1

Kabanata 1
ANG SULIRANIN AT KALIGIRAN NG PAG-AARAL

Panimula

Ang "Epekto ng maagang pagkakaroon ng anak sa akademikong pagganap ng

mga mag-aaral" ay naglalayong suriin ang implikasyon ng pagiging isang batang
magulang sa pag-aaral ng mga kabataan. Sa bahaging ito, ipinapakita ang
kahalagahan ng pag-aaral at ang pangkalahatang konteksto ng problema ng maagang
pagbubuntis sa mga kabataan.
Ang "Prevalence of teenage pregnancy and its associated factors in high fertility
sub-Saharan Africa countries: a multilevel analysis" nina Desale Bihonegn Asmamaw,
Tesfahun Zemene Tafere, at Wubshet Debebe Negash ay isang pag-aaral na
tumatalakay sa karamihan at mga kaugnay na salik ng maagang pagbubuntis sa mga
bansa ng sub-Saharan Africa na may mataas na fertility rate. Layunin ng pag-aaral na
ito na suriin ang mga pangunahing kadahilanan at mga kahalagahang pang-ekonomiya
na kaugnay ng pagbubuntis ng mga kabataan sa nabanggit na rehiyon.
Ang koneksyon ng dalawang pag-aaral ay may kaugnayan sa mga epekto ng
maagang pagbubuntis sa mga mag-aaral. Ang "Epekto ng maagang pagkakaroon ng
anak sa akademikong pagganap ng mga mag-aaral" ay malamang na sumasalamin sa
mga epekto ng maagang pagbubuntis sa pag-aaral ng mga kabataan sa isang partikular
na konteksto o bansa. Sa kabilang banda, ang pag-aaral nina Asmamaw, Tafere, at
Negash ay naglalayong suriin ang pangkalahatang kasaganahan o prevalence ng
maagang pagbubuntis at mga kaugnay na salik sa sub-Saharan Africa. Ang mga
natuklasan ng pag-aaral na ito ay maaaring maging batayan o datos para sa pag-aaral
ng mga epekto ng maagang pagbubuntis sa ibang mga lugar, tulad ng mga lugar na
pinag-aaralan sa "Epekto ng maagang pagkakaroon ng anak sa akademikong
pagganap ng mga mag-aaral."
 2

Kaligiran sa Pag-aaral

Sa pag-aaral na ito, layunin malaman kung paano nakakaapekto ang maagang

pagbubuntis o pagiging magulang sa pagganap ng mga estudyante sa akademiko.
Mayroon ba itong epekto sa pag-aaral ng mga bata? Ano ang mga dahilan kung bakit
ito nakakaapekto sa kanilang pag-aaral? Paano natin matutulungan ang mga kabataan
na naging maagang magulang na makapagtapos ng kanilang pag-aaral?
Sa pamamagitan ng pag-aaral na ito, inaasahan na makuha ang mga kasagutan sa
mga tanong na ito at makapagbigay ng impormasyon upang matulungan ang mga
kabataan na naging maagang magulang na maabot ang kanilang mga pangarap sa
buhay.

Paradima ng Pananaliksik

MALAYANG BARYABOL DI MALAYANGBARYABOL

I. Talaang Demograpiko I. Akademikong pagganap

1.1 Antas ng baitang 1.1 Marka
1.2 Edad 1.2 Pagdalo sa paaralan
1.3 Kalagayang pangpinansyal 1.3 Pakikisalamuha
1.4 Kalagayan ng pamilya 1.4 Pagsali sa mga aktibidad

Sa pangkalahatan, ang mga sangkap ng talaang demograpiko na nabanggit ay

maaaring magdulot ng mga hamon at impluwensya sa akademikong pagganap ng
mga mag-aaral na maagang nagkaanak. Ang pag-aaral ng mga kaugnayan ng mga ito
sa epekto ng maagang pagkakaroon ng anak ay maaaring magbigay ng mas malalim
na pag-unawa at mga estratehiya
 3

Paglalahad ng suliranin

Ang pag-aaral na ito ay naglalayong tuklasin ang mga epekto ng maagang

pagkakaroon ng anak sa akademikong pagganap ng mga mag-aaral. Partikular na,
layon ng pag-aaral na sagutin ang mga sumusunod na katanungan:

1. Ano-ano ang talaang demograpiko ng mga mag-aaral na maagang pagkakaroon

ng anak ayon sa:
1.1 Antas ng baitang;
1.2 Edad
1.3 Kalagayang pangpinansyal
1.4 Kalagayan ng pamilya

2. Ano-ano ang mga akademikong pagganap ng mga mag-aaral batay sa:

2.1 Marka
2.2 Pagdalo sa paaralan
2.3 Pakikisalamuha
2.4 Pagsali sa mga aktibidad

3. Ano ang antas ng epekto ng mga salik na nakasaad sa talaang demograpiko at

akademikong pagganap ng mga mag-aaral sa maagang pagkakaroon ng anak?
 4

Kahalagahan ng pag-aaral

Ang pag-aaral na ito ay isinasagawa upang magkaroon ng mga impormasyon

na kapaki-pakinabang sa mga sumusunod:

Sa mga Guro. Maaring magkaroon ng mga pagkakataon para sa mga guro na

magbigay ng mga aral tungkol sa responsableng pagpapalaki ng mga anak sa kanilang
mga mag-aaral, at magbigay ng mga payo upang matulungan ang mga mag-aaral na
maabot ang kanilang mga pangarap sa kabila ng mga hamon.

Sa mga Pamayanan. Ang pag-aaral na ito ay naglalayong magbigay ng kamalayan sa

mga pamayanan tungkol sa epekto ng maagang pagkakaroon ng anak sa akademikong
pagganap ng mga mag-aaral. Sa pamamagitan ng pagpapalaganap ng mga natuklasan
at impormasyon mula sa pag-aaral na ito, maaaring magkaroon ng mas malawak at
mas malalim na kaalaman ang mga tao tungkol sa isyung ito. Ito ay maaaring maging
batayan para sa mga programa at edukasyon na naglalayong maiwasan ang maagang
pagbubuntis at suportahan ang mga kabataang magulang.

