Endüstri Mühendisliğine

Giriş

Ders 5

1
 Tesis Yerleşimi
 Sistem tasarımının diğer alanları gibi, tesis yerleşimi
kararları da çok önemlidir. Çünkü;
1. Önemli ölçüde para ve işgücü yatırımı gerektirir,
2. İleride karşılaşılabilecek hataların telafisi güç
olduğundan uzun vadeli bir planlama ve uzun vadeli bir
sorumluluk gerektirir.
3. Kısa dönemli operasyonların verimi ve maliyeti
üzerinde önemli ölçüde etkileri vardır.
Bunlara ilave olarak, çalışan personel mevcut yerleşim
üzerinde yapılacak değişikliklere karşı, alışagelmiş
oldukları çalışma düzenini değiştireceği endişesiyle
direnebilirler. 2
 Tesis Yerleşimi Kararlarına Neden İhtiyaç
Duyulur?
Yerleşim kararları ihtiyacı, yeni bir tesisin dizaynı veya var
olan bir tesisin yeniden dizaynı aşamasında ortaya çıkar.
Mevcut tesisin yeniden dizayn edilmesinde, yerleşim
planlamasının en yaygın sebepleri aşağıda sıralanmıştır;

1.Operasyonlardaki verimsizlik
2.Kazalar ve güvenlik problemleri
3.Ürün ve hizmet dizaynındaki değişiklikler
4.Yeni bir ürün veya hizmetin ele alınması
5.Elde edilen çıktının hacmindeki değişiklikler
6.Metot ve ekipmanlardaki değişiklikler
7.Çevresel ve diğer yasal ihtiyaçlardaki değişiklikler
8.Moral problemleri (yüz yüze iletişim eksiklikleri)
3
 Temel Yerleşim Tipleri

3 tip temel yerleşim tipi vardır;

1. Ürün tipi yerleşim (Product layout)
2. Süreç tipi yerleşim (Process layout)
3. Sabit pozisyonlu yerleşim (Fixed position
layout)

4
 Ürün Tipi Yerleşim

 Tek bir tip veya benzer tipteki ürünlerin yüksek

miktarlarındaki üretiminde kullanılır. Bu tip yerleşimde
makine ve ekipmanlar, malzemenin sistem içerisinde
düzgün, hızlı ve sürekli bir tarzda akışını sağlayacak
şekilde yerleştirilir.
 Kağıt, süt ve çimento fabrikaları ve otomotiv endüstrisi bu
tip yerleşimin güzel örnekleridir.
 Bu tip durumlarda öncelikli amaç, ekipmanları işlem
sırasına göre düzenlemek suretiyle malzeme taşıma
maliyetlerini minimize etmektir.
 Ürün tipi yerleşimde bir iş hem işgücü hem de ekipman
bakımından uzmanlaşmaya izin veren, standardize
edilmiş bir dizi göreve bölünür. Bu, sistem tarafından
üretilen yüksek miktarlar, genellikle ekipman ve işgücüne
yapılan büyük ölçüdeki yatırımı ekonomik hale getirir. 5
 Ürün Tipi Yerleşim

 Tek bir tip veya benzer tipteki ürünler üretildiği için, ürün
veya hizmetin gerektirdiği teknolojik işleme ilişkin bütün
yerleşimi düzenlemek mümkündür.
 Mesela, bir üretim işleminin bir kesiminde, kesme,
zımparalama ve boyama yapılıyorsa, uygun ekipmanlar
bu sıraya uygun bir şekilde yerleştirilir.
 Ayrıca, her parça aynı tip işleme tabi tutulacağından
malzemenin işlemler arası taşınmasında konveyör
olarak bilinen sabit rotalı malzeme taşıma
ekipmanlarından faydalanılır.

6
 Ürün Tipi Yerleşim

 Sonuç da aşağıdaki gibi bir üretim hattı oluşur.

