻣﺣﻠول‬

‫ﭼﮕﺎﻟﯽ ووزن ﻣﺧﺻوص اﻏﻠب در ﻧوﺷﺗﮫ ھﺎی ﺗﺣﻠﯾﻠﯽ ﯾﺎﻓت ﺷده اﻧد‪ .‬ﭼﮕﺎﻟﯽ ﯾﮏ ﻣﺎده ﺑراﺑر ﺟرم آن ﺑر واﺣد ﺣﺟم و وزن ﻣﺧﺻوص‬
‫اش ﺑراﺑر ﻧﺳﺑت ﭼﮕﺎﻟﯽ ﺑﮫ ﭼﮕﺎﻟﯽ آب در دﻣﺎی ‪ ۴‬درﺟﮫ ﺳﺎﻧﺗﯾﮕراد اﺳت‪.‬واﺣد ھﺎی ﭼﮕﺎﻟﯽ ﮐﯾﻠو ﮔرم ﺑر ﻟﯾﺗر ﯾﺎ ﮔرم ﺑر ﻣﯾﻠﯽ ﻟﯾﺗر در‬
‫ﺳﯾﺳﺗم ﻣﺗرﯾﮏ اﻧد‪ .‬وزن ﻣﺧﺻوص ﺑدون واﺣد اﺳت ‪ .‬ﺑﻧﺎﺑراﯾن ﺑﺎ ھﯾﭻ ﺳﯾﺳﺗم ﺧﺎﺻﯽ از واﺣد ھﺎ ﻣﺣدود ﻧﻣﯽ ﺷود‪ .‬ﺑﮫ ھﻣﯾن دﻟﯾل اﺳت‬
‫ﮐﮫ‪ ،‬وزن ﻣﺧﺻوص ﺑﮫ طور ﮔﺳﺗرده در ﺗوﺻﯾف ﺑﺧش ھﺎﯾﯽ از ﺻﻧﻌت اﺳﺗﻔﺎده ﻣﯽ ﺷود‪ .‬ﭼﮕﺎﻟﯽ آب ﺑراﺑر ﯾﮏ ﮔرم ﺑر ﻣﯾﻠﯽ ﻟﯾﺗر اﺳت‬
‫وﭼون ﻣﺎدرﺗﻣﺎم اﯾن ﮐﺗﺎب از ﺳﯾﺳﺗم ﻣﺗرﯾﮏ اﺳﺗﻔﺎده ﻣﯽ ﮐﻧﯾم ﭼﮕﺎﻟﯽ و وزن ﻣﺧﺻوص را ﺑﺟﺎی ﯾﮑدﯾﮕر اﺳﺗﻔﺎده ﻣﯽ ﮐﻧﯾم‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫وزن ﻣﺧﺻوص ﺑﻌﺿﯽ از اﺳﯾد ھﺎی ﻏﻠﯾظ و ﺑﺎزھﺎ در ﺟدول ‪۴-٣‬آﻣده اﺳت‪.‬‬

‫‪600F‬ﺗﺎ ‪800F‬ﺗﻌرﯾف‬ ‫ھﯾدروﮐﻠرﯾﮏ اﺳﯾد‪ -‬ﺗوﺟﮫ داﺷﺗﮫ ﺑﺎﺷﯾد ﮐﮫ وزن ﻣﺧﺻوص اﺳﯾد ﺑﯾن دو دﻣﺎی‬ ‫ﺷﮑل‪ ۴-١‬ﺑرﭼﺳب روی ﻣﺎده ﺷﯾﻣﯾﺎﯾﯽ‬
‫ﺷده اﺳت )‪(Label provided by Mallinckrodt Baker, Inc. Phillipsburg, NJ 08865‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
hm124.ir
 ‫ﺣل ﻣﺛﺎل‪ ۴-١١‬اﺳﺎس راﺑطﮫ ی ﻣﻔﯾدزﯾراﺳت ﮐﮫ دراداﻣﮫ ﺑﮫ دﻓﻌﺎت از آن اﺳﺗﻔﺎده ﻣﯽ ﺷود‪:‬‬

‫)‪(۴-۴‬‬

‫ﮐﮫ ﺟﻣﻠﮫ ﺳﻣت ﭼپ ﺣﺟم و ﻏﻠظت ﻣوﻟﯽ ﯾﮏ ﻣﺣﻠول ﻏﻠﯾظ اﺳت ﮐﮫ ﺑرای ﺗﮭﯾﮫ ﯾﮏ ﻣﺣﻠول رﻗﯾﻖ در ﺟﻣﻠﮫ ﺳﻣت راﺳت اﺳﺗﻔﺎده ﻣﯽ‬
‫ﺷود‪.‬اﯾن ﻣﻌﺎدﻟﮫ ﺑر اﯾن اﺳﺎس اﺳت ﮐﮫ ﺗﻌداد ﻣول ھﺎی ﺣل ﺷده در ﻣﺣﻠول رﻗﯾﻖ ﺑﺎﯾدﺑراﺑر ﺑﺎ ﺗﻌداد ﻣول ھﺎی ﻣﺣﻠول ﻏﻠﯾظ ﺑﺎﺷد‪ .‬ﺗوﺟﮫ‬
‫ﺷود ﺗﺎزﻣﺎﻧﯽ ﮐﮫ واﺣد ھﺎی دو ﻣﺣﻠول ﯾﮑﺳﺎن اﺳﺗﻔﺎده ﺷده اﻧدﺣﺟم ﻣﯽ ﺗواﻧد ﺑر ﺣﺳب ﻣﯾﻠﯽ ﻟﯾﺗر ﯾﺎ ﻟﯾﺗر ﺑﺎﺷد‪.‬‬

‫اﺳﺗوﮐﯾوﻣﺗری راﺑطﮫ ﮐﻣﯽ ﻣﯾﺎن ﻣﻘﺎدﯾر ﻣواد ﺷرﮐت ﮐﻧﻧده در واﮐﻧش ﺷﯾﻣﯾﺎﯾﯽ اﺳت‪ .‬اﯾن ﺑﺧش ﯾﮏ دﯾد ﮐﻠﯽ از اﺳﺗوﮐﯾوﻣﺗری و‬
‫ﮐﺎرﺑردھﺎﯾش در ﻣﺣﺎﺳﺑﺎت ﺷﯾﻣﯾﺎﯾﯽ را ﻧﺷﺎن ﻣﯽ دھد‪.‬‬

‫ﻓرﻣول ھﺎی ﺗﺟرﺑﯽ و ﻓرﻣول ھﺎی ﻣوﻟﮑوﻟﯽ‪:‬‬

‫ﯾﮏ ﻓرﻣول ﺗﺟرﺑﯽ ﺳﺎده ﺗرﯾن ﻧﺳﺑت از ﺗﻌداد اﺗم ھﺎی ﯾﮏ ﺗرﮐﯾب ﺷﯾﻣﯾﺎﯾﯽ را ﻣﯽ دھد‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑل‪ ،‬ﯾﮏ ﻓرﻣول ﻣوﻟﮑوﻟﯽ ﺗﻌدادﮐل اﺗم‬
‫ھﺎی ﯾﮏ ﻣوﻟﮑول را ﻣﺷﺧص ﻣﯽ ﮐﻧد‪ .‬دوﯾﺎﭼﻧد ﻣﺎده ﻣﻣﮑن اﺳت ﻓرﻣول ﺗﺟرﺑﯽ ﯾﮑﺳﺎن اﻣﺎ ﻓرﻣول ﻣوﻟﮑوﻟﯽ ﻣﺗﻔﺎوت داﺷﺗﮫ ﺑﺎﺷﻧد‪ .‬ﺑرای‬
‫ﻣﺛﺎل ‪ CH2O‬ﻓرﻣول ﺗﺟرﺑﯽ وھم ﻓرﻣول ﻣوﻟﮑوﻟﯽ ﻓرﻣﺎﻟدھﯾد اﺳت‪ .‬ھﻣﭼﻧﯾن ﻓرﻣول ﺗﺟرﺑﯽ ﺑرای ﻣواد ﮐﺎﻣﻼً ﻣﺗﻔﺎوﺗﯽ ﻣﺎﻧﻧد اﺳﺗﯾﮏ‬
‫اﺳﯾد‪ ، C2H4O2‬ﮔﻠﯾﺳرآﻟدھﯾد ‪ C3H6O3‬و ﮔﻠوﮐز ‪ C6H12O6‬و ھﻣﭼﻧﯾن ﻓرﻣول ﺗﺟرﺑﯽ ﺑﯾش از‪ ۵٠‬ﻣﺎده دﯾﮕر ﺷﺎﻣل ‪ ۶‬ﯾﺎ ﮐﻣﺗر اﺗم ﮐرﺑن‬
‫اﺳت‪ .‬ﻓرﻣول ﺗﺟرﺑﯽ از ﺗرﮐﯾب درﺻد ﯾﮏ ﺟﺳم ﺑﮫ دﺳت ﻣﯽ آﯾد‪ .‬ﻓرﻣول ﻣوﻟﮑوﻟﯽ ﻋﻼوه ﺑر اﯾن ﺑﮫ ﺟرم ﻣوﻟﯽ ﻣﺎده ﻧﯾﺎز دارد‪.‬‬

‫ﯾﮏ ﻓرﻣول ﺳﺎﺧﺗﺎری ﺳﺎده اطﻼﻋﺎت اﺿﺎﻓﯽ ای را اراﺋﮫ ﻣﯽ ﮐﻧد‪ .‬ﺑرای ﻣﺛﺎل اﺗﺎﻧول و دی ﻣﺗﯾل اﺗر ﮐﮫ ﻓرﻣول ﻣوﻟﮑوﻟﯽ‬
‫در‬ ‫و‬ ‫( دارﻧداز ﻧظر ﺷﯾﻣﯾﺎﯾﯽ ﮐﺎﻣﻼً ﻣﺗﻔﺎوت اﻧد‪ .‬ﺗﻔﺎوت ھﺎی ﺳﺎﺧﺗﺎری ﺑﯾن اﯾن ﺗرﮐﯾﺑﺎت‬ ‫ﯾﮑﺳﺎﻧﯽ)‬
‫ﻓرﻣول ﺳﺎﺧﺗﺎری ﻣﺷﺧص اﺳت اﯾن درﺣﺎﻟﯽ اﺳت ﮐﮫ درﻓرﻣول ﻣوﻟﮑوﻟﯽ ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﻣﺷﺎھده ﻧﻣﯽ ﺷود‪.‬‬

‫‪–٢‬ج‪ ۴‬ﻣﺣﺎﺳﺑﺎت اﺳﺗوﮐﯾوﻣﺗری‬

‫ﯾﮏ ﻣﻌﺎدﻟﮫ ﺷﯾﻣﯾﺎﯾﯽ ﻣوازﻧﮫ ﺷده ﻧﺳﺑت ﻣﻘدارﻣواد ﺗرﮐﯾب ﺷده وﺗوﻟﯾدﺷده را _درواﺣد ﻣول_ ﻣﯽ دھد‪.‬ﺑﻧﺎﯾراﯾن ﻣﻌﺎدﻟﮫ ی‬

‫ﻧﺷﺎن ﻣﯽ دھد ﮐﮫ ‪ ٢‬ﻣول از ﺳدﯾم ﯾدﯾد ﻣﺣﻠول در آب ﺑﺎ ﯾﮏ ﻣول ﺳرب ﻧﯾﺗرات ﻣﺣﻠول در آب ﺑرای ﺗوﻟﯾد ‪١‬ﻣول ﺳرب ﯾدﯾد ﺟﺎﻣد و ‪٢‬‬
‫ﻣول ﺳدﯾم ﻧﯾﺗرات ﻣﺣﻠول در آب واﮐﻧش ﻣﯽ دھد‪ .‬ﻣﺛﺎل ‪ ١٢-۴‬ﻧﺷﺎن ﻣﯽ دھد ﮐﮫ ﭼﮕوﻧﮫ وزن ﺑر ﺣﺳب ﮔرم واﮐﻧش دھﻧده ھﺎ‬
‫وﻣﺣﺻوﻻت در ﯾﮏ واﮐﻧش ﺷﯾﻣﯾﺎﯾﯽ در ارﺗﺑﺎط اﻧد‪ .‬ﺑﮫ طوری ﮐﮫ در ﺷﮑل ‪ ٢-۴‬ﻧﺷﺎن داده ﺷده اﺳت‪ ،‬ﯾﮏ ﻣﺣﺎﺳﺑﮫ از اﯾن ﻧوع‪ ،‬ﺷﺎﻣل‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﯾﮏ ﻓراﯾﻧد ﺳﮫ ﻣرﺣﻠﮫ ای زﯾر اﺳت‪ (١) :‬ﺗﺑدﯾل ﺟرم ﻣﻌﻠوم ﻣﺎده ﺑرﺣﺳب ﮔرم ﺑﮫ ﻣﻘدارﻣول آن )‪ (٢‬ﺿرب ﻣﻘدار ﻣول ھﺎ ﺗوﺳط‬
‫ﻓﺎﮐﺗوری ﮐﮫ ﺑرای اﺳﺗوﮐﯾوﻣﺗری ﻣﺣﺎﺳﺑﮫ ﻣﯽ ﺷود‪ (٣).‬ﺗﺑدﯾل ﻣﻘدار ﻣول ھﺎ ﺑﮫ واﺣد ھﺎﯾﯽ ﮐﮫ در ﭘﺎﺳﺦ ﺧواﺳﺗﮫ ﺷده اﺳت‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫‪-‬م ‪:‬ا*)ﺮ رﺿﺎ ‪$‬ﺒﺎدی‬
‫‪/‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪7‬ﻤﺎره دا ﻮ ﯽ‪۹۰۱۵۴۱۰۲۵۷:‬‬

‫‪-‬م ا@ﺘﺎد‪:‬د‪AB‬ﺮ @ﯿﺪ ‪HIJ‬ﻦ ‪E7F‬ﯽ ‪D‬ﻮ‪C‬ﻮی‬

‫‪D‬ﻮ[ﻮع‪WXY:‬ﻪ ‪EUV‬ﯽ ‪NOP QRST‬ﻪ ‪۸۶-۸۲‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﺧﻄﺎھﺎ درﺗﺠﺰﯾﮫ وﺗﺤﻠﯿﻞ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ‬
‫ﻓﺻل‪۵‬‬

‫ﺑﻌﺿﯽ اوﻗﺎت‪ ،‬ﺧطﺎھﺎ ﻣﯽ ﺗواﻧﻧد ﺧطرﻧﺎک ﺑﺎﺷﻧد‪ ،‬ھﻣﭼﻧﺎﻧﮑﮫ اﯾن ﺗﺻوﯾر ﻣﻌروف‪ ،‬ﺗﺻﺎدف ﻗطﺎر در‬
‫اﯾﺳﺗﮕﺎه ﻣوﻧﺗﭘﺎرﻧﺳﯽ در ﭘﺎرﯾس را ﻧﺷﺎن ﻣﯽ دھد‪.‬ﯾﮏ ﻗطﺎر از ﮔراﻧوﯾل ﻓراﻧﺳﮫ در ‪ ٢٢‬اﮐﺗﺑر ‪،١٨٩۵‬‬
‫ﺑﮫ ﻋﻠت از ﮐﺎر اﻓﺗﺎدن ﺗرﻣزھﺎ از رﯾل ﺧﺎرج ﺷده و از دﯾوار اﯾﺳﺗﮕﺎه ﺑﮫ ﺑﯾرون ﻣﻧﺣرف ﺷد‪ .‬ﻟﮑوﻣوﺗﯾو‬
‫ﻗطﺎر ﺗﺎ ‪ ٣٠‬ﻓوت وارد ﺧﯾﺎﺑﺎن ﺷد و ﺑﺎﻋث ﮐﺷﺗﮫ ﺷدن ﯾﮏ زن ﮔردﯾد‪ .‬ﺧوﺷﺑﺧﺗﺎﻧﮫ‪ ،‬ھﯾﭻ ﻓردی در داﺧل‬
‫ﻗطﺎر آﺳﯾب ﺟدی ﻧدﯾد‪ ،‬اﮔر ﭼﮫ ﻣﺳﺎﻓران دﭼﺎر ﺷوک وﺣﺷﺗﻧﺎﮐﯽ ﺷده ﺑودﻧد‪.‬‬
‫داﺳﺘﺎن از ﺧﻂ ﺧﺎرج ﺷﺪن ﺗﺮن ﻗﻄﺎر در ﮐﻮدﮐﺎن ﺑﺮﺟﺴﺘﮫ ﺑﻮدداﺳﺘﺎن اﺧﺘﺮاع ھﻮﮔﻮ ﮐﺎﺑﺎره ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﺑﺮاﯾﺎن ﺳﻠﺰﻧﯿﮏ )‪(2007‬و ﺑﺨﺸﯽ از ﮐﺎﺑﻮس ھﻮﮔﻮ درﻓﯿﻠﻢ ھﻮﮔﻮ )‪ ، (٢٠١١‬ﺑﺮﻧﺪه ‪ ٥‬ﺟﺎﯾﺰه اﺳﮑﺎر در‬
‫ﺳﺎل ‪.٢٠١٢‬‬
‫ﺧطﺎھﺎ در ﺗﺣﻠﯾل ھﺎی ﺷﯾﻣﯾﺎﯾﯽ ﺑﮫ ﻧدرت اﯾﻧﻘدر ﻓﺎﺟﻌﮫ ﺑﺎر ﻣﯽ ﺷوﻧد‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻣﮑن اﺳت ﮐﮫ اﺛراﺗﯽ ﺑﮫ‬
‫ھﻣﯾن ﻣراﺗب ﻓﺎﺟﻌﮫ ﺑﺎر داﺷﺗﮫ ﺑﺎﺷﻧد‪ .‬ﻧﺗﺎﯾﺞ ﺗﺣﻠﯾﻠﯽ اﻏﻠب در ﺗﺷﺧﯾص ﺑﯾﻣﺎری ھﺎ‪ ،‬ارزﯾﺎﺑﯽ ﺿﺎﯾﻌﺎت و‬
‫آﻟودﮔﯽ ھﺎی ﺧطرﻧﺎک‪ ،‬ﺣل ﺟراﺋم و ﮐﻧﺗرل ﮐﯾﻔﯾت ﻣﺣﺻوﻻت ﺻﻧﻌﺗﯽ اﺳﺗﻔﺎده ﻣﯽ ﺷوﻧد‪ .‬ﺧطﺎھﺎ در‬
‫اﯾن ﻧﺗﺎﯾﺞ‪ ،‬ﺗﺎﺛﯾرات ﻓردی و اﺟﺗﻣﺎﻋﯽ ﺟدی ﺧواھد ﺷد داﺷت‪ .‬اﯾن ﻓﺻل اﻧواع ﻣﺧﺗﻠف ﺧطﺎھﺎﯾﯽ ﮐﮫ در‬
‫ﺗﺣﻠﯾل ھﺎی ﺷﯾﻣﯾﺎﯾﯽ ﺑﺎ آﻧﮭﺎ ﻣواﺟﮫ ﻣﯽ ﺷوﯾم و روﺷﮭﺎی ﮐﺷف آﻧﮭﺎ را ﻣورد ﺑﺣث ﻗرار ﻣﯽ دھد‪.‬‬

‫‪.‬‬
‫ھﻣواره اﻧدازه ﮔﯾری ﺑﺎ ﺧطﺎ و ﻋدم ﻗطﻌﯾت ﺗوام ﻣﯽ ﺑﺎﺷد‪ .‬ﻓﻘط ﻗﺳﻣت اﻧدﮐﯽ از اﯾن ﺧطﺎھﺎ ﺑﮫ‬
‫ﻋﮭده آزﻣﺎﯾش ﮐﻧﻧده ﻣﯽ ﺑﺎﺷد‪ .‬ﻣﻌﻣوﻻ‪ ،‬ﺑﯾﺷﺗر ﺧطﺎھﺎ ﻣﺣﺻول درﺟﮫ ﺑﻧدی ھﺎی ﻧﺎﻗص‪،‬‬
‫اﺳﺗﺎﻧداردﺳﺎزی ھﺎ‪ ،‬ﺗﻐﯾﯾرات ﺗﺻﺎدﻓﯽ و ﻋدم ﻗطﻌﯾت در ﻧﺗﺎﯾﺞ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻧد‪ .‬ﺑﻌﺿﯽ اوﻗﺎت درﺟﮫ‬
‫ﺑﻧدی ھﺎ و اﺳﺗﺎﻧدارﺳﺎزی ھﺎی ﻣﮑرر و ﺗﺣﻠﯾل ھﺎی ﻧﻣوﻧﮫ ھﺎی ﺷﻧﺎﺧﺗﮫ ﺷده ﺑرای ﮐم ﮐردن ﺧطﺎھﺎ‬
‫اﺳﺗﻔﺎده ﻣﯽ ﺷوﻧد‪ .‬ﺑﺎ اﯾن ﺣﺎل ﺧطﺎھﺎی اﻧدازه ﮔﯾری‪ ،‬ﺑﺧش ذاﺗﯽ دﻧﯾﺎی اﻧدازه ﮔﯾری ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻧد‪ .‬ﺑﮫ‬
‫ھﻣﯾن دﻟﯾل‪ ،‬ﻏﯾر ﻣﻣﮑن اﺳت ﮐﮫ ﺗﺣﻠﯾل ﺷﯾﻣﯾﺎﯾﯽ اﻧﺟﺎم دھﯾم ﮐﮫ در آن ھﯾﭻ ﮔوﻧﮫ ﺧطﺎ و ﻋدم‬
‫ﻗطﻌﯾﺗﯽ وﺟود ﻧداﺷﺗﮫ ﺑﺎﺷد‪ .‬ﻣﺎ ﻓﻘط ﻣﯽ ﺗواﻧﯾم ﺑﮫ ﺣداﻗل ﺳﺎزی ﺧطﺎھﺎ و ﺗﺧﻣﯾن اﻧدازه آﻧﮭﺎ ﺑﺎ‬
‫درﺳﺗﯽ ﻗﺎﺑل ﻗﺑوﻟﯽ اﻣﯾد داﺷﺗﮫ ﺑﺎﺷﯾم‪ .‬ﻣﺎ در اﯾن ﻓﺻل و دو ﻓﺻل آﯾﻧده طﺑﯾﻌت ﺧطﺎھﺎی آزﻣﺎﯾﺷﯽ‬
‫و ﺗﺎﺛﯾر آﻧﮭﺎ ﺑر ﻧﺗﺎﯾﺞ ﺗﺣﻠﯾل ھﺎی ﺷﯾﻣﯾﺎﯾﯽ را ﻣورد ﮐﺎوش ﻗرار ﻣﯽ دھﯾم‪.‬‬
‫ﺗﺎﺛﯾر ﺧطﺎھﺎ در داده ھﺎی ﺗﺣﻠﯾﻠﯽ در ﺷﮑل ‪ ۵-١‬ﻧﻣﺎﯾش داده ﺷده اﺳت‪ .‬اﯾن ﺗﺻوﯾر ﻧﺗﺎﯾﺞ ﺗﻌﯾﯾن‬
‫ﮐﻣﯽ)ﻣﻘداری( آھن را ﻧﺷﺎن ﻣﯽ دھد‪ ۶ .‬ﻗﺳﻣت ﺑراﺑر ﻣﺣﻠول ﻣﺎﯾﻊ ﺑﺎ ﻏﻠظت ‪ 20.00 ppm‬آھن‬
‫در ﺷراﯾطﯽ ﺑراﺑر ﺗﺟزﯾﮫ و ﺗﺣﻠﯾل ﺷده اﻧد‪.‬‬

‫ﻣﺗﺎﺳﻔﺎﻧﮫ اﯾن اﯾده ھﺎ ﺑﮫ طور ﮔﺳﺗرده ﺷﻧﺎﺧﺗﮫ ﻧﺷده اﺳت‪.‬ﺑﮫ ﻋﻧوان ﻣﺛﺎل‪ ،‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﺗوﺳط وﮐﯾل ﻣداﻓﻊ ﭘرﺳﯾد‪:‬‬
‫راﺑرت ﺷﺎﭘﯾرو در ﻣورد ‪ OJ‬ﺳﯾﻣﭘﺳون ﭼﮫ ﻣﯾزان ﺧطﺎ در آزﻣﺎﯾش ﺧون ﺑود ‪ ،‬ﻣﺎرﺳﯾﺎ ﮐﻼرک‬
‫دادﺳﺗﺎن ﺳرب ﭘﺎﺳﺦ داد ﮐﮫ آزﻣﺎﯾﺷﮕﺎه ھﺎی ﺗﺳت دوﻟت ھﯾﭻ درﺻد ﺧطﺎ ﺑﮫ ﺣﺎل ﺑﮫ دﻟﯾل‬
‫ﺳﺎن ﻓراﻧﺳﯾﺳﮑو ﮐروﻧﯾﮑل ‪ ٢٩ ،‬ژوﺋن ‪ ،١٩٩٤ ،‬ص " آﻧﮭﺎ ھر ﮔوﻧﮫ ﺧطﺎ ﻣرﺗﮑب ﻧﺷده اﺳت ‪" .4 .‬‬
‫‪2‬اﮔر ﭼﮫ واﻗﻌﯽ ﻏﻠظت ھرﮔز ﻣﯽ ﺗواﻧد " ﺷﻧﺎﺧﺗﮫ ﺷده " دﻗﯾﻘﺎ ‪ ،‬در ﺑﺳﯾﺎری از ﻣواﻗﻊ وﺟود دارد ﮐﮫ در آن‬
‫ﻣﺎ ﮐﺎﻣﻼ ﺧﺎﺻﯽ از ارزش ‪ ،‬ﺑﮫ ﻋﻧوان‪ ،‬ﺑﮫ ﻋﻧوان ﻣﺛﺎل‪ ،‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﮫ آن را از ﯾﮏ ﻣرﺟﻊ ﺑﺳﯾﺎر ﻗﺎﺑل اﻋﺗﻣﺎد ﺑﮫ دﺳت‬
‫آﻣده‬
‫اﺳﺗﺎﻧدارد‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﻣﮭﻢ‪83‬‬ ‫‪5A‬ﺑﺮﺧﯽ از ﺷﺮاﯾﻂ‬

‫ﺗوﺟﮫ داﺷﺗﮫ ﺑﺎﺷﯾد ﮐﮫ ﻣﺣدوده ﻧﺗﺎﯾﺞ از ﮐﻣﺗر از ‪ 19.4 ppm‬ﺗﺎ ﺑﯾﺷﺗر از ‪ 20.3 ppm‬آھن ﻣﯽ ﺑﺎﺷد‪.‬‬
‫ﭘﯽ ﭘﯽ ام ﻧﻤﺎد ﻣﺨﻔﻒ ﻗﺴﻤﺖ در‬
‫ﻣﯾﺎﻧﮕﯾن ﯾﺎ ﻣﺗوﺳط ﻣﻘدار ‪ x‬داده ھﺎ ‪ 19.78 ppm‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷد‪ ،‬ﮐﮫ ﺑﮫ ﻋدد ‪ 19.8 ppm‬ﮔرد ﺷده اﺳت‪.‬‬ ‫ﻣﯿﻠﯿﻮن ‪ ،‬اﺳﺖ ﮐﮫ‪ ٢٠٫٠٠ ،‬ﺑﺨﺶ ھﺎﯾﯽ‬
‫از آھﻦ) ‪ ( III‬در ھﺮ ﯾﮏ ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺑﺨﺶ‬
‫ھر اﻧدازه ﮔﯾری ﺗوﺳط ﺑﺳﯾﺎری ﻋدم ﻗطﻌﯾت ھﺎ ﮐﮫ ﭘراﮐﻧدﮔﯽ ﻧﺗﺎﯾﺟﯽ ﻣﺎﻧﻧد ﺷﮑل ‪ ۵-١‬را ﺗوﻟﯾد ﻣﯽ‬ ‫از راه ﺣﻞ‪.‬ﺑﺮاﯾﺮاه ﺣﻞ ھﺎی آﺑﯽ ‪،‬‬
‫‪ ٢٠‬ﺑﺮگ در دﻗﯿﻘﮫ ‪ ٢٠ ، ٥‬ﻣﯿﻠﯽ ﮔﺮم ‪ /‬دﺳﯽ‬
‫ﮐﻧد‪،‬ﺗﺣت ﺗﺎﺛﯾر ﻗرار ﮔرﻓﺗﮫ اﺳت‪ .‬ﭼون ﻧﻣﯽ ﺗواﻧﯾم ﻋدم ﻗطﻌﯾت اﻧدازه ﮔﯾری را ﮐﺎﻣﻼ ﺣذف ﮐﻧﯾم‪ ،‬داده ھﺎی‬ ‫ﻟﯿﺘﺮ‪.‬‬

‫اﻧدازه ﮔﯾری ﻓﻘط ﺗﺧﻣﯾﻧﯽ از ﻣﻘدار ﺣﻘﯾﻘﯽ را ﺑﮫ ﻣﺎ اراﺋﮫ ﻣﯽ دھﻧد‪ .‬ﺑﺎ اﯾن ﺣﺎل ﻣﯽ ﺗواﻧﯾم اﻏﻠب اوﻗﺎت‬
‫ﻣﻘدار اﺣﺗﻣﺎﻟﯽ ﺧطﺎ در اﻧدازه ﮔﯾری را ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻧﯾم‪ .‬ﺑﻧﺎﺑراﯾن اﯾن اﻣﮑﺎن ﭘذﯾر اﺳت ﮐﮫ ﻣﺣدوده ای ﮐﮫ‬ ‫ﻋدم ﻗطﻌﯾت اﻧدازه ﮔﯾری ﺑﺎﻋث‬
‫ﺗﮑﺮار ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻘدار ﺣﻘﯾﻘﯽ اﻧدازه ﮔرﻓﺗﮫ ﺷده در آن واﻗﻊ ﺷده اﺳت را ﻣﻌﯾن ﮐﻧﯾم‪.‬‬

‫اﮔرﭼﮫ ھﻣﯾﺷﮫ آﺳﺎن ﻧﯾﺳت ﮐﮫ ﻗﺎﺑﻠﯾت اطﻣﯾﻧﺎن داده ھﺎی آزﻣﺎﯾﺷﯽ را ﺗﺧﻣﯾن ﺑزﻧﯾم‪ ،‬ﻣﮭم اﺳت ﮐﮫ ﻧﺗﺎﯾﺞ‬
‫آزﻣﺎﯾﺷﮕﺎھﯽ را ﺟﻣﻊ آوری ﮐﻧﯾم‪ ،‬ﭼون داده ھﺎی ﻧﺎﻣﻌﻠوم ﺑﯽ ارزش ھﺳﺗﻧد‪ .‬از طرف دﯾﮕر‪ ،‬اﮔر ﻣﺣدوده‬
‫ﻋدم ﻗطﻌﯾت ﻣﺷﺧص ﺷده ﺑﺎﺷد‪ ،‬ﻧﺗﺎﯾﺟﯽ ﮐﮫ ﺻﺣﯾﺢ ﺑﮫ ﻧظر ﻧﻣﯽ رﺳﻧد‪ ،‬ﻣﻣﮑن اﺳت ﮐﮫ ﻣﻘﺎدﯾر ﻗﺎﺑل ﺗوﺟﮭﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﻧد‪.‬‬

‫ﻣﺗﺎﺳﻔﺎﻧﮫ ھﯾﭻ روش ﻗﺎﺑل ﻗﺑول ﺳﺎده ای ﺑرای ﻣﺷﺧص ﮐردن ﻗﺎﺑﻠﯾت اطﻣﯾﻧﺎن داده ھﺎ ﺑﺎ ﻗطﻌﯾت ﻣطﻠﻖ وﺟود‬
‫ﻧدارد‪ .‬اﻏﻠب اوﻗﺎت‪ ،‬ﺗﺧﻣﯾن ﮐﯾﻔﯾت ﻧﺗﺎﯾﺞ آزﻣﺎﯾﺷﯽ ﺑﮫ اﻧدازه ﺟﻣﻊ آوری داده ھﺎ ﻧﯾﺎزﻣﻧد ﺗﻼش اﺳت‪ .‬ﻗﺎﺑﻠﯾت‬
‫اطﻣﯾﻧﺎن از ﭼﻧدﯾن طرﯾﻖ ﻗﺎﺑل ارزﯾﺎﺑﯽ اﺳت‪ .‬آزﻣﺎﯾﺷﺎﺗﯽ ﮐﮫ ﺑرای آﺷﮑﺎرﺳﺎزی وﺟود ﺧطﺎھﺎ طرح ﺷده‬
‫اﻧد‪ ،‬ﻣﯽ ﺗواﻧﻧد اﺟرا ﺷوﻧد‪ .‬اﺳﺗﺎﻧداردھﺎی ﺗرﮐﯾب ھﺎی ﺷﻧﺎﺧﺗﮫ ﺷده ﻣﯽ ﺗواﻧﻧد ﺗﺣﻠﯾل ﺷوﻧد و ﻧﺗﺎﯾﺞ ﺑﺎ دﯾﮕر‬ ‫ﺷﮑﻞ ‪ ١-٥‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻧﺘﺎﯾﺞ‪ :‬از ﺷﺶ ﺗﻌﯿﯿﻦ‬
‫ﺗرﮐﯾب ھﺎی ﺷﻧﺎﺧﺗﮫ ﺷده ﻣﻘﺎﯾﺳﮫ ﺷوﻧد‪ .‬ﺻرف ﻣﻘداری وﻗت در ﮐﺗﺎﺑﺧﺎﻧﮫ و ﻣﺷورت ﺑﺎ اﺳﺗﺎد ﺷﯾﻣﯽ ﻧﯾز ﻣﯽ‬ ‫ﺗﮑﺮار آھﻦ در آﺑﻨﻤﻮﻧﮫ ای از ﯾﮏ راه ﺣﻞ‬
‫اﺳﺘﺎﻧﺪاردﺣﺎوی ‪ ٢٠٫٠‬ﮔﺮم در ﺗﻦ آھﻦ (‬
‫ﺗواﻧد ﻣوﺛر واﻗﻊ ﺷود‪ .‬ﻣﻌﻣوﻻ اﺑزار درﺟﮫ ﺑﻧدی ﮐﯾﻔﯾت داده ھﺎ را ارﺗﻘﺎ ﻣﯽ ﺑﺧﺷﻧد‪ .‬ﻧﮭﺎﯾﺗﺎ‪ ،‬آزﻣون ھﺎی‬ ‫‪III ) .‬ﻣﻘﺪار ﻣﺘﻮﺳﻂ از ‪ ١٩٫٧٨‬ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫ﺑﮫ ‪ ١٩٫٨‬ﭘﯽ ﭘﯽ ام‬
‫آﻣﺎری ﻣﯽ ﺗواﻧﻧد ﺑر روی داده ھﺎ اﻋﻣﺎل ﻣﯽ ﺷوﻧد‪ .‬ﭼون ھﯾﭻ ﮐدام از ﮔزﯾﻧﮫ ھﺎی ﺑﺎﻻ ﮐﺎﻣل ﻧﯾﺳﺗﻧد‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺎﯾد‬
‫ﮔﺮد )ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﮫ ﻣﺜﺎل ‪(١-٥‬‬
‫ﻧﮭﺎﯾﺗﺎ ﺑر اﺣﺗﻣﺎل درﺳﺗﯽ ﻧﺗﺎﯾﺟﻣﺎن ﻗﺿﺎوت ﮐﻧﯾم‪ .‬اﯾن داوری ھﺎ ﺑر اﺛر ﺗﺟرﺑﮫ ﺑﯾﺷﺗر ﻧﺎﮔوار و ﮐﻣﺗر‬
‫ﺧوﺷﺑﯾﻧﺎﻧﮫ ﻣﯽ ﺷوﻧد‪ .‬اطﻣﯾﻧﺎن ﮐﯾﻔﯾت روش ھﺎی ﺗﺣﻠﯾﻠﯽ و راه ھﺎی ﻣﻌﺗﺑر ﺳﺎزی و ﻧﺗﺎﯾﺞ ﮔزارش داده ﺷده‬
‫در ﻗﺳﻣت ‪ 8E-3‬ﺑﯾﺷﺗر ﻣورد ﺑﺣث ﻗرار ﻣﯽ ﮔﯾرﻧد‪.‬‬

‫ﯾﮑﯽ از ﻧﺧﺳﺗﯾن ﺳواﻻت ﭘﯾش از ﺷروع ﺗﺣﻠﯾل اﯾن اﺳت ﮐﮫ ﺗﺎ ﭼﮫ ﻣﯾزان ﺧطﺎ را ﻣﯽ ﺗواﻧم در ﻧﺗﺎﯾﺞ ﻧﺎدﯾده‬
‫ﺑﮕﯾرم؟ اﻏﻠب اوﻗﺎت ﺟواب اﯾن ﺳوال‪ ،‬روش اﻧﺗﺧﺎﺑﯽ و زﻣﺎن ﮐﺎﻣل ﮐردن ﺗﺣﻠﯾل را ﻣﺷﺧص ﻣﯽ ﮐﻧد‪.‬‬
‫ﺑرای ﻣﺛﺎل اﻏﻠب آزﻣﺎﯾﺷﺎﺗﯽ ﮐﮫ ﻣﺷﺧص ﻣﯽ ﮐﻧﻧد ﮐﮫ ﻏﻠظت ﺟﯾوه در ﻧﻣوﻧﮫ آب رودﺧﺎﻧﮫ از ﺣد ﻣﻌﯾﻧﯽ‬
‫ﺗﺟﺎوز ﮐرده اﺳت‪ ،‬ﺳرﯾﻌﺗر از آزﻣﺎﯾﺷﺎﺗﯽ ﮐﮫ ﻏﻠظت ﺧﺎﺻﯽ را ﺑﮫ طور ﺻﺣﯾﺢ اﻧدازه ﮔﯾری ﻣﯽ ﮐﻧﻧد‪،‬‬
‫اﻧﺟﺎم ﻣﯽ ﺷوﻧد‪ .‬ﻣﻣﮑن اﺳت‪ ،‬اﻓزاﯾش درﺳﺗﯽ ﺗﺎ ده ﺑراﺑر‪ ،‬ﺳﺎﻋﺗﮭﺎ ﯾﺎ ھﻔﺗﮫ ھﺎ ﺑﺎ اﻧﺟﺎم ﮐﺎر ﺳﺧت طول‬
‫ﺑﮑﺷد‪ .‬ھﯾﭻ ﮐﺳﯽ ﻧﻣﯽ ﺧواھد زﻣﺎﻧﯽ را ﺑرای ﺗوﻟﯾد داده ھﺎﯾﯽ ﺗﻠف ﮐﻧدﮐﮫ ﺑﯾش از اﻧدازه ﻣورد اطﻣﯾﻧﺎن‬
‫ھﺳﺗﻧد‪.‬‬

‫‪x = 19.8‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪xt = 20.0‬‬

‫‪19.2‬‬ ‫‪19.6‬‬ ‫‪20.0‬‬ ‫‪20.4‬‬

‫)‪ppm iron(III‬‬
‫‪hm124.ir‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪84 ٥‬‬ ‫ﺧﻄﺎ ھﺎ در ﺗﺠﺰﯾﮫ وﺗﺤﻠﯿﻞ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ‬

‫ﭼﻨﺪ واژه ﻣﮭﻢ‬

‫ﭼون ھﯾﭻ ﺗﺣﻠﯾﻠﯽ اطﻼﻋﺎﺗﯽ در ﻣورد ﺗﻐﯾﯾر ﭘذﯾری ﻧﺗﺎﯾﺞ ﺑﮫ ﻣﺎ ﻧﻣﯽ دھﻧد‪ ،‬ﺷﯾﻣﯽ دان ھﺎ ﻣﻌﻣوﻻ دو ﯾﺎ ﭘﻧﺞ‬
‫ﻗﺳﻣت ﻧﻣوﻧﮫ را از طرﯾﻖ ﯾﮏ روال ﺗﺣﻠﯾﻠﯽ در ﻧظر ﻣﯽ ﮔﯾرﻧد‪ .‬ﺑﮫ ﻧدرت ﻧﺗﺎﯾﺞ ﻓردی ﻣﺟﻣوﻋﮫ ای از‬
‫ﺗﮑﺮار ﻧﻤﻮﻧﮫ درﺣﺪود ھﻤﺎن اﻧﺪازه‬
‫ﮐﮫ از طﺮﯾﻖ ﺗﺠﺰﯾﮫ وﺗﺤﻠﯿﻞ دﻗﯿﻘﺎ ﺑﮫ‬ ‫اﻧدازه ﮔﯾری ھﺎ ﯾﮑﺳﺎن ھﺳﺗﻧد‪ ،‬ﺑﻧﺎﺑراﯾن ﻣﻌﻣوﻻ ﻣﺎ ﺑﮭﺗرﯾن ﺗﺧﻣﯾن را ﺑرای ﻣﻘدار ﻣرﮐزی در ﻧظر ﻣﯽ‬
‫ھﻤﺎن ﺷﯿﻮه اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﮔﯾرﯾم‪ .‬ﻣﺎ ﺗﻼش ھﺎی اﺿﺎﻓﯽ ﮐﮫ ﻧﯾﺎزﻣﻧد ﺗﺣﻠﯾل ﭼﻧد ﻧﻣوﻧﮫ ھﺳﺗﻧد را در دو روش ھم ﺗراز ﻣﯽ ﮐﻧﯾم‪ .‬اول‪،‬‬
‫ﻣﻘدار ﻣرﮐزی ﻣﺟﻣوﻋﮫ ﺑﺎﯾد ﻗﺎﺑل اﻋﺗﻣﺎدﺗر از ﻧﺗﺎﯾﺞ ﻓردی دﯾﮕر ﺑﺎﺷد‪ .‬ﻣﻌﻣوﻻ ﻣﺗوﺳط ﯾﺎ ﻣﯾﺎﻧﮫ ﺑﮫ ﻋﻧوان‬
‫ﻣﻘدار ﻣرﮐزی ﺑرای ﻣﺟﻣوﻋﮫ اﻧدازه ﮔﯾری اﺳﺗﻔﺎده ﻣﯽ ﺷود‪ .‬دوم‪ ،‬ﯾﮏ ﺗﺣﻠﯾل ﺗﻐﯾﯾر در داده ﺑﮫ ﻣﺎ اﺟﺎزه ﻣﯽ‬
‫دھد ﺗﺎ ﻋدم ﻗطﻌﯾت ھﻣراه ﺑﺎ ﻧﺗﺎﯾﺞ ﻣرﮐزی را ﺗﺧﻣﯾن ﺑزﻧﯾم‪.‬‬

‫‪5A-1‬ﻣﺘﻮﺳﻂ و ﻣﯿﺎﻧﮫ‬

‫ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ دو ﯾﺎ ﭼﻨﺪ اﻧﺪازه ﮔﯿﺮی ﻣﻘﺪار ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫اﻧدازه ﮔﯾری ﻣﻘدار ﻣرﮐزی ﮐﮫ ﺑﯾﺷﺗر از ھﻣﮫ اﺳﺗﻔﺎده ﻣﯽ ﺷود‪ ،‬ﻣﺗوﺳط ﻣﯽ ﺑﺎﺷد‪.‬ﻣﺗوﺳط ﮐﮫ ھﻣﭼﻧﯾن ﻣﺗوﺳط‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺳﺎﺑﯽ ﯾﺎ ﻣﯾﺎﻧﮕﯾن ﻧﺎﻣﯾده ﻣﯽ ﺷود ﺗوﺳط ﺗﻘﺳﯾم ﻣﺟﻣوع اﻧدازه ﮔﯾری ھﺎ ﺑر ﺗﻌداد اﻧدازه ﮔﯾری ھﺎ ﺑﮫ دﺳت ﻣﯽ آﯾد‬

‫ﻧﻣﺎد ‪ ∑xi‬ﺑﮫ ﻣﻌﻧﯽ اﺿﺎﻓﮫ ﮐردن ارزش ﺗﻣﺎم‬

‫‪ xi‬ھﺎ در ﺗﮑرار اﺳت‪.‬‬

‫ﮐﮫ در آن‪xi‬ﻧﺷﺎن دھﻧده ارزش ھﺎی ﻓردی‪ x‬ﺳﺎﺧت ﺗﺎ ﻣﺟﻣوﻋﮫ ای از ﺗﮑرار‪ N‬اﻧدازه ﮔﯾرﯾﺎﺳت‪.‬‬
‫ﻣﺗوﺳط ﻣﻘدار ﻣﺗوﺳط در اﺳت‬ ‫ﻣﯾﺎﻧﮫ‪ ،‬ﻧﺗﯾﺟﮫ ﻣﯾﺎﻧﯽ داده ھﺎﯾﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ ﺻورت ﺻﻌودی ﯾﺎ ﻧزوﻟﯽ ﻣرﺗب ﺷده اﻧد‪ ،‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷد‪ .‬ﺗﻌدادی ﻧﺗﺎﯾﺞ ﯾﮑﺳﺎن‬
‫ﻣﺟﻣوﻋﮫ ای از داده ھﺎ اﺳت ﮐﮫ در ﻣرﺗب‬
‫ﻧظم ﻋددی ‪.‬ﻣﺗوﺳط اﺳﺗﻔﺎده ﻣﯽ ﺷود‬ ‫ﻧﯾز ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻧد ﮐﮫ ﺑزرﮔﺗر ﯾﺎ ﮐوﭼﮑﺗر از ﻣﯾﺎﻧﮫ ھﺳﺗﻧد‪ .‬اﮔر ﺗﻌداد ﻧﺗﺎﯾﺞ ﻋددی ﻓرد ﺑﺎﺷد‪ ،‬ﻣﯽ ﺗواﻧﯾم ﻣﯾﺎﻧﮫ را‬
‫ﺑرﺗری زﻣﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﻣﺟﻣوﻋﮫ ای از داده‬ ‫ﻣﺳﺗﻘﯾﻣﺎ ﺑدﺳت آورﯾم‪ .‬اﮔر ﺗﻌداد ﻧﺗﺎﯾﺞ زوج ﺑﺎﺷد‪ ،‬ﻣﺗوﺳط ﺟﻔت ﻋددی ﮐﮫ در وﺳط واﻗﻊ ﺷده اﻧد ﻣﺣﺎﺳﺑﮫ ﻣﯽ‬
‫ﺷﺎﻣل دوراﻓﺗﺎده ‪ ،‬ﻧﺗﯾﺟﮫ ﻣﺗﻔﺎوت‬
‫ﺑﮫ طور ﻗﺎﺑل ﺗوﺟﮭﯽ از دﯾﮕران در‬ ‫ﺷود‪.‬در اﯾده آل ﺗرﯾن ﺻورت‪ ،‬ﻣﻘدار ﻣﺗوﺳط و ﻣﯾﺎﻧﮫ ﯾﮑﺳﺎن ھﺳﺗﻧد‪ ،‬اﻣﺎ وﻗﺗﯽ ﺗﻌداد اﻧدازه ﮔﯾری ھﺎ در‬
‫ﻣﺟﻣوﻋﮫ‪.‬‬
‫ﭘرت ﻣﯽ ﺗواﻧد ﺗﺎﺛﯾر ﻗﺎﺑل ﺗوﺟﮭﯽ داﺷﺗﮫ‬ ‫ﻣﺟﻣوﻋﮫ ای ﮐوﭼﮏ واﻗﻊ ﺷده ﺑﺎﺷﻧد‪ ،‬ﻣﻘدارھﺎ اﻏﻠب ﻣﺗﻔﺎوﺗﻧد‪.‬‬
‫ﺑﺎﺷد‬
‫در ﻣﺗوﺳط از ﻣﺟﻣوﻋﮫ ای اﺳت اﻣﺎ‬
‫اﺛر ﺑر روی ﻣﺗوﺳط‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪:٥-١‬‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﮫ ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ و ﻣﯿﺎﻧﮫ در داده ھﺎی ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه در ﺷﮑﻞ‪:٥-١‬‬

‫راه ﺣﻞ‪:‬‬
‫‪19.4 + 19.5 + 19.6 + 19.8 + 20.1 + 20.3‬‬
‫=‪ x‬ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ‬ ‫‪=19.78 ≈19.8 ppm Fe‬‬
‫‪6‬‬
‫از اﻧﺟﺎ ﮐﮫ اﯾن ﻣﺟﻣوﻋﮫ ﺷﺎﻣل ﯾﮏ ﺗﻌداد از اﻧدازه ﮔﯾری ﻣﺗوﺳط اﺳت‬
‫‪١٩٫٦+ ١٩٫٨‬‬ ‫از ﺟﻔت ﻣرﮐزی‪:‬‬

‫=ﻣﯿﺎﻧﮫ‬ ‫‪= 19.7 ppm Fe‬‬

‫‪2‬‬

‫‪ 5A-2‬دﻗﺖ‬

‫دﻗت ﻗﺎﺑﻠﯾت ﺗﮑﺛﯾر اﻧدازه ﮔﯾری ھﺎ را ﺗوﺻﯾف ﻣﯽ ﮐﻧد‪ .‬ﺑﮫ ﻋﺑﺎرت دﯾﮕر‪ ،‬ﻧزدﯾﮑﯽ ﻧﺗﺎﯾﺟﯽ ﮐﮫ از ﯾﮏ طرﯾﻖ دﻗﯾﻘﺎ ﯾﮑﺳﺎن‬

‫ﻧزدﯾﮑﯽ دﻗت ﻧﺗﺎﯾﺞ ﺑﮫ دﺳت‬ ‫ﺑدﺳت آﻣده اﻧد‪ .‬ﻋﻣوﻣﺎ دﻗت اﻧدازه ﮔﯾری ﺧﯾﻠﯽ ﺳرﯾﻊ ﺗوﺳط ﺻرﻓﺎ ﺗﮑرار اﻧدازه ﮔﯾری ﻧﻣوﻧﮫ ھﺎ ﻣﺷﺧص ﻣﯽ ﺷود‪.‬‬
‫آﻣدھدﯾﮕران دﻗﯾﻘﺎ ﺑﮫ ھﻣﺎن ﺷﯾوه اﺳت‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﭼﻨﺪ واژه ﻣﮭﻢ ‪5A‬‬ ‫‪85‬‬

‫ﺳﮫ واژه ﺑرای ﺗوﺻﯾف دﻗت ﻣﺟﻣوﻋﮫ ای از داده ھﺎ ﺑﮫ طور وﺳﯾﻌﯽ اﺳﺗﻔﺎده ﻣﯽ ﺷوﻧد‪ :‬ﺧطﺎی اﺳﺗﺎﻧدارد‪،‬‬
‫وارﯾﺎﻧس و ﺿرﯾب ﺗﻐﯾﯾر‪ .‬اﯾن ﺳﮫ واژه ﻣﻘدار ﺗﻔﺎوت ﻧﺗﺎﯾﺞ ﻓردی را از ﻣﻘدار ﻣﺗوﺳط ﻧﺷﺎن ﻣﯽ دھﻧد و ﺧطﺎی‬ ‫ﺗوﺟﮫ داﺷﺗﮫ ﺑﺎﺷﯾد ﮐﮫ اﻧﺣراف از ﻣﺗوﺳط ﺑدون‬
‫در ﻧظر ﮔرﻓﺗن ﻣﺣﺎﺳﺑﮫ ﺑﮫ ﺛﺑت ھﺳﺗﻧد‬
‫ﻣﻘدار ﻣﺗوﺳط ﻧﺎﻣﯾده ﻣﯽ ﺷوﻧد‪.‬‬

‫│ ‪di= │xi - x‬‬ ‫)‪(5-2‬‬

‫ارﺗﺒﺎط ﺑﯿﻦ اﻧﺤﺮاف از ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ و ﺳﮫ واژه از ﻟﺤﺎظ دﻗﺖ در ﺑﺨﺶ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‬

‫ﺧﻼﺻﮫ ﮔﺳﺗرده‪:‬در ﻓﺻل‪ ٢‬در ﻧرم اﻓزار ﻣﺎﯾﮑروﺳﺎﻓت اﮐﺳل در ﺷﯾﻣﯽ ﺗﺟزﯾﮫ‬

‫ﭼﺎپ ‪،٢‬ﻣﯾﺎﻧﮕﯾن و اﻧﺣراف از ﻣﯾﺎﻧﮕﯾن ﺑﺎ اﮐﺳل ﻣﺣﺎﺳﺑﮫ ﻣﯽ ﺷود‪.‬‬

‫‪ 5A-3‬درﺳﺘﯽ‬
‫درﺳﺗﯽ‪ ،‬ﻧزدﯾﮑﯽ اﻧدازه ﮔﯾری ﺑﮫ ﻣﻘدار ﺣﻘﯾﻘﯽ ﯾﺎ ﭘذﯾرﻓﺗﮫ ﺷده را ﻧﺷﺎن ﻣﯽ دھد و ﺗوﺳط ﺧطﺎ ﺑﯾﺎن ﻣﯽ ﺷود‪.‬‬ ‫دﻗﺖ ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﯾﮏ اﻧﺪازه اﺳﺖ‬
‫ارزش ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮﻟﯿﺎ درﺳﺖ‬
‫ﺗﺻوﯾر ‪ ۵-٢‬ﺗﻔﺎوت ﺑﯾن درﺳﺗﯽ و دﻗت را ﻧﺷﺎن ﻣﯽ دھد‪ .‬ﺗوﺟﮫ داﺷﺗﮫ ﺑﺎﺷﯾد ﮐﮫ درﺳﺗﯽ‪ ،‬ﻣطﺎﺑﻘت ﺑﯾن ﻧﺗﯾﺟﮫ و‬
‫ﻣﻘدار ﭘذﯾرﻓﺗﮫ ﺷده را اﻧدازه ﮔﯾری ﻣﯽ ﮐﻧد‪ .‬از طرف دﯾﮕر‪ ،‬دﻗت ﻣطﺎﺑﻘت ﻣﯾﺎن ﭼﻧدﯾن ﻧﺗﯾﺟﮫ ﺑدﺳت آﻣده ﺑﺎ ﯾﮏ‬
‫روش ﯾﮑﺳﺎن را ﺷرح ﻣﯽ دھد‪ .‬ﻣﺎ دﻗت را ﻓﻘط ﺑﺎ اﻧدازه ﮔﯾری ﻧﻣوﻧﮫ ھﺎ‪ ،‬ﻣﺷﺧص ﻣﯽ ﮐﻧﯾم‪ .‬اﻏﻠب اوﻗﺎت‬
‫ﺗﺷﺧﯾص درﺳﺗﯽ ﺳﺧت ﺗر ﻣﯽ ﺑﺎﺷد ﭼون ﻣﻘدار واﻗﻌﯽ ﻣﻌﻣوﻻ ﻧﺎﺷﻧﺎﺧﺗﮫ اﺳت و ﯾﮏ ﻣﻘدار ﭘذﯾرﻓﺗﮫ ﺷده ﺑﺎﯾد ﺑﮫ‬
‫ﺟﺎی آن ﻣورد اﺳﺗﻔﺎده ﻗرار ﮔﯾرد‪.‬درﺳﺗﯽ ﺑﺎ واژه ھﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻧد ﺧطﺎی ﻣطﻠﻖ و ﺧطﺎی ﻧﺳﺑﯽ ھﻣراه ﻣﯽ ﮔردد‪.‬‬
‫اﺻﻄﻼح " ﻣﻄﻠﻖ " ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻔﺪر اﯾﻦ‬
‫ﺧﻄﺎی ﻣﻄﻠﻖ‬ ‫ﻣﺘﻦ آن را در رﯾﺎﺿﯿﺎت ﮐﻨﺪ ارزش ﻣﻄﻠﻖ در‬
‫ﺧطﺎی ﻣطﻠﻖ ‪ E‬در اﻧدازه ﮔﯾری ﻣﻘدار ‪ x‬در ﻓرﻣول زﯾر ﺑﯾﺎن ﺷده اﺳت‪.‬‬ ‫رﯾﺎﺿﯿﺎت ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺑﺰرﮔﯽ ﯾﮑﺘﻌﺪاد ﻧﺎدﯾﺪه‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﻧﺸﺎﻧﮫ ھﺎی آن اﺳﺖ‪.‬ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﮫ در اﯾﻦ ﻣﺘﻦ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده‬
‫‪E=x i -x t‬‬ ‫)‪(5-3‬‬ ‫ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﺧﻄﺎی ﻣﻄﻠﻖ ﺗﻔﺎوت ﺑﯿﻦ ﻧﺘﯿﺠﮫ آزﻣﻮن‬
‫اﮔر ﺑﮫ داده ھﺎی ﻧﺷﺎن داده ﺷده در ﺗﺻوﯾر ‪ ۵-١‬ﺑرﮔردﯾم‪ ،‬ﺧطﺎی ﻣطﻠﻖ ﻧﺗﯾﺟﮫ در ﺳﻣت ﭼپ ﻣﻘدار ﺣﻘﯾﻘﯽ‬ ‫وارزش‬
‫ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ از ﺟﻤﻠﮫ ﻧﺸﺎﻧﮫ ھﺎی آن اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪20.00 ppm‬ﯾﻌﻧﯽ ‪ 0.2 ppm‬ﻗرار ﮔرﻓﺗﮫ اﺳت‪ .‬ﺗوﺟﮫ داﺷﺗﮫ ﺑﺎﺷﯾد ﮐﮫ ﻋﻼﻣت را ﺑرای ﺗوﺿﯾﺢ ﺧطﺎی ﻣطﻠﻖ‬
‫ﻧﮕﮫ ﻣﯽ دارﯾم‪ .‬ﻋﻼﻣت ﻣﻧﻔﯽ ﻧﺷﺎن ﻣﯽ دھد ﮐﮫ ﻧﺗﯾﺟﮫ آزﻣﺎﯾﺷﯽ ﮐوﭼﮑﺗر از ﻣﻘدار ﭘذﯾرﻓﺗﮫ ﺷده اﺳت‪.‬در ﺣﺎﻟﯾﮑﮫ‬
‫ﻋﻼﻣت ﻣﺛﺑت ﻧﺷﺎن ﻣﯽ دھد ﮐﮫ ﻧﺗﯾﺟﮫ آزﻣﺎﯾﺷﯽ ﺑزرﮔﺗر از ﻣﻘدار ﭘذﯾرﻓﺗﮫ ﺷده اﺳت‪.‬‬

‫ﺧﻄﺎی ﻣﻄﻠﻖ اﻧﺪازه ﮔﯿﺮی‬

‫ﺗﻔﺎوت ﺑﯿﻦ اﻧﺪازه ﮔﯿﺮی ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫ﻣﻘﺪار و ارزش واﻗﻌﯽ ‪.‬ﻧﺸﺎﻧﮫ‬
‫ﺧﻄﺎی ﻣﻄﻠﻖ ﺑﮫ ﺷﻤﺎ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ ﮐﮫ آﯾﺎ‬
‫ارزش در ﺳﻮال ﺑﺎﻻ و ﯾﺎ ﭘﺎﯾﯿﻦ اﺳﺖ ‪.‬اﮔﺮ‬
‫ﻧﺘﯿﺠﮫ اﻧﺪازه ﮔﯿﺮی ﮐﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﮫ اﺳﺖ‬
‫ﻣﻨﻔﯽ ‪.‬اﮔﺮ ﻧﺘﯿﺠﮫ اﻧﺪازه ﮔﯿﺮی اﺳﺖ‬
‫ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﻋﻼﻣﺖ ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫درﺳﺘﯽ ﮐﻢ ‪ ،‬دﻗﺖ ﮐﻢ‬ ‫درﺳﺘﯽ ﮐﻢ ‪ ،‬دﻗﺖ زﯾﺎد‬

‫درﺳﺘﯽ زﯾﺎد ‪ ،‬دﻗﺖ ﮐﻢ‬
‫ﺷﮑﻞ ‪ ٢-٥‬ﺗﺼﻮﯾﺮ از دﻗﺖ و ﺻﺤﺖ‬
‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻟﮕﻮی دارﺗﺒﻮرد‬
‫ﺗﻮﺟﮫ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﮫ ﻣﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ‬
‫ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺑﺴﯿﺎر دﻗﯿﻖ ) ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺑﺎﻻ ( ﺑﺎ‬
‫اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ دﻗﯿﻖ وﻧﮭﻤﯿﺎﻧﮕﯿﻦ‬
‫دﻗﯿﻖ ) ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ( ﺑﺎ ﻧﻘﺎط داده ﮐﮫ ﻣﺒﮭﻢ‬
‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫درﺳﺘﯽ زﯾﻠﺪ ‪ ،‬دﻗﺖ زﯾﺎد‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﻓﺻل ‪86 ۵‬‬ ‫ﺧﻄﺎھﺎ در ﺗﺠﺰﯾﮫ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ‬

‫ﺧﻄﺎی ﻧﺴﺒﯽ‬
‫اﺳﺗروژن ﺧطﺎی ﻧﺳﺑﯽ ﻣﻘدار ﻣﻔﯾد ﺗر از ﺧطﺎی ﻣطﻠﻖ اﺳت اﻏﻠب ﺧطﺎی ﻧﺳﺑﯽ درﺻد اﺳت ﮐﮫ ﺑﺎ‬
‫ﻋﺑﺎرت داده ﺷده‪:‬‬

‫‪xt‬ـــ‪xi‬‬
‫=‪Er‬‬ ‫‪× 100%‬‬ ‫)‪(5-4‬‬
‫‪xt‬‬

‫ﺧﻄﺎی ﻧﺴﺒﯽ اﻧﺪازه ﮔﯿﺮی اﺳﺖ‬ ‫ﺧطﺎی ﻧﺳﺑﯽ ﺑﺎ ﻣﻘدار در ھزار ﺑﯾﺎن ﻣﯽ ﺷوﻧد‪ .‬ﺑرای ﻣﺛﺎل ﺧطﺎی ﻧﺳﺑﯽ ﻣﻘدار ﻣﺗوﺳط داده ھﺎ در‬
‫ﺧﻄﺎی ﻣﻄﻠﻖ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﺮ درﺳﺖ‬
‫ارزش ‪.‬ﺧﻄﺎی ﻧﺴﺒﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﯿﺎن‬ ‫ﺷﮑل ‪ ۵-١‬در راﺑطﮫ زﯾر ﻧﻣﺎﯾش داده ﻣﯽ ﺷود‪.‬‬
‫در درﺻﺪ ‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ در ھﺰار ‪ ،‬ﯾﺎ‬
‫ﻗﺴﻤﺖ در ﻣﯿﻠﯿﻮن ‪ ،‬ﺑﺴﺘﮫ ﺑﮭﻘﺪر از ﻧﺘﯿﺠﮫ ‪.‬‬ ‫‪ 20.0‬ـــ ‪19.8‬‬
‫ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﮫ در ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده‬
‫اﯾﻦ ﻓﺼﻞ ‪ ،‬ﺧﻄﺎی ﻧﺴﺒﯽ اﺷﺎره ﺑﮫ‬ ‫=‪Er‬‬ ‫‪20.0‬‬ ‫‪ 10ppt‬ﯾﺎ ‪1%‬ــ =‪×100%‬‬
‫ﺧﻄﺎی ﻣﻄﻠﻖ ﻧﺴﺒﯽ‪.‬ﺧﻄﺎھﺎی ﺗﺼﺎدﻓﯽ ﻧﺴﺒﯽ‬
‫) ﻋﺪم ﻗﻄﻌﯿﺖ ﻧﺴﺒﯽ ( اﺳﺘﻤﻮرد ﺑﺤﺚ در‬
‫ﺑﺨﺶ ھﺎی‪ 6b‬و ‪8b‬‬

‫‪NH‬‬ ‫‪NH2Cl‬‬ ‫‪ 5A-4‬اﻧﻮاع ﺧﻄﺎھﺎ در داده ھﺎی آزﻣﺎﯾﺸﯽ‬

‫‪S‬‬ ‫دﻗت اﻧدازه ﮔﯾری ﺑﮫ ﺳرﻋت ﺗوﺳط ﻣﻘﺎﯾﺳﮫ ﺑﺎ داده ھﺎﯾﯽ ﮐﮫ از آزﻣﺎﯾﺷﺎﺗﯽ ﺑﺳﯾﺎر دﻗﯾﻖ ﻣﺷﺧص ﻣﯽ ﺷوﻧد‪.‬‬
‫‪H C H‬‬
‫ﻣﺗﺎﺳﻔﺎﻧﮫ ﺗﺧﻣﯾن درﺳﺗﯽ ﺑﮫ راﺣﺗﯽ ﺑدﺳت ﻧﻣﯽ آﯾد‪ .‬ﺑرای ﺗﺷﺧﯾص درﺳﺗﯽ‪ ،‬ﻣﺎ ﻣﺟﺑورﯾم ﮐﮫ ﻣﻘدار ﺣﻘﯾﻘﯽ ﮐﮫ‬
‫ﻣﺎ در ﺗﺣﻠﯾل ﺑﮫ دﻧﺑﺎل آن ھﺳﺗﯾم را ﺑﺷﻧﺎﺳﯾم‪.‬ﻧﺗﯾﺟﮫ ھﺎ ﻣﯽ ﺗواﻧﻧد ﺑدون درﺳت ﺑودن‪ ،‬دﻗﯾﻖ ﺑﺎﺷﻧد و ﺑدون‬
‫‪benzylisothiourea hydrochloride‬‬ ‫اﯾﻧﮑﮫ دﻗﯾﻖ ﺑﺎﺷﻧد‪ ،‬درﺳت ﺑﺎﺷﻧد‪ .‬اﯾن ﺧطر ﮐﮫ ﻓرض ﮐﻧﯾم ﮐﮫ ﻧﺗﺎﯾﺞ دﻗﯾﻖ‪ ،‬درﺳت ھم ھﺳﺗﻧد در ﺷﮑل ‪۵-٣‬‬
‫‪O‬‬ ‫ﻧﺷﺎن داده ﺷده اﺳت‪ ،‬ﮐﮫ ﻧﺗﺎﯾﺞ را ﺑرای ﺗﺷﺧﯾص ﻧﯾﺗروژن در دو ﺗرﮐﯾب ﺧﺎﻟص ﺧﻼﺻﮫ ﻣﯽ ﮐﻧد‪ .‬ﻧﻘطﮫ ھﺎ‬
‫‪COH‬‬ ‫ﺧطﺎھﺎی ﻣطﻠﻖ ﻧﺗﺎﯾﺞ ﺑدﺳت آﻣده ﺗوﺳط ﭼﮭﺎر ﺗﺣﻠﯾل را ﻧﻣﺎﯾش ﻣﯽ دھﻧد‪ .‬ﺗوﺟﮫ داﺷﺗﮫ ﺑﺎﺷﯾدﮐﮫ ﺗﺣﻠﯾل ‪ ١‬دﻗت‬
‫‪N‬‬ ‫و درﺳﺗﯽ ﻧﺳﺑﺗﺎ ﺑﺎﻻﯾﯽ ﺑﮫ دﺳت آورده اﺳت‪ .‬ﺗﺣﻠﯾل ‪ ٢‬درﺳﺗﯽ ﺧوب و دﻗت ﺿﻌﯾﻔﯽ را ﺑﮫ دﺳت آورده‬
‫‪nicotinic acid‬‬
‫ﻣﻘدار ﮐﻣﯽ از اﺳﯾد ﻧﯾﮑوﺗﯾن اﺳت‪،‬‬ ‫اﺳت‪ .‬ﻧﺗﺎﯾﺞ ﺗﺣﻠﯾل ‪ ٣‬ﻧﯾز ﻣﺷﺎﺑﮫ ھﺳﺗﻧد‪ .‬دﻗت ﻋﺎﻟﯽ اﺳت وﻟﯽ ﺧطﺎی ﻗﺎﺑل ﺗوﺟﮭﯽ در ﻣﯾﺎﻧﮕﯾن ﻋددی داده ھﺎ‬
‫ﮐﮫ اﻏﻠب ﻧﯾﺎﺳﯾن ﻧﺎﻣﯾده ﻣﯽ ﺷود‪،‬‬
‫در ھﻣﮫ رخ ﻣﯽ دھدﺳﻠول ھﺎی زﻧده‬ ‫وﺟود دارد‪ .‬در ﺗﺣﻠﯾل ‪ ۴‬ھم دﻗت و ھم درﺳﺗﯽ ﺿﻌﯾف ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻧد‪.‬‬
‫ﻧﯾﺎﺳﯾن ﺿروری اﺳﺗﺗﻐذﯾﮫ از‬
‫ﭘﺳﺗﺎﻧداران و از آن اﺳﺗﻔﺎده ﺷود‬
‫در ﭘﯾﺷﮕﯾری و درﻣﺎﻧﭘﻼﮔر‪.‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪Analyst 1‬‬
‫)‪(x 1 - xt‬‬
‫‪Benzyl isothiourea‬‬
‫‪hydrochloride‬‬

‫–‬
‫)‪(x2- xt‬‬ ‫‪Analyst 2‬‬
‫‪Benzyl isothiourea‬‬
‫‪hydrochloride‬‬

‫‪–(x - x‬‬
‫)‪t‬‬
‫ﺷﮑل ‪ ٣-٥‬ﺧطﺎی ﻣطﻠﻖ در‬ ‫‪3‬‬
‫‪Analyst 3‬‬
‫ﺗﻌﯾﯾن ﻣﯾﮑرو ﮐﻠدال از‬ ‫‪Nicotinic acid‬‬
‫ﻧﯾﺗروژن ‪.‬ھر ﻧﻘطﮫ ﻧﺷﺎن دھﻧده‬
‫ﺧطﺎدرارﺗﺑﺎط ﺑﺎ ﺗﻌﯾﯾن واﺣد‪.‬‬ ‫–‬
‫)‪(x4- xt‬‬
‫ھر ﺧط ﻋﻣودی ﺑرﭼﺳب اﺳت‬ ‫‪Analyst 4‬‬
‫‪Nicotinic acid‬‬
‫)‪(x̄ i -xt‬اﻧﺣراف ﻣﺗوﺳط ﻣطﻠﻖ‬
‫ﻣﺟﻣوﻋﮫ ای از ارزش واﻗﻌﯽ ‪.‬‬
‫‪-2.0‬‬ ‫‪-1.5‬‬ ‫‪-1.0‬‬ ‫‪- 0.5‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪1.0‬‬
‫‪ (xi - xt), %N‬ﺧﻄﺎی ﻣﻄﻠﻖ‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﯿﻢ‬

‫ﻣﻮﺿﻮع‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﮫ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺷﯿﻤﯽ ﺗﺠﺰﯾﮫ‬

‫ﻧﺎم اﺳﺘﺎد‪ :‬دﮐﺘﺮ ھﺎﺷﻤﯽ ﻣﻮﺳﻮی‬
‫ﻧﺎم داﻧﺸﺠﻮ‪ :‬ﭘﻮرﯾﺎ ﺑﺮﻏﻤﺪی‬
‫ﺷﻤﺎره داﻧﺸﺠﻮﯾﯽ‪٩٠١۵۴١١٧٣١:‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﺑﮫ ﻧﺎم ﺧدا‬

‫اﻣﺎ در ﻣﺗوﺳط داده ھﺎ ﺧطﺎی ﻗﺎﺑل ﻣﻼﺣظﮫ ای وﺟود دارد ‪ .‬ﺑرای ﺗﺟزﯾﮫ ﮔر ‪ ، ۴‬دﻗت و‬
‫ﺻﺣت ھر دو ﺿﻌﯾف اﺳت ‪.‬‬
‫در ﺷﮑل ‪ ١-۵‬و ‪ ٣-۵‬ﻧﺷﺎن داده ﺷده ﮐﮫ ﺗﺟزﯾﮫ ھﺎی ﺷﯾﻣﯾﺎﯾﯽ ﺗﺣت ﺗﺎﺛﯾر دﺳت ﮐم دو ﻧوع‬
‫ﺧطﺎ ﻗرار ﻣﯽ ﮔﯾرﻧد ‪ .‬ﻧوع اول ‪ ،‬ﺧطﺎی ﺗﺻﺎدﻓﯽ ) ﯾﺎ ﻧﺎ ﻣﻌﯾن ( ﻧﺎم دارد ‪ ،‬ﮐﮫ ﺑﺎﻋث‬
‫ﭘراﮐﻧدﮔﯽ داده ھﺎ ﺑﮫ ﺷﮑل ﮐم و ﺑﯾش ﻣﺗﻘﺎرن ﭘﯾراﻣون ﻣﯾﺎﻧﮕﯾن ﻣﯽ ﺷود ‪ .‬دوﺑﺎره ﺑﮫ ﺷﮑل ‪-۵‬‬
‫‪ ٣‬ﻣراﺟﻌﮫ و ﻣﻼﺣظﮫ ﮐﻧﯾد ﮐﮫ ﭘراﮐﻧدﮔﯽ داده ھﺎ ‪ ،‬و ﺑﻧﺎﺑراﯾن ﺧطﺎی ﺗﺻﺎدﻓﯽ ﺑرای ﺗﺟزﯾﮫ‬
‫ﮔر ‪ ١‬و ‪ ٣‬ﺧﯾﻠﯽ ﮐم ﺗر از ﻣورد ﺗﺟزﯾﮫ ﮔر ھﺎی ‪ ٢‬و ‪ ۴‬اﺳت ‪ .‬ﭘس ﺑﮫ طور ﮐﻠﯽ ﺧطﺎ ھﺎی‬
‫ﺗﺻﺎدﻓﯽ در ﯾﮏ اﻧدازه ﮔﯾری ﺑﺎزﺗﺎﺑﯽ از دﻗت آن اﺳت ‪ .‬ﺧطﺎ ھﺎی ﺗﺻﺎدﻓﯽ ﺑﺎ ﺟزﺋﯾﺎت در‬
‫ﻓﺻل ‪ ۶‬ﺷرح داده ﻣﯽ ﺷوﻧد ‪.‬‬
‫ﻧوع دوم ﺧطﺎ ‪ ،‬ﮐﮫ ﺧطﺎی ﺳﯾﺳﺗﻣﺎﺗﯾﮏ ) ﯾﺎ ﻣﻌﯾن ( ﻧﺎم دارد ﺑﺎﻋث ﻣﯽ ﺷود ﻣﯾﺎﻧﮕﯾن داده‬
‫ھﺎی ﯾﮏ ﻣﺟﻣوﻋﮫ ﺑﺎ ﻣﻘدار ﭘذﯾرﻓﺗﮫ ﺷده ﻣﺗﻔﺎوت ﺑﺎﺷد ‪ .‬ﻣﺛل ‪ ،‬ﻣﯾﺎﻧﮕﯾن ﻧﺗﺎﯾﺞ در ﺷﮑل ‪١-۵‬‬
‫دارای ﺧطﺎی ﺳﯾﺳﺗﻣﺎﺗﯾﮏ در ﺣدود ‪ -٠ ٢ ppm‬آھن اﺳت ‪ .‬ﻧﺗﺎﯾﺞ ﺗﺟزﯾﮫ ﮔر ھﺎی ‪١‬و‪ ٢‬در‬
‫ﺷﮑل ‪ ٣-۵‬ﺧطﺎی ﺳﯾﺳﺗﻣﺎﺗﯾﮏ ﮐوﭼﮑﯽ دارﻧد ‪ ،‬اﻣﺎ داده ﺗﺟزﯾﮫ ﮔر ھﺎی ‪٣‬و‪ ۴‬دارای ﺧطﺎھﺎی‬
‫ﺳﯾﺳﺗﻣﺎﺗﯾﮏ در ﺣدود ‪ -٠ ٧‬درﺻد و ‪ -١ ٢‬درﺻد ﻧﯾﺗروژن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻧد ‪ .‬در ﮐل ﺧطﺎی‬
‫ﺳﯾﺳﺗﻣﺎﺗﯾﮏ در ﯾﮏ ﺳری اﻧدازه ﮔﯾری ھﺎی ھﻣﺗﺎ ﺑﺎﻋث ﻣﯽ ﺷود ﻧﺗﺎﯾﺞ ﯾﺎ ﺧﯾﻠﯽ ﺑﺎﻻ ﯾﺎ ﺧﯾﻠﯽ‬
‫ﻓرار ھﻧﮕﺎم ﺣرارت دادن‬ ‫ﭘﺎﯾﯾن ﺑﺎﺷﻧد ‪ .‬ﻣﺛﺎﻟﯽ از ﺧطﺎی ﺳﯾﺳﺗﻣﺎﺗﯾﮏ ‪ ،‬اﻓت ﻏﯾراﻧﺗظﺎر ﺗﺟزﯾﮫ ُ‬
‫ﻧﻣوﻧﮫ اﺳت ‪.‬‬
‫ﻧوع ﺳوم ﺧطﺎ ‪ ،‬ﺧطﺎی ﺑزرگ ﻧﺎﻣﯾده ﻣﯽ ﺷود ‪ .‬ﺧطﺎی ﺑزرگ ﺑﺎ ﺧطﺎی ﻧﺎﻣﻌﯾن و ﻣﻌﯾن ﻓرق‬
‫دارد ‪ .‬اﯾن ﺧطﺎ ﻣﻌﻣوﻻ ﺧﯾﻠﯽ ﮐم اﺗﻔﺎق ﻣﯽ اﻓﺗد وﻟﯽ ﻣﻘدار آن ﻣﻌﻣوﻻ ﻗﺎﺑل ﺗوﺟﮫ اﺳت و‬
‫ﺳﺑب ﻣﯽ ﺷود ﮐﮫ ﺣﺎﺻل ﻧﺗﺎﯾﺞ ﮐم ﯾﺎ زﯾﺎد ﺷود ‪ .‬اﯾن ﺧطﺎ اﻏﻠب ﺑﮫ وﺳﯾﻠﮫ اﻧﺳﺎن ﺻورت ﻣﯽ‬
‫ﮔﯾرد ‪ .‬ﻣﺛﻼ اﮔر ﻣﻘداری از رﺳوب زﻣﺎن وزن ﮐردن از ﺑﯾن ﺑرود ‪ ،‬ﻧﺗﺎﯾﺞ ﺑﮫ دﺳت آﻣده از‬
‫ﺗﺟزﯾﮫ ﻋدد ﮐﻣﯽ ﺧواھد ﺑود ‪ .‬ﺗﻣﺎس اﻧﮕﺷﺗﺎن ﺑﺎ ﺑطری ﺗوزﯾن ﺑﻌد از اﻧدازه ﮔﯾری ﺟرم آن‬
‫ﺑﺎﻋث ﺧواﻧدن ﯾﮏ ﺟرم ﺑﯾﺷﺗری ﺑرای ﯾﮏ ﺟﺎﻣد وزن ﺷده در ﺑطری آﻟوده ﻧﻣﯽ ﺷود ‪ .‬ﺧطﺎی‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﺑزرگ ﺑﮫ ﻧﺗﺎﯾﺞ دور اﻓﺗﺎده ای ﻣﻧﺟر ﻣﯽ ﮔردد ‪ ،‬ﻧﺗﺎﯾﺟﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻧظر ﻣﯾرﺳد ﺗﻔﺎوت ﻗﺎﺑل ﺗوﺟﮭﯽ‬
‫ﺑﺎ ﺳﺎﯾر داده ھﺎ در ﯾﮏ ﻣﺟﻣوﻋﮫ از اﻧدازه ﮔﯾری ھﺎی ﺗﮑراری دارﻧد ‪ .‬ھﯾﭻ اﺛری از ﺧطﺎ‬
‫ھﺎی ﺑزرگ در اﺷﮑﺎل ‪ ١-۵‬و ‪ ٣-۵‬دﯾده ﻧﻣﯽ ﺷود ‪ .‬اﮔر ﯾﮑﯽ از ﻧﺗﺎﯾﺞ اراﺋﮫ ﺷده در ﺷﮑل ‪-۵‬‬
‫‪ ١‬ﺑراﺑر ﺑﺎ ﻣﺛﻼ ‪ ٢١ ٢ ppm‬آھن ﺑﺎﺷد ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗواﻧد ﯾﮏ دور اﻓﺗﺎده ﺑﺎﺷد ‪.‬‬
‫ﻣﯽ ﺗوان ﺑﺎ آزﻣون ھﺎی ﻣﺧﺗﻠف آﻣﺎری ﺗﻌﯾﯾن ﮐرد ﮐﮫ ﻧﺗﯾﺟﮫ دوراﻓﺗﺎده اﺳت ﯾﺎ ﻧﮫ ) ﺑﮫ ﺑﺧش ‪٧‬‬
‫د رﺟوع ﮐﻧﯾد(‬

‫‪۵‬ب ﺧطﺎھﺎی ﺳﯾﺳﺗﻣﺎﺗﯾﮏ‬

‫ﺧطﺎھﺎی ﺳﯾﺳﺗﻣﺎﺗﯾﮏ ﯾﮏ ﻣﻘدار ﻣﻌﯾن دارﻧد ﮐﮫ دﻟﯾل ﺑﮫ وﺟود آﻣدﻧﺷﺎن ﻣﺷﺧص اﺳت و ﻣﻘدار‬
‫آن ھﺎ در اﻧدازه ﮔﯾری ھﺎی ھﻣﺗﺎ ﮐﮫ ﺑﺎ ﯾﮏ روش ﺑﮫ دﺳت آﻣده ﺑﺎﺷﻧد ‪ ،‬ﯾﮑﺳﺎن اﺳت ‪.‬‬
‫ﺧطﺎھﺎی ﺳﯾﺳﺗﻣﺎﺗﯾﮏ در ﻧﺗﺎﯾﺞ اﻧدازه ﮔﯾری ھﺎ ﺑﺎﻋث ﺑﯾﺎس )ﺑﺎﯾﺎس ‪ ( bias ،‬ﻣﯽ ﺷوﻧد ‪.‬‬
‫ﺗوﺟﮫ ﮐﻧﯾد ﮐﮫ ﺑﯾﺎس ھﻣﮫ داده ھﺎ در ﯾﮏ ﻣﺟﻣوﻋﮫ را ﺑﮫ طور ﯾﮑﺳﺎن ﺗﺣت ﺗﺎﺛﯾر ﻗرار ﻣﯽ دھد‬
‫و دارای ﯾﮏ ﻋﻼﻣت اﺳت ‪.‬‬

‫‪۵‬ب ‪ ١‬ﻣﻧﺎﺑﻊ اﯾﺟﺎد ﺧطﺎی ﺳﯾﺳﺗﻣﺎﺗﯾﮏ‬

‫ﺳﮫ ﻧوع ﺧطﺎی ﺳﯾﺳﺗﻣﺎﺗﯾﮏ وﺟود دارد ‪:‬‬
‫‪ -١‬ﺧطﺎھﺎی دﺳﺗﮕﺎھﯽ در اﺛر رﻓﺗﺎر ﻏﯾر اﯾده آل دﺳﺗﮕﺎه ﮐﮫ ﺣﺎﺻل درﺟﮫ ﺑﻧدی ﻏﻠط ﯾﺎ‬
‫اﺳﺗﻔﺎده در ﺷراﯾط ﻧﺎ ﺻﺣﯾﺢ اﺳت ‪ ،‬ﺻورت ﻣﯽ ﮔﯾرد ‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﺧطﺎھﺎی روش در اﺛر رﻓﺗﺎر ﻏﯾر اﯾده آل ﺷﯾﻣﯾﺎﯾﯽ ﯾﺎ ﻓﯾزﯾﮑﯽ ﺳﯾﺳﺗم ھﺎی ﺗﺟزﯾﮫ ای‬
‫ﺣﺎﺻل ﻣﯽ ﺷود ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺣطﺎھﺎی ﺷﺧﺻﯽ در اﺛر ﺳﮭل اﻧﮕﺎری ‪ ،‬ﺑﯽ دﻗﺗﯽ و ﻣﺣدودﯾت ھﺎی ﺷﺧﺻﯽ ﻓرد‬
‫آزﻣﺎﯾش ﮐﻧﻧده ﺑروز ﻣﯽ ﮐﻧد ‪.‬‬

‫ﺧطﺎھﺎی دﺳﺗﮕﺎه‬
‫ھﻣﮫ ی وﺳﺎﯾل اﻧدازه ﮔﯾری ﻣﻧﺷﺎء ﺑﺎﻟﻘوه ﺧطﺎی ﺳﯾﺳﺗﻣﺎﺗﯾﮏ اﻧد ‪ .‬ﻣﺛﻼ ﻣﻣﮑن اﺳت ﭘﯾﭘت ھﺎ ‪،‬‬
‫ﺑورت ھﺎ ‪ ،‬و ﺑﺎﻟن ھﺎی ﺣﺟم ﺳﻧﺟﯽ ﺣﺟم ھﺎﯾﯽ داﺷﺗﮫ ﺑﺎﺷﻧد ﮐﮫ ﺑﺎ ﻣﻘﺎدﯾر درج ﺷده آن ھﺎ ﮐﻣﯽ‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﻣﺗﻔﺎوت ﺑﺎﺷﻧد ‪ .‬اﯾن ﺗﻔﺎوت ھﺎ از اﺳﺗﻔﺎده از ﺷﯾﺷﮫ ھﺎ در دﻣﺎﯾﯽ ﻣﺗﻔﺎوت ﺑﺎ دﻣﺎی درﺟﮫ ﺑﻧدی‬
‫آن ھﺎ ‪ ،‬ﮐﺞ ﺷدن دﯾواره ی ظرف ﺑﮫ ﺧﺎطر ﮔرﻣﺎ دادن ﺑﮫ ھﻧﮕﺎم ﺧﺷﮏ ﮐردن ‪ ،‬از ﺧطﺎ در‬
‫درﺟﮫ ﺑﻧدی اوﻟﯾﮫ ظروف ‪ ،‬و ﯾﺎ ﺑﮫ دﻟﯾل آﻟودﮔﯽ ﺳطوح داﺧﻠﯽ ظروف اﯾﺟﺎد ﺷوﻧد ‪.‬‬
‫ﮐﺎﻟﯾﺑراﺳﯾون ﺑﺳﯾﺎری از ﺧطﺎ ھﺎی اﯾن ﻧوﻋﯽ را ﺧذف ﻣﯽ ﮐﻧد ‪.‬‬
‫دﺳﺗﮕﺎه ھﺎی اﻟﮑﺗروﻧﯾﮑﯽ در ﻣﻌرض ﺧطﺎھﺎی ﺳﯾﺳﺗﻣﺎﺗﯾﮏ دﺳﺗﮕﺎھﯽ ﻗرار دارﻧد ‪ .‬اﯾن ﺧطﺎ‬
‫ھﺎ ﻣﯽ ﺗواﻧﻧد ﻣﻧﺎﺑﻊ ﻣﺧﺗﻠﻔﯽ داﺷﺗﮫ ﺑﺎﺷﻧد ‪ .‬ﺑرای ﻣﺛﺎل ‪ ،‬ﮐﺎھش ﺗدرﯾﺟﯽ وﻟﺗﺎژ در طﯽ اﺳﺗﻔﺎده‬
‫از دﺳﺗﮕﺎه ﺗﺎﻣﯾن ﮐﻧﻧده ﻧﯾرو ﮐﮫ ﺑﺎ ﺑﺎطری ﮐﺎر ﻣﯽ ﮐﻧد ‪ ،‬ﺑﺎﻋث ﭘﯾداﯾش ﺧطﺎ ﻣﯽ ﺷود ‪ .‬در‬
‫ﻣواردی ﮐﮫ دﺳﺗﮕﺎه ھﺎ ﺑﮫ طور ﻣرﺗب درﺟﮫ ﺑﻧدی ﻧﺷوﻧد ﯾﺎ ﺑﮫ ﺷﮑل ﻧﺎدرﺳت درﺟﮫ ﺑﻧدی‬
‫ﺷوﻧد ‪ ،‬ﺧطﺎ ﭘدﯾدار ﻣﯽ ﮔردد ‪ .‬آزﻣﺎﯾش ﮔر ھم ﻣﻣﮑن اﺳت دﺳﺗﮕﺎھﯽ را در ﺷراﯾطﯽ اﺳﺗﻔﺎده‬
‫ﮐﻧد ﮐﮫ ﺧطﺎ ﻗﺎﺑل ﺗوﺟﮫ ﺑﺎﺷد ‪ .‬ﻣﺛﻼ ‪ pH ،‬ﺳﻧﺟﯽ ﮐﮫ در ﻣﺣﯾط ﺷدﯾدا اﺳﯾدی اﺳﺗﻔﺎده ﺷود ﺑر‬
‫طﺑﻖ ﻣﺑﺣﺛﯽ در ﻓﺻل ‪ ، ٢٠‬ﻣﯽ ﺗواﻧد ﺧطﺎی اﺳﯾدی داﺷﺗﮫ ﺑﺎﺷد ‪ .‬ﺗﻐﯾﯾرات دﻣﺎ ﺑﺎﻋث ﺗﻐﯾﯾراﺗﯽ‬
‫در ﺳﯾﺳﺗم ھﺎی اﻟﮑﺗروﻧﯾﮑﯽ ﻣﯽ ﺷود ‪ ،‬ﮐﮫ ﻣﯽ ﺗواﻧد ﻣوﺟب ﺧطﺎ ﮔردد ‪ .‬ﺑرﺧﯽ دﺳﺗﮕﺎه ھﺎ‬
‫ﺗﺣت ﺗﺎﺛﯾر ﭘﺎرازﯾت ﺣﺎﺻل از ﺟرﯾﺎن ﻣﺗﻧﺎوب )‪ (ac‬ﺧطوط ﻧﯾرو ﻗرار ﻣﯽ ﮔﯾرﻧد و اﯾن ﻧوع‬
‫ﭘﺎرازﯾت ﻣﯽ ﺗواﻧد ﺑر دﻗت و ﺻﺣت اﺛر ﮔذار ﺑﺎﺷد ‪ .‬در ﺑﯾﺷﺗر ﻣوارد ‪ ،‬اﯾن ﻧوع ﺧطﺎ ھﺎ ﻗﺎﺑل‬
‫ﺗﺷﺧﯾص و ﻗﺎﺑل ﺗﺻﺣﯾﺢ اﻧد ‪.‬‬

‫ﺧطﺎی روش‬
‫اﻏﻠب رﻓﺗﺎر ﻏﯾر اﯾده آل ﺷﯾﻣﯾﺎﯾﯽ ﯾﺎ ﻓﯾزﯾﮑﯽ واﮐﻧش دھﻧده ھﺎ و واﮐﻧش ھﺎﯾﯽ ﮐﮫ ﺗﺟزﯾﮫ ﺑر‬
‫ﭘﺎﯾﮫ آن اﻧﺟﺎم ﻣﯽ ﺷود ‪ ،‬ﺳﺑب ﺧطﺎی ﺳﯾﺳﺗﻣﺎﺗﯾﮏ روش ﻣﯽ ﮔردد ‪ .‬ﻣﻧﺎﺑﻊ اﯾن رﻓﺗﺎر ﻏﯾر اﯾده‬
‫آل ﻋﺑﺎرت اﻧد از ‪ :‬ﮐﻧدی ﺑرﺧﯽ واﮐﻧش ھﺎ ‪ ،‬ﮐﺎﻣل اﻧﺟﺎم ﻧﺷدن ﺗﻌدادی دﯾﮕر ‪ ،‬ﻧﺎﭘﺎﯾداری‬
‫ﺑﻌﺿﯽ ﮔوﻧﮫ ھﺎ ‪ ،‬ﻧﺎوﯾژه ﺑودن ﺑﯾﺷﺗر واﮐﻧش دھﻧده ھﺎ و اﻧﺟﺎم اﺣﺗﻣﺎﻟﯽ واﮐﻧش ھﺎی ﺟﺎﻧﺑﯽ ﮐﮫ‬
‫ﺑﺎ ﻓرآﯾﻧد اﻧدازه ﮔﯾری ﺗداﺧل ﻣﯽ ﮐﻧﻧد ‪ .‬ﻣﺛﻼ ‪ ،‬ﯾﮏ ﺧطﺎی روش ﮐﮫ ﻣﻌﻣوﻻ در ﺗﺟزﯾﮫ ﺣﺟﻣﯽ‬
‫روی ﻣﯽ دھد ‪ ،‬ﺑﮫ ﻣﻘدار اﺿﺎﻓﯽ واﮐﻧش دھﻧده ای ﻣرﺑوط اﺳت ﮐﮫ ﺑرای ﺗﻐﯾﯾر رﻧﮓ‬
‫ﺷﻧﺎﺳﺎﮔر ﮐﮫ ﮐﺎﻣل ﺷدن واﮐﻧش را ﻧﺷﺎن ﻣﯽ دھد ‪ ،‬ﻣورد ﻧﯾﺎز اﺳت ‪ .‬ﺑﻧﺎﺑراﯾن ﺻﺣت ﯾﮏ‬
‫ﭼﻧﯾن ﺗﺟزﯾﮫ ای در اﺛر ﻋواﻣﻠﯽ ﮐﮫ اﻣﮑﺎن ﺗﯾﺗراﺳﯾون را ﻓراھم ﻣﯽ آورﻧد ‪ ،‬ﻣﺣدود ﻣﯽ ﺷود ‪.‬‬
‫ﻣﺛﺎل دﯾﮕری از ﺧطﺎ ھﺎی روش ﺗوﺳط داده ھﺎی ﺷﮑل ‪ ٣-۵‬اراﺋﮫ ﺷده اﺳت ﮐﮫ در آن ﻧﺗﺎﯾﺞ‬
‫ﺗﺟزﯾﮫ ﮔر ھﺎی ‪ ٣‬و ‪ ۴‬ﯾﮏ ﺑﯾﺎس ﻣﻧﻔﯽ را ﻧﺷﺎن ﻣﯽ دھﻧد ﮐﮫ ﻣﯽ ﺗوان آن را ﺑﮫ طﺑﯾﻌت‬
‫ﺷﯾﻣﯾﺎﯾﯽ ﻧﻣوﻧﮫ ‪ ،‬ﯾﻌﻧﯽ ﻧﯾﮑوﺗﯾﻧﯾﮏ اﺳﯾد ﻣرﺑوط داﻧﺳت ‪ .‬روش ﻣورد اﺳﺗﻔﺎده ﺷﺎﻣل ﺗﺟزﯾﮫ‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﻧﻣوﻧﮫ ھﺎی آﻟﯽ در ﺳوﻟﻔورﯾﮏ اﺳﯾد ﮔرم و ﻏﻠﯾظ اﺳت ﮐﮫ ﻧﯾﺗروژن ﻣوﺟود در ﻧﻣوﻧﮫ را ﺑﮫ‬
‫آﻣوﻧﯾم ﺳوﻟﻔﺎت ﺗﺑدﯾل ﻣﯽ ﮐﻧد ‪ .‬اﻏﻠب ﯾﮏ ﮐﺎﺗﺎﻟﯾزﮔر ﻧﯾز ‪،‬ﻣﺎﻧﻧد ﻣرﮐورﯾﮏ اﺳﯾد ﺑﺎ ﻧﻣﮑﯽ از‬
‫ﺳﻠﻧﯾم ﯾﺎ ﻣس را ﺟﮭت اﻓزاﯾش ﺳرﻋت ﺗﺟزﯾﮫ ﺑﮫ ﻣﺣﯾط ﻣﯽ اﻓزاﯾﻧد ‪ .‬ﺳﭘس ﻣﻘدار آﻣوﻧﯾﺎک در‬
‫آﻣوﻧﯾﻣﺳوﻟﻔﺎت اﻧدازه ﮔﯾری ﺷده را ﺗﻌﯾﯾن ﻣﯽ ﮐﻧﻧد ‪ .‬ﺗﺟرﺑﮫ ﻧﺷﺎن داده ﮐﮫ ﺗرﮐﯾﺑﺎﺗﯽ ﻣﺎﻧﻧد‬
‫ﻧﯾﮑوﺗﯾﻧﯾﮏ اﺳﯾد ﮐﮫ ﺣﻠﻘﮫ ی ﭘﯾرﯾدﯾن دارﻧد ‪ ،‬در اﺛر ﺳوﻟﻔورﯾﮏ اﺳﯾد ﮐﺎﻣﻼ ﺗﺟزﯾﮫ ﻧﻣﯽ ﮔردﻧد‬
‫‪ .‬ﺑرای ﭼﻧﯾن ﻣوادی از ﭘﺗﺎﺳﯾم ﺳوﻟﻔﺎت اﺳﺗﻔﺎده ﻣﯽ ﺷود ﺗﺎ دﻣﺎی ﺟوش اﻓزاﯾش ﯾﺎﺑد ‪ .‬ﻧﻣوﻧﮫ‬
‫ھﺎی ﺣﺎوی ﭘﯾوﻧد ھﺎی ‪ N_O‬ﯾﺎ ‪ N_N‬را ﺑﺎﯾد اﺑﺗدا ﺗﺣت ﺷراﯾط ﮐﺎھﻧده ﻗرار داد ‪ .‬ﺑدون‬
‫اﻧﺟﺎم اﻗداﻣﺎت اﺣﺗﯾﺎطﯽ ‪ ،‬ﻧﺗﺎﯾﺞ ﭘﺎﯾﯾﻧﯽ ﺑﮫ دﺳت ﺧواھد آﻣد ‪ .‬ﺑﮫ اﺣﺗﻣﺎل ﺧﯾﻠﯽ زﯾﺎد ﺧطﺎ ھﺎی‬
‫ﻣﻧﻔﯽ )‪ ( 3-xt‬و )‪ ، ( 4-xt‬در ﺷﮑل ‪ ٣-۵‬ﺧطﺎھﺎی ﺳﯾﺳﺗﻣﺎﺗﯾﮑﯽ اﻧد ﮐﮫ ﻣﯽ ﺗوان آن ھﺎ را ﺑﮫ‬
‫ﺗﺟزﯾﮫ ﻧﺎﻗص ﻧﻣوﻧﮫ ھﺎ ﻣرﺑوط داﻧﺳت ‪.‬‬
‫ﻣﻌﻣوﻻ ﺗﺷﺧﯾص ﺧطﺎ ھﺎﯾﯽ ﮐﮫ ذاﺗﺎ ﺑﮫ روش ﻣرﺑوطﻧد ‪ ،‬ﻣﺷﮑل اﺳت و ﺑﻧﺎﺑراﯾن ﺟدی ﺗرﯾن‬
‫ﻧوع ﺧطﺎ ﻧﺳﺑت ﺑﮫ ﺳﮫ ﻧوع ﺧطﺎی ﺳﯾﺳﺗﻣﺎﺗﯾﮏ اﻧد ‪.‬‬

‫ﺧطﺎ ھﺎی ﺷﺧﺻﯽ‬

‫ﺑﺳﯾﺎری از اﻧدازه ﮔﯾری ھﺎ ﻧﯾﺎز ﺑﮫ ﻗﺿﺎوت ﺷﺧص آزﻣﺎﯾش ﮐﻧﻧده دارد ‪ .‬ﻣﺛﺎل ھﺎﯾﯽ در اﯾن‬
‫زﻣﯾﻧﮫ ﺷﺎﻣل ﺑرآورد ﻣﺣل ﻋﻘرﺑﮫ ﺑﯾن دو ﺗﻘﺳﯾم ﺑﻧدی ‪ ،‬رﻧﮓ ﻣﺣﻠول در ﻧﻘطﮫ ی ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﯾﮏ‬
‫ﺗﯾﺗراﺳﯾون و ﯾﺎ ﺳطﺢ ﻣﺎﯾﻊ ﻧﺳﺑت ﺑﮫ ﺧط ﻣدرج ﭘﯾﭘت ﯾﺎ ﺑورت اﺳت )ﺷﮑل ‪ (۵-۶‬اﻏﻠب اﯾن‬
‫ﻧوع ﻗﺿﺎوت ھﺎ در ﻣﻌرض ﺧطﺎ ھﺎی ﺳﯾﺳﺗﻣﺎﺗﯾﮏ ﻏﯾر ﺟﮭت دار ﻗرار دارﻧد ‪ .‬ﻣﺛﻼ ﻣﻣﮑن‬
‫اﺳت ﺷﺧﺻﯽ ھﻣواره ﻋﻘرﺑﮫ را ﺑﺎﻻﺗر ﺑﺑﯾﻧد ﯾﺎ ﺷﺧص دﯾﮕری در ﻓﻌﺎل ﮐردن زﻣﺎن ﮔﯾر ﮐﻧد‬
‫ﺑﺎﺷد و ﺳوﻣﯽ ﻣﻣﮑن اﺳت ﻧﺳﺑت ﺑﮫ ﺗﻐﯾﯾر رﻧﮓ ﺧﯾﻠﯽ ﺣﺳﺎس ﻧﺑﺎﺷد ‪ .‬ﺗﺟزﯾﮫ ﮔری ﮐﮫ ﻧﺳﺑت‬
‫ﺑﮫ رﻧﮓ ﺣﺳﺎس ﻧﯾﺳت ‪ ،‬ﻣﻣﮑن اﺳت در ﺗﺟزﯾﮫ ﺣﺟﻣﯽ از واﮐﻧش ﮔر ﺑﮫ ﻣﻘدار اﺿﺎﻓﯽ‬
‫ﻣﺻرف ﮐﻧد ‪ .‬روش ھﺎی ﺗﺟزﯾﮫ ای ﺑﺎﯾد ﺑﮫ ﺷﮑﻠﯽ ﺗﻧظﯾم ﮔردﻧد ﮐﮫ ھر ﻧوع ﮐﺎﺳﺗﯽ ﻓﯾزﯾﮑﯽ‬
‫ﺷﺧص ﺗﺟزﯾﮫ ﮔر ﺧطﺎی ﻧﺎﭼﯾزی را ﺑﮫ ھﻣراه داﺷﺗﮫ ﺑﺎﺷد ‪.‬‬
‫ﯾﮏ ﻣﻧﺑﻊ ﻋﺎم ﺧطﺎی ﺷﺧﺻﯽ ‪ ،‬ﺗﻌﺻب ﯾﺎ ﺑﯾﺎس اﺳت ‪ .‬اﮐﺛر ﻣﺎ ‪ ،‬ھر ﻗدر ھم ﺻﺎدق ﺑﺎﺷﯾم ‪،‬‬
‫اﯾن ﻣﯾل ﺑﺎطﻧﯽ را دارﯾم ﮐﮫ ﻣﻘدار درﺟﺎت را در ﺟﮭﺗﯽ ﮐﮫ ﻣوﺟب ارﺗﻘﺎی دﻗت در ﯾﮏ‬
‫ﻣﺟﻣوﻋﮫ ﻣﯾﺷود ﺑﺧواﻧﯾم ‪.‬ﯾﺎ اﯾن ﮐﮫ ذھﻧﯾﺗﯽ از ﻣﻘدار ﺣﻘﯾﻘﯽ در ﯾﮏ اﻧدازه ﮔﯾری داﺷﺗﮫ ﺑﺎﺷﯾم ‪.‬‬
‫ﺑﻧﺎﺑراﯾن ‪ ،‬ﻧﺎ ﺧود آﮔﺎه ﻣوﺟب ﻣﯽ ﺷوﯾم ﺗﺎ ﻧﺗﺎﯾﺞ ﺑﮫ اﯾن ﻣﻘدار ﻧزدﯾﮏ ﮔردﻧد ‪ .‬ﻣﻧﺑﻊ دﯾﮕر‬
‫ﺧطﺎی ﺷﺧﺻﯽ ﻋﺑﺎرت از ﺑﯾﺎس ﻋددی اﺳت ﮐﮫ ﺷﺧﺻﯽ ﺑﮫ ﺷﺧص دﯾﮕر ﺑﺳﯾﺎر ﻣﺗﻔﺎوت اﺳت‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫‪ .‬ﺑﯾﺷﺗرﯾن ﺑﯾﺎس ﻋددی در ﺑرآورد ﻣوﻗﻌﯾت ﻋﻘرﺑﮫ در ﯾﮏ ﻣﻘﯾﺎس ‪ ،‬ﻋﺑﺎرت از ﻣﯾل ﺗرﺟﯾﮭﯽ‬
‫ﺑﮫ ارﻗﺎم ﺻﻔر و ﭘﻧﺞ اﺳت ‪ .‬ﺿﻣﻧﺎ ﮔراﯾش ﺑﮫ ارﻗﺎم ﮐوﭼﮏ در ﻣﻘﺎﯾﺳﮫ ﺑﺎ ارﻗﺎم ﺑزرگ و ارﻗﺎم‬
‫زوج ﻧﺳﺑت ﺑﮫ ارﻗﺎم ﻓرد ﻧﯾز ﻧﺳﺑﺗﺎ ﻣﻌﻣول اﺳت ‪.‬‬

‫‪۵‬ب – ‪ ٢‬اﺛر ﺧطﺎھﺎی ﺳﯾﺳﺗﻣﺎﺗﯾﮏ ﺑر ﻧﺗﺎﯾﺞ ﺗﺟزﯾﮫ ای‬

‫ﺧطﺎ ھﺎی ﺳﯾﺳﺗﻣﺎﺗﯾﮏ ﻣﻣﮑن اﺳت ﺛﺎﺑت ﯾﺎ ﻣﺗﻧﺎﺳب ﺑﺎﺷﻧد ‪ .‬ﺑزرﮔﯽ ﺧطﺎی ﺛﺎﺑت اﺻوﻻ ﺑﺎ‬
‫ﺗﻐﯾﯾر ﮐﻣﯾت ﻣورد اﻧدازه ﮔﯾری ﺛﺎﺑت ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽ ﻣﺎﻧد ‪.‬در ﻣورد ﺧطﺎھﺎی ﺛﺎﺑت ‪ ،‬ﻣﻘدار ﺧطﺎھﺎی‬
‫ﻣطﻠﻖ ﺑﺎ در ﻧظر ﮔرﻓﺗن اﻧدازه ی ﻧﻣوﻧﮫ ﺛﺎﺑت ﻣﯽ ﻣﺎﻧد ‪ ،‬اﻣﺎ ﺧطﺎی ﻧﺳﺑﯽ ﺑﺎ ﺗﻐﯾﯾر ﻣﻘدار ﻧﻣوﻧﮫ‬
‫ﺗﻐﯾﯾر ﻣﯽ ﮐﻧد ‪ .‬ﺧطﺎ ھﺎی ﻣﺗﻧﺎﺳب ﺑر ﭘﺎﯾﮫ ی ﻣﻘدار ﻧﻣوﻧﮫ ی اﻧﺗﺧﺎب ﺷده ﺑرای ﺗﺟزﯾﮫ ‪ ،‬ﮐم ﯾﺎ‬
‫زﯾﺎد ﻣﯽ ﺷود ‪ .‬ﺑرای ﺧطﺎ ھﺎی ﻣﺗﻧﺎﺳب ‪ ،‬ﻣﻘدار ﺧطﺎی ﻣطﻠﻖ ﺑﺎ اﻧدازه ی ﻧﻣوﻧﮫ ﺗﻐﯾﯾر ﻣﯽ‬
‫ﮐﻧد ‪ ،‬اﻣﺎ ﺧطﺎی ﻧﺳﺑﯽ ﺑﺎ ﺗﻐﯾﯾر اﻧدازه ی ﻧﻣوﻧﮫ ﺛﺎﺑت ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽ ﻣﺎﻧد ‪.‬‬

‫ﺧطﺎ ھﺎی ﺛﺎﺑت‬

‫اﺛر ﺧطﺎی ﺛﺎﺑت ﺑﺎ ﮐوﭼﮏ ﺗر ﺷدن ﻣﯾزان ﮐﻣﯾت ﻣورد اﻧدازه ﮔﯾری ‪ ،‬ﺟدی ﺗر ﻣﯽ ﺷود ‪ .‬اﺛر‬
‫از دﺳت رﻓﺗن رﺳوب در اﺛر اﻧﺣﻼل ﭘذﯾری ﺑر ﻧﺗﺎﯾﺞ ﯾﮏ ﺗﺟزﯾﮫ ی وزﻧﯽ در ﺷﮑل ‪٢-۵‬‬
‫ﻧﺷﺎن داده ﺷده اﺳت ﮐﮫ اﯾن رﻓﺗﺎر را ﺗوﺿﯾﺢ ﻣﯽ دھد ‪.‬‬

‫ﻣﺛﺎل ‪٢-۵‬‬
‫ﻓرض ﮐﻧﯾد در اﺛر ﺷﺳت و ﺷوی رﺳوب ﺑﺎ ‪ ٢٠٠mL‬ﻣﺎﯾﻊ ﺷﺳت و ﺷو ‪ ،‬ﻣﻘدار ‪٠/۵ mg‬‬
‫آن ﺗﻠف ﺷود ‪ .‬اﮔر وزن رﺳوب ‪ 500mg‬ﺑﺎﺷد ‪ ،‬ﺧطﺎی ﻧﺳﺑﯽ ﻣرﺑوط ﺑﮫ اﺗﻼف در اﺛر‬
‫اﻧﺣﻼل ﭘذﯾری ﺑراﺑر ﺧواھد ﺑود ﺑﺎ ‪-(٠ ۵٠/۵٠٠) x ١٠٠% = -٠ ١% :‬‬
‫ھﻣﯾن ﻣﻘدار اﺗﻼف ﺑرای ‪۵٠ mg‬رﺳوب ﺑﮫ ﺧطﺎی ﻧﺳﺑﯽ ‪ -٠ ١%‬ﻣﻧﺟر ﻣﯽ ﮔردد ‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﻣﺛﺎل دﯾﮕری از ﺧطﺎی ﺛﺎﺑت ‪ ،‬واﮐن ﮔر اﺿﺎﻓﯽ ﻣورد ﻧﯾﺎز ﺑرای اﯾﺟﺎد ﺗﻐﯾﯾر رﻧﮓ طﯽ ﯾﮏ‬
‫ﺗﯾﺗراﺳﯾون اﺳت ‪ .‬در اﯾن ﺟﺎ ﻧﯾز ﺑﺎ ﮐﺎھش ﺣﺟم ﮐل ‪ ،‬ﺧطﺎی ﻧﺳﺑﯽ ﻣرﺑوطﮫ ﺟدی ﺗر ﻣﯽ ﺷود‬
‫‪ .‬ﯾﮑﯽ از راه ھﺎی ﮐﺎھش اﺛر ﺧطﺎی ﺛﺎﺑت ‪ ،‬اﻓزاﯾش ﺣﺟم ﻣﻘدار ﻧﻣوﻧﮫ ﺗﺎ ﺣدی اﺳت ﮐﮫ ﺧطﺎ‬
‫ﻗﺎﺑل ﺗﺣﻣل ﮔردد ‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﺧطﺎھﺎ در ﺗﺣﻠﯾل ھﺎی ﺷﯾﻣﯾﺎﯾﯽ‬

‫ﺑﻌﺿﯽ اوﻗﺎت‪ ،‬ﺧطﺎھﺎ ﻣﯽ ﺗواﻧﻧد ﺧطرﻧﺎک ﺑﺎﺷﻧد‪ ،‬ھﻣﭼﻧﺎﻧﮑﮫ اﯾن ﺗﺻوﯾر ﻣﻌروف‪ ،‬ﺗﺻﺎدف ﻗطﺎر‬
‫در اﯾﺳﺗﮕﺎه ﻣوﻧﺗﭘﺎرﻧﺳﯽ در ﭘﺎرﯾس را ﻧﺷﺎن ﻣﯽ دھد‪.‬ﯾﮏ ﻗطﺎر از ﮔراﻧوﯾل ﻓراﻧﺳﮫ در ‪ ٢٢‬اﮐﺗﺑر‬
‫‪ ،١٨٩۵‬ﺑﮫ ﻋﻠت از ﮐﺎر اﻓﺗﺎدن ﺗرﻣزھﺎ از رﯾل ﺧﺎرج ﺷده و از دﯾوار اﯾﺳﺗﮕﺎه ﺑﮫ ﺑﯾرون ﻣﻧﺣرف‬
‫ﺷد‪ .‬ﻟﮑوﻣوﺗﯾو ﻗطﺎر ﺗﺎ ‪ ٣٠‬ﻓوت وارد ﺧﯾﺎﺑﺎن ﺷد و ﺑﺎﻋث ﮐﺷﺗﮫ ﺷدن ﯾﮏ زن ﮔردﯾد‪ .‬ﺧوﺷﺑﺧﺗﺎﻧﮫ‪،‬‬
‫ھﯾﭻ ﻓردی در داﺧل ﻗطﺎر آﺳﯾب ﺟدی ﻧدﯾد‪ ،‬اﮔر ﭼﮫ ﻣﺳﺎﻓران دﭼﺎر ﺷوک وﺣﺷﺗﻧﺎﮐﯽ ﺷده ﺑودﻧد‪.‬‬
‫ﺧطﺎھﺎ در ﺗﺣﻠﯾل ھﺎی ﺷﯾﻣﯾﺎﯾﯽ ﺑﮫ ﻧدرت اﯾﻧﻘدر ﻓﺎﺟﻌﮫ ﺑﺎر ﻣﯽ ﺷوﻧد‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻣﮑن اﺳت ﮐﮫ اﺛراﺗﯽ ﺑﮫ‬
‫ھﻣﯾن ﻣراﺗب ﻓﺎﺟﻌﮫ ﺑﺎر داﺷﺗﮫ ﺑﺎﺷﻧد‪ .‬ﻧﺗﺎﯾﺞ ﺗﺣﻠﯾﻠﯽ اﻏﻠب در ﺗﺷﺧﯾص ﺑﯾﻣﺎری ھﺎ‪ ،‬ارزﯾﺎﺑﯽ ﺿﺎﯾﻌﺎت‬
‫و آﻟودﮔﯽ ھﺎی ﺧطرﻧﺎک‪ ،‬ﺣل ﺟراﺋم و ﮐﻧﺗرل ﮐﯾﻔﯾت ﻣﺣﺻوﻻت ﺻﻧﻌﺗﯽ اﺳﺗﻔﺎده ﻣﯽ ﺷوﻧد‪ .‬ﺧطﺎھﺎ‬
‫در اﯾن ﻧﺗﺎﯾﺞ‪ ،‬ﺗﺎﺛﯾرات ﻓردی و اﺟﺗﻣﺎﻋﯽ ﺟدی ﺧواھد ﺷد داﺷت‪ .‬اﯾن ﻓﺻل اﻧواع ﻣﺧﺗﻠف ﺧطﺎھﺎﯾﯽ‬
‫ﮐﮫ در ﺗﺣﻠﯾل ھﺎی ﺷﯾﻣﯾﺎﯾﯽ ﺑﺎ آﻧﮭﺎ ﻣواﺟﮫ ﻣﯽ ﺷوﯾم و روﺷﮭﺎی ﮐﺷف آﻧﮭﺎ را ﻣورد ﺑﺣث ﻗرار ﻣﯽ‬
‫دھد‪.‬‬

‫ھﻣواره اﻧدازه ﮔﯾری ﺑﺎ ﺧطﺎ و ﻋدم ﻗطﻌﯾت ﺗوام ﻣﯽ ﺑﺎﺷد‪ .‬ﻓﻘط ﻗﺳﻣت اﻧدﮐﯽ از اﯾن ﺧطﺎھﺎ ﺑﮫ ﻋﮭده‬
‫آزﻣﺎﯾش ﮐﻧﻧده ﻣﯽ ﺑﺎﺷد‪ .‬ﻣﻌﻣوﻻ‪ ،‬ﺑﯾﺷﺗر ﺧطﺎھﺎ ﻣﺣﺻول درﺟﮫ ﺑﻧدی ھﺎی ﻧﺎﻗص‪ ،‬اﺳﺗﺎﻧداردﺳﺎزی‬
‫ھﺎ‪ ،‬ﺗﻐﯾﯾرات ﺗﺻﺎدﻓﯽ و ﻋدم ﻗطﻌﯾت در ﻧﺗﺎﯾﺞ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻧد‪ .‬ﺑﻌﺿﯽ اوﻗﺎت درﺟﮫ ﺑﻧدی ھﺎ و‬
‫اﺳﺗﺎﻧدارﺳﺎزی ھﺎی ﻣﮑرر و ﺗﺣﻠﯾل ھﺎی ﻧﻣوﻧﮫ ھﺎی ﺷﻧﺎﺧﺗﮫ ﺷده ﺑرای ﮐم ﮐردن ﺧطﺎھﺎ اﺳﺗﻔﺎده ﻣﯽ‬
‫ﺷوﻧد‪ .‬ﺑﺎ اﯾن ﺣﺎل ﺧطﺎھﺎی اﻧدازه ﮔﯾری‪ ،‬ﺑﺧش ذاﺗﯽ دﻧﯾﺎی اﻧدازه ﮔﯾری ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻧد‪ .‬ﺑﮫ ھﻣﯾن دﻟﯾل‪،‬‬
‫ﻏﯾر ﻣﻣﮑن اﺳت ﮐﮫ ﺗﺣﻠﯾل ﺷﯾﻣﯾﺎﯾﯽ اﻧﺟﺎم دھﯾم ﮐﮫ در آن ھﯾﭻ ﮔوﻧﮫ ﺧطﺎ و ﻋدم ﻗطﻌﯾﺗﯽ وﺟود‬
‫ﻧداﺷﺗﮫ ﺑﺎﺷد‪ .‬ﻣﺎ ﻓﻘط ﻣﯽ ﺗواﻧﯾم ﺑﮫ ﺣداﻗل ﺳﺎزی ﺧطﺎھﺎ و ﺗﺧﻣﯾن اﻧدازه آﻧﮭﺎ ﺑﺎ درﺳﺗﯽ ﻗﺎﺑل ﻗﺑوﻟﯽ‬
‫اﻣﯾد داﺷﺗﮫ ﺑﺎﺷﯾم‪ .‬ﻣﺎ در اﯾن ﻓﺻل و دو ﻓﺻل آﯾﻧده طﺑﯾﻌت ﺧطﺎھﺎی آزﻣﺎﯾﺷﯽ و ﺗﺎﺛﯾر آﻧﮭﺎ ﺑر ﻧﺗﺎﯾﺞ‬
‫ﺗﺣﻠﯾل ھﺎی ﺷﯾﻣﯾﺎﯾﯽ را ﻣورد ﮐﺎوش ﻗرار ﻣﯽ دھﯾم‪.‬‬

‫ﺗﺎﺛﯾر ﺧطﺎھﺎ در داده ھﺎی ﺗﺣﻠﯾﻠﯽ در ﺷﮑل ‪ ۵-١‬ﻧﻣﺎﯾش داده ﺷده اﺳت‪ .‬اﯾن ﺗﺻوﯾر ﻧﺗﺎﯾﺞ ﺗﻌﯾﯾن‬
‫ﮐﻣﯽ)ﻣﻘداری( آھن را ﻧﺷﺎن ﻣﯽ دھد‪ ۶ .‬ﻗﺳﻣت ﺑراﺑر ﻣﺣﻠول ﻣﺎﯾﻊ ﺑﺎ ﻏﻠظت ‪ 20.00 ppm‬آھن در‬
‫ﺷراﯾطﯽ ﺑراﺑر ﺗﺟزﯾﮫ و ﺗﺣﻠﯾل ﺷده اﻧد‪ .‬ﺗوﺟﮫ داﺷﺗﮫ ﺑﺎﺷﯾد ﮐﮫ ﻣﺣدوده ﻧﺗﺎﯾﺞ از ﮐﻣﺗر از ‪19.4‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫‪ ppm‬ﺗﺎ ﺑﯾﺷﺗر از ‪ 20.3 ppm‬آھن ﻣﯽ ﺑﺎﺷد‪ .‬ﻣﯾﺎﻧﮕﯾن ﯾﺎ ﻣﺗوﺳط ﻣﻘدار ‪ x‬داده ھﺎ ‪19.78 ppm‬‬
‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷد‪ ،‬ﮐﮫ ﺑﮫ ﻋدد ‪ 19.8 ppm‬ﮔرد ﺷده اﺳت‪.‬‬

‫ھر اﻧدازه ﮔﯾری ﺗوﺳط ﺑﺳﯾﺎری ﻋدم ﻗطﻌﯾت ھﺎ ﮐﮫ ﭘراﮐﻧدﮔﯽ ﻧﺗﺎﯾﺟﯽ ﻣﺎﻧﻧد ﺷﮑل ‪ ۵-١‬را ﺗوﻟﯾد ﻣﯽ‬
‫ﮐﻧد‪،‬ﺗﺣت ﺗﺎﺛﯾر ﻗرار ﮔرﻓﺗﮫ اﺳت‪ .‬ﭼون ﻧﻣﯽ ﺗواﻧﯾم ﻋدم ﻗطﻌﯾت اﻧدازه ﮔﯾری را ﮐﺎﻣﻼ ﺣذف ﮐﻧﯾم‪،‬‬
‫داده ھﺎی اﻧدازه ﮔﯾری ﻓﻘط ﺗﺧﻣﯾﻧﯽ از ﻣﻘدار ﺣﻘﯾﻘﯽ را ﺑﮫ ﻣﺎ اراﺋﮫ ﻣﯽ دھﻧد‪ .‬ﺑﺎ اﯾن ﺣﺎل ﻣﯽ ﺗواﻧﯾم‬
‫اﻏﻠب اوﻗﺎت ﻣﻘدار اﺣﺗﻣﺎﻟﯽ ﺧطﺎ در اﻧدازه ﮔﯾری را ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻧﯾم‪ .‬ﺑﻧﺎﺑراﯾن اﯾن اﻣﮑﺎن ﭘذﯾر اﺳت‬
‫ﮐﮫ ﻣﺣدوده ای ﮐﮫ ﻣﻘدار ﺣﻘﯾﻘﯽ اﻧدازه ﮔرﻓﺗﮫ ﺷده در آن واﻗﻊ ﺷده اﺳت را ﻣﻌﯾن ﮐﻧﯾم‪.‬‬

‫اﮔرﭼﮫ ھﻣﯾﺷﮫ آﺳﺎن ﻧﯾﺳت ﮐﮫ ﻗﺎﺑﻠﯾت اطﻣﯾﻧﺎن داده ھﺎی آزﻣﺎﯾﺷﯽ را ﺗﺧﻣﯾن ﺑزﻧﯾم‪ ،‬ﻣﮭم اﺳت ﮐﮫ‬
‫ﻧﺗﺎﯾﺞ آزﻣﺎﯾﺷﮕﺎھﯽ را ﺟﻣﻊ آوری ﮐﻧﯾم‪ ،‬ﭼون داده ھﺎی ﻧﺎﻣﻌﻠوم ﺑﯽ ارزش ھﺳﺗﻧد‪ .‬از طرف دﯾﮕر‪،‬‬
‫اﮔر ﻣﺣدوده ﻋدم ﻗطﻌﯾت ﻣﺷﺧص ﺷده ﺑﺎﺷد‪ ،‬ﻧﺗﺎﯾﺟﯽ ﮐﮫ ﺻﺣﯾﺢ ﺑﮫ ﻧظر ﻧﻣﯽ رﺳﻧد‪ ،‬ﻣﻣﮑن اﺳت ﮐﮫ‬
‫ﻣﻘﺎدﯾر ﻗﺎﺑل ﺗوﺟﮭﯽ ﺑﺎﺷﻧد‪.‬‬

