Gotische kathedralen

Notre Dame, Parijs (vanaf 1163)

- Veel gebouwen in de 19e eeuw gerestaureerd en bijvoorbeeld waterspuwers toegevoegd

- Roosvensters
- Spitsbogen
- Pinakels
- Steunberen

Santa Croce, Florence (1295-1385)

- Alleen spitsbogen, maar toch ook Gotiek

- In het noorden ziet de Gotiek er anders uit dan in het zuiden

Verschillende visies op doel van gotiek

- Constructieve superioriteit (Eugene Viollet-le-Duc)

ROMAANS GOTIEK
Rondbogen (kracht niet samen op 1 punt) Spitbogen (kracht samen op 1 punt)
Dikke muren Dunne muren
Kleine vensters Grote vensters (met glas-in-lood,
Arcade met galerij roosvensters)
Tongewelf (dus zware muren) Arcade met triforium en lichtbeuk
Graatgewelf (snijpunt 2 tongewelf, Steunberen en luchtbogen (massa van de
esthetisch gemaskeerd door ribben) muur naar buiten)
Kruisribgewelf (skeletbouw)
- Dankzij de skeletbouw van de gotiek kon muurmassa worden verminderd (lichtgewicht
bouwen)
o Abdij Ourscamp (1240-1260)
 Skelet/ gewelf te zien
o Waverly Abbey (begin 13e eeuw)
 Spitsbogen/ gewelfribben (ziet er uit als gotiek maar is anders)

Kathedraal van Sigüinza, Spanje (begin 10 e eeuw)

- Complexe gewelven
- Niet dragende ribben (erop geschilderd, decoratief)

Ribben niet dragen maar in de 13 e eeuw gebruikt om het gewelf te maken bij de constructie. Ribben
boven op een houten constructie en dus is er minder hout nodig (goedkoper).

Esthetisch doel & symboliek

- Verticaliteit/ repetitie van verticale elementen zorgt voor een ‘opstijgend’ gevoel, het doel
was om iets hemels/onaards te maken (heilige Jeruzalem op aarde)
o Straatsburg (1277-1399)
 Portaal/pinakels => verticaliteit zorgt voor dat effect
o Amiens (1220-1288)
- Symboliek = hemel naar aarde brengen met de bouw van kathedralen
Kathedralen plattegrond

- Lijkt op de romaanse pelgrimskerken

- Transept
- Koor met kooromgang
- Schip
- Straalkapellen (romaans = los van elkaar, gotiek = meer, en aan elkaar verbonden)
- Spitsbogen
- Kruisribgewelf
- Luchtbogen

Spitsbogen & kruisribgewelf

- Gewicht wordt beter verdeeld dan bij romaanse rondbogen

o Gewicht komt op de pijlers te steunen
o Kromming aan te passen aan hoogte (kan bij romaanse rondbogen niet =>
koepelgewelf) hierdoor ontstaan er geen koepelgewelven
- Zorgt voor mogelijkheid kruisribgewelf I.p.v. romaans tongewelf of graatgewelf
- Bestond al eerder dan in de gotiek!
o St. Etienne, Caen (1064-1087, gewelf 1120) (NORMANDIË)
 Tongewelf in galerij om het grote gewelf te ondersteunen
o Kathedraal, Durham (ENGELAND)
 Kruisribgewelf met rondbogen
 In Romaanse periode maar wel vroegste voorbeeld van kruisribgewelf
 Uitgerekte tongewelf aan zijkanten
o Paray-le-Monial
 Spitbogen met een tongewelf

Luchtbogen

- Gewicht van het gebouw steunt minder op de muren, ondersteuning wordt via luchtbogen
naar steunberen geleid (naar het exterieur van het gebouw dus)
- Zorgt ervoor dat de muren van de kathedralen minder dik hoeven te zijn => ruimte voor
grotere vensters

Al deze architectonische ontwikkelen komen samen in Parijs

- St. Denis, abdijkerk

o Abt Suger als opdrachtgever (ook afgebeeld in kerk)
o Belangrijke begraafplaats voor Franse koningen
o Koor (1140-1144) (groot door interesse pelgrimstochten)
o Lichtbeuk (vanaf 1230)
o Het samenkomen van verschillende bouwkundige principes
o Grote vensters (glas-in-lood komt beter tot zijn recht)
o Straalkapellen aan elkaar i.p.v. los (zoals in romaanse kerken)
Opening van de St. Denis start een wedloop van Bisschoppen en zij nemen de kerkbouw over!