Sa mga Paaralan. Ang mga natuklasan mula sa pag-aaral na ito ay maaaring

magamit upang mapaunlad ang mga programa at patakaran sa mga paaralan na may
layuning suportahan ang mga kabataang magulang. Maaaring maisaayos ang mga
pagsasanay para sa mga guro at kawani ng paaralan upang matulungan ang mga mag-
aaral na nagiging magulang sa maagang edad. Maaaring ito ay kinabibilangan ng
pagbibigay ng counseling services, pagpapalawak ng seksuwalidad na edukasyon, o
paglikha ng mga espesyal na klase o programa para sa mga mag-aaral na may
responsibilidad ng pagiging magulang.

Sa mga Magulang. Makakatulong sa mga magulang na mas maitaguyod ng isang

pamilya at magkaroon ng mas maraming oras upang makapagbigay ng suporta sa
kanilang mga anak..
 5

Sa mga Mag-aaral. Mas mahusay na pag-unawa sa mga epekto ng pagiging

magulang sa maagang edad sa kanilang mga kakayahan sa pag-aaral. Sa pamamagitan
ng pag-aaral ng mga posibleng epekto nito, maaari silang magkaroon ng mas malalim
na pag-unawa sa mga hamong kinakaharap ng mga kabataan na naging magulang sa
maagang edad.

Sa mga susunod na mananaliksik. Ang pag-aaral na ito ay tumatalakay sa epekto ng

maagang pagbubuntis at pagiging magulang sa Pilipinas, na isa sa mga bansa na may
mataas na bilang ng teenage pregnancies. Ito ay makakatulong sa mga susunod na
mananaliksik na masuri ang konteksto ng Pilipinas at ang mga kaugnay na isyu sa
edukasyon.

Konseptwal na balangkas

Ang konseptwal na balangkas na ito ay naglalayong ipaliwanag ang kaugnayan

ng konstruktibismo ni Jean Piaget sa epekto ng maagang pagkakaroon ng anak sa
akademikong pagganap ng mga mag-aaral.
Ayon kay Piaget, ang konstruktibismo ay nagtatampok ng aktibong papel ng mga
mag-aaral sa pagbuo ng kanilang sariling kaalaman. Ipinapakita ng teoryang ito na
ang bawat indibidwal ay aktibong nakikibahagi sa paglikha at pagbuo ng kanilang
kaalaman base sa kanilang karanasan at interaksyon sa kapaligiran.
Ito din ay nagbibigay-diin sa pag-unawa ng mga mag-aaral sa mga bagong
karanasan. Ito ay isang proseso kung saan ang mga mag-aaral ay ginagamit ang
kanilang mga naunang kaalaman at karanasan upang maunawaan at bigyan ng
kahulugan ang mga bagong impormasyon na kanilang natatanggap.
Sa pamamagitan ng pag-aaral ng konstruktibismo ni Piaget, maipapakita kung
paano ang maagang pagkakaroon ng anak ay maaaring makaimpluwensiya sa mga
mag-aaral at kung paano ang kanilang aktibong pagkatuto at pagbuo ng sariling
kaalaman ay maaaring makaapekto sa kanilang akademikong pagganap. Ang pag-
unawa sa konseptwal na balangkas na ito ay maaaring magbigay ng impormasyon at
 6

gabay sa mga susunod na pag-aaral at mga interbensyon na naglalayong matulungan

ang mga mag-aaral na maagang nagkaroon ng anak na magtagumpay sa kanilang
akademikong buhay.

Teoritikal na balangkas

Ang teoritikal na balangkas ng teoryang ito ay ang Constructivism ni Jean

Piaget (1964) na galing sa isang article na ang pamagat ay Constructivism ay binubuo
ng tatlong pangunahing bahagi: ang naturang ng pagkatuto, ang pagganap ng bata sa
pagkatuto, at ang papel ng guro sa pagkatuto.
Una, ang naturang ng pagkatuto ay nakatuon sa pagbuo ng sariling kaalaman
at pag-unawa ng mga mag-aaral sa kanilang kapaligiran. Ipinapakita ng teoryang ito
na ang bawat indibidwal ay aktibong nakikibahagi sa pagbuo ng kanilang kaalaman at
karanasan. Sa ganitong paraan, ang pagkatuto ay hindi lamang tungkol sa pagtanggap
ng impormasyon mula sa labas, bagkus aktibong nakikibahagi ang mag-aaral sa
pagbuo ng kanilang sariling kaalaman.
Pangalawa, ang pagganap ng bata sa pagkatuto ay mahalaga sa teoryang
constructivism. Ayon kay Piaget, ang bata ay hindi lamang tumatanggap ng
impormasyon mula sa kanilang kapaligiran, kundi aktibong nakikibahagi sa pagbuo
ng kanilang kaalaman. Sa ganitong paraan, ang mag-aaral ay binibigyan ng
pagkakataon na magbuo ng kanilang mga kasanayan sa pamamagitan ng pagtuklas at
pagpapalawak ng kanilang sariling kaalaman.
Pangatlo, ang papel ng guro sa pagkatuto ay hindi lamang tungkol sa
pagtuturo ng impormasyon, bagkus sa pagpapahintulot sa mga mag-aaral na magbuo
ng kanilang sariling kaalaman. Ipinapakita ng teoryang ito na ang guro ay dapat
magbigay ng mga pagkakataon sa mga mag-aaral na magtuklas at magbuo ng
kanilang sariling kaalaman sa pamamagitan ng pagbibigay ng mga tanong, mga
pagsasanay at mga pagkakataong magpapalawak ng kanilang kasanayan.

Sa kabuuan, ang konseptwal na balangkas ng teoryang constructivism ni Jean

 7

Piaget ay nagbibigay ng pag-unawa kung paano nangyayari ang pagkatuto sa

pamamagitan ng pagbuo ng sariling kaalaman at kung paano ang mga mag-aaral ay
nakakapagpapalawak ng kanilang mga kasanayan.