‫ﻣﺗﺎﺳﻔﺎﻧﮫ ھﯾﭻ روش ﻗﺎﺑل ﻗﺑول ﺳﺎده ای ﺑرای ﻣﺷﺧص ﮐردن ﻗﺎﺑﻠﯾت اطﻣﯾﻧﺎن داده ھﺎ ﺑﺎ ﻗطﻌﯾت‬
‫ﻣطﻠﻖ وﺟود ﻧدارد‪ .‬اﻏﻠب اوﻗﺎت‪ ،‬ﺗﺧﻣﯾن ﮐﯾﻔﯾت ﻧﺗﺎﯾﺞ آزﻣﺎﯾﺷﯽ ﺑﮫ اﻧدازه ﺟﻣﻊ آوری داده ھﺎ ﻧﯾﺎزﻣﻧد‬
‫ﺗﻼش اﺳت‪ .‬ﻗﺎﺑﻠﯾت اطﻣﯾﻧﺎن از ﭼﻧدﯾن طرﯾﻖ ﻗﺎﺑل ارزﯾﺎﺑﯽ اﺳت‪ .‬آزﻣﺎﯾﺷﺎﺗﯽ ﮐﮫ ﺑرای آﺷﮑﺎرﺳﺎزی‬
‫وﺟود ﺧطﺎھﺎ طرح ﺷده اﻧد‪ ،‬ﻣﯽ ﺗواﻧﻧد اﺟرا ﺷوﻧد‪ .‬اﺳﺗﺎﻧداردھﺎی ﺗرﮐﯾب ھﺎی ﺷﻧﺎﺧﺗﮫ ﺷده ﻣﯽ‬
‫ﺗواﻧﻧد ﺗﺣﻠﯾل ﺷوﻧد و ﻧﺗﺎﯾﺞ ﺑﺎ دﯾﮕر ﺗرﮐﯾب ھﺎی ﺷﻧﺎﺧﺗﮫ ﺷده ﻣﻘﺎﯾﺳﮫ ﺷوﻧد‪ .‬ﺻرف ﻣﻘداری وﻗت در‬
‫ﮐﺗﺎﺑﺧﺎﻧﮫ و ﻣﺷورت ﺑﺎ اﺳﺗﺎد ﺷﯾﻣﯽ ﻧﯾز ﻣﯽ ﺗواﻧد ﻣوﺛر واﻗﻊ ﺷود‪ .‬ﻣﻌﻣوﻻ اﺑزار درﺟﮫ ﺑﻧدی ﮐﯾﻔﯾت‬
‫داده ھﺎ را ارﺗﻘﺎ ﻣﯽ ﺑﺧﺷﻧد‪ .‬ﻧﮭﺎﯾﺗﺎ‪ ،‬آزﻣون ھﺎی آﻣﺎری ﻣﯽ ﺗواﻧﻧد ﺑر روی داده ھﺎ اﻋﻣﺎل ﻣﯽ ﺷوﻧد‪.‬‬
‫ﭼون ھﯾﭻ ﮐدام از ﮔزﯾﻧﮫ ھﺎی ﺑﺎﻻ ﮐﺎﻣل ﻧﯾﺳﺗﻧد‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺎﯾد ﻧﮭﺎﯾﺗﺎ ﺑر اﺣﺗﻣﺎل درﺳﺗﯽ ﻧﺗﺎﯾﺟﻣﺎن ﻗﺿﺎوت‬
‫ﮐﻧﯾم‪ .‬اﯾن داوری ھﺎ ﺑر اﺛر ﺗﺟرﺑﮫ ﺑﯾﺷﺗر ﻧﺎﮔوار و ﮐﻣﺗر ﺧوﺷﺑﯾﻧﺎﻧﮫ ﻣﯽ ﺷوﻧد‪ .‬اطﻣﯾﻧﺎن ﮐﯾﻔﯾت روش‬
‫ھﺎی ﺗﺣﻠﯾﻠﯽ و راه ھﺎی ﻣﻌﺗﺑر ﺳﺎزی و ﻧﺗﺎﯾﺞ ﮔزارش داده ﺷده در ﻗﺳﻣت ‪ 8D-3‬ﺑﯾﺷﺗر ﻣورد ﺑﺣث‬
‫ﻗرار ﻣﯽ ﮔﯾرﻧد‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﯾﮑﯽ از ﻧﺧﺳﺗﯾن ﺳواﻻت ﭘﯾش از ﺷروع ﺗﺣﻠﯾل اﯾن اﺳت ﮐﮫ ﺗﺎ ﭼﮫ ﻣﯾزان ﺧطﺎ را ﻣﯽ ﺗواﻧم در ﻧﺗﺎﯾﺞ‬
‫ﻧﺎدﯾده ﺑﮕﯾرم؟ اﻏﻠب اوﻗﺎت ﺟواب اﯾن ﺳوال‪ ،‬روش اﻧﺗﺧﺎﺑﯽ و زﻣﺎن ﮐﺎﻣل ﮐردن ﺗﺣﻠﯾل را ﻣﺷﺧص‬
‫ﻣﯽ ﮐﻧد‪ .‬ﺑرای ﻣﺛﺎل اﻏﻠب آزﻣﺎﯾﺷﺎﺗﯽ ﮐﮫ ﻣﺷﺧص ﻣﯽ ﮐﻧﻧد ﮐﮫ ﻏﻠظت ﺟﯾوه در ﻧﻣوﻧﮫ آب رودﺧﺎﻧﮫ‬
‫از ﺣد ﻣﻌﯾﻧﯽ ﺗﺟﺎوز ﮐرده اﺳت‪ ،‬ﺳرﯾﻌﺗر از آزﻣﺎﯾﺷﺎﺗﯽ ﮐﮫ ﻏﻠظت ﺧﺎﺻﯽ را ﺑﮫ طور ﺻﺣﯾﺢ‬
‫اﻧدازه ﮔﯾری ﻣﯽ ﮐﻧﻧد‪ ،‬اﻧﺟﺎم ﻣﯽ ﺷوﻧد‪ .‬ﻣﻣﮑن اﺳت‪ ،‬اﻓزاﯾش درﺳﺗﯽ ﺗﺎ ده ﺑراﺑر‪ ،‬ﺳﺎﻋﺗﮭﺎ ﯾﺎ ھﻔﺗﮫ ھﺎ‬
‫ﺑﺎ اﻧﺟﺎم ﮐﺎر ﺳﺧت طول ﺑﮑﺷد‪ .‬ھﯾﭻ ﮐﺳﯽ ﻧﻣﯽ ﺧواھد زﻣﺎﻧﯽ را ﺑرای ﺗوﻟﯾد داده ھﺎﯾﯽ ﺗﻠف ﮐﻧدﮐﮫ‬
‫ﺑﯾش از اﻧدازه ﻣورد اطﻣﯾﻧﺎن ھﺳﺗﻧد‪.‬‬

‫ﺧطﺎھﺎی ﻧﺳﺑﯽ‬

‫ﻋﻠت ﻣﻌﻣول ﺧطﺎھﺎی ﻧﺳﺑﯽ ﺣﺿور آﻻﯾﻧده دﺧﺎﻟت ﮐﻧﻧده در ﻧﻣوﻧﮫ ﻣﯽ ﺑﺎﺷد‪ .‬ﺑرای ﻣﺛﺎل روﺷﯽ ﮐﮫ‬
‫ﺑرای ﺗﺷﺧﯾص ﻣس اﺳﺗﻔﺎده ﻣﯽ ﺷود ﻣﺑﺗﻧﯽ ﺑر واﮐﻧش ﻣس ﺑﺎ ﯾد ﭘﺗﺎﺳﯾم ﻣﯽ ﺑﺎﺷد‪ .‬ﻣﻘدار ﯾون اﻧدازه‬
‫ﮔﯾری ﻣﯽ ﺷود و ﻧﺳﺑت ﺑﮫ ﻣﻘدار ﻣس ﻧﺳﺑﯽ ﻣﯾﺑﺎﺷد‪ .‬اﮔرﭼﮫ اﯾن ﻣراﺣل ﺑرای ﭘﯾﺷﮕﯾری ﺗداﺧل اﻧﺟﺎم‬
‫ﻣﯾﺷوﻧد‪ ،‬ﻧﺗﺎﯾﺞ ﺑﺎﻻ ﺑرای درﺻد ﻣس ﻣﺷﺎھده ﻣﯽ ﺷود ﭼون ﯾون ﺗوﻟﯾد ﺷده ﺗﺎﺑﻌﯽ از اﻧدازه ﻣس و‬
‫آھن در ﻧﻣوﻧﮫ ﺧواھد ﺑود‪ .‬اﻧدازه اﯾن ﺧطﺎ ﺗوﺳط ﮐﺳری از آﻟودﮔﯽ آھن درﺳت ﻣﯽ ﺷود‪ .‬ﮐﮫ ﻣﺳﺗﻘل‬
‫از اﻧدازه ﻧﻣوﻧﮫ ﻣﯽ ﺑﺎﺷد‪ .‬اﮔر اﻧدازه ﻧﻣوﻧﮫ دوﺑراﺑر ﺷود‪ ،‬ﻣﻘدار ﯾون ﺑدﺳت آﻣده ﺗوﺳط آھن و ﻣس‬
‫آﻟوده ﻧﯾز دو ﺑراﺑر ﻣﯽ ﺷود‪ .‬ﺑﻧﺎﺑراﯾن ﺑزرﮔﯽ درﺻد ﻣس از اﻧدازه ﻧﻣوﻧﮫ ﻣﺳﺗﻘل ﻣﯽ ﺑﺎﺷد‪.‬‬

‫ﮐﺷف ﺧطﺎھﺎی دﺳﺗﮕﺎه ھﺎی ﺳﯾﺳﺗﻣﺎﺗﯾﮏ و ﺷﺧﺻﯽ‬

‫ﺑﻌﺿﯽ از ﺧطﺎھﺎی دﺳﺗﮕﺎھﮭﺎی اﻧدازه ﮔﯾری ﻣﯽ ﺗواﻧﻧد ﺗوﺳط درﺟﮫ ﺑﻧدی ﯾﺎﻓت ﺷوﻧد و ﺗﺻﺣﯾﺢ‬
‫ﮔردﻧد‪ .‬درﺟﮫ ﺑﻧدی دوره ای اﺑزار ھﻣﯾﺷﮫ ﻣطﻠوب ﻣﯽ ﺑﺎﺷد ﭼون واﮐﻧش ﺑﺳﯾﺎری از اﺑزارھﺎ ﺑﺎ ﮔذر‬
‫زﻣﺎن ﺑﮫ ﻋﻠت ﻓرﺳﺎﯾش ﯾﺎ ﺑد رﻓﺗﺎری ﺗﻐﯾﯾر ﻣﯽ ﮐﻧد‪ .‬ﺑﺳﯾﺎری از ﺧطﺎھﺎی دﺳﺗﮕﺎه ھﺎی ﺳﯾﺳﺗﻣﺎﺗﯾﮏ‬
‫ﺷﺎﻣل ﺗداﺧل ﺑﺎ ﮔوﻧﮫ ھﺎی ﺣﺎﺿر در ﻧﻣوﻧﮫ واﮐﻧش ﺗﺣﻠﯾل را ﺗﺣت ﺗﺎﺛﯾر ﻗرار ﻣﯽ دھﻧد‪ .‬درﺟﮫ ﺑﻧدی‬
‫ﺳﺎده اﯾن ﺗﺎﺛﯾرات را ﺧﻧﺛﯽ ﻧﻣﯽ ﮐﻧد‪ .‬در ﻋوض روش ھﺎﯾﯽ ﮐﮫ در ﺑﺧش ‪ 8C-3‬ﺷرح داده ﺷده اﻧد‬
‫ﻣﯽ ﺗواﻧﻧد ھﻧﮕﺎم ﺗداﺧل اﯾن ﺗﺎﺛﯾرات اﺳﺗﻔﺎده ﺷوﻧد‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﺑﯾﺷﺗر ﺧطﺎھﺎی ﻓردی ﻣﯽ ﺗواﻧﻧد ﺗوﺳط ﻣراﻗﺑت و ﺧوﯾﺷﺗن داری ﺑﮫ ﺣداﻗل ﺑرﺳﻧد‪ .‬ﻋﺎدﺗﯽ ﺧوﺑﯽ‬
‫اﺳت اﮔر اﺑزارھﺎی ﺧواﻧدن‪ ،‬ﻓﻘره ھﺎی ﺛﺑت ﺷده در دﻓﺗر و ﻣﺣﺎﺳﺑﺎت را ھﻣﯾﺷﮫ ﺑررﺳﯽ ﮐﻧﯾم‪.‬‬
‫ﺧطﺎھﺎی ﻣﺣدودﯾت ھﺎی آزﻣﺎﯾش ﮐﻧﻧده ﻣﯽ ﺗواﻧﻧد ﺗوﺳط اﻧﺗﺧﺎب ﻣﺣﺗﺎطﺎﻧﮫ روش ھﺎی ﺗﺣﻠﯾل ﻣورد‬
‫اﺟﺗﻧﺎب ﻗرار ﮔﯾرﻧد‪.‬‬

‫ﮐﺷف ﺧطﺎھﺎی روش ﺳﯾﺳﺗﻣﺎﺗﯾﮏ‬

‫ﺑﺳﯾﺎر ﺳﺧت اﺳت ﮐﮫ ﺧطﺎھﺎی روش را ﮐﺷف ﮐﻧﯾم‪ .‬ﻣﻣﮑن اﺳت ﮐﮫ ﻣﺎ ﯾﮏ ﯾﺎ ﺑﯾش از ﯾﮏ ﻣرﺣﻠﮫ‬
‫از ﻣراﺣل زﯾر را ﺑرای ﺗﺷﺧﯾص و ﺗﻧظﯾم ﺧطﺎھﺎی روش ﺑﮫ ﮐﺎر ﮔﯾرﯾم‪.‬‬

‫ﺗﺣﻠﯾل ﻧﻣوﻧﮫ ھﺎی اﺳﺗﺎﻧدارد‬

‫ﺑﮭﺗرﯾن راه ﺑرای ﺗﺧﻣﯾن ﺧطﺎی روش ﺗوﺳط ﺗﺣﻠﯾل ﻣواد ﻣرﺟﻊ اﺳﺗﺎﻧدارد ﻣﯽ ﺑﺎﺷد‪ .‬اﯾن ﻣواد ﺷﺎﻣل‬
‫ﯾﮏ ﯾﺎ ﺑﯾش از ﯾﮏ ﺗﺣﻠﯾل در ﺳطوح ﻏﻠظت ﺷﻧﺎﺧﺗﮫ ﺷده ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻧد‪ .‬ﻣواد ﻣرﺟﻊ اﺳﺗﺎﻧدارد از ﭼﻧدﯾن‬
‫طرﯾﻖ ﺑدﺳت ﻣﯽ آﯾﻧد‪.‬‬

‫ﮔﺎھﯽ اوﻗﺎت ﻣواد اﺳﺗﺎﻧدارد ﺑرای ﺗرﮐﯾب اﺳﺗﻔﺎده ﻣﯽ ﺷوﻧد‪ .‬در اﯾﻧﺟﺎ ﻣﻘﺎدﯾر اﻧدازه ﮔﯾری ﺷده اﺟزا‬
‫ﺧﺎﻟص ﻣواد ﺗرﮐﯾب ﺷده اﻧد ﺗﺎ ﻧﻣوﻧﮫ ھﻣﮕﻧﯽ را ﺗوﻟﯾد ﮐﻧﻧد ﮐﮫ ﻣواد ﺗﺟزﯾﮫ ﺷده آن از ﻣﻘﺎدﯾر ﺗرﮐﯾب‬
‫ﺷده ﻗﺎﺑل ﺷﻧﺎﺳﺎﯾﯽ ﺑﺎﺷﻧد‪ .‬ھﻣﮫ ﻣواد ﺗﺟزﯾﮫ ﺷده ﺗرﮐﯾب ﻣواد اﺳﺗﺎﻧدارد ﺑﺎﯾد ﺑﺎ اﺟزا ﺳﺎزﻧده ﻧﻣوﻧﮫ‬
‫ﺗﻘرﯾب زده ﺷوﻧد‪ .‬ﺑﺎﯾد ﻣراﻗﺑت ﻓوق اﻟﻌﺎده ای ﺻورت ﮔﯾرد ﺗﺎ ﻣطﻣﺋن ﺷوﯾم ﮐﮫ ﻏﻠظت ﺗﺣﻠﯾل ﺑﮫ‬
‫دﻗت ﻣﻌﻠوم اﺳت‪ .‬ﻣﺗﺎﺳﻔﺎﻧﮫ ﯾﮏ اﺳﺗﺎﻧدارد ﺗرﮐﯾﺑﯽ ﻣﻣﮑن ﻧﯾﺳت ﺗداﺧل ھﺎی ﻏﯾر ﻣﻧﺗظره را آﺷﮑﺎر‬
‫ﮐﻧد ﺑﻧﺎﺑراﯾن درﺳﺗﯽ ﺗﺷﺧﯾص اﻣﮑﺎن ﭘذﯾر ﻧﯾﺳت‪ .‬ﺑﻧﺎﺑراﯾن اﯾن روش اﻏﻠب اوﻗﺎت ﻋﻣﻠﯽ ﻧﯾﺳت‪.‬‬

‫ﻣواد ﻣرﺟﻊ اﺳﺗﺎﻧدارد از ﻣراﮐز ﺻﻧﻌﺗﯽ و دوﻟﺗﯽ ﺧرﯾده ﻣﯽ ﺷوﻧد‪ .‬ﺑرای ﻣﺛﺎل ﻣوﺳﺳﮫ ﻣﻠﯽ‬
‫اﺳﺗﺎﻧدارد و ﺗﮑﻧوﻟوژی ﺑﯾش از ‪ ١٣٠٠‬ﻣﺎده ﻣرﺟﻊ اﺳﺗﺎﻧدارد از ﺟﻣﻠﮫ ﺳﻧﮓ‪ ،‬ﻣواد ﻣﻌدﻧﯽ‪ ،‬ﺗرﮐﯾﺑﺎت‬
‫ﮔﺎزی‪ ،‬ﺷﯾﺷﮫ‪ ،‬ﺗرﮐﯾﺑﺎت ھﯾدروﮐرﺑﻧﯽ‪ ،‬ﭘﻠﯾﻣر‪ ،‬ﮔردھﺎی ﺷﮭری آب ﺑﺎران و روب ھﺎی رودﺧﺎﻧﮫ را‬
‫ﭘﯾﺷﻧﮭﺎد ﻣﯽ دھد‪ .‬ﻏﻠظت اﯾن اﺟزا در اﯾن ﻣواد ﺗوﺳط ﯾﮑﯽ از اﯾن ﺳﮫ روش ﻣﺷﺧص ﺷده اﻧد‪(١).‬‬
‫ﺗوﺳط ﺗﺣﻠﯾل ﺑﺎ روش ﻣرﺟﻊ ﻣﻌﺗﺑر ﻗﺑﻠﯽ)‪ (٢‬ﺗوﺳط ﺗﺣﻠﯾل ﺑﺎ ﺑﯾش از ﯾﮏ روش اﻧدازه ﮔﯾری ﻗﺎﺑل‬
‫اطﻣﯾﻧﺎن و ﻣﺳﺗﻘل)‪ (٣‬ﺗوﺳط ﺗﺣﻠﯾل ﺻورت ﮔرﻓﺗﮫ ﺗوﺳط ﺷﺑﮑﮫ ای از آزﻣﺎﯾﺷﮕﺎھﮭﺎی ھﻣﮑﺎر ﮐﮫ‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﺻﻼﺣﯾت دارﻧد و ﮐﺎﻣﻼ در ﻣورد ﻣواد درک دارﻧد‪ .‬ﭼﻧدﯾن ﻣرﮐز ﺗﺎﻣﯾن ﺗﺟﺎری ﻧﯾز ﻣواد ﺗﺣﻠﯾل ﺷده‬
‫ﺑرای آزﻣون روﺷﮭﺎ ﭘﯾﺷﻧﮭﺎد ﻣﯽ ﮐﻧﻧد‪.‬اﻏﻠب اوﻗﺎت ﺗﺣﻠﯾل ﻣواد ﻣرﺟﻊ اﺳﺗﺎﻧدارد ﻧﺗﺎﯾﺟﯽ ﻣﯽ دھد ﮐﮫ‬
‫ﺑﺎ ﻣﻘدار ﭘذﯾرﻓﺗﮫ ﺷده ﻣﺗﻔﺎوت اﺳت‪.‬‬

‫ﺗﺣﻠﯾل ﻣﺳﺗﻘل‬

‫اﮔر ﻧﻣوﻧﮫ ھﺎی اﺳﺗﺎﻧدارد در دﺳﺗرس ﻧﺑﺎﺷﻧد‪ ،‬روش ﺗﺣﻠﯾﻠﯽ ﻗﺎﺑل اﻋﺗﻣﺎد و ﻣﺳﺗﻘل دوﻣﯽ ﺑﮫ ﻣوازات‬
‫روﺷﮭﺎی ارزﯾﺎﺑﯽ ﺷده ﻣورد اﺳﺗﻔﺎده ﻗرار ﻣﯽ ﮔﯾرﻧد‪ .‬روش ﻣﺳﺗﻘل ﺑﺎﯾد ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﮫ ﻣﻣﮑن اﺳت ﺑﺎ‬
‫روش ﺗﺣت ﻣطﺎﻟﻌﮫ ﻣﺗﻔﺎوت ﺑﺎﺷد‪ .‬اﯾن روش اﺣﺗﻣﺎل اﯾن ﮐﮫ ﺑﻌﺿﯽ از ﻋواﻣل ﻣﻌﻣول در ﻧﻣوﻧﮫ‬
‫ﺗﺎﺛﯾری ﯾﮑﺳﺎن در دو روش داﺷﺗﮫ ﺑﺎﺷﻧد را ﺑﮫ ﺣداﻗل ﻣﯽ رﺳﺎﻧد‪ .‬در اﯾﻧﺟﺎ دوﺑﺎره ﯾﮏ آزﻣون‬
‫آﻣﺎری ﺑرای ﺗﺷﺧﯾص ﺗﻔﺎوت ﻧﺗﯾﺟﮫ ﺧطﺎھﺎی ﺗﺻﺎدﻓﯽ در دو روش ﻣورد اﺳﺗﻔﺎده ﻗرار ﻣﯽ ﮔﯾرد‪.‬‬

‫ﺗﺷﺧﯾص ﻓﺿﺎی ﺧﺎﻟﯽ‬

‫ﯾﮏ ﻓﺿﺎی ﺧﺎﻟﯽ ﺷﺎﻣل واﮐﻧﺷﮕر و ﺣﻼل ﻣورد اﺳﺗﻔﺎده در ﺗﺷﺧﯾص ﻣﯽ ﺷود‪ .‬اﻏﻠب ﺑﺳﯾﺎری از‬
‫اﺟزا ﺗﺷﮑﯾل دھﻧده ﻧﻣوﻧﮫ ﺑرای ﺷﺑﯾﮫ ﺳﺎزی ﻣﺣﯾط ﺗﺣﻠﯾل اﺿﺎﻓﮫ ﻣﯽ ﺷوﻧد و ﻣﺎﺗرﯾس ﻧﻣوﻧﮫ ﻧﺎﻣﯾده‬
‫ﻣﯽ ﺷوﻧد‪ .‬در ﯾﮏ ﻓﺿﺎی ﺧﺎﻟﯽ ھﻣﮫ ﻣراﺣل ﺗﺣﻠﯾل ﺑر ﻣواد ﻓﺿﺎی ﺧﺎﻟﯽ اﻧﺟﺎم ﻣﯽ ﺷوﻧد‪ .‬ﺳﭘس‬
‫ﻧﺗﺎﯾﺞ ﺑرای ﺗﺻﺣﯾﺢ اﻧدازه ﮔﯾری ھﺎی ﻧﻣوﻧﮫ اﻋﻣﺎل ﻣﯽ ﺷوﻧد‪ .‬ﺗﺷﺧﯾص ﻓﺿﺎی ﺧﺎﻟﯽ ﺧطﺎھﺎﯾﯽ ﮐﮫ‬
‫ﺑﮫ ﺟﮭت ﺗداﺧل آﻻﯾﻧده ھﺎ در واﮐﻧﺷﮕر و ظروف رخ ﻣﯽ دھﻧد را آﺷﮑﺎر ﻣﯽ ﮐﻧد‪ .‬ﻓﺿﺎھﺎی ﺧﺎﻟﯽ‬
‫ھﻣﭼﻧﯾن در ﺗﺻﺣﯾﺢ ﺗﯾﺗراﺳﯾون داده ھﺎ ﺑرای ﺣﺟم واﮐﻧﺷﮕری ﮐﮫ ﻧﯾﺎزﻣﻧد ﺗﻐﯾﯾر رﻧﮓ ﻣﯽ ﺑﺎﺷد ﺑﮫ‬
‫ﮐﺎر ﻣﯽ رود‪.‬‬

‫ﺗﻐﯾﯾرات در اﻧدازه ﻧﻣوﻧﮫ‬

‫ﻣﺛﺎل ‪ ۵-٢‬ﻧﺷﺎن ﻣﯽ دھد ﮐﮫ اﻧدازه اﻧدازه ﮔﯾری اﻓزاﯾش ﻣﯽ ﯾﺎﺑد‪ .‬و ﺗﺎﺛﯾر ﺧطﺎی ﺛﺎﺑت ﮐﺎھش ﻣﯽ‬
‫ﯾﺎﺑد‪ .‬ﺑﻧﺎﺑراﯾن ﺧطﺎھﺎی ﺛﺎﺑت ﺗوﺳط ﺗﻐﯾﯾر در اﻧدازه ﻧﻣوﻧﮫ ﮐﺷف ﻣﯽ ﺷوﻧد‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﺷﮭﺎب ﺣﺟﺎزی‬
‫‪٩۶-٩٢‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﺳواﻻت و ﻣﺳﺎﺋل‬
‫‪(۵ ١‬ﺗوﺿﯾﺢ دھد ﺗﻔﺎوت ﺑﯾن‪:‬‬
‫اﻟف‪ .‬ﺧطﺎی رﻧدوم و ﺳﯾﺳﺗﻣﺎﺗﯾﮏ‬
‫ب‪.‬ﺧطﺎی داﺋم و ﻧﺳﺑﯽ‬
‫ج‪.‬ﺧطﺎی ﻣطﻠﻖ و ﻧﺳﺑﯽ‬
‫د‪.‬ﻣﯾﺎﻧﮕﯾن و ﻣﯾﺎﻧﮫ‬
‫‪(۵ ٢‬دوﻣﻧﺑﻊ از ﺣطﺎی ﺳﯾﺳﺗﻣﺎﺗﯾﮏ و دو ﻣﻧﺑﻊ از ﺧطﺎی ﺗﺻﺎدﻓﯽ در اﻧدازه ﮔﯾری ﻋرض‬
‫ﯾﮏ ﻣﯾز ‪ ٣‬ﻣﺗری ﭘﯾﺷﻧﮭﺎد دھﯾد‪ .‬ﺑﺎ ﯾﮏ ﻗﺎﻋدی ﻓﻠزی ﯾﮏ ﻣﺗری‬
‫‪ ٣ (۵ ٣‬ﻧوع از ﺧطﺎھﺎی ﺳﯾﺳﺗﻣﺎﺗﯾﮏ را ﻧﺎم ﺑﺑرﯾد‪.‬‬
‫‪)۵ ۴‬ﺣداﻗل ‪ ٣‬ﻧوع ﺧطﺎی ﺳﯾﺳﺗﻣﺎﺗﯾﮏ ﮐﮫ ﻣﻣﮑن اﺳت در اﻧدازه ﮔﯾری وزن ﯾﮏ ﺟﺎﻣد روی‬
‫ﺗرازوی ﺗﺣﻠﯾﻠﯽ رخ دھد ﺑﯾﺎن ﮐﻧﯾد‪.‬‬
‫‪(۵ ۵‬ﺣداﻗل‪ ٣‬روش ﮐﮫ ﯾﮏ ﺧطﺎی ﺳﯾﺳﺗﻣﺎﺗﯾﮏ ﻣﻣﮑن اﺳت در اﺳﺗﻔﺎده از ﯾﮏ ﭘﯾﭘت ﺑرای‬
‫اﻧﺗﻘﺎل ﺣﺟﻣﯽ ﻣﺷﺧص از ﻣﺎﯾﻊ رخ دھد ﺑﯾﺎن ﮐﻧﯾد‪.‬‬
‫‪(۵ ۶‬ﭼطور ﺑﮫ ﺧطﺎی ﺳﯾﺳﺗﻣﺎﺗﯾﮏ در روش ﭘﯽ ﺑﺑرﯾم؟‬
‫‪(۵ ٧‬ﭼﮫ ﻧوﻋﯽ از ﺧطﺎھﺎی ﺳﯾﺳﺗﻣﺎﺗﯾﮏ ﺑﺎ ﺗﻐﯾﯾردراﻧدازه ﻧﻣوﻧﮫ ﮐﺷف ﺷده اﺳت؟‬
‫‪(۵ ٨‬ﯾﮏ روش ﺗﺣﻠﯾﻠﯽ ﺟرم ھﺎﯾﯽ از طﻼ زﯾر ‪٠ ۴‬ﻣﯾﻠﯽ ﮔرم ﺗوﻟﯾد ﻣﯽ ﮐﻧد‪ .‬درﺻد ﺧطﺎی‬
‫ﻧﺳﺑﯽ ﮐﮫ ﺑﺎﻋث اﯾن ﻧﺗﯾﺟﮫ ﻣﯽ ﺷود را ﻣﺣﺎﺳﺑﮫ ﮐﻧﯾد اﮔر ﺟرم ھﺎی ﻧﻣوﻧﮫ ﺑراﺑر‪:‬‬
‫د‪ ٧٠.‬ﻣﯾﻠﯽ ﮔرم‬ ‫ج‪ ١۵٠ .‬ﻣﯾﻠﯽ ﮔرم‬ ‫‪٢۵٠‬ﻣﯾﻠﯽ ﮔرم‬ ‫ب‪.‬‬ ‫اﻟف‪۵٠٠.‬ﻣﯾﻠﯽ ﮔرم‬
‫‪(۵ ٩‬روﺷﯽ ﮐﮫ در ﻣﺳﺋﻠﮫ ‪ ۵ ٨‬ﺑﯾﺎن ﺷد ﺑرای ﮐﺎﻧﯽ ھﺎﯾﯽ اﺳﺗﻔﺎده ﺷده ﮐﮫ ﺣدود ‪ %١ ٢‬طﻼ‬
‫ﺳﻧﺟﯾده ﺷده اﻧد‪ .‬ﺣداﻗل ﺟرم ﻧﻣوﻧﮫ ﭼﻘدر ﺑﺎﯾد ﮔرﻓﺗﮫ ﺷود اﮔر ﺧطﺎی ﻧﺳﺑﯽ ﻧﺗﯾﺟﮫ دھد ﮐﮫ از‬
‫‪٠ ۴‬ﻣﯾﻠﯾﮕرم از دﺳت رﻓﺗﮫ ﻧﺟﺎوز ﻧﺷده اﺳت‪.‬‬
‫د‪%١ ١-.‬‬ ‫ج‪%٠ ٨-.‬‬ ‫ب‪%٠ ۴-.‬‬ ‫اﻟف‪%٠ ١-.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫‪(۵ ١٠‬ﺗﻐﯾﯾر رﻧﮓ ﺷﻧﺎﺳﺎﮔر ﺷﯾﻣﯾﺎﯾﯽ ﻧﯾﺎز ﺑﮫ ﺗﯾﺗراﺳﯾون ﺑﺎﻻی ‪ ٣‬ﻣﯾﻠﯽ ﻟﯾﺗر دارد‪ .‬درﺻد‬
‫ﺧطﺎی ﻧﺳﺑﯽ را ﻣﺣﺎﺑﮫ ﮐﻧﯾد اﭘر ﺣﺟم ﮐل ﺗﯾﺗرات ﺑراﺑر‪:‬‬
‫د‪ ٣٠ .‬ﻣﯾﻠﯽ ﻟﯾﺗر‬ ‫ج‪٢۵.‬ﻣﯾﻠﯽ ﻟﯾﺗر‬ ‫ب‪ ١٠ .‬ﻣﯾﻠﯽ ﻟﯾﺗر‬ ‫اﻟف‪۵٠ .‬ﻣﯾﻠﯽ ﻟﯾﺗر‬
‫‪(۵ ١١‬از دﺳت رﻓﺗن ‪ ٠ ۴‬ﻣﯾﻠﯽ ﮔرم روی در ﻣدت ﯾﮏ ﺗﺟزﯾﮫ ﺑرای آن ﻋﻧﺻر رخ ﻣﯾدھد‪.‬‬
‫درﺻد ﺧطﺎی ﻧﺳﺑﯽ ﻣرﺑوط ﺑﮫ اﯾن از دﺳت رﻓﺗن را ﻣﺣﺎﺳﺑﮫ ﮐﻧﯾد اﮔر ﺟرم روی در اﯾن‬
‫ﻧﻣوﻧﮫ ﺑراﺑر‪:‬‬
‫د‪۵٠٠.‬ﻣﯾﻠﯽ ﮔرم‬ ‫ج‪٣٠٠.‬ﻣﯾﻠﯽ ﮔرم‬ ‫ب‪ ١۵٠.‬ﻣﯾﻠﯽ ﮔرم‬ ‫اﻟف‪٣٠.‬ﻣﯾﻠﯽ ﮔرم‬
‫‪(۵ ١٢‬ﻣﯾﺎﻧﮕﯾن و ﻣﯾﺎﻧﮫ ھرﯾﮏ از ﻣﺟﻣوﻋﮫ اطﻼﻋﺎت زﯾر را ﭘﯾدا ﮐﻧﯾد‪.‬اﻧﺣراف از ﻣﯾﺎﻧﮕﯾن را‬
‫ﺑرای ھر داده درون ﻣﺟﻣوﻋﮫ ﺗﻌﯾﯾن و ﻣﯾﺎﻧﮕﯾن اﻧﺣراف ﺑرای ھر ﻣﺟﻣوﻋﮫ را ﺑﯾﺎﺑﯾد‪ .‬از ﯾﮏ‬
‫ﮔﺳﺗرده ﺑرگ اﮔر در دﺳﺗرس اﺳت اﺳﺗﻔﺎده ﮐﻧﯾد‪.‬‬
‫‪(۵ ١٣‬ﻣﺳﺋﻠﮫ ﭼﺎﻟﺷﯽ‪:‬رﯾﭼﺎرد و وﯾﻠﯾﺎم ﺟرم ﻣوﻟﯽ ﻟﯾﺗﯾم را ﺗﻌﯾﯾن ﮐرده و داده ھﺎی زﯾر را ﺟﻣﻊ‬
‫آوری ﮐردﻧد‪.‬‬
‫‪.١‬ﻣﯾﺎﻧﮕﯾن ﺣﺟم ﻣوﻟﯽ ﮐﮫ ﺑوﺳﯾﻠﮫ اﯾن ﮐﺎرﮐﻧﺎن ﻣﺷﺧص ﺷده را ﭘﯾدا ﮐﻧﯾد‪.‬‬
‫‪.٢‬ﻣﯾﺎﻧﮫ ﺣﺟم ﻣوﻟﯽ را ﺑﯾﺎﺑﯾد‪.‬‬
‫‪.٣‬ﻓرض ﻣﯽ ﮐﻧﯾم ﻣﻌﻣوﻻ ﻣﻘدار ﭘذﯾرﻓﺗﮫ ﺟرم ﻣوﻟﯽ ﻟﯾﺗﯾم ﻣﻘداری درﺳت اﺳت‪ ،‬ﺧطﺎی ﻣطﻠﻖ‬
‫و درﺻد ﺧطﺎی ﻧﺳﺑﯽ ﻣﻘدار ﻣﯾﺎﻧﮕﯾن ﻣﺷﺧص ﺷده ﺑوﺳﯾﻠﮫ رﯾﭼﺎرد و وﯾﻠﯾﺎم را ﻣﺣﺎﺳﺑﮫ ﮐﻧﯾد‪.‬‬
‫‪.۴‬در ﻧوﺷﺗﮫ ھﺎی ﺷﯾﻣﯽ ﺣداﻗل ‪٣‬ﻣﻘدار ﺑرای ﺣﺟم ﻣوﻟﯽ ﻟﯾﺗﯾم ﮐﮫ از ﺳﺎل ‪ ١٩١٠‬ﺑﮫ ﺑﻌد‬
‫ﻣﺷﺧص ﺷده ﭘﯾدا ﮐﻧﯾد و ﺑﺗرﺗﯾب ﺗﺎرﯾﺦ آﻧﮭﺎ را در ﯾﮏ ﺟدول ﯾﺎ ﮔﺳﺗرده ﺑرگ در ﮐﻧﺎر‬
‫ﻣﻘدارھﺎﯾﯽ ﮐﮫ از ﺳﺎل ‪١٨١٧‬در ﺟدول ﺻﻔﺣﮫ ‪ ١٠‬ﯾﺎدداﺷت رﯾﭼﺎرد و وﯾﻠﯾﺎم داده ﺷده ﻣرﺗب‬
‫ﮐﻧﯾد‪ .‬ﯾﮏ ﻧﻣودار از ﺟرم ﻣوﻟﯽ ﺑﮫ ﺳﺎل ﺑرای ﺑﯾﺎن اﯾﻧﮑﮫ ﺟرم ﻣوﻟﯽ ﻟﯾﺗﯾم ﭼﮕوﻧﮫ در طﯽ‬
‫ﮔذﺷت دو ﻗرن ﺗﻐﯾﯾر داﺷﺗﮫ اﯾﺟﺎد ﮐﻧﯾد‪.‬دﻻﯾﻠﯽ ﻣﻣﮑن از اﯾﻧﮑﮫ ﭼرا ﻣﻘدار ﺣدود ﺳﺎل ‪١٨٣٠‬‬
‫ﻧﺎﮔﮭﺎن ﺑﺷدت ﺗﻐﯾﯾر ﻣﯽ ﮐﻧد ﭘﯾﺷﻧﮭﺎد ﮐﻧﯾد‪.‬‬
‫‪.۵‬ﺑطور ﺑﺎور ﻧﮑردﻧﯽ در ﺗﻔﺻﯾل ﺗﺟرﺑﯾﺎت ﺗﻌﯾﯾن ﺷده ﺑوﺳﯾﻠﮫ رﯾﭼﺎرد و وﯾﻠﯾﺎم ﺑﯾﺎن ﻣﯽ ﺷود‬
‫ﮐﮫ ﻏﯾرﻣﻣﮑن اﺳت ﺣداﮐﺛر ﺗﻐﯾﯾرات در ﺟرم ﻣوﻟﯽ ﻟﯾﺗﯾم رخ دھد‪.‬در ﻣورد اﯾن ﺗﺻرﯾﺢ در‬
‫ﻣﺣﺎﺳﺑﺎﺗﺗﺎن در ﺑﺧش ‪ ٣‬ﺑﺣث ﮐﻧﯾد‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫‪.۶‬ﭼﮫ ﻓﺎﮐﺗورھﺎﯾﯽ ﺑﮫ ﺗﻐﯾﯾرات در ﺟرم ﻣوﻟﯽ از ﺳﺎل‪ ١٩١٠‬ﺑﮫ ﺑﻌد ھداﯾت ﻣﯽ ﮐﻧد؟‬
‫‪ .٧‬ﭼﮕوﻧﮫ ﺷﻣﺎ ﻣﯽ ﺧواھﯾد دﻗت ﺟرم ﻣوﻟﯽ را ﺗﻌﯾﯾن ﮐﻧﯾد‪.‬‬

‫ﺧطﺎھﺎی ﺗﺻﺎدﻓﯽ در ﺗﺟزﯾﮫ ﺷﯾﻣﯾﺎﯾﯽ‬

‫ﺧطﺎھﺎی ﺗﺻﺎدﻓﯽ در ھر اﻧدازه ﮔﯾری وﺟود دارد و ﭼﮕوﻧﮕﯽ ﻣراﻗﺑت آزﻣﺎﯾﺷﮕر ﻣﮭم ﻧﯾﺳت‪.‬‬
‫در اﯾن ﺑﺧش ﻣﺎ ﻣﻧﺎﺑﻌﯽ از ﺧطﺎھﺎی ﺗﺻﺎدﻓﯽ ‪ ،‬ﺗﻌﯾﯾن ﻣﻘدارﺷﺎن و اﺛراﺗﺷﺎن ﺑر ﻣﺣﺎﺑﮫ ﻧﺗﺎﯾﺞ‬
‫ﺗﺟزﯾﮫ ھﺎی ﺷﯾﻣﯾﺎﯾﯽ را ﻧﺷﺎن ﻣﯽ دھﯾم‪ .‬ﻣﺎ ھﻣﭼﻧﯾن اھﻣﯾت ﺷﮑل ﺳﻧﺗﯽ را ﻧﺷﺎن ﻣﯽ دھﯾم و‬
‫اﺳﺗﻔﺎده از آن را در ﮔزارش ﻧﺗﺎﯾﺞ ﺗﺟزﯾﮫ ﺑﯾﺎن ﻣﯽ ﮐﻧﯾم‪.‬‬
‫طﺑﯾﻌت ﺧطﺎھﺎی طﺑﯾﻌﯽ‬
‫ﺧطﺎھﺎی ﺗﺻﺎدﻓﯽ ﯾﺎ ﻧﺎﻣﻌﯾن ھﯾﭼﮕﺎه ﻧﻣﯽ ﺗواﻧﻧد ﺑطور ﮐﻠﯽ ﺣذف ﺷوﻧد و اﻏﻠب اﮐﺛر ﻣﻧﺎﺑﻊ‬
‫ﻣﺷﮑوک در ﯾﮏ ﻣﻌﯾن ﺳﺎزی اﻧد‪.‬ﺧطﺎھﺎی ﺗﺻﺎدﻓﯽ ﺑوﺳﯾﻠﮫ ﺑﺳﯾﺎری از ﻣﺗﻐﯾرھﺎی ﻏﯾرﻗﺎﺑل‬
‫ﺟﻠوﮔﯾری ﮐﮫ ھر اﻧدازه ﮔﯾری را ھﻣراھﯽ ﻣﯽ ﮐﻧﻧد اﯾﺟﺎد ﻣﯽ ﺷوﻧد‪ .‬ﻣﻌﻣوﻻ ﺑﯾﺷﺗر ﺷرﮐت‬
‫ﮐﻧﻧدﮔﺎن ﺑرای ﺧطﺎی ﺗﺻﺎدﻓﯽ ﻧﻣﯽ ﺗواﻧﻧد ﻣﺛﺑت ﺷﻧﺎﺳﺎﯾﯽ ﺷوﻧد‪ .‬ﺣﺗﯽ اﮔر ﻣﺎ ﺑﺗواﻧﯾم ﻣﻧﺎﺑﻊ‬
‫ﺧطﺎی ﺗﺻﺎدﻓﯽ را ﺗﺷﺧﯾص دھﯾم‪ ،‬اﻏﻠب اﻧدازه ﮔﯾری آﻧﮭﺎ ﻏﯾرﻣﻣﮑن اﺳت زﯾرا ﺑﯾﺷﺗر ﺧﯾﻠﯽ‬
‫ﮐوﭼﮏ اﻧد ﮐﮫ ﺑﺗواﻧﻧد ﺑﮫ ﺗﻧﮭﺎﯾﯽ ﯾﺎﻓت ﺷوﻧد‪.‬ﺑﮭرﺣﺎل اﺛرات ﺷﺑﮭﮫ ھﺎی ﻣﻧﻔرد ﺟﻣﻊ ﺷده و‬
‫ﺑﺎﻋث ﻣﯽ ﺷود ﺑﺎ ﺗﮑرار ﻧﺗﺎﯾﺞ ﺣول ﻣﯾﺎﻧﮕﯾن ﻣﺟﻣوﻋﮫ ﺑطور ﺗﺻﺎدﻓﯽ ﺑﺎﻻ و ﭘﺎﯾﯾن ﺑرود‪.‬‬
‫ﺑطور ﻣﺛﺎل ‪ ،‬داده ھﺎی ﭘراﮐﻧده در ﺷﮑل ‪۵-١‬و‪ ۵-٣‬ﻧﺗﯾﺟﮫ ﻣﺳﺗﻘﯾم اﻧﺑﺎﺷﺗﮕﯽ ﺷﺑﮫ ھﺎی ﺗﺻﺎدﻓﯽ‬
‫ﮐوﭼﮏ اﺳت‪.‬ﻣﺎدوﺑﺎره داده ھﺎی ﻧﯾﺗروژن ﮐﻠدال را ﺑرای ﺷﮑل ‪ ۵-٣‬ﺑﻌﻧوان ﯾﮏ طرح ﺳﮫ‬
‫ﺑﻌدی در ﺷﮑل ‪ ۶-١‬ﺑرای ﺑﮭﺗر ﻧﺷﺎن دادن دﻗت و ﺻﺣت رﺳم ﮐردﯾم‪ .‬ﺗوﺟﮫ ﺷود ﮐﮫ ﻧﺗﺎﯾﺞ‬
‫ﺗﺻﺎدﻓﯽ در ﻧﺗﺎﯾﺞ ﺗﺣﻠﯾل ﮔران ‪٢‬و‪ ۴‬ﺑﺳﯾﺎر ﺑزرﮔﺗر از آن ﭼﮫ در ﻧﺗﺎﯾﺞ ﺗﺣﻠﯾل ﮔران ‪١‬و‪ ٣‬دﯾده‬
‫ﺷده اﺳت‪ .‬ﻧﺗﺎﯾﺞ ﺗﺣﻠﯾل ﮔر ‪ ٣‬دﻗت را ﺑرﺟﺳﺗﮫ اﻣﺎ ﺻﺣت را ﺿﻌﯾف ﻧﺷﺎن ﻣﯽ دھد‪ .‬ﻧﺗﺎﯾﺞ‬
‫ﺗﺣﻠﯾل ﮔر ﯾﮏ دﻗت ﻋﺎﻟﯽ و ﺻﺣت ﺧوب را ﻧﺷﺎن ﻣﯽ دھد‪.‬‬
‫ﻣﻧﺎﺑﻊ ﺧطﺎی ﺗﺻﺎدﻓﯽ‬
‫ﻣﺎ ﻣﯾﺗواﻧﯾم ﯾﮏ اﯾده ﮐﯾﻔﯽ از راه اﯾﺟﺎد ﺷﺑﮫ ھﺎی ﻏﯾرﻗﺎﺑل ﮐﺷف ﮐوﭼﮏ ﯾﮏ ﺧطﺎی ﺗﺻﺎدﻓﯽ‬
‫ﻗﺎﺑل ﮐﺷف در اداﻣﮫ روش ھﺎی داﺷﺗﮫ ﺑﺎﺷﯾم‪.‬وﺿﻌﯾﺗﯽ ﮐﮫ ﻓﻘط ﭼﮭﺎر ﺧطﺎی ﺗﺻﺎدﻓﯽ ﮐوﭼﮏ‬
‫ﺑرای دادن ﯾﮏ ﺧطﺎی ﮐﻠﯽ ﺗرﮐﯾب ﻣﯽ ﺷوﻧد ﺗﺻور ﻣﯽ ﺷود‪ .‬ﻣﺎ ﻣﯽ ﺧواھﯾم ﻓرض ﮐﻧﯾم ﮐﮫ‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ھر ﺧطﺎ اﺣﺗﻣﺎل ﺑراﺑری ﺑرای رخ دادن دارد و ھرﮐدام ﻣﯽ ﺗواﻧد ﺑﺎﻋث ﻧﺗﯾﺟﮫ ﻧﮭﺎﯾﯽ ﺑﺎﻻ ﯾﺎ‬
‫ﭘﺎﯾﯾن ﺑوﺳﯾﻠﮫ ﻣﻘدار ﺛﺎﺑت‪±U‬ﺷود‪ .‬ﺟدول ‪ ۶-١‬ھﻣﮫ راه ھﺎی ﻣﻣﮑن ﮐﮫ ‪ ۴‬ﺧطﺎ ﻣﯽ ﺗواﻧد ﺗرﮐﯾب‬

‫ﺷوﻧد ﺗﺎ ﻣﻘدار اﻧﺣراف از ﻣﯾﺎﻧﮕﯾن ﻣﺷﺧﺻﯽ دھﻧد را ﻧﺷﺎن ﻣﯽ دھد‪.‬ﺗوﺟﮫ ﺷود ﮐﮫ ﻓﻘط ﯾﮏ‬
‫ﺗرﮐﯾب ﺑﮫ اﻧﺣراف از ‪+4U‬ھداﯾت ﻣﯽ ﮐﻧد‪ ۴.‬ﺗرﮐﯾب اﻧﺣراف از ‪+2U‬ﻣﯽ دھد و ‪ ۶‬ﺗرﮐﯾب‬

‫اﻧﺣراف ‪0U‬ﻣﯽ دھد‪ .‬ﺧطﺎھﺎی ﻣﻧﻔﯽ ارﺗﺑﺎط ﯾﮑﺳﺎﻧﯽ دارﻧد‪.‬ﻧﺳﺑت‪١:۴:۶:۴:١‬ﻣﻘدار ازاﺣﺗﻣﺎل‬

‫از‬
‫اﻧﺣراف از ھر ﻣﻘدار اﺳت‪.‬اﮔر ﻣﺎﺑطور ﻣوﺛری ﺗﻌداد اﻧدازه ﮔﯾری ھﺎ را زﯾﺎد ﮐﻧﯾم ﻣﯽ ﺗواﻧﯾم‬
‫ﺗﮑرار ﭘراﮐﻧدﮔﯽ را ﺷﺑﯾﮫ آﻧﭼﮫ در ﺷﮑل ‪ ۶-٢‬ﻧﺳﺎن داده ﺷده اﻧﺗظﺎر داﺷﺗﮫ ﺑﺎﺷﯾم‪ .‬ﺗﺋﮫ ﺷود ﮐﮫ‬
‫ﻣﺣور‪y‬در طرح ﻧﺳﺑت ﺑﮫ ﺗﮑرار وﻗوع ‪ ۵‬ﺗرﮐﯾب ﻣﻣﮑن اﺳت‪ .‬ﺷﮑل ب‪۶-٢‬ﺗوزﯾﻊ ﻧظری را‬

‫ﺑرای ‪ ١٠‬ﺷﺑﮫ ﺑﺎ اﻧدازه ﺑراﺑر ﻧﺷﺎن ﻣﯽ دھد‪.‬ﺑﻌﻼوه ﻣﺎ ﻣﯽ ﺑﯾﻧﯾم ﮐﮫ ﺑرای رﺧدادھﺎی ﭘﯽ در‬
‫ﺑﯾﺷﺗر اﻧﺣراف از ﻣﯾﺎﻧﮕﯾن ﺑراﺑر ‪ ٠‬اﺳت‪ .‬در ﺣﺎﻟت دﯾﮕر ﺣداﮐﺛر اﻧﺣراف ‪10U‬ﭘﯽ ﻓﻘط ﺣدود‬
‫از‬
‫ﯾﮑﺑﺎر در ‪۵٠٠‬ﻧﺗﯾﺟﮫ رخ ﻣﯽ دھد‪.‬‬
‫ھﻧﮕﺎﻣﯾﮑﮫ روﺷﯽ ﯾﮑﺳﺎن ﺑرای ﺗﻌداد ﺧﯾﻠﯽ زﯾﺎدی از ﺧطﺎھﺎی ﻣﻧﻔرد ﺑﮑﺎر ﻣﯾرود ﯾﮏ ﻣﻧﺣﻧﯽ‬
‫ﺑﺷﮑل زﻧﮕوﻟﮫ ﺷﺑﯾﮫ آﻧﭼﮫ در ﻧﺗﺎﯾﺞ ﺷﮑل ج‪۶-٢‬ﻧﺷﺎن داده ﺷده اﯾﺟﺎد ﻣﯽ ﺷود‪ .‬ھﻣﭼﻧﯾن طرﺣﯽ‬
‫اﺳت ﮐﮫ ﻣﻧﺣﻧﯽ ﮔﺎوﺳﯽ ﯾﺎ ﻣﻧﺣﻧﯽ ﺧطﺎی ﻧرﻣﺎل ﻧﺎﻣﯾده ﺷده اﺳت‪.‬‬
‫ﭘراﮐﻧدﮔﯽ ﻧﺗﺎﯾﺞ ﺗﺟرﺑﯽ‬
‫از ﺗﺟرﺑﮫ ﺑﺳﯾﺎری از ﻣﻌﯾن ﺳﺎزی ھﺎ ﻣﺎ ﭘراﮐﻧدﮔﯽ داده ھﺎی ﺗﮑرار ﺷده در ﺑﯾﺷﺗر روش ھﺎی‬
‫آزﻣﺎﯾﺷﺎت ﺗﺣﻠﯾﻠﯽ ﮐﯾﻔﯽ ﮐﮫ در ﺷﮑل ج‪ ۶-٢‬ﻧﺷﺎن داده ﺷده را ﻣﯽ ﯾﺎﺑﯾم ‪ .‬ﺑﻌﻧوان ﯾﮏ ﻣﺛﺎل‪،‬‬
‫داده ھﺎی ﮔﺳﺗرده ﺑرگ ﺟدول ‪ ۶-٢‬ﺑرای درﺟﮫ ﺑﻧدی ﯾﮏ ﭘﯾﭘت ‪ ١٠‬ﻣﯾﻠﯽ ﻟﯾﺗری ﺑﯾﺎن ﻣﯽ‬
‫ﺷود‪ ١٠ .‬ﻣﯾﻠﯽ ﻟﯾﺗر آب ﺑﺎ ﭘﯾﭘت ﺑﮫ ﺑﺎﻟون ﻣﻧﺗﻘل ﺷده و درﭘوش ﺑﺎﻟن ﮔذاﺷﺗﮫ ﺷده ﺑود‪ .‬ﺳﭘس‬
‫ﺑﺎﻟون ‪،‬درﭘوش و آب دوﺑﺎره وزن ﺷده ﺑودﻧد‪.‬دﻣﺎی آب ﻧﯾز ﺑرای ﺗﻌﯾﯾن ﭼﮕﺎﻟﯾش اﻧدازه ﮔﯾری‬
‫ﺷده ﺑود‪.‬ﺳﭘس ﺟرم آب ﺑﺎ ﮔرﻓﺗن ﺗﻔﺎوت ھﺎی ﺑﯾن دو ﺟرم ﻣﺣﺎﺳﺑﮫ ﺷده ﺑود‪ .‬ﺟرم آب ﺑوﺳﯾﻠﮫ‬
‫ﭼﮕﺎﻟﯾش ﺑﺎ ﺣﺟﻣﯽ ﮐﮫ ﺑوﺳﯾﻠﮫ ﭘﯾﭘت اﻧﺗﻘﺎل داده ﺷده ﺑود ﺟداﺷد‪.‬آزﻣﺎﯾش ‪۵٠‬ﺑﺎر ﺗﮑرار ﺷده ﺑود‪.‬‬
‫داده ھﺎی ﺟدول ‪۶-٢‬ﻧﻣوﻧﮫ ھﺎﯾﯽ اﻧد ﮐﮫ ﺑوﺳﯾﻠﮫ ﮐﺎرﮐﻧﯽ ﺑﺎﺗﺟرﺑﮫ ﺑﮫ ﻧزدﯾﮑﺗرﯾن ﻣﯾﻠﯽ ﮔرم‬
‫)ﻣطﺎﺑﻖ ﺑﺎ ‪٠ ٠٠١‬ﻣﯾﻠﯽ ﻟﯾﺗر(روی ﯾﮏ ﺗرازو ﺑﺎ ﺑﺎرﮔذاری ﺑﺎﻻ و ﺑﺎ اﺣﺗﯾﺎط ﺑرای ﺟﻠوﮔﯾری‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫از ﺧطﺎی ﺳﯾﺳﺗﻣﯾﮏ ﺑدﺳت ﻣﯽ آﯾد‪.‬ﺣﺗﯽ ﻧﺗﺎﯾﺞ از زﯾر ‪ ٩ ٩۶٩‬ﻣﯾﻠﯽ ﻟﯾﺗر ﺑﮫ ﺑﺎﻻی ‪٩ ٩٩۴‬‬
‫ﺗﻐﯾﯾر ﻣﯽ ﮐﻧد‪.‬اﯾن ‪٠ ٠٢۵‬ﻣﯾﻠﯽ ﻟﯾﺗر ﺗوزﯾﻌﯽ از ﻧﺗﺎﯾﺞ داده ھﺎ ﺑطور ﻣﺳﺗﻘﯾم از ﯾﮏ اﻧﺑﺎﺷﺗﮕﯽ‬
‫از ﮐل ﺷﺑﮫ ھﺎی ﺗﺻﺎدﻓﯽ در آزﻣﺎﯾش اﺳت‪.‬‬
‫اطﻼﻋﺎت ﺟدول ‪۶-٢‬ھﻧﮕﺎﻣﯾﮑﮫ داده ھﺎ دوﺑﺎره ﺑرﮔروه ھﺎی ﺗوزﯾﻊ ﭘﯽ در ﭘﯽ ﻣرﺗب ﻣﯽ ﺷوﻧد‬
‫ﻣﺛل ﺟدول ‪ ۶-٣‬ﻧﺷﺎن دادﻧﺷﺎن آﺳﺎﻧﺗر اﺳت‪،‬در اﯾن ﻣﺛﺎل‪،‬ﻣﺎ داده ھﺎﯾﯽ ﮐﮫ ﺑر ﻣﺟﻣوﻋﮫ ھﺎی‬
‫ﮐﻧﺎرھم ﺑﮫ ﻣﯾزان ھﺎی ‪٠ ٠٠٣‬ﻣﯾﻠﯽ ﻟﯾﺗر ﭘﺎﯾﯾن ﻣﯽ اﯾﻧد را ﻣﯽ ﺷﻣﺎرﯾم و ﺟدول ﺑﻧدی ﻣﯽ ﮐﻧﯾم‬
‫و درﺻد اﻧدازه ﮔﯾری را ﺑرای ھر ﻣﯾزان ﻣﺣﺎﺳﺑﮫ ﻣﯽ ﮐﻧﯾم‪ .‬ﺗوﺟﮫ داﺷﺗﮫ ﺑﺎﺷﯾد ﮐﮫ ‪%٢۶‬از‬
‫ﻧﺗﺎﯾﺞ در ﻣﯾزان ﺣﺟم ‪٩ ٩٨١‬ﺗﺎ‪٩ ٩٨٣‬ﻣﯾﻠﯽ ﻟﯾﺗر رخ ﻣﯽ دھد‪ .‬اﯾن ﮔروه ﺣﺎوی ﻣﻘدار ﻣﯾﺎﻧﮕﯾن‬
‫و ﻣﯾﺎﻧﮫ ‪٩ ٩٨٢‬ﻣﯾﻠﯽ ﻟﯾﺗر اﺳت‪ .‬ھﻣﭼﻧﯾن ﺗوﺟﮫ داﺷﺗﮫ ﺑﺎﺷﯾد ﮐﮫ ﺑﯾش از ﻧﯾﻣﯽ از ﻧﺗﺎﯾﺞ اﯾن‬
‫ﻣﯾﺎﻧﮕﯾن ﺑﯾن ‪±0.004‬اﻧد‪.‬‬

‫ﺗوزﯾﻊ ﭘﯽ در ﭘﯽ داده ھﺎ در ﺟدول ‪ ۶-٣‬ﺑﻌﻧوان ﯾﮏ ﻧﻣودار ﺧطﯽ ﯾﺎ ﺑﯾﺳﺗوﮔرام در ﺷﮑل ‪-٣‬‬

‫‪ ۶‬ﻧﺷﺎن داده ﺷده اﺳت‪.‬ﺑر ﭼﺳب اﻟف‪.‬ﻣﺎ ﻣﯽ ﺗواﻧﯾم ﺗﺻور ﮐﻧﯾم ھﻧﮕﺎﻣﯾﮑﮫ ﺗﻌداد اﻧدازه ﮔﯾری‬
‫ھﺎ اﻓزاﯾش ﻣﯽ ﯾﺎﺑدﻧﻣودار ﺳﺗوﻧﯽ ﮐﮫ ﺷﮑﻠﯽ از ﻣﻧﺣﻧﯽ ﭘﯾوﺳﺗﮫ ﻧﺷﺎن داده ﺷده ﻣﺎﻧﻧد طرح ب‬
‫در ﺷﮑل ‪ ۶-٣‬اﺳت ﭘﯾﺷﻧﮭﺎد ﻣﯽ ﺷود‪ .‬اﯾن طرح ﯾﮏ ﻣﻧﺣﻧﯽ ﮔﺎوﺳﯽ ﯾﺎ ﻣﻧﺣﻧﯽ ﺧطﺎی ﻧرﻣﺎل‬
‫را ﻧﺷﺎن ﻣﯽ دھد ﮐﮫ ﺑرای ﻣﺟوﻋﮫ ای از داده ھﺎی ﺑﯽ ﻧﮭﺎﯾت ﺑزرگ ﺑﮑﺎر ﻣﯽ ﺑرﯾم‪.‬ﻣﻧﺣﻧﯽ‬
‫ﮔﺎوﺳﯽ ﻣﯾﺎﻧﮕﯾن ﯾﮑﺳﺎن‪ ،‬دﻗت ﯾﮑﺳﺎن و ﻧﺎﺣﯾﮫ زﯾر ﻣﻧﺣﻧﯽ ﯾﮑﺳﺎﻧﯽ ﻣﺛل ﻧﻣودار ﺳﺗوﻧﯽ دارد‪.‬‬
‫ﺗﻐﯾﯾرات در ﺗﮑرار اﻧدازه ﮔﯾری ھﺎ ﻣﺛل آﻧﮭﺎ در ﺟدول ‪ ،۶-٢‬ﻧﺗﺎﯾﺞ از ﺧطﺎھﺎی ﺗﺻﺎدﻓﯽ‬
‫ﮐوﭼﮏ ﻣﺗﻌدد و ﺑﮫ ﺗﻧﮭﺎﯾﯽ ﻏﯾر ﻗﺎﺑل ﮐﺷف ﺑوﺳﯾﻠﮫ ﻣﺗﻐﯾرھﺎی ﻏﯾر ﻗﺎﺑل ﺟﻠوﮔﯾری در آزﻣﺎﯾش‬
‫ھﺎ اﯾﺟﺎد ﺷده اﻧد‪.‬‬
‫ھﻣﭼﻧﯾن ﺧطﺎھﺎی ﮐوﭼﮏ ﻣﻌﻣوﻻ ﻣﺗﻣﺎﯾل ﺑﮫ ﻟﻐو ﯾﮑدﯾﮕر و ﺑﻧﺎﺑراﯾن داﺷﺗن ﺣداﻗل اﺛر روی‬
‫ﻣﻘدار ﻣﯾﺎﻧﮕﯾن اﻧد‪ .‬ﺑﮭرﺣﺎل ﮔﺎھﯽ اوﻗﺎت آﻧﮭﺎ در ﻣﺳﯾر ﯾﮑﺳﺎن رخ ﻣﯽ دھﻧد و ﯾﮏ ﺧطﺎی‬
‫ﻣﺛﺑت ﯾﺎ ﻣﻧﻔﯽ ﺑزرگ اﯾﺟﺎد ﻣﯽ ﮐﻧﻧد‪.‬‬
‫ﻣﻧﺎﺑﻊ ﺷﺑﮫ ھﺎی ﺗﺻﺎدﻓﯽ در درﺟﮫ ﺑﻧدی ﯾﮏ ﭘﯾﭘت ﺷﺎﻣل‪ .١ :‬ﺗﺧﻣﯾن ھﺎی ﻗﺎﺑل دﯾد ازﻗﺑﯾل‬
‫ﺳطﺢ آب ﺑﺎ رﻋﺎﯾت ﻋﻼﻣت ﮔذاری روی ﭘﯾﭘت و ﺳطﺢ ﺟﯾوه در دﻣﺎﺳﻧﺞ‬
‫‪.٢‬ﺗﻐﯾﯾرات در ﺗﺧﻠﯾﮫ اﻧد‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺷﯿﻤﯽ ﺗﺠﺰﯾﻪ‬

‫ﻣﺘﺮﺟﻢ‪:‬‬

‫ﻣﻠﯿﮑﺎ ﺟﻤﯿﻠﯽ‬

‫‪١‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
٢

hm124.ir
 ‫ﺷﮑﻞ ‪ 3-6‬ﯾﮏ ﻧﻤﻮدار ﻫﯿﺴﺘﺎﮐﺮام ‪ 10‬ﻧﺸﺎن‬
‫دﻫﻨﺪه ﺗﻮﺿﯿﺢ درﺟﺪول ‪ 6-3‬و ﯾﮏ ﻧﻤﻮدار‬
‫ﮔﻮاﻫﯽ ﻃﻼ ﺑﺮاي داده ﻫﺎي ﮐﻪ ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ و‬
‫اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﯿﺎر ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺤﺪوده ﻣﻘﺎدﯾﺮ اﻧﺪازهﮔﯿﺮي ﺷﺪه ‪mL ،‬‬

‫زﻣﺎن و زواﯾﻪ ي ﭘﯿﺖ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺧﺸﮏ ﻣﯿﺸﻮد ‪ (3‬ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت دﯾﺎي ﮐﻪ ﺑﺮ ﺣﺠﻢ ﭘﯿﺖ اﺛﺮ‬
‫ﻣﯽ ﮔﺬارد ﭼﺴﺒﻨﺎﮐﯽ وﯾﺴﮑﻮزﯾﺘﻪ ﻣﺎﯾﻊ‪ ،‬و ﻋﻤﻞ ﮐﻪ در ﺗﻌﺎدل ؛ )‪ (4‬ﻟﺮزش ي ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ‬
‫ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت ﮐﻮﭼﮏ در ﺧﻮاﻧﺪن داده ﻫﺎي ﺗﻌﺎدل اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪون ﺷﮏ ﻣﻨﺎﺑﻊ زﯾﺎدي ﻣﻮﺟﺐ اﯾﺠﺎد‬
‫داده ﻫﺎي رﻧﺪوم ﻏﯿﺮ ﻣﻨﻄﻘﯽ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﮐﻪ ﻣﺎ آﻧﻬﺎ را در اﯾﻨﺠﺎ ﻟﯿﺴﺖ ﻧﮑﺮده اﯾﻢ ﺣﺘﯽ ﯾﮏ‬
‫ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﺳﺎده ﮐﺎﻟﯿﺒﺮده ﮐﺮد‪ ،‬ﭘﯿﺖ ﺗﺨﺖ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎي ﮐﻮﭼﮏ زﯾﺎده ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﮐﻨﺘﺮﻟﯽ‬
‫ﻫﺴﺖ‪ .‬ﺗﺎﺛﯿﺮات ﺗﺠﻤﻌﯽ اﯾﻦ ﻣﺘﻐﯿﺮ ﻫﺎ ﺗﻨﺎﯾﺞ ﭘﺮاﮐﻨﺪه در اﻃﺮاف ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻧﺮﻣﺎل داده اي ﮐﻪ از ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدي از آزﻣﺎﯾﺶ ﻫﺎ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫)‪ (6-1‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ )‪(6-1‬‬
‫ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﺳﮑﻪ اﻧﺪاﺧﺘﻦ‪ :‬ﯾﮏ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ داﻧﺶ آﻣﻮزي ﺟﻬﺖ ﻧﺸﺎن دادن ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻧﺮﻣﺎل‬
‫اﮔﺮ ﺷﻤﺎﯾﮑﻪ ﺳﮑﻪ را ‪ 10‬ﺑﺎر ﺑﯿﺎﻧﺪازﯾﺪ ﭼﻨﺪ ﺑﺎر»ﺧﻮاﻫﯿﺪ داﺷﺖ‪ .‬اﻣﺘﺤﺎن ﮐﻨﯿﺪ وﻧﺘﺎﯾﺞ را ﺛﺒﺖ‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬آزﻣﺎﯾﺶ را ﺗﮑﺮار ﮐﻨﯿﺪ آﯾﺎ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﺪ؟ از دوﺳﺘﺎن ﯾﺎاﻋﻀﺎي ﮐﻞ‬
‫ﺷﺎن ﺑﺨﻮاﻫﯿﺪ اﯾﻦ آزﻣﺎﯾﺶ راﻧﮕﻪ ﮐﻨﻨﺪه و ﻧﺘﺎﯾﺞ را ﺛﺒﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪«.‬‬

‫ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺧﻮد را در اﯾﻦ ﺟﺪول اﺿﺎﻓﻪ ﮐﻨﯿﺪ و ﯾﮏ ﻧﻤﻮدار ﻫﯿﺴﻨﺎﮔﺮام ﻣﺸﺎﺑﻪ )‪ (6-F‬رﺳﻢ ﮐﻨﯿﺪ‬
‫ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ و اﻧﺤﺮاف اﺳﺘﺎﻧﺪارد را ﺑﺮاي ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺧﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ و ان را را ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻧﺸﺎن داده‬
‫ﺷﺪه ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪٣‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﻧﻤﻮدار ﻣﻼﯾﻢ در ﺷﮑﻞ ﯾﮏ ﻧﻤﻮدار ﺧﻄﺎي ﻧﺮﻣﺎل ﺑﺮاي ﻧﻤﻮدار ﻣﻼﯾﻢ در ﺷﮑﻞ ﯾﮏ ﻧﻤﻮدار‬
‫ﺧﻄﺎي ﻧﺮﻣﺎل ﺑﺮاي ﺗﻌﺪاد ﻧﺎﻣﺤﺪودي از آزﻣﺎﯾﺶ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ داراي ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ اﻧﺤﺮاف‬
‫اﺳﺘﺎﻧﺪارد داده ﻫﺎي ﻓﻮق ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﻋﺪد ‪ 5,06‬ﺑﺪﺳﺖ‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﯿﻠﯽ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ‪ 5‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮐﻪ از ﻗﺎﻧﻮن اﺣﺘﻤﺎل ﻗﺎﺑﻞ ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ‬
‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪﻫﺮ ﭼﻨﺪﺗﻌﺪاد آزﻣﺎﯾﺶ ﻣﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﻮد ﻧﻤﻮدار ﻫﯿﺴﺘﺎﮔﺮام داراي ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻣﻼﯾﻢ ﺗﺮي‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ‪ 5‬ﻣﯿﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺪاد ﻧﻔﺮات‬

‫ﻧﻤﻮدار )‪ ( 6-F-1‬ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه از آزﻣﺎﯾﺶ ﭘﺮﺗﺎب ﺳﮑﻪ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ‪ 395‬داﻧﺶ آﻣﻮز ﻃﯽ ﯾﮏ دوره ‪ 18‬ﺳﺎﻟﻪ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 6B‬رﻓﺘﺎري آﻣﺎري ﺧﻄﺎﻫﺎي ﺗﺼﺎدﻓﯽ‬

‫داده ﻫﺎي ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻫﺎي‬
‫ﻣﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﺎ ﺑﮑﺎرﮔﯿﺮي روش ﻫﺎي آﻣﺎري ﺧﻄﺎﻫﺎي ﺗﺼﺎدﻓﯽ ﮐﻪ در ﺑﺨﺶ ﻗﺒﻞ ﺑﻪ آن‬ ‫دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺰ ﻏﯿﺮ از ﺗﻮﺿﯿﻊ ﮔﻮاي ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬در آزﻣﺎﯾﺶ ﻫﺎي ﮐﻪ ﻧﺘﺎﯾﺞ آن ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﯿﻢ ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﯿﻤﻤﻌﻤﻮﻻ ﻣﺎ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻫﺎي آﻣﺎري ﺧﻮد را ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ي اﯾﻦ ﻓﺮض ﻗﺮار ﻣﯽ‬
‫ﯾﮑﯽ از دو ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﯾﺎ ﺷﮑﺴﺖ را داﺷﺘﻪ‬
‫دﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﺧﻄﺎﻫﺎي ﺗﺼﺎدﻓﯽ در ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻫﺎ ﯾﮑﯽ از ﺗﻮﺿﯿﺤﺎﺗﯽ آﻣﺎري ﮔﻮاﻫﯽ ﯾﺎﻧﻬﺎل راداراي‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﺗﻮﺿﯿﻊ دو ﺟﻤﻠﻪ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ آزﻣﺎﯾﺶ‬

‫ﺑﺎﺷﺪ ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ درﻧﻤﻮدار )‪ (6-2C‬ﺑﺎ ﻣﻨﺤﻨﯽ ‪ B‬در ﻧﻤﻮدار )‪ (6-2‬ﯾﺎ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻣﻼﯾﻢ در‬ ‫ﻫﺎي رادﯾﻮاﮐﺘﯿﻮ ﯾﺎ ﻓﺘﻮن ﺷﻤﺎري داده ﻫﺎﯾﯽ را‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ‪ .‬ﮐﻪ از ﺗﻮﺿﯿﻊ ﭘﻮآﺳﻮن ﭘﯿﺮوي ﻣﯽ‬
‫ﻧﻤﻮدار )‪ (1-2-6‬ﺑﯿﺎن ﮐﺮدﯾﻢ‪.‬‬ ‫ﮐﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﻣﺎ اﻓﻠﺐ از ﺗﻮﺿﯿﺢ ﮔﺪاي ﺟﻬﺖ‬
‫اﯾﻦ ﺗﺨﻤﯿﻦ درﻣﺤﺪوده ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدي آزﻣﺎﯾﺶ ﻣﺎ ﺑﻬﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻃﺒﻖ ﯾﮏ آﻣﺎر‬ ‫ﺗﺨﻤﯿﻦ اﯾﻦ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺳﺮاﻧﮕﺸﺘﯽ اﮔﺮﺑﯿﺶ از ‪ 30‬داده داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ و اﯾﻦ داده ﻫﺎ زﯾﺎد ارﯾﺐ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﺎ‬
‫ﺧﯿﺎل راﺣﺖ از ﺗﻮﺿﯿﻊ ﮔﺮاي اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﺎ ﺗﻤﺎم ﺑﺤﺚ ﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﺮ‬
‫ﻣﺒﻨﺎي ﻧﺮﻣﺎل ﺗﻮﺿﯿﻊ ﺧﻄﺎﻫﺎي ﺗﺼﺎدﻓﯽ ﻗﺮار ﻣﯽ دﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫)‪(6B-1‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ و ﺟﻤﻌﯿﺖ ﻫﺎ‬

‫ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻫﺎي آﻣﺎري ﺗﻨﻬﺎ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ داده‬
‫‪ -‬ﻣﻌﻤﻮﻻ در ﯾﮏ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻋﻠﻤﯽ ﻣﺎ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﻤﻌﯿﺖ را ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺸﺎﻫﺪاﺗﯽ ﮐﻪ از‬ ‫ﻫﺎي درون ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻫﯿﭻ‬
‫ﻃﺮﯾﻖ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮔﯿﺮي ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﯿﮑﻨﯿﻢ )ﺣﺎﺷﯿﻪ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي اﺳﺖ از‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﺟﺪﯾﺪي از ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻫﺎي آﻣﺎري‬
‫ﺑﺪﺳﺖ ﻧﻤﯽ آﯾﺪ‪ .‬روش ﻫﺎي آﻣﺎري ﺑﻪ ﻣﺎ اﯾﻦ‬
‫ﺗﻤﺎﻣﯽ اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﻫﺎ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮاي آزﻣﯿﺎش ﮐﻨﻨﺪه ﮐﺎﻣﻼ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ در ﺑﺮﺧﯽ‬ ‫اﻣﮑﺎن را ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ داده ﻫﺎ را ﺑﻪ روش ﻫﺎي‬
‫ﻣﻮارد ﺟﻤﻌﯿﺖ ﻣﺤﺪود و ﺣﻘﯿﻘﯽ اﺳﺖ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ در ﺑﺎﻗﯽ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻓﺮﺿﯽ ﯾﺎ‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮔﺮوه ﺑﻨﺪي ﺗﻮﺻﯿﻒ ﮐﻨﯿﻢ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﮐﻪ‬
‫ﺗﻨﻈﯿﻤﺎت ﻫﻮﺷﻤﻨﺪاﻧﻪ وﻫﺪﻓﺪار راﺟﺐ ﺑﻪ ﮐﯿﻔﯿﺖ‬
‫‪٤‬‬ ‫و ﺗﻔﺼﯿﺮ داده ﻫﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﺑﺮاي ﯾﮏ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻗﺮص ﻫﺎي‬
‫ﻣﻮﻟﺘﯿﻮﯾﺘﺎﻣﯿﻦ را ﮐﻪ در ﺑﺴﺘﻪ ﻫﺎي ‪ 100‬ﻫﺰارﺗﺎﯾﯽ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ درﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ ﺑﺎاﯾﻨﮑﻪ‬
‫ﺟﻤﻌﯿﺖ ﻣﺤﺪود اﺳﺖ ﻣﺎ ﻗﺎدرﻧﯿﺴﺘﯿﻢ ﺗﻤﺎم ﻗﺮص ﻫﺎ را ﺟﻬﺖ ﮐﻨﺘﺮل ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﻨﯿﻢ‬
‫درﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪ اي از ﻓﺮص ﻫﺎ ا ﺑﺮ اﺳﺎس اﺻﻮل ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮔﯿﺮي آﻣﺎري اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫)ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﺑﺨﺶ )‪ ((8-B‬ﻣﺎ وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎي ﺟﻤﻌﯿﺖ را از اﯾﻦ ﻧﻤﻮه ﻫﺎ اﺳﺘﺒﺎط ﻣﯽ‬
‫ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫‪ -‬در ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﻮارد ﻣﻮﺟﻮد در ﺷﯽ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺸﺎﻏﻞ‬
‫ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺗﻌﻐﯿﯿﻦ ﻣﯿﺰان ﮐﻠﺴﯿﻢ در ﺗﺎﻣﯿﻦ آب ﺑﺮاي ﺑﺮوي ﻣﯿﺰان ﺳﺨﺘﯽ اب را درﻧﻈﺮ‬
‫ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪ .‬دراﯾﻦ ﻣﺜﺎل ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎد در ﺗﺎﻓﯽ ﻧﺎﻣﺤﺪود از اﻧﺪازه ﯾﮕﺮ ﻫﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯿﺰان ﻣﮑﻠﻒ ﺧﻮن ﯾﮏ ﺑﯿﻤﺎر ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺗﻌﺪاد ﻓﻮق اﻟﻌﺎده‬ ‫ﻧﺒﺎﯾﺪ دو ﻣﻔﻬﻮم آﻣﺎري و ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ را ﺑﺎ ﻫﻢ‬
‫اﺷﺘﺒﺎه ﮔﺮﻓﺖ ‪ 4‬ﻧﻤﻮﻧﻪ آب را ﮐﻪ از ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺑﯽ‬
‫زﯾﺎدي از اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي از ﺟﻤﻌﯿﺖ در ﻫﺮ دو ﻣﺜﺎل ﻓﻮق ﯾﮏ‬ ‫ﻣﺸﺎﺑﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ در ﻧﻆ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﯽ‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺠﺪدا ﺑﺎ وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎي ﺟﻤﻌﯿﺖ را از اﯾﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ اﺳﺘﺒﺎط ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ در ﻧﺘﯿﺠﻪ‬ ‫ﺧﻮاﻫﯿﻢ در آﻣﺎزﯾﺶ ﮐﻠﺴﯿﻢ ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﻨﯿﻢ ‪4.‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﺑﻪ ‪ 4‬اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﮐﻪ از ﺟﻤﻌﯿﺖ‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ دﻗﯿﻖ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﺑﺴﯿﺎر اﻫﯿﻤﺖ دارد ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﻣﺎري ﺑﺮاي ﺟﻤﻌﯿﺖ ﻣﻮرد‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد در ﻧﯿﺘﺠﻪ ﻫﻤﻪ‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﺑﺴﯿﺎر اﻫﻤﯿﺖ دارد ﻗﻮاﻧﯿﻦ آﻣﺎري ﺑﺮاي ﺟﻤﻌﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻮﺟﻮد دارد اﻣﺎ اﯾﻨﻬﺎ‬ ‫ي آﻧﻬﺎ ﯾﮑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ آﻣﺎري اﺳﺖ اﯾﻦ ﯾﮏ ﺗﮑﺮار‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﻧﻤﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﻗﺘﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي آن داده ﺷﻮد‬
‫اﯾﻦ ﮔﺠﻮﻧﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﮐﻮﭼﮏ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎزﻧﺪ ﭼﺮا ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد ﮐﺴﯽ از داده ﻧﻤﯽ‬ ‫)اداﻣﻪ در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﻪ زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي از‬

‫ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻤﺎﯾﺎن در ﮐﻞ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺑﺎﺷﺪ در اداﻣﻪ ﺑﺤﺚ ﻣﺎ اﺑﺘﺪا ﺗﻮزﯾﻊ آﻣﺎري ﮔﻮاﻫﯽ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﻫﺎ‬ ‫اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﻫﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ از ﺟﻤﻌﯿﺖ‬
‫اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪه اﺳﺖ‪(.‬‬
‫را ﺑﯿﺎن ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ س÷س ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﯿﻢ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﯾﻦ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫ﻫﺎي ﮐﻮﭼﮑﺘﺮي از داده ﻫﺎ ﻣﺘﻐﯿﺮ ﺑﮑﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺣﺎﺷﯿﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺮاي ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻧﺮﻣﺎل ﺑﺎﺷﺪﮔﻮاﻫﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫)‪ (6B-2‬وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎي ﻣﻨﺤﻨﯽ ﮔﻮاﻫﯽ‬

‫ﺷﮑﻞ )‪ (6-4a‬ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه دو ﻣﻨﺤﻨﯽ ﮔﻮاﻫﯽ ﮐﻪ درﻫﺮ ﮐﺪام ﻧﻤﻮدار را ﺑﺮاﺳﺎس ﻓﺮاواﻧﯽ‬
‫اﻧﺤﺮاف از ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﻘﺪار اﻧﺤﺮاف از ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ در ﺣﺎﺷﯿﻪ‬
‫ﻧﺸﺎن داده اﯾﻢ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ از ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻫﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮏ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﮐﻪ داراي دو ﭘﺎراﻣﺘﺮ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﯿﺎن ﺷﻮﻧﺪ ﯾﮏ ﭘﺎراﻣﺘﺮ ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﺟﻤﻌﯿﺖ و ﭘﺎراﻣﺘﺮ دﯾﮕﺮ اﻧﺤﺮاف اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺟﻤﻌﯿﺖ‬
‫ﻣﻘﺪار داده ﻫﺎﯾﯽ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻨﻨﻤﻮﻧﻪ و اﻧﺤﺮاف اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﺜﺎل‬
‫ﻫﺎﯾﯽ از ﺗﺨﻤﯿﻦ ﭘﺎراﻣﺘﺮ ﻫﺎي و ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﺟﻤﻌﯿﺖ و ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ‪:X‬‬

‫داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ ﺑﯿﻦ ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ و ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﻏﺎﻓﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ‬
‫ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﺣﺴﺎﺑﯽ ﺗﻌﺪاد ﻣﺤﺪود از ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﯾﮏ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٥‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ از ﻃﺮﯾﻖ ﺟﻤﻊ ﺗﻤﺎم ﻣﻘﺎدﯾﺮ اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﺷﺪه ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﺮ ﺗﻌﺪاد اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﻫﺎ‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ (5-1‬ﺻﻔﺤﻪ ‪84‬‬
‫در آن ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ N‬ﺑﺰرگ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﺗﻌﺪاد اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﻫﺎ در ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫)‪(a‬‬
‫ﺷﮑﻞ )‪ (6-4‬ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺧﻄﺎ ﻧﺮﻣﺎل ‪ .‬اﻧﺤﺮاف اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺮاي ﻣﻨﺤﻨﯽ ‪ B‬در ﺑﺮاﺑﺮ ‪ A‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﺟﻤﻌﯿﺖ ‪ M‬ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺟﻤﻌﯿﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ (5-1‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮد‬ ‫ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ‪ x‬از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﻌﺎدﻟﻪ زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﮐﻪ ‪ N‬ﺑﺰرگ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﮐﻞ اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﻫﺎي ﺟﻤﻌﯿﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ در‬ ‫آﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺻﻮرت ﻋﺪم وﺟﻮد ﺧﻄﺎي ﺳﯿﺴﺘﻤﯽ ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺗﮑﺮار ﺣﻘﯿﻘﯽ اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﺷﺪه ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮاي ﺗﺎﮐﯿﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺮ ﺗﻔﺎوت دو ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺎ ﻧﻤﺎد ؟ وﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺑﺎ ﻧﻤﺎد ﻫﺮ‬
‫ﻧﺸﺎن داده ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ اﻏﻠﺐ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻮاص وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ‪ N‬ﺑﺰرگ ﮐﻮﭼﮏ اﺳﺖ ‪ X‬ﺑﺎ ‪ M‬ﺗﻔﺎوت‬
‫ﻫﻨﻤﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ‪ N‬ﺑﺰرگ ﺗﻌﺪاد اﻧﺪازهﮔﯿﺮي در‬
‫ﮐﻪ دار د ﭼﺮاﮐﻪ ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮐﻮﭼﮏ از داده ﻫﺎ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ اﻧﻌﮑﺎس دﻫﻨﺪه ﺗﻤﺎم ﺟﻤﻌﯿﺖ‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺮاي اﻧﺪازهﮔﯿﺮي‬
‫ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﻣﺪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪدر ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﻮارد ﻣﺎ ﻣﻘﺪار دﻗﯿﻖ ‪ M‬را ﻧﻤﯽ داﻧﯿﻢ و ﺑﺎﯾﺪ آن را از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﻘﺪار ‪X‬‬
‫ﺑﺪﺳﺖ اورﯾﻢ ﻣﻘﺪار اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ ﺗﻔﺎوت ﺑﯿﻦ ‪X‬و ‪ m‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻢ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد اﻧﺪازه‬
‫دﯾﮕﺮي ﻫﺎ ‪ S‬ﻧﻤﻮﻧﻪ رو ﺑﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﻘﺪار ‪ N‬ﺑﺰرگ ‪ 20‬ﯾﺎ ‪ S 30‬رﺳﺪ‬
‫اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﻗﺎﺑﻞ ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﻘﺪار دﻗﺖ ﺟﻤﯿﻊ اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ‪ N‬ﺗﻌﺪاد ﮐﻞ اﻧﺪازهﮔﯿﺮيﻫﺎي‬

‫ﻣﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ زﯾﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺟﻤﻌﯿﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪m‬‬ ‫در ﺻﻮرت ﻋﺪم وﺟﻮد ﺧﻄﺎي ﻧﺴﺒﯽ ﻣﻘﺪار‬

‫ﻣﻘﺪار ﺣﻘﯿﻘﯽ اﻧﺪازهﮔﯿﺮي ﺷﺪه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫)‪(6-1‬‬ ‫‪ ( x i‬در ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ (6-1‬ﻣﻘﺪار‬ ‫) ‪-m‬‬ ‫ﻣﻘﺪار‬

‫وﻗﺘﯽ ‪ n‬ﺑﺰرگ ﺗﻌﺪاد ﮐﻞ داده ﻫﺎي ﺟﻤﻌﯿﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ در ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻣﻮﺟﻮد در ﻧﻤﻮدار )‪6-‬‬ ‫اﻧﺤﺮاف داده از ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ (4a‬ﺑﺮاي دو داده ﺟﻤﻌﯿﺘﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ داراي اﻧﺤﺮاف اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﺟﻤﻌﯿﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‬

‫ﻣﻘﺪار ‪ Z‬ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﻣﻘﺪار اﻧﺤﺮاف ﺗﺎﺑﻊ از‬
‫ارض اﯾﻦ ﻣﻨﺤﻨﯽﻫﺎ ﯾﮏ ﻣﻌﯿﺎر ﺑﺮاي اﻧﺪازهﮔﯿﺮي دﺳﺖ اﯾﻦ در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ از دادهﻫﺎي ﻣﯽ‬ ‫ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﺮ اﻧﺤﺮاف اﺳﺘﺎﻧﺪارد‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ اﯾﻦ ﻣﺘﻐﯿﺮ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺘﻐﯿﺮ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ دﻗﺖ دادهﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺑﻪ دو ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻬﺖ راز دادهﻫﯿﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫آﻣﺎري در ﺟﺪولﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه در ﻣﻨﺤﻨﯽ ‪B‬‬
‫‪ -‬ﻧﻤﻮدار )‪ (6-4b‬ﮐﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﻧﻮع دﯾﮕﺮي از ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺧﻄﺎي ﻧﺮﻣﺎل ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺤﻮر‬
‫‪ x‬ﻫﺎي آن ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺘﻐﯿﺮ ﺟﺪﯾﺪي ﺑﻪ ﻧﺎم ‪ Z‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪٦‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫)‪(6-2‬‬
‫‪ -‬ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ ‪ Z‬ﻧﺴﺒﯽ داده ﻫﺎ از ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻘﺪار اﻧﺤﺮاف ﻧﺴﺒﯽ از‬
‫اﻧﺤﺮاف اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻧﯽ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ‪ s = m - x‬ﺑﺎﺷﺪ ‪ Z=1‬و ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ‬
‫‪ x - m = 2G‬ﺑﺎﺷﺪ ‪ Z=2‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ ‪ z‬ﻣﻘﺪار اﻧﺤﺮاف ﺑﯿﻦ ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﺗﻘﺴﯿﻢ‬
‫ﺑﺮ اﻧﺤﺮاف اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ رﺳﻢ ﻧﻤﻮدار ﻓﺮاواﻧﯽ ﻧﺴﺒﯽ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ‪ Z‬ﯾﮏ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﮔﻮاﺳﯽ‬
‫را ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﯿﺎن ﮐﻨﻨﺪه ﮐﻞ ﺟﻤﻌﯿﺖ دادهﻫﺎ ﺑﺪون در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻧﺤﺮاف‬
‫اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻧﻤﻮدار )‪ (6-4 b‬ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺧﻄﺎي ﻧﺮﻣﺎل ﺑﺮاي ﻫﺮ دو‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي رﺳﻢ دو ﻣﻨﺤﻨﯽ ‪ a‬و ‪ b‬در ﻧﻤﻮدار )‪ (6-4 a‬رﺳﻢ ﺷﺪه‬
‫اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪي ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺑﺮاي ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺧﻄﺎي ﮔﻮاﺳﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫)‪(6-3‬‬
‫زﯾﺮ ﻣﻌﺎدﻟﻪ‪:‬‬
‫از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ ‪ s‬در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺧﻄﺎي ﮔﻮاي ﻇﺎﻫﺮ ﻣﯽﺷﻮد ﻣﺮﺑﻊ اﻧﺤﺮاف اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻧﯿﺰ ﻣﻬﻢ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد اﯾﻦ ﻣﻘﺪار را وارﯾﺎﻧﺲ ﻣﯽﮔﻮﺋﯿﻢ )ﺑﻪ ﺑﺨﺶ ‪ (6-B5‬ﻣﺮاﺟﻊ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ﯾﮏ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺧﻄﺎي ﻧﺮﻣﺎل ﭼﻨﺪﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽ ﻋﻤﺪه دارد ‪ (a) :‬ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﻣﻌﻤﻮﻻ در ﻧﻘﻄﻪ‬
‫ﻣﺮﮐﺰي ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻓﺮاواﻧﯽ رخ ﻣﯽ دﻫﺪ )‪ (B‬ﯾﮏ ﻧﺘﺎﯾﺞ از اﻧﺤﺮاف ﻣﺜﺒﺖ ﯾﺎ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺑﺮاي‬
‫ﻣﻔﺪار ﻣﺎﮐﺴﯿﻢ وﺟﻮد دارد‪ (C) ،‬ﯾﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﻧﻤﺎي در ﻓﺮاواﻧﯽ اﻧﺤﺮاف ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫درﻧﺘﯿﺠﻪ ﻋﺪم ﻗﻄﺒﯿﺖ ﻫﺎي ﮐﻢ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﺎدﯾﺮ زﯾﺎد آن ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻓﻀﺎي زﯾﺮ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﮔﻮاي‪:‬‬

‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ )‪ (6-2‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﺑﺪون در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻋﺮض ﻧﻤﻮدار ‪ 68,3‬ﻣﺴﺎﺣﺖ زﯾﺮ‬
‫ﻣﻨﺤﻨﯽ ﮔﻮاي ﺑﺮاي ﯾﮏ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺑﯿﻦ ﯾﮏ اﻧﺤﺮاف اﺳﺘﺎﻧﺪارد )‪+‬و‪ (-‬از ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﻗﺮا ر ﻣﯽ‬
‫ﮔﯿﺮد در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﻣﻘﺪار ‪ 86,3‬در ﺻﺪ از ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺑﯿﻦ اﯾﻦ دوﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ‪ 97,4‬درﺻﺪ از ﮐﻞ داده ﻫﺎ در ﻓﺎﺻﻠﻪ ؟ از ﻣﻘﺪار ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ‪ 97,9‬درﺻﺪ در‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ؟ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ ﺧﻄﻮط ﺧﻂ ﭼﯿﻦ ﻋﻤﻮدي در ﻧﻤﻮدار ‪ 6,4‬ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه اﯾﻦ‬
‫ﻣﺤﺪود ﻫﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﯾﻦ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺑﯿﻦ ﻣﺴﺎﺣﺖ ﻫﺎ ﻣﻘﺪار اﻧﺤﺮاف اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﯾﮏ‬
‫ﺟﻤﻌﯿﺖ از داده ﻫﺎ اﺑﺰار ﺧﻮﺑﯽ ﺑﺮاي ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‬
‫ﺷﺎﻧﺲ اﯾﻨﮑﻪ ﯾﮏ ﻋﺪم ﻗﻄﺒﯿﺖ در اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﯾﮏ ﻣﺘﻐﯿﺮ ﺑﯿﻦ ؟ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 68,3‬در ﻫﺮ‬
‫‪ 100‬اﻧﺪازﮔﯿﺮي ﺑﺎﺷﺪ اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﻣﺴﺎﺣﺖ زﯾﺮ ﻣﻨﺤﻨﯽ در ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ )‪ (6-2‬ﺗﻮﺿﯿﺢ داده‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ‪6-2‬‬

‫‪٧‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫اﻧﺪازه ﻣﺒﺎﺣﺚ آﻣﺎري ﺑﺮاي ﻣﺎ اﻫﻤﯿﺖ ﮐﻪ دارد ﮐﻪ ﻣﻘﺪار ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺑﯿﻦ دو ﻣﻘﺪار در ﻣﻨﺤﻨﯽ‬
‫ﮔﻮاي را ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﻢ ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺑﯿﻦ ﺑﯿﻦ دو ﻣﻘﺪار زﯾﺮ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﮔﻮاﻫﯽ ﺑﻪ ﻣﺎ اﺣﺘﻤﺎل اﯾﻦ ﮐﻪ‬
‫ﯾﮏ ﻣﻘﺪار اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﺷﺪه ﺑﯿﻦ آن دو ﻣﻨﻈﻮر ﻗﺮا ﮔﯿﺮد ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺪاﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﺴﺎﺣﺖ زﯾﺮ ﻣﻨﺤﻨﯽ را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﻧﻤﻮدار )‪ (6-3‬ﯾﮏ ﻣﻨﺤﻨﯽ‬
‫ﮔﻮاﻫﯽ را ﺑﺎ وﺟﻮد ﭘﺎراﻣﺘﺮ ﻫﺎي ﻋﺪد ‪ ,Z‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﻓﺮض ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﻣﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ‬
‫ﻣﺴﺎﺣﺖ زﯾﺮ ﻧﻤﻮدار را ﮐﻪ ﺑﯿﻦ دو ﻣﻘﺪار ‪ -1 ,+1‬از ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ را ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﻢ‪.‬‬

‫ﻣﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻋﻤﻠﯿﺎت را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده ازاﻧﺘﮕﺮال ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﮔﻮاﻫﯽ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫ﮐﻨﯿﺪ اﺳﺎن ﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬از ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ (6-3‬ﺑﺎ ﻣﺘﻐﯿﺮ ‪ z‬اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻫﯿﺞ راه ﺣﻞ ﻣﺸﺨﺼﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻣﻘﺪار ﻋﺪدي اﻧﺘﮕﺮال‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﻮد ﺑﺪﯾﻦ ﺻﻮرت‬

‫‪٨‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺷﯿﻤﯽ ﺗﺠﺰﯾﻪ‬

‫ﻣﺘﺮﺟﻢ‪:‬‬

‫ﺳﺎرا ﻣﯿﺮزازاده ﺷﺒﺴﺘﺮي‬

‫‪hm124.ir‬‬
hm124.ir
 ‫‪ 6B-3‬اﻧﺣراف اﺳﺗﺎﻧدارد ﺳﺎده ‪ :‬ﻣﻌﯾﺎر دﻗت‬

‫ﻣﻌﺎدﻟﮫ ‪ ١-۶‬ﺑﺎﯾد اﺻﻼح ﺷود زﻣﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﺑرای ﻧﻣوﻧﮫ ﮐوﭼﮑﯽ ازداده ھﺎﺑﮑﺎرﻣﯾرود ‪ .‬ﭘس اﻧﺣراف‬
‫اﺳﺗﺎﻧدارد ﻧﻣوﻧﮫ ‪ s‬ﺗوﺳط ﻣﻌﺎدﻟﮫ زﯾر اراﺋﮫ ﻣﯾﺷود‪:‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﻣﻌﺎدﻟﮫ ‪ ۶-۴‬از ﻣﺟﻣوﻋﮫ ھﺎی ﮐوﭼﮏ داده ھﺎاﺳﺗﻔﺎده ﻣﯾﮑﻧد‪ .‬اﯾن ﻣوردﺑﯾﺎﻧﮕر ﯾﺎﻓﺗن اﻧﺣراﻓﺎت‬
‫ازﻣﯾﺎﻧﮕﯾن ‪ ،‬ﻣﺟذور آﻧﮭﺎ‪ ،‬ﻣﺟﻣوع آﻧﺎن‪،‬ﺗﻘﺳﯾم ﻣﺟﻣوع ﺑر‪N-1‬و رﯾﺷﮫ ﯾﺎﺑﯽ ﻣﺟذور اﺳت ‪ .‬ﻣﯾزان ‪N-‬‬
‫‪ 1‬ﻋدد درﺟﮫ آزادی ﻧﺎم دارد ‪ .‬ﻣﺎﺷﯾن ﺣﺳﺎﺑﮭﺎی ﻋﻠﻣﯽ ﻣﻌﻣوﻻ دارای ﮐﺎرﮐرد اﻧﺣراف اﺳﺗﺎﻧدارد‬
‫اﯾﺟﺎدﺷده اﻧد‪ .‬ﺑﺳﯾﺎری ﻣواردﻣﯾﺗواﻧﻧد اﻧﺣراف اﺳﺗﺎﻧدارد ﮔروه و اﻧﺣراف اﺳﺗﺎﻧدارد ﻧﻣوﻧﮫ ‪ s‬را‬
‫ﺑﯾﺎﺑﻧد‪ .‬ﺑرای ھر ﻣﺟﻣوﻋﮫ داده ھﺎی ﮐوﭼﮏ‪،‬ﺷﻣﺎﺑﺎﯾد از اﻧﺣراف اﺳﺗﺎﻧدارد ﻧﻣوﻧﮫ‪s‬اﺳﺗﻔﺎده ﮐﻧﯾد‪.‬‬

‫ﻣﻘدار از ﻣﯾﺎﻧﮕﯾن اﺳت ‪ .‬ﺗوﺟﮫ ﮐﻧﯾد ﮐﮫ ﻣﻌﺎدﻟﮫ ‪۶-۴‬‬ ‫ﻧﺷﺎﻧﮕر اﻧﺣراف‬ ‫ﮐﮫ ﻣﻘدار‬
‫در ﺻورت ﺑﺟﺎی ﻣﯾﺎﻧﮕﯾن ﮔروه‬ ‫ﻣﺗﻔﺎو ت از ﻣﻌﺎدﻟﮫ‪۶-١‬در دوروش اﺳت ‪.‬ﻧﺧﺳت ﻣﯾﺎﻧﮕﯾن ﻧﻣوﻧﮫ‬
‫ﻣﯾﺷود ‪ .‬زﻣﺎﻧﯽ‬ ‫ظﺎھر ﻣﯾﺷود ‪.‬دوم ‪ N‬در ﻣﻌﺎدﻟﮫ ‪ ۶-١‬ﺟﺎﯾﮕزﯾن ﻋدد درﺟﺎت آزادی‬
‫ﮐﮫ‪ N-1‬ﺑﺟﺎی ‪N‬ﺑﮑﺎرﻣﯾرود ﮔﻔﺗﮫ ﻣﯾﺷود ﮐﮫ‪ s‬ﻋﺎﻣل ﺑرآورد ﻓﺎﻗد ﺟﮭت اﻧﺣراف اﺳﺗﺎﻧداردﮔروه اﺳت‪.‬‬
‫اﮔر اﯾن ﺟﺎﯾﮕزﯾﻧﯽ ﺑﮑﺎرﻧرود ‪s‬ﻣﺣﺎﺳﺑﮫ ﺷده ﺑطورﻣﺗوﺳط ﮐﻣﺗراز اﻧﺣراف اﺳﺗﺎﻧداردواﻗﻌﯽ اﺳت‬
‫دارای اھﻣﯾت در ﻣﺣﺎﺳﺑﺎت آﻣﺎری اﺳت‪ .‬اﯾن‬ ‫ﯾﻌﻧﯽ‪ s‬دارای ﺟﮭت ﻣﻧﻔﯽ اﺳت‪ .‬وارﯾﺎﻧس ﻧﻣوﻧﮫ‬
‫اﺳت ﮐﮫ درﺑﺧش ‪6B-5‬ﻣطرح ﻣﯾﺷود‪.‬‬ ‫ﻣورد ﺑرآورد وارﯾﺎﻧس ﮔروه‬

‫وﯾژﮔﯽ ‪۶-٣‬‬

‫اھﻣﯾت ﻋدد درﺟﺎت آزادی‬

‫ﻋدد درﺟﺎ ت آزادی ﻧﺷﺎﻧﮕر ﻋدد ﻧﺗﺎﯾﺞ ﻣﺳﺗﻘل اﺳت ﮐﮫ وارد ﻣﺣﺎﺳﺑﮫ اﻧﺣراف اﺳﺗﺎﻧداردﻣﯾﺷود‪ .‬زﻣﺎﻧﯽ‬
‫ﻧﺎﻣﺷﺧص اﺳت دوﻣﻘدار ﺑﺎﯾد از ﻣﺟﻣوﻋﮫ داده ھﺎی ﺗﮑراری اﺳﺗﺧراج ﺷوﻧد ‪ :‬و‪.s‬ﯾﮏ درﺟﮫ‬ ‫ﮐﮫ‬
‫ﺑﮑﺎرﻣﯾرود زﯾرا ھﻣرا ه ﺑﺎ ﻧﺷﺎﻧﮫ ھﺎی ﺣﻔظ ﺷده‪ ،‬ﻣﺟﻣوع اﻧﺣراﻓﺎت ﺧﺎص‬ ‫آزادی ﺟﮭت اﯾﺟﺎد‬
‫ﺑﺎﯾدﺻﻔرﺑﺎﺷد‪.‬ﭘس زﻣﺎﻧﯽ ﮐﮫ ‪N-1‬اﻧﺣراف ﻣﺣﺎﺳﺑﮫ ﺷده اﻧد ﻣورد ﻧﮭﺎﯾﯽ ﻣﺷﺧص اﺳت‪ .‬درﻧﺗﯾﺟﮫ ﺗﻧﮭﺎ‪N-1‬‬
‫اﻧﺣراف ﻣﻌﯾﺎر ﻣﺳﺗﻘل دﻗت ﻣﺟﻣوﻋﮫ را اراﺋﮫ ﻣﯾﮑﻧﻧد‪ .‬ﻧﺎﮐﺎﻣﯽ درﮐﺎرﺑرد ‪N-1‬در ﻣﺣﺎﺳﺑﮫ اﻧﺣراف‬
‫اﺳﺗﺎﻧدارد ﺑرای ﻧﻣوﻧﮫ ھﺎی ﮐوﭼﮏ ﻣﻧﺟرﺑﮫ ﻣﻘﺎدﯾر‪s‬ﻣﯾﺷود ﮐﮫ ﺑطور ﻣﺗوﺳط ﮐوﭼﮑﺗراز اﻧﺣراف اﺳﺗﺎﻧدارد‬
‫اﻧد‪.‬‬ ‫واﻗﻌﯽ‬

‫ﻋﺑﺎر ت ﺟﺎﯾﮕزﯾن ﺑرای اﻧﺣراف اﺳﺗﺎﻧدارد ﻧﻣوﻧﮫ‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﻣرﺗب ﺳﺎزی ﻣﺟدد‬ ‫ﺟﮭت ﯾﺎﻓﺗن ‪ s‬ﺑﺎﮐﻣﮏ ﻣﺎﺷﯾن ﺣﺳﺎب ﮐﮫ دارای دﮐﻣﮫ اﻧﺣراف اﺳﺗﺎﻧدارد ﻧﯾﺳت‬
‫ﺟﮭت ﮐﺎرﺑرد ﻧﺳﺑت ﺑﮫ ﮐﺎرﺑرد ﻣﺳﺗﻘﯾم ﻣﻌﺎدﻟﮫ ‪ ۶-۴‬آﺳﺎﻧﺗراﺳت‪:‬‬

‫‪۶-۵‬را ﺟﮭت ﻣﺣﺎﺳﺑﮫ ‪s‬ﻧﺷﺎن ﻣﯾدھد‪.‬‬ ‫ﻣﺛﺎل ‪ ۶-١‬ﮐﺎرﺑرد ﻣﻌﺎدﻟﮫ‬

‫ﻣﺛﺎل‪۶-١‬‬

‫ﻧﺗﺎﯾﺞ زﯾر در ﺗﻌﯾﯾن ﻣﮑرر ﻣﯾزان ﺳرب ﻧﻣوﻧﮫ ﺧون ﺑدﺳت آﻣدﻧد‪ ٠ ٧۵٢،٠ ٧۵۶،٠ ٧۵٢،٠ ٧۵١:‬و‬
‫‪ .0.760 ppm Pb‬ﻣﯾﺎﻧﮕﯾن و اﻧﺣراف اﺳﺗﺎﻧدارد اﯾن ﻣﺟﻣوﻋﮫ داده ھﺎراﺑﯾﺎﺑﯾد‪.‬‬

‫راه ﺣل‬

‫راﻣﺣﺎﺳﺑﮫ ﻣﯾﮑﻧﯾم‪.‬‬ ‫و‬ ‫ﺟﮭت ﮐﺎرﺑرد ﻣﻌﺎدﻟﮫ ‪ ۶-۵‬ﻣﺎ‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ھرزﻣﺎن ﮐﮫ ﺷﻣﺎ دو ﻋدد ﺑزرگ و ﺗﻘرﯾﺑﺎ ﺑراﺑر را ﮐم ﮐﻧﯾد ﺗﻔﺎوت ﻣﻌﻣوﻻ دارای اطﻣﯾﻧﺎن ﻧﺳﺑﺗﺎ‬
‫ﺑﺎﻻﺳت ‪ .‬ﺑدﯾن ﺟﮭت ﺷﻣﺎﻧﺑﺎﯾد ھرﮔز ﻣﺣﺎﺳﺑﮫ اﻧﺣراف اﺳﺗﺎﻧدارد را ﮔرد ﮐﻧﯾد )ﺗﺎ ﭘﺎﯾﺎن روﻧد(‪.‬‬

‫ﺑﺳﯾﺎرﮐم اﺳت ‪ .‬اﮔر ﻣﺎ اﯾن اﻋداد را‬ ‫و‬ ‫در ﻣﺛﺎل ‪ ۶-١‬ﺗوﺟﮫ ﮐﻧﯾد ﮐﮫ ﺗﻔﺎوت ﺑﯾن‬
‫ﮔردﮐﻧﯾم)ﻗﺑل از ﺗﻔرﯾﻖ آﻧﺎن( ﺧطﺎی ﺟدی در ﻣﻘدار ﻣﺣﺎﺳﺑﮫ ﺷده‪ s‬ظﺎھر ﻣﯾﺷود ‪ .‬ﺟﮭت ﺧودداری از‬
‫اﯾن ﻣﻧﺑﻊ ﺧطﺎ‪ ،‬ھرﮔز ﻣﺣﺎﺳﺑﮫ اﻧﺣراف اﺳﺗﺎﻧدارد را ﮔرد ﻧﮑﻧﯾد) ﺗﺎ ﭘﺎﯾﺎن روﻧد(‪ .‬ﺑﻌﻼوه ﺑﮫ ھﻣﯾن‬
‫دﻟﯾل‪ ،‬ھرﮔز از ﻣﻌﺎدﻟﮫ ‪ ۶-۵‬اﺳﺗﻔﺎده ﻧﮑﻧﯾد) ﺟﮭت ﻣﺣﺎﺳﺑﮫ اﻧﺣراف اﺳﺗﺎﻧدارد اﻋداد ‪۵‬رﻗﻣﯽ ﯾﺎدارای‬
‫ارﻗﺎم ﺑﯾﺷﺗر (‪ .‬درﻋوض از ﻣﻌﺎدﻟﮫ ‪ ۶-۴‬اﺳﺗﻔﺎده ﮐﻧﯾد‪ .‬ﺑﺳﯾﺎری از ﻣﺎﺷﯾن ﺣﺳﺎﺑﮭﺎ و ﮐﺎﻣﭘﯾوﺗرھﺎ‬
‫)دارای ﮐﺎرﮐرد اﻧﺣراف اﺳﺗﺎﻧدارد( از ﻧﺳﺧﮫ ﻣﻌﺎدﻟﮫ ‪ ۶-۵‬ﺑﺷﮑل داﺧﻠﯽ در ﻣﺣﺎﺳﺑﮫ اﺳﺗﻔﺎده‬
‫ﻣﯾﮑﻧﻧد‪.‬ﺷﻣﺎﺑﺎﯾد ھﻣﯾﺷﮫ ﺧطﺎھﺎی ﮔردﺷده را ﺗﻐﯾﯾردھﯾد ) درزﻣﺎن ﻣﺣﺎﺳﺑﮫ اﻧﺣراف اﺳﺗﺎﻧدارد‬
‫ﻣﺣﺎﺳﺑﺎت آﻣﺎری‬ ‫ﻣﻘﺎدﯾری ﮐﮫ ‪۵‬رﻗﻣﯽ اﻧدﯾﺎدارای ارﻗﺎم ﺑﯾﺷﺗرھﺳﺗﻧد(‪ .‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﺷﻣﺎ‬
‫رااﯾﺟﺎدﻣﯾﮑﻧﯾد ﺑﯾﺎدداﺷﺗﮫ ﺑﺎﺷﯾد ﮐﮫ ﺑﻌﻠت ﺗردﯾددر ‪ ،‬اﻧﺣراف اﺳﺗﺎﻧدارد ﻧﻣوﻧﮫ اﺣﺗﻣﺎﻻ ﻣﺗﻔﺎوت از‬
‫اﻧﺣراف اﺳﺗﺎﻧدارد ﮔروه اﺳت ‪.‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﮫ ‪ N‬ﺑزرﮔﺗرﻣﯾﺷود و‪ s‬ﻋواﻣل ﺑﮭﺗرﺑرآورد و ﻣﯾﺷوﻧد‪.‬‬

‫‪.‬‬ ‫و‬ ‫< زﻣﺎﻧﯽ ﮐﮫ‬

‫ﺧطﺎی اﺳﺗﺎﻧدارد ﻣﯾﺎﻧﮕﯾن‬

‫ارﻗﺎم اﺣﺗﻣﺎل ﺑرای ﺗوزﯾﻊ ﮔﺎوس ﻣﺣﺎﺳﺑﮫ ﺷده ﺑﺷﮑل ﻣﺳﺎﺣت در وﯾژﮔﯽ ‪ ۶-٢‬ﻣرﺑوط ﺑﮫ ﺧطﺎی‬
‫اﺣﺗﻣﺎﻟﯽ ﺑرای اﻧدازه ﮔﯾری ﻣﺟزا ﻣﯾﺷوﻧد‪ .‬ﭘس اﺣﺗﻣﺎل‪ %٩۵ ۴‬وﺟوددارد ﮐﮫ ﻧﺗﯾﺟﮫ ﻣﺟزای ﮔروه در‬
‫ﻗرارداﺷﺗﮫ ﺑﺎﺷد‪ .‬اﮔرﯾﮏ ﺳری ﻧﺗﺎﯾﺞ ﺗﮑراری ﮐﮫ ھر ﮐدام دارای ‪N‬اﻧدازه ﮔﯾری‬ ‫ﻣﯾﺎﻧﮕﯾن‬
‫اﺳت ﺑﺷﮑل ﺗﺻﺎدﻓﯽ از ﮔروه ﻧﺗﺎﯾﺞ ﻟﺣﺎظ ﺷود ﻣﯾﺎﻧﮕﯾن ھر ﻣﺟﻣوﻋﮫ ﻧﺷﺎﻧﮕر ﭘراﮐﻧدﮔﯽ ﮐﻣﺗر اﺳت‬
‫زﯾرا ‪N‬اﻓزاﯾش ﻣﯽ ﯾﺎﺑد‪ .‬اﻧﺣراف اﺳﺗﺎﻧدارد ھرﻣﯾﺎﻧﮕﯾن ﺑﺷﮑل ﺧطﺎی اﺳﺗﺎﻧدارد ﻣﯾﺎﻧﮕﯾن ﻣﺷﺧص ﻣﯾﺷود‬
‫اراﺋﮫ ﻣﯾﺷود‪ .‬ﺧطﺎی اﺳﺗﺎﻧدارد ﺑﺷﮑل ﻣﻌﮑوس ﻣﺗﻧﺎﺳب ﺑﺎ رﯾﺷﮫ ﻣﺟذور ﻋدد ﻧﻘﺎط داده‬ ‫و ﺑﺎ ﻧﻣﺎد‬
‫ھﺎی‪ N‬اﺳت ﮐﮫ ﺟﮭت ﻣﺣﺎﺳﺑﮫ ﻣﯾﺎﻧﮕﯾن ﺑﮑﺎرﻣﯾرود ﮐﮫ ﺗوﺳط ﻣﻌﺎدﻟﮫ ‪ ۶-۶‬اراﺋﮫ ﻣﯾﺷود‪.‬‬

‫اﻧﺣراف اﺳﺗﺎﻧدارد ﻣﺟﻣوﻋﮫ داده ھﺎ ﺗﻘﺳﯾم ﺑر رﯾﺷﮫ ﻣﺟذور ﻋدد ﻧﻘﺎط‬ ‫<ﺧطﺎی اﺳﺗﺎﻧدارد ﻣﯾﺎﻧﮕﯾن‬
‫داده ھﺎ در ﻣﺟﻣوﻋﮫ اﺳت‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﻧﺳﺑت ﺑﮫ اﻧدازه‬ ‫ﻣﻌﺎدﻟﮫ‪ ۶-۶‬ﺑﮫ ﻣﺎﻣﯾﮕوﯾد ﮐﮫ ﻣﯾﺎﻧﮕﯾن‪ ۴‬اﻧدازه ﮔﯾری دﻗﯾﻘﺗراﺳت )ﺗوﺳط‬
‫ﮔﯾرﯾﮭﺎی ﺧﺎص در ﻣﺟﻣوﻋﮫ داده ھﺎ(‪ .‬ﺑدﯾن ﺟﮭت ﻧﺗﺎﯾﺞ ﻣﯾﺎﻧﮕﯾن اﻏﻠب ﺟﮭت ﺑﮭﺑود دﻗت‬
‫ﺑﮑﺎرﻣﯾروﻧد‪ .‬ﺑﮫ ھرﺣﺎل ﺑﮭﺑود ﺑدﺳت آﻣده ﺗوﺳط ﻣﯾﺎﻧﮕﯾن ﺑﻧدی ﺗﺎﺣدی ﻣﺣدودﻣﯾﺷود )ﺑﻌﻠت واﺑﺳﺗﮕﯽ‬
‫رﯾﺷﮫ ﻣﺟذور ﺑﮫ‪ N‬ﮐﮫ در ﻣﻌﺎدﻟﮫ ‪۶-۶‬ﻧﺷﺎن داده ﻣﯾﺷود (‪.‬ﻣﺛﻼ ﺟﮭت اﻓزاﯾش دﻗت ﻋﺎﻣل ‪ ، ١٠‬اﯾن‬
‫ﻣورد ﻧﯾﺎزﻣﻧد ‪١٠٠‬ﺑراﺑر ﺑﺳﯾﺎری از اﻧداز ه ﮔﯾرﯾﮭﺎﺳت‪ .‬درﺣداﻣﮑﺎن ﮐﺎھش ‪s‬ﻧﺳﺑت ﺑﮫ ﺣﻔظ ﻣﯾﺎﻧﮕﯾن‬
‫ﺑﺷﮑل ﻣﺳﺗﻘﯾم ﻣﺗﻧﺎﺳب ﺑﺎ ‪s‬اﺳت اﻣﺎ ﺗﻧﮭﺎﺑﺎ رﯾﺷﮫ ﻣﺟذور ‪ N‬راﺑطﮫ‬ ‫ﻧﺗﺎﯾﺞ ﺑﯾﺷﺗر ﺑﮭﺗراﺳت زﯾرا‬
‫ﻣﻌﮑوس دارد ‪ .‬اﻧﺣراف اﺳﺗﺎﻧدارد ﻣﯾﺗواﻧد ﮔﺎھﯽ ﺗوﺳط دﻗت ﺑﯾﺷﺗر در ﻋﻣﻠﯾﺎت ﺧﺎص ‪ ،‬ﺗﻐﯾﯾر‬
‫روش‪ ،‬و ﮐﺎرﺑرد اﺑزارھﺎی اﻧدازه ﮔﯾری دﻗﯾﻘﺗر ﮐﺎھش ﯾﺎﺑد ‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﮫ ﻣطﺎﻟب ﺻﻔﺣﺎت‪ :‬در ﻓﺻل ‪ ٢‬ﮐﺎرﺑردھﺎی اﮐﺳل ﻣﺎﯾﮑروﺳﺎﻓت در ﺷﯾﻣﯽ ﺗﺣﻠﯾﻠﯽ ﭼﺎپ دوم‬
‫‪ ،‬دو روش ﻣﺧﺗﻠف ﻣﺣﺎﺳﺑﮫ اﻧﺣراف اﺳﺗﺎﻧدارد ﻧﻣوﻧﮫ ﺑﺎ ﮐﻣﮏ اﮐﺳل ﻧﺷﺎن داده ﻣﯾﺷوﻧد‪.‬‬

‫‪ 6B-4‬اطﻣﯾﻧﺎن ‪ s‬ﺑﺷﮑل ﻣﻌﯾﺎر دﻗت‬

‫درﻓﺻل ‪ ٧‬ﻣﺎ ﭼﻧد آزﻣﺎﯾش آﻣﺎری را ﺑﯾﺎن ﻣﯾﮑﻧﯾم ﮐﮫ ﺟﮭت آزﻣﺎﯾش ﻓرﺿﯾﺎت‪ ،‬اﯾﺟﺎد ﻓواﺻل‬
‫اطﻣﯾﻧﺎن ﺑرای ﻧﺗﺎﯾﺞ و رد ﻧﻘﺎط داده ھﺎی ﻣوﺟود ﺑﮑﺎرﻣﯾروﻧد ‪ .‬اﻏﻠب اﯾن آزﻣﺎﯾﺷﺎت ﺑراﺳﺎس‬
‫اﻧﺣراﻓﺎت اﺳﺗﺎﻧدارد ﻧﻣوﻧﮫ اﻧد‪ .‬اﺣﺗﻣﺎﻟﯽ ﮐﮫ اﯾن آزﻣﺎﯾﺷﺎت آﻣﺎری ﻧﺗﺎﯾﺞ ﺻﺣﯾﺢ را اراﺋﮫ ﻣﯾﮑﻧﻧد‬
‫اﻓزاﯾش ﻣﯽ ﯾﺎﺑد زﯾرا اطﻣﯾﻧﺎن‪ s‬ﺑﯾﺷﺗرﻣﯾﺷود‪ .‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﮫ‪ N‬در ﻣﻌﺎدﻟﮫ ‪۶-۴‬اﻓزاﯾش ﻣﯽ ﯾﺎﺑد ‪ s‬ﻋﺎﻣل‬
‫ﻣﯾﺷود‪ .‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﮫ‪ N‬ﺑﯾﺷﺗراز ﺣدود‪٢٠‬اﺳت ‪s‬ﻣﻌﻣوﻻ‬ ‫ﺑرآورد ﺑﮭﺗر اﻧﺣراف اﺳﺗﺎﻧدارد ﮔروه‬
‫اﺳت و اﯾن ﻣﻘﺎدﯾر ﻣﯾﺗواﻧﻧد ﺑرطﺑﻖ ﻓرض ﺑرای اﻏﻠب اھداف ﻣﺷﺎﺑﮫ ﺑﺎﺷﻧد‪.‬‬ ‫ﻋﺎﻣل ﺑرآورد ﺧوب‬
‫ﺗﻘﺳﯾم ﺷوﻧد )ھرﮔروه دارای ‪۵‬‬ ‫ﻣﺛﻼاﮔر ‪ ۵٠‬اﻧدازه ﮔﯾری در ﺟدول ‪ ۶-٢‬ﺑﮫ ‪ ١٠‬ﮔرو ه ﻓرﻋﯽ‬
‫ﻣورد اﺳت و ﻣﻘدار ‪ s‬ﻋﻣدﺗﺎ درھر ﮔروه ﻣﺗﻔﺎو ت اﺳت (‪ .‬ﺣﺗﯽ اﮔرﭼﮫ ﻣﯾﺎﻧﮕﯾن ﻣﻘﺎدﯾر ﻣﺣﺎﺳﺑﮫ‬
‫ﺷده ‪ s‬دارای ﻣﺟﻣوﻋﮫ ﮐﺎﻣل اﺳت‪ .‬درﻣﻘﺎﺑل ﻣﻘﺎدﯾر ﻣﺣﺎﺳﺑﮫ ﺷده ‪s‬ﺑرای دو زﯾرﻣﺟﻣوﻋﮫ ‪٢۵‬‬
‫ﻣوردی ﺗﻘرﯾﺑﺎ ﻣﺷﺎﺑﮫ اﻧد‪ .‬ﺑﮭﺑودﺳرﯾﻊ در اطﻣﯾﻧﺎن ‪ s‬ﺑﺎ اﻓزاﯾش ‪ N‬ﻣوﺟب ﮐﺎرﺑردی ﺷدن آن‬
‫(زﻣﺎﻧﯽ ﮐﮫ روش اﻧدازه ﮔﯾری ﻋﻣدﺗﺎ زﻣﺎﻧﺑر ﻧﯾﺳت و‬ ‫ﻣﯾﺷود) ﺟﮭت ﺑدﺳت آوردن ﺑرآورد ﺧوب‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫اراﺋﮫ ﮐﺎﻓﯽ ﻧﻣوﻧﮫ وﺟوددارد‪ .‬ﻣﺛﻼ اﮔر‪ pH‬ﺑﺳﯾﺎری از ﻣﺣﻠوﻟﮭﺎ در ﻣدت ﺑررﺳﯽ ﺗﻌﯾﯾن ﺷود ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫‪ s‬در ﯾﮏ ﺳری آزﻣﺎﯾﺷﺎت اوﻟﯾﮫ ﻣﻔﯾداﺳت ‪ .‬اﯾن اﻧدازه ﮔﯾری ﺳﺎده اﺳت وﻧﯾﺎزﻣﻧد ﺗﻧﮭﺎ آن اﺳت ﮐﮫ‬
‫دو اﻟﮑﺗرود ﺧﺷﮏ و ﺷﺳﺗﮫ ﺷده در ﻣﺣﻠول آزﻣﺎﯾش ﻓرو روﻧد و ‪ pH‬از روی ﻣﻘﯾﺎس ﯾﺎ )ﺻﻔﺣﮫ(‬
‫ﻧﻣﺎﯾش ﺧواﻧده ﺷود‪ .‬ﺟﮭت ﺗﻌﯾﯾن ‪ ٢٠ ،s‬ﺗﺎ‪ ٣٠‬ﺑﺧش از ﻣﺣﻠو ل ﺑﺎﻓر )دارای ‪pH‬ﺛﺎﺑت( ﻣﯾﺗواﻧﻧد‬
‫اﻧدازه ﮔﯾری ﺷوﻧد ) ﺑﺎ ﮐﻣﮏ ﺗﻣﺎم ﻣراﺣل روش دﻧﺑﺎ ل ﺷده ﺑﺷﮑل دﻗﯾﻖ(‪ .‬ﻣﻌﻣوﻻ اﯾن ﻓرض ﻣطﻣﺋن‬
‫اﺳت ﮐﮫ ﺧطﺎی ﺗﺻﺎدﻓﯽ دراﯾن آزﻣﺎﯾش ﺑﮫ ﻣﺎﻧﻧد اﻧدازه ﮔﯾرﯾﮭﺎی ﺑﻌدی اﺳت‪ .‬ﻣﻘدار ‪s‬ﻣﺣﺎﺳﺑﮫ ﺷده در‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﮫ ‪ ۶-۴‬ﻋﺎﻣل ﺑرآورد ﺧوب ﻣﻘدار ﮔروه اﺳت‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﮫ ﻣطﺎﻟب ﺻﻔﺣﺎت‪ :‬در ﻓﺻل ‪ ٢‬ﮐﺎرﺑردھﺎی اﮐﺳل ﻣﺎﯾﮑروﺳﺎﻓت در ﺷﯾﻣﯽ ﺗﺣﻠﯾﻠﯽ ﭼﺎپ دوم‬
‫( را ﺟﮭت ﻣﺣﺎﺳﺑﮫ ﻣﯾﺎﻧﮕﯾن ‪،‬اﻧﺣراف اﺳﺗﺎﻧدارد‪ ،‬وﺳﺎﯾرﻣﻘﺎدﯾر‬ ‫‪ ،‬ﻣﺎ ﮐﺎرﺑرد ﺗﺣﻠﯾل اﮐﺳل)‬
‫ﻣﻌرﻓﯽ ﻣﯾﮑﻧﯾم ‪ .‬ﮔزﯾﻧﮫ آﻣﺎر ﺗوﺻﯾﻔﯽ ﺧطﺎی اﺳﺗﺎﻧدارد ﻣﯾﺎﻧﮕﯾن‪ ،‬ﻣﺗوﺳط ‪ ،‬ﻣﺣدوده ‪ ،‬ﺣداﮐﺛر و‬
‫ﺣداﻗل ﻣﻘﺎدﯾر‪ ،‬و ﭘﺎراﻣﺗرھﺎﯾﯽ را ﻣﯽ ﯾﺎﺑد ﮐﮫ اﻧﻌﮑﺎس دھﻧده ﺗﻘﺎرن ﻣﺟﻣوﻋﮫ داد ه ھﺎ اﻧد‪.‬‬

