KONTSULTARAKO.

ARKEOLOGIAN DENBORAN ZEHAR IZANDAKO

MARKU INTERPRETATIBOAK ARGIAGO IZATEKO

Fase “aurre-zientifikoa” edo espekulatiboa

Arkeologiaren lehengo pausuak
Arkeologia zientifikoaren sorrera eta garapena. Egungo ikuspuntuak
 Fase “aurre-zientifikoa” edo espekulatiboa. Erdi Aroa

Antzinaro klasikoak ez dauka garrantzirik. Mundu “pagano” bezala ikusten da

gehienetan, mundu “kristau” batetik. Zentzu horretan, santuen eta martiren
gurtza-oroipena oso garrantzitsuak dira.

Antzinateko tenplu asko kristautzen dira, eta elizak-ermitak-katedralak…

bihurtuko dira Erdi Aroan zehar, bere esanahi historikoa aldatzen baina,
gutxienez, bere materialtasuna bermatzen etorkizunerako.

Horrela, monumentuak eta egiturak harrobiak bezala erabiltzen dira, harria,

marmola, adreiluak, teilak… eraikin berrietan aprobetxatzen (espolioak).
Ekintza hauek oso negatiboak dira, materialek beraien jatorrizko kokapena
eta funtzioa galtzen dituzte eta. Badaude horren kontrako aditu batzuen
iritziak (adibidez, Petrarca, XIV. mendean) baina gutxi eta isolatuak dira.
Ondarearen babesa edo ikerketa historikoak ez dira existitzen, nahiz eta
monasterio batzuetan testu klasikoak kontserbatu.
 Fase “aurre-zientifikoa” edo espekulatiboa. Aro Berria
Berpizkundean, gizarteak (batez ere artistak eta arkitektoak) arreta gehiago
jartzen du aztarnetan, baina beraien interesagatik: ez zegoen interes historiko
bat, nahi zutena zen paradigma estetikoak errekuperatzea. Horrela, obra
klasiko garrantzitsuak berriro argitaratzen dira (adibidez, Vitrubioren De
Architectura). Eraikin klasikoak inspirazio bezala hartzen dira, ereduak
imitatzeko.

Eliteek dekorazio-objektuen bilketa bultzen dute, lehengo bildumak sortzen.

Ez dago helburu zientifikorik edo didaktikorik, baizik eta beraien boterea eta
nagusitasuna aurkezteko nahiak. Testuinguru honetan “indusketak”
(espolioak) sortzen dira, objektu ederrak errekuperatzeko eta beti
metodologiarik gabekoak.

Mentalitate hau Italiatik Europan zehar zabaltzen da. Esan bezala, mina
handia egin zen ondarean eta erregistro arkeologikoan. XVII eta XVIII.
mendeetan eruditu eta antikuarioen interesa Erromatik Grezia,
Mediterraneoko uharteak eta Asiara zabaltzen da, baina pertzepzioa ez da
aldatzen.
 Arkeologiaren lehengo pausuak
Ilustrazioarekin (XVIII. mendean), razionalismoa eta akademiak direla eta,
humanismoak indarrean jarraitzen du eta aztarnengatik interesa ere bai.
Arkeologia eta Artearen Historia nahasten dira: ikuspuntu estetikoa eta
tipologikoa.
J.J. Winckelmann, aditu askoren iritziz Artearen Historia eta Arkeologia
klasikoaren sortzailea. Obra nagusiren bat: Principios generales básicos para
la ordenación cronológica de las obras de arte de la Antigüedad (1764)

Antikuarismotik museora: bilduma pribatuak kanalizatzen dira museoetara, eta

horrela gizarte osora zabaltzen da. Testuinguru honetan, Museo Nazional
handiak sortzen dira: British, 1759; Louvre, 1793; Arqueológico Nacional, 1867,
etab. Zentro hauek bidaiak, esplorazioak edo espoliazioen bidez lorturiko
materialak erakusten dituzte (XVIII, XIX, XX mendeetan zehar).
Dena dela, objektu monumentalak eta arte ederrak baino ez dira interesatzen,
gizarteak eta adituek baliogarriak kontsideratzen direnak.

