TORKiYE i$ BANKASI

KOLTOR VAYINLARI

Genel Vaym No . 267

Tarih Dizisi 18
Kapak Diizeni : Fahri KARAGOZoGLU
ikinci Baskt : 2500 Adet

Sanem Matbaast 1985, ANKARA

DEVRE : 1 ic;:TiMA : 2

TBMM

GiZLi CELSE
ZABITLARI

Cilt : II

17 Mart 1337 (1921) - 25 Subat 1337 (1922)

TORKiYE i$ BANKASI KOLTOR YAYINLARI

 Fihrist

AZA Yl KiRAM MUAMELATI

istifa
Sa'}'fa
-a.f1a Vek•i li Rauf Bey.in •isoi{ast. 588

BEYANATLAR

Sayfa Sa.yfu
- Erkiim Harbiyei Umuroiye Reiisi Fevii - H '<'y i Ve!ktile Re:s i Fevzi P~mn;
Pa ~a Hazretler inin Sa1<aTJ'la Harbinden son- E •k. i ~ehi r'•i n ukutund a n sonra cepheye yap-
rak•i askeri vaz,iyet h'<llldlonda~ki i beyanati 468:484 ' lg l z: yaret ha.k:lkmdakii beya:natJ. 116: 127
- Har.ic1ye Vekii l·inin , Azerbaycan, Glir- - ViliiJ'laltl Saflki'Ye e yahabind'e11 1avdet eden
cista:n ve Bnmet11istan 'ile ktedilecek lkor.fernn E; zurum Me busu Mu tab Duralk •Beylin ah-
hakkmda be yanat1. 226:239 va l: $ark•iyeye da•ir beyanatt . 28:35

iSTiZAHLAR

- A·sayi ~ e •emn•iye~i •dah!ih ye ha:krkmda !:ye ve M lida fa illi M 'II iye v ek•i Uer~ nJden istizah
Uiz:stan Mebusu 'Osman ·Be)'1in Dah,il1iye Ve- :ah <i. 389:403,412
l i·l•inden istizah t•aokriJii. 403:409
- Or<iunun ilbas ve i~e ine dair LaZJis-
- •M er•k•e z Ordusu Kumandam urettin
ran Mebu~u Osman Bey ve rlifek•a smm iisri -
Pa~a •b,aklkinda Dahiol iye Ve k,itinden •istizab . 403:409
2'3h .taJkriri. 374:386
- Miidafa a'i Mli'll·~ye Vek•i1inden li~ tisti-
ZJah n onyed1i uoal ta:kriri. 530:54 7 - Rum la nn Samsun mmt1kasmda •ic11a.
- Ordu I vaz1ma lma dwir Mlidafa:ai M<i l- ctt:•kl.!:'! ekav et mevzuunda Uizistan Me-
l•iye Ve il<fnden Iisoi"Z!a'h . 444:445 btisu Z iya Hur it ''e O sma:n beylerin Datv:l•i ye
- Ordu I·evaz1matma. vazi;yevi harbiye Vekl'li nd e>>t •i s ~i z:ah1. 280:287
ve a.Sker iye ha•kkmd-a. Mii'dafaill!i M<i·lli ye Ve-
- Veliaht Abdi.i:Jm c it Efendi,n,ion MecLis
koi l•i nd ~n jsrizab. 454:466
R iyasetine gonderd igi mek•tup ve 'Miidafaa~i
- Ordunun tilbas ve i~i hakkmda LaZJis-
M ill iye Vekil•inden •is bizah . 522:527
tan Mebusu Osman Bey ve riifekasmm Ma-

LAYiHALAR

1337 vn i Muva.zenei Umum]ye Ka- M Udafa·a:i Mi.U.i·ye VekaJenioe 1i:lci mil -

nuo U]'1ihas1. 717: 726,735 :748, yon !•ira avan 1tasma dair •k anun •layiihast 668:669
777:185 ,788 :801

MAZBATALAR

Adliye Enciimeni Matlibatalan Osklidar Mebusu Ne~et ~]'lin Ma:arjf

Dehalet edeoeik ~ktiya h•alkktnda teoi·li Mlidir ini v·aZJife esnasmda ta:hlkir maddeSJi
ta~kliba~t lka:ran ~~ubazma da•i r telcllif.i lkanun'iye 'haklkmda. 48:49
da,ir. 63-4:643
B~inci Sube Mazbatalar1
ErZ!:ncan •Mebusu Hasa~n •Bey 'haiklkm-
Ida. 48 - Konya Mebusu A'bd\Hh'a!lim Qel'ei}i Efen-
lstJilk~'ii· l IMahkemeJreni 'ha!klb nda. 613:619 •d i ha!klkmda. 728:735
 -:Z-

Sayfa Sayfa
Birinci Subc Maibatalan iktis:it Enciimc-ni Mazbatalan
- V'an Mebusu Ha ydar Bey.in ademi me-
Koara·d'en :z lim an•l·a nna :thai olu!'I·aca<k
suLiyetine da.i·r. 854:860
mi·Sil v rnJsir un·lan tile i:mn:t Sanoagma ·ge-
C~tli Mazbatalar
J:eoeik bugday, 'aTpa, mJsir ve bunJann unla-
- Ga:zJ·aymtap Mebusu A:bdurrahman
nnm gumriik resminden. 'istlisnast ha'k'kmda. 68 I:
Uimli Bejlin ademi mesuhyetirre dalir. 650:651
688,690:698,700:71 I ,750:777
- Ui21: an MebLJ;SU Osman Beyin mahke-
meye e kline dair. 651:667 MuvlUcnei Maliye Enciimeni• Mazbatalan
Dordiincii Sube Mazbatalan
- ,!-\.Facteniz •ll:manlarma •i !h•al olunacak
tBmdL~r'lda mi.isadere olunan koyun-
mnr ve m1 1r un·lanyl<a. i'zmjt Saoncagma ge-
La.rdan bir ikismimn su~is1limal edildi~ine druir
le:: •k bugday. arpa. misir ve bunlann un1an-
:isnadat 'hoalk.ikmda. 860:862
mn a!mm a:kta olan gUmrUk rcsminden •ist:isna-
Haridyc Enctimeni Mazbatala:n
st ha1k'kmda. 840,862:872
- Harp Enci.ime111i f•ev'ka'ladesi ·~kiline
•da:ir bnun ha!klbnda. 550:563,566:573,
576:583,588,596:610

MUZAKERE EDt LEN MEV AD

- Atma:sy;a tsnitkliil 1\-lahl(em:!'S!nin mudd.e- - 8UJ;dur'da miisad ere olunan tkoyunlar-

~i sona ·erxl!iginden <la;va dosyalannm normal •da.n 'bir lh mu:run ISIIi•istimal edildil.bne d·a:ir 'is-
mah:~emelere rt:ev:z:i.i hak!kmda. 588 :594 ll!a!dat b:aklkmda •D ordunci.i Sube mazba.tra.si. 860:862
- Avrupa •seyaha.tmda.n 'a v.det etm : ~ bulu- - Cepheden avdet ~den S' nop Mebusu
nan HaTiiciye Veik•ilti Yusuf Ke:nal Beyin muh· Rtla ur. Kares'i Mebusu Vehb; ve izmir Me-
telliif devletler illemSii.Jc:ileri lil·e va!ki ~emaS'lan ve !Jusu ,\1ahmut Esat beyle :n ra'kdim e~tikl-eT'i
muha.vera.t thUJSLMiye Zlabl!tl:an . 90:96 mli~ter k r3po r \ ' e bu zevatm rapor i.izerinde
ve ~dl: kle i ;za h.at. I 32: 144
- B-r_!ku:nandanl!k r: hd'a·si ile bu vaz.ifc-
- D <:. hiliye V :·5.1eti B [;t~ ::: :! n" n h ~·rc1n:1
n=·n. Tl.ir.k•iye Buyii!k Miil'lel Mq::l•i i Reisli Mus-
faslma tab · a!t munzamma itas1. 220:221
1afa K ·emal rPa~a Hazretl'el"ine tevCiill'i ha'k:km-
- D hJ:d ed ~ eok ~k,i ya ha'kkmda teoili
·da ikanun telklrif·i. I 64:185
: k' b3: ka ran ':t hazma d<ti r teldifi k'anuniye
- Ba~uma,ndanhk Kanununun mlidd.- da ·r -\d 'iye Enciimen i mazba1as1 . 634:643
<t!inin temdidi. 413:4-9.430.431.432 - D ~ :n : rci Efe hiklkmda R ' et Pa~amn
- B~kumand:mh'k Ka:nununun temd idi beyanat1. 874:890
ha'ktkmda <;::orum Mebusu Ferit Bey ve 43 - E!kam Ha rb; ye~ mumiye Rei j Fevzi
refi'k'i lfliin lk anun teknif.i. (2/447) 6 5:6 P~a Hazre 1e11:n!n Sa'<arya Harbin<len sonra-

- 1338 sen'eSJ:ne •ad baz1 tekalif.:n b:r £.ak. kJi askeri vaziyet hakkmdakoi iza•hat1 ilze11ine
-sit~e ·ahnmasma druir kanoo te'kU i. 840:847 a~:lan muzakerat ve ordunun ,jJbas ve 1ia~eSJi,
rmal•i, r~k'erti ve iya\S'i vazi·ye1 ve bunlan •tetk:itk
- 1337 sc•nesi 'BU t9esi ilzerjnde Heyeti Ve-
ellm ~k iltere bir enci.im onli mabsus ~kdi. 486:509
,J<.i•le Reisi ve MUdafa-aJi Milliye Vekjli Fevz..i
- Erzoincan Mebu u H asan Bey ha'kikmda
Pta§a Hazretleninin lizahliitt ve miizakerat. 66:70
Asdliye Encilmen'i mazbatas1. 48
- I 337 senes.i Blityesi iizerinde Mali ye
- Erzurum'da yikan A·lbayra:k GaxeteSJ!-
Ve!k·il•i Perjt Beyjn ~za hat1 ve muh.tel if hatip-
n': n •l1'~Piya.ti. 38
•l erin lkonu~maJ•an. 49:64 Frans1zlarla u era mi.ibadel 'i. 258:261
- 1337 senes i 'Blitr;esf: ve vaz iye~i mal:iye Fransrzlarla yapllaca·k iti1afname. 290:2%,
hakl](llnda miizaJcerat. 80:88 298,315,321:331,335:358,361:372.
- 1337 senesi Muvazen•.;,i Umumiye ka- - OazJiaymtap Mebusu Abdurrah.man
nun layihaJSI. 717:726,735:748,777,785,788:801 U:mi B<!'y1n a.tdem.i mesuliyeNne darir enci.i-
- ,BiJr- oaJyhtk rn~at ve ,tJa'hSJisatm 1catl. 890:894 men rnazbaitasi. 650:651

Sayfa.
- G ;imi.i ~hane Mebusu HasaJn Fehnli
3~yin: .,.ubat 1338 maJa~l!ltmm valkltinde edasi-
m ·'tflrn:n i~i n 2C ve Miidafa•ali Milliye [ht!i-
yacatma ' ::trf oluoma!k i.izere 5 l'ltilyon •Nra
a.van verilm i ha'k'kmdakli takriri 801:824
- Ha ric:y~ Vek i ~i Be ir Slilffii Beyin
;- ra n 1zlarla akt ttigi iti lafnaJmeye <fair miiza-
L. M ve mii~arun i leyh i n
•i tifus1. 72:78
- Harioiye Veikil in'in, Azerbaycan, Giir-
oi tan v_ Ermeni tan ile a'kted:lecek konfe-
ran· hark.kmda 1Jeyan•at1 ve memlell<'et dah!ilin-
deki vesaiti nakliye, bugday, un ve elkrmak nok-
anJik!an ve bunlann temin'i i.izerinde miiza-
k"erat.
1 226:239
- Harioi ye Ve!klili Yusuf K'fllllal Beyin
Avrupa'ya azirneti. 672:675
- Ha11iciye Ve ili Yusu£ Kemal Beyin,
Frans1zlarla tealli olunao mektuplara dair tiza-
hatL 128: 130
Ha rp Encumeni fevkaliid i ~kiline
da ir kanun bakkmda Haric iye Enciimell'i
m::tzb:rta:>l . 550:563.566:573 ,576:583,588,596:610
- Heye!! V~klile R eisi FevZ!i ~anm ;
~ k i ~ehir"in iikutundan onra cepheye yaptl-
gl 2liyaret hakkmdak i b~yana.tl ve Mecl i in
Kay e~i'ye nalk~i. I 16:127
tng ilizlerle iisera mubadelesi hakkm -
da. 242:245
t t ) ·Iii! Ma.hkemeleri az;alarma ve nile-
cek tahsi M. harcu-ah ve yevmi•ye hakkmda
mii.za:kerat. 151:154
- t tikliil Mah'kemeJeri azalanoa verile-
cek tah isat, harc1rab ve yevmiyeler ha'ldon-
da. 156:157
- istiklal Mahkemeleri ha!k!k.mda AdJiye
Enoumeni mazbatas1 . 613:619
- Karadeniz Nmanlanna ~thai olunacak
m1 1r ve mts1r unlan ti le izrnit Sanc'agma gele-
CE!k bugday, arpa, rn1 1r e bunlann unlan-
mn giimriik resminden j tisnas1 halk.kmda ik-
bisaJt Bnci.imenti mazba.tas1. 681:688,690:69.8,
700:711,750:777
- Karadeniz limanlanna ti thal olunaca'k
m1s1r ve m1 tr unJanyla 1Zlmi't Sancagma gele-
cek bugday, rpa, I!TliSir" ve bunJann unlanmn
ahnrna'kta. olan giimriik resm~nden istisn'as1
hak mda. Muvaunei Maliye Enciimeni maz-
batlasl. 840,862:8 72
-3-
Sayfa
- Koyg:irj ve Omranrye had!isere11i. 262:270
- Koygir.i ve Omraniye ha.diseler1i ve SMk
vilayetlenin~e ahvaJ~ inzi ba.ti.ye. 248:256
- Koyg:iri (Za•ra) >Heyetinden gelen tel-
graflar. 513:519
- Konya Mebusu Abdillha•tim Qelebi
EfieiTd·i ha'k!kmdak•i Be!jlinoi Sube maz1Jatas1. 728:735
- Konya Mebusu Abdulhaltim Qele~·
n1:n ev.inde yalkalanan casu Jar. 512:513
- Liizi.stan Mebu u 0 man BeY'in mahlke-
me<ye sevkine d'air mazbaJta. 651:667
- Londra Kon6eran 1. 3:9
- Mal'i vaziyet hal<'kmda m uza:kerat. 14<>: !51
- Malta'da mevkuf bulunan azanm mu-
has alah. 2:3
- MecE.gin Kayseri 'ye naJk!i. 221:224
- Merkez Ordusu Kumandam Nurettin
Pa-;a ha'kkmda rniizaker.at. 622:624,627:630
- Moskova Konferans1. 9: 11
- Mi.idafaai memleket hu u unda i•ttihaz1
ab-ed.en acil tedaiY!r, Jandarma T~k,ilatmn1
1 !ah1 ve T~kliliitJ Eisa iye Kanununun baZI
m~vaddmm yeniden tan2limine d'air teklifle-
r:n Bndi.imen i •Mahsu a havales'i. 200
iidafaai M iHiye V-ekalet:i ihtiya~1an ­
:1::. ::rf ve 133 enesi BiitQeSi tahsisaJtmd'll.n
m ah up ed ilmek \ iizere ~ mif.yon ~iralik:
avan ver.:Jme i hackkmd'aiJc.i teklif ve bu meb-
lagm temin1i c,:arelerj i.izerindc miizakerat. 826:838
- Miidafaai M illiye Vekal tine •i kli m~l-
yon li ra avans ita.sma dair kanun !iiyihas1. 668:669
- Miidafa~i Milliye V kaletine ver.ilecek.
b~ mlilyon J'd-anm esPiha, cepha:ne, vesaj~i
·na.'l<ltiye ve :t~h'izaJt miibayaa.sma ha n ve sar-
fiiyatm Mec!1isye intibap olunacatk iic,: ki~ilik ,
bir heyet tarafmdan murakabe edilmes~ ha:k-
kmda Yunus NaJdi •Bey ve ri.ife!kasmm talk-
rir•i. 847:848
Miidaf'aaJi Mil~iye VekaJetjne veril·ece!k
on m iryon Jlirahk avans halkkmda. 848:85 1
- Ordunun il bas ve ·i~esi ha.Jokmda Lalli!s-
tan Mebusu Osm'an Bey ve ri.ifelka.smm Ma-
l•i ye ve Miid~tiaai Milliye vek'i:Heninden .i~lli­
zah ta!knirlintin miizaikeresi neNcesinde .](labul
•ed•;J·en ·iki talkninin reye arz ve kabulunde!ki t e-
reddiidii iza!e ·i9in meselerun Aill:iye Enciime-
•n'i ne havales.i. 412:413
 -4

- Samsun ·~ ·hava~hsi l.s~itklil Mahlkem~
hey6tli sa'bulk•a.sm'In, Ca:nC:k •MebU&u Bmirn 1Bteytin
tisnl!lda'tma da!i·r takTi:JJi.
- Ta!ht1 muhakemeye alman .saJbiik Mer-
'kez Ordu:su Kumail'C$am Nurebtin P~ada~n
m<:-vrut ·~elgrlllf:Ja<r. 434:442
- Toklllt 'Mebu&u NaZI'm, Arfyonika.:11a:h!isa:r
Mebusu Mehmet SUJkrLi V'e Bur.d uT - Mebusu
~yh s~rvet efeDJdd•e r ha!kllu nda UfYtirncu $ube
maiba<~aJS·I.
SaJyfa Sayfa
O;s;koi.ildar Mebus11 Ne~et Bey~n 1Maanif
Mli'd'irjnri 'Va:zlife esnasmda •tah!k•ir mrudde&i haik-
646:648 ·kmda A,dbiye Enciimeri!i md.zba:tasi. 48:49
- V•an 1Mebusu Ha:ydar ·~eyi n •aJdemi me-
·~•u]l ; ye!•i n·e rd'aii,r 'Birinci Sube mazbruta\SL 854:860
- Va z ~·yeti askeriye halklkmda. 188
- Vazi.yeit i ruskeriye ve 'Malli ye ve B~-
•lmmanda;,nh.k uhda.sl halk!kmda. 157:1'62
- Yun.<J:n :taarruZJu lizerine valli.J'leti har -
tJ;ye ha•k•kmdra miiz:rukerat •ve TBM Medisi-
14:26 98:114

SUALLER VE CEVAPLAR

I ~:m;;n:difer,
Nafaa Vekilinden
E:siloi~ehir'ti n h!in:i tah'l i,}"eSin'd'e terikediren a:IM ve edevat ha•krkmda. 445:451

TAKRiRLER

- Gi.Mnii~hane Mrebusu Hasan Pehmi ~iyrut m Mecbisc;.e •irutihap olunaca!k iit;; 'k·i~il•itk
Bey;n ; Suba.Jt 1338 ma:a~atmm va.k!~imde ed:a- b:·r heyet 'taTafi.ndan mura,kabe edi:lmdt halk-
·smi :~em!in li9in 20 'Ve Mud'afru~i Mill>'ye uhni- •kmda Yunus Nl!ld; ·Bey ve J1i.ifekasmm truk-
·yaca~tlna sarf olunma!k uzere 5 milyon lira l'Irl. 847:848
·a vans •wrlilmesi hail<lktndal~ taJk·dini. 801:824
Samsun ve havalii i t ~illdal Mah'k.emes~i
- Mi.ilda_faaJi 'MilDi•ye Y.e'kalebine verilecek
f-~_y;:ti sab1'kasmm , Can ilk ·Mebusu Emin Bey-
b~ mli lyon hra:nrn esliirha, cepha.ne, vesati1li
:n .isn~datma da•ir ta'k.n!ri. 646:648
nailcLiye ·~ l!lefYh'iZJaJt m'i.ibay:rasma hasn ve sar-

TEKLiFLER

- B ~k·lllffiamlaTilrk ihd'as1 !i}e bu vallife-
nl:n Ti.irlkl;ye 'Bi.iyi1'k ·Mill"f,1t •Mec1isi 'R~isi Mu\S-
•ta.fa. 'l<rema:I • Pa~a 'Hazretleni·n·e tevcih i halk -
:kmda.
Ba~kuman:danluk K'anununun temdrjdi
lrruk.bruda <;oru:m Mebu·s u Feri·t Bey ve 43 re-
f.k iruin hnun tt:Jk.l•if.i. (2/447) 6 5:67
133 ~!n~ :n-e a: bazt rekalifin b'r ta!k-
c;:. :•~ e •almma rna da :r. 840.:847
- Dehale: t:c.--e - e kiya hak.kmda. teci~i
164: L·85 ak ; b:::.~ :·a:an ,:-:hazma d<t' r. 634:643
- :\I:J.:lafaa; m~:nlcl..--e· hususunda libtihazi
_c3. e:Ln a:-.1 r:c-da 'r. Jan:iarma 'P~~kila'l mm
t-lahi ve T -k:Ja;I Esas' ye K anunu nun baz1
m~vaddmm yen ,d::n tanz:mne dalir. 200

TEZKERELER

Adliye Vekilletil Tezkeresi <;e~itli. Tezkereler

- K•ayse·ni Mebu.su Sabit Efrendinin ~ar Roma Mi.imessi'lligtne Ce!a•letlt!in Anif
tk•aitl hususunda. 48 Beyi n tayini . 587:588
 -5-

ZAPTI SABIK HULASALARI

tnikat Celse Sayfa tnikat Celse Sayfa

154 3 2 102 I 442

8 2-3-4 14 115 2 444
10 2 28 124 2 454
19 2 38 126 2 468
22 3 48 127 1-2 486
~9 3 66 128 512
30 2 72 130 :! 522
12 2 -o 133 3 530
33 90 134 1-2 5:'\0
43 2-3 98 135 1-2 566
54 1-2-3 }1.0- 137
..,
- 576
57 2 I:l2 139 586:587
59 2-3 146 141 2 596
60 3 156 142 1-2 612:613
61 3 !64 144 2 622
62 1-2 188 145 2 626
63 3 200 146 1-2 632:634
64 2-3 220 147 2 646
65 2 226 149 3 650
75 ......, 242 151 2-3 672
83 3 248 153 2 680
85 1-2 258 154 2 690
ll6 2 272 155 2 700
87 1-2 290 156 3 716
91 2 298 157 2 728
g~

"" 2 318:321 158 2-3 750

93 3 :r-4:Jss 159 2-3-4 788
94 1-2 31)0:361 160 l -3-4 ll26
96 3 374 162 4 840
100 2 388:389 163 2 854
101 1-2 412 164 2-3 874

-,..·<-·-
 Soz Alanlar

A
&yfa
Abdillgafur Efendi (Kayseri) - Franstzl a r-
Ja yapllacak itiliifname hakkmda 314
Abdiilhalim (:debi Efendi (Konya) - Ken-
ya Mebusu AbdUlhalim Efendi hakkmdaki
Be~inci Sube Mazbatast ml.inasebetiyle 34
Abdiilhalim Kemal Bey - Kenya Mebusu
~bdiilhalim Efendi hakkmdakj B~inci Su be
Mazbatast ml.inasebetiy!e 733
Abdtilkadir Kemali Bey (Kastamonu) -
1337 senesi Biit~esi hakkmda Maliye Ve-
kili Ferit BeY:in jzahatJ ve But~ uzerinde go-
rl.i~meter 62
- Erzurum'da ~1kan Albayrak Gazete-
sindeki ne~riyat hakkmda 42.43
- Franstzlarla yapdacak itilafname hak-
kmda 367
-.:-- !sti'klal Mahkemeleri azalanna verilecek
tahsisat barctrah ve yevmiye hakkmda 153
- Karadeniz limanlanna ithal olunacak
mtstr ve rrustr unlan ile lzmit Sancagma
gelecek bugday, arpa, mtsJr ve bunlarm un"
lannm Giimruk resminden istisnas1 hakkm-
da iktisat Enciimeni mazbatast ml.inasebe-
tiyle 697,69 _7(}.i
- Dskl.idar Mebu ·u ~el Bey in Maarif
Miidliru Ali Rtza Beyin vazifesi esnas md
tahkir maddesi hak'kmda Adl iye cncl.i meni
mazbatas1 49
- Zahire Gi.imriik resminin tenzili haJ...-
landa 680
Abdullah Azmi Bey (Fski~chir) - Ko~g i r i
ve Dmraniye hadisel:eri hakkmda 264
Abdullah Avni .E feudi (Eskifiehir) - Tah-
tl muhakemeye alman sabtk Merkez Orduso
Kumandam Nurettin Pa~adan mevrut telgraf-
lar miinasebetiyle 441
- Ba§kumandanbk J< a nununun m udd <i-
n·in temdidi ha\kllonda. ~ 1 8 .427
- B~kumandanbk ihdas• ile bu vaziferun
TBMM Reisi Mustafa Kemal Pa§a Hazretle -
Sayfa
rine te ci hi bakkmda Kanun Teklifi miinase-
betiyle 184
Franstzlarla yaptlacak itiJii.fname hak -
kmda 314
Karadeniz Jimanlanna •ithal olunacak
mtsif ve mtstr unJan ile Izmit Saocagma ge-
le ek bugda y, arpa, mJstr ve bunlann unlan-
nm giimriik resminden istisnast hakkmda 1k·
t i at E nclimeni Mazbatast mlinasebetiyle 753 ,760·
- H ari iye Vekili Yusuf Kemal Beyi n
Avrupa'ya Azimeti ml.inasebetiyle o75
- Ko~giri ve Dmraniye hadiseler i ve
Sark vilayetlerindeki ah vali inzibatiye ml.i na- •
~beti~e ~1)56
- Merkez Ordusu Ku mandam urettin
Pa a hakkmda 630
- Ordu nuo il bas ve ia§esine dair Lazis-
tan Mebusu Osma n Bey e R lifeka mm isti-
za h takriri ve 1iidafaai 'Jiiye Vekiljnin ce-
va bma dai r 379
- Ordunun il ba ve ia~ e i ba kkmd a La-
zisran _ {ebusu 0 ma n Bey ve R iifekasmm
_ {al.ye ve :\!iidafaa i 1illiye VekiUer inden i ti-
zah rakri r i mii na ebetiyle 402
- R umla n n Sam u n mm tt kas mda icra et-
rikle ri ~eka vet m evzuunda , Laz istan Mebu-
su Ziya Hur!iit ve Osman Beylerin Dahiliye
Vekilinden istizaht 280
- Yunan taarruzu iizerine vaziyeti Harbi -
ye hakkmda miizakerat ve TBMM 'nin Kayse-
ri'ye nakli miinasebetiyle 104,113
Abdullah Efendi (tsparta) - Harioiye Ve -
k ili Bekir Sami Beyin Franstzlarla aktettigi
itilafnamenin bazt maddeleri iizerjode vaki
miizakerat ve mumaileyrun istif~s1 hakkrnda 77
Abdullah Efendi (tzmit) - 1337 sene i
Muvazenei Umumiye Kanun Layi bast miina-
sebetiyle 716
- Karadeoiz Limanlanna ithal o1unacak
mtstr ve mtsif unlan ile !zrnit Sancagma ge-
lecek bugday, arpa, rnlSlr ve bunlann un-
lanrun giirnriik resminden istisnas1 haklanda
lktisat Enciirneni M~batast miinasebetiyle
- Miidafaai memleket hususunda ittihaz1
icap eden aoil tedbir ve Jandarma Te~kilatt­
mn tslaht ve Te~kiliitt Esasiye Kanununun
bazt mevaddmm yeniden tanzimine daiir ve-
Pilen talu>irlerin bir Enciimeni mahsusa hava-
lesine dair
Abdurrahman Lami Efendi (Gaziaym!ap)-
Mebusu Abdurahman Lami Beyin ademi rne-
suliyetine d<~~ir Enciimen Mazbatast hakkmda
- Karadeniz Limanlanna ithal olunacak
mtstr ve rrustr unlan ile 1zmit Sancagma ge-
1ecek bugday, arpa mtstr ve bunlarm unla-
nnm giimriik resminden isti nast hakkmda tk-
tisat Enctimeni Mazbata 1 rntinasebetiyle / 775
Abidin Bey (Lazistan) - B~kumandanltk
ihdast 1iJe bu vazifenin TBMM Reisi Mustafa
Kemal P~a Hazretlerine tevcihi haklunda
Kanun Teklifi mtinasebetiyle
- Harp Enciirneni te~klili hakkmdaki la-
yihai kanuniyenin mtizakere ve Kanuni Esasi
Enctimenine havalesine dair
- Ordunun ilbas ve i~esin.e dair Lazis-
tan Mebusu Osman Bey ve Rtifeka mm isti-
zah takriri ve Mlidafaai MiUiye Vekilinin ce-
vabma dair
- Ordunun ilbas ve i~esi hakkmda Lazis-
tan Mebusu Osman Bey ve Rtifekas mm Ma•
liye ve Miidafaai MiJliye Vekilleri nden i tizah
takriri miinasebetiyle
Adnan Bey (fstanbuJ) - Bir ayltk ma~at
ve tahsisatm katt hakkmda
- B~kumandanbk Kanununun miidde-
tinin temdidi haklanda
· A. Ferit Bey (Maliye Vekili) (tstanbuJ) -
Ba~kumandanltk !ihdast ile bu vazifenin
TBMM Reis,i Mustafa Kemal P~a Hazret-
levine tevoihi hakkmda Kanun TekNfi mli-
nasebetiyte 174,183
- Harioiye Vekilinin Azerbaycan Erme-
nistan ve Giircistan ile aktedilecek kon-
ferans hakkmdaki beyanatt ve memleket
~
dahilindeki vesaiti nakliye, bugday, un
ve ekmek noksanltklan ve bunlarm temini
hakkmda 233
- Vaziyeti Askeriye ve_Maliye haklunda 157,158
- 1337 enesi btit9esi hakkmda Maliye
Vekili Ferit Beyin izahatJ ve biitye iizerinde
768 g0rii~eler 49 64
- 1337 senesi blitt;:esi lizerinde Heyeti Ve-
kile Reis.i ve Mtidafaai Milliye Vekili Fevzi
Pa~a Haz retlerinin izahat1 ve blitt;:e iizerin'd e
miizakeratt 66,69
- 1337 senesi lbtityesi ve vaziyeri Maliye
200 hak•ktn<la 81
A~1m~t Multtar Bey (Hariciye Vdk.ili) (is-
'tanbul) - Londra Konferans1 hakkmda 3.4,8,9
- Malta'da mevkuf bufunan azanm mu •
651
hassasatr haklkmda Z.3
- Mo kova Kon ferans1 hakkmda 9.1:0
Ali "Bey (Afyonkaraltisar) - Harp Enl.'ti-
meni t~1<iline dair kanun hakkmda Hariciye
Enclimeni mazbatast hakkmda 572
Ali F .lti Bey (Dabifiye Vekili) {tstanbul) -
Dehalet edecek ~kiya h:tkkmda teoili takibat
karan rttihazma dair teklifi kanuniye dair
166 Adliye Enciimeni mazbatast hakkmda 636,639,640
- Merkez Ordusu Kumandan1 Nurettin
Pa ~a hakkmda 628
60ol A. Rrza Bey (tstan'bul) - Etlkant Harb'iyei
Umumiye Reisi Fevzi Pa~a Hazretlerinin Sa-
karya Harbinden sonra:ki a keri vaziyet hak-
kmda beyanatl 479
386
!'i RtZa Efendi (Batum - Burdur'da mti-
S1.dere olunan koyunlardan bir kl mmm suii -
ti mal edildigine dair istincrd hak1onda Dor-
dtincii Sube mazbatas1 mlinasebetryLe 861
389
Ali Sabri Efendi (t~el) - Vaziyeti askeriy.e
hakkmda 194
894
~li Stiruri Bey (Karahisan Slll'kii) • Karade•
427 niz limanLanna 'ithal oh.tnacak mtstr ve mtstr
unlan ile tzmit Sancagma gelecek bugday,
arpa, mtstr ve bunlartn' un1armm Gtimriik
Resrninden i tisnast haikklnda fl<tisat Encli-
meni mazbatast mtinasebetiyle 769"
- Samsun ve havalisi tstikla l Mahkemcsi
Heyeti sa'btkasmm Canik Mebusu Emin Beyi n
lsnatma cevap vermeler'i talibini havi takrir
mtinasebetiyle 647,648
Ali SUruri Efendi (Kandlisan Sarici)
Amasya lstiJ<llal Mahkemesinin miiddefti sooa
erdiginden dava dosyalanrun normal mah'ke-
melere tevzii hakkmda 590
 -8-
Sayfa ·ayfa
- 1338 senesine a:it lbazt teka.J'ifin bir ta:k.- t tiklal Mahkeme!leri azaJanna ve- !<::.:'

sitte tabsiline 'd air 1kanun mi.inasebetiyle 847 tahSJisat harc1rah ve yevmiye hakk1 nd a 151
- Konya Mebusu Abdillhalim Efendi - Karadeniz Iimanlarma r. a! olunacak
'hakkmdaki ~inci ~ube mazbatast miinasebe- m1s1r ve m1str unlan ile iznm Sancagma gele-
tiyle 734 cek bugday, arpa, m1s1r , bunlann unlarmm
~ Lazistan Mebu u Osman Beyin, mah- GUmri.ik Re mind rn 1 ti nast hakkmda ikti-
·kemeye evkine dair mazbata mi.inasebetiyle 660,661 a't nclimeni mc~.z' atas1 mUnasebetiyle 757,769,
Ali Siikrii Bey (frabron) - Avrupa seya- 770.771
hatinden avdet etmi~ bulunan Hariciye Vekil i - r rad niz limanlarma ithal <>lunacak
Yusuf Kemal Beyin iz hat1 e mt:vzu i.izerinde mt 1r ve mt 1r unlan ile tznnit Sancagma gide-
miizakerat hakllunda 93 cek bugday. arpa, mlslr ve lbunlann unlan-
nm gUmrlik re minden istisnalarma dair Mu -
- 1337 senesi BUt~esi hakkmda Mal·iye
vazenei Mali ye Enclimenin1in mazbata 1 halk-
Vek<i.Ji Fi'kret Beyin izahat1 ve bi.it~e i.izerinde
kmda. 871
gori.i~me1er 61
- M ecli in Kay eri'ye nakli hakkmda. 122
- 1337 encsi Muvazenei Umumiye kanu-
- D ki.idar Mebu u Ne~et Beyin Maa ~if
nu Iayihas1 mi.ina ebetiyle 739,793,794.796
Mi.idi.iri.i li R1za Beyin vazifesi esna mda ta'h-
- Erzurum'da ~1kan Albayrak Gazetesin -
kir madde i hakkmda dliye Enoiimeni maz-
deki ne~riyat hakkmda
bata 1. 48
Frans!Zlarla yapllacak itilafnaine hak-
- Yunan taarruzu Uzerine vaziyeti harbi -
kmda 349
ye hakkmda mi.izakerat ve TBMM'nin Ka)'-
- Gi.imi.i~hane Mebu u Hasan Fehmi Be-
eri'ye nalkli mi.ina e etiyle. 109
yin Subalt -1338 maa~atmm vaktinde edasmJ te-
Abf B. (Bayazit - I 338 enesin a it azt
min is;in 20 ve Mi.idafaai Milliye ,jhtiyacatma
te alifin bir tak irte ta:h ilinc dair 'kanun mi.i-
sarf olunmak i.izere 5 milyon lira avaos veril-
na b t1~ le 46
me i ' hakkmdaki takriri mi.ina ebetiyle 810,820,821. 22
- K arad ntz J'rnanlanna ithal olunacak
- Heyeti Vekile Reisi P~a Hazretlerinin m1 1r ve nu H unlan 1le lzmil , ancagma ge-
Eski~ehir'in si.ikutundan onra cepheye yaptt- ]ecek 1bugday, arpa, m1 1r vc bunlarm unla -
gt tefti~ neticeleri hak.kmda izahat1 ve Meoli- rmm gi.imr rc. mmden isti na· 1 hakkmda
in Kayseri'ye nakli hakkmda 12 lkti at En i.imeni maz:bata 1 miina 'eti le.

B
Basri B. (KareSi) - Ba~kumandanhk ihda 1 I -
D.;m1r i fenm tedibi v 1rham Junan
ile 'bu vazifenin TBMM Rei i Musta fa Ke- mukut v· . de. Isparta'da zi.irraa ait d o edi-
mal Pla~a Hazretlerine tevcih1 hakkmda Ka - len ti.itiinlerin akib ti \'e Konya i }aru lra-
nun Teldifi miinasebetiyle. 1 0 mda u ata ait o ldugu kanaal!yla. f parta Va-
- 1337 senesi Blit~di i.izerinde Heyeti e- Iiligince Burdur'da miisadere ed1len yedi bin
kile R eisi ve Miidafaai MiUiye Vekili Fe\'- koyundan dort bin adedinin j tiklal Mahke-
zi P~a Hazretlerinin izabah ve biitc,:e i.izerin - 1111esi karart ile bilmi.izayede atildtgl ve ba-
de miizakeratJ . 66 kiyen'in uiistirnal edildigi haikkmdaki Dor-
- 1337 enesi Muvazenei Umumiye Ka- dUnci.i Sube mazbatas1 miina ebetiyle. 9
I

nun Uyihas1 hakkmda. 7 3 -

Erkam Harbiye Umumiye Rei i Fevzi
- 1337 ene i Muvazenei Umumiye Ka - Pa~a Hazretlerinin Sakarya Harbinden son-
nunu La)'ihas1 munasebetiyle. 79 raki askeri vaziyet hakktndaJki izahah i.izeri-
- Detralet edecek e kiya haklunda tecili ne a~tlan mi.izakerat <>rdunun ilbas ve J~esi.
taJki:bat karan ittihaztna dair teklifi kanuni- mali, ask:eri ve siya i vaziyet hakkmda. 495
ye dair Adliye Enoi.imeni m32lbata 1 'halklkm- - Fran 1z!arla yap!lacruk itilatnarne hak-
da. 636 kmda. 336
 -9~

Sayfa Say fa
- Harp Enciill1en.i Fevkaladesi Kanunu edilen .iki t.alk.ririn reye arz ve kabultindeki
1

ha!ldunda Haridye Enctimeni rnalibatast ha'k-
Uonda_ 562
- Heyeti• Vekile Rei i Palla Hazretlerinin
Eski~hir'in stikutundan sonra cepheye yaptJgt
•teftl§ neticeleri ha:kkmda izaha'tt ve Mecli in
K'a.y'seri'ye na.kli lhakkmda. 123
- Karadeniz limanlarma ithaJ olunacak
mtsJr ve rnJSir unlan ile izmit San agma gele-
cek lbugda.y, arpa, mtstr vc bunlann unlan-
nm gfunrii resrninden istisnast bakkm a ik-
tisat En lirneni rn'a:zibatast mtinasebetiyle. 759,770 77
- Mtidabai MiUiye Vekalet'tne iki mil-
yon lira a vans ita_ma dair Kanun layiha, t
mtin asebetiyle. 669
- Ordunun ilbas ve j~ 1 ha.kkmda. U-
zistan Melb~. u Osman Bey ve rii.ifekasmm
M~liye ve Miid'afaa i ·Milliye Vekillerinden is-
tizalh ta!krWi mtinasebetiyle.
- Ordunun ilbas ve ia~si hakkmda U-
11i.Stan Mebusu Osman Bey ve rufekasmm a-
l]ye ve Mriidafaai Milliye Vreikillerind·e n i tizah
ltalkrirlerinin miizakeresi neticesinde ahul
rtereddtidti izale is;in MuarnelatJ Adliye En-
ctimenine havalesi mtinasebetiyle. 412
- Tokat Mebu u raZJm, Aiyon.karahi-
ar Mebusu Mehrnet ,Si1krti ' e Burdur Me-
bu u $eyh ervet Efendiler hakkmda ·- c,:tin i.i
~ube ma:z.batas1 hak_lunda. 21
- Vaziyeti a keriye ve maliye halkkmda. 160
Bekir Sami B. (Arnasya) - Hari iye V
kili ami Beyin Fran Izlarla a'ktettigi itilafna-
menjn baz1 maddeleri tizerinde v ki mlizakerat
ve mlima•ileyhin istifasJ 1ha:kkmda. 74
Besim Alaiay B. (Kiitahya) - Ba ku-
mandanlJk Kanununun miiddetinin temdidi
h, kkmda. 427
- Hari iye Vekili Bekir Salrl"tl Beyjn Fran-
tzlarla aktettigi itilii.fnamenin bazt maddel ri
iizerinde vaki miiza'kerat ve m'i.imailey~h i n i ti-
389
fasL ha~klkmda. 78
eliaht bdiilmecit Efend inin Mec~is
Riyasetin gonderdigi mektup ve Miidafaai
Milliye Vekilinden i tiza:h miina elbetiyle. 522

c
Cavit Bey (Kars) - B~kumand anl 1k Kanu - - Er•kan1 Harb ! :;.i Umumiy I e: i Fevzi
nunun miiddetinin temd:idi hakkmda 415 Pa§a Hazretlerinin 'akarya Harbinden sonralki
- Hariciye Vekilinin AzePbeycan, Erme- a k r i aziyet hal, k1 d k'i izahatJ i.iLerine ac,:J-
ni tan ve Gi.ircistan ile aktedilecek konferans lan mu~a kerat , ordunun il a5 ve i·a~ i mali.
haklkmda:ki beyanatt ve memlekel dahil indeki rui!ker.i e siya i vaziyet Hk . 4 6,
vesaiti nakJiye, bugday, un ve ekmek nok an- 504
hklan ve bunlann temini ha kmda. 232 Harp Enciimeni fewcaHid i Kanunu hak-
kmda Hariciye En limeni Mazbiabl:si H'k. 557
Celal Bey (Gen~) - Karadeniz limanlarma
- Harp E nci.i mcni t~kiline dair Kam1n
ithal olunacak mistr e mt tr unlan ile lzrnit
hakk.mda Hariciye ncumeni mazbatast Hk.. 567,
· Sancagma gelecek bugday, arpa, rn1 1r ve
578
bunlann unlannm gi.irnrtik resminden i tisnas t
- Tokad Mebusu Kaztm . Afyonkanlhi-
hakkmda lktisat Enciimeni Mazbata 1 mi.inase-
ar Mebu u Mehmet Sii'kri.i v Burdur Me-
betiyle. 754
tbu u ~eyh Servet Efen·diler ha1k:ktnd a uc,:UncU
Kararlen.iz llimanParma itha1 dluoa ' $ube M azba ~a 1 Hk. 15,16
n1Jistr ve rniSJ•r uclan jqe izmit ancagl'na gi- Celiilettin Arif Bey (Eski~hlr) - Roma
dccek bugd·aJy, arpa., m1 tr ve bunla!fln unlalf'l- Miim sillrigi ne Celalettin rif Beyin ta'}"in•i
mn giimriik resminden i·sLi nalanna dair { u - tezkcresi Hk. 588
vazenei Mal!i!ye Enctimenin m'azbata<Sl ~. 871 CcHH Nuri Bey (Gelibolu) - 133 7 senesi
CelaJettin Aliif Bey (Erzurum) - Deha;let Muvazenei Umumiye K1anun Ulyiha:st. mii-
edecek e~kti•ya btalk;k_Jnida teci'li takibat •karan n·asebevi~e. 716
ftllibazn <lliiir te'klllifi kanun i ye da~r Adl·iye En- - GazJiaym't>ap Me!busu AWurrahmm La-
ciirnen1 m>azbhlas1 Hk. 640, mr Beyin aldemi m'eStil•iyetine <l'ai>r Enciimen
641',642 maiba'tal;I Hk . 65'1,661
 - 10-
Saryfa Saryfa
- Harp Bnciimeni Te-~kiliine Da:ir Kanun •Cemil Bey f(K•iita'hya) - 1337 senesi MU'·
hik1kmda Hariciye 'Enclimeni ma zba't:aisi Hlk. 567,580 vazenei Umumiye Kanun LayihaJSt miinase-
- Velia•ht A1bdlilmecit Efend~ nin Mec~is betiyle 739
Riya etine gonderdigi mek·tup ve Mi.idafaai
- G Gmi.i$hane Mebu;su Hasan Feh~i Be,
Milliye Vekil•i nd'e n i tizah mi.ina'SebeViyle 526
yin Suba<t 1338 maa~atmm va'k'tlirrde eda' mite-
•Ce1al Nmi fBeoy (La2Jistan) - Harp Encii-
m in i~in 20 ve Mi.i'dafaa:i Milliye ihtiyaca<tma:
meni Te ~kili ha'kkmdaki Ja.yi h<t'i Kanuniyenin
sarf olunmaik uzere 5 milyon lira wan ve-
mliza;kne ve Kanunu Esasi Enciimen•ine ha~
11i fme~i
ha<kkmdaki taikri11i mi.incrselbetiyl'e 81 0,8!] 9,821
valesine dair 601

D
'Dr. Ab:rl!in •Bey {IJaotisban) - Londra Kon- Dr. Sl!z<t Bey (Kastamon:u) - Karakieniz Ji -
teransl Hk. 5 rn:! nlanna ithal olunaca•k JTII' 1r ve mJsJr un-·
j ·n ile izm it Sancagma gelecek bugday, a.rpa,
Dr. Fuat Bey CBolu) - Lazistan Me'bu u
r.11. tr ve bunlann unlannm Giirnri.ik Res'moin-
Osm<tn Beyin, mah'kemeye sev'kine dair maz-
c en istisnas1 hak'kmda i'knisat Enciirneni Maz-
ba'ta miinasebetiyle ~ 665
batast mlinase'betiyle 755,758,770
Dr. M z!Zhar 'B ey (Ardm) - Vaziye'ti aske - - Van Mebusu Hay'dar Beyi'n 'ademli me.
<riye ve maliye Hk . 162 suliyetine dair Bi•rinoi Sube Ma.zbartas1 HI<. 860

rE min Bey '(!Bt:trsa) - Tahtt muhalkemeyo
alman salb1k Merkez Ordusu Kumandant u-
rettin P a~adan mevrut telgraflar munasebe·
tiyl·e
•Elnt~in
Bey 1 ~Caniik) - Samsun ve haval•isri
f·st~klal Mah'kemesi Heye'ti sab11kmm Can11k
Mebusu Emin Beytin isna'dma ceva•p -vermeleri
talebini havi •talkrir munta.seibehylo
Emin !Bey tErll~ncan) - H:arioiye Vekili
Yu•suf Kemal Beyin A vrupa'ya azimeti mi.i-
na·s ebetiyle
- Kocygiri ve Umraniye had i's eleri ve $ark
vilayetkrin'deki aihvaH inZJitba't'iye mi.ina: ebe-
r~iyle
- Kocygiri ve Dmraniye haodiseleri Hk.
- Me11kez Ordusu KumaiJldant Ture tin
P~a haiklkmda
IEmin Bey (E5lk:i~eJl'ir) - Ba kumandanhk
ihlda'St ile Bu Va:~:i fenin , J1BMM Reisi Mu ·
•tafa Kema•l P~a Hazretlerine Tevcihi Ha -
1kmda Kanun Te'kJtifi miinasebe'tiyle
E
'Emir Pa¥a '~Stvas) - Amasyta tsti'km Mah-
k m10·s inin mi.id'debi sona erd iginden da'Va dOlS•
yalarmm normal ma:hkemelere <tevtii ha1kkmda 590
44't - Deha•l et edeceik ~kiya ba:lc'kmda tecili
ta•k>i'bat 'karan itti'hazma da ir Telklifi Kanuniye
dair Ndliye Enciimeni Maibatas1 Hk 640
- Giimii hane .\1ebu su Hasan Fehmri Be•
647
yin $ubat 13 3 m aa,~tmm va•ktin1de edasmt te•
m in is:in _o ve \liidafaa~ Milliye ih'tiyacalttna
· sarf olunma iizere 5 milyon lira avans ve•
674
d m - i ha kmdaki takriri mi.inasebe'tliyle 8'18
- Vel iaht .Nbdillmecit Efcn'd inin Mec1is
R iyasetine gonderdigi mekttup ve Mii'daifaai
24 .:?50
M ' Ll iye Vekilinden istizalh mii.n-ase:be't!iyle 523
26 ·- 6
'E~t •Bcoy I(LazRstrul) - Karatd eniz limtanla•
623' nna j1thaf olunaca'k m1str •ve rruts1r unlan ilo
tzmit Sancagma gelecek bugday, arpa, mfsJr
ve bunlarm unlarmm Gi.imriilk Resmirrden 1js o
ltilsna' 1 'halkik mda J:lktisat Enciirneni MazJbaJt:a_.
177 st muna•sebevlyl•e 753

F
'F crit !Dey l(()>mm) - Bur<dur'da rrtU:sadere Ferit IB(;y r(Mal!~ VektiJij) • tstillclful mah·
, olunan tkoyunla:rdan -bir tkJs:mmJn su:ili's'tima~ keme!eri azaVa:rma ve11ilecek talh1si'Sat, ha!rCirruh
edi1~igine da:ir isnad
hallclkmda Dord'i.incii $u- ve yevmiye ha·kkmda 154
he MaZbatast miinasebetiyl·e 860
 11 -

Sayfa Sa.yfa
Pethi Bey (Da'!Ji~~ye V~kiJi), · ~stanlbtil) ., Gl!mri.ik Rl::sminden t.itstfsna'lanna dlair MUJva-
Framnzlarla yaprJacak. 1tiJafname HI<. 295,341,361 zenei Maliye Enctimenirrin Ma2lba'tas1 Hlk. 870
- Mer'kez Kuman'daru Nurertin P ~a halk- - Mudafa:a>i Milliye Vekilin'd en 3 is~izah
fk md a Lazistan Mebuzu Zliya Hur11it Beyin Da - ve 17 sua! ta•krirl mtinasebetiy1e 540
h iltiyc Ve'kilin•den tisbizah ta<krir-i 407
- Mi.idafaai Milltiye Veka leti ,ihtiya~lanna:
Ta'htt muha'ke<meye alman. sa'b tlk Mer• £a f ve 1338 bLit~esi tahsisatmdan ma'h up
•kez Ordusu Kuman'd ant Nuretltin Pa~iadan mev- f dilmck tizere be~ milyon lir-altk avan veril-
rut te'lgrafJa,r mti'nasdbetiyle 438 mesi h11Jkokmda'ki te>klif ve meb1agtn temini ya-
- Rumlann Samsun mm'tla!kasm'da icra et- 1 re1eni i.izerin•de mi.ina'ka!la 836
hkLri ~eka et mevzuun1da, Lazistan Me'busu
- Ordu Ievaztmattna, vaziyeti askeniye
Ziya Hur :t ve Osman beylerin Dahiliye V e- 1
hakktnda Mi.idaf?ai 1illiye Y ttkilinden is1izah
'k·il·inden i tizatb1 Hie. 285
m i.ina•sebeti y!.• 454
- Et lkant Harbiyei Umumiye Re i~i Fevzi. - 1337 senesi Btitc;esi halk'kmda Maliye
Pa .a Hazre:tlerinin Salkarya Har'birrden onraki Yc'k;!i F rit Beyin ·izaJhat, 'Ve bi.itc;:e i.izerin'de
a>fke:-i vaziyet ha'kfkmdaiJci ,jza'hatt iizePine ayt· gori.i~melet 60
la'n mi.iza'kera1, o.rdunun 1ilba:s ve ia§esi, mali, - 133 7 senesi bi.itc;:esi ve vaziyeti rna1iye
a'slker i 'Ve siyasi vaziyet HI<. 504 hak•krnda 82
- Har:ciye Ve'kili Bekir Sami Beyin Fran-
rF ethi /Bey ~Hc~ti Ve~Jdte Relisi) - tBrkant
tzlarla aktettigi 1ti.lafnamen'in bazt ma'ddelePi
Harbiyei Umumiye ReiSii Fevzi Pa§a Hazret-.
vzerinde vaki miizakerat ve mumaileyhin js,
ler-inin Sakarya Harbinld'en sonralki a'S'ker.i vazi-
Ma· t Hk . 73,75
yet ha'klkmda·ki izaha'tt tizerine a~1 lan miiza!ke-
rart, ordunun ilbas ve ia§e.si, mali a'skeri ve - Heye'ti Ve'kile Reisi Pa a Hazretlerinin
siyasi vaziyet m . 505 Eski eh ir'in si.ikfitundan onra cepheye yaptl"
gt t;.- [ti~ neticeleri ha'kkm'd a izahatt ve Mec"
Fevm Efcndi (Erni1n'can) - Koygiri ve Dm-
lisin Kayseri'ye nalkli Hk. 1'16
raniye hadiseleri Hk. 276
~ Yunan taanuzu iizerine vaziyeti har'biye
- Ko~giri ve Dmraniye hadiseleri ve Sar'k'
h a kkm ;:;. miiza:kerat ve TBMM'nin Kayseri'
vilayetlerindelki ahvali inzi'batiye miinasebe-
ye na'kl i mi.inasebetiyle 99,110
tiylli 248,25 1
- Ba~uman'danuk !hdarst iJe Bu Vazife•
!FeWJi 'P~ (Erk.ant H:Wbliy i Vmumiye Rci-
nin TBl'vPA Reisi Mustafa Kemal PR§a Haz-
'Si) - Erkant Har'biyei Umumiye Reisi Fevzi
r tlerine Tevcihi hak'kmda Kanun Teklifi
Pa§a Harzetlerinin Sa'karya Har'binden sonralki
mi.inas betiyla 181
as'keri vaziyet ha'kfkm'd a beyanatt miinasebetiy-
!lf 472 - Mechsin Kayseri'ye n'akl'i Hik. 221,222,223
- Erkant Harbiyei Umumiye Rei i Fevzl - 1337 senesi Htitc;:esi iizerintle Heyetl
'Pa§a HazretlePinin Sa'karya Harlbinden sonralkl V cfk ile Reisi ve Mudafaai Milliye Vekil i Fev-
aJSker-i vaziyet ba>ldkntda'ki i:zJa'hath iizerine a~t" ' zi Pa a Hazretlerinin izahatl ve biit~e UzePin,
la'n mtiza'kerat, ordunun ilbas •ve i~esi, mali. 1
Ide mtizakerat 66
askeri ve siya:si vaziyet Hk. 494 - Er1iurum"da r;:tkan Albayralk Gazetesin•
deki ne§riyat Hk. 40
- Harp Enci.imeni 'te~kili ha'kkmd alki Ia•
yihai kanuniyenin mUzakere ve Kanunu Esa l - i"stlklal Ma'h'kemeleri azalartna 'Verile-
Enctimen·ine ha valesine d:a;i r 609 c Jk tahsisat, harctrah ve yevmiye bak'kmda 154
- ts~iklal Mah'keme!CPi halk'kmda Adliye FeWJi P~ (Pozant:J) ~ Ba¥umandanl.tk
Enctimeni Mazbatas1 Hk. Kanu nunun mtiddetinin temd!idi Hk. 425
- Karaldeniz limanlanna ithal olunacak F .yzdiah B. (Malatya) - 1337 erresi Mu-
mrstr ve mrs1r unlan ile !zmit Sancagma gide- vazenei Umumiye Kanun Layiha's1 mtinase be-
cek bugd>ay, arpa, mtsl! ve bunlann unlanrun tiyle 714
 -12-
Say b. Sayfa
Fakrct 'Bey •( Kozan) - Erkaru Haribiyei kmd::k i izahatt lizerine a~tlan miizalkerat,
Umum iye Reisi Fevzi Pa~a Hazretlerinrin Sa- c1 'dunun ilbas ve ·ia§esi, mali, a:s'k eri ve siya-·
ka.rya Harclnden sonra'ki aslkeri vaziyet hak- : i vaziyet Hk. 505

H
Haca Ahmet Efcndi (M~) - B~kuman - H::c• Hayali Bey (Uri'a) • Frans1zlarla ya-
danlrk Kanununun miidde'tinin temdidi Hk. 426 pllacak itilafnc-.me Hie. 368
- G L;m ii hane Mebu u Ha an Fehm i Beyin Haca Mu ~ tafa Efencli (A nkara) - Vaziyeti
S:t bat 1338 maa~atmm val<tinde e'dasm1 temin Maliye Hk . 149
ir;":1 20 ve Miidafai Milliye ihtiyacatma sarf
Hact Siikrii Bey (Diyarbckir) - Giimii~ha­
clunmak Uzere 5 milyon lira avans verilmesi
ne Mebusu Hasan Feh.mi Bcyin Sul:.at 1338
hakkmdaki talkriri miioa'Sebetiyle 817,824
maa~at.Jn1n vaktinde edasm1 temin ir;m 20 ve
- Ko~giri ve Dmraniye hadi eleri Hk. 270
Mlidafaay! Mill iye iht:yac'atma sarf olunmak
- Miidafaai Milliye Vekaleti ihtiya<;J.an-
Uzere 5 milyon lira avans verilmesi hakkm -
na sarf ve 1338 bilt<;:e'si tah i atmdao mah up
da!'i takriri miina~ebetiyle. S!9
dclilme'k Uzere b~ milyon J.irahk avan verilme-
-- Hariciye VekiJi Bekir Sami Beyin
i ha~k'kmdalki teklif ve meblagm temini care·
Frans1zlarla aktettigi itilafnamenin bazt mc..d -
Jeri Uzerinde miina· ka~a Hk. 833
deleri Uzerinde vaki miizakerat ve mumailey-
'H~tca B~i r Efcndi (Konya) - Bir ayhk ma-
hin istifa 1 Hk. 78
a~at ve ta'hsi atrn ka't'1 Hk. 893
- Hariciye Vekili Yusuf Kemal Beyin
- Hariciye V kili Yu uf Kemal Beyin vrupa'ya azimeti miinasebetiyle. 674
Avrupa'ya azimeti mlina!seibetiyle 675 - Karad eni z ~imanlanna itbal ol:.macak
- Karaden•iz fimanlanna ithaJ olunacak m1s1r ~e mrs1r un.Jan 1ile tzmit Sancagma gi-
mtslr, ve mtsl!' unlan ile !zmit Sancagma gele- decek bugday. arp{l , m1SJr ve bunlann unlan-
cek bugday, arpa, m1s1r ve bunlarm unlannm nm giimriik resminden i ti nalanna dair
Giimrlik Resminden •istisna 1 hakkmda 11<ti. at Muvazen ei Maliye Enclimeni nin mazbatasr
· Enciime ni Mazbatast Hk, 685,687 hakkmda. 863

- Karaden•iz limanlanna ithal olunaca'k Haca Tevf!k Efendi (Kilngm) - Ba~ku­

m1s1r ve m1s1r unlan ile tzm it Sancagma gele•
ce'k buglcfay, arpa , mJ 1r ve bunlann unJanmn
Giimrii1c Re minden ·isti'sna!St hak'kmda tkt i a t
Enciimen i Mazbatast munasebetiyle 763,764
- Kamdeniz Jimanlanna ithal olunacak
mtstr veAn1 1r unlan ile 1zmit Sanc ~ gma ge-
lecek bugday, arpa, mtstr ve bunlann unla -
nnm giimriik resminden istisnas1 t>:1 kkmda
tktisat Enctimeni Mazbatas1 muna ebetiyle. 772.774,
- Karadeniz limanlanna ithal oiunacak
Dll.s1r ve m1s1r unlan ile tzmit Sancagma [lv
lecek bugday, arpa, m1S1r ve bunlarm unla-
rmm Glimriik resminden isti nas1 hakkmcla
1ktisat Enclimeni mazbatas1 mlina ebetiyle.
- Ordunun ilbas ve ia-1esine dair Lazis-
tan Mebusu Osman Bey ve riifekasmm isti-
zah takriri ve Mlidafaai Milliye Vektlinin ce-
vabma dair.
manda n!J k i hdast ile bu vazifenin TBMM
R ei i M u ta fa Kemal Pa a Hazretlerine tev-
... 1h1 hak.kmda ka nun tekl :fi mtinasebetiyle. 168
- Erzu rum "da 1;1kan Albayrak Gazetesin -
dck i ne~r iyat hakkmda. 42
- Veliaht Abdillmecit Efendinrn Mcclis
riyasetine gi:inderdigi mektup ve Miidafaai
Milliye Vekili nden •istizah mtinasebetiyle. 524
Hafaz Abdullah Efcndi (lzmit) - Burdur'
da miisadere olunan koyunlardan bir ktsmt-
775
nm su istimal edildigine dair istinat hakkm-
da Di:irdl.incii Sube mazbata 1 mtinasebetiyle. 86 1
Hafaz Ahmet Bey (Trabzon) - 1337 senesi
Muvazenei Umumiye Kanun layihast miina-
sebetiyle. 744
710 Hafaz ibrabim Efendi (isparta) - Demirci
Efenin tedibi ve itham olunan nukut v.s. ile,
isparta 'da ziirraa ait depo edilen ttitl.inlerin
akibeti ve Konya isyam strasmda usata ait
385 oldugu kanaattyla, !sparta Valiligince Bur-
 13-

Sayfa ayfa
dur'da miisaderc edilcn yedi bin koyundan - Ba. kunu mla nl1k ihda51 !It: bu vazifc-
dort bin adedin in istiklal Mah · ..m1 i karan nir. BM \1 R..: i. i .1u t fa K em a l Pa a H az-
Jle bilmi.izayede edildigi hakkmdaki DordUn - ctl : rine tc~ dh i h akkmda kanun t~klifi m ii -
cii Sube mazbatas1 mUnas betiyl . l, R na e betiylt:. 165
Haf1z Mchmet Bey (Tr,.bzon) - 1337 - I~3 7 .:nc i \1u azenei mumiy Ka ·
ne i Muvazen i Umumiye Kanunu layihas1 nun la iha 1 mu n::.sLbd ·yle. 714
mt.in ~eb tiyl . - l 3 ~ .: n .. • inc a it ball tekalifin bir tak -
;tte ta hsi linc d ::i r kanun mUna befiyle. .'46
- Dehal t edc ek ~kiya boJ.kmd tec ili
-- 1337 sen e i k\lu azcn i Umumiye Ka -
t ibat karan ittihazma clair tekllfi kanuniye
nun la yih s1 lhLkk mda . 747,7 "'
dai r Adliye nci.imen1 maLbala 1 hakkmd . 637.63
- Bu rdur'd a mi.i dere o lunan k yunlar-
- Fran JZiarla ya p1la-:a k 1tila fn a m c
d a n ' r k1 m !nm su ii ti'm al ed :ldigine dair i -
hakkmda. _92.321
tinat ha kkmd a DordUncU Sube m a zbata 1
- Gi.im~hane i\lebusu Ha an F hm i
m i.i na <cbe tiylt:. Rol
Beyin Subat 13 ma~atmm vaktind eda I·
\: ph ct n a \dc t ed n inop Mebu u
m tern in ic;:in 20 e i.idafaa ~tl .1 ill iy iht iya·
R1La 1 ur, Kare i M e bu· u V hbi \e izmir
atma arf olunmak iizere 5 m ilyon lira
M e bu u \-1ahmut E sat B yler in takdim t-
avan verilrne i hakkmdaki t kriri mlin a -
tikleri mU~ te rc k ra por ve bu ze atm rapor
betiylc. 823,82-l
Uzerind verd !kleri iza hal mi.inasebetiyle. 142
- Hari iye Ve k ili Yu uf Kem a l Beyin
Avrupa' ya azimeti mi.in eb tiyle. 673 - D a~i l i}e .;l(:Jietl b " l<; •~ in in _harc1rah
- i tiklal Mahkemeleri ha k k m da liye fa sh na ta h i att munzamm a ita 1 h a klunda. 221
Enci.imcni ma7bata 1 hakktnda . 615 - Deha let decek k.i ya haJ..kmd a t iii
- Merkez Kum a nd a m urettin Pa a takibat karan ittfha zma clai r t klifi k.anu -
hakk1nda azi tan Mebu u Ziya Hur~ i t Be- n iye da ir dl iye Enclimen i mazbatas1 h ,k-
yi n Dah!iliye ' ekilinden i tizah takrir .. -'+ 06 k md CI. 61
~ M erk z Orduru Kumand a n1 1 u··ett in - Demir 'I Ef n in ted tbi ve itham olu-
Pa~a hakkm tbt. li23.627 nan mukut v. ile, I parta'da zUrraa ait dep
edilen tii.ti.in.lerin akibeti e Konya i yan1 lra -
- Ordu Jevaz1matma . va z ip.:t1 sk r iy~
smda usata ait oldugu k anaa tty la. l part
hakkmda M Lidaf ai M illiye V ki linden i ti-
Valiligince Burdur'da mU adere ed ilen yeui b in
zah mUn a b~ti le. 46::!
koyundan dart bin adedin in biklal Ma ho!, -
-: T a btl muhakemey alm <l n ab1k M r-
me i karan ile bilmi.izayede at1ld1g1 ve ba·
kez Ordusu Kumandam urettin P~adan
kiyenin suiistimal edildigi ha!kkmdalki Dor -
mevrut telgraflar mUna c et! yle. 43 7,43
ui.incU $ube mazbatas1 mi.in ebetiyle. , 83 , 8-l
- Zapl~ ab1k hakkmda. 634
Haf1z Mehmet Efcndi (Gaziaymtap) - - Fran 1zlarla yapila a'k itilafname hak-
Frans17!afla yapilacak itilafname hakkmda . 296 kmda . 313
HaflZ Mehmet Efendi (Trabzon) - Rum · Gi.imi.i~hane Mebu u Hasan Fehmi
!ann Sam un rnmtlkasmda icra ettik leri ~cka · Beyin Subat 1338 rna~atmm aiktinde e da -
vet mevzuunda, Lazistan Mebusu Ziya ur- SJOI temin i9in 20 ve MUdafaai Milliye ih ti-
it ve 0 man Beylerin Dahiliye Vekilinden yaca:tma sarfolunmak iizere 5 milyon lira
~stizah1. 284 a-van · veri !me i hakk.mda:k.i taJkriri mUna e-
Haklu Bey (Van) - Frans1zlarla yaptlacak betiyle. 07
itilafname' hakkmda. 338 - ingi lizlerle user.a rmibadelesi halkkmtla . _-'f :
Hakkt Hami Bey (Sinop) - A tupa seya- - 1s~ik13l Mahk. meleri hakkmda Adliye
hatinden avdet etmi~ bulunan Hariciye Vekil i Enci.rmeni maZbatasJ hakk.mda. 617
Yusuf Kemal Beyin izahah ve mevzu i.ize- - Karadeniz limanlarma ithal olunacak
rinde mi.izakerat hakkmda. • 95 m1 1r ve m1s1r unlan ile -hrnit Sancagma
- Koc;:giri ve Dmraniye hadiseleri Hk. 267 gelecek bugd y, arpa, m1s1r ve unlann un1a·
 14

Say fa Say fa
nnm gilinri.ik resminden istisnas1 hakkmda i•k- Hamdi B. (lanit) - Burdur'da. miisadere
fisat Enciimeni maZibatast hakkmda. 682 olunan koyunJardan bir k1smmm su iisl'imal
- Karadeni"z Jimanlarma ithal olunacak ed ildigine dair istinad ha'kkmld.a. D :Srdii ndi
mJsJr ve <mJSir :unJa.n ile fzmit Sancagma gi- ~ube mazbatast·mUnase!betiyle. (ll

decclk lbugdaJy, arpa, m1 1r ve lbunlann unla- - Konya Me!busu A!bdUlhalim Bfendi

nnm gUmruk re minden i tisnalanna dair hailckmda Be~inci ,SUbe ma.zJbaJtasJ miina'Sebe -
Muvazenei Maliye Enciimeninin maz!batas1 tiyle. 733
hak'kmda. 865,868 869,87 1 - Vaziyeti a k<:riye ve maJiye ha!kkmda . 161
Hamili Na-nnk Bey (izmit) • Erz urum'da
- K'aradeniz limanlanna ichaJ olunacak
c;1kan Albayrr-'k Gazetcsindeki nqr1i•yat H ak-
mJsJr ve mJsJr unlan ile lzmit Sancagma ge-
1kmd a. 42
·l ecek bugday, arpa, m:s1r v2 bunlar m unla-
- Me ·Jisin Kayseriye nakl i ha'klkm,da. 223
nnJn gUmruk resminden i tisnas1 ha'k'k mda
- Taht1 muhakemeye alman sab11k Me r-
Nctisat Enotimeni mazbatas1 miinasebetiyle. 711,755,
lkez Ordu u Kumanctam Nurettin Pa~adan
756.773
mevrut telgraflar munase!betiyle. 438,
- Ko;:g iri ve Umran iye hadiseleri ve ~ark
44{)
viliiyetlerind"'ki ahv'ali inzibafiye mUnas be-
H a m:luHah Suphi B ~y (Antalya) - Ba~u ­
tiyle. 248
- Konya Mebu .u AbdU !hal im Efendi m a ndanhk ihdas1 ile bu vazife nin TBMM
haklondaki Be~i nci Sube mazbatas1 mUnasebe- Rei i Mustafa Kemal Pa ~a Hazret leri ne tev-
ci hi ha·k•kmd a K ariun t ~klifi n'Unasebetiyle.
tiyle. 728.733
17$.
....,... Uizistan Mebusu Osman Beyin. mahke- H~mdullah S.uphi Bey (Antalya) - Mo<;-
meye sevlkine dair mazba.ta miinasebetiyle. 667 k v Konfera n. 1 ha·k·kmda. 10 ·
- M erkez O rdu u Kumandam uretrin II
Pa~a halkkmda. 623,62 H::m it Bey (Tr.abzon) - K~g i ri ve Urn-
- Mudafaai memleket hususunda ittihaz1 rani e hadiseleri ve ~ark viliiyetlerindeki
icap eden acil ted'bir ve Jandarma T~~iliitmm a!wali ;nzibatiye mUnaseb ~tiyl<: . 255
Jsla!hl ve Te~kiliit1 Bsasiye Kanununun baz1
Hasan Bey fBiitce En. M.M.) (Tra'b:~.;:m) -
mevadmm yeniden tanzimjne dair erilen
1337 enesi bii h;esi ha''< 'kmda Mal iye Yekili
tcrkrirlerin bir enciimeni ma'hsusa havalesine
Ferit Bey'in izahat1 ve biit9e Uzerind go-
dair. 207 210
rii.. meler. 51
- Ordunun ilbas ·ve i~e i h aJ~~ mda Lazi -
Ha :ut Bey (MaJiye V'Ckiti) - 133 8 sene-
tan M busu Osman •Bey ve rufekasmm Ma-
me a :t baZJ tekalifin bir tak itte tahsiJine
liye ve M i.i'dafaai Milliye YekiUeri nden isti-
dair kanun mtinasebetiyle. 842
zah ta'kriri miinase!betiyle. .f 2
- 1337 senesi Muvazenei Umum1ye Ka-
- Ordunun ibba ve i~esine da.ir Liizistan
nun liiyihasJ miina ebetiyle. 714.
Me!busu Osman Bey ve riifekasmm istizah tak -
715,717
riri ve .Miidafaai Milliye Vekilinin cevabma
- 1337 senesi Muvazenei Umum'i•ye KJa-
dair. 376
nunu Jayihas1 haik.'kmda. 781
Samsun •ve ha.vahisi ht~klal Mahke- - 1337 senesi Muvazenei Umumiye Kia-
mesi heyelti sab.tkasmm Canik Mebusu Emin nunu liiyiha's1 m'iinasebetiyle 794,
Beyin isnatma cevaJp vermelen talibini havi 797
takrir miinasebetiyle. 647 - Dahiliye Yekaleti biitc;esinin harc1rah
- Vaziyeti as'keriye ve maliye hakkmda. 161 fashna tahsisati munzamma ita'SI haik1km-
- Yunan taarruzu iizerine vazi~eti h/ar- da . 221'
biye halkllu.n<ia m'iizalc.erat ve TIBIMM'nin Kay- - Erik.am Harbiyei Umurp.iye Reisi Fev-
sori'ye nakli miinaJSelbe>tiyle. 106 zi Pa~·a Hazretlerinin Sa:karya Harbinden
- Zalbtl salbtlk. th.a:klkmda. 388 sonra'k.i askeri vaziyet haldondalki izahat1
 - , ~
Sayfa
iizerine a9Ilan miizaikerat. Ordunun ilbas ve
ia~t:.s:·, mali , as1<cri ve siya i vaziyeti haklktn-
da. 5C4 ,
505
- Giimli~hane Mebusu Hasan Fehmi Be-
yin Subat 1338 maa~atmm va!ktinde eda 1ru
t min i~rn 2a ve Miidafa·ayt Milliye ihtiyaca-
tma 'Sarf olunmak iizere 5 m ilyon lira avans
veritmesi ha'kkmda'ki ta!k riri mtina ebetiyle.
811,
812,823
- Karadeniz Limantanna ithat olunacak
m1 1r ve m1 1r unlan ile tzm it Sancag:na
gelecelk lbugday, arpa, m1 1r ve bunlarm un•
Iannan gilinruk resm inden i tisna 1 hakkm'da
lkrti at Enciimen i Mazbata 1 mlinasebetiyle.
688,690,
697.698,
751 ,752.
757,763,
764,768.
772,872
- Mudafaai Mil ~i ye Vekaleti ihtiyar,:lan -
na arf ve 1338 btitry i tah isatmdan mah -
sup flditmcl!< tiz::re b ~ m ilyoo ~irahk a ans
vcritmesi h ~r<lk m 'ak i tclclif ve meblaih n
tcm ini 9are!eri iizer1:nde mi.ina'k~a . 27
- Miidafaai Milliye Vf:kaletine rki mil-
yon lira avans itasma dair kanun layihas1
miinasebe~ i yle . 668
- Mlidafaai Milliye Vekaletine verilecek
on milyon liral~k avans halckmda. 85C.
- Mi.idafaai Mill :ye Vdkaletinden 3 isti -
zah ve I 7 sua! takriri mtinasebetiyle. 543
- Ordunun i'lbas ve ia~esi hall<llonda La -
zistan Me!>usu Os'man Bey ve Rufek'cls1nrn
Maliye ve Miidagaai Milliye Vekillerl;nden
istizah t<l'kriri miinasebetiyle . 399
- Vaziyeti Maliye haldkmda. 146
- Zahire Gillnriik resmlin'in tenzili ha!k -
·lun'da. 680
Hasan &y (f•r abzon) • 13Ji7 senesi bi.ityesi
i.izerinde Heyeti Vek:ile Reisi ve Miidafaai
Milliye Vekili fevzi P~a HazreUerinin iza-
lbatt ve but~ i.izerin,de miizakerat1. 66
Say fa
Hasan F chmi &y (Gtim~hane) • 1337
en.::si Muvazeoei Umumiye Kanun Ja yihas1
haklkmda. 777,
780,
781 ,782
- 1337 s:. nc i Mu vazenei Umumiye Ka-
nunu la Y: has1 mlina ·ebetiyle. 790
- 1338 ene ine ait bazt tdkalifin bir talk-
sitte tahsiline da1r okanun miinasebetiyle.
840,
844
- D:-halet edece!k e~kiya haklktnda tecili
tak ibat karan ittihazma dair teklifi kanuni-
ye dair Adl iye Enciimeni mazbata 1 hakkm-
da. 643
- Dem :rci Efen in tedib i ve ftiham d!Uil'an
nll!'< ut vs. ile, Ispar'ta'da zlirraa a it depo ed i-
len t i.i.~ii .-lleri n ak·ibeti ve Ko nya isyant tra-
!Oida U5 3.ta a i: oldugu kanaa>ttyla, lspa·rt:t
Va lil i ~fr. ce 13urdur"da m U>ad ere ed ilen yedi
bin ko)•un:Ja n doTTt bin a•:ledi nin L trk'ii1 Mah-
kem esi Karan ·1e bilmlizaye:Je at1 ~dJgt ve
•bak iyen1:n ui ;.,~; m al eod )ldigi hak1w"!j a~ i Dor-
cHin ii Su b:! Mazba:.aq miina ebetiyle. 889
- Giimli~hane Mabu ~ u Ha·,;an Fehm i Be-
yi n Su. ~ 133 m a:a ;a~ 1r.:n a·k tir.dc eda. mt
temin i9 in 20 ve Mlida faai 'vf ill' ye ~t iyacatJ ­
na sar f oltu;-:n.A [izere 5 m il yo n l·ira :tv an.~
vcri>tmesi ha:-lkul'da'k i takriri mlina e'be' i.yle.
802,807 ,
so· ,822,823
- Ka1aden iz Limanlanna ithal olunaca'.
m1 1r · ve mtstr unlan ile tzmit Sancagma
g lecek 1bugday, arpa, mt II ve bunlann un-
lannm gli'mriilk resminden istisnast hakkmda
ik.ti at •Enclimeni maz!bata 1 haklklnlja. 682
- Mudafaai M il1iye Vekale.i ihtiya~Ian­
na arf ve 133~ bU.~efsi tarhsi'sa)tmldan malh-sup
ed•inm('.< i.i:!:ere b~ m ilyon lira~1l< aJVans ve-
rilme: i hakkmida!kli te'Jcllif ve mem!agm temi-
n•i 9areleni .iizerin'de miina'ka:~a. 830.
832
- Mlidafaai M illrye Veka1et'ine ' verile~eek
10n m i•l'yon lirah'k aJVans ha1Jdku11da•. 851
H ltSan Fd1mi Bey (f~bzon) • Kiarade-
niz LimanJarma .itehaJ olunacak. rrus1r ve rru-
str unlan ile lzmit Sancagma gidecclc bugday,
 6

Sa.yfa
arpa, mrsu ve bunJann uolannm gilinri.Jk re - 13 3 1 ~ene 1 bLit~e i i.izerinde He ye!r Vt:.-
minden isti nalanna da ir Muv<tzen 1 Maliye kiie Rei i vc 1iidafa i Mill iye V ·~ciir Fevzi
Enc_umenLn_in mazba lasr ha' kmda. 869, Pa ·a Hazretler inin izahat1
8':"0 mi.!z:akerat1 n7
Hasan Hayri Bey (Dcrsim - Kor;giri vc - 337 senesi 'buwesi vc vaLi} eti Ma!1
Umr<toiyc:: hi<li eleri ve ~ank ilayctlel'indeki hakkmda . _8('.
ahvali inzibatiye mi.inas betiyle. ~52 - I 37 . enesi .f uvazenei lJmumiye Ka-
H?~iru Jlcy ((:orum) - 133 7 en e. i bUtr;esi nun Jayiha> r mun:i~ebeti yl e. 715.
hak'krnda ki f aliye Vel; iii Feril Be. 'in inhat r ~16,735.