‫ﺑﺎﺷﺗراک ﮔذاری داده ھﺎ ﺟﮭت ﺑﮭﺑود اطﻣﯾﻧﺎن‪s‬‬

‫اﮔر ﻣﺎ دارای ﭼﻧد زﯾرﻣﺟﻣوﻋﮫ داد ه ﺑﺎﺷﯾم ﺑرآورد ﺑﮭﺗر اﻧﺣراف اﺳﺗﺎﻧدارد ﮔروه ﻣﯾﺗواﻧد‬
‫ﺑدﺳت آﯾد)ﺑﺎ ﺑﺎﺷﺗراک ﮔذاری داده ھﺎﺑﺟﺎی ﮐﺎرﺑرد ﺗﻧﮭﺎﯾﮏ ﻣﺟﻣوﻋﮫ داده (‪.‬ﻣﺟددا ﻣﺎ ﺑﺎﯾد ﻣﻧﺑﻊ ﯾﮑﺳﺎن‬
‫ﺧطﺎی ﺗﺻﺎدﻓﯽ را در ﺗﻣﺎم اﻧدازه ﮔﯾرﯾﮭﺎ ﻓرض ﮐﻧﯾم ‪ .‬اﯾن ﻓرض ﻣﻌﻣوﻻ ﻣﻌﺗﺑراﺳت اﮔر ﻧﻣوﻧﮫ ھﺎ‬
‫دارای ﺗرﮐﯾﺑﺎت ﻣﺷﺎﺑﮫ ﺑﺎﺷﻧد و ﺑﺷﮑل دﻗﯾﻖ درروش ﯾﮑﺳﺎﻧﯽ ﺗﺣﻠﯾل ﺷوﻧد‪ .‬ﻣﺎﺑﺎﯾد ﻓرض ﮐﻧﯾم ﮐﮫ‬
‫ھﺳﺗﻧد‪.‬‬ ‫ﻧﻣوﻧﮫ ھﺎ ﺑﺷﮑل ﺗﺻﺎدﻓﯽ ﺑرﮔرﻓﺗﮫ ا زﮔروه ﯾﮑﺳﺎﻧﯽ اﻧدﭘس دارای ﻣﻘدار ﻋﻣده‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺷﯿﻤﯽ ﺗﺠﺰﯾﻪ‬

‫ﻣﺘﺮﺟﻢ‪:‬‬

‫زﻫﺮه ﺧﺎنﻋﻠﯽ‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﺧﻄﺎﻫﺎي ﺗﺼﺎدﻓﯽ در ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ‬

‫ﻣﺜﺎل ‪6-4‬‬

‫اﻧﺤﺮاف اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺣﻞ‬

‫را ﺣﺴﺎب ﮐﻨﯿﺪ‬

‫اول‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺎﯾﺪ اﻧﺤﺮاف اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺟﻤﻊﻫﺎ و ﺗﻔﺎوتﻫﺎ را ﺣﺴﺎب ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﻔﺎﺿﻞ در ﺻﻮرت ﮐﺴﺮ‬

‫و ﺑﺮاي ﺟﻤﻊ در ﻣﺨﺮج‬

‫ﭘﺲ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻣﻌﺎدﻟﻪ را ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﺎزﻧﻮﯾﺴﯽ ﮐﻨﯿﻢ‬

‫ﻣﻌﺎدﻻت در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﺿﺮب و ﺗﻘﺴﯿﻢ اﺳﺖ و ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 6-12‬را ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽﺑﺮﯾﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬

‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ اﻧﺤﺮاف اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﯿﻢ‬

‫و ﭘﺎﺳﺦ را ﺑﻪ )ﻋﺪد( ﮔﺮد ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫‪6‬پ‪ 3-‬اﻧﺤﺮافﻫﺎي اﺳﺘﺎﻧﺪارد در ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻧﻤﺎﯾﯽ‬

‫اﯾﻦ راﺑﻄﻪ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‬

‫ﮐﻪ در آن ﻧﻤﺎي ‪ x‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﺪم اﻃﻤﯿﻨﺎن آزاد در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ در ﺟﺪول ‪ 6-4‬و‬

‫ﭘﯿﻮﺳﺖ ‪ 9‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﺤﺮاف اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻧﺴﺒﯽ در ‪ y‬ﮐﻪ از ﻋﺪم اﻃﻤﯿﻨﺎن در ‪ a‬اﯾﺠﺎد ﻣﯽﺷﻮد ﺑﺮاﺑﺮ‬

‫اﺳﺖ ﺑﺎ‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬اﻧﺤﺮاف اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻧﺴﺒﯽ ﻣﺰدوج ﯾﮏ ﻋﺪد دو ﺑﺮاﺑﺮ اﻧﺤﺮاف اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻧﺴﺒﯽ ﻋﺪد اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﺤﺮاف اﺳﺘﺎﻧﺪارد‬

‫ﻧﺴﺒﯽ رﯾﺸﻪ ﻣﮑﻌﺐ ﯾﮏ ﻋﺪد ﯾﮏ ﺳﻮم آن ﻋﺪد اﺳﺖ و ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ .‬ﻣﺜﺎل ‪ 6-5‬اﯾﻦ ﻧﻮع از ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ را ﻧﺸﺎن‬

‫ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪6-5‬‬

‫ﺣﺎﺻﻞ ﺣﻞﭘﺬﯾﺮي ‪ k‬ﺑﺮاي ﻧﻤﮏ ﻧﻘﺮه ‪ AgX‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ‪ ،‬و ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﺣﻞ ﻣﻮﻟﯽ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‬

‫ﭼﻪ ﻋﺪم اﻃﻤﯿﻨﺎن در ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﺣﻞ ﺷﺪن ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه ﺑﺮاي ‪ AgX‬وﺟﻮد دارد؟‬

‫ﺣﻞ‬

‫ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ ‪ = y‬ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﺣﻞ‪ Kip =a ،‬و ‪ x=1/2‬در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 6-13‬ﮐﻪ ﻣﯽدﻫﺪ‬

‫ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﺣﻞ ﺷﺪن=‬

‫ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ اﻧﺘﺸﺎر ﺧﻄﺎ ﺑﺮاي ﺣﺎﻟﺘﯽ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻋﺪد را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻮان در ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ‬

‫از ﺣﺎﻟﺖ اﻧﺘﺸﺎر ﺧﻄﺎي ﺿﺮب ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻋﺪم اﻃﻤﯿﻨﺎن در ﻣﺮﺑﻊ ‪ 4,0‬را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﺧﻄﺎي‬

‫ﻧﺴﺒﯽ در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 6-13‬داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﭘﺲ ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪y=16‬‬

‫ﺣﺎﻻ ﻣﻮﻗﻌﯿﺘﯽ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ ﮐﻪ ‪ y‬ﺣﺎﺻﻞ دو ﻋﺪد ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻞ اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺷﺎﻧﺴﯽ‬

‫اﺣﺘﻤﺎل ﻣﯽرود ﺗﺎ اﻋﺪاد ﻣﺸﺎﺑﻬﯽ از ‪ a1=4.0‬و ‪ a2=4.0‬اﺗﺨﺎذ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺧﻄﺎي ﻧﺴﺒﯽ ﺿﺮب ‪a1a2=16.0‬‬

‫ﺑﻪوﺳﯿﻠﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 6-12‬داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﺎﻻ ﺣﺎﺻﻞ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ‪ .y=16‬ﻋﻠﺖ ﺗﻔﺎوت ﺑﯿﻦ اﯾﻦ و ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻗﺒﻠﯽ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻧﺪازهﮔﯿﺮيﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ از ﻫﻢ‬

‫ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻼﻣﺖ اﺧﺘﺼﺎص داده ﺷﺪه ﺑﺎ ﯾﮏ ﺧﻄﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﯾﺎ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ ﺧﻄﺎي دﯾﮕﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ‬

‫اﺗﻔﺎق ﺑﯿﻔﺘﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ دو ﻣﻘﺪار ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻄﺎ دﻗﯿﻘﺎً ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺣﺎﻟﺖ اول اﺳﺖ ﮐﻪ در آن ﻋﻼﻣﺖﻫﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺜﻞ ﻫﻢ‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ‪ ،‬اﮔﺮ ﯾﮏ ﻋﻼﻣﺖ ﻣﺜﺒﺖ و دﯾﮕﺮي ﻣﻨﻔﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻄﺎي ﻧﺴﺒﯽ ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﻪ از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻦ دارد‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺧﻄﺎي اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ ﺑﺮاي ﻣﻮرد اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺟﺎﯾﯽ ﺑﯿﻦ ﺣﺪاﮐﺜﺮ )‪ (%10‬و ﺻﻔﺮ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫‪6‬پ‪ 4-‬اﻧﺤﺮافﻫﺎي اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻟﮕﺎرﯾﺘﻢﻫﺎ و آﻧﺘﯽﻟﮕﺎرﯾﺘﻢﻫﺎ‬

‫آﺧﺮﯾﻦ دو ورودي در ﺟﺪول ‪ 6-4‬ﺑﺮاي ‪ y-log a‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﻨﺪ ﮐﻪ‬

‫و ﺑﺮاي ‪y=antilog a‬‬

‫ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪ‪ ،‬اﻧﺤﺮاف اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻣﻄﻠﻖ ﻟﮕﺎرﯾﺘﻢ ﯾﮏ ﻋﺪد ﺑﺎ اﻧﺤﺮاف اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻧﺴﺒﯽ آن ﻋﺪد‬

‫ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﺷﻮد؛ ﺑﺮﻋﮑﺲ‪ ،‬اﻧﺤﺮاف اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻧﺴﺒﯽ آﻧﺘﯽﻟﮕﺎرﯾﺘﻢ ﯾﮏ ﻋﺪد ﺗﻮﺳﻂ اﻧﺤﺮاف اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻣﻄﻠﻖ آن ﻋﺪد‬

‫ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﺜﺎل ‪ 6-6‬اﯾﻦ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪6-6‬‬

‫اﻧﺤﺮاف اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻣﻄﻠﻖ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت زﯾﺮ را ﺣﺴﺎب ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬اﻧﺤﺮاف اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻫﺮ ﮐﻤﯿﺖ در ﭘﺮاﻧﺘﺰ داده ﺷﺪه‬

‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﻞ‬

‫)آ( ﺑﺎ ارﺟﺎع ﺑﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ ،6-14‬ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﺎﯾﺪ اﻧﺤﺮاف اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻧﺴﺒﯽ را در ‪ 0,434‬ﺿﺮب ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪،‬‬

‫)ب( ﺑﺎ ﺑﻪﮐﺎرﮔﯿﺮي ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ ،6-15‬دارﯾﻢ‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪،‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪،‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪6-6‬پ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺧﻄﺎي ﻣﻄﻠﻖ ﺑﺰرگ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ آﻧﺘﯽﻟﮕﺎرﯾﺘﻢ ﻋﺪدي ﺑﺎ ﭼﻨﺪ رﻗﻢ ﮐﻢ ﭘﺸﺖ‬

‫ﻧﻘﻄﻪ اﻋﺸﺎر اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻋﺪم اﻃﻤﯿﻨﺎن ﺑﺰرگ ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ واﻗﻌﯿﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻋﺪاد ﺳﻤﺖ ﭼﭗ اﻋﺸﺎر )وﯾﮋﮔﯽ( ﺗﻨﻬﺎ‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺮدن ﻧﻘﻄﻪ اﻋﺸﺎر ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺧﻄﺎي ﺑﺰرگ در آﻧﺘﯽﻟﮕﺎرﯾﺘﻢ از ﻋﺪم اﻃﻤﯿﻨﺎن ﺑﺰرگ ﻧﺴﺒﯽ در‬

‫ﻣﺎﻧﺘﯿﺲ ﻋﺪد ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد )ﮐﻪ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‪.( ،‬‬

‫‪6‬ت ﮔﺰارش دادهﻫﺎي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه‬

‫ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻋﺪد ﺑﺮاي ﮐﺎرﺑﺮان دادهﻫﺎ ﺑﯿﻬﻮده اﺳﺖ ﻣﮕﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ آنﻫﺎ ﭼﯿﺰي درﺑﺎره ﮐﯿﻔﯿﺖ آنﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﺪاﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪،‬‬

‫ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺿﺮوري اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺗﺨﻤﯿﻦ ﺧﻮد از ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ اﻃﻤﯿﻨﺎن دادهﻫﺎي ﺧﻮد را ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ از ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ‬

‫راهﻫﺎ ﺑﺮاي ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺮدن ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ اﻃﻤﯿﻨﺎن دادن ﺑﺎزه اﻃﻤﯿﻨﺎن در ﺳﻄﺢ اﻃﻤﯿﻨﺎن ‪ 90‬ﯾﺎ ‪ 95‬درﺻﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎن‬

‫ﻃﻮر ﮐﻪ ﻣﺎ در ﺑﺨﺶ ‪7‬آ‪ 2-‬ﺗﻮﺿﯿﺢ دادﯾﻢ‪ .‬ﯾﮏ روش دﯾﮕﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺤﺮاف اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻣﻄﻠﻖ ﯾﺎ ﺿﺮﯾﺐ ﺗﻐﯿﯿﺮ‬

‫دادهﻫﺎ را ﮔﺰارش ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ ﻣﻮارد ﮔﺰارش ﺷﺪ‪ ،‬اﯾﺪه ﺧﻮﺑﯽ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺗﻌﺪاد ﻧﻘﺎط داده را ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ‬

‫ﮐﻪ ﺑﺮاي ﮐﺴﺐ اﻧﺤﺮاف اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﮐﺎرﺑﺮ ﺑﺘﻮاﻧﺪ اﯾﺪهاي از ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ اﻃﻤﯿﻨﺎن ‪ s‬ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪ .‬ﯾﮏ‬

‫ﺷﺎﺧﺺ راﯾﺞﺗﺮ اﻣﺎ ﺑﺎ راﺿﯽﮐﻨﻨﺪﮔﯽ ﮐﻤﺘﺮ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﮐﯿﻔﯿﺖ داده ﻗﺎﻧﻮن اﻋﺪاد ﺑﺎﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪6‬د‪ 1-‬اﻋﺪاد ﺑﺎﻣﻌﻨﯽ‬

‫ﻣﺎ اﻏﻠﺐ ﻋﺪم اﻃﻤﯿﻨﺎن اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻣﻌﯿﺎر ﺗﺠﺮﺑﯽ را ﺑﺎ روﻧﺪ ﮐﺮدن ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪ ،‬از اﯾﻦ رو‬

‫ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺎﻣﻞ اﻋﺪاد ﺑﺎﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ ،‬اﻋﺪاد ﺑﺎﻣﻌﻨﯽ در ﯾﮏ ﻋﺪد ﺗﻤﺎم رﻗﻢﻫﺎي ﻗﻄﻌﯽ ﺑﻪ ﻋﻼوه اوﻟﯿﻦ رﻗﻢ‬

‫ﻏﯿﺮﻗﻄﻌﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﺷﻤﺎ ﺑﺨﺶ ‪ 50‬ﻣﯿﻠﯽﻟﯿﺘﺮ ﺑﻮرت را ﻣﯽﺧﻮاﻧﯿﺪ ﮐﻪ در ﺷﮑﻞ ‪ 6-5‬ﻧﺸﺎن داده‬

‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺑﻪ راﺣﺘﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ ﮐﻪ ﺳﻄﺢ ﻣﺎﯾﻊ ﺑﺰرگ از ‪ 30,2‬ﻣﯿﻠﯽﻟﯿﺘﺮ و ﮐﻤﺘﺮ از ‪ 30,3‬اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻤﺎ‬

‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻣﺎﯾﻊ ﺑﯿﻦ درﺟﻪﺑﻨﺪيﻫﺎي ﺣﺪود ‪ 0,02‬ﻣﯿﻠﯽﻟﯿﺘﺮ را ﺗﺨﻤﯿﻦ ﺑﺰﻧﯿﺪ‪ .‬ﭘﺲ‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده‬

‫از ﻗﺎﻧﻮن اﻋﺪاد ﺑﺎﻣﻌﻨﯽ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺣﺠﻢ اراﺋﻪ ﺷﺪه را ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ 30,24‬ﻣﯿﻠﯽﻟﯿﺘﺮ ﮔﺰارش ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﭼﻬﺎر رﻗﻢ‬

‫ﺑﺎﻣﻌﻨﯽ دارد‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اوﻟﯿﻦ ﺳﻪ رﻗﻢ‪ ،‬ﻗﻄﻌﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ و آﺧﺮﯾﻦ رﻗﻢ )‪ (4‬ﻗﻄﻌﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺻﻔﺮ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﯿﺘﺶ در ﯾﮏ ﻋﺪد ﺑﺎﻣﻌﻨﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺻﻔﺮ ﮐﻪ ﺑﺎ ﯾﮏ ﺳﺮي ارﻗﺎم‬

‫اﺣﺎﻃﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ اﻏﻠﺐ ﻣﻌﻨﯽ دار اﺳﺖ )ﻣﺜﻞ ‪ 30,24‬ﻣﯿﻠﯽﻟﯿﺘﺮ( زﯾﺮا ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎ و ﺑﺎ اﻃﻤﯿﻨﺎن از ﻣﻘﯿﺎس ﯾﺎ درﺟﻪ‬

‫ﺑﻨﺪي اﺑﺰار ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺻﻔﺮﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻘﻄﻪ اﻋﺸﺎر را ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺑﺎﻣﻌﻨﯽ‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺎ ‪ 30,24‬ﻣﯿﻠﯽﻟﯿﺘﺮ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ 0,03024‬ﻟﯿﺘﺮ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد رﻗﻢﻫﺎي ﺑﺎﻣﻌﻨﯽ ﻫﻤﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ‬

‫ﻋﻤﻠﮑﺮد ﺻﻔﺮ ﻗﺒﻞ از ‪ 3‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﻞ ﻧﻘﻄﻪ اﻋﺸﺎر را ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺎﻣﻌﻨﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺻﻔﺮﻫﺎي ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﯾﺎ‬

‫ﻧﻬﺎﯾﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎﻣﻌﻨﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﯾﺎ ﻧﻪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬اﮔﺮ ﺣﺠﻢ ﯾﮏ ﺑﯿﮑﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ 2,0‬ﻟﯿﺘﺮ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬

‫وﺟﻮد ﺻﻔﺮ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﺣﺠﻢ ﺗﺎ ﯾﮏ دﻫﻢ ﻟﯿﺘﺮ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه اﺳﺖ ﭘﺲ ﻫﻢ ‪2‬و ﻫﻢ ﺻﻔﺮ اﻋﺪاد ﺑﺎﻣﻌﻨﯽ‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻫﻤﯿﻦ ﺣﺠﻢ ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ 2000‬ﻣﯿﻠﯽﻟﯿﺘﺮ ﮔﺰارش ﺷﻮد‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﮔﯿﺞ ﮐﻨﻨﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬آﺧﺮﯾﻦ دو‬

‫ﺻﻔﺮ ﻣﻌﻨﯽ دار ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ زﯾﺮا ﻋﺪم اﻃﻤﯿﻨﺎن ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﭼﻨﺪ دﻫﻢ ﻟﯿﺘﺮ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﺻﺪ ﻣﯿﻠﯽﻟﯿﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر دﻧﺒﺎل‬

‫ﮐﺮدن ﻗﺎﻧﻮن اﻋﺪاد ﻣﻌﻨﯽ دار در ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻮردي‪ ،‬از ﻋﻼﻣﺖ ﮔﺬاري ﻋﻠﻤﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ و ﺣﺠﻢ را ﺑﻪ ﺻﻮرت )(‬

‫ﮔﺰارش ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫‪6‬د‪ 2-‬اﻋﺪاد ﺑﺎﻣﻌﻨﯽ در ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻋﺪدي‬

‫ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﻋﺪاد ﺑﺎﻣﻌﻨﯽ در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻋﺪدي دو ﯾﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ رﻗﻢ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ دﻗﺖ زﯾﺎدي دارد‪.‬‬

‫ﺟﻤﻊﻫﺎ و ﺗﻔﺎﺿﻞ ﻫﺎ‬

‫ﺑﺮاي ﺟﻤﻊ و ﺗﻔﺮﯾﻖ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد اﻋﺪاد ﺑﺎﻣﻌﻨﯽ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﯽ دﯾﺪاري ﻗﺎﺑﻞ ﺣﺼﻮل اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬در ﻋﺒﺎرت‬

‫دوﻣﯿﻦ و ﺳﻮﻣﯿﻦ ﺟﺎﯾﮕﺎه اﻋﺸﺎري در ﭘﺎﺳﺦ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﻣﻌﻨﯽ ﺑﺎﺷﺪ زﯾﺮا ¾ در اوﻟﯿﻦ ﺟﺎﯾﮕﺎه اﻋﺸﺎري ﻧﺎﻣﻄﻤﺌﻦ‬

‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ‪ 10,7‬روﻧﺪ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ اﯾﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ را ﺗﻌﻤﯿﻢ دﻫﯿﻢ و ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺟﻤﻊ‬

‫و ﺗﻔﺮﯾﻖ‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻫﻤﺎن ﺗﻌﺪاد ﺟﺎﯾﮕﺎه اﻋﺸﺎري را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻋﺪد ﺑﺎ ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﺗﻌﺪاد ﻣﮑﺂنﻫﺎي اﻋﺸﺎري‬

‫دارد‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺷﺎﻣﻞ ﺳﻪ ﻋﺪد ﺑﺎﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ اﮔﺮ ﭼﻪ دو ﻋﺪد درﮔﯿﺮ ﺗﻨﻬﺎ دو ﻋﺪد ﺑﺎﻣﻌﻨﯽ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ 6-5‬ﺑﺨﺸﯽ از ﺑﻮرت ﮐﻪ ﺳﻄﺢ ﻣﺎﯾﻊ و ﮔﻮدي آن را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺿﺮب و ﺗﻘﺴﯿﻢ‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﮔﺎﻫﺎ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺿﺮب و ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﻪ ﺟﻮاب ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي روﻧﺪ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻤﺎن ﺗﻌﺪاد ارﻗﺎم‬

‫ﺑﺎﻣﻌﻨﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻋﺪد اﺻﻠﯽ ﺑﺎ ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﺗﻌﺪاد رﻗﻢ ﻣﻌﻨﯽ دار ﻫﺴﺖ‪ .‬ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ‪ ،‬اﯾﻦ روﯾﻪ ﺑﻌﻀﯽ وﻗﺖ ﻫﺎ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ‬

‫روﻧﺪ ﮐﺮدن اﺷﺘﺒﺎه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬دو ﻣﻌﺎدﻟﻪ زﯾﺮ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‬

‫اﮔﺮ از ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﭘﯿﺮوي ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬اوﻟﯿﻦ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ‪ 1,1‬روﻧﺪ ﺷﻮد و ﻣﻮرد دوم ﺑﻪ ‪ .0,96‬ﯾﮏ روﯾﻪ ﺑﻬﺘﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ‬

‫ﮐﻪ ﻋﺪم اﻃﻤﯿﻨﺎن واﺣﺪ در آﺧﺮﯾﻦ رﻗﻢ ﻫﺮ ﻋﺪد را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬در اوﻟﯿﻦ ﮐﺴﺮ‪ ،‬ﻋﺪم اﻃﻤﯿﻨﺎن‬

‫ﻧﺴﺒﯽ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻫﺮ ﻋﺪد ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ‪ .1/1000 ،1/452 ،1/24‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻋﻠﺖ ﮐﻪ اوﻟﯿﻦ ﻋﺪم اﻃﻤﯿﻨﺎن ﻧﺴﺒﯽ‬

‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دو ﻣﻮرد دﯾﮕﺮ ﺧﯿﻠﯽ ﺑﺰرگ ﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﺪم اﻃﻤﯿﻨﺎن ﻧﺴﺒﺘﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﯿﺰ ‪ 1/24‬اﺳﺖ؛ ﻋﺪم اﻃﻤﯿﻨﺎن ﻣﻄﻠﻖ‬

‫ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‬

‫ﺑﺎ ﻫﻤﯿﻦ ﺑﺤﺚ‪ ،‬ﻋﺪم اﻃﻤﯿﻨﺎن ﻣﻄﻠﻖ ﺳﻮال دوم ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت داده ﻣﯽﺷﻮد‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬اوﻟﯿﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻋﺪد ﺑﺎﻣﻌﻨﯽ ﯾﺎ ‪ 1,08‬روﻧﺪ ﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ دوﻣﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎ دوﺗﺎ روﻧﺪ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺮاﺑﺮ‬

‫اﺳﺖ ﺑﺎ ‪.0,96‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎه ﺷﯿﻤﯽ ﺗﺠﺰﯾﻪ‬

‫ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺳﮑﻮگ وﯾﺮاﯾﺶ ‪9‬‬

‫اﺳﺘﺎد‪ :‬دﮐﺘﺮ ﻫﺎﺷﻤﯽ ﻣﻮﺳﻮي‬

‫ﻣﺤﯿﺎ ﻋﺎﺑﺪي‬

‫‪9115411316‬‬

‫ﺻﻔﺤﻪ‪121-117:‬‬

‫اردﯾﺒﻬﺸﺖ ‪93‬‬

‫‪1‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﻟﮕﺎرﯾﺘﻢ و ﻣﺘﻤﻢ ﻟﮕﺎرﯾﺘﻢ‬

‫ﺑﻄﻮر وﯾﮋه ﺑﺎﯾﺪ در ﮔﺮد ﮐﺮدن ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺷﺎﻣﻞ ﻟﮕﺎرﯾﺘﻢ ‪ ،‬دﻗﺖ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻗﻮاﻧﯿﻦ زﯾﺮ در ﺑﯿﺸﺘﺮ‬

‫ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻫﺎ ﺑﮑﺎر ﺑﺮده ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ و در ﻣﺜﺎل ‪ 6-7‬ﺗﻮﺿﯿﺢ داده ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ (1‬در اﻟﮕﻮرﯾﺘﻢ ﯾﮏ ﻋﺪد‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻌﺪادي رﻗﻢ در ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﻧﻘﻄﻪ ي اﻋﺸﺎري ﻧﮕﻪ ﻣﯽ دارﯾﻢ ﮐﻪ‬

‫رﻗﻢ اﺣﯿﺎي دو ﻋﺪد اوﻟﯿﻪ وﺟﻮد دارد‪.‬‬

‫‪ (2‬در ﻣﺘﻤﻢ ﻟﮕﺎرﯾﻢ ﯾﮏ ﻋﺪد‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻌﺪادي رﻗﻢ ﻧﮕﻪ ﻣﯽ دارﯾﻢ ﮐﻪ رﻗﻢ ﻫﺎﯾﯽ در ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﻧﻘﻄﻪ‬

‫ي اﻋﺸﺎري در ﻋﺪد اوﻟﯿﻪ وﺟﻮد دارد‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪6-7‬‬

‫ﺟﻮاﺑﻬﺎي زﯾﺮ را ذﮐﺮ ﮐﻨﯿﺪ ﺑﮕﻮﻧﻪ اي ﮐﻪ ﻓﻘﻂ رﻗﻢ ﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬

‫‪(a ) log 4.000 ´ 105 = -4 / 3979400‬‬

‫و‬

‫‪(b ) antibg 12 / 5 = 3 / 162277 ´ 1012‬‬

‫ﺟﻮاب‪:‬‬

‫)‪ (a‬ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮن )‪ ، (1‬ﻣﺎ ‪ 4‬رﻗﻢ در ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﻧﻘﻄﻪ ي اﻋﺸﺎري ﻧﮕﻪ ﻣﯽ دارﯾﻢ‪.‬‬

‫‪log 4.000 ´ 105 = -4 / 3979‬‬

‫)‪ (b‬ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮن )‪ ، (2‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻓﻘﻂ ﯾﮏ رﻗﻢ ﻧﮕﻪ دارﯾﻢ‪.‬‬

‫‪antibg 12 / 5 = 3 ´ 1012‬‬

‫‪ -6D-3‬ﮔﺮد ﮐﺮدن اﻃﻼﻋﺎت‬

‫ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه ي ﯾﮏ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ را ‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﮏ روش ﻣﻨﺎﺳﺐ ﮔﺮد ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل ‪ ،‬ﻧﺘﺎﯾﺞ ﭘﺎﺳﺦ داده ﺷﺪه را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪. 41/61 ، 41/55 ، 41/46 ، 41/60 :‬‬

‫ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻃﻼﻋﺎت ‪ 41/555‬اﺳﺖ و اﻧﺤﺮاف اﺳﺘﺎﻧﺪارد ‪ 0/069‬اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ‬

‫ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ را ﮔﺮد ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬آﯾﺎ ‪ 41/55‬را در ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ ﯾﺎ ‪ 41/56‬را؟ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﯾﮏ ‪ 5‬را ﮔﺮد‬

‫ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﯾﮏ راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ ﺧﻮب ﺑﺮاي ﭘﯿﮕﯿﺮي اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ آن را ﺑﻪ ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮﯾﻦ ﻋﺪد زوج‬

‫ﮔﺮد ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﯾﻦ روش ‪ ،‬ﻣﺎﻫﺮ ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﮔﺮد ﮐﺮدن در ﯾﮏ ﺟﻬﺖ ﺛﺎﺑﺖ را ﺣﺬف ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﻌﺒﺎرت‬

‫دﯾﮕﺮ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﮐﻪ ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮﯾﻦ ﻋﺪد زوج در ﻫﺮ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ داده ﺷﺪه ‪ ،‬ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ‬

‫ﯾﺎ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺗﺮﯾﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮدف ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ را ﺑﺼﻮرت‬

‫‪ 41 / 56 ± 0 / 07‬ﮔﺰارش دﻫﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺎ دﻟﯿﻠﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر اﻧﺤﺮاف اﺳﺘﺎﻧﺪارد‬

‫ﺑﺮآورد ﺷﺪه ﺷﮏ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﻣﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻧﺘﯿﺠﻪ را ﺑﺼﻮرت ‪ 41 / 6 ± 0 / 1‬ﮔﺰارش دﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ »اﯾﻦ ﺑﻪ ﻧﺪرت ﺗﻮﺟﯿﻪ ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﺶ از ﯾﮏ رﻗﻢ اﺻﻠﯽ در اﻧﺤﺮاف ﺑﺮﺧﯽ‬

‫اﻫﺪاف ﺧﺎص‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﮔﺰارش ﻣﺠﻬﻮﻻت در ﺛﺎﺑﺖ ﻫﺎي ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ در ﻣﻘﺎﻻت ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺗﯽ ‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‬

‫ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻦ دو رﻗﻢ اﺻﻠﯽ ﻣﻔﯿﺪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻗﻄﻌ ًﺎ ﻫﯿﭻ اﺷﺘﺒﺎﻫﯽ ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ داﺷﺘﻦ رﻗﻢ دوم در اﻧﺤﺮاف‬

‫اﺳﺘﺎﻧﺪارد وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ ‪ ،‬ﺗﺸﺨﯿﺺ اﯾﻨﮑﻪ ﻧﺎﻣﻌﻠﻮﻣﯽ ﻣﻌﻤﻮ ًﻻ در رﻗﻢ اول ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﯿﺮد‬

‫ﻧﯿﺰ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫)‪ (1‬ﺗﻌﺪاد رﻗﻢ ﻫﺎي اﺻﻠﯽ در ﻋﺪد اﻋﺸﺎري ﻟﮕﺎرﯾﺘﻢ‪ ،‬ﯾﺎ رﻗﻢ ﻫﺎي ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﻋﺪد اﻋﺸﺎري ﯾﮏ‬

‫ﻟﮕﺎرﯾﺘﻢ ﻫﻤﺎن ﺗﻌﺪاد رﻗﻢ ﻫﺎي اﺻﻠﯽ در ﻋﺪد اوﻟﯿﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬

‫‪log(9 / 57 ´ 104 ) = -4 / 981‬‬

‫از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ ‪ ، 9/57‬ﺳﻪ رﻗﻢ اﺻﻠﯽ دارد در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺳﻪ رﻗﻢ در ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﻋﺪد اﻋﺸﺎري وﺟﻮد‬

‫دارد‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫‪ (2‬ﮔﺮد ﮐﺮدن ﯾﮏ ﻋﺪد ﮐﻪ ﺑﺎ ‪ 5‬ﺗﻤﺎم ﻣﯽ ﺷﻮد ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﮕﻮﻧﻪ اي ﮔﺮد ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻋﺪد‬

‫زوج ﭘﺎﯾﺎن ﭘﺬﯾﺮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ 0/635‬ﺑﻪ ‪ 0/64‬ﮔﺮد ﻣﯽ ﺷﻮد و ‪ 0/625‬ﺑﻪ ‪ 0/62‬ﮔﺮد ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ 6D-4‬ﺑﯿﺎن ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ‬

‫وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ را ﮔﺰارش ﻣﯽ دﻫﯿﻢ ﺑﺎ دو ﻣﻮرد ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﯾﻢ‪ .‬اﮔﺮ اﻧﺤﺮاف‬

‫اﺳﺘﺎﻧﺪارد )ﻣﻌﯿﺎر( ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﮐﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻧﻬﺎﯾﯽ را ﻣﯽ ﺳﺎزﻧﺪ ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻣﺎ ﺗﮑﺜﯿﺮ‬

‫روش ﻫﺎي ﺧﻄﺎ ﮐﻪ در ﺑﺨﺶ ‪ 6C‬ﺗﻮﺿﯿﺢ داده ﺷﺪ را ﺑﮑﺎر ﻣﯽ ﺑﺮﯾﻢ و ﻧﺘﺎﯾﺞ را ﺑﮕﻮﻧﻪ اي ﮔﺮد ﻣﯽ‬

‫ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ رﻗﻢ ﻫﺎي اﺻﻠﯽ را ﺷﺎﻣﻞ ﺑﺸﻮد‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ از ﻣﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﻮد ﺗﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت را ﺑﮕﻮﻧﻪ‬

‫اي اﻧﺠﺎم ﺑﺪﻫﯿﻢ ﮐﻪ دﻗﺖ ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﮐﻞ رﻗﻢ ﻫﺎي اﺻﻠﯽ ﻧﺸﺎن داده ﺷﻮد‪ ،‬ﻓﺮﺿﯿﻪ ي ﻣﻔﻬﻮم ﻋﺎدي‬

‫ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ي ﻧﺎﻣﻌﻠﻮﻣﯽ در ﻫﺮ ﻋﺪد ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﻓﺮﺿﯿﺎت ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻧﺎﻣﻌﻠﻮﻣﯽ ﻧﺘﯿﺠﻪ ي‬

‫ﻧﻬﺎﯾﯽ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش ﻫﺎي اراﯾﻪ ﺷﺪه در ﺑﺨﺶ ‪ 6C‬ﺑﺮآورده ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺮد‬

‫ﻣﯽ ﺷﻮد زﯾﺮا ﮐﻪ آن ﻓﻘﻂ رﻗﻢ ﻫﺎي اﺻﻠﯽ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻄﻮر وﯾﮋه ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﺮد ﮐﺮدن‬

‫را ﺗﺎ ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺷﺪن ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺑﻪ ﺗﻌﻮﯾﻖ ﺑﯿﺎﻧﺪازﯾﻢ‪ .‬در ﺳﺮاﺳﺮ ﻫﻤﻪ ي ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺎﯾﺪ ﯾﮏ‬

‫رﻗﻢ اﺿﺎﻓﯽ آﻧﺴﻮي رﻗﻢ ﻫﺎي اﺻﻠﯽ ﺑﺮده ﺷﻮد ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﯾﻨﮑﻪ از ﺧﻄﺎي ﮔﺮد ﮐﺮدن ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي‬

‫ﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ رﻗﻢ اﺿﺎﻓﻪ ﮔﺎﻫﯽ اوﻗﺎت ﯾﮏ رﻗﻢ »اﺣﺘﯿﺎط« ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻋﻤﻮﻣﺎً ﺣﺴﺎﺑﮕﺮﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ‬

‫ﭼﻨﺪﯾﻦ رﻗﻢ اﺿﺎﻓﯽ ﻧﮕﻪ ﻣﯽ دارﻧﺪ ﮐﻪ اﺻﻠﯽ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪه ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺮاﻗﺐ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﻧﺘﺎﯾﺞ‬

‫ﻧﻬﺎﯾﯽ را ﺑﻄﻮر ﻣﻨﺎﺳﺐ ﮔﺮد ﮐﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﮐﻪ ﻓﻘﻂ رﻗﻢ ﻫﺎي اﺻﻠﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺷﺎﻣﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﺎل ‪ 6-8‬اﯾﻦ‬

‫روش را ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪6-8‬‬

‫‪4‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ ي ‪ 3/4842‬ﮔﺮﻣﯽ از ﯾﮏ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺳﺨﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺑﻨﺰوﺋﯿﮏ اﺳﯿﺪ اﺳﺖ‪،‬‬

‫‪ 13 / 123)C 6 H 5COOH‬ﮔﺮم ﺑﺮ ﻣﻮل( ‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ و ﺑﺎ ﭘﺎﯾﻪ ي ﻧﻘﻄﻪ ي ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﻓﻨﻮﻟﻔﺘﺎﻟﯿﻦ‬

‫ﻋﯿﺎرﮔﯿﺮي ﺷﺪ‪ .‬اﺳﯿﺪ ‪ 41/36‬ﻣﯿﻠﯽ ﻣﻮل از ‪ 0/2328‬ﻣﻮل ‪ NaOH‬را ﻣﺼﺮف ﮐﺮد‪ .‬درﺻﺪ‬

‫ﺑﻨﺰوﺋﯿﮏ اﺳﯿﺪ )‪ (HBz‬را در اﯾﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺟﻮاب ‪:‬‬

‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ در ﺑﺨﺶ ‪ 13C-3‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫‪mmolNaOH 1mmol HBz‬‬ ‫‪122.123HBz‬‬

‫‪41.36ml ´ 0.3228‬‬ ‫´‬ ‫´‬
‫‪ml NaOH‬‬ ‫‪ml NaOH‬‬ ‫‪1000mmol HBz‬‬
‫= ‪ %HBz‬از‬
‫‪3.482 g sample‬‬
‫‪´100 = 33.749%‬‬

‫آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ي ﻋﻤﻠﯿﺎت ﻫﺎ ﺿﺮب و ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ ،‬ﻣﺠﻬﻮل ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﻮاب ﺗﻮﺳﻂ‬

‫ﻣﺠﻬﻮﻻت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ داده ﻫﺎي آزﻣﺎﯾﺸﯽ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ اﯾﻦ ﻣﺠﻬﻮﻻت را ﺑﺮآورد ﻣﯽ‬

‫ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫‪ (1‬وﺿﻌﯿﺖ ﺳﻄﺢ ﻣﺎﯾﻊ در ﯾﮏ ﺑﻮرت ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ ±0 / 02‬ﺑﺮآورد ﺷﻮد )ﻧﻤﻮدار ‪ (6-5‬در‬

‫ﺧﻮاﻧﺶ ﺑﻮرت‪ ،‬دو ﺧﻮاﻧﺶ )اوﻟﯿﻪ و ﻧﻬﺎﯾﯽ( ﺑﺎﯾﺪ ﺻﻮرت ﺑﮕﯿﺮد ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﯿﺎر ﺣﺠﻢ ‪sV‬‬

‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺑﺎ ‪:‬‬

‫‪sV = (0.02)2 + (0.02)2 = 0.028mL‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﺠﻬﻮل ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ در ﺣﺠﻢ ‪ sV /V‬ﺑﺮاﺑﺮاﺳﺖ ﺑﺎ ‪:‬‬

‫‪sV 0.028‬‬
‫=‬ ‫‪´ 1000 ppt = 0.68 ppt‬‬
‫‪V 41.36‬‬

‫‪ (2‬ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ ‪ ،‬ﻣﺠﻬﻮل ﻣﻄﻠﻖ ﯾﮏ ﺟﺮم ﮐﻪ از ﯾﮏ ﻣﻮازﻧﻪ ي ﺗﺠﺰﯾﻪ اي ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه‪ ،‬ﯾﮑﯽ از دو‬

‫ﻣﻘﺪار ‪ ±0 / 0001 g‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﺠﻬﻮل ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ي ﮐﺴﺮ ‪ s D / D‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ‪:‬‬

‫‪5‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫‪0.0001‬‬
‫‪´ 1000 ppt = 0.029 ppt‬‬
‫‪3.4842‬‬

‫‪ (3‬ﻣﻌﻤﻮ ًﻻ ﻣﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻧﺎﻣﻌﻠﻮﻣﯽ ﻣﻄﻠﻖ در ﺗﻐﻠﯿﻆ ﯾﮏ ﺟﻮاب ﻣﻌﺮف‬

‫‪ ±0 / 0001‬اﺳﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻧﺎﻣﻌﻠﻮﻣﯽ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ در ﺗﻐﻠﯿﻆ ‪ NaOH‬ﯾﻌﻨﯽ ‪ sC / C‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬

‫‪sC 0 / 0001‬‬
‫=‬ ‫‪´ 1000 ppt = 0.43 ppt‬‬
‫‪C 0 / 2328‬‬

‫‪ (4‬ﻧﺎﻣﻌﻠﻮﻣﯽ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ در ﺟﺮم ﻣﻮﻟﯽ ‪ ، HBz‬از ﻟﺤﺎظ ﺑﺰرﮔﯽ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻣﺮﺗﺒﻪ از ﻫﺮ ﯾﮏ از ﺳﻪ ﻣﻘﺪار‬

‫آزﻣﺎﯾﺸﯽ ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ اﺳﺖ و ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﺎﯾﺪ رﻗﻢ ﻫﺎي ﮐﺎﻓﯽ‬

‫در ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻧﮕﻪ دارﻣﯽ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺟﺮم ﻣﻮﻟﯽ ﺣﺪاﻗﻞ ﯾﮏ رﻗﻢ اﺿﺎﻓﯽ )رﻗﻢ اﺣﺘﯿﺎط( ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻫﺮ‬

‫ﯾﮏ از داده ﻫﺎي آزﻣﺎﯾﺸﯽ دارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ ،‬در ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻣﺎ ‪ 122/123‬را ﺑﺮاي ﺟﺮم ﻣﻮﻟﯽ اﺳﺘﻔﺎده‬

‫ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ )ﻣﺎ دو رﻗﻢ اﺿﺎﻓﯽ را در اﯾﻦ ﻣﺜﺎل دارﯾﻢ(‬

‫‪ (5‬ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ ﻧﺎﻣﻌﻠﻮﻣﯽ ﺑﺎ ‪ %100‬و ‪ 1000‬ﻣﯿﻠﯽ ﻣﻮل ‪ HBz‬ﻣﺮﺑﻮط ﻧﯿﺴﺖ ﭼﻮن ﮐﻪ اﯾﻨﻬﺎ اﻋﺪاد‬

‫دﻗﯿﻘﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ ﺳﻪ ﻣﺠﻬﻮل ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ي ‪ 6-12‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آورﯾﻢ‬

‫‪sy‬‬ ‫‪0.028 2‬‬ ‫‪0.001 2 0.0001 2‬‬

‫( =‬ ‫(‪) +‬‬ ‫(‪) +‬‬ ‫)‬
‫‪y‬‬ ‫‪41.36‬‬ ‫‪3.4842‬‬ ‫‪0.2328‬‬
‫‪= (0.00068) 2 + (0.000029) 2 + (0.00043) 2 = 8.02 ´ 10-4‬‬
‫‪s y = 8.02 ´ 10-4 ´ y = 8.02 ´ 10-4 ´ 33.749 = 0.027‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﺠﻬﻮل در ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه ‪ 0/03 HBz‬اﺳﺖ و ﻣﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﻧﺘﯿﺠﻪ را ﺑﺼﻮرت ‪%‬‬

‫‪ 33/75 HBz‬ﯾﺎ ﺑﻄﻮر ﺑﻬﺘﺮ ‪ %33175(± 0 / 03) HBz‬ﮔﺰارش دﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫‪6‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﻣﺎ ﺑﺎﯾﺪ اﻫﻤﯿﺖ ﺑﺪﻫﯿﻢ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﮔﺮد ﮐﺮدن ﺗﺼﻤﯿﻢ ﻫﺎ ﯾﮏ ﺑﺨﺶ ﻣﻬﻤﯽ از ﻫﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎﺗﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺼﻤﯿﻢ ﻫﺎ »ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ« ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻌﺪاد رﻗﻢ ﻫﺎي ﻧﻤﺎﯾﺶ داده ﺷﺪه در ﯾﮏ وﺳﯿﻠﻪ ي ﺧﻮاﻧﺪﻧﯽ‬

‫ﻣﺜﻞ ﺻﻔﺤﻪ ﮐﺎﻣﭙﯿﻮﺗﺮ و ﯾﺎ ﺻﻔﺤﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺣﺴﺎﺑﮕﺮ ﭘﺎﯾﻪ رﯾﺰ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻫﯿﭻ راﺑﻄﻪ اي ﺑﯿﻦ ﺗﻌﺪاد رﻗﻢ ﻫﺎي ﻧﻤﺎﯾﺶ داده ﺷﺪه در ﺻﻔﺤﻪ ي ﯾﮏ ﮐﺎﻣﭙﯿﻮﺗﺮ ﯾﺎ ﺣﺴﺎﺑﮕﺮ و‬

‫ﺗﻌﺪاد ﺻﺤﯿﺢ رﻗﻢ ﻫﺎي ﻣﻬﻢ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ﮐﺎرﻫﺎي اﯾﻨﺘﺮﻧﺘﯽ ‪:‬‬

‫ﻣﻮﺳﺴﻪ ي ﻣﻠﯽ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎ و ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي از ﺻﻔﺤﺎت اﯾﻨﺘﺮﻧﺘﯽ داده ﻫﺎي آﻣﺎري ﺑﺮاي آزﻣﺎﯾﺶ ﻧﺮم‬

‫اﻓﺰار ﺣﻤﺎﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ آدرس ‪www.cengage.com/chemistryl/skoag/fac9‬‬

‫ﺑﺮوﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺨﺶ ‪ 6‬را اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﻪ ﮐﺎرﻫﺎي اﯾﻨﺘﺮﻧﺘﯽ ﺑﭙﺮدازﯾﺪ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﺷﻤﺎ ﯾﮏ ﻟﯿﻨﮏ ﺑﻪ‬

‫ﺳﺎﯾﺖ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ داده ﻫﺎي ﻣﺮﺟﻊ آﻣﺎري ‪ NIST‬ﺧﻮاﻫﯿﺪ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬در ﺳﺎﯾﺖ ﺑﭽﺮﺧﯿﺪ ﺗﺎ ﻫﺮ ﻧﻮع‬

‫اﻃﻼﻋﺎت ﮐﻪ ﺑﺮاي آزﻣﺎﯾﺶ ﮐﺮدن در دﺳﺘﺮس ﻫﺴﺘﻨﺪ را ﺑﺒﻨﯿﺪ‪ ،‬ﻣﺎ دو ﺗﺎ از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻃﻼﻋﺎت‬

‫‪ NIST‬را در ﻣﺴﺎﺋﻞ )‪ (6-22‬و )‪ (6-23‬در ﭘﺎﯾﺎن اﯾﻦ ﺑﺨﺶ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮده اﯾﻢ‪ .‬از ﺑﯿﻦ ﭘﺎﯾﮕﺎه داده‬

‫ﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ ‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺮﺟﻊ اﺳﺘﺎﻧﺪارد را اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺎﯾﮕﺎه داده ﻫﺎي ﺷﯿﻤﯽ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ را ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬وارد ﺳﺎﯾﺖ ﮐﺘﺎب اﯾﻨﺘﺮﻧﺘﯽ ﺷﯿﻤﯽ ‪ NIST‬ﺷﻮﯾﺪ‪.‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ راﻫﻨﻤﺎي اﻃﻼﻋﺎت ﻧﮕﻬﺪاري ﺟﺪا ﮐﺮدن ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺎزدار ﻫﻢ ﺑﺮاي ﮐﺎر و ﺑﻨﺰن را ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﭼﻬﺎر ﻣﻘﺪار ﺑﺮاي ﻧﮕﻬﺪاري ﻓﻬﺮﺳﺖ )‪ (1‬از ﮐﻠﺮو ﺑﻨﺰن در ﯾﮏ ﺳﺘﻮن ﺑﺎرﯾﮏ ‪ SE-30‬در ﯾﮏ‬

‫درﺟﻪ ﺣﺮارت ‪ 160‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﯽ ﮔﺮاد ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ راﻫﻨﻤﺎي ﻧﮕﻬﺪاري و اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﯿﺎر آن‬

‫در اﯾﻦ درﺟﻪ ﺣﺮارت را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪7‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﺳﺆاﻻت و ﻣﺴﺎﺋﻞ‬

‫‪ : 6-1‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﯿﺪ )‪ (a‬ﺧﻄﺎي اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ )‪ (b‬ﺿﺮاﯾﺐ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎ )‪ (c‬وارﯾﺎﻧﺲ‬

‫)‪ (d‬رﻗﻢ ﻫﺎي ﻣﻬﻢ‬

‫‪ :6-2‬ﺗﻔﺎوت ﺑﯿﻦ اﯾﻦ دو را ﺑﯿﺎن ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫)‪ (a‬ﭘﺎراﻣﺘﺮ و آﻣﺎر )‪ (b‬ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﺟﻤﻌﯿﺖ و ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ )‪ (c‬ﺗﺼﺎدﻓﯽ و ﺧﻄﺎي دﺳﺘﮕﺎﻫﯽ‬

‫)‪ (d‬درﺳﺘﯽ و دﻗﺖ‬

‫‪ -6-3‬ﺑﯿﻦ اﯾﻦ دو ﻣﻮرد ﺗﻤﺎﯾﺰ ﻗﺎﯾﻞ ﺷﻮﯾﺪ‪:‬‬

‫)‪ (a‬اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﯿﺎر ﻧﻤﻮﻧﻪ و اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﯿﺎر ﺟﻤﻌﯿﺖ )‪ (b‬ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻠﻤﻪ ي »ﻧﻤﻮﻧﻪ« ﻫﻤﺎﻧﻄﻮري ﮐﻪ‬

‫اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه در ﯾﮏ ﺣﺎﻟﺖ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ و در ﯾﮏ ﺣﺎﻟﺖ آﻣﺎري‬

‫‪-6-4‬ﺧﻄﺎي اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﭼﺮا اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﯿﺎر ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﮐﻤﺘﺮ از اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﯿﺎر ﻧﻘﺎط‬

‫داده ﻫﺎ در ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﺳﺖ؟‬

‫‪ -6-5‬ﻃﺒﻖ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺧﻄﺎي )ﻃﺒﯿﻌﯽ( ﮔﺎوﺳﯽ ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل اﯾﻨﮑﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ ي ﯾﮏ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺑﯿﻦ ‪ 0‬و‬

‫‪ + 1s‬از ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﻗﺮار ﺑﮕﯿﺮد ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟ اﺣﺘﻤﺎل اﯾﻨﮑﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﯿﻦ ‪ + 1s‬و ‪ + 2s‬از‬

‫ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ اﺗﻔﺎق ﺑﯿﻔﺘﺪ ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟‬

‫‪ -6-6‬از ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺧﻄﺎ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل اﯾﻨﮑﻪ ﯾﮏ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺧﺎرج از ﺣﺪ ‪ ± 2s‬از ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ را‬

‫ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬اﺣﺘﻤﺎل اﯾﻨﮑﻪ ﯾﮏ ﻧﺘﯿﺠﻪ اﻧﺤﺮاف ﻣﻨﻔﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮي از ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﯾﻌﻨﯽ ﮐﻤﺘﺮ از ‪- 2s‬‬

‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟‬

‫‪8‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫‪ -6-7‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎي زﯾﺮ از اﻧﺪازه ﻫﺎي ﻣﻨﻌﮑﺲ ﺷﺪه را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪:‬‬

‫‪*A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪*C‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪*E‬‬ ‫‪F‬‬

‫‪9/5‬‬ ‫‪55/35‬‬ ‫‪0/612‬‬ ‫‪5/7‬‬ ‫‪20/63‬‬ ‫‪0/972‬‬
‫‪8/5‬‬ ‫‪55/32‬‬ ‫‪0/592‬‬ ‫‪4/2‬‬ ‫‪20/65‬‬ ‫‪0/943‬‬
‫‪9/1‬‬ ‫‪55/20‬‬ ‫‪0/694‬‬ ‫‪5/6‬‬ ‫‪20/64‬‬ ‫‪0/986‬‬
‫‪9/3‬‬ ‫‪0/700‬‬ ‫‪4/8‬‬ ‫‪20/51‬‬ ‫‪0/937‬‬
‫‪9/1‬‬ ‫‪5/0‬‬ ‫‪0/954‬‬

‫ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎدﯾﺮ زﯾﺮ را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬

‫)‪ (d‬اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﯿﺎر و )‪ (e‬ﺿﺮاﯾﺐ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎ‬ ‫)‪ (c‬ﮔﺴﺘﺮش ﺑﺮد‬ ‫)‪ (a‬ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ )‪ (b‬ﻣﯿﺎﻧﻪ‬

‫‪ -6-8‬ﺿﺮاﯾﺐ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﺑﺮاي ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ داده ﻫﺎ در ﻣﺴﺄﻟﻪ ي ‪ 6-7‬ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬

‫‪ ، 9/0 : A‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ ، 55/33 : B‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ ، 0/630 : C‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ي ‪ ، 5/4 : D‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ي ‪: E‬‬

‫‪ ، 20/58‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ي ‪ . 0/965 F‬ﺑﺮاي ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﻫﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪ (a) .‬ﺧﻄﺎي ﻣﻄﻠﻖ را‬

‫و )‪ (b‬ﺧﻄﺎي ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ در ﺑﺨﺶ ﻫﺎ در ﻫﺮ ﻫﺰار‪.‬‬

‫‪ 6-9‬ﺑﺮآورد ﮐﻨﯿﺪ اﻧﺤﺮاف ﻣﻄﻠﻖ و ﺿﺮاﯾﺐ را ﺑﺮاي ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت زﯾﺮ ﻫﺮ ﻧﺘﯿﺠﻪ را ﮔﺮد ﮐﻨﯿﺪ‬

‫زﯾﺮا ﮐﻪ آن ﻓﻘﻂ رﻗﻢ ﻫﺎي ﻣﻬﻢ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫اﻋﺪاد ﭘﺮاﻧﺘﺰﻫﺎ ‪ ،‬اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﯿﺎر ﻣﻄﻠﻖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫)‪y = 3.95(±0.03) + 0.993(±0.001‬‬

‫)‪(a‬‬
‫‪-7.25(±0.001) = -2.082‬‬

‫)‪y = 15.57(±0.04) + 0.037(±0.0001‬‬

‫)‪(b‬‬
‫‪+3.59(±0.08) = 19.163‬‬

‫‪y = 29.2(±0.3) ´ 2.034(±0.02) ´ 10-17‬‬

‫‪-16‬‬
‫)‪(c‬‬
‫‪= 5.93928 ´ 10‬‬

‫‪9‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫)‪740(±2‬‬
‫´ )‪y = 326(±1‬‬
‫)‪1.964(±0.006‬‬ ‫)‪( d‬‬
‫‪= 122,830.9572‬‬

‫)‪187(±6) - 89(±3‬‬
‫=‪y‬‬ ‫‪= 7.5559 ´ 10-2‬‬ ‫)‪(e‬‬
‫)‪1240(±1) + 57(±8‬‬

‫)‪3.56(±0.01‬‬
‫=‪y‬‬ ‫‪= 6.81992 ´ 10-3‬‬ ‫)‪( f‬‬
‫)‪522(±3‬‬

‫‪ -6-10‬اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﯿﺎر ﻣﻄﻠﻖ و ﺿﺮاﯾﺐ ﺗﻐﯿﯿﺮات را ﺑﺮاي ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت زﯾﺮ ﺑﺮآورد ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﻫﺮ‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ را ﺑﮕﻮﻧﻪ اي ﮔﺮد ﮐﻨﯿﺪ ﺗﺎ ﻓﻘﻂ رﻗﻢ ﻫﺎي ﻣﻬﻢ را ﺷﺎﻣﻞ ﺷﻮد‪ .‬اﻋﺪاد ﻣﻮﺟﻮد در ﭘﺮاﻧﺘﺰﻫﺎ ‪،‬‬

‫اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﯿﺎر ﻣﻄﻠﻖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫‪y = 1.02(±0.02) ´ 10-8 - 3.54(±0.2) ´ 10-9‬‬ ‫)‪(a‬‬

‫)‪y = 90.31(±0.08) - 89.32(±0.06) + 0.200(±0.004‬‬ ‫)‪(b‬‬

‫)‪y = 0.0040(±0.0005) ´ 10.28(±0.02) ´ 347(±1‬‬ ‫)‪(c‬‬

‫‪223(±0.03) ´ 10-14‬‬
‫=‪y‬‬ ‫)‪( d‬‬
‫‪1.47(±0.04) ´ 10-16‬‬

‫)‪100(±1‬‬
‫=‪y‬‬ ‫)‪(e‬‬
‫)‪2(±1‬‬

‫‪1.49(±0.02) ´ 10-2 - 4.97(±0.06) ´ 10-3‬‬

‫=‪y‬‬ ‫)‪( f‬‬
‫)‪27.1(±0.7) + 8.99(±0.08‬‬

‫‪ -6-11‬اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﯿﺎر ﻣﻄﻠﻖ و ﺿﺮاﯾﺐ ﺗﻐﯿﯿﺮات را ﺑﺮاي ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت زﯾﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﻫﺮ‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ را ذﮐﺮ ﮐﻨﯿﺪ ﺗﺎ ﻓﻘﻂ رﻗﻢ ﻫﺎي ﻣﻬﻢ را ﺷﺎﻣﻞ ﺷﻮد‪ .‬اﻋﺪاد ﭘﺮاﻧﺘﺰﻫﺎ اﻧﺤﺮاف ﻣﻄﻠﻖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫] ‪y = log[2.00(±0.03) ´ 10-4‬‬ ‫)‪(a‬‬

‫] ‪y = log[4.42(±0.01) ´ 1037‬‬ ‫)‪(b‬‬

‫])‪y = anti log[1.200(±0.003‬‬ ‫)‪(c‬‬

‫‪10‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫])‪y = anti log[49.54(±0.04‬‬ ‫)‪( d‬‬
‫‪ 6-12‬اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﯿﺎر ﻣﻄﻠﻖ و ﺿﺮاﯾﺐ ﺗﻐﯿﯿﺮات را ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت زﯾﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﻫﺮ‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ را ذﮐﺮ ﮐﻨﯿﺪ ﺗﺎ ﻓﻘﻂ رﻗﻢ ﻫﺎي اﺻﻠﯽ را ﺷﺎﻣﻞ ﺷﻮد‪ .‬اﻋﺪاد ﭘﺮاﻧﺘﺰﻫﺎ اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﯿﺎر ﻣﻄﻠﻖ‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪y = [4.17(±0.03) ´ 10-4 ]3‬‬ ‫)‪(a‬‬

‫‪y = [2.936( ±0.002)]1/4‬‬ ‫)‪(b‬‬

‫‪ -6-13‬اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﯿﺎر در اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﻗﻄﺮ ‪ d‬از ﯾﮏ ﮐﺮه ‪ ±0 / 02cm‬اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﯿﺎر در‬

‫ﺣﺠﻢ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه ي ‪ V‬از ﮐﺮه اﮔﺮ ‪ d = 2 / 15cm‬ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟‬

‫‪ -6-14‬ﻗﻄﺮ داﺧﻠﯽ ﯾﮏ ﻣﺨﺰن اﺳﺘﻮاﻧﻪ اي ﺷﮑﻞ ﺑﺎز اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻧﺘﺎﯾﺞ ﭼﻬﺎر اﻧﺪازه‬

‫ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﻣﻨﻌﮑﺲ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،5/3 ،5/7 ،5/2 .‬و ‪ 5/5‬ﻣﺘﺮ‪.‬اﻧﺪازه ي ارﺗﻔﺎع ‪ 7/6 ، 7/8 ، 7/9‬ﻣﺘﺮ‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺣﺠﻢ ﻣﺨﺰن را ﺑﻪ ﻟﯿﺘﺮ و اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﯿﺎر ﻧﺘﯿﺠﻪ را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ -6-15‬در ﯾﮏ ﺗﻌﯿﯿﻦ اﻧﺪازه ي ﺣﺠﻢ از ﺗﺠﺰﯾﻪ ي ﯾﮏ ‪ ، A‬اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه و اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﯿﺎر‬

‫آﻧﻬﺎ ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫‪0/02ml‬‬ ‫‪0/19ml‬‬ ‫ﺧﻮاﻧﺶ اوﻟﯿﻪ ﺑﻮرت ‪:‬‬

‫‪0/03ml‬‬ ‫‪9/26ml‬‬ ‫ﺧﻮاﻧﺶ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﺑﻮرت‪:‬‬

‫‪0/2mg‬‬ ‫‪45/0 mg‬‬ ‫ﺟﺮم ﻧﻤﻮﻧﻪ ‪:‬‬

‫ﻃﺒﻖ اﯾﻦ اﻃﻼﻋﺎت ‪ ،‬ﺿﺮﯾﺐ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻧﻬﺎﯾﯽ را ﺑﺮاي ‪ %A‬ﮐﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ي‬

‫ﭘﯿﮕﯿﺮي ﺷﺪه و اﯾﻦ ﻓﺮض ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﻣﺠﻬﻮﻟﯽ در ﺟﺮم ﻣﻌﺎدل وﺟﻮد ﻧﺪارد ‪ ،‬ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ × %100‬ﺟﺮم ﻣﻌﺎدل × ﺟﺮم ﻧﯿﺘﺮاﻧﺖ = ‪A%‬‬

‫ﺟﺮم ﻧﻤﻮﻧﻪ‬

‫‪11‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫‪ 6-16‬در ﺑﺨﺶ ‪ 28‬ﻣﺎ ﺑﻄﻮر اﺳﺘﻨﺘﺎﺟﯽ ﻃﯿﻒ ﺳﻨﺠﯽ اﻧﺘﺸﺎر ذره اي زوج ﭘﻼﺳﻤﺎ را ﺑﺤﺚ ﻣﯽ‬

‫ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ روش ﺗﻌﺪاد اﺗﻢ ﻫﺎي اﻟﻘﺎ ﺷﺪه ﺑﻪ ﯾﮏ ﺳﻄﺢ اﻧﺮژي وﯾﮋه‪ ،‬ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺤﮑﻤﯽ از درﺟﻪ‬

‫ﺣﺮارت اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﯾﮏ ﻋﻨﺼﺮ از اﻧﺮژي اﻟﻘﺎ ﺷﺪه ي ‪ E‬در ژول )‪ ICP ، (J‬اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﺷﺪه و‬

‫ﺳﯿﮕﻨﺎل ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪S = k 'e E / kt‬‬

‫ﮐﻪ در آن '‪ k‬ﯾﮏ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﺴﺘﻘﻞ از درﺟﻪ ﺣﺮارت اﺳﺖ ‪ T ،‬درﺟﻪ ﺣﺮارت ﻣﻄﻠﻖ در ﮐﻠﻮﯾﻦ )‪(k‬‬

‫اﺳﺖ و ‪ k‬ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮﻟﺘﺰﻣﻦ ) ‪ (1 / 3807 ´ 10-23 JK -1‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﯾﮏ ‪ ICP‬از درﺟﻪ ﺣﺮارت‬

‫‪ 6500K‬و ﺑﺮاي ‪ Cu‬ﺑﺎ ﯾﮏ اﻧﺮژي اﻟﻘﺎ ﺷﺪه ي ‪ 6 / 12 ´ 10-19‬ژول ‪ ،‬ﭼﻄﻮر ﺑﻄﻮر دﻗﯿﻖ درﺟﻪ‬

‫ﺣﺮارت ‪ ICP‬ﺑﺮاي ﺿﺮﯾﺐ ﺗﻐﯿﯿﺮات در ﺳﯿﮕﻨﺎل ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه ﺑﺮاي اﯾﻨﮑﻪ ‪ %1‬ﯾﺎ ﮐﻤﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ‬

‫ﮐﻨﺘﺮل ﮐﺮدن دارد؟‬

‫‪ 6-17‬در ﺑﺨﺶ ‪ ،24‬ﻣﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﻃﯿﻒ ﺳﻨﺠﯽ ﺟﺬب ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﯽ ﮐﻤﯽ ‪ ،‬ﺑﺮاﺳﺎس ﻗﺎﻧﻮن‬

‫ﺑﯿﺮاﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫‪- logT = e bcx‬‬

‫ﮐﻪ در آن ‪ T‬اﻧﺘﻘﺎل ﺟﻮاب ﯾﮏ ﺗﺤﻠﯿﻞ ‪ x‬اﺳﺖ‪ b ،‬ﺿﺨﺎﻣﺖ ﺟﻮاب ﺟﺬب ﺷﺪه اﺳﺖ‪ cx .‬ﺗﻐﻠﯿﻆ‬

‫ﻣﻮﻟﯽ ‪ x‬اﺳﺖ‪ .‬و ‪ e‬ﯾﮏ ﺛﺎﺑﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻄﻮر آزﻣﺎﯾﺸﯽ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﯾﮏ‬

‫ﺳﺮي از ﺟﻮاﺑﻬﺎي اﺳﺘﺎﻧﺪارد ‪ ،x‬درﯾﺎﻓﺘﯿﻢ ﮐﻪ ‪ e b‬ﻣﻘﺪار ‪ 3312(±12)M -1‬را دارد ﮐﻪ ﻋﺪد داﺧﻞ‬

‫ﭘﺮاﻧﺘﺰ ‪ ،‬اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﯿﺎر ﻣﻄﻠﻖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﯾﮏ ﺟﻮاب ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم از ‪ x‬در ﯾﮏ ﺳﻠﻮل ﯾﮑﺴﺎن ﺑﺎ ﺳﻠﻮﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ ‪ e b‬اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه ‪،‬‬

‫ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺻﻮرت‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﺷﺪه‬ ‫ﻣﻨﻌﮑﺲ‬ ‫ﻧﺘﺎﯾﺞ‬ ‫ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺷﺪه‬ ‫ﮔﯿﺮي‬ ‫اﻧﺪازه‬

‫‪ T = 0 / 213 ,0 / 216, 0 / 208 , 0 / 214‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‬

‫‪12‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫)‪ (a‬ﺗﻐﻠﯿﻆ ﻣﻮﻟﯽ ﺗﺤﻠﯿﻞ ‪ (b) cx‬اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﯿﺎر ﻣﻄﻠﻖ ‪ cx‬و )‪ (c‬ﺿﺮﯾﺐ ﺗﻐﯿﯿﺮات ‪.cx‬‬

‫‪ 6-18‬ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ آﻣﺎده ﺳﺎزي ﭼﻨﺪﯾﻦ ﮔﯿﺎه ﺧﻮراﮐﯽ ﺑﺮاي ﯾﻮن ﭘﺘﺎﺳﯿﻢ اﻃﻼﻋﺎت زﯾﺮ را‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ داده اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻧﻤﻮﻧﻪ‬ ‫درﺻﺪ ‪K +‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪6/02 , 6/04 , 5/88 , 6/06 ,‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪5/82‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪7/48 , 7/47 , 7/29‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪3/90 , 3/96 , 4/16 , 3/96‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪4/48 , 4/65 , 4/68 , 4/42‬‬
‫‪5/29 , 5/13 , 5/14 , 5/28 ,‬‬
‫‪5/20‬‬

‫آﻣﺎده ﺳﺎزي ﻫﺎ ﺑﻄﻮر ﺗﺼﺎدﻓﯽ از ﻫﻤﺎن ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺑﯿﺮون ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬

‫)‪ (a‬ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ و اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﯿﺎر ‪ s‬ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪ را ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫)‪ (b‬ﻣﻘﺪار اﺷﺘﺮاك ﮔﺬاﺷﺘﻪ ي ‪ s pooled‬را ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬

‫)‪ (c‬ﭼﺮا ‪ s pooled‬ﺑﺮآورد ﺑﻬﺘﺮي از ‪ s‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﯿﺎر در ﻫﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪ اﺳﺖ؟‬

‫‪ 6-19‬ﺷﺶ ﺑﻄﺮي ﺷﺮاب از ﻧﻮع ﯾﮑﺴﺎن ﺑﺮاي ﺣﺠﻢ ﺷﮑﺮ اﺿﺎﻓﯽ ﻣﻮرد ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻗﺮار‬

‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﺘﺎﯾﺞ زﯾﺮ را داﺷﺖ‪:‬‬

‫ﺑﻄﺮي‬ ‫درﺻﺪ )‪ (w/v‬ﺷﮑﺮ اﺿﺎﻓﻪ‬

‫‪1‬‬ ‫‪1/2 , 0/84 , 0/99‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪1/13 , 1/02 , 1/17 , 1/02‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪1/12 , 1/32 , 1/13 , 1/20 , 1/25‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪0/77 , 0/58 , 0/61 , 0/72‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪0/73 , 0/92 , 0/90‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪0/73 , 0/88 , ./72 , 0/70‬‬

‫‪13‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫)‪ (a‬اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﯿﺎر ‪ s‬را ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻃﻼﻋﺎت ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫)‪ (b‬داده ﻫﺎ را ﺑﯿﺮون ﺑﮑﺸﯿﺪ ﺗﺎ ﯾﮏ اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﯿﺎر ﻣﻄﻠﻖ ﺑﺮاي اﯾﻦ روش ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ -6-20‬ﻧﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ از ﺗﻬﯿﻪ ﻗﺎﭼﺎق ﻫﺮوﺋﯿﻦ در دو ﺑﺨﺶ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﯾﮏ روش ﺟﺪا ﺳﺎزي ﻋﻨﺼﺮ‬

‫ﮔﺎزي از ﻫﻢ ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﯽ ﺗﻮان ﻓﺮض ﮐﺮد ﮐﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ ﺑﻄﻮر ﺗﺼﺎدﻓﯽ‬

‫از ﻫﻤﺎن ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺑﯿﺮون ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬داده ﻫﺎي زﯾﺮ را ﺑﯿﺮون ﺑﮑﺸﯿﺪ ﺗﺎ ﯾﮏ ﺑﺮآورد از ‪ s‬ﺑﺮاي‬

‫اﯾﻦ ﭘﺮوژه ﺑﺴﺎزﯾﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮﻧﻪ‬ ‫درﺻﺪ ﻫﺮوﺋﯿﻦ‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ‬ ‫درﺻﺪ ﻫﺮوﺋﯿﻦ‬

‫‪1‬‬ ‫‪2/24 , 2/27‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪1/07 , 1/02‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪8/4 , 8/7‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪14/4 , 14/8‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪7/6 , 7/5‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪21/9 , 21/1‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪11/9 , 12/6‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪8/8 , 8/4‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪4/3 , 4/2‬‬

‫‪ 6-21‬ﯾﮏ ﺑﺮآورد ﺑﯿﺮون ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪه از ‪ s‬از ﺗﺠﺰﯾﻪ ﻃﯿﻒ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻋﮑﺲ زﯾﺮ ﺑﺮاي ‪NTA‬‬

‫)اﺳﯿﺪ( در آب درﯾﺎي اﻫﺎﯾﻮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮﻧﻪ‬ ‫‪NTA , ppb‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪13 , 19 , 12/7‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪42 , 40 , 39‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪29 , 25 , 26 , 23 , 30‬‬

‫‪ -6-22‬ﺑﻪ آدرس ‪ WWW.CENGAGE.COM/CHEMISTRY/SKOOG/FAC9‬ﺑﺮوﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺨﺶ ‪ 6‬را اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﻪ ﮐﺎرﻫﺎي اﯾﻨﺘﺮﻧﺘﯽ ﺑﺮوﯾﺪ‪ .‬ﯾﮑﺒﺎر در آﻧﺠﺎ ﺷﻤﺎ ﯾﮏ ﻟﯿﻨﮏ ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺖ‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺮﺟﻊ آﻣﺎري ‪ NIST‬را ﭘﯿﺪا ﺧﻮاﻫﯿﺪ ﮐﺮد‪ .‬آرﺷﯿﻮﻫﺎي ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻃﻼﻋﺎت را ﭘﯿﺪا‬

‫‪14‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬و ﺟﺎي ﺑﺨﺶ آﻣﺎري ﺧﻼﺻﻪ ي ﺗﮏ اﺧﺘﻼﻓﯽ را ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﺪ و ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ داده ﻫﺎي ﻣﺎورو‬

‫)‪ (Mavro‬را اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻃﻼﻋﺎت واﻗﻌﯽ ‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ي ﯾﮏ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫دان ‪ NIST‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺎوروﯾﻨﺴﻮ ‪ Radu mavradineaunu‬اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت او ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ ﯾﮏ‬

‫ﻣﻘﺪار اﻧﺘﻘﺎل ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺷﺪه ﺑﺮاي ﯾﮏ ﻓﯿﻠﺘﺮ ﺑﺼﺮي ﺑﻮد‪ .‬روي ﻓﺎﯾﻞ اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ ﻓﺮﻣﺖ ‪ ASCII‬ﮐﻠﯿﮏ‬

‫ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻃﻼﻋﺎت در ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺻﻔﺤﻪ ﺷﺎﻣﻞ ‪ 50‬ﻣﻘﺪار اﻧﺘﻘﺎل اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺎورود دﯾﻨﯿﻮ‬

‫ﺟﻤﻊ آوري ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﯾﮑﺒﺎر ﮐﻪ ﺷﻤﺎ اﻃﻼﻋﺎت را روي ﺻﻔﺤﻪ دارﯾﺪ‪ ، .‬از ﻣﺎوس ﺧﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ‬

‫ﺗﺎ ﻓﻘﻂ ‪ 50‬ﻣﻘﺪار اﻧﺘﻘﺎل را ﭘﺮ رﻧﮓ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬و روي وﯾﺮاﯾﺶ ‪/‬ﮐﭙﯽ ﮐﻠﮑﯿﮏ ﮐﻨﯿﺪ‪) .‬ﯾﺎ از ﮐﻠﯿﺪ ‪Ctrl-‬‬

‫‪ c‬اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ( ﺗﺎ اﻃﻼﻋﺎت را روي ﺻﻔﺤﻪ ي ﮔﯿﺮه اي ﻗﺮار دﻫﯿﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ي اﮐﺴﻞ را ﺑﺎ‬

‫ﯾﮏ ﺻﻔﺤﻪ ي ﮔﺴﺘﺮده ي ﺗﻤﯿﺰ ﺷﺮوع ﮐﻨﯿﺪ و روي وﯾﺮاﯾﺶ ‪ /‬ﭼﺴﺒﺎﻧﺪن )‪ (ctrl-v‬ﮐﻠﯿﮏ ﮐﻨﯿﺪ‬

‫ﺗﺎ اﻃﻼﻋﺎت را در ﺳﺘﻮن ‪ B‬وارد ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺣﺎل ‪ ،‬ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ و اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﯿﺎر را ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﺪ و ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﺧﻮد‬

‫را ﺑﺎ آن ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ﺷﻤﺎ روي ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﺗﺼﺪﯾﻖ ﯾﺎﻓﺘﻪ در ﺻﺤﻔﻪ اﯾﻨﺘﺮﻧﺘﯽ ‪ NIST‬ﮐﻠﯿﮏ ﮐﺮدﯾﺪ‬

‫ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد ارﻗﺎم ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪه را در ﺻﻔﺤﻪ ﮔﺴﺘﺮده ﺷﺪه‬

‫ي ﺧﻮد اﻓﺰاﯾﺶ دﻫﯿﺪ ﺑﺮاي اﯾﻨﮑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺘﻮاﻧﯿﺪ ﻫﻤﻪ ي رﻗﻢ ﻫﺎي را ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﻫﺮ‬

‫اﺧﺘﻼف ﺑﯿﻦ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺷﻤﺎ و ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﺗﺼﺪﯾﻖ ﯾﺎﻓﺘﻪ را ﺗﻮﺿﯿﺢ دﻫﯿﺪ‪ .‬ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻤﮑﻦ را ﺑﺮاي اﯾﻦ اﺧﺘﻼف‬

‫ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد دﻫﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ -6-23‬ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻫﺎي ﭼﺎﻟﺶ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺰ‪:‬‬

‫ﺑﻪ آدرس ‪ www.cengage.com/chemistry/skoog/fac9‬ﺑﺮوﯾﺪ ‪ ،‬ﺑﺨﺶ ‪ 6‬را اﻧﺘﺨﺎب‬

‫ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﻪ ﮐﺎرﻫﺎي اﯾﻨﺘﺮﻧﺘﯽ ﺑﺮوﯾﺪ‪ .‬ﺳﺎﯾﺖ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺮﺟﻊ آﻣﺎري و آرﺷﯿﻮﻫﺎي ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬

‫داده ﻫﺎ را ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬روي ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ وارﯾﺎﻧﺲ ﮐﻠﯿﮏ ﮐﻨﯿﺪ و ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻃﻼﻋﺎت ‪Atm‬‬

‫‪15‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫‪ WtAg‬را ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﻓﺮﻣﺖ ﺷﺪه ﺑﻪ ﺷﮑﻞ دو ﺳﺘﻮﻧﯽ را اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺻﻔﺤﻪ‬

‫ي اﯾﻨﺘﺮﻧﺘﯽ ﺟﺮم اﺗﻤﯽ ﻧﻘﺮه را ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻧﻤﺎﯾﺶ داده ﺷﺪه را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪16‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺷﯿﻤﯽ ﺗﺠﺰﯾﻪ‬

‫ﻣﺘﺮﺟﻢ‪:‬‬

‫ﭘﺮﯾﺴﺎ ﻫﺎﺷﻤﯽ‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ‪9‬‬

‫ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي آﺑﯽ و ﺗﻌﺎدل ﻫﺎي ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ‬

‫اﻏﻠﺐ ﺗﮑﻨﯿﮏ ﻫﺎي ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﻧﯿﺎز دارﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل ﻧﺮخ ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﯾﺎ واﮐﻨﺶ رو ﺑﻪ‬

‫ﺟﻠﻮ ﯾﺎ رو ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﻣﺴﺎوي اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺷﮑﻞ ﮔﯿﺮي ﻃﺒﯿﻌﯽ زﯾﺒﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻧﯿﺎﮔﺎراي ﯾﺦ زده ﻧﺎﻣﯿﺪه‬

‫ﻣﯽ ﺷﻮد را در ﭘﺎرك ﻣﻠﯽ ﻣﺎﻣﻮت ﮐﯿﻮ )ﻏﺎر ﻣﺎﻣﻮت( در ﮐﻨﺘﺎﮐﯽ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﺮاوش آﻫﺴﺘﻪ آب از ﺳﻘﻒ‬

‫آﻫﮑﯽ ﻏﺎر‪ ،‬ﮐﺮﺑﻨﺎت ﮐﻠﺴﯿﻢ ﻃﺒﻖ ﻣﻌﺎدﻟﻪ زﯾﺮ در آب ﺣﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد‬

‫)ﻣﻌﺎدﻟﻪ(‬

‫آب در ﺣﺎل ﺟﺮﯾﺎن از ﮐﺮﺑﻨﺎت ﮐﻠﺴﯿﻢ اﺷﺒﺎع ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ دي اﮐﺴﯿﺪ ﮐﺮﺑﻦ ﮐﻢ ﺷﻮد‪ ،‬واﮐﻨﺶ ﺑﺮﻋﮑﺲ‬

‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬و ﺳﻨﮓ آﻫﮏ ﻫﺎ ﺑﺎ ﺷﮑﻞ دﻫﯽ اﺷﮑﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﺟﺮﯾﺎن آب ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺠﺰﯾﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺘﺎﻻﮐﺘﯿﺖ ﻫﺎ و اﺳﺘﺎﻻﮔﻤﯿﺖ ﻫﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪ اي از ﺷﮑﻞ ﮔﯿﺮي ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ آب اﺷﺒﺎع ﺷﺪه از‬

‫ﮐﺮﺑﻨﺎت ﮐﻠﺴﯿﻢ از ﺳﻘﻒ در ﻃﯽ اﺋﻮن ﻫﺎ )ﺑﺰرگ ﺗﺮﯾﻦ واﺣﺪ زﻣﺎﻧﯽ زﻣﯿﻦ ﺷﻨﺎﺳﯽ( ﺑﻪ ﮐﻒ ﻏﺎرﻫﺎ ﭼﮑﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪،‬‬

‫ﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫اﯾﻦ ﻓﺼﻞ روﯾﮑﺮدي اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ و ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺮاي ﺳﯿﺴﺘﻢ‬

‫ﻫﺎي ﺗﮏ ﭘﺮوﺗﻮﻧﯽ اﺳﯿﺪ‪/‬ﺑﺎز اراﺋﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي ﺑﺎﻓﺮ‪ ،‬ﮐﻪ در ﺑﺴﯿﺎري از ﺣﻮزه ﻫﺎي‬

‫ﻋﻠﻮم ﺧﯿﻠﯽ اﻫﻤﯿﺖ دارﻧﺪ ﻧﯿﺰ ﺑﺤﺚ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ و ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت اﯾﻦ ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ را ﺷﺮح ﻣﯽ دﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫‪9‬آ‪ .‬ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي آﺑﯽ‬

‫آب در دﺳﺘﺮس ﺗﺮﯾﻦ ﺣﻼل زﻣﯿﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ راﺣﺘﯽ ﺗﺨﻠﯿﺺ ﻣﯽ ﺷﻮد و ﺳﻤﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬در اﻏﻠﺐ ﺗﺤﻠﯿﻞ‬

‫ﻫﺎي ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ واﺳﻄﻪ ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫‪9‬آ‪ 1-‬دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ‬

‫اﻏﻠﺐ ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ ﮐﻪ در ﺑﺎره آن ﺑﺤﺚ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺮد اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ در آب )ﯾﺎ ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي‬

‫ﺧﺎص دﯾﮕﺮ( ﺣﻞ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﻮن ﻣﯽ دﻫﻨﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎﯾﯽ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﺎﻧﺎي ﺑﺮق‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻗﻮي ﮐﺎﻣﻼ در ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل ﯾﻮﻧﯿﺰه ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺿﻌﯿﻒ ﻓﻘﻂ ﺗﺎ ﺣﺪي‬

‫ﯾﻮﻧﯿﺰه ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﯾﮏ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﺿﻌﯿﻒ ﻣﺜﻞ ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل ﺷﺎﻣﻞ‬

‫ﻫﻤﺎن ﻣﻘﺪار ﻏﻠﻈﺖ از اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻗﻮي ﺑﺮق را از ﺧﻮد ﻋﺒﻮر ﻧﻤﯽ دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺟﺪول ‪ 1-9‬ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻫﺎ‬

‫ﺟﺪول ‪ 1-9‬اﻧﻮاﻋﯽ از ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ را ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻗﻮي و ﺿﻌﯿﻒ در آب ﺣﻤﻞ ﻣﯽ‬

‫ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬در ﺑﯿﻦ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻟﯿﺴﺖ ﺷﺪه‪ ،‬اﺳﯿﺪﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﺎ و ﻧﻤﮏ ﻫﺎ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪9‬آ‪ 2-‬اﺳﯿﺪ ﻫﺎ و ﺑﺎزﻫﺎ‬

‫در ‪ 1923‬ﺟﯽ‪.‬ان ﺑﺮوﻧﺸﺘﺪ در داﻧﻤﺎرك و ﺟﯽ‪.‬ام ﻟﻮري در اﻧﮕﻠﯿﺲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻧﻈﺮﯾﻪ اي در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ رﻓﺘﺎر‬

‫اﺳﯿﺪ ﺑﺎز اراﺋﻪ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻮﯾﮋه ﺑﺮاي ﺷﯿﻤﯽ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﻣﻔﯿﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺑﺮوﻧﺸﺘﺪ‪-‬ﻟﻮري‪ ،‬اﺳﯿﺪ اﻋﻄﺎ ﮐﻨﻨﺪه‬

‫ﭘﺮوﺗﻮن و ﺑﺎز درﯾﺎﻓﺖ ﮐﻨﻨﺪه ﭘﺮوﺗﻮن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي اﯾﻦ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﻠﮑﻮل ﻣﺜﻞ ﯾﮏ اﺳﯿﺪ رﻓﺘﺎر ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﯾﮏ درﯾﺎﻓﺖ‬

‫ﮐﻨﻨﺪه ﭘﺮوﺗﻮن )ﯾﺎ ﺑﺎز( روﺑﺮو ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﯿﻦ ﻃﻮر‪ ،‬ﯾﮏ ﻣﻠﮑﻮل ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﭘﺮوﺗﻮن درﯾﺎﻓﺖ ﮐﻨﺪ اﮔﺮ ﺑﺎ ﯾﮏ اﺳﯿﺪ‬

‫ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﻮد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾﮏ ﺑﺎز رﻓﺘﺎر ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫اﺳﯿﺪﻫﺎ و ﺑﺎزﻫﺎي ﻣﺰدوج‬

‫ﯾﮏ ﺟﻨﺒﻪ ﻣﻬﻢ از ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺑﺮوﻧﺸﺘﺪ‪-‬ﻟﻮري اﯾﻦ اﯾﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﺼﻮﻟﯽ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﯾﮏ ﭘﺮوﺗﻮن آزاد ﻣﯽ‬

‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﯾﺠﺎد ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺑﺎﻟﻘﻮه ﯾﮏ درﯾﺎﻓﺖ ﮐﻨﻨﺪه ﭘﺮوﺗﻮن اﺳﺖ و ﺑﻪ آن ﺑﺎز ﻣﺰدوج اﺳﯿﺪ واﻟﺪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽ‬

‫ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ ﺑﺎ واﮐﻨﺶ زﯾﺮ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي اﺳﯿﺪي ‪ 1‬ﭘﺮوﺗﻮﻧﯽ از‬

‫دﺳﺖ ﻣﯽ دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻮﻧﻪ ي ‪ 1‬ﺑﺎزي ﺷﮑﻞ ﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﻣﺎ ﺑﻪ اﺳﯿﺪ و ﺑﺎز ‪ 1‬ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﺟﻔﺖ اﺳﯿﺪ‪/‬ﺑﺎز ﻣﺰدوج‪ ،‬ﯾﺎ ﺟﻔﺖ ﻣﺰدوج ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬ﻫﺮ ﺑﺎز ﯾﮏ ﭘﺮوﺗﻮن درﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺗﺎ اﺳﯿﺪ ﻣﺰدوج اﯾﺠﺎد ﮐﻨﺪ‪ .‬ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮل آن اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ‬

‫وﻗﺘﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ دو ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﯾﮏ اﺳﯿﺪ‪/‬ﺑﺎز‪ ،‬ﯾﺎ ﺧﻨﺜﯽ ﺳﺎزي‪ ،‬واﮐﻨﺶ اﺳﺖ‪:‬‬

‫اﯾﻦ واﮐﻨﺶ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺘﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﺮاﯾﺸﺎت ﻧﺴﺒﯽ ﺑﯿﻦ دو ﺑﺎز ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد ﺗﺎ ﯾﮏ ﭘﺮوﺗﻮن درﯾﺎﻓﺖ ﮐﻨﺪ‬

‫)ﯾﺎ دو اﺳﯿﺪ ﺗﺎ ﭘﺮوﺗﻮن از دﺳﺖ ﺑﺪﻫﺪ(‪ .‬ﻣﺜﺎل ﻫﺎي رواﺑﻂ اﺳﯿﺪ‪/‬ﺑﺎز ﻣﺰدوج در ﻣﻌﺎدﻻت ‪ 9-1‬ﺗﺎ ‪ 9-4‬اراﺋﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ اﻫﺪا ﮐﻨﻨﺪه ﻫﺎي ﭘﺮوﺗﻮن ﯾﺎ درﯾﺎﻓﺖ ﮐﻨﻨﺪه ﻫﺎي آن ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ رﻓﺘﺎر ﺑﺎزي‬

‫ﯾﺎ اﺳﯿﺪي در ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎﯾﯽ اﯾﺠﺎد ﮐﻨﻨﺪه ﮐﻪ در آن ﺣﻞ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬در ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل آﺑﯽ آﻣﻮﻧﯿﺎك‪ ،‬آب‬

‫ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﯾﮏ ﭘﺮوﺗﻮن اﻫﺪا ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ اﺳﯿﺪ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻣﺤﻠﻮل آﻣﻮﻧﯿﺎك ﻋﻤﻞ ﮐﻨﺪ‪:‬‬

‫در اﯾﻦ واﮐﻨﺶ‪ ،‬آﻣﻮﻧﯿﺎك )ﺑﺎز‪ (1‬ﺑﺎ آب واﮐﻨﺶ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان اﺳﯿﺪ ‪ 2‬ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ اﺳﯿﺪ‬

‫ﻣﺰدوج ﯾﻮن آﻣﻮﻧﯿﻮم )اﺳﯿﺪ ‪ (1‬و ﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﺪ ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺎز ﻣﺰدوج )ﺑﺎز ‪ (2‬آب اﺳﯿﺪي اﺳﺖ‪.‬‬

‫از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ‪ ،‬آب ﺑﻪ ﻋﻨﻮان درﯾﺎﻓﺖ ﮐﻨﻨﺪه ﭘﻮرﺗﻮن‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﺎز‪ ،‬در ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل آﺑﯽ اﺳﯿﺪ ﻧﯿﺘﺮوﺋﺲ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪:‬‬

‫ﺑﺎز ﻣﺰدوج اﺳﯿﺪ ﻧﯿﺘﺮوﺋﺲ‪ ،‬ﯾﻮن ﻧﯿﺘﺮﯾﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﺳﯿﺪ ﻣﺰدوج آب ﭘﺮوﺗﻮن ﻫﯿﺪراﺗﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ H3O+‬ﻧﻮﺷﺘﻪ‬

‫ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎ ﯾﻮن ﻫﯿﺪروﻧﯿﻮم ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪو ﺷﺎﻣﻞ ﭘﺮوﺗﻮﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﻮواﻻﻧﺴﯽ ﺑﻪ ﯾﮏ‬

‫ﻣﻠﮑﻮل ﺗﮑﯽ آب وﺻﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﯿﺪرات ﻫﺎي ﺑﺎﻻ ﺗﺮ ﭼﻮن ‪ H9O4+‬و ‪ ،H5O2+‬و ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﻔﺲ دوازده ﺳﻄﺤﯽ‬

‫ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه در ﺷﮑﻞ ‪ 9-1‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي آب ﭘﺮوﺗﻮن ﻫﺎ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺳﻬﻮﻟﺖ‪،‬‬

‫ﻋﻤﻮﻣﺎ از ﻋﻼﻣﺖ ﮔﺬاري ‪ ،H3O+‬ﯾﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﺎده ﺗﺮ ‪ ،H+‬در ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻣﻌﺎدﻻت ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﺷﺎﻣﻞ ﭘﺮوﺗﻮن ﻫﺎي‬

‫ﻫﯿﺪراﺗﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ 9-1‬ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻤﮑﻦ ﺑﺮاي ﯾﻮن ﻫﯿﺪروﻧﯿﻮم‪) .‬آ( ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎﯾﯽ ‪ H9O4+‬در ﺣﺎل ﺟﺎﻣﺪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه اﻧﺪ و‬

‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﯾﮏ ﺷﺮﯾﮏ ﻣﻬﻢ در ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي آﺑﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪) .‬ب( ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ‪ (H20)20H+‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﻔﺲ دوازده‬

‫ﺳﻄﺤﯽ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﭘﻮروﺗﻮن اﺿﺎﻓﯽ در اﯾﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﯾﮑﯽ از ﺳﻪ ﻣﻮرد ﻧﺸﺎن داده‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﺷﺪه ﺑﺎ ﺳﺘﺎره ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪن ﺑﻪ ﻣﻠﮑﻮل آب ﻣﺠﺎور ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ آزاداﻧﻪ ﺣﻮل ﺳﻄﺢ دوازده ﺳﻄﺤﯽ ﺣﺮﮐﺖ‬

‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫اﺳﯿﺪي ﮐﻪ ﯾﮏ ﭘﺮوﺗﻮن از دﺳﺖ داده اﺳﺖ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﺑﺎز ﻣﺰدوج ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ درﯾﺎﻓﺖ ﯾﮏ ﭘﻮرﺗﻮن اﺳﺖ‬

‫ﺗﺎ اﺳﯿﺪ اﺻﻠﯽ را ﺗﻐﯿﯿﺮ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬ﯾﮏ ﺑﺎز ﮐﻪ ﯾﮏ ﭘﻮرﺗﻮن ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ اﺳﯿﺪ ﻣﺰدوج ﺷﺪه‬

‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﯾﮏ ﭘﻮرﺗﻮن از دﺳﺖ ﺑﺪﻫﺪ و ﺑﺎز اﺻﻠﯽ را ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﯾﻮن ﻧﯿﺘﺮﯾﺖ‪ ،‬ﮔﻮﻧﻪ اي ﮐﻪ ﺑﺎ‬

‫از دﺳﺖ دادن ﭘﻮرﺗﻮن از اﺳﯿﺪ ﻧﯿﺘﺮوﺋﺲ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﯾﮏ درﯾﺎﻓﺖ ﮐﻨﻨﺪه ﺑﺎﻟﻘﻮه ﭘﻮرﺗﻮن از اﻫﺪا ﮐﻨﻨﺪه ﻣﻨﺎﺳﺐ‬

‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ واﮐﻨﺶ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل آﺑﯽ ﻧﯿﺘﺮﯾﺖ ﺳﺪﯾﻢ ﻣﯽ ﺷﻮد ﺗﺎ ﮐﻤﯽ ﺑﺎزي ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪9‬آ‪ 3-‬ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي دوﺧﺼﻠﺘﯽ‬

‫ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻫﻢ وﯾﮋﮔﯽ اﺳﯿﺪي و ﻫﻢ ﺑﺎزي دارد دوﺧﺼﻠﺘﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﻣﺜﺎل از آن ﯾﻮن ﻓﺴﻔﺎت دي ﻫﯿﺪروژن‪،‬‬

‫‪ ،H2PO4-‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﺑﺎز در ﺣﻀﻮر اﻫﺪا ﮐﻨﻨﺪه ﭘﻮروﺗﻮن ﻣﺜﻞ ‪ H3O+‬رﻓﺘﺎر ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫در اﯾﻦ ﺟﺎ‪ H3PO4 ،‬اﺳﯿﺪ ﻣﺰدوج ﺑﺎز اﺻﻠﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ در ﺣﻀﻮر ﯾﮏ درﯾﺎﻓﺖ ﮐﻨﻨﺪه ﭘﺮوﺗﻮن‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن ﯾﻮن‬

‫ﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﺪ‪ H2PO4- ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ اﺳﯿﺪ رﻓﺘﺎر ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﯾﮏ ﭘﺮوﺗﻮن از دﺳﺖ ﻣﯽ دﻫﺪ ﺗﺎ ﺑﺎز ﻣﺰدوج ‪H2PO42-‬‬

‫ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﺪ‪.‬‬

‫آﻣﯿﻨﻮ اﺳﯿﺪ ﺳﺎده ﯾﮏ ﮐﻼس ﻣﻬﻢ از ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت دوﺧﺼﻠﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﮔﺮوه ﻋﻤﻠﮑﺮدي اﺳﯿﺪ ﺿﻌﯿﻒ و ﺑﺎز‬

‫ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮏ آﻣﯿﻨﻮ اﺳﯿﺪ ﻫﻤﭽﻮن ﮔﻠﯿﺴﯿﻦ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ در آب ﺣﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻮﻋﯽ واﮐﻨﺶ دروﻧﯽ اﺳﯿﺪ‪/‬ﺑﺎز‬

‫رخ ﻣﯽ دﻫﺪ ﺗﺎ زوﯾﺘﺮﯾﻮن اﯾﺠﺎد ﮐﻨﺪ‪ -‬ﯾﮏ ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻫﻢ ﺑﺎر ﻣﺜﺒﺖ و ﻫﻢ ﺑﺎر ﻣﻨﻔﯽ دارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪،‬‬

‫اﯾﻦ واﮐﻨﺶ ﻣﻌﺎدل واﮐﻨﺶ اﺳﯿﺪ‪/‬ﺑﺎز ﺑﯿﻦ اﺳﯿﺪ ﮐﺮﺑﻮﮐﺴﯿﻞ و اﺳﯿﺪ آﻣﯿﻨﻪ اﺳﺖ‪:‬‬

‫آب ﻣﺜﺎل ﮐﻼﺳﯿﮏ ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل دو ﺧﺼﻠﺘﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺤﻠﻮﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺳﯿﺪ )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ (9-1‬ﯾﺎ‬

‫ﯾﮏ ﺑﺎز )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ ،(9-2‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﻋﻤﻞ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺳﯿﺎر ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي دوﺧﺼﻠﺘﯽ راﯾﺞ ﻣﺘﺎﻧﻮل‪ ،‬اﺗﺎﻧﻮل‪ ،‬و اﺳﯿﺪ‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫اﺳﺘﯿﮏ ﺑﯽ اب ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬در اﺗﺎﻧﻮل‪ ،‬ﺗﻌﺎدل ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ آب ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه در ﻣﻌﺎدﻻت ‪ 9-1‬و ‪-2‬‬

‫‪ 9‬ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‬

‫ﺳﺎواﻧﺘﻪ ارﻫﻨﯿﻮس )‪ ،(1859-1927‬ﺷﯿﻤﯽ دان ﺳﻮﺋﺪي‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎري از اﯾﺪه ﻫﺎي اوﻟﯿﻪ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﯾﻮﻧﯽ در‬

‫ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ را ﻓﺮﻣﻮﻟﻪ ﮐﺮد‪ .‬اﯾﺪه ﻫﺎي او در اﺑﺘﺪا ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬او ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﻧﻤﺮه ﻗﺒﻮﻟﯽ ﺑﺮاي اﻣﺘﺤﺎن‬

‫دﮐﺘﺮاي ﺧﻮد را در ‪ 1884‬درﯾﺎﻓﺖ ﮐﺮده ﺑﻮد‪ .‬در ‪ ،1903‬ارﻫﻨﯿﻮس ﺟﺎﯾﺰه ﻧﻮﺑﻞ در ﺷﯿﻤﯽ را ﺑﺮاي اﯾﺪه ﻫﺎي‬

‫اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬او ﯾﮑﯽ از اوﻟﯿﻦ داﻧﺸﻤﻨﺪاﻧﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ ﻣﯿﺰان دي اﮐﺴﯿﺪ ﮐﺮﺑﻦ در ﺟﻮ و دﻣﺎي‬

‫ﺟﻬﺎﻧﯽ را اراﺋﻪ ﮐﺮد‪ ،‬ﭘﺪﯾﺪه اي ﮐﻪ اﻣﺮوز ﺑﻪ ﻧﺎم اﺛﺮ ﮔﻠﺨﺎﻧﻪ اي ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺷﻤﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻘﺎﻟﻪ اﺻﻠﯽ‬

‫ارﻫﻨﯿﻮس درﺑﺎره ﺗﺎﺛﯿﺮ اﺳﯿﺪ ﮐﺮﺑﻮﻧﯿﮏ در ﻫﻮا روي دﻣﺎي زﻣﯿﻦ را ﺧﻮاﻧﺪه ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻟﻨﺪن ادﯾﻨﺒﻮرو‬

‫دوﺑﻠﯿﻦ‪،‬‬

‫‪9‬آ‪ 4-‬ﭘﺮوﺗﻮن ﮐﺎﻓﺖ ﺧﻮدﮐﺎر‬

‫ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي دو ﺧﺼﻠﺘﯽ ﺗﺤﺖ ﺧﻮد ﯾﻮﻧﯿﺰه ﺳﺎزي‪ ،‬ﯾﺎ ﭘﺮوﺗﻮن ﮐﺎﻓﺖ ﺧﻮدﮐﺎر ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﯾﮏ ﺟﻔﺖ از ﮔﻮﻧﻪ‬

‫ﻫﺎي ﯾﻮﻧﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﭘﺮوﺗﻮن ﮐﺎﻓﺖ ﺧﻮدﮐﺎر ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﻧﻤﻮﻧﻪ اي دﯾﮕﺮ از رﻓﺘﺎر اﺳﯿﺪ‪/‬ﺑﺎز اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر‬

‫ﮐﻪ در ﻣﻌﺎدﻻت زﯾﺮ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻣﯿﺰاﻧﯽ ﮐﻪ آب در دﻣﺎي اﺗﺎق ﺗﺤﺖ ﭘﺮوﺗﻮن ﮐﺎﻓﺖ ﺧﻮدﮐﺎر ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪ ،‬ﮐﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻏﻠﻈﺖ ﯾﻮن ﻫﺎي‬

‫ﻫﯿﺪروﻧﯿﻮم و ﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﺪ در آب ﺧﺎﻟﺺ ﺗﻨﻬﺎ ﺣﺪود ‪ 10-7M‬اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻠﯽ رﻏﻢ ﻣﻘﺪار ﮐﻢ اﯾﻦ ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎ‪ ،‬اﯾﻦ‬

‫واﮐﻨﺶ ﺗﺠﺰﯾﻪ اي در درك رﻓﺘﺎر ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي آﺑﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪9‬آ‪ 5-‬ﻗﺪرت اﺳﯿﺪ ﻫﺎ و ﺑﺎز ﻫﺎ‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ 9-2‬واﮐﻨﺶ ﻫﺎي ﺗﺠﺰﯾﻪ اي اﺳﯿﺪﻫﺎي راﯾﺞ در آب را ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ‪ .‬دو ﻣﻮرد ﻧﺨﺴﺖ اﺳﯿﺪ ﻫﺎي ﻗﻮي‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ زﯾﺮا واﮐﻨﺶ ﺑﺎ ﻣﺤﻠﻮل ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﮐﺎﻓﯽ ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﻣﻠﮑﻮل ﻣﺤﻠﻮل ﺣﻞ ﻧﺸﺪه در ﻣﺤﻠﻮل آب ﺑﺎﻗﯽ‬

‫ﻧﻤﯽ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻘﯿﻪ ﻣﻮارد اﺳﯿﺪ ﻫﺎي ﺿﻌﯿﻒ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﺎﻗﺺ ﺑﺎ آب واﮐﻨﺶ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻮل‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﮐﺎﻓﯽ از اﺳﯿﺪ واﻟﺪ و ﺑﺎز ﻣﺰدوج اراﺋﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﺳﯿﺪ ﻫﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﮐﺎﺗﯿﻮﻧﯽ‪ ،‬آﻧﯿﻮﻧﯽ‪ ،‬ﯾﺎ از ﻟﺤﺎظ‬

‫اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﺧﻨﺜﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺑﺮاي ﺑﺎز ﻫﺎ ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺳﯿﺪ ﻫﺎ در ﺷﮑﻞ ‪ 9-2‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﭘﯿﺸﺮو از ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺿﻌﯿﻒ ﺗﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﺳﯿﺪ ﭘﺮﮐﻠﻮرﯾﮏ و ﻫﯿﺪروﮐﻠﺮﯾﮏ ﮐﺎﻣﻼ‬

‫ﺗﺠﺰﯾﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺣﺪود ‪ %1‬از اﺳﯿﺪ اﺳﺘﯿﮏ )‪ (HC2H3O2‬ﺗﺠﺰﯾﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻮن آﻣﻮﻧﯿﻮم ﯾﮏ اﺳﯿﺪ‬

‫ﺿﻌﯿﻒ ﺗﺮ از اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺣﺪود ‪ %0,01‬از اﯾﻦ ﯾﻮن ﺑﻪ ﯾﻮن ﻫﺎي ﻫﯿﺪروﻧﯿﻮم و ﻣﻠﮑﻮل ﻫﺎي آﻣﻮﻧﯿﺎ ﺗﺠﺰﯾﻪ‬

‫ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻮرد دﯾﮕﺮي ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ در ﺷﮑﻞ ‪ 9-2‬ﻧﻤﺎﯾﺶ داده ﺷﺪه اﺳﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺿﻌﯿﻒ ﺗﺮﯾﻦ اﺳﯿﺪ‬

‫ﻗﻮي ﺗﺮﯾﻦ ﺑﺎز ﻣﺰدوج را اﯾﺠﺎد ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ آﻣﻮﻧﯿﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﻗﻮي ﺗﺮﯾﻦ ﻣﯿﻞ ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ ﺑﺎ ﭘﺮوﺗﻮن را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﺮ‬

‫ﺑﺎز ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺧﻮد دارا ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﯾﻮن ﻫﺎي ﭘﺮﮐﻠﺮات و ﮐﻠﻮرﯾﺪ ﻫﯿﭻ ﻣﯿﻞ ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ ﺑﺎ ﭘﺮوﺗﻮن ﻫﺎ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺎﯾﻞ ﯾﮏ ﺣﻼل ﺑﺮاي درﯾﺎﻓﺖ ﯾﺎ اﻫﺪا ﭘﺮوﺗﻮن ﻫﺎ ﻗﺪرت اﺳﯿﺪ ﻣﺤﻠﻮل ﯾﺎ ﺑﺎز ﺣﻞ ﺷﺪه در آن را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬اﺳﯿﺪ ﭘﺮﮐﻠﺮﯾﮏ ﯾﺎ ﻫﯿﺪروﮐﻠﺮﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﻫﺎي ﻗﻮي در آب ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﺳﯿﺪ اﺳﺘﯿﮏ ﺑﺪون آب‪ ،‬ﯾﮏ‬

‫درﯾﺎﻓﺖ ﮐﻨﻨﺪه ﭘﺮوﺗﻮن ﺿﻌﯿﻒ ﺗﺮ از اب‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﻼل ﺑﻪ ﮐﺎر رود‪ ،‬ﻫﯿﭻ ﯾﮏ از اﯾﻦ اﺳﯿﺪ ﻫﺎ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﮐﺎﻣﻞ اﻧﺠﺎم‬

‫ﻧﻤﯽ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺟﺎي آن‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ اي اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻨﯽ اﯾﺠﺎد ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬

‫اﻣﺎ‪ ،‬اﺳﯿﺪ ﭘﺮﮐﻠﺮﯾﮏ در اﯾﻦ ﻣﺤﻠﻮل ﺣﺪود ‪ 5000‬ﺑﺎر ﻗﻮي ﺗﺮ از اﺳﯿﺪ ﻫﯿﺪروﮐﻠﺮﯾﮏ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﺳﯿﺪ اﺳﺘﯿﮏ‬

‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ دو اﺳﯿﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺣﻼل ﻣﻤﯿﺰ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ 9-2‬واﮐﻨﺶ ﻫﺎي ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﻗﺪرت ﻧﺴﺒﯽ ﺑﻌﻀﯽ از اﺳﯿﺪ ﻫﺎي راﯾﺞ و ﺑﺎزﻫﺎي ﻣﺰدوج آن ﻫﺎ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ‬

‫‪ HCl‬و ‪ HClO4‬ﮐﺎﻣﻼ در آب ﺗﺠﺰﯾﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺮاوﻧﺪي‬
‫‪ 207‬اﻟﯽ ‪211‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫در دﻣﺎي ‪ 25‬درﺟﮥ ﺳﺎﻧﺘﯽﮔﺮاد‪:‬‬
‫[‬ ‫[=]‬ ‫‪] = 1.00 × 10‬‬ ‫‪= 1.00 × 10‬‬
‫در دﻣﺎي ‪ 100‬درﺟﮥ ﺳﺎﻧﺘﯽﮔﺮاد‪ ،‬از ﺟﺪول ‪ 9-3‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬
‫[‬ ‫[=]‬ ‫=]‬ ‫‪49 × 10‬‬ ‫‪= 7.0 × 10‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪9-2‬‬
‫ﻏﻠﻈﺖ ﯾﻮن ﻫﯿﺪورﮐﺴﯿﺪ و ﻫﯿﺪروﻧﯿﻮم و ﻣﻘﺎدﯾﺮ ‪ pH‬و ‪ pOH‬ﻣﺤﻠﻮل آﺑﯽ ‪ 0/200‬ﻣﻮﻻر ‪NaOH‬‬
‫را در دﻣﺎي ‪ 25‬درﺟﮥ ﺳﺎﻧﺘﯽﮔﺮاد ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫ﺳﺪﯾﻢ ﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﺪ ﯾﮏ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻗﻮي اﺳﺖ‪ ،‬و ﺳﻬﻢ آن در ﻏﻠﻈﺖ ﯾﻮن ﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﺪ در اﯾﻦ‬
‫ﻣﺤﻠﻮل ‪ 0/200‬ﻣﻮل ﺑﺮ ﻟﯿﺘﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺜﺎل ‪ ،9-1‬در اﺛﺮ ﺗﻔﮑﯿﮏ اب‪ ،‬ﯾﻮنﻫﺎي ﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﺪ‬
‫و ﻫﯿﺪروﻧﯿﻮم ﺑﺎ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﯾﮑﺴﺎن ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﯿﻢ‪:‬‬
‫[‬ ‫[ ‪] = 0.200 +‬‬ ‫]‬
‫[ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖ ﯾﻮن ﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﺪِ ﺣﺎﺻﻞ از ﺗﻔﮑﯿﮏ آب ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻏﻠﻈﺖ‬ ‫در اﯾﻨﺠﺎ ]‬
‫ﺣﺎﺻﻞ از آب در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ﻣﻘﺪار ‪ 0/200‬ﻧﺎﭼﯿﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﯽﺗﻮان ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫[‬ ‫‪] ≈ 0.200‬‬
‫‪= − log 0.200 = 0.699‬‬
‫ﺳﭙﺲ از ﻣﻌﺎدﻟﮥ ‪ 9-11‬ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﮥ ﻏﻠﻈﺖ ﯾﻮن ﻫﯿﺪروﻧﯿﻮم اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫‪1.00 × 10‬‬
‫[‬ ‫=]‬ ‫=‬ ‫‪= 5.00 × 10‬‬
‫[‬ ‫]‬ ‫‪0.200‬‬
‫‪= − log 0.500 × 10‬‬ ‫‪= 13.301‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﻘﺮﯾﺐ زﯾﺮ ﺧﻄﺎي ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ در ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺎ اﯾﺠﺎد ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪:‬‬
‫[‬ ‫‪] = 0.200 + 5.00 × 10‬‬ ‫‪≈ 0.200‬‬
‫وﻗﺘﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﯾﮏ ﻧﻤﮏ‬
‫‪ 9B-5‬اﺳﺘﻔﺎده از ﺛﺎﺑﺖﻫﺎي اﻧﺤﻼلﭘﺬﯾﺮي‪-‬ﺗﻮﻟﯿﺪ‬ ‫ﮐﻢاﻧﺤﻼلﭘﺬﯾﺮ ﮐﺎﻣﻼً ﺗﻔﮑﯿﮏ‬
‫اﮐﺜﺮ ﻧﻤﮏﻫﺎي ﮐﻢاﻧﺤﻼلﭘﺬﯾﺮ ذاﺗﺎً ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ در ﻣﺤﻠﻮلﻫﺎي آﺑﯽ اﺷﺒﺎع ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮر اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺜﻼً وﻗﺘﯽ ﻣﻘﺪاري ﺑﺎرﯾﻢ ﯾﺪﯾﺪ اﺿﺎﻓﯽ ﺑﺎ آب ﺑﻪ ﺗﻌﺪل ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﮑﻔﯽ‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻧﻤﮏ ﺣﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﮥ زﯾﺮ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﯽﮔﺮدد‪:‬‬ ‫ﻣﻘﻀﻮد آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ آن‬
‫(‬ ‫↔) ( )‬ ‫‪( )+2‬‬ ‫) (‬ ‫ﻣﻘﺪار اﻧﺪﮐﯽ از ﻧﻤﮏ ﮐﻪ وارد‬
‫ﻣﺤﻠﻮل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ‬
‫ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﮥ ‪ 9-7‬ﻣﯽﺗﻮان ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬ ‫اﯾﻦ ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ؟ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ‬
‫[‬ ‫[]‬ ‫]‬ ‫"ﺑﺎرﯾﻢ ﯾﺪﯾﺪ اﺿﺎﻓﯽ ﺑﺎ اب ﺑﻪ ﺗﻌﺎدل‬
‫=‬
‫( [‬ ‫]) ( )‬ ‫ﻣﯽرﺳﺪ"؟‬
‫در ﺣﺎﻟﺖ ﺟﺎﻣﺪ اﺳﺘﻎ ﺣﺎﻟﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺎده از ﺳﺎﯾﺮ‬ ‫(‬ ‫ﻣﺨﺮج ﮐﺴﺮ ﺑﺎﻻ ﻣﻌﺮف ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮﻟﯽ )‬ ‫اﯾﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎرﯾﻢ ﯾﺪﯾﺪ‬
‫ﺑﺨﺶﻫﺎ ﺟﺪاﺳﺖ اﻣﺎ ﺑﺎ ﻣﺤﻠﻮل اﺷﺒﺎع در ﺗﻤﺎس اﺳﺖ‪ .‬ﻏﻠﻈﺖ ﯾﮏ ﻣﺎده در ﺣﺎﻟﺖ ﺟﺎﻣﺪش در ﻫﺮ‬ ‫ﺟﺎﻣﺪ اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪه ﺑﻪ ﺑﺨﺸﯽ از آب‪،‬‬
‫ﮐﻪ از ﺣﺠﻢ‬ ‫(‬ ‫ﺻﻮرت ﻣﻘﺪاري ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﻣﻮلﻫﺎي )‬ ‫ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻣﯿﺰاﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در دﻣﺎي‬
‫( ِ ﺟﺎﻣﺪ اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﯽﺷﻮد ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ و ﻣﻬﻢ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﭼﻪ ﻣﯿﺰان ﻣﺎدل‬ ‫ﻣﺸﺨﺼﯽ )‬ ‫آزﻣﺎﯾﺶ در آب ﺣﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺟﺎﻣﺪ اﺿﺎﻓﻪ ﺑﯿﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻗﺒﻞ را ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ ﺑﺎزﻧﻮﯾﺴﯽ ﮐﺮد‪:‬‬ ‫ﻣﻘﺪاري ‪ ِBaIO3‬ﺟﺎﻣﺪ ﺑﺎ ﻣﺤﻠﯿﻮل‬
‫( [‬ ‫= ]) ( )‬ ‫[=‬ ‫[]‬ ‫]‬ ‫)‪(9 − 13‬‬ ‫در ﺗﻤﺎس اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﺟﺪﯾﺪ ﻣﻮﺟﻮد در اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺛﺎﺑﺖ اﻧﺤﻼلﭘﺬﯾﺮي‪-‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﯾﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻧﺤﻼلﭘﺬﯾﺮي ﻧﺎم دارد‪.‬‬
‫ﻻزم ﺑﻪ ذﮐﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻌﺎدﻟﮥ ‪ 9-13‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯿﮑﻪ ﻣﻘﺪاري ﻣﺎدة ﺟﺎﻣﺪ وﺟﻮد دارد‪،‬‬
‫( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺤﻞ ﺗﻌﺎدل ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻣﯿﺰان )‬
‫ﺟﺪول ﺛﺎﺑﺖﻫﺎي ﻣﺤﺼﻮل اﻧﺤﻼل ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻌﺪادي از ﻧﻤﮏﻫﺎي آﻟﯽ در ﭘﯿﻮﺳﺖ ‪ 2‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎلﻫﺎي آﺗﯽ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﯾﯽ از ﺑﺮﺧﯽ ﮐﺎﺑﺮدﻫﺎي اﺻﻄﻼح اﻧﺤﻼلﭘﺬﯾﺮي‪-‬ﺗﻮﻟﯿﺪ را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎ در ﻓﺼﻞﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﺑﯿﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‬
‫اﻧﺤﻼلﭘﺬﯾﺮي رﺳﻮب در آب ﺧﺎﻟﺺ‬
‫ﺑﺎ ﺗﻌﺮﯾﻒ اﻧﺤﻼلﭘﺬﯾﺮي‪-‬ﺗﻮﻟﯿﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﮥ اﻧﺤﻼلﭘﺬﯾﺮي ﻣﻮادي ﻫﺴﺘﯿﻢ ﮐﻪ اﻧﺤﻼل‪-‬‬
‫ﭘﺬﯾﺮي ﮐﻤﯽ داﺷﺘﻪ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ در آب ﯾﻮﻧﯿﺰه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪9-3‬‬
‫)ﺑﺎ ﺟﺮم ﻣﻮﻟﯽ ‪ 487‬ﮔﺮم ﺑﺮ ﻣﻮل( ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در دﻣﺎي ‪ 25‬درﺟﮥ ﺳﺎﻧﺘﯽ‪-‬‬ ‫(‬ ‫ﭼﻨﺪ ﮔﺮم )‬
‫ﮔﺮاد در ‪ 500‬ﻣﯿﻠﯽﻟﯿﺘﺮ آب ﺣﻞ ﺷﻮد‪/‬‬
‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ‪) 1.57×10‬ﺑﻪ ﭘﯿﻮﺳﺖ ‪ 2‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ‬
‫‪-‬‬ ‫‪9‬‬ ‫(‬ ‫ﺛﺎﺑﺖ اﻧﺤﻼلﭘﺬﯾﺮي‪-‬ﺗﻮﻟﯿﺪ )‬
‫ﺷﻮد(‪ .‬ﺗﻌﺎدل ﻣﯿﺎن ﺟﺎﻣﺪ و ﯾﻮنﻫﺎي آن ﻃﺒﻖ ﻣﻌﺎدﻟﮥ زﯾﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫(‬ ‫↔) ( )‬ ‫‪+2‬‬
‫و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪:‬‬
‫[=‬ ‫[]‬ ‫‪] = 1.57 × 10‬‬
‫ﮐﻪ ﻣﺤﻠﻮل‪ 1 ،‬ﻣﻮل‬ ‫(‬ ‫ﻣﻌﺪﻟﮥ ﻓﻮق ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي اﯾﺠﺎد ﺗﻌﺎدل‪ ،‬ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻣﻮل )‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪:‬‬
‫= اﻧﺤﻼلﭘﺬﯾﺮي ﻣﻮﻟﯽ‬ ‫(‬ ‫اﻧﺤﻼلﭘﺬﯾﺮي ﻣﻮﻟﯽ )‬
‫از اﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻣﻮل از ﯾﻮن ﺑﺎرﯾﻢ در ﻣﻮل ﯾﺪﯾﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻏﻠﻈﺖ ﯾﺪﯾﺪ دو ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﻏﻠﻈﺖ ﯾﻮن ﺑﺎرﯾﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪:‬‬
‫[‬ ‫[‪] = 2‬‬ ‫]‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﻧﺤﻼلﭘﺬﯾﺮي ﺑﺎ ﺟﺎﯾﮕﺬاري اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ در ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬
‫[‬ ‫[(]‬ ‫[‪]) = 4‬‬ ‫‪] = 1.57 × 10‬‬ ‫[‬ ‫ﻣﻮﻻر ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ]‬
‫‪⁄‬‬
‫‪1.57 × 10‬‬ ‫[‪.‬‬ ‫ﯾﺎ ﻧﺼﻒ ]‬
‫[‬ ‫=]‬ ‫‪= 7.32 × 10‬‬
‫‪4‬‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﭼﻮن ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ ﻣﻮل ) ( ‪ 1‬ﻣﻮل‬
‫‪7.32 × 10‬‬ ‫اﻧﺤﻼلﭘﺬﯾﺮي =‬
‫ﺣﻞ ﺷﺪه در ‪ 500‬ﻣﯿﻠﯽﻟﯿﺘﺮ از ﻣﺤﻠﻮل ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﯿﻠﯽﻣﻮل‪ ،‬ﻣﯽ‪-‬‬ ‫(‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻘﺪار )‬
‫ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ‪:‬‬
‫(‬ ‫)‬
‫(‬ ‫‪) = 7.32 × 10‬‬ ‫‪× 500‬‬
‫در ‪ 500‬ﻣﯿﻠﯽﻟﯿﺘﺮ ﻣﺤﻠﻮل ﺑﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت زﯾﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ‪:‬‬ ‫(‬ ‫ﺟﺮم )‬
‫ﺟﺮم‬ ‫(‬ ‫‪) = (7.32 × 10‬‬ ‫)‪× 500‬‬ ‫) (‬
‫) (‬
‫‪× 0.487‬‬ ‫‪= 0.178‬‬
‫) (‬
‫اﺛﺮ ﯾﻮن ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺮ اﻧﺤﻼلﭘﺬﯾﺮي رﺳﻮب‬
‫اﮔﺮ ﯾﮏ ﺗﺮﮐﯿﺐ اﻧﺤﻼلﭘﺬﯾﺮ‬
‫اﺛﺮ اﺷﺘﺮاك ﯾﻮن اﺛﺮي ﻧﺎﺷﯽ از ﺟﺮم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺻﻞ ‪ Le Charelier‬ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽﺷﺪه و در‬
‫ﺣﺎوي ﯾﮑﯽ از ﯾﻮنﻫﺎي رﺳﻮﺑﯽ‬
‫ﻣﺜﺎل زﯾﺮ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻮل اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪه‬
‫ﻣﺜﺎل ‪9-4‬‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﺤﻼلﭘﺬﯾﺮي آن رﺳﻮب‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬ ‫(‬ ‫اﻧﺤﻼلﭘﺬﯾﺮي ﻣﻮﻻر ) ( را در ﻣﺤﻠﻮل ‪ 0/02‬ﻣﻮﻻر )‬
‫ﯾﻮﻧﯽ ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ )ﺻﻔﺤﮥ‬
‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫رﻧﮓ ‪ 4‬را ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ(‪ .‬اﯾﻦ رﻓﺘﺎر‬
‫ﻧﯿﺰ ﯾﮑﯽ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﯾﻮن ﺑﺎرﯾﻢ‬ ‫(‬ ‫[ ﻧﯿﺴﺖ زﯾﺮا )‬ ‫در اﯾﻨﺠﺎ اﻧﺤﻼلﭘﺬﯾﺮي ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ ]‬
‫اﺛﺮ ﯾﻮن ﻣﺸﺘﺮك ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ‪-‬‬
‫[ ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﮐﻪ اﻧﺤﻼلﭘﺬﯾﺮي ﺑﻪ ]‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫[ = ) ( اﻧﺤﻼلﭘﺬﯾﺮي ﻣﻮﻻر‬ ‫]‬
‫‪2‬‬
‫( و ) ( ‪ .‬ﺳﻬﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﯿﺘﺮات ‪0/02‬‬ ‫دو ﻣﻨﺒﻊ ﺑﺮاي ﯾﻮن ﺑﺎرﯾﻢ وﺟﻮد دارد‪) :‬‬
‫[‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪:‬‬ ‫ﻣﻮﻻر و ﺳﻬﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﯾﺪﯾﺪ ﻣﺴﺎوي اﺳﺖ ﺑﺎ اﻧﺤﻼلﭘﺬﯾﺮي ﻣﻮﻻر ﯾﺎ ﻧﺼﻒ ]‬
‫‪1‬‬
‫[‬ ‫[ ‪] = 0.0200 +‬‬ ‫]‬
‫‪2‬‬
‫ﺑﺎ ﺟﺎﯾﮕﺬاري اﯾﻦ ﻣﻘﺎدﯾﺮ در ﺗﻌﺮﯾﻒ اﻧﺤﻼلﭘﺬﯾﺮي‪-‬ﺗﻮﻟﯿﺪ‪ ،‬درﻣﯽﯾﺎﺑﯿﻢ ﮐﻪ‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫[ ‪0.0200 +‬‬ ‫[ ]‬ ‫‪] = 1.57 × 10‬‬
‫‪2‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫از آﻧﺠﺎﯾﯽﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ از درﺟﻞ ‪ 3‬اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﯾﮏ ﻓﺮض ﺳﺎدهﮐﻨﻨﺪة ﺟﺒﺮي ﺑﺮاي ﭘﯿﺪا‬
‫ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪة آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯿﺰان‬ ‫[ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪ .‬ﻣﻘﺪار ﻋﺪدي ﻧﺎﭼﯿﺰ‬ ‫ﮐﺮدن ﻣﻘﺪار ]‬
‫ﻧﺴﺒﺘﺎً ﮐﻮﭼﮏ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺣﺎﺻﻞ از ﻣﺜﺎل ‪ 9-3‬ﻧﯿﺰ اﯾﻦ اﻣﺮ را ﺗﺄﯾﯿﺪ‬ ‫(‬ ‫اﻧﺤﻼلﭘﺬﯾﺮي )‬
‫ﺑﻌﺪاً ﻣﺎﻧﻊ ﻣﺤﺪود ﺷﺪن اﻧﺤﻼلﭘﺬﯾﺮي‬ ‫(‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬ﯾﻮن ﺑﺎرﯾﻢِ ﺣﺎﺻﻞ از )‬
‫[ ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﻪ‬ ‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ]‬ ‫(‬ ‫)‬
‫دﺳﺖ آوردن ﺟﻮاب ﻣﺸﺮوط ﻣﺴﺂﻟﻪ‪ 0/02 ،‬ﻣﻘﺪار ﺑﺰرﮔﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﻓﺮض ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ‬
‫[ ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪:‬‬ ‫‪] ≪ 0.0200‬‬
‫‪1‬‬
‫[‬ ‫[ ‪] = 0.0200 +‬‬ ‫‪] ≈ 0.0200‬‬
‫‪2‬‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﮥ اﺻﻠﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ ﺳﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫[‪0.0200‬‬ ‫‪] = 1.57 × 10‬‬
‫‪1.57 × 10‬‬
‫[‬ ‫=]‬ ‫=‬ ‫‪7.58 × 10‬‬ ‫‪= 2.8 × 10‬‬
‫‪0.0200‬‬
‫ﻓﺮض ‪ 0.0200 + × 2.80 × 10 ) ≈ 0.0200‬ﺑﺎﻋﺚ اﯾﺠﺎد ﺧﻄﺎي اﻧﺪﮐﯽ ﻣﯽﺷﻮد‬
‫اﺳﺖ ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫(‬ ‫ﻧﺎﺷﯽ از ﺗﺠﺰﯾﮥ )‬ ‫زﯾﺮا ﺟﻤﻠﮥ دوم ﻋﺒﺎرت ﮐﻪ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪة ﻣﻘﺪار‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ‪ %0/7‬ﻣﻘﺪار ‪ 0/02‬اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻً اﮔﺮ ﻣﯿﺰان اﺧﺘﻼف ﮐﻤﺘﺮ از ‪ %10‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮضﻫﺎﯾﯽ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ 1.‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪:‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫[ = ) ( اﻧﺤﻼلﭘﺬﯾﺮي‬ ‫‪] = × 2.80 × 10 = 1.40 × 10‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫اﮔﺮ اﯾﻦ ﻧﺘﺎﯾﺞ را ﺑﺎ اﻧﺤﻼلﭘﺬﯾﺮي ﺑﺎرﯾﻢ ﯾﺪﯾﺪ در آب ﺧﺎﻟﺺ )ﻣﺜﺎل ‪ (9-3‬ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﻣﯿﺒﯿﻨﯿﻢ‬
‫( را ﺗﺎ ‪ 5‬ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﺎﻫﺶ داده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﮐﻪ وﺟﻮد ﯾﻮن ﻣﺸﺮك ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖ ﮐﻢ اﻧﺤﻼلﭘﺬﯾﺮي )‬
‫ﻣﺜﺎل ‪9-5‬‬
‫را در ﻣﺤﻠﻮل ﺣﺎﺻﻞ از اﺧﺘﻼط ‪ 200‬ﻣﯿﻠﯽﻟﯿﺘﺮ ﻣﺤﻠﻮل ‪ 0/01‬ﻣﻮﻻر‬ ‫(‬ ‫اﻧﺤﻼلﭘﺬﯾﺮي )‬
‫‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬ ‫( ﺑﺎ ‪ 100‬ﻣﯿﻠﯽﻟﯿﺘﺮ ﻣﺤﻠﻮل ‪ 0/1‬ﻣﻮﻻر‬ ‫)‬
‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫اﺑﺘﺪا ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ آﯾﺎ ﻫﺮ ﯾﮏ از دو واﮐﻨﺶدﻫﻨﺪه اراي ﻣﯿﺰاﻧﯽ ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ ﺗﻌﺎدل ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺎدﯾﺮ داده ﺷﺪه ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫ﺗﻌﺪاد ﻣﯿﻠﯽﻣﻮل‬ ‫‪= 200‬‬ ‫‪× 0.0100‬‬ ‫‪⁄‬‬ ‫‪= 2.00‬‬
‫ﺗﻌﺪاد ﻣﯿﻠﯽﻣﻮل‬ ‫‪= 100‬‬ ‫‪× 0.100‬‬ ‫‪⁄‬‬ ‫‪= 10.00‬‬
‫اﮔﺮ ﺗﺸﮑﯿﻞ ) ( ﮐﺎﻣﻞ ﺷﻮد‪:‬‬
‫ﺗﻌﺪاد ﻣﯿﻠﯽﻣﻮل اﺿﺎﻓﯽ‬ ‫‪= 10.0 − 2.0 × 2 = 6.0‬‬

