Professional Documents
Culture Documents
Y Đức Khoa Học Hành Vi
Y Đức Khoa Học Hành Vi
Y Đức Khoa Học Hành Vi
1)Tầm quan trọng của: KHHV <==> Chăm sóc sức khỏe
b)Nhân cách
2) Sự cần thiết của cái nhìn toàn diện về các yếu tố ảnh hưởng đến
hành vi sức khỏe
Reaction (Phản ứng) là một action hoặc là một phản ứng tâm lý
để phản hồi lại với kích thích.
Hiện trạng: Con người hiện tại phải đương đầu với rất
nhiều vấn đề sức khoẻ.
1/Các bệnh truyền nhiễm
Mọi người, đặc biệt người thầy thuốc là chỗ dựa uy tín nhất!
Cộng thêm vấn đề sức khỏe ngày càng phức tạp và đa dạng
⇒ Đòi hỏi người thầy thuốc phải hiểu biết về:
1)Hành vi
Hành vi (Behavior)
Khái niệm
2)Là các
⇒Như vậy:
Hành vi là ứng xử(hành động và phản ứng) của một người (động
vật) trước một kích thích bên trong hoặc bên ngoài.
Ý ĐỊNH, cùng với bản năng, thói quen và trạng thái thể
chất, ý chí kèm theo nguồn lực môi trường (tự nhiên hoặc
xã hội)
Nhân cách(Personality)
Khái niệm
Khuôn mẫu liền mạch qua thời gian và không gian giữa 4 yếu tố
ABCD:
A
Affect - Cảm xúc
B
Behavior - Hành vi
C
Cognition - Nhận thức
D
Desires - Ham muốn
Tính chất:
⇒Môi trường thay đổi thì nhân cách luôn thay đổi
(Theo Robert Cloninger)
Có 2 yếu tố làm cho nhân cách người này khác người khác
Yếu tố bên trong: Thể chất, cơ địa, khí chất, ...
Được dạy dỗ
Được khơi gợi
...
XÃ HỘI HÓA:
!!!! LƯU Ý: Đây không phải là “Xã hội hóa” ta thường thấy trong
đời sống hiện nay có nghĩa là lôi cuốn mọi người trong xã hội
tham gia, còn được gọi là
vận động xã hội(social mobilization). !!!!
Càng lớn tuổi, thần kinh kém linh hoạt, khả năng tiếp
thu những chuẩn mực, giá trị mới khó hơn
Tiếp xúc đột ngột với một nhóm có những chuẩn mực văn
hóa khác xa
Học tập các khuôn mẫu đặc thù riêng của ngành
nghề
7. Mong muốn học tập lâu dài suốt cả cuộc đời y nghiệp
của mình
3. Chi tiết, tỉ mỉ
4. Có óc kinh doanh
7. Tốt bụng
8. Kiên nhẫn
9. Thấu cảm
Suy nghĩ
Hành xử
Phản ứng
Khí chất là xu hướng ứng xử hoặc các loại cảm xúc có xu hướng
thể hiện.
Là cách các bạn thường sẽ ứng xử như thế nào, là loại cảm xúc
nào mà bạn thường sẽ bộc lô ra
1.Tinh thần
2.Hành vi
Phân biệt một người hoặc một nhóm ⇒Đây là một nét nhân
cách
Eysenck
Hút thuốc lá, ăn nhiều chất béo có hại, bỏ điề trị giữa chừng, Chơi
game quá 180 phút v:, học quá nhiều mà không giải trí, mất ngủ,
...
Hành vi an toàn: Không gây hại cho bản thân và người khác
Dừng đèn đỏ và vàng trước vạch trắng đến khi hết tín hiệu đèn đỏ
Hành vi nguy cơ: Hành vi có tiềm năng gây hại cho bản thân
hoặc người khác
Việc xem xét, lý giải vẫn đề sức khỏe từ nhiều góc độ:
1. Tâm lý học
2. Xã hội học
4. Kinh tế học
Nhận thức rõ hơn các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi sức khỏe
Có những biện pháp can thiệp hữu hiệu hơn để cải thiện những
vấn đề sức khỏe liên quan đến hành vi của con người
Trình bày được những cách thức ảnh hưởng của văn hóa
lên sức khỏe
Ứng dụng vào việc phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến
hành vi sức khỏe
Văn hóa
Một trong những định nghĩa sớm nhất về văn hóa là của:
Bao gồm kiến thức, niềm tin, nghệ thuật, đạo đức, luật
pháp, tập quán và tất cả những khả năng, thói quen khác
Qua đó, con người thu nhận được với vị trí là thành viên
của xã hội
Tư liệu sản xuất, kiến trúc, tác phẩm nghệ thuật, quần áo, nhà
sàn, fast foods,...
