Wykład 3 - wnioskowanie logiczne

Wykazywanie, że dane zdanie jest prawdziwe zastępujemy często wykazywaniem praw-

dziwości zdania równoważnego.
Przykłady zastosowania tej zasady.
a) Dowodzimy przez kontrapozycję:
(p → q) ↔ (¬q → ¬p)
b) Dowód nie wprost (dojście do sprzeczności):
p ↔ (¬p → s)
gdzie s jest sprzecznością.
Udowodnienie prawdziwości zdania p jest zastąpione przez pokazanie, że prawdziwe jest
¬p → s.
c) Dowód „wtedy i tylko wtedy” p ↔ q:
Pokazujemy p → q i q → p.
d) Dowód „wtedy i tylko wtedy” p ↔ q:
p → q ∧ (¬p → ¬q)
Reguły wnioskowania (dowodzenie)

założenia → dowód → teza

Założenia X = {α1 , α2 , . . . , αn }
Jeśli (założenia) {α1 , α2 , . . . , αn } ` β (teza)
α1 → (α2 → (α3 → · · · → (αn → β)) . . . )
tzn. istnieje dowód założeniowy tezy β w oparciu o założenia {α1 , α2 , . . . , αn } oraz przyjęte
reguły wnioskowania.

Wybrane reguły wnioskowania (reguły dowodzenia)

α→β
(1) α reguła odrywania (RO)
β

α 

α∨β



(2) reguły dołączania alternatywy (DA)
β 


α∨β


α∨β
(2’) ¬α reguła opuszczania alternatywy (OA)
β

1
 α
(3) β reguła dołączania koniunkcji (DK)
α∧β

α→β
(4) φ→β reguła dodawania poprzedników (DP)
(α ∨ φ) → β

α∧β



α


(5) reguły opuszczania koniunkcji (OK)
α∧β 



β

α→β
(6) β→α reguła dołączania równoważności (DR)
α↔β

α↔β




α→β


(7) reguły opuszczania równoważności(OR)
α↔β 



β→α


¬α → ¬β
(8) reguła kontrapozycji (RK)
β→α

¬¬α
(9) reguła opuszczania negacji (ON)
α

α
(10) reguła dodawania negacji (DN)
¬¬α
Dedukcja
Dowód założeniowy wprost

{α1 , α2 , . . . , αn } ` β
(1) Założenia α1 , α2 , . . . , αn
(2) Kolejne formuły są albo twierdzeniami rachunku zdań albo formułami otrzymanymi
z poprzedzających je formuł przy użyciu dopuszczalnych reguł wnioskowania.
(3) Wniosek (ostatnia otrzymana formuła). Otrzymujemy β.
Dowód założeniowy nie wprost
(1) Do założenia dodajemy negację wniosku (¬β).
(2) Dowód (identycznie jak w dowodzie wprost).
(3) Sprzeczność (ostatnia formuła jest sprzeczna z jedną z formuł ją poprzedzających).

2
 Przykłady dowodów wprost
1) Prawo importacji
(p → (q → r)) → ((p ∧ q) → r)
Teza: Chcemy otrzymać r.
Założenia: p → (q → r)
p∧q
Dowód.
(1) p → (q → r)

założenia
(2) p ∧ q
(3) p (OK) 2
(4) q (OK) 2
(5) q → r (RO) 3, 1
(6) r (RO) 4, 5

2) Prawo eksportacji
((p ∧ q) → r) → (p → (q → r))
Teza: Chcemy otrzymać r.
Założenia: (p ∧ q) → r,
p, q
Dowód. 
(1) (p ∧ q) → r  
(2) p założenia

(3) q 
(4) p ∧ q (DK) 2, 3
(5) r (RO) 1, 4

3) Reguła mnożenia implikacji
((p → q) ∧ (r → s)) → ((p ∧ r) → (q ∧ s))
p→q
r→s
(p ∧ r) → (q ∧ s)
Dowód.
(1) (p → q) ∧ (r → s)

założenia
(2) p ∧ r
(3) p → q (OK) 1
(4) r → s (OK) 1
(5) p (OK) 2
(6) r (OK) 2 
(7) q (RO) 5, 3
(8) s (RO) 6, 4
(9) q ∧ s (DK) 7, 8

3
Przykład 3.1. (Przykład reguły mnożenia implikacji)
L. Borkowski, „Elementy logiki formalnej”

Zdanie 1: Jeśli jest zimno, to trzeba ubrać płaszcz.

Zdanie 2: Jeśli pada deszcz, to trzeba wziąć parasol.
Na mocy reguły mnożenia implikacji otrzymujemy zdanie:

Jeśli jest zimno i pada deszcz, to trzeba ubrać płaszcz i trzeba wziąć parasol.
Przykład 3.2.
(a < x) → (2a < 2x)
(x < b) → (2x < 2b).
Stąd na mocy reguły mnożenia implikacji otrzymujemy zdanie:

(a < x < b) → (2a < 2x < 2b).