‫‪ ١‬درﺻﺪ ﺧﻄﺎ ﯾﮏ ﻣﯿﺎنﺑﺮ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً اﺧﺘﯿﺎري اﺳﺖ‪ ،‬از آﻧﺠﺎﯾﯽﮐﻪ ﻣﺎ ﺿﺮﯾﺐ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ را در ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺧﻮد در ﻧﻈﺮ ﻧﻤﯽﮔﯿﺮﯾﻢ‪ ،‬اﯾﻦ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻨﻄﻘﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺿﺮﯾﺐ ﻗﻌﺎﻟﯿﺖ ﺣﺪاﻗﻞ ﺧﻄﺎﯾﯽ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ‬
‫‪ %10‬اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﺘﻮن ﺷﯿﻤﯽ ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺷﻤﯽ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﺧﻄﺎي ‪ %5‬را ﻣﻨﺎﺳﺐ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺼﻤﯿﻤﺎﺗﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻫﺪف اﻧﺠﺎم ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﺟﻮاب دﻗﯿﻖ ﻧﯿﺎز‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان از روش ﺗﻘﺮﯾﺐﻫﺎي ﻣﺘﻮاﻟﯽ )ﮐﻪ در ﺷﮑﻞ ‪ 9-4‬آﻣﺪه اﺳﺖ( اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺴﺎﺋﻞ ﭘﯿﭽﯿﺪه ﻣﯽﺗﻮان از ﺣﻞ ﻣﺒﺴﻮط اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫[‪ 0/1 ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬ ‫ﻋﺪم اﻃﻤﯿﻨﺎن در ]‬
‫‪6.0‬‬ ‫‪60‬‬ ‫ﻗﺴﻤﺖ از ‪ 6‬ﻗﺴﻤﺖ ﯾﺎ ‪ 1‬ﻗﺴﻤﺖ‬
‫[‬ ‫=]‬ ‫=‬ ‫‪= 0.0200‬‬
‫‪200‬‬ ‫‪+ 100‬‬ ‫‪300‬‬ ‫از ‪ 60‬ﻗﺴﻤﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪،‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺜﺎل ‪:9-3‬‬
‫‪0.02(1⁄60) = 0.003‬‬
‫اﻧﺤﻼلﭘﺬﯾﺮي ﻣﻮﻻر‬ ‫(‬ ‫[= )‬ ‫]‬ ‫ﻣﯿﺸﻮد و ﻣﺎ آن را ﺑﻪ ‪ 0/02‬ﻣﻮﻻر‬
‫اﻣﺎ در اﯾﻨﺠﺎ‬ ‫ﮔﺮد ﮐﺮدﯾﻢ‪.‬‬
‫[‬ ‫[‪] = 0.0200 + 2‬‬ ‫]‬
‫[‪ 2‬ﻣﻌﺮف ﯾﺪﯾﺪ ﺣﺎﺻﻞ از ) ( ﮐﻪ اﻧﺤﻼلﭘﺬﯾﺮي ﮐﻤﯽ دارد‪.‬‬ ‫در راﺑﻄﮥ ﻓﻮق ]‬
‫[ ﺟﻮاب ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ اﻣﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﻓﺮض ‪] ≈ 0.0200‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪:‬‬
‫‪1.57 × 10‬‬
‫[ = ) ( اﻧﺤﻼلﭘﺬﯾﺮي‬ ‫=]‬ ‫=‬
‫[‬ ‫]‬ ‫)‪(0.0200‬‬
‫‪= 3.93 × 10‬‬
‫از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺟﻮاب ﻣﺸﺮوط ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ‪ 40‬ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﻤﺘﺮ از ‪ 0/02‬ﻣﻮﻻر اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻘﺮﯾﺐ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻣﺎ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه و ﻣﺤﻠﻮل ﺑﻪ ﺗﺼﻔﯿﻪ ﻧﯿﺎزي ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺣﺎﺻﻞ از ‪ 2‬دو ﻣﺜﺎل اﺧﯿﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯿﺰان ﯾﺪﯾﺪ در‬ ‫ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ‪0/02‬‬ ‫اﻓﺰاﯾﺶ‬
‫ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﻘﺪار ﯾﻮنﻫﺎي ﺑﺎرﯾﻢ‪ ،‬در ﮐﺎﻫﺶ اﻧﺤﻼلﭘﺬﯾﺮي ) (‬ ‫ﻣﻮﻻر اﻧﺤﻼلﭘﺬﯾﺮي ) (‬
‫ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺑﻪﺳﺰاﯾﯽ‬
‫دارد‪.‬‬ ‫را ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ‪ 5‬ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﺎﻫﺶ‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ‬ ‫ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬اﻓﺰاﯾﺶ‬
‫‪ 9B-6‬اﺳﺘﻔﺎده از ﺛﺎﺑﺖﻫﺎي ﺗﻔﮑﯿﮏ اﺳﯿﺪﭘﺎﯾﻪ‬
‫ﻣﯿﺰان‪ ،‬اﻧﺤﻼلﭘﺬﯾﺮي را ﺑﻪ ﻣﯿﺰان‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﺿﻌﯿﻒ در آب ﺣﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺟﺰﺋﯽ اﺗﻔﺎق ﻣﯽاﻓﺘﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺑﺮاي‬
‫‪ 200‬ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺳﯿﺪﻫﺎي ﻧﯿﺘﺮوزندار ﻣﯽﺗﻮان ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫[‬ ‫[]‬ ‫]‬
‫‪+‬‬ ‫↔‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬
‫[‬ ‫]‬
‫در اﯾﻨﺠﺎ ‪ Ka‬ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻔﮑﯿﮏ اﺳﯿﺪِ اﺳﯿﺪﻧﯿﺘﺮوژندار ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻔﮑﯿﮏ‬
‫ﭘﺎﯾﻪي آﻣﻮﻧﯿﺎك ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از‪:‬‬
‫[‬ ‫[]‬ ‫]‬
‫‪+‬‬ ‫↔‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬
‫[‬ ‫]‬
‫[ در ﻣﺨﺮج ﮐﺴﺮ ﻇﺎﻫﺮ ﻧﻤﯽﺷﻮد زﯾﺮا ﻏﻠﻈﺖ آب در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖ‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ]‬
‫[ را ﺧﯿﻠﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﻤﯽدﻫﺪ‬ ‫اﺳﯿﺪ ﺿﻌﯿﻒ ﯾﺎ اﺳﯿﺪ ﭘﺎﯾﻪ ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎد اﺳﺖ و ﻋﻤﻞ ﺗﻔﮑﯿﮏ ]‬
‫[ در ﺛﺎﺑﺖﻫﺎي ‪ Ka‬و ‪Kb‬‬ ‫)ﺷﮑﻞ ‪ 9-2‬را ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ(‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﺳﺘﺤﺼﺎل ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﯾﻮن آب‪] ،‬‬
‫ﮐﻨﺠﺎﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖﻫﺎي ﺗﻔﮑﯿﮏ اﺳﯿﺪﻫﺎي ﺿﻌﯿﻒ‪ ،‬در ﭘﯿﻮﺳﺖ ‪ 3‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺷﯿﻤﯽ ﺗﺠﺰﯾﻪ‬

‫ﻣﺘﺮﺟﻢ‪:‬‬

‫ﻓﺮﯾﻤﺎه ﻋﺒﺪي‬

‫‪hm124.ir‬‬
hm124.ir
 ‫‪٢١٢‬‬

‫راه ﺣل ھﺎی اﺑﯽ و ﺗﻌﺎدل ﺷﯾﻣﯾﺎﯾﯽ‬

‫ﺛﺎﺑت ﺗﺟزﯾﮫ ﺑرای ﺟﻔت ھﺎی اﺳﯾد وﺑﺎز در ھم اﻣﯾﺧﺗﮫ‬

‫در ﻧظر ﺑﮕﯾرﯾد ﭘﺎﯾﮫ ﯾﮏ ﺛﺎﺑت ﺗﺟزﯾﮫ اﻣوﻧﯾﺎک و ﺛﺎﺑت ﺗﺟزﯾﮫ ی اﺳﯾد ﺑرای ﺟﻔت اﺳﯾد ان و ﯾون اﻣوﻧﯾوم‪.‬‬

‫[‬ ‫[]‬ ‫]‬

‫ﻓرﻣول‪١‬‬ ‫‪NH3 + H2O ↔ NH4+ + OH-‬‬ ‫= ‪Kb‬‬ ‫[‬ ‫]‬

‫[‬ ‫[]‬ ‫]‬

‫ﻓرﻣول‪٢‬‬ ‫‪NH4+ + H2O ↔ NH3 + H3O+‬‬ ‫= ‪Ka‬‬ ‫[‬ ‫]‬

‫ﺑﺎ ﺿرب ﮐردن ﯾﮏ ﺛﺎﺑت ﺗﺟزﯾﮫ ﺑﺎ دﯾﮕری دارﯾم‪:‬‬

‫[‬ ‫[]‬ ‫]‬ ‫[‬ ‫[]‬ ‫]‬

‫ﻓرﻣول‪٣‬‬ ‫= ‪KaKb‬‬ ‫[‬ ‫]‬
‫×‬ ‫]‪= [H3O+] [OH-‬‬
‫[‬ ‫]‬

‫وﻟﯽ‬

‫ﻓرﻣول‪٩-١۴ ۴‬‬ ‫]‪Kw = [H3O+] [OH-‬‬

‫اﯾن راﺑطﮫ ﺑرای ھﻣﮫ ی ﺛﺎﺑت ﺗﺟزﯾﮫ اﺳﯾد و ﺑﺎزھﺎی ﺟﻔت ﺻﺎدق اﺳت‪ .‬ﺑﺳﯾﺎری از ﺗﺎﻟﯾف ھﺎ ﺑرای ﻓﮭوﺳت اطﻼﻋﺎت ﺛﺎﺑت ﺗﻌﺎدل ﻓﻘط‬
‫ﺛﺎﺑت ﺗﺟزﯾﮫ اﺳﯾدھﺳﺗﻧد زﯾرا ﺧﯾﻠﯽ اﺳﺎن اﺳت ﮐﮫ ﺛﺎﺑت ھﺎی ﺗﺟزﯾﮫ ﺑﺎز ھﺎرا ﺑﺎ اﺳﺗﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﮫ ‪ ٩-١۴‬ﻣﺣﺎﺳﺑﮫ ﻧﻣﺎﯾﯾم ﺑرای ﻣﺛﺎل در‬
‫ﺿﻣﯾﻣﮫ ‪ ٣‬و ﻣﺎ ھﯾﭻ اطﻼﻋﺎﺗﯽ در ﺗﺟزﯾﮫ ﺑﺎز اﻣوﻧﯾﺎک ﭘﯾدا ﻧﻣﯽ ﮐﻧﯾم )و ھﻣﭼﻧﯾن ﺑرای ھﯾﭻ ﯾﮏ از ﺑﺎز ھﺎ(‪ .‬در ﻋوض ﺛﺎﺑت ﺗﺟزﯾﮫ‬
‫اﺳﯾد ﺑرای ﺟﻔت اﺳﯾد ﯾون اﻣوﻧﯾوم ﭘﯾدا ﮐردﯾم‪.‬ﮐﮫ ھﺳت‬

‫ﻓرﻣول‪۵‬‬ ‫‪NH4+ + H2O ↔ H3O+ + NH3‬‬

‫[‬ ‫[]‬ ‫]‬
‫= ‪Ka‬‬ ‫[‬
‫‪= 5.70 × 10-10‬‬
‫]‬

‫و ﻣﯾﺗواﻧﯾم ﺑﻧوﯾﺳﯾم‬

‫ﻓرﻣول‪۶‬‬ ‫‪NH3 + H2O ↔ NH4+ + OH-‬‬

‫[‬ ‫[]‬ ‫]‬ ‫‪.‬‬ ‫×‬
‫= ‪Kb‬‬ ‫[‬ ‫]‬
‫=‬ ‫=‬ ‫‪= 1.75 × 10-5‬‬
‫‪.‬‬ ‫×‬
‫ﺑرای ﭘﯾدا ﮐردن ﺛﺎﺑت ﺗﺟزﯾﮫ ﺑرای ﺑﺎز در‬
‫دﻣﺎی ‪ ٢۵‬درﺟﮫ ﺳﺎﻧﺗﯽ ﮔراد در آب ﻣﺎ ﺑﮫ‬
‫ﺛﺎﺑت ﺗﻌﺎدل ﺟﻔت اﺳﯾدی آن ﻧﮕﺎه ﻣﯽ ﮐﻧﯾم و‬
‫ﺳﭘس ﻋدد ‪ 1.00 × 10-14‬را ﺑر ‪ Ka‬ﺗﻘﺳﯾم ﻣﯽ ﮐﻧﯾم‬

‫ﺧﺻﯾﺻﮫ‪٩-٣‬‬
‫ﻗدرت ﻧﺳﺑﯽ اﺳﯾد و ﺑﺎز‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﮫ ‪٩ -١۴‬ﺗﺎﯾﯾد ﻣﯾﮑﻧد ﻣﺷﺎھدات را در ﺷﮑل ‪ ٩-٢‬ﮐﮫ اﺳﯾد‪ .‬اﺳﯾد و ﺑﺎز ﺟﻔت ﺿﻌﯾف ﻣﯾﺷود و ﺟﻔت اﺳﯾدی ان ﻗﺋﯽ ﺗر ﻣﯾﺷود‪.‬ﺑﻧﺎﺑر‬
‫اﯾن ﺟﻔت ﺑﺎزی ﯾﮏ اﺳﯾد ﺑﺎ ﺛﺎﺑت ﺗﺟزﯾﮫ ی ‪ ٠/٠٠١‬ﭘﺎﯾﮫ ی ﺛﺎﺑت ﺗﺟزﯾﮫ ی ‪ 10-12‬را ﺧواھد داﺷت‪ .‬و ﯾﮏ اﺳﯾد ﺑﺎ ﺛﺎﺑت ﺗﺟزﯾﮫ ی ‪10-9‬‬
‫ﺛﺎﺑت ﺗﺟزﯾﮫ ‪ 10-5‬ﺑرای ﺟﻔت ﺑﺎزی دارد‪.‬‬

‫ﻣﺛﺎل ‪٩-۶‬‬
‫‪Kb .‬ﺑرای ﺗﻌﺎدل زﯾر ﭼﯾﺳت؟‬
‫‪١‬‬

‫راه ﺣل‪:‬‬

‫ﺿﻣﯾﻣﮫ ‪ ٣‬ﻧﺷﺎن ﻣﯾدھد ﺛﺎﺑت ﺗﻌﺎدل ﺑرای ‪HCN: 6.2 × 10-10‬‬

‫ﺑﻧﺎﺑر اﯾن‪:‬‬

‫[‬ ‫[]‬ ‫]‬

‫= ‪Kb‬‬ ‫=‬
‫[‬ ‫]‬

‫‪.‬‬ ‫×‬
‫= ‪Kb‬‬ ‫× ‪.‬‬
‫‪= 1.61 × 10-5‬‬
‫*‬

‫وﻗﺗﯽ ﯾﮏ اﺳﯾد ﺿﻌﯾف در اب ﺣل ﺷود دو ﺗﻌﺎدل ﯾون ھﯾدروﻧﯾوم را ﻣﯽ ﺳﺎزد‬

‫)‪(٩-١۵‬‬
‫ﻓرﻣول‪٧‬‬ ‫‪HA + H2o ↔ H3O+ + A-‬‬
‫[‬ ‫[]‬ ‫]‬
‫= ‪Ka‬‬ ‫[‬ ‫]‬
‫‪2H2O ↔ H3O+ + OH-‬‬
‫]‪Kw = [H3O+][OH-‬‬
‫ﻋﻣوﻣﺎ ﯾون ھﯾدروﻧﯾوم از اوﻟﯾن واﮐﻧش ﺳرﮐوب ﯾﮏ ﺗﺟزﯾﮫ اب ﺳﺎﺧﺗﮫ ﻣﯾﺷود ﮐﮫ ﺳﮭم ﯾون ھﯾدروﻧﯾوم از دوﻣﯾن ﺗﻌﺎدل ﻧﺎﭼﯾز اﺳت‪.‬‬
‫‪-‬‬
‫] ‪[A ] ≈ [H O‬‬
‫‪3‬‬
‫‪-‬‬
‫ﺑﺎﺷد‪ cHA‬ﺑﻌﻼوه ﻣﺟﻣوع ﻏﻠظت ﻣوﻻر ﯾﮏ اﺳﯾد ﺿﻌﯾف و ﺟﻔت ﺑﺎزی ان ﺑﺎﯾد ﺑراﺑر ﺑﺎ ﻏﻠظت ﯾﮏ اﺳﯾد‬
‫ﻧﯾﺳت‪A-‬زﯾرا راه ﺣل ﺷﺎﻣل ﻣﻧﺑﻊ ﯾوﻧﮭﺎی‬
‫از اﯾن رو‪:‬‬
‫در ﻓﺻل ‪ ١١‬ﺧواھﯾم اﻣوﺧت ﮐﮫ ﻣﻌﺎدﻟﮫ ‪٩-١۶‬‬
‫ﺑﺎ ﻧﺎم ﻣﻌﺎدﻟﮫ ﻣوازﻧﮫ ﺟرﻣﯽ ﺧواﻧده ﻣﯽ ﺷود‬

‫‪ [A]- [H3O]+‬ﺟﺎﯾﮕزﯾن ﮐردن ﺑرای)ﻣﺷﺎھده در ﻣﻌﺎدﻟﮫ ‪(٩-١۵‬در ﻣﻌﺎدﻟﮫ ‪ ٩-۶‬ﺑدﺳت ﻣﺎ اﯾد‪.‬‬

‫)‪(٩-١۶‬‬ ‫‪HA‬‬ ‫]‪c = [A ]+[HA‬‬
‫‪-‬‬
‫ﮐﮫ ﻣرﺗب ﻣﯽ ﺷود ﺑﮫ‪:‬‬
‫)‪(٩-١٧‬‬ ‫] ‪[HA] = c – [H O‬‬
‫‪HA‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪+‬‬
‫]‪ [A]- [HA‬وﻗﺗﯽ ﺟﺎﺑﺟﺎ ﻣﯽ ﺷوﻧدﺑﺎ ﻗواﻧﯾن ﻣﻌﺎدل در ﻣﻌﺎدﻟﮫ ‪٩-١۵‬و‪٩ -١٧‬ﺛﺎﺑت ﺗﻌﺎدل ﺗﺑدﯾل ﺑﮫ‪:‬‬
‫)‪(٩-١٨‬‬
‫[‬ ‫]‬
‫= ‪Ka‬‬ ‫[‬ ‫]‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﮐﮫ ﺗﺑدﯾل ﺑﮫ‪:‬‬
‫‪(٩-١٩) :‬‬
‫‪[H3O+]2 + Ka[H3O+] – KacHA = 0‬‬
‫ﯾﮏ راه ﺣل ﻣﺛﺑت ﺑرای ﻣﻌﺎدﻟﮫ درﺟﮫ دوم‪:‬‬
‫)‪(٩-٢٠‬‬

‫= ]‪[H3O+‬‬
‫ﺑﮫ ﻋﻧوان راه دﯾﮕر ﺑرای اﺳﺗﻔﺎده ﻣﻌﺎدﻟﮫ ‪ ٩-٢٠‬ﻣﻌﺎدﻟﮫ ‪ ٩-١٩‬ﺷﺎﯾد ﺗوﺳط ﺗﻘرﯾب ﭘﯽ در ﭘﯽ ﺣل ﺷود‪.‬ﮐﮫ در ﺧﺻﯾﺻﮫ ‪ ۴٩‬ﻧﻣﺎﯾش داده‬
‫ﺷده‪.‬‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﮫ ‪ ٩-١٧‬ﻣﯾﺗواﻧد ﺑﮫ ﺻورت ﻣﺗﻌدد ﺳﺎده ﺷود ﺗوﺳط ﻓرض اﺿﺎﻓﯽ ﮐﮫ ﺗﺟزﯾﮫ ﺑﮫ طور ﻗﺎﺑل ﻣﻼﺣظﮫ ای ﻏﻠظت ﻣوﻟﯽ اﺳﯾد را ﮐﺎھش‬
‫ﻣﯽ دھد‪.‬‬
‫از اﯾن رو اﮔر ‪ [H3O+]« cHA , cHA-[H3O+]≈cHA‬و ﻣﻌﺎدﻟﮫ ‪ ٩-١٨‬ﺳﺎده ﻣﯾﺷود ﺑﮫ‬
‫[‬ ‫]‬
‫=‪Ka‬‬
‫و‬
‫= ]‪[H3O+‬‬
‫ﺟدول ‪٩-۴‬‬

‫ﺑﺎ ﻓرض ﻏﻠظت ‪ H3O+‬در ﻣﻌﺎدﻟﮫ ی ‪ ٩-١۶‬ﺑﮫ ‪ cHA‬راﺑطﮫ ی ﮐوﭼﮑﯽ دارد ﮐﮫ ﺧطﺎ رخ ﻣﯽ دھد‬
‫‪Ka‬‬ ‫‪CHA‬‬ ‫اﺳﺗﻔﺎده از ﻓرض‬ ‫اﺳﺗﻔﺎده دﻗﯾﻖ ﺑﯾﺷﺗر از‬ ‫درﺻد ﺧطﺎ‬
‫‪+‬‬
‫] ‪[H3O‬‬ ‫ﻣﻌﺎدﻟﮫ ]‪[H3O+‬‬
‫‪1.00 × 10-2‬‬ ‫‪1.00 × 10-3‬‬ ‫‪3.16 × 10-3‬‬ ‫‪10-1‬‬ ‫‪0.92 × 10-3‬‬ ‫‪244‬‬
‫‪1.00 × 10-2‬‬ ‫‪1.00 × 10-2‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪0.62 × 10-2‬‬ ‫‪61‬‬
‫‪1.00 × 10-1‬‬ ‫‪3.16 × 10-2‬‬ ‫‪101‬‬ ‫‪2.70 × 10-2‬‬ ‫‪17‬‬
‫‪1.00 × 10-4‬‬ ‫‪1.00 × 10-4‬‬ ‫‪1.00 × 10-4‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪0.62 × 10-4‬‬ ‫‪61‬‬
‫‪1.00 × 10-3‬‬ ‫‪3.16 × 10-4‬‬ ‫‪101‬‬ ‫‪2.70 × 10-4‬‬ ‫‪17‬‬
‫‪1.00 × 10-2‬‬ ‫‪1.00 × 10-3‬‬ ‫‪102‬‬ ‫‪0.95 × 10-5‬‬ ‫‪5.3‬‬
‫‪1.00 × 10-1‬‬ ‫‪3.16 × 10-3‬‬ ‫‪103‬‬ ‫‪3.11 × 10-5‬‬ ‫‪1.6‬‬
‫‪1.00 × 10-6‬‬ ‫‪1.00 × 10-5‬‬ ‫‪3.16 × 10-6‬‬ ‫‪101‬‬ ‫‪2.70 × 10-6‬‬ ‫‪17‬‬
‫‪1.00 × 10-4‬‬ ‫‪1.00 × 10-5‬‬ ‫‪102‬‬ ‫‪0.95 × 10-5‬‬ ‫‪5.3‬‬
‫‪1.00 × 10-3‬‬ ‫‪3.16 × 10-5‬‬ ‫‪103‬‬ ‫‪3.11 × 10-5‬‬ ‫‪1.6‬‬
‫‪1.00 × 10-2‬‬ ‫‪1.00 × 10-4‬‬ ‫‪104‬‬ ‫‪9.95 × 10-5‬‬ ‫‪0.5‬‬
‫‪1.00 × 10-1‬‬ ‫‪3.16 × 10-4‬‬ ‫‪105‬‬ ‫‪3.16 × 10-4‬‬ ‫‪0.0‬‬

‫‪ [H3O+]«cHA‬اﻓزاﯾش ﻣﯾﺎﺑد ﺑﮫ ﻋﻧوان ﻏﻠظت ﯾﮏ‬ ‫ﻧﺷﺎن ﻣﯾدھد ﮐﮫ ﺧطﺎ ﻣﻌرﻓﯽ ﻣﯽ ﺷود ﺗوﺳط ﯾﮏ ﻓرض ﮐﮫ‬
‫ﻣوﻻر اﺳﯾد ﮐوﭼﮏ ﻣﯽ ﺷود و ﺛﺎﺑت ﺗﺟزﯾﮫ ﺑزرگ ﻣﯽ ﺷود‪.‬‬
‫ﺗوﺟﮫ داﺷﺗﮫ ﺑﺎﺷﯾد ﮐﮫ ﺧطﺎﯾﯽ ﮐﮫ اﯾﺟﺎد اﯾﺟﺎد ﺷده ﺑﮫ وﺳﯾﻠﮫ اﯾن ﻓرض ﭼﯾزی ﺣدود ‪ %٠/۵‬اﺳت وﻗﺗﯽ ﮐﮫ ﻧﺳﺑت‬
‫ﺑراﺑر ‪ 104‬اﺳت‪ .‬ﺧطﺎ اﻓزاﯾش ﭘﯾدا ﻣﯽ ﮐﻧد‪ .‬در ﺣدود‪ %١/۶‬وﻗﺗﯽ ﮐﮫ ﻧﺳﺑت اﻧﮭﺎ ‪ 103‬اﺳت‪.‬و ﺣدود ‪ %۵‬وﻗﺗﯽ ‪ 102‬اﺳت‪.‬‬ ‫‪⁄‬‬
‫و در ﺣددود ‪ %١٧‬وﻗﺗﯽ ﮐﮫ ‪ ١٠‬اﺳت‪.‬‬
‫ﻧﺷﺎن داده ﻣﯾﺷود ﯾﮏ اﺛر ﮔراﻓﯾﮑﯽ ر ﺷﮑل ‪ ٩-٣‬ﺗوﺟﮫ داﺷﺗﮫ ﺑﺎﺷﯾد ﮐﮫ ﻏﻠظت ﯾون ھﯾدروﻧﯾوم ﻣﺣﺎﺻﺑﮫ ﺷده ﺑﺎ ﯾﮏ ﻗرﯾب ﮐﮫ ﺑزرگ ﺗر‬
‫ﻣﯾﺷود ﯾﺎ ﺑراﺑر ﺑﺎ ﻏﻠظت ﻣوﻻر اﺳﯾد وﻗﺗﯽ ﮐﮫ ﻧﺳﺑت اﻧﮭﺎ ﮐﻣﺗر ﯾﺎ ﻣﺳﺎوی ‪ ١‬اﺳت ﮐﮫ ﺗﻘرﯾﺑﺎ ﺑﯽ ﻣﻌﻧﺎﺳت‪.‬‬
‫ﺳﺎﺧت ﯾﮏ ﻓرض ﺳﺎده ﮐﻧﻧده ﻋﻣوﻣﺎ اﯾده ﺧوﺑﯽ اﺳت‪.‬و ﻣﺣﺎﺳﺑﮫ ارزش ﺑرای ]‪ [H3O+‬ﮐﮫ ﻣﯾﺗواﻧد ﻣﻘﺎﯾﺳﮫ ﺷود ﺑﺎ ‪ cHA‬در‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﮫ‪ ٩-١٧‬اﮔر ارزش ]‪ [HA‬ﺗﻐﯾﯾر داده ﺷود ﺗوﺳط ﯾﮏ ﻣﻘدار ﮐوﭼﮑﺗر از ﺧطﺎی ﻣﺟﺎز دز ﻣﺣﺎﺳﺑﺎت‪ .‬ﻣﺎ راه ﺣل را رﺿﺎﯾت ﺑﺧش‬
‫در ﻧظر ﻣﯾﮕﯾرﯾم‪ .‬در ﻏﯾر اﯾن ﺻورت ﻣﻌﺎدﻟﮫ دره دوم ﺑﺎﯾد ﺣل ﺷود ﺑرای ﯾﺎﻓﺗن ارزش ﺑﮭﺗر ]‪ [H3O+‬ﻣﺗﻧﺎوﺑﺎ روش ﭘﯽ در ﭘﯽ ﺗﻘرﯾﺑﯽ‬
‫)ﻣﺷﺎھده در ﺧﺻﯾﺻﮫ ‪ (٩-۴‬ﻣﯾﺗواﻧد اﺳﺗﻔﺎده ﺷود‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﺧطﺎ ﺗوﻟﯾد ﺷده ﺗوﺳط ﻓرض اﯾﻧﮑﮫ ﻏﻠظت ]‪ [H3O+‬ﺟدول ‪ ٩-۴‬ﮐﻣﺗر اﺳت ﻧﺳﺑت ﺑﮫ ‪ cHA‬در ﻣﻌﺎدﻟﮫ ی ‪٩-1۶‬‬

‫ﺷﮑل ‪٩-٣‬‬
‫‪Y-Values‬‬
‫‪20‬‬

‫‪15‬‬
‫‪Relative error , %‬‬

‫‪10‬‬

‫‪5‬‬

‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪log cHA/Ka‬‬

‫ﺧطﺎھﺎی ﻧﺳﺑﯽ ﻧﺗﯾﺟﮫ ی ﻓرض ‪ [H3O+]«cHA‬در ﻣﻌﺎدﻟﮭﯽ ‪٩-١٨‬‬

‫ﻣﺛﺎل ‪٩-٧‬‬
‫ﻣﺣﺎﺳﺑﮫ ﮐﻧﯾد ﻏﻠظت ﯾون ھﯾدروﻧﯾوم در ‪ ٠/١٢٠‬ﻣوﻻر اﺳﯾد ﺷوره دار‪.‬‬
‫راه ﺣل‪:‬‬
‫ﺗﻌﺎدل اﺻﻠﯽ‬
‫‪HNO2 + H2O ↔ H O + NO‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪+‬‬
‫‪2‬‬
‫‪-‬‬
‫)ﻣﺷﺎھده ﺿﻣﯾﻣﮫ ‪(٢‬‬
‫_‬
‫[ ‪-4‬‬ ‫[]‬ ‫]‬
‫= ‪Ka = 7.1 × 10‬‬ ‫[‬ ‫]‬
‫ﺟﺎﯾﮕزﯾﻧﯽ ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﮫ ‪ ٩-١۵‬و ‪ ٩-١٧‬ﻣﯾدھد‬
‫]‪[NO2-‬‬ ‫] ‪= [H3O‬‬ ‫‪+‬‬

‫]‪[HNO2] = 0.120 – [H3O+‬‬

‫وﻗﺗﯽ اﯾن رواﺑط وارد ﻣﯽ ﺷوﻧد ﺑرای ﺑﯾﺎن ﺛﺎﺑت ﺗﺟزﯾﮫ ﻣﯽ ﮔﯾرﯾم‪:‬‬
‫[‬ ‫]‬
‫= ‪Ka‬‬ ‫‪.‬‬ ‫[‬ ‫]‬
‫‪= 7.1 × 10-4‬‬
‫اﮔر ﺑﮕﯾرﯾم ‪ [H3O+]«0.120‬ﺧواھﯾم ﯾﺎﻓت‬
‫[‬ ‫]‬
‫‪.‬‬
‫‪= 7.1 × 10-4‬‬
‫= ]‪[H3O+‬‬ ‫‪= 9.2 × 10-3 M‬‬
‫ﺣﺎل ﺑررﺳﯽ ﻣﯽ ﮐﻧﯾم ﮐﮫ ﻓرض اﯾﻧﮑﮫ ‪ ٠ ١٢٠ – ٠ ٠٠٩٢ ≈ ٠ ١٢٠‬و ﻣﯾﺑﯾﻧﯾم ﮐﮫ ﺧطﺎ ﺣدود ‪ %٨‬اﺳت‪ .‬ﺧطﺎی ﻧﺳﺑﯽ در ]‪[H3O+‬‬
‫در ﺣﻘﯾﻘت ﮐوﭼﮑﺗر از اﯾن ﻣﻘدار اﺳت‪.‬ﺑﮫ ھر ﺻورت ﺑﺎ ﻣﺣﺎﺳﺑﮫ ‪ (cHA/Ka) = 2.2‬ﻣﯾﺗواﻧﯾم اﯾن ﻣوﺿوع را ﺑﺑﯾﻧﯾم ﮐﮫ از ﺷﮑل ‪٩-٣‬‬
‫ﻣﯽ اﯾد‪ .‬ﮐﮫ ﺧطﺎ را ‪ %۴‬ﻧﺷﺎن ﻣﯾدھد‪ .‬اﮔر دﻗﯾﻖ ﺗر از اﯾن ﻧﯾﺎز ﺑود ﻣﻌﺎدﻟﮫ درﺟﮫ ‪ ٢‬ﺟواﺑﯽ ﻣﻌﺎدل ‪ 8.9 × 10-3‬ﺑرای ﻏﻠظت ﯾون‬
‫ھﯾدروﻧﯾوم ﻣﯽ دھد‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﻣﺛﺎل ‪٩-٨‬‬
‫ﻣﺣﺎﺳﺑﮫ ﮐﻧﯾد ﻏﻠظت ﯾون ھﯾدروﻧﯾوم ﺑﮫ روش ‪ 2.0 × 10-4 M‬در اﻧﺎﻟﯾن ھﯾدروﮐﻠرﯾد ‪C6H5NH3+‬‬
‫در روش اﺑﯽ‪ :‬ﺗﺧزﯾﮫ ﻧﻣﮏ در ‪ Cl-‬و ‪ C6H5NH3+‬ﮐﺎﻣل ﺷده اﺳﯾد ﺿﻌﯾف در اداﻣﮫ ﺗﺟزﯾﮫ ﻣﯽ ﺷود‪.‬‬
‫[‬ ‫[]‬ ‫]‬
‫= ‪C6H5NH3+ + H2O ↔ C6H5NH2 + H3O+ Ka‬‬ ‫[‬ ‫]‬
‫اﮔر ﻧﮕﺎھﯽ ﺑﮫ ﺿﻣﯾﻣﮫ ‪ ٣‬ﺑﯾﺎﻧدازﯾم ﻣﯾﺎﺑﯾم ﮐﮫ ‪ Ka‬ﺑرای ‪ C6H5NH3+‬ھﺳت ‪ 2.51 × 10-5‬اﺳت‪ .‬ﭘس دارﯾم‪:‬‬
‫] ‪[H O ] = [C H NH‬‬
‫‪3‬‬
‫‪+‬‬
‫‪6 5‬‬ ‫‪2‬‬

‫]‪[C6H5NH3+] = 2.0 × 10-4 – [H3O+‬‬

‫ﯾﺎﻓﺗن اﯾﻧﮑﮫ ‪ [H3O+]«2.0 × 10-4‬و ﺟﺎﻧﺷﯾن ﺳﺎده ﺷدن ارزش ﺑرای ] ‪ [C6H5NH3+‬ﺑﮫ ﺛﺎﺑت ﺗﺟزﯾﮫ ﺑزای ﮔرﻓﺗن )ﻣﺷﺎھده در‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﮫ ‪(٩-٢١‬‬
‫[‬ ‫]‬
‫× ‪.‬‬
‫‪= 2.51 × 10-5‬‬
‫= ]‪[H3O+‬‬ ‫‪= 7.09 × 10-5 M‬‬
‫اﮔر ﻣﻘﺎﯾﺳﮫ ﮐﻧﯾم ‪ 7.09 × 10-5‬ﺑﺎ ‪ 2.0 × 10-4‬ﻣﯾﺑﯾﻧﯾم ﮐﮫ ﺧطﺎی ﻗﺎﺑل ﺗوﺟﮭﯽ ﻗﺎﺑل رخ داد اﺳت ﺗوﺳط ﻓرض « ]‪[H3O+‬‬
‫‪) c‬ﺷﮑل ‪ ٩-٣‬ﻧﺷﺎن ﻣﯽ دھد ﮐﮫ اﯾن ﺧطﺎ ﺣدود ‪ %٢٠‬اﺳت( ﺑﻧﺎﺑراﯾن ﮐﻣﺗر از ﻓﻘط ﯾﮏ ﺗﻘرﯾب ﺑرای ]‪ [H3O+‬اﺣﺗﯾﺎج‬
‫اﺳت‪ .‬ﺑرای دﻗت ﺑﯾﺷﺗر )ﻣﻌﺎدﻟﮫ ‪(٩-١٩‬‬
‫[‬ ‫]‬
‫× ‪.‬‬ ‫[‬ ‫]‬
‫=‬ ‫‪2.51‬‬ ‫‪10-5‬‬
‫ﮐﮫ ﻣرﺗب ﻣﯾﺷود ﺑﮫ‪:‬‬
‫‪[H O ] + 2.51‬‬
‫‪3‬‬
‫‪+ 2‬‬
‫‪10-5 [H3O+] – 5.02‬‬ ‫‪10-9 = 0‬‬
‫‪.‬‬ ‫×‬ ‫‪( .‬‬ ‫×‬ ‫)‬ ‫‪× .‬‬ ‫×‬
‫= ]‪[H3O+‬‬ ‫‪= 5.94‬‬ ‫‪10-5 M‬‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﮫ درﺟﮫ ‪ ٢‬ھﻣﭼﻧﯾن ﻣﯾﺗوان ﺣل ﺷود ﺗوﺳط روش ھﺎی ﺗﮑرار ﺷوﻧده ﮐﮫ در ﺷﮑل ‪ ٩-۴‬ﻧﺷﺎن داده ﺷده‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺷﯿﻤﯽ ﺗﺠﺰﯾﻪ‬

‫ﻣﺘﺮﺟﻢ‪:‬‬

‫ﺳﻌﯿﺪ ﺑﺎﻗﺮي‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ھرﭼﮫ ﺗﻌداد اﻟﮑﺗرون ھﺎ در ﻻﯾﮫ ھﺎ ﺑﯾﺷﺗر ﻣﯾﺷود آراﯾش اﺗﻣﯽ ان ﺳﺧت ﺗر ﻣﯾﺷود‬
‫ﺑﻧﺎﺑر ﺑﺎ داﺷﺗن ‪ ٣‬اﻟﮑﺗرون ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬ﺗﻘﺳﯾم ﺷدن اﻧرژی اﻧﮭﺎ ﺑﮫ ‪ ٢‬و ‪ ۴‬دﺳﺗﮫ‪ .‬ﺑﺎ داﺷﺗن ‪۴‬‬
‫اﻟﮑﺗرون ﺑﮫ ‪ ١،٣‬و ‪ ۵‬دﺳﺗﮫ ﺧواھد ﺑود‪.‬‬
‫اﮔرﭼﮫ ﺑﺎ ﻣرﺗﺑط ﮐردن طﯾف اﺗﻣﯽ ﺑﺎ ﻧﻣودار اﻧرژی ﺑرای اﺗم ھﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻧد ﺳدﯾم و ﻣﻧﯾزﯾوم‬
‫ﻧﺳﺑﺗﺎ ﻣﺳﺗﻘﯾم و رو ﺑﮫ ﺟﻠو اﺳت و ﻣﺗﻣﺎﯾل ﺑﮫ ﺗﻔﺳﯾر ﻋﻠﻣﯽ اﺳت اﻣﺎ اﯾن ﺑرای اﺗم ھﺎی ﺳﻧﮕﯾن‬
‫ﺗر ﺻﺎدق ﻧﯾﺳت‪ ،‬ﺑوﯾژه ﺑرای آھن ھﺎی ﺗﻐﯾﯾر ﭘذﯾر‪.‬‬
‫اﯾن ﮔروه از اﺗم ھﺎ دارای ﺗﻌداد ﺑﯾﺷﺗری اﺗم ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﮫ ﮐﻣﺗری ﻧﺳﺑت ﺑﮫ ﯾﮑدﯾﮕراﺳت و در‬
‫ﻧﺗﯾﺟﮫ ﻧﯾروی ﺟذب ﺧﺎرق اﻟﻌﺎده ای دارا ھﺳﺗﻧد‪.‬‬

‫ﻧﺷر طﯾف اﺗﻣﯽ‪:‬‬

‫در دﻣﺎی اﺗﺎق‪ ،‬در اﺻل ﺗﻣﺎم اﺗم ھﺎی ﻧﻣوﻧﮫ در ﺣﺎﻟت ﭘﺎﯾﯾن ﺗرﯾن ﻧﻘطﮫ ﻗرار دارﻧد‪ .‬ﺑرای‬
‫ﻧﻣوﻧﮫ اﻟﮑﺗرون آﺧر اﺗم ﺳدﯾم ارﺑﯾﺗﺎل ‪٣‬اس را اﺷﻐﺎل ﻣﯾﮑﻧد در اﯾن ﺷراﯾط‪.‬‬
‫وﺟود اﯾن اﻟﮑﺗرون در ارﺑﯾﺗﺎل ھﺎی ﺑﺎﻻﺗر ﺗﻧﮭﺎ ﺑوﺳﯾﻠﮫ ﮔرﻣﺎی ﯾﮏ ﺷﻌﻠﮫ ﯾﺎ ﭘﻼﺳﻣﺎ و ‪...‬‬
‫اﻣﮑﺎن ﭘذﯾر ﺧواھد ﺑود‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﯾن ﮐﮫ ﻣدت زﻣﺎن زﻧدﮔﯽ اﯾن اﺗم ﺑﺳﯾﺎر ﻧﺎﭼﯾز اﺳت و ﺑرﮔﺷت اﯾن اﺗم ﺑﮫ ﻻﯾﮫ ی‬
‫ﭘﺎﯾﯾﻧﯽ‪،‬ﻣﻧﺟر ﺑﮫ ﻧﺷر ﻓﺗون ﻣﯾﺷود‪.‬‬
‫ﺧط ھﺎی ﻋﻣودی در ﺷﮑل‪،‬ﻧﺷﺎن دھﻧده ی اﯾن اﺳت ک ﺑﻌﺿﯽ از اﻧﺗﻘﺎل ھﺎی ﻣﻌﻣول‬
‫اﻟﮑﺗروﻧﯾﮑﯽ ﮐﮫ ﺑﺎﻋث از ﺑﯾن رﻓﺗن اﺗم ھﺎی ﺳدﯾم ﻣﯾﺷود‪.‬طول ﻣوج اﯾن ﭘدﯾده ﻧﯾز ﻣﺷﺧص‬
‫اﺳت‪ .‬ﺧطﯽ ﮐﮫ در ‪ ۵٨٩‬و ‪ ۵٨٩ ۶‬دﯾده ﻣﯾﺷود‪،‬ﺧﯾﻠﯽ ﻗوی و دﻟﯾل ﺑﮫ وﺟود اﻣدن ﺧط ھﺎی‬
‫زردی ﮐﮫ ﭘس از ﺳوﺧﺗن ﺳدﯾم و ﺗﺑدﯾل ﺷدن ﺑﮫ ﺷﻌﻠﮫ ھﺎی اﺗش ھﺳﺗﻧد‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫از ﺑﯾن رﻓﺗن در اﯾن ﻣوارد‪،‬ﺑﮫ دﻟﯾل اﺳﭘری ﮐردن ﺳدﯾم ﮐﻠرﯾد ﺑﮫ درون ﺷﻌﻠﮫ ھﺎی ھﯾدروژن‬
‫اﮐﺳﯾد اﺳت‪ .‬ﺑﺎﯾد ﺑﮫ ﺧﺎطر داﺷت ﮐﮫ ﭘﯾﮏ ﺑزرگ در اﺧر ﺷﮑل‪ ،‬ﻣرﺑوط ﻣﯾﺷود ﺑﮫ ﻻﯾﮫ ی‬
‫‪٣‬ﭘﯽ ﺑﮫ ‪٣‬اس در ‪ ۵٨٩‬و ‪. ۵٨٩ ۶‬ﻗدرت ﺳﺎزﻧدﮔﯾﮫ ﻣوﻧوﮐروﻣﺎﺗور ﺑﺎﻋث ﺟدا ﺷدن ﭘﯾﮏ ھﺎ‬
‫ﺷده اﺳت‪.‬‬
‫ﺑﮫ ﺧﺎطر داﺷﺗﮫ ﺑﺎﺷﯾم ﮐﮫ ﺗﺷﻌﺷﻌﺎت اﻧﺗﻘﺎل ھﺎ ﮐﮫ در ﺷﮑل ھﺎ ﻣﺷﺧص اﺳت‪،‬ﻓﻘط در ﺑﯾن ﻻﯾﮫ‬
‫ھﺎی اﻧرژی ﺧﺎﺻﯽ ﻗﺎﺑل رﻋﯾت اﺳت‪ .‬ﺑرای ﻣﺛﺎل اﻧﺗﻘﺎل از ‪۵‬اس ﯾﺎ ‪۴‬اس ﺑﮫ ‪٣‬اس رخ ﻧﻣﯾدھد‬
‫و ھﻣﯾﻧطور اﻧﺗﻘﺎل ھﺎ ﺑﯾن ﻻﯾﮫ ھﺎی ﭘﯽ ﯾﺎ دی‪ .‬ﭼﻧﯾن اﻧﺗﻘﺎل ھﺎﯾﯽ را اﻧﺗﻘﺎل ھﺎی ﻣﻣﻧوع ﻣﯾﻧﺎﻣﻧد‬
‫و ﻗﺎﻧون اﻧﺗﺧواب دﺳﺗﯾﮫ ﮐواﻧﺗوﻣﯽ‪،‬ﭘﯾﺷﮕوﯾﯾﮫ ﭼﻧﯾن اﻧﺗﻘﺎل ھﺎﯾﯽ را ﺑﻌﺿﯽ اوﻗﺎت اﻧﺟﺎم ﭘذﯾر و‬
‫ﺑﻌﺿﯽ اوﻗﺎت ﻏﯾر ﻗﺎﺑل اﻧﺟﺎم ﻣﯾداﻧد‪ .‬اﯾن ﻗواﻧﯾن در ﺣوﺿﮫ اﯾن ﮐﺗﺎب ﻧﯾﺳﺗﻧد‪.‬‬

‫طﯾف ﺟذﺑﯽ اﺗم ھﺎ‪:‬‬

‫در ﯾﮏ وﺳﯾﻠﮫ ی ﮔﺎزی ﮔرم‪،‬اﺗم ھﺎی ﺳدﯾم ﻗﺎدر ﺑﮫ ﺟذب ﺗﺷﻌﺷﻌﺎت طول ﻣوج ھﺎی ﺧﺎص‬
‫اﻧﺗﻘﺎل اﻟﮑﺗروﻧﯽ از ﻻﯾﮫ ی ‪٣‬اس ﺑﮫ ﻻﯾﮫ ھﺎی ﺑﺎﻻﺗر اﺳت‪ .‬ﺑرای ﻣﺛﺎل ﺧط ھﺎی ﺗﯾز ﺟذب در‬
‫‪ ۵٨٩،۵٨٩ ۶،٣٣٠ ٢‬و ‪ ٣٣٠ ٣‬در طﯾف ازﻣﺎﯾﺷﯽ ظﺎھر ﺷده اﻧد‪ .‬در ﺷﮑل ‪ ٨ ١‬ﻣﯾﺑﯾﻧﯾم ﮐﮫ‬
‫ھر ﮐدام از ﭘﯾﮏ ھﺎی ھﻣﺳﺎﯾﮫ ﺑﺎ اﻧﺗﻘﺎل از ﻻﯾﮫ ‪٣‬اس ﺑﮫ ‪٣‬ﭘﯽ و ‪۴‬ﭘﯽ ﺑﮫ ﺗرﺗﯾب ﻣطﺎﺑﻘت دارﻧد‪.‬‬
‫ﺑﮫ ﯾﺎد ﺑﺎﯾد داﺷت ﮐﮫ اﻧﺗﻘﺎل ﻏﯾر رزوﻧﺎﻧﺳﯽ ﺑﮫ دﻟﯾل اﻧﺗﻘﺎل از ﻻﯾﮫ ‪٣‬ﭘﯽ ﺑﮫ ‪۵‬اس ﺧﯾﻠﯽ ﺿﻌﯾف‬
‫اﺳت ﮐﮫ ﻣوﺟب ﮐﺷف ﻧﺷدﻧش ﻣﯾﺷود ﺑﮫ دﻟﯾل ﺗﻌداد اﺗم ھﺎی ﺳدﯾم در ﻻﯾﮫ ی ‪٣‬ﭘﯽ‪،‬ﻣﻌﻣوﻻ در‬
‫دﻣﺎی اﺗش‪،‬ﮐوﭼﮏ اﺳت‪ .‬ﺑﻧﺎﺑراﯾن ﺑﮫ طور ﻣﻌﻣول‪،‬ﯾﮏ طﯾف ﺟذﺑﯽ اﺗﻣﯽ ﻋﻣدﺗﺎ ﺗﺷﮑﯾل ﺷده‬
‫از ﺧط ھﺎی رزوﻧﺎﻧﺳﯽ ﮐﮫ ﻧﺗﯾﺟﮫ اﻧﺗﻘﺎل از ﻻﯾﮫ ھﺎی ﭘﺎﯾﯾﻧﯽ ﺑﮫ ﻻﯾﮫ ھﺎی ﺑﺎﻻﯾﯽ اﺳت‪.‬‬

‫طﯾف ﻓﻠوراﻧﺳﯽ اﺗم ھﺎ‪:‬‬

‫اﺗم ھﺎ ﯾﺎ ﯾون ھﺎ در ﺗﺎﺑش ﻓﻠوراﻧﺳﯽ وﻗﺗﯽ ﺗﺎﺑش ﺑﺎ ﯾﮏ ﻣﻧﺑﻊ ﺷدﯾد ﺑﺎﺷد‪،‬دارای طول ﻣوﺟﮭﺎﯾﯽ‬
‫ﻣﯾﺷوﻧد ﮐﮫ ﺑﮫ وﺳﯾﻠﮫ ی ﻋﻧﺻر‪،‬ﺟذب ﺷوﻧد‪ .‬طﯾف ﻓﻠوراﻧﺳﯽ راﺣت ﺗرﯾن طﯾﻔﯽ اﺳت ﮐﮫ در‬
‫ﻣﺳﯾر ﻧور ‪ ٩٠‬درﺟﮫ ﻣﯾﺗوان ﯾﺎﻓت‪ .‬ﺗﺎﺑش ﻣﺷﺎھده ﺷده ﺑﯾﺷﺗر اوﻗﺎت ﺑﮫ دﻟﯾل ﺗﺷدﯾد اﺷﻌﮫ‬
‫ﻓﻠوراﻧﺳﯽ و ھﻣﯾﻧطور ﺷﺎﻣل اﻧﺗﻘﺎل از ﻻﯾﮫ ھﺎی ﺑراﻧﮕﯾﺧﺗﮫ ﺑﮫ ﻻﯾﮫ ھﺎی ﭘﺎﯾﮫ اﺳت‪ .‬ﺑرای ﻣﺛﺎل‬
‫وﻗﺗﯽ اﺗم ھﺎی ﻣﻧﯾزﯾوم در ﻣﻌرض اﺷﻌﮫ ﻓراﺑﻧﻔش ﺑﺎ ﺗﺎﺑش ‪ ٢٨۵ ٢‬ﻗرار ﺑﮕﯾرد‪،‬ﺑﮫ ﻋﻧوان‬
‫اﻟﮑﺗرون ﺟذب‪،‬از ﻻﯾﮫ ‪٣‬اس ﺑﮫ ﻻﯾﮫ ‪٣‬ﭘﯽ‪،‬ﺗﺷدﯾد ﻓﻠوراﻧس ﻣﻧﺗﺷر ﺷده ﺑﺎ طول ﻣوج‬
‫ﯾﮑﺳﺎن‪،‬اﺣﺗﻣﺎل اﺳﺗﻔﺎده ﺑرای ﺗﺟزﯾﮫ را ﺑرای ﻣﺎ ﻓراھم ﻣﯾﮑﻧد‪ .‬در ﻧﺗﯾﺟﮫ‪،‬وﻗﺗﯽ اﺗم ھﺎی ﺳدﯾم‬
‫ﺟذب ﺷدﻧد‪ ،‬ﺗﺎﺑش طول ﻣوج ‪ ،٣٣٠ ٣‬اﻟﮑﺗرون ھﺎ از ﺑﮫ ﻻﯾﮫ ی ‪۴‬ﭘﯽ ﺗرﻗﯽ ﻣﯾﮑﻧﻧد‪ .‬ﯾﮏ‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫اﻧﺗﻘﺎل ﺗﺎﺑش ﻧﺎﭘذﯾر ﺑﮫ دو ظرﻓﯾت ﻻﯾﮫ ی ‪٣‬ﭘﯽ ﺑﯾﺷﺗر اﺗﻔﺎق ﻣﯽ اﻓﺗد ﻧﺳﺑت ﺑﮫ ﺗوﻟﯾد ﻓﻠوراﻧس ﺑﮫ‬
‫ﻻﯾﮫ ی ﭘﺎﯾﮫ‪ .‬در ﻧﺗﯾﺟﮫ ﻓﻠوراﻧس ﻣﺷﺎھده ﺷده در ‪ ۵٨٩‬و ‪ ۵٨٩ ۶‬اﺗﻔﺎق اﻓﺗﺎده اﺳت‪.‬‬

‫وﺳﻌت ﺧط اﺗم‪:‬‬
‫وﺳﻌت ﺧط ھﺎی اﺗﻣﯽ در طﯾف ﺑﯾﻧﯽ ﺑﺳﯾﺎر ﻣﮭم اﺳت‪ .‬ﺑرای ﻣﺛﺎل ﺧط ھﺎی ﺑﺎرﯾﮏ ﻣطﻠوب‬
‫ھﺳﺗﻧد‪،‬ھم ﺑرای ﺟذب و ھﻣﯾﻧطور ﻧﺷر طﯾف ﺑﮫ دﻟﯾل اﯾن ﮐﮫ ان ھﺎ اﻣﮑﺎن دﺧﺎﻟت را ﮐم‬
‫ﻣﯾﮑﻧﻧد ﺑﮫ ﺧﺎطر ﺧط ھﺎی روی ھم ﻗرار ﮔرﻓﺗﮫ ﺷده‪ .‬ﺑﻌﻼوه ﺑﻌدا ﻧﺷﺎن ﺧواھﯾم داد ﮐﮫ وﺳﻌت‬
‫ﺧط ھﺎ در طراﺣﯽ ادوات ﺑرای ﻧﺷر اﺗﻣﯽ در طﯾف ﺑﯾﻧﯽ ﺑﺳﯾﺎر ﻣﮭم اﺳت‪ .‬ﺑﮫ اﯾن دﻻﯾل ﻣﺎ‬
‫ﺑﻌﺿﯽ از ﻣﺗﻐﯾر ھﺎﯾﯽ ﮐﮫ در وﺳﻌت طﯾف ھﺎی ﺧطﯽ اﺗﻣﯽ دﺧﺎﻟت دارﻧد را ﻣطرح ﻣﯾﮑﻧﯾم‪.‬‬
‫ھﻣﺎﻧطور ﮐﮫ در ﺷﮑل ﻣﺷﺎھده ﻣﯾﮑﻧﯾد‪ ،‬ﺟذب اﺗﻣﯽ و ﺧطوط ﻧﺷر ﻋﻣوﻣﺎ دارای ﭘﺧش ﻣﺗﻘﺎرن‬
‫ھﺳﺗﻧد از ﯾﮏ طول ﻣوﺟﯽ ﮐﮫ در وﺳط ﺳﮏ طول ﻣوج ﻣﺗوﺳط ﻗرار ﻣﯾﮕﯾرد ﮐﮫ ﺧود طول‬
‫ﻣوج ﺑﯾﺷﺗرﯾن ﺟذب ﯾﺎ ﺑﯾﺷﺗرﯾن ﺷدت ﺑرای ﺗﺎﺑش ﻣﻧﺗﺷر ﺷده اﺳت‪.‬اﻧرژی ﻣرﺗﺑط ﺑﺎ ﻻﻧدا دﻗﯾﻘﺎ‬
‫ﺑراﺑر اﺳت ﺑﺎ ﺗﻔﺎوت اﻧرژی ﺑﯾن دو ﻻﯾﮫ ﮐواﻧﺗﻣﯽ ﻋﮭده دار ﺟذب ﯾﺎ ﻧﺷر‪.‬‬
‫ﻧﻣودار ﺳطﺢ اﻧرژی ﻣﺎﻧﻧد اﯾن ﮐﮫ در ﺷﮑل ﻧﺷﺎن داده ﺷده اﺳت‪ ،‬ﺑﮫ اﯾن اﺷﺎره دارد ﺧطوط‬
‫اﺗﻣﯽ ﻓﻘط ﺷﺎﻣل ﯾﮏ طول ﻣوج ﻻﻧدا ھﺳﺗﻧد ﺑﮫ اﯾن دﻟﯾل ﮐﮫ ﺧط ﻧﺗﯾﺟﮫ ی اﻧﺗﻘﺎل اﻟﮑﺗرون ﺑﯾن‬
‫دو ﻣﺟزا‪ ،‬ﯾﮏ ﻣﻘدار واﺣد اﻧرژی‪ ،‬ﭘﮭﻧﺎی ﺧطﯽ ﺑراﺑر ﺑﺎ ﺻﻔر ھواھد ﺑود‪.‬‬
‫ﭼﮭﺎر ﻣﻧﺑﻊ ﻣﻧﺗﺷر ﮐﻧﻧده ﺧط وﺟود دارد‪-١ ،‬اﺛر ﻧﺎﻣﻌﻠوم ‪-٢‬اﺛر دوﭘﻠر ‪-٣‬اﺛر ﻓﺷﺎری ﻧﺎﺷﯽ از‬
‫ﺑرﺧورد دو اﺗم ھﻣﺳﺎن ‪-۴‬اﺛر اﻟﮑﺗرﯾﮑﯽ و ﻣﻐﻧﺎطﯾﺳﯽ ‪ .‬ﻣﺎ ﻓﻘط ﺳﮫ ﭘدﯾده اول را در ﻧظر‬
‫ﻣﯾﮕﯾرﯾم‪.‬‬

‫ﮔﺳﺗرش ﺧطﯽ از اﺛر ﻧﺎ ﻣﻌﻠوم‪:‬‬

‫ﺧطوط طﯾﻔﯽ ھﻣﯾﺷﮫ دارای ﭘﮭﻧﺎی ﻣﺣدودی ھﺳﺗﻧد ﺑﮫ اﯾن دﻟﯾل ﮐﮫ طول ﻋﻣر ﯾﮏ ﯾﺎ دو ﺣﺎﻟت‬
‫اﻧﺗﻘﺎل ﻣﺣدود اﺳت‪ ،‬ﮐﮫ ھداﯾت ﻣﯾﮑﻧﮫ ﺑﮫ ﺗردﯾد در زﻣﺎن اﻧﺗﻘﺎل و ﺑﮫ ﮔﺳﺗرش ﺧطﯽ ﻧﺗﯾﺟﮫ‬
‫ﻗﺎﻋده ای ﻧﺎ ﻣﻌﻠوم اﺳت‪ .‬ﺑﮫ زﺑﺎﻧﯽ دﯾﮕر ﭘﮭﻧﺎی ﺧطوط اﺗﻣﯽ ﮐﮫ ﻧﺗﯾﺟﮫ اﻧﺗﻘﺎل ﺑﯾن دو ﺣﺎﻟت‬
‫ﻣﻣﮑن اﺳت ﺑﮫ ﺻﻔر ﻣﯾل ﮐﻧد اﮔر طول ﻋﻣر دو ﺣﺎﻟت ﺑﮫ ﺑﯽ ﻧﮭﺎﯾت ﻣﯾل ﮐﻧد‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﮔﺳﺗرش دوﭘﻠر‪:‬‬
‫طول ﻣوج ﺗﺎﺑش ﻣﻧﺗﺷر ﺷده ﯾﺎ ﺟذب ﺷده ﺑﺎ ﺣرﮐت ﭘﯽ در ﭘﯽ اﺗم ﮐﺎھش ﻣﯽ ﯾﺎﺑد اﮔر ﺣرﮐت‬
‫ﺑﮫ ﺳﻣت ﻣﺑدل ﺑﺎﺷد و اﻓزاﯾش ﻣﯽ ﯾﺎﺑد اﮔر اﺗم از ﻣﺑدل دور ﺷود‪ .‬اﯾن ﭘدﯾده ﺷﻧﺎﺧﺗﮫ ﺷده از‬
‫اﻧﺗﻘﺎل دوﭘﻠر و ﻣﺷﺎھده ﺷده ﻧﮫ ﻓﻘط ﺑوﺳﯾﻠﮫ ﺗﺎﺑش اﻟﮑﺗروﻣﻐﻧﺎطﯾﺳﯽ ﺑﻠﮑﮫ ﺑوﺳﯾﻠﮫ ﻣوج ﺻوت‪.‬‬
‫ﺑﮫ طور ﻣﺛﺎل‪ ،‬اﻧﺗﻘﺎل دوﭘﻠر زﻣﺎﻧﯽ رخ ﻣﯾدھد ﮐﮫ ﺧودروﯾﯽ ﺑوق ﺑزﻧد زﻣﺎﻧﯽ ﮐﮫ از ﻋﺎﺑر ﭘﯾﺎده‬
‫ای ﻣﯾﮕذرد‪ .‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﺧودرو ﺑﮫ ﻣﺷﺎھده ﮐﻧﻧده ﻧزدﯾﮏ ﻣﯾﺷود‪ ،‬ﺑوق ﺻدا ھﺎی ارﺗﻌﺎﺷﯽ ﭘﯽ‬
‫در ﭘﯽ ﻣﻧﺗﺷر ﻣﯾﮑﻧد از ﻓﺎﺻﻠﮫ ای ﮐﮫ ھر ﻟﺣظﮫ ﺑﮫ ﻣﺷﺎھده ﮐﻧﻧده ﻧزدﯾﮏ ﺗر ﻣﯾﺷود‪ ،‬ﺑﻧﺎﺑر اﯾن‬
‫ھر ﻣوج ﺻداﯾﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻣﺷﺎھده ﮐﻧﻧده ﻣﯾرﺳد اﻧدﮐﯽ زودﺗر از اﻧﺗظﺎر ﻣﯾرﺳد اﮔر ﺧودرو‬
‫اﯾﺳﺗﺎده ﺑود‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺷﯿﻤﯽ ﺗﺠﺰﯾﻪ‬

‫ﻣﺘﺮﺟﻢ‪:‬‬

‫ﯾﻮﺳﻒ ﻧﺼﯿﺒﯽ‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ در ﻣﺜﺎل ‪ 9-12‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻻت ‪ 9-25‬و ‪ 9-26‬در ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي ﺑﺎﻓﺮي ﮐﻪ داراي ﯾﮏ‬
‫اﺳﯿﺪ ﭘﺎﯾﮥ ﺿﻌﯿﻒ و اﺳﯿﺪ ﻣﺰدوج آن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻧﯿﺰ ﺻﺪق ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬در اﻏﻠﺐ ﻣﻮارد اﻣﮑﺎن ﺳﺎدهﺳﺎزي اﯾﻦ‬
‫ﻣﻌﺎدﻻت وﺟﻮد داﺷﺘﻪ و ﻣﯽﺗﻮان از ﻣﻌﺎدﻟﮥ ‪ 9-29‬اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪9-12‬‬
‫را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬ ‫و ﻣﺤﻠﻮل ‪ 0/300‬ﻣﻮﻻر‬ ‫‪ pH‬ﻣﺤﻠﻮل ‪ 0/200‬ﻣﻮﻻرِ‬
‫راه ﺣﻞ‪:‬‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ × ‪5.75‬‬ ‫ﻃﺒﻖ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻮﺟﻮد در ﭘﯿﻮﺳﺖ ‪ 3‬ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻔﮑﯿﮏ اﺳﯿﺪ ‪ K‬ﺑﺮاي‬
‫‪ .10‬ﺗﻌﺎدل ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از‪:‬‬
‫‪+‬‬ ‫↔‬ ‫‪+‬‬ ‫‪= 5.70 × 10‬‬
‫‪1.00 × 10‬‬
‫‪+‬‬ ‫↔‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪= 1.75 × 10‬‬
‫‪5.70 × 10‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪن ﻣﻌﺎدﻻت ‪ 9-26‬و ‪ 9-25‬ﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫[‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺮض ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﺤﻠﻮل‪ ،‬ﭘﺎﯾﻪ ﺑﻮده و ]‬ ‫ﭼﻨﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻣﻘﺪار‬ ‫از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﻘﺪار‬
‫در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫[ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺗﻘﺮﯾﺐﻫﺎ ﻏﻠﻈﺖ‬ ‫ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺰرگﺗﺮ از ]‬
‫[ ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻤﺘﺮ از ‪ ......‬و ‪ ...........‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪:‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻓﺮض ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ]‬

‫‪ ،‬ﺑﻪ راﺑﻄﻪاي ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﺎدﻟﮥ ‪ 9-29‬ﻣﯽرﺳﯿﻢ‪:‬‬ ‫ﺑﺎ ﺟﺎﯾﮕﺬاري اﯾﻦ ﻣﻘﺎدﯾﺮ در ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻔﮑﯿﮏ‬

‫[ را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪:‬‬ ‫ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﯽ ﺻﺤﺖ ﺗﻘﺮﯾﺐﻫﺎي ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ‪] ،‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻘﺪار ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻤﺘﺮ از ‪ ....‬ﯾﺎ ‪ ....‬اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻬﺎﯾﺘﺎً ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪ 9C-2‬ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﻣﺤﻠﻮلﻫﺎي ﺑﺎﻓﺮ‬

‫در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﺎﻓﺮﻫﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮات ‪ pH‬ﮐﻪ از رﻗﯿﻖ ﮐﺮدن ﯾﺎ اﻓﺰودن اﺳﯿﺪﻫﺎ ﯾﺎ ﺑﺎزﻫﺎي‬
‫ﻗﻮي ﻧﺎﺷﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﯽﭘﺮدازﯾﻢ‪.‬‬
‫اﺛﺮ رﻗﯿﻖﺳﺎزي‬
‫‪ pH‬ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل ﺑﺎﻓﺮ ﺑﻪ ﻃﻮر ذاﺗﯽ ﻣﺴﺘﻘﻞ از رﻗﯿﻖﺳﺎزي اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﺳﺘﻘﻼل ﺗﺎ‬
‫زﻣﺎﻧﯽ اداﻣﻪ ﻣﯽﺑﺎﺑﺪ ﮐﻪ ﻏﻠﻈﺖﻫﺎي ﻣﻮادي ﮐﻪ ﺑﺎﻓﺮ ﺣﺎوي آنﻫﺎﺳﺖ ﺗﺎ ﻧﻘﻄﻪاي‬
‫ﮐﻪ ﺗﻘﺮﯾﺐﻫﺎ ﺑﺮاي اﯾﺠﺎد ﻣﻌﺎدﻻت ‪ 9-27‬و ‪ 9-28‬ﺑﯽاﻋﺘﺒﺎر ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﮑﻞ ‪ 9-4‬رﻓﺘﺎر ﻣﺤﻠﻮلﻫﺎي ﺑﺎﻓﺮ و ﻏﯿﺮﺑﺎﻓﺮ در ﺑﺮاﺑﺮ رﻗﯿﻖﺳﺎزي را ﻧﺸﺎن ﻣﯽ‪-‬‬
‫دﻫﺪ‪ .‬در ﻫﺮ ﯾﮏ از اﯾﻦ ﻧﻤﻮدارﻫﺎ ﻏﻠﻈﺖ اوﻟﯿﮥ ﻣﺎدة ﺣﻞﺷﺪه ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 1‬ﻣﻮﻻر اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﺤﻠﻮل ﺑﺎﻓﺮ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮات ‪ pH‬در ﺣﯿﻦ رﻗﯿﻖﺳﺎزي ﺑﻪ وﺿﻮح ﻧﺸﺎن‬
‫ﺷﮑﻞ ‪ .9-4‬اﺛﺮ رﻗﯿﻖﺳﺎزيِ ‪ِpH‬‬
‫داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻠﻮلﻫﺎي ﺑﺎﻓﺮﺷﺪه و ﺑﺎﻓﺮﻧﺸﺪه‪.‬‬
‫اﺛﺮ اﻓﺰودن اﺳﯿﺪ و ﺑﺎز‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ 9-13‬ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﺸﺨﺼﮥ دوم ﻣﺤﻠﻮلﻫﺎي ﺑﺎﻓﺮ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻘﺎوﻣﺖ آنﻫﺎ در‬
‫‪.1.00 × 10‬‬ ‫اﺳﺖ ﺑﺎ‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮ ‪ pH‬ﭘﺲ از اﻓﺰودن ﻣﻘﺪار ﮐﻤﯽ از ﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﯾﺎ ﺑﺎز ﻗﻮي‪ ،‬ﻣﯽﭘﺮدازد‪.‬‬
‫ﻏﻠﻈﺖ اوﻟﯿﮥ ﻣﺎدة ﺣﻞﺷﺪه در ﻫﺮ‬
‫ﺳﻪ ﻣﺤﻠﻮل ‪ 1‬ﻣﻮﻻر ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪9-13‬‬
‫ﻣﻘﺪار ‪ 100‬ﻣﯿﻠﯽ ﻟﯿﺘﺮ از )اﻟﻒ( ‪ NaOH‬ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖ ‪ 0/0500‬ﻣﻮﻻر و )ب(‬
‫‪HCl‬ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖ ‪ 0/0500‬ﻣﻮﻻر ﺑﻪ ‪ 400‬ﻣﯿﻠﯽﻟﯿﺘﺮ ﻣﺤﻠﻮل ﺑﺎﻓﺮ ﻣﺜﺎل ‪9-12‬‬
‫اﺿﺎﻓﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﺎر ‪ pH‬ﭼﻪ ﻣﯿﺰان ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد؟‬
‫راه ﺣﻞ‪:‬‬
‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﻮﺟﻮد در ﺑﺎﻓﺮ را ﺑﻪ‬ ‫)اﻟﻒ( اﻓﺰودن ‪،NaOH‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺑﺎ‪:‬‬ ‫و‬ ‫ﻏﻠﻈﺖ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ‬

‫دارﯾﻢ‪:‬‬ ‫ﺑﺎ ﺟﺎﯾﮕﺬاري ﻣﻘﺎدﯾﺮ در ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺑﺮاي‬

‫و ﻣﯿﺰان ﺗﻐﯿﯿﺮ ‪ pH‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺑﺎ‪:‬‬

‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪:‬‬ ‫را ﺑﻪ‬ ‫‪،‬‬ ‫)ب( اﻓﺰودن‬

‫‪ ِpH‬ﺑﺎﻓﺮﻫﺎ دﻗﯿﻘﺎً ﺛﺎﺑﺖ ﻧﯿﺴﺖ اﻣﺎ‬
‫ﺑﺎ اﻓﺰودن ﻣﻘﺪار ﮐﻤﯽ اﺳﯿﺪ ﯾﺎ‬
‫ﺑﺎز‪ ،‬ﻣﯿﺰان ‪ ِpH‬آنﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار‬
‫ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻧﺎﭼﯿﺰي ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻘﺎﯾﺴﮥ رﻓﺘﺎر ﻣﺤﻠﻮل ﻏﯿﺮﺑﺎﻓﺮ داراي ‪ pH‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 9/07‬ﺑﺎ ﻣﺤﻠﻮل ﺑﺎﻓﺮ ﻣﺜﺎل ‪ 9-13‬ﺟﺎﻟﺐ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﯽﺗﻮان ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ اﻓﺰودن ﻣﻘﺪار ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ از ﯾﮏ ﺑﺎز ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﻏﯿﺮﺑﺎﻓﺮ‪،‬‬
‫‪ pH‬آن را ﺑﻪ ‪ 12/00‬اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽدﻫﺪ و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ‪ pH‬ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ‪ 2/93‬واﺣﺪ‬ ‫ﻣﯿﺰان ِ‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬اﻓﺰاﯾﺶ اﺳﯿﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺤﻠﻮل‪ ِpH ،‬آن را ﺑﻪ اﻧﺪازة ‪ 7‬واﺣﺪ ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽ‪-‬‬
‫دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﺳﺎﺧﺖ ﻣﺤﻠﻮل ﺑﺎﻓﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﺎﺑﻌﯽ از ‪ :pH‬ﻣﻘﺎدﯾﺮ آﻟﻔﺎ‬
‫ﺳﺎﺧﺖ ﻣﺤﻠﻮلﻫﺎي ﺑﺎﻓﺮ را ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺎ رﺳﻢ ﻏﻠﻈﺖﻫﺎي ﺗﻌﺎدﻟﯽ ﻧﺴﺒﯽِ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻫﺮ دو‬
‫ﺟﺰءِ اﺳﯿﺪ‪/‬ﺑﺎز ﻣﺰدوج ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﺎﺑﻌﯽ از ‪ ِpH‬ﻣﺤﻠﻮل‪ ،‬ﻣﺠﺴﻢ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻏﻠﻈﺖﻫﺎي‬
‫ﻧﺴﺒﯽ "ﻣﻘﺎدﯾﺮ آﻟﻔﺎ" ﻧﺎم دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً‪ ،‬اﮔﺮ ‪ cT‬ﻣﺠﻤﻮع ﻏﻠﻈﺖﻫﺎي ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ اﺳﺘﯿﮏاﺳﯿﺪ و‬
‫ﺳﺪﯾﻢ اﺳﺘﺎت در ﯾﮏ ﺑﺎﻓﺮ ﻓﺮﺿﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫‪9-31‬‬
‫را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﺴﺒﺖ ﻏﻠﻈﺖ ﮐﻞ اﺳﯿﺪِ ﺗﻔﮑﯿﮏﻧﺸﺪه ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ‬ ‫ﺳﭙﺲ‬
‫ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از‪:‬‬

‫‪9-32‬‬

‫ﻧﺴﺒﺖ اﺳﯿﺪ ﺗﻔﮑﯿﮏﺷﺪه و ﺑﻪ ﺻﻮرت‪:‬‬ ‫و‬

‫‪9-33‬‬
‫ﻣﻘﺎدﯾﺮ آﻟﻔﺎ ﺑﻪ ‪cT‬‬ ‫ﻣﻘﺎدﯾﺮ آﻟﻔﺎ ﻧﺴﺒﺖﻫﺎﯾﯽ ﺑﯽﺑﻌﺪ ﺑﻮده و ﺟﻤﻊ آنﻫﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 1‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪:‬‬
‫واﺑﺴﺘﻪ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺴﺘﮕﯽ داﺷﺘﻪ و ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻣﻘﺪار ‪ cT‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺑﻪ‬ ‫[و‬ ‫ﻣﻘﺎدﯾﺮ آﻟﻔﺎ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ]‬
‫‪ ،‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻔﮑﯿﮏ را ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ‬ ‫دﺳﺖ آوردن ﯾﮏ راﺑﻄﻪ ﺑﺮاي‬
‫ﺑﺎزﻧﻮﯾﺴﯽ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪9-34‬‬

‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪:‬‬ ‫و ﯾﺎ ﺑﻪ ﻓﺮم‬ ‫ﻏﻠﻈﺖ ﮐﻠﯽ اﺳﺘﯿﮏ اﺳﯿﺪ‪ ،cT ،‬ﯾﺎ ﺑﻪ ﻓﺮم‬
‫‪9-35‬‬
‫ﺑﺎ ﺟﺎﯾﮕﺬاري ﻣﻌﺎدﻟﮥ ‪ 9-34‬در ﻣﻌﺎدﻟﮥ ‪ 9-35‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫ﺑﺎ ﺑﺎزﻧﻮﯾﺴﯽ ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﻓﻮق دارﯾﻢ‪:‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫[ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪:‬‬ ‫‪]⁄‬‬ ‫=‬ ‫اﻣﺎ ﻃﺒﻖ ﻣﻌﺎدﻟﮥ ‪،9-32‬‬

‫‪9-36‬‬

‫ﺑﻪ دﺳﺖ آورﯾﻢ‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻔﮑﯿﮏ را ﺑﻪ ﺻﻮرت‬ ‫ﺑﺮاي آﻧﮑﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪاي ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺮاي‬
‫زﯾﺮ ﺑﺎزﻧﻮﯾﺴﯽ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫ﺑﺎ ﺟﺎﯾﮕﺬاري آن در ﻣﻌﺎدﻟﮥ ‪ 9-36‬دارﯾﻢ‪:‬‬

‫را ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﮥ ‪ ،9-33‬ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﺑﺎزﻧﻮﯾﺴﯽ اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﯽﺗﻮان‬
‫‪9-37‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺨﺮج ﮐﺴﺮﻫﺎ در ﻫﺮ دو ﻣﻌﺎدﻟﮥ ‪ 9-36‬و ‪ 9-37‬ﯾﮑﺴﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺎﺑﻌﯽ از ‪ pH‬ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫و‬ ‫ﺷﮑﻞ ‪ 9-5‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ‬
‫دادهﻫﺎي اﯾﻦ ﻧﻤﻮدارﻫﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻻت ‪ 9-36‬و ‪ 9-37‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫=‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬دو ﻣﻨﺤﻨﯽ در ﻧﻘﻄﮥ ‪= 4.74‬‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﻗﻄﻊ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﻏﻠﻈﺖ اﺳﺘﯿﮏ اﺳﯿﺪ ﺑﺎ ﯾﻮن اﺳﺘﺎت ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ‪ ،‬و‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﻏﻠﻈﺖ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ اﺳﯿﺪ ﺑﺮاي ﻫﺮ دوي آنﻫﺎ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ‪.0/5‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ .9-5‬ﺗﻐﯿﯿﺮات ‪ α‬ﺑﺎ ‪ .pH‬ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺑﺎﻓﺮ‬

‫ﺗﻮﭼﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﮔﺬار‬
‫‪ ،‬در ﻓﺎﺻﻠﮥ‬ ‫و‬ ‫ﻣﯿﺎن‬
‫‪ ±1‬واﺣﺪِ ‪ pH‬از ﻧﻘﻄﮥ‬
‫ﺑﺮﺧﻮرد دو ﻣﻨﺤﻨﯽ رخ ﻣﯽ‪-‬‬
‫دﻫﺪ‪ .‬ﻧﻘﻄﮥ ﺑﺮﺧﻮرد ﻧﻤﻮدارﻫﺎ‬
‫=‬ ‫ﺟﺎﯾﯿﺴﺖ ﮐﻪ =‬
‫‪ 0.5‬ﺑﻮده و‬
‫=‬ ‫‪= 4.74‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﺷﮑﻞ ‪ 4-9‬و ﻣﺜﺎل ‪ 9-13‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﺣﺎوي زوج اﺳﯿﺪ‪/‬ﺑﺎز ﻣﺰدوج در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫‪ 400 pH‬ﻣﯿﻠﯽﻟﯿﺘﺮ از ﺑﺎﻓﺮ ﺣﺎﺻﻞ از رﻗﯿﻖ‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮات ‪ pH‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ دارد‪ .‬ﻣﺜﻼً ِ‬
‫ﮐﺮدن ﻣﺤﻠﻮل ﻣﺜﺎل ‪ ،9-13‬ﺑﺎ اﻓﺰودن ‪ 100‬ﻣﯿﻠﯽﻟﯿﺘﺮ ﻣﺤﻠﻮلِ ‪ 0/0500‬ﻣﻮﻻرِ ﺳﺪﯾﻢ‬
‫ﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﺪ ﯾﺎ ‪ 100‬ﻣﯿﻠﯽﻟﯿﺘﺮ ﻣﺤﻠﻮل ‪ 0/0500‬ﻣﻮﻻرِ ﻫﯿﺪروﮐﻠﺮﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ‪0/4‬‬
‫ﺗﺎ ‪ 0/5‬واﺣﺪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎ در ﻣﺜﺎل ‪ 9-13‬ﻧﺸﺎن دادﯾﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺑﺮاي ﺑﺎﻓﺮ ﻏﻠﯿﻆ‬
‫ﻓﻘﻂ ‪ 0/04‬ﺗﺎ ‪ 0/05‬واﺣﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻃﺒﻖ ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ ،‬ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺑﺎﻓﺮ‪ ،β ،‬ﺑﺮاي ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﺗﻌﺪاد ﻣﻮلﻫﺎي ﻇﺮﻓﯿﺖ ﯾﮏ ﺑﺎﻓﺮ ﺗﻌﺪاد ﻣﻮلﻫﺎي‬
‫ﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﯾﺎ ﺑﺎز ﻗﻮي ﮐﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﮐﺎﻫﺶ ﯾﮏ واﺣﺪيِ ‪ ِpH‬ﯾﮏ ﻟﯿﺘﺮ از ﺑﺎﻓﺮ اﺳﯿﺪ ﯾﺎ ﺑﺎز ﻗﻮي اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ‬
‫ﻟﯿﺘﺮ ﺑﺎﻓﺮ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺪون ﺗﻐﯿﯿﺮ ‪pH‬‬ ‫ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬از ﻟﺤﺎظ رﯾﺎﺿﯽ‪ ،‬ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺑﺎﻓﺮ از راﺑﻄﮥ زﯾﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ‪:‬‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ از ‪ 1‬واﺣﺪ‪ ،‬آن را ﺟﺬب‬
‫ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺪاد ﻣﻮلﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﻫﺮ ﻟﯿﺘﺮ از ﺑﺎز ﻗﻮي اﻓﺰوده‬ ‫در راﺑﻄﮥ ﻓﻮق‪،‬‬
‫ﺗﻌﺪاد ﻣﻮلﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﻫﺮ ﻟﯿﺘﺮ از اﺳﯿﺪ ﻗﻮي اﻓﺰوده‬ ‫ﺷﺪه ﺑﻪ ﺑﺎﻓﺮ‪ ،‬و‬
‫ﺷﺪه ﺑﻪ ﺑﺎﻓﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻓﺰودن اﺳﯿﺪ ﻗﻮي ﺑﻪ ﺑﺎﻓﺮ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﮐﺎﻫﺶ‬
‫ﻣﻨﻔﯽ اﺳﺖ و ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺑﺎﻓﺮ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪⁄‬‬ ‫‪ pH‬ﻣﯽﺷﻮد‪،‬‬
‫ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺑﺎﻓﺮ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮع ﻏﻠﻈﺖ دو ﺟﺰءِ آ» ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﻏﻠﻈﺖ آنﻫﺎ ﻧﯿﺰ واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ در ﺷﮑﻞ ‪ 9-6‬ﻧﯿﺰ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽ‪-‬‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﺮﭼﻘﺪر ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﻏﻠﻈﺖ اﺳﯿﺪ ﺑﻪ ﺑﺎز ﻣﺰدوج از ﯾﮏ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﯾﺎ ﮐﻢﺗﺮ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد )ﯾﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﻟﮕﺎرﯾﺘﻤﯽ از ﺻﻔﺮ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﯾﺎ ﮐﻢﺗﺮ ﻣﯽﺷﻮد(‪ ،‬ﺷﮑﻞ ‪ .9-6‬ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺑﺎﻓﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ِ ﺗﺎﺑﻌﯽ از ﻟﮕﺎرﯾﺘﻢ ﻧﺴﺒﺖ‬ ‫ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺑﺎﻓﺮ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ‪ ،‬در ﻋﻤﻞ‬
‫‪ .‬ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻇﺮﻓﯿﺖ‬ ‫‪⁄‬‬ ‫اﻧﺘﺨﺎبﺷﺪه ﺑﺮاي اﺳﯿﺪ ﺑﺎﯾﺪ در ﺑﺎزة ‪ ±1‬واﺣﺪيِ ‪ pH‬ﻣﻄﻠﻮب ﺑﺎﻓﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ‬
‫ﺑﺎﻓﺮ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ اﺗﻔﺎق ﻣﯽاﻓﺘﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﻇﺮﻓﯿﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮﻟﯽ ﺑﺮاي ﺑﺎﻓﺮ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻏﻠﻈﺖ اﺳﯿﺪ و ﺑﺎز ﻣﺰدوج ﺑﺮاﺑﺮ و‬
‫=‬ ‫‪= 0.5‬‬ ‫ﻣﺴﺎوي‬ ‫ﺗﻬﯿﮥ ﺑﺎﻓﺮ‬
‫اﺳﺎﺳﺎً ﻣﺤﻠﻮل ﺑﺎﻓﺮ داراي ‪ pH‬ﻣﻄﻠﻮب ﺑﺎ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪة ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫زوج اﺳﯿﺪ‪/‬ﺑﺎز ﻣﺰدوج ﺗﻬﯿﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻋﺪم اﻃﻤﯿﻨﺎنﻫﺎي‬
‫ﻣﻮﺟﻮد در ﺑﺴﯿﺎري از ﺛﺎﺑﺖﻫﺎي ﺗﻔﮑﯿﮏ و ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺳﺎدهﺳﺎزيﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد‬
‫در ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت‪ ،‬ﻣﻘﺎدﯾﺮ ‪ pH‬ﺑﺎﻓﺮﻫﺎي آﻣﺎده ﺷﺪه ﻃﺒﻖ دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞﻫﺎي ﺗﺌﻮرﯾﮏ‬
‫ﺑﺎ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽﺷﺪه ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻓﻮق‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺎ‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫درﺳﺖ ﮐﺮدن ﻣﺤﻠﻮﻟﯽ ﺑﺎ ‪ pH‬ﺗﻘﺮﯾﺒﯽِ ﻣﻄﻠﻮب ﺑﻪ ﺗﻬﯿﮥ ﺑﺎﻓﺮﻫﺎ ﻣﺒﺎدرت ﻣﯽ‪-‬‬
‫‪ pH‬آن را ﺑﺎ اﻓﺰودن ﯾﮏ‬
‫ورزﯾﻢ )ﻣﺜﺎل ‪ 9-14‬را ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ(‪ .‬ﭘﺲ از ﺗﻬﯿﮥ ﻣﺤﻠﻮل‪ِ ،‬‬
‫اﺳﯿﺪ ﯾﺎ ﺑﺎز ﻗﻮي ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﺗﺎ ‪ ِpH‬ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز )ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ‪-pH‬ﻣﺘﺮ ﻧﺸﺎن‬
‫داده ﻣﯽﺷﻮد( ﺣﺎﺻﻞ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞﻫﺎي ﺗﺠﺮﺑﯽِ ﺗﻬﯿﮥ ﻣﺤﻠﻮل‪-‬‬
‫ﻫﺎي ﺑﺎﻓﺮِ داراي ‪ pH‬ﻣﺸﺨﺺ ﻧﯿﺰ در ﮐﺘﺎبﻫﺎي درﺳﯽ ﺷﯿﻤﯽ و ﻣﻘﺎﻻت ﻣﺮﺟﻊ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪9-14‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺗﻬﯿﮥ ‪ 500‬ﻣﯿﻠﯽﻟﯿﺘﺮ ﻣﺤﻠﻮل ﺑﺎﻓﺮ ﺑﺎ ‪ pH=4.5‬از ‪ 1/0‬ﻣﻮل اﺳﺘﯿﮏ‬
‫( را ﺷﺮح دﻫﯿﺪ‪.‬‬ ‫( و ﺳﺪﯾﻢ اﺳﺘﺎت )‬ ‫اﺳﯿﺪ )‬
‫راه ﺣﻞ‪:‬‬
‫ﻣﻨﻄﻘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﺑﺎ اﻓﺰودن ﺳﺪﯾﻢ اﺳﺘﺎت ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻮل اﺳﺘﯿﮏ اﺳﯿﺪ‬
‫ﻻزم ﺑﺮاي‬ ‫ﺗﻐﯿﯿﺮ اﻧﺪﮐﯽ در ﺣﺠﻢ ﻣﺤﻠﻮل اﯾﺠﺎد ﺷﻮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺟﺮم‬
‫را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪.‬‬ ‫اﻓﺰودن ﺑﻪ ‪ 500/0‬ﻣﯿﻠﯽﻟﯿﺘﺮ ﻣﺤﻠﻮل ‪ 1‬ﻣﻮﻻرِ‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪:‬‬ ‫ﻏﻠﻈﺖ‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺷﯿﻤﯽ ﺗﺠﺰﯾﻪ‬

‫ﻣﺘﺮﺟﻢ‪:‬‬

‫زﻫﺮا ﺗﺮاﺑﯽ‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﭘﺮﺳﺶ ﻫﺎ و ﻣﺴﺎﺋﻞ‬

‫‪ 1-9‬ﺑﺎ اراﺋﻪ ﯾﮏ ﻣﺜﺎل ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﻣﻮارد زﯾﺮ را ﺷﺮح دﻫﯿﺪ‪:‬‬

‫)اﻟﻒ( اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﺿﻌﯿﻒ‬

‫)ب( اﺳﯿﺪ ﺑﺮوﻧﺸﺘﺪ – ﻟﻮري‬

‫)پ( اﺳﯿﺪ ﻣﺰدوج ﯾﮏ ﺑﺎر ﺑﺮوﻧﺸﺘﺪ – ﻟﻮري‬

‫)ت( ﺧﻨﺜﯽ ﺷﺪن در ﻣﻔﻬﻮم ﺑﺮوﻧﺸﺘﺪ – ﻟﻮري‬

‫)ث( ﺣﻼل دو ﺧﺼﻠﺘﯽ‬

‫)ج( ﯾﻮن دو ﻗﻄﺒﯽ‬

‫)چ( ﺧﻮد ﭘﺮوﺗﻮن ﮐﺎﻓﺘﯽ‬

‫)ح( اﺳﯿﺪ ﻗﻮي‬

‫)خ( اﺻﻞ ﻟﻮﺷﺎﺗﻠﯿﻪ‬

‫)د( اﺛﺮ ﯾﻮن ﻣﺸﺘﺮك‬

‫‪ 2-9‬ﺑﺎ اراﺋﻪ ﯾﮏ ﻣﺜﺎل ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﻣﻮارد زﯾﺮ را ﺷﺮح دﻫﯿﺪ‪:‬‬

‫)اﻟﻒ( ﺣﻞ ﺷﻮﻧﺪه دو ﺧﺼﻠﺘﯽ‬

‫)ب( ﺣﻼل ﺗﻔﺎﺿﻠﯽ‬

‫)پ( ﺣﻼل ﻫﻢ ﺗﺮاز ﮐﻨﻨﺪه‬

‫)ت( ﻗﺎﻧﻮن اﺛﺮ ﺟﺮم‬

‫‪ 3-9‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﺗﻮﺿﯿﺢ دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﭼﺮا در ﻋﺒﺎرت ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل ﺑﺮاي آب ﯾﺎ ﺟﺎﻣﺪات ﺧﺎﻟﺺ ﺣﺘﯽ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ‬

‫ﮐﻪ ﯾﮑﯽ ﯾﺎ ﻫﺮ دو آﻧﻬﺎ در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﻮازﻧﻪ ﺷﺪه ﯾﻮﻧﯽ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻫﯿﭻ ﻧﻤﺎدي آورده ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ 4-9‬در ﺗﻌﺎدﻻت زﯾﺮ اﺳﯿﺪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ و ﺑﺎز ﻣﺰدوج آن را در ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪(a) HOC1 + H2O ⇌ H3O+ + OC1-‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫‪(b) HONH2 + H2O ⇌ HONH + OH-‬‬
‫‪(c) NH + H2O ⇌ NH3 + H3O+‬‬
‫‪(d) 2HCO3 ⇌ H2CO3 + NH‬‬
‫‪(e) PO‬‬ ‫‪+ H PO‬‬

‫‪ 5-9‬در ﺗﻌﺎدﻻت ﻣﺴﺄﻟﻪ ‪ 4-9‬ﺑﺎزﻫﺎي ﺳﻤﺖ ﭼﭗ و اﺳﯿﺪﻫﺎي ﻣﺰدوج آﻧﻬﺎ را در ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﻣﺸﺨﺺ‬

‫ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ 6-9‬ﻋﺒﺎراﺗﯽ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﭘﺮوﺗﻮن ﮐﺎﻓﺘﯽ ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت زﯾﺮ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬

‫‪(a) H2O.‬‬
‫‪(b) CH3COOH.‬‬
‫‪(c) CH3NH2.‬‬
‫‪(d) CH3OH.‬‬

‫‪ 7-9‬ﻋﺒﺎرات ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل و ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻋﺪدي ﻫﺮ ﺛﺎﺑﺖ را در ﻣﻮارد زﯾﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ آورﯾﺪ‪:‬‬

‫‪C6H5NH2‬‬ ‫)اﻟﻒ( ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺑﺎزي آﻧﯿﻠﯿﻦ‪،‬‬

‫)ب( ﺗﻔﮑﯿﮏ اﺳﯿﺪي اﻣﯿﺪ ﻫﯿﭙﻮﮐﻠﺮﯾﮏ‪HCLO ،‬‬

‫)پ( ﺗﻔﮑﯿﮏ اﺳﯿﺪي ﻣﺘﯿﻞ آﻣﻮﻧﯿﻮم ﻫﯿﺪروﮐﻠﺮاﯾﺪ‪CH3NH3CL ،‬‬

‫)ت( ﺗﻔﮑﯿﮏ اﺳﺎﺳﯽ‪NANO2 ،‬‬

‫‪AsO‬‬ ‫)ث( ﺗﻔﮑﯿﮏ ‪ H3AsO4‬ﺑﻪ ‪ H3O+‬و‬

‫)ج( واﮐﻨﺶ ‪ CVO4‬ﺑﺎ ‪ H2O‬ﺑﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ‪ H2C2O4‬و ‪ H2O‬ﻣﻨﺠﺮ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ 8-9‬ﻋﺒﺎرت ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب اﻧﺤﻼل ﭘﺬﯾﺮي ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي زﯾﺮ را ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬

‫‪(a) CUBr‬‬
‫‪(b) HgdI‬‬
‫‪(c) Pbcl2‬‬
‫‪(d) IO3‬‬
‫‪(e) Ag3ASO4‬‬

‫‪ 9-9‬ﺛﺎﺑﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب اﻧﺤﻼل ﭘﺬﯾﺮي ﻫﺮ ﯾﮏ از ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت ﻣﺴﺄﻟﻪ ‪ 8-9‬را ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻧﺤﻼل ﭘﺬﯾﺮي‬

‫ﻣﻮﻻر ‪ S‬ﺑﺮاي ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫‪ 10-9‬ﺛﺎﺑﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب اﻧﺤﻼل ﭘﺬﯾﺮي ﻫﺮ ﯾﮏ از ﻣﻮارد زﯾﺮ را ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎي ﻣﻮﻻر ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي ﺳﯿﺮ‬

‫ﺷﺪه آﻧﻬﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫)‪(a) Agsecn (2 ´ 10-8 M‬‬

‫) ‪(b) Raso4 (6/6 ´ 10-6‬‬
‫)‪(c) (Bro3)2 (1/7 ´ 10-1‬‬
‫‪(d) CE (IO3)3 (1/9 ´ 10-3)5‬‬

‫‪ 11-9‬اﻧﺤﻼل ﭘﺬﯾﺮي ﺣﻞ ﺷﻮﻧﺪه ﻫﺎي ﻣﺴﺄﻟﻪ ‪ 10-9‬را ﺑﺮاي ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎﯾﯽ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ در آﻧﻬﺎ ﻏﻠﻈﺖ‬

‫ﮐﺎﺗﯿﻮن ‪ 0.030M‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 12-9‬اﻧﺤﻼل ﭘﺬﯾﺮي ﺣﻞ ﺷﻮﻧﺪه ﻫﺎي ﻣﺴﺄﻟﻪ ‪ 10-9‬را ﺑﺮاي ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎﯾﯽ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ در آﻧﻬﺎ ﻏﻠﻈﺖ‬

‫آﻧﯿﻮن ‪ 0.030M‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ CrO‬ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺎ‬ ‫‪ 13-9‬ﭼﻪ ﻏﻠﻈﺘﯽ از‬

‫)اﻟﻒ( اوﻟﯿﻦ رﺳﻮب ‪ Ag CrO‬از ﻣﺤﻠﻮﻟﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻏﻠﻈﺖ ‪ Ag+‬آن ‪ 4/13 ´ 10-3‬اﺳﺖ؟‬

‫)ب( ﻏﻠﻈﺖ ‪ Ag+‬در ﻣﺤﻠﻮل ﺑﻪ ‪ 9 ´ 10-7‬ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﺑﺪ؟‬

‫‪ 14-9‬ﭼﻪ ﻏﻠﻈﺘﯽ از ﯾﻮن ﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﺪ ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺎ‪:‬‬

‫)اﻟﻒ( اوﻟﯿﻦ رﺳﻮب ‪ Al3+‬از ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل ‪ 4/60 ´ 10-2 Al2 (SO4)3‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﻮد‪.‬‬

‫)ب( ﻏﻠﻈﺖ ‪ Al3+‬در ﻣﺤﻠﻮل ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه را ﺑﻪ ‪ 3/50 ´ 10-7‬ﮐﺎﻫﺶ دﻫﺪ؟‬

‫‪ 15-9‬ﺛﺎﺑﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب اﻧﺤﻼل ﭘﺬﯾﺮي ‪ Ce(IO3)3‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 3.2 ´ 10-10‬اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﺤﻠﻮﻟﯽ ﮐﻪ از ﻣﺨﻠﻮط ﺷﺪن‬

‫‪ 0.0250M , Ce3+‬ﺑﺎ ‪ 50.0mL‬از ﻫﺮ ﮐﺪام از ﻣﻮارد زﯾﺮ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﻏﻠﻈﺖ ‪ Ce3+‬ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟‬

‫)ت( ‪0.500M ، IO‬‬ ‫)پ( ‪0.250M ، IO‬‬ ‫)ب( ‪0.040M ، IO‬‬ ‫)اﻟﻒ( آب‬

‫( ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪6.0´10-6‬‬ ‫‪⇋ 2‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪ 16-9‬ﺛﺎﺑﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب اﻧﺤﻼل ﭘﺬﯾﺮي ‪) ، K2PdCl6‬‬

‫اﺳﺖ‪ .‬ﻏﻠﻈﺖ ‪ K+‬ﻣﺤﻠﻮل ﺣﺎﺻﻞ از ﻣﺨﻠﻮط ﮐﺮدن ‪ 50.0mL‬از ‪ 0.200M ، KCl‬ﺑﺎ ‪ 50.0mL‬از ﻫﺮ ﯾﮏ از‬

‫ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي زﯾﺮ ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟‬

‫‪0.240M ، PdCl‬‬ ‫)پ(‬ ‫‪0.160M ، PdCl‬‬ ‫)ب(‬ ‫‪0.0800M ، PdCl‬‬ ‫)اﻟﻒ(‬

‫‪ 17-9‬ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب اﻧﺤﻼل ﭘﺬﯾﺮي ﯾﮏ ﺳﺮي از ﻧﻤﮏ ﻫﺎي ﯾﺪدار ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫‪Cul‬‬ ‫‪Ksp = 1 ´ 10-12‬‬
‫‪Agl‬‬ ‫‪Ksp = 8.3 ´ 10-17‬‬
‫‪Pbi2‬‬ ‫‪Ksp = 7.1 ´ 10-9‬‬
‫‪BiI3‬‬ ‫‪Ksp = 8.1 ´ 10-19‬‬
‫اﯾﻦ ﭼﻬﺎر ﺗﺮﮐﯿﺐ را ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮐﺎﻫﺶ اﻧﺤﻼل ﭘﺬﯾﺮي ﻣﻮﻻر آﻧﻬﺎ در ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي زﯾﺮ ﻣﺮﺗﺐ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫)اﻟﻒ( آب‬

‫)ب( ‪0.2M NaI‬‬

‫)پ( ﻣﺤﻠﻮل ‪ 0.02M‬از ﮐﺎﺗﯿﻮن ﺣﻞ ﺷﻮﻧﺪه‬

‫‪ 18-9‬ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب اﻧﺤﻼل ﭘﺬﯾﺮي ﯾﮏ ﺳﺮي از ﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﺪﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪BiOOH‬‬ ‫]‪Ksp = 4.0 ´ 10-10 = [BiO+ ] [ OH-‬‬

‫‪Be (OH)2‬‬ ‫‪Ksp = 7.0 ´ 10-22‬‬
‫‪Tm (OH)3‬‬ ‫‪Ksp = 3.0 ´ 10-24‬‬
‫‪Hf (OH)4‬‬ ‫‪Ksp = 4.0 ´ 10-26‬‬
‫)اﻟﻒ( ﮐﺪام ﯾﮏ اﻧﺤﻼل ﭘﺬﯾﺮي ﻣﻮﻻر ﮐﻤﺘﺮي در آب دارد؟‬

‫)ب( ﮐﺪام ﯾﮏ اﻧﺤﻼل ﭘﺬﯾﺮي ﻣﻮﻻر ﮐﻤﺘﺮي در ﻣﺤﻠﻮل ‪ 0.10M NaOH‬دارد‪.‬‬

‫‪ pH 19-9‬آب را در ‪ 0°C‬و ‪ 100°C‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ 20-9‬در ‪ 25°C‬ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎي ﻣﻮﻻر ‪ H3O+‬و ‪ OH-‬در ﻫﺮ ﯾﮏ از ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي زﯾﺮ ﭼﯿﺴﺖ؟‬

‫)اﻟﻒ( ‪0.0300M ، HOCl‬‬

‫)ب( ﺑﻮﺗﺎﻧﻮﺋﯿﮏ اﺳﯿﺪ ‪0.0600M ،‬‬

‫)پ( اﺗﯿﻞ آﻣﯿﻦ ‪0.100M ،‬‬

‫)ت( ﺗﺮي ﻣﺘﯿﻞ آﻣﯿﻦ ‪0.200M ،‬‬

‫)ث( ‪0.200M ، NaOCl‬‬

‫)ج( ‪0.0860M ، CH3CH2COONa‬‬

‫)چ( ﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﻞ آﻣﯿﻦ ﻫﯿﺪرو ﮐﻠﺮﯾﺪ ‪0.250M ،‬‬

‫)ح( اﺗﺎﻧﻮل آﻣﯿﻦ ﻫﯿﺪرو ﮐﻠﺮﯾﺪ ‪0.0250M ،‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫‪ 21-9‬در ‪ 25°C‬ﻏﻠﻈﺖ ﯾﻮن ﻫﯿﺪروﻧﯿﻮم ﻫﺮ ﯾﮏ از ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي زﯾﺮ ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟‬

‫)اﻟﻒ( ﮐﻠﺮواﺳﺘﯿﮏ اﺳﯿﺪ‪0200M ،‬‬

‫)ب( ﺳﺪﯾﻢ ﮐﻠﺮواﺳﺘﺎت‪0/200M ،‬‬

‫)پ( ﻣﺘﯿﻞ آﻣﯿﻦ‪0/0200M ،‬‬

‫)ت( ﻣﺘﯿﻞ آﻣﯿﻦ ﻫﯿﺪرو ﮐﻠﺮﯾﺪ‪0.0200M ،‬‬

‫)ث( آﻧﯿﻠﯿﻦ ﻫﯿﺪرو ﮐﻠﺮﯾﺪ‪2.00 ´ 10-3 M ،‬‬

‫)ج( ‪0.300M ، HIO3‬‬

‫‪ 22-9‬ﻣﺤﻠﻮل ﺑﺎﻓﺮ ﭼﯿﺴﺖ و ﭼﻪ ﺧﻮاﺻﯽ دارد؟‬

‫‪ 23-9‬ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺑﺎﻓﺮ را ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ 24-9‬ﮐﺪام ﻣﺨﻠﻮط زﯾﺮ ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺑﺎﻓﺮ ﺑﺰرﮔﺘﺮي دارد؟‬

‫)اﻟﻒ( ﻣﺨﻠﻮﻃﯽ ﺣﺎوي ‪ 0.100‬ﻣﻮل ‪ NH3‬و ‪ 0.200‬ﻣﻮل ‪NH4Cl‬‬

‫)ب( ﻣﺨﻠﻮﻃﯽ ﺣﺎوي ‪ 0.050‬ﻣﻮل ‪ NH3‬و ‪ 0.100‬ﻣﻮل ‪NH4Cl‬‬

‫‪ 25-9‬ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎﯾﯽ را ﮐﻪ ﺑﻪ روش ﻫﺎي زﯾﺮ ﺗﻬﯿﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬را رد ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪:‬‬

‫)اﻟﻒ( اﻧﺤﻼل ‪ 8.00mmol‬از ‪ NaOAc‬در ‪ 200mL‬از ‪0.100M ، HOAc‬‬

‫)ب( اﻓﺰاﯾﺶ ‪ 100 mL‬از ‪ NaOH‬در ‪ 0.0500M‬ﺑﻪ ‪0.175M ، HOAc 100 mL‬‬

‫)پ( اﻓﺰاﯾﺶ ‪ 40.0 mL‬از ‪ HCl‬در ‪ 0.1200M‬ﺑﻪ ‪ 160.0mL‬از ‪0.0420M ، NaOAc‬‬

‫اﯾﻦ ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ از ﭼﻪ ﻟﺤﺎظ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺷﺒﯿﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ؟ ﭼﻪ اﺧﺘﻼﻓﯽ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ دارﻧﺪ؟‬

‫‪ 26-9‬ﭘﯿﻮﺳﺖ ‪ 3‬را ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﺮده ﯾﮏ ﺟﻔﺖ اﺳﯿﺪ – ﺑﺎز ﻣﻨﺎﺳﺐ اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺘﻮان ﺑﺎﻓﺮﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎ ‪ pH‬ﻫﺎي‬

‫زﯾﺮ از ان آﻣﺎده ﮐﺮد‪.‬‬

‫)ت( ‪6.1‬‬ ‫)پ( ‪10.3‬‬ ‫)ب( ‪8.1‬‬ ‫)اﻟﻒ( ‪4.5‬‬

‫‪ 27-9‬ﭼﻪ وزﻧﯽ از ﺳﺪﯾﻢ ﻓﺮﻣﺎت ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ‪ 500.0mL‬از ﻓﺮﻣﯿﮏ اﺳﯿﺪ ‪ 1.00M‬ﺑﯿﻔﺰاﯾﯿﻢ ﺗﺎ ﻣﺤﻠﻮل ﺑﺎﻓﺮي ﺑﺎ‬

‫‪ pH=3.5‬آﻣﺎده ﺷﻮد؟‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫‪ 28-9‬ﭼﻪ وزﻧﯽ از ﺳﺪﯾﻢ ﮔﻠﯿﮑﻮﻻت ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ‪ 400.0mL‬ﮔﻠﯿﮑﻮﻟﯿﮏ اﺳﯿﺪ ‪ 1.00M‬ﺑﯿﻔﺰاﯾﯿﻢ ﺗﺎ ﻣﺤﻠﻮل ﺑﺎﻓﺮي ﺑﺎ‬

‫‪ pH=4.00‬آﻣﺎده ﺷﻮد؟‬

‫‪ 29-9‬ﭼﻪ ﺣﺠﻤﯽ از ‪ 0.200M ، HCl‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ‪ 500.0mL‬از ﺳﺪﯾﻢ ﻣﻨﺪﻻت ‪ 0.300M‬ﺑﯿﻔﺰاﯾﯿﻢ ﺗﺎ ﺑﺎﻓﺮي ﺑﺎ‬

‫‪ pH=3.37‬آﻣﺎده ﺷﻮد؟‬

‫‪ 30-9‬ﭼﻪ ﺣﺠﻤﯽ از ‪ 2.00M ، NaOH‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ‪ 200.0M‬از ﮔﻠﯿﮑﻮﻟﯿﮏ اﺳﯿﺪ ‪ 1.00M‬ﺑﯿﻔﺰاﯾﯿﻢ ﺗﺎ ﻣﺤﻠﻮل ﺑﺎﻓﺮي‬

‫ﺑﺎ ‪ pH=4.00‬آﻣﺎده ﺷﻮد؟‬

‫‪ 31-9‬ﺟﻤﻠﻪ زﯾﺮ درﺳﺖ اﺳﺖ ﯾﺎ ﻏﻠﻂ‪ ،‬ﯾﺎ ﻫﺮ دو؟ ﭘﺎﺳﺦ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻻت‪ ،‬ﻣﺜﺎل ﻫﺎ ﯾﺎ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻫﺎ ﮐﺎﻣﻞ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬

‫»ﺑﺎﻓﺮ‪ pH ،‬ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل را ﺛﺎﺑﺖ ﻧﮕﻪ ﻣﯽ دارد«‪.‬‬

‫‪ 32-9‬ﭘﺮﺳﺶ ﭼﺎﻟﺶ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺰ‪ :‬ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺑﺎﻓﺮ از ﻣﻌﺎدﻟﻪ زﯾﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬

‫[‬ ‫]‬
‫[( ‪β = 2.303‬‬ ‫]‬
‫‪+ [H O ] +‬‬ ‫)‬
‫(‬ ‫[‬ ‫)]‬

‫ﮐﻪ در آن ‪ cT‬ﻏﻠﻈﺖ ﺗﺠﺰﯾﻪ اي ﻣﻮﻻر ﺑﺎﻓﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫)اﻟﻒ( ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ‬

‫) ‪β = 2.303 ([OH ] + [H O ] + c α α‬‬

‫)ب( از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻗﺴﻤﺖ )اﻟﻒ( ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺷﮑﻞ ‪ 6-9‬اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫)پ( از ﻣﻌﺎدﻟﻪ اي ﮐﻪ در اﺑﺘﺪاي ﻣﺴﺄﻟﻪ آورده ﺷﺪه ﻣﺸﺘﻖ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ و ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ‪ a 0 = a 1 = 0.5‬ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬

‫ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺑﺎﻓﺮ ﺑﯿﺸﯿﻨﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫)ت( اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ در ﭼﻪ ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﮐﺎرﺑﺮد دارد؟‬

‫اﺛﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻫﺎ ﺑﺮ ﺗﻌﺎدﻻت ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ‬

‫ﮐﺎﻟﻮﺗﯿﭗ ﯾﮏ ﺑﺮگ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺨﺘﺮع اﯾﻦ روش‪ ،‬وﯾﻠﯿﺎم ﻫﻨﺮي ﻓﺎﮐﺲ ﺗﺎﻟﺒﻮت‪ ،‬در ‪ 1844‬ﺗﻬﯿﻪ ﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻧﻮع‬

‫اوﻟﯿﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻗﺮار دادن ﭘﻮﺷﺸﯽ از ﻣﺤﻠﻮل ﺳﺪﯾﻢ ﮐﻠﺮﯾﺪ ﺑﺮ روي ﮐﺎﻏﺬ و ﺧﺸﮏ ﺷﺪن آن و ﺳﭙﺲ ﻻﯾﻪ اي از ﻧﻘﺮه‬

‫ﻧﯿﺘﺮات ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ اﯾﺠﺎد ﻓﯿﻠﻤﯽ از ﻧﻘﺮه ﮐﻠﺮﯾﺪ ﺑﺮ روي ﮐﺎﻏﺬ ﻣﯽ ﺷﻮد ﻧﻮﻋﯽ ﮐﺎﻏﺬ ﺣﺴﺎس ﺑﻪ ﻧﻮر ﺗﻬﯿﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ‬

‫ﺑﺮگ روي ﮐﺎﻏﺬ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و در ﻣﻌﺮض ﺗﺎﺑﺶ ﻧﻮر ﻗﺮار داده ﺷﺪ‪ .‬ﻧﻘﺮه ﮐﻠﺮﯾﺪ روي ﮐﺎﻏﺬ از ﺗﻌﺎدل ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ‬

‫‪ Ag+ +‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ واﮐﻨﺶ دﻫﻨﺪه و ﻣﺤﺼﻮﻻت اﺳﺖ‪.‬‬ ‫⇌‬ ‫)‪AgCl(s‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ‪ ،‬اﺛﺮات ﺟﺰﺋﯽ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻫﺎ ﺑﺮ ﺗﻌﺎدﻻت ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﻫﺎي ﺗﻌﺎدل واﮐﻨﺶ ﻫﺎي‬

‫ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺪي ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻤﺎدﻫﺎﯾﯽ از ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﺷﺮﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪه ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﯾﮏ‬

‫ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎ ﻋﺎﻣﻠﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺿﺮﯾﺐ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺑﻪ ﻏﻠﻈﺖ آن ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪ .‬در ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻮارد‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﯾﮏ واﮐﻨﺶ دﻫﻨﺪه‬

‫اﺳﺎﺳﺎً ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖ آن ﻣﺴﺎوي اﺳﺖ و ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ در ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل ﻧﻤﺎدﻫﺎي ﻏﻠﻈﺖ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﺷﺮﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪه را‬

‫ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬در ﺧﺼﻮص ﺗﻌﺎدﻻت ﯾﻮﻧﯽ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎ و ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎ در واﻗﻊ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻌﺎدﻻﺗﯽ از ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻫﺎي در ﻣﺤﻠﻮل‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎً در واﮐﻨﺶ ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺄﺛﯿﺮ‬

‫ﻣﯽ ﭘﺬﯾﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل ﻏﻠﻈﺖ ﮐﻪ در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 7-9‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 253‬آﻣﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺗﻘﺮﯾﺒﯽ از اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﻫﺎي آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎﻫﯽ واﻗﻌﯽ‬

‫را ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻘﺮﯾﺐ ﺣﺎﺻﻞ از ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل اﻏﻠﺐ ﺧﻄﺎي‬

‫ﺟﺪي اﯾﺠﺎد ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎ اﺧﺘﻼف ﻣﯿﺎن ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﯾﮏ ﺣﻞ ﺷﻮﻧﺪه و ﻏﻠﻈﺖ آن را ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺿﺮاﯾﺐ‬

‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ و از آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي اﺻﻼح ﻋﺒﺎرت ﺗﻘﺮﯾﺒﯽ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎي ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎﯾﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ‬

‫ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎﻫﯽ واﻗﻌﯽ ﺗﻌﺎدل ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﺰدﯾﮑﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ 10‬اﻟﻒ اﺛﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻫﺎ ﺑﺮ ﺗﻌﺎدﻻت ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ‬

‫از ﻟﺤﺎظ ﺗﺠﺮﺑﯽ‪ ،‬درﻣﯽ ﯾﺎﺑﯿﻢ ﮐﻪ وﺿﻌﯿﺖ اﮐﺜﺮ ﺗﻌﺎدﻻت ﻣﺤﻠﻮل ﺑﻪ ﻏﻠﻈﺖ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻣﺤﯿﻂ آن ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‬

‫ﺣﺘﯽ اﮔﺮ ﯾﻮن ﻣﺸﺘﺮﮐﯽ ﺑﺎ ﯾﻮن ﻫﺎي ﺗﻌﺎدل ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻣﺠﺪداً اﮐﺴﺎﯾﺶ ﯾﻮن ﯾﺪﯾﺪ ﺑﺎ ارﺳﻨﯿﮏ‬

‫اﺳﯿﺪ را‪ ،‬ﮐﻪ در ﺑﺨﺶ ‪ 9‬ب – ‪ 1‬ﺷﺮح دادﯾﻢ‪ ،‬در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪:‬‬

‫‪H3AsO4 + 3I- + 2H+ ⇌ H3AsO3 + I + H2O‬‬

‫اﮔﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎرﯾﻢ ﻧﯿﺘﺮات‪ ،‬ﭘﺘﺎﺳﯿﻢ ﺳﻮﻟﻔﺎت‪ ،‬ﯾﺎ ﺳﺪﯾﻢ ﭘﺮﮐﻠﺮات ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺤﻠﻮل اﻓﺰوده ﺷﻮد‪ ،‬ﺷﺪت رﻧﮓ‬

‫ﯾﻮن ﺗﺮي ﯾﺪات‪ ،‬ﮐﻤﺘﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺎﻫﺶ ﺷﺪت رﻧﮓ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ ﻏﻠﻈﺖ ‪ I‬ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ و ﺗﻌﺎدل‬

‫ﺑﺎ اﻓﺰوده ﺷﺪن اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ 1-10‬اﺛﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻫﺎ را ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ‪ .‬ﻣﻨﺤﻨﯽ ‪ A‬ﻧﻤﻮدار ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮﺑﻐﻠﻈﺖ ﻫﺎي ﻣﻮﻻر ﯾﻮن‬

‫ﻫﺎي ﻫﯿﺪروﻧﯿﻮم و ﻫﯿﺪروﮐﺴﯽ )‪ ( ´ 1014‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﺎﺑﻌﯽ از ﻏﻠﻈﺖ ﺳﺪﯾﻢ ﮐﻠﺮﯾﺪ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب ﯾﻮﻧﯽ‬

‫ﺑﻪ ﻏﻠﻈﺖ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ‬ ‫́‬

‫ﻧﺸﺎن داده ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬در ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎي اﻧﺪك ﺳﺪﯾﻢ ﮐﻠﺮﯾﺪ‪،‬‬ ‫́‬
‫ﻏﻠﻈﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﺑﺴﺘﮕﯽ ﻧﺪارد و ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 1.00 ´ 10-14‬ﯾﻌﻨﯽ ﺛﺎﺑﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب ﯾﻮﻧﯽ ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮑﯽ آب‪ Kw ،‬اﺳﺖ‪ .‬راﺑﻄﻪ اي ﮐﻪ‬

‫ﺑﺎ ﻣﯿﻞ ﮐﺮدن ﯾﮏ ﭘﺎراﻣﺘﺮ )در اﯾﻨﺠﺎ‪ ،‬ﻏﻠﻈﺖ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ( ﺑﻪ ﻋﺪدي ﺛﺎﺑﺖ ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﺣﺪ ﻧﺎم دارد؛‬

‫ﻣﻘﺪار ﻋﺪدي ﺛﺎﺑﺘﯽ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺣﺪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻘﺪار ﺣﺪي ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺤﻮر ﻋﻤﻮدي ﻣﻨﺤﻨﯽ ‪ B‬در ﺷﮑﻞ ‪ 1-10‬ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎي ﻣﻮﻻر )‪ (´ 1010‬ﯾﻮن ﻫﺎي ﺑﺎرﯾﻢ و ﺳﻮﻟﻔﺎت‬

‫ﺑﺮاي‬ ‫́‬
‫در ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي ﺳﯿﺮ ﺷﺪه ﺑﺎرﯾﻢ ﺳﻮﻟﻔﺎت اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب اﻧﺤﻼل ﭘﺬﯾﺮي ﻏﻠﻈﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬

‫داراي ﻣﻘﺪار ﺣﺪي ‪ 1.1 ´ 10-10‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬ ‫́‬

‫ﺑﺎرﯾﻢ ﺳﻮﻟﻔﺎت اﺳﺖ‪ .‬در ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎي ﭘﺎﯾﯿﻦ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ‪،‬‬

‫ﻣﻘﺪار ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮑﯽ ‪ Ksp‬ﺑﺮاي ﺑﺎرﯾﻢ ﺳﻮﻟﻔﺎت ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫)‪ (´105‬ﺧﺎرج ﻗﺴﻤﺖ ﻏﻠﻈﺘﯽ ﺑﺮاي ﺗﻌﺎدل ﺗﻔﮑﯿﮏ اﺳﺘﯿﮏ اﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﺎﺑﻌﯽ از‬ ‫́‬
‫ﻣﻨﺤﻨﯽ ‪ C‬ﻧﻤﻮدار‬

‫ﻏﻠﻈﺖ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﻧﯽ ﺗﺎﺑﻊ ﻋﺮﺿﯽ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﺣﺪي ‪ Ka‬ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻔﮑﯿﮏ‬

‫ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮑﯽ اﺳﺘﯿﮏ اﺳﯿﺪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺧﻂ ﭼﯿﻦ ﻫﺎ در ﺷﮑﻞ ‪ 1-10‬رﻓﺘﺎر اﯾﺪه آل ﺣﻞ ﺷﻮﻧﺪه ﻫﺎ را ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ دارﯾﺪ ﮐﻪ اﻧﺤﺮاف از ﺣﺎﻟﺖ‬

‫اﯾﺪه آل ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﭼﺸﻤﮕﯿﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎي ﻣﻮﻟﯽ ﻫﯿﺪروژن و ﯾﻮن ﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﺪ از‬

‫‪ 1.0´10-14‬در آب ﺧﺎﻟﺺ در ﻣﺤﻠﻮﻟﯽ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺪﯾﻢ ﮐﻠﺮﯾﺪ ‪ 0.1‬ﻣﻮﻻر اﺳﺖ ﺑﻪ ﺣﺪود ‪ 1.7 ´ 10-14‬اﻓﺰاﯾﺶ‬

‫در ﺳﺪﯾﻢ ﮐﻠﺮﯾﺪ‬ ‫́‬

‫ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ ﯾﻌﻨﯽ ‪ 70%‬اﻓﺰاﯾﺶ‪ .‬اﯾﻦ اﺛﺮ ﺣﺘﯽ در ﺑﺎرﯾﻢ ﺳﻮﻟﻔﺎت ﻣﺸﺨﺺ ﺗﺮ اﺳﺖ؛ در اﯾﻨﺠﺎ‪،‬‬

‫‪ 0.1M‬ﺑﯿﺶ از دو ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻘﺪار ﺣﺪي اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺛﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﮐﻪ در ﺷﮑﻞ ‪ 1-10‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺨﺘﺺ ﺳﺪﯾﻢ ﮐﻠﺮﯾﺪ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺎ ﻗﺮار دادن‬

‫ﭘﺘﺎﺳﯿﻢ ﻧﯿﺘﺮات ﯾﺎ ﺳﺪﯾﻢ ﭘﺮﮐﻠﺮات ﺑﻪ ﺟﺎي ﺳﺪﯾﻢ ﮐﻠﺮﯾﺪ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻬﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪ .‬در ﻫﺮ ﻣﻮرد‪،‬‬