vc bliLrre i.izerinde gi:irii§meler. 56 740,747,

- 133 7 sen_e i 1u a7e nei mum :ye a- 78 0.781.
nun layihil.<;r m iina betiyle. 738 7 9,796,798
'1-h dar Bey (Kiit.ahya) - ti•klill ·\If ahk . - D ehalet edecek e~k iya hak'krn<h te ·iii
meleri hak krnd a Adliye Encti meni ma/bata 1 ~alkibat karan ittihazrna dai Leklifi ka nun iye
ha·k!k rnd a. 614 dair Atl l1ye Cncii m ni mflz;bata t hak krnda.
Haydar Bey (Siva'S) - Ba~kuma nd a n!Ik Ka - 639
nununun m ilddeetin ;n t ....md idi haikkmda. 427 - Demirci fen in t dibi ve it ham olunan
Haydar Bey (Varo) - Erka nr rrarbiy~:i mu- mu kut ve v . . ile. isparta"da ziirraa ait depo
miye R eisi ~evzi P a a Hazr.-:tlerinin af~arya edilen tiitiiolerin aki beti ve Konya i yaru s rra -
Ha rbinden n ralki-4 ·keri vaziyet hakkmdaki mda usata ait oldugu kanaa try1a , 1spa rta Va-
izahatt iiz rine arr rla n mlizake rat, ordunu n il- liligince Burdur'da milsad re edilen yedi bin
ba ve ia ·esi mali , a;;kerj ve siyas i aziyet koyundan.dort bin a ded.inin j t ikla l Mahkeme-
hakkmd a. 5{'4 si kararr il bilmtizayede satlldJgJ ve bakiye nin
Hayr~ B:!y (D e!".!'rm) - K o:giri ,.e mr:w·iye sulisLimal edjldigi hakkmdaki D .. rdiincli ube
hadi eleri hakkmda. 270 mazbala 1 miina e eti 1e. 8 4
1-lif:m i Bey (Bulu) - Yunan aa rruzu Uze- rkan 1 Harbiyei Umumiyt: Rei i {evzi
rin vaziyeti Harbiye h a.\k rnd Cl mtizaker-at ve Pa a Haaetlerinin Sakarya Harbinden sonra-
TBMM 'nin K ay·e riye nakl i mlinasebctiyle. ki askeri vaziyet hakkwdaki izahat r Uzcr ine
100 aryllan mi.izakeral, ordunun lilba >e ia~e i ma-
Hoca Esat Efendi (A ·dm) - Orciuoun li , askeri ve siyasi vaziyet l:lik. 486,500
ilbas ve ia~esine dair Uizistan M e bu u 0 ·m a n - Erwrum'da 1k.an Albayra k G azete in·
Bey ve rti(c'kasm m istiza h ta'~riri ve M tid a· deki ne riyat Hk. 3.8,42,45
faai~ iiF ye VekiJini n cevabma dair. 3 5
Hoc:: Siikrii Efendi (Karahisar) - 'vferkez - E · ki~ehir'in hidi tahliyesin de terk. edi -
len ~imendifer, aUit ve edeval h a kkrnda af ia
Ordusu K umandanr uretti n P a5a hakkrnda .
Vekil inden sua! takriri miinasebetiyle. 449
630
· Hu~u .>i Bey (Afyonkarahisar) - B a,k uman~ - Gtimi.i~bane Mebusu Ha an Fehmi Be-
danlrk ihdasr ile bu vaz!ifenin TBMM R ei i yin Subat 1338 maa~atJrun vaktinde edasmr te·
Mu>~afa K emal Pa~a Haz rellerine t \Cibi min ir;in 20 ve Mtidafaayi Milliye ihtiyacatma
ha:k<kmda Kanurt teklifi mtina ebetiyle. 174 sarf olunmak i.izere 5 milyon lira avans veri.l-
- Frans1zlarla yaprlacak rtiliifname mesi hakkmdaki talcriri miinasebetiyle 810,
ha!Jckmda. _9! 81 1,820,823
Hii'scyin Avni Bey (Erzurum) - Ba.}kuman~ - Hariciye Vekili Yu uf Kema l Beyin Av-
danhk Kanununun mtiddetinin temdid1 hak- rupaya azirneti mtinasebetiyle. 673
mda. 414. - Harp Encii:rneni fevkaladesi Kanunu
416,426 hakk.wda Hariciye Enci.imeni mazbatas1 Hk. 557
- Ba~kwnandanlJkKanununun temdidi - Harp Enciimeni te~kili hakkmdaki layi-'
hatkiJunda Qorum Mebusu Ferid Be y ve 43 refi- hai kanuniyenin mi.izakere ve Kanuni E a i
inin kanun teklifi (3/447) mtinaseb tiyle. 676 Enciimenine havalesine dair. 59~,609
 -17-

Sayfa Sayfa
- Harp Enciimeni te~kiline dair kanun - Mi.idafaai Miliiye Vekaleti ihtiya9lanna
hakkmda Harlciye Encilmeni mazbatas1 Hk. sarf ve 1338 biitr,:esi tahsisatmdan mah up edil -
577,579 mek lizere be§ milyon lirahk avans ve rilmesi
- 1s~i.klal Mahkemeleri hakkmda dliye hakkmdaki teklif ve meblagm temini r,:areleri
Encilmeni mazbatas1 Hk. 614,619 lizerinde mi.inaka~a 829,832
- FransiZ!arla yapuacak itilatname Hk. 295 - Mtidafai Milliye Ve.kaletine iki milyon
- Karadeniz limanlanna ithal olunacak lira avans 1tasma dair kanun Iayihas1 milnase-
m1 tr ve rrusrr uolan ile lzrnit Saacagma gele- betiyle 669
cek bugday, arpa, m1S1r ve bunlann unlannm - Ordu Levaz1matma , vaziyeti a,keriye
Gilmrti.k resminden istisnas1 hakkmda lktisat ha.kk1 nda Mlidafaai Milliye Vekil inden i -
Encilmeni mazbatas1 miinasebetiyle. 707 tizah miinasebetiyle. 462
- Karadeniz lim nlanna ithal olunacak -- Rumlann Samsun m1nttk.asmda i ra et-
mlSlr ve m1s1r unlan ile izmit Sancagma ge- t:kl ;-i ~cka et mevzuunda, La i tan Mebi.l-
lecek bugday, a~pa, IDJSII ve bunlann unJanmn su z;ya H ur ·il 'e Osman Beykrin Dah ili ye
gumriik resmlinden istisnas1 hakktnda fktisa t Ve:-..•. nden istizalu . · 286
Enctimeni mazbatas1 miinasebetiyle 752, .:.~ilmsun "e hav · i lsli. liil Mahke-
762 773 m _,j hey ti sab1kasnim Canik Mebusu
- Ko9giri ve Umraniye hadiseleri ve §ark min Bey'i11 i nadatma evap ermeleri ta-
vilayetlerindeki ahvali inzibatiye mtina ebetiy- LiGini ha i takrir miina eoet.iyle. 646,
Je. 248,251 647
- Kor,:giri ve Umraniye had i eleri .Hk. 264 , - Taht1 muhakemeye alwan sab1k Mer-
276,278 !.ez O rdu u Kt101andan1 urettin Pa~dan
- Konya Mebu u Abdiilhalim <;elebi'nin me,Tut telgraflar milna ebetiyle. 4'36,
evinde yakalanan casuslar miina ebetiyle. 513 ' 437
- Ko)lya Mebusu Abdtilhalim fendi - Tokad Meb usu Naz1m. fyonkarahi-
hakktndaki Be§inci ~be mazbata 1 miinasebe- !.. r febu su Mehm t iikru ve Durdur Me-
tiyle. 32,733 busu .Seyh Servet Efendiler hakkmda O.;iin-
- Lazistan Mebu u Osman Beyin. mahke- ... uoe Mazba~ta 1 Hk.
meyc sevkine dair mazbata milnasebetiyle. 663, - Zapu ab1k Hk.
666 Hti cy:u Htisnti Efendi (i parta)- Karade-
- Merkez Ord us.!l Kumandam ureltin niz Limanlanna ithaJ oluna ak mJ 1r ve m1-
Pa~a haklooda 627 s1r tmla.n ile izm it Sancagma gidecek bug-
- Merkez Kumandam urettin Pa a day, arpa, m1 1r ve bunlann unlannm giimriik
haklonda Lazistan Mebusu Ziya Hur~it Beyin r sm inden i_ti nalarma dair MuvJZenei Ma -
Dahiliye Vekilinden istizah takriri 40 J;ye En Limen :nin Mazbatast H.k. 861
- Miidafaai mem1eket hususunda ittihaz1 - B1r a} hk maa~at ve tah. is.atm kat'1
icap eden aci.l.--tedbir ve jandarma te§kilatJmn Hk. 894
1slaht ve Te~kilatt E asiye Kanununun baz1 Kor,:giri e Umraniye hadi eleri ve ~ark
me addmm yeniden tanzimine dair verilen viliyetlerind el.. i ahva!i inzibatiye miinasebe-
takrirlerin bir Enciimeni mahsusa bavalesine tiyJ e. 253
clair 20 ' Htisrev Bey (Trabzon) 83§kumandan-
- Miidafaai memleket hususuoda ittihaz1 l~k Kanu nu nun miiddeti n•i n temdidi Hk. 415,
!icap eden acil tedbir ve jandarma te§kilatmm 427
JS!aht ve Te§kilati Esasiye Kanununun baz1 - eyal a.tinden avdet etmi~ bu -
A vrupa
mevaddmm yeniden tanzimine dair verilen lunan Hariciye Vekili Yusuf Kemal Beyin
takrirlerin bir Enciimeni mahsusa havalesine izahat1 ve mevzuu iizerinde milzakerat Hk 92
dair 217 - Fran 1Zbrla yap1lac<1Jk. itilafname Hk. 304

(Cilt l) .
 - 18

Sayfa Sayfa
- Hariciye Vek.ili Yusuf Kemal Heyin tmm 1slaht ve· T~kiHit1 Esasiye Kanununun
Avrupaya Azimeti miinasebetiyle. 674 ca.zt rnevachnm yooiden tanzirnine da;T veri-
Ko9giri ve Dmrani.ye hadiseleri Hk. 279 ] n takr' rierin bir Enclirneni rnahsusa hava-
- Ko~g i rli ve On1raniye hadi se~eri v .... lesine dair. 209
~ark Vlilayetlerindeki ahvali •illZlioatiye miinase·
Vaziyeti Askeriye H.k. 188
bot~ytc. 25(\
254,256 e:iaht Abdlilmec-it Efendinin Mec-
Mudafaai memleket husu~Sunda it<tihaz1 l1i s R iyaseLine gonderdigi mektup ve Mtidafaai
icap eden acd tedblir ve jandanna T~kila- M ::::iye Vekilintien istizah mlinasebetiyle. 522

i
lbtahlm Bey (Karesi) - Karadeniz Liman- Lyas Sam! Bey (M~) - Erkam HarbiyeJi
b31I'll!la Wbh'ail ollunacatk. m 1\Slr ve m ustrr un1lan Vmumiye Rei i Fevzi P~ Ha"ZJreitleri-n in Sa-
1H'e · !zmit Sanca!hna gid.eceik bugday, arpa, ikary.a Harb :nden sonora1ki askeri vaziye'l hak -
m~siT ve bunilarm un!la~rm1n glirnriik ra;-min~en ktnda beyan,ttt rniin asebe-tiyle. -l78
·i•Silnsn<atlara. druir Muvazen;ei M'.aiiye Enci.ime- - Lani tan M busu Osm an Ee/n, mat ·k:o·
nl~n!!n mazba'l'ast Hk. 863 m eye se kine da:ir rnazba•i.'a rniinaseb::Liylc.
- Konya Mebusu Abdillohal'irn Efend i - Sarnsun , .e h<'.:valisi t s:ti•kla'l M :::.hkerne:: i
haik'k11ndalk!i Be§linci Sube Mazbatas1 miinase- heyeti s:lbtkastr.tn Can 1k Mebusu Emin Cey'i ..
1

betiyle. 732 i::nattr.J. c~vap verrn•eie•:-i tc:.l eii:)ni havj t<c:: rir
lbrah..im Bey (Mardin) - Fr.anstz·la~rla y.a- mi.inasehe>tiy!e. 648
pulacalk •ivi,l afmune Hie 335 - Vobht Abdi.ilmec:: Efencr n:n Medis
lbm.'tim Efend'i (!sparta) - Erlcim Har- Riy :~ ·etill'e gondcrdigi rnektup ve Mii•d!:lfn .>.i
biyei Urntumiye Reis.i Fevzti P~a Ha.zretle- J\.W!·iye V :o!~;linden i<ttizah mi\n3..~~betiyl::-. 522
Uenin~n Sa.k:a.rya Haorb<inden sonrak'i a keri V3.-
ziyet halk.k.mda beyanatt mlina~;ebetiyle . 473 isn;;;:;J Fau.< Pa5a (Yozgat) • Londra K .:>n-
fe~an 1 hak.kmda. 7
thsan Bey (Cebelibereket) :. Erkam Harbi-
yei Umumiye Rei j Fevzii Pa.5a Hazretlerinin tmllil Safu B y Mru-d~) - Franw l:lr::!
Sa!kaory.a Hrurbinden sonra.'<•i •askeri vaziyet yapllacak itilafnam~ hakkmtia. 315
haikLkmda 'beyan'Clltt miinasebetiyl e. 472 Fran- trla rla rt:.ptlac:J.k itilafn3J11C 1-1:< .
- Harp Bnciirneni t~!Gi·L;ne dair •kanun 355,366
haik·bll'da H~ricliye Enclimen•i mazbatast Hk . 0 - Londra Konfe1 an>t hak.kmda . 6; 7
- Kara:deniz Limanranna itbal olunacak hma~'J Suphi Bey (!brdur) - Va2iyeti s-
m1str ve nu.str unl'a n ~le fzmit Sancagma gi- :teriye hakkmda. 192
d:ecek bugday, arpa, m1str ve bunJ.arm unlan-
t~nmJ Siilu ii Efcnd1• (KaJ~h:.an ~h·:11) -
nm giirnriik resrnintlen istisnala nna dair Mu -
Har:ciye Vel:<ili Yu.mf Kemal 3eyin Avr..:
vazenei Ma:l'iye Enciimen:in:n Mazbata 1 Hk. 866
p.l'ya azirneti rni.in asebetiy le. 673,67-1
- Konya Mebu.su Abdi.ilh3.t1im <:;e!ebi'nin
- Harp Endirn~ni t~lciline da ir bnu;1
evin'de ya!kal'am:an casu Jar mtinasebetiyie. 512
hakiktnda Harici ye EncL!rneni rna t.b:: .~a:;t
- Mli'dla.faai Milliye Vebl•inden 3 istizah ve
ha k km0·:~. 579
17 sua! takriri rni.inasebetiy'Je. 538
- Ordunun ilbas ve ioa§e.:J!n:! da ir Lazistan - · K onp M~bu .;a A''JjiiJ'ha~: m G~·:-~: ;

Mebusu Osman Bey ve Rtifekasmm is~izah hl.k!or.d:o.ki 5 nci Sube rnnbatalan rn ( irt'as~­

ta!kriri ve Mlidaf:.!ai M'ili iy~ V ;..:dlinin. c:::va - t~ :·iylc. 734

bma dair. 377 ism ~'~ Siikf'ii Efen:IJi (Kallah;san Sa...(l,;.i) •
- Ordunun ilbas ve i~es-i hakkmda La- M i:~bfaai mc;nlekef husu unda ittihazt ica p
2lisban Mebusu O~rnan Bey ve Ri.ifekasmtn Cdi?n ad t.e<:.ibir \ ';! Jandarrna Te~kilatmm I -

M'all'iye ve Mi.idafa.ati Milt ye VektiUerinden lah1 v:; Tgkiliiu Em;:iyc Kanununun ba.z1 m.:·
istiz-ah takdri rnlinasebetiyle. 395 ,396 ·•a:ltnm yeni :en tanzirnine da'ir ver:len ta.k-
 -19-

Say fa Sayfa.
rirlerin b~ r Enciimeru mahsusa havalesine - Karadeniz lima.nlanna itha1 olunal4.k
darr. 200 m!Sir ve m1s1r unlan il"' i zm :t Sancagma gide-
lsmet Bey (c;;:or·nm) - 13~ 7 sene i bli.t9~ i ceJk. bugclay, arpa , m1s1r ve bunlann unla n -
uzerunde Heyeti Vekile R•eisi ve Mi.idafaai nm glimri.ik resminden isCi'O:alla:rma dair Mu-
'vi :Uiye Vekiil'i Fevzi Pa~a HaZJretler:nin i7.a- vaz. enei Maliy<e Enci.im~n·i n mazbatas1 Hk. 867,
h :u ve bi.it~e Uze-r1inde mi.i.za keruti. 67,63 868,700,731,756, 768 ,77•1
-- 1337 ::~nesi Muvazenei Umumi e Ka - - K arad en:iz l ima.nlarm'a ithal olunacak
nu n Uiytihas1 ml.inasebe ~iyle. 722,723.724 m1. tr ve m1 1r unlan ile fzmit Sanc1gma gele-
- 1337 senesi Mu awn'e i Umumi ye !--':a- c k bugday, arpa m1>1r ve bunlann unlan-
nun Ui Y'i ha 1 mi.i•na elbe~iy!e. 747 nln gi.imri.ik resminden istisnas1 hakkm'd a l'k-
- 1337 senesi Muvazenei Umumiye ·Ka- tisat EncUm<!ni ma t. bata 1 mlinasobetiyle. 731,
nun u Ulyihas1 mlina be ~iyle . 800 756,768.771
- Erzurum'da "l'kan Albayr<tJk G zet -;;n- 1i.idafaai M iili ye Vekaleli ne verilece!k
d k i ne riyat ha kkmda. 42 Pn milyon liral!k a ans ha:kkmda . 849 ,850

K
Kazun Pa~·a (Karesi) - GUmi.i~hane M t- lannm gi.imrlik res.m!nden istisnas1 hakkmda
busu Hasan Fehmi Beyin SU'bat 1338 maa~a ­ tkt isat Enciimeni mazbatas1 rrni.ina ebctiyle. 696,697
tmm vaktinde edasm1 tem'in i~in 20 ve M:.i - - Mi.idafaai M illiye Vekaleti i htiya~larma
dalfaai M illiye ih tiyacatma sarf olunmak arf ve 1338 but~esi ta!h isatmdan marhsup
iizere 5 milyon •lira· avans verilmesi ha:k.kmda- j :Jmck iizere be$ milyon liraWc a, ans ve-
ki takriri mi.inaseJbetiyle. 21 rilmesi ha'klkmdaki teklif ve mebhlgm "temini
Kaztm Pa.,c;a (Mtidafaai MiHiye Vekrili) ~areleri iizerinde miinaka a . 826,838
{Karesi) - Karadeniz lima nlarma ·ithal oluna - - Mtidafaai Milliye Vekaletine iki mil-
cruk m1 1r ve m1s1r unlan ile tzmit Sancagma yon lira avans ita ma dair Kanun layt.ihas1
geleceik bugday, arpa , m1s1r ve bunlarm un - mi.inrusebetiyle. 668

L
Li.itfii B. (Malatya) - Ba~kumandanhk K a- tefti~ neticeleri halkkmda izahat1 ve Mecl i in
nununun mtiddetin in temdidi hak'londa . -H9 Kay erii'ye nakli hakkmda. 126
- Bir ayhk maa~at ve tah isatm iJ<at'1 ha k- - Kara:leniz limanlanna ithal olunacak
kmda. 89::J.8Q2 893 m1s1r ve m1S1r unlan ile hlmit Sancagma gele-
- Giimi.i.~h ane M(lbusu Hasan Fehmi H.- cek bugday, arpa, m1s1r ve bunlann unlan-
yin S(jbat 1338 maa~atmm vaktinde edasn11 nm gi.imrtik resminden istisnaiSI haklk1nda 1k -
temin i9in 20 ve Mi.idafaai MiHiye ihtiya atr · tisat Enciimeni mazfuatas1 munasebetiyle. 700,761
na sarfolunmalk iizere 5 m 1ilyon lira avan v~ - - Merkez Ordusu Kumandam Nurettin
rilmesi ha.kkmdaki ta:l<riri miinaseJbetiyle. 10,8 11, Pa~a hakiJcmda. 630
8 L.316 Lii!fii B. (Manisa) - Mi.idafaai Milliye Ve-
- Heyeti Vekile Rei i Pa~a Hazretlerinin 'kilinden 3 istizah ve 17 sua! ta'kriri miinase-
Eski~ehir'in si.ikutundan sonra cepheye ryapt1g1 betiyle. 539

IM
Mahmut Caal B. {Saruhan) - Karadeniz Mahmut Cclal B. (lktisart VeiWi) (Saru-
liman1anna ithal olun'acak m1s1r e IITIISir un- han) - Vaziyeti Mal iye ha;klkmda . !50
•lan ile lzmit Sancagma ·gelecek bugday, arpa . Mahmud E~ad B. (tzmir) - epheden a; •
ffil 1r ve lbunlann unlanrun gtimruk re.>minden det eden inop Mebusu R1za Nur, Kares i Me-
istisnast halkkmda 1ktisat Enclimeni maZ:batas1 busu Vehbi ve lzmir Mebusu Mahmut Esat
hakkinda. 686 Beylerin talkdlirm ettikleri mi.i~terek rarpor 'Ve

Sayfa
bu zevabn rapor iizerinde verdiJcleri izaha t
mtinasebetiyle.
Mazhar B. (Aydm)- Erkanz Harbiyei Umu -
m'i,ye Reisi Fevzi Pa ~a Hazretlerinin ·sakarya
Harbinden sooraki askeri vaziyet hakkmda
beyanatt mtinasebetiyle.
- Erkaru Harlbiyei Umumiye Reisi Fevzi
Pa~a Hazretlerinin SaJkarya Harbinden sonra-
ki askeri vaziyet hakkmdaki izahat1 i.izerine
~tlan muzakerat, ordunun ilba ve ia~e i. ma-
li, askeri ve siyasi vaziyet haklkmda.
- E k~i~·ehir'in 'bini tabliyesinde te rk e,Jj.
len llimendifer, alat ve edevat hak!ktnda Na-
fia Vekilinden sual takriri mtinaseibeViyle.
- Franstzlarla yapiiacak itila£nanne hak-
kmda.
- Hariciye Yekili Bekir Sami Beyin
Franstzlarla a!krte>ttigi itilafnamen in bazt mad-
deled :Uzerinde valii mi.izakeral ve miimai-
leyhin istifas1 halclonda .
- Kor;giri ve Umraniye hadiseleri ha:,.
Janda.
Mazhar Miifid B. (Haklclri) - 1337 sene i
Biityesi iizerinde Heyeti VeJkile Reisi ve Mii-
dafaai Milliye Vekili Fevzi Pruja Hazretlerinin
izahatl ve Butr;e i.izerinde mtizakerat1.
' - !stiklal Mahkemeleri azalarma \erilecek
tahsisat harc1rah ve yevmiye ha'kkmda.
Mehmet Salih Efendi (Erzurum - Kara-
deniz limanlarma ithal oluna ak mtm ve mt-
str unlan ile jzmjt Sancagma gelecek bugday.
arpa, 1ll.ISU ve bunlann unlannm gtimru'< re -
minden istisnast halclonda fkti at En~tim ni
mazbatast mlinasebe~iyle.
Mehmet ~ukrii B. (Karahisansah.:p) - Fran-
stzlarla usera mtibadelesi hakkmda .
- f'ranstzlarla yap1lacak itilflfname hak-
·k tnda.
- Ordunun itba ve ia§esi ba:~kmda Ui-
zistan Mebusu Osman Bey ve rufekasmm
Malirye ve Mlidafaai Milliye VekillerinJen
istizah ve tak:riri mtinasebetiyle.
Mehmet Vehbi Bey (Karesi) - Karadeniz
Limanlanna Hhal olunacak mtsu ve mtstr un-
lan dle tzmit Sancagma gelecek bugday, ar-
pa, ratstr ve bun1ann unlannm Gi.imri.ilc res-
minden istisnas1 hakkmda 1ktisat Enciimeni
mazbatast miinasebelliyle.
- 20--
Sayfa
Mehmet V ehbi Bey (Maarif Vekili) (Ka-
142 resi) - 1337 senesi Muvazenei Umumiye Ka-
nun Layihast mi.inasebetiyle. 744
Memdol1 Bey (Karahlsar) - Ordunun iJbas
ve ia~esi hakkmda LazJi tan Mebusu Osman
-1-68 Bey ve Rlifek3;5mm Maliye ve Mudafaai Mil·
liye Vekillerinden istizah takrirlerinin muza-
keresi netices.inde kabul edilen iki takririn
reye arz ve kabultindeki tereddudi.i izale i<;in
muamelatt ad]jye encumenine havalesi mu-
496 nasebetiyle. 412
M. Seref Bey (E<Iirne) - Cepheden avdet
eden Sinop Mebusu Rtza Nur, Karesi Mebu u
Vehbi ve 1zmir Mebusu Mahmut Esat BeyJe-
rin takdim ettikleri mil terek raper ve bu ze-
321
vatm rapo r i.izerinde verd ikJeri izahat mi.ina-
ebetiyle 141
Muhiddin Baha Bey (Bursa) - Ba§kuma n·
77 danlJk ihdast iJe bu vr.zifenin TBMM Rei i
Mustafa Kemal Pa~:t Hazretlerine tevcihi
273 haklanda Kanun Teklifi mlinasebetiyle, 175
- Meclisin Kayser!'ye nakJi haklunda 223
Musa K.:tztm Eft'ndi (Konya) - Ba~ku­
mandanltk Kanununu:t mi.iddetinin temdidi
67 hakkmda. 418
:.___ Ko~giri ve Dmraniye hadiseleri ve Sark
!51 vilayet1erindeki ah\·ali inz:ibatiye miinasebe-
tiyle. 249
- Ordunun ilbas \'e iru)esi hakkrnda Lazis-
tan .\febusu Osman Bey ve Rlifekasmm Ma-
liyc Ye .\fiidafaai lilliye Vekillerinden i ti-
zah takriri mii.nasebetiyle. 403
695 - Zabtl sabtk hakkmda. 389
Mustafa Bey (Dersim) - Kor;giri ve Dmra -
:Yi1 niye hadiseleri bakkmda. 274,277
- Tahtt muhakemeye alman sabtk Mer-
312 kez Ordusu Kumandaru Nurettin Pa~adan
mevrut telgraflar mlinasebetiyle. 441
Mustafa Bey (Tokad) - 1stiklal Mahke-
meleri azalarma verilecek tahsisat, harctrah
3 ') vc yevmiyeler hakkmda. 15(i
1tidafaai memleket hususunda ittihazt
icap eden acil tedbir ve Jandarma T~kila-
' latmm tslaht ve Te~kilatt Esasiye K anuounun
bazt mevaddilllD yeniden tanzimine dair veri-
len takrirlerin bir Enclimeni mahsusa. havale-
690 sine dair! 215

- Miidafaai MJJ!iye Vekilinden 3 isllizah
ve 17 sua! takl'iri mtinasebetiyle.
Mustafa Durak Bey (Erzunnn) - Ba~k u•
malidanllk ·i hdast ile bu vazifenin TBMM
Reisi Mustafa Kemal Pa§a Hazretlerine tevci-
hi hakkmda Kanun Teklifi munasebetiyle.
- Ba.§kumandan!Jk Kanununun mtiddeti-
nin temdidi hak'ktnda.
- Cepheden avdet eden Sinop Mebusu RL-
za Nur, Karesi Mebusu Vehbi ve lzmir Me-
busu Mahmut Esat Beyleri n takdim ettikleri
mi.i~terek rapor ve bu zevatm rapor iizeriod
verdik'leri izahat mtinasebetiyle.
- Erkaru H a rb iyei Umumi ye R eisi Fe\'-
zi Pa.§a Hazretleri nin Sakarya Harbindcn son-
raki asked vaziyet hakkmdaki izahatL iizeri-
ne ayi.lan rnilzakerat, ordunun ilbas v ia~esi.
mali, askeri ve Si.yasi vaziyet hak.ktnda. ~ 7,.+99,506
- E ki hir'1n hini tahJjye inde terk edi-
Ien ~imendifer, alat ve edevat hakkmda afia
Vekilinden sua! takriri miinasebetiyle.
- l'ranStZlaila yaptlacak iti15.fname bak-
kmda.;
- Koygiri ve Umraniye hadi eleri hak-
kmda. '
- Ko c,:giri ve Dmraniye hadi eleri ve a rk
vila yetlerindeki ahvali inzibatiye mi.ina e be-
tiyle.
- Mecl isin K ayserl'ye nakli Hk.
- Mlidafaai memleket _hususunda .ittibav
icap eden a il tedbir ve J andarma Te~kilatmtn
1 lahL ve Te~kilat1 Esa:siye Kanununun baZl
mevaddmm yen~den tanzim ine dair verilen
takrirlerin bi r enciimeni mahsusa havalesi ne
daJ.r
Ordunun ilbas ve ia~esi haklonda La·
zi tan M ebusu 0 man Bey ve rlifekasmm
Mal iye ve Miidafaai Milliye vekillevinden i: •
t izah takriri mlina betiyle
- V aziyeti Maliye Hk.
- V ilayatL Sar'kiye seyahatinden avd.et
eden Erzurum M ebu u Mustafa Dun& Beyin
a'hvali Sarik<iyeye da ir izahatt . 'Sebebiyle
- Yunan taarruzu iizerine vaziyeti ha r'biye
h ak!k. mda miiza'kerat ve 11BMM'nin Kayseri'
ye nekli miinasebetiyle
Mus13'fa Efendi (i'l&lt) • Kara'deniz li -
marrlarma ithal olunacalk ·trustr ve trustr un•
-21
Say£a Sayfa
!an ile izmit Sancagma gidecek •bug'day, a rpa,
538 m:m ve bunJann unlannm G iimrii'k Resrnin·
den i tisno.larma dair Muvazenei Maliye En•
ci.im~n inin Mazbata-st Hk. 862,863
:\>lustzfa Kema'l Bey (ErtugruJ) - 1337 sene<
177,18-1
si Muvazenei Umuntiye Kanun La.yihast mii•
nasdbetiyle 717,795
417
- Erkaru Harbiyei Umumiye Re isi Fevzi
Pa a H azretlerinin Sak<arya Harb inden sonraki
a<>l<:ePi vaz:iyet ha'J<Ikmdalki izahatL i.izenine a~1·
lan miizakerat, ordunun ilbas ve •ia.§esi, malj 1
a ~kcri ve siya:si vaziyet Hk. 494
141
- Fransrzlarla usera miibacfe1esi Hk. 261
- Giimii hane Mebusu Hasan Feluni Beyin
Subct 1338 maa!?a:trnm vakti nde edasmt temirl
iyi n 20 ve Miidafaai MiUriye ihtiyaca1ma sarf
olur.mak iizere 5 milyon lira avans verilmesi
hakk mdak i takriri mi.inasebetiyle 810
- Karadeniz limanlanna ithal olunacak'
m;:.,rr v<?. rrus rr unlan ile 1zmit Sancagma gele•
449
c~k bugday, aq:ta, mtstr ve bunlarrn unlanrun
Gi.imriik Re m in'den isti nasr ha'kkruda !kti at'
293,340
Enciimeni Mazbatas1 miinasebetiyle 684,698.761,
768,776,777
262,2'78
· - Karadeniz Jiman lanna ithal olunacak
mtstr ve mrs tr unlan ile lzmit Sancagrna gele•
cek bugday, arpa, rrustr ve bunlarm unlarmui
249
almmakta olan Giirmi.i'k R minden i tisnast
223
ha'kkmda Muvazenei Maliye Enciimeni Maz·
batast miinasebetiyle 840,843.,845
- Ko~giri ve Dmraniye had iselerj Hk.. 265
- Ko oya Mebusu Abdiilhalim Efendi
hakkmdaki B e~n i Sube 1yfazbatasL miinase-
207,209 ~h0e TI1~3
- Miidafaai Milliye Vekaleti ihtiyaylanoo
sarf ve 1338 biit~esi tahsisatmdan mahsup
edilmek iizere I>~ milyon liraltk avans veri!~
mesi hakkmdaki teJklif ve meblagm tem:ini yare-'
390
leri iiz rinde miinaka~a 827
150
......:. Samsun ve havali i 1sti!klal Mabkemesi
heyeti abtktrun C'anik: Mebusu Enliin Be-
28,35 yin i nadrna cevap vermeleri it:ailebini ha.vi talk·
rir mi.inasebetiyle 648
MI.!IStaf.a Kemli1 Pa$a (ARlmra) ~ Avrupa
103,104 seyaha~inden .a.'Vdet etmi~ bulunan Hariciye
Vekili Yusuf Kemal &yin i zaho.t1 ve mevzu
iizeJ1inde miiza:kera:t Hie. 94,96

- Ba~kumandanlik ih!dast ,ile bu "VaZifell!in
11BMM ~ei'si MuStafa Kemal P~a Hazret-
lerine tevciih1i haJk!km'da Kanun TeiJdifi milna.Se-
betiyle 164,165,168,'111 ,176, 18<.),'18'1.1'84
- B~kuman<d anHk Kanununun mii~:lkf:eti•
nin tem'd idi Hk.
- )337 senesi BU't~~i ve vaziyeti Maliye
hr!'klkmlda
- Cepheden avdet eden Sinop Mebusu
R tza Nur, Kare!si Mebusu Veh'l?oi ve lxrnir Me·•
busu Mahmlllt &a:t bey!Jerin ta'ktd'im ettli'kleri
mii~tereiJc rapor ve bu z6vatm rapor iizerin·de
ver'dilkleri iza!hat miina!s~beti'yle
- Fran'Stzlarla yap1lacaok ftiliifname Hik.
310,351,356,357,362
- Hariciye Ve'kili Belkir Sami Bey.in Fran-
'SJZ!arla a:kteftigi i~ilafnamenin bazt ma•c!Heleri
ilzerin'de va!ki miiza'kerat ve ·mumaileyhin isti-
fasl HJ(.
- Harp !Enciimeni t~k.ili h~k'kmda'ki Ui•
yihai Kanuniye':lin miiza'kere ve Kanunu Bsasi
!Enciimenline havalesine dair 606,608,6'1 0
- ingi1izlerle tisera mtiibadele i ha!kllonda
-- Merkez Kumandaru Nuretrt:in Pa~a 'hak•
1londa. La2'istan Mebusu Ziya Hur§it Beyin Da-
hi•Liye Vekilinden i tizll!h ta:kriri Hk.
- Mer'kez Ordusu Kum anda m Nurettin
Pa~<>. haJkkmda .6 22,627,630
- Mtidafaa i memlcket hu u'sunda jt'Uihazt
icap eden acil tedlbir ve Ja!1'danna Te~kiJfut,.
nm tslalu ve T~kiJat1 Esas·iye Kanununun lbazt
meva'dld mm yeai'den tanzimine dair verilen
takrirlerin bir enciimeni m'aih usa havatlesine
-darr 207,208 ,2CI9,2'1 0,213
- Miidafaa'i Milliye Vekilinden 3 istizah
ve 17 sual takriri miinalsdbetiyle
- Vaziyeni asker.iye Hk.
- VeJ.ia!h't Albdiilmecit Efendinin Mectis
Riya! elline gonderdigi melk!tup ve Miidafaai
Mi!jlirye Vekilinden isitizaih munasebe'tiyle 522,524'
- Yunan ta·a rruzu iizerine va21iyeti harbiye
hak'km'd a mtiza•k erat ve TBMM'!lin Kayseri'ye
na'kh munasabetiyle
z
Mustafa Uitfi IDey (Siverz·k) - 133 ...senesi
Muvazenei Umumiye Kanun Layihast miina-
se'betiyle
Mustafa 'Sab.ni !Efundi (Siirt) -. Er'kam H~r­
biyei Uniumiye Reisi Fevzi P~a Hazretlel"i-
-22
Sayfa Sayfa
_nin Sa'ka'rya Harbinden sonraki arskeri vuiyet
ha:kkm•da'ki iza'ha'tt ii:rerin:e a~tlan miiza'kerat,
ordunun i•l'bas ve ia~esi , mal'i, .as'keri .ve siya:Si
vaziyet Hlk. 496
Miifilt •E fendi (!K•~e.hir) - Ort:lunun ilbas
4J 9 ve ia§esi hakfk.m'da Lazistan Metbusu 0\Sman
B 'y ve rtife'kasmm Maliye ve Mii'dafaai Mil•
84 liy veki'llerinden istizah lta'kriri miin'a!Se'betiyle 401,
4ffil,406
- Ba~uma'!l'danhlk K anununun mikl'detin1in
.tem'di•di Hk. 4'13,416
- 1337 senesi 'Biit~esi 'halldon'da Matirye Ve-
141 kili Fenit Beyin i>:a!hatJ ve biit<re iizerinde go•
295, ru~melet 57
- 133 7 Senesi Bii t~esi iizerin<le Heyetl
Vek ile Rroisi ve Mi.idafaa:i Milliye Ve'krili •Fevzi
Pa~ a Hazretlerinin izahat1 ve biitye iizerinlie
mi.!za ke:ra:t 66,69
72,76
- FransJz!arla ya pdacak itilafname Hk. 292,
294,3Jj
- Harp Encilmeni t~'lcil'i 'ha'k'kmda'ki lay>i-
ha i kanuniyenin miizalkere ve 'Kanu·n~ :&asi
244 Enciimen•ine havale ine dair 596
- t t'k·lal Mahkemeleri haklunda AdJiya
Enciimeni Ma2'lbata'sJ Hk. 613
408
Londra. Konferaru;1 hakkmda. 4; 6
Ordunun iibl ve ia~e!s'i haJkk.Jonda Ui-
zista·n Mebu u O•m:tn Bey ve Riifekla!s1nm
aliy-e ve udafaai MiNiiy:e Y.ek'i'J.Jer(ndlfn
i_rizah tak.r;rbrinin miizakeres~i n·ericesl}nde
k:tbul ed ilen iki ta·krini·,n reye rurz ve •krubu-
llindeki tereddiidti iza•le i~'in mU'amclaltJ Atd-
i :ye Enciimenine havales.i miinoaset>etiy<le. 413
- Ordunun ·ilbaF; ve i·a~eS!ilne da·ir Uizois·
tan Meobusu Osman Bey ve R>tife!ka:smtn is.Fi-
541
zah ta.krini ve Miidafaai M<i·Noiye Velkirtin'i'n ce-
194
vabn::t. dajr. 375 ,376,385
- Rumlainn Slmsun mmtlkasmda icorn.
'0!1tikilerj ~·elkavat mevzuunda, Uizistan Me-
busu Ziya Hur§·it ve Osma111 Beyterin Dah>i -
11:·ye Veik'i11n detn i~tizaht. 283
- Tahtt muha•kemeye ahnan sabtk M·er-
111 kez Ordusu Kuma1ldall'lt Nurettin Pa~a'dlan
mevrut telgraflan mtina!s'ebeiViylle. 438
- T'okad M~bU' u Naum, Afyonkauhi -
738 sa'r Mebusu Mehmet Siik:rii ·ve Bwdur Me-
bu:su Se)lh ServCit Efefilcmer haJkfkm:da lJyiinoti
Sube ma'ZJbatast hwk:k.J.nda. 15,21,24
 23-

Say fa Sayfa
- Ve~iaht A'bdtilmecit Efendi'rrin Med'dis Mllliye Vekil inden d izah mtinasebe iy.Je. 526
Riya:.>etlne gonderdigi me'ktup ve Mi.i'd.afaa·i

N
N1<d£' Efemti (l.spm·ta) - Demiroi Efeoin - 1337 sen i biltyesi Uzerfnde Heyelti Ve-
tjdfu.i ve itham olunan mukut ve v.s. ile, ts- tk'ile Rei.>i ve M lidafaai Miilliye Vrek!i.Ei Fevzi
parta'da zii.!'raa a.it depo e:i•;bn tiitiin'leorin aki- P~a Hazretle11inin iZ'alhatt ve biitye iiz;ertinde
be~ i ve Konya .; ~yaJnt smGm:l.:i u.>ata ait ol - mi.izakcrat. 66
dugu kanaa.ttylla, t pruria Va.>;ii);gince Burdur' - Karadeniz Jimanlarma ithal olunacaik
da miisalde: e ed ;·]~ r :! i bin kayundan dort m1~1r "e mtstr unlan rle izrn.it Sancagma gele-
bin adecfin' n t~trkJta•l Mahke~mesi karan i'le bil- cek bugdaiy arpa, m1 tr ve hunlann un'lann:n
mi.iz.ayede _ s-ru t t~dJgt ve balk!;yenin suij timal gi.imriik r m inden i ti-~na!:lt ha klkmda: ikti· a't
eciildigi halkklndalk•i Dordiin'Cii Sube mazoatast Enciimeni m'a.Zibata t ihll!ldktnda. 684.752
miinasebetiyle. 875,
- Miidafaai M-iJ;liye Vekale~ine verrileceik
0 '2 .885 ,886.
bf} m : ~ yon liramn esliha, cephane, vesa:i1li nalk-
- Karaden<iz 1-immlarma jthal olunaca .
iiye e t~triz:at miibayaastna ha r1 ve arfiyatm
mtSJl' ve innr un'lan 1le tzm~ t Saocagma gtde-
Mecli 9e in~iha.b olunacak ii9 ki~ilik b ir heY'C't
cek· bugday, arpa rm.m ve buntlann un:la.nn!n
tar2.fm dan milrakabe ed:ilme i hn.kkmda Yunus
gilmrilk re~·n~ i n ....~o istisn'a1anna dalir M U\ a 1adi Bey ve rtif a mtn takriri miina:sebe~iyiJe. 848
z.en~i M~.;t; ye Enciim~rri n maz.batast hk-
- Ordunun iltxts ve 'i~~; i.ne dair U11istan
krnda. 864,865
Mebu u 0 man Bey RUfe!h.'"ll'Stn n rst?zah ta:kl~dii
Nafiz Bey (Oaruik) - Amasya l tLkJa•I Maf-1 - ve Miida(aa'i M :IIiye Veldfinli n oevabtna ct.a':r. 376
keme.>iri: n miiddetii son-a e11rng :nden dnva
Nccati Bey - B~kumandanllk itdas1 ile
·a osya·lanmn noTII11a.'l maihkem lere teV2lii hak -
bu vazifenin TBMM Reisi Mustafa Kemal
•knrda. 589
Pa ~a Hazretlerine tevcihi hakkmda kaoun
,__ Kara'd'!r.liz ttm·aruanna jthal olur.acak
teklifi miinasebetiyle. 183
mt tr ve mtstr utllrun tj~-e tz.mi't S3.ncagma ge-
ece!k bugday, arpa, mtsl'r ve bunlann un131rt - Necati ·Bey (Bursa) - Samsun ve havaJisi
mn giimrilk resminden >is~isnaJst ha: kinda !:<- istikllll Mahkeme i heyeti sabtkastmn Canik
ri. at Enciimentj mazbatas1 mtinasebetiyle. 691 Mrbusu Emin Bcyin isnadatma cevap ver-
- Merk!ez. Kumanda:m Nl.l!feittin P melcri taJ.ibini havi takrir miinasebetiyle. 646,648
h<l!k!kmda Laz.is'taln Mebusu :Ciya Hur~it B ~y'in
Necati Bey (Erzurum) - Ba~kumandan-
DaM!!Y'e V ekillirrdan 1ist>iza:.l:l ta'J<lriri. 406
hk Kanununun miiddetinjn temd.idi Hk. 428
- Rrumlann Srumsun mtnttka:smda icra et-
Necati Bey (Lazistan) - Amasya 1stiklal
tiilcler.i ~ekavet mevzuunda Laa;istan Mebu u
Mahkemesinin milddeti sona erdiginden dava
Z:iya Hu~ilt ve Osman bey'leri•n Dahil iyc Ve- dosyalanrun normal mahkemelere tevzii
IJdHil\den i tixaht. 283 ' hakkmda. 590
N~fiz Mebmet Bey (A!tlliye Ve!k2!i) - Karadeniz limaolanna ithal olunacak
~71aibzool) - EllZ.urum'lda ~aka:n Albayrak Ga- mtstr ve mJStr unlan ile 1zmit Sancagma gi-
z;ete5 ndeCci n~T'iyat lmkkmda. 39 decek bugday, arpa, ID'lStr ve buolann uola-
Nazi!ID Be~y (T-olkad) - Tok'a:d Meb'u u Ka - nnm giimrtik resminden isti£oalanna dair
znn, AfYQrJkan'hisa'f M'ebusu Mahmet $ill<rii v~ Muvazenei Maliye Enciimeninin mazbata-
BUI1dur Mebu.su ~eyh Servet Efen'diler hak'ktn- Sl hakkmda. 864
da 0ytincti Sube maz.batast baJk!krn'da. 15·16,17 2Q - Tokad Mebusu .NaZJm, Afyo!Jkarahi-
Neb'Jl ~ndi {Ki3ieahi9an Sahlp) - 1338 se- sar Mebusu Mehmet Stik.rti ve Burdur Mebu-
neme a!it bazt tela11i:fi.n bit it!a!k!SrVbe ta.'h•yj'Jiiine su ~eyh Servet Efendiler hakkmda 0ytincti
847 Sube mazbatast bakkmda. 22
 Sayfa-1 ayfa
Necati Bey (Saruhan) - Harp Enclimeni N usrct Efcndi (Eu urum) - Bir ayl1k ma-
te~kili hakkmdaki Jayihai kanuniyenm mii- a~at ve tahsi atm kaf1 hakkmda . 894
zakere ve Kanuni Esasi nclimenine havale- - 1337 encsi Muvazenei r. · u·1ye Ka-
sine dair. 5%,605 nun layihas1 milna ebetjyJe. 718
-- Lazi tan ebu u Osman Beyin mah- rkiim Harbiye Umum1ye Rei t Fevzi
kemeye evkine dair mazbata mlin:! ebetiyle. 667 P a~a Hazr-.tlerinin S_ .arya Harbinden son-
- MecU m Kayseri'ye nakli hakkmda. 222 raki a keri vaziy-t halJondaki izahal! Uzeri-
ne a~1lan mi.izakerat, ordunun ilbas ve ia~e i
Nccip Bey (Ertugrul) - Ba~kumandan!Jk
r.1ali. askeri \ ' C: siyasi aziyet hakkmda. 499
Kanununun mudd limn temdidi hakkmda. 417
- Karadeniz limanJanna ithal olunacak
- Karadeniz !imanJanna ithal olunacak
m1 1r ve m1s1r unlan ile lzmit Sane gma ge-
m1s1r ve m1str unlan 'ile lzmit Sancagma ge-
l cck bugday. arpa. m1 1r ve bunJann unJa-
lecek bugday. arpa, m1s1r ve bunlann unl a-
nnm giim r lik re minden istisna 1 hakkmda
nnm giimriik resminden isti na 1 hakkmda
lktisat nciimeni mazbata 1 milnaseb tiyle. 769
lktisat Enciimeni mazbata" hakkmda. 6 7
- \liidaf ai Milliye Vekalcti ihtiyar;:lan-
Ordunun ilba ve ia'iC ine da ir Lazi~­
- nr\ s~rf ve 133 biitr;:e i tab isatmdan mab-
tan Mebusu 0 man Bey \t! riifeka mm i ti- sup ediJmek Uze re b ~ mflyon liral1k a\ ans
zah takriri ve 1iidafaai Mill :ye Vekilini n ce- '-'~tilm e i hakkmdaki tekl if ve me lagm te-
vabma dair. 3 7-+ mim c;areleri U7erinde miinaka~a . 830

0
OperatOr Entin Be (Bursa) - Ordunun i)- Fran -,z)arla yap1Ja ak Jtilafname hak-
bas ve ~a~esi hakkrnda Laz: ta n Mebusu 0< - 1- mda . 314
man Bey ve rlifeka Jrun Mal iyc ve Miidafaai Ha rp Encilm ni t~kili hakkmdaki la-
Milliye Vekillerinden i~tizah t::~kriri miina e- ~ihai kanuniy n :n muzakere ve Kanuni Esa -
betiyle. 3CJ)A00 ·,: En Umcnine havale ine dair. 605
- Samsun ve havalisi l tikliil M~hkeme i - Karaden fz lirnanlan na ithal oluna ak
heyeti ab1ka 1ruo Caruk M ebu u Emin Be- m1 1r ve rru tr unlan ile tzmit Sancagma ge-
yin jsuatrna cevap vermeleri talibini havi tak- I c k bugda . a rpa. mt 1r vc bunlann unlan -
rir milnasebetiyle. o-17 nm glimruk re minden is t.isnast hakkmda
Osman Bey (Kayscri) - Gilmii§hane e- iJ...t1 at En Umen i mazbata 1 rntinasebetiyle. 693,695,
busu Hasan Fehmi Beyin ~ub::1t 1338 ma~a ­ 703
tlrun vaktinde edas-mJ ternin i~Yin 20 ve tii- - Karadeniz limanJanna ithal olunacak
dafaai Milliye ihtiyacatma arf olunm ak iize- m1 1r ve rn1 1r unlan ile ·tzmit Sancagma ge-
re 5 milyon lira avans verilmesi bakk inda - lecek bugday, arpa, m1str ve bun!ann unla-
ki takriri mtinasebetiyle. " 17 rmm gi.imriik re minden istisnasJ hakkmda
O sman Bey (LaL:istan) - B a~kumandan- , lkti at Enciimeni mazbatast mtina ebeti}le. 754,769,
danl.Jk Kanununun mtiddetin in temdidi hak- 776
kmda. 422 - Lazistan Mebusu Osman Beyin, mah-
- 1337 senesi Muvazenei Umt1miy Ka- kcm ye sevkine dair mazbata rnilna ebetiy-
nunu layihas1 miinasebetiyle. 797 le. 655,662,664,665
- Erkam Harbiyei Umumiye Rei i Fev7i - Merkez Kumandan 1 Nurettin Pa a
Pa§a Hazretlcrinin Sakarya liarbinden son- hakkmda Lazistan Mebu u Ziya Hur. it Be-
raki askeri vaziyet hakkmdaki izahatt liz ri- yi n Dahiliye Vekilinden istizah takriri . 403
ne a~1lan miizakerat, ordunun ilbas ve ia esi - Ordu levaZJmatma, vaziyeti a keriye
mali . askeri ve siyasi vaziyet l1akkmda . 500, OS hakkmda Hidafaai Miili ·c Vekilinden isti -
- Eski~ehir 'd n hidi tahli yesi nde terk edi- 7ah mlinasebetiyle. 460
len ~irnendifer, alat e ede\-al hakkmda ra- Ordunun 1lbas ·vc ia~esi hakkmda La-
fia Vekilinden sual takriri rniinasebetiyle. 449 zistan Mebusu Osman Bey ve riifekasmm
 - 25
Sayfa Sa fa
Maliye ve Miidafaai Milliye Vekillerinden Osma.u Fevz;i Efendi (Erzi.Acan) - 133 7 se-
i tizah takrirlerinin mtizakeresi neticesinde nesi Muvazen i murniye Kamrn Lay(hasJ
kabul edilen iki takririn reye arz ve kabuHin- miin~ ebetiyJ.e, '725
deki tereddlidti izale iyin muamelah adliye rkfuu Harbjryeii Umumnye Rcisi F·evz.i
enci.imenine havalesi mi.inasebetiyle. 413 P~a Hazreirler.: ntin alktar)~~a Ha~i nden son-
- Ordunun ilbas ve j, §esi hakkmda La- ra;kli askeri aziiyet hakkmda beyana. 1 m ti-
z'stan Mebusu Osman Bey ve riifekasmm nasebetiyJe, 472
'vialiye ve Miidafaai Milliye Vekillerindeo
- Giimii~hane Mebusu Ha an Feh.rrci Be-
i tizah takriri miinasebetiyle. 390
yin Su'bat 1338 ma~at:rruu vakt ind-- e dasm1
~ Ordunun ilba ve i<l.§esine dair Lazi -
tem:n iyin 2Q ve MU.daf aayt M illy,. 'htiyaca-
t....n M bu:.u Osm'a.n Bey ve Rill '
tma anf olunmak ii.izere . m:, Hra vans
zah bkrir ve MllicJ!a.faa · MWi ye
vetiilm ~j harkkmdak.l i ta:kniri 1 "'11 e-1 irl~. 10,
'bma da:ir B75,
819
/375,334,38 6
- RurrJa.nn, am,sun. muttLka tnda •:c.::ra ei- Koyg': ni e Um ran iye ve
;kte .i Fk;a vet mevz uunda, La.zii tan M sJ'15U ark viHt yetlenind ki ahvali inZJibaL.ye miina -
Z iya Hur~i r ve o ,man Bey! rin Da!l.il!i ye Ve- ebetiyle, .!51
k' ~ffilden ti~tizah.J , 281 - Mildafaai m.emleket hu ~ u s unda tb.tihazt
- TahJt1 muhlllk;emeye oatman ~ab1k Mer- ,joap eden a d ted.bir e Jandanma t~kliliitm!lll
kez O.rdusu Kurnandam Nurert:tirt P>a~ad a n tsl:ah t ve Te~k.i l a tt E a i~e Kanununun bazt
mevrut te1grai ar mltina ib Liyle. 438 , m,evadtmn yenli-den Lan.21: m1ine dai r veri] n tak-
440 Pitrlenin ir enoiimeni m,ahsusa havaiesi oe cl!air, 204
- Tokoo !Mebusu Na.ltm, A fyonJka rab i-
- Ondunun ~l'bas ve :ia>§e :n d a~i r aZJ~stan
sa:r IMebusu M.ehm.>et ,S:Ukrrii ve Bllrdur Me-
Mebu u Osman Bey . ve Rill J<.asmtn ri tizah
bum ~eylh &ervet Bfen,diler hak<kmda U c; uncli
takriri <Ve Mlidafuali Mill:i ye Vek iltn;n c ewa bt-
~ulb-e M~aU:ba.tast halkik.mda, 17 I
na dair, 386
- Vebaht Abdillmeo;t Efendinin M ·f,
R!iy,aseLi.ne g<>nderdigi meikrup e Mlidaf.J.?i O.mmn Nwl B. (Lazismn) - J-ran tz:ar,'a
Miilliye V kti~: nden j ,:iZJah m iitl!as ~tiy' e , 52 y a lJtlaca!k 1i ilafn·ame Hk. 370

0
Orner Liitfi Bey (Amasya) - Eski~ehir'm zenei Maliye EncUmeninin mazbatas1 hak-
himi 1ahliyesinde rer'k ed.llen ~irnendifer, alat kmda 870
ve edevat hak.londa Naft Vek'ilinden sua! tak- - Karadeniz l i:m anlanna ithal olunacak
riri miinasebet>iyle 449 nus1r e ffilSir unlan ile 1zmit Sancagma gele-
cek bugday, arpa, mtstr ve bunlann unlarmm
- Harp EncUmeni te~kili hakkmdaki layi-
Gi.imri.ik Resminden istisnas1 hakkmda fktis>at
b'ati tanuniyenin miizakere ve J<lanuni Esasi
Enclimeni matbatast mUnasebetiyle 769
Enci.imenine hava:lesine dair 606
- K~eiri v e Dmraniye hadiseleri ve
- Karadeniz lirnan1arma ithal olunacak S;l:rk viHiyetlerindeki ahvali inzibatiye miinase-
mtstr ve mistr unlan ile 1zmi1t Sancagma gide- 'betiyle 256
cek bugday, arpa mtsir ve bunlann unlannm Orner Bey (AJa~hir) - Vaziyeti aske-riiye
GUmri.ik R esmindoo ·i-stisna.larma dair Muva- halkkmda 191

R
RagJp B. (Kiitabya) - GUmii~hane Mebusu Milliye 'ihtiyacatma sarf olunmak iizere 5 mil-
Hasan Febml Beyin ,Subat 1338 ~tmm yon lira avan'S verilmesi ha!kktndaki takniri
vakt!in'de edasmt temin ~in 20 ·v e Mudafaay1 miinasebetiyle · 819
 -26-

ayfa Sayfa
- Harp Enclimeni te§k'ili hak>kmdaki layi- Refet P~a (l)a'hiliye Veklli) (imllr) - Da·
hai kanuniyenin mlizakere ve Kanuni Esa i hiliye Vekaleti biitc;;e inin harc1rah faslma
Enclimenine havalesine dair 605 tahsi at1 munzamma itas1 hakkmda 220.221
- Konya Mebusu Ab'dillhalim fer.d i - Koc;;giri ve Dmraniye hadise}eri ve Sark
hakkmdaki Be~inoi Sube mazbatas1 miina ebe- vilayetlerinde~i ahvali inzibatiye mtinaseboe-
tiyle 728 tiyle1 250,251,262,264 270,275
- Ordunun ilba ve i~esi bakkmda Ui - - Mtidafaai memleket hususunda ittihaz1
zistan Mebusu Osman Bey ve rlifeka mm Ma- icap eden acil tedbir ve Jandarma Te§kilatt ·
li ye ve Miidafaai 1[1liye vel<illerinden i tizah nm tslaht ve Te~kilat1 Esasiye Kanununun ba-
takrirlerinoin miizakercsi ne ticesinde ka bul edi- Zlmevaddmm yeniden tanzimine dair verilen
Jen iki takririn reye a rz ve kabuli.indeki tered- takrirlerin bir Enctimeni mahsusa havalesine
diidu izale ic;;in Muah1elat1 Adliye Enciimeni - dair. 215
ne havale i mUna ebetiyle 413 1 Refet P~a (izmir) - Demirci Efenin tedi-
Ra ih Efendi (Amasya) - Ordu lcvazm1a -
bi ve itham olunan nukut v.s. ile, lsparta'd a
'tma , vaziyeti askeriye hakktnda fi.id afaai M il-
ziiraa ait depo edilen ti.itiinlerin al<'ibeti e
liye Vekilinden i tizah miina ebet iyle 462
Konya isyam s1rasmda. usata ait oldugu ka-
Ras:h Efendi (An'talya) - Erzurum'da yl· naattyla, 1 parta Valiligince Burdur'da mi.isa-
kan Albayrak Gazet indeki ne riyal hak dere edilen yedi bin koyundan dort bin ade-
kmda 39 dinin 1stiklal Mahkemesi Karan ile biJmiiza-
- Erzurum'da c;:1kan Albayrak Gazetesin -_ yede sattld1g1 ve baki yeni n suiistimal edildigi
deki nc~riyathakkmda 4. hakkmdaki Dordtincti Suboe Mazbata 1 miina-
- Karadeniz limanlanna ithal olunacak sebetiyle. 874,885,886,887,888
m1s1r ve m1 1r unlan ile Jzm it S'"ncagma ge- - Hariciye Vek.ilinin Azerbaycan Erme-
Jecek bugd'ay. arpa , m1 1r ve bunlann unl a n · ni tan ve Gilrcistan ile aktedilecek konferans
nm Giimrlik Resminden j:;ti•nas1 hakk 111Ja hakkmdaki boeyanah ve memleket dahilinde-
lktisat Enci.imeni matbata 1 miina .::betiyle 692 ki vesaiti nakliye, bugday, un ve ekmek nok -
- Karaden iz Jim 1nlanna ithal o lun :.:ca:, sanllkJan ve bunlann temini hakkmda. 233
m1 1r ve m1s1r unlan i'fc Jzm it Sancagma gel.:
Refet Pa~ (Milli Miidafaa Vekili) (lz-
cek bugday, arpa, m1 1r ve bunlann unla nnm
mir) - Harp Enciimeni fevkaladesi Kanunu
GUmriik R e minden istisna 1 ha·kkmda fkti ·at
hakkmda Harioiye Enci.imen•i Mazbatast hak -
nci.imeni mazbat as1 hakk mda 686.687
kmda, 557
- Londra Konferans1 hakkmda 5
- Harp Enciimeni te~kiline dair Kanun
R<asim Bey (Kastamonu) - Heysti V(' kile hak'kmda Hariciye Enciimeni mazbatas1 hak-
Reisi Pa~ a Hazretlerin•in E k i~eh ir'in i.i k 0- kmda. 580
rundan sonra cepbeye yapt1lh tefti~ n ticeler i - Hariciye Vekilinin Azerbaycan Enne-
hakkmda izahatt ve Meclis'in Kayseri'ye nakl i nistan ve Giircistan ile aktedilecek konferans
ha:klkmda 121
hakkmdaki beyanatt ve memleket dahiJinde-
Rauf Bey (Nafia Vekili (Sivas) - Erkan1 ki vesa·iti nakliye, bugday, un ve ekmek nok-
Harboiyei Umumiye R eisi Fe zi P a~a H azret- sanltklan ve bunlarm temini hakkmda. 238'
lerinin Sakarya Harbinden sonraki askeri va - - Harp Enctimeni te~k:ili hakkmdaki la-
ziy t hakkmdaki izahat1 i.izerine ac;:llan miiza - yihai kanuniyenin miiza'kere ve Kanuni Esa-
kerat, ordunun ilbas ve ia~esi, mali. a ken Vc siye Enci.imenine havalesine dair. 602,605,607,600
siyasi vaziyet bakkmda 506,507 - Miidafaai Millive Vekilinden 3 i tizah
- Eski~ebir'in bini tahliyesinde terk ed i; ve 17 sual takriri munaseboetiyle 531,532
len ~imendifer, aliit ve edevat hakkmda af1a - Ordunun ilbas ve i~esine dair Lazistan
Vekilinden sual tarkriri miinasebetiyle 445,451 Mebusu Osman Bey ve Rtifekasmm istizah
Nafia Vekil i Rauf Beyin i tifas1 hak - takriri ve Miidafaai Milliye Vekilinin ceva-
kmda 588 bma dair. 377,380,382,384
 -27
Say fa
- Ordunun ilbas ve ia~i h~ktkmda La-
zistan Mebusu Osman Bey ve Riifekasmm
Maliye ve Mildafaai Milliye VekilleJ'1inden is-
tizah takriri milnasebetiyle. 396,400,401.402
Refik Bey (Konya) - 1337 senesi Bilt9esi
hakl<Jnda Maliye Vekili Ferit Beyin izaha!t ve
' ia~esinedair Lazistan Mebusu Osman Bey ve
Bilt9e ilzerinde go~me1er. 55
Refik Sevket Bey (Adtiye Vekili) (Saru-
han) - Amasya 1stiklal Mahkemesinin mlidde-
ti sona erdiginden dava dosyalannm norma'!
mahlcemelere tevzii hakkmda. 588,590
Refik Sevket Bey (Saruhan) - B~kuman-
danhk •ihdast ile bu vazifenin TBMM Reisi
Mustafa Kemal Pa~a Hazretlerine tevcihi hak -
kmda Kanun Teklifi milnasebetiyle. 2 Hariciye Vekili Yusuf Kemal Beyin izahatJ e
- 1337 senesi Blit9esi ve vaziyeti Maliye
haklunda .. 0
- Hariciye Velcil·i Bekir Sami Beyin
Franstzlarla aktettigi itiHl.fnamenin bazt mad -
deleri iizerinde vaki milzakerat ve mumailey-
hin istifast haktlunda. ?6
- !stiklal Mahkemeleri azalanna verile-
cek tahsisat harctrah ve yevmiye hakktnda . 152
- Londra Konferans1 hakkmda . 4 busu Mahrnut Esat Beylerin takdim ettikleri
- Malta'da roevkuf bulunan azanm mu-
hassa ah hakktnda. 3 verdikleri izahat miinasebetiyle.
- Tokat Mebusu Naztm , Afyonkarahisar
Mebusu Mehrnet Silkril ve Burdur Mebu u
Seyh Servet Efendiler hakkmda U9lincil Su -
be Mazbatast nakkmdl . 14,15,19,25
R~t Bey (Saruhan) - Erkaru Harb.iyei
Umumiye Reisi Fevzi P~a Hazretlerinin a-
karya Harbinden sonraki askeri vaziyet hak-
kmdaki ~zahatJ ui.erine ayJ!an milzakerat, or-
dunun •i lbas ve i~esi , mali, askeri ve siyas i
vaziyet hak'lunda. 500,501
- Giimli~hane Mebusu Hasan Fehrni Be-
yin Subat 1338 ro~atmm vaktinde edasm1
temin j9in 20 ve Miidafaai Mill~ye ihtiyaca-
t~na sarf olunrnak iizere 5 milyon lira avan
verilmesi hakkmdaik~ takriri miinasebetiyle. 802,806,
807,808,817,818,822
s
Safa Bey (Mersin) - Hartioiye Vek·i U Be-
kir Sami B'eyjn Frans1Zllarla rukdettigi u~ilaf­
namen'in bazt maddeleJ1i tizet1inde va.kti miiza-
kerat ve mumaileyhin •istifas1 ha.ldkmda. 75
Sayfa
Ha11iciye Vekili Yusuf Kemal Beyin
A vrupa'ya Azimeti miinasebetiyle. 674
- Mi.idafaai Milliye Vekilinden 3 istizah 537 540
ve 17 sual takriri mtinasebetiyle. 537,540
R1za Bey (istanbul) - Ordunun ilbas e
Riifekasmm istizah takriri ve Miidafaai MiUi-
ye Vekilinin cevabma dair. 382
Rtza Nor Bey (Sinop) - vrupa seyaha-
tinden avdet etmi§ bulunan Hariciye Vekili
Yusuf Kemal Beyin izahatl ve mevzu iize-
rinde miizakerat haklunda. 91
- Avrupa seyatinden avdet etmi ~ bulunan
mevzu iizerinde miizakerat haklkmda. 96
- Ba~kumandanhk ihdast ile bu vazifenin
TBMM Reisi fustaf:l Kemal P~a Hazret-
lerine tevcihi hakkmda Kanun Teklifi mii_na-
sebetiyle. 179
- Cepheden avdct eden Sinop Mebu u
Rtza ur, Karesi Mebusu Vehbi ve 1zrnir Me-
mii~terek rapor ve bu zevatm rapor iizerinde
132,142
- Hariciye Vekilinin Azerbaycan Erme-
nista n ve Giiroistan i!e aktedilecek konferans
hak'kmdaki vesaiti nakliye, bugday, un ve ek-
mek noksanhklan ve bunlarm temini hak-
kmda. 229
Karaden:iz fimanlanna ithaJ olunacak
mtstr e m1 1r unlan ile l'zm[t Sancagma g le-
ct:k bugday, arpa, mtstr ve bunlarm unlannm
giimriik rf".smind n i tisnas1 ha.kllunda 1ktisat
Enclim n'i Mazbatas1 miinas b biyle. 766
teeN in Kayser iye n'akli hlllklkmda . 224
- Vaz;iyeti A keriye ve Mal!iye hlllk!kmda. 161
- Yunan ta:1rruzu iizerine vaziyeti Har-
biye hakkmda miizatkenaJt ve TBMM'n.in Kay-
riyt; nakli munasebetiyle. 113
S..?;h Efcndi (Erzurum) - 1338 sen.esine
ait ba.zt telkal!Jin bir taksitte tah iJ.ine dair ka-
nun miinasebebiyle. 843
 ·- 28

Sayfa Sayfa
- 1337 en.esi Biit9f(Si haklonda MaJiye Ve- v rilmesi hakkrodak•i teklif ve meblagm te-
lk.i.N Fer~t Beyi'll tizahllitt ve Butye i.izer:nde mini 9ar Jeri uzeninde rnuna;k~a. 837.838
go11ii$nelei-. 61 - Mildafaai Milliye Vekilinden 3 i tizah
- 1337 senesi MLLva.zenei Umumiy Ka- ve 17 sua! tak.riri munasebetiyle. 530,531,
nun layihas1 mtina.sebet1yle. 721 ,722, 532
796 - Ordu levaztmatma, vaziyeti askeJ'liye
- E~rum ' da ytJ<ian .Nbaynilik Gazetesin- hakkmda Mtidafaai MiJl iye Vekilinden i ti-
d<;~kli ne§r'~yat
hilikkmda. 41 zah munasebe~iyle. 463
- Eskti~h!ir'in
hini ,IJa!hJiiyesinde t rk edi- - Van Mebu u Haydar Beyin ademi me-
len ~imen.difer, alit ve edevat hakk t da Na- suliyet~ne dair llirinci ~ube mazbatasr hak-
fla Vek.ilinden sual takrilii mlinasebetiyle. 447 451 krnda. 860
- Giimii~hane Mebl.l.Siu Ha~an Fehmi Be- - Vel iruht bdtiJmeoit · fcndinin Mecl is
yin, Subat 1338 mara~atmm vaJkti nd e cd.a.sLnJ Riyas ~. tine gonderd-igi rnektup ve Miluaf:ua•i
temin iyin 20 ve Miidafia.'clli M illi•ye •ihtiyaca- Milliye Vck!linden istizah milnaoobetiyl0. 524
hna sarf olunmak iizere 5 milyon lira avan
S;<~~hattin Bey (Mcrsin) - Arna ya lstik-
venilmes.j ha.k!Jundaki taknir~ miinasebetiyle. 06,812,
hil Mah.kemesinin rnliddeti s n:. erd•igi nd n
13 ,8 16
dava dosyalarrnrn normal mahkemelere tev-
- Harici,ye Vekilli Yusuf K mal Beyin,
ziti hakkmda. 590,592
Avrupaya -azimeti mtinasebetiyle. 673,674
- B~k.umandanhk .ihda 1 ile bu vazife-
- H yeti Vekile Reisi P ~a Hazretlerinin nin TB R isi Mu tafa Kemal P~a Haz-
Eski~ehir'in sulkQtundan onra cepheye yaptl - retlerine levcih i hakkmtla Kanun teklifi mii-
gl teftl§ nettioeleri hrukkmda •izaha,tt ve 1e - nasbetiyl ·. 164,17 1
Lisin Kayser1ye naklli hrukikmda. 121 - B~kumandanhk Kammunun mliddeti -
- j tikliil Mallkemeleni. azalarma veriJe. nin temdidi h kkmda. 420
ook tahsisat, harctrah ve yevmiyeler ha klunda. - 13 7 ene. 1 Bi.i~esi ve vaziyeti aliye
- KaradeD'iz li.rnanlarma ithal olunacak hakkrnda. 5
mLSlf ve mt 1r unlan ile iz:m it Sancagma gide-
- 1337 enesi Muvazenei Umumiye K a-
cek bugday, rpa, mlSJr ve bunlarm unlarmm
nun Layihast miinasebetiyle. 714, 717,725,741,
glimriik r m inden istisnalanna da>ir Muva-
747.748,794 801
z nei Maliye Enclimeninin Maz.batast ha:k -
- Bir aylrk lmaa~at ve tah ·isatrn katt
'kmda. 864
ha'kkmda. 890
Kar•ad - iz timat:Jianna ithal oluoacak - Dehalet etlec k e krya hakkmda tecili
mtSJr ve ml!S.U' unlan ile 1z.mi.t anca~na gele- ta' iba: kararr ittihazma dair teklifi kanuoiye
ce.k bugd.ay, arpa. mtStr ve bunlarm untannm d:t:r dl:ye Enci.imcni mazbatast hakkmda . 637,
glirurii.k r~m!inden istisnas1 ha.k:kmda fkf at 638,642
Enciimenli Mazbatast mlinasebetiyte. 757.760 r1cam Harbiyei Umumuye Re(si Fev-
- Konya 1ebusu Abdiithal im Efendt zi P~a Hazretlenin•:n Sakarya Har!Jinden son-
hruk:kmdaJki 5 nci Sube mazbatas1 milo ebe- rru'· i a kel'i vaziyet hakktnda beyanatJ mlina-
tiyl~; 732 <:beb:·yle. 472
- Lazistan Mebusu Osman Bey~n. mah- - Erkam Har'biyei Umumi'Yc Rei j Fev-
lk:erneye sev.k>ine dair mazba.ta miinaseb tiy- 2li Pa~a Hazretterl;l1'in Sak,arya Harbinden
Ie. 663,667 onraki a kerl va2lyet balkkrndak.i jzabatt lize.
- Meclisin Kayser.i.ye n.akJ:.i hakJanda. 221 P: ne a~t!an mlizalkerat, orduoun •ilbas ve j~-
- Me!'kez Ordusu Kumandaru urettin si , mali , a keri ve iyasi vaziyet ha:kkmda. 491,
p~ ha.kkmda. 623 495,504
- Miidafa-ai. Milliye Vekateti ihtiya9la- ranstzlarla usera mlibadeles;j halkkrnda. 260
nna sarf e 1338 biiil:yets.i. ta.hsis,atmd.an rnab- - Fransizlarla yaprlacak .i.tilafname hak:
sup ed'i.lmek tizere ~ milyon linabk avans kmda. 294,305,321,370
 -29-
Sayfa
- Gli.m~ha!lle Mebusu Hasan Beyin Su-
ba:t 1338 ma~mm va!ktinde edastru temin
ir;(n 20 rve Mildafaali Mlilliye ihtiyacrutma sarf
o:uruma!k li2Jere 5 milyon lim avans veni·lmes~i
ha!CikmdaJci ta!lcrini miinasebetiyle. 822,823,824
- Harioiye Vdcil'i Yusuf Kemal Bey'in
Avrupa'ya ail~meti mi.ina!Sebe~i yle. 672,675
- Harp Enclime;ni t~ki!1i ha!k!kmdakli Ja-
;•ihai ikanuru:• ycmin miizrukere ve Kanuni Esa-
si Enciimenin'e havalestine da:ir. 596,607,609
- Karaden•i z Lmanlanna ithal olunaca!k
mtsJr ve mJstr unlan :ile hmit Sancagtrnla ge-
lec~Jk bugday, .arpa, m1st•r ve buruann unlan-
nm gi.imrli!k resminden is~isnasJ halk!kmda lk-
t: at Enci.imenli mazba:tast haJklkJ.nda. 687,692,
696,708,774
- Karadeniz Lmanlarma ithal olunacak
rnts1;- ve mmr unlan ile lzmit Sancagma gi-
dec"k bugday, arpa, m!Slr ve bunlann unlan
nm gi.imrilk resminden •i stisnalanna da.Ur Mu -
vazenei 1Mal-iye Enci.imeninin mazba:ta:>l ha!k -
km:la. 863,865,872
- Ko~gir i ve Umraniye hadiseleri hak-
ktnda. 273,279
- M i.idafaai Mti ll iye Vekalerine verile::ek
on mJyon l•i ralik avans hak!kmda . 848,8t9,851
- Samsun ve havabisi lstikliU Mal:rlcemesi
heye~i sabtkastrun Cani'k Mebusu Em'in Beyin
1 nad1na cevap vermeleri talibini havi takrir
munasebetiy!c. 648
- VazJiyeti asker( ye ve maliye hakkmda. 158
S1m Bey (izlnit) - B~kumandanhk Ka-
nunu nun mi.idde;t:n:: n tern<Ldi hakkmda . 423
- Etkant Harb:yci Umumiye Re !si Fev-
zi Pa~a Hazretlerini n Sakarya Harb!nden
s;>nraki askeJOi vaziyot ba:kkmda.ki izaha11 i.ize-
r:ne a~1lan miizakera.t, ordunun ilbas ve ~a~esi
mali, a keri ve iyasi vaz:yet bakkmda. 486,496
- Fran·stzlarla usera mtibadel'esi hakkmda. 259
- Frans1zlarla yap1laca~k 'itiJafname halk-
kmda. 303,368
- Harp Enci.imellJi fevkalades>i Kanu-
nu ha!klkmda Har.ioiye Enci.imen•i mazba.tasJ
hakkmda. 561
- Karadeniz limanlanna ithal oLunacak
mtsJr \ ".'! mtsJr unlan ile lzmit Sancagma ge-
lece!< bugday, arpa, mJStr ve bunlann unlar1-
n1n gilmri.ik resminden 1istisnast ha!klkmda lk-
Sayfa
ttsa.t Encilmeni mazbata.st hrukkmda. 681,684,686,
687,692,706,707,709
- Miidafa.a.U Miill!iye Vekilinden 3 ·i stizah
ve 17 sua! taik11iri mi.inasebel~i yle. 535
- Ordunun •i lbas ve ia~esine dair Uzi.s-
tan Mebusu Osman Bey ve rufeikasmm istizah
takriri ve Mudafrurui Millliye VeJkilin in ceva-
bma dair. 376
- Roma Mi.imeSS>iHigine Celalett•in Arif
Bey•ill tayini teZJkeresi hak!kmda. 587
- Zah·i re gumrli!k resminin tenzili hak-
kmda. 680
Sttkt Bey (Malatya) - 1337 senesi Bi.ilt~esi
vc:: va.ruy.:l~i maEye hakkmda. 84
- Heyeti Vekile Reis.i P~a Hazretlerin:in
Eskii~eh:ir"in si.i'kutundan sonra cepheye yap-
ttgt tefti5 neticel·eri hrukkmda izahat1 ve Mec-
lisin Ka.yseri'ye nakli bakbnda. 127
Suut Bey (Kas!amonu) - B.a~umandanhk
Kanununun mudd •ti temdidi ha'kkmda. 422
- 1337 s~ne i Bilt~e9i i.izeninde Heyeti
V"'kile R eisi ve Mi.idafaa:i M :lliye Vekili Fev-
zi Pa~a Hazretl eri1~·n izahatl ve Bii.t~e iizerin-
0e m:izakeratt. 68
- 1337 senesi Bi.it!j:"esi ve vaziye~i ma]jy~t:
hakkmda. 82
- H eyeti Vek.ile Rei i Pa~a Hazretleri-
•;;i n C:ski~eh!i r'•in si.ikutundan sonra cepheye
ppt1g1 teft i ~ neticeleri hakkmda izahatt ve
ti at Encilmeni mazbatas1 milnasebetiyle. 702
- Karaden!iz limanlanna ithaJ olunaoak
mnr ve m1str unlar1 ile lzmit Sancagma ge-
le:: .. ~ bugday, arpa m1s1r ve bunlarm unlan-
nm gumri.ik re:>m :ncten istimast haktk.mda tk-
t:sat En::il.-neni mazbata I munasebet'i}'h:. 12:!
Sururi Efcndi (Karahisar1 Sarki) - 133 7 .se-
n.,si Blit9e i i.ize;-:nde Heyeti Velcile Reisi ve
Mudafaai M:Jt:ye Vek:li Fevzi P~a Hazret-
Icr': n:r. izahah ve Bi.it~e i.izerin•dc milza'ker~tt. 68
Sii!cyn:.an S1rn Bey (Yozgat) - 1337 senesi
MuYazene · Umum 'ye Kanunu Uiyihast mi.i-
nas<!b~t.: yle. 793,794
- 1337 senL~i Muvazenei Umumiye Ka-
nun Lay:hast mUnaseb'etiyle. 716,725
- Bir ayltk ma~at ve tahsi.sa<ttn kat1 hak-
·ktnda. 894
- Burd.ur"da musader~ o!unan tkoyunlar-
dan bir kt mmm sui•: sgimal edildigine dair

