Deeskii Misooma Albuuda Magaala

Jimmaatti

Karooraa hojii bara 2014

Adoolessa bara 2013

Jimmaa
 Table of Contents
1. SEENSA.....................................................................................................................2

2-SAKATA`INSA NAANNOO( Environmental Scan).............................................................3

2.1 Aangoo fi Hojiilee Gurguddoo Mana Hojii.......................................................................3

2.1.2-Ergama, Mul’ataa fi Duudhaalee Mana Hojii................................................................4

1. Ergama......................................................................................................................4

2. Mul’ata......................................................................................................................4

3. Duudhaalee.................................................................................................................4

2.2- Xiinxala Haalaa Keessaa fi Alaa (SWOT Analysis)...........................................................5

2.2.1. Xiinxala Haala Keessaa ( Ciminaa fi Hanqina)..............................................................6

2.2.2.Xiinxala Haala Alaa................................................................................................11

2.2.3 Dandeesistoota (Haala Mija’aa) fi Hudhaalee (Organizational Enablers & Pains)...............12

3. Kaayyoowwan Tarsiima’aa Sadarkaa Mana Hojii (Corporate Level Objective) Kallattii Afraniin......15

4. Kaayyoolee, Safartuulee, Manii Fi Tarkaanfiiwwan Tarsiima’aa.........................................16

4.1. Kaayyoo, Mannii fi Tarsiimoo....................................................................................17

5. Hojiwwan Tarkaanfiwwan Tarsiimo’aa Keessatti Hojjataman............................................25

7.1 Hojiwwan Gurguddoo Sagantaa Idiletin Hojjataman......................................................25

6.Xiinxala Raawwii Hojiiwwaan Gurguddoo Bara 2013...........................................................26

7. Raawwii Hojii Gurguddoo bara 2013.............................................................................26

8. Rakkoolee gurguddoo Bara 2013 keessatti Adda Bahan......................................................27

KUTAA 2FFAA HOJIWWAAN HOJJETAMUUF KAROORFAMAN......................................27

1-Hojiiwwan Ijoo,Kaayyoo Hojii Ijoo Fi Galmoota Hojiiwwaan Ijoo.......................................27

1.1-Hojiiwwaan Ijoo.......................................................................................................27

1.2- Kaayyoo Hojii Ijoo...................................................................................................27

1.3 -Galmoota Hojiiwwaan Ijoo........................................................................................28

2-Kallaattiiwwan Bu`uura Karoorichaa............................................................................28

 3-Taarsiimoo Raawwii karoora Misoomaa (Badhaadhinaa)......................................28

3.1- Qo’annoo Adda Baafannaa Qabeenya Albuudaa............................................................29

3.2- Hayyama fi Bulchiinsa Hojiiwwan albuudaa.................................................................29

3.3- Eegumsa Naannoo fi Misooma Hawaasaa.....................................................................29

4-Kaayyoo Gooroo Fi Kaayyoolee Gaaree...........................................................................29

4.1-Kaayyoolee Gooroo...................................................................................................29

4.2-Kaayyoolee Gaaree...................................................................................................30

5-Hojiiwwaan Gurguddoo karoora Bara 2014.....................................................................30

6-Toora Xiyyeeffannoo....................................................................................................31

7-Galma.......................................................................................................................31

8-Sirna Hordooffii fi Gamaaggama Karoora bara 2014.........................................................31

9. Karoora Deeski Misooma Albuuda Magaala Jimmaa Bara 2014 (Action Plan).......................34

10.Karoora Qo’annoo Adda Baafannaa Qabeenya Albuudaa Deeski Misooma Albuuda M/Jimmaa
................................................................................................................................36

1. SEENSA
Imaammata, tarsiimoo, kaayyoo fi karoora misooma Mootummaa Naannoo Oromiyaa gama
dinagdee fi hawaasummaan jiru kan raawwachiisanii fi raawwatan keessaa tokko kan ta’e Abbaan
Taayitaa Misooma Albuuda Oromiyaa imala hiyyummaa xiqqeessuuf eegalame keessatti gahee isa
irraa eegamu adda durummaan bahuuf akkaataa Labsii qaama raawwachiiftuu Bulchiinsa
Mootummaa Naannoo Oromiyaa irra deebiidhaan hundeeffaman keessaa isa tokko yoo ta’u,
ergamoota gurguddoo ta’an qabeenya albuudaa adda baasuu fi qabeenya jiru beekuu, qabeenyi
albuudaa adda bahe kun karaa seera qabeessa ta’een misoomee guddina dinagdee biyyaa fi
naannoo keessatti gahee isaa akka gumaachu qaamolee misooma kanarratti bobba’uu barbaadaniif
hayyama hojiiwwan albuudaa kennuu fi qabeenyni albuudaa fi hayyamootni kennaman akkaataa
seerota albuudaatiin raawwatamaa jiraachuu isaanii bulchuu, Lafti sababa misooma albuudaatiin
miidhame akka deebi’ee misoomuu fi misooma biraatiif ooluu dana’u gochuu fi hawaasni naannoo
misooma albuudaa jiru fayyadamoo akka ta’u taasisuu dha.Mootummaan fedhii fi faayidaa
hawaasa naannichaa guutuuf xiyyeefannaa guddaa seektara kanaaf kenneen albuudni kophatti
bahee Abbaa Taayitaa Misooma Albuuda Oromiyaa ta’ee irra deebiin hundaa’eera.Haaluma
kanaan qabeenya albuudaa naannoo keenya keessa jiru addaan baasuu irraa eegalee hanga
misoomsuutti hojiin bal’aan hojjetamaa jira. Oromiyaan haala teessuma lafaa fi uumama ji’oolojii
(Geological formation) ishee irraa ka’uudhaan qabeenya albuudaatiin badhaatuu ta’uun ni
beekama. Qabeenya kana misoomsuuf yeroo ammaa qaamoleen adda addaa hojii misooma
qabeenya albuudaa kana irratti bobba’anii hojiin adda baafannaa fi hoomisha albuudaa sadarkaa
adda addaa gaggeeffamaa jira.Hojiiwwan gaggeeffamaa jiran haalaan cimsuudhaan hojii hordoffii
fi deeggarsaa bal’inaan gaggeessudhaan qaamooleen misooma albuudaa irratti bobba’an
Labsiiwwan, dambii fi qajeelfamoota albuudaa irratti hubannoo gahaa ta’e argatanii, hojiiwwan
kana gaggeessuu akka danda’an qaamolee Mootummaa fi qooda fudhattoota wajjin qindoominaan
socho’uudhaan qabeeyni albuudaa kun ariitiidhaan misoomee jireenya uummatichaa jijjiiruu fi
guddina dinagdee biyyaa keessattis gahee isaa gumaachuu akka danda’u gochuun barbaachisaa
dha.Bara hojii 2014 kana keessatti qabeenyi albuuda magaalichaa karaa seera qabeessa ta’een akka
hoomishamu sirni hordoffii fi to’annoo cimaa ta’e ni gaggeeffama. Hojiiwwan albuudaa bara 2013
kana keessatti kan gaggeeffaman irraa namoonni carraa hojii akka argataniif karooraan qabaman
1250 (Dhiira 800 fi Dubartii 450) tiif fayyadamoo taasisuuf karoorfameera. Kana malees, lafa
bal’inni isaa hektaara 23ta’e irratti qabeenya albuudaa adda baasuu, hayyama hojiiwwan albuudaa
gosa adda addaa sadarkaa aadaa baay’inaan kan kennamu yemmuu ta’u sadarkaa xiqqaa
walummaa galaatti baayinni isaa kan ta’u qaamolee misoomsuu barbaadanii fi waldaalee
interpiraayiziif 25, Lafaa albuudaa Hektara 150 adda baafachuuf kennuu,akkasumas hayyama akka
 baafatanuu waldalee duraan jiran 34 fi haraa 10 bara 2014 kana keessatt hayyamma akka
baafatannu yoo ta’u , Misooma albuudaa irraa galii qarshii 500,000 funaanuuf karoorfameera.
Karooricha galmaan gahuuf sirna hordoffii fi deeggarsaa diriirsuu, hordooffii fi to’annoo hojii
dirree gaggeessuu , Akkasumas, sirna walitti dhufeenya caasaalee sadarkaa Abbaa Taayitaa,
Waajjira Godinaa, fi Waajjira misooma albuudaa magaala gidduu jiru cimsuu akka danda’amu
haala mijeessuun murteessaa dha.Karoorri kun dhimmoota kanneen akka komii madda rakkoo
bulchiinsa gaarii hawaasa bal’aa ta’e ittiin hiikuu fi hojiirra oolmaa (raawwii) karoora bahe ittiin
hordofamuudha. Akkasumas, karoora kana keessatti qabxiiwwan ilaalaman xiinxala haala raawwii
hojii bara 2013 kallattii raawwii karooraa, tarsiimoo raawwii, kaayyoo fi galma hojiilee gurguddoo,
rakkoolee jiranii fi kan biroo dhimmoota kanaan walqabatan hunda karoora kana keessatti
hammatee dha.

2-SAKATA`INSA NAANNOO( Environmental Scan)

2.1 Aangoo fi Hojiilee Gurguddoo Mana Hojii

Akkaataa Labsii lakk. 213/2011n Aangoo fi gaheen hojii Abbaa Taayitaa Misooma Albuudaa
Oromiyaatiif kenname akka armaan gadiitti ibsamee jira.