‫ﻣﻨﺸﺎء اﺛﺮ‪ ،‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ رﺑﺎﯾﺶ اﻟﮑﺘﺮواﺳﺘﺎﺗﯿﮑﯽ ﺑﯿﻦ ﯾﻮن ﻫﺎي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ و ﯾﻮن ﻫﺎي ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي واﮐﻨﺶ دﻫﻨﺪه ﺑﺎ‬

‫ﺑﺎر ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺖ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻧﯿﺮوﻫﺎي اﻟﮑﺘﺮواﺳﺘﺎﺗﯿﮏ ﮐﻪ از ﺗﺠﻤﻊ ﺗﮏ ﺗﮏ ﯾﻮن ﻫﺎي ﺑﺎردار ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﻧﺪ‬

‫ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻪ ﻧﻤﮏ اﺳﺎﺳﺎً اﺛﺮ ﻣﻌﯿﻨﯽ ﺑﺮ ﺗﻌﺎدل از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫در آﯾﻨﺪه ﻧﺸﺎن ﺧﻮاﻫﯿﻢ داد ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺛﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ در ﻓﺮﺿﯿﺎت ﺑﻪ ﺻﺤﺖ ﺑﺎﻻﺗﺮي‬

‫در ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺗﻌﺎدل ﺑﺮﺳﯿﻢ‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
hm124.ir
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺷﯿﻤﯽ ﺗﺠﺰﯾﻪ‬

‫ﻣﺘﺮﺟﻢ‪:‬‬

‫ﻧﯿﻠﻮﻓﺮ ادﯾﺐ‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫‪ ١٠ A‬اﺛر اﻟﮑﺗروﻟﯾت ھﺎ در ﺷﯾﻣﯽ ﺗﻌﺎدل‪:‬‬

‫اﺛر اﻟﮑﺗروﻟﯾﺗﯽ ﻧﺷﺎن داده ﺷده در ﺷﮑل ‪ ١-١٠‬اﺳت ﻣﻧﺣﺻر ﺑﮫ ﻓرد ﺑﮫ ﮐﻠرﯾد ﺳدﯾم ﻧﯾﺳت‪.‬ﺑﻠﮑﮫ‬

‫ﻣﯾﺗوان ﺑﺎ ﻗرار دادن ﭘﺗﺎﺳﯾم ﻧﯾﺗرات و ﯾﺎ ﺳدﯾم ﭘرﮐﻠرات ﺑﮫ ﺟﺎی ﺳدﯾم ﮐﻠرﯾد ﻣﻧﺣﻧﯽ ھﺎی ﻣﺷﺎﺑﮭﯽ ﺑﮫ‬

‫دﺳت اورد‪.‬در ھر ﻣورد ﻣﻧﺷﺎ اﺛرﻣرﺑوط ﺑﮫ رﺳﺎﯾش اﻟﮑﺗرواﺳﺗﺎﺗﯾﮑﯽ ﺑﯾن ﯾون ھﺎی اﻟﮑﺗروﻟﯾت و ﯾون ھﺎی‬

‫ﮔوﻧﮫ ھﺎی واﮐﻧش دھﻧده ﺑﺎ ﺑﺎر ﻣﺧﺎﻟف اﺳت‪.‬از آﻧﺟﺎ ﮐﮫ ﻧﯾروھﺎی اﻟﮑﺗرواﺳﺗﺎﺗﯾﮏ ﮐﮫ از ﺗﺟﻣﻊ ﺗﮏ ﺗﮏ ﯾون‬

‫‪-‬ھﺎی ﺑﺎردار ﺑﮫ وﺟود آﻣده اﻧد ﺗﻘرﯾﺑﺎ ﻣﺷﺎﺑﮫ ھﺳﺗﻧد ‪ ٣‬ﻧﻣﮏ اﺳﺎﺳﺎ اﺛر ﻣﻌﯾﻧﯽ ﺑر ﺗﻌﺎدل از ﺧود ﻧﺷﺎن ﻣﯾدھﻧد‬

‫در آﯾﻧده ﻧﺷﺎن ﺧواھﯾم داد ﮐﮫ ﭼﮕوﻧﮫ ﻣﯾﺗوان ﺑﺎ در ﻧظرﮔرﻓﺗن اﺛر اﻟﮑﺗروﻟﯾت در ﻓرﺿﯾﺎت ﺑﮫ ﺻﺣت ﺑﺎﻻﺗر‬

‫در ﻣﺣﺎﺳﺑﺎت ﺑرﺳﯾم‪.‬‬

‫اﺛر ﺑﺎرھﺎی ﯾوﻧﯽ ﺑر ﺗﻌﺎدﻻت‪:‬‬

‫ﻣطﺎﻟﻌﺎت ﮔﺳﺗرده ﺗرﻧﺷﺎن داد ﮐﮫ اھﻣﯾت اﺛر اﻟﮑﺗروﻟﯾت ﺑﮫ طور ﭼﺷﻣﮕﯾری ﺑﮫ ﺑﺎرھﺎی ذرات ﺷرﮐت ﮐﻧﻧده‬

‫در ﺗﻌﺎدل ﺑﺳﺗﮕﯽ دارد‪.‬ھﻧﮕﺎﻣﯽ ﮐﮫ ﻓﻘط ﮔوﻧﮫ ھﺎی ﺧﻧﺛﯽ وﺟود دارﻧد وﺿﻌﯾت ﺗﻌﺎدل اﺳﺎﺳﺎ ﻣﺳﺗﻘل از‬

‫ﻏﻠظت اﻟﮑﺗروﻟﯾت اﺳت‪.‬ﺑﺎ وﺟود ذرات ﯾوﻧﯽ اھﻣﯾت اﺛر اﻟﮑﺗروﻟﯾت ﺑﺎ ﺑﺎر اﻓزاﯾش ﻣﯾﺎﺑد‪.‬اﯾن ﻣﺳﺎﻟﮫ ﺑﮫ طور‬

‫ﻋﻣوﻣﯽ ﺑﺎ ‪ ٣‬ﻣﻧﺣﻧﯽ اﻧﺣﻼل ﭘذﯾری در ﺷﮑل ‪ ١٠-٢‬ﻧﺷﺎن داده ﺷده اﺳت‪.‬ﺑﮫ ﻋﻧوان ﻣﺛﺎل ﺗوﺟﮫ داﺷﺗﮫ ﺑﺎﺷﯾد‬

‫ﮐﮫ اﻧﺣﻼل ﭘذﯾری ﺑﺎرﯾم ﺳوﻟﻔﺎت ﺑﺎ ﯾﮏ ﺟﻔت ﺑﺎری ﮐﮫ دارد در ﻣﺣﻠول ‪ ٠ ٠٢‬ﻣوﻻر ﭘﺗﺎﺳﯾم ﻧﯾﺗرات ‪ ٢‬ﺑراﺑر‬

‫اﻧﺣﻼل ﭘذﯾری آن در آب ﺧﺎﻟص اﺳت‪.‬ﭼﻧﯾن ﺗﻐﯾﯾر ﻣﺷﺎﺑﮭﯽ در ﻏﻠظت اﻟﮑﺗروﻟﯾت اﻧﺣﻼل ﭘذﯾری ﺑﺎرﯾم ﯾدات‬

‫را ﺑﺎ ﺿرﯾب ‪ ١ ٢۵‬و ﺑرای ﻧﻘره ﮐﻠرﯾد ﺑﺎ ﺿرﯾب ‪ ١ ٢‬اﻓزاﯾش ﻣﯾدھد‪.‬اﻓزاﯾش اﯾن اﺛر ﺑﮫ ﻋﻠت ﺑﺎر دوﮔﺎﻧﮫ‬

‫ﯾون ھﺎ ﺑﺎ ﺷﯾب ﺗﻧدﺗری در ﻣﻧﺣﻧﯽ ب ﺷﮑل ‪ ١٠-١‬دﯾده ﻣﯾﺷود‪.‬‬

‫اﺛر ﻗدرت ﯾوﻧﯽ‪:‬‬

‫ﻣطﺎﻟﻌﺎت ﺳﯾﺳﺗﻣﺎﺗﯾﮏ ﻧﺷﺎن داده اﻧد ﮐﮫ اﺛر اﻟﮑﺗروﻟﯾت اﺿﺎﻓﮫ ﺷده ﺑﮫ ﺗﻌﺎدﻻت ﺑﮫ ﻣﺎھﯾت ﺷﯾﻣﯾﺎﯾﯽ‬

‫اﻟﮑﺗروﻟﯾت واﺑﺳﺗﮫ ﻧﯾﺳت ﺑﻠﮑﮫ ﺑﮫ ﺧﺎﺻﯾﺗﯽ از ﻣﺣﻠول ﺑﺳﺗﮕﯽ دارد ﮐﮫ ﻗدرت ﯾوﻧﯽ ﻧﺎﻣﯾده ﻣﯾﺷود‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫)…‪ = 1/2 ([A]Za2 +[B]Zb2+[C]Zc2+‬ﻗدرت ﯾوﻧﯽ ‪µ‬‬

‫ﺟﺎﯾﯽ ﮐﮫ …‪ [A],[B],[C],‬ﻧﺷﺎن دھﻧده ﻏﻠظت ھﺎی ﻣوﻻر ﮔوﻧﮫ ھﺎی ﯾوﻧﯽ ‪ A,B,C,..‬و‬

‫‪Za,Zb,Zc,..‬ﺑﺎرھﺎی آﻧﮭﺎ ھﺳﺗﻧد‪.‬‬

‫ﺷﮑل ‪ :٢-١٠‬اﺛر ﻏﻠظت اﻟﮑﺗروﻟﯾت در ﺣﻼﻟﯾت ‪.‬ﺑرﺧﯽ از ﺣﻼﻟﯾت ﺑرای ﺗرﮐﯾﺑﺎت ﺣﺎوی ﯾون ﺑﺎ ﺑﺎرھﺎی‬

‫ﻣﺧﺗﻠف‪.‬‬

‫اﺛر اﻟﮑﺗروﻟﯾت ھﺎ در ﺷﯾﻣﯽ ﺗﻌﺎدل ‪:‬‬

‫ﻣﺛﺎل ‪:١٠-١‬ﻣﺣﺎﺳﺑﮫ ﻗدرت ﯾوﻧﯽ ‪ a=0.1 M‬ﺑرای ‪ KNO3‬و ‪ b 0.1M‬ﺑرای ‪ Na2So4‬؟‬

‫راه ﺣل"‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1/2(o.1M*1 +0.1M*1 )=0.1M‬‬ ‫‪ (a‬ﺑرای ‪ [k] KNO3‬و ]‪ [NO3‬ﺑراﺑر ‪ ٠ ١‬ﻣوﻻر‬
‫‪1/2(0.2M*12+0.1M*22)=0.3M‬‬ ‫‪ (b‬ﺑرای ‪ [Na]=0.2M Na2So4‬و ‪[So4]=0.1M‬‬

‫ﻣﺛﺎل ‪:١٠-٢‬ﻗدرت ﯾوﻧﯽ ‪ ٠ ٠۵‬ﻣوﻻر در ‪ KNO3‬و ‪ ٠ ١‬ﻣوﻻر در ‪ Na2So4‬؟‬

‫‪1/2(0.05M*12+0.05M*12+0.2M*12+0.1M*22)=0.35M‬‬ ‫راه ﺣل "‬

‫اﯾن ﻣﺛﺎل ﻧﺷﺎن ﻣﯾدھد ﻣﺣﺎﺳﺑﮫ ﻗدرت ﯾوﻧﯽ از ﯾﮏ ﻣﺣﻠول اﻟﮑﺗروﻟﯾت ﻗوی ﺷﺎﻣل ﯾون ھﺎی ﯾﮑﺳﺎن ﺑراﺑر‬

‫ﻏﻠظت ﮐل ﻣوﻻر ﻧﻣﮏ آن اﺳت‪.‬ﻗدرت ﯾوﻧﯽ ﺑﯾﺷﺗر از ﻏﻠظت ﻣوﻻر اﺳت اﮔرﭼﮫ ﺣﺎوی ﯾون ھﺎی ﻣﺗﻌدد‬

‫ﺑﺎﺷد‪).‬ﺟدول ‪(١٠-١‬‬

‫ﺑرای ﻣﺣﺎﺳﺑﮫ ﻗدرت ﯾوﻧﯽ ‪ ٠ ١‬ﻣوﻻر ﯾﺎ ﮐﻣﺗر اﺛر اﻟﮑﺗروﻟﯾت ﻣﺳﺗﻘل اﺳت از ﻧوع ﯾون ھﺎ و ﻓﻘط واﺑﺳﺗﮫ ﺑﮫ‬

‫ﻗدرت ﯾوﻧﯽ اﺳت‪ .‬ﺑﻧﺎﺑراﯾن ﺣﻼﻟﯾت ﺑﺎرﯾم ﺳوﻟﻔﺎت ھﻣﺎن اﺳت ﮐﮫ درﻣﺣﻠول ﺳدﯾم ﯾدﯾد اﺳت‪.‬ﭘﺗﺎﺳﯾم ﻧﯾﺗرات‬

‫ﯾﺎ آﻟوﻣﯾﻧﯾوم ﮐﻠرﯾد ﻧﺷﺎن ﻣﯾدھد ﮐﮫ از ﻧظر ﻗدرت ﯾوﻧﯽ ﯾﮑﺳﺎن ھﺳﺗﻧد‪.‬ﺗوﺟﮫ داﺷﺗﮫ ﺑﺎﺷﯾد ﮐﮫ اﺳﺗﻘﻼل در‬

‫ﻗدرت ﯾوﻧﯽ ﺑﺎﻻ ﺑﺎ ﺗوﺟﮫ ﺑﮫ ﮔوﻧﮫ ھﺎی اﻟﮑﺗروﻟﯾت از ﺑﯾن ﻣﯾرود‪.‬‬

‫ﺟدول ‪:١٠-١‬اﺛر ﺑﺎر در ﻗدرت ﯾوﻧﯽ‪:‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﻗدرت ﯾوﻧﯽ‬ ‫ﻣﺛﺎل‬ ‫ﻧوع اﻟﮑﺗروﻟﯾت‬
‫‪c‬‬ ‫‪Nacl‬‬ ‫‪١:١‬‬
‫‪3c‬‬ ‫‪Ba(No3),Na2So4‬‬ ‫‪١:٢‬‬
‫‪6c‬‬ ‫‪AlNo3,Na3Po4‬‬ ‫‪١:٣‬‬
‫‪4c‬‬ ‫‪MgSo4‬‬ ‫‪٢:٢‬‬

‫ﻏﻠظت ﻣوﻻر ﻧﻣﮏ =‪C‬‬

‫اﺛر ﻧﻣﮏ‪:‬‬
‫اﺛر اﻟﮑﺗروﻟﯾت )اﺛر ﻧﻣﮏ ﻧﺎﻣﯾده ﻣﯾﺷود( و ھم اﮐﻧون ﺷرح دادﯾم از ﻧﯾروھﺎی ﺟﺎذﺑﮫ و داﻓﻌﮫ‬

‫اﻟﮑﺗرواﺳﺗﺎﺗﯾﮏ ﺑﯾن ﯾون ھﺎی ﺗﻌﺎدل ﻧﺎﺷﯽ ﻣﯾﺷود‪.‬اﯾن ﻧﯾروھﺎ ﺑﺎﻋث ﻣﯾﺷوﻧد ﮐﮫ ھر ﯾون ﺣﺎﺻل از ﺗﻔﮑﯾﮏ‬

‫واﮐﻧش دھﻧده ھﺎ ﺑﺎ ﭘوﺷﺷﯽ از ﻣﺣﻠول اﺣﺎطﮫ ﺷود ﮐﮫ دارای اﻧدﮐﯽ ﯾون ھﺎی اﺿﺎﻓﯽ اﻟﮑﺗروﻟﯾت ﺑﺎ ﺑﺎر‬

‫ﻣﺧﺎﻟف اﺳت‪.‬ﺑرای ﻣﺛﺎل ھﻧﮕﺎﻣﯽ ﮐﮫ رﺳوب ﺑﺎرﯾم ﺳوﻟﻔﺎت ﺑﺎ ﻣﺣﻠول ﺳدﯾم ﮐﻠرﯾد در ﺗﻌﺎدل اﺳت ھر ﯾون‬

‫ﺑﺎرﯾم ﺣل ﺷده ﺑﺎ اﺗﻣﺳﻔری ﯾوﻧﯽ ) ﺑﮫ دﻟﯾل ﺟﺎذﺑﮫ و داﻓﻌﮫ اﻟﮑﺗرواﺳﺗﺎﺗﯾﮏ(اﺣﺎطﮫ ﻣﯾﺷود ﮐﮫ ﯾﮏ ﺑﺎر ﻣﻧﻔﯽ‬

‫ﺧﺎﻟص ﮐوﭼﮏ را ﮐﮫ در ﻣﺟﻣوع از داﻓﻌﮫ ﯾون ھﺎی ﺳدﯾم و ﺟﺎذﺑﮫ ﯾون ھﺎی ﮐﻠرﯾد ﺑﮫ وﺟود آﻣده اﺳت‬

‫ﺣﻣل ﻣﯾﮑﻧد‪.‬ﺑﮫ طور ﻣﺷﺎﺑﮫ ھر ﯾون ﺳوﻟﻔﺎت ﺑﺎ اﺗﻣﺳﻔری اﺣﺎطﮫ ﻣﯾﺷود ﮐﮫ ﮐﻣﯽ ﺧﺎﺻﯾت ﻣﺛﺑت دارد‪.‬اﯾن‬

‫اﺗﻣﺳﻔرھﺎی ﺑﺎردار ﺑﺎﻋث ﻣﯾﺷوﻧد ﯾون ھﺎی ﺑﺎرﯾم ﺑﺎر ﻣﺛﺑت ﮐﻣﺗر و ﯾون ھﺎی ﺳوﻟﻔﺎت ﺑﺎر ﻣﻧﻔﯽ ﮐﻣﺗری‬

‫ﻧﺳﺑت ﺑﮫ ﻗﺑل داﺷﺗﮫ ﺑﺎﺷﻧد‪.‬ﻧﺗﯾﺟﮫ اﯾن اﺛر ﭘوﺷﺷﯽ ﮐﺎھش در ﺟﺎذﺑﮫ ﮐﻠﯽ ﺑﯾن ﯾون ھﺎی ﺑﺎرﯾم و ﺳوﻟﻔﺎت و‬

‫اﻓزاﯾش در اﻧﺣﻼل ﭘذﯾری اﺳت و ھر ﻗدر ﺗﻌداد ﯾون ھﺎی اﻟﮑﺗروﻟﯾت در ﻣﺣﻠول ﺑﯾﺷﺗر ﺷود اﯾن ﺗﺎﺛﯾر‬

‫ﺑﯾﺷﺗر ﻣﯾﺷود‪.‬ﯾﻌﻧﯽ ھﻣﭼﻧﺎن ﮐﮫ ﻗدرت ﯾوﻧﯽ ﻣﺣﯾط اﻓزاﯾش ﻣﯾﺎﺑد ﻏﻠظت ﻣوﺛر ﯾون ھﺎی ﺑﺎرﯾم و ﺳوﻟﻔﺎت‬

‫ﮐﻣﺗر ﻣﯾﺷود‬

‫ﺿراﯾب ﻓﻌﺎﻟﯾت‪:‬‬

‫ﺷﯾﻣﯾداﻧﮭﺎ ﺑرای ﻣﺣﺎﺳﺑﮫ اﺛرات اﻟﮑﺗروﻟﯾت ھﺎ در ﺗﻌﺎدﻻت ﺷﯾﻣﯾﺎﯾﯽ از ﻧﻣﺎدی ﺑﮫ ﻧﺎم ﻓﻌﺎﻟﯾت ‪ a‬اﺳﺗﻔﺎده‬

‫ﻣﯾﮑﻧﻧد‪.‬ﻓﻌﺎﻟﯾت ﯾﺎ ﻏﻠظت ﻣوﺛر ﮔوﻧﮫ ‪ X‬ﺑﮫ ﻗدرت ﯾوﻧﯽ ﻣﺣﯾط ﺑﺳﺗﮕﯽ دارد و ﺑﮫ ﺻورت زﯾر ﻣﯾﺑﺎﺷد‪:‬‬

‫)*(‬ ‫‪ax=[X ]yx‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫‪ ax‬ﻓﻌﺎﻟﯾت ﮔوﻧﮫ ‪ X‬و ]‪ [X‬ﻏﻠظت ﻣوﻻر‪ yx.‬ﮐﻣﯾت ﺑدون ﺑﻌد ﮐﮫ ﺿرﯾب ﻓﻌﺎﻟﯾت ﻧﺎﻣﯾده ﻣﯾﺷود‪.‬‬

‫ﺿرﯾب ﻓﻌﺎﻟﯾت و در ﻧﺗﯾﺟﮫ ﻓﻌﺎﻟﯾت ‪ X‬ﺑﺎ ﻗدرت ﯾوﻧﯽ ﻣﺗﻔﺎوت اﺳت‪.‬اﮔر ﻣﺎ ﺑﮫ ﺟﺎی ‪ [X] ax‬در ھر ﺛﺎﺑت‬

‫ﺗﻌﺎدﻟﯽ اﺳﺗﻔﺎده ﮐﻧﯾم ﻣﯾﻔﮭﻣﯾم ﮐﮫ ﺛﺎﺑت ﺗﻌﺎدﻟﯽ ﻣﺳﺗﻘل از ﻗدرت ﯾوﻧﯽ اﺳت‪.‬ﺑرای ﺗوﺿﯾﺢ اﯾن ﻧﮑﺗﮫ اﮔر ‪X Y‬‬

‫رﺳوب ﺑﺎﺷد ﻣﺣﺻول ﺣﻼﻟﯾت ﺗرﻣودﯾﻧﺎﻣﯾﮑﯽ از راﺑطﮫ زﯾر ﺑﮫ دﺳت ﻣﯽ آﯾد‪.‬‬

‫‪Ksp =axm . ayn‬‬

‫ﺑﺎ اﺳﺗﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﮫ )*(‪:‬‬

‫‪Ksp=[X]m [Y]n . ymx ymy =Ksp/ .yxm yyn‬‬

‫در اﯾن ﻣﻌﺎدﻟﮫ ‪ K/sp‬ﺛﺎﺑت ﺣﺎﺻل ﺿرب اﻧﺣﻼل ﭘذﯾری ﻏﻠظت و ‪ Ksp‬ﺛﺎﺑت ﺗﻌﺎدل ﺗرﻣودﯾﻧﺎﻣﯾﮏ اﺳت‪.‬‬

‫ﺿراﯾب ﻓﻌﺎﻟﯾت ‪ yx‬و ‪ yy‬در ﺷراﯾطﯽ ﮐﮫ ‪ K‬از ﻧظر ﻋددی ﺛﺎﺑت اﺳت و ﺑﮫ ﻗدرت ﯾوﻧﯽ ﺑﺳﺗﮕﯽ‬

‫ﻧدارد ﺑﺎ ﻗدرت ﯾوﻧﯽ ﻣﺗﻔﺎوت اﺳت‪).‬ﺑر ﻋﮑس ﺛﺎﺑت ﻏﻠظت ‪(K/sp‬‬

‫ﺧواص ﺿراﯾب ﻓﻌﺎﻟﯾت‪:‬‬

‫ﺿراﯾب ﻓﻌﺎﻟﯾت دارای ﺧواص زﯾر اﺳت‪:‬‬

‫‪.١‬ﺿرﯾب ﻓﻌﺎﻟﯾت ﯾﮏ ﮔوﻧﮫ ی ﻣﻘدار ﺗﺎﺛﯾری اﺳت ﮐﮫ آن ﮔوﻧﮫ ﺑر ﺗﻌﺎدﻟﯽ ﮐﮫ در آن ﺷرﮐت ﻣﯾﮑﻧد ﻣﯾﮕذارد‪.‬‬

‫در ﺑﺳﯾﺎری از ﻣﺣﻠول ھﺎی رﻗﯾﻖ ﮐﮫ در آن ھﺎ ﻗدرت ﯾوﻧﯽ در ﭘﺎﯾﯾن ﺗرﯾن ﺣد اﺳت اﯾن اﺛر ﺛﺎﺑت اﺳت و‬

‫ﺿرﯾب ﻓﻌﺎﻟﯾت ﺑﮫ اﻧدازه واﺣد اﺳت در ﭼﻧﯾن ﺷراﯾطﯽ ﻓﻌﺎﻟﯾت و ﻏﻠظت ﻣوﻻر ﻣﺳﺎوﯾﻧد )ھﻣﺎن طور ﮐﮫ‬

‫ﺛﺎﺑت ﺗرﻣودﯾﻧﺎﻣﯾﮏ و ﺛﺎﺑت ﺗﻌﺎدل ﻏﻠظﺗﯽ ﺑﺎ ھم ﻣﯾﺷوﻧد( ھﻣﭼﻧﺎن ﮐﮫ ﻗدرت ﯾوﻧﯽ اﻓزاﯾش ﻣﯾﺎﺑد ﯾون ﺑﺧﺷﯽ‬

‫از ﺗﺎﺛﯾر ﺧود را از دﺳت ﻣﯾدھد و ﺿرﯾب ﻓﻌﺎﻟﯾﺗش ﮐم ﻣﯾﺷود‪.‬اﯾن رﻓﺗﺎرھﺎ را ﻣﯾﺗوان در ﻣﻌﺎدﻻت ‪ ١٠-٢‬و‬
‫‪ ١٠-٣‬ﺧﻼﺻﮫ ﮐرد‪.‬در ﻗدرت ھﺎی ﯾوﻧﯽ ﻣﺗﻌﺎدل ﯾوﻧﯽ دارﯾم ‪ yx < 1‬وﻟﯽ ﺑﺎ ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪن رﻗﺖ ﻣﺤﻠﻮل ﺑﮫ‬

‫‪ yx--- 1‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ]‪ ax---[X‬و ‪ . k/sp---ksp‬در ﻗﺪرت ھﺎی ﯾﻮﻧﯽ ﺑﺎﻻ‬ ‫ﺑﯿﻨﮭﺎﯾﺖ دارﯾﻢ ‪:‬‬

‫ﺿﺮاﯾﺐ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ اﻏﻠﺐ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯿﺎﺑﺪ و ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺣﺘﯽ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از واﺣﺪ ﺷﻮد‪.‬از آﻧﺠﺎ ﮐﮫ ﺗﻔﺴﯿﺮ رﻓﺘﺎر‬

‫ﻣﺤﻠﻮل ھﺎ در اﯾﻦ ﻧﺎﺣﯿﮫ ﻣﺸﮑﻞ اﺳﺖ ﻣﺎ ﺑﺤﺚ را ﻓﻘﻂ ﺑﮫ ﻣﻮاردی ﻣﺤﺪود ﻣﯿﮑﻨﯿﻢ ﮐﮫ ﻗﺪرت ﯾﻮﻧﯽ ﮐﻢ ﯾﺎ ﻣﺘﻮﺳﻂ‬

‫‪ µ‬ﮐﻮﭼﮏ ﺗﺮﻣﺴﺎوی ‪ (٠ ١‬ﺗﻐﯿﯿﺮات در اﻧﻮاع ﺿﺮاﯾﺐ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ را ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﺗﺎﺑﻌﯽ از ﻗﺪرت ﯾﻮﻧﯽ در ﺷﮑﻞ‬

‫‪ ١٠-٣‬ﻣﯿﺒﯿﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫‪.٢‬در ﻣﺤﻠﻮل ھﺎﯾﯽ ﮐﮫ ﻏﻠﻈﺖ زﯾﺎدی ﻧﺪارﻧﺪ ﺿﺮﯾﺐ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﯾﮏ ﮔﻮﻧﮫ ﺑﮫ ﻣﺎھﯿﺖ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﺑﺴﺘﮕﯽ ﻧﺪارد و‬

‫ﻓﻘﻂ ﺑﮫ ﻗﺪرت ﯾﻮﻧﯽ واﺑﺴﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪.٣‬ﺑﺮای ﯾﮏ ﻗﺪرت ﯾﻮﻧﯽ ﻣﻌﯿﻦ ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﺎر ﮔﻮﻧﮫ ﯾﻮﻧﯽ ﺿﺮﯾﺐ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ آن ﺑﯿﺸﺘﺮ از واﺣﺪ ﻣﯿﺸﻮد‪.‬اﯾﻦ اﺛﺮ‬

‫در ﺷﮑﻞ ‪ ١٠-٣‬دﯾﺪه ﻣﯿﺸﻮد‪.‬‬

‫‪.٤‬ﺿﺮﯾﺐ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﯾﮏ ﻣﻮﻟﮑﻮل ﺑﺪون ﺑﺎر ﺑﺪون در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻗﺪرت ﯾﻮﻧﯽ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﺑﺮاﺑﺮ واﺣﺪ اﺳﺖ ‪.‬‬

‫‪.٥‬ﺑﺮای ﯾﮏ ﻗﺪرت ﯾﻮﻧﯽ ﻣﻌﯿﻦ ﺿﺮاﯾﺐ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﯾﻮن ھﺎی ھﻢ ﺑﺎر ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﻣﺴﺎوی اﺳﺖ‪.‬اﺧﺘﻼف ھﺎی ﮐﻮﭼﮏ‬

‫ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺎﺷﯽ از ﻗﻄﺮ ﻣﻮﺛﺮ ﯾﻮن ھﺎی آﺑﭙﻮﺷﯿﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪.٦‬ﺿﺮﯾﺐ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﯾﮏ ﯾﻮن ﻣﺸﺨﺺ رﻓﺘﺎر ﻣﻮﺛﺮ آن را در ﺗﻤﺎم ﺗﻌﺎدﻻﺗﯽ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﯿﮑﻨﺪ ﮐﮫ در آن ﺷﺮﮐﺖ‬

‫ﻣﯿﮑﻨﺪ‪.‬ﺑﺮای ﻣﺜﺎل در ﯾﮏ ﻗﺪرت ﯾﻮﻧﯽ ﻣﻌﯿﻦ ﺿﺮﯾﺐ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻣﻨﻔﺮد ﯾﻮن ﺳﯿﺎﻧﯿﺪ اﺛﺮ آن را ﺑﺮ روی ھﺮ ﯾﮏ از‬

‫ﺗﻌﺎدﻻت زﯾﺮ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﯿﺪھﺪ‪.‬‬

‫‪HCN+H2O --- H 3O + +CN‬‬

‫‪Ag + + CN- ---‬‬ ‫)‪AgCN(s‬‬

‫‪Ni 2+ +4CN- ---‬‬ ‫‪Ni(CN)42-‬‬

‫ﻣﻌﺎدﻟﮫ ی دﺑﺎی – ھوﮐل‪:‬‬

‫در ‪ ١٩٢٣‬پ‪.‬دﺑﺎی و ا‪.‬ھوﮐل از ﻣدل اﺗﻣﺳﻔر ﯾوﻧﯽ ﮐﮫ در ﺑﺧش ‪ ١٠‬اﻟف ‪ ٣‬ﺑرای ﺑﮫ دﺳت آوردن ﻣﻌﺎدﻟﮫ‬

‫اﺳﺗﻔﺎده ﮐردﻧد ﮐﮫ ﻣﺣﺎﺳﺑﮫ ﺿراﯾب ﻓﻌﺎﻟﯾت ﯾون ھﺎ را از روی ﺑﺎر و اﻧدازه ﻣﯾﺎﻧﮕﯾن اﻧﮭﺎ ﻣﻣﮑن ﻣﯾﺳﺎﺧت‪.‬‬

‫اﯾن ﻣﻌﺎدﻟﮫ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻣﻌﺎدﻟﮫ ی دﺑﺎی ھوﮐل ﻣﻌروف اﺳت ﺑﮫ ﺻورت زﯾر ﻧوﺷﺗﮫ ﻣﯾﺷود‪:‬‬

‫ﺟذر ﻗدرت ﯾوﻧﯽ ‪/1+3.3 ax‬ﺟذرﻗدرت ﯾوﻧﯽ ‪-log yx=0.51Z2x‬‬

‫ﮐﮫ در آن‪:‬‬

‫‪=yx‬ﺿرﯾب ﻓﻌﺎﻟﯾت ﮔوﻧﮫ ‪X‬‬

‫‪=Zx‬ﺑﺎر روی ﮔوﻧﮫ ‪X‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫‪ = µ‬ﻗدرت ﯾوﻧﯽ ﻣﺣﻠول‬

‫‪ =ax‬ﻗطر ﻣوﺛر ﯾون آب ﭘوﺷﯾده ‪ x‬ﺑر ﺣﺳب ﻧﺎﻧوﻣﺗر )‪(10-9m‬‬

‫ﺛﺎﺑت ھﺎی ‪ ٠ ۵١‬و ‪ ٣٠٣‬ﺑرای ﻣﺣﻠول ھﺎی آﺑﯽ ﺑرای ‪ ٢۵ c‬ﺑﮫ ﮐﺎر ﻣﯾروﻧد‪.‬در دﻣﺎھﺎی دﯾﮕر ﻣﻘﺎدﯾر دﯾﮕر‬

‫ﺑﺎﯾد اﺳﺗﻔﺎده ﺷود‪.‬ﻣﺗﺎﺳﻔﺎﻧﮫ ﻋدم ﻗطﻌﯾت ﭼﺷﻣﮕﯾری در ﺑزرﮔﯽ ‪ ax‬در ﻣﻌﺎدﻟﮫ ‪ ١٠-۵‬دﯾده ﻣﯾﺷود‪.‬ﻣﻘدار آن‬

‫ﺑرای اﻏﻠب ﯾون ھﺎی ﺗﮏ ﺑﺎر ﺗﻘرﯾﺑﺎ ﺑراﺑر ‪ ٠ ٣‬ﻧﺎﻧوﻣﺗر اﺳت ﺑرای اﯾن ﮔوﻧﮫ ھﺎ ﻣﺧرج ﻣﻌﺎدﻟﮫ ی دﺑﺎی ﺑﮫ‬

‫‪ µ‬ﺟذر‪ ١+‬ﺳﺎده ﻣﯾﺷود‪ .‬ﺑرای ﯾون ھﺎی ﺑﺎ ﺑﺎر ﺑﺎﻻﺗر ‪ ax‬ﻣﻣﮑن اﺳت ﺑﮫ ‪ ١ ٠‬ﻧﺎﻧوﻣﺗر ﻣﯾرﺳد‪.‬‬

‫اﯾن اﻓزاﯾش اﻧدازه ﺑﺎ اﻓزاﯾش ﺑﺎر از ﻧظر ﺷﯾﻣﯾﺎﯾﯽ ﺑﮫ ﺧوﺑﯽ ﻣﻌﻧﯽ ﻣﯾدھد‪ .‬ھرﭼﮫ ﺑﺎر روی ﯾﮏ ﯾون ﺑزرﮔﺗر‬

‫ﺑﺎﺷد ﺗﻌداد ﻣوﻟﮑول ھﺎی ﻗطﺑﯽ آب در ﻻﯾﮫ ﺣﻼل اطراف ﯾون ﺑﯾﺷﺗری اﺳت‪ .‬ھﻧﮕﺎﻣﯽ ﮐﮫ ﻗدرت ﯾوﻧﯽ ﮐﻣﺗر‬

‫از ‪ ٠ ٠١‬ﻣوﻻر اﺳت‪.‬دوﻣﯾن ﻧﻣﺎد ﻣﺧرج در ﻣﻘﺎب ﻧﻣﺎد اول ﮐوﭼﮏ اﺳت در اﯾن ﻗدرت ھﺎی ﯾوﻧﯽ ﻋدم‬

‫اطﻣﯾﻧﺎن ‪ ax‬ﺗﺎﺛﯾر ﮐﻣﯽ در ﻣﺣﺎﺳﺑﮫ ﺿراﯾب ﻓﻌﺎﻟﯾت دارد‪.‬‬

‫ﮐﯾﻼﻧد ﻣﻘﺎدﯾر ‪ ax‬را ﺑرای ﯾون ھﺎی ﺑزرگ از روی داده ھﺎی ﺗﺟرﺑﯽ ﮔوﻧﺎﮔون ﺗﺧﻣﯾن زد‪.‬ﺑﮭﺗرﯾن ﻣﻘﺎدﯾر او‬

‫ﺑرای ﻣﻘﺎدﯾر ﻗطرھﺎی ﻣوﺛر در ﺟدول ‪ ١٠-٢‬آﻣده اﺳت‪.‬ﺿراﯾب ﻓﻌﺎﻟﯾت ﻣﺣﺎﺳﺑﮫ ﺷده از ﻣﻌﺎدﻟﮫ ‪ ١٠-۵‬ﮐﮫ‬

‫ﺑﺎ اﺳﺗﻔﺎده از اﯾن ﻣﻘﺎدﯾر ﺑرای ﭘﺎراﻣﺗر اﻧدازه ﺗﻌﯾﯾن ﺷده اﻧد ﻧﯾز اراﯾﮫ ﺷده اﺳت‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﻧﯾﻠوﻓر ادﯾب ﻋﺷﻖ‬

‫ﺗرﺟﻣﮫ ﺻﻔﺣﺎت ‪٢٣٧-٢۴١‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
hm124.ir
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺷﯿﻤﯽ ﺗﺠﺰﯾﻪ‬

‫ﻣﺘﺮﺟﻢ‪:‬‬

‫ﻋﻠﯽرﺿﺎ ﺣﺎﺟﯽ ﺗﻘﯽ‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎي ﺗﻌﺎدﻟﯽ ‪ OH-‬و ‪ H3O+‬ﻧﺰدﯾﮏ ‪ 1 × 10‬ﻣﻮﻻر در اﯾﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﯾﻦ ﻏﻠﻈﺖ‬

‫ﻫﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ در ﺻﻮرﺗﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻌﺎدﻻت دﯾﮕﺮ وارد ﺑﺎزي ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ .1‬ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﻮازﻧﻪ ﺷﺪه ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ‬

‫‪ .2‬ﺑﺮﻗﺮاري ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺮاي ﮐﻤﯿﺖ ﻣﺠﻬﻮل‬

‫‪ .3‬ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻋﺒﺎرت ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل‬

‫‪ .4‬ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻋﺒﺎرت ﻣﻮازﻧﻪ ﺟﺮم‬

‫‪ .5‬ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﻮازﻧﻪ ﺑﺎر‬

‫ﺗﻮﻗﻒ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ‬ ‫ﺧﯿﺮ‬ ‫‪ .6‬آﯾﺎ ﺗﻌﺪاد ﻣﻌﺎدﻻت ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﯾﺎ ﻣﺴﺎوي ﺗﻌﺪاد ﻣﺠﻬﻮﻻت اﺳﺖ‬

‫ﺣﻞ‬

‫اﯾﺠﺎد ﺗﻘﺮﯾﺐ ﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ‬ ‫‪ .7‬ﺑﻠﯽ‬

‫‪ .8‬ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺮاي ﻣﺠﻬﻮل‬

‫‪ .9‬آﯾﺎ ﺗﻘﺮﯾﺐ ﻫﺎ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﺧﯿﺮ ﺗﻼش ﻣﺠﺪد ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ‪7‬‬

‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺣﻞ ﺷﺪه‬ ‫‪ .10‬ﺑﻠﯽ‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ 1-11‬روش ﺳﯿﺴﺘﻤﺎﺗﯿﮏ ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺗﻌﺎدل ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﻪ‬

‫ﻣﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﻮازﻧﻪ ﺑﺎر را ﺑﺎ ﻣﻮازﻧﻪ ﻏﻠﻈﺖ ﺑﺎر ﻫﺎي ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔﯽ ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ‪:‬‬

‫[‬ ‫‪]+[ 3‬‬ ‫[=]‬ ‫[‪]+‬‬ ‫[ ‪] = 0.100 +‬‬ ‫]‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫اﮐﻨﻮن راه ﺣﻠﯽ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ ﮐﻪ ﻏﻠﻈﺖ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﮐﻠﺮﯾﺪ ﻣﻨﯿﺰم ‪ 0/1‬ﻣﻮﻻر اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﺜﺎل‪،‬‬

‫ﻏﻠﻈﺖ ﺑﺎر ﻫﺎي ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔﯽ از راﺑﻄﻪ زﯾﺮ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‬

‫[‪2‬‬ ‫‪]+[ 3‬‬ ‫‪] = 2 × 0.100 + [ 3‬‬ ‫]‬

‫ﻣﻮل‪/‬ﻟﯿﺘﺮ ﺑﺎر ﻣﺜﺒﺖ=‬

‫[‬ ‫[‪]+‬‬ ‫[ ‪] = 2 × 0.100 +‬‬ ‫]‬ ‫ﻣﻮل ‪/‬ﻟﯿﺘﺮ ﺑﺎر ﻣﻨﻔﯽ=‬

‫در ﻣﻌﺎدﻟﻪ اول‪ ،‬ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮﻟﯽ ﯾﻮن ﻣﻨﯿﺰﯾﻢ در ‪ 2‬ﺿﺮب ﺷﺪه )‪ (0/1000*2‬زﯾﺮا ﯾﮏ ﻣﻮل از آن ﯾﻮن‬

‫ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ‪ 2‬ﻣﻮل ﺑﺎر ﻣﺜﺒﺖ در ﻣﺤﻠﻮل اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻌﺎدﻟﻪ دوم‪ ،‬ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮﻻر ﯾﻮن ﮐﻠﺮﯾﺪ دو ﺑﺮاﺑﺮ ﻏﻠﻈﺖ‬

‫ﮐﻠﺮﯾﺪ ﻣﻨﯿﺰﯾﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﺎ ‪ .2×0.1000‬ﺑﺮاي ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﻮازﻧﻪ ﺑﺎر‪ ،‬ﻣﺎ ﻏﻠﻈﺖ ﺑﺎر ﻣﺜﺒﺖ را‬

‫ﺑﺎ ﺑﺎر ﻣﻨﻔﯽ ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ ﺗﺎ راﺑﻄﻪ زﯾﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ آﯾﺪ‬

‫[‪2‬‬ ‫‪]+[ 3‬‬ ‫[=]‬ ‫[‪]+‬‬ ‫[ ‪] = 0.200 +‬‬ ‫]‬

‫ﺑﺮاي ﻣﺤﻠﻮل ﺧﻨﺜﯽ‪ ،‬ﻏﻠﻈﺖ ‪ H3O+‬و ‪ OH-‬ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻮﭼﮏ و ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ) ‪ (1 × 10‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬

‫ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﻮازﻧﻪ ﺑﺎر را ﺑﻪ راﺑﻄﻪ زﯾﺮ ﺳﺎده ﮐﻨﯿﻢ‬

‫[‪2‬‬ ‫[=]‬ ‫‪] = 0.200‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .3-11‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﻮازﻧﻪ ﺑﺎر را ﺑﺮاي ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺜﺎل ‪ 2-11‬ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬

‫راه ﺣﻞ‪:‬‬

‫[‬ ‫[‪]+‬‬ ‫(‬ ‫[ ‪3) +] +‬‬ ‫(‬ ‫‪3)2 ] + [ 3‬‬ ‫[‪]+‬‬ ‫]‪4 +‬‬
‫[=‬ ‫[‪]+‬‬ ‫]‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .4-11‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﻮازﻧﻪ ﺑﺎر را ﺑﺮاي ﻣﺤﻠﻮل ﻣﺎﺋﯽ ﺣﺎوي ﯾﻮن ﻫﺎي ‪NaCl, Ba(ClO4),‬‬

‫‪ Al2(SO4)3‬ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬

‫راه ﺣﻞ‪:‬‬

‫[‬ ‫‪]+[ 3‬‬ ‫[‪] + 2‬‬ ‫[‪] + 3‬‬ ‫]‬

‫[=‬ ‫[‪4 ]+‬‬ ‫[‪3 ] + 2‬‬ ‫‪4 ]+[ 2‬‬ ‫[‪4 ]+‬‬ ‫]‬

‫‪11‬اﻟﻒ‪ 3-‬ﻣﺮاﺣﻞ ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﭼﻨﺪ ﺗﻌﺎدﻟﻪ‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ‪ .1‬ﯾﮏ ﺳﺮي از ﻣﻌﺎدﻻت ﻣﻮازﻧﻪ ﺷﺪه ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم ﺗﻌﺎدﻻت ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ‪ .2‬ﮐﻤﯿﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ان از ﻧﻈﺮ ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎي ﺗﻌﺎدﻟﯽ ﻫﺴﺘﺴﻢ را ﺑﯿﺎن ﮐﻨﯿﺪ‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ‪ .3‬ﻋﺒﺎرت ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل را ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم ﺗﻌﺎدﻻت ﺗﻮﺳﻌﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ‪ 1‬ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ و ﻣﻘﺎدﯾﺮ‬

‫ﻋﺪدي ﺑﺮاي ﺛﺎﺑﺖ ﻫﺎي ﺟﺪاول ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل را ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ‪ .4‬ﻋﺒﺎرت ﻣﻮازﻧﻪ ﺟﺮم ﺑﺮاي ﺳﯿﺴﺘﻢ را ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ‪ .5‬در ﺻﻮرت اﻣﮑﺎن‪ ،‬ﻋﺒﺎرت ﻣﻮازﻧﻪ ﺑﺎر ﺑﺮا ي ﺳﯿﺴﺘﻢ را ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ‪ .6‬ﺗﻌﺪاد ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎي ﻣﺠﻬﻮل در ﻣﻌﺎدﻻت ﺗﻮﺳﻌﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪ در ﻣﺮاﺣﻞ ‪ 4 ،3‬و ‪ 5‬را ﺑﺸﻤﺎرﯾﺪ و اﯾﻦ‬

‫ﻋﺪد را ﺑﺎ ﺗﻌﺪاد ﻣﻌﺎدﻻت ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﻣﺮﺣﻠﻪ ‪ 6‬ﻣﻬﻢ اﺳﺖ زﯾﺮا ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ آﯾﺎ راه ﺣﻞ‬

‫دﻗﯿﻘﯽ ﺑﺮاي ﻣﺴﺌﻠﻪ اﻣﮑﺎن ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ ﯾﺎ ﺧﯿﺮ‪ .‬اﮔﺮ ﺗﻌﺪاد ﻣﺠﻬﻮﻻت ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺗﻌﺪاد ﻣﻌﺎدﻻت ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺴﺌﻠﻪ‬

‫ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺟﺒﺮي ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ ﻫﺎ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺎ ﺗﮑﺮار ﮐﺎﻓﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪.‬‬

‫از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﻌﺎدﻻت ﮐﺎﻓﯽ ﺣﺘﯽ ﺑﻌﺪ از اﯾﺠﺎد ﺗﻘﺮﯾﺐ ﻫﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ‬

‫ﺗﻌﺪاد ﮐﺎﻓﯽ ﻣﻌﺎدﻻت ﺗﻮﺳﻌﻪ ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ‪ 7‬اﻟﻒ ﯾﺎ ب ﻣﯽ روﯾﻢ‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫وﻗﺖ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺷﺮوع ﺟﺒﺮ در ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﻌﺎدل آﻏﺎز ﻧﮑﻨﯿﺪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯿﮑﻪ ﻣﻄﻠﻘﺎ ﻣﻄﻤﺌﻦ اﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﺎدﻻت‬

‫ﻣﺴﺘﻘﻞ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺮاي ﻋﻤﻠﯽ ﮐﺮدن راه ﺣﻞ دارﯾﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ‪ 7‬اﻟﻒ‪ .‬ﺗﻘﺮﯾﺐ ﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﮐﺎﻫﺶ ﺗﻌﺪاد ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎي ﺗﻌﺎدل ﻣﺠﻬﻮل اﯾﺠﺎد ﮐﻨﯿﺪ و‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺗﻌﺪاد ﻣﻌﺎدﻻت ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺎﺳﺦ را ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﻨﺪ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ‪ 2‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه‬

‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ‪ 8‬و ‪ 9‬ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ‪7‬ب‪ .‬ﻣﻌﺎدﻻت ﻫﻢ زﻣﺎن را دﻗﯿﻖ ﺑﺮاي ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎي ﻻزم ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺮﺣﻠﻪ ‪ 2‬ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬

‫ﮐﺎﻣﭙﯿﻮﺗﺮي ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ‪ .8‬ﻣﻌﺎدﻻت ﺟﺒﺮي ﺳﺎده ﺷﺪه را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ ﺗﺎ ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎي ﺷﺮﻃﯽ ﺑﺮاي ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ ﺣﻞ را‬

‫ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ‪ .9‬اﻋﺘﺒﺎر ﺗﻘﺮﯾﺐ ﻫﺎ را ﮐﻨﺘﺮل ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫اﯾﻦ ﻣﺮاﺣﻞ در ﺷﮑﻞ ‪ 1-11‬ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪11‬اﻟﻒ‪ .4-‬اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻘﺮﯾﺐ ﻫﺎ ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺗﻌﺎدل‬

‫ﺑﻌﺪ از ﮐﺎﻣﻞ ﺷﺪن ﻣﺮﺣﻠﻪ ‪ 6‬روش ﺳﯿﺴﺘﻤﺎﺗﯿﮏ‪ ،‬ﻣﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪ رﯾﺎﺿﯽ ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻻت ﻫﻢ زﻣﺎن ﻏﯿﺮ ﺧﻄﯽ‬

‫دارﯾﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺎر ﻧﯿﺎز ﺑﻪ دﺳﺘﺮس ﭘﺬﯾﺮي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﮐﺎﻣﭙﯿﻮﺗﺮي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﯾﺎ اﯾﺠﺎد آن ﺗﻘﺮﯾﺐ دارد ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد‬

‫ﻣﺠﻬﻮﻻت و ﻣﻌﺎدﻻت را ﮐﺎﻫﺶ دﻫﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ‪ ،‬در ﮐﻞ در ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ رواﺑﻂ‬

‫ﺗﻌﺎدﻟﯽ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺷﺪه ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﺗﻘﺮﯾﺐ ﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺳﺎده ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آورﯾﺪ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻌﺎدﻻت ﻣﻮازﻧﻪ ﺟﺮم و ﺑﺎر ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺳﺎده ﺷﻮد زﯾﺮا ﺗﻨﻬﺎ در اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻻت‪،‬‬

‫ﻋﺒﺎرات ﻏﻠﻈﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﻤﻊ ﯾﺎ ﺗﻔﺮﯾﻖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب ﯾﺎ ﺧﺎرج ﻗﺴﻤﺖ ﭘﺪﯾﺪار ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻢ‬

‫ﭼﻨﯿﻦ اﻣﮑﺎن اﯾﻦ ﻓﺮض وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﻋﺒﺎرت ﻫﺎ )ﯾﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻋﺒﺎرات( در ﺟﻤﻊ ﯾﺎ ﺗﻔﺮﯾﻖ ﺧﯿﻠﯽ‬

‫ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ از ﺑﻘﯿﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ ﺑﺘﻮان ﺑﺪون ﺗﺎﺛﯿﺮ ﺑﻪ ﺳﺰاي آن در ﻣﻌﺎدﻟﻪ از آن ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﮐﺮد‪.‬‬

‫اﯾﻦ ﻓﺮﺿﯿﻪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت ﻏﻠﻈﺖ در ﻋﺒﺎرت ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل ﺻﻔﺮ اﺳﺖ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت ﺑﯽ‬

‫ﻣﻌﻨﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺗﻘﺮﯾﺐ ﻫﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻨﻬﺎ در ﻣﻌﺎدﻻت ﻣﻮازﻧﻪ ﺟﺮم و ﺑﺎر اﯾﺠﺎد ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﯿﭽﮕﺎه در ﻋﺒﺎرات ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل‬

‫اﯾﺠﺎد ﻧﻤﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫اﯾﻦ ﻓﺮﺿﯿﻪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت داده ﺷﺪه در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﻮازﻧﻪ ﺟﺮم ﯾﺎ ﺑﺎر ﺑﻪ اﻧﺪازه ﮐﺎﻓﯽ ﮐﻮﭼﮏ و ﻗﺎﺑﻞ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ‬

‫ﮐﺮدن اﺳﺖ در ﮐﻞ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ داﻧﺶ ﺷﯿﻤﯽ ﺳﯿﺴﺘﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬در ﻣﺤﻠﻮﻟﯽ ﺣﺎوي ﻏﻠﻈﺖ‬

‫ﻫﺎي ﻣﻌﻘﻮل ﯾﮏ اﺳﯿﺪ‪ ،‬ﻏﻠﻈﺖ ﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﺪ اﻏﻠﺐ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي دﯾﮕﺮ در ﻣﺤﻠﻮل ﻗﺎﺑﻞ ﺻﺮف‬

‫ﻧﻈﺮ ﮐﺮدن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ از ﻋﺒﺎرت ﻏﻠﻈﺖ ﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﺪ در ﻋﺒﺎرت ﻣﻮازﻧﻪ ﺑﺎر و ﺟﺮم ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﺪون‬

‫ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺧﻄﺎي ﻣﻬﻢ اﯾﻦ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻧﮕﺮان ﻧﺒﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﻘﺮﯾﺐ ﻧﺎ ﻣﻌﺘﺒﺮ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ‪ 7‬اﻟﻒ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺧﻄﺮات ﺟﺪي در ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﮐﺎرﮔﺮان ﺑﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ اﻏﻠﺐ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺒﺘﺪﯾﺎن ﺳﺮدرﮔﻢ اﻧﺪ زﻣﺎﻧﯿﮑﻪ ﺗﻘﺮﯾﺐ ﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮاي ﺳﺎده ﺳﺎزي‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺗﻌﺎدﻟﯽ اﯾﺠﺎد ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﯾﺎن وﺟﻮد‪ ،‬آن ﻫﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻘﺮﯾﺐ ﻫﺎﯾﯽ را ﺑﺪون ﺗﺮس اﻧﺠﺎم ﻣﯽ‬

‫دﻫﻨﺪ زﯾﺮا ﻣﯽ داﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﺎﺛﯿﺮات ﺗﻘﺮﯾﺐ ﻧﺎ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺑﻌﺪ از ﮐﺎﻣﻞ ﺷﺪن ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﺷﻮد‪) .‬ﻣﺜﺎل‬

‫‪ 6-11‬را ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ(‪.‬اﯾﺪه ﺧﻮب اﯾﺠﺎد ﻓﺮض ﻫﺎي ﺳﻮال ﺑﺮاﻧﮕﯿﺰ در ﻃﻮل ﺣﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻏﻠﻈﺖ ‪H3O+‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﮐﻞ ﻏﻠﻈﺖ ﻫﯿﺪروﻧﯿﻮم از ﺗﻤﺎم ﻣﻨﺎﺑﻊ و ‪ H3O+‬ﻏﻠﻈﺖ ﺗﻌﺎدﻟﯽ آزاد ﻫﯿﺪروﻧﯿﻮم اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺮوﺗﻮن ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ‬

‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ‪ H3O+‬ﮐﻞ اﺳﺖ داراي دو ﻣﻨﺒﻊ اﺳﺖ‪ HCl :‬ﻣﺎﺋﯽ و ﺗﻔﮑﯿﮏ آب‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﻪ‬

‫‪ [ 3‬و ﻏﻠﻈﺖ از ﻫﯿﺪروﻟﯿﺰ آب ﺑﻪ‬ ‫]‬ ‫ﻏﻠﻈﺖ ﯾﻮن ﻫﯿﺪروﻧﯿﻮم از ﺗﻔﮑﯿﮏ ﮐﺎﻣﻞ ‪ HCl‬ﺑﻪ ﺻﻮرت‬

‫‪ [ 3‬ارﺟﺎع داده ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻏﻠﻈﺖ ﮐﻠﯽ ﯾﻮن ﻫﯿﺪروﻧﯿﻮم ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫]‬ ‫ﺻﻮرت‬

‫‪[ 3‬‬ ‫]‬ ‫‪=[ 3‬‬ ‫]‬ ‫‪+[ 3‬‬ ‫]‬

‫ﻫﯿﭻ ﮔﺎه از ﻓﺮض ﮐﺮدن ﻧﺘﺮﺳﯿﺪ وﻗﺘﯽ ﺗﻼش دارﯾﺪ ﺗﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﻌﺎدﻟﯽ را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻓﺮﺿﯿﻪ ﻣﻌﺘﺒﺮ‬

‫ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺑﻌﺪ از داﺷﺘﻦ ﭘﺎﺳﺦ ﺗﻘﺮﯾﺐ از اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع آﮔﺎه ﻣﯽ ﺷﻮﯾﺪ‪.‬‬

‫و ﻃﺒﻖ راﺑﻄﻪ ﺑﺎﻻ‬

‫‪[ 3‬‬ ‫]‬ ‫‪=[ 3‬‬ ‫[‪] +‬‬ ‫‪4 ] =[ 3‬‬ ‫]‬ ‫‪+[ 3‬‬ ‫]‬

‫‪[ 3‬اﺳﺖ و زﻣﺎﻧﯿﮑﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻨﺒﻊ ﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﺪ‪ ،‬ﺗﻔﮑﯿﮏ آب اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎ ﻣﻤﮑﻦ‬ ‫]‬ ‫=‬ ‫اﻣﺎ‬

‫‪[ 3‬را ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ‪ .‬ﺑﺎ ﮐﻢ ﮐﺮدن اﯾﻦ دو ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺎﻻ دارﯾﻢ‪:‬‬ ‫]‬ ‫[=‬ ‫اﺳﺖ ]‪−‬‬

‫‪[ 3‬‬ ‫]‬ ‫‪=[ 3‬‬ ‫[‪] +‬‬ ‫= ] ‪4‬‬ ‫[‪+‬‬ ‫]‪−‬‬

‫ﭘﺲ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﻮازﻧﻪ ﺟﺮم‪:‬‬

‫‪[ 3‬‬ ‫[‪] +‬‬ ‫[ ‪4 ] = 0.0100 +‬‬ ‫]‪−‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .2-11‬ﻋﺒﺎرت ﻣﻮازﻧﻪ ﺟﺮم را ﺑﺮاي ﺳﯿﺴﺘﻤﯽ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺤﻠﻮل ‪ 0/010‬ﻣﻮﻻر ‪ NH3‬ﺑﺎ‬

‫‪ AgBr‬ﺑﺎ ﺣﻼﻟﯿﺖ ﮐﻢ اﺷﺒﺎع ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫راه ﺣﻞ‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫در اﯾﻦ ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻻت ﺗﻌﺎدﻟﯽ در ﻣﺤﻠﻮل ﺷﺎﻣﻞ‪:‬‬

‫⟺‬ ‫‪+‬‬

‫‪+‬‬ ‫⟺‬ ‫(‬ ‫)‪3‬‬

‫(‬ ‫‪3) +‬‬ ‫⟺‬ ‫(‬ ‫‪3)2‬‬

‫⟺ ‪+ 2‬‬ ‫‪+‬‬

‫‪2 2‬‬ ‫⟺‬ ‫‪+‬‬

‫در اﯾﻦ ﻣﺤﻠﻮل‪ AgBr ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻨﺒﻊ ‪ Br-, Ag+, Ag(NH3)+, Ag(NH3)2+‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺣﻞ ﺷﺪن‬

‫‪ ،AgBr‬ﯾﻮن ﻫﺎي ﻧﻘﺮه و ﺑﺮم ﺑﺎ ﻧﺴﺒﺖ ‪ 1:1‬ﻇﺎﻫﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ‪ Ag+‬ﺑﺎ ﯾﻮن آﻣﻮﻧﯿﻮم واﮐﻨﺶ‬

‫ﻣﯽ دﻫﺪ ﺗﺎ ‪ Ag(NH3)+, Ag(NH3)2‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﻮد ﺑﺮﻣﯿﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ Br-‬ﭘﺪﯾﺪار ﻣﯽ ﺷﻮد‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﻮازﻧﻪ ﺟﺮم اول ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ اﺳﺖ‬

‫[‬ ‫[‪]+‬‬ ‫(‬ ‫[ ‪3)] +‬‬ ‫(‬ ‫[ = ]‪3)2‬‬ ‫]‪−‬‬

‫ﮐﻪ ﻋﺒﺎرات ﭘﺮاﻧﺘﺰ دار ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎي ﻣﻮﻟﯽ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻨﺒﻊ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي‬

‫ﺣﺎوي آﻣﻮﻧﯿﺎك ‪ 0/010‬ﻣﻮﻻر ‪ NH3‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬

‫[‪+‬‬ ‫‪]+‬‬ ‫[ ‪+‬‬ ‫(‬ ‫[‪3)] + 2‬‬ ‫(‬ ‫‪3)2] = 0.010‬‬

‫ﺑﺮاي ﻧﻤﮏ ﻫﺎي ﮐﻢ ﻣﺤﻠﻮل ﺑﺎ اﺳﺘﻮﮐﯿﻮﻣﺘﺮي ﻏﯿﺮ از ‪ ،1:1‬ﻋﺒﺎرت ﻣﻮازﻧﻪ ﺟﺮم ﺑﺎ ﺿﺮب ﻏﻠﻈﺖ ﯾﮑﯽ از‬

‫ﯾﻮن ﻫﺎ در ﻧﺴﺒﺖ اﺳﺘﻮﮐﯿﻮﻣﺘﺮي ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬در ﻣﺤﻠﻮل اﺷﺒﺎع ﺑﺎ ‪ ،PbI2‬ﻏﻠﻈﺖ‬

‫ﯾﻮن ﯾﺪﯾﺪ دو ﺑﺮاﺑﺮ ‪ Pb2+‬اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‬

‫[‪[i ] = 2‬‬ ‫]‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ و ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺮاي اﮐﺜﺮ اﻓﺮاد ﺑﺎﺷﺪ زﯾﺮا دو ﯾﻮن ﯾﺪﯾﺪ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﯾﻮن‬

‫ﺳﺮب ﭘﺪﯾﺪار ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آورﯾﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﺮاي اﯾﻦ دﻟﯿﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻏﻠﻈﺖ ‪ Pb2+‬را در‬

‫‪ 2‬ﺿﺮ ب ﮐﻨﯿﺪ ﺗﺎ ﺗﻌﺎدل ﺣﻔﻆ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺿﺮﯾﺐ ‪ 2‬در اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﭘﺪﯾﺪار ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ‪ Ag(NH3)2+‬ﺣﺎوي دو ﻣﻮﻟﮑﻮل آﻣﻮﻧﯿﺎك‬

‫اﺳﺖ‪ .‬از دو ﺗﻌﺎدل آﺧﺮ ﻣﯽ ﺑﯿﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﯾﻮن ﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﺪ ﺑﺮاي ﻫﺮ ‪ NH4+‬و ﻫﺮ ﯾﻮن ﻫﯿﺪروﻧﯿﻮم‬

‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬

‫[‬ ‫[=]‬ ‫[‪]+‬‬ ‫]‬

‫‪11‬اﻟﻒ‪ .2-‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﻮازﻧﻪ ﺑﺎر‬

‫ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﺧﻨﺜﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺣﺘﯽ اﮔﺮ ﺷﺎﻣﻞ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻣﻮل ﯾﻮن ﺑﺎر دار‬

‫در ﻫﺮ ﻟﯿﺘﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﺧﻨﺜﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎي ﻣﻮﻟﯽ ﺑﺎر ﻣﺜﺒﺖ در ﻣﺤﻠﻮل‬

‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮﻟﯽ ﺑﺎر ﻣﻨﻔﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻣﺤﻠﻮل ﺣﺎوي‬

‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮان راﺑﻄﻪ زﯾﺮ را ﻧﻮﺷﺖ‬

‫ﺗﻌﺪاد ﻣﻮل ﻫﺎي ﺑﺎر ﻣﺜﺒﺖ‪/‬ﻟﯿﺘﺮ=ﺗﻌﺪاد ﻣﻮل ﺑﺎر ﻣﻨﻔﯽ ‪/‬ﻟﯿﺘﺮ‬

‫اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﺷﺮط ﻣﻮازﻧﻪ ﺑﺎر اﺳﺖ و ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﻮازﻧﻪ ﺑﺎر ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﻔﯿﺪ ﺑﻮدن‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺗﻌﺎدﻟﯽ‪ ،‬ﺗﻌﺎدل ﺑﺎﯾﺪ از ﻧﻈﺮ ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎي ﻣﻮﻟﯽ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﺣﺎﻣﻞ ﺑﺎردر ﻣﺤﻠﻮل ﺑﯿﺎن ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪PO4‬‬ ‫‪3-‬‬
‫ﺑﺎر ﭼﻪ ﻣﻘﺪار ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻮﻟﯽ ﺑﺎ ‪ 1‬ﻣﻮل ‪ Na‬اﺳﺖ؟ در ﻣﻮرد ‪ 1‬ﻣﻮل ‪ Mg2+‬ﯾﺎ ‪ 1‬ﻣﻮل‬

‫ﭼﻄﻮر؟ ﻏﻠﻈﺖ ﺑﺎر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻮﻟﯽ ﺑﺎ ﯾﮏ ﯾﻮن ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖ آن ﯾﻮن ﺿﺮب در ﺑﺎر آن اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮﻟﯽ ﺑﺎر ﻣﺜﺒﺖ در ﻣﺤﻠﻮل ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺣﻀﻮر ﯾﻮن ﺳﺪﯾﻢ‪ ،‬ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮﻟﯽ ﯾﻮن ﺳﺪﯾﻢ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫‪1‬‬ ‫‪ℎ‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪ℎ‬‬ ‫‪+‬‬
‫=‬ ‫×‬
‫‪+‬‬
‫[×‪=1‬‬ ‫]‬

‫ﻏﻠﻈﺖ ﺑﺎر ﻣﺜﺒﺖ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﯾﻮن ﻣﻨﯿﺰﯾﻢ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‬

‫‪1‬‬ ‫‪ℎ‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪ℎ‬‬

‫=‬ ‫×‬

‫[×‪= 2‬‬ ‫]‬

‫ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﻮازﻧﻪ ﺑﺎر ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﺗﻌﺎدل در ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎي ﻣﻮﻟﯽ ﺑﺎر و ﺑﺮاي ﺑﻪ‬

‫دﺳﺖ آوردن ﻏﻠﻈﺖ ﺑﺎر ﯾﻮن اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮﻟﯽ ﯾﻮن را در ﺑﺎرش ﺿﺮب ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫زﻣﺎﻧﯿﮑﻪ ﻫﺮ ﻣﻮل ﯾﻮن ﻣﻨﯿﺰﯾﻢ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ‪ 2‬ﻣﻮل ﺑﺎر ﻣﺜﺒﺖ در ﻣﺤﻠﻮل اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ‬

‫ﺑﺮاي ﯾﻮن ﻓﺴﻔﺎت ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ‬

‫‪1‬‬ ‫‪ℎ‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪ℎ‬‬

‫=‬ ‫×‬

‫[×‪=3‬‬ ‫]‬

‫در ﺑﺮﺧﯽ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﻮازﻧﻪ ﺑﺎر ﻣﻔﯿﺪي ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮد زﯾﺮا اﻃﻼﻋﺎت ﮐﺎﻓﯽ در دﺳﺘﺮس‬

‫ﻧﯿﺴﺖ ﯾﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﮐﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﻮازﻧﻪ ﺑﺎر ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻣﻌﺎدﻻت ﻣﻮازﻧﻪ ﺟﺮم اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﮐﻨﻮن در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﻮازﻧﻪ ﺑﺎر را ﺑﺮاي ﻣﺤﻠﻮل ‪ 0/100‬ﻣﻮﻻر ﮐﻠﺮﯾﺪ‬

‫ﺳﺪﯾﻢ ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬ﺑﺎر ﻫﺎي ﻣﺜﺒﺖ در اﯾﻦ ﻣﺤﻠﻮل ﺗﻮﺳﻂ ‪ Na+, H3O+‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ ) از ﺗﻔﮑﯿﮏ آب(‪.‬‬

‫ﺑﺎر ﻫﺎي ﻣﻨﻔﯽ از ‪ Cl-, OH-‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪ .‬ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎي ﺑﺎر ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ اﺳﺖ‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫[ = ﺑﺎر ﻣﺜﺒﺖ‬ ‫[‪]+‬‬ ‫‪] = 0.100 + 1 × 10‬‬

‫[ = ﺑﺎر ﻣﺜﺒﺖ‬ ‫[‪]+‬‬ ‫‪] = 0.100 + 1 × 10‬‬

‫ﺣﻞ ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺗﻌﺎدﻟﯽ ﺑﺮاي ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﭘﯿﭽﯿﺪه‬

‫اﮔﺮ ﻓﺮض ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺧﻄﺎي ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻤﻞ ﺷﻮد )ﮐﻪ در ﮐﻞ ﺑﻪ راﺣﺘﯽ ﻓﻬﻤﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد(‪ ،‬ﺑﺪون‬

‫ﺗﻘﺮﯾﺐ ﺧﻄﺎ ﻣﺠﺪد ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﺗﺠﺮﺑﯽ ﺑﺮﺳﯿﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺗﻼش ﺑﺮاي ﻓﺮض ﺳﻮال ﺑﺮاﻧﮕﯿﺰ‬

‫در آﻏﺎز ﻣﺴﺌﻠﻪ ﮐﺎراﺗﺮ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ وﻗﺖ ﮔﯿﺮ ﺗﺮ و دﺷﻮار ﺗﺮ ﺑﺪون ﻓﺮﺿﯿﻪ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪11‬اﻟﻒ‪ .5-‬اﺳﺘﻔﺎده از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﮐﺎﻣﭙﯿﻮﺗﺮي ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺗﻌﺎدل ﭼﻨﺪ ﮔﺎﻧﻪ‬

‫ﺗﺎ ﮐﻨﻮن‪ ،‬ﯾﺎدﮔﺮﻓﺘﻪ اﯾﻢ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺗﻤﺎم ﺗﻌﺎدل ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﺳﯿﺴﺘﻢ را ﺑﺪاﻧﯿﻢ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﺮاي ﺳﯿﺴﺘﻢ‬

‫ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﻣﻌﺎدﻻﺗﯽ را ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ اﺟﺎزه ﺣﻞ ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎي ﺗﻤﺎم ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎ در ﺳﯿﺴﺘﻢ را ﻣﯽ دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﻫﺮ ﭼﻨﺪ روش ﺳﯿﺴﺘﻤﺎﺗﯿﮏ اﺑﺰاري ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﻌﺎدﻟﯽ ﺑﺎ ﭘﯿﭽﯿﺪﮔﯽ ﺑﺰرگ ﻣﯽ دﻫﺪ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ‬

‫ﺧﺴﺘﻪ ﮐﻨﻨﻨﺪه و وﻗﺖ ﮔﯿﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ وﯾﮋه زﻣﺎﻧﯿﮑﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮاي ﺳﺮي ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺷﺮاﯾﻂ ﺗﺠﺮﺑﯽ‬

‫ﺣﻞ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﯿﻢ ﺣﻞ ﭘﺬﯾﺮي ﮐﻠﺮﯾﺪ ﻧﻘﺮه ﺗﺎﺑﻌﯽ از ﻏﻠﻈﺖ ﮐﻠﺮﯾﺪ اﻓﺰوده را ﺑﯿﺎﺑﯿﻢ‬

‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ‪ 5‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ و ‪ 5‬ﻣﺠﻬﻮﻟﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﮑﺮر ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻏﻠﻈﺖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮐﻠﺮﯾﺪ ﺣﻞ ﺷﻮد )ﻣﺜﺎل ‪-11‬‬

‫‪ 9‬را ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ(‪.‬‬

‫ﺗﻌﺪادي از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﮐﺎرﺑﺮدي ﮐﻠﯽ ﻣﻨﻈﻮره ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻻت در دﺳﺘﺮس اﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻮع ﺣﻞ ﮐﻨﻨﺪه‬

‫ﻫﺎي ﻣﻌﺮوف ﺷﺎﻣﻞ ‪ Matchcad, Mathematica, MATLAB, TK Solver, Excel‬در‬

‫ﺑﯿﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺑﺮﻗﺮاري ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﻌﺎدﻻت‪ ،‬آن ﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﮑﺮر ﺑﺮاي ﺳﺮي ﻫﺎي‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺷﺮاﯾﻂ ﺣﻞ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺻﺤﺖ راه ﺣﻞ ﻫﺎ ﺑﺮاي ﻣﻌﺎدﻻت را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب‬

‫ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻨﺎﺳﺐ در اﯾﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ ﮐﻨﺘﺮل ﮐﺮد‪ .‬وﯾﮋﮔﯽ ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ اﯾﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﮐﺎﺑﺮدي ﺑﺎ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ‬

‫ﻫﺎي ﮔﺮاﻓﯿﮑﯽ آن ﻫﺎ ﮐﻮﭘﻞ ﺷﺪه و ﻣﺎ را ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺣﻞ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﭘﯿﭽﯿﺪه ﻣﻌﺎدﻻت و اراﺋﻪ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺑﻪ‬

‫ﺷﮑﻞ ﮔﺮاﻓﯿﮑﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﺪ اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎ را ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ وﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎرا‬

‫ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﺮده و و درك ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﺧﻮد را ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺗﻮﺳﻌﻪ دﻫﯿﺪ‪.‬‬

‫ﻫﺮ ﭼﻨﺪ اﺣﺘﯿﺎط را ﻫﻤﯿﺸﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ .‬ﺣﻞ ﮐﻨﻨﺪه ﻫﺎ اﻏﻠﺐ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺑﺮاورد اوﻟﯿﻪ از راه ﺣﻞ ﺑﺮاي ﺣﻞ‬

‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﻣﻌﺎدﻻت دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﺮدن اﯾﻦ ﺑﺮاورد ﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ در ﻣﻮرد ﺷﯿﻤﯽ ﻗﺒﻞ از آﻏﺎز ﺣﻞ‬

‫ﻣﻌﺎدﻻت ﻓﮑﺮ ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﺎﯾﺪ راه ﺣﻞ ﻫﺎﯾﯽ را ﮐﻨﺘﺮل ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﻄﻤﺌﻦ اﯾﺪ ﺣﺲ ﺧﻮب ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ اﯾﺠﺎد‬

‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ‪ ،‬ﮐﺎﻣﭙﯿﻮﺗﺮ ﻫﺎ ﺷﯿﻤﯽ را ﻧﻤﯽ ﺷﻨﺎﺳﻨﺪ‪ .‬آن ﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر وﻇﯿﻔﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ راه ﺣﻞ ﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮاي‬

‫ﻣﻌﺎدﻻت ﭘﯿﺪا ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺑﺮاورد اوﻟﯿﻪ اي ﮐﻪ دادﯾﺪ ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﯿﺪ‪ .‬اﮔﺮ در ﻣﻌﺎدﻻت‬

‫دﭼﺎر ﺧﻄﺎ ﺷﺪﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﮐﺎرﺑﺮدي ﻧﺮم اﻓﺰار ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺧﻄﺎ ﻫﺎﯾﯽ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻣﺤﺪودﯾﺖ ﻫﺎي‬

‫رﯾﺎﺿﯽ ﺧﺎص را اﯾﺠﺎد ﮐﻨﻨﺪ اﻣﺎ آن ﻫﺎ ﺧﻄﺎ ﻫﺎ در ﺷﯿﻤﯽ را ﭘﯿﺪا ﻧﻤﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ راه ﺣﻠﯽ ﺑﺮاي‬

‫ﯾﮏ ﺳﺮي از ﻣﻌﺎدﻻت ﭘﯿﺪا ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬اﻏﻠﯽ ﻋﻠﺖ ﺑﺮاورد اﺷﺘﺒﺎه اوﻟﯿﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﯿﺸﻪ در ﻣﻮرد ﻧﺘﺎﯾﺞ ﮐﺎﻣﭙﯿﻮﺗﺮ‬

‫ﻣﺸﮑﻮك ﺑﻮده و ﺑﻪ ﻣﺤﺪودﯾﺖ ﻫﺎي راﯾﺎﻧﻪ ﻣﺸﮑﻮك ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ .‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﮐﺎﻣﭙﯿﻮﺗﺮي ﺑﻪ ﻃﻮر ﻫﻮﺷﻤﻨﺪاﻧﻪ‬

‫ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﮐﻤﮏ ﺷﺎﯾﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﻌﺪﻻت ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﺷﻤﺎ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬

‫ﻣﺜﺎل اﺳﺘﻔﺎده از اﮐﺴﻞ در ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻻﺗﯽ از ﻗﺒﯿﻞ ﻣﻌﺎدﻻت ﯾﺎﻓﺖ ﺷﺪه در اﯾﻦ ﻓﺼﻞ‪،‬‬

‫ﻓﺼﻞ ‪ 6‬در ﻣﻮرد ﮐﺎرﺑﺮد ﻫﺎي ﻧﺮم اﻓﺰار اﮐﺴﻞ در ﺷﯿﻤﯽ ﺗﺠﺰﯾﻪ‪ ،‬وﯾﺮاﯾﺶ دوم را ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪11‬ب‪ .‬ﺣﻞ ﭘﺬﯾﺮي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش ﺳﯿﺴﺘﻤﺎﺗﯿﮏ‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺎ روش ﺳﯿﺴﺘﻤﺎﺗﯿﮏ را ﺑﺎ ﻣﺜﺎل ﺣﻞ ﭘﺬﯾﺮي رﺳﻮب ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺷﻔﺎف‬

‫ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪ .‬در ﻓﺼﻞ ﺑﻌﺪ‪ ،‬روﺷﯽ را ﺑﻪ اﻧﻮاع دﯾﮕﺮ ﺗﻌﺎدل اﻋﻤﺎل ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺷﯿﻤﯽ ﺗﺠﺰﯾﻪ‬

‫ﻣﺘﺮﺟﻢ‪:‬‬

‫ﺑﻬﻨﺎم ﺑﻬﺮاﻣﯽ‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﺷﮑﻞ ‪ .10-3‬دﺳﺘﮕﺎه ﺗﺒﺨﯿﺮ اﻟﮑﺘﺮوﺗﺮﻣﺎل‬
‫ﺑﻪ آﻧﭽﻪ در ﺑﺨﺶ ‪ 8C-1‬ﺑﺮاي رﯾﺰﺳﺎزي اﻟﮑﺘﺮوﺗﺮﻣﺎل ﺗﺸﺮﯾﺢ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻫﻨﮕﺎم اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﻼﺳﻤﺎ از ﮐﻮره ﺑﺮاي‬
‫ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي رﯾﺰﺳﺎزي ﻧﻤﻮﻧﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد و رﯾﺰﺳﺎزي درون ﭘﻼﺳﻤﺎ ﺑﻪ وﻗﻮع ﻣﯽﭘﯿﻮﻧﺪد‪ .‬ﺷﮑﻞ ‪10-3‬‬
‫ﯾﮏ ﺗﺒﺨﯿﺮﮐﻨﻨﺪة اﻟﮑﺘﺮوﺗﺮﻣﺎل را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ در آن ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺑﺨﺎر ﺑﺮ روي ﯾﮏ ﻣﯿﻠﮥ ﮔﺮاﻓﯿﺘﯽ آزاد اﺗﻔﺎق ﻣﯽ‪-‬‬
‫اﻓﺘﺪ‪ .‬ﺑﺨﺎر در ﺟﺮﯾﺎﻧﯽ از آرﮔﻮن‪ ،‬از درون ﯾﮏ ﻣﺸﻌﻞ ﭘﻼﺳﻤﺎ ﻋﺒﻮر ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻋﻼﻣﺖ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه ﯾﮏ ﻗﻠﮥ ﮔﺬرا )ﻏﯿﺮ‬
‫ﻣﺎﻧﺎ( و ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﻗﻠﮥ ﺣﺎﺻﻞ از ﺟﺬب اﺗﻤﯽ اﻟﮑﺘﺮﺗﺮﻣﺎل اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺒﺨﯿﺮ اﻟﮑﺘﺮوﺗﺮﻣﺎلِ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻣﺸﻌﻞ ﭘﻼﺳﻤﺎ ﺑﺎﻋﺚ اﯾﺠﺎد‬
‫ﻗﺎﺑﻠﯿﺖﻫﺎي رﯾﺰﻧﻤﻮﻧﻪﮔﯿﺮي )ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ‪ 5‬ﻣﯿﮑﺮوﻟﯿﺘﺮ( و ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎي ردﯾﺎﺑﯽ )ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ‪ 1‬ﻧﺎﻧﻮﮔﺮم( در ﮐﻮرة اﻟﮑﺘﺮوﺗﺮﻣﺎل‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﮐﻪ ﺑﺎزة ﻋﻤﻠﮑﺮد ﺧﻄﯽ وﺳﯿﻊ‪ ،‬دﻗﺖ ﻧﻤﻮﻧﻪ‪-‬ﺑﻪ‪-‬ﻧﻤﻮﻧﮥ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل )‪ %5‬ﺗﺎ ‪ ،(%10‬رﻫﺎﯾﯽ از‬
‫اﺛﺮات ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ داﺧﻠﯽ‪ ،‬و ﻗﺎﺑﻠﯿﺖﻫﺎي ﭼﻨﺪﻋﻨﺼﺮيِ ‪ ICP‬ﺣﻔﻆ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫اﺑﺰارﻫﺎي ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺟﺎﻣﺪات ﮐﻪ در ﺑﺨﺶ ‪ 8C-2‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬از ﺑﺴﯿﺎري از ﺳﺎزﻧﺪﮔﺎن اﺑﺰارﻋﺎي ‪ ICP‬ﻧﯿﺰ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫دﺳﺘﺮﺳﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﮐﺎرﺑﺮد ﭼﻨﯿﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮاي ورود ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺨﺎرﻫﺎ و ﻣﻮاد ﺧﺎصّ ﺣﺎﺻﻞ از اﺛﺮ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻧﻤﻮﻧﻪ‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫و ﯾﮏ ﻗﻮس ﯾﺎ ﺟﺮﻗﮥ اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﯾﺎ اﺷﻌﮥ ﻟﯿﺰر‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮏ ﺟﺮﯾﺎن آرﮔﻮن ﺑﻪ داﺧﻞ ﻣﺸﻌﻞ )ﻣﺤﻞ وﻗﻮع رﯾﺰﺳﺎزي و‬
‫ﺗﺤﺮﯾﮏ( ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻇﻬﻮر و ﻃﯿﻒ ﭘﻼﺳﻤﺎ‬
‫ﭘﻼﺳﻤﺎي ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ داراي ﻫﺴﺘﻪاي ﺑﺰرگ‪ ،‬ﺳﻔﯿﺪ درﺧﺸﺎن و ﻏﯿﺮﺷﻔﺎف اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻗﺴﻤﺖ ﺑﺎﻻي ﺧﻮد دﻧﺒﺎﻟﻪاي‬
‫ﺷﻌﻠﻪﻣﺎﻧﻨﺪ دارد‪ .‬ﻫﺴﺘﮥ ﻣﺬﮐﻮر در ﭼﻨﺪ ﻣﯿﻠﯽﻣﺘﺮيِ ﺑﺎﻻي ﻟﻮﻟﻪ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ و ﻃﯿﻒ اﺗﻤﯽ آرﮔﻮن را ﻣﻀﺎف ﺑﺮ ﻃﯿﻒ‬
‫زﻧﺠﯿﺮه اﯾﺠﺎد ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬زﻧﺠﯿﺮه ﻧﻤﻮﻧﻪاي از واﮐﻨﺶﻫﺎي ﺑﺎزﺗﺮﮐﯿﺒﯽ ﯾﻮن‪-‬اﻟﮑﺘﺮون ﺑﺎ ‪ bremsstrahlung‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ bremsstrahlung‬ﺗﺎﺑﺶ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪاي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻮﻗﻒ ﯾﺎ ﮐﺎﻫﺶ ﺟﻨﺒﺶ ذرات ﺑﺎردار ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬در‬
‫ﻧﺎﺣﯿﮥ ‪ 10‬ﺗﺎ ‪ 30‬ﻣﯿﻠﯽﻣﺘﺮي ﺑﺎﻻي ﻫﺴﺘﻪ‪ ،‬زﻧﺠﯿﺮه ﻣﺤﻮ ﺷﺪه و ﭘﻼﺳﻤﺎ ﺑﻪ وﺿﻮح ﺷﻔﺎف ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻃﯿﻔﯽ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﺎً در ارﺗﻔﺎع ‪ 15‬ﺗﺎ ‪ 20‬ﻣﯿﻠﯽﻣﺘﺮي ﺑﺎﻻي ﺳﯿﻢﭘﯿﭻ اﻟﻘﺎﮔﺮ ﮐﻪ دﻣﺎي آن ‪ 6000‬ﺗﺎ ‪ 6500‬درﺟﮥ ﮐﻠﻮﯾﻦ اﺳﺖ‪،‬‬
‫اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻧﺎﺣﯿﻪ‪ ،‬ﺗﺎﺑﺶ زﻣﯿﻨﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاي ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﺧﻄﻮط آرﮔﻮن ﺑﻮده و ﺑﺮاي آﻧﺎﻟﯿﺰ‬
‫)ﺗﺠﺰﯾﻪ( ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺴﯿﺎري از ﺣﺴﺎسﺗﺮﯾﻦ ﺧﻄﻮط آﻧﺎﻟﯿﺖِ اﯾﻦ ﻧﺎﺣﯿﻪ از ﭘﻼﺳﻤﺎ‪ ،‬از ﺟﻨﺲ ﯾﻮنﻫﺎﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ‬
‫‪ Cr+ ،Cd+ ،Ca+‬و ‪ Mn+‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻃﯿﻒﺳﻨﺞﻫﺎي ‪ ،ICP‬ﻣﺸﻌﻞ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺷﻌﺎﻋﯽ و ﻋﻤﻮد ﺑﺮ ﻣﺤﻮرش )‪ A‬در ﺷﮑﻞ ‪ ،(10-1‬ﯾﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﻣﺤﻮري )‪ B‬در ﺷﮑﻞ ‪ (10-1‬دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد و ﯾﺎ داراي ﺗﻨﻄﯿﻢﮐﻨﻨﺪهﻫﺎي راﯾﺎﻧﻪاي ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻣﺸﻌﻞ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻫﺮ دوي‬
‫اﯾﻦﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺗﺮي ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﺤﻮري ﺑﺮ ﭘﯿﮑﺮﺑﻨﺪي )ﺗﺮﺗﯿﺐ( ﺷﻌﺎﻋﯽ ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از‪ :‬اﻓﺰاﯾﺶ ﺷﺪت ﺗﺎﺑﺶ در ﻧﺘﯿﺠﮥ‬
‫ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ ﺑﻮدن ﻃﻮل ﻣﺴﯿﺮ و ﺑﺎﻻ ﺑﻮدن دﻗﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﮐﺎﻫﺶ ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎي ردﯾﺎﺑﯽ ﻣﯽﮔﺮدد )ﺿﺮﯾﺒﯽ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 2‬ﺗﺎ ‪30‬‬
‫رﯾﺰﺳﺎزي آﻟﺘﺮاﺳﻮﻧﯿﮏ( و ﻣﻌﺎﯾﺐ آن ﺿﺮوري ﺑﻮدن ﺟﺪاﺳﺎزي دﻧﺒﺎﻟﮥ ﭘﻼﺳﻤﺎي ﺳﺮد از ﻣﺴﯿﺮ روﺷﻦ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر‬
‫ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ اﮐﺴﯿﺪﻫﺎ‪ ،‬و دﺷﻮار ﺑﻮدن اﺟﺘﻨﺎب از ﺗﺠﺰﯾﮥ ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ و آﻟﻮدهﮐﻨﻨﺪة ﻧﻮرﻫﺎي ﻃﯿﻒﺳﻨﺞ در‬
‫ﭘﯿﮑﺮﺑﻨﺪي ﻣﺤﻮري ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺷﻌﺎﻋﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻮع ﭘﯿﮑﺮﺑﻨﺪي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده‪ ،‬ﺑﻪ رﻓﺘﺎر ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ آﻧﺎﻟﯿﺖ در ﭘﻼﺳﻤﺎ‪ ،‬ﺧﻂ ﻃﯿﻔﯽ ﻣﻨﺘﺨﺐ ﺟﻬﺖ ﺗﺠﺰﯾﻪ‪،‬‬
‫ﮐﯿﻔﯿﺖ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز‪ ،‬و ﺟﺰﺋﯿﺎت ﻣﺎﻫﯿﺖ آزﻣﺎﯾﺶ ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﺤﻮري ﻋﻠﯽاﻟﺨﺼﻮص در‬
‫‪) ICPMS‬ﮐﻪ در ﺑﺨﺶ ‪ 11C‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺷﺪه اﺳﺖ( ﻣﻔﯿﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﯾﻮﻧﯿﺰاﺳﯿﻮن و اﺗﻤﯿﺰاﺳﯿﻮن )رﯾﺰﺳﺎزي( آﻧﺎﻟﯿﺖ‬
‫ﺷﮑﻞ ‪ 10-4‬دﻣﺎﻫﺎي ﭘﻼﺳﻤﺎ را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﮐﺎﻧﺘﻮرﻫﺎي ﻫﻢدﻣﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬اﺗﻢﻫﺎي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻗﺒﻞ از ﻣﺮﺋﯽ‬
‫ﺷﺪن‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺪت ‪ 2‬ﻣﯿﻠﯽﺛﺎﻧﯿﻪ درون ﭘﻼﺳﻤﺎ اﺳﺘﻘﺮار ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﺗﻢﻫﺎ در ﺣﯿﻦ ﻣﺪتزﻣﺎن اﺳﺘﻘﺮار‪ ،‬دﻣﺎﻫﺎﯾﯽ در ﺑﺎزة‬
‫‪ 5500‬ﺗﺎ ‪ 8000‬درﺟﮥ ﮐﻠﻮﯾﻦ را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬زﻣﺎن اﺳﺘﻘﺮار و دﻣﺎﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً دو ﺗﺎ ﺳﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫زﻣﺎن و دﻣﺎﻫﺎي ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ در داغﺗﺮﯾﻦ ﺷﻌﻠﻪﻫﺎي اﺣﺘﺮاقِ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در روشﻫﺎي ﻃﯿﻒﺳﻨﺞ ﺷﻌﻠﻪاي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬اﺗﻤﯿﺰاﺳﯿﻮن )رﯾﺰﺳﺎزي( در ﭘﻼﺳﻤﺎﻫﺎ ﮐﺎﻣﻞﺗﺮ از ﺷﻌﻠﻪﻫﺎﺳﺖ و اﺛﺮات ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﮐﻤﺘﺮ ﺑﻪ وﻗﻮع ﻣﯽ‪-‬‬
‫ﭘﯿﻮﻧﺪد‪ .‬اﺛﺮات داﺧﻠﯽ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﯾﻮﻧﯿﺰاﺳﯿﻮن ﮐﻮﭼﮏ ﻫﺴﺘﻨﺪ زﯾﺮا زﯾﺎد ﺑﻮدن اﻟﮑﺘﺮونﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از ﯾﻮﻧﯿﺰاﺳﯿﻮن آرﮔﻮن‬
‫ﻣﯿﺰان اﻟﮑﺘﺮونﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﭘﻼﺳﻤﺎ را ﺛﺎﺑﺖ ﻧﮕﺎه ﻣﯽدارد‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ .10-4‬دﻣﺎ در ﯾﮏ ﻣﻨﺒﻊ ‪) .ICP‬ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ‪) .V.A Fassel, Science, 1978, 202, 186‬ﺑﺎ‬
‫اﺟﺎزه(‪ .‬داراي ﺣﻖ ﻧﺸﺮِ ‪ 1987‬ﺗﻮﺳﻂ اﻧﺠﻤﻦ آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ ارﺗﻘﺎي ﻋﻠﻮم‪(.‬‬
‫ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻼﺳﻤﺎ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻣﺰﯾﺖ دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ دارد‪ .‬اوﻻً اﺗﻤﯿﺰاﺳﯿﻮن )رﯾﺰﺳﺎزي( در ﻣﺤﯿﻂ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ داﺧﻠﯽ اﺗﻔﺎق ﻣﯽ‪-‬‬
‫اﻓﺘﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻋﺪم ﺗﺸﮑﯿﻞ اﮐﺴﯿﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﻋﻤﺮ آﻧﺎﻟﯿﺖ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬و ﺑﺮ ﺧﻼف‬
‫ﻗﻮسﻫﺎ‪ ،‬ﺟﺮﻗﻪﻫﺎ و ﺷﻌﻠﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻘﻄﻊ ﻋﺮﺿﯽ دﻣﺎﯾﯽ ﭘﻼﺳﻤﺎ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﯾﮑﻨﻮاﺧﺖ ﺑﻮده و در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﺛﺮات ﺧﻮد‪-‬ﺟﺬﺑﯽ و‬
‫ﺧﻮد‪-‬ﺑﺎزﮔﺸﺘﯽ ﻣﺜﻞ ﻫﻤﯿﺸﻪ اﺗﻔﺎق ﻧﻤﯽاﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﻨﺤﻨﯽﻫﺎي واﺳﻨﺠﯽ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺧﻄﯽ و ﺑﺰرﮔﺎي آنﻫﺎ ﭼﻨﺪﯾﻦ‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻏﻠﻈﺖﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ‪ ،‬ﭘﻼﺳﻤﺎ ﯾﻮﻧﯿﺰاﺳﯿﻮن ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ اﯾﺠﺎد ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﺒﻌﯽ ﻋﺎﻟﯽ‬
‫ﺑﺮاي ‪ ICPMS‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ 10A-2‬ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻼﺳﻤﺎي ﺟﺮﯾﺎن ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ‪ DCP‬ﺑﺮاي اوﻟﯿﻦ ﺑﺎر در دﻫﮥ ‪ 1920‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺷﺪه و ﻃﯽ ﭼﻨﺪﯾﻦ دﻫﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﯿﺴﺘﻤﺎﺗﯿﮏ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﯿﻒﺳﻨﺠﯽ ﺗﺸﻌﺸﻊ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬در دﻫﮥ ‪ 1970‬ﺑﻮد ﮐﻪ اوﻟﯿﻦ ﻣﻨﺒﻊ اﻧﺘﺸﺎرِ ‪ DCP‬وارد ﺑﺎزار‬
‫ﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻨﺒﻊ ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ و ﻋﻠﯽاﻟﺨﺼﻮص در ﻣﯿﺎن ﺧﺎﮐﺸﻨﺎﺳﺎن و ژﺋﻮﺷﯿﻤﯿﺴﺖﻫﺎ ﺟﻬﺖ ﺗﺠﺰﯾﮥ ﭼﻨﺪﻋﻨﺼﺮي‪ ،‬ﻣﻮرد‬
‫اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺷﮑﻞ ‪ 10-5‬ﻃﺮﺣﻮارهاي از ﻣﻨﺒﻊِ ‪ ِDCP‬ﻣﻮﺟﻮد در ﺑﺎزار را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﮕﯽ ﻃﯿﻒ اﻧﺘﺸﺎرِ‬
‫ﺑﺴﯿﺎري از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻨﺒﻊِ ﺟﺖِ ﭘﻼﺳﻤﺎ از ﺳﻪ اﻟﮑﺘﺮود ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ‪ Y‬واروﻧﻪ را‬
‫ﺷﮑﻞ دادهاﻧﺪ‪ .‬در ﻫﺮ ﯾﮏ از ﺑﺎزوﻫﺎي اﯾﻦ ‪ Y‬ﯾﮏ آﻧﺪ ﮔﺮاﻓﯿﺘﯽ و ﯾﮏ ﮐﺎﺗﺪ ﺗﻨﮕﺴﺘﻨﯽ در ﭘﺎﯾﮥ واروﻧﮥ آن ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫آرﮔﻮن از درون اﯾﻦ دو آﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﮐﺎﺗﺪ ﺟﺮﯾﺎن ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻗﺮارﮔﯿﺮي ﮐﺎﺗﺪ در ﺗﻤﺎس آﻧﯽ ﺑﺎ آﻧﺪﻫﺎ ﺟﺖِ ﭘﻼﺳﻤﺎ‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﯾﻮﻧﯿﺰاﺳﯿﻮن آرﮔﻮن اﺗﻔﺎق ﻣﯽاﻓﺘﺪ و ﺟﺮﯾﺎن اﯾﺠﺎد ﻣﯽﺷﻮد )ﺣﺪود ‪ 14‬اﻧﮕﺴﺘﺮوم(‪ .‬اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎن‬
‫ﯾﻮنﻫﺎي اﺿﺎﻓﯽ را اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﺮﯾﺎن را ﺑﺮاي ﻫﻤﯿﺸﻪ ﭘﺎﯾﺪار ﻧﮕﺎه ﻣﯽدارﻧﺪ‪ .‬دﻣﺎي ﻗﻮس ﻫﺴﺘﻪ ﺑﯿﺶ از ‪8000‬‬
‫درﺟﮥ ﮐﻠﻮﯾﻦ و در ﻣﺤﺪودة ﻣﺮﺋﯽ ﺣﺪود ‪ 5000‬درﺟﮥ ﮐﻠﻮﯾﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ درون ﻓﻀﺎي ﺑﯿﻦ ﺑﺎزوﻫﺎي ‪ Y‬ﺧﺎﻟﯽ ﻣﯽ‪-‬‬
‫ﺷﻮد و در آﻧﺠﺎ اﺗﻤﯿﺰه ﺷﺪه و اﺷﮑﺎر ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻃﯿﻒ ﺣﺎﺻﻞ از ‪ DCP‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻃﯿﻒ ﺣﺎﺻﻞ از ‪ ICP‬ﺧﻄﻮط ﮐﻤﺘﺮي دارد و ﺧﻄﻮط اﯾﺠﺎدﺷﺪه ﺑﺎ ‪DCP‬‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺣﺎﺻﻞ از اﺗﻢﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﯾﻮنﻫﺎ‪ .‬ﺣﺴﺎﺳﯿﺖﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از ‪ DCP‬ﻣﻘﺎدﯾﺮي ﮐﻤﺘﺮ از ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﺤﺼﺎل‬
‫ﺑﺎ ‪ ICP‬ﺗﺎ ﻣﻘﺎدﯾﺮي ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ آنﻫﺎ را اﺧﺘﯿﺎر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﺑﺎزﺗﻮﻟﯿﺪ اﯾﻦ دو ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﺪار‬
‫آرﮔﻮن ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺑﺮاي ‪ DCP‬ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ و ﺗﻮان ﮐﻤﮑﯽ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺳﺎدهﺗﺮ و ارزانﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺣﻤﻞ ﻣﺤﻠﻮلﻫﺎي آﻟﯽ و آﺑﯽِ ﺣﺎوي ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﺑﺎﻻي ﻣﻮاد ﺟﺎﻣﺪ در ‪ DCP‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ‪ ICP‬ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻤﻞ‬
‫ﺗﺒﺨﯿﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪ در ‪ DCP‬اﻏﻠﺐ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﮐﻮﺗﺎه ﺑﻮدن زﻣﺎن اﺳﺘﻘﺮار در ﻧﺎﺣﯿﮥ داراي دﻣﺎي ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﻧﺎﻗﺺ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫ﻧﺎﺣﯿﮥ ﻣﺮﺋﯽ ﺑﻬﯿﻨﻪ در ‪ DCP‬ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻮﭼﮏ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻧﻮرﻫﺎ ﺑﺮاي ﺑﺰرﮔﻨﻤﺎﯾﯽ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﻨﺒﻊ ﻣﺠﺒﻮرﻧﺪ ﺑﻪ دﻗﺖ در‬
‫ﯾﮏ ردﯾﻒ ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه اﻟﮑﺘﺮودﻫﺎي ﮔﺮاﻓﯿﺘﯽ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻋﺖ ﯾﮏ ﺑﺎر ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻌﻮﯾﺾ ﺷﻮﻧﺪ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ‪ICP‬‬
‫ﺑﻪ ﺗﻌﻤﯿﺮ و ﻧﮕﻬﺪاري ﮐﻤﯽ اﺣﺘﯿﺎج دارد‪.‬‬
‫‪ 10A-3‬ﻃﯿﻒﺳﻨﺞﻫﺎي ﭘﻼﺳﻤﺎﯾﯽ‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﺧﻮاص دﺳﺘﮕﺎه اﯾﺪهآل ﺑﺮاي ﻃﯿﻒﺳﻨﺠﯽ اﻣﻮاج در ﺟﺪول ‪ 10-1‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻃﯿﻒﺳﻨﺞ اﯾﺪه‪-‬‬
‫آل اﻣﺮوزه در دﺳﺘﺮس ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﺮﺧﯽ از اﯾﻦ ﺧﻮاص ﻣﻨﺤﺼﺮﺑﻪﻓﺮدﻧﺪ‪.‬ﻣﺜﻼً دﻗﺖ ﺑﺎﻻ ﻣﺴﺘﻠﺰم اﺳﺘﻔﺎده از ﺷﮑﺎف‪-‬‬
‫ﻫﺎي ﺑﺎرﯾﮏ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺷﮑﺎفﻫﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺎ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺴﺒﺖ ﺳﯿﮕﻨﺎل‪-‬ﻧﻮﯾﺰ‪ ،‬دﻗﺖ ﺧﻮاﻧﺪن را ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ‬
‫وﺟﻮد روش ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻣﻮﺟﻮد را دارا ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ DCP‬ﺳﻪ اﻟﮑﺘﺮودي‪ .‬دو ‪ ِDCP‬ﻣﺠﺰا ﯾﮏ ﮐﺎﺗﺪ راﻫﻨﻤﺎي ﻋﺎدي دارﻧﺪ‪ .‬ﭘﻼﺳﻤﺎي‬

‫ِ‬ ‫ﺷﮑﻞ ‪ .10-5‬دﯾﺎﮔﺮام ﻣﻨﺒﻊِ‬
‫ﺳﺮاﺳﺮي ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﯾﮏ ‪ ِY‬واروﻧﻪ ﻣﯽﺳﻮزد‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﯾﮏ آﯾﺮوﺳﻮل و از ﻓﻀﺎي ﺑﯿﻦ دو آﻧﺪ ﮔﺮاﻓﯿﺘﯽ وارد‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬آﺷﮑﺎرﺳﺎزي ﺗﺸﻌﺸﻊ در ﻧﺎﺣﯿﮥ زﯾﺮ ﻫﺴﺘﮥ ﭘﻼﺳﻤﺎﯾﯽ در ﺣﺎل ﺧﺮوج‪ ،‬از اﻧﺘﺸﺎر ﺑﯿﺸﺘﺮِ ﭘﻼﺳﻤﺎ در زﻣﯿﻨﻪ‬
‫ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﻣﯽﮐﻨﺪ‪) .‬ﻣﺰاﯾﺎي ﻃﯿﻒﺳﻨﺞ‪.(MA ،Inc. Haverhill ،‬‬

‫ﺟﺪول ‪ .10-1‬ﺧﻮاص ﻣﻄﻠﻮب ﯾﮏ ﻃﯿﻒﺳﻨﺞ ﺗﺸﻌﺸﻊ‬

‫‪ .1‬دﻗﺖ ﺑﺎﻻ )‪ 0/01‬ﻧﺎﻧﻮﻣﺘﺮ ﯾﺎ ‪(λ/∆λ > 100000‬‬
‫‪ .2‬ﺟﺬب و ﺑﺎزﯾﺎﺑﯽ ﺳﺮﯾﻊ ﺳﯿﮕﻨﺎل‬
‫‪ .3‬ﻧﻮر ﺑﺎ اﻧﺤﺮاف ﮐﻢ‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫‪ .4‬ﺑﺎزة ﺗﺤﺮك وﺳﯿﻊ ) ‪(> 10‬‬
‫‪ .5‬ﺗﻌﯿﯿﻦ و اﻧﺘﺨﺎب دﻗﯿﻖ و ﺻﺤﯿﺢ ﻃﻮل ﻣﻮج‬
‫‪ .6‬ﺷﺪتﺧﻮاﻧﯽ دﻗﯿﻖ )> ‪ %1‬اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﯿﺎر ﻧﺴﺒﯽ در ‪ × 500‬ﻣﺤﺪودة ﻣﺮﺋﯽ(‬
‫‪ .7‬ﭘﺎﯾﺪاري در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻣﺤﯿﻄﯽ‬
‫‪ .8‬ﺗﺼﺤﯿﺢ آﺳﺎن زﻣﯿﻨﻪ‬
‫‪ .9‬ﻋﻤﻠﮑﺮد راﯾﺎﻧﻪاي‪ :‬ﺧﻮاﻧﺪن‪ ،‬ذﺧﯿﺮة ﻣﺎﻫﺮاﻧﮥ اﻃﻼﻋﺎت‪ ،‬و ﻏﯿﺮه‪.‬‬

‫ﺗﻌﺪاد ﺳﺎزﻧﺪﮔﺎن دﺳﺘﮕﺎه ﻃﯿﻒﺳﻨﺞ‪ ،‬اﻣﺮوزه ﺑﻪ ‪ 12‬ﻋﺪد ﯾﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬ﻃﺮاﺣﯽ‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﻋﻤﻠﮑﺮدي‪ ،‬و‬
‫ﻣﺤﺪودة ﻃﻮل ﻣﻮج اﯾﻦ دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬اﮐﺜﺮ آنﻫﺎ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻃﯿﻒ ﻓﺮاﺑﻨﻔﺶ‪-‬ﻣﺮﺋﯽ را‪ ،‬از ‪ 170‬ﺗﺎ‬
‫‪ 800‬ﻧﺎﻧﻮﻣﺘﺮ‪ ،‬درﺑﺮﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻌﺪاد اﻧﺪﮐﯽ از اﯾﻦ دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎ ﻣﺠﻬﺰات ﺑﻪ ﺗﺠﻬﯿﺰات اِﻋﻤﺎل ﻣﮑﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻧﺎﺣﯿﮥ ﻓﺮاﺑﻨﻔﺶ را ﺑﻪ ‪ 150‬ﺗﺎ ‪ 160‬ﻧﺎﻧﻮﻣﺘﺮ ﮐﺴﺘﺮش ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﺎﺣﯿﮥ ﻃﻮل ﻣﻮج‪-‬ﮐﻮﺗﺎه از اﻫﻤﯿﺖ ﺑﺎﻻﯾﯽ‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ زﯾﺮا ﺧﻂ ﻧﺸﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮي ﻧﻈﯿﺮ ﻓﺴﻔﺮ‪ ،‬ﮔﻮﮔﺮد و ﮐﺮﺑﻦ در اﯾﻦ ﻧﺎﺣﯿﻪ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﺳﻪ ﺗﺎ اﻧﻮاع اﺻﻠﯽ دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻃﯿﻒﺳﻨﺠﯽِ اﻧﺘﺸﺎر ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﻣﺘﻮاﻟﯽ‪ ،‬ﭼﻨﺪﮐﺎﻧﺎﻟﮥ ﻫﻤﺰﻣﺎن‪ ،‬و اﻧﺘﻘﺎل ﻓﻮرﯾﻪ‪.‬‬
‫دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي اﻧﺘﻘﺎل ﻓﻮرﯾﻪ ﮐﻤﺘﺮ در ﻃﯿﻒﺳﻨﺠﯽِ اﻧﺘﺸﺎر ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻣﺘﻮاﻟﯽ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي ﺷﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ از ﺧﻂ ﻧﺸﺮ ﯾﮏ ﻋﻨﺼﺮ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺧﻂ ﻧﺸﺮ ﻋﻨﺼﺮ ﺑﻌﺪي ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪ و در ﻫﺮ ﯾﮏ از ﻃﻮط‬
‫ﻧﺸﺮ ﺑﻪ اﻧﺪازة ﮐﺎﻓﯽ )ﭼﻨﺪ ﺛﺎﻧﯿﻪ( ﺗﻮﻗﻒ ﮐﺮده و ﺷﺪت ﺧﻂ را ﺑﺎ ﯾﮏ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺳﯿﮕﻨﺎل‪-‬ﻧﻮﯾﺰ اﻧﺪازهﮔﯿﺮي ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﻃﺮاﺣﯽ دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﭼﻨﺪﮐﺎﻧﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺎدرﻧﺪ اﻧﺪازهﮔﯿﺮيﻫﺎ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻫﻤﺰﻣﺎن اﻧﺠﺎم‬
‫دﻫﻨﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺷﺪت ﺧﻄﻮط ﻧﺸﺮ ﺑﺮاي ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدي از ﻋﻨﺎﺻﺮ )ﮔﺎﻫﯽ اوﻗﺎت ﺑﺮاي ‪ 50‬ﺗﺎ ‪ 60‬ﻋﻨﺼﺮ( اﻣﮑﺎنﭘﺬﯾﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪت ﺧﻂ ﻧﺸﺮ ﭼﻨﺪ ﻋﻨﺼﺮ‪ ،‬دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻣﺘﻮاﻟﯽ در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ دو ﻧﻮع دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺮاي ورود ﻧﻤﻮﻧﻪ‬
‫ﺑﻪ زﻣﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮي ﻧﯿﺎز دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد آﻧﮑﻪ اﯾﻦ دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎ ﺳﺎدهﺗﺮﻧﺪ اﻣﺎ ﺑﻪ ﺻﺮف زﻣﺎن و ﻧﻤﻮﻧﮥ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﻧﯿﺎز دارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﺷﮑﻞ ‪ .10-6‬دﯾﺎﮔﺮام ﻧﻮري ﻃﯿﻒﺳﻨﺞ ﺗﺸﻌﺸﻊ ﻧﻮريِ ‪ ِICP‬ﻣﺘﻮاﻟﯽ‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺘﺤﺮك ﺗﺤﺖ ﮐﻨﺘﺮل‬
‫راﯾﺎﻧﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺷﯿﻮهﻫﺎي ﺣﺮﮐﺖ آنﻫﺎ ﺑﺎ ﻓﻠﺶﻫﺎي ﺳﻪ ﺑﻌﺪي ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺘﺤﺮك ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ‬
‫از‪ :‬ﺻﻔﺤﮥ ﻣﺸﺒﮏ‪ ،‬آﯾﻨﻪاي ﺑﺮاي اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺒﺪل‪ ،‬ﯾﮏ ﺻﻔﺤﮥ ﺷﮑﺴﺖ ﺑﺮاي ﺑﻬﯿﻨﻪﺳﺎزي ﺗﻮان ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﺳﯿﮕﻨﺎل‪ ،‬و ﯾﮏ‬
‫آﯾﻨﮥ ﻣﺮﺋﯽﺳﺎز ﺑﺮاي ﺑﻬﯿﻨﻪﺳﺎزي ﻣﮑﺎنﻫﺎي ﻣﺮﺋﯽ ﭘﻼﺳﻤﺎ‪ .‬ﻃﯿﻒﺳﻨﺞ داراي ﯾﮏ ﻻﻣﭗ ﺟﯿﻮه ﺑﺮاي واﺳﻨﺠﯽ اﺗﻮﻣﺎﺗﯿﮏ‬
‫ﻃﻮل ﻣﻮج ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻨﺪﺳﮥ ﻣﺮﺋﯽﺳﺎزيِ ﻣﺤﻮري ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﻫﺮ دوي ﻃﯿﻒﺳﻨﺞﻫﺎي ﻣﺘﻮاﻟﯽ و ﭼﻨﺪﮐﺎﻧﺎﻟﻪ دو ﻧﻮع ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ از اﻧﻮاع آنﻫﺎ از ﺷﺒﮑﮥ ﻃﯿﻒﺳﻨﺞ ﮐﻼﺳﯿﮏ و‬
‫دﯾﮕﺮي از ﻃﯿﻒﺳﻨﺞ ﻣﻘﯿﺎﺳﯽ )ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ در ﺷﮑﻞ ‪ 7-23‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ( اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻣﺘﻮاﻟﯽ‬
‫دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻣﺘﻮاﻟﯽ اﻏﻠﺐ داراي ﯾﮏ ﺷﺒﮑﮥ ﺗﮏﻓﺎﻣﺴﺎز ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ در ﺷﮑﻞ ‪ 10-6‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽ‪-‬‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺷﺒﮑﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً از ﻧﻮع ﻫﻮﻟﻮﮔﺮاﻓﯿﮏ ﺑﻮده و داراي ‪ 2400‬ﺗﺎ ‪ 3600‬ﺷﯿﺎر در ﻫﺮ ﻣﯿﻠﯽﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﺮﺧﯽ‬
‫از دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي اﯾﻦ ﻧﻮع‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﭘﻮﯾﺶ ﺑﺎ ﭼﺮﺧﺶ اﯾﻦ ﺷﺒﮑﻪ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻣﻮﺗﻮر ﭘﻠﻪايِ دﯾﺠﯿﺘﺎﻟﯽ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد و در ﻧﺘﯿﺠﻪ‬
‫ﻃﻮل ﻣﻮجﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺘﻮاﻟﯽ و دﻗﯿﻖ ﺑﺮ روي ﺷﯿﺎر ﺧﺮوﺟﯽ ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﺑﺮﺧﯽ از ﻃﺮاﺣﯽ‪-‬‬
‫ﻫﺎ اﯾﻦ ﺷﺒﮑﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮده‪ ،‬و ﺷﯿﺎر و ﻣﺠﺮاي ﻧﻮر‪-‬ﺗﻘﻮﯾﺖﮐﻨﻨﺪه در اﻣﺘﺪاد ﺻﻔﺤﻪ ﯾﺎ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﮐﺎﻧﻮﻧﯽ ﺣﺮﮐﺖ داده ﻣﯽ‪-‬‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ در ﺷﮑﻞ ‪ 10-6‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬دو ﺳﺮي ﺷﯿﺎر و ﻣﺠﺮاي ﻧﻮر‪-‬ﺗﻘﻮﯾﺖﮐﻨﻨﺪه‬
‫دارﻧﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ از انﻫﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﺎﺣﯿﮥ ﻓﺮاﺑﻨﻔﺶ و دﯾﮕﺮي ﺑﺮاي ﻧﺎﺣﯿﮥ ﻣﺮﺋﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﭼﻨﯿﻦ دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎﯾﯽ‪ ،‬در ﯾﮏ‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﻃﻮل ﻣﻮج ﻣﻨﺎﺳﺐ‪ ،‬ﭘﺮﺗﻮﻫﺎي ﺧﺮوﺟﯽ ﺑﺎ ﺣﺮﮐﺖ ﺻﻔﺤﮥ آﯾﻨﻪ )ﮐﻪ در ﻣﯿﺎن دو ﻣﺒﺪل ﻗﺮار دارد( از ﯾﮏ ﻧﻮر‪-‬ﺗﻘﻮﯾﺖ‪-‬‬
‫ﮐﻨﻨﺪه ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﻮر‪-‬ﺗﻘﻮﯾﺖﮐﻨﻨﺪة دﯾﮕﺮ ﺳﻮﺋﯿﭻ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻃﯿﻒﺳﻨﺞﻫﺎي ‪) Slew-Scan‬ﭼﺮﺧﺶ ﺳﺮﯾﻊ‪-‬ﭘﻮﯾﺶ(‪ .‬از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻃﯿﻒﻫﺎي ﭘﯿﭽﯿﺪه از ﺻﺪﻫﺎ ﺧﻂ‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻮﯾﺶ ﯾﮏ ﻧﺎﺣﯿﮥ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ از ﻃﻮل ﻣﻮجﻫﺎ ﻣﺪت زﯾﺎدي ﻃﻮل ﻣﯽﮐﺸﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻏﯿﺮﻋﻤﻠﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﺣﻞّ ﮐﺎﻣﻞ اﯾﻦ ﻣﺸﮑﻞ ﻃﯿﻒ ﺳﻨﺞﻫﺎي ‪) Slew-Scan‬ﭼﺮﺧﺶ ﺳﺮﯾﻊ‪-‬ﭘﻮﯾﺶ( ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻃﯿﻒ‪-‬‬
‫ﺳﻨﺞﻫﺎ ﺻﻔﺤﮥ ﻣﺸﺒﮏ )ﺷﮑﻞ ‪ 10-6‬را ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ( ﯾﺎ ﻣﺒﺪل و ﺷﯿﺎر‪ ،‬ﺑﺎ ﯾﮏ ﻣﻮﺗﻮر دو ﺳﺮﻋﺘﻪ )ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺮﻋﺘﻪ( ﺑﻪ‬
‫ﺣﺮﮐﺖ در ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎ‪ ،‬ﺗﮏﻓﺎﻣﺴﺎز ﺳﺮﯾﻊ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻃﻮل ﻣﻮﺟﯽ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺧﻂ ﻧﺸﺮ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‬
‫ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﯾﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﺳﺮﯾﻌﺎً ﺑﻪ ﺳﻤﺖ آن ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﺴﯿﺮ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﺳﺮﻋﺖ ﺣﺮﮐﺖ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﮐﺎﻫﺶ ﭘﯿﺪا‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﻪ ﺷﮑﻠﯽ ﮐﻪ دﺳﺘﮕﺎه در ﻃﻮل ﺧﻂ ﻧﺸﺮ ﺑﺎ ﮔﺎمﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻮﭼﮏ )‪ 0/01‬ﺗﺎ ‪ 0/001‬ﻧﺎﻧﻮﻣﺘﺮ( ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽ‪-‬‬
‫ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺣﺮﮐﺖ ﺳﺮﯾﻊ‪ ،‬زﻣﺎن ﺻﺮفﺷﺪه در ﻧﻮاﺣﯽ ﻃﻮل ﻣﻮﺟﯽ ﮐﻪ ﺣﺎوي اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻔﯿﺪي ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﯽ‪-‬‬
‫رﺳﺪ‪ ،‬و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل در ﺧﻄﻮط آﻧﺎﻟﯿﺖ زﻣﺎن ﮐﺎﻓﯽ ﺻﺮف و ﻧﺴﺒﺖﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺳﯿﮕﻨﺎل‪-‬ﻧﻮﯾﺰ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬در‬
‫ﻃﺴﯿﻒﺳﻨﺞﻫﺎﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ ﻃﯿﻒﺳﻨﺞ ﺷﮑﻞ ‪ ،10-6‬ﮐﻪ در آنﻫﺎ ﺣﺮﮐﺖ ﺻﻔﺤﮥ ﻣﺸﺒﮏ ﺗﺤﺖ ﮐﻨﺘﺮل راﯾﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﺠﺎم‬
‫ﺣﺮﮐﺖ ﺳﺮﯾﻊ دﺳﺘﮕﺎه ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺆﺛﺮﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻃﯿﻒﺳﻨﺞ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه ﻗﺎدر اﺳﺖ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﻪ ﺳﻤﺖ‬
‫ﺧﻄﻮط ﻧﺸﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ‪ 15‬ﻋﻨﺼﺮ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮده و در ﮐﻤﺘﺮ از ‪ 5‬دﻗﯿﻘﻪ ﺷﺪت آنﻫﺎ را ﺛﺒﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ اﯾﻦ‬
‫دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎ ﮐﻨﺪﺗﺮ ﺑﻮده و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﭼﻨﺪﮐﺎﻧﺎﻟﻪ ﻧﻤﻮﻧﮥ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﻣﺼﺮف ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻃﯿﻒﺳﻨﺞﻫﺎي ﻣﻘﯿﺎﺳﯽ ﭘﻮﯾﺎ‪ .‬ﺷﮑﻞ ‪ 10-7‬ﻃﺮحوارهاي از ﯾﮏ ﻃﯿﻒﺳﻨﺞ ﻣﻘﯿﺎﺳﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻢ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﯾﮏ دﺳﺘﮕﺎه ﭘﻮﯾﺎ و ﻫﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻃﯿﻒﺳﻨﺞ ﭼﻨﺪﮐﺎﻧﺎﻟﮥ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﻋﻤﻞ ﮐﻨﺪ‪.‬در اﯾﻦ دﺳﺘﮕﺎه ﭘﻮﯾﺶ ﺑﺎ‬
‫ﺣﺮﮐﺖ ﯾﮏ ﻣﺠﺮاي ﻧﻮر‪-‬ﺗﻘﻮﯾﺖﮐﻨﻨﺪه در راﺳﺘﺎﻫﺎي ‪ x‬و ‪ y‬اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد و ﯾﮏ ﺻﻔﺤﮥ ﺳﻮراخدار ﮐﻪ روي ﺻﻔﺤﮥ‬
‫ﮐﺎﻧﻮﻧﯽ ﺗﮏﻓﺎﻣﺴﺎز ﻗﺮار دارد را ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ در ﻣﯽآورد‪ .‬اﯾﻦ ﺻﻔﻪ داراي ‪ 300‬ﺷﯿﺎر اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ ﻧﻮر رو آن‬
‫اﯾﺠﺎد ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬زﻣﺎن ﻻزم ﺑﺮاي ﺣﺮﮐﺖ از ﯾﮏ ﺷﯿﺎر ﺑﻪ ﺷﯿﺎر ﺑﻌﺪي ﻣﻌﻤﻮﻻً ‪ 1‬ﺛﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ دﺳﺘﮕﺎه ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ‪) slew-scan‬ﭼﺮﺧﺶ ﺳﺮﯾﻊ‪-‬ﭘﻮﯾﺶ( ﻋﻤﻞ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﯾﻦ دﺳﺘﮕﺎه ﺑﺎ ﺳﻮار ﮐﺮدن ﭼﻨﺪ ﻣﺠﺮاي ﻧﻮر‪-‬‬
‫ﺗﻘﻮﯾﺖﮐﻨﻨﺪه در ﭘﺸﺖ ﺑﺮﺧﯽ از ﺷﯿﺎرﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﺻﻔﺤﮥ ﺳﻮراخدار ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﭼﻨﺪﻓﺎﻣﺴﺎزِ ﭼﻨﺪﮐﺎﻧﺎﻟﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻃﯿﻒﺳﻨﺞ ﭼﻨﺪﮐﺎﻧﺎﻟﻪ‬
‫ﻫﻢاﮐﻨﻮن دو ﻧﻮع ﮐﻠﯽ از دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﭼﻨﺪﮐﺎﻧﺎﻟﮥ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ :‬ﭼﻨﺪﻓﺎﻣﺴﺎزﻫﺎ و ﻃﯿﻒﻧﮕﺎرﻫﺎ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺎﻣﺴﺎزﻫﺎ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻣﺠﺮاي ﻧﻮر‪-‬ﺗﻘﻮﯾﺖﮐﻨﻨﺪه دارﻧﺪ اﻣﺎ ﻃﯿﻒﻧﮕﺎرﻫﺎ از اﺑﺰارﻫﺎي ﺑﺎر‪-‬ﺗﺮزﯾﻖِ دو ﺑُﻌﺪي )‪CID‬ﻫﺎ( ﯾﺎ‬
‫اﺑﺰارﻫﺎي ﺑﺎر‪-‬اﺗﺼﺎل )‪CCD‬ﻫﺎ( ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺒﺪل اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﺷﮑﻞ ‪ .10-7‬ﻃﺮحوارة ﯾﮏ ﻃﯿﻒﺳﻨﺞ ﻣﻘﯿﺎﺳﯽ‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺎﻣﺴﺎزﻫﺎ )‪Polychromator‬ﻫﺎ(‪ .‬در ﺑﺮﺧﯽ از ﻃﯿﻒﺳﻨﺞﻫﺎي ﭼﻨﺪﮐﺎﻧﺎﻟﻪ‪ ،‬ﻧﻮر‪-‬ﺗﻘﻮﯾﺖﮐﻨﻨﺪهﻫﺎ در ﭘﺸﺖ‬
‫ﺷﯿﺎرﻫﺎي ﺛﺎﺑﺖ و در اﻣﺘﺪاد ﻣﻨﺤﻨﯽ ﮐﺎﻧﻮﻧﯽ ﯾﮏ ﭼﻨﺪﻓﺎﻣﺴﺎز ﻗﺮار دارﻧﺪ )ﻧﻈﯿﺮ ﻃﺮاﺣﯽ ‪ Paschen-Runge‬ﮐﻪ در‬
‫ﺷﮑﻞ ‪ 10-8‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ(‪ .‬در اﯾﻦ دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎ‪ ،‬ﺷﯿﺎر ورودي‪ ،‬ﺷﯿﺎرﻫﺎي ﺧﺮوﺟﯽ‪ ،‬و ﺳﻄﺢ ﺷﺒﮑﻪ در اﻣﺘﺪاد‬
‫ﻣﺤﯿﻂ ﯾﮏ داﯾﺮة ‪ Rowland‬ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬اﻧﺤﻨﺎي اﯾﻦ داﯾﺮه ﺑﻪ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﮐﺎﻧﻮﻧﯽ ﺷﺒﮑﮥ ﻣﻘﻌﺮ واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺎﺻﻠﻪ از‬
‫ﻫﺮ ﯾﮏ از ﺷﯿﺎرﻫﺎي ﺛﺎﺑﺖ از ﻣﺠﺮاﻫﺎي ﻧﻮر‪-‬ﺗﻘﻮﯾﺖﮐﻨﻨﺪه ﺗﺨﻄﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺷﯿﺎرﻫﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﭘﯿﮑﺮﺑﻨﺪي‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ ﺗﺎ ﺧﻈﻮظ ﻧﺸﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻫﻨﺎﺻﺮ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ را ﺛﺒﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎ‪ ،‬اﻟﮕﻮي ﺧﻄﻮط ﻧﺸﺮ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺟﺪﯾﺪ ﯾﺎ ﺣﺬف ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ از ﻋﻨﺎﺻﺮ‪ ،‬ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺳﯿﮕﻨﺎلﻫﺎي ﻧﺎﺷﯽ از ﻣﺠﺮاﻫﺎي ﻧﻮر‪-‬‬
‫ﺗﻘﻮﯾﺖﮐﻨﻨﺪه ﻣﺠﻤﺘﻤِﻊ ﺷﺪه و ﺳﭙﺲ وﻟﺘﺎژ ﺧﺮوﺟﯽ ﻣﺮﻗﻮم ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻏﻠﻈﺖ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺣﺎﺻﻞ ذﺧﯿﺮه‬
‫ﺷﺪه و ﻧﻤﺎﯾﺶ داده ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺷﯿﺎر ورودي ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮏ ﻣﻮﺗﻮر ﭘﻠﻪاي در اﻣﺘﺪاد ﻣﻤﺎس ﺑﺮ داﯾﺮة ‪Rowland‬‬
‫ﺣﺮﮐﺖ داده ﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ اﺑﺰار اﺟﺎزه ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﭘﻮﯾﺶ از ﻃﺮﯾﻖ ﻗﻠﻪا اﻧﺠﺎم ﺷﺪه و اﻃﻼﻋﺎت ﻻزم ﺑﺮاي ﺗﺼﺤﯿﺢ زﻣﯿﻨﻪ‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ آﯾﺪ‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﻃﯿﻒﺳﻨﺞﻫﺎي ﭼﻨﺪﻓﺎﻣﺴﺎز‪-‬ﻣﺒﻨﺎ ﮐﻪ داراي ﻣﺒﺪل ﺗﻘﻮﯾﺖﮐﻨﻨﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻫﻢ ﺑﺎ ﭘﻼﺳﻤﺎ و ﻫﻢ ﺑﺎ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺟﺮﻗﻪاي‬
‫ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎ در ﺗﺠﺰﯾﻪﻫﺎي ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ و ﺳﺮﯾﻊ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻔﯿﺪ و ﮐﺎراﻣﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺜﺎل‪ ،‬در ﺗﻮﻟﯿﺪ آﻟﯿﺎژﻫﺎ اﻧﺪازهﮔﯿﺮيﻫﺎي ﮐﻤّﯽ ‪ 20‬ﻋﻨﺼﺮ ﯾﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﮐﻤﺘﺮ از ‪ 5‬دﻗﯿﻘﻪ ﭘﺲ از درﯾﺎﻓﺖ ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ‬
‫اﻧﺠﺎم اﺳﺖ و ﭘﺲ از آن ﮐﻨﺘﺮل دﻗﯿﻖ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻣﺤﺼﻮل ﻧﻬﺎﯾﯽ ﻣﻤﮑﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﻃﯿﻒﺳﻨﺞﻫﺎي ﭼﻨﺪﮐﺎﻧﺎﻟﮥ ﻓﻮﺗﻮاﻟﮑﺘﺮﯾﮏ داراي دﻗﺖ ﺗﺤﻠﯿﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﺧﻮﺑﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺷﺮاﯾﻂ‬
‫اﯾﺪهآل ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﺑﺎزﺗﻮﻟﯿﺪ ‪ 1‬درﺻﺪي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻪ اﺛﺒﺎت رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﺟﺰاي ﺳﺎﯾﺮ‬
‫دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎ )ﻧﻈﯿﺮ ﻣﻨﺒﻊ( ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻃﯿﻒﺳﻨﺞ داراي دﻗﺖ ﮐﻤﺘﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در اﻧﺪازهﮔﯿﺮيﻫﺎي ﮐﻠﯽ اﻏﻠﺐ ﭼﻨﯿﻦ‬
‫دﻗﺖ ﺑﺎﻻﯾﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﯽﮔﺮدد‪ .‬دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﭼﻨﺪﮐﺎﻧﺎﻟﮥ از اﯾﻦ ﻧﻮع‪ ،‬ﻋﻤﻮﻣﺎً ﮔﺮانﺗﺮ از دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻣﺘﻮاﻟﯽ )ﮐﻪ در‬
‫ﺑﺨﺶ ﻗﺒﻞ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺷﺪ( ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺷﯿﻤﯽ ﺗﺠﺰﯾﻪ‬