Say fa
ist·ina:d haJ<Jkmda Dordi.incil SuiYe Mazbattas1
miinase-be~iyle . 860,861,862
- Demiroi Efenin 1teddJ'i ve itham olunan
mul!wt VJ. ih:, isparta'da ziirraa ll'i.t d!epo edi-
lt:n tiHUnlerin alkr:beti ve Konya jsyam SIT"<llSI·n
da usa,t a a:t oldLJgu 'kanaatJyl'a, l8par:ta Va1•il•i ·
g:n:::e Burdur'•d a mil• adere edil·en yedi bin
'koyLmdan dort bin adedin in ist·i,klal Mahke-
me ·,j karan ile b.:Imi.iza·y~de sa.t!ldJgJ ve ba!ki-
vzn · n. suiistimal ~dild•i gi hak kmdak1i Dordi.incli
;lube mazbatas1 mUnasebet: yle. 890
- Erkan 1 Harbiye1i Umumiye R ei ,; Fev-
z:i Pa~a Ha7retl·er iru:n Sakarya Harbin<:len on-
raki asker'! vaziyet ha•kkmda'k·! ,j zahatJ Uzeri-
ne a;:IIan mi.izaiLrat, o·dunun •:!bas ve ia~esi
m·a' i, aEk· ri ve s·i yasi vaziy:.t hatk•kmda. 494,505
FransJzlarla yap11:lca·k :to:la'fname ha'<-
kmda. 292.331
- Gaz:ay1ntap Mebusu Ab-durrahma·n U-
mi -Beyin ad·omi m<:5u·liye·bi ne 'Cla ir Enclimen
mazbMa 1 ha·kkmda. 650,651
- GilmU~han e Mebusu Hasan Fehmi
B ~yin Subat 1331l maa~atmm va'kllinde eda-
smJ tem;n iy:n 20 vc M Udafaai Miniye ~ hti ­
yaca•t ma sarf olunmak Uze ~e 5 mil-yon lira
avans verilme~.( hakk1ndak i ta·krir mi.inas~-
b~ ~i yl•e. 817
- l;;t·;'klal Mahkemeleri azalanna vcr: l~-
cek tahs :sat harc1rah v~ yevmliye ha.klk1nda. 151
~eref B~y (Edime) - Ba kumandanhk ih-
dasJ ilc bu vazdenin TBM M Reisi Mustafa
Kemal Pa~a Hazretler: n~ tevcih.: hakkmda
Kanun T .:Jki:f'i mi.inasebe.tiyle. 178
- 1337 sen ·~si Muvazen ~·i Umum iye Ka -
nun Uiyih-as1 munasebetiyle. 715
Franstzlarla yapdacak ·i tilafname ha~<-
kmda. 298.315
Hariciye Vok:ilinin Azerbaycan, Er-
men:sta-n ve GUrois.tan ile a!(tedileOOk kon-
f rans hak'kmdaki beyanat1 ve m<.mleket da-
h:l'indek·i vesa·iti nakliye, bugJay, un V::! :--
mjk nok s:t•:tll'klan H: bunla rm tem ini ha : -
•kmda. 236
istiklal Mahkemelel"i azalanna vcril.:!-
ct.k. tahs:sat. harc1rah ve yev'!n'yeler haikkmda. 156
30-
Sayfa
- Karaden iz limanlanna ·itha1 olunaca!k
m151r ve mJSir unlan ile lcmi.t Sancagma gi-
dzc~ .k bugday, arpa, m1s1r ve bu•nlann un>l•a n-
mn gumrUik resm:nden is~isrralanna da.ir Mu-
vazene·i Ma ~iy~ Enciimen1 Mazbatas1 hak-
' ·~1nda. 863
- Karaden iz I<manl·anna •:1thal olunacaik
m1s1r ve mJs1r unlan ile tzm it Sancag1na ge-
l_;~k f}ugday, arpa, m1s1r ve bunlann unlan-
nm gt.imriik resm:nd<:n isl[sna 1 ha'kkmda lk-
ti r:t : Enci.imen•i Ma:zbata 1 hak•k1nda. 684.755
Ko;:g iri vc Om~aniye ha·diseleri hak-
k.mda. 276 I
Kenya Mebusu Abdlilha·!im Efen-d-i
hakkmda:ki B ~~. n(;.i Sube MazbatasJ mi.ina-
s .lJ~:. i yle. 728
- Laz:sta n Mebusu Osman Be)":n, mah-
J..cm:,ye sevk•i ne dair mazbata mi.ina:sebeu:yle, 662,663
- Ordunun ilba.s ve ia~es·i ha!k•kmda Liizi -
l.ln M..:bu :; u Osman Bey ve riife!kasmm Ma-
J:yc v~ Mudafaai Mil! iy<! vekillePind::!n istizah
tak1 iri mUnasebetiyle. 393
- O rdunun :Jba h~ ia5e~: hak•kmda Uizis-
i:ln ;,1 :!busu O- ma n B:!y ve rUfekasmm Ma -
;:ye \e: \1i.idafa :ti M illiye v killerinden ist:za.h
t:!.:c :rleC:n in mi.iza.'~resi neticesinde kabul ed i-
Ln ·:'ki takr;r:n reyc arz ve kabu!Undek'i tered-
dudli izalc i9in Muamelat1 Adli-ye Encilmen•ine
hval:~i mlinas<:bet:yle. 413
- Vaziye: askeriye ve maliye hakk1nda. 160
~
I - \1iidafaai memleket husu;unda itti haz1
:..::Jp d~n iic:I tedb·r ve Jandarma Te~·k•: latJ­
n·: ~ 1sllhl v~ Te~k ilat1 E a~iye Kanununun
l:::!z; meva.ddmm yenid'en tamZlim ine da ir ve-
r::.n taktirlerin bir enclimeni mahsusa hava-
!: :i: ne da1ir. 208
- C;·du Jevaz1ma tma, vaziyeti a:skeriye
h1k~m:ta MUj1faa•i Mfilliye Ve!k!iJ<inden 1S-
t zah miinaseberiyle. 457
- 03ki.ida~ Me:bu u l"e~et Beyin Maarif
, 1Udi.illi Al i R1r:a Beyin vazifesi esnasmda
t:thkir madd:.; ; hakk1nda -cll<iye Enciimeni
rnazcatasJ. 49
- Veliaht Abdtilmecit Et'c,nd,in:n Mccli<>
R :yase:,: ne gon:ierct:gi mektup ve Mi.idafaa:i
M :ll:ye V kilinden 1isti7ah mUna:sebetiyle. 523
 31-
Sayfa Sayfa
SeV'kct Bey (Beyant) - Karadeniz Lirnanla- - Mlidafaai memleket hususunda ittihaz.r
nna ithal olunacak rrus1r ve rrus1r unlarr ile Jz- icap eden acil tedbir ve jandarma T~kilatrnm
mit Sancagma gelecek bugday. arpa, m1srr ve 1s!-ah1 ve T~kilatt Esasiye Kanununun baZL
bun lann unlarmm gumriik resminden istisnast mevadmm yeniden tanzimine dair ver;Jen tak-
hakkmda 1ktisat Encl.imeni Mazbatast munase- rirlerin bir Encumeni mahsusa havalesine
betiyle. 769 dair. 205,209
Snket Bey (S;nop) - Tokad Mebusu Ha- - Ordunun i!bas ve ia§esine da 'r LaziSitan
Zirn. Afyonkarahisar Mebu!>u \llehmet Sukni 1ebu u Osman Bey ve Rufekasmm i tizah
ve Burdur Mebu u Seyh Servet Efendiler hak- takriri ve Mlidafaa i M illiye Veki! ;nin ceva-
1-mda D~lincu Sube MazbatasL Hk . brna dair. 3 76
- Vilayeti Askeriye H k. 190
5evki Hey (1~tel) - Glimli~hane Mebusu
- Kareden ;z Lmanlanna ithal olunacak
Ha ·ln Fehmi Beyrin Subat 1338 ma~tmm
mtstr ve m1S1r unlan ile lzm;t Sancagma gele-
va!\lin le edasJnt temin ir;in 20 ve Mlidafaa y1
cc•k l:;ugday, arpa, mrs1r ve bunlann unlannm
\1"l:iye ihtiyacatma sarf olunmak. uzere 5 m il-
Gi.imri.ik resminden istisnas1 hakkmda lkhsat
\·on lira avans verilmesi hak:kmdaki takriri
Enciimeni mazbatas1 Hk. 687
mtimst:hetiyle. 813
- Kor;g iri ve Umumiye had iseleri ve
eyh Servet Efendi (Bursa) - 133 7 ~en e.;: ark vilayetlerindeki ahvali inzibatiye miina-
~uvazenei Umumiye Kanun Uiyihast mi.ina- sebetiyle. · 254,255
sebeliiyle. 725 - Kon}a Mebusu Abdlilhalim Efendi
- Frans1zlarla. r<tptlacak itiJafnam Hk. 32-+ hakktndaki Be.}inci Sube manbatras1 mi.inasebe-
tiyle. 728.
Sirkrii Bey (Boiu) - Glirnli§hane M ebusu
Has>an Fehmi Bey-in Subat 1338 maal)a!:nm
73a,733
- Mo kova Kon fera ns1 Hk . II
'::.'ainde e·dasm1 temin ir;in 20 ve Mlidafaay1
\1 .: ;iye ihtiyacatma sarf olunma'k tizere 5 mil-
- Vaziyeni Askeriye Hk . 190
yon l;ra avan vedmesi hakkmdaki takriri ~iikrii Efendi (Kayscri) - Harp Enciimeni
ml.inasebetiyle. 815 fevkaladesi Kanunu hakkmda Hariciye Encu-
- Karadeniz Liman:ann a ithal olum~a~ ' meni Mazbatas1 Hk. 552.559
mJsJr ve m•Str unlarr ile lzm i-t Sancagma ge-
Tzh~':a B~y (Ay ~1 m)
- 133 7 senesi M uva7e·
lccelk bugday, arpa, mrstr ve btmlann unla-
nt:r Umumiyc Kanun !ayihas1 halklkmda. 724,7-tl .
nnm Gl.imrli•k re m:nden istisnasr ha'kkmda
783.788,797
ik t;·at Enciimeni mazbatasr mi.inasebetiyle. 691.
- Burdur'·da mlisadefie oluna n k.oyunlar -
771,772
d•n bir k1smm1!1 suiis~imal edlildigine dair is-
- Kamden iz Liman•!anna ithal olunaca k tinat haik!kmda Dordi.incli Sube mazbat as1 mi.i-
mt 1r ve mtsrr unlan ile lzmit Sanoagma gi - na.>ebet:yle. 862
decek. bugday, arpa . mrsrr ve bunlarm unlan - - GLimLi~hane Mebu u Ha an Fehmi Be-
nm giimriitk resminden istlsnalanna dair Mu - y1n Suba.t 1338 maa~J:tmm vak.!linde eda 1m te-
,·azene'i Mal•iyc Enclimenini mazbatast Hk . 867, min ic;in 20 ve Mi.idafaayt Mi·l'l :ye · ihtiyaca~tma
86g,870 sarf o:unma-k Lizere 5 milyon Era avan veri,l-
Siiklii Bey (Karahisansahip) - Hariciye Vc- me~ i ha·k':ondaJ<!i takniri mi.ina ebeltiy'le. 820
kilinin Azerbayca•n, Ermen'i~tan ve Giirci ;;tan - Hariciye Vekli'li Bek.ir Sami Bey·;n Fran-
ile ::t'ktedi1ecek konferans hruk•k.rndak1i beyanatr SI:d3Jrla a•ktet.t:igi itilafnarrnenin baz1 maJddeleri
ve memleket dahilindeki vesaiti nak]liye, bug- i.izerinde vaki mi.izakerat ve muma:ileyhin is-
day, un ve ekmt:'X noksanhk.lan ve bunlann l'i fas1 ha'lclonda. 75
tfmini Hk. 228, - Heye:i Vekile Reisi P~a Hazretief1inin
232 Esk:~ehtir'in 5Uikfitundan sonra oepheye ya,pt1g1
- Ko;:giri ve Omraniye hadise'leri Hk . 264. tef~i~ -rrelticeleri ha·lckmda izahat1 ve Mecl isi n
266 Kayseriye nak.]i hruk'kmda. 120.121
 32-

Say fa Say fa
- Karadeniz }imanlanna ithal olunan.k - Hariciye Vekili Yusuf Kemal Beyin Av-
miSLT ve misir unlan ile lzmit Sancagma gele- rupa'ya azimeti mtinasebetiyle 673
cek bugday, arpa, mlSlr, v;: bu.n:lann unbnmn - Gi.imii~hane Mebusu Hasan Fe1uni Be"
gtimrlik re.>minden i ,t:,n.:~ I ha:<:kmda i kti~J~ yin Subat 1338 maa~atmJn vaktinde edasm1 te<
Enciimeni mazbatas1 hakkmda. 6':37 min ir;:in 20 ve Mlidafaayt Mill.iye ihtiyacatma
- KaradeniL !imJnlanr.:t 1thal olun:>.ca. sarf olunma'k iizere 5 milyon lira avans veril-
ithal olunacak miSir ve m1s1r unhn ile izm ·t mesi hakkmdaki takr iri miina ~betiyle 810,811
Sancagrn-u ge. :~cek bugday, a rp.t, m1 1r V>! bu :l- - Erkan1 Har!Jiyei Umumiye Reisi Fevzi
lann unlannm gi.imri.ik reEm :n.den i,ti .. na~I hak - Pa~a Hazretlerinin Sakarya Harbind n sonraki
kmda iktisat Er.ci.imeni m:tzblllSI mun·a:;ebe- askeri vaziye't hakkmda heyanat1 mtinasebe-
tiyle. 692 tiylc.: 475
- Malta'da mev1uf bulunan a1an111 mu- Karadeniz Jimanlanna ithal olunacak
hc.~sasall hak.kmda. 3 m1srr ve miSJr unlan ile fzmit Sancagrna gele·
Tlililt;n Bey (Bolu) - Dcm irci Efenin tedibi ctk bugday. arpa. m1s1r ve bunlarrn unlarrnm
ve •itham olunan mukut v.s. ile. I. parta'da zur- Glimrlik Resminden istisnas1 hakkmda fktisat
raa ait depo edilen tliliinle1 in akibeti ,-e Konya EncUmeni Mazbatasi Hk . 684.695,709,710,754,770
isyam s1rasmda usata ait olJugu kanaat;yla. -- Karadeniz limanlanna ithal olunacak
tsparta Valiligince Burdur'da mlisaadere ed ' len miS!r ve miSir unlan ile izmit Sancagma gele-
yedi b in koyundan dort bin adedinin L· klal c- k bugday. arpa, mislr ve bunlann unlannm
1\!ah:kemeS<i karan ile bilmi.izayede <allld1gr \..' GiimrUk Resminden istisnalarma dair Muva-
ba!k1iyenin suii timal ed ildigi hakkir.Ja k1 rnei Mal iye EncUmeninin Mazbatas1 Hk. 862,
Dordlincli ~ube mazh:1ta ·• mi.inascl">eli:.l.:. (I -l 866,867,868
Tah,.:·n Bey (Van) - Fran>:7larla u~era mu - - Mlidafaai Milliye Ve'k5.1etine verilecek
ba.ddesi hakkrnda. :?.nO 0n m Iron lirahk avans Hk. 850
Tak•i Efendi (Sh·a ) - Ba~kumandaniiJ... Ih- - Zah ire Gumrtik Resminin tenzili Hie 680
dasi iJe bu vaZJifenin TBMM Rei ·i Mu~tafa - Lazi tan Mebu u Osman Beyin, mahke-
Kemal P~a Hazr.o:tlerine tevc:ri hakkmda b- meye sevk ine dair mazbata mi.ina ebetiyle .661
nun telklifi mi.ina ebetiyle. 16 Tun~:1 Hilnr: Bey (Bolu) - B~'kumandan­

Tevf''k Efendi (Kan'gm) - FranSIZ!arla ya- h!: ihda 1 ile bu vazifenin TBMM Reisi Mu~­
pi!aca:k 1tilafname Hk . 313 tafa Kemal Pa~a Hazretlerine tevcihi hakkrn-
Te \f'~< R· ii-~tii Be1y (Mente~) - Amasya ts- da Kanun Tekl if1 mi.ina ebetiyle 168
tikliil Mah1k m::si nin muddet'i sona erdiginden - B~kumandanhk Kanununun mi.iddet i·
dava d syalannrn normal mahkemelere tev7ii n:n tcmdidi Hk. 417
ti a kik rn'd a 592 - Ba5kumandan1Ik Kanununun temdidi
- E11kiim Harbiyei Umumiye Rei i Fevzi h:!kkmda <;orum Mebusu Ferid Bey ve 43
Pa~a Hazreulerinin Sa'karya Har!Jinden sonrakl r• f::<inin Kanun Teklifi (3 /447) mlina>ebetiy-
aS'keri vaziyet hakkm'd aki izahat1 tizerine ar;:•- 1•1 677
lan muza'kerat, ordunun ilbas ve ia~esi, mali . - Frans1zlarla yapllacak ttilafname Hk . 298,314.
aSkeri ve siyasi vaziyet Hk, 504 355,357,361
- I 338 senesine ait baz1 te'kiil'ifin bir ta'k- - Hariciye VekiU Yu uf Kemal Be yin
sitte tahsil·ine dair Kanun miinasebetiyle 841.843 Avrupa'ya azime'ti miinasebetiyle 673,679
-1337 •senesi Muvazenei Umumiye Ka• - Heyeti Vek ile Rei i Pa§a Hazret]erinin
nun Uiyihas1 H'k. 716.745,747.748,781.783. Lki~thir'· in si.ikfitundan sonra cepheye yapt1-
784,796,797 g1 tefti~ neticeleri hak'kmda izahat1 ve Mec-
- Bir ayll'k rrv:a~at ve tahsisatm kat'1 Hie. 890.894 J' <in Kayseri'ye nakli Hk. 124
- Burdur'da mti..adere olunan koyunlar- - Karadeniz Jimanlanna ithal olunaca'k
dan thr k1smrnm suiistimal ed'iltligine dair is• m1s1r ve m1srr unlan ile tzmit Sancagma gele•
nat haklkmda DordUncU Sube Mazbatas1 mi.i - ctk bugday, arpa. mlSir ve bunlarm unlarmrn
nasebel'iyle 861; Gi.imrUk Resminden isti nalanna dair Muva
 - 33

Sayta Sayfa
zenei Maliye Enciimeninin Mazbatast Hk. 865,870, mn tslaht ve T~kilatJ E~a:s1ye Kanunumm baz1
872 mevadtntn yeruiden tanzimine da:ir verilen
- Ka:ra'derriz J.lima.nlarma i·thrul olun·aca:k ta~kri r'l·::rin bir Enci.imenj m.:lhsu.sa haval1:Sine
mlSlr ve mtstr unlan il<: lzmit S:tncagma ge~e­ drur. 208
ct;k bugday, arpa, mtstr ve bunlann unlanmn - Ordunun i1ba:s ve ia~~sine dai·r Lazist:111
glimrlik resm:rrden istisnast hak.kmda iktisa:t Me.bu.su 0 man Bey ve Rlifekas111m istizah talk-
Enclirnerri mazbatast mlinJ.Seb~tiyle. 696, riri ve Mlidaf:ulli MiRiye Ve·!"~linin cevabma
710,711,764,765 dair. 374
- Ko~·gi·pj ve Umraniye haJditst;l•eni ve .)lr'k - S:tmsun ve haval·i~' i htik'lal MaJ1i!,eme i
vil:iyetlerindeki ahvali inzibal:iye munas~be- beycli sab1k:1 mm Canik Mebusu Emin Beyin
t. y1e. 248 istin:Lt111a cevap Vermvleri ta!:'bini haYi takrir
- Lon·d ra Konferans! hakkmda. 6,9 mLinasebetiyle. 648
- Malta'da mevkuf bulunan az:~.ntn mu- - Vaz.iyeti Askc6ye ve Matkiye h:tkkmda. 161
has:;a,satt hak'k 1nda. 3 - Yunan lnrmLU lizerine v~iyeti Harbiye
- Mlidaf::mi memleket husuwnda itti:1azt hakk1nda mliz:~..kera:t ve TBMM'n;n K:ty eri'ye
·op c:len ad tedbir v_ Jand::~.rma Te~Uatt- nakli munasebel:iyle. 104

v
Va>stf Bey (Sivas) - 1337 senesi Muvazell'eti Franstz)arla yaptlaca•k ittiliiJname halk-
Umumiyc Kanunu layiha·st mlinascbeUyl]e. 789 kmda. 338,355,356
-- Mi.Uafa:J.i M;I·liye Vel:<§:!eti ihtiya~lanna Hariciye Ve~kiti Yusuf Kemal Beyin
sarf ve 1338 . blitr;CI&i tahsisatmdan mahsup Avrupa'ya azimet.i mi.ina.sebetiyle. 674
edilmek uzere b~ milyon l'ira.hk avans veril- - lsti_klal mahkemeleri azalanna verilecek
mesi hakkmdaki teklif ve meb1ftgm temjni r;a- tahsisat, barctrah ve y~vrniyeler hakkmda. 157
releri lizerinde mlina'ka~a. 834 1
Kor;giri ve Dmraniye had•i seleri hak-
Vchbi Iky (Kare.Si) - B~kumaadanltk ih- 262
dast ile bu vazifenin TBMM Reisi Mus.tafa Kor;giri ve Dmraniye hadiseleri bak-
Kemal Pa~a Haz.ret1emine tevcihi hakkmda ka- ktnda.. 279
nun teklifi mlinasebetiyle. 183,185
- Kor;giri ve Dmraniye hadis.e1eri ve Sark
- B~kumandanhk Kanununun mi.iddotirl!in v~1ayerl~rindeki ahvali inz.ibatiye mlinasebe-

temdidi haktkmda. 419 tiyte. 2-l9

- Merkez Ordusu Kumandam Nuretl!in
- 1337 senesi biitr;es-i i.izerinde Heyeti Ve-
Pa~ hakkmda. 623
kile Rei i ve Mi.idafaai Milliyc VekjJi Fevzi
Pa~a Haz.retler'inin izahatt ve blit~e i.iz.erirrde - l\1lidafaai memloket hu.susurtda ittihaz1
miizakerath 68 •i cap eden acil tedbir ve hndarma Te~kii1atJ ­
- 1337 senesi Muvazenei Umumiye Ka- nm J.Slaht ve T~kilatt Esasiye Kanununun
nun Hi.yi•hast hakkmda. 780 bazt mevaddtntn yeniden tanz:imine dair veri-
- Cepheden avdet eden Sinop Mebusu len ta.krirlerin bir Enclimeni mahsus:a hava-
RLZa ur, Kares~i Mebusu Vehbi ve izmir lesine da1i r. 213
Mebusu Mahmut Esat Bey!edn takdim etti'k- - Ordunun ilbas ve ·i~esine da:ir Lazistan
mli~tere'k rapor ve bu zeva~tm rapor iizerin-
leri Mebusu Osman Bey ve Rlifekasmm istizah
de verdikleri izahat miinasebetiyle. 138,142 takPiri ve Miidafa<ri Milliye Veki:lir1in cevabma
- Franstzlarla usera miibadelesi ha:ktlunda. 262 dai>f. 378,379
Franstzlarla yaptlacak 1tiHifname hak- Ordunun ilbas ve i~ ha~km.da La-
km<la. 292,293,312,331 :zristan Mebusu Osman Bey ve Ri.ifekasmtn

(Cilt 2)

Say fa
Maliye ve Mi.idafaaJi Milliye Vekillerinden is-
tizah takriri mi.inasebetiyl'e. 390,393,406,408
- Rumlann Samsun mmtrkasmda icra et-
tikJeri ~ekavet mevzuun::la, Lazistan Mebu u
Ziya Hur~ it ve Osman Beylerin Dah iliye Ve-
lkilinden i.>tizaht. 283
- Vaziyeti Askeniye ve Maliye hakkmda.
- Yunan taarruz.u iizerine vaziyeti H a r-
lbiye lukk;nda mi.izakerat ve TBMM'nin Kay-
seri'ye naki i mi.ina eb Liyle.
- ZaptJ sabtk hakkmda.
Vehbi Bey (Maarif V' k!:~.) - Karadeniz li-
rnanlanna ithal olunacak mtstr ve miSlr tmlan
iL lzmit S:tncagma gelecek bugday, arpa, mt-
str vc bunlann utl!lanmn gi.imri.ik re mind:on is-
ti nast ha!k'kmda 1klisat Enci.imeni mazbatast
mi.inasebe~iyle.
Vebbi Efcmiti (Ko'cya) - A.masya isLiklal
Mahkemesirrin. mi.idde~i sona erdiginden dava
dosyalannm normal mahkemelere tevzii hak-
ktnda.
- 1337 senesi bi.it~esi hakktnda Ma.liye
Vekili Ferit Bey'nn izaha:tt ve blitc;:e i.iz:erind,
gori.i~meler.
- 1337 semesi bi.itc;:e~ iizerinde Heyeti Ve-
klile Reisi ve Mi.idafarui Mitl:iye Vekili Fevz:i
Pr<;a Hazretlerin:in izahat1 ve bi.itc;:e i.izerinde
rni.i7a'keratt.
- D"halet edecek ~k'i ya hakkmda tecili
takibat karan ittihazma d:uir tek.Ui kanuniye
dair Adliye Enci.imeni mazbatas1 hakkmda.
- Erkam Harbiye Umumiye Reisi Fevzi
P~a Haz.retlerinin Sakarya Harbinden sonra i
va.71iyet hakkmd<l!ki izahatt iizerine ac;:tlan mi.i-
zakerat, ordunun i'l bas ve i~esi mali, askeri
ve siyasi vaziyet hakkmda.
- Erzurum'da ~rkan AJbayrak Gaze~tesin­
dok'i ne ri yat haikkmda.
Franstz!larla yaptlacak itiliifname hah.-
kmda.
Franslll]arla yaptlaoaJk itiliifname hak-
kmda.
Ordu levazJmatma, vaziyeti askeriye
ha!kkmda MUdafaai M:Itiye Vekilinden isbizah
mi.inasebetiyle.
-34
Sayfa
- H::tr;c.iye Vekilinin Azerb!llycan, Erme-
nista:n ve Gi.ircista:n ile aktedilecek 'korrferans
hakktndakii beyanatl ve memleket dah )lindek'i
vesa:iti nak~iye, bugday, un ve ek.m~~c noks:m-
lrklan ve burn~nn temini hakkmda. 232
Hanic:ye Ve.kifi Bekir Sami Beyin
161 Franstzlarh akdettigi itiliifnamen:n bJ.Z.J mad-
d:!leri i.izerind:: vak:i miizakerM ve mumai-
leyhin istifas1 hakkmda. 75
105 - Harp Enci.imeni Fe kaladesi t~ki~ine
389 dair Kanun hakkmda Har :oiye Enciimmi
mazba.t.ast mi.inasebetiyle. 588
- istiklal Mahkemeleri azalanna verile-
cek tah~i at, harctrah ve yevmiye hakkmda. 152
- t s.tiklal Mahkemeleri hak!kmda Adliye
Encumeni mazbata.st hakkmda. 616
- Koc;:gi.Pi ve Omraniye hadliselcri hak-
757,773
kmda. 272
- Uizistan Mebusu Osman Beyin, mah-
kerneye sevk ine da1r mazbata miinasebe.tiyle. 064
- Londra Konferans1 hak.kmda. 3
589 - Ordunun ilba.s ve i~es'ne da:ir Lazis-
tan Mebusu Osman Bey ve Ri.ifekasmm isti-
zah takrini ve Mi.idafaai Milliye Vek.~l·inin ce-
59,61 va.bma dair. 38~
- Ordunun ilbas ve i~esi hakkmda La-
zistan Mebusu Osman Bey ve Riifekasmm
Mal'iye ve Mi.idafaai Milliye velci!lerinden •is-
tizah talcriri mi.inasebetiyle. 402
69
- Tahtt muhakemeye alman sab1k Mer-
kez Ordusu Kumandant Nurottin P~adan
mevrut telgraflar miinase.betiyle. 438
635
- Vel iaht Abdi.ilmecit Efencr:nin Meclis
Riyasetine gonderdigi mektup ve Mi.idafaai
Milliye Vekikinden istrizah mi.inasebetiyle. 523
Vehhi Efendi (N:gde) - Karadeniz r'man-
486 lanna ihtal oluna.cak mtstr ve rnts1r unlan iJe
tzmit Sancagma gelecek bugday, arpa, mtstr
ve bunlann unlanrun Glimri.ik resminden is-
41 tisnast hakkmda iktisat Enci.imeni mazbata.si
mi.inasebetiyle. 698
312 Veli Bey (Burdur) - Londra Konferanst
hakkmda. 8
336 Vc::dd:n Bey (Burdur) - B~kumandanltk
ihdast ile bu vazifenin TBM M Reisi Mustafa
Kemal Pa~a Hazretlerine tevoihi haklkmda
460 Kanun teklifi mi.inasebetiyle. 168
 35 --
y
Say fa
Yahy ~ Ga:lp Bey (K:;~e!.ir) - Franstzlarla
yapt!aca'k itilafuame hakkmda. 314,340
- Glir.1i.i~hane M ebusu Hasan Fehmi Be-
yin Subat 1338 mac:..~atmm vakttinde edasmt
temin ic;:in 20 ve Mi.idafaai M illiye •ihtiyacatJ.-
na nrf o!unm ak i.iz ~re 5 milyon lira avans
vcrilm · i hakkmda!<i ta:,;riri mU.nas tY.:.tiyle. 815,816
- Hariciye Vck ili Yu su f Kemal Beyin
Avrupaya az.' rneti rnlinasebeeiyle. 675
- Harp Enci.imcn·i fe V~kalade i Kanunu
hakkmda Ha;idye Enclimeni Mazbatas1 hak-
kmda. 56!
- Harp Enclimcni tqk.ili h~;kkmda.ki Jayi-
hai kar.un iyen in mi.izakere ve Kanuni Esasi
EncLLil enine havales! ne d a:r 610
- Kat:J.deniz limanlanna ilhal olunaca.k
m;s1r ve m1str unlan ile lzm:it Sancagma gele-
cclc b!.lgday, arpa, mtstr ve bunlann unlan.run
giimrlik resm:nd~n istisnas1 haJkkmda lkt!sat
Enclimeni Mazbatasi rr:.ilnasebebiyle. 756
- Konya Mcbu u Abdlilh a~i m Efendi
hakkmdaki Be.~inci Sube Mazbatas1 miinase-
be.liyle. 732,733
- Londra Konfe-ran.st hak.kmda. 5 -
- Yunan ta.arruzu il?.er·i ne vaziyeti Har-
b iye hak.kmda mliza.Lrat ve TBMM'ni n Kay-
seriye nakLi mi.inasebct>:yle. 10.5
Yahya G:tlfp Bey (Trn'bzon) - Merkez Or-
dusu Kt.imandam Nurettin Pa$a hakktnda 6---
~1
Yru:in Bey (Gaziay111'tap) - Frans1ztarla ya ..
ptlacak ,; tilafname hakkmda 369
- Har'i.-.::ye Vekili Be:kir Sami Beyin Fran-
Sizlarla aktettigi itilafnamenin baz1 madde-
leri iizerinde va!ki muzakcra'l: ve muma i~eyhin
i-st ifas1 hakkmda 75
- Heyeti Vek ili Reisi P~a HazretJerinin
Eski~ehit''in slikUtundan sonra cepheye yao-
tlgt tefei~ netice!eri hakkmda izahaJtt ve Mec-
lisin Kayseriye nakli hakkmda 1119
- Yunan taarruw uzerine vaiiyevi Harbi-
ye hakkmda mi.izak c rat ve TBMM nin Kay ..
se~i'ye nakli mi.inasebetiyle
Yunus Nadi (tzmir) - Erlcin1 Harbiyei
Umumiyc Reisi Fevzi Pa~ Hazretlerinin Sa-
karya Harbinden sonraki askeri vaziyet hak-
kmda beyanatt mtinasebetiyle 474
Sayfa
-Erkan1 Harbiyei Umumiye Reisi Fevzi
Pa~ Hazretlerinin Sakarya Harbinden sonraki
askeri vaziyet hakkmdaki izahatt iizerine ac;:J-
Ian miizakerat, ordunun ilbas ve ia~esi mali.
askeri ve siyasi vaziyet hakkmda 504,505
- Harp Enclimeni t~kiline dair kanun
ha'kkrnda Hariciye Enci.imeni mazbatas1 hak-
kmda 569,570
- Mi.idafaai Milliye Vekaleti ih'tiya91'anna
sarf ve 1338 biitc;:esi tah ;satmdan mahst!P
cdilme'k iizere be.~ milyon liral!'k avans veril-
mesi hakkmdaki tek.lif ve meblagm temini s;a-
releri iizeri.nde mi.inaka ~a 835
Mi.i-dafaai M ii liye Vekilinden 3 ·i stizah
ve 17 suaJ ta.kriri mi.inasebetiyle 532
Yuruf izzet Pa5a, (Bolu) - Ba~kumandanhlkJ
Kanununun mtiddet>inin temdidi bakkmda 423
- Gtimii~hane Mebusu Hasan Fehmi Be-
yin, SubaJt: 1338 maa~atm 111 vaktinde edasm 1
tem 1i.n iyin 1.Q ve Mtidafaai Milliye ihtiyacat1~
na sarf olunmak tizere 5 milyon lira avans
verilmesi hakkmdaki 'takriri mi.inasebetiyle 822
Merkez Ordusu Kumandam Fahrettin
P~a hakkmda 623
- Ordunun ilbas ve i~esi hakkmda La-
ziStan Mebusu Osman Bey ve rtifekasmm Ma-
liye ve Mildafaai Milliye Vek illerinden isti-
zah takriri mlinasebetiyle 396
Yuruf Kcmnl B. (Har>:c'yc V"'kili) (Kasm-
morru)- Avrupa. s yahat;nden a\"de.t c~m<~ bu-
lun.an Ha.r•:o;ye Vek':l'i Yusuf Kemal Be)•: n ,j z:~..
ha.tl Vtl mevzu i.iz:erind'::! mi.iz.l.kerat hakkmda, 90
- Av;upa seya.hatinden avJet etmi~ bu!u-
nan Ha11ioiye Velktil'i Yu uf Kemal Beyin iz:a-
h·atJ ve rr.evzu iize'1•: nJe miizakerat hakkmdiJ.., 91,
92,93 ,94,95,96
- .Ua!jkttm:and:anh·:.C Kan.ununun mticidelvi-
ru:n tOOlldt<Li ha-k!londa, 425
Frans!zlaorla usem mti!baclelesi hakku1r
da, 258,
259
- Franstzl•ar.la ya:p!lacak •itilafna:me haJk-
kmda, 290,
301 ,3Q7,3C'9,310,3.JI,312,
313,314,315,344,356,370

- 'Hai!1iciye Vekli1:i Yusu£ Kem.ai 'Bey:in!
673,6714,675
- Hau(oi,ye Vekli Eruin A:zJeroa)'!Ca<n Erme-
rustan ile a!k.tedlilecek loonfeml1!S ha;kikmdlalkJi
'bey.analtt ve memleket dahilindeki ve_aiti rua.k-
li•ye, bug:iay, un ve eJ~mek lt()kS<Wlltklan ve
lbunJ,a;nn temin!i halklu n,cLa, 226,
- Heyebi VekJe Rtisti P~a Hazre~t.en:·ru:n
~elhlir'·in sU!kutundan sonra cepheye y<~~pttgt
teftti§ nleticeleri hruktk.trud'a iZJahruti ve Meclis'~lll
K!ruyseniYle naJ~Ii ha,kikt nd!a.
- tn.gUJ:zlerle usera mU.badelesi hrulclcm-
da,
Yusuf ZJzya B. (Bitlis)- 1337 sene i Muva-
zenei Umu:miye K.anW1 La}'lihast hal<Jbnda,
7W,, 748,783
.lJamlr B. (Adana) - Fra:nsLZLarJa usera m'ii"
badelesi ha!kk.mda,
FransJzl!a:rla ya.ptlacn.k •itilafruam.e hak-
.kmda,
Zdtiii B, (Adana) - Eok~m Ha.rbiyei Umu-
miye Reisi Fevzi P~ Hazretlellifllin rukarya
HaolJmden son.rakll askerti vazi yeJt ha:kkuuda.Jci
mb.atl ilze.nin!e 13.ytlan m'i.izakrerat, ordunun lil-
'blas ve ~i mali, askeni ve sriyasa vaziyet
hak!landa,
5Q6,507
-:- Haridiye Veki.lti Bek:ir ~ami Bey'in
Fmnstzlarla aiktetlligi u'bilafn.amenlin bazt mad-
deleri. Uzeninde 'Va'k!i mii2lakemt ve muma.i1ey-
hin listifu.st hakk.m.da,
- MiidaJiaai me:mleJket hu-usunda i~tihazt
icap eden aciJ. ltedJIJ!ir ve Jandarma T~lc!ila­
ttnm JS.laiu ve Te¥!lat1 Esasiye Kanununun
·bazt m6YaJdtrun yeniden Ta.nmmine dair \'e-
.ni:len taJkll"i'l'lerin I!JiT EnJtimeni mahsus:a hava-
lesine ida::r,
Ziya B. (Bitlis) - iscik.lal Mah!kremeJerli haJc-
lcmda Adli!ye Enctimen! mazbatas1 haklkmda,
1ijya Hur¢t B (l.azistan)- E11karu Harbi)'ei
UJllU!Ilirye Reisi Fev21i ~ Hazretleninlin Sat-
-36-
Sayfa Sayfa
- 1338 sen~ine ait bazt tekalifin b.ir tak•
672, sitte ta:hsi:l!illJe <lair ikanun mtinas betiyle, 844
- Eolcim Harb:yei Umumiye ReiSii Fevzi
P~a Haz.reitlenin:in Sakarya Hwb~nden sonn&<i
aslceri va:ziye>t ha!kJunda beyanatt muna.selbe-
t~y~e- 476
Hanj) Encfunenj fe"v'kaladesi K!anunu
hakiktin.da Ha.n:oiye Enciimen,i mazbatast haJ~­
235
Ianda, 553
- Kanadeniz limanlarma itbal olunacak
mts1r ve rntstr unlan ile tzm[t S:m::ag1na gele-
128 c elk bugda:y, arpa, mtslf ve bunlarm unJanntn
GU.mri.i:k resminden !stisnast ha.kkmda iik.tisat
242 Eacii.mellli maztbatasJ mlinaseb.!tiyle, 692,
695
714, - LaZJistan Mebusu Osman B:!yin, mahke-
meye sevk;ne dair mazbata mlinasebet>:yle, 667
z
•klll!rya Har:t>inden sonraJ\li askeri '¥'aziy::~t hak-
258, 'ktnda< · umhatt iizerine a9tlan miiz!ak rat, or-
262 dunun ilbas ve i~esi, mal.i, askeri ve siyasi
va.ziyet h.akkmda, 507
313
- Giimu~hane Mebusu Hasan Fehmi Be-
ym Subat 1338 m~atmm vaktinde edasmt
tem:in i~in 20 ve rniidafaayt M iliiye ·i htyaca-
•t tna sarf olunmak iizere 5 milyon lira avans
verihnes.i hakkmdalci tak.r·ini miinasebetiyle, 821
- Karadeniz Limanlanna litha1 olunacak
505, nuslf ve mts!I' unlan ile lzrnir Sancagma ge-
locek bugday, arpa, rruslf ve buni'a rtn unlan-
nm Gi.imruk remli.nden istisll!ast hruk:lunda 1kti-
sat Enciimen.i mazbaVa.st hakkmda, 681,
684,688,769
78 - Kara:cf.:c-niz Fim:tnlanna ithal olunaca:k:
mtstr ~ mtstr urulan tile tzmit Sanoagma gi-
decek bugd!ay, ar.pa, mtstr ve hunlarm un!an-
ntill Giimriik Resminden •isttisnalanna dair
Muvazene.i ·Malye Enciimeruinin mazbataSl
haik:k:mda, 866
- Lazistan Mebusu Osman Beyin, mah-
kemeye sevkine dair mazoota mU.na.sehet!iyle, 665
613 - Mer.k:ez Kumandam Nurettin P~a hak-
da La.zistan Mebusu Ziya Hu~it Be)'lin Da-
lriliye Vekilinden isti.mh ta,kJ'liri, 405
 -37
Sayfa Say fa
- Miidafaai Milliye Vekiletine iJ<Ji milyon Ziya H~t ve Osman Beyle11in Dahiliye Ve-
lim avans ~ttsrrua datir 'K!atnun La•}lihast mii- .lciJinde:n istizah.t, 282
nasebetiyle, 669 Zilllii B. (Diyanbefcir) - MiidaTaOJi M ill :ye
- Rum~ann Samsun mmtlkla.srnda uora et- Vek!imden 3 istizah ve 17 sua! takniri mi.i-
tik.leri §•eka vet mevZU"JJcda, La.zJista.n Me1busu nase!betli·yle, 532

(Cilt : 2)
DEVRE: 1 ClLT:2 tcrt:MA = z

T. B. M.M.

Gizli Celse Zahitlari

17 ~I art 1337 ( 1921)

Miinderecat
Say fa
I. - ZAPTl SA BlK HULASASl 2
2. - MUZAKERE EDiLEN MEVAD 2
I. - Malta'da mevkuf bulunan Azanm
muhassalat1 2:3
2. - Londra konjerans1 3:9
3. - M oskova konferm :n 9:1 I

Ci'lt :9

8 nci ln'ikat, 2. 3 ,.e 4 ncii CeJseler

.....
 8 17 . 3 . 1337 2

SEKiZi Ci [N'iKAT

17 Mart 133 7 Per~embe

ikinci CelsC'

REiS Mustafa Kemal Pa~a Hazretleri

KATIP : Ziya Hur~it Bey (U.zistanl

REiS - Cc!seyi a~tyorum.

---
Za~tt sabtk huliisast var, okutuyorum.

I. - ZAPTI SADLK HULA ASI

Y0ZELLiDORD0NC0 iN 'iKAT lendi ve mevzuu Uzcrimle cereyan eden mUzakereler·

den sonra celseye niha ye t Yerildi .
21 Subat 1.~3 7 Pazartesi
Re is Katip
0<;0NCV CELSE
Ha~an Fehmi Yozgat
Hasan Fehmi Beyefendinin riyasetlerinde i~tima Feyyaz Ali
ederck; GUrcUstan ile Ermenistan arasmda 7.tthut· REiS - Zaptt sabtk huhisasmt reylerinize au.
eden harp ve Kafkasya ahvali hakktnda Heyeti Vc - ediyorum . Kabul edenler... F.tmeyenler. .. Kabul edil -
kile Rei si Fevt.i Pa§a Hazretlerinin geni~ iLahatt din- mi~tir .

1 f\-L .. ZAKERE EDiLE ' MEVAD

/. - Malra'da mev/...uj bultman ii::antn muha\·sa- '\ ierbaycan bol~evik olmazdan e\' el orat.la bulunan
sali. sek en kadar ingiliz zabitini maznun ve mevkuf kar-
REIS - Malta'da mevk uf bulunan hazt arkada?- de. lerimize mukabil bize ita e te limi husmunda te-
lamhtzm Meclisi Alinize yazdtklan mektuplar var. ~ebbusatt akidede bulunulmu~lLI- Fakat maatteessi.if o

Ce lsei hafiyeden bilistifade okuyo rum .
(Mcktuplar okunmay~ ba~landt)
R EIS - Efendiler bu zeva t Malta zinuantnu:tn
mektup yazan arkada~lardtr ve onlann hissiya tt nt,
zannediyorum ki , biraz hlirmetle dinlemek laztmcllr.
Halbuki kahvehanede gazete okur gibi oluyoruz. Bu.
dogru bir §ey degildir. (Ktraata devam olundu)
R EiS - Buna dair bir ~ey soylemek isteyen var
mt? ..
AHMET MUHTAR BEY (Hariciye Vekili) (istan-
bul) - Efendim, okunan bu pek dilsuz mektu.plardan
birincisinde Heyeti Celilenizden kendileri hakktnJa
mucibi necat olacak bir te~ebbi.isUn Haric iye Ve ka -
leti marifetiyle icrasmt rica ediyorlar. Bundan da h,,
tabii bir talep olamaz. Zaten bunlann orada t;cc;:ir-
dikleri hayattan bir dem alam ile mUtehassts olan ar-
kada~larlmtz gibi Heyeti HUkumet de mUteessirdir .
Biz konferans nezdinde gayet mUessir tqebbusatt ~•
bulunulmasmt heyeti murahhasamtz riyasetine i)'ar et-
mi§ oldugumuz gibi bundan bir kac ay evvel. daha
vakit rnuvafakat istih al edilemedi. Gc~en gUn Ba -
tum·un orduyu milli kttaall tarafmdan ·~gal olundu-
gunun ferdast gUnU ~ark Cephesi Kumandanllg ma
Har iciye Vekaletinden yazdtgtm bir telgrafnamedt•
Batum'da bulunan bilcUmle Franstz ve ingilizlerin re -
hine olmak Uzere levkif edilmesini yazmt~llm.
R EiS - Bunlann tesellilerine medar olmak lizer':!
bir cevap yazaltm. (Hay hay sedalan)
RiFAT BEY (Kayscri) - Pa~a Hazretleri mua ~
\'Cneti nakdiyedc bulunuluyor mu?
REIS- Sureti umumiyede mebus arkada~lanmtza
ve ri yo ruz efendim.
AHMET MUHTAR BEY (Devarnla) - Ucn -
dim , bundan mukaddem orada bulunan mevkuf kar ·
de~lerimiz icindc haricten para getirtemeyecek kadar
fakri.i zaruret ic;inde bulunanlara medan mai~el ol ·
rnak uzcre Hlikumeti milliyel)liz tarafmdan kft.fi mik
tarda bir meblag gdnderilmi~ ve bunun isalini Hari-
ci )'e Vek aleti deruhte etmi~tir , takip ediyor.

2-
 i : 8 17 . 3
TAHSI BEY (Aydtn) - Efendim miimki.in ol-
dugu kadannt elden ka~trmamak ic;:in onlarla da bir
muhabere yaptlma!tdtr.
AHMET MUHTAR BEY (Oevamla)- Hatta El-
cezire Cephesi Kumandan!tgtna Hariciye Vekaleti ta-
raftndan yazt!an bir telgrafnamede lrak a~airi yedin-
de bulunan lngiliz zabitantntn, hatta alttn mukabi -
linde olsa bile, altnarak 'bize teslimi hu u u ya7tl-
mt~tt.
REFiK SEVKET BEY (Saruhan) - Pa~a Haz-
retleri; demin tazallumattna ~ahit oldugumuz zevattn
isimlerinin okunmastnt rica ederim. Meclisimiz iti-
mad Meclisi olmak miinasebetiyle bu bir itimadslZ-
!tk emmesi verir. En miihim mesaili milliyenin bu-
rada gorU~UidUgU bir trada bunlann ketmi dogru de-
gildir.
R EiS - Arkada~lartmtz varJtr, demt~lim cfendim.
Mesela Edirne Mebusu Faik. sonra Seref Bey. diger
asker arkada~lar var. Hepsi mU~tereken yazmt~lardtr.
TUNALI HiLMI BEY (Bolu) - MUsaade edcr-
eniz bir ~ey arzedeyim. Cevap umum namtna olma!t.
Daha ba~ka 'tUriU miitehas is olunur. Ba~ka tLirlii te -
sir eder.
REIS - Gonderilen mebaligi aldtklanna dair
mektuplar va rdtr efendim. Meseta benim tah~isattmt
~uraya buraya verirsiniz diye yaztyorlar.
~- - Londra K onferansr.
REtS - Londra K onferan 1 hakkmda Hariciye
Vekili Ahmet Muhtar Bey buyurun .
AHMET MUHTAR BEY (Hariciye VeJ...il i) (istan-
bul)- Sureti malumede Londra'ya davet eJilmi~ ola.1
heyeti murahhasamtztn o raya muvasalat ve konferans
mahafili ile olan temastna ve bu temastan mUtevel-
lit tahassUsattna dair hundan evvelki celselerc1e bazt
maruzatta bulunmu~ ic!i m . 0 zaman. yani a~agt
kan, 28 Subattan beri heyeti murahhasamtzdan gerek
mUzakerat ve gerekse ittihaz edildigi ajans telgrafla-
rtndan anla~t!an mukarrerat hakktnda dogrudan dog -
ruya ve resmi mahiyet i haiz hic;:bir telgrafname altn-
mtyordu . Bunlan da bilvesile arzetmi~tim . Bundan
dolayt bittabi Hi.ikumetiniz de endi~enak btilunuyor-
du. Son zamanlarda, yani bundan tic;: gUn mukaddem
imzastz olmak ve men~ei malum bulunmamak Uzere
gayri mutad bir vastta ile bir telgraf aldtm ve onu
1337 c: 2
takip eden gUnJerdc tmzayt havi iki telgrafname da-
ha altnmt~tt. J~te o vakit heyeti murahhasantn mtiza-
kerat ve mukarreratt hakktnda sthhate karin bir ma-
lt1mat elde edilmi~tir. Simdi heyetin oraya muvasala-
tmdan son ra son i~aratma degin yazmt~ oldugu tel -
graflann cUmlesini miizakerattn safahatt mUtahav i-
lesi hakktnda bir fikri sabit olmak Uzere okuyaCl·
g1m .
(Okundu)
REiS - Efendim; bugiin Zekai Beyden aldtgtm
bir mektup aynt esasa temas ettigi i~in daha evvel
yaztlmt~ttr. Tensip buyuru rsar.·~ l.;, unsun .
(Zekai Be; in mektu"u okunJu 1
VEHBi EFE Di (Konva , Pa.:l Hazretleri. an -
layamadtgtm bir ~ey var. Eft:noi ::· ~l, e mesmuatt·
mtz Londra'dan bizim murahhasl:• 'r"tZ davet edilmi~­
ti. Bu mektup Paris'ten Fransa sef1n vas tt asiyle llavet
olunmu~ oldugunu anltyorum.
REI - Daha evvel vukubulmu~ te~ebbU all an-
latt or. Buradan evvela bilvastta davet edilmi~ idik.
AHM T MUHTAR BEY (Devamla) - Biliyor-
sunuz, heyeti murahhasamtz buradan Roma'ya gitti.
ita lyanlar arkalanndan romorke etmek istediler. Bi-
zi resmen davet etsinler. dedi. Fran sa ve i ngiliz se -
firi ile gorU~tiiler. Mii~afehe esnastnda vakit fevt et -
meksizin gitmelerini si:iylemi~. Bunlar da resmen da-
vet edilmedik~e gitmeyiz demi~ler. lngilizler efiri ma-
rifeti yle he yeti murahhasaya bir llaveti re ' mi gonder-
mi~tir. Bunun Uzerine gitmi~lerdir . (26 tarihli telgraf
okundu) Raporlar bunlardan ibarettir. Arada ba~b
b:r ~ey varsa gelmemi~tir . 12 Martta ahnan ve im -
zast bulunmayan bir telgrafname var. bunu okuma-
dan evvel verilen cevabt okuyacagtm . ik i cevap ya -
ztlml~ttr. (Cevaplar okundu)
yu -
tSMAiL FAZIL PASA (Yozgat)- Muhtar Beye-
fenlli; bu cevap pazartesi gUnU ~eti~ti mi?
AHMET MUHTAR BEY (Devamla) - Bundan
sonra arada bir fasda oldu . Bunun Uzerine heyeti
murahhasaya ~imdi okuyacagtm ikinci talimatt yaz-
dtk . (Talimatt okudu) Simdi bu talimat gittikten son -
ra bunlann hepsinin vast! olduguna dair elimizde ma -
lumat vardtr.
R EIS - Be~ dakika teneffiis.
-3-
 t 8 17 • 3 . 1337
Ur;iincii Celse
REIS : Mustafa Kemal Pa~a Hazretleri
KATIP : Ziya Hur~it (Uizi tan)
REIS - Celse a.ytldt. Aym mevzuda soz Muhtar
Beyindir.
AHMET MUHTAR BEY (Hariciye Vekili) (is-
tanbul) - Efendim, bu muhaberattan sonra 12 Mart-
ta .yekilip 13 Martta elimize gelen ve imzast olmayan
telgrah okuyacagtm.
(Telgraft okudu)
Simdi bu telgraf Zonguldak'taki bizim istihbarat
Mtidtirtinden geliyor. Bir hath acrtlrarak bu zatt rna -
kine ba~ma .yagtrd1k, dedik ki; bu irtibat zabiti kim-
dir, bu telgrafm imzast nedir, men~ei nedir? Bunu
irtibat zabitinden sor, anla, cevap ver. Dedi ki; i~te bu -
rada Fransti.lar var. trtibat zabiti malum a, Zongul -
dak'ta onun muavini mtilazim (Nere) imi~ . Bize bu
Londra'dan gonderilmi~. Erkiim Harbiye Riyasetin<;len
oradan telsizle verilmi~tir ve ilmtihaber mumabilinde
bize teslim edilmi~tir. 1mzasma gelince; bunu Paris'
ten sorduk, haber aldtgJmtz vakit bildiririz. Hentiz
ona cevap gelmedi. Yani resmi vasttalarla geldigi an-
la~thyor. Bizim ~ifremizle olmasma nazaran oradan
c;tkttgt anla~thyor. Ondan iki gUn sonra gelen ve ak- _
tti irnza edildigi soylenen muahedename vard1r. Be-
kir Sami imzah ve 1".1ustafa Kemal Pa~a nammad1r.
(Telgrafl okudu)
i~te efendiler vaziyet budur. Htikumet Heyeti Ce-
lilenin karanna mtiracaat ediyor.
CELALETT1N ARIF BEY (Erzurum) - iki mli -
temmim telgraftan bahis buyurdunuz, birisini okudu-
nu7..
AHMET MUHTAR BEY (Devamla) - Haytr
ikisini de okudum.
HOSEYIN AVNl BEY (Saruhan) - imza et-
mek i.yin buradan sordular mt?
AHMET MUHTAR BEY (Devamla) - Yalmz
aym zamanda Franstzlarla yaptlmt~ bir itilafname-
dir. imza parafe edilmi~tir. Simdi Heyeti_ Aliyenize
arzolunuyor.
OSMAN BEY (Lazistan) - Bunlan .yag1rmak da -
ila haytrbdtr.
NESET BEY (Kangm) - Pa~am, bir sua! sora-
cagtm, ehemmiyetsiz bir dakikahk bir sua!. Tara-
feyn arasmda bu imla edilmi~ midir? Bunu anlamak
istiyorum.
-4-
c 3
AHMET MUHTAR BEY (Devamla)- lmza edi -
len mukavelenin sureti derdesti arzdtr.
REIS - Tensip buyurursamz efendim, Londra
konferansmm nihayetine kadar olan safahatl takip
edecegiz. ltiliifname ~eraiti hakkmda mtidavelei efkiir
edelim.
OSMAN BEY (Liizistan) - Sevr muahcdesin -
deki kararlan dinlesek olmaz mt?
REFIK SEVKET BEY (Saruhan) - Efendim;
usulti mtizakere icrin bir ~ey arzedecegim. Bu muahe-
dename bizim nam1mtza Avrupada mtizakereye memur
heyetiniz tarafmdan kabul edilerek imza ediJmi~. lti -
lafname veya muahedename her ne ise bir ktymeti
hakikiye iktisap etmesi i.yin mutlaka Meclisinizin ka -
bulil ~artttr. Zaten bu ~arta binaendir ki mevzuu mi.i -
zakere oluyor. Bunun i.yin yaptlacak ~ey, ya buna ve -
rilecek cevabt kati veyahut ademi kabul karan ver-
mektir. Binaenaleyh bizim bir Hariciye Enci.imenimiz
vard1r. Mtizakere edilecek hususat1 ayn ayn tetkik et-
sin. Noktai nazanm tespit etsin ve bunu rica ede-
riz, bugi.in yapsm. Ml!vzuu bahis mtizakere olan me-
sele, bizim ihzaratJmJZ tizerine tetkik edilecektir. (Gi.i -
rillti.iler)
MOFID EFENDi (K1r~ehir) - Bendeniz de usu -
Ji.i mi.izakereden bahscdecegim, Pa~a Hazretleri. Ora -
da tetkikten sonra burada tet~ikini talep ediyorlar.
1-Ialbuki muahedenameyi imzaya mezun olmayan he -
yeti murahhasanm heyeti umumiyesi itibariyle nazan
itibare almacak ise enctimenden ge.ymesi meselesi -
nin nazan mi.italaaya al1mp ahnmamasmt mtizakere
edelim .
REIS - Malumu aliniz iyi bir karar verebilmek
i.yin as1l laztmdJr. Zannediyorum ki Hariciye Vekaleti
bunun aslmm aynen celbine te~ebbi.is etmi~tir . Bina -
enaleyh heyeti umumiyesi hakk1nda Heyeti Celile -
nizin noktai nazan anla~tlmak liizlmd1r. Ondan son-
ra enci.imene mi havale cqecegiz, yoksa ne yapacag1z:
mesele anla~Jlsm .
RAS1H EFEND1 (Antalya) - Riifekay1 kiram
konferans mi.izakeratmm ...
NESET BEY - Mtizakereye degeri yoktur, red-
dedelim. Nesini mtizakere edelim efendim?
REiS - Bunun mtitalaasmda heyeti umumiye bir
~ekil alsm . Ru pek barizdir. Fakat mtisaade buyuru-
 t : 8 17 . 3
nuz da Heyeti Celilenin boyle bir itilafname tizerin·
d~ hissjyatt, ki btitiin milletin hissiyatmm muhassa-
lastdtr, izhar imkiintnt bulrun .
1H;~AN BEY (Cebelibereket) - Franstzlarla boy-
le bit' itilafname yaptlmt~. Bu hususta Heyeti Vekile·
nin noktai nazanru anlayahm.
RASl.H EFENDl (Antalya) - Ilk telgraflan i~i­
tince bendeniz ... Bizim Heyeti Celile arasmdan bera·
yt mtizakere Lond.ra·ya giden arkada~lanmtztn oraya
varmca 1sta.nbul'dan gelen heyetle hususi bir gorti~­
me ile lstanbul'cular kanaatmm onlara sirayet ede·
rek, onlara da tesir yaparak; -fevfik Pa§a taraf1ndan
bizim arkada§iann da noktai nazarlan boyledir, ben
soylemeyecegim, benim soyleyecegimi bunlar soyle·
y~ekle.rdir demesi; benim hat1ramda ~ok tesir yap·
t1. Bizim i~imizden giden arkada~lanmtz bu mticahe-
deye ne i~tin 'at!ldtk, neye azmettik, bunu tamamen
hazmetmeden gitmi§ler. (,tinkti gerek istiklali milll , ik-
tisadt, siyasi tamamen temin edilmedikten sonra bu
azimden donmemeye azmeden bu Meclis. arkada§lann
buraya, konferanstaki mtizakerata dair ihtisaslanm
havt. telgraf bu azmi, bu imam sarsacak ~ekilde ta-
birat ve elfaz kullanmalan, ya esasen gidi§lerinde o
azim ve iman sarst!mt~ olarak gitmi§lerdir, yahut ora-
da samlmt~ . Yoksa bu memleket milli istiklalini, mail
ve askeri istikHilini muhafaza ctmeyerek lngilizlerin
onurunu, haysiyetini dti~tinerek bu kadar fedakarbgt
ne i~fn ihtiyar etsin? Bunu giden arkada§lanmlZin tak-
dir etmesi icabed.er. Franstzlarla aktedilen ahidname
o suretle yazllrnt§ttr ki, eger hakikaten bizim aramtZ·
dan giden arkada§lar ona vaz·t imza etmi~lerse ora-
ya kadar gitmeye hacet yoktu, onu kabul ederlerdi.
Bu giirtiltiilere hi.. hacet _ kalmazdt. Dtin yaJmz bu
noktamn tenvirini Hariciye Vekili Beyefendiden rica
etrni§tim. 15 tarihli Konya'da inti~ar eden Ogtit gaze-
tesinde diger bir telgraf gordtim. Okunan telgraflar
arasmda o noktarun da izahtm rica ederim. ltalya se -
. faretbanesine gelen bir telgrafta Edremit korfezinden
biliptid<:r Adana hududuna, Antalya sahi!ine kadar
olan ...
REIS - 0, ltalyanlara aittir; Franstzlara ait soy-
leyiniz ef~ndim.
RASlH EF_END1 (Devam!a) - Yazd1klan tel-
graf!ar, gerekse Adana hakkmda aktett+lderi muahedt:
memJeketin. sjyasi ve iktisadi ve asker! istiklalini ta-
mamiyle ihlal edecek bir §ekild~dir . Hi~bir vakit bu
memlekP.t ve millet ve bu Meclis bu' suretle mi.inakit
-5-
=======
1337 C:3
miicadelei fevkalademizi anlamamt§larsa , buradan gi -
den arkada§lar boyle bir muahede yapmt~larsa, bun-
lann bir sureti seriada geriye c,:agmlmalan ve haki ·
katen Heyeti Vekile arkada~larwniZin da en son mi.i ·
cahedelerini i§itmek isterim.
Y AHYA GALtP nEY (Ktr§ohir) - Efendim, ben -
deniz oyle gortiyorum ki bizim en bi.iytik hatamtz,
en kabili tamir olmayan bir hatamtz vardtr, o d:J.
dti§manlanmlZl tantmamak ve dti~manlanmtztn bi-
zim biraz ytizi.imtize gtiltivermeleri onlann dostlugu-
nu temin etmek icyin k:ifi olmaktan ibarettir. Bizim
buradan murahhaslanmtz giderkcn iyice di.i~Linmelidir ­
Ier ki gittikleri mahal bizim cammtza, vanmtza, mi.il-
ki.imtize, dinimize bulasa tekmil mevcud iye!imize kast-
etmi§ bir htikumettir. Bunu iyi bilmeli v<; bu iman ile
gitmeli idi. Onlann gonlti bize muh abbet degil, bizi
par..alamak i.. in di§lerini bilediklerini bilmcli idiler.
Bizim murahhaslanmtz gider gitmez kcndilerine, ta
eskiden beri mutat olan tabasbusata ba§ladilar, hi.ir-
meti biraz ziyade gosterdiler. Murahhaslanmtz da
kendilerini §a§trdt. Simdiye kada r bu devlet !'e ka ·
dar murabhas gondermi§ ise hi~bir faide temin ede-
rek avdet etmemi§tir. Dli~manlann cali olarak gos-
terdikleri etvara aldanarak, onlar da bundan evvel
giden murahhaslanmtz gibi , kendilerini salahiyeti fev ·
kalade sahibi olmak i.izere adeta millete hakim bir
vazjyette gormti~ler ve kendi zihin ve fikirlerinin ka-
bul ettigini, hi .. buradan sormadan. kabul etmek hak -
stzhgmt irtikap etmi§lerdir.
Efendiler, lngiltere; Fransa, §imdilik bu iki hti-
kGmet hakktnda soyleyecegim,' zannetmem ki bunla-r
menfaat teminin i kendilerince caiz gorstinler. Biz az-
mimizi tem in etmek i~in her ttirli.i ~eyi goze aldlrmi-
§lZ. Biz ya§a~cagtz ve ya§amak i~in istiklalimiz bi -
zimle beraber bulunacakttr. Elimizdeki istiklaliyeti -
mizi ne Franstzlar, ne de ingilizler alabilirler. Ben
isterdim ki buradan giden murahhaslar tamamiyle
bu kanaata sahip ol unlar: Maatteessi.if Hariciye Veki -
linin beyanatmdan anladtm ki daha gitmezden evvel
ltalya'da bunlann efkan sarstlmaya ba§lamt§ttr. Boy -
le gayet hafif iman ile giden zevat bundan fazla
cesaret gostermi§lerse haklan vardtr. Bu ana kadar
murahhas olarak gitmi§ de milletin kanaatma muha·
!if olarak, milletin zaranna karar vermi§ olanlann
tecziye edildigi vaki degildir. Biz bu hal~ hicrbir za-
manda mecbur degiliz. Miitareke midir, mu~hede ~i ­
dir, her ne ise benim noktai nazanmda, bu hi .. bir
ktymeti haiz olmayan bir surettir ki bu sureti gon·
derdigimiz murahhaslann yi.iztine vurmak bizim ic,:in
bir vecibei zimmettir.
 t:8 17 . 3
Beyefendtler; bu mill~t ila ma~aallah ya~ayacak .
Rica ederim, garp gibi ebediyyen muzlim olan ma-
halden bu millet i9in hic;:bir vakit haytr gelmez. · Garp
kendi mezanru kendisi kaztyor, kendisi kazacaktlr.
Binaenaleyh garpten ufak bir haytr bekliyorsak al-
damyoruz, yam!Jyoruz. Garp bizim imhamtzt goze al-
dtrmt~ttr . <:;iinkli bizi imha etmedik9e alemi medeni -
yet iizerinde haiz oldugu redaeti icra edemez. Bi ·
naenaleyh b\Jglin devletimiz garbin bize tahakklim et-
tigi devletlerden 90k eskidir. Milletimiz en yliksek,
en biiyiik zaferlere nail olmu~tur. Binaenaleyh bu
gonderdiklerini ytrttp ylizlerine ~arpmayt ve o he·
yeti murahhasanm bu i~lerinin yiizlerine vurulmasmt
teklif ediyorum.
REiS - Arkada~lar. soz alan riifekamtzm klsa
soylemelerini rica edecegim . (Evet, evet sadalan}
MUFiD EFENDl (Ktr~ehir) - Davayt millimi-
zin en mlihim anlannda bulunuyoruz. Bu miihim me-
~eleyi muhakeme etmek i9in gayet acul, ga~et seri fi-
kirlerimizi ortaya atacak olursak. acelede herhaide
nedamet hast! olacagtndan dolayt, bu meseleyi 9c ga-
yet miiteenniyane ve hatta geceyansma kadar bila
fastla dii~iinerek halletmeliyiz.
Efendiler. mesele Sevr muanedesini tammadtgt·
m1zdan dolay1 o muahedeyi y1rtmak ve kendilerinin
bize teklif ettikleri bir ka~ madde, ki her millet ken-
di milliyeti, kendi kavmiyeti dairesinde ya~ayacak
ve bu suretle miitareke aktedecegiz diye vaki olan im-
za iizerine miitarekeyi yapmt§ idik. Fakat maattees-
siif bu miitarekeyi bize kendileri teklif ve kabul vc
imza ettikleri halde, yirmi dort saat idame ettirme k-
sizin, bu teklif ettikleri muahede hiliifmdaki hareket ·
lerini heyeti muhteremenizin umumu bilir. Ancak bir
seneden fazladtr vukubulan bu i~Ytima ve mt.icade!e
neticesinde, geiiniz, size hakkt hayat verecegiz dedi-
ler. Buna icabet etmek bizim i~in lfi.ZimdJ. Bizim ga·
yemizle, emelimizle me~bu olan arkada~lanmiZJ aytr-
d!k, gonderdik ki. bu arkada~lanmtz hakkmda ~im~i
soz soylemek caiz degildir, ancak arkada~lanmtia,
buglin bu heyeti muhteremenin kendi i~erisinden c;:t-
karmt~ oldugu vekiller - ki Hiikumetimizi idare eden
o zatlardtr - o vekillerin vermi~ oldugu talimat dai-
resinde hareket ve harici..de bir teklif vukubuldugu
zaman bu zatm fikrini alarak soz vermek laztm ge·
lirken, kendilerine kar~t ufak bir soz vermek laztm
gelirken buradan verilen talimat1 unutmalan sebe-
biyle veyahut kendilerini boyle bir imza i9in hasrl
olan mecburiyeti muhakeme etmeye llizum (hissetme-
============= -6~===========
1337 C:3
den oyle bir harekette bulunmu~lardt.) (I) Bu, ihti-
mal ki orada kendilerinin lehimize gordlikleri tema·
yiilatt hakiki zanniyle yaptlmt~ bir meseledir. Fakat
biz ~imdi b·u meseleyi heyeti umumiyesi itibariyle ka-
buel taraftar oldugumuzu vaziyetimizle ispat ediyo-
ruz. Ancak burada ~oracag1m bir nokta vardtr. 8.1
meseleyi sureti katiyede reddettigimiz zaman da ote-
denberi yemin ederek, ahtederek soz verdigimiz Misakt
M illi daire inde hudutlanmiZI muhafaza edecegimize
dair verdigimiz sozii tekit, ondan sonra zaten vi.icu·
du hi9 mesabesinde olan muahede bakkmda kararl
katimizi verelim. Bu da, mi.idafaaya devam. azmi mu-
hafazadan ibarettir. Onlan dinleyelim , ondan sonra
soz soyleyelim. Heyeti Celilenizin Heyeti Vekileden
teminat istemesine ihtiya~ yoktur. Meclis kendi ruhun ·
dan ik.tibasen verecegi emri verir.
TU ALI HILMI DEY (Bolu) - Reis Pa~a, bir
noktayt tenvir i~in arzediyorum. Arkada~lar, eski ar-
kada~lanm meyamnda hamiyetli mebus olanlan bit-
tabi bilirim . Acizane kendimi takdim etmekligim ica-
bederse, ben s1rf sulh i9in mebus olmu~ bulunuyo-
rum ve o dakikada gelmi~ bulunuyor. Heyeti murah -
hasamtzm yazdtgt telgraftan ~oyle bir te~bih hatmma
geldi : Benimle bir digeri arasmda bir terciiman var.
Terclimana soruyon.lm, terciime ediyor. Sonra va·
kif oluyorum ki temamiyle aksine terciime ediyor ve
yahut yanJt~ terci.ime ediyor. Bu cihetler bir taraf.
bendenizin bir teklifim var. Heyeti Celile Misakt Mil -
liye taraftar degil, tamamiyle istinat etmi~ , bundan
ba~ka bir ~ey bilmem, tammam, diyor. Eger bunun
hilafmda degil de bunu tadilen ~iddetli veya hafif
bir surette kabule taraftar arkada~lanmtz varsa yal -
mz onlar buraya gelsinler. soz soylesinler. ('iinkii ben -
deniz M isakt Milli taraftan olup da burada hissiya t1
mt dokmeye kalkt~acak olursam, bir kerc hissiyatla
oynamlacak zaman degildir. Strf sogukkanhhkla, don ·
mu~ gibi dli~linlilecek ve soyleyecek zamanlardtr. Bi·
naenaleyh soz soylemem M isakt M illi, zaten malum.
vlicude gelmi~ ve teessiis etmi~tir . Su halde teklif
ediyorum, aleyhte diyemem, yalmz bu esasat dahi·
Iinde bir muahedenin kabulli caizdir, gibi sozler soy-
lemek isteyen arkada~lar . soylesinler. Tamamiyle l~h­
te bulunan arkad~lanmtz da sozden vazgec;:sinler.
!SMAIL SAFA BEY (Mersin) - Arkada~lar.
milletimiz blitlin diinyamn g1pta ve hayretle kar~tla·
(1) Parantez ir;indl'ki kelimeler taraftmdan ek-
lendi. M . Onver
 t :8 17 • 3
d1g1 bir vaka~ tarihiyenin kahramamd1r. Bizimle be·
raber maglup olan dort millet daha var ve bunlar
bizden daba kuvvetl1 ve daha kudretli" milleUcrdir.
Bunlar itiH1f Devletlerinin yumruk1an altmda bir ka~
giinli.ik rahat i9in, bir par~a s•kmtldan kurtulmaK
ir;:in, en sefil bir hayat kayg1s1 ir;:in. 1tilat Devletleri·
nin en sefil ·arzulanna ba§lanm egdiJer. Halbu ki
bunlann hepsinden daha zaytf zannedilen e hepsh-
den daha az kabiliyeti hayatiye e eri oldugu zannedi -
len bi.iyiik ve kahraman milletimiz hi~birisin in yapma-
ya cesaret edemedigi bir kahramanll!b gosterdi. Ben
esir ve zeliJ ya~amam. dedi. Benim namusum, haya-
ttm tecavi.ize ugramt~ttr. Kar~tmdaki ne kadar yi.ik -
sek, ne kadar biiylik olur a olsun bu tecavi.iz kar-
~tstnda ba~ egmem, dedi. Binaenaleyh bu azmiyle sila·
htna sanld1.
Sonra arkada~lar, milletimiz herkesin dimagma
yerle~mi§ yanh~ bir zihniyeti iflas ettirdi. Biiti.in ~"v ­
rupa, hatta kendimiz i9imizden milletimizin kabili-
yetsiz oldugunu iddia ediyor idik ve boyle bir zan
kafalanmtza yerle~!Ui~ti. Halbuki biiyi.ik e necip
milletimiz hi'Ybir millete nasip olmayan bir kudret ve
kabiliyet gosterdi. Biitlin milesseselerimiz istanbu!"da
lken, biitiin yeti§mi§ adamlanmtz orada iken ve ora 1
dii§man istiliist altma di.i§ti.igii halde, hi9bir ~ey yo k
zannedilen Anadolu kendi kendine hatta I tanbul 'un
dii~manllgma ragmen Jstanbul bii~i.in miie sesatiy!e.
amhl<. zihni5'etiyle ve biitiin manasiyle aleyhimizde
yah~ttgt halde burada kudretli bir de vl et te§ekkiil et-
ti. hte arkada}lar, bu iki ~ey milletimizin ebedi yen
iftihar edecegi yiiksek kudret eserleridir.
Arkada§lar, Avrupaltlar, cantmtzt almak isteyen
milletler bizjm ~sterd i gimi z bu harikulade cesaret
kar~tsmda bayret ettiler. Hayattmtzt; namusumuzu
kurtarmak i9in yapttgtmtz bu biiyiik ve milli dava bi-
ze art1k zaferi kazandmyordu . Fakat maatleessiif Av-
rupa ile kar~t kar~1ya gelmek zamant heni.iz hulCil
etmemWi. Hayattnt kurtarmak i9in siliihtna sanlan
milletimiz daha heni.iz Avrupantn kar~tstna ytkacak
vaziyette degildi. Bu hususta maatteessi.if Heyeti Ce-
lile bir parr;:a istical etti. <;i.inkii arkada§lar, burada
heyeti murahhasay1 gonderdigimiz zaman arzetmi§-
tim; davamiZtn esaslan kurulmu~. zafer yolunda yii-
rtiyoruz. Fakat heniiz kemale gelmemi~tik . Yunan or-
dusu U§ak'ta iken, Bursa'da iken Avrupanm bizim
millJ metalibahmlzt kabul etmesine imkiin yokt u.
Bundan dolay1d1r ki arkada5lar. biz Avrupa ile ko -
nu§mak ir;:in acele ettik ve bugiln bunun , miisaade-
nizle, arzediyorum , act seyyiat1 kar~tsmda bulunuyo-
ruz.
1337 c. '1
Siiniyen arkada§lar, ikinci bir §ahit vard tr. Biz ge-
~ip gondermek istedigimiz arkada§lan intihapta isa-
bet etmedik. Bu dava bi.iyiik bir dava idi. Bu dava ·
nm kahramanlan, mi.idafileri imanl1 olmalt idi. Kat i·
yen sarsllmayan, i~e bir a~k ile sartlmt§ adamJar ol·
malt idi. Bunda isabet edemedigimiz ir;in burada ...
REiS - Mi.isaade ediniz, bu bc:hi adedin ltari-
~.:indedir.
lSMAlL SAFA 8 Y (Devamla - - Art1k sarsd -
tnl] olan bir heyetin bundan sonra rada bu davay1
miidafaa etme inin arzumuz dahilinde, kuvvetli bir
~ekilde mi.idafaa etmesinin ihtimali yoktur. Onun ~<;in
heyetin geri 'Yagmlma 1 laztmd1r.
Sonra arkada~l~r. bir noktayt daha nazan dikka-
tinize arz etmek isterim. Bu hu usta Ha riciye Veka-
letinin de bir kusuru olmu~tur. He yet zihniyet itiba·
riyle sarsddtgtndan bu davay1 Jay1k oldugu kadar
mi.idafaa edemeyeceklerini ~ubat i~eri inde gostermi .,·
lerdir.
REiS - Beyefendi, mUsaade buyurur musunuz?
llir 5ey arzedeyim. Zalt <1liniz Hariciye Vekaleti hak-
kmda degil. Londra konferan 1 mi.izakeratt hakkmda
soylemeli iniz.
ISMAIL FA B Y (Dcvamla) - BendcniL ~im-
di okunan e Frans1zlarla bir muahede !}eklinc girmi'i
olan ~eyi mi.inaka§a etmek istem iyorum. (i.inkii e a-
en bizim bunu kabul edemeyecegimizi bir bur;uk e-
nedCflberi her yerde, her noktada mlitemadiyen iddia
ettik . Biz hayat istiyoruz. yasamak i tiyoruz. Bu ka-
clar kana, bu kadar me~ ak kate katland1ktan sonra bu
mLicadelede, bu kadar kan clokUlen bu mUcadelede
isteriz ki ka-"iand1gtm1z sulh bize istiklal getirsin. bi -
ze tekrar olUm, kan getirecek bir muahedeyi ir;inizde,
zannederim, imzalayacak kimse yoktur.
[SMAiL FAZIL PA!}A (Yozgat) -- Arkada§lan -
miZlll soyledigi soz(er zannederim hepimizin virdi ze·
ba111 olan bir derdi tekrar zikir gibidir. Tekrara lii-
zum yoktur. Simdi burada biz, bi.r muahedename gel-
di. Ben diyorum ki, bu muahedenameyi kabul veya
imza etmesini veya ant kabul etmesini havsalama stg·
dtramtyorum . <;iinkii Sevr muahedenamesi i9in bun -
lara verilen talimat ba it olmak laz1m gelirdi. Ne isti-
yorsunuz dedikleri zaman, verilecek cevap gayet ba·
it idi : Bizim Misakt Millimii vardtr. Bila istizan
hi~bir ~ey kabul edemezle rd i. Bana oyle bir kanaat.
oyle bir hissi kablel uku geliyor ki bizim 0 giden ar·
kada')lartml t., gerr;i oyle yi.iksek bir kudreti siyasileri
yoktu, o ye~il masanm ba§mda o ~ eytanlarla uzla~·
sm lar. Fakat o kadar da hamiyesiz degi llerdir ki Sevr
muahedenamesini veya daha fena olan bir §ekli imza
7-
 t : 8 17 . 3 . 1337
etsinler. Bana oyle geliyor ki; ~ayet bu degilse arka-
da§lanmtzt Londra'mn azim ve cesim binalanna, zi-
yafetlerine kaptld!lar_ Bu bir cUriim ise ben buna bir
mana veremem. c;unkii hukuk miintesibi degilim. CUn-
ha m1, cinayet mi ne olur bi1mem? Binaenaleyh ~u
par,;avra kabili kabul degildir ve bunu kabul edecek,
yahut kabul ]afzm1 telaffuz edecek bir kimse goremi-
yorum. Binaenaleyh hepinize vukubulacak ricam! ke-
mali dirayet ve kiyasetle bunun reddi r,;aresi nerede
ise ona baksm . .Surasm• soylemek isterim ki, artJk bu-
nu ketmedemem, bu adamlann kudreti siyasiyeleri
yok idi . Yani bu davay• milli onlann hallinden istifa-
de edecek derecede degildir_ Mes'uliyetleri kime r~ci
olqcagm• siz takdir edersiniz.
VELi BEY (Burdur) - Efendim, meselenin ehem-
miyet ve ciddiyeti a~ikiird1r. l~in hiss! cihetini ve kal-
bimizde uyandJrdJgJ teserrtiatt elimenin derecei ~id­
detini tekrar alevlemek fikrinde deg ilim . Ancak efen-
diler Btiyiik Millet Meclisinin ve HUkumetin in bir t:J.-
k•m arkada~lanm1z tarafmdan bihakkm t:::rihi bir c i-
dal ~eklinde gosterilen ~u cidali millinin varllg1 bu-
giin garbm giinagiin te~evvU5att ir,;inde inleyen ' itilaf
devletlerini bir mevkii JZtJrara dti~iirmii~ ve fakat bu
mevkie dondtiklerinin acJsmt kcndi sakameti siyasiye-
lerine izafe etmeksizin · onun actsmJ kendi sJrtlanna
degil , bizim safiyetimize yiikletmek istedikleri hiyeli
siyasiyeye di.i~mek Uzere ·bulunuyoruz. Binaenale~1 h
efendiler, bizim cicfaiJm•z. bugiinkti mukaddes cid a-
hmJz, varlJgJmtzJ inkar eden btittin garp devletlerine
bizi tammak mecburiyetini veren ~u cidahm•z. Fran-
s•zlann bugiin bize pek alh pullu yutturmak istedik-
leri hap• erger,; kendilerioe gayei millinin hak iki su-
rette istihsali .~eklinde ve mevkii JZtJrarlann neticesi
olarak samimi surette bizim noktai nazanm1za gel-
melerine kadar devam etmemize katiyen mani olma-
mah ve hir,;bir zaman cidalimizin hararetini · sekteye
ugratacak bir tezelzUIU azim gostermemeliyiz. Gerr,;i
milletin ytiklendigi ytik ag1rdJr. Siiphe yok ki mUle-
tin bu cidalde maruz kald1gt mii~ktilat pek btiyi.iktUr_
Fakat efendiler , cidal semeratm1 iktitaf edecektir. Bu -
···· ~>•-<--..: · • ·
·-· 8 -
c: 3
nun haddi vasatisini, haddi makulilnil aralnak imxam
yoktur. Bu sebepten bir heyeti murahhasamLZ tarafm-
dan, herhangi ~erait ir,;inde olursa olsun, bize teblig
edilen ~u §eklin katiyen reddini ve Misak1 Milli ~era­
itinin istihsaline kadar cidali milliye devam karanmn
Btiytik Millet Meclisi tarafmdan tekit edildigini k-en -
dilerine iblag etmek lazJmdJr. Bu karan veren Btiyiik
Millet Meclisinin du~u hamiyet ve mes'uliyetine pek
miihim bir vaz1fe dti}iiyor. Harir,;te milletin bozgunlu -
gundan istifade etmi~ bulunmak itihamiyle bizi mi.i~­
kiil bir mevkie di.i~i.irmek isteyen ana m fesadm mev-
cudiyeti (ni nazardan uzak tutmamak lazJm gelir.
llunlar) (I) faaliyete gelebilir. On lara kar~1 Bi.iyiik
Millet Meclisi biittin var!Jg1yle, milletin bu hususta.
ferden ferda , hepimizin zihnen tenvirine ve heyeti
umun1iyemiz itibariyle verdigim iz karann ~u gibi es-
bap ve §erait dairesinde verildigini millete teblig et-
meli yiz. R iyaseti Celileye verdigim takrir, bu sureti
bize gonderilen hulftsarun katiyen Millet M eclisinde
reddedildigi ve Bi.iyiik Millet Meclisi cidali mukad -
desinde devam karanm bir daha bu vesile ile tekid
ettigi yolundad1r.
REfS - Efcndim, miisaade buyurursan1z Heyeti
Vekile de bu mesele tizerinde soylesin. (Muvaf1~ ses-
leri)
AHM ET MUtiTAR BEY (Hariciye Vekili) (fstan-
bu!) - Efendiler, Frans•zlarla Kilikya ve Sark ha -
vali ine ait yaprlan ahitnamenin k1raat ettigim hula -
sai mevadma kar~ 1 yanlan cevab1 ktraat edec:~im .
Ancak bu cevapname dahi ahidnamede yazddJgJ ver,;-
hile madde madded ir. Her maddeyi tenkid etmek su-
ret iyle yazdmJ§ oldugundan iyice anla~dmasJ ir,;in ahid-
nameyi madde madde okumak mecburiyetindeyim .
(Muvaftk sedalan) (Maddeler ve cevapname ok.undu)
Simdi efendim . diger safahat vard1r, onlara gc-
9ecegim.
REiS - Be§ dakika teneffiis.
( 1) Parantez i~inde ki kelimeler tarafmdan eklen -
di. M. Onver
 i 8 17 • 3 • 1337
Dorduncii Celse
REiS Mustafa Kemal Pa~a Hazretleri
KATiP : Ziya Hur§it (Uizistan)
RElS - Celse ki.i~at edildi . Soz Muhtar Beye-
fendinin.
AHMET MUHTAR BEY (Hariciye Vckili) (Is-
tanbul) - Efendim, Londra'daki heyeti murahhasa-
mLZla konferansta cereyan eden mi.izakerat netice-
sinde ittihaz edilmi~ alan mukarrerata dair dtin ak-
~a~ Reisi Meclis Mustafa Kemal Pa~a Hazret erine
hitaben gondermi~ olduklan telgrafnameyi okuyaca-
glm; li.itfen yaz1~11z.
(Telgrat okundu)
Buna nazaran heyeti murahhasam1z buraya geliyor.
Bu esasat (jzerinde noktai nazann1z anla~lld1ktan ve
onlar buraya geldikten sonra karan katiye iktiran ede-
cektir. Binaenaleyh bunlan di.i~iinmek, mUdavelei e[-
kar etmek i"in mikdan kafi zamamm1z vard1r.
REJS - Efendim, buna dair soz soylemek i.izere
soz alan arkada~lanm1zm adedi 90ktur. D iger tara f-
tan buna dair verilmi§ bir tak1m takr ir vard1r.
[(<;arum Mebusu Dursun Beyin takriri okundu)
Reddolundu.]
DR . SUAD BEY (Kastamonu ) - Efendim bende-
nizin Hariciye Vekilinden sua! takririm reye konamaz
m1? (Gtirtilti.iler)
RElS - Efendim. burada pazarhk eklinde soz
soylemek dogru degildir.
BiR MEBUS BEY Ku vvei mtidafaa m1z var
m1?
REiS - Vard1r ki mtidafaaya giri~tik, zannede-
rim anm olmad1gml hatm hayale bile getirmemeli-
dir.
Simdi takrirleri okutuyorum.
(Corum Mebusu Ha~im Beyin takriri okundu)
RElS - Takriri kabul edenler... Jitme yenler ...
(Takriri geri alsm sadalan)
Takririn geri verilmesini kabul edenler ... Etmeyen-
Jer ... Kabul edilmi~tir.
(Tunah Hilmi Beyin takriri okundu)
TUNALI HlLMl BEY (Bolu) - Efendim , mek-
~uf,gayri mek§uf dedigim , malum , gayri malumdur.
Maksat silah ve cephaneyi ihzar edelim .
REfS - Diger takrirleri de okutuyorum .
(Saruhan Mebusu Avni, Burdur Mebusu Veli, iz-
mit Mebusu Hamdi, Konya Mebusu Refik . K1r~ehir
-9-
c 4
Mebusu Yahya Galip ve Eski~ehir Mebu su Emin Bey-
lerin takrirleri okundu.)
EMjN BEY (Eski§ehir) - Ben takririmi geri ah-
yorum.
REIS - Efendim; Emin Beyin takriri geri veril -
.mi~tir.
Diger takrirlerin heyeti umumiyesinin, Heyeti Ve-
ki.leye havalesini reye koyacag1m , kabul edenler elleri-
ni kald1rsm, kabul edildi efendim.
3. - M oskova K9njerans1.
REIS - Efendim §imdi yine soz Hariciye Vekili-
nindir. Moskova konferans1 hak.londa istihsal eyledigi
m alllmat1 bfze versinler.
AHMET MUHTAR BEY (Hariciye Vekili) (ls-
tanb ul) - Moskova'da bir konferans mUnakit oldugu-
nu ve orada mevzuubahs mesail hakkmda mi.izakere
ve mukarrera t ittihaz ederek bir itilafname veya it-
tifakname, her ne derseniz bir senedi resmi aktet-
mek i.izere bir heyeti murahha am1zm bulundugu he-
yeti celilenizce mah1mdur. Bir iki aydanberi Kafkas-
ya'da layenkati denecek bir surette yekdigerini ta-
k!p eden hadisat1 siyasiye ve bunun tevlid ettigi te§ev-
vU~at hasebi yle muhaberattaki si.irat bir ti.irlU temin
edilememi~ oldugu cihetle ~i md iye kadar heyeti mu-
rahhasamLZdan miizakeresine memur olduklan mevad -
dm miin aka~as1 hakkmda hic;:bir haberi sab ih alaml -
yord uk. Bu ciheti bundan evvel bir celsede heyeti ce-
lilenize arzetmi~tim . Diger taraftan G iirciistan ile ak-
tedil mi§ alan ~ifahi bir mukavelename Uzerine Misak1
Millide mestu r olan bir prensip, - ki reyi ii ma mi.i-
racaat etmek prensibi - bunun Batum livas1 hakkm -
da tat_bik edilmek iizere Batum livasmm dahi kuvvei
askeriyemiz tarafmdan i§galinin karargir oldugunu
bundan evvel arzetmi§tim . l~te bu i~gal ameliyesinin
icra edildigi malarda id i ki Kafkasya'da Giirciistan
aleyhine ihtiyan sefer eden K1z1l Ordu kumandanh-
gmm Tiflis'in siikutundan sonra Tiflis'te teesstis eden
Giircii B o l ~evik Hiikfimeti nezdinde Rusya Sovyet
Cumhuriyetini n · komiseri alan O jeni Gidez tarafmdan
Sark Cephemiz Kumandanl1gma makine ba~mda ve-
rilen telgrafnamede Moskova'da miinakit konferans
mukarreratmdan olmak iizere Giirciistan'a taalh1k
eden TUrkiye metalibi milliyesinin bir k1Sm1 miihim -
mi tamin edilmi~ bulundugu cihetle Batum i~gali
 i :8 17 . 3 1337 C:4

