Wielkie ordonanse (Francja)

 Ustawy królewskie; źródło prawa stanowionego,

 Charakter norm ogólnych (w odróżnieniu od przywilejów jednostek/zbiorowości),
 Regulacja: głównie ustrój polityczny,
 Do XVII w. – rola władcy: redakcja zwyczajów. W XVIII w. tylko nieliczne akty wkraczały w prawo sądowe,
 Ordonans z Villers-Cotterets (1539 r.) i Ordonans z Moulins (1560 r.) – zmiany w procesie cywilnym i
karnym  ujednolicenie procesu sądowego na terenie monarchii,
 Ordonans z Villers-Cotterets – inspiracja dla Jana Imberta  Institutiones forenses (dzieło dot. postępowania
karnego i cywilnego z XVI w.),
 XVII w. – wzrost absolutyzmu monarchy  działania kodyfikujące całe gałęzie prawa sądowego przez
ordonanse,
 Absolutyzm – główne źródło prawa: wola władcy; J. Bodinus (XVI w.. teoretyk)” „władza tworzenia i
znoszenia praw” jako najważniejsze z funkcji króla; omnipotencja w prawie sądowym;
 Ustawy dot. prawa sądowego:
o Wielkie ordonanse Ludwika XIV (z inicjatywy Colberta) – zastąpienie dotychczasowych źródeł
zbiorami z jednolitymi i systematycznymi przepisami z danej dziedziny prawa. Ordonanse dot. m. in.
normy postępowania sądowego (ważne odnośnie stosowania prawa), normy dot. potrzeb gospodarki i
obrotu.
1) Ordonans o postępowaniu cywilnym (1667 r.),
2) Ordonans o postępowaniu karnym (1670 r.) – zawierał też przepisy dot. prawa karnego
materialnego,
3) Ordonans o handlu (1673 r.), też: Kodeks Savary’ego – podstawa XIX w. kodyfikacji
prawa handlowego,
4) Ordonans o marynarce (1681 r.) – m. in. o dziedzinach handlu morskiego,
5) Czarny kodeks (1685 r.) – regulacja stanowiska prawnego Murzynów w koloniach.
o 3 fragmentaryczne Ordonanse kanclerza Daguesseau (wydane za panowania Ludwika XV) –
1) Ordonans o darowiznach (1731 r.),
2) Ordonans o testamentach (1735 r.),
3) Ordonans o substytucjach fideikomisarnych (1747 r.)
Wszystkie zostały wykorzystane w pracach kodyfikacyjnych za czasu Napoleona.

Najstarszy zwód prawa polskiego – Księga elbląska

Historia Księgi elbląskiej

 F. Neumann – bibliofil, gromadził manuskrypty, stare dokumenty, był historykiem amatorem, stawał
źródłom ciekawe pytania i tylko brakowało mu warsztatu, znalazł egzemplarz w połowie XIX w.,
 Źródło urywa się w połowie, nie ma podpisu autora, nie ma przesłanki co do daty powstania źródła,
 Zaczęto badać treść, stwierdzono że księga ma układ kodeksowy, spisana po niemiecku gotykiem.
Uzgodniono, że jest to prawo.
 Przyjęto, że jest to spis prawa zwyczajowego dawnej ludności polskiej podległej jurysdykcji krzyżackiej.
Krzyżacy uhonorowali zasadę osobowości prawa – pozostaje w opozycji do zasady terytorialności
prawa. W średniowieczu prawo szło za człowiekiem.
 Confesio iuris – wyznanie prawa; kiedy ustalono jakie prawo dany człowiek przyniósł ze sobą, wg.
takiego porządku toczył się proces.
 Księga elbląska jest pewną kompilacją prawną, jest kodeksem sporządzonym do praktycznego
stosowania.
 Pod względem genezy podobny jest spis prawa pruskiego na ziemiach zakonu krzyżackiego Iura
prutenorum.
 Spis prawa ziemi łęczyckiej – Constitutiones Lancicienses z XIV w.  obok prawa zwyczajowego
pojawiły się też orzeczenia sądowe i lauda – uchwały sejmikowe ziemi łęczyckiej
Kto był autorem?

