Soyut Cebir

Prof. Dr. Dursun TAŞCI

Ankara 2007

674
ÖNSÖZ

Bu kitap; Selçuk Üniversitesi ve Gazi Üniversitesinde uzun yıllar okutmuş

olduğum Soyut Cebir ve Cebire Giriş ders notlarının düzenlenmesi ve daha
kapsamlı bir hale getirilmesi sonucunda ortaya çıkmıştır.
Hemen belirtelim ki bu sahada yok denecek kadar az sayıda Türkçe eser
oluşu bizi böyle bir kitap yazmaya sevketmiş ve böylece öğrencilerin faydalana-
bileceği Türkçe yazılmış, derli toplu bir bilgi kaynağının ellerinin altında
olması sağlanmıştır. Bu kitabın; her bölümünün sonunda çok sayıda çözümlü
problemler ve hemen akabinde çözülmemiş problemler verilmesi ve konuların
anlaşılabilir bir şekilde kaleme alınmış olması, öğrencilerin zor olarak kabul
ettikleri bu derse karşı önyargılardan kurtulmalarını sağlayacağı kanaatini
taşımaktayım.
Kitabımız sekiz bölümden oluşmaktatdır. İlk bölümde Önbilgiler başlığı
altında daha sonraki konularda karşılaşılabilecek bazı temel bilgilerden bahse-
dilmiştir. İkinci bölümde gruplar konusu geniş olarak ele alınmıştır. Üçüncü
bölümde halkalar ve tamlık bölgeleri üzerinde durulmuştur. Dördüncü bölüm-
de yine halkalar temel alınarak polinomlar halkası verilmiştir. Beşinci bölüm
ise tamamen altıncı bölümdeki Cisim Genişlemeleri ile sekizinci bölümdeki
Modüller konusuna temel kabul edilen Vektör Uzayları ve Lineer dönüşüm-
lerden bahsedilmiştir. Yedinci bölümde ise üçüncü ve dördüncü dereceden
polinomların kökleri ve Çözülebilir Gruplar ile ilgili bilgiler verilmiştir.
Kitap hazırlanırken herhangi bir matematiksel hataya ve yazım yanlışlığına
meydan vermemek için defalarca gözden geçirildi. Buna rağmen gözümüzden
kaçan bazı hataların olabileceği kaçınılmazdır. Bu nedenle okuyucularımızın
yapacağı uyarı ve tenkitlerin daha sonraki baskılarda gözönünde tutulacağını
belirtmek isterim. Çok büyük emek harcanarak ve gereğinden fazla titizlik
gösterilerek hazırlamaya çalıştığımız kitabımızın okuyuculara yararlı olmasını
diliyorum.
Son olarak kitabın müsveddelerini büyük bir sabır ve titizlikle bilgisayarda
yazan Araştırma Görevlisi Mustafa AŞÇI’ya, kitabın müsveddesini defalarca
okuyarak gözden kaçan hataları bilgisayarda düzelten Yrd. Doç. Dr. Naim
TUĞLU ve Yrd. Doç. Dr. Ercan ALTINIŞIK’a ayrıca bana manevi olarak
destek olan çocuklarım Burak ve Buğra ile eşime çok teşekkür ederim.

Saygılarımla
Prof. Dr. Dursun TAŞCI
Ankara 2007

673
İÇİNDEKİLER

1 ÖNBİLGİLER 7
1.1 Kümeler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
1.2 İspat Yöntemleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
1.3 Kartezyen Çarpım ve Bağıntı . . . . . . . . . . . . . . . 19
1.4 Dönüşümler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
1.5 İkili İşlemler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
1.6 Tamsayılarda Bölünebilme . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
1.7 Kongrüanslar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
1.8 Lineer Kongrüanslar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
1.9 Çözümlü Problemler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
1.10 Problemler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97

2 GRUPLAR 103
2.1 Tanım ve Örnekler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
2.2 Cayley Grup Tabloları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
2.3 Alt Gruplar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
2.4 Yan Kümeler ve Lagrange Teoremi . . . . . . . . . . . . 126
2.5 Normal Alt Gruplar ve Bölüm Grupları . . . . . . . . . 140
2.6 Simetrik Gruplar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
2.7 Grup Homomorfizmleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
2.8 Grup Otomorfizmleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191
2.9 İzomorfizm Teoremleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194
2.10 Devirli Gruplar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
2.11 Direkt Çarpımlar (Toplamlar) . . . . . . . . . . . . . . . 220
2.12 Sylow Teoremleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238
2.13 Çözümlü Problemler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
2.14 Problemler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286