1. Imaammata, tarsiimoowwanii fi seerota qabeenya albuudaa ilaallatan qopheessuun

mootummaaf ni dhiheessaa; yemmuu hayyamamu hojiirra ni oolcha;
2. Imaammata, tarsiimoo fi seeroonni misooma albuudaa ilaalchisee Mootummaa
Federaalaa fi Naannichaa tiin bahan hojiirra ni oolcha; hojiirra akka oolanis ni taasisa;
3. Seerarratti hundaa’uun qabenya Albuudaa naannichaa ni bulcha;
4. Ragaaleen qabeenya albuudaa naannichaa akka sassabamanii fi eegaman akkasumas akka
hojii irra oolan ni taasisa;
5. Misoomaa fi barbaacha albuudaa jajjabeessuudhaan, invastimantiin albuudaa naannicha
keessatti akka babal’atu ni taasisa;
6. Karooraa fi sagantaa misooma naannichaa irratti hundaa’uudhaan uumamaa fi tamsaasa
(facaatii) qabeenya albuudaa baruuf hojii barbaachaa fi Qorannoo akkasumas kaartaa
ji’ooloojii kkf ni hojjeta; ni hojjechiisa; ni qindeessa;
 7. Qabeenyaa albuudaa naannichaa irratti qaama dhimmi ilaalu waliin haala adda addaa tiin
hojii piroomooshinii ni gaggeessaa; ragoolee barbaachisaa ta’an abbootii qabeenyaaf ni
dhiheessaa; ni raabsa;
8. Abbootii qabeenyaa biyya keessaatiif hayyama barbaachaa, qo’annoo fi oomishaa seerota
jiran irratti hundaa’ee ni kennaa; ni to’ata; deeggersa ogummaas ni kenna;
9. Babal’ina hojii misooma albuudaa irraa kan ka’e miidhaa, badii fi balaa uumamaa
naannoo fi uummata irra gahuu malu ittisuu akka danda’amu qaamota dhimmi isaa ilaalu
waliin ta’uudhaan to’annaa fi qophii barbaachisaa ta’e ni taasisa; hojiirra oolmaa isaas ni
hordofa; ni gamaggama;
10. Galii misooma albuudaa irraa madduu qaban ni Sassaaba;raawwii ni hordofa.
11. Oomisha albuudaa haala aadaatiin hojjetamaniif deggarsa addaa ni taasisa;
Bakka misoomni qabeenya albuudaa itti gaggeeffamee oomishni irraa raawwatame ilaalchisee
qaamni misooma adeemsisaa ture deebisee misooma biraa tiif akka ooluu danda’u taasisuu isaa
qaamoolee dhimmi ilaalu waliin ta’uudhaan ni hordofa; ni to’ata .

2.1.2-Ergama, Mul’ataa fi Duudhaalee Mana Hojii

1. Ergama
Qabeenya albuudaa naannoo keenyaa addaan baasuun haala seera qabeessa ta’een, seerota eegumsa
naannoo hordofuudhaan misoomee guddina dinagdee naannichaa keessatti gahee guddaa akka
taphatu taasisuudha.

2. Mul’ata
Bara 2017tti qabeenya albuudaa seeraan misoomee dinagdee biyyaa keessatti gahee olaanaa taphate
arguudha.

3. Duudhaalee
Kaayyoo tarsiimo’aa haala walitti hidhamiinsa qabuu fi safaramuu danda’uun galmaan ga’uu
keessatti caasaaleen Abbaa Taayitaa Misooma Albuudaa Oromiyaa sadarkaa sadaarkaan jiran
duudhaalee kaa'amaniif amantaa cimaa qabaachuu fi kutannoodhaan irratti hundaa'uu qabu. Haaluma
kanaan, duudhaalee ijoo Abbaa Taayitaa Misooma Albuuda Oromiyaa akkaataa caasaa mana hojii
sadarkaa hundarra jiru keessatti calaqqisuu qabuun kanatti aansee dhihaateera. Isaanis:

 Itti gaafatamummaa - Abbummaa fi itti gaafatamummaadhaan Hojjechuu;

 Iftoomina - Hojii hojjatamu hunda iftoominaan raawwachuu,
 Tajaajila gahumsaa fi itti fufiinsa qabu - Tajaajila lammiin barbaadu dhiyeenyatti yeroo fi
baasii qusatuun mirkaneessuu.
 Qophaa’ina Jijjiiramaa - Hojichaa fi hojmaata haala kalaqqiitiin yeroo yerootiin
fooyyessuudhaan fedhii maammiltootaa guutuu fi jijjiiramaaf qophaa'aa ta'anii argamuu;
 Aadaa fi duudhaalee hawaasaa kabajuu: misooma gaggeeffamu hunda keessatti aadaan
uummataa akka kabajamu gochuu;
 Hirmaachisummaa: hojii hojjetamu keessatti qaama hunda hirmaachisuu.

2.2- Xiinxala Haalaa Keessaa fi Alaa (SWOT Analysis)

Deeskiin Misooma Albuuda Magaala Jimmaa cimina jiru bu’aa itti aanuuf galtee gochuun itti
fayyadamuuf, dadhabina jiruuf furmaata kennuudhaaf akka gargaaruu cimina, hanqina, sodaa fi
carraa jiruu akka mana hojichaatti mul’atu adda baasuun barbaachisaa ta’ee argamee jira.

Haalumma kanaan, Xiinxala haala keessaa fi alaa mana hojichaa ilaaluuf cimina, hanqina, carraa fi
sodaa jiru sakatta'uudhaan dhimmoota tarsimo’aa adda baasuuf akka gargaaru gabatee armaan gadii
keessatti mul'atanii jiru.
2.2.1. Xiinxala Haala Keessaa ( Ciminaa fi Hanqina)

Gabate Xiinxala Haala Keessaa

Qabxiilee Xiinxalaa Cimina Hanqina

1. Bulchiinsa

 Hojjaataan walitti Rakkoo Ilaalchaa

dhufee hojii irraatti
mari’achuun rakko  Fayidaa hin malle argachuu
mudateef kallatti ka’uu, barbaaduun ammas kan hin
 Gurma’insaa haara cabne ta’uu,
w/ra haala qabatama  Tajaajiltummaan ummataa
jirun ijaaru fi hojii gahaa ta'uu dhabuu,
keessatti cimmisu,  Qabsoon kiraa-
 Rakkoolee hojii sassaabdummaa laafaa ta’uu,
keessatti mul’achaa  Hooggansi barmaatilee
turan hiikuuf sochiin barame keessaa bahu
jiraachuu, dhabuu,
Gaggeessumaa  Rakkoo ilaalchaa fi Rakkoo Dandeettii
gocha
 Sirna hordofi fi deggersa
kiraasassaabdummaa
bilchina qabu fi rakko hikuu
hiikuuf carraaqqiin
danda’uu ummu hafu;
taasifamaa jiraachuu
 Hooggansi sadarkaa adda
 Hirmaachisumma fi
addaa irratti argamu hojii
iftoomina mana hojii
xixiqqaa irratti
keessatti ummun
xiyyeefannoo gochuun hojii
kakka’umisaa hojeeta
hooggansaa dagachuu;
keessa jiru foyeessa
 Meeshaalee hojii yeroon
dhufu.
dhiyeessuu dhabuu,
 Raawwii karoora hojii
 Jijjiirama fiduuf bu’aa irratti hundaa’uun
 Hooggansi sadarkaa magaala
Tasgabbii Gaggeessitoota haalli jiru mijaa’aa yeroon raamdamun hojiitti
ta’uu galchuu hafuu;
 Hooggantoonnii fi
hojjettoonni sadarkaa adda
 Ergamnii fi mul’atni addaa irra jiran ergamaa fi
Ergamaa fi Mul’ata akka magaalatti mul’ata mana hojichaa
jiraachu, sirriitti beekanii hojii irra
olchuu irratti hir’ini
jiraachuu,
 Galma taa’e gara hojii
 Kaayyoo fi galmi qabatamaatti jijjiiruu irratti
Galmaa fi Kaayyoo hanqinni fi harcatti
aggaamame jiraachuu,
jiraachuu,
Qabxiilee Xiinxalaa Cimina Hanqina

2. Hooggansa

 Caasaan mana
hojichaa akka
 Jijjiiramni caasaa yeroo
haaraatti
yeroon jiraachuu;
irraa deebiin
2.1. Caaseffama mana hojii  Caasaan amma jiru haala
gurmaa’uu,
barbaadamuun lafa
 Caasaan haala
qabachuu dhabuu,
hojiidhaaf mijaa’uun
diriiraa ta’e sadarkaa
hundatti jiraachuu.
 Hojiiwwan xixiqqoo ta’an
2.2. Tarsiimoo  Tarsiimoon amma jiru
irratti xiyyeeffachuu,
haala waliigalaa jiru
 Karoora tarsiimowaa
amma jiru irratti kan hundaa'e
(Strategic plan) qabaachuu
ta’uu isaa
dhabuu,
3. Sirna Adeemsa Karooraa, Hordoffii, Gamaaggama,
Gabaasaa fi “Mis”