Kahulugan ng mga termino

Akademikong pagganap.Ito ay tumutukoy sa antas o kalidad ng tagumpay o

pagganap ng isang indibidwal sa akademiko o pag-aaral na larangan. Ito ay
naglalarawan sa kung gaano kahusay ang isang mag-aaral sa pagtamo ng kaalaman,
pag-unawa, pagpapaunlad ng kasanayan, at pag-abot ng mga layunin sa akademikong
konteksto.
Demograpikong tala. Ito ay tumutukoy sa impormasyon o datos na naglalarawan sa
isang populasyon o grupo ng mga tao batay sa mga kategorya tulad ng edad, kasarian,
etnisidad, estado sa buhay, edukasyon, hanapbuhay, at iba pa. Ang mga
demograpikong talang ito ay maaaring nagmula sa mga pagsusuri, sensus, o iba pang
mga pangangalap ng datos.
Kalagayang pangpinansyal. Ito ay tumutukoy sa may mga mapagkukunan ng
impormasyon na makakatulong suriin ang kasalukuyang kalagayang pampinansyal at
gumawa ng mga desisyon tungkol sa iyong badyet.
Kalagayan ng pamilya. Ito ay tumutukoy at matatagpuan sa buong mundo ang
maraming matatag na pamilya. Maaaring mayaman o mahirap sila, maaaring iba-iba
rin ang pagkakabuo nila.
Maagang Pagkakaroon ng Anak. Ito ay tumutukoy isa sa mga isyu na hinaharap ng
mga mamayang Pilipino. Ang usaping maagang pagbubuntis ay kalat na kalat na sa
iba't-ibang parte, hindi lang sa ating bansa, maging sa buong mundo. Sa ngayon tayo
ay nahaharap sa masaklap na katotohanang, sa nakapamurang edad pa lamang,
marami na sa mga batang kababaihan ang mayroon ng sarilling anak.
Marka. Ito ay maaaring tumukoy sa grado o markang ibinibigay sa isang estudyante
batay sa kanyang pagganap sa pagsusulit, proyekto, o iba pang mga gawain.
Pakikisalamuha. Ito ay tumutukoy sa pagbibigay ng kaalaman at kasanayang
 8

kailangan sa buhay komunidad. Upang paunlarin ang kakayahan ng isang tao na

makipag-usap nang mabisa sa iba.
 9

Kabanata 2
KAUGNAYAN NG PAG-AARAL AT LITERATURA

Dito ipapakita ang mga nakalap na datos, ang pag-aaral na ito ay iuugnay sa
binase na literatura at mga aral, ito ay naglalayong magbigay ng mas malalim na pag-
unawa sa epekto ng maagang pagkakaroon ng anak sa akademikong pagganap ng mga
mag-aaral. Sa pamamagitan nito, magkakaroon ng mga impormasyon na maaaring
magsilbing gabay sa pagbuo ng mga programa at polisiya sa edukasyon na tutugon sa
mga pangangailangan at hamon ng mga kabataang mag-aaral na nagiging mga
magulang nang maaga.

(Maagang pagkakaroon ng anak)

Ang pag-aaral na ito ay naglalayong tuklasin ang mga epekto ng maagang

pagbubuntis sa pagganap sa akademiko ng mga kabataang Pilipino na ang pamagat ay
ang “Association between Teenage Pregnancy and Family Factors: An Analysis of the
Philippine National Demographic and Health Survey 2017” na ang awtor ay sina
Kozue Tabei at iba pa (2021). Layunin nito na maunawaan ang mga hamon at mga
posibleng solusyon upang matulungan ang mga kabataang buntis na mapanatiling
aktibo at maayos ang pag-aaral. Ginamit ang isang sistematisadong pag-aaral ng mga
pagsusuri, artikulo, at mga pananaliksik upang magbigay ng kumpletong larawan sa
isyu na ito.
Ang pag-aaral na ito na galing sa isang dyornal na ang pamagat ay “The Impact
of teenage pregnancy on Academic Performance of grade 7 learners” na ang awtor ay
si Eugene L. Maemeko at iba pa (2018) na ang pahayag na ito ay naglalarawan ng
mga datos at natuklasan tungkol sa epekto ng maagang pagbubuntis sa akademikong
pagganap ng mga mag-aaral sa Grade 7 ng isang paaralan sa Zambezi Region ng
Namibia. Ang survey na isinagawa noong 2013 ng Namibia Demographic Survey ay
nagpakita na isa sa bawat limang kabataang nasa edad 15 hanggang 19 ay nabuntis o
nagkaanak na. Ayon sa ulat ng United Nations para sa parehong taon, humigit-
 10

kumulang 127 na mga batang babae ang nabubuntis araw-araw sa Namibia.

Isa pang nakalap na aral na galing sa isang dyornal na ang pamagat ay “Teenage
pregnancy and its associated factors in Easthern Ethiopia: A community based study”
at ang awtor ay sina Mezmur H. Assefa N. Alemayahu T. (2021) na ang pahayag na
ito ay nagtataglay ng isang konklusyon tungkol sa maagang pagbubuntis bilang isang
pandaigdigang isyu na nagdudulot ng pangamba sa lahat ng mga interesado sa
kalusugan at kagalingan ng mga kabataang babae at kanilang mga anak. Ito ay may
malaking epekto sa kalusugan at mga isyung panlipunan na may natatanging medikal
at psychosocial na mga bunga para sa mga adolescente at sa lipunan sa pangkalahatan.
Ang pag-aaral na ito ay layunin na suriin ang karamihan at mga salik na kaugnay ng
maagang pagbubuntis sa silangang Ethiopia.
Ayon kina Santor, et al. (2000) na galing sa isang aticle na ang pamagat ay
“Literature review of teen pregnancy”na ang bahaging ito ng pag-aaral ay
magbigay ng pagsusuri sa kaugnayang literatura na tumutuon sa mga tanong kaugnay
ng teenage pregnancy. Ang Introduksyon sa pag-aaral na ito ay nag-alok ng isang
pangkalahatang-ideya tungkol sa lawak ng problemang ito, ang mga epekto at resulta
nito, at isang konseptwal na balangkas kung saan sinasabi na ang peer pressure na
magsimula ng aktibidad sa sekswalidad kasama ang mababang pagpapahalaga sa
sarili ay maaaring maging sanhi ng panganib ng pagbubuntis ng ilang batang babae sa
panahon ng kanilang pagkabata
Ang pag-aaral na ito ay galing sa isang article na ang pamagat ay “Lived
Experiences of Early Pregnancy among Teenagers: A phenomenological study” at ang
awtor ay si Angeline Pogoy (2014), Sa kasong pag-aaral na ito, sinikap na alamin ang
mga aktwal na karanasan ng mga estudyante na nabuntis nang maaga sa mga mataas
at mababang antas ng pagganap sa larangan ng mga sanhi, epekto, mga hamon, at ang
kanilang mga paraan ng pagharap dito. Ginamit ang naturalistikong paradaym sa pag-
aaral na ito kasama ang mga piling respondent na may iba't ibang kasangkapan upang
masuri ang kanilang mga sagot. Ang mga resulta ay nagpapakita na ang pagkabahala,
kakulangan sa kaalaman sa sekswalidad, mga suliranin sa pananalapi at pamilya, at
di-maayos na emosyon ang nagiging sanhi ng pagbubuntis sa mga kabataan. Ang mga
 11