‫ﻣﺘﺮﺟﻢ‪:‬‬

‫ﻋﻠﯽ ﻗﻨﺒﺮي‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﺷﮑﻞ ‪ .10-14‬ﺟﺪول ﺗﻨﺎوﺑﯽ ﻗﺪرت اﺷﮑﺎرﺳﺎزي و ﺗﻌﺪاد ﺧﻄﻮط ﻧﺸﺮ ﻣﻔﯿﺪ ‪ ICP‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از رﯾﺰﺳﺎزي ﺑﺎ‬
‫ﻫﻮاي ﻓﺸﺮده‪ .‬رﻧﮓ و ﻣﯿﺰان ﻫﺎﺷﻮرﻫﺎ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪة ﻣﺤﺪودة ﺑﺎزة آﺷﮑﺎرﺳﺎزي ﺧﻄﻮطِ ﻣﻔﯿﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻄﺢ ﻫﺎﺷﻮرﻫﺎ‬
‫ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪة ﺗﻌﺪاد ﺧﻄﻮط ﻣﻔﯿﺪ اﺳﺖ‪) .‬اﻗﺘﺒﺎس ﺷﺪه از "ﻃﯿﻒ ﺳﻨﺠﯽ اﺳﻘﺮاﯾﯽ ﺗﺸﻌﺸﻊ ﭘﻼﺳﻤﺎ"‪ ،‬ﺑﺨﺶ ‪ ،1‬ﺻﻔﺤﮥ‬
‫‪ ،143‬ﻧﻮﺷﺘﮥ ‪ ،P. W. J. M. Boumans‬وﯾﺮاﺳﺖ‪ ،‬ﻧﯿﻮﯾﻮرك‪ .1987 ،Wiley :‬ﺑﺎ اﺟﺎزة ﺣﻖ ﻧﺸﺮ‪(.‬‬

‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽﺷﺪه‬
‫در اﺻﻞ ﺗﻤﺎم ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﻠﺰي را ﻧﯽﺗﻮان ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ ﻃﯿﻒﺳﻨﺠﯽ ﺗﺸﻌﺸﻊ ﭘﻼﺳﻤﺎﯾﯽ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ‬
‫ﺑﻮر‪ ،‬ﻓﺴﻔﺴﺮ‪ ،‬ﻧﯿﺘﺮوژن‪ ،‬ﮔﻮﮔﺮد و ﮐﺮﺑﻦ ﺑﻪ ﻃﯿﻒﺳﻨﺞ ﺧﻼء ﻧﯿﺎز دارﯾﻢ زﯾﺮا ﻃﻮل ﻣﻮج ﺧﻄﻮط ﻧﺸﺮ اﯾﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮐﻤﺘﺮ از‬
‫‪ 180‬ﻧﺎﻧﻮﻣﺘﺮ اﺳﺖ و در اﯾﻦ ﻧﺎﺣﯿﻪ )ﻃﻮل ﻣﻮج ﮐﻤﺘﺮ از ‪ 180‬ﻧﺎﻧﻮﻣﺘﺮ( ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻮﺟﻮد در اﺗﻤﺴﻔﺮ ﺗﺎﺑﺶ را ﺟﺬب ﻣﯽ‪-‬‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﻠﺰات ﻗﻠﯿﺎﯾﯽ ﺑﻪ دو ﻋﻠﺖ ﺑﺎ ﻣﺸﮑﻼت و ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎﯾﯽ روﺑﺮوﺳﺖ‪ (1) :‬ﺳﺎزﮔﺎري ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﮔﺮدﻫﻢآوري ﺑﺴﯿﺎري از ﺳﺎﯾﺮ ﻓﻠﺰات ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽروﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻓﻠﺰات ﻗﻠﯿﺎﯾﯽ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ )‪ (2‬ﻃﻮل ﻣﻮج اﮐﺜﺮ‬
‫ﺧﻄﻮط ﺑﺮﺟﺴﺘﮥ ﻃﯿﻒ ‪ Rb ،K ،Li‬و ‪ Cs‬در ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﻧﺎﺣﯿﮥ ﻣﺎدون ﻗﺮﻣﺰ ﻗﺮار دارد و اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﺮوز ﻣﺸﮑﻼﺗﯽ‬
‫در آﺷﮑﺎرﺳﺎزي ﻣﯽﮔﺮدد زﯾﺮا ﻃﯿﻒﺳﻨﺞﻫﺎي ﭘﻼﺳﻤﺎﯾﯽ اﺳﺎﺳﺎً ﺑﺮاي ﺗﺎﺑﺶﻫﺎي ﻓﺮاﺑﻨﻔﺶ ﻃﺮاﺣﯽ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ دﻻﯾﻞ‬
‫ﻣﺬﮐﻮر‪ ،‬ﮐﺎرﺑﺮد ﻃﯿﻒﺳﻨﺠﯽ ﭘﻼﺳﻤﺎﯾﯽ در ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺣﺪود ‪ 60‬ﻋﻨﺼﺮ ﺑﺎ ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎي اﺳﺎﺳﯽ روﺑﺮوﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺟﺪول ﺗﻨﺎوﺑﯽ ﺷﮑﻞ ‪ 10-14‬ﮐﺎرﺑﺮد ﻃﯿﻒﺳﻨﺠﯽ ﺗﺸﻌﺸﻌﯽِ ‪ ICP‬را ﺑﺮاي ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺤﺪودة آﺷﮑﺎرﺳﺎزي ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺧﻄﻮط ﻧﺸﺮ ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ رﻧﮓ و ﻣﯿﺰان ﻫﺎﺷﻮرﻫﺎ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻄﺢ‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﻫﺎﺷﻮرﻫﺎ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪة آن ﺗﻌﺪاد از ﺧﻄﻮط ﻧﺸﺮ ﻋﻨﺼﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﺪودهاي ﻣﺮﺋﯽ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺳﻪ ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﻣﺤﺪودة ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺧﻄﻮط ﻧﺸﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﭼﻪ ﺗﻌﺪاد ﭼﻨﯿﻦ ﺧﻄﻮﻃﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻧﺲ اﯾﻨﮑﻪ ﺧﻂ ﻧﺸﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻧﺸﺮ ﯾﮏ ﻃﯿﻒ ﭘﺮ از ﺧﻂ ﻣﺴﺘﻘﻞ از اﺛﺮات ﺗﻘﺎﺑﻠﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﺧﻂ‬
‫ﺷﮑﻞ ‪ 10-14‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ اﮐﺜﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ داراي ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺧﻂ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ و ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان از آنﻫﺎ‬
‫ﺑﺮاي اﻫﺪاف ﺗﺸﺨﯿﺺ و ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد‪ .‬اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻃﻮل ﻣﻮجﻫﺎ ﮐﻪ در ﺳﻪ ﻧﺎﺣﯿﮥ دهدﻫﯽ ﺑﻪ ﺛﺒﺖ‬
‫رﺳﯿﺪه اﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺷﺪتﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﻄﻮط ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﯿﺶ از ‪ 70‬ﻋﻨﺼﺮ در ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻣﻨﺒﻊ ﻋﻠﻤﺐ آورده‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮي ﯾﮏ ﺧﻂ ﻧﺸﺮ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬اﻧﺘﺨﺎب اﯾﻦ ﺧﻂ ﻧﺸﺮ ﺑﺴﺘﮕﯽ‬
‫ﺑﻪ آن دارد ﮐﻪ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ ﭼﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮي ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻧﺎﻟﯿﺖ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در ﻧﻤﻮﻧﻪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و آﯾﺎ اﺣﺘﻤﺎل‬
‫آن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺧﻄﻮط ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﯾﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ‪ ،‬ﺧﻄﻮط ﻧﺸﺮ آﻧﺎﻟﯿﺖ را ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﻨﺪ؟‬
‫ﻣﻨﺤﻨﯽﻫﺎي واﺳﻨﺠﯽ‬
‫ﻣﻨﺤﻨﯽﻫﺎي واﺳﻨﺠﯽ ﻃﯿﻒﺳﻨﺞ ﺗﺸﻌﺸﻌﯽ ﭘﻼﺳﻤﺎﯾﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ اوﻗﺎت ﻣﺘﺸﮑﻞ از ﻧﻤﻮدار ﯾﮏ ﺳﯿﮕﻨﺎل اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ‬
‫ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺷﺪت ﺧﻄﻮط در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻏﻠﻈﺖ آﻧﺎﻟﯿﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﺷﮑﻞ ‪ .10-15‬ﻣﻨﺤﻨﯽﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﯽ واﺳﻨﺠﯽ در ﻃﯿﻒﺳﻨﺠﯽ ﺗﺸﻌﺸﻌﯽ ‪)) ICP‬اﻗﺘﺒﺎس ﺷﺪه از ‪V.A Fassel‬‬
‫و ‪ ،R. N. Kniseley‬ﺷﯿﻤﯽ ﺗﺠﺰﯾﻪ‪ ،110A ،46 ،1974 ،‬ﺷﮑﻞ ‪ ،1‬ﺻﻔﺤﮥ ‪ .1117A‬داراي ﺣﻖ ﻧﺸﺮِ ‪1987‬‬
‫ﺗﻮﺳﻂ اﻧﺠﻤﻦ آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ ارﺗﻘﺎي ﻋﻠﻮم‪(.‬‬

‫اﮔﺮ ﺑﺎزة ﻏﻠﻈﺖﻫﺎ ﺑﺰرگ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي اﯾﻦ ﻧﻤﻮدار از ﻧﻤﻮدار ﻟﮕﺎرﯾﺘﻤﯽ )‪ (log-log‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺷﮑﻞ ‪-15‬‬
‫‪ 10‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﻨﺤﻨﯽﻫﺎي واﺳﻨﺠﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ‪ 4‬ﻋﻨﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ در ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻓﻮﻻدي را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﻣﻨﺤﻨﯽﻫﺎي‬
‫واﺳﻨﺠﯽ اﻏﻠﺐ ﺧﻄﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﻮد دو ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻣﯿﺎﻧﯽ ﻣﻮﺟﻮد در ﺷﮑﻞ ﻧﯿﺰ ﺧﻄﯽ ﻣﯽ‪-‬‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﯽ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻏﻠﻈﺖﻫﺎ زﯾﺎد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻧﺤﺮاف از رﻓﺘﺎر ﺧﻄﯽ اﻣﺮي ﻣﻌﻤﻮل اﺳﺖ‬
‫)ﺧﻄﻮط ﺑﺎﻻﯾﯽ و ﭘﺎﯾﯿﻨﯽ در ﺷﮑﻞ ‪ .(10-15‬ﯾﮑﯽ از ﻏﯿﺮﺧﻄﯽ ﺷﺪن‪ ،‬ﺧﻮد‪-‬ﺟﺬﺑﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻃﯽ آن ﺳﯿﮕﻨﺎلﻫﺎي‬
‫ﺧﺮوﺟﯽ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺟﺬب ﺗﻮﺳﻂ اﺗﻢﻫﺎي ﺧﺎﮐﯽ ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺤﯿﻂ ﮐﺸﺖ ﮐﺎﻫﺶ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺧﻮد‪-‬ﺟﺬﺑﯽ ﺗﻨﻬﺎ‬
‫زﻣﺎﻧﯽ ﻣﺸﻬﻮد ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻏﻠﻈﺖ آﻧﺎﻟﯿﺖ ﺑﺎﻻ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎﻋﺚ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﻨﺤﻨﯽﻫﺎي واﺳﻨﺠﯽ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻣﺤﻮر اﻓﻘﯽ‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﺴﯿﺮ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﭘﺪﯾﺪة ﺧﻮد‪-‬ﺟﺬﺑﯽ در ﻫﯿﭻﯾﮏ ﻣﻨﺤﻨﯽﻫﺎي ﺷﮑﻞ ‪ 10-15‬ﻣﺸﻬﻮد ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻏﯿﺮﺧﻄﯽ ﺑﻮدن‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺎﺷﯽ از ﺗﺼﺤﯿﺤﺎت زﻣﯿﻨﻪاي ﻧﺎدرﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻮﻧﯿﺰاﺳﯿﻮن و ﭘﺎﺳﺦ ﻏﯿﺮﺧﻄﯽ ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي آﺷﮑﺎرﺳﺎز ﻧﯿﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻏﯿﺮﺧﻄﯽ ﺑﻮدن ﻣﻨﺤﻨﯽﻫﺎي ﻧﯿﻮﺑﯿﻮم و ﺗﺎﻟﯿﻢ در ﻏﻠﻈﺖﻫﺎي ﭘﺎﯾﯿﻦ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻧﺎﺷﯽ از ﺗﺼﺤﯿﺤﺎت زﻣﯿﻨﻪاي ﻧﺎدرﺳﺖ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﻧﺤﺮاف از رﻓﺘﺎر ﺧﻄﯽ‪ ،‬از ﻣﺤﻮر ﻏﻠﻄﺖﻫﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ دارد‪.‬‬
‫در ﻃﯿﻒﺳﻨﺠﯽ ﺗﺸﻌﺸﻌﯽ اﻏﻠﺐ از ﯾﮏ اﺳﺘﺎﻧﺪارد داﺧﻠﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ‪ ،‬ﻣﺤﻮر ﻋﻤﻮدي ﻣﻨﺤﻨﯽ‬
‫واﺳﻨﺠﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﯾﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺳﯿﮕﻨﺎل آﺷﮑﺎرﺳﺎز آﻧﺎﻟﯿﺖ ﺑﻪ ﺳﯿﮕﻨﺎل آﺷﮑﺎرﺳﺎز اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﯾﺎ ﻟﮕﺎرﯾﺘﻤﺎﯾﻦ ﻧﺴﺒﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﮑﻞ ‪ 10-16‬ﻣﻨﺤﻨﯽﻫﺎي واﺳﻨﺠﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻋﻨﺼﺮ را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬در اﯾﻦ آزﻣﺎﯾﺶﻫﺎ ﻣﻘﺪار ﻣﺸﺨﺼﯽ‬
‫اﯾﺘﺮﯾﻢ ﺑﺎ ﺗﻤﺎﻣﯽ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺷﺪه و ﺷﺪت ﻧﺴﺒﯽ ﺧﻂ ﻧﺸﺮ آﻧﺎﻟﯿﺖ ﺑﻪ ﺧﻂ ﻧﺸﺮ اﯾﺘﺮﯾﻢ در ‪ 242/2‬ﻧﺎﻧﻮﻣﺘﺮ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻣﺘﻐﯿﺮ ﺗﺠﺰﯾﻪاي )ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ( در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﻨﺤﻨﯽﻫﺎ ﺧﻄﯽ ﺑﻮده و ﺑﺎزة‬
‫ﻏﻠﻈﺖﻫﺎ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﺳﻪ ﺑﺮاﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﻘﺪار ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از اﻃﻼﻋﺎت ﺣﺎﺻﻠﻪ ﺑﺎ ورود ﻣﻘﺎدﯾﺮ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ از آﻧﺎﻟﯿﺖ و اﺳﺘﺎﻧﺪارد داﺧﻠﯽ ﺑﻪ درون آب ﺧﺎﻟﺺ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺳﺎﯾﺮ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻮلﻫﺎي‬
‫ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻏﻠﯿﻆ ﻧﻤﮏﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ آزاديِ از ﺗﻘﺎﺑﻞ ﻣﯿﺎن‪-‬ﻋﻨﺼﺮي را اﺛﺒﺎت ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻃﯿﻒﺳﻨﺠﯽ ﺟﺬب اﺗﻤﯽ‪ ،‬ﯾﮏ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺘﻨﺎوﺑﺎً وارد ﺷﻮد ﺗﺎ اﺛﺮات راﻧﺶ دﺳﺘﮕﺎه اﺻﻼح‬
‫ﮔﺮدد‪ .‬اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﺪوﻟﯽ ‪ 10-2‬اﻓﺰاﯾﺶ دﻗﺖ ﻧﺎﺷﯽ از ﮐﺎرﺑﺮد اﯾﻦ روش را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻓﺰاﯾﺶ‬
‫‪1‬‬
‫دﻗﺖ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم اﻧﺪازهﮔﯿﺮي آﻧﺎﻟﯿﺖ ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖﻫﺎي ﺑﺎﻻ ﻧﯿﺰ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺪاﺧﻼت‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﭘﯿﺶﺗﺮ ﻧﯿﺰ اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺪاﺧﻞﻫﺎي ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ و اﺛﺮات ﻣﺎﺗﺮﯾﺴﯽ در ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻼﺳﻤﺎﯾﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ‬
‫ﺳﺎﯾﺮ رﯾﺰﺳﺎزﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﻏﻠﻈﺖ آﻧﺎﻟﯿﺖ ﮐﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺸﻌﺸﻊ زﻣﯿﻨﻪايِ ﻧﺎﺷﯽ از‬
‫ﺑﺎزﺗﺮﮐﯿﺐ ﯾﻮنﻫﺎي آرﮔﻮن ﺑﺎ اﻟﮑﺘﺮونﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺪر ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺮاي ﺗﺼﺤﯿﺤﺎت دﻗﯿﻖ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺑﺰرگ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬در ﻫﺮ دو‬
‫ﻧﻮعِ دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﺗﮏﮐﺎﻧﺎﻟﻪ و ﭼﻨﺪﮐﺎﻧﺎﻟﻪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺑﺎ اﺧﺘﯿﺎر زﻣﯿﻨﻪﺧﻮاﻧﯽ در ﻫﺮ ﯾﮏ از دو ﺳﻤﺖ ﺧﻂ ﻧﺸﺮ ﻣﻮرد‬
‫ﻧﻈﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪ .‬دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﯽ داراي ﻧﺮماﻓﺰاري ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﺧﻮدﮐﺎر ﺗﺼﺤﯿﺤﺎت زﻣﯿﻨﻪاي ﯾﺎ‬
‫اﻧﺠﺎم آنﻫﺎ ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺎرت ﮐﺎرﺑﺮ‪ ،‬ﻃﺮاﺣﯽ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ ICP‬ﺑﺴﯿﺎري از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﭘﺮ از ﺧﻄﻮط ﻧﺸﺮ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﮑﺎن اﯾﺠﺎد ﺗﺪاﺧﻼت ﻃﯿﻔﯽ زﯾﺎد اﺳﺖ‪.‬‬
‫ِ‬ ‫از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻃﯿﻒ‬
‫اﺟﺘﻨﺎب از ﭼﻨﯿﻦ ﺧﻄﺎﻫﺎﯾﯽ ﻣﺴﺘﻠﺰم آﮔﺎﻫﯽ از ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎي اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ ﺣﺎﺿﺮ در ﻧﻤﻮﻧﻪ وﺟﻮد و ﺑﺮرﺳﯽ دﻗﯿﻖ‬

‫‪ ١‬ﺑﺮاي ﮐﺴﺐ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﯿﺸﺘﺮ در زﻣﯿﻨﮥ دﻗﺖ ﻃﯿﻒﺳﻨﺠﯽ ‪ ICP‬ﺑﻪ ﻣﻨﺒﻊ زﯾﺮ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪:‬‬
‫‪R. L. Watters Jr. Aner. Lab..1983. 15 (3). 16.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ .10-16‬ﻣﻨﺤﻨﯽﻫﺎي داﺧﻠﯽ واﺳﻨﺠﯽ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺎ ﯾﮏ ﻣﻨﺒﻊ ‪ .ICP‬در اﯾﻨﺠﺎ‪،‬ﺧﻂ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﯾﺘﺮﯾﻢ در ‪ 242/2‬ﻧﺎﻧﻮﻣﺘﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫اﺳﺘﺎﻧﺪارد داﺧﻠﯽ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻓﻘﺪان ﺗﻘﺎﺑﻞ ﻣﯿﺎن‪-‬ﻋﻨﺼﺮي ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد )اﻗﺘﺒﺎس ﺷﺪه از ‪.V.A Fassel, Science, 1978, 202, 187‬‬
‫)ﺑﺎ اﺟﺎزه ﺣﻖ ﻧﺸﺮ(‪ .‬داراي ﺣﻖ ﻧﺸﺮِ ‪ 1987‬ﺗﻮﺳﻂ اﻧﺠﻤﻦ آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ ارﺗﻘﺎي ﻋﻠﻮم‪(.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﻨﺎﺑﻌﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻬﺮﺳﺖ آنﻫﺎ در ﯾﺎدداﺷﺖ ﺷﻤﺎرة ‪ 6‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺮماﻓﺰار ﻣﻮﺟﻮد در دﺳﺘﮕﺎه‪-‬‬
‫ﻫﺎي ﮐﺎﻣﭙﯿﻮﻣﺘﺮي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪي ﺑﺮاي واﺳﻨﺠﯽ ﻃﻮل ﻣﻮج و ﻏﻠﻈﺖ‪ ،‬ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻃﯿﻔﯽ و ﺟﺪاﺳﺎزي ﺧﻄﻮط‬
‫ﻫﻢﭘﻮﺷﺎﻧﯽ ﺷﺪه در اﺧﺘﯿﺎر دارﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﭘﺎﯾﮕﺎهﻫﺎي اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ ﺟﺎﻣﻊ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﻄﻮط ﻃﯿﻔﯽ‪ ،‬ﺗﻮﻗﻒ‬
‫و ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺗﺪاﺧﻠﻼت را ﺑﻪ ﺑﺨﺸﯽ اﺳﺎﺳﯽ در ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎي ﺗﺠﺰﯾﻪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺟﺪول ‪ .10-2‬اﺛﺮ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﺳﺎزي ﻓﺮﮐﺎﻧﺲ ﺑﺮ دﻗﺖ دادهﻫﺎي ‪ICP‬‬

‫اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﯿﺎر ﻧﺴﺒﯽ‬
‫ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻏﻠﻈﺖ در ﺑﺎﻻي ﻣﺤﺪودة آﺷﮑﺎرﺳﺎزي‬ ‫ﻓﺮﮐﺎﻧﺲ ﺑﺎز‪-‬‬
‫‪ 104‬ﺗﺎ ‪105‬‬ ‫‪ 103‬ﺗﺎ ‪104‬‬ ‫‪ 102‬ﺗﺎ ‪103‬‬ ‫‪ 101‬ﺗﺎ ‪102‬‬ ‫واﺳﻨﺠﯽ‪ ،‬ﺳﺎﻋﺖ‬
‫‪1/5-2‬‬ ‫‪1-2‬‬ ‫‪1-3‬‬ ‫‪3-7‬‬ ‫‪0/5‬‬
‫‪2-3‬‬ ‫‪15-25‬‬ ‫‪2-6‬‬ ‫‪5-10‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪4-8‬‬ ‫‪3-7‬‬ ‫‪3-10‬‬ ‫‪8-15‬‬ ‫‪8‬‬

‫ﻣﺤﺪودهﻫﺎي آﺷﮑﺎرﺳﺎزي‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ‪ ،‬ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎي آﺷﮑﺎرﺳﺎزي ﻣﻨﺒﻊ ‪ ICP‬ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ و ﺣﺘﯽ ﺑﻬﺘﺮ از ﺳﺎﯾﺮ روشﻫﺎي ﻃﯿﻔﯽِ اﺗﻤﯽ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺪول ‪ 10-3‬ﻣﺤﺪودهﻫﺎي آﺷﮑﺎرﺳﺎزي ﭼﻨﺪ ﻣﻮرد از اﯾﻦ روشﻫﺎ را ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ روشﻫﺎي ﺟﺬب ﯾﺎ ﺗﺸﻌﺸﻊ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ را ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺎ ﺗﺤﺮﯾﮏ ﭘﻼﺳﻤﺎﯾﯽ و در ﺳﻄﻮح ‪ppb‬‬
‫‪ 10‬ﯾﺎ ﮐﻤﺘﺮ‪ ،‬آﺷﮑﺎرﺳﺎزي ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ در ﻓﺼﻞ ‪ 11‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ دﯾﺪ‪ ICP ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه آﺷﮑﺎرﺳﺎز ﻃﯿﻒﺳﻨﺠﯽ‬
‫ﺟﺮﻣﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ از ﻃﺮﯾﻖ ‪ 2‬ﺗﺎ ‪ 5‬ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﺮدن ﺑﺰرﮔﺎي ﺑﺎزه‪ ،‬ﻣﺤﺪودهﻫﺎي آﺷﮑﺎرﺳﺎزي ﺑﺴﯿﺎري از ﻋﻨﺎﺻﺮ را ﮔﺴﺘﺮش‬
‫داده و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻗﺎدر ﺑﻪ رﻗﺎﺑﺖ ﺷﺪﯾﺪ ﺑﺎ ﻃﯿﻒﺳﻨﺠﯽ ﺗﺸﻌﺸﯽ ﻧﻮري ‪ ِICP‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺟﺪول ‪ .10-3‬ﻣﻘﺎﯾﺴﮥ ﻣﺤﺪودﻫﺎي آﺷﮑﺎرﺳﺎزي روشﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻃﯿﻒ اﺗﻤﯽ‬

‫ﺗﻌﺪاد ﻋﻨﺎﺻﺮ آﺷﮑﺎر ﺷﺪه در ﻏﻠﻈﺖ‬
‫‪> 500‬‬ ‫‪101 − 500‬‬ ‫‪11 − 100‬‬ ‫‪1 − 101‬‬ ‫‪<1‬‬ ‫روش‬
‫‪0‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪9‬‬ ‫ﺗﺸﻌﺸﻊ ‪ICP‬‬
‫‪19‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪4‬‬ ‫ﺗﺸﻌﺸﻊ اﺗﻤﯽ ﺷﻌﻠﻪاي‬
‫‪6‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪4‬‬ ‫ﻓﻠﻮﺋﻮرﺳﺎﻧﺲ اﺗﻤﯽ ﺷﻌﻠﻪاي‬
‫‪14‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺟﺬب اﺗﻤﯽ ﺷﻌﻠﻪاي‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫‪ 10B‬ﻃﯿﻒﺳﻨﺠﯽ ﺗﺸﻌﺸﻌﯽ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻗﻮس و ﺟﺮﻗﻪ‬
‫ﻃﯿﻒﺳﻨﺠﯽ ﺑﺎ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻗﻮﺳﯽ و ﺟﺮﻗﻪاي اوﻟﯿﻦ روشﻫﺎي دﺳﺘﮕﺎﻫﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺗﺠﺰﯾﻪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎدة ﮔﺴﺘﺮده‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﮑﻨﯿﮏﻫﺎ ﮐﻪ در دﻫﮥ ‪ 1920‬و در زﻣﯿﻨﮥ ﺗﺠﺰﯾﮥ ﻋﻨﺎﺻﺮ‪ ،‬ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ روشﻫﺎي ﺣﺠﻢﺳﻨﺠﯽ و ﺟﺮم‪-‬‬
‫ﺳﻨﺠﯽ ﮐﻼﺳﯿﮏ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﺤﺮﯾﮏ ﻃﯿﻒ ﺗﺸﻌﺸﻌﯽ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﻮسﻫﺎي اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﯾﺎ ﺟﺮﻗﻪﻫﺎي وﻟﺘﺎژ‪-‬‬
‫ﺑﺎﻻ اﺳﺘﻮارﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻃﯿﻒﻫﺎ اﺟﺎزة ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ اﺛﺮات ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﮐﯿﻔﯽ و ﮐﻤّﯽ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﻠﺰي اﻧﻮاع ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ ﻧﻈﯿﺮ ﻓﻠﺰات و‬
‫آﻟﯿﺎژﻫﺎ‪ ،‬ﺧﺎكﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻮاد ﻣﻌﺪﻧﯽ و ﺳﻨﮓﻫﺎ را ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻗﻮﺳﯽ و ﺟﺮﻗﻪاي ﻫﻨﻮز ﻫﻢ در ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻮارد ﺑﺮاي ﺗﺠﺰﯾﮥ‬
‫ﮐﯿﻔﯽ و ﻧﯿﻤﻪﮐﯿﻔﯽ و ﺑﻪ وﯾﮋه در ﺻﻨﻌﺖ ﻓﻠﺰ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻨﺎﺑﻊ ﭘﻼﺳﻤﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ‬
‫ﻗﻮسﻫﺎ و ﺟﺮﻗﻪﻫﺎ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و اﯾﻦ ﻃﻮر ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺷﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ روﻧﺪ اداﻣﻪ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻗﻮﺳﯽ و ﺟﺮﻗﻪاي‪ ،‬ﺗﺤﺮﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ در ﻓﻀﺎي ﺑﯿﻦ ﯾﮏ ﺟﻔﺖ اﻟﮑﺘﺮود اﺗﻔﺎق ﻣﯽاﻓﺘﺪ‪ .‬ﻋﺒﻮر ﺟﺮﯾﺎن‬
‫اﻟﮑﺘﺮﯾﺴﯿﺘﻪ از اﻟﮑﺘﺮودﻫﺎ ﺑﻪ درون اﯾﻦ ﻓﻀﺎ‪ ،‬اﻧﺮژي ﻻزم ﺑﺮاي اﺗﻤﯿﺰه ﺷﺪن ﻧﻤﻮﻧﻪ را ﻓﺮاﻫﻢ آورده و اﺗﻢﻫﺎ و ﯾﻮنﻫﺎﯾﯽ‬
‫را ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ در ﺣﺎﻟﺖ ﺗﺤﺮﯾﮏ اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ 10B-1‬اﻧﻮاع ﻧﻤﻮﻧﻪ و اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ‬
‫ﻫﻢاﮐﻨﻮن روشﻫﺎي ﻣﻨﺒﻊ ﻗﻮﺳﯽ ﯾﺎ ﺟﺮﻗﻪاي اﻏﻠﺐ در ﺗﺠﺰﯾﮥ ﻋﻨﺼﺮي ﯾﺎ ﺗﺠﺰﯾﮥ ﺟﺎﻣﺪات ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽ‪-‬‬
‫ﮔﯿﺮﻧﺪ زﯾﺮا ﺑﻨﺎ ﺑﻪ دﻻﯾﻠﯽ ﮐﻪ در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻗﺒﻞ ذﮐﺮ ﺷﺪ ﻣﺎﯾﻌﺎت و ﮔﺎزﻫﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً در روشﻫﺎي ﺗﺸﻌﺸﻊ ﭘﻼﺳﻤﺎﯾﯽ‬
‫ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻓﻠﺰات‬
‫اﮔﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﯾﮏ ﻓﻠﺰ ﯾﺎ ﯾﮏ آﻟﯿﺎژ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از اﻟﮑﺘﺮودﻫﺎ ﯾﺎ ﻫﺮ دوي آنﻫﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ از ﺟﻨﺲ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﻮده و ﺑﺎ‬
‫ﻓﺮزﮐﺎري‪ ،‬ﭼﺮﺧﺎﻧﺪن ﯾﺎ ﺷﮑﻞ دﻫﯽ ﻓﻠﺰ ذوبﺷﺪه در ﯾﮏ ﻗﺎﻟﺐ‪ ،‬ﺗﻬﯿﻪ ﮔﺮدد‪ .‬در ﺣﺎﻟﺖ اﯾﺪهآل‪ ،‬اﻟﮑﺘﺮود ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﯾﮏ‬
‫ﻣﯿﻠﮥ اﺳﺘﻮاﻧﻪاي ﺷﮑﻞِ ﺑﻪ ﻗﻄﺮ ﯾﮏﻫﺸﺘﻢ ﺗﺎ ﯾﮏﭼﻬﺎرمِ اﯾﻨﭻ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺘﻬﺎﯾﯽ ﻣﺨﺮوﻃﯽﺷﮑﻞ دارد‪ .‬ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﯽ از‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از اﻟﮑﺘﺮودﻫﺎ ﯾﮏ ﻗﻄﻌﮥ ﻓﻠﺰي ﺑﺰرگ ﺑﺎ ﺳﻄﺤﯽ ﺻﺎف و ﺻﯿﻘﻠﯽ و اﻟﮑﺘﺮود دﯾﮕﺮ ﻣﯿﻠﻪاي اﺳﺘﻮاﻧﻪاي‬
‫ﺷﮑﻞ و ﻓﻠﺰي ﯾﺎ ﮔﺮاﻓﯿﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺘﻬﺎﯾﯽ ﻣﺨﺮوﻃﯽ ﺷﮑﻞ دارد‪ .‬ﺑﺼﺮفﻧﻈﺮ از ﺷﮑﻞ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺳﻄﺢ آن ﻧﺒﺎﯾﺪ‬
‫در ﺣﯿﻦ ﺷﮑﻞدﻫﯽ آﻟﻮده ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺟﺎﻣﺪات ﻏﯿﺮﻓﻠﺰي‬
‫ﺑﺮاي ﺟﺎﻣﺪات ﻏﯿﺮﻓﻠﺰي‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ اﻏﻠﺐ ﺑﺎ اﻟﮑﺘﺮودي ﮐﻪ ﻃﯿﻒ ﻧﺸﺮي آن ﺑﺎ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﺗﺪاﺧﻞ ﻧﺪارد اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫در ﺑﺴﯿﺎري از آزﻣﺎﯾﺸﺎت‪ ،‬ﮐﺮﺑﻦ ﯾﮏ اﻟﮑﺘﺮود اﯾﺪهآل اﺳﺖ‪ .‬ﮐﺮﺑﻦ ﺑﺎ ﺧﻠﻮص ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎﻻﯾﯽ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﺤﺼﺎل ﺑﻮده‪،‬‬
‫رﺳﺎﻧﺎي ﺧﻮﺑﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ آن در ﺑﺮاﺑﺮ ﮔﺮﻣﺎ ﺑﺎﻻﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺴﯿﺎر ﺷﮑﻞﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﮑﺘﺮودﻫﺎي ﮐﺮﺑﻦ در اﻧﺪازهﻫﺎو‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﺷﮑﻞﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻏﺎﻟﺒﺎً ﯾﮑﯽ از اﻟﮑﺘﺮودﻫﺎ اﺳﺘﻮاﻧﻪاي ﮐﻪ ﭼﺮﺧﺎﻧﻨﺪة ﮐﻮﭼﮑﯽ در ﯾﮏ اﻧﺘﻬﺎي آن ﻗﺮار‬
‫دارد‪ :‬ﺳﭙﺲ ﻧﻤﻮﻧﮥ ﺧﺎﮐﯽ درون ﺣﻔﺮه ﻗﺮا داده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﻟﮑﺘﺮودِ دﯾﮕﺮ ﯾﮏ ﻣﯿﻠﮥ ﮐﺮﺑﻨﯽ ﻣﺨﺮوﻃﯽﺷﮑﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻧﻮك آن ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﮔﺮد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﭘﯿﮑﺮﺑﻨﺪي ﭘﺎﯾﺪارﺗﺮﯾﻦ و ﻗﺎﺑﻞﺑﺎزﺗﻮﻟﯿﺪﺗﺮﯾﻦ ﻗﻮس ﯾﺎ ﺟﺮﻗﻪ را ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺷﮑﻞ ‪ 10-17‬ﺑﺮﺧﯽ از اَﺷﮑﺎل راﯾﺞ اﻟﮑﺘﺮود را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫در ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از روشﻫﺎي ﻣﻌﻤﻮلِ رﯾﺰﺳﺎزي )اﺗﻤﯿﺰاﺳﯿﻮن(‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﮥ ﺧﺎﮐﯽ ﮐﻮﭼﮏ ﺑﺎ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻧﺴﺒﺘﺎً زﯾﺎدي از ﭘﻮدر‬
‫ﮔﺮاﻓﯿﺖ‪ ،‬ﻣﺲ ﯾﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻮاد رﺳﺎﻧﺎ و ﺗﺮاﮐﻢﭘﺬﯾﺮ ﻣﺨﻠﻮط ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻣﺨﻠﻮط ﺣﺎﺻﻞ در ﻓﺸﺎر ﺑﺎﻻ ﻣﺘﺮاﮐﻢ ﺷﺪه و‬
‫ﺑﻪ ﺷﮑﻞ اﻟﮑﺘﺮود درآورده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﻓﺮاﯾﻨﺪ "زﻏﺎلﺷﺪﮔﯽ" ﯾﺎ "ﮔﻠﻮﻟﻪﮐﺮدن" ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ .10-17‬ﺑﺮﺧﯽ ﺷﮑﻞﻫﺎي ﻣﻌﻤﻮل اﻟﮑﺘﺮودﻫﺎي ﮔﺮاﻓﯿﺘﯽ‪ .‬ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي ﺑﺎرﯾﮏ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﮐﺎﻫﺶ رﺳﺎﻧﺎﯾﯽ‬
‫ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ ﺗﻌﺒﯿﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 10B-2‬دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻃﯿﻒﺳﻨﺠﯽ ﻗﻮﺳﯽ و ﺟﺮﻗﻪاي‬

‫ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻧﺎﭘﺎﯾﺪاريﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در اﯾﻦ دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎ‪ ،‬ﺿﺮوري اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﯿﮕﻨﺎلﻫﺎي ﻣﻨﺘﻨﺸﺮه از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻗﻮﺳﯽ ﯾﺎ‬
‫ﺟﺮﻗﻪاي در ﮐﻤﺘﺮ از ‪ 20‬ﺛﺎﻧﯿﻪ و اﻏﻠﺐ در ﯾﮏ دﻗﯿﻘﻪ ﯾﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ‪ ،‬ﻣﺠﺘﻤِﻊ ﮔﺮدﻧﺪ ﺗﺎ دادهﻫﺎي ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺎزﺗﻮﻟﯿﺪ‬
‫اﺳﺘﺤﺼﺎل ﺷﻮد‪.‬اﯾﻦ ﺿﺮورت اﺳﺘﻔﺎده از ﻃﯿﻒﺳﻨﺞﻫﺎي ﻣﺘﻮاﻟﯽ )ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ در ﺑﺨﺶ ‪ 10A-3‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﮔﺮدﯾﺪ( را‬
‫ﺑﺮاي ﺑﺴﯿﺎري از ﮐﺎرﻫﺎ ﻧﺎﮐﺎرآﻣﺪ ﮐﺮده و ﻧﯿﺎز ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده از دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﭼﻨﺪﮐﺎﻧﺎﻟﮥ ﻫﻤﺰﻣﺎن را اﯾﺠﺎد ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬در‬
‫ﻃﯿﻒﺳﻨﺠﯽ ﻗﻮﺳﯽ و ﺟﺮﻗﻪاي از دو ﻧﻮع دﺳﺘﮕﺎه ﭼﻨﺪﮐﺎﻧﺎﻟﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪ (1) :‬ﻃﯿﻒﻧﮕﺎر‪ ،‬در ﺑﺨﺶ ﺑﻌﺪي ﺑﻪ‬
‫ﺗﺸﺮﯾﺢ ﮐﺎﻣﻞ انﻫﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ )‪ (2‬ﻃﯿﻒﺳﻨﺞﻫﺎي ﭼﻨﺪﮐﺎﻧﺎﻟﻪ‪ ،‬ﮐﻪ در ﺑﺨﺶ ‪ 10A-3‬ﺑﻪ ﺗﺸﺮﯾﺢ آنﻫﺎ‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻃﯿﻒﻧﮕﺎرﻫﺎ‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫در اﺑﺘﺪاي دﻫﮥ ‪ 1930‬ﺑﺨﺶ ﻋﻈﯿﻤﯽ از آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎهﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﯽ دﻧﯿﺎ ﻃﯿﻒﺳﻨﺠﯽ ﺗﺸﻌﺸﻊ ﺟﺮﻗﻪ و ﻗﻮس را ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان روﺷﯽ در ﺗﺠﺰﯾﮥ ﻋﻨﺼﺮي ﻣﻮاد ﺧﺎم‪ ،‬واﺳﻄﻪ و ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻧﻬﺎﯾﯽ اﺗﺨﺎذ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﺳﺎلﻫﺎي اﺧﯿﺮ ﺗﻨﻬﺎ دﺳﺘﮕﺎه‬
‫در دﺳﺘﺮس ﺟﻬﺖ اﯾﻦ ﻧﻮع ﺗﺤﺰﯾﻪ "ﻃﯿﻒﻧﮕﺎرِ" داراي ﻓﯿﻠﻢ ﻋﮑﺎﺳﯽ ﯾﺎ ﺻﻔﺤﻪاي واﻗﻊ در ﺻﻔﺤﮥ ﯾﺎ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﮐﺎﻧﻮﻧﯽ‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﯾﮑﯽ از ﻣﻌﺎﯾﺐ اﺻﻠﯽ ﺛﺒﺖ ﺑﺎ ﻓﯿﻠﻢ ﻋﮑﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻣﺪت زﻣﺎن ﻻزم ﺑﺮاي اﺳﺘﺤﺼﺎل ﻃﯿﻒ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي اﺳﺘﺤﺼﺎل‬
‫ﻃﯿﻒ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺮاﺣﻞ زﯾﺮ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪ :‬ﺑﯽﺣﻔﺎظ ﮔﺬاردن ﺻﻔﺤﮥ ﻋﮑﺎﺳﯽ در ﺣﯿﻦ ﺗﺤﺮﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ و‬
‫اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎ‪ ،‬ﻗﺮار دادن اﻣﻮﻟﺴﯿﻮن در ﯾﮏ اﺗﺎق ﺗﺎرﯾﮏ ﮐﻪ ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎي اﯾﺠﺎد‪ ،‬ﺛﺒﺎت‪ ،‬ﺷﺴﺖوﺷﻮ و ﺧﺸﮏﮐﺮدن در آن‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬آزﻣﺎﯾﺶ ﺻﻔﺤﻪ ﯾﺎ ﻓﯿﻠﻢ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ در ﯾﮏ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪﮔﺮ ﮐﻪ اﻣﮑﺎن ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺧﻄﻮط ﻧﺸﺮ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽ‪-‬‬
‫آورد‪ .‬اﯾﻦ ﻓﺮاﯾﻨﺪ اﻏﻠﺐ ﺳﺎﻋﺖﻫﺎ از وﻗﺖ ﮐﺎرﺑﺮ را ﺗﻠﻒ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬در ﺻﻮرت ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﯾﮏ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮐﻤّﯽ‪ ،‬ﻣﺪت زﻣﺎن‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺑﺮاي واﺳﻨﺠﯽ ﻓﯿﻠﻢ ﯾﺎ ﺻﻔﺤﮥ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺻﺮف ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻪ ﻟﻄﻒ ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي آﺷﮑﺎرﺳﺎز ﭼﻨﺪﮐﺎﻧﺎﻟﻪ و‬
‫ﭘﺮﺳﺮﻋﺖ‪ ،‬اﻣﺮوزه ﺑﻪ ﻧﺪرت از ﻃﯿﻒﻧﮕﺎرﻫﺎي ﻓﯿﻠﻢدار ﯾﺎ ﺻﻔﺤﻪدار در ﺗﺠﺰﯾﮥ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ‬
‫ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺧﺎﺻﯽ ﭘﯿﺶ آﯾﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﯿﺶ از اﯾﻦ ﺑﻪ آنﻫﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻃﯿﻒﺳﻨﺞﻫﺎي ﻓﻮﺗﻮاﻟﮑﺘﺮﯾﮏِ ﭼﻨﺪﮐﺎﻧﺎﻟﻪ‬
‫ﭘﺲ از ﻇﻬﻮر ﻣﺒﺪلﻫﺎي ﻓﻮﺗﻮاﻟﮑﺘﺮﯾﮏ در دﻫﮥ ‪ ،1930‬ﻃﯿﻒﺳﻨﺞﻫﺎي ﻓﻮﺗﻮاﻟﮑﺘﺮﯾﮏِ ﭼﻨﺪﮐﺎﻧﺎﻟﻪ وارد ﺑﺎزار ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻧﻮر‪-‬ﺗﻘﻮﯾﺖﮐﻨﻨﺪة ﭼﻨﺪﮐﺎﻧﺎﻟﻪ‪ .‬در ﺻﻨﻌﺖ ﻓﻠﺰ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﻧﯿﺎز ﺷﺪﯾﺪ ﺑﻪ روﺷﯽ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻓﻠﺰات ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻮﺟﻮد در ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ را ﺑﻪﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﮔﺪاز ﻗﺒﻞ از ﺧﺎﻟﺺﺳﺎزي آن ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻮرد و ﻧﯿﺰ ﻣﻮاردي ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎﻻ ﻧﯿﺎز اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﮥ ﮐﺎرﺑﺮد ﭼﻨﺪﻓﺎﻣﺴﺎزﻫﺎي‬
‫ﻓﻮﺗﻮاﻟﮑﺘﺮﯾﮏ )ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ در ﺷﮑﻞ ‪ 10-8‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ( ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬اﻧﺪازة اﯾﻦ دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎ ﺑﺰرگ ﺑﻮده و‬
‫ﭼﻨﺪان ﻫﻤﻪﮐﺎره ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ زﯾﺮا ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺟﺎي ﺷﯿﺎرﻫﺎ و ﻧﻮر‪-‬ﺗﻘﻮﯾﺖﮐﻨﻨﺪهﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺳﺎزﮔﺎري ﺑﺎ ﺳﺮي ﺟﺪﯾﺪي از‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﻪ زﻣﺎن زﯾﺎدي ﻧﯿﺎز داﺷﺘﻪ و در ﺑﺮﺧﯽ از دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎ ﻧﯿﺰ اﻣﮑﺎنﭘﺬﯾﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻨﻈﯿﻢ ﯾﮑﯽ از‬
‫اﯾﻦ دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎ و واﺳﻨﺠﯽ آن‪ ،‬دﺳﺘﮕﺎه در ﭼﻨﺪ دﻗﯿﻘﻪ ﻗﺎدر ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺑﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮﻟﯽ ‪ 20‬ﻋﻨﺼﺮ ﯾﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ را‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬از اﯾﻦ دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﻣﻮاﻗﻌﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺠﺰﯾﮥ ﻋﺎديِ ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدي‬
‫ﻧﻤﻮﻧﮥ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻧﯿﺎز ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺻﻨﻌﺖ ﻓﻠﺰ‪ ،‬از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺟﺮﻗﻪاي ﺑﺮاي ﺗﺤﺮﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ‬
‫اﺳﺘﺤﺼﺎل ﻧﺘﺎﯾﺞ دﻗﯿﻖ و ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﭼﻨﺪﮐﺎﻧﺎﻟﮥ آراﯾﻪدار‪ .‬ﻃﯿﻒﺳﻨﺞﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖﻫﺎي ﻃﯿﻒﻧﮕﺎرﻫﺎ را دارﻧﺪ و ﻋﻤﻞ ﺛﺒﺖ را ﺑﺎ‬
‫ﻓﯿﻠﻢ ﻋﮑﺎﺳﯽ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﻨﺪ و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﺳﺮﻋﺖ و دﻗﺖ ﻃﯿﻒﺳﻨﺞ را ﻧﯿﺰ دارا ﺑﻮده و ﻣﺠﻬﺰ ﺑﻪ ﻧﻮر‪-‬ﺗﻘﻮﯾﺖ‪-‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﮐﻨﻨﺪهﻫﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﺳﺎﻧﯽ در دﺳﺘﺮس ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎ‪ ،‬دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﭼﻨﺪﮐﺎﻧﺎﻟﻪاي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺠﻬﺰ ﺑﻪ‬
‫اﺑﺰارﻫﺎي آراﯾﻪاي ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪاي از اﯾﻦ دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎ در ﺷﮑﻞﻫﺎي ‪ 10-11‬و ‪ 10-13‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺴﯿﺎري از اﯾﻦ دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎ در اﺻﻞ ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺎ ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻼﺳﻤﺎﯾﯽ ﻃﺮاﺣﯽ ﺷﺪهاﻧﺪ وﻟﯽ ﻫﻨﻮز ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻗﻮﺳﯽ و‬
‫ﺟﺮﻗﻪاي ﻧﯿﺰ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫‪ 10B-3‬ﻃﯿﻒﺳﻨﺠﯽ ﺗﺸﻌﺸﻌﯽ ﻣﻨﺒﻊ ﻗﻮﺳﯽ‬
‫ﻣﻨﺒﻊ ﻗﻮﺳﯽ ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ ﺑﺮاي ﯾﮏ ﺗﺠﺰﯾﮥ ﻃﯿﻔﯽ‪-‬ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﻣﺘﺸﮑﻞ اﺳﺖ از ﯾﮏ ﺟﻔﺖ اﻟﮑﺘﺮود ﮔﺮاﻓﯿﺘﯽ ﯾﺎ ﻓﻠﺰي ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻓﺎﺻﻠﮥ ﭼﻨﺪ ﻣﯿﻠﯽﻣﺘﺮ از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬ﻗﻮس اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ در اﺑﺘﺪا ﺑﺎ ﯾﮏ ﺟﺮﻗﮥ ﮐﻢ‪-‬ﺟﺮﯾﺎن )داراي ﺟﺮﯾﺎن‬
‫اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﮐﻢ( اﯾﺠﺎد ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﺟﺮﻗﮥ ﮐﻮﭼﮏ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﻮنﻫﺎﯾﯽ ﻏﯿﺮﻣﺎﻧﺎ ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ اﯾﺠﺎد ﺷﺮاﯾﻂ‬
‫اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ در ﻓﺎﺻﻠﮥ ﺑﯿﻦ اﻟﮑﺘﺮودﻫﺎ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ اﯾﺠﺎد ﻗﻮس اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ‪ ،‬ﯾﻮﻧﯿﺰاﺳﯿﻮن ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﺎﻧﺪن‬
‫ﺟﺮﯾﺎن اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻗﻮس اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﻧﺰدﯾﮏ ﮐﺮدن اﻟﮑﺘﺮودﻫﺎ راهاﻧﺪازي ﺷﻮد ﺗﺎ ﮔﺮﻣﺎي ﻻزم‬
‫ﺑﺮاي ﯾﻮﻧﯿﺰاﺳﯿﻮن ﻓﺮاﻫﻢ ﮔﺮدد‪ .‬ﭘﺲ از آن اﻟﮑﺘﺮودﻫﺎ از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺟﺪا ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻓﺎﺻﻠﮥ ﻣﻄﻠﻮب ﺑﺎزﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﯾﮏ ﻗﻮس اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ ﺑﻪ ﺟﺮﯾﺎﻧﯽ در ﺑﺎزة ‪ 1‬ﺗﺎ ‪ 30‬آﻣﭙﺮ ﻧﯿﺎز دارد‪ .‬ﯾﮏ ﻣﻨﺒﻊ ﻗﻮﺳﯽ ‪ dc‬ﻣﻌﻤﻮﻻً داراي ﯾﮏ‬
‫وﻟﺘﺎژ ﺗﻨﺎوﺑﯽ ﺑﺎ ﺑﺰرﮔﺎي ‪ 200‬وﻟﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻗﻮﺳﯽ ‪ ac‬ﻧﯿﺰ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﻢ در ﺑﺎزة وﻟﺘﺎژﻫﺎي ﻗﻮي و از‬
‫‪ 2200‬ﺗﺎ ‪ 4400‬وﻟﺖ و ﻫﻢ در ﺑﺎزة وﻟﺘﺎژﻫﺎي ﺿﻌﯿﻒ و از ‪ 100‬ﺗﺎ ‪ 400‬وﻟﺖ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻫﺮ دو ﻧﻮع وﻟﺘﺎژ ‪،ac‬‬
‫ﻗﻮس اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ در ﭘﺎﯾﺎن ﻫﺮ ﻧﯿﻢدوره ﺧﺎﻣﻮش ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در ﻗﻮسﻫﺎي اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ وﻟﺘﺎژ‪-‬ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﻗﻮس ﺑﻪﻃﻮر ﺧﻮدﺑﺨﻮد‬
‫دوﺑﺎره روﺷﻦ ﻣﯽﺷﻮد وﻟﯽ در ﻗﻮسﻫﺎي اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ وﻟﺘﺎژ‪-‬ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﺠﺪد ﻗﻮس ﻣﺴﺘﻠﺰم اﯾﺠﺎد ﯾﮏ ﺟﺮﻗﮥ ﮐﻢ‪-‬‬
‫ﺟﺮﯾﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻗﻮﺳﯽ‬
‫ﻋﻠﺖ اﯾﺠﺎد ﺟﺮﯾﺎن اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﯾﮏ ﻗﻮس‪ ،‬ﺣﺮﮐﺖ اﻟﮑﺘﺮونﻫﺎ و ﯾﻮنﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از ﯾﻮﻧﯿﺰاﺳﯿﻮن ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫دﻣﺎي ﺑﺎﻻي ﺣﺎﺻﻠﻪ ﻧﺘﯿﺠﮥ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﯾﻮنﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد درر ﻓﺎﺻﻠﮥ ﺑﯿﻦ دو اﻟﮑﺘﺮود در ﺑﺮاﺑﺮ اﯾﻦ ﺣﺮﮐﺎت اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫دﻣﺎي ﻗﻮس اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﺑﻪ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﭘﻼﺳﻤﺎ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﺸﮑﯿﻞ اﺗﻢﻫﺎ و ﯾﻮنﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از ﻧﻤﻮﻧﻪ و‬
‫اﻟﮑﺘﺮودﻫﺎ ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪ .‬دﻣﺎي ﭘﻼﺳﻤﺎ ﻋﻤﻮﻣﺎً ‪ 4000‬ﺗﺎ ‪ 5000‬درﺟﮥ ﮐﻠﻮﯾﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻃﯿﻒﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از ﻗﻮس اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﭘﺮ از ﺧﻄﻮط ﻧﺸﺮ ﭘﺮرﻧﮓ اﺗﻤﯽ ﺑﻮده و ﺗﻌﺪاد ﺧﻄﻮط ﻧﺸﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﯾﻮنﻫﺎ‬
‫ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ در ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺧﻄﻮط ﻧﺸﺮ‪ ،‬اﻏﻠﺐ در ﮐﻨﺎر ﻃﻮل ﻣﻮج ﯾﮑﯽ از اﻋﺪاد ‪ II ،I‬ﯾﺎ ‪ III‬ﻣﯽاﯾﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪة ﻣﻨﺒﻊ ﺧﻄﻮط ﺑﻮده و ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﺗﻢﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬ﯾﻮنﻫﺎي داراي ﺑﺎر واﺣﺪ‪ ،‬و ﯾﻮنﻫﺎي داراي‬
‫ﺑﺎر دوﺗﺎﯾﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﻧﻮارﻫﺎي ﻃﯿﻔﯽ ﺳﯿﺎﻧﻮژن‪ .‬ﻗﻮسﻫﺎي اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﺣﺎﺻﻞ از اﻟﮑﺘﺮودﻫﺎي ﮐﺮﺑﻨﯽ ﯾﺎ ﮔﺮاﻓﯿﺘﯽ در ﻫﻮا‪ ،‬ﻧﻮارﻫﺎي‬
‫ﭘﺮرﻧﮕﯽ از ﺧﻮد ﻧﺸﺮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺣﻀﻮر رادﯾﮑﺎلﻫﺎي ﺳﯿﺎﻧﻮژن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮِ ﻧﺎﺣﯿﮥ ﺑﯿﻦ ‪350‬‬
‫ﺗﺎ ‪ 420‬ﻧﺎﻧﻮﻣﺘﺮ ﺑﻼاﺳﺘﻔﺎده اﺳﺖ ﺑﺮاي‪...‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﯿﻢ‬

‫درس آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎه ﺷﯿﻤﯽ ﺗﺠﺰﯾﮫ‬

‫ﺗﺮﺟﻤﮫ ﮐﺘﺎب‬

‫از ﺻﻔﺤﮫ ‪ ٢٧٧‬ﺗﺎ ‪٢٨١‬‬

‫اﺳﺘﺎد دﮐﺘﺮ ھﺎﺷﻤﯽ ﻣﻮﺳﻮی‬

‫ﮐﻼس ﺳﮫ ﺷﻨﺒﮫ ‪١٢:٢٠ _ ٩:١٠‬‬

‫ﻧﺎم و ﻧﺎم ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ‪:‬‬

‫رﯾﺤﺎﻧﮫ ﺣﻤﯿﺪی ﺗﺒﺎر‬

‫ﺳﻮاﻻت و ﻣﺴﺎﺋﻞ ‪:‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫‪ : ١١ – ١‬ﻧﺸﺎن دھﯿﺪ در ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل ﮐﮫ ﺑﺎ ﺳﻮﻟﻔﯿﺪ ھﯿﺪروژن اﺷﺒﺎع ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮫ ﻏﻠﻈﺖ ﯾﻮن ﺳﻮﻟﻔﯿﺪ ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖ ﯾﻮن ھﯿﺪروﻧﯿﻮم ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳﺖ ؟‬

‫‪ : ١١ – ٢‬ﭼﺮا ﻓﺮض ھﺎی ﺳﺎده ﻣﺤﺪود ﺑﮫ رواﺑﻂ ﻣﺠﻤﻮع ﯾﺎ ﺗﻔﺎوت ھﺎ ﺷﺪه‬

‫اﺳﺖ ‪.‬‬

‫‪ .١١ –٣‬در ﺣﺎﺷﯿﮫ ﺻﻔﺤﮫ ‪ ٢٥٠‬ﻣﺎ اﺷﺎره ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﮫ ﻣﻌﺎدﻟﮫ ﺗﻌﺎدل ﺟﺮم ﻣﻤﮑﻦ‬
‫اﺳﺖ ﮐﮫ ﭼﯿﺰ ﺑﯽ ﻣﺤﺘﻮا ﺑﺎﺷﮫ ‪ .‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﺧﺎص؛‬
‫ﻣﺒﺤﺚ ﻣﻮازﻧﮫ ﺟﺮم ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دھﺪ ﮐﮫ ﻣﻮازﻧﮫ ﺟﺮم و ﻏﻠﻈﺖ ﺗﻌﺎدل ﻣﻌﺎدل‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ ‪.‬‬

‫‪ . ١١ - ٤‬ﭼﺮا ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮﻻر ﺑﻌﻀﯽ از ﮔﻮﻧﮫ ھﺎ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻣﻀﺮﺑﯽ از ﻣﻌﺎدﻻت‬

‫ﻣﻮازﻧﮫ ‪ -‬ﺑﺎر ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﯿﺮﺳﺪ ؟‬

‫‪ . ١١ - ٥‬ﻣﻌﺎدﻻت ﻣﻮازﻧﮫ ﺟﺮم را ﺑﺮای ﻣﺤﻠﻮل ھﺎی زﯾﺮ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ ‪:‬‬

‫؛ ‪HF‬‬ ‫اﻟﻒ ( ‪٠٫٢ M‬‬

‫ب( ‪ ٠٫٣٥ M‬؛ ‪NH3‬‬

‫پ ( ‪ ٠٫١٠ M‬؛ ‪H3PO4‬‬

‫ت ( ‪ ٠٫٢٠ M‬؛ ‪Na2HPO4‬‬

‫و ‪ ٠٫١٠٠ M‬؛ ‪NaClO2‬‬ ‫ث ( ‪ ٠٫٠٥٠٠ M‬؛‪HClO2‬‬

‫اﺷﺒﺎع ﺷﺪه ﺑﺎ ‪CaF2‬‬ ‫و‬ ‫ج ( ‪ ٠٫١٢ M‬؛ ‪NaF‬‬

‫چ ( ‪ ٠٫١٠٠ M‬؛ ‪ NaOH‬و اﺷﺒﺎع ﺷﺪه ﺑﺎ ‪ Zn(OH)2‬ﺗﺤﺖ واﮐﻨﺶ ↔ ‪Zn(OH)2 + 2OH-‬‬

‫‪Zn(OH)42-‬‬

‫ح ( اﺷﺒﺎع ﺷﺪه ﺑﺎ ‪Ag2C2O4‬‬

‫خ ( اﺷﺒﺎع ﺷﺪه ﺑﺎ ‪PbCl2‬‬

‫‪ . ١١ – ٦‬ﺑﺮای ﻣﺴﺌﻠﮫ ‪ ١١ – ٥‬ﻣﻌﺎدﻻت ﻣﻮازﻧﮫ ی ﺑﺎر را ﺑﻨﻮﯾﺴﺪ ‪:‬‬

‫را در ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖ ھﺎی ﺛﺎﺑﺖ‬ ‫‪ . ١١ – ٧‬اﻧﺤﻼل ﭘﺬﯾﺮی ﻣﻮﻟﯽ ‪SrC2O4‬‬

‫‪ H3O‬ﺣﺴﺎب ﮐﻨﯿﺪ ‪:‬‬

‫‪١٫٠ ×١٠‬‬ ‫‪٦-‬‬ ‫اﻟﻒ ( ‪M‬‬

‫ب ( ‪١٫٠ ×١٠٦ - M‬‬

‫‪1.0×١٠9-‬‬ ‫‪M‬‬ ‫پ (‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫‪1.0 ×١٠١١- M‬‬ ‫ت (‬

‫‪:H3O‬‬ ‫‪+‬‬ ‫ﮐﮫ در آن ﻏﻠﻈﺖ‬ ‫‪ : ١١ – ٨‬ﻣﺤﺎﺳﺒﮫ ی اﻧﺤﻼل ﭘﺬﯾﺮی ﻣﻮﻟﯽ ‪BaSO4‬‬

‫اﻟﻒ ( ‪٣٫٥ M‬‬

‫ب ( ‪٠٫٥ M‬‬

‫پ ( ‪٠٫٠٨٠ M‬‬

‫ت ( ‪٠٫١٠٠ M‬‬

‫‪١٠‬‬ ‫‪١-‬‬ ‫اﻟﻒ( ‪M‬‬ ‫‪H 3O‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪ : ١١ – ٩‬اﻧﺤﻼل ﭘﺬﯾﺮی ﻣﻮﻟﯽ ‪ PbS‬را ﮐﮫ در آن ﻏﻠﻈﺖ‬
‫و‬ ‫×‪3.0‬‬

‫اﺳﺖ را ﺣﺴﺎب ﮐﻨﯿﺪ ‪.‬‬ ‫‪3.0 × 10‬‬ ‫‪-٤‬‬ ‫ب (‪M‬‬

‫‪ 2.0 × ١ ١٠‬و ب (‬ ‫‪-‬‬ ‫‪ H3O‬اﻟﻒ ( ‪M‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪ : ١١ – ١٠‬ﻏﻠﻈﺖ ‪ CuS‬را ﮐﮫ در آن ﻏﻠﻈﺖ‬

‫‪ ٢٫٠×١٠ ٤- M‬اﺳﺖ را ﻣﺤﺎﺳﺒﮫ ﮐﻨﯿﺪ ‪.‬‬

‫‪٥-‬‬ ‫اﻟﻒ ( ‪M‬‬ ‫‪MnS‬را ﮐﮫ در آن ﻏﻠﻈﺖ ‪H3O+‬‬ ‫‪ : ١١ – ١١‬اﻧﺤﻼل ﭘﺬﯾﺮی ﻣﻮﻟﯽ‬

‫‪ 3.00×١٠‬و ب( ‪ ٣٫٠٠× ١٠٧- M‬اﺳﺖ را ﻣﺤﺎﺳﺒﮫ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ PH = 7‬اﺳﺖ را‬ ‫‪ ZnCO3‬در ﻣﺤﻠﻮل ﺑﺎﻓﺮی ﮐﮫ‬ ‫‪ : ١١ – ١٢‬اﻧﺤﻼل ﭘﺬﯾﺮی ﻣﻮﻟﯽ‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﮫ ﮐﻨﯿﺪ ‪.‬‬

‫در ﻣﺤﻠﻮل ﺑﺎﻓﺮی ﮐﮫ ‪ PH = 7.50‬اﺳﺖ را‬ ‫‪ : ١١ – ١٣‬اﻧﺤﻼل ﭘﺬﯾﺮی ﻣﻮﻟﯽ‪Ag2CO3‬‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﮫ ﮐﻨﯿﺪ ‪.‬‬

‫= ‪Mn2+‬‬ ‫‪ Cu2+ = ٠٫٠٥‬و‬ ‫‪NaOH : ١١ – ١٤‬رﻗﯿﻖ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻣﻌﺮف در ‪M‬‬

‫‪ 0.040 M‬داده ﺷﺪه اﺳﺖ ‪:‬‬

‫اﻟﻒ ( ﮐﺪام ھﯿﺪروﮐﺴﯿﺪ اول رﺳﻮب ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ‪:‬‬

‫ب ( ﻏﻠﻈﺖ ‪ OH‬ﻻزم ﺑﺮای آﻏﺎز ﮐﺮدن اوﻟﯿﻦ رﺳﻮب ھﯿﺪروﮐﺴﯿﺪ ﭼﻘﺪر اﺳﺖ ‪:‬‬

‫پ ( ﻏﻠﻈﺖ ﮐﺎﺗﯿﻮن ﺳﺎزﻣﺪه ھﯿﺪروﮐﺴﯿﺪ ﮐﻢ ﺣﻞ ﺷﻮﻧﺪه ‪ ،‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﮫ‬

‫ھﯿﺪروﮐﺴﯿﺪ ﺣﻞ ﺷﻮﻧﺪه ﺑﯿﺸﺘﺮی ﺷﺮوع ﺑﮫ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد ﭼﯿﺴﺖ؟‬

‫‪ NaIO3 = 0.050 M‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﮫ اﯾﻦ ﻣﺤﻠﻮل‬ ‫‪ : ١١ – ١٥‬ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل ‪ Na2SO4 = 0.040 M‬و‬
‫‪ HSO4-‬در ﻣﺤﻠﻮل اﺻﻠﯽ ﻧﺒﺎﺷﺪ ‪:‬‬ ‫‪ Ba2+‬اﺿﺎﻓﮫ ﻣﯿﺸﻮد ﺑﺎ ﻓﺮض اﯾﻨﮑﮫ ھﯿﭻ‬

‫اﻟﻒ( ﮐﺪام ﻧﻤﮏ ﺑﺎرﯾﻢ زودﺗﺮ رﺳﻮب ﻣﯽ دھﺪ؟‬

‫در اوﻟﯿﻦ رﺳﻮب ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه ﭼﻘﺪر اﺳﺖ ؟‬ ‫ب ( ﻏﻠﻈﺖ ‪Ba2+‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫پ ( ﻏﻠﻈﺖ ﯾﻮﻧﯽ ﮐﮫ ﻧﻤﮏ ﺑﺎرﯾﻢ ﮐﻤﺘﺮ ﺣﻞ ﺷﻮﻧﺪه ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ دھﺪ ﭼﯿﺴﺖ وﻗﺘﯽ‬
‫رﺳﻮب ﻗﺎﺑﻞ ﺣﻞ ﺗﺮ ﺷﺮوع ﺑﮫ ﺗﺸﮑﯿﻞ رﺳﻮب ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﭼﻘﺪر اﺳﺖ ؟‬

‫= ‪KI‬‬ ‫–‪ SCN‬در ﻣﺤﻠﻮﻟﯽ ﮐﮫ‬ ‫‪ : ١١ – ١٦‬ﯾﻮن ﻧﻘﺮه ﺷﺮوع ﺑﮫ ﺟﺪاﺳﺎزی ‪ I-‬از‬
‫‪ 0.040 M‬و ‪NaSCN = 0.080 M‬اﺳﺖ ‪.‬‬

‫‪٣-‬‬ ‫و رﺳﺎﻧﺪن ﺑﮫ ‪M‬‬ ‫‪Ag+‬ﻻزم ﺑﺮای ﭘﺎﯾﯿﻦ اوردن ﻏﻠﻈﺖ ‪I-‬‬ ‫اﻟﻒ ( ﻏﻠﻈﺖ‬
‫‪ ١٫٠×١٠‬ﭼﻘﺪر اﺳﺖ ؟‬

‫‪Ag+‬در ﻣﺤﻠﻮل زﻣﺎﻧﯽ ﮐﮫ ‪ AgSCN‬ﺷﺮوع ﺑﮫ رﺳﻮب ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﭼﻘﺪر اﺳﺖ‬ ‫ب ( ﻏﻠﻈﺖ‬

‫؟‬

‫‪AgSCN‬ﺷﺮوع ﺑﮫ رﺳﻮب ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﭼﻘﺪر اﺳﺖ‬ ‫‪ I‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﮫ‬ ‫‪-‬‬ ‫‪ SCN‬ﺑﮫ‬ ‫–‬ ‫پ ( ﻧﺴﺒﺖ‬
‫؟‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﻏﻠﻈﺖ ‪ Ag += 1.0 × 10-3 M‬اﺳﺖ را ﺑﮫ دﺳﺖ‬ ‫ﺑﮫ‪I -‬‬ ‫‪SCN‬‬ ‫–‬ ‫ت ( ﻧﺴﺒﺖ‬
‫اورﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ : ١١ – ١٧‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ‪× 1.0١٠-٦ M‬ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻣﻌﯿﺎری ﺑﺮای ﺣﺬف ﮐﻤﯽ ‪،‬‬
‫ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﮫ اﯾﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در ﻣﺤﻠﻮﻟﯽ ﮐﮫ ‪:‬‬

‫‪ Sr 2- = 0.040 M‬و = ‪Ba 2+‬‬ ‫و ‪ Sr2-‬ﮐﮫ ﻏﻠﻈﺖ‬ ‫‪Ba 2+‬‬ ‫اﻟﻒ ( ‪ SO42-‬ﺑﺮای ﺟﺪاﺳﺎزی‬
‫‪0.20 M‬اﺳﺖ ‪.‬‬

‫ب ( ‪ SO42-‬ﺑﺮای ﺟﺪاﺳﺎزی ﺑﺎرﯾﻢ و ﻧﻘﺮه در ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮﻟﯽ ﮐﮫ ﻏﻠﻈﺖ اوﻟﯿﮫ ھﺮ‬

‫‪ ١٫٦ ×١٠٥ -‬اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﮐﺎﺗﯿﻮن ‪ ٠٫٠٣ M‬اﺳﺖ ‪ .‬ﮐﮫ ‪ Ksp‬ﺑﺮای ‪Ag2SO4‬‬

‫پ ( ‪OH-‬ﺑﺮای ﺟﺪاﺳﺎزی ‪Be2 +‬و ‪Hf 4+‬در ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮﻟﯽ ﮐﮫ ﻏﻠﻈﺖ اوﻟﯿﮫ = ‪Be2+‬‬
‫‪ 0.030 M‬و‪ Hf 4+ = 0.020 M‬اﺳﺖ و ‪ Ksp‬ﺑﺮای ‪ Be (OH )2 = 7.0 × ١٠٢٢-‬و ﺑﺮای ‪× ١٠ -٢٦‬‬
‫‪ Hf (OH )4 = 4.0‬اﺳﺖ ‪.‬‬

‫ت ( ‪ IO3-‬ﺑﺮای ﺟﺪاﺳﺎزی ‪ In3+‬و‪ + Tl‬در ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮﻟﯽ ﮐﮫ ﻏﻠﻈﺖ اوﻟﯿﮫ = ‪In 3+‬‬

‫‪ 0.30 M‬و ‪Tl + = 0.10 M‬اﺳﺖ و‪ Ksp‬ﺑﺮای‬

‫‪TlIO3 = 3.1 ×١٠‬‬ ‫‪٦-‬‬ ‫‪ In (IO3)3= 3.3‬و ﺑﺮای‬ ‫‪× ١٠١١-‬‬

‫ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟‬ ‫‪ml ٢٠٠‬و ‪NaCN = 0.200 M‬‬ ‫‪AgBr‬در‬ ‫‪ : ١١ – ١٨‬ﺟﺮم ﺣﻞ ﺷﺪه‬

‫‪Ag+ + 2CN ↔ Ag ( CN )2-‬‬ ‫‪β2 = 1.3 × 1110-‬‬

‫‪ : ١١ – ١٩‬ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل ﺑﺮای ﺗﺸﮑﯿﻞ ‪ CuCl 2‬داده ﺷﺪه اﺳﺖ ‪:‬‬

‫‪Cu+ + 2 Cl - ↔ CuCl2-‬‬ ‫‪β2 = [CuCl2- ] / [Cu+][Cl- ]2 = 7.90× 10+4‬‬

‫ﺣﻼﻟﯿﺖ ‪CuCl‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﻏﻠﻈﺖ ‪NaCl‬ﻣﻘﺪارھﺎی زﯾﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻘﺪر اﺳﺖ ؟‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫اﻟﻒ ( ‪٥٫٠ M‬‬

‫‪٥٫٠ ×١٠‬‬ ‫‪١-‬‬ ‫ب ( ‪M‬‬

‫‪٥٫٠× ١٠‬‬ ‫‪٢-‬‬ ‫پ ( ‪M‬‬

‫‪٥٫٠ ×١٠‬‬ ‫‪٣-‬‬ ‫ت (‪M‬‬

‫ث ( ‪٥٫٠ × ١٠٤- M‬‬

‫‪ : ١١ – ٢٠‬در ﻣﻘﺎﯾﺴﮫ ﺑﺎ ﺑﺴﯿﺎری از ﻧﻤﮏ ھﺎ ‪ ،‬ﺳﻮﻟﻔﺎت ﮐﻠﺴﯿﻢ ﺗﻨﮭﺎ ﺑﺨﺸﯽ‬

‫اﺳﺖ ﮐﮫ از ﻣﺤﻠﻮل اﺑﯽ ﺟﺪا اﺳﺖ ‪:‬‬

‫‪Kd = 5.2 × 10 -‬‬ ‫‪CaSO4 ( aq ) ↔ Ca 2+ + SO42-‬‬

‫‪3‬‬

‫در‬ ‫‪ CaSO4 = 2.6 × 10 -5‬اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﺤﺎﺳﺒﮫ ﺣﻼﻟﯿﺖ ‪CaSO 4‬‬ ‫ﺛﺎﺑﺖ ﺣﻼﻟﯿﺖ ﺑﺮای‬
‫اﻟﻒ ( اب و ب ( ‪ ،Na2SO4 = 0.0100 M‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ درﺻﺪ ‪ CaSO4‬در ھﺮ‬
‫ﻣﺤﻠﻮل را ﺣﺴﺎب ﮐﻨﯿﺪ ‪.‬‬

‫‪ PH‬و در‬ ‫‪ : ١١ – ٢١‬ﻣﺤﺎﺳﺒﮫ اﻧﺤﻼل ﭘﺬﯾﺮی ﻣﻮﻟﯽ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﺗﺎﺑﻌﯽ از‬

‫ﻣﺤﺪوده ی ‪ PH‬ﺑﯿﻦ ‪ ١٠‬ﺗﺎ ‪ ١‬را ﺑﮫ دﺳﺖ اورﯾﺪ ‪ .‬ﭘﯿﺪا ﮐﺮدن ﻣﻘﺎدﯾﺮ در ھﺮ‬
‫‪ ٠٫٥‬واﺣﺪ ‪ PH‬و اﺳﺘﻔﺎده از رﺳﻢ ﻧﻤﻮدار از اﮐﺴﻞ ﺑﺮای رﺳﻢ ﺣﻼﻟﯿﺖ در ‪PH‬‬
‫اﺳﺖ ‪.‬‬

‫‪ : ١١ – ٢٢‬ﻣﺴﺌﻠﮫ ﻣﺸﮑﻞ ‪ :‬اﻟﻒ ( ﺣﻼﻟﯿﺖ ‪ CdS‬در ﺣﺎﻟﺖ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﭘﺎﯾﯿﻦ‬

‫اﺳﺖ اﻣﺎ ﻣﯽ ﺗﻮان ان را ﺑﺎ ﮐﺎھﺶ ‪ PH‬ﻣﺤﻠﻮل اﻓﺰاﯾﺶ داد ‪ .‬اﻧﺤﻼل ﭘﺬﯾﺮی‬
‫ﻣﻮﻟﯽ ‪ CdS‬را ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﺗﺎﺑﻌﯽ از ‪ PH‬از ‪ PH = 11‬ﺑﮫ ‪ PH = 1‬ﻣﺤﺎﺳﺒﮫ ﮐﻨﯿﺪ ‪.‬‬
‫ﭘﯿﺪا ﮐﺮدن ﻣﻘﺎدﯾﺮ در ھﺮ ‪ ٠٫٥‬واﺣﺪ ‪ PH‬و ﻧﻘﻄﮫ ﺣﻼﻟﯿﺖ در ‪ PH‬را ﺑﮫ دﺳﺖ‬
‫اورﯾﺪ ‪.‬‬

‫ﻣﺤﻠﻮل ﮐﮫ ﻏﻠﻈﺖ ‪ Fe +2‬و ‪ Cd +2‬ھﺮد و ‪ 1× 10-4 M‬ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬اﻧﯿﻮن‬ ‫ب ( ﯾﮏ‬

‫را ﺑﮫ اراﻣﯽ ﺑﮫ ﻣﺤﻠﻮل اﺿﺎﻓﮫ ﻣﯿﮑﻨﯿﻢ ﺑﺎ ﮐﺪام ﯾﮏ زودﺗﺮ رﺳﻮب‬ ‫ﺳﻮﻟﻔﯿﺪ‬
‫‪ FeS‬ﯾﺎ ‪ CdS‬و ﻣﺤﺪوده ﻏﻠﻈﺖ ﯾﻮن ‪S 2 -‬ﮐﮫ اﺟﺎزه ﺟﺪاﺳﺎزی اﯾﻦ دو‬ ‫ﻣﯽ دھﺪ‬
‫ﻣﯽ دھﺪ ﭼﯿﺴﺖ ؟‬ ‫ﯾﻮن را‬

‫پ ( ﻏﻠﻈﺖ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ‪ H2S‬در ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل اﺷﺒﺎع ﮐﮫ ﻏﻠﻈﺖ‪ H2S ( g ) = 0.10 M‬اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﻣﺤﺪوده ی ‪ PH‬ﻻزم ﺑﺮای ﺟﺪاﺳﺎزی ﺷﺮح داده ﺷﺪه در ﻗﺴﻤﺖ ) ب ( ﭼﻘﺪر اﺳﺖ‬
‫‪.‬‬

‫از ﯾﮏ ﺑﺎﻓﺮ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ ‪ PH .‬ﻣﺤﻠﻮل‬ ‫ت ( اﮔﺮ ھﯿﭻ ﮐﻨﺘﺮل ‪PH‬‬
‫اﺷﺒﺎع ‪ H2S‬ﭼﻘﺪر اﺳﺖ ‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﺑﮫ ‪ PH = 1‬رﺳﻢ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮای ‪ H2S‬در ﻣﺤﺪوده ی ‪PH = 10‬‬ ‫ث ( ﻣﻘﺎدﯾﺮ ‪ α٠‬و ‪α١‬‬

‫ج ( ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل ﺷﺎﻣﻞ ‪ H2S‬و ‪ NH3‬اﺳﺖ ‪ .‬ﭼﮭﺎر ﮐﻤﭙﻠﮑﺲ‪ Cd2+‬ﺑﺎ ‪ NH3‬ﺑﮫ‬

‫‪Cd ( NH3 ) 32+ ، Cd ( NH3 )22+‬‬ ‫‪،Cd ( NH3)2+‬‬ ‫ﺷﯿﻮه ای ﮔﺎم ﺑﮫ ﮔﺎم ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد‬
‫و ‪ . Cd ( NH3 )42+‬و اﻧﺤﻼل ﻣﻮﻟﯽ ‪ CdS‬را درﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل ‪ NH3 = 0.1 M‬ﭘﯿﺪا‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫چ ( ﺑﺮای ﻣﻮﻟﻔﮫ ھﺎی ﻣﺤﻠﻮل ﻣﺸﺎﺑﮫ ﺑﺎ ﺑﺨﺶ )ج( ﺑﺎﻓﺮھﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖ ﮐﻠﯽ‬
‫از ‪ NH3 + NH4Cl = 0.1 M‬اﻣﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﺎدﯾﺮ ‪ PH‬ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪، ٨٫٨ ، ٨‬‬
‫‪ . ١٠٫٥ ، ١٠ ، ٩٫٥ ، ٩‬اﻧﺤﻼل ﭘﺬﯾﺮی ﻣﻮﻟﯽ ‪ CdS‬را در اﯾﻦ ﻣﺤﻠﻮل ھﺎ ﺑﮫ‬
‫دﺳﺖ اورﯾﺪ ‪.‬‬

‫ح ( ﺑﺮای ﻣﺤﻠﻮل ھﺎی در ﺑﺨﺶ ) چ ( ﭼﮕﻮﻧﮫ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﺪ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﮫ‬

‫آﯾﺎ ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﺣﻼﻟﯿﺖ ‪ PH‬ﻧﺎﺷﯽ از ﺗﺸﮑﯿﻞ ﮐﻤﭙﻠﮑﺲ اﺳﺖ ﯾﺎ ﯾﮏ اﺛﺮ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫اﺳﺖ ؟‬

‫ﺑﺨﺶ ‪٣‬‬
‫روش ﮐﻼﺳﯿﮏ ﺗﺠﺰﯾﮫ و ﺗﺤﻠﯿﻞ‬

‫ﻓﺼﻞ ‪ : ١٢‬ﺗﺤﻠﯿﻞ روش وزن ﺳﻨﺠﯽ‬

‫ﻓﺼﻞ ‪ : ١٣‬ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن در ﺷﯿﻤﯽ ﺗﺠﺰﯾﮫ‬

‫ﻓﺼﻞ ‪ : ١٤‬اﺻﻮل ﺧﻨﺜﯽ ﺳﺎزی ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن‬

‫ﻓﺼﻞ ‪ : ١٥‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ھﺎی اﺳﯿﺪ ‪ /‬ﭘﺎﯾﮫ ﺳﯿﺴﺘﻢ ھﺎ‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ‪ : ١٦‬ﺑﺮﻧﺎﻣﮫ ھﺎی ﮐﺎرﺑﺮدی از ﺧﻨﺜﯽ ﺳﺎزی ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن‬

‫ﻓﺼﻞ ‪ : ١٧‬ﮐﻤﭙﻠﮑﺲ و رﺳﻮب واﮐﻨﺶ ھﺎ و ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ھﺎ‬

‫ﻓﺼﻞ ‪ : ١٢‬ﺗﺤﻠﯿﻞ روش ھﺎی وزن ﺳﻨﺠﯽ ‪:‬‬

‫ﺷﮑﻞ ﮔﯿﺮی و رﺷﺪ رﺳﻮﺑﺎت و ﮐﺮﯾﺴﺘﺎل ھﺎ در ﺷﯿﻤﯽ ﺗﺠﺰﯾﮫ و در ﺳﺎﯾﺮ‬

‫رﺷﺘﮫ ھﺎی ﻋﻠﻮم از اھﻤﯿﺖ زﯾﺎدی ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ ‪ .‬رﺷﺪ ﺑﻠﻮر ھﺎی‬
‫ﺳﺪﯾﻢ اﺳﺘﺎت در ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل ﻓﻮق اﺷﺒﺎع در ﺷﮑﻞ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫از اﻧﺠﺎ ﮐﮫ ﻣﺤﻠﻮل ﻓﻮق اﺷﺒﺎع ﺑﮫ ذرات رﯾﺰ ﻣﻨﺠﺮ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﮫ ﺻﺎف‬
‫ﮐﺮدن اﻧﮭﺎ ﻣﺸﮑﻞ اﺳﺖ ‪ ،‬ﺑﮭﺘﺮ اﺳﺖ در ﺗﺠﺰﯾﮫ وزﻧﯽ ﻓﻮق اﺷﺒﺎع را ﺑﮫ‬
‫ﺣﺪاﻗﻞ رﺳﺎﻧﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﻧﺪازه ذره ﺟﺎﻣﺪی ﮐﮫ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد را‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ داد ‪ .‬ﺧﻮاص رﺳﻮب ھﺎی ﺑﮫ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺷﺪه در ﻣﻮاد ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ‬
‫د ر اﯾﻦ ﻓﺼﻞ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ‪ .‬اﯾﻦ روش ھﺎ ﺑﺮای ﺑﮫ دﺳﺖ اوردن‬
‫رﺳﻮب ھﺎﯾﯽ ﺑﮫ ﺳﮭﻮﻟﺖ ﺻﺎف ﭘﺬﯾﺮ ﮐﮫ ﻋﺎری از اﻟﻮدﮔﯽ ھﺴﺘﻨﺪ از‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﮭﻢ اﺳﺖ ‪ .‬اﯾﻦ رﺳﻮب ھﺎ در ﺗﺠﺰﯾﮫ و ﺗﺤﻠﯿﻞ وزن ﺳﻨﺠﯽ‬

‫روش وزن ﺳﻨﺠﯽ ﯾﮏ روش ﮐﯿﻔﯽ اﺳﺖ ‪ .‬روﺷﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﭘﺎﯾﮫ آن ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺟﺮم‬
‫ﯾﮏ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺧﺎﻟﺺ ﮐﮫ ﺗﺠﺰﯾﮫ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺠﺰﯾﮫ و ﺗﺤﻠﯿﻞ روش وزن ﺳﻨﺠﯽ اﺳﺎس ان اﻧﺪازه ﮔﯿﺮی ﺟﺮم ﺑﺎ ﺗﺤﻠﯿﻞ‬
‫ﺗﻌﺎدل اﺳﺖ ‪ ،‬اﺑﺰاری اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺎزده ﺑﺴﯿﺎر دﻗﯿﻖ و داده ھﺎی دﻗﯿﻖ‬
‫دارد ‪ .‬در واﻗﻊ اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﯾﮏ ازﻣﺎﯾﺶ وزن ﺳﻨﺠﯽ را در ازﻣﺎﯾﺸﮕﺎه ﺧﻮد‬

‫ﭼﻨﺪﯾﻦ روش ﺗﺠﺰﯾﮫ در اﻧﺪازه ﮔﯿﺮی ﺟﺮم اﺳﺖ ‪ .‬در روش وزﻧﯽ رﺳﻮب ﮔﯿﺮی ‪،‬‬
‫اﻧﺎﻟﯿﺖ از ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﮫ ﺑﮫ ﺻﻮرت رﺳﻮﺑﯽ و ﺟﺪا ﺷﺪه و ﺑﮫ‬
‫ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ ﺑﺎ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﻣﻌﻠﻮم ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﮫ ﻣﯽ ﺗﻮان اﻧﺮا وزن‬
‫ﮐﺮد ‪ .‬در روش ھﺎی وزﻧﯽ ﺗﺒﺨﯿﺮی ‪ ،‬اﻧﺎﻟﯿﺖ از ﺳﺎﯾﺮ اﺟﺰای ﺳﺎزﻧﺪه ﯾﮏ‬
‫ﻧﻤﻮﻧﮫ ﺑﺎ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﮫ ﺻﻮرت ﯾﮏ ﮔﺎز ﺑﺎ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﻣﻌﻠﻮم ﺟﺪاﺳﺎزی ﻣﯽ‬
‫ﺷﻮد ‪ .‬وزن اﯾﻦ ﮔﺎز ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻣﻌﯿﺎری از ﻏﻠﻈﺖ اﻧﺎﻟﯿﺖ اﺳﺖ ‪ .‬اﯾﻦ دو‬
‫ﻧﻮع روش وزﻧﯽ در اﯾﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ‪ .‬در اﻟﮑﺘﺮود وزﻧﯽ ‪،‬‬
‫اﻧﺎﻟﯿﺖ روی ﯾﮏ اﻟﮑﺘﺮود ﺑﺎ ﺟﺮﯾﺎن ﺑﺮق ﺟﺪاﺳﺎزی ﻣﯽ ﺷﻮد ‪ .‬ﺟﺮم اﯾﻦ‬
‫ﻣﺤﺼﻮﻟﺐ ﭘﺲ از اﻧﺪازه ﮔﯿﺮی ﻏﻠﻈﺖ اﻧﺎﻟﯿﺖ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ‪ .‬اﻟﮑﺘﺮود‬
‫وزﻧﯽ در ﺑﺨﺶ ‪ C ٢٢‬ﺗﻮﺿﯿﺢ داده ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ ‪ .‬دو ﻧﻮع دﯾﮕﺮ روش ھﺎی ﺗﺠﺰﯾﮫ‬
‫ای ﺑﺮاﺳﺎس ﺟﺮم اﺳﺘﻮارﻧﺪ ‪ .‬ﺗﯿﺘﺮ ﺳﻨﺠﯽ وزﻧﯽ ﮐﮫ در ﺑﺨﺶ ‪ D ١٣‬ﺗﻮﺿﯿﺢ‬
‫داده ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺟﺮم ﯾﮏ واﮐﻨﺸﮕﺮ ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻌﻠﻮم ﮐﮫ ﺑﺮای واﮐﻨﺶ دادن‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺎ اﻧﺎﻟﯿﺖ ﻻزم اﺳﺖ ‪ .‬اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺑﺮای ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻏﻠﻈﺖ اﻧﺎﻟﯿﺖ‬
‫را در اﺧﺘﯿﺎر ﻣﯽ ﮔﺬارد ‪ .‬ﻃﯿﻒ ﺳﻨﺞ ﺟﺮﻣﯽ اﺗﻤﯽ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻃﯿﻒ ﺳﻨﺞ‬
‫ﺟﺮﻣﯽ ﺑﺮای ﺟﺪاﮐﺮدن ﯾﻮن ھﺎی ﮔﺎزی ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﺎزﻧﺪه ﯾﮏ‬
‫ﻧﻤﻮﻧﮫ از ﻣﺎده اﺳﺖ ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻏﻠﻈﺖ ﯾﻮن ھﺎی ﺣﺎﺻﻞ ﺑﺎ اﻧﺪازه ﮔﯿﺮی ﺟﺮﯾﺎن‬
‫اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه ھﻨﮕﺎم اﻓﺘﺎدن اﻧﮭﺎ رﺋﯽ ﺳﻄﺢ ﯾﮏ اﺷﮑﺎر ﺳﺎز ﯾﻮﻧﯽ‬
‫ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽ ﺷﻮد ‪ .‬اﯾﻦ روش ﺑﮫ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﮫ در ﻓﺼﻞ ‪ ٢٩‬ﺗﻮﺿﯿﺢ داده ﻣﯽ ﺷﻮد ‪.‬‬

‫‪ : ١٢ A‬وزن ﺳﻨﺠﯽ رﺳﻮﺑﯽ‬

‫در وزن ﺳﻨﺠﯽ رﺳﻮﺑﯽ اﻧﺎﻟﯿﺖ ﺑﮫ ﯾﮏ رﺳﻮب ﮐﻢ ﻣﺤﻠﻮل ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد ‪ .‬ﭘﺲ‬
‫اﯾﻦ رﺳﻮب ﭘﺲ از ﺻﺎف ﮐﺮدن ﺷﺴﺘﮫ و ﻋﺎری از ﻧﺎﺧﺎﻟﺼﯽ ھﺎ ﻣﯽ ﺷﻮد و ﺑﺎ‬
‫ﮔﺮﻣﺎ دادن ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﮫ ﻣﺤﻠﻮل ﺑﺎ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻣﻌﻠﻮم ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد ‪.‬و وزن ﻣﯽ‬
‫ﺷﻮد ‪ .‬ﺑﺮای ﻣﺜﺎل ‪ ،‬در روش رﺳﻮب ﮔﯿﺮی ﺑﺮای ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻠﺴﯿﻢ در اب ﮐﮫ ﯾﮑﯽ‬
‫از روش ھﺎی اﻧﺠﻤﻦ رﺳﻤﯽ ﺷﯿﻤﯽ ﺗﺠﺰﯾﮫ داﻧﺎن ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ اﻓﺰاﯾﺶ‬
‫اﺿﺎﻓﯽ از اﮐﺴﺎﻟﯿﮏ اﺳﯿﺪ ﺑﮫ ﺣﺠﻢ دﻗﯿﻘﺎ ﻣﻌﻠﻮم از ﻧﻤﻮﻧﮫ اﺳﺖ ‪ .‬ﭘﺲ‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ اﻣﻮﻧﯿﺎک اﺳﯿﺪ را ﺧﻨﺜﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽ ﺷﻮد ﺗﺎ اﺳﺎﺳﺎ ﮐﻠﺴﯿﻢ‬
‫در ﻧﻤﻮﻧﮫ ﺑﮫ ﺻﻮرت ﮐﻠﺴﯿﻢ اﮐﺴﺎﻻت رﺳﻮب ﮐﻨﺪ و واﮐﻨﺶ ﺑﮫ ﺻﻮرت زﯾﺮ اﺳﺖ ‪:‬‬

‫‪NH3-+ H2C2O4 → 2NH4- + C2O42-‬‬

‫)‪Ca2+ ( aq ) + C2O42- ( aq ) → CaC2O4 ( s‬‬

‫رﺳﻮب را در ﺑﻮﺗﮫ ﺻﺎﻓﯽ وزن ﺷﺪه ای ﺟﻤﻊ آوری ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ و آن را ﺧﺸﮏ ﻣﯽ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ و ﺳﭙﺲ ﮔﺮﻣﺎ ﻣﯽ دھﻨﺪ اﯾﻦ ﻓﺮاﯾﻨﺪ رﺳﻮب را ﺑﮫ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﺑﮫ ﮐﻠﺴﯿﻢ‬
‫اﮐﺴﯿﺪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ‪ .‬واﮐﻨﺶ ﺑﮫ ﺻﻮرت زﯾﺮ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫∆‬
‫)‪( CaC2O4 ( s ) → CaO ( s ) + CO ( g ) + CO2 ( g‬‬

‫ﭘﺲ از ﺳﺮد ﺷﺪن ﺑﻮﺗﮫ و رﺳﻮب را وزن ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ و وزن ﮐﻠﺴﯿﻢ اﮐﺴﯿﺪ را ﺑﺎ‬
‫ﮐﻢ ﮐﺮدن وزن ﺑﻮﺗﮫ ﺑﮫ دﺳﺖ ﻣﯽ آورﻧﺪ ﭘﺲ ﻣﯿﺰان ﮐﻠﺴﯿﻢ ﻧﻤﻮﻧﮫ را ﻣﺤﺎﺳﺒﮫ‬
‫ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﮫ در ﻣﺜﺎل ‪ ١ – ١٢‬در ﺑﺨﺶ ‪ B ١٢‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬

‫‪ :‬ﺧﻮاص رﺳﻮب ھﺎ و رﺳﻮب ﻣﻌﺮف ‪:‬‬ ‫‪١٢ A – ١‬‬

‫‪AgNO3‬ﻧﻤﻮﻧﮫ ای از ﯾﮏ ﻣﻌﺮف اﻧﺘﺨﺎﺑﯽ اﺳﺖ ‪ .‬ﺗﻨﮭﺎ ﯾﻮن ھﺎی ﻣﺸﺘﺮک اﺳﺖ ﮐﮫ در ﻣﺤﻠﻮل‬
‫اﺳﯿﺪی رﺳﻮب ﻣﯽ دھﺪ ‪ I- ، Br- ، Cl-‬و ‪ . SCN-‬دی ﻣﺘﯿﻞ ﮔﻠﯽ اﮐﺴﯿﻢ ﮐﮫ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ در ﺑﺨﺶ‬
‫‪ 12C-3‬اﺳﺖ ﺷﻨﺎﺳﺎﮔﺮ ﺧﺎﺻﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺎ ‪ Ni2+‬در ﻣﺤﻠﻮل ﻗﻠﯿﺎﯾﯽ رﺳﻮب ﻣﯽ دھﺪ ‪.‬‬
‫ﺑﮫ ﻃﻮر اﯾﺪه ال ﯾﮏ ﻋﺎﻣﻞ رﺳﻮب دھﻨﺪه وزﻧﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮫ ﻃﻮر ﺧﺎص واﮐﻨﺶ‬
‫ﻧﺸﺎن دھﺪ و ﯾﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﮫ ﺻﻮرت اﻧﺘﺨﺎﺑﯽ ﺑﺎ اﻧﺎﻟﯿﺖ واﮐﻨﺶ دھﺪ ‪ .‬واﮐﻨﺶ‬
‫ﮔﺮھﺎﯾﯽ ﮐﮫ ﺧﺎص ھﺴﺘﻨﺪ ﺗﻨﮭﺎ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻣﺎده ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﺧﺎص واﮐﻨﺶ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ‬
‫دھﻨﺪ ‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫وا ﮐﻨﺶ ﮔﺮھﺎی اﻧﺘﺨﺎﺑﯽ ﺑﮫ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل ﺑﺎ ﺗﻌﺪاد ﻣﺤﺪودی از ﮔﻮﻧﮫ ھﺎ‬
‫واﮐﻨﺶ ﻣﯽ دھﻨﺪ ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻨﮑﮫ واﮐﻨﺶ ﮔﺮ ﺧﺎص ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻮد ‪،‬‬
‫واﮐﻨﺶ ﮔﺮ رﺳﻮب ھﻨﺪه اﯾﺪه ال ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ اﻧﺎﻟﯿﺖ واﮐﻨﺶ دھﺪ ﺗﺎ ﻣﺤﺼﻮﻟﯽ ﺑﺎ‬
‫ﺧﻮاص زﯾﺮ ﺗﻮﻟﯿﯿﺪ ﮐﻨﻨﺪ ‪:‬‬

‫‪ ( ١‬ﺑﮫ راﺣﺘﯽ ﻓﯿﻠﺘﺮ ﺷﺪه و ﺷﺴﺘﮫ ﺷﻮد ﺗﺎ ﻋﺎری از ھﺮﮔﻮﻧﮫ اﻟﻮدﮔﯽ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫‪.‬‬

‫‪ ( ٢‬ﺣﻼﻟﯿﺖ آن ﺑﮫ اﻧﺪازه ﮐﺎﻓﯽ ﮐﻢ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ رد ﻃﯽ ﺻﺎف ﮐﺮدن و ﺷﺴﺘﺸﻮ‬

‫دادن اﻧﺎﻟﯿﺖ ان ﺑﮫ ﻣﻘﺪار ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﮭﯽ ھﺪر ﻧﺮود ‪.‬‬

‫‪ ( ٣‬ﺑﺎ اﺟﺰای اﺗﻤﺴﻔﺮ واﮐﻨﺶ ﻧﺪھﺪ ‪.‬‬

‫‪ ( ٤‬ﺑﻌﺪ از ﺧﺸﮏ ﮐﺮدن ﯾﺎ در ﺻﻮرت ﻟﺰوم ﺣﺮارت دادن ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ‬

‫ﻣﻌﻠﻮﻣﯽ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺨﺶ ) ‪(١٢A– 7‬‬

‫ﺗﻌﺪاد ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻤﯽ واﮐﻨﺶ ﮔﺮ رﺳﻮب ھﺎﯾﯽ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﮫ ﺗﻤﺎﻣﯽ اﯾﻦ‬
‫ﺧﻮاص را داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪.‬‬

‫ﻣﺘﻐﯿﯿﺮ ھﺎی ﻣﻮﺛﺮ ﺑﺮ اﻧﺤﻼل ﭘﺬﯾﺮی ) ﺧﺎﺻﯿﺖ دوم در ﻟﯿﺴﺖ ( ﮐﮫ در ﺑﺨﺶ‬

‫‪ B ١١‬ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﮫ اﺳﺖ ‪ .‬در ﺑﺨﺶ ﺑﻌﺪی روش ھﺎﯾﯽ را ﺑﺮرﺳﺴﯽ ﻣﯽ‬
‫ﮐﻨﯿﻢ ﮐﮫ ﺑﺮای ﺑﮫ دﺳﺖ اوردن ﺟﺎﻣﺪات ﺧﺎﻟﺺ ﺑﮫ ﺳﮭﻮﻟﺖ ﺻﺎف ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺎ‬
‫ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻣﻌﻠﻮم ﺑﮫ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﮫ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ‪.‬‬

‫‪ : ١٢ A – 2‬اﻧﺪازه ذره و ﺻﺎف ﭘﺬﯾﺮی رﺳﻮب ھﺎ ‪:‬‬

‫رﺳﻮب ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه از ذرات درﺷﺖ ﻣﻌﻤﻮﻻ در اﻧﺪازه ﮔﯿﺮی ھﺎی وزﻧﯽ ﺗﺮﺟﯿﺢ‬
‫داده ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ زﯾﺮا ذرات درﺷﺖ ﺑﺎ ﺳﮭﻮﻟﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮی ﺻﺎف ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺮ اﺛﺮ‬
‫ﺷﺴﺘﺸﻮ ﻋﺎری از ﻧﺎﺧﺎﻟﺼﯽ ﻣﯽ ﮔﺮدﻧﺪ ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ ‪ ،‬اﯾﻦ ﮔﻮﻧﮫ رﺳﻮب ھﺎ‬
‫در ﻣﻘﺎﯾﺴﮫ ﺑﺎ رﺳﻮب ھﺎی ذرات رﯾﺰ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺧﺎﻟﺺ ﺗﺮ ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺷﯿﻤﯽ ﺗﺠﺰﯾﻪ‬

‫ﻣﺘﺮﺟﻢ‪:‬‬

‫ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺳﺎدات ﺳﯿﺪ ﻋﻠﯽ ﺧﺎﻧﯽ‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﻋواﻣل ﺗﻌﯾﯾن ﮐﻧﻧده ی اﻧدازه رﺳوب ‪:‬‬

‫اﻧدازه ذرات ﻣواد ﺗﺷﮑﯾل ﺷده ﺗوﺳط ﺑﺎرش ﺑﺳﯾﺎر ﻣﺗﻔﺎوت اﺳت ‪ .‬در ﯾﮑﺳو ﺗﻌﻠﯾﻖ ﮐﻠوﯾﯾدی ﻣﯽ ﺑﺎﺷد ﮐﮫ‬
‫ذرات رﯾز ﻧﺎﻣرﺋﯽ ھﺳﺗﻧد ﮐﮫ ﺑﺎ ﭼﺷم ﻏﯾر ﻣﺳﻠﺢ دﯾده ﻧﻣﯾﺷوﻧد ‪ ) .‬ﺑﮫ ﻗطر ‪١٠‬ﺑﮫ ﺗوان ‪ ۴-‬ﺗﺎ ‪ ١٠‬ﺑﮫ ﺗوان‬
‫‪ ٧-‬ﺳﺎﻧﺗﯽ ﻣﺗر ( ‪.‬‬

‫ذرات ﮐﻠوﺋﯾدی ھﯾﭻ ﺗﻣﺎﯾﻠﯽ ﺑﮫ ﻣﺳﺗﻘر ﺷدن در ﻣﺣﻠول ﻧﺷﺎن ﻧﻣﯽ دھﻧد و ﻓﯾﻠﺗر ﮐردن آن ھﺎ دﺷوار اﺳت‬
‫در ﺣﺎﻟت دﯾﮕر' اﺑﻌﺎد ذرات در ﺣدود دھم ﻣﯾﻠﯾﻣﺗر ﯾﺎ ﺑﯾﺷﺗر اﺳت ‪ .‬ﭘراﮐﻧدﮔﯽ ﻣوﻗت اﯾن ذرات در ﻓﺎز‬
‫ﻣﺎﯾﻊ ) ﺗﻌﻠﯾﻖ ﮐرﯾﺳﺗﺎﻟﯽ ( ﻧﺎﻣﯾده ﻣﯽ ﺷود ‪.‬‬

‫ذرات ﻣوﺟود در ﺳﯾﺳﺗم ﺗﻌﻠﯾﻖ ﮐرﯾﺳﺗﺎﻟﯽ ﺗﻣﺎﯾل ﺧود ﺑﮫ ﺧود ﺑﮫ ﻣﺳﺗﻘر ﺷدن دارﻧد و راﺣت ﻓﯾﻠﺗر‬
‫ﻣﯾﺷوﻧد ‪.‬‬

‫ﺗﺷﮑﯾل رﺳوب ﺑرای ﺳﺎل ھﺎ ﻣورد ﻣطﺎﻟﻌﮫ ﻗرار ﮔرﻓﺗﮫ اﺳت اﻣﺎ ﻣﮑﺎﻧﯾﺳم و روﻧد آن ھﻧوز ﺑﮫ طور‬
‫ﮐﺎﻣل ﺷﻧﺎﺧﺗﮫ ﻧﺷده اﺳت 'اﻣﺎ آﻧﭼﮫ ﻣﺳﻠم اﺳت اﯾن اﺳت ﮐﮫ اﻧدازه ی ذرات رﺳوب ﺣﻼﻟﯾت رﺳوب را‬
‫ﺗﺣت ﺗﺎﺛﯾر ﻗرار ﻣﯽ دھد ‪ .‬درﺟﮫ ﺣرارت ' ﻏﻠظت واﮐﻧش دھﻧده ھﺎ و ﻣﯾزان واﮐﻧش دھﻧده ھﺎ در آن‬
‫دﺧﯾل ھﺳﺗﻧد ‪ .‬اﺛر ﺧﺎﻟص اﯾن ﻣﺗﻐﯾرھﺎ را ﻣﯽ ﺗوان ﺑﮫ ﺣﺳﺎب ﺣداﻗل ﮐﯾﻔﯽ ' ﺑﺎ ﻓرض اﯾﻧﮑﮫ اﻧدازه‬
‫ذرات ﺑﮫ ﯾﮏ ﭘروﭘرﺗﯽ از ﺳﯾﺳﺗم ﻣرﺗﺑط ﻧﺎﻣﯾﺋﮫ ﻣﯾﺷود ‪.‬‬

‫ﻓوق اﺷﺑﺎع ﻧﺳﺑﯽ ﮐﮫ ‪:‬‬

‫‪ = S – Q / S‬ﻓوق اﺷﺑﺎع ﻧﺳﺑﯽ‬

‫در اﯾن ﻣﻌﺎدﻟﮫ ‪Q‬ﻏﻠظت اﻣﻼح در ﯾﮏ ﻟﺣظﮫ اﺳت و ‪ S‬ﻗﺎﺑﻠﯾت ﺣل ﺗﻌﺎدل آن اﺳت ‪.‬‬

‫ﻋﻣوﻣﺎ واﮐﻧش ھﺎی ﺑﺎرش آھﺳﺗﮫ ھﺳﺗﻧد ﺑﻧﺎﺑر اﯾن ﺣﺗﯽ وﻗﺗﯽ ﮐﮫ رﺳوب ﻣﻌرف 'ﻗطره ﻗطره ﺑﮫ ﯾﮏ را‬
‫ه ﺣل از ﺗﺟزﯾﮫ اﺿﺎﻓﮫ ﺷده اﺳت ﺑﮫ اﺣﺗﻣﺎل زﯾﺎد ﺷﺑﯾﮫ ﺑﮫ ﺑرﺧﯽ از ﻓوق اﺷﺑﺎع ھﺎ اﺳت ‪ .‬ﺷواھد ﺗﺟرﺑﯽ‬
‫ﻧﺷﺎن ﻣﯽ دھد ﮐﮫ ﺑﮫ اﻧدازه ی ذرات رﺳوب ﻣﺗﻔﺎوت اﺳت ‪ .‬ﻣﻌﮑوس ﺑﺎ ﻣﯾﺎﻧﮕﯾن ﻓوق اﺷﺑﺎع ﻧﺳﺑﯽ در‬
‫طول زﻣﺎن 'وﻗﺗﯽ ﮐﮫ ﻣﻌرف ﻣﻌرﻓﯽ ﻣﯾﺷود ‪ .‬ﺑﻧﺎﺑر اﯾن وﻗﺗﯽ ﮐﮫ ‪ S – S / Q‬ﺑزرگ اﺳت رﺳوب‬
‫ﺑﮫ ﮐﻠوﺋﯾدی ﺗﻣﺎﯾل دارد 'وﻗﺗﯽ ﮐﮫ ‪ S – S / Q‬ﮐوﭼﮏ اﺳت ﺑﮫ اﺣﺗﻣﺎل زﯾﺎد ﮐرﯾﺳﺗﺎﻟﯽ ﺟﺎﻣد اﺳت ‪.‬‬

‫ﻣﮑﺎﻧﯾﺳم ﺗﺷﮑﯾل رﺳوب ‪:‬‬

‫اﺛر ﻓوق اﺷﺑﺎع ﻧﺳﺑﯽ ﺑر روی اﻧدازه ذرات را ﻣﯽ ﺗوان ﺗوﺿﯾﺢ داد ' اﮔر ﻣﺎ ﻓرض ﮐﻧﯾم ﮐﮫ رﺳوب را‬
‫ﺑﮫ دو روش ﺗﺷﮑﯾل ﻣﯽ دھﻧد ‪ :‬ﺗوﺳط ھﺳﺗﮫ و ﺗوﺳط رﺷد ذرات ‪.‬‬

‫اﻧدازه ی ذرات ﺗﺎزه ﺗﺷﮑﯾل ﺷده ی رﺳوب ﺗوﺳط ﻣﮑﺎﻧﯾزﻣﯽ ﺗﻌﯾﯾن ﻣﯾﺷود ﮐﮫ ﻏﺎﻟب اﺳت ‪.‬‬

‫در ھﺳﺗﮫ ﭼﻧد ﯾون " اﺗم"ﯾﺎ ﻣوﻟﮑول ) ﺷﺎﯾد ﺣدود ‪۴‬ﯾﺎ ‪ ( ۵‬ﺑﮫ ﺷﮑل ﯾﮏ ﺟﺎﻣد ﭘﺎﯾدار ﮔرد ھم ﻣﯽ آﯾﻧد ‪.‬‬
‫اﻏﻠب اﯾن ھﺳﺗﮫ را در ﺳطﺢ ﺗﺷﮑﯾل ﻣﯽ دھﻧد ' ﻣﺛل ذرات ﮔرد و ﻏﺑﺎر ‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﺑﺎرش ﺑﯾﺷﺗر ﭘس از اداره ی رﻗﺎﺑت ﺑﯾن ھﺳﺗﮫ ھﺎی اﺿﺎﻓﯽ و ھﺳﺗﮫ ھﺎی رﺷد ﮐرده ﻣوﺟود ) رﺷد‬
‫ذرات ( ‪.‬‬

‫اﮔر ھﺳﺗﮫ ﻏﺎﻟب ﺑﺎﺷد ﻧﺗﯾﺟﮫ ی رﺳوب ﺷﺎﻣل ﺗﻌداد زﯾﺎدی از ذرات ﮐوﭼﮏ اﺳت ' و اﮔر رﺷد ﻏﺎﻟب‬
‫ﺑﺎﺷد ﺗﻌداد ﮐﻣﯽ از ذرات ﮐﮫ ﺑزرگ اﺳت ﺗوﻟﯾد ﻣﯾﺷود ‪.‬‬

‫ﻧرخ ھﺳﺗﮫ ﺑر طﺑﻖ اﻓزاﯾش ﻓوق اﻟﻌﺎده ﺑﺎ اﻓزاﯾش ﻧﺳﺑﯽ ﻓوق اﺷﺑﺎع اﺳت ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑل ' ﻧرخ رﺷد ذرات‬
‫ﻓﻘط ﺑطور ﻣﺗوﺳط اﻓزاﯾش ﯾﺎﻓﺗﮫ اﺳت و ﺗوﺳط ﻓوق اﺷﺑﺎع ﻧﺳﺑﯽ ﺑﺎﻻ رﻓﺗﮫ اﺳت ‪.‬‬

‫از اﯾن رو زﻣﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﯾﮏ رﺳوب ﺗﺷﮑﯾل ﻣﯾﺷود در ﻓوق اﺷﺑﺎع ﻧﺳﺑﯽ ﺑﺎﻻ 'ھﺳﺗﮫ ﻣﮑﺎﻧﯾﺳم ﻋﻣده ﺑﺎرش‬
‫اﺳت 'و ﺗﻌداد زﯾﺎدی از ذرات ﮐوﭼﮏ ﺷﮑل ﮔرﻓﺗﮫ اﺳت ‪.‬‬

‫در ﻧﺳﺑﯾت ﮐم ﻓوق اﺷﺑﺎع از ﺳوﯾﯽ اﺳت ﮐﮫ ﻧرخ رﺷد ذرات ﺗﻣﺎﯾل ﺑﮫ ﻏﺎﻟب دارد و رﺳوب ﺟﺎﻣد ﺑر‬
‫روی ذرات ﻣوﺟود ﺑﮫ ﺟﺎی ھﺳﺗﮫ ﺑﯾﺷﺗر رخ ﻣﯽ دھد ‪.‬‬

‫در ﻓوق اﺷﺑﺎع ﻧﺳﺑﯽ ﭘﺎﯾﯾن ﺳﯾﺳﺗم ھﺎی ﺗﻌﻠﻖ ﺗوﻟﯾد ﮐرﯾﺳﺗﺎﻟﯽ اﺳت ‪.‬‬

‫ﭘﺎورﻗﯽ ‪ :‬ﮐﻠوﺋﯾدی ﺷﺎﻣل ذرات ﺟﺎﻣد ﺑﺎ ﻗطر ﮐﻣﺗر از ‪ ١٠‬ﺑﮫ ﺗوان ﻣﻧﻔﯽ ‪, ۴‬در ﻧور ﻣﻧﺗﺷر ‪,‬ﺗﻌﻠﯾﻖ‬
‫ﮐﻠوﺋﯾدی ﻣﻣﮑن اﺳت ﮐﺎﻣﻼ روﺷن ﺑﮫ ﻧظر ﺑرﺳد ﮐﮫ ﺷﺎﻣل ھﯾﭻ ﺟﺎﻣدی ﻧﺑﺎﺷد ‪.‬‬

‫ھﻣﭼﻧﯾن ﭘرﺗوی درﺧﺷﺎن ﭼراغ ﻗوه راه ﺣل دﯾﮕر اﺳت ‪ .‬زﯾرا ذرات ﮐﻠوﺋﯾد در اﺑﻌﺎد ﭘﺧش ﺷدﻧﺷﺎن‬
‫ﻗﺎﺑل روﯾت اﻧد ‪ .‬ﻣﺳﯾر ﭘرﺗو در ﻣﺣﻠول ﺑﺎ ﭼﺷم ﻗﺎﺑل روﯾت اﺳت ‪ .‬اﯾن ﭘدﯾده اﺛر ﺗﯾﻧدال ﻧﺎﻣﯾده ﻣﯾﺷود‬
‫‪).‬ﺻﻔﺣﮫ رﻧﮕﯽ ‪ ۶‬را ﺑﺑﯾﻧﯾد (‬

‫ﻓﯾﻠﺗر ﮐردن ذرات ﮐﻠوﺋﯾدی ﺑﺳﯾﺎر ﻣﺷﮑل اﺳت ‪ .‬ﺑرای ﺑﮫ دام اﻧداﺧﺗن اﯾن ذرات اﻧدازه ی ﻣﻧﺎﻓذ ﻓﯾﻠﺗر‬
‫ﺑﺎﯾد ﺧﯾﻠﯽ ﮐوﭼﮏ ﺑﺎﺷد ‪ .‬ﻋﻣﻠﯾﺎت ﻓﯾﻠﺗر ﮐردن ﻣدت زﯾﺎدی طول ﻣﯾﮑﺷد ‪ .‬ذرات ﮐﻠوﺋﯾدی ﻣﯽ ﺗواﻧﻧد ﺑﮫ‬
‫ھم ﺑﭼﺳﺑﻧد وﯾﺎ ﻟﺧﺗﮫ ﺷوﻧد ﺗﺎ ﺑﮫ ذرات ﺑزرﮔﺗر ﺑرای ﻓﯾﻠﺗر ﮐردن آﺳﺎن ﺗﺑدﯾل ﺷوﻧد ‪.‬‬

‫ﻣﻌﺎدﻟﮫ ‪ ١-١٢‬ﺑﮫ ﻋﻧوان ﻣﻌﺎدﻟﮫ ﻗرن ﺑﮫ رﺳﻣﯾت ﺷﻧﺎﺧﺗﮫ ﺷده اﺳت ‪ .‬و ﺗوﺳط داﻧﺷﻣﻧدان در ﺳﺎل ‪١٩٢۵‬‬
‫ﻣطرح ﺷده اﺳت ‪.‬‬

‫راه ﺣل ﻓوق اﺷﺑﺎع راه ﺣل ﺷﺎﻣل ‪,‬ﻏﻠظت اﻣﻼح ﺑﺎﻻﺗر ﻣﺣﻠول اﺷﺑﺎع اﺳت ‪,‬ﻣﺎزاد رﺳوب ﻣوﺟود در‬
‫ﻣﺣﻠول در طول زﻣﺎن ﻓوق اﺷﺑﺎع ﮐﺎھش ﻣﯾﺎﺑد ﺗﺎ ﺑﮫ ﺻﻔر ﺑرﺳد ) ﺻﻔﺣﮫ رﻧﮕﯽ ‪ ۵‬را ﺑﺑﯾﻧﯾد ( ‪.‬‬

‫ﺑرای اﻓزاﯾش ﺳرﯾﻊ اﻧدازه ی ذرات ‪,‬ﺑﮫ ﺣداﻗل رﺳﺎﻧدن ﻓوق اﺷﺑﺎع ﻧﺳﺑﯽ در طول ﺗﺷﮑﯾل رﺳوب‬
‫روﻧدی اﺳت ﮐﮫ در آن ﮐﻣﺗرﯾن ﻣﻘدار اﺗم " ﯾون ﯾﺎ ﻣوﻟﮑول ﺑرای ﺟﺎﻣد ﭘﺎﯾدار ﺷدن ﺑﮫ ھم ﻣﯽ ﭘﯾوﻧدﻧد ‪.‬‬

‫رﺳوب ھﺎ ﺷﮑل ﻣﯾﮕﯾرﻧد ﺑﮫ وﺳﯾﻠﮫ ی ھﺳﺗﮫ ‪ .‬رﺷد ذرات ھﺳﺗﮫ ﻏﺎﻟب اﺳت ‪.‬‬

‫اﮔر رﺷد ذرات ﻏﺎﻟب ﺑﺎﺷد ﺗﻌداد ﮐﻣﯽ از ذرات ﺑزرگ ﺑﮫ دﺳت ﻣﯽ آﯾد ‪.‬‬

‫ﮐﻧﺗرل ﺗﺟرﺑﯽ اﻧدازه ی ذرات ‪:‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﺑﮫ ﺣد اﻗل رﺳﺎﻧدن ﻓوق اﺷﺑﺎع در ﻧﺗﯾﺟﮫ ی ﺗوﻟﯾد رﺳوب ﺑﻠورﯾن ﺷﺎﻣل دﻣﺎی ﺑﺎﻻ ﺑرای اﻓزاﯾش ﺳرﻋت‬
‫ﺣﻼﻟﯾت ) ‪ s‬در ﻣﻌﺎدﻟﮫ ی ‪ (12-1‬راه ﺣل رﻗﯾﻖ )ﺑﮫ ﺣد اﻗل رﺳﺎﻧدن ‪(Q‬آھﺳﺗﮫ اﺿﺎﻓﮫ ﮐردن رﺳوب‬
‫ﻋﺎﻣل ﺑﺎ ھﻣزن ﺧوب ‪.‬‬

‫دو اﻗدام ﮔذﺷﺗﮫ ھﻣﭼﻧﯾن ﺑﮫ ﺣد اﻗل رﺳﺎﻧدن ﻏﻠظت ﺣﻼل ‪. Q‬‬

‫اﮔر ﺣﻼﻟﯾت رﺳوب ﺑﺳﺗﮕﯽ ﺑﮫ ‪pH‬آن دارد " ذرات ﺑزرگ ﻣﯾﺗواﻧﻧد ﺗوﺳط ﮐﻧﺗرل ‪pH‬ﺳﺎزﻣﺎﻧدھﯽ ﺷوﻧد‬
‫‪.‬‬

‫ﺑرای ﻣﺛﺎل ‪ :‬ﻓﯾﻠﺗر ھﺎی آﺳﺎن ﮐرﯾﺳﺗﺎل ﮐﻠﺳﯾوم ‪ .‬اﮔزاﻻت ﺑدﺳت آﻣده ﺑﺎ ﺗﺷﮑﯾل ﺑﺧش ﻋﻣده ای از‬
‫رﺳوب در اﺳﯾد ﻣﻼﯾم ﻣﺣﯾط ‪,‬در ﻣﻘداری ﻧﻣﮏ ﻣﺗوﺳط ﻣﺣﻠول اﺳت ‪.‬ﺑﺎرش ﺑﺎ اﺿﺎﻓﮫ ﮐردن آروم‬
‫آﻣوﻧﯾﺎک آﺑﯽ ﮐﺎﻣل ﻣﯽ ﺷود ﺗﺎ اﺳﯾدﯾﺗﮫ ﺑﮫ اﻧدازه ی ﮐﺎﻓﯽ ﮐم ﺑﺷود ﺑرای ﺣذﻓﻘﺎﺑل ﻣﻼﺣظﮫ ی ھﻣﮫ‬
‫اﮔزاﻻت ﮐﻠﺳﯾم ‪.‬‬

‫رﺳوب ﺗوﻟﯾد ﺷده ی اﺿﺎﻓﯽ در طول اﯾن ﻣرﺣﻠﮫ ﺳﭘری ﺷده در ذرات ﺟﺎﻣد ﺗﺷﮑﯾل ﺷده در ﮔﺎم اول ‪.‬‬