i~in hareket etmi~ olan Tiirk kttaatmmm ta y in ve R [iS - Bir de Sefiri Kebirimiz Fuad Pa~a Haz-
tahdit edilmi§ olan hududu ge~memesi talep edtlmi~. retleri tarafmdan vardtr. Ui.yikiyle ac,:l!amadL T'akat
fakat biz demin arzettigim ve~hile , Misakt Millide ruhu anla§l!tr.
zikrolundugu lizere bir plebisit yapttrarak halkm ar- (Telgraflar okundu)
zu ve iradesini almak gayesini teminen yapmt~ oldu- R EiS - . Bir takrir var, okunacakttr.
gumuz bu hareket kar$tSmda vak i olan ~u ihtan, (Doktor Suat Bey ve ri.ifekasmm takriri okundu)
konferans mukarreratt hakkmda heyeti murahhasamtz- REIS - Takriri kabul edenler... Etmeyenler...
dan dogrudan dogruya bir haberi sahih almamt~ ol- Takrir reddolundu .
dugumuz cihetle bittabi isga edemeyecegimizi, ancak HAMDULLAH SUPHI BEY (Antalya) - Arka-
tesisi muhabereye ~alt~t•g•mt zdan konferansta ittihaz da~lar; gec,:irdigimiz gi.inlerin karas1 var, akt var. Ba-
edilmi~ olan mukarreratt anlamaya ~ah~mt~ olacagtz. ZI eylere mi.iteessir olduk. Bazt ~eylere memnun 61 -
0 mukarreratm Ankara B. M . Meclisi Hlikurnetiyle duk. Mlihim olan vaziyetimizi azami vuzuh ile anla-
Rusya Hlikumeti arasmda mliesses mi.inasebatt mu - mak ir;:in mlistakbeldeki hatt1 hareketi mlispet bir su-
hadenetkarane neticesinde te!k ik edilecegini ve binaen- rette takrir edebilmek ic,:i.n r;:ok faydah olur. Maziye
aleyh o vakta kadar harekatt askeriyemizle ihdas et- gayet seri bir surette gozlimi.izi.i r;:evirelim. Arkada~ ­
mi~ oldugumuz vaziyetimizi tepdil ve tagyir edemeye- lar beraber hattr!ayaltm. Millet Meclisimiz toplandtgt
cegimizi soyledik. lhtimal ki Moskova'da bulunan he- gi.in , millet maddi ve manevi ne mi.ithi~ bir harabi
yeti murahhasamtz ittihaz etmi~ oldugu mukarrera t i(,'inde idi . Eger o zaman aktl ve manttk ile hareket
meyantnda, Ktztl Ordu komiserliginin raporuna atfen et ' eydik, emin olunuz arkada~lar , buglin muk.a vemet
beyan edilmi~ oldugu vec,:hile, bazt mukarrerat itti- n ~ mma ortada proje mevcut olmasma hacet yoktu.
haz etmi~ olab(lir. Fakat Heyeti Celileniz bu gibi mu - Eger ba~tmtzla hare!<et etseydik, eger mevcut kuvve-
karrerata bunu akt ve imza eden heyeli murahhasanm timizle dli~manlann a dedi arasmda mukayese yap -
tabi old ugu devletler ve hlikumetlercv tasdik edilme- saydtk, eger memleketimizde taraf taraf vi.icude gel -
dikc,:e bir mahiyeti katiye iktisap etmi~ olamaz. mi harabiyet i. di.i manlanmiZin mi.ithi~ vaziyetlerini
Bu onbirinci kiZII ordu kumandanhgmm verdigi k a r~ t kar~tya k.oymu~ o lsaydtk ; yani hareketimizi aktl
malUmata atfen hudut ~u suretle gosteriliyor : Ra - ve manttk dairesine irca etmi~ ol aydtk bu i~ bitmi~
tum'un a~agt yukan dort aat cenubunda vaki bir idi . Kazaya rizadiide olmaktan ba~ka bir ~ey kalma-
noktadan ba~lamak ve Ahtsha, Ahilkillik manattkmt mt~ idi . Bizim yapttgtmtz arkada~lar, Anadolunun ru-
haric,:te btrakmak Li zere Art vin , Ardahan livalanm da hu mlicahedesi. bir dakika mazur gorlinliz. mecnuna -
bize terkettigin i konferansta Ru sya Hi.ikO.meti kabul nc bir hareket idi. Bu bir cinnet idi. C inneti mukad -
ve tasdik etmi~tir . ger bu sa hih ise. demek oluyor desi idi. Dogrudan dogruya hissi bir hareket yapllk.
ki, M isakt M illi ile o havalide istihdaf eyledigimiz astl ki izzeti nefsi , namus ve mukaddesatt sogiilen
1\mali milliyenin bir ktSffil mlihimmi tatmin edilmi~­ bir adam. karlitmtzdaki ile dogi.i~mek dogru mudur
tir. Saturn hakkmdaki metalibattmtz aray:J. vazed ile- diye mahalle ye soray1m, heyeti ihtiyariyenin reyini
cektir. Tecelli edecek neticeye tabii Hlikumet nazan al:lytm mt der? Biz kalbi hareket yapt1k. a~ktmtztn te-
.dikkate alacakttr. Bundan ev el. bu Batum mesele i ~iri altmda hareket yapttk ve a~ttgtmtz mesafeler go -
mevzuubahis oldugu zamanlarda, Batum ~ehrinin bir zilmlizi.in onlindedir. Arkada~lar bu cinneti mukaddc -
vaziyeti mahsusast oldugu hakkmda Heyeti Celileni- c bi.iti.in c il elerini gostermi~tir. Vaktiyle, daha bun -
zin nazan dikk<1tini celbetmi~ idim. Bunun istihsali dan daha bir kat; ay evvel. bir gUn milli bir hi.iku -
ic,:in her turli.i vesaite mi.iracaat ettik. limid ediyoruz metin miimessili addolunuyor. Vakliyle bize. dolayt -
ki bu metni resmi elimize gec,:ecek ve iddia edifen mu- iyle bize bir soz soylemeyi arzu tttigi vakit kelimatt
karreratm ne oldugu hakktnda bir haberi s hih ah - nas 1l idare ederdi? Buglin bizimle bir masa ba~mda
narak Heyeti Aliyenizin muvafakati yle bir karar itti- bnt mesaili mlitalaa etmeye karar ermi~lerdir. De -
haz olunacakttr. mekki biz -;o n derecede ...
Buglin pek uzun sliren ifada t ve maruzauma bir Ark adalilar. a ln1z korkulacak bir nokta var. Be -
tebljir ile hateme erecegim. 0 da ~imdi Mos!..o va'da rabercc hir ~a niye di.i~iinecegiz. Tarihimizde uzak ve
bulunan Heyeti murahhasamtz Rei ·i Yu uf K emal Bey yak m ne vaki l ktlic,: meydana t;:tkmt~sa memleketimi -
taraftndan Ankara'da B. L M eclisi Rei i \llu~tafa zm ephesi yi.ikselmi tir. Kesbi i.ilviyet etmi~tir . N~
Kemal Pa~a Hazretlerine gi)nderilen - te lgra'rn:tmeyi kadar te ettlitierimiz va rsa silinmi~tir. Fakat ne vakit
<lk uyacag•m. i~ l-.aleme gelmi~tir. -;ok defa ktltctn kan ha hasma hin -

I() -
 t : s· 17 . 3
terce mahrumiyet bahasma kazand1~h ~eyleri kalem
tehlike¥e dil~iltmil§tilr. Yani anladtgtm gibi arz.etmck
isterim. Kthn~ meydana ~tkmca memleketin, milletin
en halis ktsmmm hilcra ko§elerden, koylerimizden
meydana t;:ekiliyoruz. Sabtir olan halktmiZ, en yilk-
ek secayayt maneviyeyi malik olan halktmtz koyle-
rin iyinden ytktyor. Ne vakit ki harbimiz biter, halk
koyilne doner, az ~ok te~ettilte dil~mil§ ktstm ise i~
ba~ma ge~erse , o zaman peri~anltk , zaaf ve tehlike
ba~hyor. Bunun i~indir ki tarihi millimize ktltct ve
kant bahasma olan kazandtgt ~eyi suya dil~ilrilyor.
Ben zannediyorum ki , boyle bir tehlike kar~tsmdaytz.
Bitmi~ bir ~ey yoktur. Bu kilyilk bir ziyan bile olsa
onu tahdit it;:in namahdut vesaitimiz vardtr. Dti~m an­
lanmtzm kemali meharetle aleyhimize kullandtklan
vastlayt milcahedei milliyemizin arkastndan vurulduk-
tan, cephe sarstldtktan, cephelerimiz taraf taraf inhi-
zama ugradtklan ~onra dahi!e bakhgtmtzda, cephele-
r in i tikrar kuvveti astl cephenin, manevi kuv ctin,
dahili cephenin metanetine dayamyoruz. Bunun i in
Bursa, Akhi ar cephelerinde inhizamdan onra i eri·
ye bakttlar, acaba teessilre ugruyorlar mt? Birbirleri-
ne dil~iiyorlar mt? Peri~anhk , izmihliil ba~g o ·teriyor
mu? Gordiiler e aldandtlar. Biz her zam:1ndan z i-
yade toplandtk, beklediler, beklediler, haytr dediler,
yine askeri urelte ugra~mak laztmdtr. ikinci miica-
hede, ikinci miicadeleyi yine sarstlmadan manevi
bahdetimizi tutmakla temin ettik. Bunun i~in harbi
umumi esnastnda Alman1ann bir soztinil ~ekrar edi-
yorum. Arkada~lar , Alman cephelerini ytkmak it;:in,
dahilden ytkmak siyasetini i~eride yaptyorlar. Simdi
bizim aramtzda Hilktimetin ve Millet Meclisinin el-
de eltigi ~eraiti tahammtil edilmez bir ihtiras halinc
'koyuyorlar, sulhil bize gosteriyorlar. At;: bir adama
yemek gosterdikten sonra yilz kere daha a~tktr. r-
kada~lar bizim kalbimizde sulh it;:in mevcut olan ar·
zuyu tatmin it;:in kati derecede ehemmiyeti olmayan
~eyleri bizim gozi.imtiztin online attyorlar. Azami teh-
like astl askeri cephelerde, dahildedir. Bizim aramtz-
daki vahdet emelde, yolda mevcut olan birlik devam
ettik~e emin olabiliriz ki dalail mevcuttur. Ellerimizi
di.i~manlara at;:sak bir t;:ok ~eyleri btrakacaklardtr.
Kendi topragtmtzda mticahede ediyoru z. Kendi ehir-
lerimizin. koylerimizin it;:inde kendi va rltk mUcahe-
-11-
1337 C:4
demizi yaptyoruz. Birbirimize biraz daha yakm gelece ·
giz, biraz daha stkt~acagtz . Ba~kalannm topragmda
degiliz ki miisaade edelim elimizde btraktlacak bir
~eyler olsun. istedigimiz, ~eref, namusla ya amakttr.
Bunun i~in de §erefle bekleyeceg iz. Stralanmtzt biraz
daha stkt~macagtz. Biraz daha devam edelim . Asgari
olan programm1tzt kabul ettiklerine ~ahit olacagtz.
Emin olunuz arkada§Lar, bu kadar b1rakmt~ olduklan .
daha ziyade btrakacaklanna delili kiifidir.
0KR0 EFE Dl (Karahisan Sahip) - Efendim
Hamdullah Suphi Beyefendinin hakikaten aktl ve man -
ltk hakkmda soylediklerini ben de tasdik ediyorum .
Fakat oyle bir zamanda buraya toplandtk ki o za-
man aktl ve mant1gm iflas ettigi bir zamanua idi .
Simdi de bizi kolayca imha etmek it;:i n bizim ·eJimi -
zi. kolumuzu baglamak i tiyorlar. Bundan sonra man -
ltk tz hareket edersek maazallah izmihliile ugranz.
Simdi hamd olsun dahili ihtiliifat kafkmt~ttr. Bugilnkil
vaziyetten bendeniz.in anladtgtm bir hakikat varsa;
dil§manlar bizi imhaya dair vermi~ olduklan karart
henilz refetmemi~lerJir. Bizi imha etmek tt;:in bir ta-
ktm ~eyler haztrlamt~lardtr. Biz bunun kar~tsmda ne
yapacagtmtzt dil§ilnmek iizere gilnlerce, saatlerce. ay-
larca , uzun boylu tetkikatta bulunmamtz laZimdtr.
Hakikaten ~u · on zamanda bizim hareketimiz uinin
gostermi~ oldugu mucizeden ba~ka bir ~ey degildir.
Yal~tz bir hadi i ~erifi tahattilr ettirmek istiyorum.
(Okudu) Heman bu badi i ~erifin varit oldugu za-
manlarda ya$ tyor gibiyiz. Sulhu , Hildeybiyeyi di.i~i.ine ­
lim. Mi akt Milliden zerre kadar fedakarhk etmek
kimsenin hatmna gelmez. Londra konferan 1 tatil et-
mi~tir . Fransa ile miltareke mahiyetinde mi.isaleha ya -
hut ll}U alaha mahiyetinde miltareke olmu~tur . Buglin
ehemmiyet ve mu taceliyetle dii~i.inecegimiz nokta var·
a henilz kcsbi katiyet etmemi~tir . M Utalaai aciza -
nem, bir taraftan Sarkta bir taraftan Yunan·m kar~t ·
tnda a ker buJunduruyoruz. Bir taraftan Adana cep ·
hesinde asker bulunduruyor, il¥ cephede de zaytf dU-
lji.iyoruz. Bunda milmkiln i e Franstzlarla bir iki ay
kadar vakit kazandtrmak it;:in mi.itareke mahiyetinde
bir ~ey yapahm. Rica ederim efendim, yalmz beyni -
mizde kalsm. (Siddetli gilrilltiller)
REIS - Cumartesi it;:tima etmek i.izere celseyi
tatil ediyorum .
DEVRE: 1 ClLT:2 J(H1MA: 2

T. B. 1\;l. M.

Gizli Celse Zabitlari

21 Afart 1337 (1921)

Miinderecat
Sayfa
I. - ZAPTI SABIK H ULASA J 14
2. - M UZAKERE EDiLE MEVAD f4
/. - Tokal Mebusu ' ti-lm, Afyvnkara-
hisar M cbum M ehmo!t Siikrii ve Burdur fo.1 e-
busu Seyh Servet Efenclilcr hakk111da U~ii n cii
Suhe mazba tas1. 14:26

Cilt :9

I 0 ncu ln'ikat, 2 nci Cclsc

 . t JO 21 . 3 . 1337 c 2

ONU CU iN'iKAT

21 Mart 133 Pazartesi

ikinci el:.e

R -i Birinci Reis Vekili Hasan Fehmi Beyefeau;

KATiP: Haydar Bey (Van)

REIS - Celseyi kU~at ediyorum .

Zapt1 sabtk hulasa 1 okunacaktlr.

I . - ZAPTJ BIK HULASASI

SEKIZI Ci IN'iKAT DORDU1 CU CELSI.:.'

17 Mart 1337 Per~embe Mustafa K.emal Pa~a Hazretlerinin riyasetlerinde

in'ikat etti . Hariciye Vekili Ahmet Muhtar Beyefen -
iKi1 Ci CELSE
dinin Londra Konferanst hakkmdaki beyanatmdan
Mustafa Kemal Pa~a Hazretlcrinin Riy a. etlerinde
onra bu mevzuuaki mi.izakerata nibayet verilere;.;
in'ikat ederek; Malta'da bulunan azaya \'C diger e ~i r
o~ko a konferanst lizerinde vaki gori.i meleri mUte -
ve mevkuf bulunan zabitan ve efrada gonderilet~ tal1 - t
akip eel eye nih:tyet verildi.
sisat Uzerinde gorii~Uldii ve celseye ara verildi.
Rei K fltip
Uf;UNCU CELSE Mustafa Kemal Laz istan
Ziya HUr it
Mustafa Kemal Pa~a Hazr~tlerinin riyasetlerinde
in'ikat ederek Hariciye Vekili Ahmet Muhtar Beyefea - REi - Zapt1 sabtk hula asmt reylerinize arz ed i
di Londra Konferansma dair izahatta bulundu ve yorum. Kabul edenler. .. Elmeyenler. .. Kabul edilmi~­
celseye teneffUs ic;in ara verildi . tir.

2. - MUZAKERE EDiLE M EYAD

I. - T okad M ebusu 1(i::.1m, Afyunkarahisar M e- 1 miyelerin vazi(e i he.)·eti t~kil eden azanm yalmz v-
busu Mehmer Siikn~ 1'£' Burdur Mebum Seyl: Sen ·ef rak Uzerinde · letkiki ml!amel~ etmesine mi.inhamdtr.
Efendiler hakk111da Orii.ncii Sube· maz.balaVI. Hatta ureti mahsu ada u uiU mu hakemat1 cezaiyede
bir kaytt vard1r. 0 da; katipten. miiddeiumumiden
REIS - Tokat Mebusu Naztm Bey hakklllJ.l
ba ka tarafeynden kimse bnlunmaz. Binaenaleyh bu -
Oc;UncU Subeden mevrud evrak vardtr. 6kunacak .
radaki vaziyetimiz bir hakim vaziyeti degildir. Mah
(Okundu)
kemeye sevketmek ic;in delailin kuvvetini tetkik ct·
REFtK SEVKET BEY (Saruhan) - UsuiU mi.i- mekten ibarettir. Onun i9in heyeti muhteremeden
zakereye dair soz isterim. rica ederim, ~imdi bu vaziyette soz soylenirken soz-
Efendim, §imdi bizim buradaki vaziyetimiz Ti.ir- lerimizin, delailin kuvvetine inhisar etmesi. saniyen
kiye'de ~imdiya ltadar tahaddi.is etmemi~tir. 1Jk clefa tarafeynden olan zevattan h ir,: !<imsenin sozi.ini.in mi.i -
olarak Kanunu Esasinin bu maddesini tatbik cdece- dafaa suretinde dinlenmeme i. arkada~m11z Naztm B:::-
giz. lstinat _e decegimiz ntkat mevcud ka!'lunlanm;z. yin gelip her madde hakkmda ayn ayn soz soylemi~ ­
dan altnmt~ olacakttr. Bu mi.izakere bir mebus arka- ti r. Buna !Uzumu kanuni yoklur. Halbuki leh ve a!ey -
da~lmtzlnithamma ait mUzakcreden ibaret olacakt1r. hinde bir karar ittihaz etmek ic;in. mutlaka bir mad-
0 halde bunun mevcut ahkamdaki vaziyeti S1mf1mt· denio leh veya aleyhinde soyleyecektir. 0 arkada~mliZ ·
zm bir heyeti ittihamiye ~eklinde olmast iledir. Mi:is- Jan rica ederim , neticesi lehine r,:tkar ve buradan me-
tantik vazifesi ifa eden ~ube karanru ita etmi5 heyeti ni muhakeme hakkmcla karar ahmrsa , burada aley-
ittihamiye ~eklinde bulunmu~ . o halde heyeti ittiha- hinde soy!eyen arkada~1m1za i~birari gayet tabiiuir.