batang ina ay nakaharap sa maraming mga hamon matapos ang pagbubuntis tulad ng
pagbibigay ng tamang pangangalaga at pangangailangan ng kanilang anak. Ang mga
kabataang ina na mataas ang pagganap ay nasa antas ng kolehiyo at nagtatrabaho
upang suportahan ang pangangailangan ng kanilang anak. Ang mga kabataang ina na
mababa ang pagganap ay nagtapos bilang mga maybahay. Mas mababa ang
posibilidad na makapagtapos ng pag-aaral ang mga kabataang ina matapos silang
mabuntis ng maaga. Ang pangangalaga sa sanggol at ang pagbibigay ng suportang
pinansyal ay mga hamon na kanilang hinaharap at sinusubukang malampasan. Ang
pagganap sa pag-aaral, ang katayuan sa pananalapi, at ang suporta ng pamilya ng mga
kabataang ina ang nagtatakda kung makapagpapatuloy sila sa kanilang pag-aaral at
matutupad ang kanilang mga
pangarap sa buhay. Ang edukasyon ukol sa sekswalidad at pag-aasawa ay hindi
lamang dapat maging isang konsepto kundi dapat ito ay paunlarin bilang isang buong
disiplina, at maraming karagdagang pananaliksik ang dapat isagawa tungkol dito.

(Kalagayang pangpinansyal)

Ang pag-aaral na ito ay galing sa isang article na ang pamagat ay Financial

Management System Review of Related Literature na ang awtor ay si Brngman
(2007). Base sa article na nakalap, ang mga natuklasan ng pag-aaral na ito ay
nagbibigay ng kaalaman hinggil sa pinansyal na kaalaman at mga praktika sa
pangangasiwa ng pera ng mga permanenteng empleyado sa isang pribadong
unibersidad. Ipinakikita ng mga natuklasan ang katamtaman hanggang mataas na
kaalaman ng mga empleyado sa pag-iipon at pamumuhunan, pati na rin ang kanilang
pabor na gumamit ng mga serbisyong pinansyal na matatagpuan sa loob ng
unibersidad. Ang mga natuklasan na ito ay makatutulong sa pag-unawa kung paano
maaaring impluwensyahan ng mga salik sa demograpiko ang kaalaman sa pinansya at
nagbibigay ng mahalagang impormasyon para sa pagbuo ng mga programang pang-
edukasyon sa pinansyal at suportang serbisyo na inaayon sa mga partikular na
pangangailangan ng mga empleyado sa loob ng unibersidad.
 12

Ayon kay Annamaria Lusardi (2019), na ang pamagat ng article ay “Financial

Literacy and the need for Financial Education: evidence and implication”,mas malaki
ang responsibilidad ng mga indibidwal sa kanilang personal na mga pinansya kaysa
noon. Sa pagtaas ng life expectancy, ang mga sistema ng pensyon at pangkabuhayan
ay nagkakaroon ng pagod. Sa maraming bansa, ang mga employer-sponsored na
defined benefit (DB) pension plan ay mabilis na napapalitan ng mga pribadong
defined contribution (DC) plan, kung saan inililipat ang responsibilidad para sa pag-
iipon at pamumuhunan sa pagreretiro mula sa mga employer patungo sa mga
empleyado.
Nagkaroon din ng mga pagbabago ang mga indibidwal sa mga labor market. Ang mga
kasanayan ay nagiging mas mahalaga, na nagdudulot ng pagkakaiba-iba sa mga sahod
sa pagitan ng mga may kolehiyo o mas mataas na edukasyon at ng mga may mas
mababang antas ng edukasyon. Sa parehong panahon, ang mga merkado sa pinansya
ay mabilis na nagbabago, na may mga pag-unlad sa teknolohiya at mga bagong at mas
komplikadong produkto sa pinansya. Mula sa mga student loan hanggang sa mga
mortgage, credit card, mutual fund, at annuity, ang hanay ng mga produkto sa
pinansya na maaaring piliin ng
mga tao ay lubhang iba kaysa dati, at ang mga desisyon na may kinalaman sa mga
produktong pinansyal ay may implikasyon sa personal na kagalingan ng bawat
indibidwal.
Ayon din kay Azer, I. at Aishah, S.(2018) na kinuha sa isang article na ang
pamagat ay “Exploring Financial Management Practices and Problems among the
students” na isang lipunang may kaalaman sa pinansya ay mas malamang na gumawa
ng mas mabuting mga desisyon sa pinansya. Gayunpaman, bihira ang indibidwal na
may perpektong kaalaman sa pinansya. Kinikilala ng behavioral economics na hindi
palaging rational ang mga indibidwal at ang emosyon ay maaaring makaapekto sa
paggawa ng desisyon. Kaya ang layunin ng papel na ito ay upang suriin ang mga
problemang pinansyal ng mga mag-aaral pati na rin ang kanilang mga pamamahala sa
pinansya. Ito ay dahil ang kakayahan na pamahalaan ang personal na mga pinansya ay
lalong naging mahalaga sa mga pamantasan at kolehiyo upang ihanda ang mga mag-
 13

aaral sa mabuting pamamahala ng kanilang pinansya. Ang datos para sa pag-aaral na

ito ay nakuha sa pamamagitan ng isang self-administered na survey na ipinamahagi sa
pamamagitan ng purposive judgmental sampling method. Kabuuang 369 mga
kwestyunerong naisagawa at inanalisa gamit ang SPSS. Ang natuklasan mula sa pag-
aaral ay nagpapakita na ang mga problemang pinansyal ay nagaganap dahil sa
kawalan ng kakayahan ng mga mag-aaral na madagdagan ang kanilang kita. Bilang
isang mag-aaral, kailangan nilang maglaan ng mas maraming oras para sa kanilang
pag-aaral kaysa sa paghahanap ng paraan upang madagdagan ang kanilang kita.
Natuklasan din na maganda ang pamamahala ng mga mag-aaral sa kanilang pinansya
dahil hindi sila umaabuso sa paggastos ng pera nila. Ang resulta ay mag-aambag sa
pamantasan at lalong partikular sa akademya upang malaman ang mga pamamaraan
ng mga mag-aaral sa pamamahala ng kanilang pinansya at mga problemang pinansyal
upang mabigyan sila ng edukasyon sa paggawa ng matalinong mga desisyon sa
pinansya sa hinaharap.