Keesing - 1981
2. Trở thành nếp trong đời sống xã hội của một cộng đồng dân cư
3. Được mọi người trong cộng đồng đó công nhận và làm theo
Nguồn gốc
Là: SẢN PHẨM CỦA QUÁ TRÌNH THÍCH NGHI của con người với
môi trường sống bao gồm:
Các nhóm khác nhau (dân tộc, giới tính, tuổi tác, tầng lớp xã
hội,...) có nhận thức, niềm tin về vẻ ngoài khác nhau ⇒ hành vi
ứng xử khác nhau
Nhận thức và niềm tin về chức năng của các cơ quan bên trong
cơ thể
Các nhóm và các cá nhân khác nhau nhận thức khác nhau về
mục này
Các nhận thức, niềm tin này thường có mối liên hệ với nhau
Cảm cúm ⇒ Trúng gió ⇒ Đuổi gió (bắt gió, cạo gió, xông, cắt lễ,
...)
Tập hợp tất cả các nhận thức và niềm tin trên được Kleimann gọi là
mô hình giải thích (Explanatory model) của một cá nhân
Kỳ thị - Stigmatisation
Là phân biệt đối xử chưa biểu hiện ra hành động
Đến từ cộng đồng hoặc chỉ đơn thuần là mặc cảm từ chính cá
nhân
Những hành vi trên có thể gây ảnh hưởng tâm lý lên nạn nhân
Các góc nhìn trên có thể trùng với các góc nhìn khác hoặc
không.
Phân tích được ảnh hưởng của các yếu tố xã hội lên hành vi sức khỏe.
Xã hội học
Xã hội học sử dụng lần đầu tiên vào năm 1780
(Nhắc bài: Văn hóa lần đầu 1871)
Emmanuel Joseph Sieyès - Sociology
Societas - Xã hội
Socius - Người đồng hành
Logos - Môn học
Với tư cách là chủ thể của hoạt động xã hội khác nhau.
Vd:
Đồng nai ↔ Tp.HCM
Sinh viên ↔ Giảng viên
Gia đình ↔ Nhà trường
Mọi cá nhân, nhóm cộng đồng và toàn thể xã hội chấp nhận và tuân
thủ.
Vd: Thiết chế giáo dục, y tế, giao thông, an toàn thực phẩm, ...
Trong một nhóm xã hội, một phạm trù, một vùng địa lý hoặc một đơn
vị xã hội nào đó.
Sử dụng cách tiếp cận của xã hội học (nhãn quan, lý thuyết, phương
pháp luận)
Nghiên cứu:
Lịch sử
1950: Health Sociology là một ngành chính thức của xã hội học
1970s : Hầu hết các nước trên thế giới đều trải qua giai đoạn cải cách
hệ thống chăm sóc sức khỏe.
1978: Hội nghị Alma Ata đưa ra cách tiếp cận “Chăm sóc sức khỏe
ban đầu”
⇒Ngành y tế quan tâm nhiều hơn đến lĩnh vực này
1978 - nay: Trở thành một ngành XHH CHUYÊN BIỆT lớn nhất ở Mỹ,
Anh, Úc, ... Và có một vị trí vững vàng.
(Dàn ý câu trên: Nguyên nhân xã hội ảnh hưởng gì đến ...)
Hệ quả xã hội
Hệ quả xã hội của tình trạng sức khỏe
⇒ Là các yếu tố ảnh hưởng đến sức khỏe (có thể theo chiều hướng tốt lên
hoặc xấu đi)
Phục vụ cho việc thiết kế nghiên cứu: Xác định các biến số nghiên
cứu:
Xây dựng khung lý thuyết, Cây vấn đề, ...
Có cơ sở xây dựng, thực hiện các chương trình can thiệp dựa trên
việc
xác định các cấp độ can thiệp.
Cấp độ vĩ mô - Upstream
Cấp độ cao hơn sẽ có thể ảnh hưởng đến cấp độ thấp hơn và ngược lại.
Vd:
Mô hình Y học
BỆNH ↔ HOẠT ĐỘNG CHỮA BỆNH
Nhận xét
✅Đơn giản
❌Chỉ tập trung vào yếu tố dịch vụ y tế (Dịch vụ khám chữa
bệnh)
2. Dịch vụ Y tế
4. Hành vi và lối sống (Theo mình đây chắc quan trọng nhất)
Mô hình
5 lớp yếu tố (Xếp theo chiều tăng dần của cấp độ)
Bạn bè
Láng giềng
...