- 1-4 -
 i : JO 21 . 3
Onun jc;:in heyeti muhteremcye kanunun icabatlm ar -
zederek derim ki; bu meselede ithamlan ):Jb ~c ka-
rargir olan zevattan kim e bulunamaz. Mtisaade bu -
yurursamz en ufak misali kendi nefsimizde k1ya cde-
lim . Burada meni muhakeme karan verilirse, aleyhi -
mizde bulunanlara kar~J , bizi te~hir edeulere . kar~J
hti nil muhabbetimiz olur mu'! 0 halde rica edc-
riz, hepimiz yekdigerimizin hukukunu mi.itekabi leil
miidafaa ile mi.ikellefiz. On un ic;:in alakadar olmayan-
lann bulunm amas1 usuiU kanun ve hikmeti hukuk ik -
tizasmdandJr. Muvaf1k bulunursa mUdafaa dinleme-
yecegiz, e rak i.izerinde karar -.erecegiz. Buna He yeii
Aliye bilmem ne der.
ELALETTi AR i F BEY (Erwrum ) - Vsulii
mi.izakere hakkmda R.efik Sc ket Beye cevap verece-
gim. <;Unki.i boyle bir va ka Mecli i Mebusanda tahad-
di.is ctmedi. buyurulu yo r. H lbuki boyle bir vaka 31
Mart"tan onra tah :lddUs etmi~tir. RUfekas mJn Di vant
H.arbe tevdii mevzuubahis oldugu 1rada ... her ne
kadar gerek Divam Ali mcsai linde ve g<!rek bu gibi
me ailde bir kanun ve bir teami.ile riayet edilmek me -
buriyetindedir. Refik Se ket Be y zan nediyor um , bu -
rada bir zuhulde buluntlu\a r. Fokat e as itibariy lc
buglin di.i ~ unlil cek bir m le var. Bir zat. g·· ruyo-
ruz, Tukat Mebu u az 1m Bey; kendisine bir c;:ok
~eyler i nat olu nu or. MeseHi Reis Pa~a H.azretleri
baz1· ifadatta bulunmu~lar . A aba bu ifadeleri 1:iz1m
Bey dinlediler mi? Oiger .!iahi ' le r bir tak1m ~oz \er
. oylediler. Onl ar hakkmda. ne gibi ~eyler isnat edil-
di. Esas itibari yle bendeniz diyon:m ki : w be bu bap-
taki tahkikat 1n1 henUz tam am i le ifa vc ik mfi l ede-
memi~tir . D ivece: idi i(i; ~u suretl e bir cevap veril-
mi~tir. UZII11 Bey burada bun ia n reI \'e ce rh ctti
mi? Has 11! e rak1 ~ubeye iade etmeli e ~ube yeniden
bunun let ikatJm ifa etmelidir.
MUF iT EFENDi ( K1r~ehir) - Efentlim, bu m ~-
ele hakkmda gerek Refik Sevket Bey ve gerek Ce -
lalettin Arif Bey biraderimiz.in ka nunen ~imdiye ka
dar bizde cer<!yan etmi~ bir usule 31 Mart vakast .
cs na· md a ism ai i Kemal hakkmda ittihaz olunan ka
rar, taamlil !ieklini alamaz. Sonra ~ubenin vazifes1
Kal)unu Esasi ile tahakkuk etmesine binaen , ~ube mu-
hakemc icrasma memur bir heyet olmay1p, bitara fa-
ne tahkik ve burada bulunan heyeti muhteremeye ar:
etmektir. Eger ~ubede yapllan tahkikatta ifadem nok
san yazllm1~ , ben ~u si.izU si.iylemedim, ~unu oyle
mi~tim, yazmam1~lar gibi bir si.iyleyecekleri varsa bun
lan heyeti muhteremeye arzetmekten ibaret kal!r
Bu mesele olmad1g1 takdirde burada muhakeme olma
-15-
! 1337 C:2
mas u11 heyeti muhtereme zaten Kanunu Esasi e te'i-
kilat itibariyle kabul ctmcyecegine binaen bu muh-
l rem refikimiz hakkmda isnat olunan cUrUm itiba-
riyle me cud olan delaile binaen, mahkemeye evki
i in kil.fi delail mevcud olduguna nazaran , ~u me-
sel ede takdiri delailden ba~ka yapllacak bir ~e y ol-
mama 1 milnasebetiyle ~ubenin tarafeynj dinlemesi .
itirazlanna, bendeniz i~tira k edemem. l tapbul Mec-
li i Mebu amndan bah etmeyecegim. Burada cereyan
eden ilk aka, dogrudan dogru ya bir arkada~ hak-
klnda bulunmasma ve burada kend i fikrini kendi ka -
naatini h i<;bir kuvvete maglup olmayarak, hic;bir mak-
tl t takip etmeyerek bitarafane ·oz i.iylemesi icap
eden arkada~ lartm1Zll1 bir fikir be leyerek soylemesi
lll kkmda ufak bir tereddUd ~ai b ine binaen kendi-
sinin mevcud olmama 1, bilahare kendi inin c;:agnla-
r:\k mlidafaa 1n111 dinlenme i liiZJmd1r. H eyeti muhte-
rcme tarafmdan dinlendikten onra bir ~eye karar
vcrilir.
REiS - iiz •m Be in bulunmama 1 teklif ed ili -
yor. Bir takrir var, okuyallm .
Ri yaseti Celileye
<;Unci.i Sube kararname inde maznuniyetleri gi.is-
t:...rilen Tokad Mebu u az•m ve Afyonkarahisar Me-
busu Mehmet Si.ikrii ve Bur a Mebu u ~eyh Servet
Efendiler in Kanunu Esa inin 79 ncu maddesi muci-
bicce icray1 muhakemelerine karar itas1 ve mumailey-
!Jimi n muhakemelerinin gayri mevkuf olmak ve Me -
li e devamlanna mani ol mamak uretiyle icrasm1
te1Jif ederim.
Saruhan
Refik Sevket
R EtS - ,Sikiiyet ve iddia olunan zat , ya dogru-
ci :~ r
dogruya veyahud bilvas1ta kendini mUdafaa eder.
Bunun i~in Naz1m Bey arkada~tmlzt dinle ye lim. Bu-
yurunuz N1iz1m Bey.
REF iK SEVKET BEY (Saruhan) - Zat1 iili leri
':iz1m Beyefendiye soz veriyorsunuz. Hepimiz aym
mak ad m, aym hiisniiniyetin adamlanytz. Takririm
reddolunduktan onra Naz1m Bey soylesin.
REiS - Seyler takriri okudum. Refik Sevket Be-
yin takririnj kabul buyuranlar el kald1rsm. (Kabul
olunmad1)
NAZIM BEY (Tokad) - Arkad'\~lar , en evvel
Meclisi Alinize medyun Dldugum vazifei vicdaniyemi
ifa edeyjm_ Bendenizin burada bulunmad1g1m bir Cu -
m.a gUnU, basta oldugum bir gUn bir celsei hafi ye
aktolunuyor. Orada aleyhimde bazt ittibamat derme-
yan edilmi~. bir karar istihsal etmek isteyenler bu
 i : 10 21 • 3 ; 1337
arzudan iki -...y evvel baz1 f•rkac1hk ihtirasat1 maale-
sef buraya da girerek, aleyhimde bir s:ok propagan-
dalar yaparak, bilhassa hoca efendiler tizerinde mil-
him tesirat yap1ldi ve bu tesirat ile benim idam1ma
karar istihsal olunmak isteniliyoc Evet efendiler.
bu o kadar ustahkla yap1hyordu. Bunu yapanlar ha-
kikaten Meclisi Alinin haleli ruhiyesini takdir ede-
memi~ler ve bilmemi~lerdir ve bu · cereyana kar~1
Meclisi Ali demir yumrugunu kar~1 koyacak ve diye-
cek ki; bu ~ubeye gidecekt1r. Bunu takdir edemediler.
Ben evimde hasta iken Pazar giinti bunu haber al-
dim . Efendiler eger ilk ugradigLm bu iftiraya ilk
Mecliste ben olsayd1m intihar ederdim. Evet bu Mec-
liste iftiraya ugraya n yalmz ben degilim . Ben doku -
zu ncuyum, onuncuyum onbe~inciyim . Bunu haber al-
diglm zama,n maatteessiif, miiteessir oldum . Fakat bu
mtilahazat1 da nazan miitalaaya ald1m, dedim k1; be-
nim huzuruna ~1kacag1m Meclis bu Meclistir. Benim
namusumu muhafaza eden bu !{eclisin huzuru nda
biitiin hakayiki soyleyecegim ve kemali siikun ile tak -
dire intizar edecegim. Siz en asabi zamanm1zda en sa -
kin en mtinz.evi bir arka<ial)IniZI kemali iikOnla din-
leyeceginizden size alenen te~ekktir ederim .
Simdi miidafaat1ma ba~Jamadan evvel ube maz.-
batast muharriri Beyefendiye iki sua! tevcih edece-
gim. Evvela onlara cevap versinler, sonra miidafaatl-
mt soyleyecegim. Meclisi Mebusan nizamnamei ·dahi-
lisinde ~ube ve enciimenler icra· eyledikleri . tahkikat1
alenen yaparlar. Gidip orada miizakerata i~ti rak etmek
her mebusun hakk1d1r. Biz ihtilal hiikOmetiyiz. Fa-
kat kanunsuz hareket eden bir Meclis degiliz. Sube
mazbata muharriri Beyefendiye soruyorum. nis:i n be-
nim hakk1mda miizakere oJunurken ljUbenin oniin
bir adam dikmil)tir. Bunun ebebi nedir? izamnamei
dahilinin bu hiikmiinii nis:in ihlal etmi~tir. Cevap i ti-
yorum.
ikincisi; ben ifadat1mda Ye~il ordudan bahsct-
tim, size bi-( tarihs:e yapt1m. Benim bildigim on dort
ki~iden, ba~kalarmm iddia ettigi yirmi be~ ki~iden bu
izahat ahnm1§ m1d1r, ahnmami§Sa nis:in? izamnamei
dahilinin yirminci maddesinde; azay1 Meclisin ~ube
vesaikine kesbi 1tt1la etmesi esas1 kabul edilmi~ ise
de, miizakereyi istima ve maltlmat kabilinden olarak
bulunabilir. Yalmz enciimen is:in boyle bir kay1d var-
d•r. Sube hakkmda bu yoktur. Binaenaleyh tahkika-
tm hafi olmas1, esasen celsenin hafi olmasldlr. Tah -
kikat, istintak, muhakeme gibi aleni olamaz.
Efendim, iis:iincli bir mesele var. emiyetin Naz1m
Heyden baljka mtiessisleri var m1d1r? Siiphesiz ki bun -
16-
C:2
Jar da ~ubeye miirt~.caatla tahkikata herhalde muttali
L)idukt.an sonra, her derecesine vak1f olduktan sonra
bu tahklkatm hafi olmakhgma sevketti.
Ondan sonra bir sebep daha var. Bunun hakkm-
da tahkikat yapll mami§tlr. lcaiJ ederse onu da izah
edecegim. Evrak1 tahkikiye mtinderecatmdan dahi an-
la~•hyor. Hafiye oldugundan bahis buyunnu~lar. !~te
efendim bu hafiyel ige bu tahkikat meselesinde va-
k•f olduk. Bu hafiyelikte bilhassa Naz1m Bey, Meh-
met Stikrli Bey, ,Seyh Servet Efendidir. Burada tak-
rir mevzuubahistir. Burada zannediyorum ki sayd1g1m -
i.ic; ki§iden bahsediliyor. Bu esasen evrakta miindericr-
tir. Bu itibarla tahkikatm hafi olmasmt kararla~tlr­
dik ve hafi yapt1k. Bunda kavanini mevzuaa asia mu-
halefet yoktur. Simdi efendim, ~ubede ittihaz olunan
~~~ karardao anla§1hyor ki Ye§il Ordunun te~kil olun-
dugu tarihten itibaren Hiikumet tarafmdan mened il-
digi tarihe kadar olan efali, ciiriim addetmemil)tir.
Go terilen yirmi be~ ki§i veya on dort ki~i maznu n
mevkiinde bulunuyordu. lfadeleri evrak1 tahkikiyede
miinderis:tir.
ELALETTiN ARlF BEY (Erzurum) - Filan
ta rihe kar§I yaplla n !)eyleri ~ube ciiriim addetmiyor
buyuyorsunuz. ifadedeki bu miibayenet nedir, eger
bir fiili ci.iriim varsa ilk defasmdan itibaren ciiriim -
dtir. Eger boyle degilse tarih nasll tayin olunur. An-
layamiyorum . ... Subenin ittihaz ettigi kararnamedc
esbab1 mucibesiyle mevcuttur. Sube bu kanaati izhar
ediyor. Gers:i bu Ye~ilordu .bidayetinde kanun ve ni -
zamatl mevzu.1 ... Fakat Hlikumet tarafmdan veya-
hut Meclisin Reisi olan zat tarafmdan siyasi olma-
mak iizere ittihad1 temin is:in grup ~eklinde bir fir-
ka tahas ul ediyor. Bunu suitelakki ederek bir f1rb
le~kil ettikler ini nazan dikkate almi§ ve her ne ka-
da r beyannamci resmi vermemi~ ve her ne kadar
Hlikumet emir vermemi~ i e de Zimni bir mlisaade
va rd1r diyerek ciiriim addet.memi~tir. Subenin bir ka -
naati vard1r ve esbab1 mucibesi de kararnamede mi.in -
deris:tir.
1 AZJM BEY (Tokad) - Bendeniz oyle zan ne-
diyorum ki, eger ~ube nizamnamei dahiliye tevfiki
hareket edip de benim ifadat1m1 serbest a!sayd1, bu
evrak buraya boyle gelmeyecekti. Efkan umumiye ha -
kikate tamamiyle vak1f bulunacaktl. t~in biitiin mahi-
yeti , btitlin ruhu bundan ibarettir. (Anla~Ila mayan
mlidahaleler)
Simdi soyleyecegim efendim, §Ube ba~ka his: kim-
senin ifadesine miiracaat etmemi~ , Mustafa Kemal
Pa~a Hazretlerini dinlemilj , Mustafa Kemal Pa~a da
 t : 10 21 . 3 • 1'337
bizi lngiliz muhibbi olarak soylemi~. Bendeniz ~ub ,>
de soyledim, mtitarekede Samsun'da idim. Ailem ora-
da idi. Oglum Almanya'da idi. Almanya'da olanlann
hayat ve mematl meryhul idi. Orada i~siz idim. bte-
denberi siyasetle ugra~tyordum. Ftrakt siyasiyeye de-
vam ettim . En ziyade ViHlyatt Sarkiye Mtidafaai Hu -
kuk Cemiyetine devam ediyordum , azayt tabiiyesin-
den idim. Azayt kirama orada memleketin istikbali
dti~tini.ildi.igti strada nereye ba~vuracagtz diye dti~ti ­
ni.irken, Sark inkllabt bizi kurtanr ve kurtaracakttr
diyen oldu. ingiliz mandaterligi kurtanr diyen oldu .
Bunlan soyleyenler bu memleketin evladt, haytrhah
evladt idi. Bu mada Sark inkllabt irytimaisi Mtidafaa i
Hukuk Cemiyetinde bizi kurtaracak dendi. Bu inktla-
bt biraz ziyadece tetkik ettim. Ismail Faztl Pa~a Haz-
retleri bir gtin kendileriyle mtilakat ettigim esnada,
Anadolu iryin iyi tasavvurlar vardtr. Mustafa Kemal
Pa~a, Rauf Bey, Ali Fuad Pa~a gorti~mti~lerdir. Ben
de dti~i.iniiyorum, sen de in~aallah te~riki mesai eder ·
sin dedi. Pekala dedik. Mustafa Kemal Pa~ a Edir-
ne'den gelmi ~. Anadoluya gerymi~ . Biz btittin Umid-
leri buna baghyorduk. ln~aallah o raya gider, ~oyle
olur, boyle olur dendi . Pa ~a Edirne'den gelmi~. Sam-
sun'a gerymi~. Bendenizin de oglum Alman ya'dan gel-
mi§ti. Samsun'a beraber geldik. Arkad a~lar dediler ki;
Anadoluda herhalde hareket ba~layacakttr ve bunun
Bol~evikJik olmast memuldtir. <;tinkti Avrupahlar Bol-
~eviklik nereye giderse oradan karytyorlar. Bizim eli -
mizde kuvvetimiz yoktur. Kendimizi toparla yam:lytz.
Askerimiz, silahumz yoktur. Boyle bir kuvvei mane-
viye ile bunlan tepeleriz.
Samsun'a geldim. Mustafa Kemal Pa~a Hazretleri
o vakit Amasya'da idi. Hamit Beyle gorti§ttik . Hamit
Bey dedi ki; Pa§amn mi.idafaai vatan hususunda bir
fikri var mtdtr? Mutebellir bir fikri yoktur, dedi.
Orada bol~evizm cereyanma Samsun yakm oldugu
iryin biraz daha tetkikata koyuldu. Konu~tugum ze-
vattan biri de Osman Bey ile Emin Bey idi. Dediler
ki bu inktlabt irytimai bizim kanaatimize nazaran bu-
ralan saracakttr. Bazt mukaddesattmtzt, baZJ ananah-
roJZJ mahvedecek. Onun iryin biz dedik, ki bu cereyan
buraya gelmeden bir te~kilat yaptp online gerysek mu-
vaftk olmaz rot dedim? Dartilhikmettilisliimiye iyidir.
Gayet gtizel yaptlmt~ bir binadtr. Orada boca efendi-
lerden inktlabt irytimaiyi anlayabilecek, ihata edebile·
cek zevat bunu tetkik etsinler, dinirnize muvaftk mt-
d!f, degil midir tetkik etsinler. Pekala, muvaftk de-
diler. Ben bu suret Dar - i.il - hikmet - til - 1slamiye'yi
t~l ettim. Sonra Emin Beyefendi Dar - i.il - hikmet -
til . tslamiye te~kilatmda hoca efendiler ifrat et-
17-
C:2
tiler. Bir hocayt memur etmi~Ier , camide, kiirstide;
bizim dtikkammtz vardtr , bilmem nemiz vardtr. tn-
ktlabt irytimaimiz on Ury sene vardtr. Bunun i.izerine
ingtlizler bunu haber almt~lar, Osman Beyi yakala-
mt~lar .
EMIN BEY (Can ik) - Naztm Beyefendi ...
OSMAN BEY (Lazistan) - Arkada§lar meseleye
yanh§ yoldan vaziyet edildi . Heyeti Ali yei1iz bu i§i ~1
iryinden rytkamaz. Hemen hemen bir ciltten ibaret olan
bir evraktn neticesini , tahkikat raporunu ben burada
dinledim . Sayle bir ·inema hayaliyle goztimden gery-
ti. astt olabilir ki bunu ilk defa dinledigim hakle
nastl maluma t veririm? Bu, bir heyeti hak ime deg il-
dir. Burada «heyet tarafmdan ithama kiHi esbap bu-
Junamadtgt:. deniyor. Simdi me ~lede bir itham var-
dtr, gortiyoruz, ben 5Una kar~l ~oyle soylerdim . Muh -
terem arkada§lar benim tizerimde boyle bir itbam var-
dtr ve stfatt Mebu iyet Uzerimde iken mahkemenin
muhakeme etmek iktidan kanunisi yoktur. Ben iryiniz-
den mtiddeti muvakkata i in aynltyorum. Be~ on ki~i
kt a bir mtiddette tefrik edilir. 9 be arkada~ beni
muhakeme etsi nler. Neticei muhakeme e neticei ka·
ra n size bildirsinler ve zannediyorum en dogrusu da
budur. imdi bu mtizakere boyle de am eder e be-
nim de kafam ~i~ecek . Simdi burada aztm Bey le-
hinde soyleyemem. aleyhinde de soyleyemem . Ben im
zi~nimde bir iz bu:akmt§tlr. Bu gibi lekelerle rtife-
kayt lekedar etmek dogru olamaz ve bunun uzun
mliddet temadisi Meclisi Alinizin deruhde ettigi bu
ant tarihide, bu, dogru degildir.
Ger,:enlerde Memduh Sevket Bey itbam edilmi t i.
Burada Ankara'da mahkemeye gitti ve beraat edip
geldi. aztm Bey neden korkuyor?
AZIM BEY (Tokad) - Beni korkak bir adam
za nnetme. Pek yanh~ anhyor un. Kar~mda korkak
adam yoktur.
OSMA BEY (Devamla) - Pa~a Hazretleri bu-
yuruyorlar ki; bu adam ingiliz muhibbidir. Bu adam
gelmi~. Tokad' t bilmem nereyi ifsad etmi~. Ben Er ·
zurum Kongresinde §Urada idim. Bu haberi telgrafla
getirttim, okuyorufn .
(Telgraft okudu)
Hamil Beyle gori.i§emedim acilen r,:tkttm.
AZIM BEY (Tokad) - Amasya' ya geldim .
Amasya'da Refet Beyle gori.i~m~ arzu ettim, rytinkil
Halit Bey benim Samsun'da kongreye gitmekligimi
tensip etmi~ti ve 1srar etmi§ti . Ben de, ahalinin intiha-
bt yok, Mustafa Kemal Pa§a oradan ger,:tikten sonra
bir bol§evizm cereyam hastl oldugu ahali arasmda
 t : 10 21 . 3 . 1337
soyleniyordu. Hatta bana dediler ki; bir yerde birinin
~iftligi satlim1~, ahali parastru vermekten istinkaf e~­
mi~. Bol~eviklik ilan euilecekmi~ dendi . Bu me eleye
orada bulunan mebu arkada~lar da §ahi_ddir. Bendeniz
buna inanmadtm. Bu , ahali arasmda soylenmi§ bir
~eydir. Refet Beyin geldigi gece on ki~iden ib"ret
olan bir ~ete bir birini bastliar, orada onlarm kafa-
smt lurdllar ve biz Bol~evigiz kafantZt ktracagtz, de-
diler. Refet Beyin muvassalattm miiteakip boyle bir
halin vukuu analinin naz n dikkatmi el betmi~ . de-
mi~ ki; Bol~eviklik ilan ol unuyor. Bunu bana soyle ·
diler. Fakat buna inanmadtm . Bana dediler ki; gelen
adamlan gormek i~in Bayezid Camiinin harimine git-
tik, oturduk. Ba~1 yanlmt~ adamlan g tirdiler, bu
adamlar bize boylece ifade ettiler. Evct geldiler bizi
dogdi.iler, ba~tmtzt kLrdilar dediler. Ben bunun liz rinc
Refet Beyi gormeye gittim. istanbul ahvali haickmda
Refet Beye ihvanca malumal verdim. i ta nbul"da hal
~oyledir, boyledir dedim logil iz cemiyetinin kahve-
lere, sokaklara atllmt:} bir beyanname i ardtr. Kcn -
disine sordum , i ngiliz M uhibler Cem i} etinden m:llu -
matmtz var m1? Hay1r yok i~itiyoruz dedi. Azalan
kimlerdir? Dedi. Said Molla csairc. unda n bu.1lian
ibarettir dedim . Ben bir ka~ defa oraya gittim. bulun-
dum, cereyam muamele &undan tbare ti r dcd im. V ili-
yatt Sarkiye meselesi ~undan ibarettir. Bol evizm bun-
dan ibarettir dedim. iz beyannameyi gordiiniiz mi.i?
Oen de bir tane var, size gostereyim dedim. Kahve-
hanelerde ~urada burada si.iriinen nizamnamelerden
birini kendi elimle ona verdim .
N SET B Y (Uskiidar) - Said Molla ile e\ ·.•ci -
ce bir ahbapltgmtz var mt? ..
AZlM BEY (De amla) - Pa~a Hazretleri bu
meselenin &ahididir. Refet Pa ~a burada o l a yJt onu
da i§had edecektim. Biz oraya 1rf telkikat i~in gitmi·
&iz. Cami Bey de oraya gelmi§tir.
Tokad'da ingiliz propagandas1 yapt1 dediniz. To-
kad mebuslan 5ahiddir. tngilizler bu milleti mah ve-
decektir. Ey ahali goziini.izii a~ tntz dedim . Beyanr.amc
yazdtm . Bayburt'a, Erzurum'a gonderdim . Bu fikir -
de bulunur bir aday olsaydtm bu beyanna meyi yaz-
mazdtm. iki yiizliiliigii katiycn kabul etmem. M n-
daterligi sordular. Dedim ki; lngiliz mandaterli.~i bu
memleketi esareti iktisadiye altma almakttr. Amerika
da, oyle. Bunun ikisi de caiz degildir dedim, soyle-
digim soz budur. ingiliz Muhibleri Cemiyetinde bir
Said Molla vardtr, 1<i biitiin alemin nefretini kazan -
ml~ bir adamdtr. Benim kati yen miinasebetim yoktur.
Fayrettin Hayri de orad<: idi . Tetkikat ;c;in mi . ni -
c;in gelmi~ bilrniyorum .
18-
C:2
HiJsrev Bey Havza'dan Fahrettin Hayri'ye bir
mektup yazmt§. Fahrettin bana orada oi<udu. Dedi
ki; baktmz Anadoluda ne diyorlar? Biz burada mi.i-
cahedei vatanla me~gul iken lstanbul'da bir taktr.l
adarnlar ingiliz Muhibler (;emiyeti te~~il ediyorlar.
Bunlar al~akttrlar, bilmem nedirler. Bir gi.in Fahret-
tin Hayri yolda bana dedi ki; yann Cami Bey ge-
Jccektir. Rica derim sen de bulun. Cami Bey geldi,
dedi ki : Arkada~lar ben Milli Ahrar Fukasmdamm.
lngiliz cereyam da elzemdir. B!z bu!}a da kaniiz, fa -
kat buna muvaffak olabilmek i.,:in intihabalta tesirat
yapllmak W.zun geliyor. Orada Faluettin Hayri Bey ve
bendeniz bulunuyordum . Bunun icrin de para laz1m ,
elli bin lira laztm. Said Molla'ya mi.iracaat etmelidir
dedi. Simdi bu Cami Bey oradaki ami Beydir. De-
mek ki, o da tetkikat i~in gelmi~ . Bu Cami Bey, Da-
hiliye ekili iken bana tezkere yazarak ; Dahiliye mi.is-
te an yaptyor. Ben eger bu fikirde bir adam idi i er.1
buraya mebus olarak geldigimde nii<;:n Pa~a Meclisc
kabul eyledi? Cel ei hafiyede ni~in soylemedi?
HOSE L A VN L BEY (Erzurum) - Beyanname·
yi yalmz Refet Beye mi verdiniz ba~kalanna da ver-
diniz mi?
AZIM BEY (Devamla) - Ben dogrusu Refet
Beye karde ~e bu me ·eleyi anlatum ve bu beyanname
yi go ·terdim. Sark siya etioi takip ediyoru7. Mustafa
Kemal Pa§aya gonderiyoruz dedim.
HUSEYI A I OEY (Erzurum) - Rcfct Bcv
akh ba~mda bir adam.
AZl l BEY (Devamla) - $imdi eger ben bu
fikirde bir adam ol aydtm , Tokad'da, Ama ya'da, Zi -
le'de beyannameler yazdtm, yapt~ttrdtm .
\1. T F BEY (Tokad) - Tokad'da ben boyle
eyler gormedim.
A.zr 1 BEY (Devamla) - Hafi te$kiHllta yalmz
ben degildim. Buraya geldim. Pa~a Hazretleri bana
dediler ki; esasatm1z dogrudur, bunu tatbik edece-
giz. Yirmi gun sonra Vakkas Bey bana dedi ki;
Pa$aya Bol~eviklik hakkmda izahat verdim. Adnan
Beyle, Hakkt Behicr Beyle gorii$mekligimi bana tav.
siye etti. Rica 'ederiz siz de Bol~evik ... Yani Pa~a
Hazretlerinin bu te~kilattan haberleri vardtr.
OiR MEBUS BEY- Boyle bir ma!Umatlan oldu-
gunu soylediler mi?
AZlM BEY (Devamla) - Soz yok. ibrahim
'i.ireyya Bey bana dedi ki· oraya girdigimiz zaman
Adnan ve Hakkt Behic Bevleri ve Pa~anm btitUn
mahremi olan adamlan gori.ince Pa~amn mah1mat1 la-
hik oldugu zanm has1l oldu.
 t : 10 21 • 3 . 1337
EMlN BEY (Eski~ehir) . - Ruslann yanma islam
kadmlanmn gitmesi lslamiyette var mtdtr?
NAZLM BEY (Tokad) - Our azizim, onu soy-
leyecegim. Biz o hususta pusuya tutulmu~uz, herif[n
kansiyle baldtzt mUstetir bir halde c;:tkmt!j ... Ye)ilor-
du le~l-.ili
stralannda ...
(GUrUlti.iler)
REIS - Beyefendi, esasa datt' bir ~cy vusa a•11
mUsaade buyurunuz. (Gi.irU!tuler)
VEHBt EFENDt (Konya) - Reis Bey rica de-
rim bir ~ey soyleyecegim. Kafalanmtz ~i ti. Ekseriyet
de yok, yanna kalsm.
RASiM BSY (S tv s - Efendim vakti miz gcc;:i yor.
Bu bir ~ey temin etmez ki, hep saded harici ~ey lerdir.
Bunlar kimseyi tatmin etmez.
BIR MEBUS BEY- .Sube kendi ini b<zt madde-
Jerle itham ediyor. Hafi komi.inist ftrkast te~kil et i
mi, hafi komlini t ftrkastna muhalif olanlann b:)..Ztl-a -
r:nm ve Pa~anm idamma karar verildi mi. programm-
cia var mtdtr? (Gi.iri.ilti.iler)
REFIK $EVKET BEY ( :uuhan) - Bir ~ey oy-
lemeye mi.isaade buyurunuz. $imdi efendim arkada~ t ­
mtz Naztm Bey ki.irsUye <;tkarak ... (Gi.irU!tiiler)
REIS - Emin Bey oturunuz.
REF1K $EVKET BEY (Devaml~) - UsuiU mU-
zakerede bi.iti.in tecrlibelerin verdigi kanaate ademi ica·
betimizden rilfekadan bir- ~tsmt saiJ, bir ktsmt istizah-
ct, bir ktsmt mi.\ddei, bir ktsmt kendi kanaa~i vicdn-
niyesine tebean hami makamma gelmi~ti~. Bendeniz
kaniim ki; bu derin cereyant tevhid imkant yo ktur.
Yine heyeti muhteremeye arzediyorum; hic;:bir zam~n
da heyeti istintakiye ve ittihamiye hu zurunda oyle-
meye !Uzum yoktur. 0 halde tespit edelim. Nazun
Beye sorahm, cevap versin , tahkikat raporuna ge~­
meyen ifadatmt tafstl etsin .
FEYZt EFEND1 (Malatya) - Tenvir iyin . 6yle-
mez mi ?
SULEYMAN SIRRI BEY (Yozgat) - Bunun c;:a-
resi tehirdir.
RE1S - Efendim tah.kikatt yapan, Meclisi A!i-
nizin bir §ubesidir. tzahat versin, siz de karanntzt it-
tihaz edersiniz.
HUSEY1N A VNi BEY (Erzurum) - Bendeniz ~u
kaoaati -ta~tyorum : Ya bunu iz.ale edecek, ya buradan
c;:tkacak, mahkemeye gidecek. Bugtin serbest olarak bir
ka~ saat zihnimizi yora rak dinleyelim ve karanm tz t
verelim.
REFlK ~EVKET BEY (Saruhan) - Efendim
mtizakerede intizam yo!:. Bendeniz tanzimini istiyo-
19-
C:l
rum. Bir ~ey soracagim : Amasya'da hafi komi.ini tlik
cereyam bir buc;:uk seneliktir. Ye~ilordu te~kilah var.
MOFIT EFE D[ (Ktrl}ehir) - Reis Bey , usulli
miizakercye a it "lube namma bir ~ey ·oyleyecegim.
NAZlM B Y (Dcvamla) - 13en de digerleri ile
birlikte i~tirak ederim. Ibrahim Slireyya Beyc sor-
dum, dedirn ki; azizim Pa§antn bundan malilmatt
var m1d1r? Ma!Cirnatt a r dedi .· Hatta bende bu me-
sele ile i ~tigal ettigine bir kanaat hast! olmu~ i ·'·
Si.ireyya Dey dedi ki : Pa ~a sizin esa en bu i~le i~ti ­
gal etmi~ oldugunuzu soyledi. Ilihakkt H uda, ben Oi1-
lartn ic;:ine gitmezdim . i.inku bu rad a bir ihtilftl hi.i -
kftmeti ar, bir de milda faai vata r m l! esi ar. Ben
bi l!-ia:.;sa miinzevl ve bikes bir 1'.:'·1-.J e k a lmt~t 1m .
Muahharen bazt alaim zuhu r etti . u nun :1 iiyilk
ahidi, Yahya Galip Beyefend idir. Vakkas Ferid gi-
der, Ye i!ordu na mtna bir mlibi.ir kazd mr. Polisler
Vakkas't tutarlar. vilayete gotUrUrier, Yahya Galip
Bey t~tar hapseder. BiL Vakkas Ferid'in !tap e gir -
digini haber ald1k. Merkezi umum7 topi:lnd1. Yirmi
dort aat onra Vakkas Ferid ~1kt1. ~imdi Yahya Ga-
lip Beyefendi polis tahkikati yle na tl tutar hapseder?
YAHYA GALiP BEY ( K tr~eh ir)- MUsaade bu -
yurunuz da bendeniz te nvir edeyi m. (Sonra onra
sadalan)
AZ! 1 BEY (D amla) - Sonra Vakkas Ferid
eriE Manatofla birlikte konferans verdiler. Yine o
konferans Uzerine Polis Dairesi Yah ya Galip Beye
ihbar ctm i~. Davet etm i&ler, memleketi terkediniz de-
mi~ler. Muahharan Vak kas Ferit c;: tkt1 ve Yahya Ga-
lip Beyefendinin azliyle neticelendi ve onunla Hukll-
mete mlitecanis oldugu zannm1 tevlit elti. Simdi her -
hanginiz benim yerimde olsamz Ye§ilordunun siya-
seten vilcuda gelmi~ bir hilkftmet partisi oldugundan
ve bu s1 ralarda Ethem .Beyi Ye~ilorduy a ithal ederler.
Pa~a bundan milnke· ir olur. <;Unkil malumat verme-
mi~ler. (Gilrilltiller) Ben bildigimi s6ylilyorum , yalan
degildir. $imdi azizim, Ye~ilordu, hepsi mebu.s ol -
mak Uzere 14 ki~iden ibarettir, bir merkezi umumlye
maliktir, ben de o raya dahilim.
- 1USTe,FA BEY (Karahisan~arkl)- tsimleri kim -·
dir. oyler misiniz?
AZlM BEY (Dt::vamla) - Ef!!ndim s6yleyeyi m .
Hakkt Behi~ Bey; Muhittin Baha Bey; bendeniz, Str-
n Bey, Yunus Nadi Bey, Eyilp Sabri Bey, Ibrahim
Si.ireyya Bey, Re~it Bey , .)eyh Servet Efendi. Hact
Siikril Bey. izmit Mebusu Hamdi Bey bir- arahk de-
vam etti. Simdi bu meselede hiikumetin malumatt ol-
1'!11\dtgma hang!nlz kanaat getirir iniz? Vicdantntza
 t : 10 21 . 3 . 1337
mtiracaat ederim. Bu on dort ki~i bir araya gelir, bir
meselei siyasiye takip ederler ve beni de <;:agmrlarsa,
siz benim yerimde olsamz ne dersiniz? Simdi bunl.ar
talimah yaptllar, beraber yaptlk. Pa~anm bundan ma-
lumatl olmadtgmdan Vallah malurnattm yoktur. Ni-
zamnamei dahili yaplld1. Pa~amn malumatt var mt ,
yok mu bilmem, bunu katiyen bilmiyorum. Pa~anm
malumah olmadtgt nastl' miimktindiir ki ikisi HUkG-
mette bulunan zevatt mubtereme bu i~in i<;indedir.
Sonra Pa§anm terki faaliyet et demesi Pa~anm faali-
yete vaktf olduguna delildir.
Simdi bana isnad olunan ~ey nedir? Esasen Yc-
~ilordu hafi nizamnamei esasisini okursamz bilmem
ka<;:mct maddesincje diyor ki : Tiirkiye'de bir Ye~ilor ­
du hafi te~kilah vardtr. Hafilik programm i<;:inde var-
dtr. Bu hafi parfi neden oldu? Biz Tngilizlere kar~1
hafi yapttk. (,;iinkii o vakit Yunanltlar hentiz bize ta-
arruz etmemi~lerdi. Zahir olsayd1 lngilizler bu i~te•bir
Bol~eviklik 9ldugunu anlayacaklar, bize hiicum edece~ ­
lerdi. Hafilik bundan ne~el ediyor. ingilizlerc kar~1.
Simdi ben lngiliz muhibbi olduguma nazaran f?a~a
ile en <;:ok temasta bulunan adamlar, bu on dort k i~i
beni aralanna aldtlar. yine Pa~amn maHlmatiyle beni
Katibi Umumi yaptdar. Yunu adi Bey geldiler.
Rusya'ya bir adam gondermek istiyoruz dediler. D e-
mek ki Pa~a biliyordu. Hakikaten oyle ii<;: ki ~ i gidile-
cegini J>a~aya soylediler. Pa~a haytr. ben aclam non -
derdim, ba~ka kim enin gitmesine liizum yoktur de-
mi~ . Bunlardan inktlap hiiktlmetinin Reisi olan Pa~ a­
nm malOmatt olmasm, bu nastl oluyor? Bunun imka-
m var mtdtr? Kendi adamlanndan on dort ki~inin
bulundugu bir yeri bilmes in. Simdi bunlar gosteriyor
ki; burada Ye~ilordu te~kilatt olsun da , lhtila l Hiik u-
meti Reisi olan Pa§anm malOmah olmasm?
EMiN REY (E ki~ehir) - Su i~in gizli safhasma
ge<;:seniz Nazrrn Beyefendi ...
NAZIM BEY (Devamla) - 0 kadar gizliyiz ki
Pa~amn bile haberi yok.
AVNI BEY (Saruhan) - Hafi komiini t miih-
riinii ne vakit kazdtrdmtz?
NAZIM BEY (Devamla) ......:. Efendim bugiin da-
hiliyenin seksen bin liras1 bir tahkikat ugruna gidiyo~.
Bunu siz kabul ediyor musunuz? Pa§anm haberi yo!c
Bun~da bir Ye~ilprdu heyeti merkeziyesi vard1. Bu
§imdi mevzuubahis olan Salih Hact oglu. Bunlar da
burada bir cemiyeti hafiye te~ki1 etmi~lerdi . Hafi ko-
miinist partisiyle katiyen alakam yoktur. Terki faa -
liyet edin dendigi anda burada bir Ye§ilordu heyeti
merkeziyesi vard1. Sonra Konya Mebusu Reflk Bey
-20-
C:2
arkada~tmJz buradadtr. Htisrev Deyin memuru me-
sui .olmastm miinasip gormii~tiir. Sonra Pa§a 9a~mp
da Siireyya Beye terki faaliyet et dedi. Refik Bey,
azizim ben Salihoglunu biraz ~iipheli goriiyorum.
Zatt aliniz mademki buraya dahilsiniz, sizi mesul ta -
ntyoruz, korkanm ki Hiisrev Sami'nin mesaisinin kes-
reti hasebiyle bu i~le ugra~a~yacak ...
Hatta Refik Beyi koridorda buldum. Siyaseten
boyle icap etti, terki faaliyet ettik. Rica ederim Sll
de Ankara Heyeti Merkeziyesine terki faaliyet ettik
diye oyleyin.
EMIN BEY (Eski~ehir) - Tarihi hattnntzda
1
AZIM DEY (Devamla) - Pa~anm cephcden
avdetinde bunun iizerine biz haber aldtk ki; bizim ter-
ki faaliyetimiz baztlannm faaliyette devammt ica!J
ettirmi~. Ezciimle Eski§t:hir'de bir komiinist partisi
c,:tkmt§ dediler. Biz bunu muzir gordiik. Esasen Ye-
§ilorduyu te§kil etmekten maksat ... Haber verelim.
tekrar faaliyete ge<;:elim . Pa~a avdet eyledi . Arka-
da ~ lar toplandtk , Yunus adi Beyle Pa§aya gittik.
Soz Yunus Nadi Beyin idi. <;:iinkii evvelinden bed
Pa~a ile temasta bulunan kendisi idi . Terki faaliyeti-
mizi i tediniz. biz. de sizin emrinizi tuttuk. ~imdi or-
tahkta bazt cereyanlar v2 r, bir taktm miinasebetsiz
adamlar ~tktyor. Te~k i lat ya ptyo rlar. Biz bu te~ki ·
latt boyle adamlara yap tnr ak bu memleket fena
olur. Biz sizin elinizin altmday tz. Bu sozii kah mu-
vaftk buldu, kah muvaftk bulmad1. Nihayet muvafa -
kat eyledi e o vakit...
M STAFA KEMAL PASA (Ankara) - Neyc
muvafakat edildi? Mii aade eder mi iniz? ..
1 AZIM BEY (Devamla) - Mebu lardan bitt
halk ziimre i te~kiline muvafakat eylediler. Halk tabi-
rini Pa~a. Ziimre tabirini Yunus adi Bey koydu .
Bendeniz o zamana kaJar, btitiin mebus arkada~­
lar bilirler ki. bir Halk Ziimre inin aleyhinde idim .
Fakat bu karar verildikten sonra arkada ~lar dediler
ki; bir program yapahm . Programmt Yunus Nadt
Bey yaptt. Pa~aya gotiiriip gosterdi mi, bilemiyorum.
Bendenize getirip gosterdi . Meclisi Mebusanda bizim
arkada~uruz bunlardtr ve buna sen de himmet et
dedi ve biz de pekala dedik. Bu i~e ,.ali~ttk . lkinci
hafta Pa~a ile bir daha tema ta bulundu. 0 va kit
O<,:iincii Enternasyonalin bir beyannamesi gelmi~ti .
Pa~a . bu cereyamn izalesi laztm gelecektir, bunu Hii-
kumet<;:e yapahm dedi . Biz de o vakit Pa~aya dedik
ki; Hi.ikumet memurlanm yolunuzda olan adamlar-
dan tayin edelim. Halbuki Kadri Beyi Van·a tayin et ·
 t : 10 21 . 3 . 1337
tiniz, bu adam Bol~eviklik aleyhinde propaganda ya-
ptyor, bunu nas1l yapalun? Pa~a dedi ki : Kadri be-
nim yolumdan 91kmaz, ona da -anlattrsak o da yola
gelir. (Giiriiltiiler) ... Hamdi Beyi ald1, tahlif etti.
Biz faaliyete g!!9tik. Pa~anm mtisaadesiyle sonra Kad-
ri Bey geldi. 0 da tahlif olundu.
ATIF BEY (Bayezit) - Faaliyet H alk Ziimre>t
namma mt, yoksa Ye~ilordu namma m1?
NAZIM BEY (Devamla) - Hayrr. ~imdi azi-
zim bu iki adam tahlif olunur da Pa~anm haberi
olmaz mt idi?
OSMAN BEY (Liizistan) - Ben de Htiseyin Av-
ni Beyin fikrine i~tirak edecegim. Elbette i~timizden
bir heyetin tefrikiyle bu meselenin halline 9ah~aca­
gtz. (Gtirtiltuler)
M0FiT EFENDt (Ktr§ehir) - Bendeniz yalr.t:.
Nliztm Beyin miidafaatma ait bir ~ey soyleyecegim.
Giiya Pa~anm malilmah var, §Unun malilmatt, fila-
nrn malilmatt va_r demek isteniyor. Elde bir Cemiyet-
ler Kanunu var. Cemiyetler Kanununa tevfiki hareket
edilmedike9; ii9 tane pa§a bir arada olsa. bir miisaa -
dei resmiye verflmedik9e olmaz. Simdi boyle bir ce-
miyet var mt, yok mu?
HOSEYiN AVNI BEY (Erzurum) - 0 halde
yalruz degildir. Miidafaa ediyorsa bunu soyle in. (Gii-
riiltiiler) (Hilmi Bey Meclisi n intizamt miizakeresini
ihlal ediyor sesleri) (Gtirtiltiiler)
MUFtT EFENDl (Devamla) - Bir cemiy~tler
nizamnamesi var, buna riayet edildi mi, edilmedi mi.
FAIK BEY (Cebelibereket) - Suradan buradan
suale ve istizaha maruz kah yor. Bu hal Mecliste mc-
selenin anla~tlmasma man i olur. Tstedikleri kadar soy-
lesinler. Yalmz sadet barici.nde olrnasm.
NAZIM BEY (Devamla) - Azizim , §imdi bir
Ye~ilordunun oizamnamesi vardt. Bir rivayete naza-
ran; yirmi be§ ki~i gazete ile ilan edildi. Ye§ilordu
Cemiyetler Nizamnamesine muvaftk olarak te§ekkiil
etm~ midir deniyor. Bu yalruz benim hatam degil,
bu on dart ki§inin hatastdlr, eger idam edilme~ llizim
geliyorsa hepimiz birden idam edilelim. Muhittin Ba-
ha Bey dedi ki; biz yirmi b~ ki§iyiz. Hakkr Behic,;
Bey de yazdigi ~eyde diyor ki; Nliztm Beyin malumatt
fevkinde olarak daha adamlar vardt e Merkezi Umu-
mi yirmi b~ ki§idir. Benim bildigirn on dort ki~idir.
Simdi Muhittin Baha Bey burada ise gelsin, 0 da soy-
lesin Eski§ehir mazbatai livasmda resmen... Bunlar
bizden aynlmt~lardtr ve bir komiinist partisi te~kd
eylemi~lerdir. Miihiirti aim getirin dedik. Sonra Sa-
-21-
C:Z
lih Ayetu!Hih geldiler. Bt:nlann beyanname yazdtk-
Jan bir gece orada bulundum. Bunlar mernleketi if-
sad ediyorlar, dedim. Hac1 Stikrii Bey buradadtr. Ge-
ce gitti, Pa)aya haber verdi. Kenya Refik Bey bira-
derimiz de buradadtr. Bu zevata dedim ki; azizim iz
bu ~eye dahil idiniz, bizim malilmattmtZ hilafmda
cemiyet namma nas1l yaptltyor? Benim anladrgtm,
HUkOmet tahkikah lazimeyi yaptt. Ye~ilordunun Hti-
kumet aleyhinde bulunduklannr Vakkas Ferit Beye
soyledi. Ben Hact Siikrii Beye tezkere yazdtm, dedim
azizim benim bildigim vardtr. Pa~anm aleybinde
bunlar soz soyli.iyorfarmt~. H , C! ~iikrii Bey burada-
dtr .. , D ~di ki; biz sizden aynlmt i ik, yine size gir-
mek istiyoruz. Vakkas Ferit s;•kml§ gitmi~ idi. Ken-
disini Ktr~ehir' den celbettiler, hap etti ler,' mahkeme-
ye verdiler. Muhakemeleri icra edilmi§, bunlar be-
raa·t etmi~ler. Bu adamlar l~tirakiyun Ftrka mrn te-
~ekki.iliinden yirroi gtin evvel geldi, bana miiracaat
etti. Maksadun bu hafi ~eyleri meydana s:•karmaktt.
Hilda hakkt ic,;in ben bunJarrn aleyhinde idim. Efen-
dim Bol§evik harekatmm ba~l a dtgJ ve muhitimize
dogru geldigini i§ittigimiz zamanlarda hepimizin na-
zan l)arka miiteveccih idi. Hatta baztlan Ruslardan
o rdulann gelmesine intizar ediyorlardt. Sonra naza-
n dikkate ahyor musunuz? Ru tehlikesi miihimdi.
Bu selin memleketi y1kmama t is;in Ye~ilordu vucu-
da getirildi. Ye~ilordu te~kilatr, arkada~lardan bir kts-
m;nm dedigi gibi , Rus seli online hamiyetkar bir si-
per yapmak i tedi. Bunlar geldikleri zaman bu se-
lin online onlar _gec,;sin diye. Ye~ilordu te§kilatt, hafi
te~kiliit adadma dahil degildir. Efendiler sizin kori-
dorlanmzda herkesin elinde bir Ye~ilordu nizamna-
mesi var idi. Ye ilordu bir te kilatt umumiye degildi .
Gazete ile ilan edilmi~tir. Bir ki~i blroem nas1l mer-
kezi umumldir, anlamam. Samsun'da as;tktan ali:tga,
her yerde soyliiyordu, mak ad t bundan ibaretti. Son-
ra Ye~ilordu, bir te~kilatt umumiye degildir. Yalmz
bir Heyeti Merkeziyesi vardt. Bu Heyeti Merkeziye-
nin yirmi be~ ki§i olmasma k.arar verrni~tik . Eski§e-
hir'de te~kilat varml§, kimlerden mtite~ekkil, kimse bil-
miyor. Soyleyecegim bundan ibarettir.
RElS - Miizakerenin kifayetine dair takrirler
var.
BASRt BEY (Karesi) - Benim bir meselei mi.ite-
kaddime hakkmda takririm vardrr. Hutasada derce-
dilmemi~tir. Bu f1kralarda bazt §eyler miinderi9 ol-
dugunu hat•rhyorum. Binaenaleyh §Ubenin mazbata-
smda me ail muayyendir, nis;in anlardan bahsedilmi -
yor? 1fadelerin aynen okunmasmt teklif ediyorum.
 I : 10 21 . 3 . 1337 C:2
ECATi BEY (Lazistan) - Efendim; S1vas'ta i~tizah ettik . ilZim Be e i nat oiLman mcvaddan bi -
Sultani muallimlerinuen Ru~en Efendi nammda bir rinci i, ahali · arasma nifak ve ikak ilka ve fesada .
zat ordu kumandam tarafmdan mahkememize veril· tahriktir. Bir taktm e~has yakalandt ve bunlar istic-
mi§tir. Bu zat hafi komUnist te~kilii.tiyle birle~mi~ ve vap edildiklerinde ikran cliriim ettikleri ve fakat a-
bu tarzda s;alt~1ntz diye kendisine talimat verilmi~ . ztm Beye atfedilen clirlim de bulundugundan, bu
Kendisinde .Seyh Servet Efendinin de te~kiliit yap· itiba rl a diyorum ki; aztm Beyi beray1 isticvap 1stik-
mak Uzere mektubu var, yam ba~mda Salih bilmem t:i l Mahkemesine gonderelim. az1m Bey hakktndaki
ne yolda~ imza 1 var. Ordu tarafmdan elde edilmi ~ . tahkikat Oc;ii ncU Subeye havale edildi . esele ~ubeye
aynen mektubu mevcuttu.-. ? a bitan ara mda Ye~ilor ­ g-::!dikten onra biri 1 5zun Bey hakk1nda . ubece icra
duya efrad kaydettigini ... A } n1 zama nda bu zat M w:- k1ltnan tahkika" digeri de lstiklal Mahkemesinc:!
tafa Suphi'ye bir mektup gondermi}tir. Bu adam al- yaptlan tahkikat. Bu iki tahkikat da aynt mesele hak -
d1g1 emir Uzerine kim oldugu bilinmeden kendi ine ktnda idi.
verilen emir Uzerine te~kil at yapabilir mi?.. (Gilrlil· Bizi buna it.:bar eden b ir eb ... p vard1r. 0 da az1m
tliler) Mahkememizden ge;;en ljeyle;i arzediyorum. Bu Beyin Mebu lugu idi. Malumu alinizdir ki , refi ma -
zat derdest edilmi~ idi . suniyet mesele ini nazan dikkatc almak liiZJmd1r. On -
NAZlM BEY (TokaJ) - Arzettig im gibi. tekrar dan onra mahkemeye tevdi lunmak iktiza eder.
faaliyete ges:tigimiz zaman Van Vali i Kadri Beyle Bunu ubede dii~Undi.ik , a aba biz lstiklal Mahkeme-
Bayezit Mutasarnf1 Tahir Beyi tahlif etti . Seyh Ser- si tahkikatiyle ve elde ettigi ve aik ile ne su retle ha-
vet Efendinin de te~kilat ya pmak Uzere kendisine yaz- reket edecegiz? Bu bir.
dlgl mektup da vard1r. Memleketin menfa~ti terki ikinci i; maznunlartn. i.~t i ld51 Mahk emesinde mev-
faaliyeti icap eder dcndigi zaman, biz terki faali - kuf bulunan maznu'i1la nn muvaccheleri liiz1m . .Sube-
yct etmi~izdir. Memlekette bir ihtiHH c;1karmak istemi- de icra ktltnan bu tahk il.at esnd mda hari c;te bir ~ey
yoruz. Mademki memleketc muzirdir. b1raka l!m . zuhur eder e, bittabi bu blitiin arkada ~ lartm!Zll1 ve
Memlekete hizmet etmek isterken . i~temeyerek de ol - b ;zi m hay iyetimizle miitenasip ohna yacakt J. Bunu da
a fenaltk yapmak akltm1zdan gec;mez. dedik. Bize
dii~i.inJi.ik. Oradak.i ve aik.. ~ube i<;in de ve aiktir. de-
danld1lar, yekildiler. (Kim idi oyle eslcri) Eger bi · dik. Dordlinciisu. ec:.t nibten pa ra ternini \C b e ~i n ·i~i
zim bir kabahatimiz varsa bize izin ennemcli idi- Ethem ile alii ka 1. hadda n tahkikat \'e rn u· ac ~ h c
ler. Mademki izin v erm i~ler , kabul etmi!iler deme!t- icrastnl mlina ip gormed ik. a ln1z <.:> rak 'c vc aik 1
tir. Biz terki faaliyet etmi~izdir.
re~ miye ve ze\ a tl re ·m iyeni n ifadesine mliracaat edc
ik i milyo n lira neredeo aldun? Bana mliracaat cegiz. ihayet Ba ri Bey; emduh Be . s1m Bey b i-
cttik leri vakit onlann te~kilatt vardt: R1fat Efendi ve raderlerimizin ifadelerine mi.trac::t a t ettik . Bu ifadcler
vni Beyin sordugu mesele haziranda idi . ~i'mdi b<na tamamiyle b urada okunmu~tur . . i.tphe ederlerse ba-
ne soruyorlar? Ben bunu sokaktan i~ittim . Eski~ehir' kabil irler. ayntdtr. Yalmz iz bir iki rakamiyle ya7 -
de bir beyanname yazm1lilar. bir de mlihlir basm1 · mt id iniz .
Jar. HUsrev Sami Bey gitti, Pa~a Hazretleri oraya
Sonra efendim. biz bu ifadattan onra Naz1m Be-
adamJar gonderd i. .')erif Manatof HUkfimetten 450
yin ifadesine mi.tracaat etmek i tedik. onra awn
lira almt~, bir komUnist partisi te!ikil etmi .
Beyden sordugumuz sualleri cline vererek kendisint
SEVKET BEY (Si nop) - Efendim , az1m Bey bu suretle serbest btrakmt~IZdtr. BUtUn cevaplanm i ·
buyurdular ki; §Ube ya lntz Mustafa Kemal Pa~a Haz- tedikleri gibi vermi~lerdir. Te!iekki.ir edcriz ki az1m
retJerinin ifadesini aldt ve tahkikatm1 ona gore yaptt- Beyefendi ifadeleri tamamiyle okunmu~tur. Burada ·
lar. MalUmu alinizdir ki Jstiklal Mahkemesinden Mec- tekrara hacet kalmadt. Bu birincisi; cemiyeti hafiye
lise bir mlizekkere gelMi~ti. Bu mlizekkerede <1usta- meselesini ikrar ve itiraf ettikten onra, bunu H U-
fa Nuri ve Zinetullah gibi bir taktm e~hasm yaka- kOmete atfetmekten ibarettir. Yani HUkGmetin bun-
landtklannt ... nihayet bir !iCY tebeyylin etmedi mi. dan haberi vardtr. Bu re men te~ekkiil etmi tir. Bi-
bilmiyorum . rinci ktstm bu. tkinci ktstm ki. ikinci ve Us:UncU, dor-
dUncU clirlimlerdir, bunlan da tamamen kendisi inkar
BiR MEBUS BEY amt alilerine mahkuk bi r
mlihiir yok mu efendim?
SEVKET BEY (Devamla) - Subenin tahkikatt (1) Subenin R eisi veya Mazbata Muharriri ol-
hakkmda izah~t verece~im . Biz bu meseleyi Mecliste dugu anf~1hyor.Fakat zabttta ismi yok.

-22-
 t : 10 21 . 3 1337 C:2
etmektedi.r. Bendeniz oyle zannediyorum ki. Pa~ a 1-laz- Sonra cfendim; ikinci kJstm geliyor kt, u Laman
retlerini dogrudan dogruya Naztm Beyin mtidafaa ~a­ bu Ye~ilordudan aynlmt~ Komtinist namtnt t_a~tyan
hidi olarak dinlemi~izdir . Kararnameden anla~thyor bir ftrka var. fa:-::.t vaktiyle aynlmt~ttr. Aynldtktan
ki, Nazrm - Ethem vakasmda Nil.nm Bey alil.bdar sonra yalmz ba~ma ve demin N5.ztm Beyefend inin bu-
degildir, dediler. Bu menfi bir ~ahadettir. mlidafa.t yurduklan ve9hile, bir kar; arkada~tan ibarct olarak
~ehadetidir. Binaenaleyh esbap ve delaili subutiyeye icrayt faaliyet etmi~tir. Ahiren hafi Kom i.inist Ftr-
katiyen tesiri yoktur, dedik. kast te~kil edenler aynldtklanndan dolayt canlan st-
BASR I REY (Karesi) - Bizi ne suretle istim:1 kdmJ~ . tekrar NJ7 tm Beye gelmi!l. biz seninle birlc-
ctti ni'lo'? (Gtirtiltiiler) ~ec::g i7. kabul cdi niz demi~ler. Ondan sonra efendim ,
13i R MEBUS - Xanlt~ anla~dmastn. Malfimu Ye~ilordu gen<; veya hafi Komiinist Ftrkast ikisi birle-
il liniz bir dava ~ahidi vardtr. Pa ~an1 n dava ~ahidi ol- ~iyor. 1-lalk l~tirakiyun, namtnt altyor. Beyanname.
madtgtna gore bizim de mcvkiimiz ba~kala~1r. progr8:n ve nizamnameye tabi olarak. Bun·u biz ~ube­
SEVKET BEY (Devamla) - Sahit gosteriyorlar, de blitl.in ftrkalann nizamat ve programlariyle muka -
~ahit stfatiyle altnmt)ttr. Buna katiyen ~el.. ve ~Uphe ycse ettik. Halk l~tirakiyun beyannamesi burada okLm-
yo ktur. (:UnkU za b1tta oyledir. dugu ve9hile bir kcrre b.i zim parolamtz emektir di-
$imdi Nil.ztm Bey hakkmda bir isnat vuku bul- - yo r. ikincisi , adres T<lkat Mebusu Nfiztm'dtr. Bu be-
dugu ir;in arzediyorum. Memduh Bey. Basri Bey. yannamelerin v.usultinde mektubunuz vast! olmu~tur.
Astm Beyin ifadeleri ~ahit stfatiyle ... \1eclisi Ali bi1 1 deniyor. Sonra Ye~ilordu talimatmda ehemmiyetle na:
. ize tevdi etmemi)tir. Maznun stfatiyle ifade almayd 2.a n Jikkate ahnacak me vad vardtr. Bu hafi degil de
sala hi yetimiz yoktu r. Si7in ifadenizi ~ahid tfatiylc nedir? Bir de bu Halk l~tirakiyun kelimesinin. ki
alm t~lZ .
Basri Bey ve riifekasmtn buyurduklan ver;hile. Halk
Simdi efendim, Nfwm R.::y hakk 1n da evrak ve i ~ti rak iyunu iki k1sma aylflyo ruz. Ririsi , Halk i!lti ·
\esaik eldc ettik. Bu bittabi istiklil.l Mah kemesince el - rakiyun Ftrkast. ki yani hafi olantdtr. Fakat bu be-
de edilmi~ idi. Bu evrak ve vesaikten ikisi mektup ya nname tarih sizdi r ve Naztm Bey la rafmdan yaztl-
lard tr. Bu mektuplardan birisi Zinetullil. h Serifin Et rm~tJr. el yamt iledir. Mi.ihiirUn iizerinde Hafi Ko-
hem'c kar~t hafi komlinist ftrka <t mtihiir [iyle yazd1 mUni ~t Ftrkast. imzas md a da mi.imessil kelimesi va r.
g1 bir mektuptur. ikincisi de, Ethem'in karde~i Te v Muhi.irler Sal ih Hac tglu'dur. Nil.ztm Beyin katibi umu-
fik·c. yazdan bir mektuptur. Te)ki lfitJ hafiyenin tev- mi unvant alttnda imzast \ ar.
~ii ir;in taahhlit eylcdigi parantn yekGnu sekiz bin
Rtr c.l e merkezi, umum i mi.ihLiru var. Astl me-
lira olmay1p, iki mil yon lira o lduguna dairdir. Digeri
se le bu degildir. Ilir beyan name var ki; bu da Ha fi
de; Pa~antn kendilerini aldatt Jgll1a ve kati mtizakere
Komiinist Ftrkasm;n beyannamesidir ... !-!Urriyet ve
etmek istemedigine dair bir mektuptur ki: bu da Zi -
itilil.fa mensuptur. ingil iz taraftandtr. · Ankara\la t e~­
netull ah ve Serif Manatof imzalt demin arzettigim
kil oluna n bir HUkGmet var. l\·1ustafa Kemal Pa a
f1rkanJn ml.ihl.irii ile de mLihLirl en mi~tir .
ll a zretleri tarafmdan te~kil olunan bir Hiik Gmelt ir.
Bir de efendim, bir suretlerini ahiren Naz1m Bey
Fa kat burjuvaziye mensuptur. kendileri I ttihad ve
bize tevdi etmi~tir . Ye~ilordu nizamnamesi. Hafi Ko-
Terii kkinin maklubu , mtinfeil siyasetsizdir. Bunlar sa-
ml.inist Ftrkast beyannamesi ve sonra Halk i)tirakiyu :J
rahaten yazt!tdtr. Biz, her ne olursa olsun, bu her iki
F1rkas1 vardt r. Esas itibariyle ha lk ziimresi Mecliste
hl.ikGmeti de kabul etmiyoruz.
te~ekktil etmi~ ve siyasi olmadtgJ ic;:in te~ekkUIUnden
tatili faaliyet etme i h'akktnda verilen emir tarihine ... Arzedecegim bu beyanname efendim. Ye~ilor­

kada r yalmz Meclise mLinham olarak kalmt~ttr. Fa- du partisiyle Hafi Kamiinist Partisi birle~iyor. NaZJm
kat ondan sonra te~kilil.tJnt taFaya kadar te~mil ve Beyde Hafi Komtinist Partisinin be yannamesinden
bir taktm beyannameler ne~retmi~tir. En sonra ls- haberdardtr. Haberdar oldugu halde Ye~ilordu ile bir-
tiklil.l Mahkemesine kadar aksetmi~tir. Meseleyi bu le~mi§tir, birle~tirmi~tir ve bunu Naztm Beye sordugu-
suretle dti~tinl.irsek daha iyi olur. muz zaman , Htikumet bu beyannameyi tutmu~tur

Sonra efendim bu Ye~ilordu ftrkast mennedildigt
tarihe kadar. Evet Ye~ilordunun bidaveti te~kiHitm­
dan itibaren mennedildigi tarihe kadar yalmz Meclis-
te ican faaliyet ettigi ic;:in biz bu ktsmt bir ciirtim
addetmedik. Bu . ~ubenin bir kanaatidir efendim.
ver;hile HtikGmet beyannameyi aldt da ... Zannederim
bu, manttk! bir mtidafaa ve manttki bir iddia degil-
dir. Astl kabahati buradadtr. Boyle ytktct ve haEi
bir cemiyet ile kendi flrkastm birlestirmesidir. Efen -
dim sonra buna Halk t~tirakiyun namtm vermi~tir.

-23
 t : 10 11 . 3 • 1337
Evra1>1 tahkik.iyede okundugu ve~hile Zinetullah'm
evinde kadmlarla birle~erek o kadmlann i~tirak et-
tigi mtizakere neticesinde histl olan bir nifak iize-
rine cemiyet dagtlmt~ttr. Orapa ekseriyet obiir tara-
fa ge~mi~tir , ifadeleri de boyledir. Bendeniz hi~ bir
vesika olmadtgtnt farzediyorum. lstiklal Mahkemesin-
deki maznunlar Nallm Beye atft ciiri.im edi yor. Rina-
enaleyh Naztm Bey miicrim mevkiindedir. Orada mn -
hakeme olmak herhalde laztmdtr. Hiybir deli! ol-
madtgt takdirde buna katiyen ~ek ve ~i.iphesi olma-
yan miintesibini adliye kalksm soylesin. Binaenaleyh
Naztm Bey miicrim mevkiinded ir. 13unun iyin mahke-
meye gitmelidir. Orast bizim arkada~lanmtzdan mii-
rekkeptir. Hafi Komi.inist Ftrkast tahtt tevkife alm ·
mt~tlr. Simdi esbap ve delaili mevcudeden bize kana-
at gelmi~tir. Naztm Bey bir .yok ifadatta bulumlu-
lar. Pa~a Hazretleri de ~ubede bunu kati olarak soy-
lemi~ler. Farzedelim ki Pa~a tfazretleri boyle bir
emir versinler, acaba boyle bir emir kanuni midir,
degil midir? Yalmz Cemiyetler Kanununun ii~i.incii ve
altmct maddeleri nazan dikkate ahmrsa , bi-r kerre
muhalifi kanun olduguna ~ek ve ~iiphe yoktur. Son-
ra bu madde mucibince Naztm Beyin maznuniyeti ta-
hakkuk ediyor. Ondan sonra 12. 13 neil maddelerine
ve Kanunu Esasinin yi.iz yirmi yedinci maddesine ge-
yerek- tetkikatt laZ!ma ifa edersek bu te~ekkiil eden
cemiyeti hafiyenin maksadt nedir, bunu anlamak Ja-
ztmdtr. Simdi isnat olunan, ahali arasmda nifak ve
~ikak, Hiikumeti Mill1yeyi taklibe sai ve ecanibten
para ve asi Ethem 'le harekatt isyaniyede alakadar ol-
mak meselesi. Bunlara bizce delail ile kanaat hast!
olmu~tur . Esasen mesele kanaat meselesidir. Bu ka -
naata nazaran fstiklal Mahkcmesinde maznunen mev-
kuf bulunanlardan biz de Naztm Beyin ittiharntnl ten-
sip ettik , tabir mazur gori.ilsiin.
Simdi---Hendim, bu tahkika( esnasmda biz bir me -
seleye daha vaktf olduk. Demin bir par~a arzetmi~­
tim, bu da hafiye te~kilatt meselesidir. Bunun i~in
Meciiste bir hafiye te~kilah yaptlmt~, sonra bize de
yani ~ubeye de ma!Ctmat verilmi~tir. Su halde efen-
dim Meclisin ckserisi bundan haberdar olmu~Jardtr.
Bir enciimen te~kil olunmu~ ve enciimenin bir <;ok
azas1 bu suretle vaktf olmu~lar. Yani arzetmek isti-
yorum ki bu bir tahkikattmtza miitealliktir. Fakat
biz bunu tahkik etmek istemedik. <;iinkii bu zatla-
nn hiyaneti vataniyede bulunduklan sabit oldugu tak-
dirde, ben oyle zannediyorum ki , aLamt ciiriim alan
hiyaneti vataniye cezast ... Siiphesiz efendim fakat
ehakttr.
24-
C:2
1kincisi; bu, Rus Sefarethanesiyle alaka _peyda et-
mi~tir.Bundan dolayt da tevsii tahkikata llizum gor-
medik. Fakat elimizde delail mevcuttur. Bunlar da
bir taktm raporlarla ifadattan ibarettir. Naztm Bey
ve Mehmet Si.ikri.i Bey ve Seyh Servet Efendilere is-
nat olun3:n bu hafiyelik ciirmiini.i ... Bittabi kendileri-
ni :l Rus ,Sefarethanesinden maa~ alarak Meclisteki
muzakereden habt.rdar etmeleri ve bu strf Bol~evik­
ligin memlekette te~kili io;in yaptla n bir harekettir.
REIS - Miizakereyi kati goruyor musunuz? (Ka-
fi , kafi seslcri) Miizakere kafi goriildti.
Bir taktm takrirler vardtr. M iisaadeniz!e ~ubenin
mazbat a~iyle bu takrirlerden esasa taalluk edenleri tel-
his ettiktcn sonra reyinize arzedeyim.
Riyaseti Celileye
Uyiincli Sube kararnamesinde maznuniyetleri gos-
terilen Tokat Mebusu Nanm ve Afyonkarahisar Me-
bu~u 1\tehmet Siikrii ve nursa Mcbusu Seyh Servet
Efendilerin Kanunu Esasinin 79 ncu maddesi muci-
bince icray1 muhakemelerine karar itast ve mumailey-
himin muhakemelerinin gayri mevkuf olmak ve Mec!i-
se devamlanna mani olmamak suretiy1e icrasmt tek -
lif ederim. 21.3.1337
Saruhan
Refik Sevket
M UFlT EFENDI (Ktr~ehir) - Efendim, ~ube
namma soyleyecegim. Bugiin burada saatlerimizi ge-
yiriyoruz. Bu arkada~lara hast! olan zan ve ~iipheyi
izale ettirmek i~in ~ube ugra~mt~ttr. Merhamet bu-
yurunuz. Hiisey in Avni Beyin ~ubemiz hakkmda ver-
dikleri takrirden dolayt soz soylemek isterim. Sube
hie,: bir vec,:hile bir arkada~a bir fikir ihsas ederek ve
hakkmda bir fikir besleyerek tahkikatma devam et-
mcmi~tir ve hatta Naztm BeyefendL hakkmda isnad
edilen hafi celseler esnastnda ... ~imdi hata etmi~ o1-
duguna ~ube de vaktfttr. Bilmuhakeme sabit olursa,
milletin intikamtm alacakttr. Rica ederim, ortada na-
musu millet, diya.neti islamiye, namusu §eriat paralar
i~in sattltyor ... Bu hissiyattan tecerriit eder ve ke_ndi-
sini §ahstmd·a n ziyade muhterem tutanm... Digerleri
de bunun i<;inde var diye kendisini kurtarmak isti-
yor. Simdi bu miidafaatt icra edemeyecegini bilmek
ve bilemeyeceginden dolayt diger bir arkada~ma tev-
dii vazife etmek daha iyi idi. Maahaza bu meseleler
kiimilen halledilmi~tir. Hakkmda isnat edilen fiiller-
delt ~ubemiz sureti katiyede hast! ettigi kanaat, diger
iki refiki ile beraber karar ittihaz edecek iken Mec-
lisi muhtereme bunlar hakkmda bir karar ittihaz edi-
niz demesinden dolayt ... Aym delil, aynt kuvvet on-
 t : 10 11 . 3 . 1337 c i
lar hak.kmda da mevcud oldugunu heyeti muhtereme- ' Riyaseti Celileye
nize gostermi§tir. Karahisar Mebusu Mehmet Si.ikri.i ve Seyh Servet
Simdi asll mesele Refik Sevket Bey biraderimi- Efendiler hakk.mda Meclisi Alinin bir §ubeye kur'a
zin verdigi takrirde Kanunu Esasinin 79 ntu mad- ile havale olmad1gmdan ~ube mazbatasmdan bunlann
desi ahkamm• m1, 48 nci madde ahkam1nt m1 kabul ~imdilik tefrik ve bir §Ubeye havalesini teklif eyle-
etmek laz•md•r? Refik Bey biraderimizin takririni ~u ­ rim .
be namma ... Naz1m Beyin hukukunu nazan itibara
Konya Mebu u
almamak icyin bu Meclisi Ali kendisi onu vermek hak-
Musa Kaz1m
kml haiz degildir. 0 mahkemenin istiklaline dokunur.
Yaln1Z o maddeden gec;crek 79 ncu rnadde mucibin- REiS - !)ubenin mazbatasm1 79 ncu maude mu -
ce muhakemelerinin icra ma karar verilmesine ~ube­ cibince reyinize vazediyorum. Yai111z mi.isaade buyu -
ce taraftanz. (Cok iyi sadalan) runuz, ekseri yet tabirine izafeten tayini esami tekli -
HOSEYiN AVNl BEY (Erzurum)" - Efendim. fini havi IS imzah takrir oldugu ic;in yoklama yapl-
bendeniz ~ube hakkmda haks1z yapml) diye isnadat - yorum. Tayini esami ile olm:lolr.l kabul edenler el-
ta bulunmadm1. Sube bitarafhibm muhafaza etmi~ i e lerini kald1rsm. M u~a Kaz1m Efer.dinin takririni ka-
ben de kimseyi muhafaza etmek istemem. Demek i ti - bul eJenler li.itfen el kald1rsm. Kabul edilmedi.
yorum k-i efendiler, bu i§de medhal~ar arkad'!-~tmiL Seyh Servet Efentli hakkmda dahi takibatl ka-
zuhur etti. Onlar hakkmda tekrar tahkikat yaptlma-
nuniye icrasm1 kab:1l buyuranlar ellerini kald1r~ m .
hdlr. (Kabul edildi) Hitam
REfS - Efendim; §ube ile Refik Sevket Beyin
Riyaseti Celileye
takriri arasmda bir ihtillif kalmadt. Yalmz §Ube na-
Mesele. bir meselei ittihamiyedir. Bunun ic;in ic;i-
mma dermeyan edilecek bir kaydt ihtiraz1 vard1r.
mizden 5 ki§ilik bir mahkeme te§kili ile oraya hava-
REF1K SEVK.ET BEY (Saruhan) - Bendeniz bu lesini ve muhakeme neticesine kadar mi.ittehem olan
meselenin evveliyat1n1 bilmiyordum, §imdi tenevvi.ir et- arkada§lanmlZln Meclise devam etmelerini teklif ede-
tim. Uzun zamandan beri devam eden dedikodula- rim. 21.3 .1337
nn bi.iti.in toplamp halledilecegi bir zamanda heyeti
Lazistan Mebusu
aliyenin bitarafhgma mi.iracaat ediyorum. Gayn mev-
(lmza okunamad1l
kuf olarak muhakeme edilmek meselesi, mahakimi adi-
Reddedilmi~tir . 21 minh .
yenin hukukuna mani oJabilir. Jstiklal Mahkemeleri
Reis Vekili Katip
kendi ic;imizden ve Meclis namma icray1 hi.ikme me-
Hasan Fehmi Ziya Hur§it
mur olduguna gore bizim bu suretle bir karar ver-
memiz laz•mdlf. 0 arkada§m slfatl reffedilmedikc;e Riyaseti Celileye
aram!Zda bulunmak hakkma maliktir. Naz•m Bey hakkmda §ubece cereyan eden tahki-
katta Seyh Servet Efendi . ile Mehmet Si.ikri.i Beyin de
TAHSiN BEY (Aydm) - Bunda Meclisi Ali zu -
maddci mi.iddeabihte methaldar olduklan §Ubenin ka-
hul ediyor. Bu zat §Ubede isticvap edildi. Hakkmda
ranndan anla§•hyor. Gerek itham ve gerekse ademi
tahkikat icra olundu. Saatlerce hukukunu mi.idafaa et-
mesuliyet §lklanndan Meclisi Alice herhangisine kana-
ti ... Bu v!ziyette bunlar hakkmda karar vermek ne de-
ali vicdaniye ve berahini hakikiye hast! olursa mu-
recelerde dogru oldugunu heyeti umumiyenin kanaa-
maileyhimin her i.ic;i.i hakkmda tatbik edilmesini tek-
tin~ terkederim.
lif ederim efendim . 21.3 .1337
M0F1T EFEND1 (Klr§ehir) - Efendim; Cela- ic;el
lettin Arif Bey biraderitnizin buyurduklan dogru - Nairn
dur. Azahktan iskat etmek, sJfali inebusiyetir.i tas - Kabul edilmi~tir . 21 minh.
dik etmek yoktur. Reis Vekili Katip
(-l9 ncu madde okundu) Ha an Fehmi Ziya Hur~it

-15-
 t 10 11 . 3 . 1337 C:1
Buyuk Millet Meclisi nn ~imdilik tefrik ve bir ~ubeye havalesini teklif
Riyaseti Celilesine ederim .
Niiz1m D(!ye isnat olunan mesele te§aup ediyor ve Konya Mebusu
bazt arkada~lammz dahi methaldar oldugu iddia edi - Musa Kaz•m
liyor. Binaenaleyh ikmali tahkikat etmek z1mnmda Reddedilmi~tir. 21.3 .1337
umumunun diger bir ~ubeye havale buyurulmasm1 tek - Reis Vekili Katip
lif ederim . Hasan Fehmi Zi ya Hur~it
Erzurum Mebusu
Bi.iyuk Millet Meclisi
Huseyin Avni
Riyaseti Celilesine
Reddedilmi~tir . 21 .3.1337
az1m Bey meselesinde ittihaz olunacak bilcum -
Reis Vekili Katip
le mukarreratm tayini esami ile reye vazm1 teklif
Hasan Fehmi Ziya Hur~it
ederiz. 21.3 .1337
Erzurum Bitlis
Riyaseti Celileye
Hiiseyin Avni Yusuf Ziya
3 ncu Sube kararnamesinde maznuniyetleri gos-
Ergani Gen~
ter ilen Tokat Mebusu Naz1m ve Afyonkarahisar 1c-
S1rrt Celiil
busu Mehmet Si.ikru ve Bursa Mebusu Seyh Servet
Dersim (orum
Efendilerin Kanunu Esasinin 79 ncu maddesi muci -
Diyap Ha~im
bince icray• muhakemelerine karar itas1 ve mumailey -
Kastamonu Eski~ehir
himin mahkemelerinin gayri mevkuf olmak ve Mec-
Besim ,.1chmet Emin
lise devamlanna mani olmamak suretiyle icras•n• tek -
Erznrum 1~el
lif ederim . 21.3 .1337
Celalettin Arif Nairn
Saruhan
Saruhan Oltu
Refik Sevket
Orner Ltitfi Rustem
l~bu takrir mucibince vc: 79 n~u maddeye istina- Mersin Amasya
den ~ubenin teklifi kabul edilmi~tir . Hiiseyin Hamdi
Reis Vekili Katip Denizli Erzurum
Hasan Fehmi Ziya Hur~it Mazlum Baba Ismail

Mazbata ne~redilmeyeceginden tayini esamiye lii -

R iyaseti Celileye
zum olmadigina Heyeti Umumiyece karar verilmi$tir.
Karahisar Mebusu Mehmet SlikrU ve Seyh Ser- 21.3 .1337
vet Efendiler hakkmda Meclisi Alinin bir ~ubeye kur'a Reis Vekili Katip
ile havale olmad •gmdan ~ube mazbatasmdan bunla - Hasan Fehmi Ziya Hur~it

- 26 -
DEVRE: 1 CILT:2 lcrt:MA: 2

T. B. M. M.

Gizli Celse Zabitlari

11 Nisan 1337 ( 1921)

Miinderecat
Say fa
I. - ZAPTI SABIK HULASASl 28

2.- BEYANAT 28

I. - Vilayatt Sarkiye s<•yahatin.den avdcr

eden Erzurum Mebusu Mu stafa Durak Beyin
ahvali Sarkiyeye dair beyanafl. 28:35

Cilt : 9

19 'DCU ln':kat, 2 tnci Celsr

 i : 19 11 . 4 . 1337 c 2

ON DOKUZUT-ICU iN'lKAD

11 Nisan 1337 Pazartesi

i kinci Celse

REIS : Birinci Reis Vekil i Hasan Fehmi Beyefe•llt;

KATIP : Ziya Hur~it Bey (U.zistanl

REIS else kU~ad edildi .

Zaptt sab1k huliisast okunacakt1r.

l. ZAPTI SA!llK HULASA

Onuncu in 'ikat rak Meclisi Alice bir ~ubeye kur'a ile havale olunduk-
lan cihetle bunlarm mazbatadan ~imdilik tefriki ile
21 Mut 1337 Pazartesi
' bir ~u beye havalelerine dair takriri ile Tokat Mebusu
iKiNCi CELSE iiZJm Bey ve Seyh Servet Efendi hakkmda takibat1
Birinci Reis Vekili Hasan Fehmi BeyefenJinin ri- kanuniye icrasJ kabul olundu ve celseye son verildi.
yasetlerinde kU~at olunan bu celsede; To kat M ebusu
Reis Kiitip
Niiz1m, Afyonkarahisar Mebusu Mehmet SUkrii vc
Hasan Fehmi KUtahya
Burdur Mebusu Seyh Scrvet Efendiler hakkmdak i
Haydar
Os;UncU Sube mazbatast tizerinde cereyan eden uzun
mtizakerelerden sonra, Konya Mebusu M usa Katun REiS - Zapt1 sab1k hulasasJOJ reylerini ze arz edi -
Efendinin; Karahisan Sahip Mebusu Mehmet Si.ikrU yorum. Kabul edenler. .. Etmeyenler. .. Kabul edilmi~­
ile Burdur Mebusu Scrvet Efendiler hakkmdaki c v- tir.

2 . - BEYANAT

I. - Viluyatt Sarkiye seyahatinden avdet eden Er-
zurum M ebusu Musrafa Durak Beyin ah1•ali Sarki-
yeye dair izahart.
REiS - Sarktan avdet etmi~ bulunan Erzun:m
Mebusu Durak Bey izahatta bulunacakt1r. Buyurun
efendim.
MUSTAFA DURAK BEY (Erzurum) - Efencli-
ler te~rinievvel
iptidalarmda idi , biz buradan infik.lk
etmi~ bulunuyorduk; dairei intihabiyemize gidiyorduk.
0 vakit Sarkta mi.ihim vakalar cereyan ediyordu. Ta-
bii malumu iililerinizdir ki o vakit Sarkta ordumuz
harekete gelmi~ ve Ermenistan i.izerine taarruza b"-~ ­
lamak i.izere idi. Hatta <;":orum'a gittigimiz vakit, Sark -
taki ordumuzun Sankam1~'1 zaptettigi i~itilmi~ti. Fa -
kat aym zamanda Sarkta ve bilhassa Rusya 'da, T Lir-
kiye ile aliikadar bazt mesail cereyan ediyordu. Gu
cihetleri biraz k1saca arzedecegim. <;UnkU k1ymettar
vakitlerin kaybolmastnJ arzu etmiyorum.
Lehi.ilhamd Ermenistan i.izerine yap1lan taarruz .,·e
hareket muvaffakiyetle neticelendi . Tabii Meclisi Ali-
izahat vermek istemiyorum. AynJ zamanda Rusya'da.
TUrki ye nam1 hesabma pli~an bir tak1m adamlann
rUzgilrlan, memaliki 0 maniyeyi, memaliki islami~·e­
yi zirU zeber ediyordu. yak1yordu. y•k•yordu.
Benden iz ball tarizlerde bulunacagtm. Fakat rica
cder im ~ah1slar bence mukaddestir. Yalntz ahvali ru -
hiye ve i<;:timaiyatJrntz hakkmda bahse giri~ecegim. 0
zaman memlckette bir bol~eviklik mesclesi cercyan e:J i-
yordu. Fakat o bol~evikligin ne oldugt!llU. memleket -
te bilenlerimiz pek mahdut idi desem dogrudur. H:tl k.
bol§eviklige halaskar diyor ve hakikat1 , ihtimalki, hi¥
kimse bilmiyordu. Bendeniz de itiraf ederimki ge9el)
sene bu mevsimlerde burada bu!undugumuz zaman fi-
liin yerden gelen ktrmtzt ordu ... denildik<;:e, zannedi·
yordum ki; Rusya'cian bize imdat gonderiyorlar. Bil -
miyorduk ki memleketimizin i<;:ine kundak sokuyor-
lar; bundan malumattar degildim. Tabii Erzurum·;·
muvasa latJmda, mi.isaadenizle daha evvelini arzede -
yim, burada da bir tak1m partiler te~ekkUI etmeye
ba~lactJ : Komi.inistlik partisi , Halk zi.imre!eri vesai·

niz bundan da haberdarsmtz. Onun i<;:in uzun bo ylu re, vesaire ... Bunlann hepsinin altmda bol~eviklik var-

:Z8 -
 t : 19 11 . 4
d1. Bendenizin hissiyat1m bu idi, ihtimal aJ·jamyo-
rum, fakat netice de taayyi.in <:tmi~tir bu mesele de ..
Bendenize de teklif etmi§lerdi, fakat girmemi~tim. Ben
milletin mukadderatm1 omuzuma alml§Jm. Milletin
mukadderatiyle oynayan (insanlann c;:ok dikaktli ve
durendi~ olmalan §arttJr.) (I) Bunun ic;:in uzun boy-
lu tahkikat ve tetkikat icra ediyordum ve bunun i<;in
c;:ok ugra~1yordum ve gec;:tigim yerlerde malumat ve
bir c;:ok vesaik elde ettim. Erzurum'da kongredcn av-
det edenlerden izahat ve mah1mat ald1rn. Ma!Urnu
aliniz gec;:en sene Rusya'da, Baku'da bir kongre te ek-
ki.il etmi~ti. Kars'a gittim. Rusya'dan avdet eden bir
c;:ok zevat ile gor~ti.im, Gi.imri.i'ye gittim ve bilhassa
bol§evikleri re'yi.ilayn gordi.im; laz1m gelen maluma-
tl topladJm. Elimde vesaik mevcuttur. Buldugum nc-
tice efendiler; bol§eviklik ne demektir? Zannediyorum
ki Heyeti Muhteremenizi bu hususta biraz ten ir ecie-
bilecegim. Belki kanaat1mda aldamyorum. Bol~evikli' .
komi.inistiik, i§tirakiyonluk., bunun ayns• gayns1 yak.-
tur. Bol§eviklik Rusya'da azamiyet manasm::d1r. Uol -
~evik.lik ic;:in, komi.inistlik ic;:in Ti.irkiye nam1 hesab• -
na c;:ah§an e~ha 1 sefile Rusya'da Mustafa Suphi e
rtifekasJdir. Onlann hafi komitalanndan c;:•kan no i-
lanm takdim edecegim, okuyacakslntZ. Onlar, umum
Ti.irkiye namma vekil olarak, bi.ittin Ti.irkiye nam1 he-
sabma c;:ah§lyorlar. Size bir c;:ok isimler okuyacag1m.
Bendcniz Ti.irkiye'nin, Bi.iyi.ik Millet Meclisinden ba§-
ka vekilini tasavvur etmiyorum. Siz kimsiniz. kim
gondermi§, neredendir elinizdeki vesika? ...
Efendiler, bol§evikligin dort esas1 vard1r; aksini
iddia edenler buyursunlar. Dinsizlik, Allah yoktur.
Esasm birincisi budur efendiler. Milliyet de yoktur.
Bir sosyalistten, bir bol~evikten milliyetini sorars:1-
mz der ki milletim nev'i be§er. .. Di.inya yi.izi.indek i bi.i-
ti.in adamlar milletimdendir. Vatan da yok. Efendilik
de yok. Bol§evikligin esas1 bun!ard1r. Simdi efendi-
Jer, butatia ufak bir misal arzedeyim. Herifin birisi
at ahyormu§, dostu demi§ ki yahu senin hayvammn
kac;: ayagt var? Demi§ ki, i.ic;: ayag1 var. Birisi istedigi
vakit c;:ifte atar, ikincisi , i.ic;:i.inci.isil yok .... Allah1 tam- Din ne ic;:in i§lerine gelmiyor, sebebi nedir? ('i.inki.i
mak olmad1ktan sonra o esasat yerin dibine girsin.
Bol§eviklerin yapttklan dinsizlik programlanr.dan bir , · onun ic;:inde... Bunlar onlann i~ine gelir mi? Tabii
iki maddeyi okuyaytm : Kendilerinin matbu prog-
ramlannda maddeleri ...
Efendiler, Rusya komtinist ftrka~J. kendi fJrka~m­
da kabul etti~i ... Arzedeyim miisaade buyurun. Yi.lr
tanesi zengin, mutavass1t sm1flanndand•r; burjuvazi
(I) Parantez irindeki kelimeler taraj1mdnn eklen-
di M. Vnver
29 --
1337 C:2
derler. Ve esasen burjuvaLi program111da mevcut
iken ... (Bir sat1r yoktur) Komi.inist kendi programmda
kabul ettigi ve esasen ... (Bir sat1r yoktur ... ) (... bir sa-
tlr yoktur ... ) (... bir satJr yoktur.) Binaenaleyh hie;: bir
tarafta hie;: bir vak.itte mevkii tatbika konulmayan bir
§ekli idareyi kendisine rehber ittihaz etmi~tir. (... bir
sat1r yoktur.) Bendeniz kanat1m1 soyli.iyorum, gordi.i-
gi.imi.i, i§ittigimi soyli.iyorum.
Acaba bu komi.inistligi kim vi.icuda getirdi, yani
naeden kaynamJ§tir? Eft:ndiler; yahudilerden kayna-
mJ~tJr. Anlatay1m. Rusya'da zaman. zaman yahudi-
ler ihtilaller cr•kard1 . Zaman. zaman bunlara kdmc;:
salladilar filan ... Bakiyeli.i si.iyufu da lngiltere'ye, A!-
rnanya'ya ve her tarafa dagdddar ve dteden beri hie;:
bir yerde bir heyeti ic;:timaiye -tesis edememi~lerdir.
H likumetleri vesaireleri yok, nereye gitmi~lerse kovul-
mu§lar, nereye gitmi§lerse dayak yemi§lerdir. Di.i~i.in­
mi.i~ler, ta~mm•§lar bir Hukumet te~kil edememi~ler.
Sonra tam f1rsat bulmu~lar, Rusya'da c;:ah~m•~lar, c;:a-
balarnJ§iar bunu meydana getirmi§ler. Evet ba~ta bu-
lunanlann yilzde 95'i yahudidir. Buradaki sefirleri de
yahudidir. Efendiler, kongrede toplananlann italya ve
Fransa'dan gelenlerin q. 95'i de yahudidir. Hatta ya-
ht!dilerin propagandalan hakkmda bir de gazete var-
dlr. 0 gazeteden size bir ~ey okursam i.imit ederim
ki kanaatlanm1 ~ey edersiniz. Bak1mz efendim arzede-
yim :
Buhara Cu:nhuriyeti bir mi.isli.iman memleketidir,
bilirsiniz. Rusya'da bir c;:ok yerler Bol~eviklige tabi
oldugu halde orada bir k•s•m ahali heniiz hali isyan -
dadJr ve daha Bol~eviklige boyun egmemi~tir. Buha-
ra Cumhuriyeti halk1 cahil kalm•~. halk1 tenvir ve ta-
lim hususunda c;:aii~•lacaktJr. Ezci.imle 75 iptidai gece
dersleri ac;:m•§tJr. Tedrisat Rus, Ti.irk. Yahudi lisan-
lan i.izerinedir. i§te size nazan dikkati calip olan me-
vad : Yahudiler bi.iti.in dUnyaya hakim olmak istiyor·
Jar. Yine o maddeden arzediyorum ... Stmflarla dini
propaganda te§kili arasmdaki rab1talan ... ( ... bil' sat1r
yoktur.) Dini bat1l akidelerden kurtulmak ic;:in ...
dinde namus var, ahlak var, iyilik var, her §ey var
gelmez.
Sonra milliyet meselesi efendiler. Onlarda milli-
yet yoktur, milliyet, nev'i be§erdir. Boyle iken milli-
yeti nasd idame edecekler? .. Bugi.in yirmi ya~u1dan
yukan hie;: kimsenin Bol~eviklikte hakk1 hayatl yok·
tur. Yirmi ya§mdan sonra her §ah1s oltime mahkfim-
dur. Fakat zaman, zaman oldi.ireceklcr. Ben prop2.-
ganda yapm1yorum, boyledir efendiler. Ru oyle bir
 i : 19 11 . 4 . 1337
meseledir ki hocalan, munevverant oldurilrler. Sonr::t
ktSim, kiSim zengin der oJdlirilrJer, burjuvazi der ol·
dilrilrler. Yirmi ya~mdan yukanya neye oldururler?
(:ilnkil bu sinden yukan olanlan bu fikre getirmek
imkan• yoktur. Hatta degil biz Milsllimanlan; isevi-
leri de mtimklin degil. Boyle bir fikre getirmek mum ·
kiln degildir. Ne i.;in? Ctinkti bunlar kalkacak , ken ·
dilerine yeni bir nesil yeti~tire.cekler ...
Rica ederim efendiler, ben buradan indikten son·
ra kim isterse .;•kar konu~ur . Milsaade buyurun mev-
zuu kaybediyorum.
Efendiler, bugun yirmi ya~mda bulunanlann hak ·
kt hayatt yoktur. ('ilnkli programlarmda bir mad -
de vardtr ki .;ocuk yuvalan tesis ediyorlar. Henliz
mektep sinnine vastl olmayanlar i.;in yOCUk yuvala·
n tesis ediyorlar, 9ocuklan alacaklar, gollirup o yu-
vada terbiye edecekler. Ankara 'dan ahnan ..yocuklar,
Ankara'da terbiye cdilmez. Ankara'ya 90k uzak bir
yerde terbiye edilir. Sebebine gelince : Dinini. milli·
yetini,. her ~eyini kaybetsin, sipsivri dinsiz .;tksm. B•J ·
gtin ti.; ya~H1daki .;ocuk yirmiye .;tkt• m• onun da
hakkt hayatt yoktur.
Kadmlar, ortak maldtr. Efendiler, izdiva.; me ele·
si yoktur. Onlann izdivact .;ar~tda gezerken birini ya ·
kaJar; mukavelat muharririne giderler : Sen beni al·
dm mt, aldtm. Acaba nikah olmadtgma dair ne gibi
vesaik vardtr derseniz ~unu gosterebilirim : Bol~evikli ·
gin bir kitab1.
Bol§eviklikte izdiva9 meselesi ta temelinden tsla·
hata tutuldu ... Kadm , arttk erkegin esiri degildir. E" ·
lenmek isteyenlere hi.; mil~killat yoktur. Talak arttk
yoktur. lzdiva.; arttk servetli samanm cebrli sevkiyle
akdolunmu~ bir muamele degildir. iki taraft birle~ti·
ren ~ey yalntz muhabbettir. Name~ru .;ocuklara da
dikkat edilmelidir. Ana ve baba bu .;ocuklara tama·
men m~ru evlatlan gibi bakacak lardtr.
Efendiler nereye gidiyoruz? Az kahyordu , pek
ufak bir ip kalmt~tl , yakmda olecektik. Bu mesele ol·
mti~ttir efendiler, eger bunu ... Malum ya kadmhkta
bir dul vardtr, i§ gormez, yemek yiyemez, ekmek bu-
Jamaz, tabii bunun i.;inde kadmlar da vardtr. Bir ka-
dm hamile olursa hamlinden iki ay evvel ona milsaa-