(Kalagayan ng pamilya)

Ang kaugnayan ng nakalap ng mananaliksik sa isang pananaliksik ng pag-aaral

ni Angel C. (2020) na ang pamagat ay “Family Status and Self-Motivation in
Studies” ay nagpapakita na ang estado ng pamilya ay hindi nagpapakita ng malaking
kaugnayan sa sariling motibasyon ng mga estudyante sa pag-aaral. Kahit na ang mga
estudyante ay nagmula sa broken o complete na pamilya, nananatiling umiiral ang
kanilang sariling motibasyon upang magtagumpay sa akademiko. Ang motibasyon ng
mga estudyante ay nakabatay sa kanilang mga likas na pag-uugali at pananaw upang
makamit ang mas magandang pagganap sa pag-aaral.
Ang nahanap pa ng mga mananaliksik ay galing sa isang article na ang pamagat
ay “The impact of family problems of the Academic Performannce of HUMSS Grade
12 students” na ang awtor ay sina Lyka B. et.al.(2019) na natuklasan ng pag-aaral na
malaki ang epekto ng mga problema sa pamilya sa pagdalo at pagganap ng mga mag-
aaral sa paaralan. Ang mga suliranin sa pamilya na may kinalaman sa kahirapan sa
pinansyal, relasyon, at masamang mga pag-uugali ay nagiging mga salik na
 14

nakaaapekto sa pagganap ng mga mag-aaral. Ang kakulangan sa suporta sa pinansyal

ay nagdudulot ng kawalan ng pagdalo ng mga mag-aaral at hindi pagtupad sa mga
proyekto at aktibidad ng paaralan. Ang mga mag-aaral ay mas pinipili na hindi
pumasok sa klase kaysa magutom sa loob ng isang araw sa paaralan. Ang relasyon sa
pamilya naman ay nagdudulot ng epekto sa emosyonal na kalagayan ng mga mag-
aaral. Ito ay nakakaapekto sa kanilang pagtuon sa klase. Ang maling kultura sa
pamilya ay nagdudulot ng masamang pag-uugali at gawi sa mga mag-aaral. Ang mga
problema sa pamilya ay hindi maiiwasan at nagdudulot ng malaking epekto sa
pagganap ng mga mag-aaral sa paaralan. Ang kaalaman na ito ay makatutulong sa
mga guro at magulang na suportahan ang mga mag-aaral na may malalang problema
sa pamilya upang ipagpatuloy ang kanilang pag-aaral sa kabila ng mga suliraning ito.
Kailangan nilang palakasin ang positibong pananaw at pagtugon sa buhay.

(Akademikong Pagganap)

Sa pag-aaral nito na ang pamagat ay “Factors Affecting the Academic

Performance of the Grade 12 Students” na ang awtor ay si Els E. (2019), mahalagang
maunawaan ang mga salik na nakakaapekto sa akademikong pagganap ng mga mag-
aaral. Sa pamamagitan ng pag-aaral at pagkilala sa mga ito, maaaring magamit ng
mga guro at ng sistema ng edukasyon ang mga estratehiya at suportang kinakailangan
upang mapalakas at mapaunlad ang akademikong tagumpay ng mga mag-aaral. Ang
pag-unawa sa mga hamong kinakaharap ng mga mag-aaral at ang kanilang mga
pangangailangan ay magtutulak sa mga tao upang maisagawa ang mga
kinakailangang hakbang upang matugunan ang mga ito.
Ayon kay Deni Daniel (2018) na galing sa isang dyornal na ang pamagat ay “The
Effect of Attendance Students Academic performance. An Empirical study in
Bangladesh” na Ang sentro ng pag-aaral na ito ay ang pagtingin sa epekto ng pagdalo
sa klase sa akademikong tagumpay ng mga mag-aaral. Ang tagumpay sa akademiko
ay sinusukat gamit ang marka sa mga pagsusulit ng mga mag-aaral. Isinaayos ang
mga istrakturadong kwestyunaryo na nagbibigay ng malinaw na gabay para makuha
 15

ang eksaktong impormasyon mula sa inaasahang pinagmulan upang maisagawa ang

pag-aaral nang maayos at epektibo. Ang natuklasan ng pag-aaral na ito ay nagpapakita
na may malakas na ugnayan ang pagdalo sa klase at ang akademikong tagumpay ng
mga mag-aaral. Ang malakas na ugnayan sa pagitan ng mga variable ay napatunayang
may kaugnayan na 0.7686 ang pagitan ng pagdalo sa klase at akademikong tagumpay
ng mga mag-aaral. Batay sa natuklasan ng pag-aaral na ito, ipinapalagay na may
malaking epekto ang pagdalo sa klase sa akademikong tagumpay, kaya't
inirerekomenda na maigting na ipatupad ang obligadong pagdalo sa klase at ang
pagbibigay ng scholarship para sa buong pagdalo. Ang mahalagang pag-aaral na ito
ay isinagawa sa maraming ibang mga bansa, tulad ng mga maunlad, naghahabol sa
pag-unlad, at mga bansang nasa ilalim ng pag-unlad, kaya't mahalagang matukoy ang
epekto ng pagdalo sa klase sa akademikong tagumpay ng mga mag-aaral sa
Bangladesh.

(Marka)

Ang isang aral pa na nakalap ng mananaliksik na ang pamagat ay “Family

Related Variables Effect on later Educational outcome: A further geosptial analysis on
TIMSS 2015 Finland” na ang awtor ay sina Harju H. et al (2020) na pinapahayag sa
mga kaugnay na pamilya na mga salik, tulad ng antas ng edukasyon ng mga
magulang, kanilang mga paniniwala at inaasahan, ay may malaking epekto sa mga
early skills ng bata at samga kinabukasan nitong resulta sa edukasyon. Bukod dito,
nagbibigay rin ang mga magulang ng malawak na input sa matematika at early
literacy sa kanilang mga anak, kasama ang iba pang mga kapaligiran ng pag-aaral.
Ang pag-aaral na ito ay sumusuri sa ugnayan ng mga kaugnay na salik sa pamilya at
iba pang socio-economic na mga salik tulad ng edukasyon ng mga magulang, dami ng
mga aklat sa tahanan, pananaw ng mga magulang sa matematika at agham,
pagkaunawa ng mga magulang sa early skills ng bata, at ang akademikong tagumpay
ng mga mag-aaral sa mga sumunod na yugto.
 16