 Naannoo irraa  Karoora haala qabatamaa

kaasee hanga jiru irratti hundaa'e
Magaalaatti qopheessuuf ragaan gahaa
3.1. Karoora karoorri hojii ta’e dhabamuu,
haalaan  Hojiin haalaa qabatamaa
qophaa’e karoora taa’een
jiraachuu; raawwatamuu dhabuu,

 Gamaaggamni gaggeeffamu
3.2. Hordoffii fi gamaaggama  Hordoffii fi gabaasa irratti kan hundaa’e
to'annoon yeroo malee haala qabatamaa hojii
yeroodhaan raawwatameen ta’uu
taasifamuu, dhabuu;
 Hordoffii fi To’annoon
keenya Hanqina mul’atu
addaan baasuun furmaata
gahaa ta’e yeroon kennuu
dadhabuu;
 Hojiin hordoofii fi
gamaaggama idilee fi itti
fufinsa kan hin qabne ta’uu,
Qabxiilee Xiinxalaa Cimina Hanqina

 Gabaasni hanqina
 Ciccita ta’usii qulqullinaa qabaachuu,
Gabaasni hojii yeroo fi haala guutuu ta'een
ji’aa fi dhiyaachuu dhabuu;
3.3. Gabaasa kurmaanaan  Gabaasa dhiyaate
dhiyaachaa gamaaggamuun yeroo
jiraachuu, yeroodhaan duub-deebii
kennuu dhabuu

 Sadarkaa Magaalaatti
hanqinni sirna quunnamitii
 Sirni
3.4. Sirna bulchiinsa teknoloojii jiraachu.
odeeffannoo fi
 Sadarkaa Magaalaatti
qunnamitti
odeeffannoo (MIS) fayyadamni teknoloojii
hojeechuun
ICT, intarneetii kaneen
jirachuu,
akka E mail.Fb fi kkf laafaa
ta'uu isaa;
 JBAHn haala qoratameen fi
 JBAHn irra
haala guutuu ta’een hojiirra
deebiin
ooluu dhabuu;fi JBAHn
qoratamee
yemmuu qoratamu haala
jiraachuu isaa fi
4. Hojimaata hundaa hammachuu hafuu
haaluma sanaan
fkf magaali waajjirra oso
ramaddiin
ta’uu qabanu Deeskii godhee
gaggeeffamee
qorachuu
hojiitti galamuu,
 Amanta riformii irratti jiru
laafa ta’uu;
 Sirni deeggarsaa  Qabeenya albuudaa fi
fi hordoffii hayyama hojiiwwan
hojiiwwan albuudaa kan agarsiisan
albuudaa ragaaleen qulqulluu fi
fooyya'aa dhufuu sadarkaan isaanii eegame
isaa; gurmaawaanii fi qindaa’anii
 Seekitarri jiraachuu dhabuu,
5. Haala raawwii albuudaa karaa  Hojiiwwan seektaraa
Mootummaa gaggeessuu keessatti
hojii keessaa
xiyyeeffannoo hirmaannaan ummataa
argatee akka xiyeeffannaa olaanaa
haaraatti irra argachuu hafuu;
deebi’amee  Qabeenyi albuudaa
gurmaa’uu isaa, Magaalaatti keenyaa akka
 Caasaan misoomu hojiin adda
qoratamee baafannaa fi dhaadhessuu
ogeessonni gahaa ta’e godhamuu
Qabxiilee Xiinxalaa Cimina Hanqina

dhabuu,
 Naannoo sababa hoomisha
albuudaatiin hubame
(miidhame)haala
kallattiidhaan barbaadamuun deebisanii
akka ramadaman misoomsuu dhabuu,
ta’uu isaa,  Lafaa albuudni keessa
 Xiyyeeffannon bahee deebisanii
seektara kanaaf misoomsuuf mootummaa
kenname kan baajata dhabuu
yeroo kaanii irra  Al-seerummaan albuuda
foyyee qabachu darbee darbee mullachuu
isaa  Dargaggoon akka jara
malee abbaan qabeenya
albuuda hojjechuu hin
dandeenyetti ilaalu.

4. Madaallii Faayinaansii

 Hanqinni baajataa kan

mul'atu dha
4.1. Itti-fayyadama  Itti-fayyadama  Hojiiwwan sektara kana irraa
baajata irratti eegamuufi baajanni seektara
Baajataa foyyeen jiraachuu kanaf ramadamu
walmadaluu dhabuu
 Hanqinni lojistikii jiraachuu

 Baajatni idilee bulchiinsa

 Madaa Galiin
magaala ramadamu xiqqaa
misooma
ta’uu;
qabeenya
 Madda galii haaraa
4.2. Gahuumsa madda albuudaa irraa
qoratanii babal'isuuf yaaliin
faayinaansii. argamu yeroo
taasifamu hanga
gara yerootti
barbaadame ta’uu dhabuu fi
baayyee dabalaa
raawwii galii foya’uu hafuu
dhufuu,
,
5. Faasilitiiwwan Ciminaa Hanqinaa
-Meeshaaleen  Akka Magaalatti hir’inni
waajjiraa hanga waajjiraa jiraachuu;
tokko gutaamu  Qabeenya barbachisaan gahaa
5.1.Waajjira, Meeshaalee dhibuu fi Sirni bulchiinsa ammaya’a
ta'uu hafuu;

 Teknoolojiiwwan barbaachisan haala

5.2.Meeshaalee wal-quunnamtii Meeshaaleen barbaadamee fi yeroo barbaadame
wal-quunnamtii keessatti guttachuu dhabuu;
bitrachuun  Meeshaalee teknolojii jiranis
guutachu humna gutuun itti fayyadamuu
dadhabuu;
 Meeshaalee teknoloojii tokko
tokko galchuuf kan nu hafu ta’uu
isaa
6. Misooma Qabeenya Namaa
 Humna
6.1. Ogummaa fi Dandeettii nama Ogeessi dandeettii fi muuxannoo gahaa
dandeetti qabu haala barbaadameen dhabamuu,
addaa
addaa
qaban
jiraachuu;
.
,  Aadaan hojii sadarkaa
6.2. Aadaa hojii  Aadaan hojii barbaadamutti jiraachuu dhabuu,
hirmaachisu  Kaka’umsi fi kutanno hojii gahaa
mmaa ta’e dhabamuu isaa,
ummataa
guddachaa
dhufuu;
- Deeskiin  Haalli teessoon hojii haala
6.3. Haala mijaawaa naannoo
Misooma standardii JBAH tiin ta’u dhabuu,
hojii Albuudaa akkaa  Akkaa magaalattii caasan yeroo
magaalatti of qaqqabuu dhaabuu
danda`ee
 banamuu

karoorri  Karoorii misooma qabeenya namaa

6.4. Hojii misooma qabeenya
misooma humna haala ammayaa ta’ee karooraan
Namaa
namaa jiraachuu raawwachuu dhabuu.
 Karoorrii Misooma nama kan hin
jire tauu
 Labsii fi -Haala labsii fi dambiitiin hojjattoota
6.5. Bulchiinsa qabeenya namaa dambii bulchuu irrattii hanqinni jiraachuu
hojjattoota
siivil sarvisii
jiraachuu,
-Madaallii  Akka Deeskii Misooma Albuudaa
raawwii hojii Magaalatti casaan hunaa nama
6.6. Madaallii Raawwii irraattii wanta hin gutamneef madaallii
hojjaachuu dhabuu
jalqabbiin jiru
gaarii ta`uu

6.8. Turtii hojjetaa

2.2.2.Xiinxala Haala Alaa

Gabatee: Xiinxala Haala Alaa

Qabxiilee
Carraa Sodaa
Xiinxalaa
1. Haala Siyaasaa

 Imaammata, tarsiimoo, labsii

 Haalli nageenyaa amansiisaa ta’uu
fi dambiin ifa ta’e jiraachuu,
dhabuu,
 Imaammata guddinaa fi
jijjiirama mootumman amma
hordofaa jiru deeggarttoota
misoomaa fi abbootiin
qabeenyaa akka hirmaatan
Qabxiilee
Carraa Sodaa
Xiinxalaa
kan jajjabeessu ta’uu,
 Xiyyeeffannaan
mootummaan seekitaraaf
kenne gaarii ta’uu,

2. Hawaasummaa
 Walitti bu’insaa itti-fayyadama
qabeenya albuudaa
 Uummanni qabeenya albuudaa irratti uumamuu danda’uu;
naannoo isaa jiru irratti
-Kunuunsaa fi eegumsa Naannoo
fayyadamee jireenya isaa
irraatti hirmaannaan lafaa tauu
fooyyessuuf carraaqqii gochaa
jiraachuu,
 Fedhiin hirmaannaa
haawaasaa misooma irratti
qabu daran dabalaa deemuu,

2.2.3 Dandeesistoota (Haala Mija’aa) fi Hudhaalee (Organizational Enablers

& Pains)
Gabate: Dhimmoota Ijoo Dadhabinaa fi Sodaa irraa maddan (pain) fi tarkaanfii
fudhatamuu qaban
Dhimmoonni Gufuu ta’an (Pains) Tarkaniifwaan fudhatamuu qaban

 Kuufama albuudaa Magaala keenya keessa

1. Qabeenya albuudaa kan agarsiisan
jiran qo'annoodhan adda baasuu;
ragaaleen (Data base) qulqulluu fi
 Qo’annoo albuudaa Labratooriidhan
sadarkaa isaanii eegame gurmaawaanii
deggeruu;
fi qindaawwanii jiraachuu dhabuu
 Ragaan Qabeenya albbuudaa sadarkaa
sadarkaan akka jiraatu net-workii uumuu fi
faayidaa irra akka ooluu irratti hojjachuu

