odrodzenie platonizmu i arystotelizmu w epoce renesansu

1. PLATONIZM

Marsilio Ficino (1433-1499)

Twórczość filozoficzną Ficina przenikają dwa główne wątki. Pierwszym z nich jest związek religii z
filozofią: u zarania ludzkości „uczona religia” i „pobożna filozofia” stanowiły jedność, a późniejsze ich
rozdzielenie stało się przyczyną upadku obydwu. Pragnąc powrócić do stanu wyjściowego, w
krzewieniu platonizmu widział Ficino służbę Chrystusowi i apologię chrześcijaństwa. Drugi wątek
twórczości Ficina to podkreślanie wewnętrznej zgodności platonizmu i arystotelizmu.

Bóg w koncepcji Ficina łączy cechy Boga osobowego religii chrześcijańskiej i Jedni Plotyna. Jest
Najwyższym Istnieniem, Czystym bytem, którego esencja równa jest egzystencji, Dobrem, Pięknem i
Prawdą. Wyjaśniając relację Boga do świata, Ficino opowiada się za aktualizmem, który opiera się na
trzech przesłankach: stworzenie jest wieczne i ciągłe, jak wieczny jest świat; stworzenie jest jednym z
przejawów istoty Boga we wszechświecie; aktywność Boga we wszechświecie jest warunkowane przez
Jego wolę i intelekt.

Wszechświat stanowi hierarchicznie uporządkowaną i zróżnicowaną całość, przypominającą kulę z

koncentrycznie poruszającymi się hipostazami bytu: Bogiem, duchami czystymi, duszami, jakościami
oraz ciałami. Duszy człowieka przypada rola łącznika między tym, co niematerialne, a tym, co
materialne. Uczestniczy w boskiej naturze duszy świata i jest mikrokosmosem, odwzorowującym
pozostałe hipostazy. Człowiek może zbliżyć się do Boga poprzez poznanie siebie i świata oraz przez
miłość, która stanowi główną siłę we wszechświecie. Wolność i twórczość człowieka akcentował Ficino
jako podstawę jego godności.

Giovanni Pico della Mirandola (1463-1494)

Próbował łączyć ze sobą wątki helleńskie, judaistyczne i chrześcijańskie. Pozostawał pod silnym
wpływem teologii negatywnej neoplatoników i Pseudo-Dionizego. Bóg jest więc jednym, raczej ponad
bytem niż bytem. Obejmuje w sobie wszystkie doskonałości w sposób, który przekracza nasze
zrozumienie. Możemy zbliżyć się do niego filozoficznie, odrzucając ograniczenia doskonałości stworzeń.
Człowiek jest mikrokosmosem, ale posiada dar wolności – jest w jego mocy wzniesienie się ku bytom
wyższym, jak również upadek ku niższym.

2. ARYSTOTELIZM

Pietro Pomponazzi (1462-1525)

Stał na czele grupy aleksandrystów, to jest arystotelików, którzy interpretowali nauki Stagiryty w duchu
Aleksandra z Afrodyzji. Jego celem było oczyszczenie arystotelizmu z obcych mu elementów – dlatego
atakował zaciekle awerroistów, zatrzymując się na pojęciu duszy jako formy ciała. Odrzucił zarówno
awerroistyczną koncepcję powszechnego intelektu, jak i tomistyczną wizję nieśmiertelnej, indywidualnej
duszy, odwołując się, w duchu Arystotelesa, do świadectw empirycznych.

Pomponazzi pokreślał moralny cel ludzkiej egzystencji, który uznawał za aktualny pomimo zanegowania
sankcji lub nagrody w życiu przyszłym. Teoretyczna kontemplacja jest dana niewielu ludziom i nie może
być owym celem.
3. STOICYZM I SCEPTYCYZM

Michel de Montaigne (1533-1592)

Montaigne wskrzesił starożytne dowody za sceptycyzmem relatywizm poznania zmysłowego,

niemożność wzniesienia się intelektu ponad relatywizm do pewnego osiągnięcia absolutnej prawdy,
nieustanne zmiany w przedmiocie i podmiocie poznania, relatywizm sądów wartościujących etc.
Człowiek jest stworzeniem nędznego rodzaju, powinien więc zwrócić się ku Boskiemu objawieniu, jako
jedynemu źródłu pewności.

Jednocześnie Montaigne akcentował ideę natury, która daje każdemu człowiekowi określone,
niezmienne predyspozycje. Celem wychowania nie ma być scholastyczne ukształtowanie od podstaw,
ale raczej wyzwolenie spontaniczności i oryginalności tego naturalnego wyposażenia.

Konsekwentnie trwając przy sceptycyzmie, opowiadał się przeciwko gwałtownym zmianom form
politycznych, społecznych i religijnych.