(Pagdalo sa paaralan)

Ang pamagat ng pag-aaral na ito ay galing sa isang artcille na ang pamagat ay

“School attendance and school absenteeism: A primer for the past, present, and theory
of change for the future” ang awtor ay sina Christopher K. et.al. (2022) na
tumatalakay sa mga isyu ng pagdalo at hindi pagdalo sa paaralan na pinag-aralan sa
loob ng mahabang panahon. Kasabay nito, ang mga pwersang demograpiko, klima,
panlipunang katarungan, at teknolohiya na nagaganap sa mundo ay nagtutulak sa mga
stakeholder na umangkop at isapuso ang mga pagbabagong ito para sa edukasyon ng
mga bata sa susunod na siglo. Upang makabuo ng isang pangitain para sa pagdalo at
hindi pagdalo sa paaralan sa panahon na ito, ginamit ang teorya ng pagbabago at
kinuha ang mahahalagang pangmatagalang layunin tulad ng paghahanda para sa
pagiging matatanda ng lahat ng mga mag-aaral at paggamit ng sistematikong at
analitikong mga pamamaraan sa pagdalo at hindi pagdalo sa paaralan. Mula sa mga
tematikong output na naglalayon na maiba ang pagtingin, magkaroon ng panlipunang
katarungan, at magkaisang mga alyansa, na batay sa mga kasalukuyang input tulad ng
pagkilos ng mga ahensiya sa edukasyon patungo sa paghahanda para sa pagiging
matatanda, mga pag-unlad sa teknolohiya, at ang ugnayan ng mga paaralan at
komunidad. Gayunpaman, hindi ito naglalayong magbigay ng detalyadong plano
kundi isang gabay para sa pagbuo ng mga pakikipagtulungan sa mgastakeholder na
maaaring gamitin ang mga pinagsasamang mapagkukunan at kaalaman upang
makamit ang isang panghuling pangkalahatang layunin.
Ayon kay Ruel Ancheta (2021) na galing sa isang Article at ang pamagat ay
“Effect of class attendance on Academic performance” na ang marka at kawalan ng
mga mag-aaral ay may negatibong inversong korrelasyon. Ibig sabihin, habang
tumataas ang kawalan ng mga mag-aaral, bumababa rin ang marka ng hindi bababa sa
1 marka. Ipinapalagay na napakahalaga ang pagdalo ng mga mag-aaral sa klase
pagdating sa pagkatuto dahil ito ay may epekto sa kanilang tagumpay. Upang tugunan
ang isyu, inirerekumenda ang isang malawakang paraan upang makilahok ang mga
mag-aaral sa loob at labas ng silid-aralan.
 17

(Pakikisalamuha)

Ang pag-aaral na ito ay galing sa isang article at ang pamagat ay “The Impact of
Cooperative Learning on University Students’ Academic Goals” na ang awtor ay sina
Santiago L.,et al. (2021), ito ay nagpapakita na ang cooperative learning ay
nagbibigay ng positibong epekto sa pagbuo ng mga akademikong layunin ng mga
mag-aaral sa unibersidad. Ito ay nagpapahiwatig na ang pamamaraang ito ay
mabisang tool sa pagpapamotibo at pagpapaunlad ng mga layuning nakatuon sa pag-
aaral, na nagtutulak sa mga mag-aaral na mas aktibong makilahok at magpursige sa
kanilang mga gawain sa pag-aaral. Gayundin, binibigyang-diin ng pag-aaral na ito
ang kahalagahan ng maayos na estruktura at kooperasyon sa pamamagitan ng mga
pagsasanay at suporta upang matiyak ang tagumpay ng cooperative learning.
Ayon sa isang article na ang pamagat ay “Cooperation between School and the
local community for the Mutual Development” na ang awtor ay si Hannah Gemza
(2016) na napagpasyahan na itakwil ang pananaw upang masuri kung ano ang
nangyayari sa mas malawak na konteksto ng proseso ng pag-aaral. Ang isang
magandang paaralan ay dapat na maalam sa kanilang paligid at makipagtulungan dito
sa isang paraan na pangunahin nitong makatulong sa pag-unlad ng mga mag-aaral,
ngunit pati na rin sa pag-unlad ng lokal na komunidad. Ang pundasyon ng pag-unlad
ng parehong entidad ay ang dalawang-daanang kalikasan ng pagtutulungan. Tanging
ganitong relasyon sa pagitan ng paaralan o institusyon at lokal na komunidad ang
makapagdaragdag sa pagpapaunlad ng isa't isa.
Ayon din kay Cynthia J. at Rachel B.(2015) na galing sa isang article na ang
pamagat ay “Group Work: Using cooperative learning groups effectively” na
maraming mga guro mula sa iba't ibang disiplina sa unibersidad ang gumagamit ng
gawain sa grupo upang mapabuti ang pagkatuto ng kanilang mga mag-aaral. Kung
ang layunin ay mapataas ang pang-unawa ng mga mag-aaral sa nilalaman, magbuo ng
partikular na mga transferable na kasanayan, o ang kombinasyon ng dalawa, madalas
na gumagamit ang mga guro ng maliit na gawain sa grupo upang gamitin ang mga
benepisyo ng pagtutulungan ng mga mag-aaral. Ang uri ng gawain sa grupo na ito ay
 18

opisyal na tinatawag na cooperative learning at ipinapalagay na ito ay ang paggamit

ng maliit na grupo upang palawakin ang pagtutulungan ng mga mag-aaral upang
mapataas ang kanilang sariling pagkatuto at ng bawat isa (Johnson, et al., 2008). Ang
cooperative learning ay nakikilala sa positibong interdependence, kung saan ang mga
mag-aaral ay nararamdaman na ang mas magandang pagganap ng bawat indibidwal
ay nagreresulta sa mas magandang pagganap ng buong grupo (Johnson, et al., 2014).
Ito ay maaaring maging opisyal o di-opisyal, ngunit madalas ay kailangan ang
interbensyon ng guro upang palawakin ang pakikipag-ugnayan at pagkatuto ng mga
mag-aaral. Ito ay sobrang adaptable, nagtatrabaho sa maliliit at malalaking klase at sa
iba't ibang disiplina, at maaaring isa sa pinakamahusay na paraan ng pagtuturo na
available sa mga guro sa kolehiyo.