2. Bulchinsa, dhiyeessaa fi itti-  Meeshaalee adda addaa yeroodhaan akka

fayyadama meeshaa irratti hanqini bittamanii faayidaaf akka oolu gochuu;
jiraachuu

3. Qo'annoo albuudaa haala  Qo'annoo albuudaa siya’inaan fi

barbaadameen gaggeessuu dhabuu, qindoominaan gaggeessuu;
 Dokimeentti qo'annoo albuudaa bal'inaan
qopheessuu;

4. Meeshaaleen qo'annoo guutamuu

dhabuu,  Meeshaaleen qorannoo albuudaa kan akka
GPS fi kkf guutuu;

5. Hirmaannaa fi hubannoo hawaasaa,  Sirna hirmaannaa ummataa fi qooda

qooda fudhatootaa fi dhaabbilee adda fudhattotaa sektaricharratti hirmaatan uumuu
addaa misooma albuudaa irratti jiru fi cimsuu;
sadarkaa barbaadamuun guddachuu  Waldaalee fi Abbotii qabeenyaa misooma
dhabuu albuudaa irratti hirmaataniif lenjii hubannoo
uumuu itti fufiinsa qabu kennuu;
 Qabeenyi albuudaa akka hin qisaasofne
seeraan hoomishuu irratti hubannoo kennuu
 Dubartoota sadarkaa hunda irrattii haalaan
hirmaachisuu;
Dhimmoonni Gufuu ta’an (Pains) Tarkaniifwaan fudhatamuu qaban

 Qajeelfama kunuunsa naannoo hojii irra

6. Babal’ina Projeekettii fi itti- olchuudhaan faalama naannoo hambisuu,
fayyadama albuudaa irraa kan ka’ee  Qaama dhimmi ilaalu waliin qindoominaan
naannoo irratti miidhaan mulachuu hojjechuu fi Labsii fi Qajeelfama Misooma
Albuuda bahaanni jiran akka hojiirra oolan
hordoffii walirraa hin cinne gaggeessu,
 Qaamni albuuda misoomsuuf hayyama
fudhate akkaataa sagantaa taa’een deebisee
akka misoomsu hordoffii gochuu;
 Hubannoo fi hirmaannaa hawaasaa,
eegumsaa fi kunuunsa naannoo irratti qabu
guddisuu;

 Sadarkaa hundatti karoora hirmaachisaa fi

7.To’annoo fi hordoffiin hojiiwwan fedhii uummataa bu’uura godhatee
albuudaa irratti godhamu laafaa ta’uu; qopheessuu
 Maddaa kiraa sassaabdummaa xiqqeessuu;
 Mana maree itti fayyadama albuudaa cimsuu;
 Haala galiin ittiin sassaabamu
hammayeessuu;
 Sirna qabiinsa ragaa hammayyeessuu,
 Sirna to’annoo, hordoffii fi gamaaggama itti
fuufinsa qabu diriirsuu fi hojii irra olchuu;
 Duub-deebii itti-fufiinsa qabu kennuu,

8.Walitti bu’iinsa itti-fayyadama  Itti fayyadama albuudaa irratti hubannoo

qabeenya albuuda irratti uumamuu uumuu fi karaa seera qabeessa ta'een akka
danda’u, misoomu haala mijeessuu;
 Mana maree itti fayyadama albuudaa cimsuu;
Dhimmoonni Gufuu ta’an (Pains) Tarkaniifwaan fudhatamuu qaban

 Istandardii kenna tajaajilaa fi ulaagaalee

9. Kenni tajaajilaa haala istandaardii fi
ulaagaalee
taa’een raawwachuu dadhabuu
10.Hanqinni dandeettii fi gahumsaa
jiraachuu,
guutuu qaban maamiltootaaf ifa gochuu;
 Hojiirra olmaa JBAH yeroo yeroon
hordofuudhaan bakka hanqinni mullatutti
furmaata kennaa deemuu;
 Raawwataa aangessuu,
 Istandaardii hojiin hojjechuu cimsuu
 Leenjii imaammataa fi tarsiimoo irraatti
hubannoo kennuu,
 Leenjii gahuumsa hojjetootaa cimsu kennuu,
 Carraa barumsaa ogummaa ogeessotaa
kennuu,
 Wal-jijjiirraa muuxannoowwan gaggaarii
babal'isuu,
 Gaggeessitootnii fi raawwattoonni sadarkaa
adda addaatti argamanu kaka'umsaa fi
ilaalcha misoomaa akka horatan taasisuu,

11. Sirni qo’annoo jajjabeessuu  Hojii misooma qabeenya albuudaa

dhabamuu, saffisisuudhaaf adeemsa keessatti
teeknoolojii faayyadamuun qo'annoo fi
misooma gaggeessuu,
 Muuxannoo gaarii babal'isuu,

3. Haala Dinagdee
 Hojiiwwan seektarichaa baasii
guddaa, beekumsaa fi  Magaala keenya qabeenyii albuudaa kan jiru
teeknolojii fooyya'aa kan ta’uu,
barbaadu ta’uu,
3. Kaayyoowwan Tarsiima’aa Sadarkaa Mana Hojii (Corporate Level Objective)
Kallattii Afraniin.

Kaayyoon tarsiimoo’aa toora xiyyeeffannoo mana hojichaa gara hojiitti jijjiruuf

kan dandeessisan hojiiwwan gurguddoo yammuu ta’u, kaayyowwan qophaa’an
kunneenis toora xiyyeeffannoo mana hojiichaa milkeessuuf bu’uura kan ta’aniifi
kallattiwwan madaallii hundaaf kan qophaa’u yammu ta’u, bu’aan isaas
guutummaa guutuutti kan ilaalamu xumura bara karoora tarsiimichaa irratti .
Kallattii Madaallii Kaayyoolee Waliigalaa
1. Amantumaa Lammii Guddisuu %92
Ummata/Lammii %20 2. Itti Qufiinsa Lammii Guddisuu % 87

3. Itti fayyadamummaa Hawaasaa Guddisuu lak 6185

4. Bu'aa qabeessummaa itti fayyadama
Faayinaansii/ Baajata baajataa fooyyessuu % 92
%10 5. Itti fayyadamaa qabeenyaa fooyyessuu % 50
6. Galii (madda fandii) guddisuu %50
7. Uwwisa Qorannoo Albuudaa dabaluu % 40
8. Dhiyeessa Meeshaa fooyyessuu % 35
9. Seera qabeesummaa hojii albuudaa cimsuu % 70
10.Karoora, hordoffii fi gamaggamaa foyyeessuu % 92
Adeemsa Hojii
11.Hirmaanaa qooda fudhatoota cimsuu % 62
Keessaa % 50
12.Kennaa tajaajilaa fooyyessuu% 37
13.Misooma Albuudaa nannichaa babal'isuu % 37
14.Bu’aa labraatorii guddisuu % 23
15.Gahuumsaa fi Dhimma Haawwaasuumaa Guddisuu % 37
16.Dandeetti Raawwachisumaa Guddisuu % 52
Ijaarsaa Dandeettii % 17.Dhiyeessaa fi itti fayyadamaa tekinolojii hammayyaa
20 fooyyessuu % 90
18.Aadaa fi naannoo hojii fooyyeesuu % 87
4. Kaayyoolee, Safartuulee, Manii Fi Tarkaanfiiwwan Tarsiima’aa
Kaayyoowwan tarsiimoo’aa, tarsiimoon mana hojiichaa kan irratti ijaaramu
bu’uradha. Kaayyoon Tarsiimoo’aa toora xiyyeeffannoo mana hojichaa gara
hojiitti jijjiruuf kan dandeessisan gochoota gurguddoo yammuu ta’an, kayyowwan
qopha’an kuneenis toora xiyyeeffannoo mana hojiichaa milkeessisuuf bu’ura kan
ta’anii dha.
Safrtuun raawwii kaayyoolee Tarsiimo’aa sadarkaa milkaa’inaa ykn bu’aa
(outcome) isaa madaaluuf meeshaa dandeessisu dha. Sadarkaa raawwattoota
hundaatti bu’aalee eeggaman ifa gochuudhaan raawwattoota gidduutti walii galtee
uumuuf akkasumas bu’a qabeessummaa raawwii mana hojiichaa adda baasuurratti
akka meeshaatti ni tajaajila.
Mannii (target) dandeettii mana hojii gara fuula duraatti ijaaramu bu’uura
gochuudhaan kan karoorfamuu fi yeroo murtaa’e keessatti milkaa’ina kaayyoolee
tarsiimoo’aa irraa bu’aa eeggamu yoo ta’u, mul’ata kaa'ame irra ga’uuf galma
yaadame bu’uura godhatee kan qophaa’e dha.Tarkaanfiiwwan tarsiimoo’aan
kaayyoolee mana hojiichaa gara hojiitti kan ittiin ceesifamu sagantaalee fi
piroojektoota yoo ta’an sagantaalee fi piroojekitootni kanneen yeroo dheeraa
fudhatan hundi karoora sagantaa raawwii isaanii facaatiidhaan ibsamanii jiru.
Karoorri sagantaa facaatii (schedule) kun kaayyoolee tarsiimoo’aa gara raawwii
guyyaa-guyyaatti ittiin jijjirrudha. Jecha gama biraatiin hojiirra oolmaan
tarsiimoo’aa hojiirra oolmaa tarkaanfii tarsimaa’ootiin ni mirkanaa’a.