Przykłady dowodów nie wprost
1) Reguła opuszczania alternatywy

((α ∨ β) ∧ ¬α) → β

α∨β
¬α
β
Dowód.
(1) α ∨ β

założenia
(2) ¬α
(3) ¬β założenie dokładane (negowanie tezy)
(4) ¬α ∧ ¬β (DK) 2, 3
(5) (¬α ∧ ¬β) → ¬α (?) 4,2
(6) (¬α ∧ ¬β) → ¬β (?) 4,3
(7) α → ¬(¬α ∧ ¬β) (ZK) 5
(8) β → ¬(¬α ∧ ¬β) (ZK) 6
(9) (α ∨ β) → ¬(¬α ∧ ¬β) (DP) 7, 8
(10) ¬(¬α ∧ ¬β) (RO) 1, 9
(11) ⊥ (10 sprzeczne z 4)

2)
α→β
¬β
¬α
Dowód.

4
(1) α→β

założenia
(2) ¬β
(3) ¬¬α założenie dokładane (negowanie tezy)
(4) α (ON) 3
(5) β (RO) 1, 4
(6) ⊥ 2, 5


3) Jeżeli wiesz, że zaraziłeś się koronawirusem, to zaraziłeś się koronawirusem.

Jeżeli wiesz, że zaraziłeś się koronawirusem, to nie zaraziłeś się koronawirusem.
Stąd nie wiesz, że zaraziłeś się koronawirusem.
p - wiesz, że zaraziłeś się koronawirusem.
q - zaraziłeś się koronawirusem.

((p → q) ∧ (p → ¬q)) → ¬p

Dowód nie wprost.

(1) (p → q) ∧ (p → ¬q) założenie
(2) ¬(¬p) założenie dokładane (negowanie tezy)
(3) p (ON) 2
(4) p→q (OK) 1
(5) p → ¬q (OK) 1
(6) q (RO) 3, 4
(7) ¬q (RO) 3, 5
(8) ⊥ 6, 7 (sprzeczne)


4) Uwierzcie mi, jeśli Karol zda egzamin z logiki, to będzie impreza w akademiku.
Naprawdę. Przecież wiecie, że jeśli Karol zda egzamin z logiki to na pewno Marcin i
Andrzej przyjdą do niego świętować. A przecież jest jasne, że będzie impreza, gdy co
najmniej jeden z nich przyjdzie świętować. Zawsze tak było.
p - Karol zda egzamin z logiki
s - będzie impreza u Karola w akademiku
q - Marcin przyjdzie świętować do Karola
r - Andrzej przyjdzie świętować do Karola

((p → (q ∧ r)) ∧ ((q ∨ r) → s)) → (p → s)

Dowód.

5
(1) ((p → (q ∧ r)) ∧ ((q ∨ r) → s)) założenie
(2) p założenie
(3) p → (q ∧ r) (OK) 1
(4) (q ∨ r) → s) (OK) 1
(5) (q ∧ r) (RO) 3
(6) q (OK) 5
(7) r (OK) 5
(8) q∨r (DA) 6,7
(9) s (RO) 4


6
 Reguły wnioskowania i prawa rachunku zdań

Reguła wnioskowania Odpowiadajace

˛ jej prawo rachunku zdań Nazwa
p −Ñ q, p
(p −Ñ q) ^ p −Ñ q modus ponens – odrywania
q
p −Ñ q, q
(p −Ñ q) ^ ( q) −Ñ p modus tollens
p
p _ q, p
(p _ q) ^ ( p) −Ñ q modus tollendo ponens
q
p _ q, q
(p _ q) ^ ( q) −Ñ p modus tollendo ponens
p
(p ^ q) , p
(p ^ q) ^ p −Ñ q modus ponendo tollens
q
(p ^ q) , q
(p ^ q) ^ q −Ñ p modus ponendo tollens
p
( p)
( p) −Ñ p podwójne zaprzeczenie
p
p^q
p ^ q −Ñ p opuszczanie czynnika koniunkcji
p
p, q
reguła koniunkcji
p^q
p
p −Ñ (p _ q) dodawanie składnika alternatywy
p_q
p ÐÑ q
(p ÐÑ q) −Ñ (p −Ñ q) osłabianie równoważności
p −Ñ q
p −Ñ q, q −Ñ p
(p −Ñ q) ^ (q −Ñ p) −Ñ (p ÐÑ q) reguła równoważności
p ÐÑ q
p −Ñ q, q −Ñ r
(p −Ñ q) ^ (q −Ñ r) −Ñ (p −Ñ r) sylogizm hipotetyczny
p −Ñ r
p −Ñ q, r −Ñ s, p _ r
(p −Ñ q) ^ (r −Ñ s) ^ (p _ r) −Ñ q _ s konstruktywny dylemat
q_s
p _ q, ( p) _ r
(p _ q) ^ (( p) _ r) −Ñ q _ r rezolucja
q_r
(p ^ q)
(p ^ q) −Ñ (( p) _ ( q)) prawa de Morgana
( p) _ ( q)
(p _ q)
(p _ q) −Ñ (( p) ^ ( q)) prawa de Morgana
( p) ^ ( q)
p _ ( p) zasada wyłaczonego
˛ środka

(p ^ ( p)) zasada spreczności

(p −Ñ q) ÐÑ p ^ ( q) negacja implikacji
7
(p −Ñ q) ÐÑ ( p) _ q eliminacja implikacji