(Pagsali sa mga aktibidad)

Base sa kinalap na article na ang pamagat ay “A Literature Review of the

Impact of Curricular Activities Participation on Students’ Academic Performance” at
ang awtor ay sina Poh-Sun S. at Gary P.. Ang curricular activities o aktibidad sa labas
ng kurikulum ay naging mahalagang bahagi ng buhay ng mga estudyante sa paaralan,
at maraming paaralan ang naglaan ng malaking halaga ng mga pinagkukunan para
rito. Ang mga awtor ay nagmungkahi ng tatlong pangunahing teoretikal na balangkas
(zero-sum, developmental, at threshold) upang ipaliwanag ang epekto ng
partisipasyon sa extracurricular activities sa akademikong pagganap ng mga mag-
aaral. Hinihikayat ng mga awtor ang mga mananaliksik na isagawa ang mga susunod
na pag-aaral tungkol sa epekto ng partisipasyon sa extracurricular activities upang
palawakin ang hanay ng mga pananaliksik sa larangan ng edukasyong akuntansi
tungkol sa mga salik na nakaaapekto sa akademikong pagganap ng mga mag-aaral.
Ang pag-aaral na ito ay nakalap namin sa isang article na ang pamagat ay
“Effects of Participation in Curricular Activities on Academic Performance in
Secondary School Students” at ang awtor ay si Elizabeth G. Rees (2008), ito ay
pinapakita na kung ang pagsali sa mga akitibidad ay nakakatulong sa pag-unlad ng
 19

pag-aaral at propesyon. Madami ang hindi nakakatulong sa mga mag-aaral na wala

naman nakukuhang maayos kaya dapat ang mga taga-pamahala ng paaralan ay
magkaroon ng extra-curricular para sa mga mag-aaral at pati na rin sa mga guro.

Talaan ng mga reperensya

Awtor: Kozue Tabei et. al. (2021)

Pamagat: Association between Teenage Pregnancy and Family Factors: An Analysis
of the Philippine National Demographic and Health Survey 2017
Link: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34946450/

Awtor: Brngman
Pamagat: Financial Management System Review of Related Literature
Link: https://www.inettutor.com/source-code/financial-management-system-review-
of-related-literature/

Awtor: Angel Mae Costanos

Pamagat: Family Status and Self-Motivation in Studies
Link: https://www.researchgate.net/publication/340087013_Family_Status_and_Self-
Motivation_in_Studies

Awtor: Els Ginel Anne P. Esguerra

Pamagat: Factors Affecting the Academic Performance of the Grade 12 Students
Link:https://www.researchgate.net/publication/367360842_Factors_Affecting_Studen
ts'_Academic_Performance_A_review#:~:text=The%20results%20revealed%20that
%20low,factors%20influencing%20students'%20academic%20performance.

Awtor: Christopher A. Kearny et.al.

Pamagat: School attendance and school absenteeism: A primer for the past, present,
and theory of change for the future
Link: https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/feduc.2022.1044608/full

Awtor: Santiago Mendo-Lázaro,et al.

Pamagat:The Impact of Cooperative Learning on University Students’ Academic
Goals
Link: https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fpsyg.2021.787210/full

Awtor: Poh-Sun Seow at Gary Pan

Pamagat: A Literature Review of the Impact of Curricular Activities Participation on
Students’ Academic Performance
Link:https://www.researchgate.net/publication/285571488_A_Literature_Review_of_
the_Impact_of_Extracurricular_Activities_Participation_on_Students'_Academic_Per
formance
 20

Awtor: Poh-Sun Seow at Gary Pan

Pamagat: A Literature Review of the Impact of Curricular Activities Participation on
Students’ Academic Performance
Link: https://www2.uwstout.edu/content/lib/thesis/2009/2009wilsonn.pdf

Awtor: Eugene L. Maemeko,et al.

Pamagat: The Impact of teenage pregnancy on Academic Performance of grade 7
learners
Link: https://www.scirp.org/journal/paperinformation.aspx?paperid=87117

Awtor: Mezmur H. Assefa N. Alemayahu T.

Pamagat: Teenage pregnancy and its associated factors in Easthern Ethiopia: A
community based study
Link:https://www.dovepress.com/teenage-pregnancy-and-its-associated-factors-in-
eastern-ethiopia-a-com-peer-reviewed-fulltext-article-IJWH

Awtor: Harju H. et al.

Pamagat: Family Related Variables Effect on later Educational outcome: A further
geosptial analysis on TIMSS 2015 Finland
Link:https://largescaleassessmentsineducation.springeropen.com/articles/10.1186/
s40536-020-00081-2

Awtor: Lyka S. Brian et.al.

Pamagat: The impact of family problems of the Academic Performannce of HUMSS
Grade 12 students
Link: https://ojs.aaresearchindex.com/index.php/aasgbcpjmra/article/view/2357

Awtor: Deni Daniel

Pamagat: The Effect of Attendance Students Academic performance. An Empirical
study in Bangladesh
Link: https://www.grin.com/document/583627

Awtor: Ruel Ancheta

Pamagat: Effect of class attendance on Academic performance
Link: https://oapub.org/edu/index.php/ejes/article/view/3887

Awtor: Hanna Gemza

Pamagat: Cooperation between School and the local community for the Mutual
Development
Link:https://eera-ecer.de/ecer-programmes/conference/21/contribution/
38867#:~:text=A%20good%20school%20should%20be,the%20bilateral%20nature
%20of%20cooperation.

Awtor: Cynthia J. at Rachel B.

Pamagat: Group Work: Using cooperative learning groups effectively
 21

Link:https://cft.vanderbilt.edu/guides-sub-pages/setting-up-and-facilitating-group-
work-using-cooperative-learning-groups-effectively/

Awtor: Annamaria Lusardi

Pamagat: Financial Literacy and the need for Financial Education: evidence and
implication
Link: https://sjes.springeropen.com/articles/10.1186/s41937-019-0027-5

Awtor: Azer, I. at Aishah, S.

Pamagat: Exploring Financial Management Practices and Problems among the
students
Link:https://www.researchgate.net/publication/334496046_Exploring_Financial_Man
agement_Practices_and_Problems_among_Students

Awtor: Santor, et al.