 [Başlangıç] İş akışı [Bitiş]

Hammadde veya Son ürün

İstasyon 1 İstasyon 2 İstasyon 3 İstasyon n
müşteri girişi

Malzeme ve/veya Malzeme ve/veya Malzeme ve/veya Malzeme ve/veya

işgücü işgücü işgücü işgücü

 Bir üretim ortamında hatlar, yapılan aktivitenin tipine göre,

üretim veya montaj olmak üzere ikiye ayrılır. Eğer yapılan işlem
bir üretim işlemiyse montaj hattı olarak anılır.
7
Product layout

8
 Product Layouts
Product A Department

D D M G P D A
Receiving Department

Shipping Department
Product B Department

L L M M D G P A

Product C Department

L L L G G P A

9
 Ürün Akış Hatları
 Ürün tipi yerleşimde birçok tip akış söz konusudur. Aşağıda
bunlardan birkaçı gösterilmiştir.

 Direk U tipi L tipi S tipi

 Bunlar içerisinde U tipi hatların bazı avantajları vardır. Direk
hatlara göre daha kompakt bir yapıya sahip olduğundan
çalışanların birbirleriyle iletişim kurmaları daha kolaydır.
İşçiler hattın sadece komşu değil karşılıklı istasyonlarda da
görev alabileceğinden iş atamalarında esneklik artar. Ayrıca,
malzemeler fabrikaya son ürünün ayrıldığı noktadan giriyorsa
U tipi hat malzeme taşımayı minimize eder. 10
 Ürün Tipi Yerleşimin Avantajları

 Yerleşim işlem sırasına göre olduğundan, düzgün ve

mantıksal bir akış gerçekleşir.
 İş, bir işlemden diğerine direk olarak gönderildiğinden, ara
ürün stokları (work in process-WIP) azalır.
 Bir birim için toplam üretim zamanı kısadır.
 Makinalar, ardışık işlemler arasındaki mesafeyi minimize
etmek amacıyla yerleştirildiği için, malzeme taşıma azalır.
 Üretim hattındaki operatörlerden yüksek bir beceri
istenmediğinden, işgücünün eğitimi basit, kısa ve ucuzdur.
 Üretim planlama ve kontrol faaliyetleri basittir.
 İşlerin taşınması ve depolanması için gereken alan
küçüktür.

11
 Ürün Tipi Yerleşimin Dezavantajları

 Bir makinenin bozulması, tüm hattın

durmasına sebep olabilir.
 Yerleşim ürüne göre yapıldığından, ürün
dizaynındaki bir değişiklik yerleşim üzerinde
önemli değişiklikler gerektirebilir.
 Üretim hızı, en yavaş makineyle
belirlenmektedir.
 Uzmanlaşma yerine denetleme esastır.
 Bu durumlarda hat boyunca özdeş makineler
konulduğundan yüksek yatırım gerektirir.
12
 Süreç Tipi Yerleşim

 Çok farklı özellikteki ürünlerin küçük miktarlarda

üretimi için ihtiyaç duyulan bir yerleşim tipidir.
 Bir yığın üretimi yapılmadığı için, düzgün ve sürekli
bir akış hattı olmayabilir.
 Bunun yerine akış hattı, belli zamanda üretilecek belli
parçalara göre değişkenlik gösterir. Bu durumda
yapılacak en mantıklı iş, benzer makineleri bir araya
getirecek şekilde yerleştirmektir. Örneğin; tüm torna
tezgahlarının bir alana, tüm freze tezgahlarının bir
alana yerleştirilmesi gibi.
 Bu tip yerleşimde, farklı ürünler farklı işlem ve işlem
sıraları gerektirdiğinden değişken rotalı malzeme
taşıma ekipmanlarına ihtiyaç duyulur.