de ederler, hamlini vazeder, hamilden sonra da mil aa-
de ederler, onun haricinde mtisaade yoktur. <;ah!jmaz.
sa ekmegi yoktur. Emzikli kadmlar her il.; saatte bir
kerre slit verebilir. Yalruz ltitfetmi~ler, kadmlan ve
16 ya~mdan ufak 9ocuklan gece i~lerinden affetmi!j·
lerdir. Bunlar memleketi nastl idare edeceklerrni~? ..
Meselli Ankara'da bir ~irket te~ekktil edecek, !iirket
-30-
C:2
degil ya; mesela ekin ekenler, ren9berler, herkes gi·
dip ekecek, onra burada umumi bir anbar var ko·
yacak i tihsalatmt, hepsini getirip o anbara doldurur.
Herkes toplar kor. Kime? Laztm gelenlere ... Kimler?
('ah!janlar... Efendiler; biz bugiln bir tarafta dura -
Jun . Herhangi devlet, ordusunu muntazaman idare
kudretini haizdir. Ordu, kimi yerde a9 kahr. kimi
yerde susuz kahr. Bjr de btitlin dtinyamn istihsalatmt
birle~tirecekler bir anbara koyacaklar ve o anbardar.
tevziat yaptlacak... 1 e olacagtz o vakit? .. Bol~evik ·
likte herkes memurdur; .;ift.;i, .;oban, ekinci , satJct
memurdur, bakkal memurdur. ilnkti hi.; k imsenin
hakk• mtilkiyeti yoktur. Efendiler herke memur olur ·
sa i!ileri kim gortir? Misal arzedecegim : Onlar zall
alinize masanm ba~mda yazt yazmak vazifesini. ben·
denize de bir bodrum i9inde komtir .;tkarmak, tali .;t·
karmak vazifesini verecek. Ben orada yah!imayacagtm.
zor ile .;alt!}tlracak. eden sen masa onilnde .;ah§t·
yorsun da ben komilr madeninde 9ah~tyorum?.. Son·
ra Dol~eviklik iktisaden de memleketi oldilrilr. e
i.;in? (:t.inkti rekabet yoktur. eden rekabet yoktur?
Mesela, bir koyde iki rt:n9ber var. lkisinin de il.;er
yift oktizil oldugunu ve ikisinin de ilyer yiftlik yer
stirdtiklerini ele alahm. Biri i 9ah~tyor, elli kot to·
hum kaldmyor ve cesur bir adamdtr, gece durmaz.
gtindtiz durmaz . .;ah~tr. Digerinin de ti9 .;ift hayvan1
vardtr ve o kaclar zahire yeri vardtr. Biri aldtgl elli
kodu digeri de 150 kotu o anbara koyuyor. Boyle
olursa istihsalat olur mu? e olur? Memleket ay ve
sefil olur.
Efendller; bugi.Jn Rusya a.;hk i9indedir ve sefalet·
tedir; pek peri!iandtr. Yiyecek ekmek bulam1yorlar.
Halla mi.ifrit bir komtinist komtinistligi boyle methe·
diyordu : Adam1m1 gonderdim, ti9 gtin adamtm bek·
ledi. bir gecelek gazyag1 verdiler. Hay Allah belam
ersin ...
Efendiler; Rusya'da adam ba~ma bir funt ekmek
veriyorlar; yani ytiz yirmi kilsur dirhemdir. Su St ·
rada bir funt da vercmiyorlar. Yemek namma hi~bir
~ey kalmamt~ttr, memleket sefalet i9inde y~;~varlam ·
yor. Hatta gozilmle gordtigiimden dolay1 bir misal
arzedeyim. Efendiler, Rusya'ya giden zevat koca
Rusya memleketine gotlirmek tizere tenekelerle ka·
vurmalar yaptlrdllar. Elli kilo fasulya aldtlar, su~uk.
pastlrma, peynir vesaire, hepsin+- Erzurum'da topla-
dllar, gott.irdtiler. 0 zengin memlekette bizim bir iki
zatumz yiyecek bulamayacaklar, d~tintintiz sefaleti ...
Kadmlar 91fll ~1plak bir haldedir. Aya~lannda yok .
ilstlerinde yok ... Artlk bilmem nasll arzedeyim. Rus·
 1 : 19 11 . 4 . 1337
ya'daki bu sefaleti gorenler hayret ediyorlar ki Rusya,
bir iki sene zarfmda bu kadar bi.iyiik bir sefalete na-
si! maruz kalm1~t1r? ..
Efendiler; bu cihetlerden bahsi kapatacag1m; bi-
raz da Ruslann fecayiinden bahsedecegim. Efendile r,
Bol~evikler Azerbaycan'da, Ti.irkistan'da, Buhara'da,
Ba~k1rdistan'da pek biiyiik fecayi yapm1)lard1r. Her
ti.irli.i fecayii ika etmi~lerdir. Buhara'da y1kilmadtk na -
mus kalmaml~tlr, Buhara'da ~akc;ak edilmcdik 1 met
kalma mt~ttr. Hatta Buhara'dan gasbolunan e~ya ve
miicevherat onsekiz vagon idi. Onun it;inde efendiler.
Cengizhantn da hazinesi vard1. Bunlar hep bir talom
ahlakslZ ve namussuz ellerde sarfolunuyor. Bun:ar-
dan bir fukara istifade etmemi~tir, hie; kim e de hi.;:
bir zenginde hi<;: bir ~ey kalmamt~ttr. Binlere balig
olan mi.inevver evlatlar bir glinue kur~una dizilmi~­
tir. Buna mu kabil dart aydtr Ermenistan'da, £lol)ievik-
lik ilan edildi. (i.inkii maksat islam1 mahvetmek , par-
c;alamakttr. Gozlerinizi iyi ac;mJz. Zannetmeyiniz ki
Ruslar bizi pa n;alamayacak lar. Onlar BoiJiev ik ligi
memlekete sii . ic;in sokmuyorlar. Maksatlan bizi mah-
vetsinler ... Efendiler. Tlirkiye, komiini~tligi l-.abul et-
seydi - Mustafa Suphi'nin raporu var. onda Ja go-
receksiniz - Tlirkiin payitahtJ Mo ·kova'dtr. Bizi bir-
den bire Moskova'ya raptedecekler. Bu f1rka burad a
da vard1r. onlarla derecei irtibattnt bilmiyorum, Hli -
kumet di.i~Linlir. Onlartn siyaseti; bizimle dost olmak,
ittifak etmek, bizi Sarkta hakimdir demek... Ruslar
zaten bu siyasetleriyle ba~ka yerleri elde ediyorlar.
Ruslar bizim ni.ifumuzdan istifade ettiler. TLirkistan't
ve Buhara'yt e!de ettiler. Azerbaycan ·, elde etriler.
Zavallt mi.isliimanlar aldamyorlar. hi<,: bu meselelerin
farkmda degildiler. Fakat ne vakit anladtlar'! Epey
zaman gec;tikten sonra. Ruslar bizim maddi ve ma-
nevi niifuzlanm tzdan pek c;ok istifade temin ettiler.
0 miisliiman memleketlerini feci hailere soktular.
aZnnediyorum ki Tiirkistan ve Azerbaycan'da ya,·a;;.
yava~ kendilerini ku rtanrlar. Onlar da Ruslartn ne
oldugunu takdir ediyorlar. Jn~aallah onlar da ku r-
tulacaklardtr. Ruslann siyaseti yalmz bizi degil. bizi
elde ettikten sonra iran'! da elde etmektir; ondan
sonra Hindistan'a dogru uzanmakt1r. Efendiler di..irt
ayd tr Ermenistan'da Bo~eviklik hiiki.imferma iken. he-
nUz Ta~naklar Ermenistan'a hakimdir. Ta~naklar i~i
c;eviriyorlar. Ruslann Ermenistan 'da daha iki i.ic;: ki-
~iyi kur~una dizdikleri yoktur. Sebebi de onlar, Erme-
niler; Ruslann elinde bize kar~t bir silahttr ve emin -
olunuz ki bir gun bize kar~1 kullanacaktti'. G iirciiler
zavallt bir millettir. Onlan insandan saymtyorum. Tiir-
kistan 'tn Kazan vilayeti heniiz Bol ~evi klere teslimi
-31-
C:2
nefs ctmedi. Acaba Ruslar , Ermcnilcri nic;tn boyle
tutuyorlar? Ermenileri tutmaktan maksatlan bliyiik-
tlir . Kendileriyle bizim aramtza bir set c;ekiyo rl ar vc
daima boyle bir kurdu bizim aram1za sokac:J.k lar.
Efendiler, Ru slar Sarkta. arzettigim yerlcrdcn milyon-
larla degil, milyarlarla parayt bizim memleketimizc
gonderiyorlar ve bizim aleyhimizde kullamyorlar.
Hakikaten bu memlekete bir c;:ok para gelmi~tir. Gcl -
mi~tir , zannetmeyiniz ki gelmemi~tir . Tlirkiye komi.i-
nist ftrkastntn program ve mukarrerat1. ..
MUSTAFA BEY (Tokad) - irt ihatlan bura ile
l'vtUSTAf'A DURAK BEY (Deva m!a ) - Tiirki-
ye'de n ba~ka bir yer tasavvur e iernern... Efendiler:
Baku'daki hafi komitc:mn intihap evrak1n1 okuyorum :
Bu celse ... s1rf kongrenin azalan arastndadtr. Ken di
el yaztlandtr. miis eddenin ayntdtr. Evvelft. te~kiliit
nizamname i. fasll. fast! madde. madd~ kabul edile -
rek badehu merkez heyeti in tihabt icra kthnmt~ltr.
Burada bir tak tm c;izilmi~ yaztlar vardtr. i ntihap olu-
nan yolda~lar a~agt.IJ. gi\steri lmi~t ir. Mustafa Suphi
Yolda~: ittifakt ara ile ... Mehmet Emin Yolda~; '27
ile rei i ·ani; maattees-t..if Trabzon'da a!tkonulmu~­
tur. Hasan Bey reist ·ani oldugu haJJ orada uuru-
yor. Onu Trabzonlulardan himaye eden yol-.tur. Hil-
mi oglu Hak kt, Si.ileyman Nuri. i~mail Hakkt , Nazmi.
Etem ecat - d[in aleni muhakeme ye gitmi~tim de
bLt ismi orada i~itmi~tim. - ~Uieyman Sami. Liitfi
Necdet, ismail. (itoglu yolda~lar hesap mlifetti~ligi­
ne; 1-!asan Sait, Astm . Tecati Selim. Mehmet oglu yol -
dll~ l ar merkez heyeti namzetligine intihap edilmi~ler ­
dir ...
Simdi efendim. bunlar Baku'da Turkiye namu he -
sabl!1a c;al1~an e~hast scfile ve serserilerdir. Hep Tiir-
kiyelidir. Bunlann yardakc;tlan hakkmda da ~imdi bir
rapor vcrecegim : Yani Mu stafa Suphi'nin altt sene -
lik hidemattnt havi ve te~ekklil devri namiyle miihim
malumal t gosterir bir raporunu verecegim. Onu a bir
ta:< tm isimler ogrenilecek. Meselii , Erzurum'da ve
Trabzon'a kimler gitmi~, Ankara·ya kim gelmi§, ne
yapmt~ anla~t!acaktJr. Bunlardan ba§ka istanbul'a iki
kilii gonderilmi~, isimleri Mitat ve Abdurrahman'dtr.
Zonguldak'a Abdurrahman ve Ahmet yolda~lar, Trab-
zon·a ve Ri ze'ye (erkez Yusuf Kemal Yolda~ ... - Bi-
zim Yusuf Kemal Bey degildir, yanlt~ anla~l}masm
Nahcivan ile Anadolu arasmda mt:Jvassalayl temin i~in
Cerna! Hakk1 yo lda~. (Zabttta « okunamamt~ttr » yazt-
11) ... Giresun ... Kemal. Salih Zeki, Hilm i. Hakk1. Nu -
rettin yolda~lar ...
 t : 19 11 • 4 . 1337
Efendiler, burada Naciye yolda~ nammda birisi-
nin, kadmhk hakkmda dort madclelik bir rtutkunu
kabul etmi~ler; ~imdi okuruz.
Sonra efendim , bunlardan ba~ka Ti.irkiye nam.t
hesabma Rusya'ya gidip gelip mekik atanlar var.
Bakahm, Heyeti Aliyeniz bunlardan kimseyi tamyor
mu?.. Mahmut Sevket, Baha Sakir, Tokadi Asker
imamt Mesut Efendi nammda birisi vardtr. Bu zat
da mesmuattma gore altt bin lira almt~ttr. Gori.iyorum
ki efendiler, bu saydtgtm adamlan kimse tammtyor.
Bu sefiller kimdir ki memleketin namu hesabma ~a­
h~tyorlar? Herhalde zanneJerim ki Hi.ikumet, mese-
leyi ehemmiyetle nazan dikkate altr; bugi.inden son-
ra Hi.ikumet liiztm gelen te~ebbi.isatta bulunur. Bu se-
filleri umum Rusya'da da tamyan yoktur. flu ~e fil ·
ler kimlerdir ve kimin vekfdetini haizdirler? 1-li.ikumet
bunlara ftrsat vermez ve Rusya'da da te~eb bi.is:Hta
bulunursa belki de mazarrattnt onlemek imkant hasll
olur. Efendiler, Yi.izba~t Kaztm nammda bir adam,
Erzurum'a gelmi~. bendeniz de orada idim. Rusya'da
9ah~tyormu~, Turkistan'da, Buhara'da c;:ah~m1~. kim -
senin haberi yok ... Erzurum 'dan Bayburt"a gittlgi va-
kit Bayburt'ta jandarma imi~. Ufak bir propaganda
yapmak istemi~ . Telgraf verir vermez cephe kuman -
danhgma ~ikayet ettik. Cephe kumandam tahtelhtfz
bunu aldtrdt. Ben vilayette iken bu geldi, cebinden ve-
saik 91kard1, Buhara'daki bir 90k hidematmdan -bah-
setti. Ni~anlar c;:tkardt ... Kimin ni~am oldugunu anla-
yamadtm. i~te ~oyle hizmet ettim; Buhara'da ~urada,
burada... Bir 90k ~eyler ... Ben i~e hi9 mi.idahale et-
medim. Son zamanda bir vesika daha c;:tk~rdt o tah-
riratta umum Ti.irkler namma diye imzast var, imza
koymu~; ben bunu kazara okudum; bunu okur oku -
maz kalkttm, nobet ~imdi bana geldi; derhal elini tut·
tum : Sana vekaleti kim verdi ve kimin hesabma c;:a-
h~tyorsun, muhabere yaptyorsun, senin Allah belam
versin; sen ne nam ve hesap ile hareket ediyorsun,
dedim. Uemek ki, beni takdir edersiniz dedi . Bil'l-
kis, bilakis seni takbih ederim, tel'in ederim, Allah
belam versin. Sen ne salahiyetle Tilrkiye'ye vekalet
ediyorsun dedim? ..... (Rir sat1r yoktur.) ...
Efendiler bendeniz Kars'ta bulundugum zaman ko-
miinistlerin ilk partisi memlekete geliyordu ve bu par-
ti ile ikinci parti arasmda riyaset kavgast vardt. Dok-
tor Fuat Sabit ile Kars'ta ve hatta miihim yerlerde
uzun boylu miinak~alar yapttk. Onun pe~inden Mus-
tafa Suphi alayt vala ile Giimri.i'ye muvasalat buyur-
dular. Bendeniz de Kars'ta bulunuyordum. Bendeniz
tacil ediyordum ki Erzurum'a geleyim : Doktor Fuat
Sabit bir kac;: avanesiyle Erzurum'a gelmi~ idi. Ge-
-32-
C:2
Iince bir heyet gitti, sizi kabul etmiyorlar, dediler,
memleketten kovdular. Aradan bir ka9 gi.in ge9t i, ta-
bii Kars'ta bulunan arkada~lanmtz da, yani oradaki
mi.isli.imanlar da, onlara dediler ki siz memleketimizi
48 saat zarfmda terkedeceksiniz..
Bu meyanda bir meseleden daha bahsedecegim.
Gec;:en sene bu vakitler 5a rk cephesindeki ordu bol -
~eviktir, deniliyordu. tl l L de bunu ne i.i.z erine soyli.i -
yorsunuz, bir esbap i.izerine mi soyliiyorsunuz, diye
soruyorduk. Bundan iki ay evvel Mustafa Suphi E~ ­
zurum'a geldigi zaman, gelecegi malarda biz her9i -
badabat dedik, her ~eyi goziimiize aldtk - zira bizim
Erzurum'da ordudan ~i.iphe ediyordu, din yok, mil! i-
yet yok, istiklat yok, ne ya~ayacagtz diycrek - bu-
nu mi.ilaha_za ile her ~eyi gozi.imiize aldtk. Ordu ku -
mandanhgma bir telgraf yazdtk, dedik ki; Erzurum
ordudan biraz ~iiphe ediyor. (tinki.i Ordu, Bol~evik ­
lige biraz miima~at ediyor. Fakat herhalde biz Ordu -
lanmlZm Bol~evik olmadtgma. olmayacagma kani
idik . Jki gi.in sonra Sark Cephesi Kumandanhgmdart
onbe~ sahifelik bir telgraf geldi. Telgrafta siyaseti
umumiyemizden uzun uzadtya bahsediliyor ve neti-
cede Ordu i9inde Bol~eviklik propagandast yapanlan
tardettim, Bol~eviklik eserinden Orduda hi9 bir ~ey
yoktur, deniliyor. Bundan emin olabilirsiniz ki Bol -
~eviklik namma Orduda hi9 bir ~ey yoktur.
Efendiler Mustafa Suphi ' nin Erzurum'a gelec~gi
anla~tlmast i.izerine; zaten burada Dahiliye Vekaleti -
nin bazt vilayata tamimi bizi son derecede ku~kulan ­
dtrmt~tt. <;unkti herke i htztr biliyoruz. Herkes ha -
laskar bir kuvvet bekliyoi-. Fakat Mustafa Suphi Er-
zurum'a giripte orada alkt~landtktan sonra bu mtisa -
mahalan yaptyorlar. Fakat bilmiyorum bu miisamaha-
Jar siyaseten mi, idareten mi yapthyor? Bu musama -
halan yaptyorlar, 9iinku Ruslar bizi o suretle oldilre-
ceklerdi . Efendiler Erzurum ahalisi galeyana geldi,
son derecede galeyana geliyor. Zaten orada o vakit
Mi.idafaai Hukuk Heyetinin istifast, yine Bol~evikler ­
le temas edilmesinden hastl olan infial iizerine idi .
Tabii orada yokluk var idi . Bu yoklugu doldurmak
i9in ve c,:ah~mak ic;:in, Mtidafaai Hukuk Cemiyeti1i
ihyaen aralannda i9tima yapt1lar ve i9timalannda
Mi.idafaai Hukuk Cemiyeti programt; Anadolu ve
Rumeli Mudafaai Hukuk Cemiyeti program1 idi. Yal-
mz il9 maddelik bir program daha . yaptlmt~ : Anti
komiinist... Yani komi.inistlige kar~t miidafaa etmek .
Orast o vakit o liizumu gorm~tii ve bu te§kilattan
Hilkfimetin ve polisin haberi vard.l. Yani hatlra gel-
mesin ki bu ba~ka bir cemiyettir. Haytr yine mi.ida-
faai hukuktur. Efendiler halk oyle heyecana gelmi~ti
 i : 19 11 . 4 1337 C:2

ki yedi ya~mdan yetmi~ ya~ma kadar herkes heyecand:t Erzurum'a gittikten sonra beni boyle ac,:1ktan a<;I ·
idi. Halk, i9lerinden yirmi ki~ilik bir heyet te5kil et· ga telgrafla komUnistlige davet giicUme g1tmi~ti . Oen -
tiler. Heyet gitti, laztm gelen tedabiri yapt1 ve -h-::- deniz o za man ~u telgraft yazdm1 :
yeti idiyenizi de haberdar etti. Bendeni2.in de b:lZI Ankara'da BUyUk Mill I!! Meclisi Reisi M u~taf:.t
telgraflanm var, onlan da okuyacag1m .. Kemal Pa~ adan Hakk1 Behi9 Beye
? . Orada iken de komUmzmin memleketimizue gayri
kabili tatbik oldugu kanaatmda idim . Buraya muva -
MUSTAFA DURAK BEY (Devamla) - ecat i'
alat ve halk ile tema 1111 e tahkikat1 amil..am nP-ii~o:c ­
nin komUnist oldugumr dair bir malumattm yoktur.
inde bu kanaat1m Llaha ziyade teeyyud etti . Dairci
Efendiler Erzurum ahalisi laztm gelen tedabiri it-
intif)abiycm de buna taraftar bir fen ta avvur etmec!i -
tihaz etti ve Mustafa Suphi ve avanesi Erzurum·a
gim gibi, esasen bunun isliimiyetc,:e de c .tyi ~abul bu -
gelecegi zaman, halk diikkanlanm ~apad1 : Yedi ya-
lunamayacagi kanaat1 ka,·iye indeyim. ... !I aber al -
~mdan yetmi~ ya~ma kadar.. . Bunlar, evvelce Erw-
c!Im ... Komiini ·t f1rka 1 meyamnda ismimin bulunm l
rum ahalisi bizi istikbale 91km1~ diye btytk buruyor-
111:\Sini rica ederim .)
lardt. Fakat istasyona yakla~mca mUteess ir oluular.
Tabii bu meyanda He y~ti Aliyenize de bir tt:l ·
biraz istirahatten sonra bunlar trenden indirildi ve
graf vermi~tim.
bendenize soz verildi. Sordum : Zaten Mustafa up-
( nkara'da Oiiyuk Millet Medisi Riya etine :
hi 'nin masebakmt , Erzurum iyi tamr. Son zamanbr-
Orada bir komUnist f1rkasmm te~ekkiil ettigini n;
da Kastamonu Valiliginde bulunan Ali Rtza 13eyin
giyab1mda yaptlan intihapta propagandaya memur
ogludur. Babas1 da kendisinden memnun dcgildir 'e
cdildigimi haber ald1m . Bu meslekin Tiirkistan'da vc
kovmu~tur. Bu yirmi ki~ilik heyet de tabii beraber gel-
A7crbaycan'd:~ husule getirdigi tahribat1 nazan dikkat-
mi~ idi ve Kars'ta da Orduca nezaret altmda bulun-
ten dur tutma:y1 muhabbeti vataniye ile kabili tel;f
duruluyordu . Bunlarm Rus ya'ya geri gitmeleri siya-
gormedigimden, teklifi al..ii reddederim ve muhterem
seten mu•aftk goriilmiiyordu. Sozii bana verdiler :
ark:-tda~lanmm bu hu usat1 mUhimmeye nazan dil.. -
Oglum nereden gelip nereye gidiyorsun diye soze ba~­
katlerini, nazan dikkati vatanperveranelerini celb iL
ladtm , kimin nam1 hesabma soz soy!Uyorsun ve ne-
telgraf1mm Meclise arztm istirham eylerim.)
sin? Dedim . Halk asabile~mi~ti; nUmayi~ler yapttlar,
9 s1rada bcndeniz Kars'ta bulunuyordum . Bir bu-
bagtrdtlar, c,:agtrdtlar, yirmi ki~ilik he yet de beraber-
9Uk ay sonra a det ettim: Erzurum·a geldim. Arb
di. Kar topu gibi bir ~eyler. bir ~eyler, bir ~eyler .. .
da~lanm1zdan Besim Atalay Bey; Tevfik Rii~tli Bey.
Trene bindirip kogdular. Tabii Trab7on·a da bo yle
R 1za ur Bey e oysalh l smail Suplii beyler uraya
gittiler. Trabzon 'a kadar hie,: bir koy, hi e; bir kah·.1 c,
gelmi~lerdi.Mecliste, telgraf1mm okunup okunmad •g• -
hicr bir han bunlan almad1, ekmek bile vermedi . Se-
m sordum. tsmail Suphi Bey dedi ki; okundu. size
kiz dokuz gUn ekmeksiz , acr ve susuz Trabzon·a ka-
teminath cevap yazllmas1 takarriir etmi~ti; hatta o gUn
dar geldiler. Herhalde yollarda deg irmen ko~elerinde
Trabzon'dan da bir telgraf vard1. Ben o gUn vi layet -
kaldtlar. Trabzonlular da onlara ekmek vermediler.
ten anlad1m ki : Dahiliye Vekaleti vilayata bir ta-
Trabzonlular da haz•rlanmt~lar , motorlanm haztrla -
mim yap1yor, tamiminde diyor ki; komiinistlik vesi
mt~lar ... Ve Trabzon ahalisi de tezahUrat yap1p D e-
k a~ 1111 hamil e~has ha!<kmda takibat yap1lmasm. Bun a
girmendere'de bekliyor. Onlar da belki daha hakaret
da k1zdim dogrusu ve ~u telgraf1 yazd1m : (lki a y
goriiriiz diye gece geliyorlar.. . (Bir sat1r yoktur) ...
evvel komiinizm cereyam aleyhinde verdigim tel graf-
l~te Mustafa Suphi boyle gidiyor. Kaz1m , henUz Sark
nameye teminath cevap yaztldtglm istihbar ettigim
cephesindedir. Efendiler bu arahk bendenizin de baz1
halde heniiz cevap alamad1m; miitehayyirim .
muhaberat1m vardtr ve telgraflanmm zapta gec,:mesi-
Du Llefa da Dahiliye Vekaletine viliiyata yaplla1i
ni istiyorum. Siz de bunlar hakkmda biraz ma!flm ::~t
tamimde komiinist f1rkas• vesikas1m hamil e~has hak -
edinirsiniz.
kmda tahkikat ve takibat icra edilmemesi emiri ve
Efendiler Erzurum 'a muvasalatlmm bir kac,: gUn rildigini haber ald1m. Su hale nazaran mezkur firka-
sonras1 idi. Buradan bir telgraf ald1m : mn vesikasm1 hamil e~ha~ her tUriU komiinist pro -
Erzurum'da Mebus Necati Yolda'ia. pagandasm• icrada serbesttir ve demek ki mezkilr
Durak' la beraber merkezi umumimize yani k0mii- vesikalar haizi ktymet olup; Meclisin ali gayesine VU ·
nist ftrkasma aza olarak intihap olundunuz. Hakkt su!U i9in laztm olan tesani.idii efkiir, katiyen ekseriyete
Behi9. iktiran etmemi~ ve Meclisi Alinin ~imdiye kadar de-

- 33
 l ; 19 11 . 4
faatle ilan eyledigi hedef ve makas1dma mUbayin bir
f1rkaya boyle nim bir resmiyet verilerek onun icJ"a-
at ve harekattna nevama mUzaheret edilmesi yolun -
da, bir makam1 resmiden viliiyata tamimen tebligat ic-
rasmm ne dereceye kadar dogru oldugunu takdir la-
Zlmdlr. Fakat halkm glinbegi.in asabiyetinin mliteza-
yid olmasma binaen ... Bunlann ... takmarak mi.istakil
ve sabit ve umumun mazhan kabulU olmayan ve b~ ­
ralarca hatah gorUien mcsail hakkmda tenvirat; mlis-
tacelen Jiiz1mdlr. i~bu telgraf1m1n , halkm tercllmam
hissiyatt olarak BUyUk Millet Meclisine arziyle, I3Li -
yUk Millet Meclisinde behemahal bir karar ittiha11
ve umumi tefrika ve te~etti.ite meydan veri lmem -?~ i
m Ustarhamd1r.)
Efendiler, ~onra bir telgraf daha vermi~tim. Ve
Ethem'i sormu~tum. Ethem'in vaziyeti ne oldugunu
biliyordum ve o tarafa ge~tigini de biliyortlum . B ~l ­
na cevabef) ~u telgraf1 ahyorum :
(C. 10 Kanunusanl 133 6 KomUnist cereyan1 hak -
klndaki telgrafnamenizde bir siyaset fehmU mah u~
oluyor. - lhtimaldir bendenizin bir siyasetim ofaral<
anla~llm1~ olur - Dahili ye V~kiiletinin tamimi ; Ku -
mUnist f1rkasmm vesikasmt haiz olmayan e~h a s hak-
kmda takibat icras1 ~eklinde degil. belk i kendi inin
komiinist olmalanndan bahisle ika1 ~uri~ etmeleri
muhtemel serserilerin komtinistlikten bahisle. yeni le -
~ekkUI etmi~ bulunan f1rkanm ... esa ma mi.ibtenidir.
- Bendeniz de onu soruyorum. - Bu suretle H tikume-
te mensubiyeti malum olan e~ha 111. mcslek hakkm t!a
faaliyette bulunmalan men edilecek ve binnetice ~u­
kunu memleket has1l olacakt1r.
Bi.iytik Millet Meclisi HUkumetinin. o Meclisi vli-
cuda getiren esbabt siyasiyeden mlilhem hututu esa-
siyesi, bir umdei hayat olarak ~izilmi~tir ve bl.itlin
millet tarafmdarl intihab suretiyle tespit edilmi~ ohn
bu hutut...-hiliifmda ne bir karar. ne bir icraat va!<i
olmaml~tlr. YalniZ menafii aliyei vataniyeyi di.i~i.i:1-
di.iklerini zannettigim baz1 arkada§lar tarafmdan Halk
f)tirakiyon F1rkas1 (te~l<il edilmi~) ve Halk l~tirakiyon
F1rkasmm usu!U resmiyeye tevfikan Hlikumetten i -
tedikleri vesikay1 ita etmemek serbest bir idarenin es:t-
satma muvaf1k dU~mezdi. Hi~ bir f1rka ve meslegin,
hi~ bir sebeple memleketin huzur ve si.ikfmunun i~­
liiline katiyen mlisaade olunmayacag11~a Erzurumlula-
nn itimat etmesi ve cmniycti kiimile gostermesi lii-
ZimdJr.
Ethem; k1taatiyle, Yunan i~indedir ve ~iud<!lle ta-
kibata devam olunmaktad1r. Kariben neticesinin teb-
~ir edilmesi memuldUr.
34-
1337 C:2
17 Kiinunusani 133 7 imLa : Mustafa Kemal.)
Tabii efendim, bu telgraf . a~1k soyleyeyim - ne
bendenizi tatmin etti ve ne de Erzurum halkm1. ..
HASiM BEY (<;orum) - "' i~in? ..
MUSTAFA DURAK BE Y (Devamla) - Nic;:inin
cevab1 budur : Bendeniz buraya ~u tclgraf1 yaz -
dlm .
(BiiyUk Millet Meclisi Riyasetine;
Komi.inizm cereyanlan hakkmda vermi~ oldugum
telgraflardan bir siyaset fehim ve mahsus oldugunu
soyliiyorsunuz. Bundan hie; bir mana istihra~ edile-
medi. Bendeniz de bir ~ey anlayamadm1. Eger bunda
bendenize bir siyaset atfedilmek isteniyorsa - ki bunu
i1mit edemiyorum - bunun yanh~ teliikki buyurul -
dugunu blitlin mevcudiyetimle temin edebilirim. Ben-
denizin ahval ve harekatJm hakkmda, Mecliste bu-
lundugum zaman. bir fikir ve kanaat hasll etmi~ ol-
dugunuzu tahmin edebilirim . Ne bir f1rkanm medda-
hl. ne de diger bir f1rkanm zemmam 1y1m ... i~te ha-
ki.katlnl oldugu gibi gorlir ve soylerim ve · kanat1m1
izhar ederim . Tarihi olarak ya~ad!glmlz ~u naz.ik
gUnler ve dakikalarda iimali siyasiye takip etmenin
affedilmez en bUyUk bir cinayet oldugunu fehmli id-
rak edenlerdenim. Maahaza Zall devletinize samimi
liiyetezelzel hi.irmetler beslerim .
Simdi asll meselenin ruhunu arzedeyim : Pa~a
Hazretleri bu muhitte komUnizm aleyhinde pek bU-
yUk bir cereyan olduguna ve glinbegi.in dajrei ~i.imu­
llinli art1rd1gma katiyen itimat buyurunuz. Trabzon ·
da Erzurum 'Ia hem efkard1r ve meseleyi ehemmiyet -
le nazan dikkate ahntz ... C:i.inkli halk bu yeni meslek
ile yakmdan temas etmi~ , tahkikat ve tetkikatta bu -
lunmu~ . programlan okuyup hususi adamlar gonder-
mi!i. hasJI1 bUtUn gavam1za vak1f olmu~tur. Zavall1
Azerbaycan'1n ve Buhara·nm, Ti.irkistan·m, Ba~k1rdis­
tan'1n pek el im e ac1kh vaziyetlcrini hemen bilm..:-
yen yok gibidir. Hele Suralar programlanndaki siya -
set; halkm feveramm had bir ~ekle sokmu~tur. Bu -
rada bendeniz, olduk~a ehemmiyetli bir tazyik kar~l-
mda bulunuyorum. Her gi.in halkm bollik boli.ik mli -
racaatlanna maruz kahyoruz. (UnkU telgraflarla ve -
rilen cevaplarla maatteessi.if halk1 tatmin edemedim.
ihtimal meselenin ehemmiyeti' anla~Jiamam•~l!r. Sim -
di ben bununla aliikadanm. Benden iz Kars'ta bulun-
dugum zaman Mi.idafaay1 Hukuk Cemiyetinden ve
umum halk tarafmdan ~u gtinlerde yeni bir cemiye-
tin te~kil ve yirmi ki~iden ibaret heti idare ve icrai-
yesinin umum halk tar!lfmdan ... Komtinizm ruhunu
a~1lamak Uzere Mustafa Suphi ve rUfekasmm istas-
 t : 19 11 . 4 . 1337 C:2

}'Ona vtirutJannda bilctimJe balk tarafmdan numayj~
icra edilerek tard edilmelerinden Meclisin haberdar
olup olmad.gmt bilmiyorum. Bendeniz maddi ve rna-
nevi mesuliyetten kurtulmak is;in meseleyi buti.in i.ir-
yanhgtyla Meclise arzetmeyi bir vazife, bir vecibe
addederim. Meselenin azametini takdir ettigim is;in
')ilumum muhaberattmtn zapta ges;irilmesini aynca ve
ehemmiyetle rica ederiin . .Sura 1m da arzederim ki,
-Erzurum halkl Btiyi.ik Millet Meclisinin muzahara-
tiyle bu i~i ba~armak azmindedir. ('i.inki.i, bu · ahali,
Bi.iyi.ik Millet Meclisine ktnlmaz ve sarstlmaz bir azim
ve itimatla merbuttur. Cantnt ve her ~eyini , mukad-
desattm muhafaza ugrunda feda eder. Bu ugurda is-
tihkan hayat eder . .'}uras1 da muhakkakttr ki, Erzu-
rum ahalisi Ruslarla dost olmak ve haWi mtittefik
bulunmak hususundaki menafi veya mazarrah da
mi.idriktir. Ancak isHimiyetle kabili telif gori.ilemeyen
komunizm ruhunu imha is:in her ne pahasma olursa
olsun ahdi.i misak etmi~lerdir. Umit ederimki bu ma-
ruzattmtn vatani bir maruzat olduguna kanaat buyu-
rulur ve bu suretle umum halktn da hissiyatrna ter-
ci.iman oluyorum. Tedabiri Jazime ittihaz buyurulsun
efendim .)
REiS - Vakit gecikti celseyi tatil ediyorum.

··· •>·---..:ee>-A·<C!!S:==

-35-
DEVRE: 1 C lLT: 2 tonMA: 2

Gizli Celse Zabitlari

18 Nisan 1337 (1921)

.....
Miinderecat
Sayfa
I. - ZAPT I SABJK H ULASASI 38

2. ·- MUZA KE RE ED iLEN M EVAD 38

I. - Erzurum'da pkan Albayrak Ga::.e-

1<'.\ inin ne-$riyatr. 38

Cilt 10

22 nei in'ikat, 3 ncu Celsc

-----
 22 J8 . 4 . 1337 c 3

YiRMI lKfNCI IN 'IKAT

IS Nisan 13 37 Pazartcsi

ikinci Celse

REiS Birinci Reis Vekil i Ha san Fehmi Beyefendi

KATIP : Haydar Bey (Kiitahya)

REIS - Efendim celseyi kU~ad ediyorum.

---
Zaptt sabtk. huliisas1 ok.unacakt1r.

I. ZAPTI SABIK HULASASf

Ondokuzuncu in 'i kat rak Beyin alwali Sarkiye hakkmda verdigi izahat di!l-
lendikten sonra celseye hitam verildi.
I I Nisan 1337 Pazartesi
Reis K atip
iKiNCi CELSE Hasan Fehmi Uizistan
Ziya Hur~it
Birinci Rei Vekili Hasan Fehmi Beyefendinin
REfS - Zaptt sab1k hakk1nda soz isteyen var
tahtt ;iyasetlerin in'ikat ederek ; vilayatt ~arkiye sc- m1? .. Zaptt sabtkt kabul edenler. .. Etmeyenler ... Ka -
yahatinden avdet eden Erzurum Mebusu Mustafa D ~1- bul ediiTr)i~tir.

2.- M0ZAKERE EDiLE MEVAD

/. -
nqriyar.
Erzurum'da <;1kan Albayrak Gazeresindeki I buyurunuz; Mithat meslcki.
aJamd1r.
me~rebi ile maruf bir

REfS - Albayrak Gazete i makalesinin oku nm :l.-
~tm tensip buyuranlar li.itfen el kald1rsm. Kabul edi!-
di.
(Albayrak Gazeteo;inde inti~ar eden makalc okun-
du .)
HOSEYiN AVNi BEY (Erzurum)- Makale hak-
kmdaki kanaatt heyeti celilenin irfamna terk eylerim.
Tabiidir ki matbaacthgm, muharrirligin vazifesi bu-
dur. Sayet bunda kanuna mugayir soz.ler var a, bu,
Bilyuk Millet Meclisinin te~kil ettigi HUk.umetin ad-
liyesine aittir. Matbuat _K anunu vardtr. Mahkemeye
sevkederler. Siyasi ci.lri.im mi.idUr, ba~ka bir ey mi-
dir, bunu tahkik ederler ve karanm altrlar. Ben ken-
eli kanaat1ma gore butiin matbuatm serbest ve aza-
de olarak yazmalanm kabul ederim. Bence azade y~­
zilan yaztlardan klymetli yaZI yoktur. Fazla soylemiyo-
rum , irfanm1za tevdi ediyorum.
[fendim. sizi Sark cephesi ahalisi namma temin
ederim ki, oranm halkt ufak bir hata gordlikleri za-
man , vazifelerine ko~arlar. Erzururnlular her zaman
vazifesi ni yaptt ve ya ptyor. Sa yet makalenin hatast
varsa adliyeye veriniz; mabkemeye veriniz. MUsaade
Bu zat bu makaleyi ne~rettigi zaman mevki ku -
mandant mumaileyhi makamma davet eder. mevkuf
sunuz der. Neden diye sua! eder. Bu yazd 1g1111 Z ma-
kaleden dolay1 cliye cevap verirler. Bize haber ver-
diler. hukumete rniiracaat ettik. Alicenap. insafh Pa -
~a Hazretleri dediler ki; hu bir kerre muallimdir. a~ ­
kerlikle alakast yoktur. Kumandan tevkif edeme7 .
bunda yanh~hk var. Muhabere edildi. tahliyesine emir
veri ldi . Cephe diyor ki . bir hafta yatsm, sonra ~1ksm .
Ctkttgt zaman Adhye Vekili Beyin buyurduklan gibi
Emin Beyin ~u hareketinden dolayt mlinfail olur.
Tahkikat yapar. asd olur da bir kumandan bir ba~'
bozugun tahkikattnl yapar? Askerlikte kolaydtr bir
adamt tutarlar atarlar. Hangi kanunla muhalefet
ediliyor? Kanuna teca'>UZ milletin ruhuna tecavU; -
dur. Kumandan bunu takdir etmez, etmemi~tir . Ya •.-
tt , ~tkt1. Bu defa takibat yaptlmastndan infial eder.
ihtifal esnasmda takibata koyulur. Ko~a ko~a dai-
resine si.ingUIUler gider. Biz.zat karakola gotiirurler,
hapsederler. Vali Dahil iyeye yaztyor diyor ki; biL
hlikumetiz, kanunu latbik edecegiz. M ithat Be y mt.i-
nevver bir adamdtr; mUnevver olmak itibariyle Sark
cephesine giden gel en M ithat Beyle temas cderler.

-38-
 i : 22 18 • 4
Kazam Pa§a onu takdim eder. Efendim arzedeyim bol-
§evik.ler geldikleri zaman ahaliyi topluyor. Yann bol-
§evikler gelecek diyor. Kazam Pa§a, biz bilmeyiz Mit-
hat Beye gidiniz, diyor. Bu mernlekette yeti~mi~ bur,
juvazi smafma mensup bir adamla temas etmeyiz,
diyor. Koyli.iler diyorki bizim ona itimadamiZ vardtr.
Cebine de bir mi.ihi.ir koyuyor. Biz Celalettin Arif
Bey ile birlikte gittik. Sahsi itibariyle KaZim Pa§a Haz-
retlerini ne kadar mutemedidir ki her i§i ona yaptl-
nr. trfanen yliksek, seciyeten yuksek. Yalmz asabl,
kor kada diyen bir adam. Hata gordi.igi.i zaman agh-
yor, bagmyor, §ikayet ediyor. Efendiler ge<yenlerde
bi.it<;:e mi.inasebetiyle Meclisi Ali bunu dinledigi za-
man derin di.i§Gnceye dalru. Pa§a Hazretleri bilaha-
re temin buyurmu§lardl. Biz gittik efendiler lllca'ya
gittigimiz zaman bizi istikbal ettiler; dediler ki, siz
seferberlik yapmt§smaz, buradan tekali.ifi.i harbiye top-
lamyor. Qtuz bin lira istiyorlar. Halbuki bilmiyor
musunuz ki on paramtz yok; a<y, susuzsunuz. Dedim
size kim seferberlik yapta? Nastl olur da tekali.if is-
tenir. Dedi ki Bi.iylik Millet Meclisi azast m1sm .. .
bana §eytan gibi gori.iniiyorsun. Hi<r bir haberin yok.
Bu sozler i.izerine. sendeledim. Yerlere girdim agla-
dJm. Efendiler bizden tekaliifi.i harbiye ahnd1. Bir bu-
<ruk milyon lira verdik. Biz bilmiyorduk. l~te bu. Da-
va buradan kopuyor. Telgrafla Fevzi Pa§a emir ver-
di, dedi ki; kimin elinden ahnd1 ise derhal parasi ve-
rilsin . Bi.iyi.ik Millet Meclisi Hi.ikumet tesis etmi§-
tir. Pa§alara, beylere kuvveti, Bliyuk Millet Meclisi
vermi§tir. Pa~alara da, memurlara. da. kumandanlara
da salahiyeti Bi.iyi.ik Millet Meclisi vermi§tir. Onun
emrine itaat edenler omin emrinden <;:Ikamaz. Ahali-
ye ilah ettiler. Fevzi Pa~a emir verdi verilsin diye.
Yine Vali yaz1yor ki burada ii<;:bu<yuk insan kalmt!j-
tar. Bunlan saka s1ka ne altyorsunuz, isyana m1 te§vik
etmek istiyorsunuz?
Sonra efendirn bir aqamm evlada askere gitmez-
se babalan si.iri.ikleniyor. Burtlar bu haksazhklara ta-
hammiil demiyor, artlk yeti§ir diyorlar. Vali tefsiren
Hi.ikumete bildiriyor. Hi.iktlmet buna muttali oluyor.
Tabii hi<;: cevap yok. Sonra Fevzi Pa§a Hazretleri
emir verdi . Efendim dedi, Askert Ceza Kanunnamesi-
nin dordiinci.i maddesi d_eHiletiyle bufiu yap1yoruz.
Her kim ki k1rk be§ ya~andan a§aga olursa ... gozi.i
ile, agziyle bir telmih ederse o adam divant harbe
sevk olunurmu§. Mi.isaade buyurursamz bu maddeyi
sizin kudreti kanuniyenize arzedip gtildi.irecegim . Mad-
deleri emrederseniz §imdi okuyacag1m. Bakmtz efen-
diler nc gi.izel kanun, ne gtizel mahkerne tasdik et-
mi~tir . Bu adamm kendi aleyhinde yazdaklanm tas-
-39
1337 C:3
dik etmi§lerdir. ~endisinin §ikayetlerini tasdik etmi§-
lerdir. Simdi efendirn bu maddelerden dolayt Mii-
dafaai Milliye, Hukuk Mi.i§avirligine emrolundu. Mi.i -
dafaai Milliye Vekili emir verdi . Gelen cevaptaki en
son tedbir ve en son emirdir. Benim Erzurum'la olan
muhaberemle edindigim malumat. Sonra ~u makale ve
takibat! kanuniye yapalmasa daha ziyade asabile~tiri ­
yor. MUdafaai Milliye Vekiline gelen ~u son cevapta
salahiyetime binaen emir verdim, tevkif ettim diyor.
Vekil Beyin soyledigi saHihiyet meselesi bundan iba-
rettir. l~te dordi.inci.i madde §Udur. (Okudu) Daha
dogrusu bu, Bi.iyuk Millet Meclisine aiddir. Hiikume-
ti icraiye Bi.iyi.ik Millet Medisidir. Onun encUmeni -
dir. Asayi§ten dahl biz mesuli.iz, orada asayi§sizlik
olamaz. Vali diyor ki tazyik etmeyiniz, bunda hata
vardar, hataya gordtik diyor. Bi.iyuk Millet Meclisi-
nin kudreti dahil ve harice caridir. (Dogru sadalan)
Sonra efendim muhabere esnastnda Adliye Vekili De-
yin istinaf miiddeiumumisi kanun hakimdir diyor.
<;Unki.i kanun bunu kabul etmi~. Allah bunu emret -
mi~tir. Erzurum 'dan istinaf muddeiumumisi yaz1yor
diyor ki tamamen takibat yapamiyorum tesir altmda-
y;m. Bu. biz istizah ettikten sonra oluyor. Yani bun-
dan dort gun evvel. Mithat' m yazdag1 makale mahi -
yeti siyasiyeyi haizdir. DivanJ harple tevhidi mesai
ediniz. Yani efendiler kudreti askeriyeyi ver askerle-
re, ·<;:ignesin . Bu ademi itimatla beynimiz aram~daki
ihti laf ne ise bildirinaz diyor. Bu adam ~li makaleden
dolayt hapis olmu~tur. Hi.ikumetin kudreti kanuni-
yesi onida bir iki adamrn elinde bazihe olmu§tur.
Size a<;:1k soyli.iyorum biz, Biiyiik Millet Meclisi her
~eye hakimiz. Efendiler Heyeti muhtereme kamm ver-
di, buraya geldi. Ne i<;:iil?.. Kanunu hakim kalmak
i;:in. Sahaslar, fertler katiyen hakim olamaz. Ka-
nun hakimdir. Bunu her vakit i<;:in boyle gormek iste-
rim. l~te sizin kanunuz_. i§te sizin Hiikumetiniz.
RASIH EFENDl (Antalya) - Kanun hakim mi-
dir? Oyle ise Meclisin verdigi htikrni.in be§ sene ha-
pise dair verdigi karan.. . (Aiki§Iar) ... HUkumetin
mi.isaadesiyle dola§arsa bundan kim mesul olur? ..
Hi~ ...
HAFIZ MEHMET BEY (Adliye Vekili) (Trab-
zon) - Meclisi Ali okunan makaleyi kemali stiku-
netle dinledi. Fakat bu makalenin mi.inderecatma ve
bundan maksud olan gayeyi Meclisi Ali tamamen an-
"'
lamak i<;:in biraz meselenin mukaddematmdan bahset-
mek icabeder. Efendiler ci.imlenizin ma!Qmudur ki
bundan alta yedi ay evvel Sark milletleri kongresi ak-
tedildi. Bu kongre aktedilinceye kadar Erzurum'da in-
ti~ar etmekte olan bu gazete· milliyetperverane maka-
 : 22 18 . 4 . 1337
Ieier yaz1yordu. Baku kongresine. i§tirak etmek i.izerc
,elen bu gazetenin ba~muharriri Cevat, Ethem Ne)at,
lsmail Hakk1 Beyler Baku'ya muvasalat ettikleri ilk
giinler pek milliyetperveraoe sozler soyliiyorlard: ,
mii~tereken <rah~•yorlardi. Hattii kongrede Ankara Hi..i ·
kilmeti namma nutuk soy!eyecek olan Doktor Ibrahim
Tali Bey de mahall.in bendeniu havale etmi~ti. 0 gl.i11
saat ~te i<rtima etmek. iizere k.arar verildi . Saat
ti<rte Cevat gelmedi. Dortte be~te yine gelmed i r,:iz-
dik. Tali Beyle biiti.in ri.ifeka alt1da geldiler. 0 Slra-
da haber ald1k ki Cevat, Ethem Nejat ve Ismail
Hakk.1 Beyler Mustafa Suphi'nin taht1 riyasetinde bu-
lunan Ti.irkiye l~tirakiyon Cemiyetinde imi~ler. Saat
alh bur,:ukta bunlar gelince dedik : Nerede kaldm1z,
ni<rin teehhtir ettiniz? Dediler ki, efendilet: biz sizin-
le tevhid.i mesai edemeyiz. <.;i.inkii biz kadimen bol ·
§eVikiz. Siz yanh~ yola gidiyorsunuz. Geliniz hep be-
raber tevhidi mesai edelim. Biz tabii buna.. kar~1 di -
yorduk. ki; biz milletimiz namma, mi.isli.imanltk. na·
mma bununla bir iyilik temin edebilir miyiz? Miihim
ihtiliilatm ~ahidi olacaksmtz. Eger bu gaye fevt -olur-
sa ben bol~eviklik, komi..inistlik anlamam. Bak(i'da
k.onferans devam ettigi miiddetcre bunlann Erzurum '
dan aldtklan mektuplan Mustafa Suphi 'ye veriyorlar-
di. Mustafa Suphi Bey her ak§am geliyordu. Bol~e­
vik. ri.iesast da oraya geliyordu. Onlara, te~kiliit1m1Z
budur, baktnlZ, emin olunuz diyorlar ve onlardan o
s1rada dortyi.iz bin alttn istediler. Ankara, Erzurum,
Eski§ehir'deki te~kiHit1 tevsi etmek ve Anadoluya gon·
dermi~ olduklan propagandactlara para gondermek
ir,:in. Kongredeki bu mektuplardan birini Mustafa
Suphi Bey bendenize gostermi~ idi. imzalardan emin
idim ki menafii iiliyei memleket noktas1ndan di.i~li n i.i·
yorlardt. Fakat Rusya ahvali siyasiyesini yaz1 iie ya -
Ziyorlardl. Baz1lanmn yazd1klan gibi para istemek zil-
letini kabul etmeleri tamamen , besbelli idi ki bunla r
tamamen bol~evik idi , yahut ahHiks1z adamlard1. Sark
milletleri kongresinin i<rtimamdan sonra Ti.irkiye l~ti ­
rakiyon Kongresi Mustafa Suphi'nin ri yaseti altm·
da Rusya bol§evikleri namma idarei kelam eden efen-
diler Rusya ihtiyar komiinistleridir. Diyorlar ki iste-
diAiniz para haztrdtr. Anadolu Hi.ikumetini y•kmadik-
r,:a buna imkan yok.tur. Evvelii orduyu ihtilal ettiri-
niz. Biz vaktiyle Moskova'da, Petersburg'da (ann
wyiki altmda bulunmu~ idik, boyle yapttk. Siz de
hemen gidiniz, buna <rare bulunuz, giyordu. Bu me-
selenin fazla tafsilatiyle sizi izam etmeyeyim. Avdetimi
mtiteakip Erzurufl}'da vali ve kumandanlara vannca-
ya k.adar intihapla olsun diye ktyamet koptu. Trab-
zon'da bunu i~itince ahalinin vali ve kumandana va-
=== - 6(}~========
C:3
nncaya kadar intihabtnt istedi. Ordunun Ermeniler
tizerine hareka!i ba~ladtgl zaman bol~evikler diyor ki;
oraya gelen bir alay milliyetperverler mi.isliimancldlr-
lar. Bunlara kanmaymtz, aldanmaymtz, sizi nafile ig-
fal edecekler. bunlar mi..isliimanlik ve milliyetperverlik
fikriyle gazete ne~rediyor)ar.. KflZlm Karabekir Pa~a
orduyu b1rak.arak Erzurum 'a gitti. Bu Mitat, ki AI·
bayrak. Gazetesinde ne~rettig i makalede bol~eviklere
kar~t miliiyetperverligi mudafaa ediyor. 0 makale or-
tadadlr. 0 makaleden dolayt Hlikumet takibatl ad-
liyede bulunuyor. Kendi tahkikahm; bu mesele Ba-
ku'da Mustafa Suphi ve Cevat arasmda yaptlan an-
tant ve itiliif neticesinde gerek Erzurum'daki vekayi
ve gerek bu makaleler mf bundan ileri geliyor. l~te
bu gazete o zamandanberi bu vadide makaleler yazl·
yor. Rusya ink!labtndan evvel yaztlan yaz1larda aym
mahiyette idi . Son olarak bu makaleyi de tamamiyle
bol~eviklere dogru adtm atmak isteyen ve orduyu ylk-
mak ve bir ink.iliibl ic;:timainin vi.icuda gelmesini isti -
yordu. Bu makalenin mabiyeti dabi budur. 0 vakit -
tenberi yazmakta oldugu makaleleri takibederek tevkif
olu nmu~tur.
FEVZt PASA (Mi.idafaai Milliye Vekili) (Kozan)
Avni Bey biraderimizin izah buyurduklan ver,:-
hile. Albayrak Gazetesi muharrirlerinden Mitat Bey
tevkif olunmu~tur. Avni Bey bendenize geldi ve dedi
ki; bu adam asker olmad1gt halde askerliginden do-
layt tevk.if edilmi~ bu nastl ~eydir? Bu adam as-
ker olmadtgl halde ne hak ve saliihiyetle tevkif edi ·
yo rsunuz? Biz bunu boyle bir makale yazd1gmdan do-
layt c;:aglrdtk, soyledik bunda askerler dahil midir?
Evet dahild ir ded i. Bu muahazeyi muciptir, dedim ve
.::z:a mahkemele re aittir. Kanunen dordlinci.i madde
mucibince ben tevk.if ettim. Maamafih meseleye Sark
C~ phes i Kumandan1 vaz't yed etmi~tir , o hallediyor,
benim yapttg1m i~ bundan ibarettir, diyor. Oraya sor-
dum , oradan ald1gtm cevapta ~oyle yaz1yor : Erzu -
rum'da Albayrak muharriri Mitat Efendi vukubulan
tebligata ragmen umum memurin haklannda tecavi.i-
z::ttt kalemiyede bulunmu~. makalesinde vatant idrak
etmeyen memur diye yazmt~ . Kendisini celbederek
burada asker dahil midir denmesi iizerine; «evet id-
rak edemeyenlerin hepsi dahildir» cevabtm vermi~ .
Mevki kumandam bu gibi makalat mesuliyeti mu-
ciptir demesine mukabil, «mahkemeler a<rtkttr» diye
biedebane cevap vermi~tir. Makalede umum memu-
rin ile kumandanhga kar~1 istihfaf ile tohmet irtikiip
etmi~ oldugundan, kend.isi efrad1 ihtiyatiyeden olmak·
Ia Mevki Kumandanhgtnca Askeri Ceza Kanununun
dordiincii maddesine tevfikan bir hafta hapis edildi-
 : 22 18.41337
gi anla~JimJ§tlr. Nasihattan mi.iteessir olmayan Mitat
Efendinin yazdJgt ve son zamanlarda etrafma saldJr-
dJgt Erzurum viliiyetince dahi yazllmt§tJr. Albayrak
muharriri Mitat Bey Erzurum Mebusu Celalettin Arif
Bey ... Ordu ile ahali arasmda, aynca ordu arasmda
samimiyeti ihlal ettigi, dedikodulanyla anla~!lmJ~tlr.
20 Kanunusani Albayrak Gazetesinde dahi, her ta-
~m altmda orduya serbazane ve biedebane yapt1g1
propagandalar Mustafa Suphi' nin vilayet<ye yakala-
nan layihada anla§lldtgt iizere mumaileyhin memle-
kette bol§evizm tesisine zemin ihzan01a <rah~tldJgi an-
la~J!dt. Bazt kimseleri idliil etmek i.izere teca vi.izkiira-
ne bir lisan kullanmas1 bu suretle Sarkta bir herci.i-
men;; haz1rlamak ve bu ke§meke§ i<;:erisinde sivrilip
mevki tutmak istiyor. Bu adamm efrad1 ihtiyatiyeden
oll}laSI dolaytsiyle tevkifini memleketin sehi meti i9in
muvaf1k buldum.
Simdi efendim bunun i.izerine bendenizin Je yaz
dtgtm cevap ~udur. (Okudu) Kars Divam Harbine ve -
rilmi§tir .. MalOmu aliniz Hiyaneti Harbi ye Kanunu -
nun altmc1 maddesi aynen boyledir : (Okudu) Ordu
k.umandam diyor ki; bu , orduyu fesat ve isyana te~­
vik ve mcvadd1 sabtkada mi.inderi<y ahvale i<r tisa r eden
her kim olursa olsun Divam Harbi Askeriye verilir ve
cezast tertip edilir. Bunun i9in Sark Cephesi .Kuman-
danlrgt bu adam hakkmda ordu divam harpleri var.
Ci.irmi.i varsa mahkOm olur diyor. Diger hususat da
mademki matbm.. t ci.irmi.idi.ir, onun hakkmda da ta~­
kikat yaptmyoruz. Hi.iseyin Avni Bey, zannederim
ki, biraz zi.ihul ediyor. Dordi.inci.i madde diyor; ef-
rad• mustahfaza, redife kamilen sevk olunuyor, diyor.
Silah altma almmazsa Mi.ilk iye Ceza Kanunname iyle
tecziye olunur. Fakat silah a!tmda olm:td1klan halde
asakiri nizami ye bu kanunun 107 nci maddesi mucJ-
bince ceza gori.ir. ( 107 nci maddeyi okudu.)
SALIH EFENDi (Erzurum) - .Efendim si.ikl'met-
le hal!edilecek olan bu meselede ash btrak1p arkada~­
lar teferruata girdiler. Hi.iseyin Avni Bey arkada •-
mtzm vaki olan beyanatl ile ve Hi.ikOmetin tavzihatiy-
le anla~thyor ki bu bir merci davas1d1r. Arada halle-
dilecek i§ budur. Harbi Umumiden evvel ... §Unu soy-
Iemek mecburiyetindeyim ki ... ismini bilmedigim,
§ahsmt tammadJgJm Niizhet Efendi nammda bir zat
Erzurum'un istirdadmdan sonra memlekete geliyor.
Gazete ~Ikarmakla i§tigal ediyor. Memlekete nafi soz-
ler yaz1yor. Bu adam ahvalin alml§ oldugu cereyan
dolaytsiyle bilabare sakat bir fikir de takip etmi~.
Bu harekat1 askeriye esnasmda bir makale yazml§. Ben
zannediyorum ki bu. ordunun aleyhinde degildir. Fa-
- 41
C:3
f.at ordu kumandam bundan ku§kulanarak buna vaz'1
yed ediyorlar. 0 esnada Hi.ikumet, adliye de bunu sa-
kat g.o ri.iyor . o da vaz'1 yed ediyor. Her ikisi de ta-
kibat cihetine gidiyor. HUseyin Avni Bey Heye ti Ve-
kileye mi.iracaat ediyor. Simdi mesele askeriyeye mi
ailtir, mi.ilkiyeye mi a ittir? Muhabere esnasmda di.i-
~· ,, meden , bizimle gori.i§meden bir ~ey yapdm•~- Her
·~ · taraf takibat kendi hakk1d1r zanniyle yapm1~. Bu.
vir taklm usulsi.iz ve sadra ~ifa vermeyecek bir ta-
sozlerin soylenmesini intay etti .
t. :In
Kaz1m Karabekir Pa~a orduda namuslu bir as -
~erdir. Yalmz bir ci.irlim vard1r. Yaln1z ci.iri.imde bir
rJit.:rci vard1r. Buna ciheti askeriye mi , yoksa ciheti
mi.ilkiye mi vaz'1 yed· edecek? Ci.iri.im varsa bu ba~1
bozuk ahad1 nasdan bir adamd1r. Ciheti adliyeye
\ erilsin, isticvap edilsin. Ona gore taht1 muhakemeye
<!lmsm. Mamafih bu mP-~ele i9in Heyeti Vekileden te-
!'lcnm ederiz ki bunu istizah ile, bilmem ne ile de-
Ht:yeti Vekile zaten meselenin esasma vak1f ol-
L•tgu i~in mercii neresi i e oraya versin, i~ bitsin ve
r·1i1zakere de kafidir.
VEHBI EFENDI (Konya) - Efendim, Mustafa
Efendi hiddet buyurmaym Orduyu tutan millettir.
Milleti rahat ettirmeyince ordu meydana gelmez. Ri -
ca ederim ~urada bir gazete okunuyor. Su okunan ga-
zete ortahkta vaki vukuat1 ve HUkOmet memurlanm
tenkit etmi~. Bunda Hi.ikOmetin alacagt iki vaziyet
var. Eger §U tenkidat dogru ise kendi hatalanm Jslah
ederek ~u adama te~ekki.ire bor<rlu olmakt1r. Eger bu
~ey va ki degil de HUkOmet hakikaten musip ise §ah1~
olarak bir adama bu kadar kimsenin davaya hakkt
yoktur. (:Unki.i . makalede ~ah1s tayini yoktur rica ede-
rim. (G i.iri.ilti.iler)
HOSEYiN AV i BEY (Erzurum ) - Yaland1r.
VEHBI EFENDt (Devamla) - Konya isyamm
91karan da hiikumettir. Ne demek istiyorsunuz? Za-
mam gelince soyleyecegiz. Dogruyu soyleyelim. (Sag
re nahtan dogru dogru sadalan) Beraeti zi mmet asd-
dlr. HUki.im mahkemeden verilir, ba~ka hi.iki.im veril-
mez. Biz <yamur si.irmeye ah~t1k. Sah1s burada mev-
zuubahis degildir. Memleket yamyor, biz boyle ~ey­
lerle me~gul oluyoruz. Boyle i~ olmaz. (Siddetli gi.iri.il -
ti.iler) Bir vakitler bu zavalh millet i.izerinde irtica
k eli1 ·1~sini kul:::tnd1k. lyi y~:pana m~rteci det11k, ki"itli
yapana mi.irteci dedik. Simdi de bol~eviklik kelimesi
hliki.imfermadtr. Evet biz Konya'dan geldigimiz za-
man arkada~lanmtzm bir k1sm1 bunu iyi bir ~ey zan-
niyle bize gi.in dogacak diyorlard1 , bemen hemen ya-
n 1 bol~eviklige meyyal idi diye bize Amasya Me-
 : 22 18 .
busu R1za Efendi soyleui. Fakat bu makale boyle bi
maksatla m1 yazliml~tlr? Maka!e meydandad1r.
REF1K SEVKET BEY (Saruhan) - Ferdiyet ve
ic;timaiyattan ne anlad1mz? Rica ederim. 1\ ldamyorsu
nuz ... (Gilrlilttiler)
VEHBt EFE1 Di (Oevamla) - Cevap ._ , n:ce -
gim. Su adam makalesinde, ic;timaiyatm menafii hu-
kuku fertlerin menafiine gore degi~iyor. diyor. fc;tima-
iyat millettir. Fertler sensin. henim. i~te budur. (Bra-
vo sadalan)
ISMET BEY (<;orum) - Efendim, usulli miiza -
kere hakkmda soyleyecegim . istizah cdilen. hil;lfJ
kanun, hilaf1 saliihiyet hapis meselesidir. Makalenin
bir clirmil mi.ieddi olup olmad1gtnm tetkiki mesele i
mahakimi aidesine aittir. Yalmz hilaf1 aliihiyet ha·
pis meselesi istizahm esasm1 te~kil ediyor. Binaenaleyh
Adliye Vekaletinin izahatma nazaran makale mahi-
yeti clirmiyeyi haiz olmak itibariyle hakkmJa taki-
bat1 kanuni ye yapilmak uzerc miiddeiumumilige t~v-
di edilmi~tir. Ciheti askeriyeden alman izahata ~a­
zaran Mithat Beyin ciheti askeriyece tevkif edilmesi
esbab1 ordunun zaptu raptm1 ihlal gibi Asker! C ~
za Kanunu ile memnu olan efale te~ebbi.ts etrrw; in-
den ve diger cemiyeti hafiyeye muzahir bulunmas1n·
dan dolay1 tevkif ettim diyor.
Simdi efendim deniyor ki; m1ntakai harp ilan erl1-
len maha llin asker! kuman::lanh1i;t buradaki ordur~t:r
inhilaline sebebiyet verecegi, emniyeti ihlal edt:ceg:
efale te~ebbils ettiginden dolay1 bunun tahkikat1 ij'·
tidaiyesine intizar laZJmd1r, diyor. (GUrulti.iler) Diva-
m Harbe tevkif etmeyin diyebilir miyiz? (Oeriz ses-
leri) Herhalde Divam Harp de bir mahkemedir. Ri -
ca ederim tetkik edilecek bir mevzudur. Musaade bu -
yurunuz; salahiyetin tetkiki nasll o!acakt1r?
ABDULKADiR KEMALi BEY (Ka tamonu)
Divam Harp de bir mahkemedir diye propaganda ya-
pJyorsumu. Diger taraftan asker! ceraimden diye tev-
kif edildi ?eniyor. Rica ederim bunlar intas: .ediline·
lidir.
HACI TEVFlK EFENDl (Kangml - Efer.dim,
itimat ettigimiz HUkumete kar§l Htiseyin Avni Be·
yin bir §ahst, velev kanuni, velev gayri kanuni tevkif
ettiklerinden dolay1 o kadar mutehev vira ne. mUtecel-
lidane hareketi icap eder mi?
HUSEYIN AVNI BEY (Erzurum) - Hay1r, ka-
nun c;igneniyor.
HACI TEVFIK EFENOI (Devamla) - Bendeniz
zannediyorum ki , bu, mevkufun biraderidir. Konya '
cia polis mlidUrii, burada ha h"t neden serbest gezi-
-42
~ • 1337 C:3
yor? Bunu istizah ediyorum. Bunu soracak zannet-
tim. (Alk 1~lar) (GUr[iJtiller geri ahyor efendim sada-
lan)
HAC! TEVFiK EFENDI (Devamla) - Hepimiz
bir unsur evladJylz. Bir c;ok inkllaplar boyle gazeteler-
le. umumi sozlerle ba~Jaml~t1r. Btiy[ik gaileler. haile-
ler ac;dmJ~hr. Efendim otuz bir mart vakasmdan ev-
e! c;1kan (Volkanlar). (Se rbe tiler) bundan daha deh·
~etli yazllar yazmad1. Bu Ali.Jayragm her bir kelime-
sinin altmda bir vol:, an yan1yor. Halkt umumi i -y:l-
na te~vik ediyor. Halk10, ki bir k1Sm1 m[ibimmi as-
kerdir. Bir k1smt zailflilkalJptir, i~arete bak1yor, Hii-
kumeti tenkidt bak1yor. Kon ya'daki isyanda gazete ·
Jerle. ufak tefek propagandalarla bliyUk tesir hasd
etmi~tir. Bir c;ok kan dokiilmesine sebep olmu~tur. Bu
Albayrak gazelelerinin sa9t1g1 zehirlerden bu maka -
le birisidir. Avni Bey biraderimizin soyledigi gibi, Er·
I zurum ahalisi gayet naziktir ve gayet nazik noktala-
n Jehde de mLidrik oldugu gibi aleyhte de bir feve -
ran husule getirmeyecegi ne malumdur? Ben §U rna-
kale okum1rken Heyeti Vekileye biraz igbirar hast!
ettim. Bir s:ok batdlar vard1r ki _z ahiren haktan go-
rliniir. Onun bat1l oldugu zuhur edinceye kadar bir
yok adamlan igfal eder ve bir s:ok maslahatlan imha
eder. Evet efendiler; bu Albayrak Gazetesi bizim yur-
dumuzda dordUncu gazetedir. Bol evik gazetesidir.
1 Hepimizin de mah1mudur. Yalmz ~unu rica ederim
ki bu Albayrak sahibinin biraderinin neden tevkif
olunmadlglnl soylesinler ... (Ooo sadalan)
HUSEYj N A VNI BEY (Erzurum) - Biitiin Mec-
lis azalanna derin hlirmetim vardtr. Zall alilerini de
c;ok severim, bilirsiniz. Efendiler bu, vazifeyi suiis-
timaldir, ben bunu kabul etmem. (Geri ald1 sadalan)
REIS - AldJ!ar efendim .
HAMD! AMIK BEY (izmit) - Hac1 Tevfik
Efendi ile Rasih Efendi hazretleri fazla soyledi. Yal-
mz kalebentlik cezasiyle mahkum degildir, ktirek ce-
zalariyle de mahkumdur. Kendilerinin delaletiyle bu
rada geziyorlar.
SALIH EFENDi (Erzurum) - Reis Bey mtiza -
kerenin kifayetine dair bir takririm var.
RAShi EFENDt (AnltlaJya) - Efertdi'm, s&z 'ba~­
lamazdan evvel Avni Bey biraderimiz meseleyi tav-
zih ve tavsif buyurur iken; bir memleket meselesi §ek-
linde tasvir buyurdu. Kendilerine bilhassa te.§ ekktir
ederim. Ortada yazllm1~ bir makale var. Bu maka-
leden dolay1 Hiikumetin reisi bulunan vali memleketin
asayi§iyle bu makaleyi kabili tevfik gormemi§, HUkll·
metin Reisi Pa~a Hazretlerinin buyurduklan vec;hile,
 : 22 18 • 4 . 1337
kendilerine ihtarname verilmi~. Onunla itidale gel·
medigiru Hiikumetin kendisine kar~t yaptrg1 takibatr
gordiikten sonra bu takibattan dolay1 mtitees~ir ol -
mu~lar; gi.inde yiizlerce, binlerce ~ahrslar hakkrnda
takibat ve tahkikat yaprllrken onlara bakmayrp boy-
le bir ~ahrs it;in Meclisimizi i~gal ettigimize akhm er-
miyor. Okunan makale b~langtcrnda deniyor ki «Bir
zi.imreye istinat ile digerlerine ilanr husumet ... ilah »
Bu sozi.i Hi.ikumeti tenkit s:derken soyli.iyor. Hi.iku-
met hangi zi.imreye istinat ediyor da digerine husu -
met ediyor? Bunu soylemiyor. Bunu niyin izah et -
miyor?
Mucibi takip nokta yoktur deniyor. Mecli i Ali
Moskova konferansrnr tensip etrni~ ve oraya murah-
has gondermi~ ve oradan gelen mukarreratt ta vip bu-
yuruyor. icabmda tenkit buyuruyor. Boyle iken halkr
Meclisi Alinizin muvafrk buldugu bir husu aley-
hine yaz1larla harekete getirmeye yah~masmr oradakr
valimizin, kumandammrzrn nazan itibara almam:t·
st icabeder mi idi?
Saniyen or.ada muallim imi~. Zannederim ki He-
yeti Vekile tarafmdan bir k.ararname de tamim edildi
idi . Memurirun bilhassa siyasiyatla i}tigal etm mel ri
keyfiyeti vard1. Bu ntkat tavazzuh ettikten sonra, bir
yOk arkada~lanmtzm buyurduklan gibi. mademki vali
tarafmdan kendisine ihtarname verilecek derecede
memlekette bir vaziyet ihdasma sebep ol mu~. bundan
dolayr da ciheti a keriye Askeri Ceza Kanunun bir
maddesine istinaden hakkmda takibata tc essi.il et·
mi~ . lsmet Bey biraderimizin burada izah buyurduk-
lan gibi. tahkikat ve takibat ikmal ediliyor. Beri ise
beraet kazanrr, degil ise ceza gori.ir. Meclisimizi bir
Heyeti Vekile meselesi halinde i~gal edecek bende·
niz bir §ekil gormi.iyorum .
ABDULKADiR KEMALI BEY (Kastamonu) -
Efendim, mesele arkada}lar tarafmdan uzun uzadrya
izah edildi. Yalmz esas nokta i.izerinde bi~t ylirlinm.:-
di. i tizah sahibi, bir asker! kumandanm hilatr usul
hapsi e}has clirmi.inii irtikap ettiginden bahsetti. Ad ·
liye Vekili ba~ka §ekilde gorerek tayiru merci mese-
lesi telakki etti ve hilafr usul e§hasm hepsi hakkmda
mi.italaa yliri.iti.ilmedi. Arkad~lar hatta ityinde bulun.
dugumuz vaziyet ferdin ve cemiyetin dahilden ve
harityten vukubulacak teca vi.izata kar~t muhafazasmt
temine matuf bir harekettir. Heyeti iytimaiye dahilden
ve llariyten vukubulacak tecavi.izatt def ityin ordu-
Jar te~kil eder. Ve o ordulara imkan dahilinde blitye-
nin bir t;ok cihetlerinden k1rparak muktazl parayr ve-
rir. Bu laztmdrr ve zaruridir. Ordu te~ekki.il eder.
- 43 -
C:3
Ordulann hududlarda parlatltgr si.ingi.iler ve attrgr mer-
miter bir gayeye m k urdur. 0 gaye de harityten vu·
kubulacak tecavi.izata da kar~r heyeti it;timaiyeyi mi.i-
dafaadtr ve bu noktai nazardandtr ki milletler mlite-
essir olmazlar. Millet Mecli leri de fedakarhgt azami
dereceye gotLirUrler. M i.idafaai itytimaiye noktai naza-
nndan vazifelerini hududlarda kemaliyle ifa ederler-
se o orduyu te~kil eden neferat heyeti umumiyenin
kalbini kazantrlar. ( adede esleri) Bu . o kadar adet
dahilindeuir ki eger ilmi me aili mevzuubahis etme:Z
istemiyor anrz ·· z oylemeden ki.irsi.iden inelim. Bu-
nun adel haricinde oldugunu iddia etmek maalesef
kavanini tabiiyeye bigane bulunmaktrr. Bundan iyi
neticeler c;:rkmaz. fen a neticeler -;tkar. M i.isaade eder-
eniz noktai nazanmt izah edeyim. Heyeti ic;:timaiyenir.
mi.i<.lafaasma memur oldukc;:a, bu vazifeyi mi.itemadi·
y n ifa cttik e e me ·el!i bizde oldugu gibi, ordu ef-
radmm e zabitanrnrn his etmeyerek kalbimizde bir
mevkileri oldugunu gori.iri.iz. Fakat bu mevki ordu za·
bilan ve efradtnm yapttg r vazifeden tevelli.id eden bir
hakJ...m neticesi degildir. Dinaenaleyh mi.idafaai ityti -
maiye noktai nazanndan bir vazife goriiyoruz diye·
rek hUrmet beklemek ve kavanin fevkine <;rkmak hak -
krm!zdrr denemez. D:thildeki vazife de, heyeti iytima-
iyeye ait vazife gibi fevkalade mUhimdir. 0 da ef ·
radm hukuku umum iyesini tem in etmektir. Huk uktr
umumiye mesailinde dogrudan dogruya mi.idafaaya
ve onun ihlali halinde men ve ihlalden tevelllid ede-
cek zararlan izaleye mcmur olan heyetler vaz.ifesini
ifada di.ityan mli~klilat olursa kuvvei icraiye orduya
emreder ve ordu da dahilde vazifesini ifa eder. Fa-
kat ordunun dahilde vazife ifa edebilmesi $artla
muka) yettir. Ordunun dahilde hity bir vazifesi yuk -
tur. Ancak heyeti !crai)enin mevcut te~kilat itiba -
t iyle li.izum gordi.igii vakit idarei orfiye ilan edilir.
Kanunu esas! ahkamrnca idarei orfiye ilanrnrn mana-
1 yok. Dahildeki vaLifesini ifada yanlr~ yola sapar a
bundan tevelli.id ede ek netice gayet ba ittir. Efradt
milletten mUrekker olan ordunun hududlanJaki ~i.in ­
gi.isi.ini.i di.i~mana tevcih eden ve yaralamp olenltr
geride lmakacaklan yetimleri. servet e amanr na -
zara almayarak tn ktymetli hayaunr asia mevzuub~­
his etmeyerek olen in anlann btrakacaklanna kar~l
ordu vazifesini ifa et.memi~ olur. I-:i.irriyeti ~ahsiyeye
bir za,bit tarafmdan tecaviiz edilmi ; bu gayrime~ru­
dur. gayri variddir . .)imdi bir makale okundu. Egt:r
kaymakam veya Kaztm Knrabekir Pa}anm dii~i.indiik ­
leri gibi di.i~i.inmek lfizrm gelirse yazrlan makale ve
soylenen soz Mitat Bey ic;:in mucibi mi.icazattrr. lp-
tida unu arzedeyim ki kanunu muvakkat ~eklinde
 t : 22 18 . 4
seferberlik bidayetindl! ne~redilm i~ olan yirmi 1-..Usur
kanun ne~redilmi ~ ve bu.1lar kanunluktan iskat edil -
mi~tir .
Eger o meyamla i~e Hi yaneti Harbiye Kanu -
nu da mevkii meri yette degildir. (Degildir seslenl
1$te $art1m koyuyorum.
MAZHAR MOFIT BEY ( H~Ikk:1ri) - Hiyandi
Harbiye mlibah m1d1r?
ABD OLKADIR K M Ll BEY ( OevamlaJ
Hay1r, mtibah degildir.
REIS - Mevzu e malum kavait vard1r ki o;l-
lann hilafmda idarei kelam etmek uretiyle <;ok uzu-
yor. Ordu kendi mmrakas• dahilinde asayi~le r!e m•: :~­
guldtir.
ABDOLKADIR KEMALi BEY (Devamla> -
Yalmz bir $ey varsa ismini yeni yeni i$iltigim 1 it.:t
Beyin yazd1g1 makale ilmi ve ir,:timai bir makaledi.-.
Heyet i Vekileye hat1rlatmak isterim ki lfiyc n'nin h-
tipdat nammda bir e eri vard1r. Memleketimizde pi::-
r,:oklannm elinde okunmaktad1r. Bu gayet mt1thi b·r
eserdir. Mill<!tleri ve erbab1 tefekktirti i y n:t te~v;k
edici ruhlard1r. Bunun ve diger bir e erinin hcmen
toplattmlmas1 liiz1m gelir. Ve zannederim ki bundan
t;ok yliksek ve r,:ok ehemrniyetli me~aili it;tim.1iyeyi 'e
bilhassa istiptad1 mevzubahis ediyor. Bir insan du ~tin­
mek hakkm• hai zdi r. Dli$lindi.igiinii oy lemek ya;:m;;.k
hakkm1 haizdir. Muvaffakiyetle neticelenen bi.itiin •h -
tilaller boyle yap llm•~t•r. DU$i.indi.igtinii yazmak ya-
sak degildir. Bunun ak ine vukubulacak hareketler iyi
netice vermez. Bittabi bu yasak olmak meselcsi ka-
va nin ile muka yyetti r. (l.inki.i insanlar behimi hi.irri-
yet istemez. B:1 mesele de dogrudan dogruya takibat
yapacak makam ne kaymakam Fmin Beydir. ne de
askeri ba$ka bir kumandand1r. Ancak miiddeiumum i-
lik makam1d1r. Kava n in de bunu sarahaten goste-
rir. Bir memlekette inti~.:tr eden gazetelerden bir ntis-
has• da o rdu kumandamna verili r diye kayd1 kanuni
vard1r. Binaenaleyh takip miiddeiumumilere aittir.
Menafii ammeye muvaf1k gormedikleri hu usatta ta-
kibat• kanuniyeye ba$larlar ve icra alahl}etini istimal
ederler. Tevkifi e$has1 ci.iriimii. Adliye Ve kil inin bu-
yurduklan gibi , tayini merci meselesi degildir. Sala-
hiyeti tecavlizde 1srar manasmad1r. Binaenaleyh bu
meseleyi itimat ve ademi itimat $ekline koymak bil-
miyorum $U anda ne dere<.:ede muvaf1kt1r? Yalmz bu
meselenin ta hihi laz1m idi ve Hi.ikumet tashihde te-
ahhur etti . Bu gibi hususatm tekerriirii, tevali i mem-
lekette ho$nut ·uzluk tevlid eder. Binaenalcyh bu gibi
ahvale mani olmal!d1r. Asker asker olmah. memleke-
tin asayi$iyle i§tigali kesmelidir.
......
1337 C:3
ALi $0KR0 BEY (Trabzon) - Efendim bu
mesele etrafmda pek t;ok sozler soylendi. Zannede-
rim ki me elenin her tc.1af• anla$1lml$tlr. Uzun uza-
diya soz soylemeye hacet yoktur. Bir defa rica ede-
rim, Meclis ye kviicuttur, herkes ir,:tihadmda hi.irdiir.
Tasavvur edemem ki; burada bulunan azay1 kiramdan
hie,: birisi memleketin menfaat1 hilafma hareket etmi$
olsu n. Rica ederim yekdigerimizden ~iiphelenmeye­
lim. Daima ufak tefek ignelerle herkesin hi siyat1
galeyana getiriliyor.
Efendiler; ~1mdi bendenizin anlayabildigim, so}rle-
nen sozlerden bir dereceye kadar vak1f oldugum §ey,
her iki tarafm da az r,:ok hakk1 vardtr. Yani yapllan
muamele usul t.iz yap!lmJ~tlr. Bidayette lcra Vekille-
ri Reisi Pa~a Hazretlerinin ~ektii!i telgrafa itiraz edil -
mi~ bulunuyor. Fakat madem ki vazifesini ifa et -
mi$. tahkikat icra~m1 emreylemi~tir . Zannederim ki
bu Heyeti Vekile m.:~elesi degildir. ('i.inkti mi.isaade
t-uyuru n efend im gerek Adli ye Vekaleti , gerek He-
yeti Vekile Reisi ~urada evra k ve telgraflarla vazife-
sini ifa etmi~t ir ,.e ta kibat icra ediyor. Simdi Mecli-
sin dikkat edecegi bir mesele vard1r. Hakikaten Hi.i -
seyi n Avni Beyin korktugu ver,:hile, bu. emir ve ta-
h~kkiimii askeriyle ezilecek m i. ezilmeyecek mi? Bu -
nun neticesinc intizar edilir ve hakstz bir muamele
yap1lacak olur a yeniden i tizah yapll1r. (iinkii bu He-
yeti Vekile meselesi olmaktan 1km1~11r. Heyeti Ve-
kilenin iki uzvu He yeti Vekile Reisi ve Adliye Ve-
kili laz1m gelen makamata ya7 ml$lardlr. Bu itilaf1
merci me elesi halled il 111
Sonra bunun altJnclan dig<>r mesail de r,:•kanld1.
Bol $eviklik me eles1 filan filan ... Bu meseleleri kur -
calamayahm. (unkti bu zama nla rda bol~evik olma -
yan adam gormiiyorum .
Sonra bu adam hakikaten fena bir adamd1r. Onun -
la beraber bu meselel2r ileride herkesin akh ba~tna
geldikrye, iikGneti efkar buldukr,:a in~a llah bol~evik ­
likten kurtulur.
Beyefendiler. Adliye Vekili izahatmda bitarafl1g1
ihlal eylemi~tir . Hepiniz gordi.intiz ki HiikOmeti sa-
btka gibi ba~Jad1 Bakfl'da ~oyle oldu, boyle oldu
di ye soyledi. Bu meselede bitaraf olamaz... (Yanh~
hesap Bagdat'tan doner esleri) Efendiler bu memle-
kelle Biiyi.ik Millet Meclisinin adliyesi var m1 , yok
mu? Varsa kudretini go~tersin . Bihlhare tertip olun -
mu ~ ikinci telgraf vard1r. Efendiler boyle mtievvelat
ile Biiytik Millet Meclisinin niifuzu ve onun kanun -
lan Emin Beyin keyfine kurban olamaz. (Giiriiltiiler)
Rica ederim alsmlar Mitat'1 adliye mahkemesine ver-
sinler. Bu hatadan ricat edit in, bir daha boyle hata -
.... -
 t : 2l 18 .... 1337
ya cUret etmesinler. Adliye Vekili Bey de esas dava-
ya taalh1k etmeyen Cevat Beyden , bol~eviklikten bil-
mem neden bahsetmesin.
HAFIZ MEHMET BEY (Adliye Vekili) (Trab-
zon) - Ben ondan bahsetmedim. Rica ederim benim
namusumdan herkes emindir. Benim ondan katiyen
~iiphem yok. Benden hi¥ bahsedemezsiniz.
AU ~OKRO BEY (Devamla) - Baku'ya nic;in
&ittin, Meclisin haberi var mtdtr? Bu d.iriim te~kil
ediyorsa efendiler o da. ciiri.imdiir.
HASAN BEY - Reis Bey soz Strast bana gel-
medi mi? Ben de soz soyleyecegim.
HOSEYIN AVNl BEY (Erzurum) - Hiikumet
Reisi ciheti askeriyenin yapttgmt protesto etmi~ler­
dir. Yapan bir adamdtr. Heyeti icraiye meselesi ol-
mu~tur. Pa~a Hazretlerinin istinat ettikleri ... SJrf ic;ti-
hadma kahyor. Eger onun ic;tihadt Bi.iyi.ik Millet Mec-
Iisini tenkit ediyorsa Biiyi.ik Millet Meclisinin mah-
kemesi vardtr .efendiler. 0 bu boyledir diye ic,:tihat
etmi~. Mahkeme ihkakt hak eder. Biz kanuna kar~t
hakstzhga :syan ediyoruz, bagmyoruz. Benim bun-
dan ba~ka davam varsa bana Janet. ..
Sonra burada gezen karde~inden bahsedildi. Ben
kefil miyim efendiler? Bunu bana soylemek.te ne ma-
na var, benim ile alakast nedir? Ben, miicrim babam
da olsa ipini ¥eker bir adamtm. Bendeniz diyorum ki,
miizakere kafidir. Kanun ne ise ahkamt icra edilsin .
Biiyiik Millet Meclisinden istedigim bundan ibaret-
tir. (Giiriiltiiler; devamh giiriilti.iler) Yalmz Adliye
Vekili mahalline emir versin, meseleyi bitirsinler. Biz
Meclisi Alinin verdigi veya. meriyetini kabul ettigi ka-
va.nine kar~t ~oyle karar verin, boyle yapm diyeme-
)'iz. Bu salahiyet bende yoktur. Keza Divant Harp de
bir mahkemedir. Miidafaai Milliye Reisi dahi buna
emir verir. Mehakirni adliye ile mehakimi askeriye
-45-
C:3
arasmda z11hur eden ihtilafm halli enciimene aittir.
Biz dahi bu kanun ahkamma riayete mecburuz. Ta
ki Meclisi Ali diger bir kanun daha tanzim eder. Bi-
naenaleyh vaziyet budur. Ben zannediyorum ki ne
Mi.idafaai Milliye Reisinin ne de bendenizin emir
vermeye hakktmtZ yoktur.
REiS - Efend1m Fevzi Pa~a itimat istiyor. (U.·
zistan Mebusu Osman Beyin itimat hakkmda takriri
reye vazolundu .)
REIS - Osman Beyin takriri ek.seriyeti azime ile
kabul edildi. Celseyi tatil ediyorum.
BOYOK MILLET MECLIS1
18 Nisan 1337 tarih ve Pazartesi glinli i¥in
Ruznamei Miizakerat
Bugiin miizakere edikcck mevad.
I. - Heyeti Vekileden istizah
2. - 1337 biit¥esi hakkmda miizakerat
3. - Nafia biitc;esi
4. - Palu kazasmm livaya tahviline dair layihai
kanuniye
5. - istiklal Mahkemeleri azalannc3. verilecek
izahat
6. - Dursun Beyin sansiir hakktndaki takriri
7. - hmit Mebusu Hamdi . Beyin garnizon te~ki ­
line dair takriri
8. - Vazife esnasmda hayvam telef olan zabita-
na lazminat itasma dair layihai kanuniye
9. - Saki Halid'in afft hakktndaki kararname
10. - Nasabt mi.izakere hakkmdaki teklifi kanuni
11. - Tebdil - hava alacalc zabitana harctrah ita-
sma dair layihai kanuniye
12. - Ordunun ilbas ve ia~si hakkmda Mi.idafaat
Milliye Vekaletinin cevap tezkeresi
(Ozeri ¥izilmi~ ve uygulanmam1~ bir giindem.)
DEVR E Cl L T : 2 l<; TlMA : 2

Gizli Celse Zabitlari

5. 5 .1337 (1921)

---'---.·----·- - -
Miindcrecat
Say[ a ayfa
I. - ZAPTl SABIK HULASASI 48 3 . - M ZAKERE EDfLE M V D 48
/. - Erzincan Mehusu Hasan Bey ha~ ­
2. - EVRAKl VA.RiDE 48
/, mda Adliye Enciimeni ma;;hata\1. 48
:!. - Oskiidar M ebusu 'e~et Beyin Maa -
Tezkereler 48
rif A1iidirini vazife esnasl!lda tahkir madde-
I. - Kayseri M..:busu Sabit Efendinin si hakkmda Aclliye Enciimeni ma::.hatan 48:49
''H:ar kat'1 hususunda Adliye Vekulcti tez.ke- 3. - /337 senesi biitre1·i ii::;erinde Maliye
rci ~8 Veki!i Fait Beyin izahat1 ve muhtclif hatiple-
rin !wnurmalan. 49:64

Cilt 10

22 nci in'tkat. 3 neil Cel<ic

---
 ~ : 29 5 . 5 . 1337 C:2
YiR.Ml DOKUZUNCU IN'lKAT

5 May1s 1337 Per§ernbe

ikinci Celse

Ac;:•1rna Saati : 3.15

REIS : Birinci Rei Yekili Hasan Fehrni Beyetemi·

KATIP : Ziya Hur~it Bey (Lazistan)

REIS - Efendim; celse kli§at ediJdi.

Zapt1 sab1k hulasas1 okunacaktlr.

I . -- ZAPTI SADlK HULASASl

YIRMliKiNCI JN ' IKAT rak Gazetesinin ne~riyat1 lizerinde yaptlan rnlizake -

rat• rniiteakip l:elseye son verildi .
18 Nisan 1337 Pazartesi
Reis Katip
iKiNCi CELS£ Hasan Fehrni Ktitahya
Haydar
Birinci Reis Yekili Hasan Fehrni Beyefendinin REIS - Zapt1 sab1k1 kabul edenler ... Etrneyenler. ..
taht1 riyasetlerinde bilinikat; Erzururn'da c;:tkan :\lbay- Kabul edilrni§tir.

.., VRAKl VARiDE

Tl!zkereler REiS - Tezkerenin Adliye Enctimenine havale-

/ . - Kayseri M ebusu Sabit Efendinin
hakkmdaki Adliye Vekaleti tezkeresi.
REIS - Efendirn; Ka yseri Mebusu Sabit Efendi
hakkmdaki tezkereyi okutuyorurn .
(Adliye Vekollet i tezkeresi okundu)
sini reylerinize arz ediyorum ; kabul edenler. .. Etme·
e~car kat't
yenler. .. (Ceraimi adiyedendir, tecili iktiza eder ses-
len}
Efendim aHy• kiram bu fiilin ceraimi adiyeden ol -
dugunu beyanla tecilini teklif etmektedirler. Bu hu·
susu reylerinize arz ediyorum. Kabul edenler... Et -
rneyenler. .. Kabul edilmi§tir.

3. - MUZAKERE EDILE MEVAD

/ . - Erzincan M ebusu Hasan Bey hakkmda A1-
liye Encii'tneni mazbatas1.
REIS - Mazbatay1 okutuyorurn.
(Adliye Enctirneni mazbatas1 okundu)
RElS - Mazbatay1 reylerinize arz ediyorum. Ka-
bul edenler. .. Etmeyenler ... Kahul edilrni~tir.
. 2. - Uskildar M l'busu 1!$1!1 Beyin Maarif Mii. -
dilru Ali Rtza Beyin vazifesi esnasmda tahkir mad-
desi hakkmda Adliye Encilmeni mazbatast.
(Adliye Enctimeni rnazbatas1 okundu)
REfS - Efendirn, Ankara Maarif Mtidi.irti Ali
RLZa Bevi vaz-ifesi esnasmda tahkir rnaddesinden do-
lav• Dskiidar M'ebusu Ne$et Bey hakkmda ... (Gtirtil -
ti.iler) Efendim Adliye n·ctimeni mazbata 101 reyinize
arz ediyorurn . (Gtirtiltuler)
ABDOLKADIR KEMALI BEY (Ka. tamonu ) -
Tahkirin sebebi ne irnif!
REIS - Efendim Adliye Enctimeni mazbatasm -
dan onra soz oylemek var. (Gtirtilttiler) Simdi hak -
kmda takibat1 kanuniye icras1 istiyorlar. Mebuslugu
devam cttigi mtiddetc;:e takibat1 kanuniye icra edile-
rnez.
ALl SUKR .. BEY tTrabzon) - Efendirn mu -
saade buyucun. Mebuslar bu gibi meselelerde muaf-
tlr, masundur. Ru dogrudur, fakat ceraimi adiye hak -
kmda takibat liiz•rnd1r. Simdi d1_anya c;:•kay•rn, rast-
gelene soveyim . Adalet bu mu. rica ederirn? Ceraimi

-48-
 t : 29 s.s 1337 C:2

siyasiye bundan harir;tir. Ceraimi adiyede takibat icra Ni<;:in bunu hafi yapmak istedik? Bunu tafsile li.izum
edilmek lazim gelir. yoktur. M illetimiz harp ir;:inde yorulmu~tur. Dort ta-
A BDULKADiR KEMAli DEY (Kastamonu) - ra[!mtz di.i~manlarla muhatttr ve bilhassa Garp cep ·
Efendim, mesele muafiyet meselesi degildir. Me ele hesi nde g;iyet bi.iyi.ik ve mi.ithi~ bir harp arefesinde
bir mebusun mebuslugu devam1 mi.iduetirrce hakkln- bulunuyoruz. Simdi bu halde bi.itc,:emizin vaziyeti ha-
da takibat icra edilip edilmemek meselesidir. R ica kikiyesini dli.!imanlara duyurmak, ~i.i phes iz ki, isteme-