Pamagat: Literature review of teen pregnancy
Link: https://www.lotsofessays.com/viewpaper/2000261.html

Awtor: Angeline Pogoy

Pamagat: Lived Experiences of Early Pregnancy among Teenagers: A
phenomenological study
Link:https://www.researchgate.net/publication/324834063_LIVED_EXPERIENCES_
OF_EARLY_PREGNANCY_AMONG_TEENAGERS_A_PHENOMENOLOGICA
L_STUDY

Kabanata 3
 22

DISENYO AT METODOLOHIYA NG PAG-AARAL

Tatalakayin nang malalim ang epekto ng maagang pagkakaroon ng anak

sa akademikong pagganap ng mga mag-aaral. Sa talatang ito, aming bibigyang-
pansin ang mga salik na nagdudulot ng negatibong impluwensya sa edukasyon ng
mga kabataang nasa ganitong kalagayan. Isisiwalat din namin ang mga suliraning
kinakaharap nila sa pag-aaral at ang mga posibleng solusyon upang matulungan silang
mapabuti ang kanilang akademikong tagumpay.

Disenyo ng pag-aaral

Ang pag-aaral na ito ay gumamit ng disenyo ng cross-sectional o tawagin din na

malawakang pag-aaral. Sa pamamagitan ng paggamit ng disenyo na ito, maaaring
matukoy ang relasyon ng maagang pagkakaroon ng anak at ang akademikong
pagganap ng mga mag-aaral. Ginamit din ang kwantitatibong pamamaraan upang
masuri ang iba't ibang aspeto ng epekto ng maagang pagkakaroon ng anak sa
akademikong pagganap.

Lokal ng pag-aaral

Napili ng mga mananaliksik ang Poblacion sa isang barangay Candelaria Quezon

upang mangalap ng impormasyon sa mga piling mag aaral. Ito ay naglalayong
magbigay ng mas malalim na pag-unawa sa epekto ng maagang pagkakaroon ng anak
sa akademikong pagganap ng mga mag-aaral sa isang partikular na konteksto. Ang
mga natuklasan ng pag-aaral na ito ay maglalayong magsilbing basehan sa paglikha
ng mga patakaran at programa upang suportahan ang mga kabataang nasa ganitong
kalagayan sa kanilang pag-aaral at pag-unlad.
 23

Pamamaraan ng Pagpili ng Sample

Ang sample ng pag-aaral na ito ay binuo ng 200 mag-aaral mula sa pampubliko

at pribadong paaralan sa Candelaria Quezon. Ang pagpili ng sample ay naganap gamit
ang purposive random sampling, kung saan ang mga indibidwal na napipili para
maging bahagi ng sample ay nangyayari sa pamamagitan ng purong pagkakataon o
random. Sa kabilang dako, ang systematic random sampling ay isa sa mga popular na
pamamaraan ng pagkuha ng sampol sa pananaliksik, partikular sa mga kaso kung saan
mahalaga ang pagkakaroon ng random na pagpili ngunit nais pang tiyakin na ang
bawat bahagi ng populasyon ay may pantay na pagkakataon na maging kasapi ng
sampol.

Instrumentasyon

Ang layunin ng survey na ito ay upang suriin ang epekto ng maagang

pagkakaroon ng anak sa iyong akademikong pagganap. Ang impormasyong
makukuha mula sa iyong mga sagot ay magiging kumpidensyal at gagamitin lamang
para sa layuning pang-pananaliksik. Mangyaring sagutin ang mga sumusunod na
katanungan nang bukas at tapat. Maraming salamat sa iyong pakikilahok.

Paraan ng pagkuha ng datos

Narito ang mga paraan ng pagkalap o pagkuha ng datos at ito ay:

Online Survey. Maaari kang gumamit ng online platform tulad ng Google Forms o
SurveyMonkey upang maipadala ang survey sa mga respondente. Magkakaroon sila
ng link na maaari nilang buksan at sagutan ang mga katanungan nang online. Ito ay
magiging madaling paraan para makakuha ng malalaking bilang ng datos mula sa iba't
ibang indibidwal.
 24

Personal na Distribusyon. Maaari kang mag-print ng mga kopya ng survey at

personal na ipamahagi sa mga respondente sa mga lokasyon tulad ng paaralan,
kampus, o iba pang mga lugar kung saan makakahanap ka ng mga mag-aaral na nasa
interesadong grupo. Maaari kang maglagay ng mga drop box o mag-set ng oras kung
saan maaaring ibalik ng mga respondente ang kanilang mga sinagutan.

E-mail o Postal Mail. Kung mayroon kang mga e-mail address o postal address ng
mga respondente, maaari mong ipadala ang survey sa kanila nang direkta. Ito ay
maaaring magamit para sa mga sample na mayroon kang personal na koneksyon o
impormasyon.

Pagpapalaganap sa Social Media. Magamit mo ang mga social media platform tulad
ng Facebook, Twitter, o Instagram upang ipalaganap ang iyong survey. Maaaring
mag-post ka ng impormasyon tungkol sa iyong pananaliksik at inaanyayahan ang mga
interesadong indibidwal na sumagot sa survey. Maaari rin itong i-share sa mga grupo
o komunidad na may kaugnayan sa iyong pag-aaral.
Mahalaga na tiyakin ang kahalagahan ng maayos at malinaw na komunikasyon
sa mga respondente. Maaari kang maglagay ng pahayag ng pagsang-ayon na
nagpapahayag na ang mga datos na kanilang ibibigay ay gagamitin lamang para sa
layuning pang-pananaliksik at ang kanilang paglahok ay lubos na boluntaryo at
kumpidensyal. Tandaan na magtakda ng takdang petsa para sa mga respondente na
magsumite ng kanilang mga sagot.

Paglalapat ng istatistikal

Upang maipakita ang isang halimbawa ng paglalapat ng istatistikal sa mga

binigay na sagot, gamitin natin ang isang bahagi ng survey na inilarawan sa naunang
bahagi ng talata. Kung mayroong iba pang katanungan o impormasyon na nais mong
suriin, mangyaring ipaalam sa akin upang maisama ito sa halimbawang paglalapat ng
istatistikal.
 25

Maaari mong gamitin ang mga nabanggit na halimbawa bilang gabay sa

paglalapat ng istatistikal sa iba pang katanungan sa iyong survey. Mahalaga rin na
tandaan ang mga limitasyon ng datos at ang representatibong saklaw ng mga
respondente upang mai-interpret ng wasto ang mga natatanging resulta.