Walumaagalatti, Tarkaanfiiwwan Tarsiimoo’aa qophaa’ee gara raawwiitti

jijjiiruuf, bu’aalee mannii fi sadarkaa eegamuu fi sadarkaa raawwii manni hojichaa
irratti argamu (baseline) gidduutti hanqina raawwii mul’atu guutuuf
piroojektiiwwaan filataman hojiirra olchuuf, Galma gahiinsa tarsiimoo’aa mana
hojiichaatiif piroojektiiwwaan faayidaa hin qabne dhabamsiisuudhaaf mala
dandeessisu karoorsuu fi itti fayyadama qabeenyaa bu’aa waliin walqabsiisuuf ni
barbaachiisu.

4.1. Kaayyoo, Mannii fi Tarsiimoo

Kaayyoo 1 : Dandeettii Raawwannaa Hojjettootaa Cimsuuu
Mannii: Hojjettoota Deeski Misooma Albuudaa sadarkaa sadarkaadhaan jiran
hundaaf leenjii barbaachisu kennuun humna raawwachiftummaa
hojjettota cimsu.
Tarsiimoo :
 Istaandardii hojiin hojjettootaa haala wal-irraa hin cinneen akka
raawwataman gochuu
 Sirna hooggansaa fi madaallii raawwii (BSC) hojii irra jiru cimsuu,
 Leenjii yeroo gabaabaa fi dheeraa adda addaa kennuudhaaan dandeettii
hojjettootaa yeroodhaa gara yeroottii akka cimu taasisuu dha.
Kaayyoo 2: Adda Baafannaa Qabeenyaa Albuudaa Guddisuu
Mannii: Adda baafannaan qabeenya albuudaa bal’ina lafa 1 km2 bara 2014
keessatti ni raawwatama.
Tarsiimoo:
 Meeshaalee qorannoo albuudaaf oolan guuttachuun
 Dandeettii ogeessota godinaa fi aanoolee qorannoo albuudaa gaggeessanii
leenjiidhaan cimsuudhan
 Giddu galeessa ragaa fi laaboraatoorii albuudaa dhaabuu fi cimsuu.
 Qorannoo albuudaa gaggeessuudhaan qabeenya albuudaa jiru adda baasuun
ragaa qabeenya albuudaa qindeessudhaan misooma irra akka ooluu gochuu
dha.
Kaayyoo 3: Misooma qabeenya Albuudaa guddisuu
 • Mannii 1: Hayyama hojiiwwan albuudaa kan sadarkaa aadaa 20 kan ta’u
bara 2014 ni kennama.

• Tarsiimoo :

 Uummatnii fi abbootiin qabeenyaa misooma albuudaa irratti akka bobba’an

haala mijeessuu (Qooda fudhattoota waliin ta’uudhaan).

 Dhaadhessa qabeenya albuuda Oromiyaa gaggesssuu

 Tajaajila saffisaa fi qulqullina qabu kennuuf haala qorannoo”JBHA fi BSC”

tiin hojimaata sirrii ta’e diriirsuu dha.

Manii2: hayyama albuuda jiranu haaromsuu

 Tarsimoo :waldaalee fi abbootii hayyama walin maryachuun kan hayyamni

haaromfamu ta’a.

 Raga keenya karaa qulqullina qabuun qindeessuu raga kan irratti hunda’uun
kan haaromsinu ta’a

kayyoo 4: Deeggarsaa fi To’annoo Hojiiwwan Albuudaa

Mannii 1:Hayyama hojiiwwan albuudaa bara 2014 keessa kennamanii fi

hayyamoota kanaan dura turanii bara 2014 Keessaa haaromfamanu irraa galii
Qarshii.200,000 waliti qabuudhaa kan karoorfameedha.

Tarsiimoo :

 Abbootii hayyama misooma albuudarratti bobba’aniif deeggarsaa fi

hubannoo barbaachisuu kennuu

 Hojiiwwan albuuda seeran alaa hambisuuf to’annoo wal-irraa hin cinne

gaggeessuu
  Abbootiin hayyamaa bakka albuudni irraa hoomishame deebisanii akka
misoomsan, akkasumas, misooma hawaasa naannootiif gumaacha akka
godhan hordoffii taasisuu

 Tajaajila saffinaa fi qulqullina qabu kennuuf haala qorannoo ”JBAH ,BSC fi

istandardii hojii” tiin hojimaata sirrii ta’e diriirsuudhan

• Mannii 2: Carraa hojii dhaabbiidhan nama 1500 ta’an hojiiwwan albuudaa

irraa fayyadamoo akka ta’an haala mijeessuudhaan hojitti galchuudha.

• Tarsiimoo :

 Namoonni karaa waldaalee IMX fi waldaa hojii gamtaatiin gurmaa’an haala

iftomiina qabuun akka gurmaa’an qaama dhimmi ilaalu waliin hordoffii
gochuudhan

 Mana maree albuudaa godinaalee, aanaalee fi gandootaa irra deebi’anii

hundeessuu fi deeggarsa barbaachisu gochuudhaan akka ciman gochuu dha.

Kaayyoo 6: Lafa albuudni keessaa bahe deebisanii sirreessuu

 Mannii: Lafa albuudni keessaa bahe hekitaara 5 deebisanii misoomsuu.
 Tarsiimoo:
 Iddoowwan hoomisha albuudaatiin hubaatiin irra gahe adda baasuu fi raga
qindeessuu
 Haala abbootiin hayyamaa laficha deebisanii itti sirreessan irratti qoodha
fudhattoota waliin qindoominaan hojjechuu
 Lafa armaan dura hubaatiin irra gahee osoo hin sirraa’in hafee fi qaamni itti
gaafatamu hin jirre qaamolee dhimmi ilaalu irraa koree dhaabudhaan rakkina
jiru adda baasudhaan haala itti sirraa’uu danda’u irratti yaada dhiyeessudhaan
fala barbaaduu
kaayyoo7:Albuuda Oomishamee Gabaaf dhiyeessuu
manni 1; albuuda ijaarsa gabaaf dhiyessuu 150,000m3 gabaf kan dhiyeffamu kan
karoorfameedha.
Tarsimoo
 Albuuda ijaarsa qoratamee waldaa fi abbootii qabeenya kennamun akka gabaf
dhiyatu gochu
 Hoomishni albuuda itti fufinsa akka gaggeffamu hordoffii fi deggersa cima
gochuudhan kan gaggeeffamu ta’a
Tarsimoo
 Albuuda industirii kan akka Dhakaa cilee qorachuuf abbootii qabeenyaa
afferuun akka homishuu gochuun
 Albuudaa qoratamee dhadheessuun akka hoomishamee gabaf dhiyaatu gochu
Tarsimoo

 Abbaa qabeenya afferuun akka hojitti galanu haala mijeessuu

 Dhadheessa albuuda midhagina irratti gaggeessu akka gabarra oluu gochuu

 Albuuda midhagina godina keenya keessa jiru sirnan adda baasuudhan kan itti
deemamu ta’a
25
 Mann
iwanii
Ka’u Tarkaanfilee Tarsiimowaa
msa wag. (Strategic Initiatives)
Kallattii Kaayyolee
Agarsiistuu/ Indicators Kudh
Madaalii Tarsiimo’aa
anii
2008- 2013-
2012 2022 2014
Amantuumaa Lammii
Lammii (20)
Ummata/

Guddisuu Amantaa dabale (%n) 90 100 92

Itti Qufiinsaa Lammii
Guddisuu Itti quufinsa dabale (%n) 85 95 87
Sagantaa sakatta’insa yaada
uummataa

Itti fayaadamummaa Uummataa albuuda irraa fayyadamoo ta’an 134,6 130,6

Uummataa Guddisuu ( lakk) 42 95 6185

Bu’a qabeessumaa itti sagantaa bulchiinsaa fi

Faayinaansii

Raawwii hojii fi baasii % 90 100 92

fayyadama baajataa to’annoo baajataa
Fooyyeesuu

sagantaa bulichiinsa
Itti fayyadama 0 0
qabeenyaa
qabeenyaa Fooyyeesuu Qisaasama qabeenyaa hir’ate (%n)

Uwwisa qo’annoo Piroojektii qorannoo

albuudaa dabaluu Uwwisaa iddoo qorataman km2 - 0.25 1km2 albuudaa
Adeemsa
Hojii
Keessaa pirojeektii kunuunsa
Hubanoo Hawaasa Guddate %n.
Buulchinsa qabeenya qabeenya albuuda
albuudaa Fooyyeesuu 80 100 84

26
 Hojiiwwaan albuudaa seeraan hojjataman %n. 70 90 74

Seera qabeesumaa hojii Albuuda ijaarsaa fi oomishamee gabaaf dhiyaate 158,5 5,805, Sagantaa Hordoffii fi
albuudaa cimsuu (m3) 00 453 247,656 to’annoo hojiwwan albuudaa
40,00 1,465,
Albuudaa Industerii (Cilee) tone 0 094 62,500
Sagantaa Hordoffii fi
karoora, hordofii fi
90 100 92
Raawwii hojii dabale % gamagamaa
gamagamaa foyyeessuu
Hojiirra olmaa karooraa dabale% 90 100 92

60
Lafaa albuudinii keessaa bahee deebie misoome %n 80 64 Sagantaa eegumsaa fi kunuunsa
Haayamaa komin irratii dhiyaatee mirkanaa’e %n 5 0 3.5 naannoo albuudaa

Hirmaannaa uummataa dabale %n 50 80 60

Hirmaanaa tumsitootaa dabale %n 45 75 53 Sagantaa qooda fudhattootaa

14 12 1
Muxannoo gaarii qinda’an(lak.n)

Hirmaanaa qooda 12 17 1
fudhatoota guddisuu Muxannoo gaarii babal’ata(lak.n)
Qo'annoo fi Bu’aa qo'annoo fi qo’annoo rakkoo hiikee
10 15 1
Qo’annoo baballisuu (lakk.)