Ontwikkelt zich snel

- Sens (1140 (start))

o Tijdens de bouw worden de gewelven aan gepast
 Rondbogen i.c.m. met gewelfribben
 Relatief kleine vensters
- Laon (1175)
o Grotere vensters
o Vierdelige opbouw: arcade, galerij, triforium, lichtbeuk
o Luchtbogen toegevoegd in de 13e eeuw (esthetiek)
o Een zesdelig gewelf (1140-1200)
- Chartres (1194)
o Driedelige opbouw: arcade, triforium, lichtbeuk
o Een vierdelig plafond (vanaf 1200)
o Luchtbogen, grotere lichtbeuk en nog dunnere muur
o Roosvenster met veel muur tussen stukken
- Reims (1255-1475)
o Roosvenster zonder muur tussen stukken (als wiel met spaken)
- Amiens (begonnen 1220)
o Triforium betrokken bij lichtbeuk
o Nog dunnere muren
o Extra onderverdeling in vensters (decoratief, benadrukt horizontaal)

Evolutie van gotische architectuur

- Laon (1160) voor 1200 (26 meter)

- Parijs (niet besproken) voor 1200 (33 meter)
- Chartres (1194) keerpunt (36 meter)
- Reims (1255) na 1200 (38 meter)
- Amiens (1220) na 1200 (42 meter)

Eindpunt wedloop bereikt

- Saint Pierre, Beauvais (1225-1272)

o 48 meter hoog
o Hele zware steunberen
o De kerk stortte twee keer in (koor en toren)
 Het koor en transept is het enige wat nog overeind staat
o Vensters wat kleiner gemaakt door extra pijlers en steunberen

Overzicht Gotiek

Vroege Gotiek 1140-1200 St.Denis/Laon/Notre Dame

Hoog-Gotiek 1200-1250 Chartres/Amien/Reims
Rayonnant 1250-1350 Beauvais/St.Chapelle/Keulen
Laat-Gotiek 1350-1540
Alles vóór 1200 (1140-1200) = 4delige opstand & 6delig gewelf

Alles na 1200 = 3delige opstand & 4delig gewelf (triforium en galerij wordt één)
Rayonnant:

- Hoogte suggereren i.p.v. echt zo hoog bouwen (niet meedoen aan hoogtewedloop)
- Repetitie van vormen (decoratie)
- Zo min mogelijk blinde muur (in roosvensters)
- De ambitie van Rayonnant begint in de St. Denis
o Hier begon de hoogte wedloop => grotere vensters
 Saint Denis
 Opnieuw opgebouwd
 Opengewerkt triforium en lichtbeuk (1231-1235)
 Doortrekken vensterstijlen

Export van gotische architectuur

- Vanuit de St. Denis

o Abdij van het Franse Koningshuis (overblijfselen lagen hier)
o Faam van Franse koningen en belang van Parijs als hoofdstad helpt bij verspreiding
gotische architectuur (machtsvergelijking)
- Canterbury Cathedral (1175-1184)
o Vroegste voorbeeld van de export van gotiek)
o Gotiek i.c.m. lokale traditie (natuursteen)
- Dom, Keulen (begonnen 1248, voltooid 19 e eeuw)
o Probeerde Amiens te overtreffen
o Breder schip
o 7 straalkapellen
o Triforium is opengewerkt
- Dom, Utrecht
o Geïnspireerd op Keulen
o 1674 schip ingestort
o Toren staat los van het schip (uniek), alleen op 1 e verdieping verbonden
- St. Vitus, Praag (1344-1385)
o Bouwt voort op Franse voorbeelden
o Peter Parler ontwerpt een nieuw gewelf type en nieuwe vormen (netgewelf)
 Ribben lopen door naar een volgende travee; ze splitsen op
 Niet nodig voor constructie of ondersteuning = decoratief

- Ribben als decoratie!

o Kathedraal, Wells
 Decoratieve ribben met een complex patroon
o Cambridge (1446-1515)
 Waaier ribben (als kogelvorm ‘frietzak’)
 Heel erg dun maar heel sterk

- 15e en 16e eeuw zijn er allemaal vormen van ribben die zelfs loskomen van het plafond
o Bovenkerk, Kampen (1369-1401)
o Gebaseerd op Praag