Lehengo indusketa arkeologikoak ematen dira: Pompeya (1710) edo Herculano

(1748). Borboien Monarkiaren bidez sustatuak, arduradunak ingeniari eta
militarrak ziren. Putzuak eta galeriak egiten berreskuratzen zituzten objektuak,
estratigrafian erreparatu barik. Eguneroko objektuak ez ziren garrantzitsuak, arte
ederretan oinarritzen zuten analisia, eta ez non aurkitzen ziren (testuingurua).
Horrela informazio asko galdu zen etorkizunerako.
 Arkeologiaren lehengo pausuak
XIX. mendeko arkeologia koloniala. Metropolien adituek kolonietako
aztarnategiak induskatzen dituzte. Horrek ondareari buruzko jabetzan eta
kudeaketan eztabaidak sortuko ditu. Adibide argia: non kontserbatzen dira
gaur egunean objektu eta egitura asko? Europako edo EEBBtako museo
handietan.
Garaialdi honetan munduak ikusiko ditu aurkikuntza zoragarriak, eta
arkeologiaren inguruan irudi ia mitikoa sortuko da (esplorazioak, abenturak,
altxorrak…).

Beste alde batetik, XIX. mendeko erromantizismoak eta “Estatu

Nazionalisten” sorrerak ikerketa-objektua zabaltzen dute: aurre-erromatar eta
Erdi Aroko arkeologia sortzen da, (estatuen legitimizazio historikoa, sustrai
kulturalen bilera). Asko garatzen dira herri zeltiarren, Erdi Aroko lehengo
monarkien edo arkeologia kristauaren ikerketak. Horrela, lehengo indusketak
egiten dira “mundu aurreratuan” ere.
 Arkeologiaren lehengo pausuak
XIX. mendeko bigarren zatia: Eboluzionismoa, Historiaurrearen sorrera.
Kreazionismoaren aurrean (James Ussher apezpikua, 1581-1656) edo
diluvioaren teoria katastrofistaren aurrean (Georges Cuvier, 1769-1831),
mentalitate zientifiko berria gizakiaren jatorria interpretatzeko.

Ardatz nagusiak:
Geologiaren Hastapenak, Charles Lyell (1797-1875).
Eboluzionismoa eta hautespen naturala, Charles Darwin (1809-1882).
Hiru Aroen Sistema (Harria, Brontze eta Burdina). C.J. Thomsen (1788-1865).
 Arkeologiaren lehengo pausuak
Eboluzionismoa: ingurumenak mutazio batzuk aukeratzen ditu, espeziea
iraunarazteko; adaptazio-gaitasuna nagusitzen da. Eguneko ikuspuntu
batetik, irizpide batzuk zaharkituak dira, baina jarrera zientifikoa hartu
zuten: konturatu ziren gizakia (animaliak bezala) ingurumenean kokatzen
dela eta, beraz, natura-zientzeko metodologiarekin ikertu daitekeela:
aztarnen bidez gizakiaren jatorria jakin dezakegu.

Horrela, Historiaurrea hasieratik erlazionatuko da natur-zientzekin.

Arkeologia Historikoak, berriz, Artearen Historiarekin erlazionatzen
jarraituko du XX. mendeko erdialdera arte. Horregatik daude egunean ere
banatuak.

Arriskua: H. Spencer edo H.L. Morgan (eboluzio soziala/kulturala):

Europako “gizarte zibilizatua”, aurrerapena dela eta, “gizarte basatia” baino
hobea da, bai teknikoki, bai moralki. Herri hauek atzeratuta daude, estadio
kultural aurreko batean. Hiru “fase” nagusiak aipatzen dira: salvajismo,
barbarie eta civilización.

Ondoriak: Kolonialismoaren legitimazioa, arrazismoa, matxismoa.