3 HALKALAR 297
3.1 Tanım ve Örnekler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297
3.2 Alt Halkalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303
3.3 Tamlık Bölgeleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306
3.4 Bir Halkanın Karakteristiği . . . . . . . . . . . . . . . . . 315
3.5 İdealler ve Bölüm Halkaları . . . . . . . . . . . . . . . . . 317
3.6 Halkalarda Homomorfizm ve İzomorfizm . . . . . . . . 332

3
 3.7 Bir Tamlık Bölgesinin Kesirler Cismi ve Rasyonel Sayılar347
3.8 Sıralı Tamlık Bölgeleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 361
3.9 Reel Sayılar ve Kompleks Sayılar Cismi . . . . . . . . . 370
3.9.1 Reel Sayılar Cismi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 370
3.9.2 Kompleks Sayılar Cismi . . . . . . . . . . . . . . . 376
3.9.3 Kompleks Sayıların Trigonometrik Gösterimi ve
Kökleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 383
3.10 Kuaterniyonlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 388
3.11 Çözümlü Problemler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 392
3.12 Problemler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 418

4 POLİNOM HALKALARI 431

4.1 Tanım ve Örnekler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 431
4.2 Polinomların Eşitliği . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 431
4.3 Polinomların Toplamı ve Çarpımı . . . . . . . . . . . . . 432
4.4 Polinomlarda Bölünebilme . . . . . . . . . . . . . . . . . 443
4.5 Polinomlar için Euclid Algoritması . . . . . . . . . . . . 454
4.6 F[x] ’de Polinomların Çarpanlara Ayrılması . . . . . . . 456
4.7 F[x] ’de İndirgenebilir ve İndirgenemez Polinomlar . . 459
4.8 Bir Polinomun Sıfırları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 466
4.9 Euclid Bölgeleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 489
4.10 Normlu Bölgeler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 502
4.11 Çözümlü Problemler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 507
4.12 Problemler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 527

5 VEKTÖR UZAYLARI ve LİNEER DÖNÜŞÜMLER 531

5.1 Vektör Uzayları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 531
5.2 Alt Vektör Uzayları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 534
5.3 Lineer Bağımsızlık ve Lineer Bağımlılık . . . . . . . . . 541
5.4 Baz ve Boyut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 545
5.5 Bir Baza Göre Bir Vektörün Koordinatları . . . . . . . 547
5.6 Lineer Dönüşümler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 553
5.7 Lineer Dönüşümlerin Vektör Uzayı . . . . . . . . . . . . 556
5.8 Bir Lineer Dönüşümün Çekirdeği ve Görüntüsü . . . . 557

6 CİSİM GENİŞLEMELERİ 559

6.1 Tanım ve Örnekler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 559
6.2 Cebirsel ve Aşkın Elemanlar . . . . . . . . . . . . . . . . 562
6.3 Basit Genişlemeler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 567
6.4 Cebirsel Genişlemeler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 577
6.5 Cisim Genişlemelerinin Zinciri . . . . . . . . . . . . . . . 580
6.6 Çözümlü Problemler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 589

4
 6.7 Problemler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 604

7 POLİNOMLARIN KÖKLERİ 607

7.1 İkinci Dereceden Polinomların Kökleri . . . . . . . . . . 607
7.2 Üçüncü Dereceden Polinomların Kökleri . . . . . . . . 608
7.3 Dördüncü Dereceden Polinomların Kökleri . . . . . . . 612
7.4 Çözülebilir Gruplar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 614
7.5 Çözümlü Problemler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 623
7.6 Problemler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 626

8 MODÜLLER 627
8.1 Tanım ve Örnekler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 627
8.2 Modüller İçin İzomorfizm Teoremleri . . . . . . . . . . . 637
8.3 Serbest Modüller . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 641
8.4 Cebirler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 649
8.5 Çözümlü Problemler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 652
8.6 Problemler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 661

9 Kaynaklar 667

10 İndeks 669