 Sylwetka autora zawsze determinuje wiarygodność źródła, jaki jest stosunek autora do tekstu, czy jest
profesjonalistą czy nie. Pojawiło się pytanie czy był prawnikiem czy nie.
 o I teoria: prof. Płaza – autor księgi elbląskiej nie był prawnikiem. Gdyby był to doktor obojga
praw, wyedukowany na uniwersytecie, to elementy romanistyczne znalazłyby się w tekście księgi
elbląskiej a tam jej nie ma (prof. Godek podziela ten pogląd),
o II teoria: jeśli to nie był prawnik, to przynajmniej była to osoba zaznajomiona z prawem, z
praktyka prawa, np. urzędnik, ale nie był to laik,
 Recepcja prawa rzymskiego w Europie vs w Polsce – w Europie karolińskiej z Rzeszą na czele była duża,
w Rzeszy wręcz bezpośrednia. Polska dużo lepiej czuła się w systemie prawa zwyczajowego. To nie
znaczy, że nastąpiło skasowanie kultury łacińskiej, ale ścisła recepcja prawa rzymskiego nie nastąpiła.
Skoro autor nie przygotowywał traktatu prawniczego, nie dokonywał polemiki z kanonami prawa
kanonicznego czy elementami corpus iuris civilis tylko spisywał prawo zwyczajowe, które miało służyć
jurysdykcji, to skąd te elementy romanistyczne miałyby się tam pojawić?
 Przeważa pogląd, że był to mnich cysterski – Niemiec, który w II poł. XIII w. dokonał spisu prawa
zwyczajowego ludności polskiej z ziemi chełmińskiej, którą zarządzali Krzyżacy.
Kodeks spisany jest gotykiem w staroniemieckim – czy autor był Polakiem czy był cudzoziemcem?

 Mógł być Polakiem (bo dobrze znał prawo zwyczajowe i mógł je skodyfikować) albo cudzoziemcem (bo
prawo podążało za człowiekiem, więc trzeba było je spisać by dobrze poprowadzić proces) – dwie teorie
mogłyby być prawdziwe,
 Nie ma w tekście ani jednej daty, przesłanki,
 Data a quo i data ante quem
o A quo – pierwsza prawdopodobna data, przed którą źródło nie mogło powstać,
o Ante quem – pierwsza prawdopodobna data, po której źródło nie mogło powstać.
Te cezury rozciąga się dosyć szeroko
Założono że KE na pewno nie powstała przed rokiem 1226 (wprowadzenie Krzyżaków do Polski) r.
Początek XV wieku – kopia księgi elbląskiej – oryginał nie może być później niż kopia wiec data ante
quem to początek XV w.
Prof. Vetulani: a quo – 1253 r,; ante quem – 1320 r. To pozwoliło z 200 lat zrobić ok 70.
Księga elbląska powstała na przełomie XIII i XIV w.
 W księdze jest szczegółowy opis ordaliów – sądów bożych. To instytucja prawa procesowego, środek
dowodowy, do którego się odwoływano po wyczerpaniu innych środków dowodowych a sprawa nie
została wyjaśniona.
Ordalia zaczynały zanikać w połowie XVIII w. w KE mamy niemalże procedurę, recepturę
przeprowadzania ordalii.
 Oznacza to, że KE jest starsza niż nam się wydaje – więc nie przełom XIII/XIV w. a połowa wieku XIII.
 KE reguluje prawo prywatne, karne, procesowe. Mamy niekonsekwentną systematykę – przemieszanie
norm procesowych z materialnymi. Przepisy dot.: ustroju sądów, postępowania sądowego i prawa
karnego (dają obraz prawa okresu wczesnofeudalnego, pozwala to na porównanie do frankońskiego leges
barbarorum). Akcentuje różnicowanie stanowe (rycerze, duchowni, kupcy, chłopi zależni).
Nie mamy norm abstrakcyjnych, są kazuistyczne. Katalog cech prawa średniowiecznego jest katalogiem
który odbija nam się w KE.