 Arkeologiaren lehengo pausuak
Difusionismoa (Arkeologia historiko-kulturala): XX. mendeko lehen
hamarkadak.
Pertsonai ezagunena: V. Gordon Childe (XX. mendeko lehen erdia).
Eboluzioaren ideiak jarraitzen, baina ikuspuntu marxista batekin. Historia ez
da bakarrik erregeen kontuak edo altxorra nagusiak. Populazio osoa ikertu
behar da. Haien ustez aurrerapeneko asmakuntza nagusiak (idaztea,
txanponak, nekazaritza, zeramika…) behin gertatzen dira, eta gero
hedatzeagatik (ideien mugimendua) edo migrazioagatik (pertsonen
mugimendua) zabaltzen dira.
 Arkeologiaren lehengo pausuak
Difusionismoa (Arkeologia historiko-kulturala). Ekarpen nagusiak:

“Kultura arkeologikoa”ren kontzeptua sortzen da. Objektuek herri baten

ideiak eta portaerak adierazpen dituzte (kultura arkeologikoa=giza kultura
edo talde etnikoa).

Kultura bat definitzeko:

-Aztarnategi bateko objektuen bilduma deskribatu eta sailkatu (estratigrafia
barne).
-Behin kultura hori identifikatua (objektuen multzo edo industria bat), jatorria
bilatu behar da. Kronologia ematen da, tipologiatik.

Adibidea:
alfabetoaren
eboluzioa, nukleo
batetik)
 Arkeologiaren lehengo pausuak
Ekarpen nagusiak. Testuinguru honetan (eboluzionismoa, difusionismoa)
landa-laneko teknikak eta estrategiak garatzen dira arkeologian:

-Pitt-Rivers (1827-1900) eta Flinders Petrie (1853-1942): aurkikuntzen

erregistroaren sistemak zehazten dituzte, objektu guztiak planoetan
kokatzen eta beraien tipologia ikertzen zaharragoak-berriagoak ezartzeko.
-Mortimer Wheeler (1890-1976) eta Kathleen M. Kenyon (1906-1978)
garatzen dute koadrikulaz egindako indusketa, gero utzitako sekzioetan
estratigrafia ikertzeko.
 Arkeologia zientifikoa eta egungo ikuspuntuak
New Archaeology (Arkeologia Berria) edo Arkeologia Prozesualista.
-D. Clarke, L. Binford, C. Renfrew ... Batez ere, EEBBetan eta Erresuma
Batuan, XX. mendeko 60 eta 70 hamarkadatan. Talde heterogeneoa da; kezka
komunak: arkeologia “tradizionala” aldatzea.
-“Zientifikoak” eta “antropologoak” kontsideratzen dira. Hipotesiak sortu,
aztarnategietan kontrastatu eta, era global batean, mundua ezagutu.
-Emaitza “unibertsalak” edukitzeko, gizarte osoa ulertzeko, kultura material
osoa kontuan hartu behar da, ez objektu ederrak edo monumentalak bakarrik.

Hori lortzeko, eskuragarri zeuzkaten

teknika eta metodologia zientifiko
berriak: paleofauna, paleobotanika,
radiokarbonoa, dendrokronologia,
topografia garatua, miaketa,
estatistika (informatika)…
 Arkeologia zientifikoa eta egungo ikuspuntuak
Korrontearen elementu-ideia bereizgarriak:

Eboluzioa: Gizarteek etengabe eboluzionatzen dute, egoera sinple batetik

egoera konplexu batera. Eboluzio hau erlazionatuta dago ingurumen-
baldintzekin eta gizakiak ematen dituen erantzunekin.

Helburua: dinamika sozialak eta gizarte-egiturak ezagutzea denboran zehar.

Haientzat, kultura sistema bat da: osagarri desberdinak (azpisistemak) haien
artean erlazionatzen dira (“lege unibertsalak”). Kultura materiala sistemaren zati
bat da, baina garrantzitsuena da gizarte-eredu osoa. Beraz, epe luzeko
prozesuetan jartzen dute arreta, ez objektu edo aztarnategi partikularretan
(nahiz eta hauek erabili ezagutza sortzeko, noski).

Nola lortu dezakegu ezagutza?: Orainaldian erregistro materiala heldu zaigu

(objektu estatikoak), baina ikertu nahi duguna gizarte dinamikoa (“bizia”) da.
Iragana ikertzeko era aproposena: orainaldia ikertu analogien bila (etnografia,
antropologia, arkeologia esperimentala, etnoarkeologia). Proposamen hau
“Teoría del Alcance Medio” “Teoría del Rango Medio” deitzen da.
 Arkeologia zientifikoa eta egungo ikuspuntuak

Gauzen-gaien arteko erlazioak

bilatzen dituzte, era global batean
iraganeko gizartea ulertzeko.