ederim , boyle layi.is'el amma yet'al olamaz. Yaln1z, yiz. Malumu alileridir ki. bir milletin kudreti mali -
alelade mesailden dolay1 ha pse , nefye mahkum olan- yesidir ik onun cephesini gosterir. Binaenaleyh mi.i7a-
lar mebusluktan 1skat edilir. Ufak mesailden dolay 1 kerattmiZ, mi.ilahhas mi.izakerat!mtz neticesinde heyeti
(mahkemeye sevk edilemez ve edilmemelidir.) (I) Siz celile neye karar verirse o karan tatbik ederiz. lhti -
kendi hakkmiZI neden di.i~i.inmi.iyorsunuz? (Ama ur;: malki erkam uzerinde bazt tadilat ile muvazer.eyi te -
i~lemek baktmmdan da) (2) hak itibariyle bir ~ey ta - m in ederiz. Hastlt maslahattm!Za evfak bir ~ekli
savvur edilemezler. (Alk1~lar) (Bravo esleri) millete arzedecegiz. Fakat size erkamm bUttin belaga -
SEREF BEY (Edirne) - Muhterem efendiler. tmt hie;: gizlemeden soyleyecegiz. Onun ic,:in celsenin
heyeti i<;:timaiyenin ktvam e nizamt i<;:in kuvvci t ~­ hafi olmastm istedik.
riiyeyi haiz olan efradm her ti.irli.i takibattan masun
Simdi efendim vaziyeti maliyemizi bir kelime ile
olmast lil.ztmdtr. Tecil meselesi vardtr. Herhangi m:!-
hulasa etmek laztm gerirse mi.ihlik degilse, herhalde
seleden dolayt !ursa olsyn hakkmda takibat icrasma mi.i~ki.ildi.ir. Yi.iz sekiz milyon seksen sekiz bin altt
mi.isaade edilmi~ ol un . Ondan sonra en btiyi.ik bir yi.iz yirmi be~, ktisilratt o kadar ehemmiyet verilecek
mesele bir mebus bugi.in heyeti ir;:timaiyenin fevk ine bir miktarda degildir. Hast! ettigimiz netayi<;: budur.
yi.ikselmi~ bir hakimdir. Di.inyanm hir; bir tarafm d a Yi.iz sekiz milyon sek en sekiz bin altt yi.iz yirmi be ~
hi<;: bir mebus tevkiE ectilemez. Simcti hakim ve na- liraltk bir masraf btitc,:esi bunun 67 so- 978 ki.isur li -
ztr o lan bir .mebusun. velevki ~ahsi bir sevk ile ol- rast lidafaai t illiyeye verilecek tir. 13u kadan nic,:in
sun. dt~imda yapttgt bir fiilden dolay1 tevl<ifi m~m ·
tah is edilmi tir? Bura tnt arzedeyim. Yani blitun bi.it-
lekette kanunu vazeden heyetin ayak alttna a llnm <>.SI
~emizin ylizde altmt ikisini te~kil ediyor. Bu raka -
demektir. ltimad ediniz efendiler. sizi tarih takip ed i- ml nereden buldum, onu iki kelime ile arz.edeyim .
yor. Oyle bir tarih ki bugi.ine kadar yaztlmam1~ olan Um uru afiadaki bazt hu usat i<;:in bir milyon elli
tarihi yaz1yorsunuz. Birisi en ktymettar bir mebu '; u U<;: bin ki.isC:r lira daha ilave ettik. bu miktara balig
dt~anda darbediyor. 0 halde, o mebusu ne yapaca'·:- oldu. · Muvazenei Maliye Enci.imeni bunun i.izerinde
stntz? (Alk1~lar) Dogrud an dogruya Hi.ikumetin el in- tetkikat yapttktan sonra tenzjli\t yaparak tespit e t m i~­
de bir oyuncak olmasm. Azmediniz, imanmtzl top!a- tir. Bu bi.ar;e biihassa Mi.idafaai Milli yenin seferi ve
Yintz. Bi.iti.in di.inyaya hi.ikmetmi~. efendi ya~a m1~ bir ..:ephe zammma ait aksammda kadro Enci.imeninin
milletin vekillerisiniz. (Aikt~la r)
yapm t~ oldugu tadilata mi.istenit oldugundan , hakikat-
REIS - Efendim, e~et Bey hakktndaki davar;m te on iki milyon ki.isur liraya balig olmu~ ikcn. be~
tecilini tensiplerinize arz ediyorum ; !(abul edenler ... milyon ki.isur lira kabul edilmi~tir. Halbuki Heyeti
Etmeyenler ... Kabul edildi . Celilenizde Mi.idafaai Milliye bi.itc,:esinin mi.i:zak ere in -
lie mazhan tasvip olmadt. Binaenaleyh , bu mi.inaka!ia
3. - 1337 sene.<;i biirresi hakkmda Maliye Ve-
ile oldu. Demek bi.it~emize bu hesabt da ilave cder-
kili Ferid Beyin izahart ve biitre iizerinde gorii.ymeler.
sek ... bunun i.izerine Mi.idafaai MiJiiyc Vekili tah -
R EIS - 1337' senesi bi.it<;:esi i.izerinde buyurun Fc- sisatt fevkalade olarak on altt milyon lira da taleptc
rit Beyefendi . bulundu. Mi.idafaai Milliye Vekili Pa ~a Hazretlerini
AHMET FERiT BEY (Maliye Vekili ) (Istanbul) Enci.imeni a liniz davet ederek vaziyeri umumiyemizi
Efendim, mi.izakere edecegimiz bi.it<;:e meselesid ir. salaha dogru goti.irmek i<;:in ne gibi tedabiri askeriye
Hafi olmast ~i.iphesiz usule mugaytrdtr. Milletin en almak laztm geldigini di.i~unmek, halkt bu beliidan
<;:ok alakadar oldugu mesele bi.it~edir. Si.iphesiz. ki kurta rmak ve di.i~man ayagt alttnda ezilen milleti -
astl mi.izakereyi aleni yapacagtz. Yalntz daba eV\'el mizi kurtarmak i<;:in ne gibi faaliyet liiz tm oldugunu
vaziyeti maliyeyi arkada~lara ktsaca arzetmek isterim . kendilerinden sual etti . Bu sua! neticesinde Mi.ida-
faai M illlye evvelce kendisine verilmi~ olandan maa-
(I, 2) Parantez irindeki kelimeler raraftmdan ek- da te~kihi.tt cedidei askeriyesini nazan dikkate alarak
lendi. M . Unver ve ordumuzun tensik edilmesini nazan dikkatte bu ·

-49-
 i : 29
lundurarak bu tetkikat neticesinde on alt1 milyon se-
kiz yiiz elli bin lirahk tahsisat istendi. Sekli talcp
hakkmda arzetmeyecegim. Blit!i=eye ne suretle bu on
alt1 milyon liranm konulacag1 vard1r. Miidafaai Mi l-
liyenin fevkalade biitc;esini mi. yo ksa tevzi ve taksim
suretiyle mi? Bu bir ~ekil mesele idir. Kanunun He-
yeti Celileye takdimi zamanmda arzederim. Tafsilata
giri~miyorum. Yalmz bugiin bunlann derekab sarfl
zaruret tahtmdad1r. Bir sene i'rin M udafaai M illiy~
Vekaletine verilen nakliyat tertibat1 iki ayda
tir. fiugi.in nakliyat1 askeriye ic;:in ~iiphesiz
sat ve rmek laZim gelecektir. 44 milyon lira suretin-
de tespit olunmu~tur. Bunun Uzerinde l1izm1 gel.:n
tetkikat1 Heyeti Aliyeniz ariz ve arnik icra edecek-
tir. Bugiinkii giinde vaziyeti rnaliyemizi tetkik etmem
laz1m gelirse, evvelce arzetmi~ oldugum vec;:hi le, 108
milyona balig oldu.
Simdi bu masrafllr. Bu masrafa mukabil varidat1-
m1z nak1s bulundugundan ac;:lglmlZI ne suretle kapat-
mak l:J.z1m gelece!/lini arzedecegim.
ilk a vans kanuniyle Hiikilmete 133 7 senesinde de,
1336 senesinde cibayet edilmi~ olan varidatm cibayeti
sa lfi hiyetini vermi~ti. Binaenaleyh bu he aba gore bu-
glin carl olan kavanin dolay1siyle yliz bir bin dokuz
yliz otuz be~tir. Bi.itc;:enin milzakereSJinde 1336 biitc;:e-
inin mlizakere inde boyle bir noksan, kapatllrn~~~
Hiz1m gelen bir noksan. bulundugundan dolay1 ge -
c;:en senenin eva 1tmdan itibaren, muhlelif Maliye [n-
ci.imenlerinde ac;:lklanmiZI kapatmak w.ere ariz vc
amik miizakereler cereyan etmi~ti r . Bu mi.izakerat ne-
ticesi olmak i.izere I 336 bi.itc;:e i esna mda M uvaz -
nei Ma~iye Kanuni yle baz1 teklifatta bulunuldugu hal-
de miizakere edilememi§tir. Baz1 tekii!ifi cedideni.l
mlizakere i heyeti celilenizden rica edilmi ve fakat
bunlann da miizakeresine imkan bulunamam1~tl. 8:1
mi.izakerat mevcud Muvazenei M aliye Enciimeni ile
de idame edildi. Nihayet bugi.ine kadar Muvazen'!i
Mal iye ile Maliye Vekaleti arasmda baZI erkam
i.izerinde miizakere edildi. Mubtelif me elelerde teka-
lifimizin ist1taat1 dairesinde mi.icedded tekalife Mu-
vazenei Maliye ile Maliye Vekaleti arasmda muvafa -
kat ve mutabakat vard1r. Mesela akarat iizerinde. Ti-
cuet vergisi i.izerinde, muafiyeti askeriye me elc .~in­
de, mahakim harc;:lan hakkmda, seyri sefain. ber.ri, -
bahri posta ·ve telgraf, emlaki emiriye, sigara kag1d 1
inhisan, bandrol, tuz hakkmda heyeti celilenize ma-
lUm olan teklif yap1lm1~t1r. lthalat ri.isumu hakkm-
daki teldifat1mtz mtihimce bir yekuna balig oldu. Tii-
ti.in inhisan zamJan, arzettigim ve~hile bir tak1m
esasat i.izerinde tespit edildi .
5 . 5 1337 C:2
Simdi efendim heyeti celilenizce ariz \ e amik mi.i-
zakere edilecegi 1ic;:i n bunun teferruatma girmiyorum.
Su suretle Enciimenin kabule miitemayil bulundugu
varidat1 cedi de on dokuz rnilyr,r; - ~0 bin liraya ba'
lig oldu. Bunu elli i.ic;: milyn n tl.i yi.iz yirmi dort bin
ki.isQr l·i raya iliive edece!~ olursak ihtimal tezahi.ir
eder. Simdi I Q8 0!\8 620 lira masraf1, bu masraf-
tan muhtelif surctlede 1337 senesinde sarfedilemeye-
cek yedi mifyon liray1 tasarruf kabul ediyoruz. Bi.it-
bitmi~­ <;:eyt konulan meblag kadro enciimenlerinin kabul et-
ki tah i- mi!l oldugu vasatiye gore yapilml~t1r ve ~Uphesiz bi.itti·1
Heyeti Vekile kendi sarfiyatmda maa!lm vasat•isinden
tenzil edecek, buradan hiis1l olacak tasarruf ile ve
bilumum devair kendi m as rafmt akalli kalil yapmak
i.izere tetkikat vc tefti§at1 miitemadiyede bulunmas1 ,
yedi milyon liranm yegan yegan miizakere suretiyle
ihrac1 miimki.in olamayacagmdan biitc;:e tasarrufu su -
retiyle tezahi.ir eden yedi milyon liray1 yliz sekiz mil-
yon liradan tenzil ve hakiki masarifi bu vec;:hile tespit
cttik. Buna mukabil varidat 72 411 915 lirad1r. Ara-
daki fark1 taharri ccJecek olursamz ... Bu ac;:1ktan ten-
7i ii icab eden diger bir me ele vard1r. Rus Sovyet
Cumhuriyeti tarafmdan murahhaslarumza cnevi ita
edilen on milyon ruble, dort milyon rublesi heycti
murahhasamtzla beraber Kars 'a vasd olmu§tur. Bi -
naenaleyh piyasa icab1 alt1 yi.iz kuru§ degi!se de az.a-
mi {... ) lacagmdan ... Sark vilayetinde Rus altmlan
610 kuru tur. Bunlann hakiki fiyatJ daha ziyade ol-
dugundan dolay1, biz bunlan 600 kuru~ he ap ediyo-
ruz. Oiger geride kalm1~ bulunan 6 milyon ruble gel-
mek ~artiyle alt1 milyon evrak1 nakdiyenin tahasslil
edecegini tahmin ediyoruz. Bu alt1 milyonu da tenzd
ediyoruz. Geriye kal an 22 677 690 Jirad1r. Bunun i9in
Heyeti Vekile yeniden miizakerat yapmak li.izumunu
hi etmi tir. Bu mi.izakerat netice inde kiisurun bir kls-
mml alelumum maa!lat, t;thsisat1 fevkalade. cephe
zamm1, eferi zammt gibi bilumum mevcud bulunan
erkam i.izerinden harp bitip de sulh oluncaya kadar
milletin c;:ektigi tst1rabata memurin de i~tiriik edece-
ginden heyeti mecmuasmdan yi.izde yirmi nispetinde
bir tenzilat yapmay1 tensip ederek Heye~ Celilenize
arzetmi§lerdir. Bunun yekunu icra ettigimiz hesabat
neticesinde dokuz milyon lirad1r, iki ay ge<;:mi§tir. l'<i
ay gec;:mi~ olmak iuibariyle tabii bundan tenzil edile-
mez. Simdi 22 milyondan 7.5 milyonu tenzil eder-
sek orta yerde on be~ mil yon lira kahr ki bu. haki-
ki bir ac;:1ktlr.
Buna kar~1 ne yapmak laz1m gelir? azari ol-
mak i.izere teklif ediyorum, buna bir taktm 9areler
vard1r. Bir istikraz yapmakt1r. Milleti ezmemek ve
so-
 i : 29 5 . 5
siai halinde tediyesi nazan dikkate ahnmak Uzere ...
Heyeti Vekile daha tetkikatm1 nihayete erdirmemi~­
tir. Rus Sovyet C umhuriyetin in vaki olan teklif ve
mevaidiyle biit~emizin a~1g1 mimasebetiyle kendilerin-
den liiztm gelen muavenetin yap!lma 1 iQin vermeyi
taahhiit ettikleri · erkam1 iHive edilmek iizere dort, be~
maa~1. ..Tabiidir ki Devletin blit9esi boyle ihtimal iize-
rine ibtina ettirilemez. Heyeti murahhasam1zm zama -
m azimetinde kendilerinden mali mcselelerde tetki-
katta bulunmalan da talep edilmi~tir. 13IIhassa siyasi
mesail ile uzun uzad1ya ugr <~~ ttklanndan heniiz bir
neticeye vas1l olmaml~lard1r . Mamafih yaimz bir Ame-
rikan te~ebbi.isi.inden bahsediyorla r. Bu uretle vaki
olacak teljebbi.i at1 kemali dikkatle takip etmek ve eger
mi.lletin §U vaziyetinde ihtiyacatlm tetkik ve tcmin
9arelerini aramakla mi.ikelleftir. Runlar nazarld1r.
ameli olamaz.
Runu bir tarafta b!raktlglmlZ takdirde - bu halde
ne yapabibiriz? Yine nazari olarak bir takun '>areler
mevcuttur. Mesela bi.i.t9elerde ~u uretle mem ur maa-
~atmdan yapllan yi.izde yirmi tenziHH1 tahakku k et -
mi§ addedecek olur ak a~ar ve aiieye de yiizdc yirmi
be~ yani rubu nispetinde ... (Gi.iriiltiiler) (Devam devam
sesleri) Masarif bendenizden ziyade heyeti celilenizin-
dir, varidat kez.a. Bendertizin vazifem heyeti celile-
nize Vekil olarak bu husustaki miitaliiat1mJ arzcdece-
gim. Rica ederim. buna danlmayma.
Sonra efendim. diger bir tarz da kabili t:J.tbiJ...-
tir . Bu da muhtelif memleketlerde yapdan i tikraz1
mecburidir. Bu e aslar dahilindc ... (Giiri.iitiiler) Bir ar ·
kada~1m1z itirazatta bulundu . 13u dekay1k1 tamamiyie
anlayamayacag1 cihetle mazurdur. Bu tarzda vaki ola -
cak te~ebbtisat btitiin Devletlerin mi.iracaat ettikleri
usuldi.ir. 1tiban umumii milliyi dii§iioerek, gayet
amik bir taktm mtitalaata istinat etmek laz•m gelir.
0 halde ne kahyor? Yegane kabili tatbik olmak tize-
re bu on be~ milyonu Heyeti Celileniz halleder. He ·
yeti Vekile, Muvazenei Maliye bunu bulamamt~t1r.
Hi9 bir dairenin varidat1 masarifatiyle tekabtil ede-
memektedir. Onlann mi.iracaat ettikleri bu sehil <;a -
re memleketimizde kabili tatbik degildir.
J~te efendiler vaziyeti maliye bundan ib:Hettir.
Heyeti celileden istirhamtmtz mahti mtizakere ile ~u
vaziyet hakkmda mlitalaatt aliyelerini beyan buyur-
mamzdtr. Eger buna ihtiya<; hadis oldugu takdirde
sair suretlerle de telafisi miimki.in olmadtgl takdirde
tekali.ifi harb iye suretiyle tespit etmektir. Umumi
olmak tizere aleni miizakere yapacaga. Husu i ola-
rak bendenizce Meclisin karanm ogrenmeye ihtiya<;
-51 -
1337 C:2
van·hr. Meclisin bu husu taki karanm tespit etmek
liiLJmdlr.
HASAN BEY (Biits;e En. M. M.) (Trabzon) -
Efendim. Muvazenei Maliye Enciimeninden daha ~:J.­
lahiyettar bir makamdan izahat1 kafiyeyi dinlediniz.
Rendeniz mtimkiin mertebe Maliye Vekili muhtere-
mi Beyefendillin verdigi izahattan bir ~eyler soyle-
m .'! k istedigini, hen tiz tahakkuk ettirilemcyen tetkika-
u ikmal edilmi~ varidatm miktan muhammeni ,.e
neticeye gore husule gelen a<;1gm ~ek li hakkmda ma-
ruzatta bulunmJ.k isterim. Ev eiil. ~ u '1u arzetmek i te-
rim ld, sene i maliye btits:esinll ' <c vd l e-:liler. masarifi
l, ~, hriye bl.it<;:eleri. Ve kil I3 ) ~~ . dl ":•: in h buyl!rdu-
gu ve<;hile, (86 519 6"0) Jiray1 if1t1va eJ1,.,' Erw rum
- Erzmcan hatu i9in .. . Bili\hare H· .,. \lckile b-
ra riyle mlifredatlnl arzedecegim mik: ardt y ni bir tek-
lif. muhtelif devair bLit<;e ine bin lira thhiye Cemi-
yeti t1bbiye muhassasat1 olmak ii7cre , Mi.idafaai Mil-
liyc Vekili huzuriyle MLidafaai M iHiye blit.yesi tet-
kikall icara edilmi~ ... Heyeti Vekile karariyle teklif
e 'i len " 1 milyon kiisurdur. Fakat m sarif biit<;ele -
r ini n yegan yegan esnay1 tetkikinde m e ·ele boyle
b!mam1~llr. Heyebi Vekilenin teklifi e9hile 45 mil-
yon lira degil. MalOmu aliniz, fLid a faai tilliye bUt·
<;e inin iitGnu mahsu unda gosterilen erkamm . eku-
nu (57) milyon ki.isur bin lira idi. Bundan hari9 ka·
la'1 erkam ~unlard1r. Yetmi~ bin lira Debaghane fab-
rikasJ, mensucat fabrikasma bir m ilyon lira cema 1
3 101 273 lira da Htiki1metin, Mtidafaai Milliye Ve -
ka !etinin i.itununa dercolunmak laz1m gelir. Yalm .~
nciimenin kabul ettigi siitiinda kalm1~ e tetkik edcr-
kcn Hukumet teklif etmedigi halde Maliye erzem~­
te bulunmu~tu. Bu meselenin izahma \'akit gelmedi.
$imdi mas1 geldigi i<;:in arzediyorum .
eticei tetkikatta Miidafaai Milliye but~;esi alt·
m1~ ki.isur milyon lirad1r. 43 m!lyon kti Or lira he-
yeti umumiyede arkada~lanm1zdan biri i bir milyon
lira daha teklif etti. 0 da kabul edilmek suretiyle
M i.idafaai Milliye btit<;:e i; 44 460 851 olmak uzere
kabul edildi. akliyat1 a keriye de fevkaliide ehem-
miyet kesbetmedigi i<;:in nakliyat i9in ahnan para .Ma-
li ye Vekilinden ahnan izahat iizerine kt~men nakli-
atl ha rbiyenin tezayi.idii dolay1siyle bir klSlm mas ·
raftn yine btit<;eye, milletin strtlna yliklenmesinde'l
miinbeisuir. Ge9en senenin bii(9e iyle bu enenin bUt-
9esi mukayese edilirse aym derecede ma~raf muha·
faza ettigini farzetmek bile. tezayi.it tabiidir. Diger
e bab1 tezaylidtin en mUhim rakam1 Mi.idafaai Mil-
liye biit9esidir. Ge9en sene ... masarifi zaruriyesi hi -
dematl umumiye rna arifi olmak itibariyle kabul dil-
 t : 29 5 . 5 . 1337
digi halde bu sene k1rk milyon derecesinde bir fa:! -
la ___ On ikiye ait olmak ilzere on iki milyon lira,
devairi Devlette bir tak1m zaruri te~kiHit ve ilhak
edilen arazinin masariti -zaruriyesi, hidemat1 umumi -
yesi olmak iizere bu sen~ k1rk milyon derecesinde
bir fazlad1r. Demek ki yirmi milyon lira kadar bir
fazlahk var. Bundan maada buna ehemmiyetli bir
miktar ilave edilir. Bilhassa komlir riisumunda ol-
dugu gibi varidat1 ri.isumiyenin tezayiicliinli muci p
bir resim olmas1 dolaylsiyle, bendeniz, bunu hakih.i
bir masraf olarak telakki etmiyorum. I ktisa t, Nafi a,
Maarif blit<;:elerinde nakabili tasavvur fa zlalik var.
Heyeti celileniz haberdar olacakt1r. Fakat son Miida -
faai Milliye blitr;:esine zamm1 teklif edilen para,
ki 16 milyon 200 kiisur bin lirad1r, bunun henliz Mu -
vazenei Maliye Enclimeninize kanunu gelmemi~. bu -
nun lizerine mlizakere cereyan etmemi§ oldugu tic;:in
kanaati katiye yoktur. Sureti hususiyede ·Maliye Ve-
kili Beyefendi ile Maliye lizerine teatii efkar edilirken
haberdar oldum ve tabii i~tirak ettim. Bu yeku_n iize-
ninden Muvazenei Maliye Enclimeninizin heniiz tet-
kik etmedigi ic;:in bunun Uzerine kati kanaat yoktur.
Hariciye, Nafi,a Dahiliye. Posta Telgraf, Emniycti
Umumiye, Seriye, Adliye, S1hhiye, Riisumat ve Maa-
rif blitr,:elerinde Enci.imenin yapt1g1 tasarruf b ir mil-
yon dokuz yliz altm1~ bin lirad1r. Yalmz Mali ye Ve-
kiileti blitr;:esiyle ona merbut bulunan Dliyunu Utnu-
miye biitr;:esinin icra ettigi tasarruf U<;: milyonu mU -
tecavizdir. Heyeti Vckileden Enciimene gelen blitc;:e -
yi nazan itibare alacak olursak 863 942 Meclis bUt -
r;:esinden 140. iktisat blitr;:esinden 85 bin lira bunlarn
mecmuu 87 milyon i<Usurdur. MUdafaai Milliye nin 45
milyonundan yapabildig1miz tasauuf ir;:in, V ekil Be-
yin teklif ettigi ver;:hile, Enciimenin neticei tetkika-
tml bekleyelim. DUyunu Umumiye ve Maa r if blitr;e-
lerinden koparabilirsek 85 mil yon liramn ic;:ine girmi'i
olur. Muvazenei Maliye Enclimeni , M Udafaai M illi-
ye bUtr;:esm1 tetkiik ederken seferberlik ve cephe za-
maiminin tadilini muhtevi olan teklifi ... Cephe ge-
risil'de bulunan Umera ve zabuan ve efrada cephe
zamm1 verilmesini ... bundan, liiyihanm esnay1 mliza-
keresinde arzettigim ver;:hile, yap1lan tasarrufatm ye-
kunu yedi milyon lira tahmin ediliyordu. Filhakika
bu yedi milyon degil, alh milyon ik1 yliz altP.lt~ altt
bin ki.isur lira fa.rk tebeyylin ettigi Heyeti Celilenizc
arzedilmi~ti. Heyeti Vekilece gosterilen !Uzumu as-
keri iizerine son defa mtizakerelerde teklifi muvaflk
gorillen 16, 17 milyon iki yiiz kiisur bin lirarun zam-
mtm kabul edecek olursak 107 milyon ... nkamma te-
vafuk eden umumi bir' biitc;:e kar~1smda kalmt~ olu-
-51-
C:2
yoruz. Fakat Muvazenei Maliye Enciimeni bu mev-
zuubahsolan 16 milyon liranm kar~1hgm1 bulmak i<;:in
(else aktini d(i~iinmi.i~tlir. llinaenaleyh bu husustaki
teklifatt Heyeti Vekileye nas1l arzetmi~ ise resmen
bizim malumallmlz da bundan ibarettir. Henliz daha
mlizakeremiz olmadtgl ic;:in Enciimen namma onun
it;:in soz soyleyemeyecegim.
Masarif bi.itc;:esini bu suretle hiilasaten arzettikten
sonra; Muvazenei Umumiye bUtr;:esine gec;:mek istiyo-
rum. Sene iptida ma dogru Muvazene Enciimenine ve-
rilen senei cedide Muvazenei umumiye Jayihasmda
1336 senesinde cari nisi?etler dairesinde tekalifin
miktar ve yekunu varidat1 altmt~ kiisur milyon lira
olmak iizere tahmin olunuyordu. 0 zamandanberi ge-
c;:en ii<;: ay zarfmda tahakkuk eden mik.tar iizerinden
scnei -sab1kada muhtelif envat varidatm miktan ta -
ha kkuku iizerinden alma n hesaplara istinaden 1337
bi.itc;:esinin tekaliif1 ca ri ye hastlatmm 60 ki.isllr milyon
lira ... ve bunu tahakkuk eden miktarlar uzerinden
tetki-kini ihtiyatkar bir tahki k olmak i.izere miktan va-
r iJatt haddi Jay tkme indi rmi ~ ti . Arzu buyurursam~
gct;:en sene m iktan muhammene dairesinde agnam res-
minden iki misil noksanma ka ld1. lhracat resmi de, bu
scbeple, ithalat resm i gec;:en sene blitt;:esine idhal
ettigimiz g1bi varidat ve rmemi~tir . lhracat resmi keza
bu ~ekilde kalmt~ tohumluk taviz affedi'lmes-inden do -
Jay! iki yiiz bin lira husule gelmi~tir. Miri orman-
lan hasllat1 da bu suretle y.tpllmt§tlr. Sat1§ bedeli
olmak iizere gec;:en ene blitc;:esine sene ortasmci<t
teka!Ufii cariyeye vukubulan zamaim nispet dairesinde
mukaye ·e edilerek J 337 butc;:esinin tekftlii fi cariye ye -
kun u buna gore oldugu i<;:in , varidat1 fevkalade vari -
datmdan tenz il edilmedigi ic;:in, bunu da nazan iti ·
b:: ra alml§lardlr. Gec;:en sene ruble olarak Rusya'dan
alinan paralar tabil bir istikraz mahiyetinde olmad!gl
i~in blitr;:eye irad kaydedilmi§tir. Noksanii varidat
tahakkuk etmi~ bulundugundan varidat1 bu esasa go-
re tashih ederek 53 milyon lira ... Muvazenei Maliye
Enclimeoiniz vazifesini tamamiyle yapmt~. yapama-
mt~ iyi tetkik edememi~ ... Arzettigim seksen be~ bin
lirahk bir biitc;:e arzedecektir. Altt milyon kiisur lir;t
iizerinden heyeti celileniz kabul etmi~ bulunuyor. Su
halde arada biiyiik bir fark yani (91) re nispetle (31)
milyon hira kadar bir at;:1k kalml§ bulunuyor. Ger;:en
sene kabul edilmi~ nispette en makul bir tahminatla
bize verebilecegimiz varidat 53 milyon Jirad1r. A<;:lk -
lan ne suretle kapatabilecegini Maliye Vekaleti di.i-
§linmi.i§, mlispet ve menfi olmak iizere tedabir itt i-
haz eylemi~tir . At;:1g1 kapatmak it;:in masarifin tenzili
r;:aresini aramak? Bunun imkant olduguna kani degi-
 t : 29 5 . 5
lim. Yahut yeni menabii varidat tedariki ~eklinde btit -
~enin a~tgmt kar~tlamak laz•mdtr. MaJ.iye Vekaleti
bu tedbirlerin her ikisine de mliracaat etmek sure-
tiyle blit~emizin kabili haztm ve az ~ok mlitevazin
denilebilecek bir ~ekle ifrag1 kabil olmasm• temin
ir;in ... Tamamen sarf1 nazar edebilmi~ vP. ne de men -
fi tedbirlere hi~ bir mevki btrakmamazhk etmi~tir.
Sebebi efendiler, bir kerre indirmek imkam yok,ur.
Sebebi efendiler, 44 milyon yliz otuz bin Muvazenei
Maliye Enclimeninin tetkikat1 itibariyle Heyeti Aliye-
nizce kabul edilmi~ zamaim dolaytsiyle alt1 m ilyon
iki yliz yetmi~ bin lira dliyunu muntazamadan dola-
yt ... Esasen (51) miryona karip bir miktann1 MU-
dafaai Milliye blit~esine vermi~ oluyoruz. Kesbi ka-
tiyet etmi~ , heyeti celilenizden tasdik edilmi~ olan b)r
bi.it~e bendenizce elli i.irr milyon liramn i~ine gire11
tekali.ifi cedide meyanmda ... Esasen bendenizin yaptl-
g•m hesapla Maliye Vekili Beyin hesabt arasmd::-.ki
gi.imrlik tarifelerinin tezaylidtinden mi.itevellit bir fark -
ttr. Miktan muhammeni heyeti celileni"- tamam en ka-
bul ettigi Mtidafaai Milliye bi.it~esinin kar~ 1 llgmdan ...
Mah1mu alileri oldugu Uzere bir devletin vazaifi esa-
siyesi yalmz mtidafaai hariciye degil, onun K.ad:u
haizi ehemmiyet olan bir tak1m vazaifi esasiyesi var-
dtr ki o da Dahiliye Vekaletidir. Emniyet :ve· asayi -
~i tanzim etmek i~in zaruri mebaligi tefrik ve tahsis
etmek Jaztmd•r. Adliye btit~esi de aym derecededir.
Bir Devlet i~in zaruri, vacibtil•ifa hidematt asliyei
Devlettendir. Bu tadad ettigim bUt~eler de on be~
milyon liraya baligdir. Muvazenei Mali yt\ Enciimc-
ninin tetkikatl budur. Eger heyeti celile bundan daha
ziyade tenkihat yaparsa Maliye Vekili maalmemnu-
niye telakki edecektir. Arzedildigine gore, hidematt
umumiye kar~tltgl olan masarifi bittabi Maliye Ve-
k.aleti derecei liizumunu inkar edecek degildir. pu-
yunu umumiyei Devlet de vard•r. Muhassasatt zati -
ye varioatt, varidatma vaziyed ettigimiz idarenin ma-
sarif ve maa~atm sarfmt durdurmak imkam yoktur.
Biz altt yiiz elli bin lira kadar tasarruf imkamnt bul-
mu~ ve yapmt~tzd•r. tlir ktsmt da Mal~ye bi.it~esi me-
yanmda tetkik edilmek icap eden muhassasatJ zatiye
var. Orada bir tasarruf yapJ!acagml i.imit etmiyorum.
Netice itibariyle on dort, on be~ mily-on lira da Ma-
liye Vekiiletinin umuru maliyeyi mecrayt salimde ce-
reyan ettirebilmek i9in muhta~ oLdugu bir masraft
var, bunu da ilave edecek olursak zaten 83 milyon
Jjrahk bi.it~e meydana gelmi~ olur. Bunun haric inde
di~er devairi resmiyeye ancak 10, 12 milyon lira ka-
dar bir bi.it~e kalmt~ oluyor, ki bunlarqan mi.ihim
bir miktarda tasarruf imkam vard1r. Yok farzediniz ,
-53-
1337 C:2
bi.iti.in Vekaletleri ortadan kaldJrdtgmtzt farzediniz;
yine bi.it~enin yekunu lizerinde yapabileceginiz ta-
sarruf ancak 11, 12 milyona balig olabilecektir. De-
mek ki bilumum hidematt Devletin zaruri olan k•-
SJmlanm ipka, fuzul1 gordi.iklerinizi tayyetmek sure-
tiyle bir faaliyet ... Masarifi umumi yei bUt~enin ye-
kGnu varidattan, miktan muhammeneye tenzil etmek
imkam mefkuttur. Yani yalmz menfi tedb irlei-le blit-
~eyi miitevazin bir hale ifrag etmek imkan1 yoktur.
Enclimen bittabi kendi tetkik ettigj masraftn kar§JltgJ-
m aramak mecrburiyeti maneviyesinde kald1gt 1~1n
mi.ispet tedabire de , yani m enabii cedideye miiraca-
at ve bunlardan baztlanm kabul etmek kanaati liizu-
mu hast! olmu~tur. Fa kat a~•g111 biiyiik lllgli, net ice
itibariyle heyeti celilece vuku bulan tekf'.l ifi cedideyi,
hatta baztlanmn nispetlerini biraz 'oynatmak suretiy-
le kabul etmek mecburiyetinde kalmi§ttr. Ancak bun-
dan 19 milyon lira kadar bir tasarruf mi.imki.in ola -
cakttr. Mi.ifredatm1 kendileri tadad ettil cr, a rzu eder-
sei1iz bendeniz de bir defa okuyaytm. Mahiyetleri iti-
b:~riyle arasmda ~ayan• kabul olacak ~eyler vardtr.
Mesela Heyeti Vekilenin tahmin ettigi muafiyeti
askeriye vergisi var. ki s1rf gayn mUslim olan esnan
erbabma aittir. Strf yeni bir vergi o!dugundan dolay1
HukCtmet bu tedabire mi.iracaat ederek hizmeti bede-
niyeden mi.istesna tuttugu smtftan masarif almak su-
retiyledir. S1rf teklifi yeni olmak itibariyle kabul et-
m emek dogru deg ildir. Maruzattm tetkikat•m i.izerine-
ti1 Hem Maliye Enclimeninin de kanaati mti~tereke ­
'1 olmak i.izeredir,
Tekiilifi cedide arasmda bazt tekalif vardir. Me-
se!i\ ticaret vergisidir. Suveri tatbikiyesi itibariyle he-
ni.iz Muvazenei Maliye Enciimeni tetkik etmemi~ oldu-
gu cihetle belki aynlabiliriz. Belki aramtzda ehem-
miyetli farklar meydana ~tkar. akat esas itibariyle_
bir kanaati §ahsiye olmak Uzere arzedeyim ki mem-
leketimizde mi.ikellefiyet itibariyle en muaf miikellefi-
yete mazhar olan smtf, erbabt ticarettir. (Yok, yok
sadalan) Bendeniz arzedeyim efendim. Temettti ver-
gi inin esnay1 tetkikinde de vast! oldugum ~ey, me-
seta, be§ bin kuru§ temetti.i vergisiyle miikellef olan
ticarethanenin miktan yiizde be§e vast! olmaz. Bu -
nun yi.izde ellisini temettliti yi.izde be§ nispetindedir.
Ticarethaneler derecei lemettti itibariyle ne kadar bli-
ylik olursa olsun ... Be§ bin lira; on bin lira kaza-
nah adamlann Devlete §imdiye kadar temetti.i vergi-
si olmak lizere verdigi para altt yiiz kuru§u tecavUz
etmemektedir. Ge~en sene zammettigimiz vergiden
dort yi.iz lira, be~ yi.iz lira temetti.i \·ere'1 mahdud,
gay.et mahduddur.
 t : 29
Bir de erbabt ziraat smtfmm ve diger smtft mli-
kellefenin derecei mlikeUefiyetleriyle mukayese ede-
cek olursak hi~ §liphesiz ~u neticeye vast! oluruz. Astl
hidematt umumiyeyi strttnda ~eken koylli stmf1 yliz-
de on nispetinde vergi veriyor. TemettU vergi Fran-
s•zlann (patente) resmini takliden herkes ne miitesa-
viyen , ne de nispeti adiye dairesinde verm1yor. Di -
ger sm1f1 mlikellefin ile mtitenasip olarak 'ergi ve-
riyor. Bu noktai nazardan erbabt ticaret aleyhine
hazine lehine... Derecei vlicubta olduguna bendeniz
kaniim. ~imdi -irad1 gayn safinin ylizde i nispetinde .. .
Bu vergiyi kendisi vermeyecektir. Masarifi istihsa!i -
yeyi maim fiyatma kaydetmek suretiyle ~aresini
yacaktJr. Yalmz bir kaidei iktisadiye neticesi olarak
mtitevazin ve mtitenasip oldugu ir;:in diger esbaptan
dolay1 yapacagt ticaret dolayJsiyle ... Ticaret vergisi
namiyle verecegi mUkellefiyetin ancak ti~te, dortte bi-
ri sahai ticaretine, yapt1g1 muamelatm derc..ei vlisa-
tine gore satt1g1 adamlara devredebilecek cUzi bir kJs -
mJ elde kalacakt1r. Verginin inlkas1 tekallif esasatm -
dan. intikalinden istifade etmek suretiyle memleke-
tin heyeti umumiyesine ~ami!, umumi bir vergi haii-
ne inktlab eder ki ... Bunu ta~tyan mtistehlikin s1mfJ
olacakt1r. Her muamelede bunun yUzde iki ini ben
Htikumete vergi verecegim diye fiyatma ilave etmc!;:
suretiyle i~in ivinden ~1kmaya 'r'llt§acak. Mevcud te ·
kaliften bazilan muamelat1 resmiye harr;:lannm, pul-
lann tezyidi, kag1d ile altm arasmdaki akr;:e fark1
ile varidatm tez idi gibi bir tak1m tekalif vard1r ki.
bunlar da adaleti te;,;t ifiye noktai nazanndan dogru
olacag1 gibi memlekete de tesir yapacagma benden1z
kani degilim . Memlekette nerede olursa, gayet mah-
dud bulundugu ir;:in, HUkumet, henliz daha mebGci in-
ki§afta oldugu i~in, Hlikumet ledelhace yeni yeni men-
balar bulmak ir;:in bir zarureti maliye olmak iizere
mevcud bulun (mayan bir takim yeni cnebalara cl at -
mak,) (I) eline geyen menbai varidata ytiklenmck mec-
buriyeti kar§JSmda. bunlann memlekette daima cere-
yan edecek adil bir ~e~ilde degil, belki bu senenin
vaziyeti mahsusas1 icab1 giri~tigimiz bu mUcahede-
nin bu sene ine mahsus olmak Uzere milletten talen
eylemek, zannediyorum, yapabilecegimiz menfi ted-
birlerden azami derecede fedakarhkla beraber, mi.is -
pet tedabirin_yeni tekallif menbalanna bu suretle yi.ik-
lenmesi derecei vlicubta olduguna Muvazenei Mali _ c
Enclimeniniz de kani bulunmaktad1r.
(1) Parantez i~indeki kelimeler raraftmdan eklen-
di. M. Onver
s.s. 1337 c ·: 2
Maliye Vekili Beyefendinin izah buyurdugu ve.,: -
hile, o sene zarfmda sarfedilemez. Ya sene iverisin-
de baz1 llizumu zannedilen hidematm ifasma llizum
kalmamasmdan veyahut ltizumlu olan hidematm o se-
nenin on iki aydan ibaret bulunan zamamnm .. . dola -
YJ daima ahvali tabiiyede bile her blitr;:ede yap1hr.
Ahvali fevkalade iyerisinde bulunuyoruz: Senenin
i.ivi.incti ayt ge~mek tizeredir. MU~kiil ~erait kar~J ­
smda bulundugumuz i~in kabul etmek mecburiye -
tinde kaldJgJmJZ kadrolann ... BaZilarmda yekun tah -
sisat• da senelik olmak uzere yekunu konmak ~artiy­
le husule gelecek olan tasarrufu Maliye Vckili Beye-
ara- fendi yedi milyon takdir ediyor. Bendeniz bunun Oil
miJyon lira oldugunu tahmin ediyorum. Geyen sene
63 · mil yon liral1k blit9e tizerine 43 mil yon liradan
yedi milyon liras1 senei ab1ka dtiyunu olarak dev-
redilmi§tir. Mtitebakisi 63'e balig olabilecek miktar -
d a blit9ede ta arrufata dahil... Be~. altl milyon lira -
lok geyen sene blityesinde de vukua gelmi~tir . Aym
esbap ve ~erait bu sene de mevcut oldugu ir;:in bu
hidemat bu tedabiri menfiyenin semeresi olarak bu
sene de yine on miJyon lira bir tasarruf olacagm1 zan -
nediyorum. Bu tekali.ifli cedide kabul edildigi tak -
dirde, 19 milyon lira varidat1 cedide tahmin edilmek-
tcdir. YekOnu varidatlmtz 72 milyon ktisur lira, ayJ -
glmJz on ekiz milyon, on dokuz milyon olduguna
gore 38. 40 milyona balig oluyor. Bunun on milyo-
nu bu tedabiri menfiye olarak 7,5 milyonu , nihayet
bir tedbiri zaruri olmak ii7ere memurinin muzayakai
elimesini tehvin etmek :}aniyle bUtun sunufu ir,:timai -
yeden fe kahlde fedakarhk talep edildigi zaman, me-
murin in maa§lanm muntazaman vermek mUmktin ola-
b ilmek i9in, ytizde yirmisi vermek suretiyle bir feda -
karhga davet edilmi~ olmas1 ~eklinde alelumum maa-
atm, heyet i celilenizin tahsisat1 da kabul buyuraca-
gu11Z miktarda ... Yedi bu~uk milyon lira bir tasar-
ruf vukua gelecegi anla~1hyor. Askeri vc mtilki tah -
sisatl fevkaladei ~ehriyenin (9) milyona balig olma-
sma nazaran 45 milyon liras1 asker olsun, memur ol -
un ... Tahsisatl fe kaladei ~ehriye olarak kabul olu-
nan ... yans1 tahsisat1 fevkaladei ~ehriye demektir.
Galayt esarda nispetle bir derece suhulet ve ehveni-
yct husule geldigi gibi, zaten fedakarhk olmak iti-
bariyle onlara da te~mili laztm gelir kanaatindeyim.
M Ulkiye memurlannm tahammtiltinden vatanperver
fedakarlanm•zdan ... yalmz bunu nazan itibara ahr-
kcn memurini hariciyeye verilen tahsisatl mesture
vard1r ki miktan hakkmdaki karar heyeti celilenize
aitti. Ve nihayet Ruslardan gelec:k on milyon ruble
mazrup altmm J'iyasa fiyatJ itibariyle yekunu olacak
-54-
 : 29 5 . 5 1337 C:2

olan on aJti milyon lira, doksan bir milyon liral!k arzetti ki bu yeku nun deh~et ve ehemmiyeti btittin
btit<yeyi kar~tlamaya kafi gelecektir. Varidat1 fevka- muhakemat1m1 sarsmt~llr. Efendiler, geyen seneki btit -
liide olmak tizere, mebaligten mtitehass1l varidat o l- cye varidati muhammene ... Ytiz bin kUsur masarife
mak tizere doksan bir milyon liral1k ... Btityeyi he- mukabil, elli ti<; milye>n lira varidatt muhammene bi-
yeti celilenize sevkederken bunun haricinde ... ihtiya- laha re muhayyel varidat da iliive buyurdular. M u -
catl askeriye uzerine luzum gorup kabul ettigi ve he- pet ve menfi tedabir olmak Uzere bir tak1m - kendi
yet istikraz1 dahili · mi olur, istikraz1 harici mi o lur, noktai nazarlanna gore - muhayyel varidat gosterdi -
harb kanununun tatbiki suretiyle mi olur, bunlar ler. Gerek Ma li ye Vt!kili Beyefendinin. gerek he ye ti
hakkmda Encumeninizin resml bir muzakeresi olma- umumiyenin musaadeleriyle tenkidat1mt biraz ~edid
dJgt i9in, mf ~ahsi olmak lazun gelir. Nazar! ve y:1pacag1m. Rica ediyorum milletin hayatt maliye ve
ameli bir surette tetkik edecegimiz 9iirelerin ... ar- iktisadiyesiyle dogrudan dogruya aliikadar olmak tize-
zettigim varidat hakkmda dahi var ittir. Hatta bende- re He yeti Celilenizin itimadma mazhar olan Maliye
niz arzederim ki HulUlmete luzumu olmayan bir <;ok Vekili Bcyefendi bunu M eclisi Aliye arzeue rken d~ ·
<;iftliklerin, hatta emlaki Emiriyenin talibi varsa ta- ~Unmcdiler mi ki bu millet yandan yanya bir a<;1g1.
liplerine satllmak tizere hem mtifit bir hale konmU§ elli ti<; miJyon lirahk bir ay1g1 ne suretle tel<ifi ede-
olsun, hem de maliye ihtiyacattm temi'l etmi~ olsun. cek? Yalm z buu;:eyi yap1p Mecli e getirmekle i~ bi t-
MUzayakah bir senede varidatmm bir k1sm1 bunlar- mi~ degil, milletin kabiliyeti tahammUliyesiyle bent -
c..lan, bu sene sat1hp da bedeli tahsil edilebi-lec;::gine ber yapabilecegini Je oli;:mek ve ona gore blitcyeyi
HUkumeti Seniyenin , bilhassa Maliye Vekaletinin bir getirmekle mlikellefti . Bu vazifesini maalesef yapma-
~ok yerlerde ttittin, kibrit bandrolu vesaire her mem - 1 m1~ ve kendilerinin kudreti niit tkalanna glivenerek
lekette memaliki mUtemeddinede bu gibi bir cyok e~ - gelip burada hem Meclisin heyeti umumiyesiyle bir-
yanm imal ve fUruhtu maliyeye varidat temini mak- le~mek. ve hem ... su retiyle vazifesini deruhde et-
sadiyle Devlet tarafmdan taht: inhisara alJ nmJ ~tlr. mi~tir. Bundan dolayt pek faa! ve intihab olundugu
MUskirat meselesi Je Devlet tarafmdan taht1 inhisa- glinden beri muameiatmt ... bu vazifei esasiye ve
ra almm1~ Hazineye tahsis edilmi~tir. M ukeyyefattan mUhimmesini maattee~stif yapamam,~tir. Bununla be-
olan ispirtonun hatta tUttinUn Devlet inhisan halinde raber diyecegim ki. Maliye Vekili beubaht dedigi btit-
idare edilmesi gibi bendenizce ihmal edilmi~ bir ta - <;eyi bize getirmi., tir. Efendiler. hcpimi ;:ce malum olan
ktm varidatm cibayetine yah~llma 1 lazm1d1r. Bu hem b1r soz var, mi.idafaa olsun. taarruz olsun, her ne ~e
~ahsen kanaatim, -hem de Muvazenei Maliye Encti- kilde olursa o lsun harbi yapan parad1r. vvelii pa -
menini; vermi~ oldugu karar neticesidir. Yaln1z bu in- rad!r. soz soyleten parad1r, mak ad1 kazand1ran pa-
hisarlar bir c;ok e~yalara te~mil edilmekle beraber ser- radn . Bu itibarla Maliye Vekili 13eyefendi yi.iksek bir
bestii ticarete dahil olan bir nevi e~yanm imal ve fti-
ihata i nazar la bu millete teklif ettigi paralan tahsil
ruhtu hakkm1 Hukumete hasretmesi deme ktir ki s:tyU
edecek menbal:m da beraber getirmelidir. Daima tek -
amel esas1 itibariyle tahctid ~cklinde oldugu i~in be-
lifat; daima za m , daima Meclisi emrivakiler kar~J ­
hemahal kanunu mah u ile yap!lmas1 liiz•m gcl1r.
St:1<.ia b1rakt1rmak su reti yle, maazalla h. biz bi.itcyeyi
Esasen Heyeti Celileniz de taraftar oldugunuz uk
tetkik ve tevzin etmeyip de emri va kiler kar~Jsmda
dirde varidat layihalariyle birlikte bunlann da mu sta-
kalayd!k, bu zaran ne su retle tel<lii edecektik? Ge-
celen tetkiki zarurldir. Vaziyeti umumi yei maliyemiz
~enki itirallml bu sefer tekrar ediyorum. Bendeniz
hakkmda Maliye Vekili Beye fel)dinin dah a umumi
bir maliyeci olmadJglm halde yekunlann deh~et ve
olan beyanatlanna benden izin ililve etmek istedigim
azameti kar~Jsmda titredim ve bir ti.iriU bu a!YJgl, el-
bundan ibarettir. Luzum gorUlen no ktalarda tekrar a r-
li i.i!Y milyonu na !I k:tpatacag•m•z• bir tUrlli tayin ede-
Zl malumat eylerim.
medim. Buyuruyorlar ki (53) milyon varidat1 muham -
REF1K BEY (Konya) - Efendim, gerek Mali ye mene, isminden de anla~!ldtgl tizere tahmini bu elli
Vekili muhteremi ve gerek Muvazenei Maliye EncU- i.i<; milyon. 133 7 enesi nde ne miktar tah~il olunabi-
meni Mazbata Muharriri Beyefendilerin izahat1111 din - lecek? Var idat1 muhakkaka m~yanma dahil olabi -
lerken hissettigim tesirat1 tarif edemem. Maruzat1m lecek? Memleketin hayatt hakikiyesini takip buyuran -
milletin feryad ve izdirabatma terci.iman olursa ken- lar yakinen takdir buyururlar ki iktisadiyat1 umumi -
dimi bahtiyar addedecegim. yemiz zaafa ugram1~t1r. Sebebi cUmlenizce malUm olan
Maliye Vekili Beyefendi Heyeti Celilenize masari- memleketimi.z in halidir. Halk adeta teneffi.is edemez
fi umumiyemizi niittk olmak i.izere oyle bir yekun bir hale gelmi~tir. Ya maazallah bu paray1 veremez-

-55-
 i : 29
ierse. biz ki maksadtmtzt ner neyc mal olursa olsun
sonuna kadar mtidafaa edecegiz. Hayattmtzt, namusu-
muzu korumak tizere askerlerimizi hudud ba~ma go-
ttirmek it;in nereden bulacagtz, bi ze kim yardtm ede-
cektir? Bendeniz daha fazla umumi nikat1 nazarda
soz soylemeyerek kendimce diyorum, ki biz bura-
ya bir maksad ic;in toplandtk ve o maksadt sonuna
kadar mtidafaa edecegiz. (tinkti bizim tc;in bundan
ba~ka t;tkar bir yo! yoktur. Memleketimize, mukad -
desattmtza, istikliili miLe kar~t uzanan elleri ktrmak,
namus ve istiklalimizi korumak hlz1md1r. Bunun it;in
Heyeti Celileniz milletin h·issiyat" hakikiye ine tercti-
man olarak Mtidafaai Milliyeye taalluk eden hcrhan-
gi bir teklifi, halta mtinaka~ayt bile zait gi)rerek, ka -
bul ediyc r ve bu hususta halla icabederse cb ha ziya-
de teklifler kar~1smda ka lma ya mecbur o luyor.
Efendiler muhtelif Vek aletle re intihap ettigimiz
arkada~lanm1z vazifelerini yapmak ic;in c;ok c;alt~lyor­
Jar ve bunun ir;in bir te~kilfitt;lllk derdidir kendilerini
i ti\a etmi~tir ve te~kili\tc;tlik hasta!tgma ugram1~lar ­
d1r. Ger;en sene ri.ifekay1 muhtereme tahattur hu-
yururlar. bendeniz b:.~ mi..inasebet le demi~t i m
efendiler c;ok rica ederiz, burada Babtali te~kilatt nl
ihya etmeyelim . Masalar teksir edilmesin. biz bura -
ya bir i~ ic;in geldik, bu i~in etraf1nda toplamhk. Mec-
lisin vaziyeti, ordunun karargiil11 mahiyetindedir. lc:1p
ederse ifast zaruri olan hidemat1 bizzat kendileri" de -
ruhde etsin\er. Bir sene ic;inde muhtelif e bap ve ha-
disat bu meseleyi bir az tadil ettirdi. Simdi baloyo -
ruz elimizde gerc;i bi.itc;elerin heyeti umumi yesi yoktur.
Nafia; gec;en sene altt ytiz bin lira afiaya veril-
mi~ti. 1stikrar ettigimiz · afia btitt;esi bu sene kar~l ­
mlza tit; bur;uk milyon lira olarak 91k1yor. ikt i at Vc-
kaleti kendi dairei vekiiletine ait te~kilat yaplyu r. n u
da bir f,:Ok paray1 istilzam ediyor. Maarif oyle, Sth -
hiye oyle, oyle oyle ve bu te~kilatt;lhk derdi kl~men
bize de .taalhik ediyor. Biz de bir tak1m te~kiliit has-
tallgma ugrad1k . Ka zala n !iva, livalan vilayet yapmak
hastahgma dti~ttik . Fakat dti~tinmtiyoruz ki bir ka-
zay t !iva yapttktan sonra oraya Sthhiyc Mi..idtirii gide-
cek, Adliye te~ki latt yaptlacak , yaptlacak. yap:lacak.
yaptlacak. Fakat bunu nereden verecegiz? Para iste-
dikleri zaman ttkan1r kahr1z. Simdi efendim bcndeniz
iddia edecek degilim ki bUtyemiz lit; yUz otuz altt
senesinin aynt olsun. 0 sene Miidaf11ai Milllye)e 27
milyon kabul etmi§tik . Bu sene (47) m ilyon liray1 bi-
' Jamtinak a ~a kabul ettik. Tabiatiyle ger;en senenin ay-
nt olamaz. Fakat Te~kilat1 Esasiye Kanuniyle kabul
ettigimiz bazt esasat vard1. lktisat, Sthhiye, Naf1a bir
s:ok ~uabat1 idarenin i~lerini mahalli idarelere b1rak -
-56-
5 • 5 . 1337 C:2
mak. Evet, hif,: bir arkada~tmtz 91ktp da bu klirst.i-
den diyemez ki, Sthhiye Te~kilatma ihtiyas; yoktur,
Maarif Te~kil at ma ihtiyas; yoktur. Bunu his: birimiz
diyemey1z. Fakat ehemmi miihimme takdim laztm -
dlr. Maazallah memleketlerimiz bedbaht topraklan-
mtz, bedbaht din karde~lerimiz zuli.im altmda kaltrsa
yapllacak te~kilatm ne ehemmiyeti vardtr. Para tar-
hetmek, toplamak i<yin Maliye Vekaleti te~kilatma
elbette zaruret vardtr. Sonra Dahiliye ~Uphesiz asa-
yi~i dahiliyeyi idare edecek dahiliye ve jandarma da-
hili cephenin MUdafaai Milliye harici cepheye ait-
tir. Dahiliye Vekaleli kez.a. Ondan sonra verilecek
paralan zait gori.iyorum .
.Simdi efendiler bu maruzat1mt arzeylediklen son-
ra kendimcc bu\abildigim tedbir : Muvazenei Maliye
Mazbata Muharriri Beyefendi bu tedbirleri zikreder-
ken mlispet ve menfi tedbirler diye tasnif ettiler. Ma -
a~attan tenkihat yapmak mti pet olmak tizere bunu
habul etmeyecek kimse yoktur. Elbette kabul edece-
giz. M illete; fedakarltk edeceksiniz dedikten sonra ka -
bul etmeyiz mi derler? Bir tak1m vergiler teklif edi -
k i: yorlar. 0 vergilerin tart11 zaman itibariyle laz1m m1 -
d1r. degil midir elbclte onu da mlinaka$a edecegiz.
Fakat ~iiphesiz bu ag1r yi..iklin alt1ndan kalkmak i~in
fedakarhg1 kabul ihtiyacmday1z. Bizim it;in o zaru -
ret vard1r. .Su kadar ki millete yapt1g1m1z fedakar -
ltgl mahalline ~arfetmi~ olaltm . Muhteiif mahalle re
herhangi bir suretle verecegimiz paraya yaz1kt1r. gii-
nahtJr. ('Unkii milletin takatt kalmam1~t1r. Bendeniz
biliyorum bizzat K onya vi layeti dahilind.e iki yiizti
miitecaviz ticarethane iflas tehlikesi kar~1smda kal -
mt t1r. Dairei intihabiyelerine giderr gelen arkada~la­
nmiZ ticaretin mahvoldugunu soylliyorlar. Onun za-
mam geldigi vakitte arzederim . Soziim bundan iba -
' ettir.
HASiM BEY (('orum) - Efendim. malumu ali-
niz 67 milyon Miidafaai Milliyeye ve k1rk milyon kii -
Or bin lira da devairi saireye tefrik cdil di . Simd i
masarife kar~1ltk olmak iizere Rusya'dan alman meb-
Jag Ienzi! edilirse azalacak. Mal iye Vekili Beyefendi
ve Mazbata Muharriri Bey buyuruyorlar. Fakat ne
Mazbata Muharriri Beyefendi ne Maliye Vekili Be-
yefendi sinini sab1kadan mtidevver bakaya hakklnda
h1 bir ~ey soylemedi. Meselii BUyUk Millet Mecli si-
mize Hlikumeti sab1kadan 23 tarihindc ne kadar pa -
ra devretmi~tir? Mii aadc buyurunuz bu mtihim mese-
ledir. Maliye Vekilinin ruhunu bilmiyorum . Muhase-
becilik ba§ka, Mal iye Vekili olmak ba~kadtr . (GtirUl -
ttiler) Nisan iptidasmda veya Mayts iptidasmda dev-
ren Hi.ikumeti sab1kadan ne almt~t1r? Bakayadan iki
 : 29 5 . 5
sene zarfmda ne tahsil edilmi~tir, ne miktar tenzil
edilmi§, ne mi.ktar kalmt§tlr? 1335 nihayetine kadar
1-Ii.ikfimeti sabtkadan ne miktar devren almmt§ttr?
Matlubat1 Emiriye ne kadar imi~. ne kadar sarfedil -
mi~? Bizim bugi.in 1-327 masarifimiz 72 milyondur.
Nic;:in gec;:en seneden borcumuz vardtr? Rica ederim bu
cihet asabtma dokunuyor. Arzediyorum, 39 milyon
bakayadan 14 milyon sarfeditmi~. 25 milyon geride
kalm·t~tlr. 25 milyon ar;:tgtmlZ yoktur. (Gliri.ilti.iler)
TehevvUre geldiginiz beyhudedir. Sizi igfal ediyorlar
arkada~lar. i~te ~imdiburada ispat ederim. Kendi -
sine bahtiyar Maliye Vekili stfattnl verir, bu aradan
tebcil ederim. Efendim gozi.iniizi.i a<;mtz, yanlara ka -
ptlmaymtz. (Gi.iri.ilti.iler)
Aferin, ya~asm ... Hem boyle olmalt. Heyeti Ve-
kile yutturmah. Simdi anla~tldt efendim . Arzediyo-
rum, i~te ~u takririmi takdim ediyorum .
Yani maksad 1336 senesi nisanmda Hiikumeti sa-
btkadan ne miktar allp sarfetmi~tir? ikincisi; I 336
senesiyle sinini sabtkadan mi.idevver varidattan mat -
lubat olarak 1337 sene ine ne miktar devrolunmu~ ­
tur? Yirmi milyon ar;:tk herhalde kapanmt~. Mali ye
Vekili Ferit Beyefendim , tabil Maliye Vektliniz 1336
senesi btitc;:esinin sureti tatbiki hakkmdaki maruzalt -
mt ... yapacakttr. Bu meseleye taalluku olmadtgmdan
soylemedim . lcrayt tesir edecek mahiyette olmadtgt
ir;:in bu celsede mevz.uubahis edemedim. Aleni celse-
de ~i.iphesiz tahakkukumuz nedir, rna raftmLZ nedir
varidattmtz nedir? Bu katiyen ... Simdi de soylesem
elur. Arzu ederseniz meseleye taalluk edecek mahi-
yette degildir. Mesela tahsisattmtz §U, bakayarntz ~u.
mesela yedi milyon bakayamtz vardtr. Buna muk::bil
yedi milyon da bore;: devredilmi~tir. Sandtklarda 700
bin lira miktannda para devredilmi~tir. Onun ir;:eri-
sinde 1336'ntn tahakkuk etmi~ metalibini tabil ... Bun-
lar bizim bugi.inkii vaziyeti maliyemize icrayt tesir
rdecek ehemmiyet ve ktymette ~eyler degildi r.
HASAN BEY (Biitc;:e En. M. M.) (Trabzon)
Muvazenei Maliye namma ... (GUri.ilti.iler. sonra soyler-
siniz sesleri)
M OF IT EFENDt (Ktr~ehir) - Efendiler, hakiki
ve mi.ihim bir meselenin mi.izakeresiyle me~gul oldu-
gurnuzdan kalbimiz c;:arparak ou
meseleyi tetkik ede-
ce~iz. Ar;:tk hakkmda soz soylemek zaiitir. <;i.inki.i He-
yeti Aliye anla.mt~tlr. Yalntz soylenecek nokta Maliye
Vekili muhtercmi Beyefendinin getirmi~ oldugu but-
9e ve mevcud olan ar;:tgt kapatmak ir;:in teklif etmi.
oldugu (maddeler tiZerinde durmamtz icap eder. Ma-
liy~ Vekaletinm heyetinize takdim etmi§ bulundugu
-57
1337 C:2
bu teklifi kabul) (I l etmcdigimiz takdirde, bi.itc;:emi-
zin tevazlinli hakkmda di.i~i.inmek (mecburiyetindeyiz.
Onun i(,:in bizim burada yapacagtmtz i~ . ) (2) <;are ara-
yarak. karar vermektcn ibaret olacakttr.
Simdi nazari olarak gosterilen tekliflerden birisi
i~;tikrazdtr. Bunun hi~ kabili tatbik olmadtgmt kendi
dr bilerek soylemi~tir ve oyalamak ic;:in boyle de bir
cy yapacak olsak ... dermeyan etmekten ibaret ka -
!tr.
ikinci nazariyelerden birisi de; bir taktm inhisara-
ltn vUcuda gelmesi ve dolaytsiyle paranm yine balk -
tan ~tkmastdtr. Su gosterdikleri amell. nazari mesail-
,' .. n kabul edemeyecekJerimizi reddediverirsek - bi.it~c ­
mizJe yine a<;tk kaldtgt takdirde ... Bir sencden faz -
~ ortaya lHtltp da kazanmak istedigimiz bu davayt
neticesine kadar takip edip de bu davayt kazandtk-
tan sonra ... Mesaili ihmal etmek mi icabedecektir.
Bendeniz bu nokta hakkmda boyle mUtevazin bir bi.it -
c;:e ile ·gelmediginden dolayt muahaza edilmesi icabe-
der ve ne de kendilerinin emellerini meydana koy -
ma 1 hakkmda ve digcrlerinin emellerini ... muahaza
olunma 1 icabeder. Rica ederim bu i~in ba~langtcm ­
da ... Biz bu meselen in bidayetinde bu i~e ba§ladtgt -
mtz zamanda ve burada Bi.iylik 1illet Mecli ini ce-
mettigimiz zamanda ... Vaziyetiyle mi.ikellef me~gul
oluyorduk. Simdiki zamanda ne gibi devairimiz var-
dtr ve ne gibi devairi zaidemiz vardtr? .. ikinci nokta
bu Devleti ebed mu ldelin Sark ve Garpte, Asya ve
Avrupada yapmt~ ... vilayetleri, livalan memaliki var
iken, yapmt~ oldugu otuz altt kadtltk yerleri mevcud
iken, bUti.in bu ki.ilfeti bugun elimizde varidat geti-
ren dort ilayet ahali ine tahmil etmek halka kar~t
bir cinayetten ba§ka bir ~ey degildir. Bugi.in bizim
topraklanmtzt almaya karar veren yalmz Yunanltlar
degildir. Fransa 9a dU~mantmtzdtr, italya da di.i§ma-
ntmtzdtr; btittin alemi n?.s~ra da bu miJletin dii§ma-
ntdtr. Bugi.in bize dost gori.inen o milletler bugUn
bizim ahvali maliyemi7e oteden beri vaktf olduklan
cihetle bizi ytkmak istiyorlar. Bizi bazt noktada ser-
best btrakarak bizim mi.idafaatuntzt ytkmak istiyor-
lar. Ytktlmast kendilerince matmaht nazar olan ma-
liyemizi ... Btitiin mevcudiyeti mUdafaai vatan ugrun -
da ugra§an askerin ... teslimi sevkiyatt noktasma has -
retmeli , diger hususatta biraz ihmal etmeli .
Uc;:i.incti no kta arzedecegim efendiler, di.i ~ ti.igi.imi.iz
dert, mebuslanmtz Ktr!lehir' in mlistak~\ olmast. Mi.i -
vekkillerine kar}t boyle gori.inmek istiyorlar. Vatamna
(1, 2) Parantez i~indeki kelimr>ler rarafundan ek
lendi. M. Onver
 : 29 5 . 5
i~ gormek hususunda mi.istakil yapnrmak. nahi ycyi ka-
zaya tahv il ... vaziyetimi7i unutarak geni~ bir sahaua
oynayan milletler gibi burlan rni.istakil yapttrchk.
Efendiler zarann neresinden done:·sek kardtr. ... Bu
mi.istakil yapttrdtgtmtz livalardaki vilayet te~kilatJr.t
kaldtrmak, bu i~i gordurmek Jaztn. M i.istakil bir li-
vada vukubulan masarifat1 ve biraz da evvel vuku
bulan ma.srafmt ... Malumu a!ileri m ustakil olmak iti-
bariyle orada ik i tdare reessi.is ediyor. l.lirisi umumi,
digeri husu 1. idarei hu usiyenin bi.its;esi kendisir.c
mahsus oldugu cihetle bU t ede ... Taalluk etmeye n kt-
stm da o na bahis caiz degil... Tahmini varidat hu~u-
sunda halka tarh ve tevzi eyledigi vergiler, emin olu-
nuz ki, halka Maliyece tarh ye teklif edilen veigi-
lerden daha ziyade tesir etti . Be~ yiiz kuru ~ tedrisa-
tt iptidaiye vergisi ve rdi . Be} yiiz kuru~luk evladt va-
tanm tahsilini goremedi; istifadesini mucip bir l':!~ ­
kilat goremedi. Mecalisi umumiye toplandL tdarei hu -
susiyeye mi.iteallik ... Ankara'da idarei hususiye te~ki ·
latmda Meclisi Uumumi ve Encumen azahklannda
bulundum, y.ol yapamadtk efendi!er. Sonra efcQdim
bu harbi, bu davayt, bu mi.ihim vazifey1 ifa etmek
ir;·in her · ferdin kendisi tarafmdan yaptlma 1 lflZim
gelen fedakarlig• yapmast icabeder. Bugi.in bu rna -
sum millet her fedakiirltgt tamamiyle yap1yor. Evla-
dmt askere gonderiyor. Sonra onun yavrulanm bes-
liyor. Sonra ~akavetin memlekette hi.ikiimferma ol -
du~u zaman Hi.ikumet memleketi muhafaza edeme:li-
ginden dolayt e~kiya s;ete almt$, miisadere etmi~ ona
da si.ikut. Bu vatan kurtulacak. Sanki dedi ki efendi-
ler bu vatan kurtulursa ben yine kazanabilirim , ben
bunun yine kazanmasmt bilirim. Bize kar~1 soyledigi
sozler bundan yiiz sene evvelki kudret. saltan<it.
~evket me .. cud mudur ki, ... te~kiliitlara nihayel ve-
riyorsunuz diye bizi muahaza ... idarei hususiye te?
kilatmda bir Meclisi umumi toplandt. Yine bu Meclisi
muhteremenin verdigi karar i.izerine ne verdiniz efen-
diler? Enciimeni !iva iiza tahsisat1 15 lira iken, 60 li·
raya <;:tkardmtz, sonra Maarif Miidi.iri.i, ~onra don-
dUk. 1darei hususiye te~kilatmda ta~ralarda husu le
getirdigimiz iki mesele vardtr, ki iki noktayt da hu -
zurunuza arzedecegim. Bir mesele bir maksad i<;in
tayin ettigi bir memur, digeri - meselii idare! husu-
siye zamamnda bir memlekette Na(ia mUhendisleri
Nafta kondortorleri vardt. tdarei hususlyeJen, Mu-
vazenei umumiyeden maa~ alan mUhendis var. Keza-
lik bir baytar memuru olan yerde bir de umumi bi.it-
r;eden ... Rica ederim vaktiyle bir ziraat muallimi na-
miyle bir adam gelip ... Bu memlekettc efendilerle is-
pat ederim ki ziraat muallimi a~t .. imam1 gotiirilp de
-58
============== ==============
1337 C:2
a~t yaptmrken, bir de Ziraat Miidiirleri, Ziraat Fen
memurlan gonderdik. Bendeniz bunlann aleyhinde bu -
lunuyorum. Bunlann lilwmu var. Fakat bugi.inki.i da ·
v..~mn, meselenin ehemmiyeti daba fazladtr. Rica ede·
rim askerlik, mi.idafaai vatan noktai nazanndan MU-
dafaai MiUiye birinci, iki nci derecede asa yi ~ me-
selesi, i.i<;:iinci.i derecede masalibi ibadm riiyeti olan
adliye meselesidir. Hakikaten bir mem1eketin istikla -
li adliyeoin 1slahma mi.itevekkiftir. Fakat bugun bu
memlekeae adliye i~ gorUyor, adiiye dava gortiyor.
ht:rkes hukukunu mahkemeden istihsal ediyor dersek
y;:lan soylemi~ oluruz. t~te lktisat Vekili muhtere·
.11 1 Celli! Bey bir meselede maden amelesinin tazmi -
llat davas1 iki seneden beri yaln1z bir cefp mi.izekke·
resi kesmekle kaldt. lki senede bir celp miizekkeresi
kesen Adliyenin boyle saltanatiyle, ~a§aa iyle bakasJ-
na bendeniz taraftar degil1m. Ancak dogrudan dog-
ruya bir hiikimi mlinfer it te~kilatt yapmak ve onu na-
hiye merkezlerinde gezdirmek. halkm i§lerini gordUr-
mek, cinayete ail olan mahakimi de iki azah bir ls-
tinaf Mahkemesinde gorilp ~imdilik bu davayt bu §e·
kilde halletmek mecburiyetindeyiz. (Pek dogru ses-
leri)
Merkez te~kilatmda da sozlim var. Umuru Huku-
k,ye. Sicil MUdiirU, bdmem ne mtidi.iri.i ...
MUSTAFA BEY (fokad) - Gidiniz bakmtz, i~
yuk. Kalemi mahsus mi.idUrii... (Gi.iriiltiiler. devam
~t:sleri) I
/
M OF iT EFENDi (Devamla) ·"- Adliyede umuru
hukukiye , bilirsiniz ki Adliyenin muamelatt idariye i-
.1e mliteallik olarak tahaddils eden mesaili muhtelife
hakk.mda beyam milta!aa edecektir. Rica ederim boy-
le bir umuru hukukiye mi.idUri.ini.in liizumu var ml -
uir?
MUSTAFA BEY (Tokad) - Hay1r, hay1r.
MOFIT EFENDt (Devamla) - Umuru Cezaiye
~-f
(idi.irii , bun dan da bahsedecegim. Memurin hak -
k;rda yapllan evrakt tahkikiyeyi ele alaClk, bu efen-
Jryi tahh muhakemeye almak liizim veya gelmez di ·
Y< mi.italiia beyan edecek . Rica ederim bu mi.italaayt.
'Ju tahkikatt ifa edecek mi.ifetti§ler yapamaz mt? Ya-
hut bu tahkikatm icrasma memur bir Adliye memu-
ru bunu ifa edemez mi? Binaenaleyh bu mesele bizc
bugiin zaruret messettirmiyo r; onu da kaldmyoruz.
Sonra efendim; ge<;en gi.in yine bu heyeti muhte-
reme; burada hakimi mi.inferit kanununun altmct
maddesinin tadili esnasmda ... li.izum yoktur dedi;
rica eyledim bir memlekette -bidayet miiddeiumumisi,
istinaf mi.iddeiumumisi, bilmem cinayet mi.iddeiumu-
 i : 29 5 . 5
misi muavini ilL gibi ~eylere ne !Uzumo Cinayet mah-
kemelerinde bir mUddeiumumi bulundurmah, ·digerle-
rine buyurun efendiler, sizin vazifeniz ~imdilik hi -
tam bulduo Bakmak i~in sonra gelecegim; meseleyi
merkeziyetten ~1kanr mahalline btraktrsak - ki arze-
decegim nokta budur - mahallinde kanl!nu bihaUm
hakim ktlar .. o .. o Vaz.ifesine davet edersek merkezde
bir 'YOk i~lerin .. o kalmazo e gibi; Adliyenin bir ~ok
muhaberatt neden ne~et ediyor? Rica ederim; !iva
mahkemesi var, sulh mahkemesi var, bidayet mahke-
mesi var; istinaf mahkemesi var. Bu mahakim ifay1
vazifede iken .. o masumi yetin beraatini verirken Ad-
liye Vekaletiyle ta~ralann bu kadar muhaberesint!e-
ki esbap nedir acaba?o Demek ki bu muhaberenin
esbab1 efendim; kanunun falan maddesinde ~oyle bir
mesele var, bunu tatbik eder miyim; edemez miyim
diye vaki olan muhaberatttr. Bir hakim ki elindek.f
kanunu anlamaz; onun memuriyetine nihaycl ver-
melio Efendiler ... bu muamelat1 boyle yaplllca mer-
kezde MUste~ann da IUzumu kalmaz, o da gider. Ve-
kil isti~areyi Sicil MUdUrU ile yapar ve bir memurun
dogrudan dogruya azil ve nasb1 kahr ki ... efendim.
adliyede kalemi mahsus mUdUriyeti nammda bir mU-
dUriyet vard1r .. o Umuru hukukiyeye ait mesaili mU-
di.ir gorUr.. . Umuru cezaiyeye ait umuru da mUdU-
rU tesviye eder; Sic!l MUdi.irU de bunu yaparo Bc-
rideki Kalem i Mahsus MUdUnine gelince : Onu ya-
zaraktan gotUrur Vekil Beye. halleder. Bunun da zan-
nedersem li.izumu yoko
Simdi Adliye Vekili muhtereminin vicdanma tama-
miyle kani oldugum i'Yin; bizimle berabcr olacagtn-
da hi~ ~Uphe etmem ve belki de soz vermi~tir. Bina-
enaleyh bUti;enin tasarruflanna bu suretle ba~lar.
Paray1 at1p da istifade edemedigimiz bir mesele-
den de bahsedecegimo Gazeteler manzuru iiliniz oiJu
ise ta~radaki bilumum muallimler Ankara·ya davet
olunuyor. Muallimler buraya geleceko Mektepte U 3U-
IU tahsilin, tedrisin, talebenin terbiye~inin ahvaline
dair bir tak1m konferanslar veriJecek. Zavalh!ar bu-
rada hem sefil olacak ve hem de hazinei Devleuen
harc1rah alacaklar. i~ yalmz bununla ka!mtyor. Na-
~tlsa 1336 bUt9esinde bir madde varmt~. muallimlere
ikramiye varmtlio $imdiye kadar ldarei Hususiyenin
muallimine jkramiye namt altmua istedikleri hald e ver-
medigimiz parayt Maarif tutmu~; filan hanima yliz
lira; faJan kitap yaztnt~ iki yiiz lira: filiina bilmem ne
:yazmt~ 300 lira diye para vermi~o Bu. Maarif na-
mma milletin hakkmt heder ve israf degil midir efen
dim?
59
1337 c: 2
Arzedecegim nok.ta ~imdi bunbnn kiiffesi hula -
sa edildigi zaman; bUt9enin mUnaka~ast esnasmda
soylenmesi icabeden mesailden oldugu i9in bendeniz
burada biit'Yede tasarruf i~in; memurlan sui hareka-
ta sevk ile; htrstz yaptp ha!kt soydurmak taraftan de-
gilimo Memurinin adedini tenkis, devairin adedini ten -
kts ve sonra bakiye kalan memurlar ve bakiye kalan
efradtn maa~lanndan a~:k kahrsa vergi surctiylc de
tahsil etsek; halkm bunu; vermekten kafi:tnmayacagtnt
ar7ederim efendimo (Alk.t.ilar)
VEHBi EFENDi (Konya) - Efendim, her ~eyi
vakti nde dU~Unmek Iazm1dtro Faide ederse de zor
oluro Simdiye kadar benim bu cihetteki meraktmdan
dolayt beni tenkiu eden arkada~ianm ~imdi tasvip ct-
tiler, te~ekkUr ederimo Onunla beraber 13eyefendiler;
Maliye Vekili buyurdular ki; blitfi:emiz mUhlik degil.
mLi )kUldUro Tren makinenin tahrikiyle ve mahrukatla
i~liyordur efendilero Tren istimle yUrUyor efendiler.
YUz sekiz milyon lirayt elli U9 milyon mevhum va-
ridatla kar~tlayacak olur~amz bu mUhlik olmaz da
ne olur? Tren istimini tlikettigi yerde durur. Bunu..., o
Ia beraber ben fi:Ok soylemeyecegim o Benden evvel SOl.
sovleyen Mi.ifit Efendinin mUtalaasmao fikrine ta
mamiyle i~tiriik ettigimi arzediyorumo
0 onra gecye.1 gUn makam maa~ah muzakere o 1u-
nlirken obUr madden in tayyt ic;in Vekil Bey; burau:•
!Junu nmmedelimo diger bUtcyeler mi.izakere ohtl'too·-
i<.en sair bi.it~elerden bunu tenzil edelim buyurmu<
lard1. l~te but<,:e geldi. neresinden tenzil ediyorlarsa
buyur unlar o Onu soyli.iyorum bir.
Efendiler; bir madde tayyettiko amma alt1 mil-
yon kUsur lira da bUt<,:eye zammetliko Uunu biz ma -
kamt aidiyle, Kadro EncUmenininde dU~UndUk, ta~m ­
dtko BugUn efendiler Pozantt'dan gelen 49 ncu ftrka-
ya b~ para verilmemi~tir. Be§ ltra maa~ deyip de
hi9 ermemeklen i e az vermek ve daima vermek ev-
lii degil mi? Maa~ iki lira olsa da her ay verilse da-
ha iyi olmaz mt efendiler? Sonra efendiler hepiniz.c
nazlanmak Uzere arzediyorum : Cephe zammtnt kim
n.mmetti? Biz zammettik. 0 gUn zammettik, bugUn
kesiyoruzo 0 gUn zammettigimizin .yUzde yirmisini
bugUn kesmek. bizim i~in ar ve hicab degil midir
efendiler? Cephede bulunan zabitkrimiz acaba bize
zammediniz diye mUracaatta bulundular tm? Biz ma-
liyemizin l1alini evvelden heri biliyor idik; yapmasay-
dt!< olmaz m1 idi? Bazt arkada~lanmtz Maliye Veki -
ltni muahaza etmek istiyor ve Maliye Veki!i ue g[:-
yet ustaltk ediyor; !ill ki.irslicle sizi (iyle ilzam cdiyor
k ... o Sen sozO verecd sizsiniz, alacak da si7Sini7o
 : 29 5 . 5 . 1337
Mal da sizin, sarfiyat da sizin ... Verirseniz ben har-
canm, vermezseniz siz bilirsiniz der. iner. Fakat siz
comertlik ediyorsunuz. Arkada~lar kibarca bir cu.-
di:ir; ... Dahiliye Vekiiletinden ~u kadar fazla vard1r
diyemez; ~UnkU Maliyede dahi var. o kadar fazla
memur. Arkada~lanna kar~1 boyle soyleyecek olursa ' yi.iz lira zammiyatiyle beraber. i!ite lstiklal Mahkeme -
olmaz. Gec;en gUn elli bin lira birden z.am mettik . Vc-
killer bugUne kadar mUsabaka yap1yorlar filfm dai - , sec;eriz. onlann tetkik edecegi evrak1 eyyar olarak tet-
rede, elli bin lira zam, filiin yer ~u kadar. t afia Vekili kik etmek hem ahaliye. hem blit\emize enfa degil
bilmem ne yapacak .
Sonra_ efendim biz MUclafaai Milliye Vek<tleti de-
yince oraya clair hakl1 haks1z itiraz ediyoruz. Fabt
yolsuz i!ilere itiraz etmek hakk•m•zd1r. Beyefendiler
bu Mecliste MUdafaai Milliyenin kudretini takdir c:-
medik, ehemmiyetini takdir etmedik.
Pa!ia Hazret lerinden bir iki !iCY soracagm1. 8u
kUrsUde her~eyden, her daireden bahsolundu. Levaztm
dairesinden bahsolunmad1. Levaz1m dairesi ic;:ine ta~
atJian bir kuyudur. Nereye gidiyor bilinmiyor. Simdi
Pa~a Hazretlerinden bilmedigim ic;:in sual e·Jiyorum.
Dillizadelerden bir kuma!i almd1. Bu kuma~m m~trcsi
50 - 60 kuru~ oldugu halde yUz seksen ... Simdi Be-
yefendiler bunun i.izerine bir c;:ok mUnazaalar t;tkt1.
Ne oldu, onclan malumat1m yok.
BugUnlerde bir kavga daha var; okkaltk elbisc.
Elbise pazarltk olur. okka ile c;UrUk, yamali. fen·a hil-
mem ne toplantr, gelir. Buraya gelince leviiz1m daire-
si der ki miistamel olmadJgma clair kay1t yok. Efen-
di bu ucuz okkalik mUstamel canmtz isterse. den ir.
Simdi Levaz1m Daires i bir mii~kiilatta kallyor. Fakat
ortada davetler donUyoF, her gece. Efendiler rica cdc-
rim MUdafaai Milliyeyi fev'<alade kuvvetli arzu ede-
riz. M illetin paralan al1myor. fa kat nereye gidiyor.
MUdafaai Milliye denildi mi Mecliste bir asabiyet h5. -
sJl oluyor. Pa~a Hazretleri Miidafaai Milliyede Levii -
z•m Dairesini c;:ok nazan dikkate alsm, para mavuzia-
lehine sarf olunsun. Mesela Maliye Vekili Beyefendi
53 milyon lira varidat var dediler. Efendiler maattees-
~Uf vakayii zalle mllnasebetiyle rahnedar olan mem-
leketlerde okiiz kald1 rn1 zannediyorsunuz? A~an ne-
reden alacaksm1z? Gec;:en sene ald•gm1z temettUi.i bu
sene nereden alacaks•mz? Gec;en sene silah altmda
kac; neferiniz vardt? Bu seoe kac;; neferiniz var biliyor
musunuz?
Sonra efendiler in!iaallah fazlasiyle almL. Gec;;en
Karahisar'da Yunan ne kadar koyun, davar varsa
ald1 gotiirdi.i. Bu memleketin serveti degil mi efen -
cliler? 0 agnamm bir k1smmm paras• geldi, bir k•s-
mm• da alacag1z. JilugUn almak imkam var mlfhr
-- 60-
C:2
efendiler? Varidat1 dogru bir varidat diye kabul edi-
yorsunuz. Efendiler rica ederim, bunun imkam var
m1d1r, tahsili mUmkUn miidii.r? MUfit Efendinin fik-
rine tamamiyle i~tiriik ediyoruz. BugUn ba~ka deva1r
istemez. S1vas'ta Mahkemei Temyiz Azasma iki~er
si bize nUmune olmad1 m1? ic;imizden be~ sekiz iiza
midir? Erzurum'dan, Kars'tan, Stvas'a evrak gelecek.
Sonra Pozant1'dan Sl\'as'a evrak gidecek. Kac; gUnde
gidiyor ve onlar kac; gUnde tetkik ediyor. Hem i~ ­
ler gittikc;e bozuluyor.
Dahiliyeye gelince; burada bir Vekil iki kiltip, li-
alarda, kazalarda birer idare memuru. birer katip
yanmda biraz jandarma. Polis de istemez. Efendi·
ler her fenahk her yerde polis dairesinden oldugu ic;in
o nun ismi okunmuyor. Mesela Konya'da, bizim mem -
leketimizde ne yap1yor, bunlar ne i~ gorUyor? Fev -
kalade inzibat laz1m ise koylere laz1m degil mi? Lii -
zJmsa koylerde kac; polisimiz var? Koyler Allahm
kulu degil mi? Eger laz•m ise koylere koyunuz. Ka -
sabalara laz1m degil, jandarma laz•md1r. Jandarma
bi.itUn te~kiliitiyle siivari, piyade olan jandarmad1r.
Herhalde bir millete jandarma te~kiliit1 !azJrnd1r. Da-
hiliye Vekaletinde maiyette bir jandarma dairesi, li-
valarda. kazalarda bir idare memuru. bir katip kafi
efendiler. Biz ihtilal devrindeyiz. Ali , Velinin okiizii -
nii c;;aldJ, onu c;;alan, c;;almayan bellidir.
Rica ederim sonra Beyefendi Rusya 'dan gelen pa-
radan bahsettiler. Bunda bilmedigim bir !iCY var. Bi -
zim onlara bir hediyemiz mukabilinde hediye olarak
rn1 geliyor, bore; olarak m1 geliyor? Eger bore; ola-
rak geliyorsa bunu varidattan saymam. Ba~ka bir ~ey
var da hi.ilasatUlhUiasa. gerek Miifit Efendinin, gereK
benim noktai nazanm devairin bir k•sm1111n lagv1. Se-
kiz yiiz kuru~a katip olan bir Efendi buraya geliyor.
elli lira ahyor. On be~ lira asli maa~ versek o vazi -
feyi fevkalade gormez mi efendiler? Neden boyle c;ok
te~kilat yaptllar, ~imdi milleti boyle miiblik vaziyete
soktular?
RElS - Azay1 kiramm biri digerine kar~1 sual
sormak, nizamnamede yoktur.
FEVZl PASA HAZRETLERi (Heyeti Vekile Re-
isi) (Kozan) - Efendim Vehbi Efendi Hazretleri Le-
vaz•mdan !iikayet buyurdular ve misal olarak getir-
dikleri iki mesele irae ediyor ki. Levaz1mda 1slahat
yap1lmaktadJr. Gerek Dillizade meselesi, gerek Ah-
met me~elesi ge~en sene orduya elbise ic;:in konturat
 i : 29 5 . 5 1337 C:J

yap1lm1~. Bunlann az zamanda, hatta bir ay zarfm- ewa satt1{pm anlam•~ttm. Bir kac;: kuru~ para verdin
da getirilmesi ~art edilmi~ti. Ka~ak suretiyle baz1 e~­ bir adam koydum, htrstzhgml anlad1m (ve ihbard,
ya goti.iri.iyorhr. Bunlar geldikten sonra bunlan tet- bulunmu~tum.) (2)
kik etti. Bir kiSffilOI hakikaten mi.istamel ve kohne FEVZi PASA (Oevamla) - Bu mevzuda Mi.i~a ­
oldugunu gordi.igi.i gibi diger klslmlanmn da gayet virlige aynca emir verilmi~tir. Yapm1~ oldugumu2
gali oldugunu gordi.i . Bunlann paralann1 tevkif etti. tahkikatta lie;: bin limhk mal c;:almdigl tahakkuk et
istanbul ile bir mi.iddel S1k1 kontrol vard1. Kac;:ak w. ti . Fakat 1 tikliil Mahkemesine verilmedi.
1 etiyle bazr e~ya getiriyorlard1.
VEHBi EFENOi (Konya) - Pa~a Hazretleri , ar
Ahmet Ali Efendi meselesine gelincc; Antalya\la
zederim ki zat1 alileri Konya'da vuku bulan on ik
mi.ibayaat Komisyonu va rdr"r. Komisyon bunlan mu-
bin liralrk hirSJZilk meseksini derecei slibuta isal et
ayene edip alacakt1. Muayenelerinde dikkat izlik et-
tikten sonra failini i. tiklal Mahkemesine verecekti
tikleri ic;:in muayene heyeti Oivan1 Harbe verildi.
niz. lstiklal Mahkemesine vermediniz ve mesele d·
Dillizadeye buradan haber gonderdi, kendisi de kant
kapand1, kald1.
oldu ki fiyat galidir. Bu fiyatlar tenzil olundu ve me-
sele de halledildi .. Yaptlmr~ olan bu fena muamele- FEVZi PASA (Devamla) - Kapanmaml~tlr .
den dolay1 takibat yap!lmaktad1r. Binaenaleyh Leva- VEHBi EFENDi (Konya) - ic;:in Divan1 Harb:
Zlmtn gittikc;:e 1slah edilmekte oldugunt,l arzederim. se,·kolunmadi?
VEHBi EFENDi (Konya) - Pa~a Hazretleri , iki
FEYZi PASA (Devamla) - Tabii usulen Di va
ti.iccara iki bin lira ... ewa vermediginden dolay1 hak -
111 Harbe tevdi olundu.
kmda takibat icras1 Mli~avirlikc;:e icra olunmaktad1r.
Bu suretle demek ki be~ alt1 ay evvel yap1lm1~ olan ... SALiH EFENDi (Erzurum) - Mi.i ·aade buyu
FEVZi PASA _,Devamla) - Aynca emir veril- run efendim evvelce a r z etmi~tim veyahut Ankara
mi§tir, takibat yaptlrnaktad•r. (imkam yok kefils iz ol- II ba~c;avu~tan kendileri vasrta5iyle mUbayaa ediliyor
maz sesleri) Ci.imlesinden kefaleti naktiye almm1~ttr . mu~ .. . Hu u i) le efraddan olanlar mutemet stfatiyl
SALiH EFENDi (Erzurum) - Bendeniz tahki k :unu. bunu ... uiistimalat va rm1 ~ . bir emirber ... dai -
ederek Dabaghanede (bir c;:avu~un as keriyeye ait) (I) rede bulunan adamlar gerek kendisine ve gerek ada -
m1na .. .
(1, 2) Parantez i9indeki kelinl£'/er rarafmulan ef..- REiS - Muza i-. Nemize devam etmek i..izere be~
lendi. M. Onver dakika tat il ed iyo rum .

(h;iincti Celse

REiS Hasan F~hmi Beyefendi

KATiP : Ziya Hur~it Bey (U\zistao)

REiS - Celseyi ki.i§ad ediyorum .

--- kullandlgJmJz memurlann maa~1111 kesmek ac;:IJga mar
133 7 senesi bi.itc;esi Lizerinde soz AI i Si.ikru Be- kOm etmek demektir. Bugun kullandiglmlz memur
yindir. Buyurun. nin §ahsl ma a§•y la ugra~mayahm. Ha kikate n arkada ~
ALi SUKRO BEY (Trabzon) - Oni.imlizde a<;l - lar111 dedigi gibi memurin maa}lll1 hLicum etmey<
gr pek. fazla olan bir bLitc;:e var. Vak1a ortaya bir ta - ltm. K endim dahil oldugum halde oylliyorum, b
sarruf meselesi sUrilli.iyor. Vakla tasarruf la z; m, bu - LIJima k.t:ndi gorenekiigimizc gore i~ -gormek istclT'
nun ic;:in de maa§atm topyekunundan yi.izde yirmisi ~iz. Cvvelki -enc Amerik:.tlil a r l 'anik ' ten tLitun alm1
1-.esmek isteniyor. Bu fikri ileri siiren arkada~lanm11. lard!. 0 sene Ameriblilar memleketimizuc kalmam ·