15 20 1 JBAH, SMBKT fi
Kenna tajaajilaa Yeroo kennaa tajaajilaa gabaabatee %n Muuxannoo gaarii
foyyeessuu 13 30 11

saganta kenna tajaajila

Komii uummataa xiqqatee %n
Misooma albuuda godinacha hayyamaa
baballisuu Haayamaa albuudaa kenname (lakk.) 3981 3863 183
Gahuumsa fi Hojjiwwan piromooshinii mana hojiichaa Paakeejii dhimmaa
85 100 89
hubannoo dhimma dabale(%) dubartootaa fi darggaggootaa
haawaasuumaa Ga’ee dubartootaa hooggansa keessati dabale 30 45 34

27
 (%n)
Hirmaanaa dubartootaa seektaraa keessatti Sagantaa HIV/AIDS bakka
50 70 54
dabale (%) hojiitti idileessuu

Baayinaa dargaggootaa seektara carraarra hojii

Guddisuu
argatan (lak)
134,6 130,6
42 95 6185
Leenjii dhimma HIV/AIDS irratti kennamee 10,00 1000
2200
(lakk.) 0
Dandeetti Raawwii gaggeessitootaa fi rawwattootaa 16 22 19
raawwachisumaa dabaleogeessotaa
Ga’ee (%n) Digirii 1ffaa fi isa oli qabaan 10 15 12
baballisuu
Dhiyeessaa fi itti Uwwisa teknooloojii dabale (%n) 87 93 89
Ijaarsa Dandeettii

fayyadamaa
tekinolojii Itti fayyadama teekinooloojii dabale (%n) 85 95 89
Sagantaa misoomaa
Fooyyeesuu
qabeenya namaa
Gad-lakkisa hojii ogeessotaa xiqqaate (%n) 5 10 7

Aadaa fi naannoo Itti quufinsa hojjettootaa dabale (%n) 85 90 87

hojii fooyyeesuu
Gabatee, Kaayyolee, Safartuulee, Manii Fi Tarkaanfiiwwan Tarsiima’a

28
5. Hojiwwan Tarkaanfiwwan Tarsiimo’aa Keessatti Hojjataman
Tarkaanfiiwwan tarsiimoo’aan hojii idile fi pirojektiidhaan kaayyoo mana hojiichaa gara hojiitti
ittiin ceesifamu of keessatti hammata. Idile fi pirojekitootni kun hojii Abbaa Taayitaa fi Magaala
kan gaggeeffamu hojiiwwan ijoo, Gurguddoo fi projeektoota of keessatti hammatee jira.

7.1 Hojiwwan Gurguddoo Sagantaa Idiletin Hojjataman

 Adda Baafannaa Qabeenyaa Albuudaa Guddisuu :
 Adda Baafannaan Qabeenya Albuudaa Gosa Adda Addaa 1km2 Kan
Hojjetamu Ta’a.
 Misooma Qabeenya Albuudaa Guddisuu
 Hayyama Hojiiwwan Albuudaa Kan Sadarkaa Aadaa 20 bara 2014 Ni
Raawwatama.

 Hayyama Albuuda Jiranu Haaromsuu

 Hayyama sadarka Aadaa 15 hojii isaanii akka sirritti hojjetanu gochuudhan

bu’aa irra barbaadamu akka irra argamu gochuudha.,

 Deeggarsaa fi To’annoo Hojiiwwan Albuudaa

 Hayyama Hojiiwwan Albuudaa bara 2014 Keessa Kennamanii fi Hayyamoota

bara 2013 kennamanii haroomfamanu irraa galii qarshii. 200,000 waliti
qabuudha

 Hojii Dhabeeyyiin 1500 ta’an hojiiwwan albuudaa irraa fayyadamoo akka

ta’an haala mijeessuun akka carraa hojii dame misooma albuuda irra argatan
gochuudha

29
 Lafa Albuudni Keessaa Bahe Deebisanii Sirreessuu
 Lafa albuudni keessaa bahe hektaara 5 deebisanii misoomsuun lafichi akka
misooma biraatif oolu ta’uu qaba.
 Albuudaoo Mishamee Gabaaf Dhiyeessuu
 Albuuda ijaarsa gabaaf dhiyessuu 150,000 m3 gabaf kan dhiyeffamu kan
karoorfameedha.

6.Xiinxala Raawwii Hojiiwwaan Gurguddoo Bara 2013

 Imaammata, tarsiimoo, Aangoo mana hojii fi kaayyoo bu’uura godhachuun kan
qophaa’ee ta’uu,
 Rakkoolee bulchiinsa gaarii, xiinxala haala keessaa fi alaa gaggeeffameen,
 Ciminaa ,Hanqinaa fi Carraawwan sadarkaan jiran adda baasuun kan karoorfame ta’uu,
 Fedhii fi gaaffii uummataa dabalaa jiru hubannoo keessa galchuun,
 Galmootaa fi kallattiiwwan Mootummaadhaan kaa’aman giddugaleessa godhachuun,
 Xiyyeeffannoo mootummaan hojii kanaa kennee giddugala godhachuudhan

7. Raawwii Hojii Gurguddoo bara 2013

Misooma qabeenya albuudaa labsiiwwan fi qajeelfamoota jiran irratti hundaa’uudhaan akka
misoomu bara 2013 keessatti hojiilee karoorfamanii fi hojjataman akkaa itti aanutti dhiyaatanii
jiru. Haaluma kanaan, Hayyama hojiiwwan albuudaa haara sad. Xiqqaa fi Aadaa kennuu
Waligala 262 kan kennamedha, Hayyama hojiiwwan albuudaa sad . xiqqaa kennamanii hojii
keessa jiranii fi yeroon turtii isaanii dhumate haaromsuu - raawwatamee jira.

Qabeenya albuudaa ijaarsaa 511,285 m3 fi albuudaa dhakaa cilee gabaaf dhiyeessuu hin
danda`amnee, Dargaggootaa fi dubartoota hojii dhabeeyyii ta’aniif carraan hojii namoota 1250
uumameera, Haalumma wal fakaatun albuudalee misoome kana irraa galii Qarshii 9,009 galiin
kun keenna eeyyama haraafi galii kotee irra sassabun mootummaf galii yeemu
ta`uu,akkaassuumas waldaalee 19 irra Qarshiin 22,669,227.36 seeraan qabamee jira.

30
8. Rakkoolee gurguddoo Bara 2013 keessatti Adda Bahan
 Potenshaalli albuuda bal’aan magaala keenya keessa jiraatus daandii waan hin qabneef
oso hin misoomin hafuu
 Hojiin seeraan alaa qabeenya albuudaa irratti gaggeeffamu babal’achuu.
 Iddoo misooma albuudaa irratti gaggeeffame deebisanii misoomsuu dhabuu,
 Hanqina baajataa, fi Loojestiksii raawwii hojiirra irratti harcatti umu,
 Qindoominni qoodaf-fudhattoota gidduu jiru gaha ta’uu dhabuu
 Caaseffamni haaraan qoratamee akka magaalatti hojiirra olu dhaabu ,

KUTAA 2FFAA HOJIWWAAN HOJJETAMUUF KAROORFAMAN

1-Hojiiwwan Ijoo,Kaayyoo Hojii Ijoo Fi Galmoota Hojiiwwaan Ijoo

1.1-Hojiiwwaan Ijoo
o Sadarkaa magaalatti hojiin bu`a qabeessa akka ta`u qindoominaan waajjirraa keenyaa fi
qooda fudhattoota walin fudhachu
o Seerota, qajeelfamootaa fi hojimaataalee Mootummaan baase kabajuu fi kabachiisuun
naamusaan raawwachuu;
o Hojii keenya hunda karaa rakkoo bulchiinsa gaarii hiikuun danda’uun hojjachuu;
o Hojii keenya yeroo hojeenuu kara Dandeettii raawwachiisummaa gaggeessaa fi
raawwattootaa dabaluu raawwachuu;
o Hirmaannaa fi fayyadamummaa uummataa fi qooda fudhattootaa cimsuun hojjechuu;
o Hojii karaa hirmaannaa fi fayyadamummaa dubartootaa fi dargaggootaa mirkaneessun
hojjechuu;
o Hojiiwwan bifa waldeeggaruu fi inni tokko kan biraatiif galtee ta`uun raawwachuu;

1.2- Kaayyoo Hojii Ijoo

Kaayyoowwan ijoo karooraa misoomawwa waggaa mana hojii misoomni qabeenyaa albuudaa
karaa seera qabeessaa ta`een misoomee itti faayyaadammaa hawaasaa mirkaneesee diinagdee
biyyaa keessaatti gahee isaa akka taphatu taasisuu yoo ta`uu,kaayyoo gooroo kanaa fiixan
baassuudhaaf ta`aan akka armaan gadditti tarreeffamanii jiru

31
 1-Lafa Qabeenyaa albuudaa naannoo keenyaakeessaatti argamuu qorannoo dhaan adda
baasuu,
2-Sirna bulchiinsaa hojiiwwaan misooma albuudaa ammayyeessuun inveestimeentii
seektarihchaa babalisuu
3-Itti faayyaadamummaa hawaasaa misooma albuudaa keessaatti mirkaneessuu
4-Galii mootummaa misoomaa albuudaairra argamuu guddisuu
5-Faandiwwan lafa albuudni keessa bahee deebisanii misoomsuu fi misoomamisooma
hawaasa naannoo oomishatiif ramachiisuu
6-Lafa albuudaa keessaa oomishamee deebisaanii misoomsuu

1.3 -Galmoota Hojiiwwaan Ijoo.