“Teoría del Alcance Medio”: orainaldiko gizarteetan analogiak (konparaketak) bilatzen

dira iraganeko gizarteak ulertzeko, etnografiaren bidez.
 Arkeologia zientifikoa eta egungo ikuspuntuak

New Archaeology ondoren… Arkeologia Postprozesualista edo interpretatiboa.

XX. mendeko 80ko hamarkadatik aurrera. egunean gehien ematen den

ikuspuntua, batez ere Europan.. Korronte asko eta heterogeneoak ematen dira.
Erreferente nagusiak: I. Hodder; M. Johnson.

New archaeology-k esaten zuen kontra, kultura bateko baloreak, ideiak,

iritziak… ez dira unibertsalak, eta posiblea den neurrian interpretatu behar dira,
etnozentrismoa baztertzen.
Portaerak edo sentimenduak ez dira “naturalak”, “biologikoak” (ingurumenak
sortutakoak). Indibiduoak eta gizarteak eraikitzen dituzte. Arkeologiak, inguru
soziala nahiz indibiduoa ulertu behar ditu (arkeologia kognitiboa, iraganean bizi
ziren pertsonen pentsaera ulertzen-interpretatzen saiatu behar da).
 Arkeologia zientifikoa eta egungo ikuspuntuak

Eragina estrukturalista:
F. Saussure, N. Chomski (Linguistika), C.Lévi-Strauss (Antropologia), S. Freud
(Psikologia) edo A. Leroi-Gorhan (Arte paleolitikoa).

Estrukturalismotik hartzen dutena: kulturaren dimentsio sinbolikoa.

Objektuak ez dira inguru fisikora moldatzeko asmakuntzak soilik. Zeramika
baten apaindura edo eraikin baten forma ulertzeko, produkzio eta erabileraren
atzean dauden esanahi kulturalak ikertu behar ditugu (testuingurua).
Arkeologiaren helbururen bat izan behar da arrasto materialetan islatzen diren
esanahi sinbolikoak interpretatzea (oso garrantzitsua izango da erlijioak edo
hilobi-errituetan).

Erromatar mosaikoa Tenplu budista Sinbolo nazia

 Arkeologia zientifikoa eta egungo ikuspuntuak

Eragina neomarxista (J. Habermas, Frankfurteko Eskola):

Arkeologia militantea. Arkeologoak bere pentsaera politikoa erabili behar du
ikerkuntzan, bere printzipioak aldarrikatzeko eta gizartearen egoera kritikoki
ikusteko.

Prozesu historikoak dialektikoak-konfliktiboak izan dira. Eredu sistemikoaren

kontra (New Archaeology), gizarteek konfliktoa eta aldaketak dauzkate
barnean. Beraz, egitura sozialak ez dira iraunkorrak eta, horregatik,
eztabaidagarriak dira (gauzak aldatu daitezke).

Ideologia, botere-harremanak, produkzio-indarrak eta harremanak, egitura

ekonomikoak… zentralak dira Historian.

Feudalismoa Kapitalismoa
 Arkeologia zientifikoa eta egungo ikuspuntuak

Eragina feminista (generozko ikuspuntua):

Sexu biologikoa da, baina generoa eraikuntza soziala da. Rol desberdinak
banatzen dira, kultura eta garai historikoaren arabera. Bi ildo nagusiak:

1- Nola kontatzen da Historia testuetan (hizkuntza), museoetan (irudiak),

erakusketan, hezkuntzan…? Emakumea ezkutatuta dago diskurtso historikoan.
Erregistro arkeologikoa generoko ikuspuntu batetik analizatu behar dugu.
2- Arkeologiaren metodologia / jarduerak: Autore nagusiak gizonak dira. Landa-
lana eta zuzendaritzak gizonentzat, laborategiko edo bulegoko lanak
emakumeentzat. Mikromatxismoak arkeologia barruan.

Gaur egunean, genorozko ikuspuntu tradizionalak ere aldatzen doaz (queer

teoria, transfeminismoa)