‫ﻣﺗﺎﺳﻔﺎﻧﮫ ﺑﺳﯾﺎری از رﺳوﺑﺎت ﻧﻣﯽ ﺗواﻧﻧد ﺑﺻورت ﻋﻣﻠﯽ در ﺷراﯾط آزﻣﺎﯾﺷﮕﺎه ﮐرﯾﺳﺗﺎل ﺗﺷﮑﯾل ﺑدھﻧد ‪.‬‬

‫ﯾﮏ ﻣﺷﮑل ﻋﻣوﻣﯽ ﮐﻠوﺋﯾد ﺟﺎﻣد اﯾن اﺳت ﮐﮫ ھﻧﮕﺎم ﺗﺳرﯾﻊ ﮐردن ﺣﻼﻟﯾت ﮐم در ‪ s‬در ﻣﻌﺎدﻟﮫ ی ‪12-1‬‬
‫ھﻣﯾﺷﮫ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﺳﺑت ﺑﮫ ‪Q‬ﻧﺎﭼﯾز اﺳت ‪.‬‬

‫ﻓوق اﺷﺑﺎع ﻧﺳﺑﯽ در ﻧﺗﯾﺟﮫ ی ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧده اﺳت ‪.‬ﺑرای ﻣﺛﺎل ‪ :‬در ﺷراﯾط ﻋﻣﻠﯽ ﺑﺎی ﺗﺟزﯾﮫ و ﺗﺣﻠﯾل‬
‫اﮐﺳﯾد ھﺎی آﺑدار از آھن ‪, ٣‬آﻟﻣﯾﻧﯾوم و ﮐروم ‪ ٣‬و ﺳوﻟﻔﯾد ﺳﻧﮕﯾن ‪.‬‬

‫ﻓﻠز آھن ﮐﻠوﺋﯾد اﺳت زﯾرا ﻓﻌﺎﻟﯾت آﻧﮭﺎ ﺧﯾﻠﯽ ﮐم اﺳت ‪.‬‬

‫رﺳوب ﮐﻠوﺋﯾدی ‪: 12A-3‬‬

‫ذرات ﮐﻠوﺋﯾد آﻧﻘدر ﮐوﭼﮏ اﺳت ﮐﮫ ﺑﺎ ﻓﯾﻠﺗر ﻣﻌﻣوﻟﯽ ﻧﮕﮫ داﺷﺗﮫ ﻧﻣﯾﺷود ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑر اﯾن ﺑﮫ ﺧﺎطر‬
‫ﺣرﮐت ﺑروﻧﯽ ﻣﺎﻧﻊ از ﺗﮫ ﻧﺷﯾن ﺷدن و ﻧﻔوذ ﺟﺎذﺑﮫ زﻣﯾن ﻣﯽ ﺷود ‪.‬‬

‫ﺧوﺷﺑﺧﺗﺎﻧﮫ ﺑﮫ ھر ﺣﺎل ﻣﺎ ﻣﯽ ﺗواﻧﯾم ﻟﺧﺗﮫ ﺷدن ﯾﺎ ﻣﺗراﮐم ﺷدن ﺗﻌداد ﺑﯾﺷﺗری از ﮐﻠوﺋﯾد ھﺎ ی ﻗﺎﺑل‬
‫ﭘﺎﻻﯾش ﺑﺻورت ﺗوده ی ﺑﯽ ﺷﮑل در ﻣﺣﻠول ﻣﺳﺗﻘر ﺧواھد ﺷد ‪.‬‬

‫اﻧﻌﻘﺎد ﮐﻠوﺋﯾد ‪:‬‬

‫اﻧﻌﻘﺎد ﻣﯽ ﺗواﻧد ﺑﺎ ﺣرارت دادن ‪,‬ﺗﮑﺎن دادن ﯾﺎ ﺑﺎ اﺿﺎﻓﮫ ﮐردن ﯾﮏ اﻟﮑﺗروﻟﯾت ﺑﮫ ﻣﺣﻠول ﺗﺳرﯾﻊ‬
‫ﺑﺷود‪.‬‬

‫ﺑرای ﻓﮭﻣﯾدن اﻗداﻣﺎت ﻣوﺛر ﻣﺎ ﻧﯾﺎز ﺑﮫ ﺗوﺟﮫ ﮐردن ﺑﮫ اﯾن ﮐﮫ ﭼرا ﺗﻌﻠﯾﻖ ﮐﻠوﺋﯾد ﭘﺎﯾدار اﺳت و ﺧود ﺑﮫ‬
‫ﺧود ﻟﺧﺗﮫ ﻧﻣﯽ ﺷود ‪.‬‬

‫ﺗﻌﻠﯾﻖ ﮐﻠوﺋﯾدی ﭘﺎﯾدار اﺳت زﯾرا ھﻣﮫ ی ذرات ﮐﻠوﺋﯾد ﺑﺎرﺷﺎن ﻣﺛﺑت اﻧد ﯾﺎ ﻣﻧﻔﯽ ‪.‬در ﻧﺗﯾﺟﮫ ھﻣدﯾﮕر را‬
‫دﻓﻊ ﻣﯾﮑﻧﻧد ‪ .‬اﯾن داﻓﻌﮫ از ﮐﺎﺗﯾون ھﺎ و آﻧﯾون ھﺎ ﻣرﺑوط اﺳت ﺑﮫ ﺳطﺢ ذرات ﻣﺎ ﻣﯾﺗواﻧﯾم ﻧﺷﺎن ﺑدﯾم ﮐﮫ‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ذرات ﮐﻠوﺋﯾد ﺷﺎرژ ﻣﯾﺷوﻧد ﺑﮫ وﺳﯾﻠﮫ ی آن ھﺎ ﺑﯾن ﺻﻔﺣﺎت ﺷﺎرژ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﮫ ﺗﻌدادی از ذرات ﻣﮭﺎﺟرت‬
‫ﻣﯽ ﮐﻧﻧد ﺑﮫ ﺳوی ﯾﮏ اﻟﮑﺗروﻟﯾت ‪ .‬اﯾن ﻓراﯾﻧد ﺗوﺳط آن ﯾون ھﺎﯾﯽ ﮐﮫ در ﺳطﺢ ﺟﺎﻣد ﺣﻔظ ﺷده اﻧد ﺑﮫ‬
‫ﻋﻧوان ﺟذب ﺷﻧﺎﺧﺗﮫ ﺷده اﺳت ‪.‬‬

‫ﺿرﯾب ﯾون ھﺎ در ﯾﮏ ﺟﺎﻣد ﯾوﻧﯽ از ﭘﯾوﻧد طﺑﯾﻌﯽ ﻧﯾروھﺎی ﻣﺳﺋول ﺑرای رﺷد ﺑﻠور ﺳرﭼﺷﻣﮫ ﻣﯾﮕﯾرد‬
‫‪,‬ﺑرای ﻣﺛﺎل ون ﻧﻘره در ﺳطﺢ ذره ﮐﻠوﺋﯾد ﻧﻘره ﺗﺎ ﺣدی ظرﻓﯾت ﭘﯾوﻧد ﻧﺎراض اﺳت ﺑرای آﻧﯾون ھﺎ ‪.‬‬

‫ﭘﺎورﻗﯽ ‪:‬رﺳوب ھﺎﯾﯽ ﮐﮫ ﺣﻼﻟﯾت ﺑﺳﺎر ﮐﻣﯽ دارﻧد ‪,‬ﻣﺎﻧﻧد ﺑﺳﯾﺎری از ﺳوﻟﻔﯾد ھﺎ و ھﯾدروﮐﺳﯾد ھﺎ‬
‫ﻋﻣوﻣﺎ از ﻧوع ﮐﻠوﺋﯾد ھﺳﺗﻧد ‪.‬‬

‫ﺟذب ﺳطﺣﯽ ﻓراﯾﻧدی اﺳت ﮐﮫ در آن ﻣﺎده )ﮔﺎز ‪,‬ﻣﺎﯾﻊ ﯾﺎ ﺟﺎﻣد (در ﺳطﺢ ﺟﺎﻣد ﻧﮕﮫ ﻣﯽ دارد ‪,‬در‬
‫ﻣﻘﺎﺑل ﺟذب ‪,‬ﺣﻔظ ﯾﮏ ﻣﺎده در داﺧل و ﻣﺧرج از ﯾﮏ ﺟﺎﻣد اﺳت ‪.‬‬

‫ﯾون ﮐﻠوﺋﯾد در ﺳطﺢ ﺟﺎﻣد اﻋﻣﺎل ﺟﺎذﺑﮫ ﻣﺷﺎﺑﮭﯽ ﺑرای ﮐﺎﺗﯾون ھﺎی ﺣل ﺷده در ﺣﻼل دارد ‪.‬‬

‫ﻧوﻋﯽ از ﯾون ھﺎ در ﺳطﺢ ذرات ﮐﻠوﺋﯾدی ﺣﻔظ ﻣﯾﺷوﻧد ‪ .‬و ﺗﻌدادی از آن ھﺎ ﺑﮫ راه ھﺎی ﭘﯾﭼﯾده در‬
‫ﭼﻧدﯾن ﻣﺗﻐﯾر ﺑﺳﺗﮕﯽ دارد ‪.‬ﺑرای ﯾﮏ ﺳﯾﺳﺗم ﺗﻌﻠﯾﻖ ﺳﺎﺧﺗﮫ ﺷده در وزن ﺳﻧﺟﯽ ‪.‬‬

‫از اﯾن رو ﺑﺎر ذرات ﻣﯾﺗوﻧﮫ آﺳون ﺗر ﭘﯾش ﺑﯾﻧﯽ ﺑﺷﮫ زﯾرا ﯾون ھﺎی ﺷﺑﮑﮫ ﻣﻌﻣوﻻ ﺑﮫ ﺷدت ﯾﮑدﯾﮕر را‬
‫ﻧﮕﮫ ﻣﯽ دارﻧد ‪.‬‬

‫ﺑرای ﻣﺛﺎل ‪:‬وﻗﺗﯽ ﮐﮫ ﻧﻘره ﻧﯾﺗراﺗﺎول اﺿﺎﻓﮫ ﻣﯾﺷﮫ ﺑﮫ ﻣﺣﻠول ﺣﺎوی ﯾون ﮐﻠرﯾد ‪ ,‬ذرات رﺳوب ﮐﻠوﺋﯾد‬
‫ﺑﺎر ﻣﻧﻔﯽ دارﻧد ‪,‬در ﻧﺗﯾﺟﮫ ﺟذب از ﯾون ھﺎی ﮐﻠرﯾد اﺿﺎﻓﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷد ‪.‬‬

‫اﯾن ﺑﺎر ھرﭼﻧد ﻣﺛﺑت ﺷود وﻗﺗﯽ ﮐﮫ ﻣﻘدار ﮐﺎﻓﯽ ﻧﻘره ﻧﯾﺗرات اﺿﺎﻓﮫ ﻣﯾﺷﮫ ﺑﮫ ﯾون ھﺎی ﻧﻘره ﺑﺎر ﺳطﺣﯽ‬
‫در ﺣد اﻗل اﺳت ‪ .‬وﻗﺗﯽ ﮐﮫ ﺷﻧﺎور ﺑر روی ﺳطﺢ ﻣﺎﯾﻊ اﺳت ﺑﯾﺷﺗر از دو ﯾون ﻧﯾﺳت ‪.‬‬

‫ﻣﯾزان ﺟذب و ﺑﺎری ﮐﮫ ﺑﺎ ﺗوﺟﮫ ﺑﮫ اﻓزاﯾش ذرات ﺳرﯾﻌﺎ ﺑﮫ ﻋﻧوان ﻏﻠظت ﯾون ﻣﺷﺗرک ﺷﺑﯾﮫ ﻣﯽ ﺷود‬
‫‪,‬ﺳر اﻧﺟﺎم ﺳطﺢ ذره ﺑﺎ ﯾون ﺟذب ﺷده ﭘوﺷﺎﻧده ﻣﯾﺷﮫ وﺑﺎر ﺛﺎﺑت و ﻣﺳﻘل از ﻏﻠظت ﻣﯾﺷﮫ ‪.‬‬

‫ﺷﮑل ‪ :12-1‬ﻧﺷﺎن ﻣﯽ دھد ذره ﮐﻠوﺋﯾد ﻧﻘره ﮐﻠراﯾد در ﻣﺣﻠول ﮐﮫ ﺑﯾش از ﺣد ﺷﺎﻣل ﻧﻘره ﻧﯾﺗرات اﺳت‬
‫ﻣﺳﺗﻘﯾﻣﺎ واﺑﺳﺗﮫ ﺑﮫ ﺳطﺢ ﺟﺎﻣد ‪,‬ﻻﯾﮫ ﺟذب ﺳطﺣﯽ ﮐﮫ ﺑطور ﻋﻣده ﻋﺑﺎرت اﺳت از ﺟذب ﯾون ﻧﻘره ‪.‬‬

‫اطراف ذره ی ﺑﺎردار ﻻﯾﮫ ای از ﻣﺣﻠول اﺳت ﮐﮫ ﻻﯾﮫ ﺿد ﯾون ﻧﺎﻣﯾده ﻣﯾﺷود ‪.‬ﮐﮫ ﺷﺎﻣل ﯾون ﻣﻧﻔﯽ‬
‫ﮐﺎﻓﯽ ) ﻋﻣوﻣﺎ ﻧﯾﺗرات (ﻓﻘط ﺑرای ﺗﻌﺎدل ﺑﺎر در ﺳطﺢ ذره اﺳت ‪.‬‬

‫در درﺟﮫ ی اول ﺟذب ﯾون ﻧﻘره وﻻﯾﮫ ھﺎی ﯾون ﻣﻧﻔﯽ اﻟﮑﺗرﯾﮑﯽ دوﻻﯾﮫ ‪,‬ﮐﮫ ﮔوﯾﺎ ﺛﺑﺎت ﺳوﺳﭘﺎﻧﺳﯾون‬
‫ﮐﻠوﺋﯾد اﺳت ‪.‬‬

‫ھﻣﭼﻧﯾن ذرات ﮐﻠوﺋﯾد ﻧزدﯾﮏ ﺑﮫ ﯾﮑدﯾﮕرﻧد ‪ .‬اﯾن دو ﻻﯾﮫ اﻋﻣﺎل اﻟﮑﺗروﺳﺗﺎﺗﯾﮑﯽ ﮐﮫ ذرات ﻣﺎﻧﻊ از‬
‫ﭘﯾوﺳﺗن ﻧﯾﺗرات ﻧﻘره اﺳت ‪ .‬و ﻣﻧﺣﻧﯽ ﭘﺎﯾﯾن ﺗر ﺑﮫ ﺗﺻوﯾر ﻣﯾﮑﺷد ‪ .‬ﯾﮏ ذره در ﯾﮏ ﻣﺣﻠول اﺳت ﮐﮫ ﮐﮫ‬
‫ﻣﺣﺗوای ﻧﻘره ﻧﯾﺗرات ﺑﺳﯾﺎر ﭘﺎﯾﯾن ﺗری اﺳت ‪ .‬ﺑﺎر ﻣوﺛر ﻣﯾﺗواﻧد ﺑﮫ ﻋﻧوان ﯾﮏ اﻗدام ﻧﯾروی داﻓﻌﮫ ای ﮐﮫ‬
‫اﻋﻣﺎل ذرات ﺷﺑﯾﮫ ﺑﮫ ذرات ﻣﺣﻠول اﺳت ﺑﺎﺷد ‪ .‬ﺗوﺟﮫ داﺷﺗﮫ ﺑﺎﺷد ﮐﮫ ﺑﺎ ﻣوﺛر ﺑﮫ ﺳرﻋت در ﺣﺎل ﮐم‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﺷدن اﺳت ﮐﮫ ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﮫ از ﺳطﺢ اﻓزاﯾش ﻣﯾﺎﺑد و در ﻧﻘﺎط ‪d 2 , d 1‬ﺑﮫ ﺻﻔر ﻣﯽ رﺳد اﯾن ﮐﺎھش در‬
‫ﺷﺎرژ ﻣوﺛر در ھر دو ﻣورد ﻣﺛﺑﺗﮫ ‪,‬ﮐﮫ ﻋﺑﺎرﺗﻧد از ‪ :‬ﺑﺎرھﺎی ﻣﻧﻔﯽ ﻣﺎزاد ﺿد ﯾون در دو ﻻﯾﮫ ھر ذره‬
‫ی ﻣﺣﯾط ‪.‬‬

‫از اﯾن رو ‪ :‬ﺑﺎر ﻣوﺛر در اﯾن ﻧﻘطﮫ ﺻﻔر اﺳت ‪.‬‬

‫در ﺑﺧش ﺑﺎﻻﯾﯽ دو ذره ﮐﻠوﺋﯾد ﻧﻘره را ﺑﮫ ﺗﺻوﯾر ﻣﯽ ﮐﺷد و ﺷﻣﺎرﻧده ﻻﯾﮫ ھﺎ ﺑﮫ ﻋﻧوان روش دﯾﮕر د‬
‫ﻧﻘره ﻧﯾﺗرات ﻣﺗﻣرﮐز در ﻧظر ﮔرﻓﺗﮫ ﻣﯽ ﺷود ﺗوﺟﮫ داﺷﺗﮫ ﺑﺎﺷﯾد ﮐﮫ ﺑﺎر ھﺎی ﻣوﺛر ذات ﻣﺎﻧﻊ از ﻧزدﯾﮏ‬
‫ﺷدن آن ھﺎ ﺑﮫ ﯾﮑدﯾﮕر ﻣﯽ ﺷود ‪.‬ﺑﯾﺷﺗر از ﻧزدﯾﮏ ﺷدن ﺣدود ﻓﺎﺻﻠﮫ ی ‪ 2d1-a‬ﮐﮫ ﺑﯾش از ﺣد ﺑزرگ‬
‫اﺳت و اﻧﻌﻘﺎد ﺑﮫ وﺟود ﻣﯽ آﯾد ‪.‬‬

‫ھﻣﺎن طور ﮐﮫ در ﻗﺳﻣت ﭘﺎﯾﯾن ﻧﺷﺎن داده ﺷده ‪,‬در ﻣﺣﻠول ﻧﻘره ﻧﯾﺗرات رﻗﯾﻖ دو ذره ﻣﯾﺗواﻧﻧد در ﻧﮭﺎﯾت‬
‫ﻧزدﯾﮏ ﺑﮫ ‪ 2d‬از ﯾﮑدﯾﮕر ﻓﺎطﻠﮫ داﺷﺗﮫ ﺑﺎﺷﻧد ‪.‬‬

‫ﻏﻠظت ﻧﻘره ﻧﯾﺗرات ﺑﯾﺷﺗر ﮐﺎھش ﯾﺎﻓﺗﮫ اﺳت در ﻧﺗﯾﺟﮫ ﻓﺎﺻﻠﮫ ی ذرات ﺑﮫ ﻗدر ﮐﺎﻓﯽ ﮐﻣﺗر ﻣﯾﺷﮫ ‪,‬ﺑرای‬
‫ﻧﯾروھﺎی ﺗراﮐم در اﺛر رﺳوب ﻣﻧﻌﻘد ﺑﮫ ﻧظر ﻣﯽ رﺳد ‪.‬‬

‫اﻧﻌﻘﺎد ﯾﮏ ﮐﻠوﺋﯾد ﺗﻌﻠﯾﻖ ﻣﯽ ﺗواﻧد اﻏﻠب در دوره ﮐوﺗﺎه ‪,‬ﮔرﻣﺎﯾش ﺑﮫ ارﻣﻐﺎن ﺑﯾﺎورد ‪ .‬ﺑﮫ ﺧﺻوص اﮔر‬
‫ھﻣراه ﺑﺎ ﺗﮑﺎن دھﻧده ﮐﺎھش ﺣرارت ﺗﻌدادی از ﺟذب ﯾون ھﺎ و ﺿﺧﺎﻣت ‪D‬از ﻻﯾﮫ دو ﺑراﺑر ﺷود ‪.‬‬
‫ذرات ﻣﻣﮑن اﺳت ھﻣﭼﻧﯾن ﺑﮫ اﻧدازه ی ﮐﺎﻓﯽ اﻧرژی ﺟﻧﺑﺷﯽ در دﻣﺎھﺎی ﺑﺎﻻ ﺑرای ﻏﻠﺑﮫ ﺑر ﻣواﻧﻊ‬
‫ﻧزدﯾﮑﯽ دوﺑراﺑر ﻻﯾﮫ ﺷود ‪.‬‬

‫ﺣﺗﯽ اﮔر ﻣﺎ ﯾون ﺗرﮐﯾب ﻣﻧﺎﺳب ﮐﻠوﺋﯾد ﺗﻌﻠﯾﻖ اﺿﺎﻓﮫ ﮐﻧﯾم ﻣوﺛر ﺗر اﺳت ‪,‬در ﻣﺟﺎورت ھر ذره در‬
‫ﻧﮭﺎﯾت ﻏﻠظت ﺿد ﯾون ﺑﺎﻻ ﻣﯾره در ﻧﺗﯾﺟﮫ اﻧﻘﺑﺎض ﺷﻣﺎرﻧده ﻻﯾﮫ ھﺎی ﯾون ﻧﺷﺎن داده ﻣﯾﺷﮫ در ﺷﮑل‬
‫‪ 12 -2‬ذرات ﻣﯽ ﺗواﻧﻧد ﻧزدﯾﮏ و ﻧزدﯾﮏ ﺗر ﺑﺷوﻧد ‪.‬‬

‫روﻧد ﻟﺧﺗﮫ ﺷدن ﮐﻠوﺋﯾد ‪,‬ﻣرﺣﻠﮫ ﭘراﮐﻧدﮔﯽ اﺻﻠﯽ ‪:‬‬

‫وﻗﺗﯽ ﮐﮫ ﮐﻠوﺋﯾد ﻟﺧﺗﮫ ﺷده ﺷﺳﺗﮫ ﺷود ﺑﻌﺿﯽ از اﻟﮑﺗروﻟﯾت ھﺎی ﻣﺳﺋول اﻧﻌﻘﺎد ﺷﺳﺗﮫ ﻣﯾﺷود ‪ .‬از ﻣﺎﯾﻊ‬
‫داﺧﻠﯽ در ﺗﻣﺎس ﺑﺎ ذرات ﺟﺎﻣد ‪.‬‬

‫ﺑرداﺷت از اﻟﮑﺗروﻟﯾت ﻧﺗﯾﺟﮫ ی ﺑﺎﻻ رﻓﺗن ﺣﺟم ﺷﻣﺎرﻧده ی ﻻﯾﮫ ھﺎی ﯾون و ﻧﯾروھﺎی داﻓﻌﮫ ی ﻣﺳﺋول‬
‫ﺣﺎﻟت ﮐﻠوﺋﯾد ھﺎی اﺻﻠﯽ اﺳت ‪.‬ﺑﻧﺎﺑر اﯾن ﻣﺎ ﺑﺎ وﺿﻊ دﺷواری در ﮐﺎر ﺑﺎ ﮐﻠوﺋﯾد ﻟﺧﺗﮫ ﺷده ﻣواﺟﮫ ﻣﯽ‬
‫ﺷوﯾم ‪.‬‬

‫از طرف دﯾﮕر ﺷﺳﺗﺷو ﺑﮫ ﺣداﻗل رﺳﺎﻧدن آﻟودﮔﯽ ﻧﯾﺎز دارد ‪,‬اﻣﺎ از طرف دﯾﮕر رﯾﺳﮏ ﺿررو زﯾﺎن‬
‫ﻧﺎﺷﯽ از آب ﺧﺎﻟص اﺳﺗﻔﺎده ﺷده وﺟود دارد ‪ .‬اﯾن ﻣﺷﮑل ﻣﻌﻣوﻻ ﺑﺎ ﺗﺳرﯾﻊ ﮐردن ﺷﺳﺗﺷو ﺑﺎ ﻣﺣﻠول‬
‫ھﺎی ﺣﺎوی اﻟﮑﺗروﻟﯾت ‪ ,‬رﺳوب ﺧﺷﮏ ﯾﺎ ﻣﺷﺗﻌل ‪.‬‬

‫ﺑرای ﻣﺛﺎل ‪,‬ﮐﻠرﯾد ﻧﻘره ﻣﻌﻣوﻻ ﺑﺎ ﻣﺣﻠول رﻗﯾﻖ اﺳﯾد ﻧﯾﺗرﯾﮏ ﺷﺳﺗﮫ ﻣﯾﺷﮫ ‪,‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﮫ اﯾن رﺳوب‬
‫ﺑدون ﺷﮏ ﺑﮫ اﺳﯾد آﻟوده ﻣﯾﺷﮫ ‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ھﯾﭻ آﺳﯾﺑﯽ ﻧرﺳﯾده اﺳت ﺟز اﯾﻧﮑﮫ ﻧﯾﺗرﯾﮏ اﺳﯾد در طول ﺧﺷﮏ ﺷدن ﮔﺎم ﺑﮫ ﮔﺎم از دﺳت رﻓت ‪.‬‬

‫راه ﺣل ﻋﻣﻠﯽ رﺳوب ﮐﻠوﺋﯾدی ‪:‬‬

‫ﮐﻠوﺋﯾد ھﺎ ﺑﮭﺗرﯾن رﺳوب دھﻧده ھﺎ در ﮔرﻣﺎ ھﺳﺗﻧد ‪ .‬ﻓﯾﻠﺗر ﮐردن ﮐﻠوﺋﯾد ﻟﺧﺗﮫ ﺷده اﻏﻠب ﺑﮭﺑود ﻣﯽ ﺑﺧﺷد‬
‫اﮔر اﮔر اﺟﺎزه ﺑرای اﯾﺳﺗﺎدن ﺑﮫ ﻣدت ﯾﮏ ﺳﺎﻋت ﯾﺎ ﺑﯾﺷﺗر در ﺗﻣﺎس ﺑﺎ ﻣﺣﻠول ﮔرم از ھر ﮐدام ﮐﮫ‬
‫ﺗﺷﮑﯾل ﺷده اﺳت ‪.‬‬

‫در طﯽ اﯾن ﻓراﯾﻧد ﮐﮫ ھﺿم ﺷﻧﺎﺧﺗﮫ ﺷده ﺣد آب ﺿﻌﯾف ﺑﮫ ﻧظر ﻣﯽ رﺳد در ﻧﺗﯾﺟﮫ ﺗوده ﻣﺗراﮐم ﺗر‬
‫ﻓﯾﻠﺗر ﮐردﻧش آﺳﺎن ﺗر اﺳت ‪.‬‬

‫‪2A-4‬ﻓﯾﻠﺗر ھﺎی رﺳوب ‪:‬‬

‫اﻧدازه ی ﺑﻠور ھﺎی رﺳوﺑﯽ ﺟﺎﻣد ﮐرﯾﺳﺗﺎﻟﯽ اﻏﻠب ﺑطور ﻗﺎﺑل ﺗوﺟﮭﯽ ﺑﺎ ﺑﮫ ﺣداﻗل رﺳﺎﻧدن ‪Q‬وﯾﺎ ﺑﮫ ﺣد‬
‫اﮐﺛر رﺳﺎﻧدن ‪s‬ﯾﺎ ھردو ﺑﮭﺑود ﻣﯾﺎﺑد‪ .‬در ﻣﻌﺎدﻟﮫ ی ‪ ١-١٢‬ارزش ﻣﯾﺗواﻧد اﻏﻠب ﺑﺎ اﺳﺗﻔﺎده ﮐردن از‬
‫ﻣﺣﻠول ھﺎی رﻗﯾﻖ و اﺿﺎﻓﮫ ﮐردن رﺳوب ﻣﻌرف ﺑﮫ آراﻣﯽ ﮐﺎھش ﯾﺎﺑد ﺑﺎ ﻣﺧﻠوص ﮐدن ﺧوب ‪,‬اﻏﻠب ‪S‬‬
‫اﻓزاﯾش ﻣﯽ ﯾﺎﺑد ‪ .‬رﺳوب از ﻣﺣﻠول ﮔرم ﯾﺎ ﺑﺎ ﺗﻧظﯾم ‪PH‬ﻣﺗوﺳط ﺑﺎرش ‪,‬ھﺿم ﮐرﯾﺳﺗﺎﻟﯽ ﺳوب ) ﺑدون‬
‫ﺗﮑﺎن دادن ( ﮔﺎھﯽ اوﻗﺎت ﺑﻌد ﺗﺷﮑﯾل ‪,‬اﻏﻠب ﺑﺎزده ﺧﺎﻟص ﺗر اﺳت ﺑﮭﺑود در ﻓﯾﻠﺗر ﺑدون ﺷﮏ از‬
‫اﻧﺣﻼل و ﺗﺑﻠور ﻣﺟدد ﺑطور ﻣداوم رخ ﻣﯽ دھد ودر ﻧرخ ﭘﯾﺷرﻓﺗﮫ در دﻣﺎی ﺑﺎﻻ ‪,‬ظﺎھرا در ﻧﺗﯾﺟﮫ ی‬
‫ﭘل زدن ﺑﯾن ذرات ﻣﺟﺎور ﺑزرﮔﺗر ﺑﮫ راﺣﺗﯽ داﻧﮫ ھﺎی ﮐرﯾﺳﺗﺎﻟﯽ ﻓﯾﻠﺗر ﺷده اﺳت ‪.‬‬

‫‪:12A-5‬وﻗﺗﯽ ﺗرﮐﯾﺑﺎت ﻣﺣﻠول از ﻣﺣﻠول در طﯽ ﺗﺳرﯾﻊ ﮐردن ﺧﺎرج ﻣﯾﺷوﻧد ﻣﺎ ﺑرای اﺷﺎره ﺑﮫ روﻧد‬
‫آﻟودﮔﯽ ﮐﮫ از ﺗﺳرﯾﻊ ﮐردن دوﻣﯾن ﻣﺎده ﮐﮫ ﻣﺣﻠول اﻧﺣﻼل اﺳت ‪.‬‬

‫‪ ۴‬ﻧوع ‪copreciptation‬وﺟود دارد ‪:‬‬

‫ﺳطﺢ ‪,‬ﺟذب ﺳطﺣﯽ ‪,‬ﺗﺷﮑﯾل ﻣﺧﻠوط ﮐرﯾﺳﺗﺎﻟﯽ ‪,‬اﻧﺳدام و ﺑﮫ دام اﻧداﺧﺗن ﻣﮑﺎﻧﯾﮑﯽ ‪.‬ﺟذب ﺳطﺣﯽ و‬
‫ﺗﺷﮑﯾل ﻣﺧﻠوط ﮐرﯾﺳﺗﺎل در ﻣراﺣل ﺗﻌﺎدل ﻣﯽ ﺑﺎﺷد و اﻧﺳداﻣو ﺑﮫ دام اﻓﺗﺎدن ﻣﮑﺎﻧﯾﮑﯽ از روﻧد رﺷد‬
‫ﺑﻠور ﺑﮫ وﺟود ﻣﯽ آﯾﻧد ‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺷﯿﻤﯽ ﺗﺠﺰﯾﻪ‬

‫ﻣﺘﺮﺟﻢ‪:‬‬

‫اﺣﺴﺎن رﺳﻮلﻧﯿﺎ‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﺟﺬب ﺳﻄﺤﯽ‬

‫ﺟﺬب ﺳﻄﺤﯽ ﻣﻨﺒﻊ اﺻﻠﯽ ﺗﻪ ﻧﺸﯿﻨﯽ )رﺳﻮب ﮔﺬاري( اﺳﺖ و اﺣﺘﻤﺎﻻً دﻟﯿﻞ آﻟﻮدﮔﯽ ﻗﺎﺑﻞ‬

‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ رﺳﻮﺑﺎت ﺑﺎ ﺳﻄﺢ وﯾﮋه ﺑﺰرگ اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ ﮐﻠﻮﺋﯿﺪ رﺳﻮب ﮔﺬار ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫)ﺑﺮاي ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺳﻄﺢ وﯾﮋه ﺷﮑﻞ ‪ 12-1‬را ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ(‬

‫ﺟﺬب ﻏﺎﻟﺒﺎً ﻣﻨﺒﻊ اﺻﻠﯽ آﻟﻮدﮔﯽ در ﻣﺤﯿﻄﻬﺎي ﻣﻔﻘﻮد ﺷﺪه ﮐﻠﻮﺋﯿﺪي اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﮔﺮﭼﻪ ﺟﺬب در ﺑﻠﻮرﻫﺎي ﺟﺎﻣﺪ اﺗﻔﺎق ﻣﯽ اﻓﺘﺪ‪ ،‬ﺑﺮ روي ﺧﻠﻮص ﺗﺄﺛﯿﺮ دارد ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً‬

‫ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﯿﺺ اﺳﺖ و دﻟﯿﻞ آن ﺳﻄﺢ وﯾﮋه ﻧﺴﺒﺘﺎً ﮐﻮﭼﮏ اﯾﻦ ﺟﺎﻣﺪات اﺳﺖ‪ .‬اﻧﻌﻘﺎد‬

‫ﯾﮏ ﮐﻠﻮﺋﯿﺪ ﺑﺎﻋﺚ ﮐﺎﻫﺶ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ در ﻣﻘﺪار ﺟﺬب ﻧﻤﯽ ﺷﻮد ﭼﺮا ﮐﻪ ﺟﺎﻣﺪات ﻣﻨﻌﻘﺪ‬

‫ﺷﺪه ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺣﺎوي ﺳﻄﺢ داﺧﻠﯽ ﺑﺰرﮔﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﻣﻌﺮض ﺣﻼل ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه اﻧﺪ‪.‬‬

‫)ﺷﮑﻞ ‪ (12-4‬آﻟﻮده ﮐﻨﻨﺪه ﺗﻪ ﻧﺸﯿﻦ ﺷﺪه‪ ،‬در ﮐﻠﻮﺋﯿﺪﻫﺎي ﺗﻪ ﻧﺸﯿﻦ ﺷﻮﻧﺪه‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﺷﺒﮑﻪ‬

‫اي از ﯾﻮن ﻫﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در اﺻﻞ ﻗﺒﻞ از اﻧﻌﻘﺎد ﺑﺮ روي ﺳﻄﺢ ﺟﺬب ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻋﻼوه ﺿﺪ ﯾﻮن ﺑﺎ ﺑﺎر اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﻣﺨﺎﻟﻒ داﺧﻠﯽ ﻓﯿﻠﻢ ﻧﺎزﮐﯽ از ﺣﻼل و ﻣﺠﺎور ذره‬

‫ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪ .‬اﺛﺮ ﮐﻠﯽ ﺟﺬب از اﯾﻦ رو‪ ،‬اﯾﻨﺴﺖ‪ ،‬ﭘﺎﯾﯿﻦ رﻓﺘﻦ ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت ﻣﺤﻠﻮل‬

‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﻄﺢ آﻟﻮده ﮐﻨﻨﺪه‪.‬‬

‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻧﻘﺮه ﮐﻠﺮﯾﺪ اﻧﻌﻘﺎد ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬در ﺗﻌﯿﯿﻦ وزن ﺳﻨﺠﯽ از ﯾﻮن ﮐﻠﺮﯾﺪ آﻟﻮده ﺷﺪه ﮐﻪ‬

‫در درﺟﻪ اول ﯾﻮن ﻫﺎي ﻧﻘﺮه ﺟﺬب ﺷﺪه ﺑﺎ ﻧﯿﺘﺮات ﯾﺎ آﻧﯿﻮن ﻫﺎي دﯾﮕﺮ در ﻻﯾﻪ ﺿﺪ ﯾﻮن‬

‫ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﯿﺘﺮات ﻧﻘﺮه‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل ﯾﮏ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻣﺤﻠﻮل ﺑﺎ ﺳﯿﻠﻮر ﮐﻠﺮﯾﺪ ﺗﻪ‬

‫ﻧﺸﯿﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﮐﻮﭼﮏ ﮐﺮدن ﻧﺎﺧﺎﻟﺼﯽ ﺟﺬب ﺷﺪه در ﮐﻠﻮﺋﯿﺪﻫﺎ‬

‫ﺧﻠﻮص ﺑﺴﯿﺎري از ﮐﻠﻮﺋﯿﺪﻫﺎي ﻣﻨﻌﻘﺪ ﺷﺪه )ﺗﻪ ﻧﺸﯿﻦ ﺷﺪه( ﺑﺎ ﻫﻀﻢ )ﺣﻞ ﺷﺪن( ﺑﻬﺘﺮ‬

‫ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬در ﻃﻮل اﯾﻦ ﭘﺮوﺳﻪ‪ ،‬آب ﺑﺮاي دادن ﺟﺮم ﻣﺘﺮاﮐﻢ ﺗﺮ )ﭼﮕﺎل ﺗﺮ( ﮐﻪ ﺳﻄﺢ‬

‫وﯾﮋه ﮐﻮﭼﮑﺘﺮي ﺑﺮاي ﺟﺬب دارد‪ .‬از ﺟﺴﻢ ﺣﻞ ﺷﻮﻧﺪه )ﺟﺴﻢ ﺟﺎﻣﺪ( ﺧﺎرج ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺷﺴﺘﻦ ﮐﻠﻮﺋﯿﺪ ﺗﻪ ﻧﺸﯿﻦ ﺷﺪه ﺑﺎ ﻣﺤﻠﻮﻟﯽ ﮐﻪ ﺣﺎوي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻓﺮار ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﯿﺰ‬

‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺛﺮ ﺑﺎﺷﺪ زﯾﺮا ﻫﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻏﯿﺮ ﻓﺮاري ﮐﻪ ﻗﺒﻼً ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﺑﺮاي ﺗﻪ‬

‫ﻧﺸﯿﻦ اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﺎ ﮔﻮﻧﻪ ﻓﺮار ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺷﺴﺘﻦ در ﺣﺎﻟﺖ ﮐﻠﯽ‪ ،‬ﻣﻘﺪار زﯾﺎدي از ﯾﻮﻧﻬﺎي اوﻟﯿﻪ ﺟﺬب ﺷﺪه را ﺟﺎﺑﻪ ﺟﺎ )ﺷﺴﺘﺸﻮ(‬

‫ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ ﭼﺮا ﮐﻪ ﺟﺎذﺑﻪ ﺑﯿﻦ ﯾﻮﻧﻬﺎ و ﺳﻄﺢ ﺟﺎﻣﺪ ﺧﯿﻠﯽ ﻗﻮي اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﺎوﺿﻪ اﺗﻔﺎق ﻣﯽ‬

‫اﻓﺘﺪ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ ﺑﯿﻦ ﺿﺪﯾﻮن )‪(Counter-ion‬ﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد و ﯾﻮﻧﻬﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺎﯾﻊ‬

‫ﺷﺴﺘﺸﻮ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻘﺮه ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ رﺳﻮب ﮔﺬاري ﺑﺎ ﯾﻮن ﮐﻠﺮﯾﺪ‪ ،‬ﮔﻮﻧﻪ اوﻟﯿﻪ‬

‫ﺟﺬب ﺷﺪه ﮐﻠﺮﯾﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺴﺘﻦ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل اﺳﯿﺪي‪ ،‬ﻻﯾﻪ ﻫﺎي ﺿﺪ ﯾﻮن را ﺑﻪ ﻃﻮر‬

‫ﮔﺴﺘﺮده اي ﺑﻪ ﯾﻮن ﻫﺎي ﻫﯿﺪروژن ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ دو ﯾﻮن ﻫﯿﺪروژن و ﮐﻠﺮﯾﺪ‬

‫ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﺟﺎﻣﺪ ﺣﻔﻆ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ Hcl .‬ﻓﺮار‪ ،‬وﻗﺘﯽ رﺳﻮب ﺧﺸﮏ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﯿﺮون ﻣﯽ آﯾﺪ‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﺷﮑﻞ ‪ 12-4‬ﯾﮏ ﮐﻠﻮﺋﯿﺪ رﺳﻮب داده‪ .‬اﯾﻦ ﻋﮑﺲ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﮐﻠﻮﺋﯿﺪ رﺳﻮب‬

‫داده‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﻀﺎي ﺑﺰرگ دادن ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺘﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻼً ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬اداﻣﻪ ﻣﯽ‬

‫دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪ 12-1‬ﺿﻤﯿﻤﻪ‬

‫ﺳﻄﺢ وﯾﮋه‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺴﻄﺢ ﺑﺮ واﺣﺪ ﺟﺮم ﺟﺴﻢ ﺟﺎﻣﺪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮد و‬

‫ﻣﻌﻤﻮﻻً واﺣﺪ آن ﺳﺎﻧﺘﯽ ﻣﺘﺮ ﺑﻪ ﺗﻮان ‪ 2‬ﺑﺮ روي ﮔﺮم ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮاي ﺟﺮم ﺟﺎﻣﺪ داده ﺷﺪه‪ ،‬ﺳﻄﺢ وﯾﮋه ﺑﻪ ﻃﻮر ﭼﺸﻢ ﮔﯿﺮي ﺑﺎ ﮐﺎﻫﺶ ﺳﺎﯾﺰ ذرات‪،‬‬

‫اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ و ﺑﺮاي ﮐﻠﻮﺋﯿﺪﻫﺎ ﺑﺴﯿﺎر ﻋﻈﯿﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻣﻌﮑﺐ ﺟﺎﻣﺪي در‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ 12F-1‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻫﺮ ﻟﺒﻪ ﻃﻮل ﯾﮏ ﺳﺎﻧﺘﯽ ﻣﺘﺮ دارد و ﺳﻄﺢ وﯾﮋه‬

‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪6 cm‬‬ ‫‪= 3 cm‬‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 6cm2‬دارد‪ .‬اﮔﺮ ﺟﺮم اﯾﻦ ﻣﮑﻌﺐ ‪ 2g‬ﺑﺎﺷﺪ ﺳﻄﺢ وﯾﮋه آن‬
‫‪2g‬‬ ‫‪g‬‬

‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﺎل اﺟﺎزه دﻫﯿﺪ اﯾﻦ ﻣﮑﻌﺐ را ﺑﻪ ‪ 1000‬ﻣﮑﻌﺐ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻃﻮل ﻫﺮ ﻟﺒﻪ ﺑﺮاي‬

‫آﻧﻬﺎ ‪ 0/1cm‬اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻄﺢ ﻫﺮ ﮐﺪام از اﯾﻦ ﻣﮑﻌﺐ ﻫﺎ ‪ 0 / 1´0 / 1= %1cm2‬اﺳﺖ و ﺳﻄﺢ‬

‫ﮐﻞ ﺑﺮاي ‪ 6‬وﺟﻪ ﻣﮑﻌﺐ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ‪ .0 / 06cm2‬ﭼﻮن ﮐﻪ ‪ 1000‬ﺗﺎ از اﯾﻦ ﻣﮑﻌﺐ ﻫﺎ‬

‫دارﯾﻢ‪ .‬ﺳﻄﺢ ﮐﻠﯽ ﺑﺮاي ‪ 2g‬از اﯾﻦ ﺟﺎﻣﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 60ch2‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫‪ 30cm‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اداﻣﻪ دادن ﻫﻤﯿﻦ روش‪ ،‬ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﺳﻄﺢ‬ ‫ﺳﻄﺢ وﯾﮋه‬
‫‪g‬‬

‫‪2‬‬
‫‪ 300 cm‬ﺷﻮد‪ .‬وﻗﺘﯽ ﻣﮑﻌﺐ را ﺑﻪ ‪ 106‬ﻣﮑﻌﺐ ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﻨﯿﻢ‬ ‫وﯾﮋه ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ‬
‫‪g‬‬

‫ﮐﻪ ﻃﻮل ﻫﺮ ﻟﺒﻪ ‪ 0/01cm‬اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺎﯾﺰ ذرات ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﺑﯿﻦ اﻋﺪاد‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫‪ 0/01‬ﺗﺎ ‪ 0/1‬ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪ .‬ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ رﺳﻮب ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ‪ ،‬ﺳﻄﺢ‬

‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ 300 cm‬دارد‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﮐﻠﻮﺋﯿﺪي ‪ 2g‬اﮔﺮ ﺑﻪ‬ ‫‪ 30cm‬و‬ ‫وﯾﮋه اي ﺑﯿﻦ‬
‫‪g‬‬ ‫‪g‬‬

‫‪ 1018‬ذره ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻫﺮ ﮐﺪام ﻃﻮل ﻟﺒﻪ ‪ 10-6‬دارﻧﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺳﻄﺢ وﯾﮋه ﺑﺮاﺑﺮ‬

‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ 3000‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ ﻃﺒﻖ اﯾﻦ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت‪1g ،‬‬ ‫‪ft‬‬ ‫‪ 3 ´106 cm‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻋﺪد‬
‫‪g‬‬ ‫‪g‬‬

‫از ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل ﮐﻠﻮﺋﯿﺪي ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﺳﻄﺤﯽ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺳﻄﺢ ﯾﮏ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ دارد‪.‬‬

‫ﺑﺪون درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺘﺪ درﻣﺎﻧﯽ )ﺷﺴﺘﺸﻮ(‪ ،‬ﯾﮏ ﮐﻠﻮﺋﯿﺪ رﺳﻮب داده‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ‬

‫درﺟﺎﺗﯽ آﻟﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﺑﻌﺪ از ﺷﺴﺘﻦ وﺳﯿﻊ‪ .‬ﺑﺮﺧﻼف اﯾﻦ رﺳﻮب ﮔﺬاري‬

‫ﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﺪﻫﺎي ﻓﻠﺰات ﺳﻨﮕﯿﻦ‪ ،‬ﺑﺮ روي ﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﺪﻫﺎي ﺳﻪ ﻇﺮﻓﯿﺘﯽ آﻫﻦ ﯾﺎ آﻟﻮﻣﯿﻨﯿﻮم‬

‫ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ در ﺧﻄﺎ ﺗﺎ ﭼﻨﺪ درﺻﺪ اﺛﺮﮔﺬار ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻤﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫رﺳﻮب ﮔﺬاري ﻣﺠﺪد‬

‫ﯾﮏ راه ﺷﺪﯾﺪ اﻣﺎ ﻣﻮﺛﺮ ﺑﺮاي ﮐﺎﻫﺶ دادن آﺛﺎر ﺟﺬب‪ ،‬رﺳﻮب ﮔﺬاري ﻣﺠﺪد اﺳﺖ‪ .‬در‬

‫اﯾﻦ روش‪ ،‬ﺟﺎﻣﺪ ﻓﯿﻠﺘﺮ ﺷﺪه دوﺑﺎره ﺣﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد و رﺳﻮب ﮔﺬاري ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬رﺳﻮب‬

‫اوﻟﯽ ﺗﻨﻬﺎ ﮐﺴﺮي از آﻟﻮدﮔﯽ ﻣﻮﺟﻮد در ﺣﻼل اﺻﻠﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﺤﻠﻮل ﺣﺎوي‬

‫رﺳﻮب ﻣﺠﺪد ﺣﻞ ﺷﺪه اي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﻏﻠﻈﺖ آﻟﻮدﮔﯽ آن ﮐﻤﺘﺮ از‬

‫اﺻﻠﯽ اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺟﺬب در رﺳﻮب ﮔﺬاري دوم ﮐﻤﺘﺮ اﺗﻔﺎق ﻣﯽ اﻓﺘﺪ‪.‬‬

‫رﺳﻮب ﮔﺬاري ﻣﺠﺪد زﻣﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ را ﺑﻪ زﻣﺎن ﻣﻮردﻧﯿﺎز ﺑﺮاي ﺗﺤﻠﯿﻞ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﯽ‬

‫ﮐﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ اﯾﻦ ﻫﻤﻮاره ﺿﺮوري اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮب ﻫﺎي اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﺪﻫﺎي آﻫﻦ )‪ (III‬و آﻟﻮﻣﯿﻨﯿﻮم ﮐﻪ ﮔﺮاﯾﺶ ﻓﻮق اﻟﻌﺎده اي ﺑﻪ ﺟﺬب ﮐﺎﺗﯿﻮن‬

‫ﻫﺎي ﻓﻠﺰي ﺳﻨﮕﯿﻦ از ﺟﻤﻠﻪ زﻧﯿﮏ‪ ،‬ﮐﺎدﻣﯿﻢ و ﻣﻨﮕﻨﺰ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫آراﯾﺶ ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ ﻣﺨﻠﻮط‪ ،‬ﻧﻮﻋﯽ از رﺳﻮب ﮔﺬاري ﺳﺮﯾﻊ اﺳﺖ ﮐﻪ در آن ﯾﻮن آﻟﻮده‬

‫ﮐﻨﻨﺪه ﺟﺎﯾﺶ را ﺑﺎ ﯾﻮﻧﯽ در ﺷﺒﮑﻪ ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ ﻋﻮض ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫آراﯾﺶ ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ ﻣﺨﻠﻮط‬

‫در آراﯾﺶ ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ ﻣﺨﻠﻮط ﯾﮑﯽ از ﯾﻮﻧﻬﺎي ﺷﺒﮑﻪ ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ ﺟﺎﻣﺪ ﺑﺎ ﯾﻮﻧﯽ از ﻋﻨﺼﺮ‬

‫دﯾﮕﺮي ﺟﺎﺑﻪ ﺟﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي اﯾﻨﮑﻪ اﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮ رخ ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺿﺮوري اﺳﺖ ﮐﻪ دو‬

‫ﯾﻮن ﺑﺎر اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺗﻔﺎوت اﻧﺪازه آﻧﻬﺎ ﺑﯿﺶ ﺗﺮ از ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ‪%5‬‬

‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه دو ﻧﻤﮏ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﯾﮏ ﮐﻼس )رده( ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ ﺗﻌﻠﻖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﺳﻮﻟﻔﺎت ﺑﺎرﯾﻢ‪ ،‬از اﺿﺎﻓﻪ ﮐﺮدن ﮐﻠﺮﯾﺪ ﺑﺎرﯾﻢ ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﺣﺎوي ﺳﻮﻟﻔﺎت ﺳﺮب‬

‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﯾﻮن اﺳﺘﺎت ﻃﻮري ﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﺪت ﺗﻮﺳﻂ ﺳﻮﻟﻔﺎت‬

‫ﺳﺮب آﻟﻮده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ آﻟﻮدﮔﯽ اﺗﻔﺎق ﻣﯽ اﻓﺘﺪ‪ ،‬ﺣﺘﯽ اﮔﺮﭼﻪ ﯾﻮﻧﻬﺎي اﺳﺘﺎت ﺑﻪ ﻃﻮر‬

‫ﻣﻌﻤﻮل از آﻟﻮدﮔﯽ ﺳﻮﻟﻔﺎت ﺳﺮب ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﮐﻤﭙﻠﮑﺲ ﮐﺮدن ﺳﺮب ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫در اﯾﻦ ﻣﻮرد‪ ،‬ﯾﻮﻧﻬﺎي ﺳﺮب ﺑﺎ ﺑﻌﻀﯽ از ﯾﻮﻧﻬﺎي ﺑﺎرﯾﻢ در ﺷﺒﮑﻪ ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ ﺳﻮﻟﻔﺎت‬

‫ﺑﺎرﯾﻢ‪ ،‬ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﺎﻟﻬﺎي دﯾﮕﺮي از رﺳﻮب ﮔﺬاري ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از آراﯾﺶ‬

‫ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ ﻣﺨﻠﻮط ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪ Mgkpo4‬در ‪ S4so4 ،MgNH4po4‬در ‪ Baso4‬و ‪Mns‬‬

‫در ‪.cds‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﻣﻘﺪار آﻟﻮدﮔﯽ ﮐﺮﯾﺴﺘﺎل ﻣﺨﻠﻮط ﺷﺪه از ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺘﺎي ﺟﺮم ﺗﺒﻌﯿﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ‬

‫اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ آﻟﻮدﮔﯽ ﺑﻪ ﻏﻠﻈﺖ آﻧﺎﻟﯿﺖ اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫آراﯾﺶ ﮐﺮﯾﺴﺘﺎل ﻣﺨﻠﻮﻃﯽ ﯾﮏ ﻧﻮع ﺧﺎص و ﭘﺮ دردﺳﺮ از رﺳﻮب ﮔﺬاري اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ‬

‫ﻣﺸﮑﻞ در ﻣﻮرد ﻫﺮ دو ﻣﺤﻠﻮل ﮐﻠﻮﺋﯿﺪي و رﺳﻮب ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ رخ ﻣﯽ دﻫﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ‬

‫آراﯾﺶ ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ ﻣﺨﻠﻮط اﺗﻔﺎق ﻣﯽ اﻓﺘﺪ‪ ،‬ﯾﻮن دﺧﺎﻟﺖ ﮐﻨﻨﺪه ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ ﺟﺪا‬

‫ﺷﺪن ﻗﺒﻞ از ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﻬﺎﯾﯽ رﺳﻮب ﮔﺬاري ﺷﻮد‪.‬‬

‫اﻧﺴﺪاد ﻧﻮﻋﯽ از رﺳﻮب ﮔﺬاري اﺳﺖ ﮐﻪ در ان ﯾﮏ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻠﻪ اﻓﺘﺎده اﺳﺖ ﺑﯿﻦ‬

‫ﯾﮏ ﭘﺎﮐﺖ اﯾﺠﺎد ﺷﺪه‪ ،‬در ﻃﻮل رﺷﺪ ﺳﺮﯾﻊ ﮐﺮﯾﺴﺘﺎل‬

‫اﻧﺴﺪاد ﺑﻪ دام اﻓﺘﺎدن ﻣﮑﺎﻧﯿﮑﯽ‬

‫وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﯾﮏ ﮐﺮﯾﺴﺘﺎل در ﻃﻮل ﺗﺸﮑﯿﻞ رﺳﻮب‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ رﺷﺪ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﯾﻮﻧﻬﺎي ﺧﺎرﺟﯽ‬

‫در ﻻﯾﻪ ﺿﺪ ﯾﻮن ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ دام ﺑﯿﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ در ﻃﻮل رﺷﺪ‪ ،‬ﻻﯾﻪ ﻫﺎي ﮐﺮﯾﺴﺘﺎل ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دام اﻓﺘﺎدن‬

‫ﻣﮑﺎﻧﯿﮑﯽ اﺗﻔﺎق ﻣﯽ اﻓﺘﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪﯾﻦ ﮐﺮﯾﺴﺘﺎل ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ رﺷﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮدوي اﻧﺴﺪاد و ﺑﻪ‬

‫دام اﻓﺘﺎدن ﻣﮑﺎﻧﯿﮑﯽ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﺸﮑﯿﻞ رﺳﻮب ﮐﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬ﺣﻞ ﮐﺮدن ﻏﺎﻟﺒﺎً اﺛﺮ اﯾﻦ ﻧﻮع از رﺳﻮب ﮔﺬاري ﻫﺎ را ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽ دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺴﻠﻤﺎً ﺣﻞ ﺷﺪن ﺳﺮﯾﻊ ﮐﻪ در دﻣﺎي ﺑﺎﻻي ﺣﻞ اﺗﻔﺎق ﻣﯽ اﻓﺘﺪ‪ ،‬ﭘﺎﮐﺖ ﻫﺎ را ﺑﺎز ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و‬

‫ﺑﻪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺼﯽ ﻫﺎ اﺟﺎزه ﻣﯽ دﻫﺪ در ﻣﺤﻠﻮل رﻫﺎ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫رﺳﻮب ﮔﺬاري ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﻋﺚ ﺧﻄﺎي ﻣﺜﺒﺖ ﯾﺎ ﻣﻨﻔﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﺧﻄﺎي رﺳﻮب ﮔﺬاري ﺳﺮﯾﻊ‬

‫رﺳﻮب ﮔﺬاري ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﻋﺚ اﯾﺠﺎد ﺧﻄﺎي ﻣﺜﺒﺖ ﯾﺎ ﺧﻄﺎي ﻣﻨﻔﯽ ﻧﺸﻮد‪ .‬اﮔﺮ آﻟﻮدﮔﯽ‬

‫ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ از ﯾﻮن ﺗﺸﺨﯿﺺ داده ﺷﺪه ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻄﺎي ﻣﺜﺒﺖ ﻫﻤﻮاره ﺑﻪ وﺟﻮد ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺲ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﯾﮏ ﺧﻄﺎي ﻣﺜﺒﺖ ﻫﺮ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻧﻘﺮه ﮐﻠﺮﯾﺪ ﮐﻠﻮﺋﯿﺪي‬

‫ﻧﯿﺘﺮات ﻧﻘﺮه را در ﻃﻮل ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮐﻠﺮﯾﺪ ﺟﺬب ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻼف ﻫﻤﯿﻦ ﺣﺮف‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ آﻟﻮده‬

‫ﮐﻨﻨﺪه ﯾﻮﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﺸﺨﯿﺺ داده ﺷﺪه اﺳﺖ را آﻟﻮده ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ ﺧﻄﺎي ﻣﺜﺒﺖ ﯾﺎ ﺧﻄﺎي‬

‫ﻣﻨﻔﯽ رخ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل در ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺑﺎرﯾﻢ‪ ،‬ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ رﺳﻮب ﮔﺬاري ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﯿﺘﺮات‬

‫ﺑﺎرﯾﻢ‪ ،‬ﺧﻄﺎي ﻣﺜﺒﺖ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﭼﺮا ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺟﺮم ﻣﻮﻟﯽ ﺑﺰرﮔﺘﺮي از‬

‫ﺑﺎرﯾﻢ ﺳﻮﻟﻔﺎت دارد ﮐﻪ ﻫﯿﭻ رﺳﻮﺑﯽ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺎرﯾﻢ ﮐﻠﺮﯾﺪ آﻟﻮده ﮐﻨﻨﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬

‫ﺧﻄﺎ ﻣﻨﻔﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺑﺮاي اﯾﻨﮑﻪ ﺟﺮم ﻣﻮﻟﯽ آن ﮐﻤﺘﺮ از ﻧﻤﮏ ﺳﻮﻟﻔﺎت اﺳﺖ‪.‬‬

‫رﺳﻮب ﮔﺬاري ﻫﻤﻮژن ﻧﻮﻋﯽ از رﺳﻮب ﮔﺬاري اﺳﺖ ﮐﻪ در آن رﺳﻮب ﺑﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪ آرام‬

‫ﻣﻌﺮف رﺳﻮب ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻫﻤﻮژن‬

‫رﺳﻮب ﮔﺬاري ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎي ﻫﻤﻮژن ‪12A-6‬‬

‫رﺳﻮب ﮐﺮدن ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي ﻫﻤﻮژن ﯾﮏ ﺗﮑﻨﯿﮏ اﺳﺖ ﮐﻪ در آن ﻋﺎﻣﻞ رﺳﻮب ﮐﻨﻨﺪه در‬

‫داﺧﻞ ﻣﺤﻠﻮل از ﯾﮏ آﻧﺎﻟﯿﺖ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﯾﮏ واﮐﻨﺶ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ آرام ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ‬

‫ﻋﻨﻮان ﻧﺘﯿﺠﻪ راﺑﻄﻪ ﻓﻮق اﺷﺒﺎع در ﻃﻮل ﺗﻤﺎم رﺳﻮب ﮔﺬاري‪ ،‬ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪ ﺷﺪه‬

‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ رﺳﻮب ﻫﻤﻮژن ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه‪ ،‬ﻫﺮ دو ﻧﻮع ﮐﻠﻮﺋﯿﺪي و ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ‪ ،‬از‬

‫ﯾﮏ ﺟﺎﻣﺪ ﮐﻪ رﺳﻮب آن از اﺿﺎﻓﻪ ﮐﺮدن ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻋﺎﻣﻞ رﺳﻮب ﮐﻨﻨﺪه ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﺎﻓﺘﻪ‪،‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﻬﺘﺮا ﺳﺖ‪ .‬اوره ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﯾﻮن ﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻫﻤﻮژن‬

‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬واﮐﻨﺶ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ زﯾﺮ ﺷﺮح داده ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪( H 2 N )2 co + 3 H 2 O ® co2 + 2 NH ++ + 2 OH‬‬

‫ﺟﺎﻣﺪات ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه ﻫﻤﻮژن ﺑﺴﯿﺎر ﭘﺎك ﺗﺮ و ﺧﺎﻟﺺ ﺗﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ و راﺣﺖ ﺗﺮ ﻓﯿﻠﺘﺮ‬

‫ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ رﺳﻮب ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ اﺿﺎﻓﻪ ﮐﺮدن ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻣﻌﺮف ﺑﻪ‬

‫ﻣﺤﻠﻮل آﻧﺎﻟﯿﺖ‪.‬‬

‫واﮐﻨﺶ ﺑﺎﻻ در دﻣﺎي زﯾﺮ ‪ 100o c‬ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﯾﺎ دو ﺳﺎﻋﺖ وﻗﺖ ﺑﺮاي ﮐﺎﻣﻞ ﺷﺪن رﺳﻮب‬

‫ﻧﯿﺎز دارد‪.‬‬

‫اوره ﻣﻨﺤﺼﺮاً ارزش زﯾﺎدي ﺑﺮاي رﺳﻮب ﮐﺮدن ﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﺪﻫﺎ ﯾﺎ ﻧﻤﮏ ﻫﺎي ﭘﺎﯾﻪ دارد‪.‬‬

‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﺪ آﻫﻦ )‪ (III‬و آﻟﻮﻣﯿﻨﯿﻮم ﮐﻪ از اﺿﺎﻓﻪ ﮐﺮدن ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺎز درﺳﺖ‬

‫ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﺿﺨﯿﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺣﺎﻟﺖ ژﻻﺗﯿﻨﯽ دارﻧﺪ ﮐﻪ آﻟﻮدﮔﯽ ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ دارﻧﺪ و ﺳﺨﺖ ﻓﯿﻠﺘﺮ‬

‫ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﻃﺮف دﯾﮕﺮ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻫﻤﻮژن ﯾﻮن‬

‫ﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﺪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺘﺮاﮐﻢ ﺗﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ راﺣﺘﯽ ﻓﯿﻠﺘﺮ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﻃﻮر‬

‫ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﺧﻠﻮص ﺑﯿﺸﺘﺮي دارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ 12-5‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ‪ :‬ﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﺪ رﺳﻮب ﯾﺎﻓﺘﻪ از آﻟﻮﻣﯿﻨﯿﻮم ﺗﻮﺳﻂ اﺿﺎﻓﻪ ﮐﺮدن‬

‫ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺎز و ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ رﺳﻮب ﮔﺬاري ﻫﻤﻮژن ﺗﻮﺳﻂ اوره‪.‬‬

‫رﺳﻮب ﮔﺬاري ﻫﻤﻮژن رﺳﻮﺑﺎت ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ‪ ،‬در اﻓﺰاﯾﺶ ﺳﺎﯾﺰ ﮐﺮﯾﺴﺘﺎل و اﻓﺰاﯾﺶ‬

‫ﺧﻠﻮص آن ﺗﺄﺛﯿﺮ دارد‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﺷﮑﻞ ‪ 12-5‬آﻟﻮﻣﯿﻨﯿﻮم ﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﺪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه از اﺿﺎﻓﻪ ﮐﺮدن ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ آﻣﻮﻧﯿﺎك‬

‫)ﭼﭗ( و ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻫﻤﻮژن ﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﺪ )راﺳﺖ(‬

‫ﺟﺪول ‪12-1‬‬

‫ﺧﺸﮏ ﮐﺮدن و ﮔﺮم ﮐﺮدن رﺳﻮﺑﺎت ‪12A-7‬‬

‫ﺑﻌﺪ از ﻓﯿﻠﺘﺮاﺳﯿﻮن رﺳﻮب ﺗﻮزﯾﻦ ﺷﺪه ﺣﺮارت داده ﻣﯽ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺟﺮم آن ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﮔﺮﻣﺎ‪ ،‬ﺣﻼل و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻓﺮاري را از رﺳﻮب ﺧﺎرج ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از رﺳﻮﺑﺎت‬

‫ﺑﺮاي ﺗﺠﺰﯾﻪ ﺷﺪن‪ ،‬ﻣﺸﺘﻌﻞ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ و ﺟﺎﻣﺪ را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ دﯾﮕﺮي ﺗﺠﺰﯾﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ‬

‫ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺟﺪﯾﺪ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺻﻮرت ﺗﻮزﯾﻦ ﺷﺪه )‪ (Weighing from‬ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬دﻣﺎي‬

‫ﻣﻮردﻧﯿﺎز ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﮐﻪ در ﺑﺎﻻ ذﮐﺮ ﺷﺪ‪ ،‬از ﯾﮏ رﺳﻮب ﺑﻪ رﺳﻮب دﯾﮕﺮ‬

‫ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬ﺷﮑﻞ ‪ 12-6‬ﺟﺮم از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﺎﺑﻌﯽ از دﻣﺎ ﺑﺮاي ﭼﻨﺪﯾﻦ‬

‫رﺳﻮب ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ‪ .‬اﯾﻦ داده ﻫﺎ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﯾﮏ دﺳﺘﮕﺎه ﺗﺮﻣﻮﺑﺎﻻﻧﺲ ﺟﻤﻊ آوري ﺷﺪه‬

‫اﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺢ اﯾﻨﮑﻪ ﺟﺮم ﻣﻮاد ﺑﻪ ﻃﻮر ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ درﺟﻪ ﺣﺮارت ﮐﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽ‬

‫ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺿﺒﻂ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺷﮑﻞ ‪ ،12-7‬ﮔﺮم ﮐﺮدن ﻟﻪ رﺳﻮب ﻧﻘﺮه ﻟﮑﺮﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺎرﯾﻢ ﺳﻮﻟﻔﺎت و‬

‫آﻟﻮﻣﯿﻨﯿﻮم اﮐﺴﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ ﺑﺎﻋﺚ ﺧﺎرج ﺷﺪن آب و اﺣﺘﻤﺎﻻً اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻓﺮار ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ دﻣﺎي ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪.‬‬

‫رﻃﻮﺑﺖ در دﻣﺎي ﺑﺎﻻﺗﺮ از ‪ 110o c‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ از ﻧﻘﺮه ﮐﻠﺮﯾﺪ ﺧﺎرج ﺷﺪه اﺳﺖ اﻣﺎ‬

‫دﻫﯿﺪراﺗﻪ ﮐﺮدن )ﺑﯽ آب ﮐﺮدن( آﻟﻮﻣﯿﻨﯿﻮم اﮐﺴﯿﺪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ دﻣﺎي ﺑﺎﻻ ‪ 1000o c‬ﺑﺪﺳﺖ‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﻧﯿﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬آﻟﻮﻣﯿﻨﯿﻮم اﮐﺴﯿﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻫﻤﻮژن ﺑﺎ اوره‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ در‬

‫دﻣﺎي ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ‪ 650 oc‬ﺑﯽ آب ﺑﺸﻮد‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ 12-6‬اﺛﺮ درﺟﻪ ﺣﺮارت ﺑﺮ ﺟﺮم رﺳﻮب‬

‫ﺷﮕﻞ ‪ 12-7‬دﻣﺎي ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺑﺮاي دﻫﯿﺪراﺗﻪ ﮐﺮدن ﯾﮏ رﺳﻮب ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﮐﻮﭼﮑﯽ‬

‫‪ 100o c‬ﯾﺎ ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﯽ ‪ 1000o c‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺿﺒﻂ ﮐﺮدن ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ ﺗﺤﻠﯿﻞ‬

‫ﺗﺮﻣﻮﮔﺮاوﯾﻤﺘﺮي ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﻨﺤﻨﯽ ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ ﮐﻠﺴﯿﻢ اﮔﺰاﻻت ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﮐﺎﻣﻞ ﺗﺮ از آن اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺷﮑﻞ‬

‫‪ 12-6‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫در دﻣﺎي ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ‪ ، 135o c‬آب رﻫﺎ ﺷﺪه ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﻮﻧﻮﻫﯿﺪرات ﺗﺮﮐﯿﺐ از ﺑﯿﻦ ﻣﯽ رود‪.‬‬

‫)‪ . (cac2o4 . H 2o‬ﺳﭙﺲ ﺗﺮﮐﯿﺐ در دﻣﺎي ‪ 225 oc‬ﺑﻪ اﮔﺰاﻻت ﺑﯽ آب ) ‪ (cac2 o4‬ﺗﺒﺪﯾﻞ‬

‫ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﯽ در ﺟﺮم در دﻣﺎي ‪ 450 oc‬ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﺷﺪن ﮐﻠﺴﯿﻢ اﮔﺰاﻻت ﺑﻪ ﮐﻠﺴﯿﻢ‬

‫ﮐﺮﺑﻨﺎت و ﺳﭙﺲ ﮐﺮﺑﻦ ﻣﻮﻧﻮﮐﺴﯿﺪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ در ﻣﻨﺤﻨﯽ‪ ،‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪن‬

‫ﮐﺮﺑﻨﺎت ﺑﻪ ﮐﻠﺴﯿﻢ اﮐﺴﯿﺪ و ﮐﺮﺑﻦ دي اﮐﺴﯿﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان دﯾﺪ ﺗﻮزﯾﻦ ﮔﺮاوي‬

‫ﻣﺘﺮﯾﮏ ﮐﻠﺴﯿﻢ ﺑﺮاﺳﺎس اﮔﺰاﻻت )رﺳﻮب( ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﺎﻻﯾﯽ ﺑﻪ درﺟﻪ ﺣﺮارت دارد‪.‬‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺣﺎﺻﻞ از اﻃﻼﻋﺎت ﮔﺮاوﯾﻤﺘﺮي ‪12B‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮔﺮاوﯾﻤﺘﺮي ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه از ‪ 2‬آزﻣﺎﯾﺶ اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﺟﺮم‬

‫ﺳﺎده و ﺟﺮم ﻣﺤﺼﻮل از ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﺜﺎل ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﯿﻦ آورده ﺷﺪه‪ ،‬ﺷﺮح‬

‫ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت را داده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪12-1‬‬

‫ﮐﻠﺴﯿﻢ در داﺧﻞ آب ﻃﺒﯿﻌﯽ رﺳﻮب ‪ cac2 o4‬را ﺗﺸﮑﯿﻞ داده اﺳﺖ‪ .‬رﺳﻮب ﻓﯿﻠﺘﺮ ﺷﺪه‬

‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺴﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و در داﺧﻞ ﺑﻮﺗﻪ آﻫﻨﮕﺮي ﺣﺮارت داده ﺷﺪه اﺳﺖ وزن ﺧﺎﻟﯽ‬

‫‪ 26,713g (56.077 g‬ﺑﻮد‪ .‬ﻏﻠﻈﺖ ‪ca‬‬ ‫‪ 26/6002‬اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺮم ﺑﻮﺗﻪ ﺑﻪ اﺿﺎﻓﻪ ‪) cao‬‬
‫‪mol‬‬

‫‪(Ca : 40 / 078 g‬‬ ‫در آب را ﺣﺴﺎب ﮐﻨﯿﺪ‪) .‬‬

‫‪mol‬‬

‫راه ﺣﻞ‬

‫‪26 / 7134 g - 26 / 6002 = 0 / 1132 g‬‬

‫ﺗﻌﺪاد ﻣﻮل ‪ ca‬ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺗﻌﺪاد ﻣﻮل ‪Cao‬‬

‫‪1mol Cao 1mol Ca‬‬

‫´ ‪ Ca =0 / 1132 g Cao‬ﻣﻘﺪار‬ ‫´‬ ‫‪= 2 / 0186 ´10-3 mol Ca‬‬
‫‪56.077 Cao 1mol Cao‬‬

‫‪2 / 0186 ´10-3 molCa ´ 40 / 078 gCa‬‬ ‫‪Ca 100‬‬

‫= ﻏﻠﻈﺖ ‪Ca‬‬ ‫‪mol‬‬ ‫´‬ ‫‪=0 / 04045 g‬‬ ‫‪ml Sample‬‬
‫‪200ml Sample‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪100‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺷﯿﻤﯽ ﺗﺠﺰﯾﻪ‬

‫ﻣﺘﺮﺟﻢ‪:‬‬

‫ﻣﻬﺮزاد ﺑﻮاﻟﺤﺴﻨﯽ‬

‫ﺳﺠﺎد ﭼﻤﻦآرا‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﮔﺮاوﯾﻤﺘﺮی ﺗﺒﺨﯿﺮ‬

‫دو ﺗﺎ از راﯾﺞ ﺗﺮﯾﻦ روﺷﮭﺎی ﮔﺮاوﯾﻤﺘﺮی ﮐﮫ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﮫ ﺗﺒﺨﯿﺮﻧﺪ اﻧﮭﺎی ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﮫ ﺑﺮای اب و ﮐﺮﺑﻦ دی اﮐﺴﯿﺪ‬

‫ﻣﻌﯿﻦ ھﺴﺘﻨﺪ ‪.‬‬

‫ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﻮاد ﺑﺎ ﺣﺮارت دادن ﻣﻘﺪار ﮐﻤﯽ اب ﺗﻘﻄﯿﺮ ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ در روش ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺨﺎر اب از ﺗﻌﺪاد ﮐﻤﯽ از‬

‫ﺟﺎﻣﺪ ھﺎی ﺧﺸﮏ ﺟﻤﻊ اوری ﻣﯿﺸﻮد و ﺟﺮم ان از ﺟﺮم ﺑﺪﺳﺖ اﻣﺪه ی ﻣﺎده ﺧﺸﮏ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯿﮕﺮدد در روش‬

‫ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﮐﮫ در آن ﻣﻘﺪار اب ﺑﮫ وﺳﯿﻠﮫ ی از دﺳﺖ دادن ﺟﺮم ﻧﻤﻮﻧﮫ در ھﻨﮕﺎم ﺣﺮارت دادن ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯿﮕﺮدد‬

‫ﮐﮫ ﮐﻤﺘﺮ رﺿﺎﯾﺖ ﺑﺨﺶ اﺳﺖ ﭼﻮن ﺑﺎﯾﺪ ﻓﺮض ﺷﻮد ﮐﮫ اب ﺗﻨﮭﺎ ﺟﺰ ﺗﺒﺨﯿﺮ اﺳﺖ‬

‫اﯾﻦ ﻓﺮﺿﯿﮫ ﻣﻮﺟﺐ اﺷﮑﺎﻻﺗﯽ ﻣﯽ ﮔﺮدد اﮔﺮ ﭼﮫ اﮔﺮ ھﺮ ﮐﺪام از اﺟﺰای رﺳﻮب ﺷﺪه ﻓﺮار ھﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ اﯾﻦ وﺟﻮد‬

‫روش ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﮫ طﻮر ﮔﺴﺘﺮده ﺑﺮای ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﺮدن اب در ﺑﺨﺶ ھﺎی ﺗﺠﺎری ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯿﮕﯿﺮد‬

‫ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻣﯽ ﺗﻮان از وﺳﺎﯾﻞ ﻧﯿﻤﮫ ﺧﻮدﮐﺎر ﺑﺮای ﻣﻌﯿﻦ ﮐﺮدن رطﻮﺑﺖ در ﺗﻔﺎﻟﮫ ﻏﻼت ﺧﺮﯾﺪاری ﮐﺮد ‪.‬‬

‫اﯾﻦ دﺳﺘﮕﺎه ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه از ﯾﮏ ﺳﮑﻮ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺗﻌﺒﯿﮫ ﺷﺪه ﺑﺮای ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﮫ ی ده ﮔﺮﻣﯽ ﮐﮫ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻻﻣﭗ ﻣﺎدون‬

‫ﻗﺮﻣﺰ ﺣﺮارت داده ﻣﯿﺸﻮد ودرﺻﺪ رطﻮﺑﺖ ﺑﮫ طﻮر ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺧﻮاﻧﮫ ﻣﯽ ﺷﻮد ﯾﮏ ﻣﺜﺎل از ﯾﮏ روﯾﮫ‬

‫ﮔﺮاوﯾﻤﺘﺮی ﺑﺎ وارد ﮐﺮدن ﺗﺒﺨﯿﺮ ﮐﺮﺑﻦ دی اﮐﺴﯿﺪ ﺑﺎ ﻣﻌﯿﻦ ﮐﺮدن ﺳﺪﯾﻢ ھﯿﺪروژن ﮐﺮﺑﻨﺎت ﻣﺤﺘﻮی ﺻﻔﺤﺎت‬

‫ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﮫ ی ﺳﻨﮕﯿﻦ ﺷﺪھﯽ ﺻﻔﺤﮫ دار ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ رﻗﯿﻖ ﮐﺮدن ﺳﻮﻟﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ‬ ‫ﺿﺪ اﺳﯿﺪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮای ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﺮدن ﺳﺪﯾﻢ ھﯿﺪروژن ﮐﺮﺑﻨﺎت ﺑﮫ ﮐﺮﺑﻦ دی اﮐﺴﯿﺪ ﺳﺎﺧﺘﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ھﻤﺎن طﻮر ﮐﮫ در ﺷﮑﻞ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ اﯾﻦ واﮐﻨﺶ ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮏ ﺑﺸﺮ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﮐﮫ اﯾﺘﺪا ﺑﮫ ﯾﮏ ﻟﻮﻟﮫ ی‬

‫‪ CaSO4‬ﻣﺘﺼﻞ ﺷﺪه ﮐﮫ ﺑﺨﺎر اب را از ﺑﺨﺎر واﮐﻨﺶ اول ﺑﮫ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺨﺎر ﺧﺎﻟﺺ ﮐﺮﺑﻦ دی اﮐﺴﯿﺪ‬

‫ﺣﺎوی‬

‫در ﻧﯿﺘﺮوژن ﺟﺪا ﻣﯿﮑﻨﺪ ﺳﭙﺲ اﯾﻦ ﮔﺎزھﺎ در ﯾﮏ ﺟﺬب ﺳﻨﮕﯿﻦ در ﻟﻮﻟﮫ ﺷﺎﻣﻞ ﺟﺬب اﺳﮑﺎرﯾﺖ ﻋﺒﻮر ﻣﯿﮑﻨﺪ ﮐﮫ‬

‫از ﺳﺪﯾﻢ ھﯿﺪروﮐﺴﯿﺪ ﺟﺬب ﺷﺪه روﯾﮫ ﯾﮏ ﺳﯿﻠﯿﮑﺎت ﺑﺪون ﻓﯿﺒﺮ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺟﺬب ﻟﻮﻟﮫ ای ﺑﺎﯾﺪ ھﻤﭽﻨﯿﻦ‬

‫ﺷﺎﻣﻞ ﯾﮏ ﺧﻮش ﮐﻨﻨﺪه ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﻠﺴﯿﻢ ﺳﻮﻟﻔﺎت ﺑﺮای ﺟﻠﻮ ﮔﯿﺮی از از دﺳﺖ دادن اب ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ اﺧﺮﯾﻦ‬

‫واﮐﻨﺶ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﺳﻮﻟﻔﯿﺪ ھﺎ وﺳﻮﻟﻔﯿﺖ ھﺎ ھﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺗﻮﺳﻂ ﺗﻘﻄﯿﺮ ﻣﺸﺨﺺ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ھﯿﺪروژن ﺳﻮﻟﻔﯿﺪ و‬

‫ﺳﻮﻟﻔﻮر دی اﮐﺴﯿﺪ از ﻧﻤﻮﻧﮫ ی ﮐﺸﺖ داه ﺷﺪه ﺑﺎ اﺳﯿﺪ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ اﯾﺪ و در ﯾﮏ ﻣﺎده ﺟﺬب ﺷﻮﻧﺪه ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺟﻤﻊ‬

‫اوری ﻣﯿﺸﻮد‬

‫ﺳﺮ اﻧﺠﺎم روش ﮐﻼﺳﯿﮏ ﺑﺮای ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺮدن ﮐﺮﺑﻦ و ھﯿﺪروژن در ﻣﺤﺼﻮﻻت ارﮔﺎﻧﯿﮏ ﺗﻘﻄﯿﺮ‬

‫ﮔﺮاوﯾﻤﺘﺮی اﺳﺖ ﮐﮫ از اﺣﺘﺮاق ﺣﺎﺻﻞ از ﻣﺤﺼﻮﻻت اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه روی ﻣﻮاد ﺟﺬب ﺷﻮﻧﮫ ﺳﻨﮕﯿﻦ ﺟﻤﻊ‬

‫اوری ﻣﯿﮕﺮدد ‪ .‬ﺟﺮم ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻣﺘﻐﯿﺮ ھﺎی ﺗﺤﻠﯿﻞ ﭘﺬﯾﺮ ﻣﻮر اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯿﮕﯿﺮد ‪.‬‬

‫ﮐﺎر ھﺎی وب ﺳﺎﯾﺘﯽ‬

‫اﮔﺮ دﺳﺖ رﺳﯽ اﻧﻼﯾﻦ ﺑﮫ ﻣﺠﻠﮫ ﺷﯿﻤﯽ اﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ در ﻣﻨﺒﻊ اطﻼﻋﺎﺗﯽ ﺳﯿﺴﺘﻢ ھﺎﯾﺘﺎن دارﯾﺪ ﯾﮑﯽ از ﻣﻘﺎﻻت‬

‫اﻧﺎﻟﯿﺰھﺎی ﮐﻼﺳﯿﮏ ﺗﻮﺳﻂ "ﺳﯽ ام ﺑﮏ" ﻣﻮﻗﯿﺖ ﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﻣﯿﺘﻮاﻧﯿﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻻت ﺳﻮژه ی‬

‫دﯾﺠﯿﺘﺎﻟﯽ را در ﺳﺎﯾﺖ ﺑﮏ ﺷﻨﺎﺳﺎی ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﮫ ﯾﮏ ﻣﻮرد ﻗﻮی از اﻧﺎﻟﯿﺰ ﮐﻼﺳﯿﮏ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺑﮏ از اﻧﺎﻟﯿﺰ ﮐﻼﺳﯿﮏ ﭼﯿﺴﺖ ؟‬

‫ﭼﺮا ﺑﮏ ﺗﺎﮐﯿﺪ داﺷﺖ ﮐﮫ اﻧﺎﻟﯿﺰ ﮐﻼﺳﯿﮏ در وﺳﺎﯾﻞ اﺗﻮﻣﺎﺗﯿﮏ و ﻣﺎﺷﯿﻨﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﮐﺸﺖ داده ﺷﻮد ؟‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﭼﮫ راه ﺣﻞ ھﺎی ﺑﺮای ﻣﺸﮑﻞ ﺗﺤﻠﯿﻞ رﻓﺘﻦ ﺗﻌﺪاد اﻧﺎﻟﯿﺰھﺎی ﮐﻼﺳﯿﮏ ﺷﺎﯾﺴﺘﮫ اراﯾﮫ داده ﺷﺪه اﺳﺖ ؟‬

‫ﺳﮫ دﻟﯿﻞ ﺑﺮای اﯾﻨﮑﮫ ﭼﺮا در ﻧﻈﺮ ﺑﮏ ﯾﮏ ﻣﻨﺒﻊ اﻧﺎﻟﯿﺴﺖ ﮐﻼﺳﯿﮏ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻄﺮح ﺷﻮد ﻟﯿﺴﺖ ﮐﻨﯿﺪ‬

‫)‪ (١_١٢‬ﺗﻔﺎوت ﺑﯿﻦ ﻣﻮارد زﯾﺮ را ﺗﻮﺿﯿﻊ دﯾﺪ‬

‫اﻟﻒ(ﯾﮏ ﮐﻠﻮﯾﯿﺪ و ﯾﮏ ﮐﺮﯾﺴﺘﺎل ﺗﮫ ﻧﺸﯿﻦ ﺷﻮﻧﺪه‬

‫ب(روش ﺗﮫ ﻧﺸﯿﻦ ﮐﺮدن ﮔﺮاوﯾﻤﺘﺮﯾﮏ و روش ﺗﻘﻄﯿﺮ ﮔﺮاوﯾﻤﺘﺮﯾﮏ‬

‫پ(ﺗﮫ ﻧﺸﯿﻨﯽ و ﺗﮫ ﻧﺸﯿﻨﯽ ﻣﺠﺪد‬

‫)‪(٢_١٢‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﯿﯿﺪ‬

‫اﻟﻒ(ﮔﻮارش‬

‫ب(ﺟﺬب‬

‫پ(ﺗﮫ ﻧﺸﯿﻨﯽ ﻣﺠﺪد‬

‫ت(ﺗﮫ ﻧﺸﯿﻨﯽ ﻣﺤﻠﻮل ھﻤﮕﻦ‬

‫ث(ﯾﻮن ﻻﯾﮫ ﻣﺨﺎﻟﻒ‬

‫ج(ﻟﯿﮑﻮر ﻣﺎدر‬

‫چ(ﻓﻮق اﺷﺒﺎع‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫)‪ (٣_١٢‬وﯾﮋﮔﯽ ﺳﺎﺧﺘﺎری ﯾﮏ ‪chelating agent‬ﭼﯿﺴﺖ ؟‬

‫)‪ (۴_١٢‬ﭼﮫ ﮔﻮﻧﮫ ﻓﻮق اﺷﺒﺎع ﻧﺴﺒﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ھﻨﮕﺎم ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺗﮫ ﻧﺸﯿﻨﯽ ﻣﺘﻨﻮع ﺑﺎﺷﺪ ؟‬

‫)‪ (۵_١٢‬ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل اﺑﯽ ﺷﺎﻣﻞ ﺳﺪﯾﻢ ﻧﯿﺘﺮات و ﭘﺘﺎﺳﯿﻢ ﺑﺮوﻣﯿﺪ اﺳﺖ ﯾﻮن ﺑﺮوﻣﯿﺪ ﺑﺎ ﻧﻘﺮه ﺑﺮوﻣﯿﺪ ﺗﻮﺳﻂ‬

‫اﻓﺰودن ﻧﻘﺮه ﻧﯿﺘﺮات ﺗﮫ ﻧﺸﯿﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ وﭘﺲ از ﺗﮫ ﻧﺸﯿﻨﯽ ﻣﻌﺮف اﺿﺎﻓﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ‬

‫اﻟﻒ(وزن روﯾﮫ ﺳﻄﺢ ذره ی ﮐﻠﻮﯾﯿﺪی ﻟﺨﺘﮫ ﺷﺪه ﭼﯿﺴﺖ ؟‬

‫ب( ﻣﻨﺒﻊ ان ﭼﯿﺴﺖ؟‬

‫پ( ﭼﮫ ﯾﻮﻧﯽ ﺑﺎﻋﺚ ﺳﺎﺧﺘﮫ ﺷﺪن ﯾﻮن ﻻﯾﮫ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﯿﺸﻮد ؟‬

‫)‪ (۶_١٢‬روﺷﯽ ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد ﮐﻨﯿﺪ ﮐﮫ ﯾﻮن ﻧﯿﮑﻞ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﮫ ﺻﻮرت ﻣﮕﻦ ﺗﻮﺳﻂ ﻧﯿﮑﻞ ﺳﻮﻟﻔﯿﺪ ﺗﮫ ﻧﺸﯿﻦ ﺷﻮد ؟‬

‫)‪ (٧_١٢‬ﯾﮏ روش ﺗﮫ ﻧﺸﯿﻨﯽ ﺑﺮای ﺟﺪا ﺳﺎزی ﯾﻮن ﭘﺘﺎﺳﯿﻢ از ﯾﻮن ﺳﺪﯾﻢ و ﯾﻮن ﻟﯿﺘﯿﻤﯿﺸﻨﮭﺎد ﮐﻨﯿﺪ؟‬

‫)‪ (٨_١٢‬رﻓﺘﺎر ‪ ٠ ٢۵‬ﮔﺮم ﻧﻤﻮﻧﮫ ﻧﺎ ﺧﺎﻟﺺ ﭘﺘﺎﺳﻢ ﮐﻠﺮﯾﺪ ﺑﺎ ﻣﻘﺪار اﺿﺎﻓﯽ ﻧﻘﺮه ﻧﯿﺘﺮات ﻣﺠﺪدا اﺷﺒﺎع ﺷﺪه در‬

‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﻘﺮه ﮐﻠﺮﯾﺪ ‪ ٠ ٢٩١٢‬ﮔﺮم اﺳﺖ درﺻﺪ ﭘﺘﺎﺳﯿﻢ ﮐﻠﺮﯾﺪ را در ﻧﻤﻮﻧﮫ ﻣﺤﺎﺳﺒﮫ ﮐﻨﯿﺪ‬

‫)‪ (٩_١٢‬اﻟﻮﻣﻨﯿﻮم در ‪ ١ ٢‬ﮔﺮم ﻧﻤﻮﻧﮫ ﻧﺎ ﺧﺎﻟﺺ اﻣﻮﻧﯿﻮم اﻟﻮﻣﯿﻨﯿﻮم ﺳﻮﻟﻔﺎت ﺑﺎ اﻣﻮﻧﯿﻮم اب ﺗﮫ ﻧﺸﯿﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‬

‫ﻧﺘﯿﺠﮫ اﯾﻦ اﻧﺎﻟﯿﺰ درﺻﺪھﺎی زﯾﺮ را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ ؟‬

‫‪a)NH4Al(SO4)2‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫‪b)Al2O3‬‬

‫‪c)Al‬‬

‫)‪ (١٢_١٢‬ﭼﻘﺪر ﺟﺮم ﭘﺘﺎﺳﯿﻢ ﯾﻮدات ﻻزم اﺳﺖ ﺑﺮای ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﺲ در ‪ ٠ ٢٧۵‬ﮔﺮم از ﻣﺲ ﺳﻮﻟﻔﺎت اﺑﮫ ﺑﮫ ﻣﺲ‬

‫ﯾﻮدات ؟‬

‫)‪ (١۴_١٢‬ﭼﮫ ﻣﻘﺪار ﻧﻘﺮه ﯾﻮدﯾﺖ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ از ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﮫ ی ‪ ٠ ۵١٢‬ﮔﺮﻣﯽ ﺣﺎوی اﻟﻮ ﻣﻨﯿﻮم ﯾﺪﯾﺪ ‪%٢٠‬‬

‫اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﯿﺸﻮد ؟‬

‫)‪ (١۶_١٢‬ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﮫ ﻧﺎ ﺧﺎﻟﺺ اﻟﻮﻣﻨﯿﻮم ﮐﺮﺑﻨﺎت ﺑﺎ ھﺪرو ﮐﻠﺮﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ درﺻﺪ اﻟﻮﻣﻨﯿﻮم در‬

‫ﻧﻤﻮﻧﮫ را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ؟‬

‫)‪ (١٧_١٢‬ھﯿﺪروژن ﺳﻮﻟﻔﯿﺪ در ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﮫ ‪ ٨‬ﮔﺮﻣﯽ ﭘﺮوﺗﻠﯿﻮم ﺗﻮﺳﻂ ﺗﻘﻄﯿﺮ ﺟﺪا ﺷﺪه ﺳﭙﺲ ﮐﺎدﻣﯿﻮم ﺳﻮﻟﻔﺎت‬

‫ﺗﮫ ﻧﺸﯿﻦ ﺷﺪه ﻓﯿﻠﺘﺮ ﺷﺪه ﺷﺴﺘﮫ ﺷﺪه و ﺑﺎ ﮐﺎدﻣﯿﻮم ﺳﻮﻟﻔﯿﺪ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺷﺪه درﺻﺪ ھﯿﺪروژن ﺳﻮﻟﻔﯿﺪ در ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﮫ‬

‫‪ ٠ ١٢۵‬ﮔﺮﻣﯽ ﮐﺎدﻣﯿﻮم ﺳﻮﻟﻔﺎت را ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ‬

‫)‪ (١٨_١٢‬ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﮫ ی ‪ ٠ ٢١٢١‬ﮔﺮﻣﯽ ﺗﺮﮐﯿﺐ ارﮔﺎﻧﯿﮏ ﺳﻮﺧﺘﮫ ﺷﺪه در ﺑﺨﺎر اﮐﺴﯿﮋن ﮐﺮﺑﻦ دی اﮐﺴﯿﺪ‬

‫ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه در ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل ﺑﺎرﯾﻢ ھﯿﺪروﮐﺴﯿﺪ ﺟﻤﻊ اوری ﺷﺪه اﺳﺖ درﺻﺪ ﮐﺮﺑﻦ را در ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﮫ ی‬

‫‪ ٠ ۶٠٠۶‬ﮔﺮﻣﯽ ﻣﺘﺸﮑﻞ از ﺑﺎرﯾﻢ ﮐﺮﺑﻨﺎت را ﻣﺤﺎﺳﺒﮫ ﮐﻨﯿﺪ؟‬

‫)‪ (١٩_١٢‬ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﮫ ‪ ٧‬ﮔﺮﻣﯽ ﺿﺪ اﻓﺖ ﺑﺎ ﺳﺪﯾﻢ ﻓﻠﺰی در اﻟﮑﻞ ﺗﺠﺰﯾﮫ ﺷﺪه و ﯾﻮن ﮐﻠﺮﯾﺪ ﻟﯿﺒﺮات ﺷﺪه ﺑﮫ‬

‫ﻋﻨﻮان ﻧﻘﺮه ﮐﻠﺮﯾﺪ ﺗﮫ ﻧﺸﯿﻦ ﺷﺪه ﻧﺘﺎﯾﺞ اﯾﻦ اﻧﺎﻟﯿﺰ را ﺑﺮ ﺣﺴﺐ درﺻﺪ ﺷﺮح دھﯿﺪ؟‬

‫)‪ (٢٠_١٢‬ﺟﯿﻮه در ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﮫ ‪ ١ ٠۴۵١‬ﮔﺮﻣﯽ ﺗﮫ ﻧﺸﯿﻦ ﺷﺪه ﺑﺎ ﻣﻘﺪار اﺿﺎﻓﯽ اﺳﯿﺪ ﺗﮫ ﻧﺸﯿﻦ ﻣﯿﺸﻮد ﻓﯿﻠﺘﺮ‬

‫ﻣﯿﺸﻮد و ﺷﺴﺘﮫ ﻣﯿﺸﻮد و ﺧﺸﮏ ﻣﯿﺸﻮد درﺻﺪ ﺟﯿﻮه ﮐﻠﺮﯾﮏ در ﻧﻤﻮﻧﮫ ﻣﺤﺎﺳﺒﮫ ﮐﻨﯿﺪ؟‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫)‪ (٢١_١٢‬ﯾﺪﯾﺪ در ﻧﻤﻮﻧﮫ ای ﮐﮫ ﺷﺎﻣﻞ ﮐﻠﺮﯾﺪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪه ﺑﮫ ﯾﻮدات ﺑﺎ روش ﺑﺮوﻣﯿﻦ ﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﺷﻮد و ﺑﺎ‬

‫ﺟﻮﺷﺎﻧﺪن ﺑﺮداﺷﺘﮫ ﻣﯿﺸﻮد ﺳﭙﺲ ﻣﻘﺪار اﺿﺎﻓﮫ ﯾﻮن ﺑﺎرﯾﻢ اﺿﺎﻓﮫ ﺷﺪه ﻧﺘﺎﯾﺞ اﻧﺎﻟﯿﺰ را ﺑﺎ درﺻﺪ ﭘﺘﺎﺳﯿﻢ ﯾﺪﯾﺪ ﺷﺮح‬

‫دھﯿﺪ؟‬

‫)‪ (٢٢_١٢‬ﻧﯿﺘﺮوزن اﻣﻮﻧﯿﮑﺎل ﺑﺎ روش ﻧﻤﻮﻧﮫ ی اﺳﯿﺪ ﮐﻠﺮو ﭘﻼﺗﯿﻦ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه درﺻﺪ اﻣﻮﻧﯿﺎک در ﻧﻤﻮﻧﮭﯽ‬

‫‪ ٠ ٢١١٩‬ﮔﺮﻣﯽ اﻓﺰاﯾﺶ داده ﺷﺪه را ﻣﺤﺎﺳﺒﮫ ﮐﻨﯿﺪ؟‬

‫)‪ (٢۴_١٢‬ﻧﻤﻮﻧﮫ ھﺎﯾﯽ ﺳﻮﻟﻔﺎت ﺑﺮای ﺗﮫ ﻧﺸﯿﻨﯽ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﺑﺎرﯾﻢ ﺳﻮﻟﻔﺎت اﻧﺎﻟﯿﺰ ﺷﺪه اﮔﺮ اﺟﺰازی ﺳﻮﻟﻔﺎت‬

‫در ﺑﺎزه ﺑﯿﻦ ‪ %٢٠‬و ‪ %۵۵‬ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺎﺷﺪ ﺣﺪاﻗﻞ ﻧﻤﻮﻧﮫ ﺟﺮم ﮐﮫ ﺑﺎﯾﺪ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﺗﺎ ﺗﮫ ﻧﺸﯿﻨﯽ ﮔﻮﭼﮑﺘﺮ از‬

‫‪ ٠ ٢‬ﮔﺮم ﻧﺪاﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟‬

‫)‪ (٢۵_١٢‬اﻓﺰودن دی ﻣﺘﯿﻞ ﮔﻠﯿﻮﮐﺴﯿﻢ ﺑﮫ ﻣﺤﻠﻮل ﺷﺎﻣﻞ ﯾﻮن ﻧﯿﮑﻞ ﺑﺮای ﺗﮫ ﻧﺸﯿﻦ ﺷﺪن ﺑﺎﻻ رﻓﺘﮫ اﺳﺖ اﻧﺪازه‬

‫ﻧﻤﻮﻧﮫ ﺑﺮای اﯾﻦ اﻟﯿﺎژ زا ﻣﺤﺎﺳﺒﮫ ﮐﻨﯿﺪ؟‬

‫)‪ (٢۶_١٢‬راﻧﺪﻣﺎن ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺴﺖ ﺑﮫ اﺟﺰای زﯾﺮ ﮐﻮﻧﯿﻮم ان ﺑﺴﯿﺎر واﺑﺴﺘﮫ اﺳﺖ اﻧﺎﻟﯿﺰ روﺗﯿﻦ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﮫ ﺗﮫ‬

‫ﻧﺸﯿﻨﯽ ﻧﻘﺮه ﮐﻠﺮﯾﺪ اﻣﮑﺎن ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه اﺳﺖ ھﯿﭻ ﻣﻨﺒﻊ ای از ﯾﻮن ﮐﻠﺮوﯾﺪ ﺟﺰ زﯾﺮ ﮐﻮﻧﯿﻮم ﮐﻠﺮﯾﺪ‬

‫در ﻧﻤﻮﻧﮫ وﺟﻮد ﻧﺪارد اﮔﺮ از اﯾﻦ ﻧﻤﻮﻧﮫ ﺟﺮﻣﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﻣﻘﺪار ﻧﻘﺮه ﮐﻠﺮﯾﺪ ﮐﮫ ﻣﯿﺘﻮان از ﺗﯿﻦ‬

‫ﺗﻨﺎﻟﯿﺰ اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺖ ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟‬

‫)‪ (٢٧_١٢‬ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﮫ ﻣﺨﻠﻮط ﺳﺪﯾﻢ ﺑﺮﻣﯿﺪ و ﭘﺘﺎﺳﯿﻢ ﺑﺮﻣﯿﺪ دارﯾﻢ درﺻﺪ دو ﻧﻤﮏ در ﻣﺨﻠﻮل ﭼﮫ ﻗﺪر ﻣﯿﺘﻮاﻧﺪ‬

‫ﺑﺎﺷﺪ ؟‬

‫ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ اﯾﻦ ﺗﮫ ﻧﺸﯿﻨﯽ ﺷﺎﻣﻞ ﺑﺨﺎر ﮐﻠﺮ اﺳﺖ درﺻﺪ ﮐﻠﺮﯾﺪ وﯾﺪﯾﺪ در ﻧﻤﻮﻧﮫ را ﻣﺤﺎﺳﺒﻊ ﮐﻨﯿﺪ؟‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫)‪ (٢٩_١٢‬در ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﮫ ﺗﮫ ﻧﺸﯿﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻣﺤﻠﻮل اﺷﺒﺎح ﺷﺪه ﺑﺎ ﯾﻮن ﺳﺮب ﻣﺠﺪدا اﺷﺒﺎح ﺷﺪه اﺳﺖ ﻧﺘﺎﯾﺞ‬

‫اﻧﺎﻟﯿﺰ درﺻﺪھﺎ را ﺷﺮح دھﯿﺪ‬

‫)‪ (٣٠_١٢‬ﺟﺮم ﮔﺮﻣﯽ ﮐﺮﺑﻦ دی اﮐﺴﯿﺪ در ﺗﺠﺰﯾﮫ ﮐﺎﻣﻞ ‪ ٢ ٣‬ﮔﺮم ﻧﻤﻮﻧﮫ ی ‪ %٣٨‬ﻣﻨﯿﺰﯾﻢ ﮐﺮﺑﻨﺎت و‪%۴٢‬‬

‫ﭘﺘﺎﺳﯿﻢ ﮐﺮﺑﻨﺎت ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟‬

‫)‪ (٣١_١٢‬ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﮫ ی ‪ ۶ ٨٨‬ﮔﺮﻣﯽ ﻣﻨﯿﺰﯾﻢ ﮐﻠﺮﯾﺪ و ﺳﺪﯾﻢ ﮐﻠﺮﯾﺪ در اب ﮐﺎﻓﯽ ﺑﮫ ﻣﻘﺪار ‪ ١۵‬ﻣﯿﻠﯽ ﻟﯿﺘﺮ‬

‫ﻣﺤﻠﻮل رﺳﯿﺪه اﻧﺪ اﻧﺎﻟﯿﺰ ﮐﻠﺮﯾﺪ اﺟﺰا ‪ ۵٠‬ﻣﯿﻠﯽ ﻟﯿﺘﺮ ﻣﺤﻠﻮل ﻧﻘﺮه ﮐﻠﺮﯾﺪ اﺳﺖ ﻣﻨﯿﺰﯾﻢ در ﯾﮏ ﺛﺎﻧﯿﮫ ﺗﮫ ﻧﺸﯿﻦ ﻣﯽ‬

‫ﺷﻮد درﺻﺪ ﻣﻨﯿﺰﯾﻢ ﮐﻠﺮﯾﺪ ﺷﯿﺶ اﺑﮫ و ﺳﺪﯾﻢ ﮐﻠﺮﯾﺪ ﻧﻤﻮﻧﮫ را ﻣﺤﺎﺳﺒﮫ ﮐﻨﯿﺪ؟‬

‫)‪ (٣۴_١٢‬ﺳﻨﮓ ھﺎی ﺷﻨﺎﺧﺘﮫ ﺷﺪه در ادرار وﻗﺘﯽ ﻣﻮاد ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ در ادرار ﺑﺴﯿﺎری ﻏﻠﯿﻆ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﮫ وﺟﻮد ﻣﯽ‬

‫اﯾﻨﺪ اﮐﺜﺮ ﺳﻨﮓ ﮐﻠﯿﮫ ھﺎ از ﮐﻠﺴﯿﻢ واﮐﺴﺎﻻت ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﮔﺎھﺎ ﻣﻨﯿﺰﯾﻢ ﻧﯿﺰ ﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽ ﺷﻮد‬

‫اﻟﻒ(ﺣﻼﯾﺖ ﮐﻠﺴﯿﻢ اﮐﺴﺎﻻت در ادرار ﭼﻘﺪر اﺳﺖ‬

‫ب( ﺣﻼﻟﯿﺖ ﻣﻨﯿﺰﯾﻢ ﭼﻘﺪر اﺳﺖ‬

‫پ( ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﻣﻘﺪار ﻏﻠﻈﺖ اﮐﺴﺎﻻت ﭼﻘﺪر ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺗﮫ ﻧﺸﯿﻦ ﻧﺸﻮد‬

‫ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن در ﺷﯿﻤﯽ ﺗﺠﺰﯾﮫ‬

‫ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﺑﮫ ﺻﻮرت ﮔﺴﺘﺮدھﺎی در ﺷﯿﻤﯽ ﺗﺠﺰﯾﮫ ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﯿﺮد ﺑﮫ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺮدن اﺳﯿﺪ ھﺎ‬

‫ﺑﺎزھﺎ اﮐﺴﯿﺪھﺎ ﭘﺮوﺗﯿﻦ ھﺎ و دﯾﮕﺮ ﮔﻮﻧﮫ ھﺎ ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﺑﺮ ﭘﺎﯾﮫ واﮐﻨﺶ ﺑﯿﻦ ﺗﺠﺰﯾﮫ و ﯾﮏ ازﻣﺎﯾﺶ اﺳﺘﺎﻧﺪارد‬

‫ﺷﻨﺎﺧﺘﮫ ﺷﺪه ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﺗﯿﺘﺮ ﺷﻮﻧﺪه ھﺴﺘﻨﺪ واﮐﻨﺶ اﺳﺘﻮﮐﯿﻮﻣﺘﺮی ﺗﺠﺰﯾﮫ ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ ﺣﺠﻢ ﯾﺎ ﺟﺮم ﺗﯿﺘﺮ ﺷﻮﻧﺪه‬

‫ﻻزم اﺳﺖ ﺑﮫ طﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺎ ﺗﯿﺘﺮ ﮐﻨﻨﺪه واﮐﻨﺶ دھﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮان ﻣﻘﺪار را ﻣﺤﺎﺳﺒﮫ ﮐﺮد ﯾﮏ ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن را ﺑﺮ ﭘﺎﯾﮫ‬

‫ﺣﺠﻢ در ﺷﮑﻞ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه ﮐﮫ ﻣﺤﻠﻮل اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮏ ﺑﻮرت اﺿﺎﻓﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ واﮐﻨﺶ در ظﺮف ارﻟﻦ‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ و در ﺑﻌﻀﯽ از ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ھﺎ ﺑﮫ ﻧﺎم ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﮐﻠﺮو ﻣﺘﺮﯾﮏ ﮐﻤﯿﺖ وزن ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ان اﺳﺖ‬

‫ﮐﮫ ﺑﮫ طﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﺗﯿﺘﺮ ﺷﻮﻧﺪه در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺷﻮد در ھﺮ ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﻧﻘﻄﮫ اﮐﯿﻮاﻻن ﻧﻘﻄﮫ اﺧﺮ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽ‬

‫ﺷﻮد‪.‬‬

‫اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﻣﻘﺪﻣﺎت ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن را ﺷﺮح ﻣﯽ دھﺪ و ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺑﺮای ﻣﻘﺪار ﻣﺠﮭﻮل را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ‬

‫ﮐﻨﺪ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد و اﯾﻦ ﻣﻨﺤﻨﯽ ھﺎ در ﺑﺴﯿﺎری از ﺑﺨﺸﮭﺎی ﺟﻠﻮ ﺗﺮ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار‬

‫ﺧﻮاھﺪ ﮔﺮﻓﺖ ‪ .‬روش ھﺎی ﮐﻤﯽ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻘﺪار ازﻣﺎﯾﺶ ﺷﺪه اﻧﺪازه ﮔﯿﺮی ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﮫ ﻣﺎده ی ﺗﯿﺘﺮ ﺷﻮﻧﺪه‬

‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ دارای ﯾﮏ واﮐﻨﺶ ﺷﯿﻤﯿﺎی ﯾﺎ اﻟﮑﺘﺮوﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﺣﺠﻤﯽ ﺷﺎﻣﻞ اﻧﺪازه ﮔﯿﺮی ﺣﺠﻢ‬

‫ﻣﺤﻠﻮل ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ ﮐﮫ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ اﺳﺖ ﯾﺎ ﻣﺎدھﯽ ﺗﺠﺰﯾﮫ ﺷﻮﻧﺪه ﺑﮫ طﻮر ﮐﺎﻣﻞ واﮐﻨﺶ دھﺪ‪ .‬در ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن‬

‫ﮔﺮاوﯾﻤﺘﺮی ﺟﺮم ازﻣﺎﯾﺶ ﺑﮫ ﺟﺎی ﺣﺠﻢ اﻧﺪازه ﮔﯿﺮی ﻣﯽ ﺷﻮد در ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﮐﻠﻮ ﻣﺘﺮﯾﮏ ازﻣﺎﯾﺶ ﯾﮏ ﺟﺮﯾﺎن‬

‫اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﮕﻨﺖ ﻣﻌﻠﻮم ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻣﺘﺪه ﺗﯿﺘﺮ ﺷﻮﻧﺪه ﻓﺮض ﻣﯽ ﺷﻮد ﺑﺮای اﯾﻦ ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن‬

‫زﻣﺎن ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺎ اﻧﺪازه ﮔﯿﺮی واﮐﻨﺶ اﻟﮑﺘﺮوﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﮐﺎﻣﻞ ﺷﻮد ‪.‬‬

‫اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﮫ ﺑﺮرﺳﯽ اﻧﻮاع روش ھﺎی ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﻣﯽ ﭘﺮدازد‪ .‬ﺑﺨﺶ ھﺎی ‪ ١۴‬و‪١۵‬و‪ ١۶‬ﺑﮫ اﻧﻮاع ﮔﻮﻧﮫ ھﺎی‬

‫ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﺧﻨﺜﯽ ﺳﺎزی اﺧﺘﺼﺎص ﯾﺎﻓﺘﮫ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﺎده ﺗﯿﺘﺮ ﮐﻨﻨﺪه از ﻧﻮع اﺳﯿﺪ ﯾﺎ ﺑﺎز ﺷﻮﻧﺪه اﺳﺖ ﺑﺨﺶ ‪١٧‬‬

‫اطﻼﻋﺎﺗﯽ درﻣﻮرد ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ھﺎ ﻓﺮاھﻢ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﮫ واﮐﻨﺶ ھﺎی ﺗﺠﺰﯾﮫ ای درﮔﯿﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﭘﯿﭽﯿﺪھﯽ ﺑﺎ‬

‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺗﮫ ﻧﺸﯿﻨﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد اﯾﻦ روش ھﺎ ﺑﻄﻮر وﯾﮋه ﺑﺮای ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺮدن اﻧﻮاع ﮐﺎﺗﯿﻮن ھﺎ ﻣﮭﻢ ھﺴﺘﻨﺪ و ﺳﺮ‬

‫اﻧﺠﺎم ﺑﺨﺶ ‪١٨‬و‪ ١٩‬اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ داده ﺷﺪه اﻧﺪ ﺑﮫ روش ھﺎی ﺣﺠﻤﯽ ﮐﮫ واﮐﻨﺶ ھﺎی ﺗﺠﺰﯾﮫ ای در اﻧﮫ رخ‬

‫ﻣﯿﺪھﺪ ﮐﮫ دارای اﻧﺘﻘﺎل اﻟﮑﺘﺮون ھﺎی اﯾﻦ روش ھﺎ اﻏﻠﺐ ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن رﯾﻮاﮐﺲ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯿﺸﻮد در ﺑﺨﺶ اﺧﺮ‬

‫ﭼﻨﺪ روش ﺟﺪﯾﺪ ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﻧﯿﺰ ﮐﺸﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ ﺗﯿﻦ روش ھﺎ ﺟﻠﻮ ﺗﺮ ﺗﻮﺿﯿﺢ داده ﻣﯿﺸﻮد‪.‬‬

‫ﭼﻨﺪ اﺻﻄﻼح در ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﺣﺠﻤﯽ‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﯾﮏ ﻣﻌﺮف ﻏﻠﯿﻆ ﺷﻨﺎﺧﺘﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﺣﺠﻤﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﺷﻮد‬

‫ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﺑﺎ اﺿﺎﻓﮫ ﮐﺮدن ارام ﻣﺤﻠﻮل اﺳﺘﺎﻧﺪارد از ﯾﮏ ﺑﻮرت ﯾﮏ وﺳﯿﻠﮫ ﻗﻄﺮه ﭼﮑﺎن دﯾﮕﺮ ﺑﺮای ﯾﮏ‬

‫ﻣﺤﻠﻮل ﺗﺠﺰﯾﮫ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﺷﻮد ﺗﺎ واﮐﻨﺶ ﺑﯿﻦ ان دو ﮐﺎﻣﻞ ﺷﻮد ﺣﺠﻢ ﯾﺎ ﺟﺮم ﻣﻌﺮف ﺑﺎﯾﺪ در اﺑﺘﺪا و اﻧﺘﮭﺎی‬

‫واﮐﻨﺶ ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﯾﮏ ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﮐﺎﻣﻞ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﺑﻌﻀﯽ اوﻗﺎت ﻻزم اﺳﺖ ﯾﮏ ﺗﯿﺘﺮ ﺷﻮﻧﺪه اﺳﺘﺎﻧﺪارد‬

‫اﺿﺎﻓﯽ اﻓﺰوده ﺷﻮد ﺳﭙﺲ ﻣﻘﺪار اﺿﺎﻓﮫ ﻣﺸﺨﺺ ﮔﺮدد ﺗﻮﺳﻂ ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﻣﻌﮑﻮس ﺑﺮای ﻣﺜﺎل ﻣﻘﺪار ﻓﺴﻔﺎت‬

‫در ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﮫ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ اﻓﺰودن ﻣﻘﺪار اﺿﺎﻓﮫ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻧﻘﺮه ﻧﯿﺘﺮات ﺑﺮای ﻣﺤﻠﻮل ﻧﻤﻮﻧﮫ ﮐﮫ ﻣﻨﺘﮭﯽ ﺑﮫ‬

‫ﺳﺎﺧﺘﺎرﻏﯿﺮ ﻣﺤﻠﻮل ﻧﻘﺮه ﻓﺴﻔﺎت ﻣﯽ ﺷﻮد ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﮔﺮدد ﻣﻘﺪار اﺿﺎﻓﮫ ﻧﯿﺘﺮات ﻧﻘﺮه ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل‬

‫اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﭘﺘﺎﺳﯿﻢ ﺗﯿﻮﺳﯿﻨﺎت ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﻣﻌﮑﻮس ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﻣﻘﺪار ﻧﯿﺘﺮات ﻧﻘﺮه اﮐﯽ واﻻن ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﺷﺪه ﺑﮫ ﻣﻘﺪار ﻓﺴﻔﺎت ﺑﻌﻼوه ﻣﻔﺪاری ﺗﯿﻮﺳﯿﻨﺎت ﺑﺮای ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن‬

‫ﻣﻌﮑﻮس اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه ﻣﻘﺪار ﻓﺴﻔﺎت ﺗﻔﺎوت ﺑﯿﻦ ﻣﻘﺪار ﻧﻘﺮه ﻧﯿﺘﺮات و ﻣﻘﺪاری ﺗﯿﻮﺳﯿﻨﺎت اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﻘﻄﮫ اﮐﯽ واﻻن و ﻧﻘﻄﮫ ﭘﺎﯾﺎن‬

‫ﻧﻘﻄﮫ اﮐﯽ واﻻن در ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﯾﮏ ﻧﻘﻄﮫ ﺗﺌﻮری اﺳﺖ ﮐﮫ وﻗﺘﯽ ﻣﻘﺪار ﺗﯿﺘﺮ ﮐﻨﻨﺪه ﺑﮫ ﻣﻘﺪار ﺗﯿﺘﺮ ﺷﻮﻧﺪ اظﺎﻓﮫ‬

‫ﻣﯽ ﺷﻮد و در ﻣﺤﻠﻮل ﻧﻤﻮﻧﮫ رﺳﯿﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮای ﻣﺜﺎل ﻧﻘﻄﮫ اﮐﯽ واﻻن ﺳﺪﯾﻢ ﮐﻠﺮﯾﺪ ﺑﺎ ﻧﻘﺮه ﻧﯿﺘﺮات دﻗﯿﻘﺎ ﺑﻌﺪ از‬

‫اوﻟﯿﻦ ﻣﻮل ﯾﻮن ﻧﻘﺮه ﮐﮫ ﺑﮫ ھﺮ ﯾﻮن ﮐﻠﺮﯾﺪ در ﻧﻤﻮﻧﮫ اﺿﺎﻓﮫ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ اﺗﻔﺎق ﻣﯽ اﻓﺘﺪ ‪ .‬ﻧﻘﻄﮫ اﮐﯽ واﻻن در‬

‫ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﺳﻮﻟﻔﻮرﺳﯿﮏ اﺳﯿﺪ ﺑﺎ ﺳﺪﯾﻢ ھﯿﺪروﮐﺴﯿﺪ ﺑﻌﺪ از ﺑﺮﺧﻮرد دو ﻣﻮل ﺑﺎزی ﺑﺮای ھﺮ ﻣﻮل اﺳﯿﺪ اﺗﻔﺎق‬

‫ﻣﯽ اﻓﺘﺪ ‪ .‬ﻣﺎ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻧﻘﻄﮫ اﮐﯽ واﻻن ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن را ﺑﺼﻮرت ﺗﺠﺮﺑﯽ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ ﺑﺠﺎی ان ﻣﺎ ﻓﻘﻂ‬

‫ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﺑﺎ ھﻤﮑﺎری در ﺷﺮاﯾﻂ اﮐﺐ واﻻن ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﺗﺨﻤﯿﻦ ﺑﺰﻧﯿﻢ‬

‫ﻣﻮﻗﻌﯿﺘﮫ اﯾﻦ ﺗﻐﯿﺮ ﻧﻘﻄﮫ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن اﺳﺖ ﻣﺎ ﺳﺨﺖ در ﺗﻼش ھﺴﺘﯿﻢ ﺗﺎ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷﻮﯾﻢ ﮐﮫ ﺗﻔﺎوت ﺑﯿﻦ ﺟﺮم‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﯾﺎ ﺣﺠﻢ ﺑﯿﻦ ﻧﻘﻄﮫ اﮐﯽ واﻻن و ﻧﻘﻄﮫ ﭘﺎﯾﺎن ﺑﺴﯿﺎر اﻧﺪک اﺳﺖ اﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮات وﺟﻮد دارﻧﺪ اﮔﺮ ﭼﮫ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ‬

‫ﻧﺘﯿﺠﮫ ﻧﺎ ﺑﮫ ﺳﺎﻣﺎن و در ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ودر ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ھﺎی ﻣﺎ در ﻣﺸﺎھﺪه ﮐﺮدن اﻧﮭﺎﺳﺖ ‪.‬‬

‫ﺗﻔﺎوت ﺑﯿﻦ ﻧﻘﻄﮫ اﮐﯽ واﻻن و ﻧﻘﻄﮫ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ در ﺟﺮم ﯾﺎﺣﺠﻢ را ﺧﻄﺎی ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻨﺪ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺑﺰرﮔﯽ در‬

‫ﻏﻠﻈﺖ ﻧﺴﺒﯽ ﺗﺠﺰﯾﮫ و ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن در ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻧﻘﻄﮫ اﮐﯽ واﻻن اﺗﻔﺎق ﻣﯽ اﻓﺘﺪ ‪.‬‬

‫ﭘﺮوﺳﮫ ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن‬

‫ﻧﻤﻮﻧﮫ ﺗﯿﻈﯿﻢ ﺷﺪه ﺑﺮای اﻧﺠﺎم ﯾﮏ ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﯾﮏ ﺑﻮرت اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺎ زاوﯾﮫ دﯾﺪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮای ﺷﺨﺺ‬

‫ازﻣﺎﯾﺶ ﮐﻨﻨﺪه ﮐﮫ ﺗﻐﯿﯿﺮات را ﻣﺸﺎھﺪه ﮐﻨﺪ ارﻟﻦ زﺑﺎﻧﮫ ﮔﺸﺎد ﺣﺎوی ﺣﺠﻢ دﻗﯿﻖ ﮐﮫ ﺣﺠﻢ ﻣﺤﻠﻮﻟﯽ را ﮐﮫ در ان‬

‫ﺗﯿﺘﺮ ﻣﯿﮑﻨﯿﻢ اﻧﺪازه ﮔﯿﺮی ﮐﻨﯿﻢ ‪.‬‬

‫ﻣﺤﻠﻮل ﻧﺮﻣﺎل ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﯿﭙﺚ در ﺷﮑﻞ ‪ ٢٢-٢‬دﯾﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد ﺑﻮرت ﺑﺎ ﻣﺤﻠﻮل ﺗﯿﺘﺮ ﺷﻮﻧﺪه ﭘﺮﺷﺪه ‪ ١‬ﯾﺎ ‪٢‬‬

‫ﻣﯿﻠﯽ ﻟﯿﺘﺮ از ﻣﻘﺪار ﺻﻔﺮ ﺑﮫ ﺑﺎﻻ ﺣﺠﻢ اوﻟﯿﮫ ﺑﻮرت ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮ ﺑﮫ ‪ ٠ ٠١‬ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد زاوﯾﮫ دﯾﺪ در ﻧﻘﻄﮫ دﯾﺪ‬

‫ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ ﻣﻮﺛﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻗﺒﻞ از اﻧﮑﮫ ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن اﺗﻔﺎق ﺑﯿﻔﺘﮫ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل اﺳﯿﺪی ﮐﮫ ﻗﺮار اﺳﺖ ﺗﯿﺘﺮ ﺷﻮد درون ﺑﺸﺮ رﯾﺨﺘﮫ و‬

‫ازﻣﺎﯾﺶ ﮐﻨﻨﺪه ﻓﻨﻮل ﻓﺘﺎﻟﺌﯿﻦ را اﺿﺎﻓﮫ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ ﻣﺤﻠﻮل را ﺻﻮرﺗﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ‪ .‬در ھﻨﮕﺎم ﺗﯿﺘﺮ ﮐﺮدن ﻣﺎده ﺗﯿﺘﺮ‬

‫ﺷﻮﻧﺪه در ﺑﺸﺮ رﯾﺨﺘﮫ ﻣﯽ ﺷﻮد ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﮫ رﻧﮓ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﻮﻗﻌﯽ اداﻣﮫ ﻣﯽ دھﺪ ﮐﮫ ﻧﺼﻔﮫ ﻗﻄﺮه ﮐﺎﻣﻼ‬

‫رﻧﮓ را ﻋﻮض ﮐﻨﺪ ‪ .‬ﻧﻘﻄﮫ ﭘﺎﯾﺎن ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن وﻗﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ رﻧﮓ ﺻﻮرﺗﯽ ﻓﻨﻮل ﻓﺘﺎﻟﯿﺌﻦ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻤﺎﻧﺪ ‪ .‬ﺑﺸﺮ‬

‫ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﮐﻤﺘﺮ از ﻧﺼﻒ ﻗﻄﺮه ﻣﺎﻧﺪه ﻧﻘﻄﮫ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﺑﺸﺮ وﺳﻂ ﻧﻘﻄﮫ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ را ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دھﺪ اﺧﺮﯾﻦ ﻧﻘﻄﮫ‬

‫ﺧﻮاﻧﺪن ﻋﺪد وﻣﺤﺎﺳﺒﺎت اﯾﻦ ﻧﻘﻄﮫ اﺳﺖ ﮐﮫ اﺧﺘﻼف ﺑﯿﻦ ﻧﻘﻄﮫ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ و اﻏﺎزﯾﻦ ﻗﻄﺮھﺎی و ﺑﺸﺮ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﻣﻘﺪار اﺿﺎﻓﯽ ﻣﺨﻠﻮط ﺷﺪه در ﺑﺸﺮ را ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دھﯿﻢ ‪ .‬ﻣﺤﻠﻮل ﺑﮫ رﻧﮓ ﺻﻮرﺗﯽ ﺗﯿﺘﺮ در اﻣﺪه ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺑﺮای‬

‫ﯾﮏ ازﻣﺎﯾﺶ ﮐﻨﻨﺪه ﻣﻤﮑﻦ ﭘﺪﯾﺪﯾﺎر ﺷﺪن ﯾﺎ ﻧﺎ ﭘﺪﯾﺪ ﺷﺪن رﻧﮓ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﺗﯿﺮﮔﯽ و ﻏﯿﺮه ﺑﺎﺷﺪ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل در‬

‫ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﺧﻨﺜﯽ ﺳﺎزی ھﯿﺪروﮐﻠﺮﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﺑﺎ ﺳﺪﯾﻢ ھﯿﺪروﮐﺴﯿﺪ ‪ .‬ﻓﻨﻮل ﻓﺘﺎﻟﺌﯿﻦ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽ ﺷﻮد ﻟﺤﻈﮫ ای ﮐﮫ‬

‫ﺳﺪﯾﻢ ھﯿﺪروﮐﺴﯿﺪ اﺿﺎﻓﯽ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان اﻓﺰوده ﻣﯽ ﺷﻮد ﺑﮫ رﻧﮓ ﺻﻮرﺗﯽ در ﺑﯿﺎورد‬

‫اﺳﺘﺎﻧﺪارد ھﺎی اوﻟﯿﮫ‬

‫اھﻤﯿﺖ ﯾﮏ روش ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد ﺑﮫ ﺧﻮاص اﺳﺘﺎﻧﺪارد اوﻟﯿﮫ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪﯾﮭﺎی ھﻢ ﺑﺮای اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻧﮑﺎت زﯾﺮ اﺳﺖ‬

‫‪(١‬ﺧﻠﻮص ﺑﺎﻻ روش ھﺎی ﺑﺮای ﻗﻮام ﺧﻠﻮص ﺑﺎﯾﺪ در دﺳﺘﺮس ﺑﺎﺷﺪ‬

‫‪(٢‬اﺳﺘﺤﮑﺎم ﺟﺮﻣﯽ‬

‫‪(٣‬ﺑﯿﻮد اب اﻧﺪازه ﮔﯿﺮی ﺷﺪه ﭼﻮن رطﻮﺑﺖ ﻣﺎده ﺧﺸﮏ ﮐﮫ ﺟﺰو ازﻣﺎﯾﺶ ﻧﺒﺎﺷﺪ اﯾﺠﺎد ﺧﻄﺎ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‬