 Qabeenya Albuuda Magaala keenyaa qorannoodhaan adda baasudhaan ragaa isaa
qindeessudhaan qaamolee adda addaa misooma kanarratti hirmaachuu barbaadaniif
dhiyeessuu;
 Qaamolee misooma qabeenya albuudaa irratti bobba’uu barbaadanii fi ulaagaa barbaachisu
guuttatanii dhiyaataniif hayyama hojiiwwan albuudaa gosa adda addaa kennuu;
 Qaamoleen hayyama hojiiwwan albuudaa fudhatan akkaataa seerota albuudaa fi waliigaltee
mallatteessaniin hojjechuudhaan seera qabeessummaa misooma kanaa akka mirkanaa’u
taasisuu,

2-Kallaattiiwwan Bu`uura Karoorichaa

 Hojiiwwaan misooma qabeenyaa Albuudaa karaa seera qabeessa ta`een gaggeeffaamuu
 Misooma qabeenyaa albuudaa ittifufiinsa qabu gochuu(Sustainability of mineral
resources development )
 Toofta oomishaa albuudaa fooyyeessuu fi ammayyaawaa ta`aan faayyaadamu
 Qooda fudhattoota waliin hariiroo cimaa qabachuufadha.

3-Taarsiimoo Raawwii karoora Misoomaa (Badhaadhinaa )

Deeskiin Misooma Albuudaa Magaala Jimmaa, Qabeenyni albuudaa magaala keenyaa
misoomee faayidaa biyyaa fi ummataaf akka oolu taasisuu dha. Kana galmaan gahuuf toora
xiyyeeffannoo armaan gaditti argaman irratti hojjechuu dha, isaanis:

32
  Qo’annoo adda baafanna Qabeenya albuudaa
 Hayyamaa fi Bulchiinsa Hojiiwwan albuudaa
 Eegumsa Naannoo fi misooma Hawaasaa.

3.1- Qo’annoo Adda Baafannaa Qabeenya Albuudaa

Misoomni albuudaa dinagdee biyyaa keessatti gahee ol’aanaa akka taphatu sharafa biyya alaa
argamsiisuu keessatti shoora ol’aanaa qaba. Kana galmaan gahuuf DeeskiinMisooma Albuudaa
Magaala Jimmaa qabeenya Albuudaa magaalichaa keessatti argamaan qoratee, ragaa sadarkaan
isaanii eegame qindeessee ni tamsaasa

3.2- Hayyama fi Bulchiinsa Hojiiwwan albuudaa

Abbootiin qabeenyaa fi waldaalee misooma albuudaa irrattii bobaa’anii misoomsuu barbaadaniif
hayyama qorannoo fi oomisha albuudaa ni keenna, hojiwwan albuudaa seeraan misoomanii
dinagdee biyyaa keessatti gahee ol’aanaa akka qabaatu to’annoo fi hordoffii wal-irraa hin cinne
gaggeessuu, galii oomisha albuudaa irra argamu sassaabuu .

3.3- Eegumsa Naannoo fi Misooma Hawaasaa

Sabaaba oomisha albuudaatiin dhiibbaa naannoo irratti qaqqabuu danda’u deebi’ee akka
misoomu gochuuf xiyyeeffaannoo guddaan hojjachuun naannoo jireenyaaf mijaa’aa ta’ee akka
uummamu taasisuudha. yeroo hayyamni oomisha albuudaa kennamu haala badii naannoo irratti
hin uumneen ta’uu isaa mirkaneessuu bakka rakkon jirutti akka siraa`uu gochuun. akkasumsa
hojiiwwan albuudaa misooma hawaasa naanootiif faayidaa akka kennuu taasisu

4-Kaayyoo Gooroo Fi Kaayyoolee Gaaree

4.1-Kaayyoolee Gooroo
Raawwii hojii gamaggamun maniiwwan KGT-II keessaatti hojii ka`aaman xiinxaluun hanqinaa
fi rakkolee mul`aatan adda baasuun yaada furmataa fudhatamee bu`uraa gochuunciminaa mula`te
karoora misoomawaa keessaatti ittifufsiisuun hirmaanna qooda fudhatoota qopheessuu.

33
 4.2-Kaayyoolee Gaaree
4.2.1-Miseensii Manejiimentii Deeskii misooma albuudaa Magaala Jimma ittigaafatamumaa
qabaan hunda ol’aantuummaa seeraa egaanii dirqamaa hojii isaan akka bahaniif seeraa jiruu
egaani raawwacha jirachuu isaani mirkanneessudha

4.2.2-Waliigalteen taasiamuu kammiyyuu bu’uuraa waligaltee hordooffiin taasifame hojiirraa

olaa jirachu xiinxaluun mirkanneessu-

4.2.3-Sanadootaa waliigaltee labsi danbii fi Qajeelfamoon adda addaa jiraan qawwaa qabaan
yeroo yeroon qorachuun yaadaa qawwii seeraa jiruu itti cuffamuu danada’uu wixinnee seeraa
akka qopha’uu taasisuu.

4.2.4- Bu’aa manaa hojichaa kabachiisuu fi hanqina huubannoo seeraa jiruu adda baasuun akka
guutamuu taasisuu.

5-Hojiiwwaan Gurguddoo karoora Bara 2014

1-Poteeshaalaa albuudaa akka magaalatti qabnuu beekuu fi maappii qopheessuu

2-To`aannoo fi Hordoffii gochuu misoomnii albuudaa karaa haawaassaa naannoo faayyaadama

taasisu danda`uu isaa mijrkannessaa deemuu fi tarkaaanfi barbachiisa fudhaachuun misooma
albuudaa cimsa adeemu

3-To`aannoo fi Hordoffii nagaahee gurgurtaa gaggeesuu

4-Seera alumma albuudaa ittisuu hawwaasa bal`aa dadamaqsuu fi bal`inaanhirma chisuu

5-Seera qabeesssuumma misooma qabeenyaa albuudaa mirkaneesuuf mana maree albuudaa

hundeessuu

6-Galii Mootummaa misooma albuudaa galii magaala keesssaatti shoora gugdda akka qabatu
taasisuu

7-To`aanna fi Hordoffii bufaata raabsaa boba`aagaggeessuu

8-Abbootti Haayyaamma hojii keessaa jiraa sakkata`insa gaggeessuulafa hubamee adda baasuun
taarkanfii sirreeffama fudhachuu

34
9-Lafa sababaa oomishaa albuudaa midhaamee deebisaamee akkaa misoomu gochuu

10-Fandii misooma hawaasaa Bankii Herregaa cufatti galii akka ta`uu gochuu

11-Qooda nfudhaattoota waliin qindoominaan hojjachuu

6-Toora Xiyyeeffannoo
Hojii bulchiinsa albuudaa keessaattii hawwaasaa fi qooda fudhaattoota sadaarkaa
hundaattii hirmachiisuu
Misooma albuudaa babal`atee galii adda addaa maddiisudhaan guddinaa dinagdee biyyaa
keessaatti gahee ol`aanaa akkaataphaatuu gochuu
Sababa oomiushaa albuudaatiin dhiibbaa uumame naannoo fi jireenyaa hawwaasaa irra
qaqqabuu danda`uu dursanii raagudhaan mala dhiibba kana itti hambisan ykn xiinneessan
qopheeessuu fi hojiirraa oolchuu
Hawwaasni naanoo hojiiwwaan albuudaa jiraatu misooma qabeenyaa albuudaa naannoo
isaatti gaggeeffamuu irraafayyadamaa akka ta`uu gochuu

7-Galma
Qorannoo albuudaa gaggeessuudhaan qabeenyaa albuudaa naannoo keenyaa adda
baasuun beekuu
Seera qabeessummaa misooma albuudaa mirkaneessuun,qabenyii albuudaa gudina
diinagdee biyyaa keessaattii qooda guddaa akka taphaatu taasisuu
Eegumsa naannoo misooma albuudaa fi Itti faayyadamummaa hawaasaa mirkaneessuun
misooma albuudaa itti fufsiisuu

8-Sirna Hordooffii fi Gamaaggama Karoora bara 2014

Karoora haala qabatamaa jiru xiinxaluudhaan bahe tokko bifa barbaadamee fi yeroo
barbaadametti hojiirra oolee akka galmaan ga’u hordooffii fi galmaan gahuu isaa mirkaneesuuf
haala walirraa hin cinneen hordofuu fi hanqinoota jiran maqsuudhaan cimina jiru
dagaagsuudhaan milkaa’inaa karoorichaatiif sirni hordoffii fi gamaaggamaa murteessaa dha.