Nhà ở
Giáo dục
Các điều kiện an sinh khác (hỗ trợ người tàn tật...)
...
Mô hình:
2. Trình bày được các chuẩn mực đạo đức cơ bản của người nhân viên y
tế;
3. Ứng xử phù hợp với y đức trong quan hệ với đồng nghiệp và bệnh nhân
tại bệnh viện
cũng như với người dân ở cộng đồng.
Đạo đức
Lưu ý:
1. Không hề nói hành vi, cử chi đó là luôn đúng hay luôn sai.
Khác với “Đức” là chỉ có đúng, tốt.
2. “Trong một cộng đồng xã hội”, tức là có thể khác nhau giữa
các cộng đồng
Có nhiều chuẩn mực đạo đức khác nhau trên thế giới, một nước, một
khu vực ⇒
Xảy ra tính tương đối
Vd: Hành vi phá thai của một số nước bị cấm(coi là vô đạo đức) còn
Việt Nam thì không cấm.
Có tính cấu trúc, không Có thể có sự mâu thuẫn giữa các cá nhân Khả
mâu thuẫn. Thi hành luật năng điều chỉnh hành vi không nhất quán, có thể
mang tính hệ thống, khả thay đổi theo suy nghĩ và hoàn cảnh bên ngoài. ⇒
năng điều chỉnh hành vi Vấn nạn đạo đức (Moral Dilemma) “Bên tình bên
dựa theo luật hiếu bên nào nặng hơn?”
Nghiên cứu về những hệ thống chuẩn mực đạo đức quy định
hành vi nào là tốt hay xấu ; đúng hay sai. (về morality)
Liên quan đến quyền và nghĩa vụ của bác sĩ, bệnh nhân và đồng
nghiệp
Hành động của bác sĩ trong việc chăm sóc bệnh nhân và trong quan
hệ với gia đình họ.
Lịch sử
Coi thêm trong pdf, tui tóm ý chính:
Hình ảnh cây gậy có con rấn quấn quanh - Biểu tượng y học có ý
nghĩa:
Lợi - Hại: Y học có thể đem lại điều lợi nhưng có thể đem lại điều hại.
2. Cùng đồng nghiệp cam kết làm theo lời thề, không truyền cho
một ai khác.
3. Suy nghĩ và chỉ định cho bệnh nhân chế độ tốt nhất
và chăm sóc họ sao cho họ không bị tổn thương
6. Chỉ vì lợi ích người bệnh (không theo lợi ích cá nhân)
7. Coi việc giữ im lặng trước điều không nên nói là một nghĩa vụ
8. Nếu tôi làm trọn lời thề này và không có gì vi phạm tôi sẽ
được hưởng một cuộc sống sung sướng và sẽ được hành
nghề trong sự quý trọng mãi mãi của mọi người.
Nếu tôi vi phạm lời thề này hay tôi tự phản bội, thì tôi sẽ phải
chịu một số phận khổ sở ngược lại.
Bản tuyên thệ của thầy thuốc trước khi hành nghề (10 điều)
Chỉnh lý vào các năm 1968, 1983, 1994, 2005, 2006 và 2017.
Đề cập các nghĩa vụ Y đức mà người thầy thuốc phải tuân thủ (7
điều)
Theo thời gian, các nước cũng có những đúc kết riêng hình thành các
bộ luật về y đức
cho nhân viên y tế của nước mình.
“Trước hết, không làm điều có hại” (“Primum non nocere” “First, do
no harm”)
Care
1. Sự cẩn trọng
2. Sự quan tâm
3. Sự chăm sóc
“People don’t care how much you KNOW until they know how
much you CARE”
(Theodore Roosevelt)
Dù bạn có rất giỏi đi chăng nữa, họ chỉ “care” bạn khi họ biết bạn
“care” họ đến mức độ nào.
Cần nhận dạng đặc điểm của đối tượng(thể chất, tâm lý, xã hội) để có
những ứng xử phù hợp.
Ví dụ:
Giao tiếp với người khuyết tật hoặc hạn chế một số chức năng
Giao tiếp với người hạn chế về nhận thức và tinh thần
Giao tiếp với người có khác biệt về văn hóa và ngôn ngữ.
Benevolent - Từ Tâm
Lòng thương dựa trên sự thấu hiểu đối tượng mình chăm sóc.
Một cảm giác đúng sai thúc giục người ta hành động một cách đạo đức.
DRIVE SLIDE
YĐ - KHHV - Google Drive
https://drive.google.com/drive/folders/1BpeZZQCEVJJU
YXM4E_IR00tPXdgE7LYQ?usp=sharing