‫‪(۴‬ھﺰﯾﻨﮫ ﻣﺘﻮﺳﻂ‬

‫‪(۵‬ﺣﻼﻟﯿﺖ ﻣﺘﻮﺳﻂ در ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن‬

‫‪(۶‬ﺟﺮم ﻣﻮﻟﯽ ﺑﺰرگ‬

‫ﻣﺤﻠﻮل اﺳﺘﺎﻧﺪارد‬

‫ﻣﺤﻠﻮل اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻧﻘﺶ ﻣﺮﮐﺰی در ﺗﻤﺎم ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ھﺎ ﺑﺎزی ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺧﻮاص ﻣﻮرد‬

‫ﻧﻈﺮﻣﺎن را ﺑﺮای ﻣﺤﻠﻮﻟﮭﺎ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ ﭼﮕﻮﻧﮫ اﻣﺎده ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ و ﭼﮕﻮﻧﮫ ﻏﻠﻈﺖ اﻧﮭﺎ ﺑﯿﺎن ﻣﯽ ﺷﻮد‬

‫ﻣﺤﻠﻮل اﺳﺘﺎﻧﺪارد اﯾﺪه ال ﺑﺮﺑﯽ ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن‬

‫‪(١‬ﺑﻄﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﻣﺤﮑﻢ ﺑﺎﺷﮫ ﮐﮫ ﺑﻄﻮر ﺟﺪی ﺑﺘﻮان ﻏﻠﻈﺖ ان را در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‬

‫‪(٢‬ﺑﮫ ﺳﺮﻋﺖ واﮐﻨﺶ دھﺪ ﺗﺎ زﻣﺎن ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺑﯿﻦ اﺿﺎﻓﮫ ﮐﺮدن ﺣﺪاﻗﻞ ﺷﻮد‬

‫‪(٣‬زﯾﺎد ﯾﺎ ﮐﻢ واﮐﻨﺶ ﻧﺪھﺪ ﺑﺎ ﺗﯿﺘﺮ ﺷﻮﻧﺪه ﺗﺎ ﻧﻘﻄﮫ ﭘﺎﯾﺎن ﻣﻌﻠﻮم ﮔﺮدد‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫‪(۴‬ﯾﮏ واﮐﻨﺶ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه ﺑﺎ ﺗﯿﺘﺮ ﺷﻮﻧﺪ را ﺗﺤﻤﻞ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ ﺗﻮﺳﻂ ﺗﺴﺎوی ﺑﺎﻻﻧﺲ ﺗﻮﺿﯿﺢ داده ﺷﻮد‬

‫ﻣﻌﺮﻓﯽ ھﺎی ﮐﻤﯽ ﺑﮫ اﯾﺪه ال ﻧﺰدﯾﮏ ھﺴﺘﻨﺪ‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﮫ ﺣﺠﻤﯽ‬

‫ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﮫ اﺷﺎره ﺷﺪه ﻏﻠﻈﺖ ﻣﺤﻠﻮﻟﮭﺎ را در راه ھﺎی ﮐﻤﯽ ﻣﯿﺘﻮان ﺑﯿﺎن ﮐﺮد ﺑﺮای ﻣﺤﻠﻮل‬

‫اﺳﺘﺎﻧﺪارد اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه دراﮐﺜﺮ ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ھﺎ ﻣﻮﻻرﯾﺘﮫ ﯾﺎ ﻧﺮﻣﺎﻟﯿﺘﮫ اﻏﻠﺐ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﯿﺮد‬

‫‪ .‬ﻣﻮﻻرﯾﺘﮫ ﺗﻌﺪاد ﻣﻮل ھﺎی ﻣﻌﺮف ﺑﮫ ازای ﯾﮏ ﻟﯿﺘﺮ ﻣﺤﻠﻮل و ﻧﺮﻣﺎﻟﯿﺘﮫ ﺗﻌﺪاد اﮐﯽ واﻻن ھﺎی ﻣﻌﺮف‬

‫ﺑﮫ ازای ﯾﮏ ﻟﯿﺘﺮ ﻣﺤﻠﻮل ﺑﺎ ﺗﻮﺟﮫ ﭘﺎﯾﮫ ﻣﺤﺴﺒﺎت ﺣﺠﻤﯽ ﻣﺎ ﺑﮫ اﺳﺎس ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮﻟﯽ و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺨﺸﯽ‬

‫ﻏﻠﻈﺖ ﻧﺮﻣﺎل و ﺟﺮم اﮐﯽ واﻻﻧﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﺮﺧﯽ در رواﺑﻂ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده‬

‫اﮐﺜﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺣﺠﻤﯽ ﺑﺮ اﺳﺎس دو ﻣﻌﺎدﻟﮫ ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ ﺑﮫ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﻮ ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪه اﻧﺪ ﭘﯿﺶ ﻣﯽ رود ﻣﯿﻠﯽ‬

‫ﻣﻮل وﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮﻟﯽ‬

‫‪hm124.ir‬‬
hm124.ir
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺷﯿﻤﯽ ﺗﺠﺰﯾﻪ‬

‫ﻣﺘﺮﺟﻢ‪:‬‬

‫ﻧﺴﯿﻢ ﺳﺎدات ﻣﯿﺮﻧﯿﺎزي‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﺟﺪول ‪1-13‬‬

‫ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻏﻠﻈﺖ ﻃﯽ ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ‪ 50.00 ml‬ﻣﺤﻠﻮل ‪0.1000 M HCl‬‬

‫ﻣﺪل ﻟﯿﺘﺮ‬
‫ﺣﺠﻢ‬ ‫] ‪[ H 3o +‬‬ ‫‪NaoH 0.1000 M‬‬
‫‪POH‬‬ ‫‪POH‬‬
‫‪NaoH 0.1000 M‬‬ ‫‪mol/L‬‬ ‫ﺑﺮاي اﯾﺠﺎد ده ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﺎﻫﺶ‬
‫در ] ‪[ H 3o +‬‬
‫‪0.00‬‬ ‫‪0.1000‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪1.00‬‬ ‫‪13.00‬‬
‫‪40.91‬‬ ‫‪0.0100‬‬ ‫‪40.91‬‬ ‫‪2.00‬‬ ‫‪12.00‬‬

‫‪49.01‬‬ ‫‪1.000 ´ 10 -3‬‬ ‫‪8.11‬‬ ‫‪3.00‬‬ ‫‪11.00‬‬

‫‪49.90‬‬ ‫‪1.000 ´ 10 -4‬‬ ‫‪0.89‬‬ ‫‪4.00‬‬ ‫‪10.00‬‬

‫‪49.99‬‬ ‫‪1.000 ´ 10 -5‬‬ ‫‪0.09‬‬ ‫‪5.00‬‬ ‫‪9.00‬‬

‫‪49.999‬‬ ‫‪1.000 ´ 10 -6‬‬ ‫‪0.009‬‬ ‫‪6.00‬‬ ‫‪8.00‬‬

‫‪50.00‬‬ ‫‪1.000 ´ 10 -7‬‬ ‫‪0.001‬‬ ‫‪7.00‬‬ ‫‪7.00‬‬

‫‪50.001‬‬ ‫‪1.000 ´ 10 -8‬‬ ‫‪0.001‬‬ ‫‪8.00‬‬ ‫‪6.00‬‬

‫‪50.01‬‬ ‫‪1.000 ´ 10 -9‬‬ ‫‪0.009‬‬ ‫‪9.00‬‬ ‫‪5.00‬‬

‫‪50.10‬‬ ‫‪1.000 ´ 10 -10‬‬ ‫‪0.09‬‬ ‫‪10.00‬‬ ‫‪4.00‬‬

‫‪51.10‬‬ ‫‪1.000 ´ 10 -11‬‬ ‫‪0.91‬‬ ‫‪11.00‬‬ ‫‪3.00‬‬

‫‪61.11‬‬ ‫‪1.000 ´ 10 -12‬‬ ‫‪10.10‬‬ ‫‪12.00‬‬ ‫‪2.00‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
hm124.ir
 ‫ﺣﺠﻢ ‪ NaoH‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه در ﺳﺘﻮن اول ﺟﺪول ‪ 1-13‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺒﻞ از ﻧﻘﻄﻪ ﻫﻢ ارزي‪ [ H 3o + ] ،‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻏﻠﻈﺖ ] ‪ [ HCl‬واﮐﻨﺶ ﻧﺪاده اﺳﺖ‪ .‬ﻏﻠﻈﺖ ] ‪[ HCl‬‬

‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻌﺪاد از ﻣﯿﻠﯽ ﻣﻮل ﻫﺎي ‪ [50 .00 ml ´ 0.1000 M ] HCl‬ﻣﻨﻬﺎي ﺗﻌﺪادي از ﻣﯿﻠﯽ‬

‫ﻣﻮل ﻫﺎي ‪ NaoH‬اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪه ) ‪ (VNaoH ´ 0.1000M‬ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﺮ ﺣﺠﻢ ﮐﻞ ﻣﺤﻠﻮل‪.‬‬

‫‪50 .00 ´ 0.1000 - VNaoH ´ 0.1000‬‬

‫= ] ‪C HCl = [ H 3 o +‬‬
‫‪50 .00 + VNaoH‬‬

‫در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ‪ ، VNaoH‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﺠﻢ ‪ NaoH ،0.1000 M ،‬اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬

‫ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻪ‪:‬‬

‫‪50.00[ H 3 o + ] + VNaoH [ H 3 o + ] = 5.000 - 0.1000 VNaoH‬‬

‫ﻋﺒﺎرت ﻫﺎي ﺷﺎﻣﻞ ‪ VNaoH‬داده ﺷﺪه را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫] ‪VNaoH (0.1000 + [ H 3 o + ]) = 5.000 - 50.00[ H 3 o +‬‬

‫] ‪5.000 - 50.00[H 3o +‬‬

‫= ‪VNaoH‬‬
‫] ‪0.1000 + [H 3o +‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ي‬

‫‪[ H 3o + ] = 0.0100 M‬‬

‫ﭘﯿﺪا ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪5.000 - 50.00 ´ 0.0100‬‬

‫= ‪VNaoH‬‬ ‫‪= 40.94 mL‬‬
‫‪0.1000 + 0.0100‬‬

‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر از ﻫﻤﺎن اﺳﺘﺪﻻل ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه‪ ،‬آن ﻃﺮف ﻧﻘﻄﻪ ﺗﻌﺎدل اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫‪50.000[OH - ] + 5.000‬‬
‫‪VNaoH‬‬ ‫=‬
‫] ‪0.1000 - [OH -‬‬

‫ﺳﺆاﻻت و ﻣﺴﺎﺋﻞ‪:‬‬

‫‪ -1-13‬ﻣﻮارد زﯾﺮ را ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫اذﻟﻒ( ﻣﯿﻠﯽ ﻣﻮل‬

‫ب( ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن‬

‫ج( ﻧﺴﺒﺖ اﺳﺘﻮﮐﯿﻮﻣﺘﺮي‬

‫د( ﺧﻄﺎي ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن‬

‫‪ -2-13‬دو ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺿﺮاﯾﺐ اﺳﺘﻮﮐﯿﻮﻣﺘﺮي ﻣﺒﻨﺎﯾﯽ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﮥ ﺗﯿﺘﺮ‬

‫ﺳﻨﺠﯽ ﺣﺠﻤﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -3-13‬ﺑﯿﻦ ﻣﻮارد زﯾﺮ ﺗﻔﺎوت ﺑﮕﺬارﯾﺪ‪.‬‬

‫اﻟﻒ( ﻧﻘﻄﻪ ﻫﻢ ارزي و ﻧﻘﻄﻪ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن‬

‫ب( اﺳﺘﺎﻧﺪارد اوﻟﯿﻪ و اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺛﺎﻧﻮﯾﻪ‬

‫‪ -4-13‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺗﻮﺿﯿﺢ دﻫﯿﺪ ﭼﺮا ﺗﻤﺮﮐﺰ واﺣﺪﻫﺎﯾﯽ از ﻣﯿﻠﯽ ﮔﺮم ﺟﺴﻢ ﺣﻞ ﺷﺪه‬

‫در ﻟﯿﺘﺮ و ﺑﺨﺶ ﻫﺎﯾﯽ در ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺟﺎي رﻗﯿﻖ ﮐﺮدن ﻣﺤﻠﻮل آﺑﺪار اﺳﺘﻔﺎده‬

‫ﺷﻮد؟‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫‪ -5-13‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺗﺠﺰﯾﻪ ﺣﺠﻤﯽ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﻘﺪار ﻣﺼﺮف ﺷﺪه از ﺗﯿﺘﺮ ﮐﻨﻨﺪه‬

‫)ﺑﺮﺣﺴﺐ واﺣﺪﻫﺎي ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ( ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ﻫﻢ ارز ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ از اﻧﺎﻟﯿﺖ )ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﺮﺣﺴﺐ‬

‫واﺣﺪﻫﺎي ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ( ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺿﺮﯾﺐ اﺳﺘﻮﮐﯿﻮﻣﺘﺮي اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﺮﻣﻮل ﻫﺎي‬

‫ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ )ﺑﺪون ﻧﯿﺎز ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ( اﯾﻦ ﻧﺴﺒﺘﻬﺎ را ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ درﺻﺪ ﻫﺮ ﯾﮏ از ﻣﻮاد زﯾﺮ‬

‫ﺗﻮﺿﯿﺢ دﻫﯿﺪ‪.‬‬

‫اﻟﻒ( ﻫﯿﺪرازﯾﻦ ﻣﻮﺟﻮد در ﺳﻮﺧﺖ ﻣﻮﺷﮏ را ﺑﺎ ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﺑﺎ ﻣﺤﻠﻮل ﯾﺪ اﺳﺘﺎﻧﺪارد واﮐﻨﺶ‪:‬‬

‫‪H 2 NNH 2 + I 2 ® N 2 (g ) + 4I - + 4H +‬‬

‫ب( ﻫﯿﺪورژن ﭘﺮاﮐﺴﯿﺪ ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺤﺼﻮﻻت آراﯾﺸﯽ را ﺑﺎ ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﺑﺎ ﻣﺤﻠﻮل اﺳﺘﺎﻧﺪارد و‬

‫ﭘﺮﻣﻨﮕﻨﺎت‬

‫واﮐﻨﺶ‪:‬‬

‫‪5H 2 o 2 + 2MnO -4 + 6H + ® 2Mn + + 50 2 (g ) + 8H 2 o‬‬

‫ج( ﺑﻮر ﻣﻮﺟﻮد در ﺑﻮراﮐﺲ‪ Na 2 B 4 O 7 .10H 2 o ،‬را ﺑﺎ ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﺑﺎ اﺳﯿﺪ اﺳﺘﺎﻧﺪارد‬

‫واﮐﻨﺶ‪:‬‬

‫‪B 4 O 24 - + 2H + 5H 2 O ® 4h 3 Bo 3‬‬

‫د( ﮔﻮﮔﺮد ﻣﻮﺟﻮد در اﻓﺸﺎﻧﺪ ﮐﺸﺎورزي را ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﻘﺪار اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﻧﺸﺪة اﺿﺎﻓﯽ ﺳﯿﺎﻧﯿﺪ ﺑﻪ‬

‫ﺗﯿﻮﺳﯿﺎﻧﺎت ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﻮد‪.‬‬

‫واﮐﻨﺶ‪:‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫‪S(s ) + CN - ® SCN -‬‬

‫ﭘﺲ از ﺧﺮوج ﺳﯿﺎﻧﯿﺪ اﺿﺎﻓﯽ‪ ،‬ﺗﯿﻮﺳﯿﺎﻧﺎت را ﺑﺎ ﻣﺤﻠﻮل اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﭘﺘﺎﺳﯿﻢ ﯾﺪات در ‪ HCl‬ﻗﻮي‬

‫ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫واﮐﻨﺶ‪:‬‬

‫‪2SCN - + 3Io 3- + 2H + + 6Cl - ® 2So 24 - + 2CN - + 3ICl -2 + H 2 o‬‬

‫‪ -6-13‬ﭼﻨﺪ ﻣﯿﻠﯽ ﻣﻮل از ﺟﺴﻢ ﺣﻞ ﺷﺪه را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬

‫اﻟﻒ( ‪ 2‬ﻟﯿﺘﺮ از ‪2.76 ´ 10 -3 M KMNO 4‬‬

‫ب( ‪ 250‬ﻣﯿﻠﯽ ﻟﯿﺘﺮ از ‪0.0423 M KSCN‬‬

‫ج( ‪ 500‬ﻣﯿﻠﯽ ﻟﯿﺘﺮ از ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل ﺷﺎﻣﻞ ‪2.97 PPm CuSo 4‬‬

‫د( ‪ 250‬ﻟﯿﺘﺮ از ‪0.352 M KCl‬‬

‫‪ -7-13‬ﭼﻨﺪ ﻣﯿﻠﯽ ﻣﻮل از ﺟﺴﻢ ﺣﻞ ﺷﺪه را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد؟‬

‫اﻟﻒ( ‪ 2.95‬ﻣﯿﻠﯽ ﻟﯿﺘﺮ از ‪0.0789 M KH 2 Po 4‬‬

‫ب( ‪ 0.2011‬ﻟﯿﺘﺮ از ‪0.0564 M HgCl 2‬‬

‫ج( ‪ 2.56‬ﻟﯿﺘﺮ از ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل ‪47.5 PPm Mg ( No 3 ) 2‬‬

‫‪g‬‬
‫‪(116.98‬‬ ‫د( ‪ 79.8‬ﻣﯿﻠﯽ ﻟﯿﺘﺮ از ‪) 0.1379 M NH 4 Vo 3‬‬
‫‪mol‬‬

‫‪ -8-13‬ﭼﻨﺪ ﻣﯿﻠﯽ ﮔﺮم از ﺟﺴﻢ ﺣﻞ ﺷﺪه را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد؟‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫‪g‬‬
‫‪(342‬‬ ‫اﻟﻒ( ‪ 26‬ﻣﯿﻠﯽ ﻟﯿﺘﺮ از ‪ 0.250 M‬ﻧﯿﺸﮑﺮ )‬
‫‪mol‬‬

‫ب( ‪ 2.92‬ﻟﯿﺘﺮ از ‪5.23 ´ 10 -4 M H 2 o 2‬‬

‫‪g‬‬
‫‪(331.20‬‬ ‫ج( ‪ 673‬ﻣﯿﻠﯽ ﻟﯿﺘﺮ از ﻣﺤﻠﻮﻟﯽ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ‪) ، 5.76 PPm Pb ( No 3 ) 2‬‬
‫‪mol‬‬

‫د( ‪ 6.75‬ﻣﯿﻠﯽ ﻟﯿﺘﺮ از ‪0.0426 M KNo 3‬‬

‫‪ -9-13‬ﭼﻨﺪ ﮔﺮم از ﺟﺴﻢ ﺣﻞ ﺷﺪه را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد؟‬

‫اﻟﻒ( ‪ 450‬ﻣﯿﻠﯽ ﻟﯿﺘﺮ از ‪0.0986 M H 2 o 2‬‬

‫‪g‬‬
‫‪(122.1‬‬ ‫ب( ‪ 26.4‬ﻣﯿﻠﯽ ﻟﯿﺘﺮ از ‪ 9.36 ´ 10 -4 M‬ﺑﻨﺰوﺋﯿﮏ اﺳﯿﺪ )‬
‫‪mol‬‬

‫ج( ‪ 2.50‬ﻟﯿﺘﺮ از ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ‪23.4 PPm SnCl 2‬‬

‫د( ‪ 21.7‬ﻣﯿﻠﯽ ﻟﯿﺘﺮ از ‪0.0214M KBro 3‬‬

‫‪ -7-13‬ﭼﻨﺪ ﻣﯿﻠﯽ ﻣﻮل از ﺟﺴﻢ ﺣﻞ ﺷﺪه را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد؟‬

‫اﻟﻒ( ‪ 2.95‬ﻣﯿﻠﯽ ﻟﯿﺘﺮ از ‪0.0789 M KH 2 Po 4‬‬

‫ب( ‪ 0.2011‬ﻟﯿﺘﺮ از ‪0.0564 M HgCl 2‬‬

‫ج( ‪ 2.56‬ﻟﯿﺘﺮ از ﻣﺤﻠﻮل ‪47.5 PPm Mg ( No 3 ) 2‬‬

‫‪g‬‬
‫‪(116.98‬‬ ‫د( ‪ 79.8‬ﻣﯿﻠﯽ ﻟﯿﺘﺮ از ‪) 0.1379 M NH 4 Vo 3‬‬
‫‪mol‬‬

‫‪ -8-13‬ﭼﻨﺪ ﻣﯿﻠﯽ ﮔﺮم از ﺟﺴﻢ ﺣﻞ ﺷﺪه را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد؟‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫‪g‬‬
‫‪(342‬‬ ‫اﻟﻒ( ‪ 26‬ﻣﯿﻠﯽ ﻟﯿﺘﺮ از ‪ 0.250 M‬ﻧﯿﺸﮑﺮ )‬
‫‪mol‬‬

‫ب( ‪ 2.92‬ﻟﯿﺘﺮ از ‪5.23 ´ 10 -4 M H 2 o 2‬‬

‫‪g‬‬
‫‪(331.20‬‬ ‫ج( ‪ 673‬ﻣﯿﻠﯽ ﻟﯿﺘﺮ از ﻣﺤﻠﻮﻟﯽ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ‪) ، 5.76 PPm Pb ( No 3 ) 2‬‬
‫‪mol‬‬

‫د( ‪ 6.75‬ﻣﯿﻠﯽ ﻟﯿﺘﺮ از ‪0.0426 M KNo 3‬‬

‫‪ -9-13‬ﭼﻨﺪ ﮔﺮم از ﺟﺴﻢ ﺣﻞ ﺷﺪه را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد؟‬

‫اﻟﻒ( ‪ 450‬ﻣﯿﻠﯽ ﻟﯿﺘﺮ از ‪0.0986 M H 2 o 2‬‬

‫‪g‬‬
‫‪(122.1‬‬ ‫ب( ‪ 26.4‬ﻣﯿﻠﯽ ﻟﯿﺘﺮ از ‪ 9.36 ´ 10 -4 M‬ﺑﻨﺰوﺋﯿﮏ اﺳﯿﺪ )‬
‫‪mol‬‬

‫ج( ‪ 2.50‬ﻟﯿﺘﺮ از ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ‪23.4 PPm SnCl 2‬‬

‫د( ‪ 21.7‬ﻣﯿﻠﯽ ﻟﯿﺘﺮ از ‪0.0214 M KBro 3‬‬

‫‪ -10-13‬ﻣﻮﻻرﯾﺘﻪ ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل ) ‪ 50% NaoH( w / w‬را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪Specific gravity = 1.52‬‬

‫‪ -11-13‬ﻣﻮﻻرﯾﺘﻪ ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل ) ‪ KCl ، 20%( w / w‬را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪Specific gravity = 1.13‬‬

‫‪ -12-13‬ﻃﺮز ﺗﻬﯿﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي زﯾﺮ را ﺷﺮح دﻫﯿﺪ‪.‬‬

‫اﻟﻒ( ‪ 500 mL‬ﻣﺤﻠﻮل ‪ 0.0750 M AgNo 3‬را از ﻧﻤﮏ ﺟﺎﻣﺪ آن‬

‫ب( ‪ 2.00 L‬ﻣﺤﻠﻮل ‪ 0.325 M HCl‬را از ﻣﺤﻠﻮل ‪ 6.00 M‬اﺳﯿﺪ‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ج( ‪ 750 mL‬ﻣﺤﻠﻮﻟﯽ را ﮐﻪ ‪ 0.0900 M‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ‪ K +‬اﺳﺖ از ﻣﺎده ﺟﺎﻣﺪ ‪K 4 Fe(CN ) 6‬‬

‫د( ‪ 600 mL‬ﻣﺤﻠﻮل آﺑﯽ )‪ BaCl 2 2.00% (w/v‬را از ﻣﺤﻠﻮل ‪0.5 M BaCl 2‬‬

‫ﻫـ( ‪ 2.00 L‬ﻣﺤﻠﻮل ‪ 0.120 M HClo 4‬را از ﻧﻮع ﺗﺠﺎري آن ‪ (w/w)] 60% HClo 4‬وزن‬

‫ﻣﺨﺼﻮص ‪[1.6‬‬

‫و( ‪ 9.00 L‬ﻣﺤﻠﻮل ﻣﺤﺘﻮي ‪ 60.0 PPm‬ﯾﻮن ‪ Na +‬را از ﻣﺎده ﺟﺎﻣﺪ ‪Na 2So 4‬‬

‫‪ -13-13‬ﻃﺮز ﺗﻬﯿﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي زﯾﺮ را ﺷﺮح دﻫﯿﺪ‪.‬‬

‫اﻟﻒ( ‪ 1.00 L‬ﻣﺤﻠﻮل ‪ 0.150 M KMnO 4‬را از ﻣﺎده ﺟﺎﻣﺪ آن‬

‫ب( ‪ 2.50 L‬ﻣﺤﻠﻮل ‪ 0.500 M HClO 4‬را از ﻣﺤﻠﻮل ‪ 9.00 M‬واﮐﻨﺸﮕﺮ‬

‫ج( ‪ 400 mL‬ﻣﺤﻠﻮل ‪ 0.0500 MI -‬را از ‪MgI 2‬‬

‫د( ‪ 200 mL‬ﻣﺤﻠﻮل آﺑﯽ )‪ CuSo 4 1.00% ( w / v‬را از ﻣﺤﻠﻮل ‪0.218 M CuSO 4‬‬

‫ﻫـ( ‪ 1.50 L‬ﻣﺤﻠﻮل ‪ 0.215 M NaoH‬را از ﻣﺤﻠﻮل ﻏﻠﯿﻆ ﺗﺠﺎري واﮐﻨﺸﺮ ] ‪NaoH 50%‬‬

‫)‪ ،(w/w‬وزن ﻣﺨﺼﻮص ‪[1.525‬‬

‫و( ‪ 1.50 L‬ﻣﺤﻠﻮل ﻣﺤﺘﻮي ‪ 12.0 PPm K +‬را از ﻣﺎده ﺟﺎﻣﺪ ‪K 4 Fe(CN ) 6‬‬

‫‪ -14-13‬ﻣﺤﻠﻮﻟﯽ از ‪ HClO 4‬را ﺑﺎ ﻣﺤﺘﻮي ‪ 0.4008 g‬از ‪ HgO‬اﺳﺘﺎﻧﺪارد اوﻟﯿﻪ ﮐﻪ در‬

‫ﻣﺤﻠﻮﻟﯽ از ‪ KBr‬ﺣﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪HgO (s) + 4 Br - + H 2O ® HgBr42 - + 2OH -‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫‪ OH -‬آزاد ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﻘﺪار ‪ 43.75 mL‬اﺳﯿﺪ ﻣﺰﺑﻮر را ﻣﺼﺮف ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮﻻرﯾﺘﻪ ‪ HClO 4‬را‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ -15-13‬ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ ‪ 0.4723‬ﮔﺮي از ‪ Na 2Co 3‬ﺑﺎ ﺧﻠﻮص اﺳﺘﺎﻧﺪارد اوﻟﯿﻪ ‪34.78 Ml‬‬

‫ﻣﺤﻠﻮل ‪ H 2So 4‬ﺑﺮاي رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ واﮐﻨﺶ‪ ،‬ﻧﯿﺎز دارد‪.‬‬

‫) ‪Co 32 - + 2H + ® H 2O + Co 2 (g‬‬

‫ﻣﻮﻻرﯾﺘﻪ ‪ H 2So 4‬ﭼﻪ ﻣﻘﺪار اﺳﺖ؟‬

‫‪ 0.5002 g -16-13‬از ﻧﻤﻮﻧﻪ اي ﺑﺎ ﻋﯿﺎر ‪ 96.4 % Na 2So 4‬ﺑﻪ ‪ 48.63 mL‬ﻣﺤﻠﻮل ﺑﺎرﯾﻢ‬

‫ﮐﻠﺮﯾﺪ ﻧﯿﺎز دارد‪ ،‬واﮐﻨﺶ‪:‬‬

‫)‪Ba 2 + + So 24 - ® BaSo 4 (s‬‬

‫ﻣﻮﻻرﯾﺘﻪ ﻣﺤﻠﻮل ‪ BaCl2‬را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ -17-13‬ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ ‪ 0.4126‬ﮔﺮﻣﯽ از ‪ Na 2Co 3‬ﺑﺎ ﺧﻠﻮص اﺳﺘﺎﻧﺪارد اوﻟﯿﻪ را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ‬

‫‪ 40.00 mL‬ﭘﺮﮐﻠﺮﯾﮏ اﺳﯿﺪ رﻗﯿﻖ ﻗﺮار ﻣﯽ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﺤﻠﻮل را ﻣﯽ ﺟﻮﺷﺎﻧﻨﺪ ﺗﺎ ‪ Co 2‬آن‬

‫ﺧﻼرج ﺷﻮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ‪ HClO 4‬اﺿﺎﻓﯽ را ﺑﺎ ‪ 9.20 mL‬ﻣﺤﻠﻮل ‪ NaoH‬رﻗﯿﻖ ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن‬

‫ﻣﻌﮑﻮس ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬در ﯾﮏ آزﻣﺎﯾﺶ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽ ﺷﻮد ‪ 26.93 mL‬از ‪HClO 4‬‬

‫‪ ،‬ﻣﻘﺪار ‪ NaoH 25.00 mL‬را ﺧﻨﺜﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﻮﻻرﯾﺘﻪ ﻫﺎي ‪ HClO 4‬و ‪ NaoH‬را‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫‪ -18-13‬ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ‪ 50.00 mL‬ﻣﺤﻠﻮل ‪ 0.04715 M Na 2C 2 O 4‬ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ‪39.25 mL‬‬

‫ﻣﺤﻠﻮل ﭘﺘﺎﺳﯿﻢ ﭘﺮﻣﻨﮕﻨﺎت ﻧﯿﺎز دارد‪.‬‬

‫‪2MnO 4- + 5H 2C 2 O 4 + 6H + ® 2Mn 2 + + 10CO 2 (g ) + 8H 2O‬‬

‫ﻣﻮﻻرﯾﺘﻪ ﻣﺤﻠﻮل ‪ KMnO 4‬را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ -19-13‬ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ‪ I 2‬ﺣﺎﺻﻼز ‪ 0.1142 g‬از ‪ KIO3‬ﺑﺎ ﺧﻠﻮص اﺳﺘﺎﻧﺪارد اوﻟﯿﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ‪27.95‬‬

‫‪ mL‬ﺳﺪﯾﻢ ﺗﯿﻮﺳﻮﻟﻔﺎت ﻧﯿﺎز دارد‪.‬‬

‫‪Io3- + 5I - + 6H + ® 3I 2 + 3H 2O‬‬

‫‪I 2 + 2S2 O32 - ® 2I - + S4 O 62 -‬‬

‫ﻏﻠﻈﺖ ‪ Na 2S2O3‬را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ -20-13‬ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ ‪ 4.912 g‬از ﭘﺘﺮوﻟﯿﻢ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه ﺑﺎ ﺳﻮزاﻧﺪن در ﯾﮏ ﻟﻮﻟﻪ و ‪ So 2‬ﺗﻮﻟﯿﺪ‬

‫ﺷﺪه‪ ،‬ﺟﻤﻊ ﺷﺪه در ‪ ، H 2O 2 3%‬واﮐﻨﺶ‪:‬‬

‫‪So 2 (g ) + H 2O 2 ® H 2So 4‬‬

‫ﯾﮏ ﺑﺨﺶ ‪ 25 Ml‬از ‪ 0.00873 M NaoH‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه در ﻣﺤﻠﻮﻟﯽ از ‪ ، H 2So 4‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ‬

‫ﻣﺎدة اﺻﻠﯽ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪ ﺑﺎ ‪ 15-17‬ﻣﯿﻠﯽ ﻟﯿﺘﺮ از ‪ 0.01102 M HCl‬ﺗﯿﺘﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد ‪PPm‬‬

‫ﮔﻮﮔﺮد ﻣﻮﺟﻮد در ﻧﻤﻮﻧﻪ را ﺣﺴﺎب ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ -21-13‬ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ ‪ 100 mL‬از آب ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻫﻤﻪ آﻫﻦ ‪ Fe3+‬را‬

‫ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻼوة ‪ 0.002517 M K 2Cr2O 7 25 mL‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﻦ واﮐﻨﺶ‪:‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫‪ K 2Cr2O 7‬ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﺎ ﻣﺤﻠﻮل ‪ 8.53 mL‬از ‪ 0.00949 M Fe 2 +‬ﺗﯿﺘﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‪PPm .‬‬

‫آﻫﻦ ﻣﻮﺟﻮد در ﻧﻤﻮﻧﻪ را ﺣﺴﺎب ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ -22-13‬آرﺳﻨﯿﮏ ﻣﻮﺟﻮد در ‪ 10.10 g‬از ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ آﻓﺖ ﮐﺶ را ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﺑﺮ‬

‫‪ H 3AsO 4‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ اﺳﯿﺪ را ﺧﻨﺜﯽ و دﻗﯿﻘﺎً ﻣﻘﺪار ‪ 40.0 mL‬ﻣﺤﻠﻮل‬

‫‪ 0.05871 M AgNo3‬اﺿﺎﻓﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ آرﺳﻨﯿﮏ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻤﯽ ﺑﻪ ‪ AgAsO 4‬ﺗﺒﺪﯾﻞ‬

‫ﺷﻮد‪ Ag + .‬ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺤﻠﻮل ﺻﺎﻓﯽ و ﻣﺤﻠﻮل ﺣﺎﺻﻞ از ﺷﺴﺘﺸﻮي رﺳﻮب را ﺑﺎ ‪9.63 mL‬‬

‫از ‪ 0.1000M KSCN‬ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬واﮐﻨﺶ‪:‬‬

‫)‪Ag + + SCN - ® AgSCN (s‬‬

‫درﺻﺪ ‪ AS2 O3‬را در ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ -23-13‬ﺗﯿﻮرﯾﺎ ) ‪ (CS( NH 2 ) 2‬در ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ ‪ 1.455 g‬از ﻣﺎده اﺻﻠﯽ اﺧﺮاج ﺷﺪه اﺳﺖ در‬

‫ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل رﻗﯿﻖ ‪ H 2So 4‬و ﺑﺎ ‪ 37.31 mL‬از ‪ 0.009372 M Hg +‬ﺗﯿﺘﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫واﮐﻨﺶ‪:‬‬

‫‪4( NH 2 ) 2 CS + Hg 2 + ® [( NH 2 ) 2 CS]4 Hg 2 +‬‬

‫درﺻﺪ )‪ ( NH 2 )CS (76.12 g / mol‬را در ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ -24-13‬ﻣﺤﻠﻮﻟﯽ از ‪ Ba (OH ) 2‬را ﺑﺎ ‪ 0.1215 g‬از ﺑﻨﺰوﺋﯿﮏ اﺳﯿﺪ ) ‪(C 6 H 5COOH‬‬

‫)‪ (122.12 g/mol‬ﺑﺎ ﺧﻠﻮص اﺳﺘﺎﻧﺪارد اوﻟﯿﻪ‪ ،‬اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از اﻓﺰاﯾﺶ‬

‫‪ 43.25 mL‬ﺑﺎزه ﻧﻘﻄﻪ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫اﻟﻒ( ﻣﻮﻻرﯾﺘﻪ ﺑﺎز را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ب( اﻧﺤﺮاف اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻣﻮﻻرﯾﺘﻪ را‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ اﻧﺤﺮاف اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺮاي ﺗﻮزﯾﺖ ‪± 0.2 mg‬‬

‫و ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﺣﺠﻢ ‪ ± 0.03 mL‬ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ج( ﺑﺎ ﻓﺮض ﺧﻄﺎي ‪ -0.3 mg‬ﺑﺮاي ﺗﻮزﯾﻦ‪ ،‬ﺧﻄﺎي ﺳﯿﺴﺘﻤﺎﺗﯿﮏ ﻣﻄﻠﻖ و ﻧﺴﺒﯽ را ﺑﺮاي‬

‫ﻣﻮﻻرﯾﺘﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ -25-13‬ﻏﻠﻈﺖ اﺗﯿﻞ اﺳﺘﺎت ﻣﻮﺟﻮد در ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل اﻟﮑﻠﯽ اﺳﺘﺮ را ﺑﺎ رﻗﯿﻖ ﮐﺮدن ‪ 10‬ﻣﯿﻠﯽ‬

‫ﻟﯿﺘﺮ از ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺗﺎ ﺣﺠﻢ دﻗﯿﻘﺎً ‪ 100‬ﻣﯿﻠﯽ ﻟﯿﺘﺮ‪ ،‬اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ 20 .‬ﻣﯿﻠﯽ ﻟﯿﺘﺮ از‬

‫ﻣﺤﻠﻮل رﻗﯿﻖ ﺷﺪه را ﺑﺎ ‪ 40‬ﻣﯿﻠﯽ ﻟﯿﺘﺮ از ‪ 0.04672 N ،KoH‬رﻓﻼﮐﺲ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪CH 3COOC 3H 5 + OH - ® CH 3COO - + C 2 H 5OH‬‬

‫ﭘﺲ از ﺳﺮد ﮐﺮدن‪ OH - ،‬اﺿﺎﻓﯽ را ﺗﻮﺳﻂ ‪ 3.41‬ﻣﯿﻠﯽ ﻟﯿﺘﺮ از ‪0.0504 N ،HCl‬‬

‫ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﻣﻌﮑﻮس ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﮔﺮم ﻫﺎي اﺗﯿﻞ اﺳﺘﺎت را در ‪ 100‬ﻣﯿﻠﯽ ﻟﯿﺘﺮ از ﻧﻤﻮﻧﻪ اﺻﻠﯽ‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ -26-13‬از ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل ‪ 0.1475 M‬از ‪ Ba (OH) 2‬ﺑﺮاي ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن اﺳﺘﯿﮏ اﺳﯿﺪ‬

‫)‪ (60.05 g / mol‬درﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل رﻗﯿﻖ آﺑﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﺷﻮد ﻧﺘﺎﯾﺞ زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪:‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﺣﺠﻢ ‪mL, Ba (OH ) 2‬‬ ‫ﺣﺠﻢ ﻧﻤﻮﻧﻪ ‪mL‬‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ‬

‫‪43.17‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪42.68‬‬ ‫‪49.50‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪21.47‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪43.33‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪4‬‬

‫اﻟﻒ( درﺻﺪ ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ‪ w/v‬اﺳﺘﯿﮏ اﺳﯿﺪ را در ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ب( اﻧﺤﺮاف اﺳﺘﺎﻧﺪارد را ﺑﺮاي ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ج( ﻓﺎﺻﻠﻪ اﻃﻤﯿﻨﺎن ‪ 90%‬را ﺑﺮاي ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫د( آﯾﺎ در درﺟﻪ اﻃﻤﯿﻨﺎن ‪ 90%‬ﻣﯽ ﺗﻮان ﻧﺘﺎﯾﺠﯽ را رد ﮐﺮد؟‬

‫ﻫـ( ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي اﺳﺘﯿﮏ اﺳﯿﺪ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽ رود ﺗﺎ ﯾﮏ ﺧﻄﺎي‬

‫ﺳﯿﺴﺘﻤﺎﺗﯿﮏ ‪ -0.05 mL‬ﺑﺮاي ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺣﺠﻢ ﻫﺎي ﻣﺼﺮﻓﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺧﻄﺎي ﺳﯿﺴﺘﻤﺎﺗﯿﮏ‬

‫را در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ -27-13‬ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ ‪ 0.3147 g‬از ‪ ، Na 2C 2 O 4‬اﺳﺘﺎﻧﺪارد درﺟﻪ ﯾﮏ در ‪ H 2So 4‬ﺣﻞ ﺷﺪه‬

‫اﺳﺖ و ﺑﺎ ‪ 3.167 mL‬از ‪ KMnO 4‬رﻗﯿﻖ ﺗﯿﺘﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫واﮐﻨﺶ‪:‬‬

‫‪2MnO 4- + 5C 2O 24 - + 16H + ® 2Mn 2 + + 10Co 2 (g ) + 8H 2O‬‬

‫ﻣﻮﻻرﯾﺘﻪ ‪ KMnO 4‬ﻣﺤﻠﻮل را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫‪ -28-13‬ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ ‪ 0.1752‬ﮔﺮﻣﯽ ‪ AgNo3‬ﺑﺎ ﺧﻠﻮص اﺳﺘﺎﻧﺪارد اوﻟﯿﻪ را در ‪ 502.3 g‬آب‬

‫ﻣﻘﻄﺮ ﺣﻞ ﻣﯽ ﻣﮑﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻮﻻرﯾﺘﻪ وزﻧﯽ ‪ Ag +‬را در اﯾﻦ ﻣﺤﻠﻮل ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ب( از ﻣﺤﻠﻮل اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻣﺸﺮوح در ﻗﺴﻤﺖ )اﻟﻒ( ﺑﺮاي ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ ‪ 25.171‬ﮔﺮي‬

‫ﻣﺤﻠﻮل ‪ KSCN‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﻘﻄﻪ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﭘﺲ از اﻓﺰاﯾﺶ ‪ 24.615 g‬ﻣﺤﻠﻮل‬

‫‪ AgNo3‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪ ،‬ﻣﻮﻻرﯾﺘﻪ وزﻧﯽ ﻣﺤﻠﻮل ‪ KSCN‬را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ج( ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي ﻣﺸﺮوح در ﻗﺴﻤﺖ ﻫﺎي )اﻟﻒ( و )ب( را ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﻣﻘﺪار‬

‫‪ BaCl 2 .2H 2O‬در ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ ‪ 0.7120‬ﮔﺮﻣﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽ ﺑﺮﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ ‪ 20.102‬ﮔﺮي‬

‫‪ AgNo3‬را ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﻣﯽ اﻓﺰاﯾﻨﺪ‪ ،‬و اﺿﺎﻓﯽ ‪ AgNo3‬را ﺑﺎ ‪ 7.543 g‬ﻣﺤﻠﻮل ‪KSCN‬‬

‫ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﻣﻌﮑﻮس ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬درﺻﺪ ‪ BaCl2 .H 2O‬را در ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ -29-13‬ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل ﺑﺎ ﺣﻞ ﮐﺮدن ‪ 7.48 g‬از )‪ KC.MgCl 2 .6H 2O (277.85 g / mol‬در‬

‫‪ 2L‬آب ﮐﺎﻓﯽ‪ ،‬آﻣﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬

‫اﻟﻒ( ﻣﻮﻻرﯾﺘﻪ ‪ KCl.MgCl 2‬در اﯾﻦ ﻣﺤﻠﻮل‬

‫ب( ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮﻻر ‪Mg 2 +‬‬

‫ج( درﺻﺪ وزﻧﯽ‪ -‬ﺣﺠﻤﯽ )‪KC.MgCl 2 .6H 2O ( w / v‬‬

‫د( ﺗﻌﺪاد ﻣﯿﻠﯽ ﻣﻮل ﻫﺎي ‪ Cl -‬در ‪ 25 mL‬از ﻣﺤﻠﻮل‬

‫ﻫـ( ﻣﻘﺪار ‪ K +‬ﺑﺮﺣﺴﺐ ‪PPm‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫‪ -30-13‬ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻮل ﺑﺎ ﺣﻞ ﮐﺮدن ‪ 367 mg‬از )‪ K 3 Fe(CN ) 6 (329.2 g/mol‬در‬

‫‪ 750 mL‬آب ﮐﺎﻓﯽ ﺗﻬﯿﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬

‫اﻟﻒ( ﻣﻮﻻرﯾﺘﻪ ‪K 3 Fe(CN ) 6‬‬

‫ب( ﻣﻮﻻرﯾﺘﻪ ‪K +‬‬

‫ج( ﻣﻮﻻرﯾﺘﻪ ‪Fe(CN ) 36-‬‬

‫د( درﺻﺪ وزﻧﯽ‪ -‬ﺣﺠﻤﯽ ‪K 3 Fe(CN ) 6‬‬

‫ﻫـ( ﺗﻌﺪاد ﻣﯿﻠﯽ ﻣﻮل ﻫﺎي ‪ K +‬در ‪ 50 mL‬از ﻣﺤﻠﻮل‬

‫ي( ﻣﻘﺪار ‪Fe(CN )36- PPm‬‬

‫‪ -31-13‬ﻣﺴﺄﻟﻪ ﭼﺎﻟﺸﯽ‪ :‬ﺑﺮاي ﻫﺮ ﯾﮏ از ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﻫﺎي اﺳﯿﺪ زﯾﺮ‪ ،‬ﻏﻠﻈﺖ ‪ H 3 O +‬و‬

‫‪ OH -‬ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﻌﺎدﻟﻪ و ﺣﺠﻢ ﺗﯿﺘﺮاﻧﺖ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑﺎ ‪ ± 20 mL‬و ‪ ± 10 mL‬و ‪ ± 1mL‬را‬

‫ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﺪو‬

‫اﻟﻒ( ‪ 25 mL‬از ‪ 0.05000 M HCl‬ﺑﺎ ‪0.02500 M NaoH‬‬

‫ب( ‪ 20 mL‬از ‪ 0.06000 M HCl‬ﺑﺎ ‪0.03000 M NaoH‬‬

‫ج( ‪ 30 mL‬از ‪ 0.07500 M H 2So 4‬ﺑﺎ ‪0.1000 M NaoH‬‬

‫د( ‪ 40 mL‬از ‪ 0.02500 M NaoH‬ﺑﺎ ‪0.05000 M HCl‬‬

‫ﻫـ( ‪ 35 mL‬از ‪ 0.2000 M Na 2 Co 3‬ﺑﺎ ‪0.2000 M HCl‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺷﯿﻤﯽ ﺗﺠﺰﯾﻪ‬

‫ﻣﺘﺮﺟﻢ‪:‬‬

‫اﺣﺴﺎن رﺳﻮلﻧﯿﺎ‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫اﺻﻮل ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﺧﻨﺜﯽ ﺳﺎزي‬

‫ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﺧﻨﺜﯽ ﺳﺎزي ﺑﻪ ﻃﻮر ﮔﺴﺘﺮده ﺑﺮاي ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺮدن ﻣﻘﺪار اﺳﯿﺪ و ﺑﺎز‬

‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﺧﻨﺜﯽ ﺳﺎزي ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﻧﺸﺎن دادن‬

‫ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ واﮐﻨﺶ ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﯾﺎ ﻣﺼﺮف ﻫﯿﺪروژن ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪.‬‬

‫در ﺷﯿﻤﯽ ﺑﺎﻟﯿﻨﯽ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﭘﺎﻧﮑﺮاﺗﯿﺖ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺳﺮم ﻟﯿﭙﺎز‪،‬‬

‫ﺗﺸﺨﯿﺺ داده ﺷﻮد‪ .‬ﻟﯿﭙﺎزﻫﺎ اﺳﯿﺪ ﭼﺮب زﻧﺠﯿﺮه ﺑﻠﻨﺪ ﺗﺮيﮔﻠﯿﺴﯿﺮﯾﺪ را ﺗﺠﺰﯾﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫اﯾﻦ واﮐﻨﺶ دو ﻣﻮل اﺳﯿﺪ ﭼﺮب و ﯾﮏ ﻣﻮل از ﺗﺒﺎﻣﻮﻧﻮﮔﻠﯿﺴﯿﺮﯾﺪ ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ ﻣﻮل از‬

‫ﺗﺮيﮔﻠﯿﺴﯿﺮﯾﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ‪:‬‬

‫ـﺎز ﺗﺮي ﮔﻠﯿﺴﯿﺮﯾﺪ‬

‫اﺳﯿﺪ ﭼﺮب ‪ + 2‬ﻣﻮﻧﻮﮔﻠﯿﺴﯿﺮﯾﺪ ‪r‬ﻟﯿﭙــــــ‬
‫‪uuuuuuu‬‬

‫واﮐﻨﺶ ﺑﺮاي ﻣﻘﺪار ﻣﺸﺨﺼﯽ از زﻣﺎن ﺑﻪ ﭘﯿﺸﺮوي اﺳﺖ و ﺳﭙﺲ اﺳﯿﺪ ﭼﺮب آزاد ﺷﺪه‬

‫ﺑﺎ )‪ (NaoH‬و ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﺷﺎﺧﺺ ﻓﻨﻞ ﻓﻨﺎﻟﺌﯿﻦ ﯾﺎ ﻣﺘﺮ ‪ ،ph‬ﺗﯿﺘﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻘﺪار اﺳﯿﺪ ﭼﺮب‬

‫ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه در ﯾﮏ زﻣﺎن ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻟﯿﭙﺎز ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪) .‬ﻓﺼﻞ ‪ 30‬را ﻧﮕﺎه‬

‫ﮐﻨﯿﺪ( ﮐﻞ اﯾﻦ روش ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﯾﮏ ﺗﯿﺘﺮاﺗﻮر اﺗﻮﻣﺎﺗﯿﮏ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ در ﺷﮑﻞ‬

‫ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺼﻮرت ﺧﻮدﮐﺎر اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺗﻌﺎدل اﺳﯿﺪ و ﺑﺎز در ﺷﯿﻤﯽ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ در ﻋﻠﻮم‪ ،‬در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر‬

‫ﻣﺜﺎل ﺷﻤﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﺪ ﻣﻮادي را در اﯾﻦ ﻓﺼﻞ و ﻓﺼﻞ ‪ 15‬ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ‬

‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ واﮐﻨﺶ ﻫﺎي اﺳﯿﺪ و ﺑﺎز ﻫﺴﺘﻨﺪ و در ﻋﻠﻢ ﺑﯿﻮﺷﯿﻤﯽ و ﺑﯿﻮﻟﻮژﯾﮏ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﻣﺤﻠﻮل اﺳﺘﺎﻧﺪارد اﺳﯿﺪ و ﺑﺎزﻫﺎي ﻗﻮي ﺑﻪ ﻃﻮر ﮔﺴﺘﺮده ﺑﺮاي ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻮدن‬

‫آﻧﺎﻟﯿﺘﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺧﻮدﺷﺎن اﺳﯿﺪ ﯾﺎ ﺑﺎز ﻫﺴﺘﻨﺪ ﯾﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ دو ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﻮﻧﺪ‬

‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﻓﺼﻞ اﺻﻮل ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن اﺳﯿﺪ و ﺑﺎز را ﮐﺎوش ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‬

‫ﻣﺎ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻫﺎي ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮﻧﯽ را ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻃﺮﺣﯽ از ﻣﻘﺪار ‪ PH‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﻘﺪار‬

‫ﺣﺠﻢ ﺗﯿﺘﺮات ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل در ﻣﻮرد ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ‪ PH‬اراﺋﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ و ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎ ﺑﺮاي ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن اﺳﯿﺪ و ﺑﺎز‬

‫ﻣﺜﻞ ﻫﻤﻪ ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﻫﺎ‪ ،‬ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﺧﻨﺜﯽ ﺳﺎزي ﺑﻪ ﯾﮏ واﮐﻨﺶ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﺑﯿﻦ ﯾﮏ‬

‫آﻧﺎﻟﯿﺖ و ﯾﮏ ﻣﻌﺮف ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪.‬‬

‫ﭼﻨﺪ ﺗﯿﭗ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن اﺳﯿﺪ و ﺑﺎز وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از راﯾﺞ ﺗﺮﯾﻦ آﻧﻬﺎ‪،‬‬

‫ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﻗﻮي ﻣﺜﻞ ﻫﯿﺪروﮐﻠﺮﯾﮏ ﯾﺎ ﺳﻮﻟﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﺑﺎ ﯾﮏ ﺑﺎز ﻗﻮي ﻣﺜﻞ‬

‫ﺳﺪﯾﻢ ﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﺪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﻧﻮع دﯾﮕﺮ راﯾﺞ‪ ،‬ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﺿﻌﯿﻒ ﻣﺜﻞ‬

‫اﺳﺘﯿﮏ اﺳﯿﺪ ﯾﺎ اﺳﯿﺪ ﻻﮐﺘﯿﮏ ﺑﺎ ﯾﮏ ﺑﺎز ﻗﻮي اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎزﻫﺎي ﺿﻌﯿﻒ ﻣﺜﻞ ﺳﺪﯾﻢ‬

‫ﺳﯿﺎﻧﯿﺪ ﯾﺎ ﺳﺪﯾﻢ ﻣﺘﺎﻟﺴﯿﻼت ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ اﺳﯿﺪﻫﺎي ﻗﻮي ﺗﯿﺘﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫در ﻫﻤﻪ ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﯾﮏ روش ﺑﺮاي ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺮدن ﻧﻘﻄﻪ ﻫﻢ ارزي ﺷﯿﻤﺎﯾﯽ‬

‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل ﯾﮏ ﺷﺎﺧﺺ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﯾﺎ ﯾﮏ ﻣﺘﺪ ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ‬

‫ﻧﻘﻄﻪ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﺎ اﻣﯿﺪوارﯾﻢ ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﻫﻢ ارزي ﺧﯿﻠﯽ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺤﺚ ﻣﺎ روي ﻣﺪل ﻫﺎﯾﯽ از ﻣﺤﻠﻮل اﺳﺘﺎﻧﺪارد و ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎي ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﻣﯽ‬

‫ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﺧﻨﺜﯽ ﺳﺎزي اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﻣﻌﺮف ﻫﺎي اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﮐﻪ در ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن اﺳﯿﺪ و ﺑﺎز اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﻣﻌﻤﻮﻻً‬

‫اﺳﯿﺪﻫﺎ ﯾﺎ ﺑﺎزﻫﺎي ﻗﻮي ﻫﺴﺘﻨﺪ راﯾﺞ ﺗﺮﯾﻦ آﻧﻬﺎ ‪ NaoH ، H 2 so4‬و ‪ KoH‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫اﺳﯿﺪﻫﺎ و ﺑﺎزﻫﺎي ﺿﻌﯿﻒ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻌﺮف اﺳﺘﺎﻧﺪارد اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﯽ ﺷﻮﻧﺪ‬

‫ﭼﺮا ﮐﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﺎﮐﺎﻣﻞ ﺑﺎ آﻧﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎ واﮐﻨﺶ ﻣﯽ دﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺤﻠﻮل اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﺧﻨﺜﯽ ﺳﺎزي در اﺳﯿﺪﻫﺎ و ﺑﺎزﻫﺎي ﻗﻮي اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ‬

‫ﺷﻮد‪ .‬زﯾﺮا اﯾﻦ ﻣﻮاد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺳﯿﺪ ﯾﺎ ﺑﺎز ﺿﻌﯿﻒ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﺗﺮي ﺑﺎ ﯾﮏ آﻧﺎﻟﯿﺖ‬

‫واﮐﻨﺶ ﻣﯽ دﻫﻨﺪ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬اﺳﯿﺪﻫﺎ و ﺑﺎزﻫﺎي ﻗﻮي ﻧﻘﻄﻪ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ را ﻣﺸﺨﺺ ﺗﺮ‬

‫ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺤﻠﻮل اﺳﺘﺎﻧﺪارد اﺳﯿﺪﻫﺎ از رﻗﯿﻖ ﮐﺮدن ﻫﯿﺪروﮐﻠﺮﯾﮏ اﺳﯿﺪ‪ ،‬ﭘﺮﮐﻠﺮﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﯾﺎ‬

‫ﺳﻮﻟﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪ .‬اﺳﯿﺪ ﻧﯿﺘﺮﯾﮏ ﺑﻪ ﻧﺪرت اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﺷﻮد ﭼﺮا ﮐﻪ‬

‫ﺧﻮاص اﮐﺴﯿﺪ ﮐﻨﻨﺪﮔﯽ آن ﯾﮏ ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ ﻗﻮي را ﺑﺮاي واﮐﻨﺶ ﻫﺎي ﺟﺎﻧﺒﯽ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب‬

‫ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺤﻠﻮل ﻏﻠﯿﻆ ﮔﺮم ﭘﺮﮐﻠﺮﯾﮏ اﺳﯿﺪ و ﺳﻮﻟﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ از ﻋﻮاﻣﻞ اﮐﺴﯿﺪ ﮐﻨﻨﺪه ﻗﻮي و‬

‫ﺧﯿﻠﯽ ﺧﻄﺮﻧﺎك ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي رﻗﯿﻖ ﺳﺮد اﯾﻦ ﻣﻌﺮف ﻫﺎ ﺑﺮاي‬

‫اﺳﺘﻔﺎده در آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎه ﻫﺎ ﺑﺪون اﻗﺪاﻣﺎت اﺣﺘﯿﺎﻃﯽ وﯾﮋه )ﻏﯿﺮ از ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ از ﭼﺸﻢ ﻫﺎ(‪،‬‬

‫اﻣﻦ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺤﻠﻮل اﺳﺘﺎﻧﺪارد از ﺑﺎزﻫﺎ‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒﺎً از ﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﺪﻫﺎي ﺟﺎﻣﺪ ﺳﺪﯾﻢ‪،‬‬

‫ﭘﺘﺎﺳﯿﻢ و ﮔﻬﮕﺎه ﺑﺎرﯾﻢ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺤﻠﻮل اﯾﻦ‬

‫ﻣﻌﺮف ﻫﺎ را رﻗﯿﻖ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬از ﻣﺤﺎﻓﻆ ﭼﺸﻢ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﺑﺮاي ﻟﯿﺴﺘﯽ از اﺳﯿﺪ و ﺑﺎزﻫﺎي ﺷﺎﺧﺺ راﯾﺞ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﻠﺪ ﺟﻠﻮﯾﯽ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺻﻔﺤﻪ رﻧﮕﯽ ‪ 8‬را ﺑﺮاي ﻋﮑﺲ ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﺤﺪوده اﻧﺘﻘﺎل و رﻧﮓ ﻫﺎي ‪1‬‬

‫ﺷﺎﺧﺺ ﻣﺮﺳﻮم را ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺴﯿﺎري از ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺳﯿﻨﺘﯿﮑﯽ رﻧﮕﯽ را ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ‪PH‬‬

‫ﻣﺤﻠﻮﻟﯽ ﮐﻪ در آن ﺣﻞ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬دارد‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از اﯾﻦ ﻣﻮاد ﮐﻪ در ﻗﺮون ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺮاي‬

‫ﻧﺸﺎن دادن اﺳﯿﺪي ﺑﻮدن آب ﯾﺎ آﻟﮑﺎﻟﯿﻨﯿﺘﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن اﻣﺮوزه ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬

‫ﺷﺎﺧﺺ اﺳﯿﺪ و ﺑﺎز اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺷﺎﺧﺺ اﺳﯿﺪ ﯾﺎ ﺑﺎزي‪ ،‬ﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﯾﺎ ﺑﺎز‬

‫ارﮔﺎﻧﯿﮏ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮم ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﻔﮑﯿﮏ آن ﺑﺎ ﻓﺮم درﻫﻢ آﻣﯿﺨﺘﻪ آن اﺳﯿﺪ ﯾﺎ ﺑﺎز‪،‬‬

‫ﺗﻔﺎوت رﻧﮕﯽ دارد‪.‬‬

‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل رﻓﺘﺎر ﯾﮏ ﺷﺎﺧﺺ از ﻧﻮع اﺳﯿﺪي )‪ (HIn‬ﺑﺎ ﺗﻌﺎدل ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪-‬‬
‫‪H I n + H 2o  I n + H 3 o +‬‬
‫¯‬ ‫¯‬
‫رﻧــــــﮓ اﺳــــــﯿﺪي رﻧــــــﮓ ﺑــــــﺎز‬

‫در ﭘﺎراﮔﺮاف ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﯽ آﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺮ روي رﻓﺘﺎر ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎي اﺳﯿﺪي ﺗﻤﺮﮐﺰ‬

‫داده ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻌﺎدل ﺑﺮاي ﺟﺪاﺳﺎزي ﯾﮏ ﺷﺎﺧﺺ از ﻧﻮع اﺳﯿﺪي ﺑﯿﺎن ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ‬

‫] ‪[ H 3o + ] [In -‬‬
‫= ‪(14-1) Ka‬‬ ‫ﺷﮑﻞ‬
‫]‪[ HIn‬‬

‫ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﻣﺮﺗﺐ ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬

‫]‪[ HIn‬‬
‫)‪(14-2‬‬ ‫‪éë H 3 o+ ùû = Ka‬‬
‫] ‪[ In -‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﻣﺎ ﻣﯽ ﺑﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﯾﻮن ﻫﯿﺪروﻧﯿﻮم ) ‪ ، ( H 3o +‬ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﻏﻠﻈﺖ ﻓﻮم اﺳﯿﺪي ﺑﻪ‬

‫ﻏﻠﻈﺖ ﻓﺮم ﺑﺎزي از ﺷﺎﺧﺺ دارد‪ .‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮد‪ ،‬رﻧﮓ ﻣﺤﻠﻮل را ﮐﻨﺘﺮل ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻐﯿﯿﺮ رﻧﮓ و ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺷﮑﻞ ‪ 14-1‬ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﯽ ﺑﺮاي ﻓﻨﻞ ﻓﺘﺎﻟﺌﯿﻦ ‪ (a‬ﻓﺮم اﺳﯿﺪي‬

‫ﺑﻌﺪ از آﺑﮑﺎﻓﺖ از ﻓﺮم ﻻﮐﺘﻮن ‪ (b‬ﻓﺮم ﺑﺎزي‬

‫ﭼﺸﻢ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ رﻧﮓ ﻣﺤﻠﻮﻟﯽ ﮐﻪ ﺣﺎوي ﻣﺨﻠﻮﻃﯽ از ‪ HIn‬و ‪ In-‬ﻣﻨﻔﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺎد‬

‫]‪[ HIn‬‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ‪ 10‬ﺑﺎﺷﺪ و ﯾﺎ‬ ‫ﺣﺴﺎس ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ‬
‫] ‪[ In -‬‬

‫ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ از ‪ 0/1‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺤﺪودﯾﺖ ﺗﻐﯿﯿﺮ رﻧﮓ ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮏ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﻨﻨﺪه‬

‫ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ در ﺣﺪود رﻧﺞ ﻣﺤﺪودي از ﻧﺴﺒﺖ ﻫﺎي ﻏﻠﻈﺖ‪ ،‬ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ‪ 1‬ﺗﺎ ‪ ،10‬ﺗﺸﺨﯿﺺ داده‬

‫ﻣﯽ ﺷﺪ‪ .‬در ﻧﺴﺒﺖ ﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺗﺮ ﯾﺎ ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ از اﯾﻦ اﻋﺪاد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ ﮐﻪ رﻧﮓ‬

‫ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ و ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻧﺴﺒﺖ ﻫﺎي ﻏﻠﻈﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﯾﺎدداﺷﺖ‬

‫ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺷﺎﺧﺺ ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ ‪ ،HIn‬رﻧﮓ اﺳﯿﺪي ﺧﺎﻟﺺ )ﺑﺪون ﺧﻄﺎ( ﺧﻮد را زﻣﺎﻧﯽ‬

‫‪[ HIn] 10‬‬

‫‪³‬‬ ‫ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ‪:‬‬
‫‪[ In - ] 1‬‬

‫‪[ HIn] 10‬‬

‫‪£‬‬ ‫و رﻧﮓ ﺑﺎزي ﺧﻮد را زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ‪:‬‬
‫‪[ In - ] 1‬‬

‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﺑﯿﻦ اﯾﻦ دو ﻋﺪد‪ ،‬رﻧﮓ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﻫﺎ ﺑﻪ‬

‫ﻃﻮر ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺷﺎﺧﺺ‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻼوه‪ ،‬اﻓﺮاد در ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺗﻤﯿﺰ دادن‬

‫رﻧﮕﻬﺎ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻨﺪ‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫اﮔﺮ ﻣﺎ دو ﻧﺴﺒﺖ ﻏﻠﻈﺖ را در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 14-2‬ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬رﻧﺞ ﻏﻠﻈﺖ ﯾﻮن ﻫﯿﺪروﻧﯿﻮم‬

‫ﺑﺮاي ﺷﺎﺧﺺ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻐﯿﯿﺮ رﻧﮓ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮآورد ﮐﺮدن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺮاي رﻧﮏ ﮐﺎﻣﻞ اﺳﯿﺪي ‪[H 3 o + ] =10ka‬‬

‫و ﺑﺮاي رﻧﮓ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺎزي ‪[H 3 o + ] =0 / 1ka‬‬

‫ﺑﺮاي ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﺮدن رﻧﺞ ‪ PH‬ﺷﺎﺧﺺ‪ ،‬از دو ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻟﮕﺎرﯾﺘﻢ ﻣﻨﻔﯽ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪.‬‬

‫‪) = - log (10K a ) = PKa + 1‬رﻧﮓ اﺳﯿﺪ( ‪PH‬‬

‫‪) = - log (0 / 1K a ) = PKa - 1‬رﻧﮓ ﺑﺎز( ‪PH‬‬

‫‪ = PKa ±1‬ﻣﺤﺪوده ‪ PH‬ﺷﺎﺧﺺ‬

‫ﻣﺤﺪوده اﻧﺘﻘﺎل ‪ PH‬اﻏﻠﺐ ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎي اﺳﯿﺪي ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ‪ PKa ±1‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺷﺎﺧﺺ ﺑﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﺟﺪاﺳﺎزي ‪ ( PKa = 5) 1´10-5‬ﺑﻪ‬

‫ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل ﺗﻐﯿﯿﺮ رﻧﮓ ﮐﺎﻣﻞ را زﻣﺎﻧﯽ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ ‪ PH‬ﻣﺤﻠﻮﻟﯽ ﮐﻪ در آن ﺣﻞ‬

‫ﺷﺪه اﺳﺖ از ‪ 4‬ﺗﺎ ‪ 6‬ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﻨﺪ )ﺷﮑﻞ ‪ 14-2‬را ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ(‬

‫ﻣﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ راﺑﻄﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪ اي ﺑﺮاي ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎي ﺑﺎزي ﺑﻪ دﺳﺖ آورﯾﻢ‪.‬‬

‫ﺧﻄﺎﻫﺎي ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﺑﺎ ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎي اﺳﯿﺪي ﯾﺎ ﺑﺎزي‬

‫ﻣﺎ دو ﻧﻮع از ﺧﻄﺎﻫﺎي ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن در ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن اﺳﯿﺪ و ﺑﺎز دارﯾﻢ‪.‬‬

‫اوﻟﯽ‪ ،‬ﺧﻄﺎي ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ رخ ﻣﯽ دﻫﺪ ‪ PH‬ﮐﻪ در آن ﺷﺎﺧﺺ ﺗﻐﯿﯿﺮ‬

‫رﻧﮓ ﻣﯽ دﻫﺪ ﺑﺎ ‪ PH‬ﻧﻘﻄﻪ ﻫﻢ ارزي ﺗﻔﺎوت دارد‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫اﯾﻦ ﻧﻮع از ﺧﻄﺎﻫﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ و ﺑﺎ دﻗﺖ ﺷﺎﺧﺺ و ﯾﺎ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ‬

‫درﺳﺖ ﮐﺮدن ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺳﻔﯿﺪ )‪ (black correction‬ﮐﻮﭼﮏ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻮع دوم ﯾﮏ ﺧﻄﺎي ﻣﺒﻬﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﻣﺤﺪود ﭼﺸﻢ اﻧﺴﺎن در ﺗﺸﺨﯿﺺ رﻧﮕﻬﺎي‬

‫وﺳﻄﯽ ﺷﺎﺧﺺ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪ .‬اﻧﺪازه اﯾﻦ ﺧﻄﺎ ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ‪ PH‬در ﻫﺮ ﻣﯿﻠﯽ‬

‫ﻟﯿﺘﺮ از ﻣﺼﺮف در ﻧﻘﻄﻪ ﻫﻢ ارزي ﻏﻠﻈﺖ ﺷﺎﺧﺺ و ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ ﭼﺸﻢ ﺑﻪ رﻧﮓ دو‬

‫ﺷﺎﺧﺺ دارد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺘﻮﺳﻂ‪ ،‬اﯾﻦ اﺷﺘﺒﺎه ﺗﺼﻮﯾﺮي ﺑﺎ ﺷﺎﺧﺺ اﺳﯿﺪ‪/‬ﺑﺎز ﺑﯿﻦ ﻣﺤﺪوده‬

‫‪ ±1‬ﺗﺎ ‪) ±0 / 5‬واﺣﺪ ‪ (PH‬اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﻼﺗﮑﻠﯿﻔﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ دادن رﻧﮓ ﻣﺤﻠﻮﻟﯽ‬

‫ﮐﻪ ﺗﯿﺘﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد ﺑﺎ ﻣﺮﺟﻊ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﮐﻪ ﺣﺎوي ﻣﻘﺪار ﻣﺸﺎﺑﻬﯽ از ﺷﺎﺧﺺ در ‪PH‬‬

‫ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎﺣﺪ ‪) ±0 / 1‬واﺣﺪ ‪ ،(PH‬ﮐﻮﭼﮏ ﺷﻮد‪.‬‬

‫اﯾﻦ ﻋﺪم ﻗﻄﻌﯿﺖ ﺗﺨﻤﯿﻦ زده ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ ﺗﺎ ﺣﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ از ﺷﺎﺧﺼﯽ ﺑﻪ‬

‫ﺷﺎﺧﺺ دﯾﮕﺮ‪ ،‬و از ﻓﺮدي ﺑﻪ ﻓﺮد دﯾﮕﺮ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪.‬‬

‫رﻧﮓ ﺷﺎﺧﺺ‪ :‬ﺷﮑﻞ ‪ 14-2‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﺎﺑﻌﯽ از ‪( PKa = 5 / 0) PH‬‬

‫ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ روي رﻓﺘﺎر ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﯽ ﮔﺬارﻧﺪ‬

‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ PH‬ﺑﺮاي ﻧﺸﺎن دادن ﺗﻐﯿﯿﺮ رﻧﮓ‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ درﺟﻪ ﺣﺮارت‪ ،‬ﻗﺪرت ﯾﻮﻧﯽ و‬

‫ﺣﻀﻮر ﺣﻼل ارﮔﺎﻧﯿﮏ و ذرات ﮐﻠﻮﺋﯿﺪي اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از اﯾﻦ اﺛﺮات ﻋﻠﯽ اﻟﺨﺼﻮص‬

‫دوﺗﺎي آﺧﺮي ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻐﯿﯿﺮ رﻧﺞ اﻧﺘﻘﺎل ‪ PH‬ﺣﺘﯽ ﺗﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﯾﮏ واﺣﺪ ‪PH‬‬

‫ﺑﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎي اﺳﯿﺪ‪ /‬ﺑﺎز ﻣﻌﻤﻮل‬

‫ﻟﯿﺴﺖ ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎي اﺳﯿﺪ‪/‬ﺑﺎز ﺑﺰرگ اﺳﺖ و ﺗﻌﺪادي از ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت ارﮔﺎﻧﯿﮏ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽ‬

‫ﺷﻮد‪ .‬ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﺑﺮاي ﻫﺮ ‪ PH‬ﻣﻄﻠﻮﺑﯽ‪ ،‬در دﺳﺘﺮس ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪاد ﮐﻤﯽ از‬

‫ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎي راﯾﺞ و ﺧﻮاص آﻧﻬﺎ در ﺟﺪول ‪ 14-1‬ﻟﯿﺴﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ‬

‫رﻧﺞ اﻧﺘﻘﺎل از ‪ 1/1‬ﺗﺎ ‪ 2/2‬ﺑﺎ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺗﻘﺮﯾﺒﯽ ‪) 1/6‬واﺣﺪ ‪ (PH‬ﺗﻔﺎوت دارد‪ .‬اﯾﻦ ﺷﺎﺧﺺ‬

‫ﻫﺎ و ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺗﺎي دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه رﻧﺞ اﻧﺘﻘﺎﻟﺸﺎن در ﺟﺪول رﻧﮕﯽ داﺧﻞ ﺟﻠﺪ ﮐﺘﺎب ﻧﺸﺎن‬

‫داده ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺟﺪول ‪14-1‬‬

‫ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن اﺳﯿﺪ و ﺑﺎزﻫﺎي ﻗﻮي‬

‫ﯾﻮن ﻫﯿﺪروﻧﯿﻮم در ﻣﺤﻠﻮل آﺑﯽ ﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﻗﻮي‪ ،‬دو ﻣﻨﺒﻊ دارد‬

‫‪ -1‬واﮐﻨﺶ ﺑﯿﻦ اﺳﯿﺪ ﺑﺎ آب ‪ -2‬ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮدي آب‬

‫در ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ اﻣﺎ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎي رﻗﯿﻖ ﺳﻬﻢ اﺳﯿﺪ ﻗﻮي از ﺳﻬﻢ ﺣﻼل ﭘﯿﺸﯽ ﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺮاي ﻣﺤﻠﻮل ‪ Hcl‬ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ‪ 10-6 M‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ‪.‬‬

‫‪[ H 3 o+ ] = C Hcl + [oH - ]  CHcl‬‬

‫ﮐﻪ در آن ] ‪ [oH -‬ﺳﻬﻢ ﯾﻮن ﻫﯿﺪروﻧﯿﻮم از ﺟﺪاﺳﺎزي آب را ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﯾﮏ راﺑﻄﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺮاي ﺑﺎز ﻗﻮي اﻋﻤﺎل ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﺳﺪﯾﻢ ﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﺪ‬

‫‪[OH - ] = cNaoH + [ H 3 O + ]  cNaoH‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫در ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي اﺳﯿﺪ ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ‪ 1´10-6 M‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻏﻠﻈﺖ‬

‫ﺗﻌﺎدﻟﯽ ‪ H 3 o +‬ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖ آﻧﺎﻟﯿﺘﯽ اﺳﯿﺪ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﯿﻦ ﮔﻔﺘﻪ در ﻣﻮرد ] ‪ [ OH -‬در‬

‫ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎي ﺑﺎزﻗﻮي ﺻﺪق ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﯿﺘﺮ ﮐﺮدن ﯾﮏ ﺑﺎز ﻗﻮي و اﺳﯿﺪ ﻗﻮي ‪14B-1‬‬

‫ﻣﺎ ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن از روي ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻫﺎ ‪ PH‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﺠﻢ ﺗﯿﺘﺮاﻧﺖ‬

‫در اﯾﻦ ﻓﺼﻞ و ﻓﺼﻞ ﻫﺎي آﯾﻨﺪه ﻣﯽ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪ .‬ﻣﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﯾﮏ ﺗﺸﺨﯿﺺ درﺳﺖ ﺑﯿﻦ ﻣﻨﺤﻨﯽ‬

‫ﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻣﻘﺎدﯾﺮ ‪ PH‬و ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻫﺎي ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮﻧﯽ ﮐﻪ در‬

‫آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎه ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬درﺳﺖ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺳﻪ ﻧﻮع از ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮﺣﺴﺐ‬

‫ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻫﺎي ﻓﺮﺿﯽ ﺑﺮاي ﺗﯿﺘﺮ ﮐﺮدن ﻣﺤﻠﻮل ﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﯾﺎ ﺑﺎز ﻗﻮي اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮﮐﺪام‬

‫از اﯾﻦ ‪ 3‬ﻧﻮع‪ ،‬ﺑﺎ ﯾﮏ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﺸﺨﯿﺼﯽ در ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ دارد‪ (1 .‬ﭘﯿﺶ از ﻫﻢ‬

‫ارزش ‪ (2‬ﻫﻢ ارزي ‪ (3‬ﭘﺴﺎﻫﻢ ارزي‪ .‬در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﯿﺶ ﻫﻢ ارزي از ﻣﻘﺪار ﺑﺎز اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪه‬

‫ﻣﻘﺪار اﺳﯿﺪ را اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬در ﻧﻘﻄﻪ ﻫﻢ ارزي ﯾﻮن ﻫﯿﺪروﻧﯿﻮم و ﯾﻮن‬

‫ﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﺪ در ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎي ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﻀﻮر دارﻧﺪ و ﻏﻠﻈﺖ ﯾﻮن ﻫﯿﺪروﻧﯿﻮم ﺑﻪ ﻃﻮر‬

‫ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ از ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﯾﻮن ﺑﺮاي آب ‪ ،Kw‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮔﺮدد‪ .‬در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺴﺎ ﻫﻢ ارزي‬

‫ﻏﻠﻈﺖ آﻧﺎﻟﯿﺘﯽ ﺑﺎز ﻣﺎزاد ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽ ﮔﺮدد و ﻓﺮض ﻣﯽ ﮔﺮدد ﮐﻪ ﻏﻠﻈﺖ ﯾﻮن‬

‫ﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﺪ ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎي آﻧﺎﻟﯿﺘﯽ ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻗﺒﻞ از ﻧﻘﻄﻪ ﻫﻢ ارزي ﻣﺎ ‪ PH‬را از روي ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮﻟﯽ اﺳﯿﺪ واﮐﻨﺶ ﻧﺪاده‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬

‫ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﺳﺣر ﺻدﯾﻘﯽ‬
‫ﺳﺎﻋت ﮐﻼس ‪ ١٠:۵٠ :‬ﺗﺎ ‪١٢‬‬
‫ﺷﻣﺎره داﻧﺷﺟوﯾﯽ ‪٨٩١۵١١٠٩٨٢:‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫راه ﻣﻧﺎﺳب ﺑرای ﺗﺑدﯾل ﻏﻠظت ھﯾدروﮐﺳﯾد ﺑﮫ ‪ PH‬را ﻣﯽ ﺗوان ﺑﺎ در ﻧظر ﮔرﻓﺗن ﻟﮕﺎرﯾﺗم ﻣﻧﻔﯽ از ھر‬
‫دو طرف ﻋﺑﺎرت ﺛﺎﺑت ﯾوﻧﯽ ﻣﺣﺻول ﺑرای آب ﺗوﺳﻌﮫ داد ‪ .‬ﺑﻧﺎﺑراﯾن ‪،‬‬

‫]‪Kw = [H3O+][OH-‬‬

‫]‪-logKw = -log [H3O+] [OH-]= -log [H3O+]-log [OH-‬‬

‫‪pKw = pH + pOH‬‬

‫ودر‪٢۵‬درﺟﮫ ﺳﺎﻧﺗﯽ ﮔراد‬

‫‪-log 10-14 = 14.00= pH +pOH‬‬

‫ﻣﺛﺎل ‪١-١۴‬‬

‫ﻣﻧﺣﻧﯽ ﺗﯾﺗراﺳﯾون ﻓرﺿﯽ ﺑرای ﺗﯾﺗراﺳﯾون از ‪ ۵٠ ٠٠‬ﻣﯾﻠﯽ ﻟﯾﺗر‬

‫‪ M ٠ ٠۵٠٠‬ھﯾدروﮐﻠراﯾد ﺑﺎ ‪ M ٠ ١٠٠٠‬ﺳود در ‪.C ° ٢۵‬‬

‫ﻧﻘطﮫ اوﻟﯾﮫ‬

‫ﻗﺑل از ھر ﭘﺎﯾﮫ اﺿﺎﻓﮫ ﺷده اﺳت‪ ،‬راه ﺣل ‪ M ٠ ٠۵٠٠‬در ‪ H3O1‬اﺳت‪ ،‬و‬

‫‪pH = - log [H3O+]= - log 0.0500 = 1.30‬‬

‫ﭘس از اﻓزودن ‪ ١٠ ٠٠‬ﻣﯾﻠﯽ ﻟﯾﺗر از ﻣﻌرف‬

‫ﻏﻠظت ﯾون ھﯾدروﻧﯾوم اﺳت ﺑﮫ ﻋﻧوان ﯾﮏ ﻧﺗﯾﺟﮫ از ھر دو واﮐﻧش ﺑﺎ ﮐﺎھش‬

‫ﭘﺎﯾﮫ و رﻗت‪ .‬ﺑﻧﺎﺑراﯾن‪ ،‬ﻏﻠظت ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧده ھﯾدروﮐﻠراﯾد‪ cHCl ،‬اﺳت‪،‬‬

‫‪.‬‬
‫= ‪cHCl‬‬

‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬
‫=‬

‫(‬ ‫‪.‬‬ ‫‪× .‬‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫‪.‬‬ ‫×‬ ‫‪.‬‬ ‫)‬
‫=‬
‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬

‫‪( .‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‬

‫=‬ ‫‪= 2.50 × 10 − 2 M‬‬
‫‪.‬‬

‫‪[H3O+] = 2.50 × 10-2 M‬‬

‫‪pH = -log[H3O+] = - log(2.50 × 10-2) = 1.602 ≈ 1.60‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﺗوﺟﮫ داﺷﺗﮫ ﺑﺎﺷﯾد ﮐﮫ ﻣﺎ ﻣﻌﻣوﻻ ‪ pH‬ﺑراﺑر ﺑﺎ دو رﻗم اﻋﺷﺎر در ﻣﺣﺎﺳﺑﺎت ﻣﻧﺣﻧﯽ ﺗﯾﺗراﺳﯾون ﻣﺣﺎﺳﺑﮫ‪.‬‬

‫ﻣﺎ ﻣﺣﺎﺳﺑﮫ اﻣﺗﯾﺎز اﺿﺎﻓﯽ را ﺗﻌرﯾف ﻣﻧﺣﻧﯽ در ﻣﻧطﻘﮫ ﻗﺑل از ھم ارزی‬

‫اﺷﺎره در ﺑﮫ ھﻣﺎن ﺷﯾوه‪ .‬ﻧﺗﺎﯾﺞ اﯾن ﻣﺣﺎﺳﺑﺎت در دوم ﻧﺷﺎن داده ﺷده اﺳت‬

‫ﺳﺗون از ﺟدول ‪.٢-١۴‬‬

‫ﺻﻔﺣﮫ ‪٣٢٧‬‬

‫ﭘس از اﻓزودن ‪ ٢۵ ٠٠‬ﻣﯾﻠﯽ ﻟﯾﺗر از ﻣﻌرف ‪ :‬ھم ارزی ﻧﻘطﮫ ای‬

‫در ﻧﻘطﮫ ھم ارزی ‪ ،‬ﻧﮫ ھﯾدروﮐﻠراﯾد و ﻧﮫ ﺳود اﺳت در ﺑﯾش از ﺣد‪ ،‬و ﺑﮫ ھﻣﯾن ﺗرﺗﯾب ‪ ،‬ﻏﻠظت از‬
‫ھﯾدروﻧﯾوم و ھﯾدروﮐﺳﯾد ﯾون ھﺎ ﺑﺎﯾد ﺑراﺑر ﺑﺎﺷد ‪ .‬ﺟﺎﯾﮕزﯾﻧﯽ اﯾن ﺑراﺑری را ﺑﮫ ﺛﺎﺑت ﯾوﻧﯽ ﻣﺣﺻول‬
‫ﺑرای ﺑﺎزده آب‬

‫‪[H3O+] = [OH-] = √Kw =√1.00 × 10-14 = 1.00 × 10-7 M‬‬

‫‪pH = -log[H3O+] = -log(1.00 × 10-7) = 7.00‬‬

‫ﭘس از اﻓزودن ‪ ٢۵ ١٠‬ﻣﯾﻠﯽ ﻟﯾﺗر از ﻣﻌرف‬

‫راه ﺣل در ﺣﺎل ﺣﺎﺿر ﺷﺎﻣل ﺑﯾش از ﺳود ‪ ،‬و ﻣﺎ ﻣﯽ ﺗواﻧﯾم ارﺳﺎل‬

‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬
‫= ‪cNaOH‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪× .‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪× .‬‬
‫=‬ ‫‪= 1.33 × 10 − 4 M‬‬
‫‪.‬‬

‫ﻏﻠظت ﺗﻌﺎدﻟﯽ در ﯾون ھﯾدروﮐﺳﯾد اﺳت‬

‫‪[OH-] = cNaOH = 1.33 × 10-4 M‬‬

‫‪pOH = -log[OH-] = -log(1.33 × 10-4) = 3.88‬‬

‫‪pH = 14.00 - pOH = 14.00 - 3.88 = 10.12‬‬

‫ارزش اﺿﺎﻓﯽ ﻓراﺗر از ﻧﻘطﮫ ھم ارزی در ﺑﮫ ھﻣﺎن روش ﻣﺣﺎﺳﺑﮫ‪.‬‬

‫ﻧﺗﺎﯾﺞ اﯾن ﻣﺣﺎﺳﺑﺎت در ﺳﮫ ردﯾف آﺧر ﺟدول ‪ ٢-١۴‬ﻧﺷﺎن داده ﺷده اﺳت‪.‬‬

‫از وﯾژﮔﯽ ھﺎی ‪١-١۴‬‬

‫ﺑﺎ اﺳﺗﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﮫ ﺷﺎرژ ﺗﻌﺎدل ﺳﺎزه ﻣﻧﺣﻧﯽ ﺗﯾﺗراﺳﯾون‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫در ﻣﺛﺎل ‪ ،١-١۴‬ﻣﺎ ﺗوﻟﯾد ﯾﮏ ﻣﻧﺣﻧﯽ ﺗﯾﺗراﺳﯾون اﺳﯾد ‪ /‬ﭘﺎﯾﮫ از واﮐﻧش‬

‫اﺳﺗوﮐﯾوﻣﺗری‪.‬‬

‫ﻣﺎ ﻣﯽ ﺗواﻧﯾم ﻧﺷﺎن ﻣﯽ دھد ﮐﮫ ﺗﻣﺎم ﻧﻘﺎط روی ﻣﻧﺣﻧﯽ ھﻣﭼﻧﯾن ﻣﯽ ﺗواﻧﯾد از ﻣﺣﺎﺳﺑﮫ ﺷود‬

‫ﻣﻌﺎدﻟﮫ اﺗﮭﺎم ﺗﻌﺎدل‪.‬‬

‫ﺑرای ﺳﯾﺳﺗم درﻣﺎن در ﻣﺛﺎل ‪ ،١-١۴‬ﻣﻌﺎدﻟﮫ ﺑﺎر ﺗﻌﺎدل ﺑراﺑر اﺳت ﺑﺎ‬

‫]‪[H3O+] + [Na+ ] = [OH-] + [Cl-‬‬

‫ص‪٣٢٩‬‬

‫ﻏﻠظت ﯾون ھﺎی ﺳدﯾم و ﮐﻠرﯾد ﺑﺎ ﺗوﺟﮫ ﺑﮫ‬

‫= ]‪[Na+‬‬

‫=]‪[Cl-‬‬

‫ﮐﮫ در آن ‪C0‬‬

‫ﺳﻮد و ‪C0‬‬

‫ھﯿﺪروﮐﻠﺮاﯾﺪ ﻏﻠﻈﺖ اوﻟﯿﮫ ﭘﺎﯾﮫ و اﺳﯿﺪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻣﻌﺎدﻟﮫ ی اول در ﻗﺎﻟﺐ ﺑﺎزﻧﻮﯾﺴﯽ‬

‫]‪[H3O+] = [OH-] + [Cl-] - [Na+‬‬

‫‪-‬‬
‫] ‪[OH-] << [Cl‬‬ ‫ﺑﺮای ﺣﺠﻢ از ﺳﻮد ﮐﻮﺗﺎه ﻣﺪت از ﻧﻘﻄﮫ ھﻢ ارزی‪،‬ﺳﭙﺲ‬

‫‪[H3O+] ≈ [Cl-] - [Na+] ≈ cHCl‬‬

‫‪,‬‬

‫= ]‪[H3O+‬‬

‫اﺛر ﻏﻠظت‬

‫اﺛرات ﻣﻌرف و ﻏﻠظت آﻧﺎﻟﯾت در ﺗﯾﺗراﺳﯾون ﺧﻧﺛﯽ ﺳﺎزی‬

‫ﻣﻧﺣﻧﯽ ﺑرای اﺳﯾدھﺎی ﻗوی ﺑﺎ دو ﻣﺟﻣوﻋﮫ از داده ھﺎ در ﺟدول ‪ ٢-١۴‬و ﻗطﻌﮫ ﻧﺷﺎن داده ﺷده اﺳت‬

‫در ﺷﮑل ‪ . ٣-١۴‬ﺗوﺟﮫ داﺷﺗﮫ ﺑﺎﺷﯾد ﮐﮫ ﺑﺎ ‪ M ٠ ١‬ﺳود ﺑﮫ ﻋﻧوان ‪ ، titrant‬ﺗﻐﯾﯾر در ‪ pH‬در‬

‫ﻣﻧطﻘﮫ ھم ارزی ﻧﻘطﮫ ﺑزرگ اﺳت‪ .‬ﺑﺎ ‪ M NaOH ٠ ٠٠١‬و ﺗﻐﯾﯾر اﺳت ﺑﺳﯾﺎر ﮐوﭼﮑﺗر اﺳت ‪،‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫اﻣﺎ ھﻧوز ھم ﺗﻠﻔظ ﻣﯽ ﺷود‪.‬‬

‫اﻧﺗﺧﺎب ﺷﺎﺧص‬

‫ﺷﮑل ‪ ٣-١۴‬ﻧﺷﺎن ﻣﯽ دھد ﮐﮫ اﻧﺗﺧﺎب ﯾﮏ ﺷﺎﺧص اﺳت ﻣﮭم ﻧﯾﺳت ﮐﮫ ﻣﻌرف‬

‫ﻏﻠظت ﺣدود ‪ .M ٠ ١‬در اﯾن ﺻورت‪ ،‬ﺗﻔﺎوت ﺣﺟم در ﺗﯾﺗراﺳﯾون اﺳت‬

‫ﺑﺎ ﺳﮫ ﺷﺎﺧص ﻧﺷﺎن داده ﺷده اﺳت از ﻣﯾزان ھﻣﺎن اﺳت ﮐﮫ ﻋدم ﻗطﻌﯾت‬

‫ﻣرﺗﺑط ﺑﺎ ﺧواﻧدن ‪ buret‬و ﻏﯾره ﻗﺎﺑل اﻏﻣﺎض اﺳت‪ .‬ﺗوﺟﮫ داﺷﺗﮫ ﺑﺎﺷﯾد‪ ،‬ﺑﺎ اﯾن ﺣﺎل‪ ،‬ﮐﮫ‬
‫‪bromocresol‬‬

‫ﺳﺑز ﻧﺎﻣﻧﺎﺳب ﺑرای ﯾﮏ ﺗﯾﺗراﺳﯾون ﻣرﺑوط ﺑﮫ ﻣﻌرف ‪ M ٠ ٠٠١‬اﺳت ﭼرا ﮐﮫ‬

‫ﺗﻐﯾﯾر رﻧﮓ ﺑﯾش از ﯾﮏ طﯾف ‪ ۵‬ﻣﯾﻠﯽ ﻟﯾﺗر و ﻗﺑل از ﻧﻘطﮫ ھم ارزی رخ ﻣﯽ دھد‪ .‬اﺳﺗﻔﺎده از‬

‫‪ phenolphthalein‬ﻣﻧوط ﺑﮫ اﻋﺗراض ھﺎی ﻣﺷﺎﺑﮫ ‪ .‬از اﯾن ﺳﮫ ﺷﺎﺧص ‪ ،‬ﭘس از آن ‪ ،‬ﺗﻧﮭﺎ‬

‫آﺑﯽ ‪ bromothymol‬ﻓراھم ﻣﯽ ﮐﻧد ﻧﻘطﮫ ﭘﺎﯾﺎن رﺿﺎﯾت ﺑﺧش ﺑﺎ ﺧطﺎی ﺳﯾﺳﺗﻣﺎﺗﯾﮏ ﺣداﻗل‬

‫در ﺗﯾﺗراﺳﯾون از ‪ M ٠ ٠٠١‬ﺳود‬

‫‪ B-2١۴‬ﺗﻧظﯾم ﭘﺎﯾﮫ ﻗوی ﺑﺎ اﺳﯾد ﻗوی‬

‫ﻣﻧﺣﻧﯽ ھﺎی ﺗﯾﺗراﺳﯾون ﺑرای ﺑﺎزھﺎی ﻗوی در ﯾﮏ روش ﻣﺷﺎﺑﮫ ﺑﮫ ﮐﺳﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﺑرای ﻗوی ﻣﺣﺎﺳﺑﮫ‬

‫اﺳﯾد‪ .‬ﮐوﺗﺎه از ﻧﻘطﮫ ھم ارزی‪ ،‬راه ﺣل اﺳﺎﺳﯽ اﯾن اﺳت‪ ،‬و ﯾون ھﯾدروﮐﺳﯾد‬

‫ﻏﻠظت ﻋددی ﻣرﺑوط ﺑﮫ ﻏﻠظت ﺗﺣﻠﯾﻠﯽ از ﭘﺎﯾﮫ اﺳت‪.‬‬

‫راه ﺣل ﺑﯽ طرف در ﻧﻘطﮫ ھم ارزی اﺳت و در ﻣﻧطﻘﮫ اﺳﯾدی ﻣﯽ ﺷود ﻓراﺗر از‬

‫ﻧﻘطﮫ ھم ارزی‪ .‬ﺑﻌد از ﻧﻘطﮫ ھم ارزی‪ ،‬ﻏﻠظت ﯾون ھﯾدروﻧﯾوم‬

‫ﺑﮫ ﻏﻠظت ﺗﺣﻠﯾﻠﯽ از اﺳﯾد ﺑﯾش از ﺣد ﻗوی ﺑراﺑر اﺳت‪.‬‬

‫ارﻗﺎم ﻗﺎﺑل ﺗوﺟﮫ در ﻣﺣﺎﺳﺑﺎت ﺗﯾﺗراﺳﯾون ﻣﻧﺣﻧﯽ‬

‫از وﯾژﮔﯽ ھﺎی ‪٢-١۴‬‬

‫ﻏﻠظت ﻣﺣﺎﺳﺑﮫ ﺷده در ﻣﻧطﻘﮫ ھم ارزی ﻧﻘطﮫ‬

‫ﺗﻌﯾﯾن ﻋﯾﺎر‬

‫ﻣﻧﺣﻧﯽ ھﺎ ﺑﮫ طور ﮐﻠﯽ از دﻗت ﮐم اﺳت زﯾرا آﻧﮭﺎ‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﺑر اﺳﺎس ﺗﻔﺎوت ﮐوﭼﮏ ﺑﯾن اﻋداد ﺑزرگ اﺳت‪ .‬ﺑﮫ ﻋﻧوان ﻣﺛﺎل‪ ،‬در‬

‫ﻣﺣﺎﺳﺑﮫ ‪ cNaOH‬ﭘس از ﻣﻌرﻓﯽ ‪ ٢۵ ١٠‬ﻣﯾﻠﯽ ﻟﯾﺗر ﺳود‬

‫در ﻣﺛﺎل ‪ ، ١-١۴‬ﺻورت ﮐﺳر ) ‪ ( ٠ ٠١٠ ۵ ٢ ۵٠٠ ٢ ٢ ۵١٠‬اﺳت‬

‫ﺷﻧﺎﺧﺗﮫ ﺷده ﺑﮫ ﺗﻧﮭﺎ دو ﺷﺧﺻﯾت ﻗﺎﺑل ﺗوﺟﮫ اﺳت‪ .‬ﺑرای ﺑﮫ ﺣداﻗل رﺳﺎﻧدن ﺧطﺎی ﮔرد ﮐردن ‪،‬‬

‫ﺑﺎ اﯾن ﺣﺎل‪ ،‬ﺳﮫ رﻗم در ‪ (cNaOH ( 1.33 3 1024‬ﺣﻔظ ﺷد ‪،‬‬

‫و ﮔرد ﮐردن ﺑﮫ ﺗﻌوﯾﻖ اﻓﺗﺎده ﺑود ﺗﺎ ‪ pOH‬و ‪ pH‬ﻣﺣﺎﺳﺑﮫ ﺷد‪.‬‬

‫ﺑﮫ دور از ارزش ﻣﺣﺎﺳﺑﮫ ﺷده از ‪ -p‬ﺗواﺑﻊ ‪ ،‬ﺑﮫ ﯾﺎد داﺷﺗﮫ ﺑﺎﺷﯾد‬

‫)ﻧﮕﺎه ﮐﻧﯾد ﺑﮫ ﺑﺧش ‪ ( D - 2۶‬ﮐﮫ آن را ﻣﺎﻧﺗﯾس ﯾﮏ ﻟﮕﺎرﯾﺗم اﺳت‬

‫) ﮐﮫ ﺷده اﺳت‪ ،‬ﺗﻌداد در ﺳﻣت راﺳﺗﻧﻘطﮫ اﻋﺷﺎر ( ﮐﮫ‬

‫ﺑﺎﯾد ﮔرد ﺗﻧﮭﺎ ﺷﺎﻣل ارﻗﺎم ﻗﺎﺑل ﺗوﺟﮭﯽ ﺑﮫ دﻟﯾل‬

‫وﯾژﮔﯽ ) ﺗﻌداد ﺑﮫ ﺳﻣت ﭼپ اﻋﺷﺎر‬

‫ﻧﻘطﮫ ( ﺻرﻓﺎ واﻗﻊ از ﻧﻘطﮫ اﻋﺷﺎر ‪ .‬ﺧوﺷﺑﺧﺗﺎﻧﮫ‪،‬‬

‫ﺗﻐﯾﯾرات ﺑزرگ در ‪ -p‬ﺗواﺑﻊ از وﯾژﮔﯽ ھﺎی ﺑﺳﯾﺎری از ھم ارزی‬

‫ﻧﻘﺎط ﺑﺎ دﻗت ﻣﺣدود ﭘﻧﮭﺎن ﻧﻣﯽ‬

‫داده ھﺎ ﻣﺣﺎﺳﺑﮫ ﻣﯽ ﺷود‪ .‬ﺑﮫ طور ﮐﻠﯽ‪ ،‬در ﻣﺣﺎﺳﺑﮫ ارزش ﺑرای ﺗﯾﺗراﺳﯾون‬

‫ﻣﻧﺣﻧﯽ ‪ ،‬ﻣﺎ ‪ -p‬ﺗواﺑﻊ ﺑﮫ دو ﻣﺣل ﺑﮫ دور‬

‫در ﺳﻣت راﺳت ﻧﻘطﮫ اﻋﺷﺎر ﯾﺎ ﻧﮫ ﻣﺎﻧﻧد ﮔرد ﮐردن‬

‫ﺑرای ﻧﺎﻣﯾده ﻣﯽ ﺷود‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺷﯿﻤﯽ ﺗﺠﺰﯾﻪ‬

‫ﻣﺘﺮﺟﻢ‪:‬‬

‫آرزو ﻓﻐﺎﻧﯽ‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻫﺎي ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﺑﺮاي اﺳﯿﺪﻫﺎي ﺿﻌﯿﻒ‬

‫ﭼﻬﺎر ﻧﻮع ﮐﺎﻣﻼ ﻣﺘﻔﺎوت از ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺑﺮاي ﺑﺮآورد ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﺿﻌﯿﻒ )ﯾﺎ ﯾﮏ ﭘﺎﯾﻪ اﺳﯿﺪي‬
‫ﺿﻌﯿﻒ( وﺟﻮد دارد‪:‬‬

‫در آﻏﺎز‪ ،‬ﺣﻼل ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﺿﻌﯿﻒ ﯾﺎ ﯾﮏ ﭘﺎﯾﻪ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬و ‪ pH‬از ﻏﻠﻈﺘﯽ ﮐﻪ ﺣﻼل و ﺛﺎﺑﺖ‬ ‫‪.1‬‬
‫ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭘﺲ از اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﺘﻌﺪد اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪن ﺗﯿﺘﺮات ﻫﺎ )ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ ﻧﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺗﺎ ﻧﻘﻄﻪ ﺗﻌﺎدل رود(‪ ،‬ﺣﻼل ﺷﺎﻣﻞ ﯾﮏ‬ ‫‪.2‬‬
‫ﺳﺮي از ﺣﺎﺋﻞ ﻫﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ pH .‬ﻫﺮ ﺣﺎﺋﻞ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ از ﻏﻠﻈﺖ ﺣﺪودي ﭘﺎﯾﻪ در ﻫﻢ آﻣﯿﺨﺘﻦ ﯾﺎ اﺳﯿﺪ و ﻏﻠﻈﺖ‬
‫اﺳﯿﺪ ﺿﻌﯿﻒ ﯾﺎ ﭘﺎﯾﻪ اﺳﯿﺪي ﮐﻪ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫در ﻧﻘﻄﻪ ﺗﻌﺎدل‪ ،‬ﺣﻼل ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻨﻬﺎ در ﻫﻢ آﻣﯿﺨﺘﻦ اﺳﯿﺪ ﺿﻌﯿﻒ ﯾﺎ ﭘﺎﯾﻪ ﺗﯿﺘﺮاﺗﻪ ﺷﺪه ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ )ﮐﻪ ﯾﮏ ﻧﻤﮏ‬ ‫‪.3‬‬
‫اﺳﺖ( و ‪ pH‬از ﻏﻠﻈﺖ ﻣﺤﺼﻮل ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻧﻘﻄﻪ ﺗﻌﺎدل‪ ،‬اﺿﺎﻓﯽ ﺑﻮدن اﺳﯿﺪ ﻗﻮي ﯾﺎ ﺗﯿﺘﺮات ﭘﺎﯾﻪ‪ ،‬ﻣﺸﺨﺼﻪ ﭘﺎﯾﻪ ﯾﺎ اﺳﯿﺪي ﻣﺤﺼﻮل واﮐﻨﺶ‬ ‫‪.4‬‬
‫ﻣﺎﻧﻊ ﺑﺮاي ﯾﮏ ﺣﺪي ﮐﻪ ‪ pH‬ﺑﻄﻮر ﻋﻤﺪه اي ﺗﻮﺳﻂ ﻏﻠﻈﺖ ﺗﯿﺘﺮات ﻫﺎي اﺿﺎﻓﯽ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪه ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﺑﺮاي اﺳﯿﺪ ﻗﻮي و ﺿﻌﯿﻒ ﺗﻨﺎ در ﮐﻤﯽ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻧﻘﻄﻪ ﺗﻌﺎدل ﯾﮑﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺴﺪﻟﻪ‬ ‫‪.1‬‬
‫ﺑﺮاي ﭘﺎﯾﻪ ﻫﺎي ﻗﻮي و ﺿﻌﯿﻒ ﺻﺪق ﻣﯿﮑﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪.3-14‬‬

‫ﯾﮏ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﺑﺮاي ‪ 5000‬ﻣﯿﻠﯽ ﻟﯿﺘﺮ از ‪ 0,1000‬ﻣﻮل اﺳﯿﺪ اﺳﺘﯿﮏ )‪ (HOAc‬ﺑﺎ ‪ 0,1000‬ﻣﻮل ﺳﺪﯾﻢ‬
‫ﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﺪ در ‪ 25‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﯿﮕﺮاد اﯾﺠﺎد ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ pH‬اوﻟﯿﻪ‬

‫اﺑﺘﺪا‪ ،‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ‪ 0,1000 pH‬ﻣﻮل ﺣﻼل از ‪ HOAc‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ .22-9‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫‪This image cannot currently be display ed.‬‬

‫‪ pH‬ﺑﻌﺪ از اﺿﺎﻓﻪ ﮐﺮدن ‪ 10,00‬ﻣﯿﻠﯽ ﻟﯿﺘﺮ ﻋﺎﻣﻞ‬

‫ﯾﮏ ﺣﻼل ﻣﺎﻧﻊ ﺷﺎﻣﻞ ‪ NaOAc‬و ‪ HOAc‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻏﻠﻈﺖ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ دو ﺟﺰء ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫‪This image cannot currently be display ed.‬‬

‫اﮐﻨﻮن‪ ،‬ﺑﺮاي ‪ 10,00‬ﻣﯿﻠﯽ ﻟﯿﺘﺮ ﺣﺠﻢ‪ ،‬ﻏﻠﻈﺖ ‪ HOAc‬و ‪ OAc-‬را در ﻋﺒﺎرت ﺛﺎﺑﺖ‪-‬ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺑﺮاي اﺳﯿﺪ اﺳﺘﯿﮏ‬
‫ﺟﺎﯾﮕﺬاري ﻧﻤﻮده و دارﯾﻢ‬
‫‪This image cannot currently be display ed.‬‬

‫ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺣﺠﻢ ﮐﻞ ﺣﻼل در ﻫﺮ دو ﺣﻞ ﮐﻨﻨﺪه و ﻣﺎﻧﻊ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ و ازاﯾﻨﺮو در ﻋﺒﺎرت ‪ H3O+‬رﻓﻊ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﻘﺎﻃﯽ ﺑﺮ روي ﻣﻨﺤﻨﯽ در ﻧﺎﺣﯿﻪ ﻣﺎﻧﻊ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽ آورد‪ .‬داده ﻫﺎ از اﯾﻦ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت در ﺳﺘﻮن ‪2‬‬
‫ﺟﺪول ‪ 14,3‬آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺟﺪول ‪14,3‬‬

‫ﺗﻐﯿﯿﺮات در ‪ pH‬ﺣﯿﻦ ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن اﺳﯿﺪ ﺿﻌﯿﻒ ﺑﺎ ﯾﮏ ﭘﺎﯾﻪ ﻗﻮي‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫‪This image cannot currently be display ed.‬‬

‫‪ PH‬ﺑﻌﺪ از اﺿﺎﻓﻪ ﮐﺮدن ‪ 2500‬ﻣﯿﻠﯽ ﻟﯿﺘﺮ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ي ﻗﺒﻞ‪،‬ﻏﻠﻈﺖ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ‪ 2‬ﺟﺰ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‬
‫‪This image cannot currently be display ed.‬‬

‫‪This image cannot currently be display ed.‬‬

‫‪This image cannot currently be display ed.‬‬

‫در ﻋﺒﺎرت ﺛﺎﺑﺖ‪-‬ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺑﺮاي اﺳﯿﺪ‬ ‫و‬ ‫اﮐﻨﻮن‪،‬ﺑﺮاي ‪ 25‬ﻫﺰار ﻣﯿﻠﯽ ﻟﯿﺘﺮ ﺣﺠﻢ‪،‬ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎي‬
‫اﺳﺘﯿﮏ ﺟﺎﯾﮕﺬاري ﮐﺮده و ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آورﯾﻢ‬
‫‪This image cannot currently be display ed.‬‬

‫‪This image cannot currently be display ed.‬‬

‫در اﯾﻦ ﻧﻘﻄﻪ ي ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﻧﯿﻤﻪ‪،‬ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎي ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ اﺳﯿﺪ و ﭘﺎﯾﻪ ي در ﻫﻢ اﻣﯿﺨﺘﻦ در ﻋﺒﺎرت ﺑﺮاي‬
‫از ﺑﯿﻦ ﻣﯿﺮود‪.‬‬

‫‪ pH‬ﻧﻘﻄﻪ ي ﺗﻌﺎدل‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫در ﻧﻘﻄﻪ ي ﺗﻌﺎدل ﺗﻤﺎﻣﯽ اﺳﯿﺪ اﺳﺘﯿﮏ ﺑﻪ ﺳﺪﯾﻢ اﺳﺘﺎت ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬ﺣﻼل ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ اﻧﭽﻪ ﺗﻮﺳﻂ‬
‫در آب ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه ﺑﻮده و ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ي ‪ PH‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺜﺎل ‪) 10-9‬ﺻﻔﺤﻪ ي ‪ (218‬ﺑﺮاي ﯾﮏ ﭘﺎﯾﻪ ي‬
‫‪This image cannot currently be display ed.‬‬

‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‬ ‫ﺿﻌﯿﻒ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ در ﻣﺜﺎل ﺣﺎﺿﺮ‪،‬ﻏﻠﻈﺖ‬

‫‪This image cannot currently be display ed.‬‬

‫‪This image cannot currently be display ed.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫‪This image cannot currently be display ed.‬‬

‫‪This image cannot currently be display ed.‬‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ دﻫﺪ‬ ‫ﺑﺎ ﺟﺎﯾﮕﺬاري اﯾﻦ ﮐﻤﯿﺖ ﻫﺎ ﺑﺮاي ﻋﺒﺎرت ﺛﺎﺑﺖ– ﺗﻔﮑﯿﮏ ﭘﺎﯾﻪ ﺑﺮاي‬
‫‪This image cannot currently be display ed.‬‬

‫‪ pH‬ﺑﻌﺪ از اﺿﺎﻓﻪ ﮐﺮدن ‪ 50,10‬ﻣﯿﻠﯽ ﻟﯿﺘﺮ ﭘﺎﯾﻪ‬

‫ﺑﻌﺪ از اﺿﺎﻓﻪ ﮐﺮدن ‪ 50,10‬ﻣﯿﻠﯽ ﻟﯿﺘﺮ‪، -‬ﭘﺎﯾﻪ ي ﻣﺎزاد و ﯾﻮن اﺳﺘﺎت ﮐﻮﭼﮏ ﺑﻮده ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﺿﺎﻓﯽ ﺑﻮدن‬
‫ﻋﺎﻣﻞ ﻫﺎي ﭘﺎﯾﻪ ي ﻗﻮي اﺳﺘﺎت ﺑﺎ آب ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ وﻗﺘﯽ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ ﻏﻠﻈﺖ ﯾﻮن ﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﺪ ﺗﻨﻬﺎ‬
‫‪ 10-6 × 5/34‬ﻣﻮل در ﻧﻘﻄﻪ ﺗﻌﺎدل ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻨﺪ ﺷﺪه وﻗﺘﯽ ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ﮐﻤﯽ از ﭘﺎﯾﻪ ي ﻗﻮي اﺿﺎﻓﻪ ﺷﻮد ﻧﺴﺒﺖ‬
‫واﮐﻨﺶ اﺳﺘﺎت ﻧﯿﺰ ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﺑﺮاي ﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﺿﻌﯿﻒ ﺑﺎ ﯾﮏ ﭘﺎﯾﻪ ﻗﻮي ﻣﻌﺎدل ﺑﺎ ﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﻗﻮي ﺑﺎ ﯾﮏ ﭘﺎﯾﻪ ﻗﻮي در‬
‫ﻧﺎﺣﯿﻪ اي ﻣﻘﺪاري ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻧﻘﻄﻪ ﺗﻌﺎدل اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺟﺪول ‪ 3-14‬و ﺷﮑﻞ ‪ 5-14‬ﻣﻘﺎدﯾﺮ ‪ Ph‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﺜﺎل را ﺑﺎ ﯾﮏ ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن رﻗﯿﻖ ﺗﺮ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﯾﮏ ﺣﻼل رﻗﯿﻖ ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﻔﺮوﺿﺎت اﯾﺠﺎد ﺷﺪه در اﯾﻦ ﻣﺜﺎل در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻏﻠﻈﺖ درﺑﺨﺶ‬
‫‪ 14C-1‬ﺑﺤﺚ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ ‪ PH‬در ﻧﻘﻄﻪ ﺗﻌﺎدل در اﯾﻦ ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ‪ 7‬اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻼل ﭘﺎﯾﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮏ ﺣﻼل ﻧﻤﮏ از ﯾﮏ‬
‫اﺳﯿﺪ ﺿﻌﯿﻒ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﭘﺎﯾﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد از ﻣﺜﺎل ‪ 14-3‬ﮐﻪ ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎي ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ اﺳﯿﺪ و ﭘﺎﯾﻪ ي درﻫﻢ آﻣﯿﺨﺘﻦ وﻗﺘﯽ ﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﺑﻄﻮر ﻧﺼﻔﻪ ﺧﻨﺜﯽ‬
‫ﮔﺮدد ﯾﮑﺴﺎن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ )ﺑﻌﺪ از اﺿﺎﻓﻪ ﮐﺮدن دﻗﯿﻘﺎً ‪ 25,00‬ﻣﯿﻠﯽ ﻟﯿﺘﺮ ﭘﺎﯾﻪ در اﯾﻦ ﭘﺎﯾﻪ(‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﯾﻦ ﻋﺒﺎرات در ﻋﺒﺎرت‬
‫ﺛﺎﺑﺖ‪ -‬ﺗﻌﺎدل ﻧﺎدﯾﺪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه و ﻏﻠﻈﺖ ﯾﻮن ﻫﯿﺪروژه ﺑﻄﻮر ﻋﺪدي ﻣﻌﺎدل ﺑﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻔﮑﯿﮏ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ در‬
‫ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﭘﺎﯾﻪ ﺿﻌﯿﻒ‪ ،‬ﻏﻠﻈﺖ ﯾﻮن ﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﺪ ﺑﻄﻮر ﻋﺪدي ﻣﻌﺎدل ﺑﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﭘﺎﯾﻪ در ﻧﻘﻄﻪ ي ﻣﯿﺎﻧﯽ در‬
‫ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن اﺳﺖ‪ .‬در اﺿﺎﻓﻪ ﯾﮏ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﻣﺎﻧﻊ ﺑﻮدن ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺣﻼل در ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ي ﺣﺪاﮐﺜﺮي وﺟﻮد دارد‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﻧﻘﺎط اﻏﻠﺐ ﻧﻘﺎط ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﻧﯿﻤﻪ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺑﺮآورد ﺛﺎﺑﺖ ﻫﺎي ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﺑﺨﺶ ‪ 14-3‬اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫و‬ ‫در ﻧﻘﻄﻪ ي ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﻧﯿﻤﻪ در ﯾﮏ ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﭘﺎﯾﻪ اﺳﯿﺪي‬

‫در ﻧﻘﻄﻪ ي ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﻧﯿﻤﻪ در ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﭘﺎﯾﻪ ﺿﻌﯿﻒ‬

‫‪This image cannot currently be display ed.‬‬

‫‪,‬‬
‫‪This image cannot currently be display ed.‬‬

‫ﺑﺮآورد ﺛﺎﺑﺖ ﻫﺎي ﺗﻔﮑﯿﮏ اﺳﯿﺪ ﺿﻌﯿﻒ و ﭘﺎﯾﻪ‬

‫‪hm124.ir‬‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﻫﺎي ﺗﻔﮑﯿﮏ اﺳﯿﺪﻫﺎي ﺿﻌﯿﻒ ﯾﺎ ﭘﺎﯾﻪ ﻫﺎي ﺿﻌﯿﻒ اﻏﻠﺐ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺎﻧﯿﺘﻮرﯾﻨﮓ ‪ PH‬ﺣﻼل درﺣﺎﻟﯿﮑﻪ اﺳﯿﺪ ﯾﺎ ﭘﺎﯾﻪ‬
‫ﺗﯿﺮاﺗﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﯾﮏ ‪ PH‬ﺳﻨﺠﺶ ﺑﺎ ﯾﮏ اﻟﮑﺘﺮود ‪ PH‬ﺷﯿﺸﻪ اي )ﺑﺨﺶ ‪ 21D-3‬را ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ(‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن از ‪ PH‬اوﻟﯿﻪ ﺗﺎ ﻧﻘﻄﻪ ي اﻧﺘﻬﺎﯾﯽ ﺛﺒﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ PH .‬در ﻧﯿﻤﯽ از ﺣﺠﻢ ﻧﻘﻄﻪ ي اﻧﺘﻬﺎﯾﯽ ﺳﭙﺲ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫ﺷﺪه و ﺑﺮاي ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻔﮑﯿﮏ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﯾﮏ اﺳﯿﺪ ‪ PH‬ارزﯾﺎﺑﯽ ﺷﺪه وﻗﺘﯽ اﺳﯿﺪ ﻧﯿﻤﻪ‬
‫‪This image cannot currently be‬‬
‫‪display ed.‬‬

‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﯾﮏ ﭘﺎﯾﻪ ﺿﻌﯿﻒ ‪ PH‬در ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﻧﺼﻔﻪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﻪ‬ ‫ﺧﻨﺜﯽ ﺷﺪه ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻋﺪدي ﻣﻌﺎدل ﺑﺎ‬
‫‪This image cannot currently be display ed.‬‬
‫‪This image cannot currently be‬‬
‫‪display ed.‬‬

‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﻌﺎدل ﺑﺎ‬

‫‪This image cannot currently be display ed.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ 14-5‬ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن اﺳﯿﺪ اﺳﺘﯿﮏ ﺑﺎ ﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﺪ ﺳﺪﯾﻢ‬

‫‪ 14C-1‬ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻏﻠﻈﺖ‬

‫ﺳﺘﻮن ﻫﺎي ﺳﻮم و دوم ﺟﺪول ‪ 14-3‬ﺷﺎﻣﻞ داده ﻫﺎي ‪ PH‬ﺑﺮاي ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ‪ 0,1000‬و ‪ 0,001000‬ﻣﻮل اﺳﺘﯿﮏ‬
‫اﺳﯿﺪ ﺑﺎ ﺣﻼل ﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﺪ ﺳﺪﯾﻢ از ﻫﻤﺎن دو ﻏﻠﻈﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ي ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﺑﺮاي اﺳﯿﺪ رﻗﯿﻖ ﺗﺮ‪ ،‬ﻫﯿﭽﮑﺪام‬
‫از ﺗﻘﺮﯾﺐ ﻫﺎي ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه در ﻣﺜﺎل ‪ 14-3‬ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﺣﻼل ﻣﻌﺎدﻟﻪ ي درﺟﻪ دوم ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ در‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫‪This image cannot currently be display ed.‬‬

‫اﺿﺎﻓﯽ و ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ي‬ ‫ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺗﺎ ﭘﺲ از ﻧﻘﻄﻪ ي ﺗﻌﺎدل ﺿﺮوري اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺎﺣﯿﻪ ي ﻧﻘﻄﻪ ي ﺑﻌﺪ از ﺗﻌﺎدل‪،‬‬
‫ﺳﺎده ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﺻﺪق ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ 14-5‬ﯾﮏ ﻃﺮح ﺑﺮاي داده ﻫﺎي ﺟﺪول ‪ 14-3‬اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ‪ PH‬اوﻟﯿﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ و ‪ PH‬ﻧﻘﻄﻪ ي‬
‫ﺗﻌﺎدل ﮐﻤﺘﺮ ﺑﺮاي ﺣﻼل رﻗﯿﻖ ﺗﺮ اﺳﺖ‪) ،‬ﻣﻨﺤﻨﯽ ‪ .(B‬در ﺣﺠﻤﻬﺎي ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﻣﻘﺎدﯾﺮ ‪ PH‬ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﻣﯿﺰان ﮐﻤﯽ ﻓﺮق ﻣﯽ ﮐﻨﺪ زﯾﺮا ﻋﻤﻞ ﻣﺎﻧﻊ ﺑﻮدن ﺳﯿﺴﺘﻢ اﺳﺘﺎت ﺳﺪﯾﻢ‪ -‬اﺳﯿﺪ اﺳﺘﯿﮏ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻧﺎﺣﯿﻪ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﮑﻞ ‪ 14-5‬ﺗﺼﺪﯾﻖ ﺷﻤﺎﻋﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ PH‬ﺣﺎﺋﻞ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﺪت ﻣﺴﺘﻘﻞ از رﻗﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ در ﻧﺰدﯾﮑﯽ‬
‫ﻧﻘﻄﻪ ي ﺗﻌﺎدل ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖ ﻫﺎي ﻋﺎﻣﻞ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮐﻤﺘﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺑﺮاي اﺛﺮ ﺑﺮ روي ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن اﺳﯿﺪ ﻗﻮي ﺑﺎ‬
‫ﯾﮏ ﭘﺎﯾﻪ ﻗﻮي واﺿﺢ اﺳﺖ )ﺷﮑﻞ ‪ 14-3‬را ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ(‪.‬‬

‫‪ 14C-2‬اﺛﺮ ﮐﺎﻣﻞ ﺷﺪن واﮐﻨﺶ‬

‫ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﺑﺮاي ‪ 0,1000‬ﻣﻮل ﺣﻼل اﺳﯿﺪي ﺑﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﻫﺎي ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﺷﮑﻞ ‪ 14-6‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ ‪ PH‬در ﻧﺎﺣﯿﻪ ي ﻧﻘﻄﻪ ي ﺗﻌﺎدل ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﺮده و ﻫﺮﭼﻪ اﺳﯿﺪ ﺿﻌﯿﻒ ﺗﺮ ﺷﻮد ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‪،‬‬
‫ﮐﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ واﮐﻨﺶ ﺑﯿﻦ اﺳﯿﺪ و ﭘﺎﯾﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﮐﺎﻣﻞ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 14C-3‬اﻧﺘﺨﺎب ﯾﮏ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﺗﺴﻬﯿﻞ ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ 14-5‬و ‪ 14-6‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﻨﺪ ﮐﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﺑﺮاي ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن اﺳﯿﺪ ﺿﻌﯿﻒ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن اﺳﯿﺪ‬
‫ﺿﻌﯿﻒ ﻣﺤﺪودﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﺷﮑﻞ ‪ 14-5‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ ﺳﺒﺰ ﮐﻤﺮﻧﮓ ﮐﺎﻣﻼً ﺑﺮاي ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ‪ 0,1000‬ﻣﻮل اﺳﯿﺪ‪ -‬اﺳﺘﯿﮏ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬آﺑﯽ ﭘﺮرﻧﮓ ﻧﯿﺰ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﯿﺴﺖ زﯾﺮا ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﺎﻣﻞ رﻧﮓ در ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﮔﺴﺘﺮه ي ﺣﺠﻢ ﺗﯿﺘﺮاﻫﺎ از ‪ 47‬ﺗﺎ ‪ 50‬ﻣﯿﻠﯽ‬
‫ﻟﯿﺘﺮ از ﭘﺎﯾﻪ ‪ 0,1000‬ﻣﻮل ﺣﺎدث ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﯾﮏ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ي ﺗﻐﯿﯿﺮ رﻧﮓ در ﻧﺎﺣﯿﻪ ي ﭘﺎﯾﻪ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﻨﻮﻟﻔﺘﺎﻟﯿﻦ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ي اﻧﺘﻬﺎﯾﯽ روﺑﻪ ﺑﺎﻻ ﺑﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﺧﻄﺎي ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن اﯾﺠﺎد ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﭼﺎﻟﺶ‪ :‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ‪ PH‬در ﺳﺘﻮن ﺳﻮم ﺟﺪول ‪ 14-3‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
 ‫‪This image cannot currently be display ed.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ 14-6‬ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﺪرت اﺳﯿﺪ )ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻔﮑﯿﮏ( ﺑﺮ روي ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن‬

‫ﻫﺮ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ‪ 50,00‬ﻣﯿﻠﯽ ﻟﯿﺘﺮ از ‪ 0,1000‬ﻣﻮل اﺳﯿﺪ ﺿﻌﯿﻒ ﺑﺎ ‪ 0,1000‬ﻣﻮل اﺳﯿﺪ ﭘﺎﯾﻪ ﻗﻮي ﻧﺸﺎن ﻣﯽ‬
‫دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻐﯿﯿﺮ ‪ PH‬ﻧﻘﻄﻪ ي اﻧﺘﻬﺎﯾﯽ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ‪ 0,001000‬ﻣﻮل اﺳﯿﺪ اﺳﺘﯿﮏ )ﻣﻨﺤﻨﯽ ‪ B‬ﺷﮑﻞ ‪ (14-5‬ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﮐﻮﭼﮏ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾﮏ ﺧﻄﺎي ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل اﺳﺘﻔﺎده از ﯾﮏ‬
‫ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﺑﺎ ﯾﮏ ﮔﺴﺘﺮه ي اﻧﺘﻘﺎل ﺑﯿﻦ ﻓﻨﻮﻟﻔﺘﺎﻟﯿﻦ و آﺑﯽ ﭘﺮرﻧﮓ در ﻫﻢ آﻣﯿﺨﺘﻦ ﺑﺎ ﯾﮏ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ي رﻧﮓ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﻧﻘﻄﻪ ي اﻧﺘﻬﺎﯾﯽ در اﯾﻦ ﺗﯿﺘﺮاﺳﯿﻮن ﺑﺎ درﺻﺪ ﮐﻤﺘﺮي را ﻣﻤﮑﻦ ﻣﯽ ﺳﺎزد )درﺻﺪ ﮐﻤﯽ‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻧﺤﺮاف اﺳﺘﺎﻧﺪارد(‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ 14-6‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺸﺎﺑﻬﯽ وﻗﺘﯽ اﺳﺘﺤﮑﺎم اﺳﯿﺪ ﺗﯿﺘﺮاﺗﻪ ي ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬رخ ﻣﯽ دﻫﺪ‪.‬‬
‫‪This image cannot currently be display ed.‬‬

‫‪-8‬‬
‫ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﺗﯿﺘﺮاﺗﻪ ﮐﺮدن ﯾﮏ ﺣﻼل ‪ 0,1000‬ﻣﻮل از ﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﺑﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻔﮑﯿﮏ‬ ‫ﯾﮏ ﺗﻘﺮﯾﺐ ﺣﺪود‬
‫‪ 10‬اﮔﺮ ﯾﮏ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ي رﻧﮓ ﻣﻨﺎﺳﺐ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ دﺳﺖ آﯾﺪ ﺑﺎ ﺣﻼل ﻫﺎي ﻏﻠﯿﻆ ﺗﺮ‪ ،‬اﺳﯿﺪﻫﺎي‬
‫ﺿﻌﯿﻒ ﺗﺮ ﺑﺎ ﺗﻘﺮﯾﺐ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮﻟﯽ ﺗﯿﺘﺮاﺗﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪hm124.ir‬‬
hm124.ir