35
Deeskii Misooma Albuudaa M/Jimmaa karoora bara 2014 qophaa’e kana raawwi irratti
deeggaruu fi rakkoolee adeemsa keessatti mudataniif yeroodhaan furmaata kennuudhaan raawwii
karroorichaa saffisisuuf akkasumas bu’a qabeessummaa isaa guddisuuf sirna hordoffii fi
gamaaggama cimaa fi dub-deebiin barbaachisu Yeroo yeroodhaan fudhaachuu fi kennuudhaan
sirna deeggersa cimaa dirirsuudhan.
Sirna hordoffii Deeskichaa ittiin fayyadamu keessaa

1. hordooffii hojii diree irratti adeemsisu

2. xiinxala gabaasa ji’aa, kan kurmaanaa fi waggaa gaggeessuu fi duubdeebii kennaa deemu

3. wal-gahiiwwan kurmaana ,kurmaanaan fi dhuma waggaa irratti gageessuu xinxaala hojii

keenyaa kan ilaala deemnu ta’a.

4. Yeroo gamagama gaggeessinu karoora KGT III kara giddigalessa godhateen kan ta’ee
ilaala deemudhan kan kallattin kaa’amu sirna hordoffii fi deeggersa keenya keessa kan
ta’edha.

Gama biraatin immoo Sirna wal-qunnamtii caasaalee gidduu jiru Biirootti ragaalee fi
odeefannoo barbaachisan wal-jijjiiruun odeeffannoon hojiiwwan karooraa, dhimmoota adda
addaatiif galtee ta'an dhimmamtootni battalatti akka argatan haala mijeessuu fi karroora
fuulduuraatiifis galtee akka ta'anufi rakkoolee adeemsa hojii keessatti uumamaniif furmaata
barbaachisaa ta’e yeroodhaan kennuuf akka danda’amu haala mijeessuuf sochii jalqabame
hanqinoota jiran sirreessuudhaan haalli kuusaa, qindeessaa fi itti fayyadama ragaa akka cimu
sochiin fooyya'aa ni godhama.

Rakkoolee tajaajila qunnamtii ummataa fooyyessuudhaan haalli wal-jijjiirraa odeeffannoo fi

gabaasaa ' e-mail'ii ,telegram fi 'Web Site'ii irratti hundaa'e uumuun ciminaan kan itti deemamu
ta'a. Kana malees, sirna hordoffii fi gamaaggama w/richaa cimsuuf caasaan hordoffii fi
gamaaggamaa sadarkaa w/ra magaala oggeessota gahumsa qabaniin guutamee, baajataa fi
lojistikisiin akka deegaramu xiyeeffannaan ni kennama.

Sochiin hordoffii qindoominaan geggeeffaman dhimmoota sektaraalee magaala akka hojii ijoottii
hammatanii akka socho'an gama w/rattin deeggersii fi haala mijeessuun ciminaan ni
geggeeffama. Hordoffii fi gamaaggama geggeeffamuun iddoowwan haala fooyya'aa agarsiisanu

36
iddoo biraatti muuxannoon gaarii isaanii akka babal'atu waltajjiiwwan adda addaatiin haalli itti
beeksifamu ni mijaaha. Haaluma walfakkaatuun, gamaaggamni xumuraa dhuma waggaatti
geggeessuudhaan karoora waggaaf ba’e hangam tokko akka galma ga’e xiinxaluudhaan irraa
baramee karoora itti aanuuf ka'umsa ta’a.

37
 9. Karoora Deeski Misooma Albuuda Magaala Jimmaa Bara 2014 (Action Plan)

Man
ii

Gurrandhala
Onkololessa
Safart Bar

Fulbaanaa
Adoleessa

Waxabajjii
Hagayyaa

Bitotessa

Caamsaa
Karo

Muddee
uu a

Sadaasa
Tarkaanfiiwwan Tarsiima’aa/ Hojiiwwan

Amajjii
Lakk 201 ora
Gurguddoo Sagantaa idilee

Ebla
3 2014

I Kennaa Hayyamaa Hojiiwwaan Albuudaa Lak.

Hayyama oomisha hojiiwwaan albuudaa Sadarakaa
1.1 Lak. 6
Aadaa Ijaarsaa kennuu 20
Hayyama oomisha hojiiwwaan Albuudaa Sadarakaa
1.2 Lak. -
Xiqqaa Ijaarsaa kennuu
Kaartaa lafaa hayyama hojii albuudaf gaafatamee
3 Lak.
gama teknikaatiin ilaalun kaasuu fi qopheessuu 6 20
Hayyama Oomishaa Albuuda Ijaarsaa Sadarkaa
4 Lak. -
Xiqqaa haaromsuu -
Dokuumanti Piroopoozaala kan barbaacha, qoranno
5 Lak. 6
fi oomishaa dhihaatan gamaaggaamuu 20
6 Addaa Baafanna lafa Albuudaa/Qorannoo Albuuda/ Hek 5 100
7 Gahumsaa dandeettii Rabsaa boba`aa lakk 14 14
II Bulchinsaa Hojiiwwan Albuudaa
2 Albuudaalee Ijaarsaa oomishame m3 -

500
2.1 Cirracha (River Sand) m3
0
2.2 Garagantii (Selected Material) m3 -

2.3 Dhakaa daakame (Aggregate ) m3 -

2.4 Biyyoo Suphee (Clay) m3 -

38
2.5 Dhakaa Adii (Iginimbrite) m3 -

2.6 Dhakaa Gurraacha/ ijarsaa (Basalt) m3 4000

III Albuudaaleedhagaa miidhagina Kg
3.1 Opaal Kg -

IV Albuudaalee Induusturii ton -

4.1 Dhagaa Kasalaa /coal/ ton -

V Galii qar
30,0
5.1 Rooyaaliitii qar 00
5.2 Kiraa lafaa qar
5.3 Tajaajila adda addaa qar
5.4 Galii Adda Addaa
VI To'annoo fi Hordooffii gaggeeffame Lak
6.1 Waajjiraa keessatti Lak 220

6.2 Abbootii Hayamaa (dirree irratti) Kiresharii Lak

Duub-deebii abbootii(waldaalee) hayyamaaf
6.3 Lak
kenname 12

6.4 To'annoo Nagahee Gurggurtaa Albudaa Raabsamu lak

20
To'annoo Nagahee Gurggurtaa Albudaa Ol-
6.5
deebisuu 20
Abbootii hayyamaatiif (waldaaleef) Hubannoo
6.6 Lak
kenname(cimsuu 8
Abbootii hayyamaa seeraan ala socho'aniif
6.7 lak
akeekkachiisa kennuu 3
VII Carraa Hojii Uumuu Lakk
7.1 Dhira Lakk 62
7.2 Dhalaa Lakk
10

39
 Fandiiwwan Lafa Albuudni Keessa Bahe Deebisanii
VIII Misoomsuu fi Misooma Hawaasa Naannoo
Oomishatiif Ramachiisuu
Fandii lafa albuudni keessa oomishame deebisanii
8.1 qar -
misoomsuu ramachiisuu
Fandii misooma hawaasa naannoo oomisha
8.2 qar -
albuudaatti argamanii galchisiisuu
Lafa sababa oomisha albuudatiin miidhame deebi’ee
8.3 hek -
tajaajila biraaf akka ooluu danda’utti misoomsuu
Dokimentii Sakatta’insaa Dhiibba naannoo Albuuda
8.4 lak
gamaggamuu
Hubannoo qaama oomisha albuudaa irratti boba’uuf
8.5 nama 40
kennuu.
Lafa albuudni keessa hoomishame biqiltu
8.6 biqiltu 500
dhaabsisuu.
Hubannoo naannoo albuudaa irratti hawaasaaf
8.7 nama 120
kennuu

10.Karoora Qo’annoo Adda Baafannaa Qabeenya Albuudaa Deeski Misooma Albuuda M/Jimmaa
2
Qo’annoon adda baafannaa qabeenyaa albuudaa Magaala keenyatti bara 2014 keessa hojjetamuu yaadame lafa bal’inni isaa 1KM
ta’e irratti yoo ta’u, Gondoota magaala keenya keessatti argaman keessatti
Sagantaa raawwii hojii (plan of action) projeektii kanaa akkaa gabatee armaan gadii keessatti taa’een
Gabatee ; Magaala jimmaa Action planii hojii adda baafannaa albuudaa karoora 2014 qopha’ee

Mannii
Karoora
Sagantaa Karooraa bara 2014 Hojii Projeektii Qorannoo Qabeenya Albuudaa magaala Jimmaa.
Karoora Kur. Karoora Kur. 2ffaa KarooraKur.3ffaa karoora Kurmaana 4ffaa
1ffaa
40
 A
d
o Hag Ful Idm Onko Sad Mud Idm Amajii Gurandh Bito Idam Ebl Caam Wax Idm
-

1KM2ykn 100
5hec 5 20 30 20 20 20 60 10 - - 100hec
hektar

41