13
 Süreç Tipi Yerleşim

Departman C
Departman A

Dep. D
Departman B

Departman E

Süreç tipi yerleşimin departmansal

iş merkezleriyle gösterimi

14
Process layout

DM DM
TM TM

DM
TM TM

VMM VMM BM BM

15
The Process Layout
Milling
Lathe Department Department Drilling Department
M M D D D D
L L

M M D D D D
L L

G G G P
L L

G G G P
L L
Grinding Painting Department
Department
L L
Receiving and A A A
Shipping Assembly

16
 Flow of Materials in Process Layouts
Milling
Lathe Department Department Drilling Department
M M D D D D
L L

M M D D D D
L L

G G G P
L L

G G G P
L L
Grinding Painting Department
Department
L L
Receiving and A A A
Shipping Assembly

17
 Süreç Tipi Yerleşimin Avantajları

 Daha iyi bir makine kullanımı elde edilir ve

sonuçta daha az makineye ihtiyaç duyulur.
 Spesifik görevleri yapabilecek ekipman ve
işgücünden dolayı yüksek düzeyde esneklik
sağlanır.
 Makineler için nispeten daha düşük bir yatırım
gerektirir.
 Görevlerin çeşitliliği, işgücü için enteresanlık ve
tatmin edicilik sağlar, monotonluk azalır.
 Uzmanlaşmış bir denetim mümkün olur.

18
 Süreç Tipi Yerleşimin Dezavantajları

 Uzun akış hatları oluştuğundan, malzeme

taşımaları pahalıdır.
 Üretim planlama ve kontrol faaliyetleri
karmaşıktır.
 Toplam üretim zamanı genellikle uzundur.
 Büyük miktarlarda ara ürün stokları oluşur.
 Ara ürün stoklarından dolayı alan ve sermaye
ihtiyacı gerekir.
 İşlerin çeşitliliğinden dolayı, yüksek düzeyde
beceri gerektirir.

19
 Sabit Pozisyonlu Yerleşim

 Üretilen parçanın sabit, işçi malzeme ve ekipmanın

hareketli olduğu bir üretim tipidir.
 Bu tip yerleşimde, üretilen ürün o kadar büyüktür ki,
iş istasyonunu ürünün yanına götürmek ürünü iş
istasyonunun yanına götürmekten daha kolaydır.
 Gemi ve uçak üretimleri, sabit pozisyonlu yerleşim
için güzel birer örnek teşkil ederler.
 Bu yerleşim ayrıca, çiftçilik, yol yapımı, inşaat ve
petrol arama gibi faaliyetlerde de yaygın olarak
kullanılmaktadır.

20
Project (Fixed-Position) Layout
G G D D D
L
G

L
G
Storage

Storage
L
A
L
M P A

Receiving and
Shipping

21
Types of Departments/Layouts
Volume
High
Product
Department

Product
Layout Product
Medium Family
Department
Fixed Location Process
Layout Layout
Group Technology
Fixed Materials Layout Process
Location
Department
Department

Low

Low Medium High

Variety

22
 Genel Özellikler
Özellik Ürün Süreç Ürün Aile Sabit
(Product) (Process) (Cellular) (Fixed)
Tamamlanma Zamanı Düşük Yüksek Düşük Orta
Ara Ürün Stoku Düşük Yüksek Düşük Orta
Beceri Düzeyi Seçilebilir Yüksek Orta - Yüksek Karışık
Ürün Esnekliği Düşük Yüksek Orta - Yüksek Yüksek
Talep Esnekliği Orta Yüksek Orta Orta
Makine Kullanımı Yüksek Orta - Düşük Orta - Yüksek Orta
İşgücü Kullanımı Yüksek Yüksek Yüksek Orta
Güvenlik Düşük olabilir Yüksek Yüksek Orta
Birim Üretim Maliyeti Düşük Yüksek Düşük Yüksek

23
 Yerleşim Tipleri
 Süreç ve ürün tipi yerleşimler, küçük partilerden sürekli üretime
doğru uzanan sürecin iki nihai noktasını temsil ederler.
 Süreç tipi yerleşim ürün tipi yerleşime göre daha geniş bir ürün ve
hizmet yelpazesine sahiptir. Bununla beraber süreç tipi yerleşimi
ürün tipi yerleşime göre daha az randımana sahip olduğundan,
daha yüksek bir üretim maliyeti ve bazen de daha düşük bir kaliteye
sebep olabilir. Bu nedenle, bazı üreticiler ürün tipi yerleşimin
avantajlarından faydalanabilmek için süreç tipi yerleşimden
uzaklaşmaya çalışırlar. İdeal olan, bir üretim sisteminde esneklik ve
randımana düşük birim üretim maliyetiyle ulaşılabilmesidir.
 İşte, Hücresel İmalat (Cellular Manufacturing), Grup Teknolojisi ve
Esnek İmalat Sistemleri (Flexible Manufacturing System) gibi son
yılların popüler kavramları, bu ideale ulaşmak için harcanan
çabaların bir sonucudur.

