RASLOJAVANJE JEZIKA

Raslojavanje jezika/jezičko variranje

Jedna od prvih sistematičnih i znanstveno utemeljenih teorija o tome da jezik nije jedinstven i da se u
zavisnosti od niza faktora raslojava na pojedine podsisteme ("funkcionalne varijante", kasnije
"funkcionalne stilove") obično se vezuje za Praški lingvistički kružok i njegove postulate.

Prema jednoj mogućoj klasifikaciji razlikuju se četiri tipa raslojavanja jezika:

a) socijalno,

b) teritorijalno,

c) individualno,

d) funkcionalno-stilsko.

Socijalno raslojavanje jezika

Socijalno raslojavanje jezika podrazumijeva istraživanje govornih uloga pojedinca, koje su direktno u
vezi sa brojem njegovih socijalnih uloga. Ukupan broj govornih uloga čini govorni repertoar jedne
osobe; naravno, nemaju svi iste govorne repertoare.

PRIMJER: STUDENT MATEMATIKE

Zamjenice drugog lica kao sredstvo izražavanja formalnog/neformalnog stila.

(ti/ti, vi/vi, vi/ti) u pojedinim stilovima (funkcionalnim, individualnim i drugim). Osim toga, posebno
su

zanimljivi slučajevi kada u književnosti ili u svakodnevnim situacijama sugovornici počinju dijalog

u jednoj od tri varijante, a zatim se preključuju na drugu, pa čak i na treću varijantu.

(1) Kad sugovornici koji su u bliskim, neformalnim odnosima, naglo pređu na vi/vi komunikaciju, to

je obično signal da su odnosi naglo zahladnjeli

(2) Prelazak sa vi/vi na ti/ti označava prelazak na neformalnu, intimnu komunikaciju, po pravilu na

inicijativu jednog od sugovornika

(3) Prilikom "novouspostavljene" ti-komunikacije događa se da sugovornici neko vrijeme

pribjegavaju vi-formi iz navike.

Svaka od mogućih kombinacija na ovom planu bit će stilski markirana ukoliko

je suprotstavljena drugoj, uobičajenoj u datom kontekstu.

U književnoumjetničkom stilu ti/vi

opozicija može biti u funkciji izražavanja različitih odnosa među likovima, a često i u funkciju

stvaranja komičnog efekta.

Različite socijalne grupe također će se odlikovati različitim varijetetima jezika, što se može

pratiti na više planova - između ostalog, može se govoriti o stilovima pojedinih profesija, o slengu

i argou (tajnom govoru nekih grupa, npr. lopova, kriminalaca, narkomana).

Spolno raslojavanje

često je uvjetovano upravo postojanjem socijalnih uloga namijenjenih polovima u određenom

društvu.

starosno raslojavanje jezika, onda se misli na to da u jednom trenutku u jednoj

jezičnoj sredini postoji nekoliko generacija, čiji se jezik u nekim aspektima razlikuje.

Teritorijalno raslojavanje jezika

Pod teritorijalnim raslojavanjem podrazumijevaju se različiti dijalekti jednoga jezika ili njegove
varijante.
Za stilistiku je zanimljivo preključivanje sa jednog koda na drugi, tj. sa jednog dijalekta na drugi u
različitim situacijama.

Sociolingvistika proučava i tzv. urbane dijalekte, specifične govore pojedinih većih gradskih sredina.
Ovi se varijeteti odnose na gradski supstandard.

U nekim situacijama preklapaju se, odnosno međusobno utiču jedno na drugo, dijalekatsko i
funkcionalno-stilsko raslojavanje.

Posebno se može istraživati zastupljenost dijalekta u književnosti ili u žurnalističkom i publicističkom

stilu, što može imati nekoliko osnovnih funkcija, od kojih su najznačajnije sljedeće:

1. govorna karakterizacija likova

2. izražavanje autorovog stava prema dijalektu

3. dijalekt u književnosti ili publicistici predstavlja svojevrstan postupak oneobičavanja (začudnosti),

što je za stilistiku i najzanimljivija funkcija.

Individualno raslojavanje
Individualno raslojavanje jezika bilo je u nekim stilističkim školama shvaćeno kao jedini pravi
predmet stilistike. Idiostil Individualni stil podrazumijeva ukupnost jezičkog ponašanja, kompletan
jezički repertoarnekoga pojedinca. Već tempo govora, boja glasa, specifičnosti glasovnih realizacija
pojedinih fonema,repertoar intonacijskih tipova mogu poslužiti kao prepoznatljive crte nekog
idiostila.
 Lingvostilistika proučava idolekt nekog pisca, ali to obično čini isključivo u književno umjetničkom
stilu pisca

Funkcionalno-stilsko raslojavanje
Ovaj je tip raslojavanja najznačajniji za stilistiku, posebno za funkcionalnu stilistiku, čiji je to

osnovni predmet proučavanja.

Primarni funkcionalni stilovi jesu sljedeći: naučni funkcionalni stil, žurnalistički stil,

publicistički, književnoumjetnički, administrativni i razgovorni (konverzacijski).

Izvor: M. Katnić-Bakaršić - Lingvistička stilistika (1999)

Mark Fejer