24
Hücresel Yerleşim (Cellular Layouts)
Hücresel İmalat
Makinelerin, hücre (cell) olarak ifade edilen
gruplamalara tabi tutulduğu bir yerleşim tipidir.
Buradaki gruplama, benzer işlemlere ihtiyaç
duyan benzer parçaların veya parça ailelerinin
üretimi için gereken işlemlerle belirlenir. Böylece
hücreler, ürün yerleşiminin minyatür versiyonu
haline gelmiş olur. Tipik bir fonksiyonel yerleşimle
(süreç tipi yerleşim) hücresel imalat arasındaki
fark aşağıda gösterilmektedir.

25
Product Family (Cellular) Layout
G
G G D D D
L L
D M G
D L
L
P
M G D L
Rotational
L Parts L

P
Cell M D
Rectangular G L
L M Parts
Cell A Special
A Department

Receiving and
Shipping

26
2 2 2
Freze Matkap Zımpara
1 2 3
4

MONTAJ
4 3
1 3 1 2
1 3 4 1
1
Torna Tavlama Diş Açma
3 4

FONKSİYONEL YERLEŞİM

27
 1 1
Torna Freze Matkap Tavlama Diş Açma

M O N T A J
2 2
Freze Matkap Tavlama Zımpara

3 3
Torna Freze Tavlama Zımpara

4 4
Freze Matkap Diş Açma

Hücresel İmalat Yerleşimi

Parça aileleri olarak: 1, 2, 3, 4 verilmiştir.

28
 Hücresel İmalat
 Görüleceği üzere, Hücresel İmalat yerleşiminde
makineler, benzer parçaların grupları (aileleri) için
gerekli işlemleri yapabilecek şekilde bir araya
getirilmişlerdir. Böylece, parçaların tamamının aynı
rotayı izlemeleri sağlanmıştır.

29
 Grup teknolojisi
 Hücresel imalatın etkin olabilmesi için, benzer işlem
karakteristiklerine sahip parçaların gruplandırılması
yapılmalıdır. Ayrıca parçaların tanımları da yapılmalıdır. Bu
gruplandırma işlemi, Grup Teknolojisi olarak bilinir ve
gerek dizayn karakteristikleri gerekse üretim
karakteristiklerine göre parçaların benzerliklerini
tanımlamak ve bunları parça aileleri olarak gruplandırmak
esasına dayanır. Boyut, biçim ve fonksiyon dizayn
karakteristiklerini belirlerken, işlem tipi ve işlem sıraları ise
üretim karakteristiklerini belirler.
 Benzer parçaların tanımlamaları yapıldıktan sonra, bu
parçaların ailelerine göre sınıflandırmaları yapılabilir ve bir
kodlama sistemi geliştirilebilir. Kodlama sistemi de dizayn
ve üretim aşamasında bilgi akışını kolaylaştırır.
30
Group technology layout

DM
VMM
TM DM

TM BM
BM TM

VMM DM TM

31
Esnek İmalat Sistemleri (Flexible Manufacturing System)

 Hücresel imalatın tamamen otomotize edilmiş

versiyonudur. Parçaların makineden
makineye transferi ve her bir makinede işlerin
başlaması bir bilgisayar tarafından kontrol
edilir. Ancak bu sistemler oldukça pahalıdır.
Buna rağmen, üretici açısından üretimde
insan faktörünü en aza indirgeyerek daha
yüksek bir esneklik sağlama ve ürün tipi
yerleşimin avantajlarından yararlanma gibi
önemli kazanımlar sağlamaktadır.
32
Hybrid layout

TM TM VMM BM

DM
TM TM

33