bulundu. BugUnkli esar terakkiyat1 ile mem urin an- lard1r. G ittiler isl-.cye'den, Drama·dan aiJI!ar. rlLlnl
cak ge~inebildigi halde bunlann maa ~1ndan !;e;mek. fill muhaberat l ticariyc!erini temin eJemedik. nun '

- 6i
 i ; 29 5 . 5 . 1337 C:3

nn muhaberesini temin 1c;m oraya lngilizce bilir bir recek bir fabrjka yok. Bendeniz onun iyin soyli.iyo-
muhabere memuru koyamad1k ... Elli milyon liranm rum. Bu ahval tahtmda Hi.ikumet tarafmdan bir te-
girmesine mani olmu~tur. ~ebbtisi.i umumi yaptlm1~ m1d1r? Efendiler, bugtin ah -
CELAL BEY (iktisad Yckili) - Bir dakika mu - vali fevkalade i<;:indeyiz. Vaziyet bir sene sonra ya-
hut alt1 aya kadar iyile~ecektir. Mtispet ve menfi
saade eder misiniz? Bu sansi.ir meselesi yal mz in gi-
maliyunun buldugu tedabire ba~ vuracak ve aym za-
lizce muhabereye mi.isaade edilmi~tir.
manda memleketten fazla para <;:lkmas)ntn online ge-
ALi S0KR0 BEY (Devamlal - iste'r altm ol- c;:ecek tedabire tevessi.il edecegiz. I nhilale sebebiyet ver-
sun, ister kiig1d olsun biz bunu yazd1k, dedik ki ... meyiniz. memleketi kurutmayallm.
verebilmek ic;:in bi.iti.in piyasay1 ... Be~ gun ... D e3il
ABDULKADiR KEMALi BEY (Kastamonu) -
Trabzon'da ... verece'< be~ on tl.iccar mevcud idi. r:~­
vveliemirde celsei hafiyeyi celsei aleniyede soylenil-
kat bugi.in on para verecek kim e yoktur. Binaenaleyh
mesinde arkada~larca mahzur olan ~eyleri tezekki.ir
seferberlik icabatmdan olarak kullandJglllliZ memt!i·i-
iyin aktettik. Arkada~lann hemen heyeti umumiyesi
nin ~ahsi maa~iyle ugra~mayal1m .
vaziyeti maliyemizin korkunc;: oldugunu izah ettiler.
ALi SUKRO BEY (Devamla) - Efendim, bura- J"ilhakika mant1kan te~ekki.il eden Devletin i-darei
da yine arkada~Ianm1za umuml olarak bahsediyo- umuru millet ic;:in bir tak1m vezaifi var. Bunlardan
rum . Nim resmi bir ~ekilde komi.inist partisi te~::::~­ birisi zab1ta te~kilattdtr. Tecri.ibeye istinaden iddia
ki.il ediyordu. Memleketteki tuccarl a r b i.itun paralan- olunabilir, zabtta valifesini ifa etniiyor. Meselii jan -
m istanbul"a, bankalara gonderdiler. Bunun ic;:in mu - darma vazifesi asayi~i teminden ibaret iken onu ifa
amelatlmlzda bilhassa siya iyat1m1t.da gayel durbin etmiyor. Asayi~i bizzat ihlal etmi~tir . Bu noktay1 ar-
olmamiZI hattrlatmak isterim. Gayri muslimler i~in zettikten sonra meselenin esasma gec;:iyorum. Memle-
degil. mi.islimler ic;in de bedeli nakdinin te~mitini ric g ketimizde hatmmda kald1gma gore meydam tedavi.il-
ediyorum ... Askerlerin hem ia~ e hem ilbas miktam11 de olan ve saklanm1~ olan paralann yekunu altm iti-
artmnz. Bir de ihracat ic;:in de bir c;:ok tcdabir itti- bariyle yi.iz yetmi~ milyondur. Bu altm1~ milyon altm
haZJ icabediyor. Sonra memlekete para girmek i~·in ile banknotun _en mtihim ktsrnt Almanya'ya ve yine
Nafia ' bi.itc;:esine Erzurum ~imendiferi ic;:in S1vas $ime;l· bizden aynlan memleketler dolayJsiyle ... Memleketi-
diferi tahsisat koymaltd1r. S1vas haltml!l imtiyaz.1111 mizde bulunan paralann yekunu· on milyon ... Mevkii
verecek misiniz? Bendeniz bunu Nafia Vekilinden tcdavi.ile \lkmayan larla tedavi.ildekiler dahil oldugu
sord um. dogru mudur dedim, dogrudur dedi. Ge- halde on sekiz milyon lira altm ve gumU$ ve yine
c;:en gi.in bilmunasebe bir arkada~1mdan i ittim ki ... azami olarak diyorum. bunlann heyeti umumiyesi bi -
Olmad1k dolap c;eviriliyor. Burada bir hi.ikumet bura- zim memleketin idaresi hususunda yapt tg1m17. bi.it<;:e
ya mi.iracaat edilme i vard1r. Beyefendilcr bugi.in AI ile kar~tla~tlflldtgt takdirde gec;en sene vuku bulan
manya Amerika ile ufac!k --b!r munaseb~ti ikti ad1ye . arfiyatlmiZ, her gi.in harice ihracalJm!L ... Bizim b ir
tesisi ic;in mi.itemadiyen c;alt$1YOr. Bundaki hissei men- btit<;:e ile. bu para ile bu i~i temadi ettiremeyecegimize
faati memleketinin kazanacak oldugu vaziyeti di.i~U­ vazih bir misal Maliye Nazlfl Cavid Bey tarafmdan
nelim. Binaenaleyh biz bu gibi te~ebbi.isler~ dort e! ile Mecli i Mebusanda_ verdigi izahat da gosteriyor ki.
sanlaltm. Memleketimizde bu gibi i~leri harici ~er­ i.J<;: milyon in an siliih altmda bulundurmasma ve bu
maye olmakstzm ba~armak. memleketi imar ve inkipf ·i.iy milyon insanm elyevm silah altmda bulundugunu
ettirmek zannederim bugi.inki.i vaziyetimizle kabil de- Enver Pa~a soylemi~ti ve Devletin masarifattmn o
gildir. Sonra efendiler, gec;enlerde buraya giiyet iyi vakte kadar ia~ei Umumiye Te~kilat1 vesair te~kilat1
bir kanun verilmi$ti. Zinet e~yas111111 meni duhuli.i hak- ile beraber buguni.inden 90k ytiksek bulunmasma rag-
kmda... Bulgarlar miitareke akabinde yaptllar. ltal- men seksen ktisftr milyon liradan ibaretti ... Buna ila-
yanlar menfaatlerine daha evvel yapttlar. Levaz1rn1 ik- ve etmek suretiyle ayn1 zamanda Almanya'da istinat-
saiye giriyor. bilmem neler giriyor. Simdi zaruri olan gahlmJz olmak dolayJsiyle ... Tekiilifi harbiye ve istik-
e$yanm haricinde boyle bir kanun yaparak paramn raz vesaire bu seksen iki milyon liranm i~inde da -
memlekette kalmasm1 temin etmeliyiz. Sonra efendi- hildir. Buna mukabil efendiler, Devieti Aliyenin o
ler memlekette ylin, yapag1 mevcud. Maalesef ihr::;~ vi.h·atine, o eski arazisine, o eski insanlarma gore 01 · ,
edemiyoruz. Bu memlekette evlerde ev tezgah1 vardtr. taya koydugu, gosterdigi para yirmi iki milyon lira-
Yerli olup da askere giydirdigimiz ~ayak var mtdtr dan ibaret idi. Bendeniz de arkada~lanmdan yaln1z
rica ederim? (Hay hay ·var sadalan) Memlekette egi- Vehbi Efendi Hazretlerinin i.izerinde yi.iri.idi.ikleri MU-

-61-
 t: 29 5.5.1337 C:3
<lafa.a!i Mnlh'yeden lba.hsedecegim. Ben de hlzum gorii- murlarma bu arada yer hazrrlaruyor. Arka~lardan
1

yorum lci memleketin rntidafa.ast i~in azami mesai sar- birisi ~ sene, ma.sarifin Heyeti Umumiyemizden
fetmek arzusu elmayan bu daire dahilinde, yani bize memurini umumiyeye kJrk yedi !bin lira •kahyor de-
kalan memleket dahilinde bir ferd tasavvur etmiyo- mi~i ... t~te efendiler •ben neferlerin m~tmdan ka-
rum. tedilsin demiyorum. Millet Mec1isi aleyhinde, gerek
TUNALI HILMI: BEY (Bolu) - Ferit P~a var- efrad i.izerinde, gerek zabitan iizerinde bir fikir hu-
du. sulilni.i men etmek i9in <;:aJt~tyor idim. Gayem bu idi.
Bu sebeptendir ki 'ben ... Ayru zarnanda Jehinde (Gti-
ABDULKADlR K'ElMALt BEY (Devamla) -
rillttiler)
Ben tstan:bul'dan bahsetmedim. Ancak kendi rnemJe-
Ben noktainazanmt soyledikten sonra arkada~la­
ketimi~den bahsediyorum. Biz bugtin Devlet memu-
nm istediklerini soyleyebiJirler.
riyetleri i~erisinde biztm olmayanlan hazfetrnek ve
Rusya'dan bize gelmi~ hir aJtm parast var ve-
biraz daha ziyade ihmalinde beis g&lmediklerirnizi
yahut gelmek tizere b:r altm meselesi var. Bendeniz
aded itilbariyle tenkJis etmek ve daha a~tk bir ifade
bu rnemlekete Rusya'dan... suretiyle de altm gir-
iJe memlekenin varidatma ve ihtiyacatma ve vaziye-
mesinden korkan bir adamtm. Rusya'da Eol~evik ida-
tinc gore askeri sil§Jh altmda 'bulundugu zamanki or-
resi vardtr. Bol~evik idaresin:de aslolan pamstzhkttr.
d u ,te$kilatt, kolordu te~ki latt, ftrka te~kilatt gibi nam-
Paralann ktyrnetini asgari bir raddeye dii~iirrnektir.
la.rda b'r ~ok ordular goriiyoruz. Rica ederim ~ bu t~­
Gazetelerde okumu~sunuzdur, Almanya'da Bol ~e vi k­
kilat b izim ruhumuza ntifuz etrni:}tir. Hari~ bizim
ler te~kilil.tmt tamim 1i9in bir 90k milyonlarla Alman
mtidafaa kudretimizin, rniidafaa hassamtzm ... En zi-
parast tabederek, paralarm ktymetini dii~tirrnek i9in
yade varidatt Devleti alan veyahut en z:iyade masa-
te~ elbbi.isatta bulunduJar. Rusya'dan gelecek paralar
r ifi tqkil eden ... Bunlara da baLig olmasmt gorrnedi-
ikraz sureti}"le gelse de milyonlarca girecek ve bun-
girn ordular, ftr'ka te$ki liHtmtztn idare etmesine ak-
Jar t~kilat ha.Stahgmm teminine deva olaca'ktlr. Fa-
ltm erm'iyor. Biraz insan ,jnsafla dti tintirse Mtidafaa,i
k·at aym zamanda memleket dahilinde bundan ne
Mill iye te~kilatma Maliye Vekihinin soyledigi gibi
hast! ola.cak, neticede esasen parastz bulunan memle-
hidcmatt umumiyeye yine ancak ktrk milyon li:ra ve-
ketir. ...
riliyor. Bunda tenkis edilecek cihetler va:r. De mil-
Amerikahlarla b ir anla~mak mesele i mevzuuba-
yo nluk m(\thi§ 'bir ordu ti~i n 'bir ~ok in anlara 'ihtiyac
his oldu. Miismir bir ~ekilde olursa ~ayant temenni-
var. Merkez kumandanlariyJe rnuavinlerine, yaverle-
dir. t sti krazt dahili mesele ine gelince; Hiikiimetin en
rine i:htiyac var. Hali 'haztr Hiiktimetimiz icin bu ka-
bu•hranlt zamanlannda ve en kudretli zamanlannda
dar vasi te~kiliit yapmak , yorgana gore ayak uz;atma-
•istikrazt dahill temin edilememi~tir . Yaptlacak care-
m ak demektir. Tabii kalemJerde ,istihdam edilen iime-
den akltm erdigi kadar ,bahsetmek isterim . Demi n de
radan ve maiyetlerindeki za'bitantn kesretinden bah-
izah ettigim v~htile aleme gtiliiny Q]mak'tan vazget;·
etmeyecegim. Noktai nazanmt yine soylerim. Nakli-
meli. MemJeketin ihtiyact nispetinde ordusu oldugu-
yatt umumiye, btitcedeki paradan yaptltyor ded iler.
nu ve liizumu nispetinde kadrosu blundugunu biliyo-
Harbi umumi esnasmcla lbu nakJiyat derdiyle maJD.l
ruz. Liizum·su:z;. yere lkim·seyi aldatmasmlar. Askeri
idik. Bugiin de aynt §ey devam ediyor. Misal olarak
(P) te~kilatt gibi idarei Devleti ~ glak edecek vaziyet-
hattnmda kalan bir $eyi soyleyecegim. Aynt vaziyet-
kr gerek a.<keri, gerek sivi! bilumum mi.i tekaidin
tir. K irmastt'da yapttgtm tahkikatta... Olan paranm
memleket dah ili nde yalntz mtistehl ikti r. Bunlan rniis-
yekunu 6 800 kiisur lira ·idi vc bu parayt Hiikiimet
tehl iktcn ~tkarmak ve mllst~hsil yapmak mecburiyeti
vc r!Y' c m i~ ,jdi. Telefon vesaire tesis ediJmek tizere he-
katiycsincle}1iz. Bunlar para altyorlar, yalntz yiyorlar.
diye edilmesi bana teklif edilmi~ idi ...
Bunlan mekteplerde istihdam etmeli, koylerde arazi
Tekl if mal i olmak iizere MaJiye Vek ili muhtere- vermel i. Bir ktsmt ticaret ile i~igat ediyorlar, ticaretle
mi Beycfendi memuri111in maa~tntn ytizde yirmisinin i~tigal edenler... Te~ekktiliinden bu ana kadar mem-
katmm faiddi oldugunu dii~tindiller. Vehbi Efendi leket in otuz ktrk bin evladmt yemili olan Reji te~­
Hazretleri bir noktada 1ezat yapttlar. Dediler k1, za- kilattnt ortadan kaldtrarak yerine serbest lbir usul ta-
bitan i~i n aJtt ·milyon lira kabul ettik. Bu ke itirse za- kip etmek suretiylc bir kac milyon lira temini kabil
bitan ve efrat bize ne der? Astl rnesele bu para... iken nastlsa vaktiyle 'bunu di.i~iinmediler, kabul etme-
Bir cok memurlar istihdam ediliyor ve •tstanbul'dan diler. Milyonlarla lira onun t~kilatma sa.rfediliyor.
gelmek arzusunu izhar eden binlerce Istanbul me- Sonra arkad~lar soylemi~lerdi. Yeni te~kil edilen mi.is-
- (:.j
 t: 19 5. 5. 1337
takil J.ivalar adeta ~k.ilatJ viliiyatle idare olunuyor-
lar .Bu te§kilat memleket .i~in taksimi amal kaidesine
tevfikan yap1lmahdtr. Bize laZJm olan Miidafaai Mil-
liye t~kilatiyte Dahiliye Vekaleti .te§k·ilatJdtr. Diger
deva.ir ki memleketin umur ve husugatuu bizzat de-
ruhto ettigini ilan eden ve veki1 beylerin de soyledigi
v~hile ... Bugiin ihracat1 meneden k~vvetler kar~J
smda vanru yogunu ithalata feda ediyor ve her giin
azami biiyiik adunlarla uyuruma. yuvarlaruyor. Bun-
Ian bir esasa raptetmek, t anzim etmek icabeder. Ben-
deniz zannediyorum kii mali vaziyetimiz bu muazzam
lt~lcilalta miisa1t degildir. Vaza.ifi daha ziyade tesp.it
ve tahdit ede'bilmek i~in ii~er arkada~tan 11stiklal Ma.h-
kemelerinin derhal iadesi !izJmd1r. <;iinkii hi~ bir va-
kit yaptlgJmJz harbin m.illi dii~iincelerden ... Yer yer
haksJzhklar, yer yer 1rza, mala teca.viizler \'a.ki ol-
makta .iken bunda devam ve Jsrar olunmasJ memle-
kete iyil ik degildir. Temel kurtlar vas1tasiy!e yenil.ip
'harap olmaktad1r. Aksi takdirde biz 'bu i~ devam
e demeyecegiz. Siis yapmayaltrn. Mernleket kalm al-
tmda inliyor. Her tarafta bir Abdii1hamit tiiremi~tir.
Pek fena oluyor. Binaenaleyh bir teklif takdim · edi-
yorum. Y.apuan isrardan rica ederim Pa~ Hazrct·
leri feragat etsinler.
FEVZ1 PASA - Avrupa bizrim cigerimizi. biliyor
dediler. Halbuki Avrupa bizi bilmedigi iyin ve biime-
yecegi i9in daima muvaffak olacag1z. (Alk1~lar) dr-
dumuz hi~ bir zaman iiy milyomuk. ordu olmanu~­
hr. Ben u~ orduda ordu kumandaniigJ ettim...
FERlT BEY (Maliye Vek1ili) - Miisaade buyu-
'fursamz bir iki kelime soyleyeyim. Efendim bu tenki-
da:tm ekserisine celsei aleniyede cevap vermekte hi9
bir mahzur yoktur. B.inaenaleyh miiza.kere kafi go-
rUlmelidir. Buyurduklar1 ~yler memur <;okmu~ . Je-
vaztm boyle )m is... Bugiin bir karar veriimi§ olsa
da yin~ Devletin selameti maliyesi noktasmdan ya-
pl{oagelen 1enkidat ve tenkihathr. Bunlar1 miizakerei
aleniyede yapanz.
··· ·>-·--..ee>e<C!t!!ll~--·-<· ...
-64-
C:3
IEfendiler, maksadJffi!Z Yunan ordusunu buradan
kovmak, hem milletimize sulbu temin etmek, hem
iktisadiyatrm1za k~yi~ vermek. 9inkii biz 'burada
dur~a Yunan oJ1dusu orad1. tek.a•Mi ha.J'biiye de-
yip al1yor... Lehiilhamd memleketimizio i~erisinde
yiyecegimiz, .i~cegimi z varken tabii bu mesele hak-
kmda bir tak1m iimitler besleyemeyiz. Silahrrruz da
Lehillharnd mevcut iken bizim maglup olmakhgJrnJZ
en biiyiik zrllet, en biiyiik bir felaket degil mi?.. Ta-
bii bu vaziyetJi maliyemizle olaoak, eger ma'liyemizi
tanzim etmez isek muvaffak olunamaz. Demek ·ki ma-
liyemizin Yunan maliyesiyle muharebe etmesi vazi-
yetindeyiz. Boyle lbir vaziyette bulundugumuzdan s.i-
2li meydan1 muharebeye gotiiriiyoruz, diyoruz ki i~e·
efendiler ... Heyeti Celilenizden bir ekseriyet hasll ola-
mayacaktJr. Kabul ediyoru.m. Fakat ne ta.rzda karar
verirse versin o kararm1 d~manm kar~1smda aleni"
b ir surette versin. Onu verdikten sonra hangi ra:kam
ri.izerinde umumi hl.itutu, huttrtu esa.Siyeyi tespit ede-
cekse... Yine soyleyecegiz, buna bir karar verelim .
!~te bunu dii~i.indiigumiiz i9in Heyeti CeWeden 'b.ir ~y
Jstiyoruz. Bizim teklifirniz v~hile ~u .ta.t-zda •h areket
ediniz denilsin. Belki.i bizim kanaatimiz mevcut •i dare
makinesinin 1slaha muhta~ olmakla beraber alenerr
b izim topumuz eksiktir. Aynt zamanda makinemiz bo-
zuktur, maliyemiz bozi.Jktur ve sulh hakkmda vesa-
ire hakkmdaki temayiiller bi2li biisbiitiin mag!ubiye-
te siiriikleyecek diyebilir miyiz? t~te bunu dii~ndii­
giimiiz i<;i~ Heyeti Celileden celsei hafiyede buna dair
bir karar 1~ttihazm1 ~stedik. Meseley.i te§rih ediyoru.m,
kabul ve ademi ka:bul sizin elinizdedir .0 yolda ka-
rar verirsiniz, o zaman biit~ede on ~ on alt1 mil-
yondan ba:hsedilmez. Ywmz miiza!kerat kafi gelir d}...
yerek celsei aleniyeyi btrakacak olursak maksat za,jf
olur. Rica ederi'm celsei hafiyede _herlhalde Mectisi
Ali kararm1 tespit -etsi~ .
R•EJtS - Cumartesi iytima etmek iizere celseyi ta-
1il ediyorum.
7,30 sonra 5 . 5. 1337.
DEVRE: i CtLT: 2 lCTlMA: 1

T. B. M. M.

Gizli Celse Zabitlari

7 May1s 1337 (1921)

.-. -
Miinderecat
Sayfa
1. - ZAPTI SABIK HULASASI 66

2.- MUZAKERE EDlLEN MEVAD 66

I. - 1337 senesi Butresi uzerinde Heyeti

Vekile R eisi ve Mudafaai Milliye V ekili Fev -
zi PQia Hazretlerinin izahat ve muzakerat. 66:70

Cilt 10

30 ncu in'ikat, 2 nci Celse

 t : 30 7 • s . 1337 c 2

OTUZUNCU 1N'1KAT

7 May1s 133 7 Cumarte.>i

i kinci C else
:K.ElS Birinci Reis Veldli Hasan Fehmi Beyefendi

KAT1P : Atlf Bey (Kayseri)

RE1S - Celse a~tlmi~t1r.

Zaph sab1k hulasasmr okuyoruz.
13 I 43 'e konacak

1. - ZAPTI SAI3IK HULASAST

Yirmidokuzuncu 1n'ikat kmdaki Adliye EncUmeni raporu bbul olunduktan

soma 1337 se!1esi bi.itc;:esi tizerinde Maliye Vekili Fe-
5 May1s 1337 Per~embe
rid Beyin izahat1 ve muhtelif hatiplerin konu~mala­
iKiNCi CELSE nr;uan sonra i~timaa son verildi.

Aytlma Saati : 3,15 Reis Katip

Hasan Fehmi Lazistan
hrinci Reis Vekili Hasan Fehmi Beyefendinin ri·
Ziya Hur~it
yasetlerinde in'ikat ederek; Kayseri Mebusu Sabit
Efendi ile Eski~ehir Mebusu Ne~et Bey haklanndaki RElS - Zapt1 sab1k1 rcylerinize arz e::liyorum.
tahkikatm tecili ile Erzincan Mebusu Hasan Bey hak- Kabul edenler. etmcycnJer ... K:tbul edilmi~tir.

2. - MUZAKERE EDiLE l'v!EVAD

1. - 1337 Senesi Biit9esi £izerinde Heyeti Vekil~
Reisi ve Miidafaai Milliye Vekili Fevzi Pafa Ha::.ret ·
lerinin izahatt ve Biitre iizerinde miizakerat.
RElS - But~e i.izerinde soz Fevzi Pa}a Hazret-
1erinin. Buyurun efendim.
FEVZt PA.SA (MUdafaay1 Milliye Vekiii) (Ko·
zan) - Geyenki i~timada vukubulan mi.izakcrattan
Meclisi Alinizin temayiilah bir dereceyc b.dar teza-
hi.ir ettigi i~in tekrar Heyeti Vekilede bUt~enin ten-
kisi yaresine tevessill ediimek i.izcre mtizakerenin te-
hirini talep ederim.
MOFJD EFENDt (Ktr~ehir) - Bendeniz Pa~a
Hazretlerinden istirham edecegim. Mademki burada
riifekayt muhtereme tarafmdan verilen takrirler na-
zan itibara ... bunu teklif ediyorum.
NEB!L EFENDl (Karahisa rt Sahip) - Yalmz
bendenizin teklifim, Htikumet bi.it~eyi geri almak isti-
yor, Hiikl1met biltyesini alsm. Bir bi.itye tanzim edip
de kar§Irruza fi:tkmadi. Esbab1 mucibe layihast gelme-
1idir.
AHMET FERID BEY (Maliye Vekili) (istanbul)
- Nebil Efendi Hazretlcrinin buyurduklan vaziyeti
r.1aliye muvaftk degildir. Bir Muvazenei Umumiye
Kanunu esbab1 mucibesiyle, hatta miifredatiyle tak·
dim edilmi}tir. Binaenaleyh Hi.ikumet bilt~csi d~gil,
M uvazenei M aliye Enci.imeninin neticei tetkikatmt
mUbeyyin biit~esidir ve tvlecliste daima milzakere edi-
len Muvazenei Maliye Encilmeni mazbatastd1r. Her
kanunda oldugu gibi, muvazene enci.imenlerinden ge-
len miiz:tkere edilir, usul budur. Yalmz Pa~a Haz-
r:!tlerinin ifade ettikleri ~udur : Heyeti Celileniz ta·
rafmdan .i zhar edilcn temayillat dairesinde bir ka9 tek-
lif vaki oldu. Acaba bunlara kar~1 bir ikinci tetkik
yapmak ve bundan hasll olacak netice ile Heyeti Celi·
lenize daha tatminkar bir rakkamla gelmektir. Meselc
bundan ibarettir.
HASAN BEY (Trabzon) - Heycti Umumiyemiz'
:rvluvazenei Maliye Encumeni tarafmdan ihzar cdilen
Bi.it;e Kanunu liiyihast olmak ilzere haztr!ayacagt bi.it-
'Ye olacakt1r. Fakat ~iiphe yok ki, encilmeninizin layi-
hast Hlikl1metin teklifine mi.isteniddir. Tasarrufat1,
mtina~akah hep ona racidir. Eger esasmda bir rilcu
varsa ...
BASRi BEY (Karesi) - Efendiler, bizim en mu-
him, en miibrem, en mtistacel bir derdimizi te ~ki l
eden biit<;eye aid mlizakerat kafi degildir. Bu ihtiya<;

-66-
 t : 30 7 !
fevkaiade ~edit bir ihtiya~tlr. Heyeti · Celilenin izhar
ettig-i baz1 temayillattan Heyeti Vekile bittabi miite-
nebbih olmu~tur. Fakat ben Heyeti Vekilenin bizim
arzu ettigimiz ~ekilde kar§tmtza yine ~tkmayacagtm
zannediyorum. Mecl_isin temaytilah umumiyesi daha
vaz1h bir surette anla§llmak ve fakat neticei katiyeye
karar vermemek ~artiyle. bugiin bu miizakerenin ve
hasbiihalin devanum muvaflk buluyorum. (Haytr
sesleri) Efendiler, maruzatima liitfen mum yapt~tm­
mz. Biit~e bizim kar§tmJza arzu ettigimiz vevhi!e e~l­
meyecektir. Mademki btitvede bir in!dim tasarruf var
idi, .Heycti Vekilei Muhtereme bu imkam nazan iti-
bara alarak kar§tmtza geliyor. Buglin de sebat ede-
lim, bugiin de temayiiluttmtzi gcsterelim, Heyeti Ve-
kile daha ziyade mUteyakk1z olsun.
AVNt BEY (Saruhan) - Biit~enin Heyeti Ve-
kile arasmda dahi anla§tlmayarak Meclise geldigi is-
ti§mam ediliyor.
H0SEYiN AVNi BEY (Erzurum) - Bugiin He-
yeti Vekile bunu tashih etmek iizere ib iic;: gUn mli-
zakeresinin tehirini istiyor. Mademki tehirini bu su-
retle muvaftk buluyorlar, anlan da nazan d.ikka.lc al-
makla beraber kadro enciimenleri tekr2.r tenzil et-
sin, Muvazenei Ma!iye ile bir daha anla~sm. Yoksa
~imdiden beyhude- bir miinazara §eklinde devam1 mu-·
vaftk olmaz.
MAZHAR MUFlT BEY (Hakkari) - Heyeti Ve-
kile tadilat vadediyorlar ve huyuruyorlar ki bir kav
giin sonra getirecegiz. Heyeti Vekile demiyor ki be~
milyon yahut on milyon tenzil cdccegiz. Bu sebeple
tekrar bunun i~in miiz2.kere avmak katiyen dogru de-
gildir. Ba~ka mevaddtn miizakeresi daha evladtr. Her-
halde bunu boyle yapmak lflztmdtr.
HAS1M BEY (<;orum) - Tarif buyur anlayahm.
MAZHAR MUFlD BEY (Devamb) - Efcndim,
miizakere edecek degiliz. Bt!gi.in yeni bir mesele vtk-
tl. Biltvede t-enkisat icra edilmek lizere buraya gdiyor.
Bendeniz bunun ivin soyli.iyorum. Bizim elimize ge-
len bilt9e muvazenesizligin can!t bir misali olmak Uze-
re bir taktm cet~eller ... Simdi temayUiattan bahis bu-
yuruluyor. Hacet yoktur ve kimse i9imizde bir arka-
da~ yok idi ki, buna bi.itt;:e desin. Hatta bazt ri.ifeka
da diyorlar ki, Heyeti Vekilenin bir ist ifanam~sidi r.
<;iinki.i 108 milyonluk bir biit9eye 60 milyon aylk ile
gelinmez. Fakat Pa~a Hazretlerine te~ekkiir eclerim
ki, bi.it9edeki bu temayiilattmizt gordii. Buna imkiin
yoktur. Tabii kolay elimizden kurtu]amazb r. Binacn-
aleyh Pa~a Hazretlerine te~e:cki.il ederiz. Simci diyor-
laf ki, veriniz bize tenhsat yapacagtz. Fakat altrlar
-67
5 1337 C:2
da yine heyet arasmda, bir arkada~lffitzm dedi~i gibi,
iki milyonla gelir!erse tabil o zaman da reddederiz.
Binaenaleyh alsmlar, tenkisat yapsmlar. iki giin daha
sabredelim. Zannedersem bunda miizakere edilecek
hit;: bir ~ey yoktur.
REiS - M i.idafaayt Millij'C Vekili Pa~a Hazretle-
rinin te kliti i.izerine i.i-;: giin tehirini mi.inasip gorenler
ellerini ka!dtrsm ... Tensip edildi.
Heyeti Vekileye tevdi edilip edilmemesi hakk.mda
baz1 takrirler var. Bu takrirleri icmalen Heyeti Ce-
lilenize arzedeyim. 16 takrirden ... ~unu da ilaveten
arzedeyim ki , rtifekayt kiram • " rc' ikleri takrirde ga:
yet muhtasar yazmaltd1rlar ~ '· he-m l feyeti Celilenin
vaktini zayi etmeyelim ve hem ·Jc ~ v h u !er olsun. c;:un-
kii esbab1 mucibe yaztltyo. Halb uki t: ·kt ~i nazar, esas
karar, hi.ikiim :1e ise onu yazmalannt rt ·a edcrim . Bu
16 takrirden b~ri tezyidi riisuma rr.ule:J.Ilik, i.i9ii baZJ
memuriyet)erin lagvt i9in (EncUrnene sesleri) miisaa-
de buyurun, te~!;:ilatt rr.i.ilbyenin ilgasma dair; i.i9ii
Miidafaay1 Mililye, Dahiliye, l\1aliye vekalztlerinden
maada digerleririin bgvma dairdir. Bir tanesi hida-
matt umt.1miyeyi ifa i9in icabt b.dar istikHil mahke-
melerinin te§k.il edilmesi, dordii miistrtkil iivalarda-
ki vilayet te§kilattnm lagv1 ile miilhak bulundnklan
zamana aid te~kilatm kabu!U, bir tanesi tahsisah fcv-
kaladei §ehriyeden te!lzilat icrasma dairdir. Takrir-
ler a~ag1 yukan 16 takrirdir. G ayet mtifid biitiin me-
vaddm hulfi.sas1 budur. Baz1 takrirler de muhtelif me-
vaddt ihtiva ediyor. 1stik.razt dc>.hili veya tek~.IOfU ha r-
biyt:nin kabulU ... (GUri.iltiiler)
BlR MEBUS - Mu vazenei Maiiye EncUmer:i na-
mma beyanatta lmlunan mazbata _muharriri bey in ~i­
fahen tahsisatt fevkaladeden tenzilat icrastn! si:iy!edi-
Ier. Resm[ mahiyette degildir. Aynt m·~vzua miiteal-
lik Maliye Vekili Bey tarafmdan mUtalaa scrdedi!Ji.
Kanun layihalanm bir an e\-,el Heyeti Celilcniz t1 -
rafmdan miizakere edilmesi keyfiyeti ... Azayt kira-
mm aym mevzuda verilen izahat meyamnda on nevi
riisumun biitc;:e a9tgma medar olm<1k tizere muvaze-
nei maliyeden <;akan ... Biit<;eye ta<~.!luk eden )eyin hep-
Stnl ...
REiS - Heyeti Veki!enin teklifinin Heyeti Muh-
teremece miizakere altma ahnmast ve hirer birer re-
yi tilinize arzetmek suretiyle, bir de cUmle~in i n top-
t<:n Heyeti Vekileye tevdi edelim, azaml tenkidatt yap-
sm. (Giiriiltiiler)
iSMET BEY (('orum) - Bu takrirler miizakere
edilecek mi, edilmeyecek mi? Toptan Heyeti Ve!ci-
leye tevdi edersek tabi! tasdik m::thiyetinde dcgil ~ir.
 t : 30 7 •
RE1S - Ha, evet. Heyeti Vekile Meclisi Alidc
cereyan eden miizakeratm neticesi hakkmda bir fikri
icmali edinmi~ bulunmaktadtr. Bilahare mtihtd.katm
ayulmast iizerine !iva olan ...
MUSTAFA DURAK BEY (Erzurum) - Takrir-
ler birer birer okunsun . Heyeti Celile hangisini muva-
ftk gortirse.
SURURl EFENDi (Karahisan Sarki) - lmzast
olan arkada~ar da muvafakat buyuruyorlar, batezke-
re teblig eclilmi~tir. Mi.istakil livalarda te~ kiliit yapt1-
mayd.cak idi. Liva idi, biliihare vilayet oldu. Onlara
aid olacakttr.
, .EHBl BEY - lstizah edecegim bendeniz; zatt
iiliniz Heyeti Celileye bir takrir vermi~tiniz. 0 tak-
rirde bunlar madde madde zikredilmi ~ ti. E nci.imen-
ce kabul edildi. 0 karanmzt ilga etmek istiyor musu-
nuz? Mi.istakil sancaklar mi.istakil ~ekl e itrag edilen-
Jer de te~kilit yapmayacaktt. Bu, M ecl isin karan idi.
Bunu Heyeti Vekile infaz etti mi? 1ntaz etmcmi ~ ise
§imdi bunu nazan dikkate alarak siz de bunu n.aza-
n clikkate alm gonderin demek ...
SUAD BEY (Kastamonu) - Bu hususta soz isti-
-yorum, Reis Bey.
REfS - Mevzuu miizakere yoktur.
S.UAD BEY (Kastamonu)- Heyeti Vekile yi.iz se-
kiz milyonla buraya geldi. Tabii bu zevat bu Heye-
tin i~inden ~tkm•~ olmalariyle kendi i~ t ihadlan dahi-
Jinde fazla masraf degil tenkidat yaptlrnak i.izere bu -
raya gelmi~tir. Kendi kanaatleri tabiid ir ki , samimi-
dir. Ancak bi.it~e buraya geldikten sonra Heyeti Celi-
Je tarafmdan vukubulan beyanat Uzerine, tasavvur bu-
yuruyorlar ki, bazt tenkidat yaptlsm. Bu tekl if kar~t ­
smda Heyeti Vekilenin temayi.ilatt nedir? Heyeti muh-
teremenin temaytilatt nedir? Tespit ed ilmek Iaztm de-
gil mi? )'a heyetiumumiyesiyle Heyeti Vekileye tev-
dii, veyahud bu takrirler i9e_risinde herkesin ayn ay-
n temaytilattm tespit eder, bir §ekle ifrag edildikten
sonra oraya gondermek hususunu teklif eyliyorum.
Boyle bir enci.imen te~kil edilmesini muvaftk goriiyo-
rum. Mesele budur, temaytilat budur. (Giirillti.iler)
tSMET BEY (Corum) - Efendim diinyada nizam-
SIZ, intizamstz hi~ mi.ispet bir hadise tevelliit etmek
imkil.m yoktur. Binaenaleyh biz nizamnamei dahilimi-
ze tevfikt hareket ederek kemali itidal ile elimizdeki
bulunan mevzulan tetkik ve milzakere edecek olur
isek maksada vasil olacagtz. Fakat itidalsizlik ediyo-
ruz gibi gortiyorum. Binaenaleyh bir kere takrir ne
i~in veriliyor? Takrir ya :mali tazammun eder. Ve-
s . 1337 C:Z
ya 1stizaht tazamrnun eder, veyahut §ikayeti tazam-
mun eder, veyahut mevcud bir Iayiha, bir kanunun
rt:ddine veya kabuliine dairdir. (Giiri.ilti.iler) Miisaade
rr'iniz efendim. Bendeniz usule aid soyli.iyorum. Bu-
giin neyi miizakere ediyoruz? Rica ederim, ruzna-
memizde bi.it~e Jayihast var mt , muvazenei umumiye
bi.it~esi var rnt, buna dair miiteferrik bi.it<;:eler var
mtdtr? Tahattur edelim. Mi.izakere ettigimiz §ey vazi-
yeti maliyemiz hakktnda Maliye Vekilinin izahattru
dinlemek , verdigi biitc;;e layihast ilzerinde tetkikatm1,
tenkidatmt, kanaatlerini anlamak ve bu kanaatler kar-
§Jsmda vaziyeti maliyemizin aldtgt §ekle kar§t miite-
kabil tedbirler, yani miisbet tedbirler aramakh. Mec-
lis Maliye Vekilinin gosterdigi tedabiri dinlediktcn
encUmenin bu tedabirden laztm olan ktstmlann·• ve
kendisinin di.i~i.indiigi.i tedbirleri gosterdikten sonra
bi.itl.in temayi.ilatmi gosteriyor. Fakat ortada mevzu ol-
madtgmdan dolay1 bu mi.izakere kati gortilmii§tti, bu-
gi.in tekrar bu kifayet tizerine di.i§i.ini.ilecekti. Bina-
enaleyh bugi.in Hiikumet geldi, diyor ki, bizim izaha-
tm1tZ, enci.imeninin tedabir ve mi.italaatt nazan mii-
talaaya almarak enci.imenin bugiinkii kabule mi.itema-
yil olan §ekli Uzerinde daha ziyade bi.itc;;enin tevzini
tedabiri iizerinde dii~Unmek Uzere bize mehil veriniz.
Su halde bu takrirler ne olacak? Muvazenei umumi-
ye layihast yoktur ki. Verilecek takrirler iizerinc ya
muvazenci umumiye layihasi reddedi!ecekti veyahud
maddeler iizerinde tadihlt yaptlacaktt. Simdi goriiyo-
rum ki , verilen takrirler ne Muvazenei Umumiye Ka-
nunu Uzerinde lii yihJ. miizakeresi , ne umuml teda-
bir, umuml mlitalaattan ibarettir. Bu Heyeti Vekile-
ye de tevdi edilemez. Bi.itiin Meclisin de temayi.ilatmt
tamamen anladrk, Enci.imeninkini de anladtk. Bunla-
n alacagtz, daha esash surette gelecegiz diyor. 0 va-
kit gel'dikten sonra tekrar E nci.imene gidecek , miiza-
keratmt yapacakttr. Yo ksa bunlar ne miizakere ve ne
de reye vazedilebilir.
Ancak Biit~e Kanununun aleoen icrastru da diye-
bilirdi . Fakat nizam ve intizarnt muhafaza ettiriyor.
He yeti Vekile diyor ki, ... Binaenaleyh nazarr itiba-
ra almmamast hatta vaktinden evvel verildigi tarzm-
da bir taktm beyanatta bulundular. Nizam ve intiza-
mt Meclisi Ali de bilir. On bir ki~i ile bunun kar§t-
hgtm bulmak kabil olamadt, Heyeti Celilenize miiraca-
at ediyoruz decli ve Heyeti Vekile de bize cliyor ki
yiiz sek.iz milyon masarife kar~t eJii i.ic;; milyor lira
varidat bulabildik. Elli be§ milyon lira a~tk vard1r.
Binaenaleyh biit<;:e hakkmda tetkikat icra ederken He-
yeti Muhteremenin de bu babdaki kanaatlann hulii-
sast gozoniinde bulurimahdtr ki ... Heyeti Vekile o.ize
68-
 i : 30 7 . 5
diyor ki temayillah anladtk bi.it<;eyi gonderiniz, bir
daha tetkik edelim. Hangisi almmak Jaz1m geliyorsa
ahnmak i.izere Heyeti Vekileye tevdi Hl.ztmdtr. Mak-
sad budur. Binaenaleyh bu takrirler i.izerinde heyeti
umumiyesiyle hi<; mi.izakere etmeksizin yap1lacak ten-
kihat da tenkisat da ne yapllmak Iaztm geliyorsa yap-
mak i.izere Heyeti Vekileye tevdii lazlmdn.
Heyeti Vekile ~u takrirleri nazan dikkate allp al-
madiklanm anlamak iizere bilahare iakrirler gelmi-
yor ki Heyeti Vekilece hangi fusul, hangi devair i.ize-
rinde oynamlml~tlr anla~I!sm. Takrirlerin ~eyi bittikten
SOnra ouraya geJmelidir der iseniz ~U fash kaldlrlnlZ.
(Gi.iri.ilti.iler)
MALlYE VEKiLl AHMET FERID BEY (is-
tanbul) - Mi.isaade buyurunuz efendim. Heyeti
Vekilenin, arkada~lann bahis buyurduklan ve<;hile
muvazene i.izerinde mi.italaa yi.iri.itmesi ve bir neti-
ceye vas1! olmast ve o neticeyi kendi fikri olmak
Heyeti Vekile Heyeti Celilenize ~u ve ~u varidat ile
§U masraf1 idare etm<!gi biz teklif ediyoruz, muvaf1k
gortiyoruz, ve bu mecburiyeti inkar etmiyoruz. Bu
mecburiyeti ifa etmek i.izere Heyeti Celilenizin hu-
zuruna geliyoruz. Bir kere vaktiyle Hcyeti Vekile
tarafmdan teklif edilen biit<;e, ki Seksen Alt1 Mil-
yon iizerindedir. Bu, seferl ve cephe zamm1 iliiYe
edilmek ~artile 92 Milyona <;Ikmi~tir. Ve o 92 milyon
lira i.izerinde Heyeti Vekile Muvazenei Maliye ile
mi.ittefikan tedabirini Heyeti Celilenize arzetmi~tir.
Yalmz mesele nerede? Bu esnada Mlidafaai M!lli-
yeye Heyeti Celilenizin verdigi bir senelik 44 milyon-
luk biit<;esinin baz1 fasl1nda para bitmi ~ti r. Baz1 fas-
lmda muhakkak parJ. bitccegi tabil idi. Simdi ne
denebilirdi. Efendim Mi.idafaai Milliyeye Altm1~
yedi Milyon para vereceg iz ve bunlar bilhassa bu
ilk aylarda sarfedi!ecektir. Ne yap1bbilir de Miida-
faai Milliyenin istedigi para dursun, On Alt1 Mil-
yon kiisur efendim bu dursun, icab ettigi vakitta
verilir. Fakat bu, i~i pamnk ipligi ile baglamak olur-
bu miktar, bi.it<;eyi kabul ederseniz k a panm :~ gibi
gori.ini.ir. Binaenaleyh arzedecegim MUdafaai Milliye-
nin gosterdigi bu liizum i.izerine Pa~a Hazretlerine
soylemi~tim. Neticei Kat'iyeyi anlamak iizere bu
suretle orta yere On Yedi Milyon <;Ikmi~tJr. Ve bu
tetkikatimlz i.izerine bendeniz istikraz1 dahili yapa-
hm demedim. Dedim ki yalmz <;aresiz olmak i.izere
istikraz imkiim bulunur ise pek ala; bulunmad1g1
takdirde tekali.ifi.i harbiyenin mi.imki.in oldugu .... bu-
-69-
1337 C:2
lam1yoruz dedim. Mesele bu On Be~ Milyon i.ize-
rindedir. Cihatl sairede bi.it<;enin muvazenesi hast!
olmu§tur. Heyeti Celileniz muvazene enciimeni ile
badettetkik tadil edilen fusul ve mevadt kabul eder-
siniz, tadil edersiniz. Fakat bu o arkada§mtzm ne-
ticei e(kandir, muhas alai efkand1r. Tetkik edersiniz.
Mesele bu on be~ milyonu meydana <;tkarmak isteme-
dik. Bi.isbi.iti.in a<;tk bir surette param1z goziikmeden
Heyeti Celilen izden mi.italiia istedik. Yoksa biit~enin
tevaztini.i i.izet in de bir mi.italaa istemedik. Bu mi.ita-
laat i.izerine tabii bir karar verilecekti. 0 karardan
daba evvel Heyeti Vekile Reis i Pa§a H azretleri bize
iki ii~ gUn daha mi.isaade buyurunuL. ye niden biz tet-
kikat yapa hm diyerek.
Takrirlere gelince; Heyeti Celilenize o nu arzede-
cegim. Heyeti Celileniz karan katisini ver medik~e ...
mi.izakeratt esnasmda bunlan alsm okusun da icabatt-
m tetkik etsin. Gerek resmen tevdi etsin, gerek tevdi
edilsin. istedikleri zaman elinde bir karargah te~kil
edilmek, yine Heyeti Vekileden gizli olmadigl i~in on-
lann i<;erisinde kabili tatbik olacak ~ey Heyeti Veki-
lenin tetkiki yle miitalaam1za ilave ederiz. Meselede
halledilmeyecek bir ~ey yoktur.
VEHBl EFEI Di (K.onya) M i.isaade buyurun
lleyefendi... Sarfiyat seksen sekiz milyon lira, vari-
dat; elli U<; milyon lira oldugu halde nastl oluyor da
bUt<;e tevazi.in ediyor da on yedi milyon lira iize-
rinde tevazi.in peyda ediyor. Te.v aziin ediyorsa ben
zannctrnem ki Meclis onu kabul etsin?
AHMET FERiD EEY (Devamla) - Esasen sek-
sen a!tt milyon kabul edilmi§. Meclis kabul eder, et-
mez. Bu ba§ka bir meseledir. Zat1 aliniz de bu elli
U<; milyonla nas1l Mtidafaai Milliye bi.it<;esini odersi-
niz?
MUFiD EFENDt (Ktr~ehir) - ismet Bey birade-
rim izle Maliye Vekili Beyefendinin aflanna magru-
ren Heyeti Celilenin s1fatt icrasm1 havi olan kanunu
bugi.in kabul edeli bir sene oldu. Tatbik etmedikleri
ha!de bugUn tatbik etmek istiyorlar. Biit~e mi.izake-
resi olmu~ olayd1 boyle olmazd1. Biit<;e miizakeresi
alenen icra edildi. Yalntz ~ayam ~Ukran bir ~ey var
ki hafi celseye geldi. Heyeti Muhteremeye diyor ki;
Enclimeniniz §U meselede aciz kalml§tlr. Binaenaleyh
sizin de Heyeti 1craiye s1fattmz var. Beraber mi.iza-
kere edelim. (Gi.irUitUicr) MUsaade buyurunuz. Simdi
bize ~u suretle geldikleri i<;in Heyeti Muhtereme bu-
rada bi.it~e a~tgt hakkmdaki tezahi.iratmt ~u takrirle
 t : 30 7 ; 5 1337 C:2
tespit etti. Binaenaleyh bu takrirlerin mevkii yoktur. HACI MUSTAFA EFENDl (Ankara) - Bu tak-
Diger arkada~umz burada hata yaptyor. Bu takrirleri rirler mtizakere olunmalt, kabul olunanlan oraya gon-
nazan itibara almak iizere biit~eyi bittanzim tekrar derilmeli.
h1ze getireceklerdir.
REiS - Celse hitam bulmu~tur.
VEHBl BEY - Bir §ey soracag1m. Bu takrir-
ler bizim temayUlatJmlzt bildirmedi. Kapamna Saati : 5.55 (Sonra)

.... ~. --ee>e<l!!et~--- · ~· ...

- 70 -'"'====
DEVRE: 1 C1LT: 2 tQTlMA: 2

T. B.~I. M.

Gizli Celse Zabitlari

12 Mayrs 1337 (1921)

.-.
Miinderecat
Sayfa
1. ·- ZAPTI SABIK HULASASI 72

2. - MUZAKERE ED1LEN MEV AD 72

1. - Hariciye Vekili llekir Sami Beyin

Franstzlara aktettigi itilafnameye dair miiza-
kerat ve mil~arilnileyhin istifasi. 72:78

Cilt 10

32 nci lni'kat, 2 nci Celse

....
 t : 32 12 • 5 . 1337 c 2

OTUZ !KlNCl I 'fKAT

12 May1s 1337 Per~embe

j kinci Celse

REIS Birinci Reis Vekili Hasan Fehmi Beyefendi

KATiP : Ziya Hur~it Bey (Liizistan)

RE1S - Efendim celse ki.i~at edildi.

Zaptl sab1k huliisas1 ok.unacakttr.
---
l. - ZAPTI SABIK HULASASI

Otuzuncu tn'ikat rinde vaki uzun mi.izakeratt miiteakip celseye hitam

verildi.
7 Mayts 133 7 Cumartesi
Reis K a tip
hinci Celse
Hasan Fehmi Kayseri
Birinci Reis Vekili Hasan Fehmi Beyefendiiiin ri-
Attf
yasetlerinde i~tima ederek; 1337 senesi blitt;:esi i.ize-
rinde Heyeti Vekile Reisi ve Miidafaai Milliye Ve- REiS - Zaptt sab1k huliisastm kabu'! edenler...
kili Fevzi Pa~a · Hazretlerinin izahatJ ve blitt;:e .Uzc- Etmeyenler... Kabul edilmi~tir.

2. - MUZAKERE EDlLE r MEVAD

1. - Hariciye Vekili Bckir Sami Bey in Transtzlar-
la aktettigi itilafnamenin ba~t maddeleri ii::.erinde va-
ki muzakerat ve murnaileyhin istifa.H.
RE1S - . Soz Mustafa Kemal Pa~a Hazretlerinin.
MUSTAFA KEMAL PA~A HAZRSTLERI (An-
kara) - Muhterem efenc.liler; Meclisinizin millete kar-
§t ifastnt, icrastnt taahhi.id ettigi ahkam otedenberi
ilan ettigimiz, ci.imlemizce malum bir esasta rni.inde-
mit;:tir. 0 esas1 bir daha tekrar etmek i terim. Hu-
dudu millimiz dahilinde memleketin tamamiyeti ;1 i ve
milletin istiklali tammtnt temin etmek. Bizim mi!lete
kar§t deruhde ettigimiz vazife bunu temin edecektir.
Binaenaleyh Meclisin ve Hiikumetin tak.ip ettigi siya-
set bu maksadt istihsale matuftur. Hcyetimiz hedcfe
yi.iri.irken daima memleketin milietin kuvvetine istina-
den ytiri.imU~ttir. Binaenaleyh denilebilir ki bizim !a-
kip ettigimiz siyaset , haddizatinde, mi.istakil bir siya-
settir. Yalntz kendi maksadm1tZI istihsale matnf ve
kendi kuvvetimize istinad etmi~ bulunan bir iya~et ­
tir. Fakat bidayeti mi.icahedatJmJzdan bugi.ine kadar
bu siyasiyat1m1za mtitemayil ve muartz bir taktm
manzaralar kar~tstnda kaldtk.
Ci.imlenizce malumdur ki, Sark filemi bizim bu si-
yasetimize mi.itemayil ve bunun bir neticesi olmak
i.izere de Ruslarla da bir tak1m ahidnameler yapttk.
En son zamanda ve ctimlenizce malum olc.lu3u gibi
bir de ittifakname yapttk. Binaenaleyh denilebilir ki
siyaseti miz mi.istakil olmakla beraber, Sark siyasetine
mi.itemayil bir siyasettir. Fakat buna mukabil Garbe
kar~t itilaf kapdanm seddetmi~ de8iliz. Esasattmtzt
temin etmek. ~artiyle Garbin gosterccegi temayi.ilatJ
samimeye kemali ciddiyet ve kemali samimiyetle ha-
ztr ve amade bulunuyoruz. Bu noktai nazartmtzt bir
c;;ok vesilelerle btiti.in dUnyaya ilan etmi~ bulunu:,'o-
ruz. Fakat Sarka Garbe kar~t ve bliti.in dtinyaya kar~t
mevcudiyetimizi istihsal ettikten sonra, sureti umll -
miyede Sarka ve Garbe mi.itemayil bir siyaset takip
edildigine dair zannediyorum ki ~ i mdiclen kati bir soz
soylemek ne mi.imki.in ve ne de caizdir. I:fendiler,
bu son gi.inlere kadar Garbin biz:im hakktmtzdaki im-
ha siyasetinden Sevr muahedesini i!an etmi5 oldugo
idam lcararnamesi hi.ikmi.inli icradan sarfmazar etmi~
olacagma delalet edecek bizce kati bir emare mev-
cud degildir. Garbin bize samimi bir nazarla baktJ-
gtna heni.iz inanamamaktaytz. Binaenaleyh Garble
cidd1 bir surette itiliif etmek gi.ini.ini.in geldigine kani
degilim ve buna nazaran bugi.ine kadar takip ettigi-
miz siyasette, devam etmeye bunu tebdil edebilecek
esbabm (zuhuna kaclar bu karar dairesinde hareket

·-72-
 t : 31 11 .
etmeye) (1) yeniden karar vermi~ bulunuyoruz. Bu-
nunla beraber Garbe kaqt anlarm temayU!atmt tez-
yid edecek te~ebbiisattan da geri durmamak liizumu-
na kani bulunuyoruz. Bu maruzattmla Meclisinizin
kanaat ve siyaseti bu yolda olduguna inanarak, iti-
mad ederek ayni siyaseti takip etmekte olan (HiikO.-
metimizin noktai nazanm) (2) ve kendi noktai · naza-
nmt, Meclis Riyasetinde bulunmak itibariyle, arzet-
mek (llizumunu hissetmi~ bulunuyorum.) (3)
$imdi Londra'ya gitmi§ olan heyeti rnurahha~a­
mtzm Londra'daki konferans neticesinden aidJ.kla..·,.
mana ve FranstZlarla ttalya nlarla yapmt~ olauKtan
itilafnameler nazan dik kate ahmrsa bu itilafname-
leri yapan rlifekamtzla Heyeti Vekile arasmda ihtila-
ft iytihad tebarliz ediyor. Filhakika FransJZiarla yaptl-
mt~ olan itilafname muhteviyatt daha yapJ!dJgt za-
man telgrafla ~ifre ile bildirilmi~ idi. Heyeti Aliyeniz
reddetti ve Hiikumet de bunun Uzerine reddolundugu-
nu heyeti murahhasaya bildirmi~ti. Heyeti murahha-
samlZln buraya muvasalatmdan sonra §ifahi bazt iza-
hat ve malumat verdiler. Buna ragmen yine Heyeti
Aliyenizin reddetmekteki esbabt kuvvetten dii~i.irecek
ba~ka bir sebep gori.ilmedi ve reddetmekte Heyeti Ve-
kile de, Mechs de miittefik ka ldt ve demin arzetti ~ im
ntkattan dolayt Umuru Hariciye Vekili Beyefendi ile
Heyeti Vekile arasmda ihtilaft iytihad gorUidU ve ken-
dileri bu sebepten dolayt Umuru .t-lariciye Vekiile-
tinden istifa buyurdular. Mamafih, kendilerinden yi-
ne vasi istifadeler temin edeceginizden istifanamesini
Makamt Riyasete takdim edi yorum. Simdi okunacak.
Netice olarak vukubulan teklifatt yine o zaman bi.itlin
takaza ediyor. Birer suretleri aldt. Bu suretle bittabi
miitalil.a buyurulmu~tur. Bu teklifin bir nebzesi dahi
Sevr muahedesini esas olarak bize kabul ettirmeye
matuftur. Heyeti umumiyesiyle §ayant nazar dahi go-
riilmekte. Heyeti Aliyenizin verecegi karar tabil ka-
ran kati olur. FransLZlarla yapt!mt~ olan itilafname-
ye yeniden bir mukabil tekli f haztrlandt. Am Pa§a
Hazretleri §imdi He yeti Aliyenize arzedecektir. ltal-
yanlarla yaptlmt§ olan iti lii fname metni dahi Fran-
stzlar ile (yaptlmak istenen itilafnamedek i ahkiimt
aynen) (I) iht iva etmektedir. Bu cihet Heyeti Vekile-
ce tasvi p edi lmi5tir. Yalmz onun icrast badessulh ola-
cagt i) in ltalyanlara hemen cevap vermeye Ii.izum go-
ri.i lm e m i~t i r. Fakat Fran t7lara hemen ver ilmek Jiiztm
gelm i~ t i r. Mahaza dogrudan dogruya bendenize ve
gerekse Heyeti icraiye Riyasetine ve H ariciye VekiHe-
(I, 2, 3) Parante::. ipndeki kelimeler taraj 11ndan
eklendi. M. Orz.·er
-73-
s 1337 C:Z
tine miiracaatlan vardtr. Onlar yaptlmt~ olan itilaf-
namelerin gayri kabili oldugunu , olacagmt anlamt~!ar;
anlar dahi bunlarm tebdilini -kabul ettiklerini bize bil-
dirmektedirler. Urnid ederim ki Heyeti Vekileoin ye·
ni haztrladtgl proje ile ... Efendim Hariciye Vekilimi-
zjn bu suretle istifa etmesi iizerine yeni Veki l intihabJ-
m rica edecegim. Mesaili fevkaladenin ehemm iyetine
binaen dogrudan dogruya Heyeti Vekile Reisi Pa~a
Hazretleri tekalif vesaireyi dogrudan dogruya kendi
imzalan ile yapmaktadtr. Yeni Vek.i]jn intihabmt rica
edecegim.
Bir ~ey daha rica edecegim, Bekir ~ami Beyefen-
diden A vrupa'da mi.ihim istifadeler temin edilecegin-
den ve Heyeti Vekile Reisi Pa~a Hazretleri ile de go-
rii§tlik. Binaenaleyh kendilerine bir vazifei vataniye
tevdi etmek mutasavverdir. Tasvip buyurulursa me-
zun addedilmesini arzed_ecegim. <;:ok faideli hizmetler
ifa edecegini limit ediyorum. Malumu alileri kendileri
Londra'da, Paris'te, 1talya'da pek mlihim i~lere maz-
har olmu~lardtr. Binaenaleyh Avrupaltlar itilat devlet-
leri bize temaylil gostermektedirler. 0 temaylillerini
tezyid etmek iyin Avrupaya gidecektir. (Hariciye Ve-
"kili Beyin istifanamesi okundu)
Heyeti Vekile Riyaseti Celilesine
Muhterem Reis Pa§a Hazretleri,
Gerek aktetmi~ oldugum itilafnameler ve gerek si-
yas_eti hariciyemizde Heyeti Vekile ile bendeleri ara-
smda biiriz bir surette ihtilaft iytihad hast! olmu~tur.
Su ~erait dahilinde bendelerinin Hariciye Vekaleti
gibi siyaseti umumiyenin niiztmi olmas1 icabeden bir
makamda kalmast dJibi mahazir oldugundan Veka-
leti Hariciyeden istifamm kabul buyurulmasmt talep
ve rica eylerim efendim. 8 Mayts 1337
Hariciye Vekili
Bekir Sami
Bi.iyiik Millet Meclisi Riyaseti Celilesine takdim.
Heyeti Vekile Reisi
Fevzi
(Kabul, kabul sesleri)
HUSEYtN A VNt BEY (Erzmum) - Reis Bey,
izahat versin Fevzi Pa~a Hazretleri.
FEVZl PASA HAZRETLER1 (Heyeti Vekile Rei-
si) (Kozan) - Reis Pa ~a Hazretlerioin beyan buyur-
duklan lizere ... bizim iyin mi.istacel bir mahiyeti haiz
olan FransiZ itilatnamesinin bir an evvel bir netice-
ye isali liiztm gelmi§, bunun iyin gerek FransLZlar ta-
rafmdan go terilen temaylil ve gerekse o havalinin
muhterem mebuslan tarafmdan Heyeti Vekileye veri!-
 t : 32
mi~ olan baz1 malumatm ilavesiyle bir mukabil t~:«:­
lif hazJrladJk. Gerek bu mukabil teklif, gerek bu
mukabil teklifi icabettiren esbab1 siyasiye ve bu mu-
kabil teklife olan bir mektup. nazan dikkate aidJgt-
mtz hususu, heyeti aliyenizin Otedenberi aleme ilft n et-
tigi Misak1 Milli, ahd1 milli, istiklali milli meselelerine
mUsteniddir. Bundan maada evvelki mukavelede, Be-
kir Sami Beyin imza ettikleri mukavelede ~imendife r
hath mevzuubahis idi. Bckir Sami Beyefendi de He-
yeti Vekileyi tenvir ettikleri mada bu hududun tas-
hih oldugunu bildirdiler. (Kendileri de ~imendifer hat-
tmm hudut olarak kabul edilemeyecegi) (I) ltizumu-
nu beyan ettiler, ki bu !Uzumu takdir ederek bir ~ok
kazalar koyler arazisi ikiye ayn!acak istasyonlann bir
k1sm• Frans1zlar tarafmda ve bir k•sm1 bizim tarah-
mizda; gayet garib bir vaziyet has•! olacak. Biz kaza
hududlanm daha ziyade bir ~ekil cografiyeye tespit
ve teklif ettik.
1ktisat husu atma gelince bu mevzudaki maruza!J-
mtz ise yine Bekir Sami Beyin tenviratmdan anla§JI-
dJgma nazaran, Frans1zlann teklifi bilhassa sermaye
mese!esine matuftur ve biz de ecnebi sermayesinin
memleketimize girmesine taraftanz. Fakat as1l setma-
yenin bizim memleketimize gelmesine taraftanz. An-
lann arzu ettikleri ve9hile, bir taktm nLifuz mmtaka-
lanna hasr ve tahsis etmek istedikleri mmtakalar ha-
ricinde, kendilerinin arzulanm temin edecek menabi
ve baz1 ~erait gosteriyoruz. Bunu da mukaveleye koy-
muyoruz. Mukavelede boyle bir menafiin temin edil-
mesi istiklale mugayirdir. Simdi bu vesaiki Orner Uit-
fU Beyefendi Heyeti Aliyenize okuyacakt1r.
(Omer LiitfU Bey vesaiki okudu)
(Fevzi Pa ~a tarafmdan Mosyo Briyana yanlan
mektup okundu)
HOSEY iN A VNl BEY (Erzurum) - Bekir Sa-
mi Bey bu mukavelename hakkmda izahat versin da-
ha iyi.
BEK1R SAM! BEY (Amasya)- Muhterem efen-
diler Londra konferansma milletin mukadderatJ hak-
kmda teatii efkar etmek i.izere, heyetinizin emrU iti-
madiyle, riifekamla beraber, gittim. Millet ve mem-
leket hesabma istihsal ettigimiz fevaidi ha kikiye az-
d1r, ~ok degildir. Fakat zannediyorum ki, heyeti muh -
teremeniz temin ettigimiz fevaidi degil, (arzuladigJmiZ
netayici tamamen istihsal edemedigimiz i~in itilafna-
(1) Parantez ir;indeki kelimeler tara/lmdan eklen-
di. M. Onver
12 . 5 . 1337 C:1
meyi tasvip buyurmad1. Londra konferansma kabul
edilmemiz ihtimaline binaen) (1) bize he yeti siyasiye
degil, bir propaganda heyeti sifatiyle gitseniz dediniz
ve biz bu §artla, boyle bir kay1t ile gittik. Her ne hal
ise milletin azmi ve ordunun kahramanhg1 Londra
ko nferansmm kaplSIOI bize a~tlrd1 ve girdik ve zan-
nederim ki heyeti murahhasantz, matbuatla da ispat
ederim ki, maglub bir hUkGmetin heyeti olmak hiirri·
yetinde gorunmemi~tir. Emin olunuz efendiler, bu-
lundugumuz her yerde heyeti murahasamz ker.dileriy-
le musavl bir heyet olmak Uzere kendisini gostermi§-
tir. Muhterem efendiler; Ramazan i~inde bir asabiyet
tabiidir. Hepinizden rica ederim ki, itidali deminizi
muhafaza ediniz. Soyleyecegim pek azd1r. Memlekete
mUteallik umurda asabiyet faide vermez, itidali dem
elzemdir.
Efendiler istihsal ettigimiz netayi~ pek azdrr. Bu-
nu evvelce te~rib. ve arzettigim i~in, netice nedir diye
muhatab olmakllglm, zannederim, dogru degildir. Ben-
deniz ~unu yapt1k diye kUrsi.iye ~Ikmad1m. Hi~ bir ~ey
yapmadlglffiiZI Soyleyerek SOZe ba§ladJm. !stihsa} et-
tigimiz pek azdlf.
Evvela HUkGmetimizin me~ru oldugunu resmen
dUnyaya kabul ettirdik ve istanbul HUkumetinin bir
hiikumeti merhume oldugunu gerek heyl!ti murahha-
saya ve gerek konferans heyetine kabul ettirdik. SUp-
hesiz bu benim ~ahsi muvaffakiyetim degildir ve bir
§ah1s temin edemez. Sahsm miistenid hulundugu hU-
kumet ve millet o gayeyi temin eder. Yeni itilaf ak-
tettim. Simdi riifekay1 muhterememden Orner Li.itfU
Bey Mecli i Alinize klraat buyurdular. Bunlan ne
i~in aktettim ve ne esbaba mebni imza ettim, riife-
kamm i§tirakiylc mi yapt1m, yahud yapmadJm? Efen-
diler rUfekay1 muhteremem eger yapm1~ oldugum iti-
lafnameler Meclisi Alinizce ruyi kabul olsayd1 riife-
kay• muhteremeye hissei fahr aymrd1m. Fakat reddi
alinize maruz kalan sakim iki itilifnamede ri.ifekanm
hissesi yoktur. lki itilafnamede rUfekamdan hi9 bi-
risinin haberi yoktur. Faideli gordUm, milletim hak-
kmda ~ahsen mesuliyeti kabul ettim. Sahsen imza et-
tim.
Efendiler daha 90k izahat vermek isterim. Ne i~in
imza ettim, faideli midir, muzir midir? Mlinaka~aya
' ~ok zemin vard1r. Halbuki bendeniz harp i~inde bu-
lundugumuz boyle bir zamanda kendimi mi.idafaa et-
meyi muzir addederim. fstifam1 verdim. 1tilafnamc-
(1) Parantez ir;indeki kelimeler taraftmdan eklen-
di. M. Onver
-74-
 t : 32 12 . 5 . 1337
leri reddettiniz, ba§ka bir §ey soyleyecek yoktur. Mil-
letin selamet ve saadetidir. Mucibi .mesuliyet bir hal
var ise lstiklal Mahkemesine ve nereye isterseniz ora-
ya gitmeye hazmm.
Y ASIN BEY (Gaziaymtab) - Efendim Heyeti
Vekilenin §imdi okunan itilafname hakkmda bir ka~
soz soyleyecegim. Efendiler Gaziaymtab tarihin tis-
ttinde ayn bir tarih oldugu i9in ancak size kti9Lik ak-
hmm kavrayabildigi kadar tarilwesinden bahsedece-
gim.
Efendiler bu bir kahramanltk meselesi degildir.
(Gtirtilttiler) Mtisaade etmczseniz celsei aleniyedc
Goylerim.
BlR MEBUS - Mukabil teklif tizerine mevzuu
mtizakere edelim mukabil teklife hasredclim. Vakti-
miz olursa ... Daha bugtin bu haklara layik oldugumu
heyeti muhteremeye biraz daha izah etmek isterim.
FEVZl PASA (Heyeti Vekile Reisi) (Kozan) -
Efendiler Heyeti Vekile Heyeti Aliyeniz tarafmdan
red edilen bu projeyi bugtin buraya berayt tasdik ge-
tirmiyor. Yalmz Heyeti Vekilenin anlamak istedigi bu
ihzar edilen projede Heyeti Vekile ile heyeti muhte-
reme arasmda tezad te~kil edecek bir taktm noktalar
varsa dermeyan buyuracagtntz mi.italaat il~ halledece-
giz. (Muvaftk muvaftk sadalan) 1Iavesi laztm gelc-
cek §ey var ise onlara dair soz soyleyelim. Heyet i
Vekile heyeti aliyenizin kanaatini an!ayarak hcmen
bugtin beiki bu ak§am i§e ba5lasm.
SAFA BEY (Mersin) - Franstzla:r ile heyeti mu-
rahasamtz arastnda yaptlan itilil.fnameyi Htikumeti-
miz Meclisin amal ve makastdtnt anlayarak reddet-
mi§tir. Buna mukabil yeni bazt tekalifte bulundular ...
Yapmt§ oldugu mukabil teklif milli hudutlanm ta-
mamiyle kurtaracak mahiyette degildir. Suriye'de ya-
m Franstzlara terkedilen daha bir taktm TUrk top-
raklan kalmt§tlr. Onun i9in biz bu teklifi milletimi-
zin kati teklifi olarak, kati §ekli budur dersek §tiphe-
siz kabul edemeyecegiz. <;unkti biliyor unuz biz sal-
tanatlmtzm imparatorlugumuzun ti9te iki inden vaz-
ge9tik ... Ktstm bizim milli hududumuzdur. Bunun
bir kan§tnt terkedemeyiz, dedik. Binaenaleyh bir bu-
~uk seneden beri bu dava ugrunda vannt yogunu mah-
veden, bir ~ok mamur ~ehirlerini harabeye 9eviren,
bir ~ok gen~ ~ocuklanm yerlere seren bu millet top-
ragmm bir kan§mdan vazge~emez. Yalmz, eger HU-
kfimetimiz bu teklifi kati bir teklif §eklinde degil bu-
gtin i~in kazamlmt§ bir muzafferiyet §eklinde yap-
mak istiyorsa §i.iphesiz kendisine mezuniyet veririz.
Yani Htikftmetimizin mukabil teklifinin cenupta kaltp
C:l
Ttirklerle meskfto arazinin bilahare bize intikali hak.lu
baki kalmak §artiyle Hiikumet bu teklifi yapmahdtr.
Kanle~lerimizi unutmayacagtz. "Bugiin ~ekilrni~ olan
silfl.hlanmtzla vakit ftrsat bulduk~a alacagtz.
T AHSiN BEY - Hiikfim~e vakti o.lan teklif
hakkmda bir giina ifadede bulunamayaca~tm. Yalntz
... Doksan sene mUddetle Franstz kumpanyasma dev-
redilen §imendifer hattm1 pek hakstz buluyorum. Ma-
lumu aJiniz biz bu hattm in§aStnl beyne!miJel kum-
panyaya ihale etmi§ idik .... Tayin ettigimiz hudud
hasebiyle bizde kalan §imendifer hattmm ve gerek
ondan sonra takibe giden zavalh askerlerimizin bir
taraftan harbettigi Strada, bir taraftan da oraya mal-
zemeyi sevkettik ve orada istimal ettik. Simdi bu hat-
tm Franstzlara devrini icab ettiren hakkm neden iba-
ret oldugunu anlamak isterim. Sonra malumu aliniz
bir ~imendiferin irntiyaztru almak, ona malik olmak
i~in onu imar ve meydana getirmek Iaztmdtr. Hal-
buki bunu biz zavallt askerlerimizle ttrnaklanmtzi
dokerek meydana getirdik. Bir taraftan harb ettigi-
miz balde bu tariki meydana getirdik. Simdi Franstz
knmpanyasma devrediyoruz. Sonra Ankara - Stvas
hath efendiler, bu hath biz dort sene zarfmda dort
yiiz bin ntifusu telef etmek §artiyle hattm ... Bunun
tekmil kc§fiyatt her §eyi bitmi§tir. Millet bu hath
yapar, memleketimizi rumla~ttran bu hatlardtr. Onla·
nn. kuvvetidir. Htikumeti mecbur ._derler. Ermenileri
Rumlan, Yunanltlan gonderir memleketimiz de propa-
gandadan, telvisattan kurtulmaz. Halbuki biz ne i~in
kanlanmiZI doktiyoruz? Bir · istiklale malik ve hakkt
hayata malik olmak i~in dokuyoruz. Biz istik.lale nail
olaltm. Memleketimize biz hakim olahm. Bundan boy-
le ecnebilerin sokacaklan bu emniyetli Rumlan, Er-
menileri memleketimizde istihdam edip de onlann ha-
kareti kar§tsmda o §imendiferlerin verilmemesi taraf-
tanytm. Binaenaleyh bendeniz red taraftanytm.
VEHB1 EFENDt (Konya) - Efendim, insanlar
iki ktstmdtr. Biri ipi ko~anct, vurup kmct; birisi de
kaptp baglayJctdtr. Bahusus sulh i~in iki millet ara-
sma giren adamlann ipi ktrmaktansa baglamak velev
gayet zaif olsun, onu kopanp gelmekten ise baglaytp
i§i ba§armak daha iyidir. Binaenaleyh Bekir Sami
Bey bu hususta bUyiikltik etmi§tir. Zira kmp gelme-
di. Meseleyi baglar gibi yaptt. Bunun i~in Vlikela-
ya da bir yol a~t1. Elde bir sened btraktt. Bundan do-
layt bliyiikliik etmi§tir. !e~ekktir ederim kendi namt-
ma.
Efendiler, rica ederim, biz biitiin di.inyayt kthct-
mtzla titrettik. Hepimiz ayagtmtzm alhna aldtkta bize
yalvanyorlar. Burada dedigi gibi Avrupaya murahhas
 t : 31 lf. 5
gonderirken acaba kabul edecekler mi diye titreye-
rek mi gonderdik? (Gtirtilttiler) Rica ederim burada
mi.izakere olundu, inkar m1 edecegiz? Su halde efendi-
ler her millet kendi gottirebilecegi ytikti biraz dii~iin­
meli. Harbin idamesiyle hir;: olmazsa gailenin birini
bertaraf etmek gottirecegi yiikti ytikletmek Hiztmdtr.
Muhakemeyi iyi yi.iriitmeli rica ederim. Bunun adt
sulh ise bir ayak ileri vanmz, yer veriniz, biri r;:ekin,
biri verin, iki aim yahud iki verin bir aim sulh bu-
nun adtdtr. Yoksa btitiin diinyaya istedjgimizi vere-
ceksin diye diinyay1 titretecek isek o b a~ka. Dogrudur
bu herkeste hakttr ister Konya'y1 , Antalya 'yt ltal-
yanlara verin diyen yoktur. Lahavle vel:iku vvete. Su
halde Bekir Sami Beyin yapmt~ oldugu itiliifname
Meclisr;:e kabul olunmadt. llunun iizerine benim ev-
velce arzettigim ver;:hile, Bekir Sami Beyin HiikGme-
tin muhaberesine btrakmt~ oldugu bir tarik tizerine
Htikumet mukabil bir teklifte bulunuyor. Bence H ti-
kumetin mukabil teklifine cevap nelicesine kadar ~u
miizakereyi bitirmeli. Hiikumetin yapmt§ oldugu mu-
kabil teklif fikrimce muvaftktJr. 0 halde iyi dii§ii~e­
lim. (Gi.iriiltliler) Efendim rica ederim, Franstzlar o
demiryolunu AlmanJardan ulhen almJ~ttr. Ne yapa '
caksm §imdi? Franstz i~letecektir. Son soziim Hi.ikfi-
metin mukabil teklifi muvafrkttr. Bekir Sami Beyin
burada son sozi.ine iyi dikkat etmeli. Her mesuliyeti
tizerime aldtm, kendi §ahstm namma imza ettim.
Milletim namma menfaat gordiim, Meclis kabul edcr
veya etmez o ba~ka dedi. Buna dikkat etmeli, hissiya -
ttmtzla ugra§mayaltm.
REFiK SEVKET BEY (Saruhan) - Simdi efen-
dim mevzuu miizakere mukabil tekJjf olup bunun a -
atlerce iizerinde miizakere edildikterf' sonra bizim boy-
le alelacele mi.inaka~a ... buyurdular ki Heyeti Vekile
boyle dti§tindiiler. Yoksa bu katl §ekil degildir. Kati
~ekli geldigi zaman nazan dikkate almmak tizere tek-
Jif ediyorum ki, siz bu noktaya itiraz etmemi~ idiniz.
Bizim hakk1 itirazimtzt iskat edebilmek ir;:in, i.izerine
ibtina eden baritayt ar;:tp yaptlan mukabil teklifin
teferruatma alelinfirad okunmast Jaztmdtr. Bu nokta
ga yet miihimdir. Mukabil teklifatm1 kabul ederiz. Bi.i-
ti.in di.inyaya §i.ipbesiz kilmr;: sallayacak degiliz.
Sonra mukabil teklif Bekir Sami Beyin yapttgt itj-
lattan daha r;:ok ehvendir. Eger bendeniz Bekir Sami
Beyin yaptlgt itilat i.izerine olsayd1 bir hif soyleyecck-
tim. Yalntz Bekir Sami Bey r;:etelerin vekili oldugu
halde, r;:eteler tabirini kabul etmeyecek idi. Hepimiz
r;:etelerin vekiliyiz. Buna Bekir Sami Bey itiraz
etmeli idi.
-- ''' ~~================
1337 C:Z
Sonra ikincisi; bir nokta daha soruyorum. Muka-
bil teklifat acaba Heyeti Vekile tarafmdan telgrafla
mt gidecek, yok a bir heyet vasttasiyle mi gidecek?
Bekir Sami Bey sala hiyetim haricine ~Ikttm, diyor.
Bu mukabil teklifatttr. 1lk itilat gibi degildir. Gonde-
rilecek zat Bekir Sami Bey gibi bir zarureti vataniye
diye verilen talimatta ~ahs! ka naati i.izerine, talimat hi-
lafma ~tkacak ise talimatname vermeye mahal yoktur.
Sonra bendenize kahr a bu mukabil teklifat mevcudi-
yet gosterdigi halde aktedilen Sevr muahedesi bak-
kmda bir ftkray1 baiz degildir. Meseta Franstzlara
kar~1 Sevr mu:1hedesinin ... Bundan sonra bu kadar
menafi temin ettik §oyle yapttk boyle yapt1k. Bu iti -
Jaftan sonra Sevr muahedesi yoktur. Diye bir kaytd
ilave edersek bir faide olmaz mt? Acaba Franstzlar
yann bu mukabil teklifattmtzt aynen kabul ettikten
sonra bize diyemezler mi ki Sevr muahedesinde ~u
maddeler vard1. Bendeniz diyorum ki, efendim muka-
bil teklifi mademki verdik; i.izerinde mi.izakere edilen
ve Franstzlara Sevr muahedesi hakJundaki karanmtZl
kati surette anlatmak ir;:in bu ciheti tasdik ettirmeyi
teklif edebiliriz.
Bendeniz bulasa edeyim. Eger bir heyet vasttasiy-
le gidecekse o heyet talimatname haricine 91kmasm ve
rica ederim o zat talimatnamenin fevkine de ylkma-
sm, sorsun. Ondan sonra Sevr muabedesinin kabul
olunmadtgma dair bir kaytd ilave ettirsin. Sonra efen-
dim bura, mi.izakeratta kabuli.i kati degil beyam ma-
lumat kabilinden kabul olunsun. Y oksa Heyeti Veki-
le bilahare... Efendim ben size bunlan soylemi§tim di-
yerek itirazattmtzi zabtetmi§ olmayaltm. Reis Pa§a
Hazretlerinin ...
1 STAFA KEM L PASA HAZRETLERI (An-
kara) - Beyefendinin sordugu meseleyi izah edeyim.
Bendeniz bu meselede Heyeti VekiJe ile beraber mii-
zakerede bulundum. Sayant itimad bir memuru mah-
susla buradan dogrudan dogruya Adana'ya gonderil-
mi§tir. Siz de memurunuzu gonderiniz. Franstzlar bu-
nu aynen kabul ettiklcri takdirde tasdik ir;:in bir me-
mur taleb edecekler. Sayed bunun tizerine tadilat y:lp-
mak laztm gelirse aynen bildirecektir. Aynt bir he-
yeti murahhasa veya bir murahhas tarzmda gitmeye-
cektir.
fkinci noktayt arzedeyirn. Franstzlara bu itilafna-
me yap1ldtktan sonra Sevr muahedesini kabul ettir-
mek tekrar ugra§acaklanm ve 1ngilizler mtittehiden
ve mi.ittefikan Sevr muahedesi i.izerinde ugra§makta-
dl!Jar. Franstzlarla ltalyanlar bu itilafnameleri yap-
makla Sevr muahedesinin bah§ettigi §eyden sarfJ na-
 t : 32 12 .
zar etmi~ degildirler. Bu Sevr muahedesi yerine ka-
im olacak bir mesele degildir. Kendi taraftm!Zdan Sevr
muahedesini kabul etmiyor ve bunun i~in diyoruz ki,
yapacagtmtz sulhti katiye esas olmak i.izere bu itiHH-
nameyi yaptyoruz. Yann kendileriyle sulhi.i kati mua-
hedesine gelince, o bizim i~in onun ~eraiti esasiyesi ...
Matlubtur. Bunu yalmz ima etmek isteriz. Zira zan-
nediyoruz ki Sevr muahedesinden vazge9tik, bu itiHif-
name kafidir dedirtemeyiz veyahut Franstzlar boyle
bir muvafakate mazhar olamayacaklanm bildikleri
i~in, zannedyiorum, ifade etmi~lerdir. Sevr muahede-
si meselesinde mi.ittefiklerimizden aynlamay1z demi~­
lerdir. Biz de iizerine varm1yoruz. Takip olunan nok-
tai nazar hattm ~imalindeki arazinin, ma nat1km Fran-
Sizlann i~galinden kurtarmak ve buna mukabil biz-
zarur bir tak1m te~ebbi.isatl siyasiyede bulunmak ve
yine te~ebbiisat1 iktisadiyede bulunmalanna yine de
bizim menafiimiz ve kanunlanm1z daircsinde mi.isaa-
de ...
MUSTAFA BEY (Karahisan Sarki)- lskenderun
olsun bizde b1raksalar.
ABDULLAH EFENDt (Jsparta) - Hariciye Ve-
kiiletinde Muhtar Bey bulunuyor idi. FransJz!arla ya-
plian ~ey burada okundu. Burada red edildi. Hi.ikG-
met mukabil teklifatta bulundu. Mukabil reklifat1
Meclis kabul etti. Buna cevap geldi mi, geldi ise ne
cevab ahndt?
MUSTAFA KEMAL .PASA (Devamla)- Cevap
vereyim. Meclisi Aliniz reddetti. Sureti burada aynen
okundu. Heyeti murahhasa reisi buyurdular ki, ben
mesuliyeti tizerime alarak yapt1g1m musalabanamede
nazan itibara aldJm, memleket ve millete faide tasav-
vur ettim, imza ettim itikadmdad1rlar. 0 gun bu §e-
rait dahilinde muvaf1k gortip mesuliyeti uzerine aldt-
lar. Bekir Sami Beyefendi ben reddolunduguna dair
talimatname ald1m dememi~lerdir.
DR . MAZHAR BEY (Aydm) - Yalmz mukabil
teklif hakkmda mtinaka~aya inhisar edecegini al~hg1m
cihetle daha uzun soz soylemek herkes i9il1 Ji.izum-
suz oldugu gibi, netice de ltizum uzdur. Az ~ok baz1
noktalarma temas ettikleri i~in, bir iki soz de bende-
niz soylemeyi hlztm addettim.
Yalmz mukabil teklif hakkmda ~imdi yapllan mil-
zakeredir. Meclisin herhangi ~ekilde verecegi karar
yannki ... Mahiyette olamayacakt1r. <;i.inkil bu bir
beyam mtitalaa ve hasbtihal kabilinden ol a gerek-
tir. Onun i9in daha ziyade mi.iazkere ini Franslzlar-
dan geleeck mukabil cevaba talik etmek liizJmdir. Fa-
kat bunun miizakeresi hakkmda pek fazla i~tiyak gos-
============-
s. 1337 C:2
terircesine miltalaalan, bendeniz ilzerinde bir tesir
yapmaktan hali kalmamt~!Jr. Fakat bu ktlmci kmmdan
yikardigmuz zaman herhalde §Urada bir taljimizi ara-
yahm diye k1hncJ sallam1~ degiliz. Siyasi ve askeri
bir ~ok cihat nazan dikkate ahnmas1, Avrupada ya-
pllacak ili ilzerinde biraz daha dii~iindtikten sonra,
aman biraz ftrsat buldulwa daha musait vaziyete gir-
mek asabJm!Zm herhalde gev~emi~ oldugunu gosterir.
Bunu katiyen bu Mecliste soylemi~ addetmiyorum.
Mamafih samimi ve ayik soylerlerse daha iyi olur.
Hepimiz biliyoruz. Yalmz ~unu da biliyoruz ki; su lh
konferansma TUrkiye'nin btiti.in ihtisasat1 o merkez-
de idi ki, Londra'ya vanr varmaz, kendileri konferansa
davet etmezlerse zaten gitmezdi. <;i.inki.i burada en bi.i-
yi.ik kazany Ttirkiye Hi.ikCimetinin Ankara'da bulu-
nan HtikGmetini tasdik ettirmek oldu. Bizim i9in en
evvel liiz1m gelen ~ey bu idi. Ankara'daki HUkGme-
ti tasdik ettirmek oldu. Binaenaleyh bu hareket bit-
tabi ~u veya bunun veya filan heyetin eseri himmct-
leri degildir. Bittabi kendilcrinin de itiraf ettikleri gi-
bi, vaziyet artlk i~i bu dereceye getirmi~ ve kabul et-
tirmi§tir. Bioaenaleyh Frans1zlarla yapttgimlz bu iti-
liifnameyi boyle alelacele kabul ettirmek i<;:in mi.iessir
olup olmad1gmt takdir edebilmek bu hususta uzun
munaka~a a~mak liiztm gelir. Bekir Sami Beyi acele
bir itilafname imzaya sevkedecek kadar mtihim bir
mesele kaq1smda kalmad1gma, daha bizim mukabil
tekliflerimiz gitmeden Frans1zlann bir mektubu geldi-
ginden bahsolunuyor, ki !iUnunla anla~1llyor ki Fran-
Sizlarb yap1lan itiliifnamede Vehbi Efendi biraderi-
miz gibi Bekir Sami Bey de aman mal buldu.m ka-
r;:Jrmayaylm diyerek, hemen imza etmi~ ... R!ca edcrim
bu mesele milhimdir. Rica ederim )Ju meselenin zan-
nederim izhan iyi bir ~ey degildir. Ti.irkler art1k harp-
ten bezmi~ler, herh::llde su!he miitemayildir fikrini
tevlid edecek harekitt dogru degildir. Vaziyet hari<;:
i9in degildir. Biz kendi aramtzda ne yapsak olur. Her-
halde biz fevka!ade kavi ve azimkar bir vaziyette bu-
lundugumuzu ihsas etmemi..: ~artttr. Oyun oynamaya-
hm. Bunlar ihtisasat olabilir. Fakat kendi hi.icrenizden
dt~anya ... Mtisaade etmcyecek kadar di.i~ilnebilecek
zevatm basiretkar zevattan olmalan icap eder. Yoksa
boyle itilafname akt~derken dahi mal bulmu~ magri-
bi gibi ko~acak adamlanm1z boyle miihim ve mi.is-
tacel i~ler i9in tayin edilmemeli ve 90k daha basiret-
kar zevatl muhtereme tayin edilmelidir. Arhk bu son
tecri.ibe her ~eyi . pek ziyade meydana t;:lkarmJ§tlr ve
tamamen halletmi~tir. Herke in parma:k basacag1 bir
hale gelmi§tir. Bu kadar ervaht §i.iheda bize lanethan
olur. Doktilgtimi.iz kanlar heder degildir. Biz harbe
Ti --
=============
 t : 31 u.
ba~ladl~tmiZ zaman dti~manlaruniZdan ytiz kerre za-
if idik. ... millahazasma bizi belki ciimlesini tizerimi-
ze hiicum edecekleri bu hesaplan az ~ok katiyete ya-
km bir kararla yapt1ktan sonra, harekatt rnilliyeye
ge9mi~ olan bu millet bugiin bu vaziyeti iktisab et-
tikten, Yunan'a iyi darbeler vurduktan sonra her
adunda asanm gosterdigi zamanda sulh i9in bu kadar
te~ne olmak, oruylu bir adamm saat on birdeki vazi-
yetine benzer. (Baz1 miidahaleler) Beyler, beni hakk1
kelam1mdan mennediyor. Soziirnii geriye alm1yorum,
almayacag1m. Allah daima muvaffakiyetler ihsan et-
sin. Arkada~lar soyleyecek hi~ bir soziim yoktur. Ri-
ca ederim Mazhar Bey arkada~tmtz . (Giiriiltiiler) (Pa-
tlrd!lar)
YalniZ Hiikumete te~ekkiir ederim ki, bizim mem-
leketin madenlerini satmamt~. Bekir Sami Beyefendi
mesuliyeti deruhde ederek arkada~lanm i~e kan~ttr ­
mayarak talimatname fevkine ytkmt~!tr.
HACI S0KR0 BEY (Diyanbekir) - Efcndiler
Hilkumet Reisi Pa~a Hazretlerinin tanzim ettigi ve
Orner Liitfii Beyefendi tarafmdan okunan mukabil
teklifler muvaftkttr. Bu beyanlan bence vatanpervera·
nedir. <;ilnkii Bekir Sami Beyefendi gerek Franstzlarla
ve gerek ltalyanlarla yapttgt sulhname tarihlerine dik-
kat edilecek olursa Yunanhlann taarruz edecegini an-
lam•~ bunu yapm1~tu. Eger bu olmam1~ olsaydt Fran·
stzlann kar~tsmda Adana cephesinden kuvvet sevke-
dilip te Karahisar'a getirilemezdi.
BESIM ATALAY BEY (Kiitahya) - insanlar ne
kadar yiikselirse yilkselsin bazt ~eyler tefe'iil , baztlann-
dan te~e'iim ederler. Miistemleke ihda~ etmek isteyen
<;in Hiikumetine miiracaat eder; der ki, ~ankayt dok-
san dokuz sene miiddetle benim imti yaztma btrak. Ar-
ttk orada ilelibed kalmt~ttr. Adeta lisalll istimhlkte
umumi strasma geymi~tir. Bizim bu §imcndifcrin 99
sene miiddetle Franstzlara terkedilmesi zanncderim ki
dogru degildir. Bu tenkis edilmelidir.
ZEKAt BEY (Adana) - Mlisaade buyurunuz da
cevap arzedeyim. Franstz mt olacak diye mev;:uu ba-
his olmas1 miirnkiln degildir. Aynca yaptlacak oc:•ler-
dir. Elverir ki maksat temin edilmi~ olsun. NBan
sonra o §irketin katiyen ecnebi istihdam elm em ,·,; .
o memleketin kanunlanna aid bir meseledir. Bina-
enaleyh Osmanlt kanunlanna tevfikan muamele gore-
cek diyerek memurlarm terki tabiiyet edenler istih -
dam edecek denilir. Yoksa bunun itihi.fnameye derce-
dilmesi laz1m gelseydi o zaman belki o itilafname
5 . 1337 C:l
belki bir ka9 sahifeyi tecavtiz etmesi laZlm gelirdi.
Yani bendeniz itilafnameyi miidafaa ettigim i9in de-
gil bendeniz evvela Siikril Beye cevap verecegim. He-
yeti murahhasamtz madenlerimizi satmaml~lardlr,
dediler. Sahs1ma aid cevap verecegim. Heyeti murah-
hasa maden satmamt~tlr . Yap1lan akortlann hi9 biri-
si memleketin bir cilziinden hi9 bir serveti ecanibten
birisine satmak i9in karar vermemi§lerdir. Zatl ali-
niz bu akortun manasm1 anlamamt§smtzdtr, oyle zan-
nediyorum. Niifuzu iktisadi meselesi hakkmda fark1
anlamadJgmtza zahibim. Bendeniz o itilafta en ziyade
mevzuubahis tehlikeyi mucib olan cihet bir mmtaka
dahilinde Franstzlara, ltalyanlara menafii iktisadiye
i9in bir hakkt riichan verilmesidir. Bu bir hakkt rue-
han, bir taktm kuyud ile tahdid edilmi~tir. 0 kuyud
lay1kt ile Hiikumet tarafmdan tatbik edilecek olur-
sa hi9 bir §ey degildir. Mamafih Hilkfimetin, mille-
tin izzeti nefsi ve menafU milliyesi noktai nazarmdan
muzirdir. Bendeniz bunlara muhalifim. Meclis9e in-
~aallah daha iyi ~eraitte, in~aallah ~imdi teklif edilen
... Sulh aktetmek neticesine vast! olmak isterim. Yal-
mz demek isterim ki, bugiin Hiikt1metin teklif ettigi
K ayseri - Ulukt~la hatttm Franstz grubuna devret-
mek, ~eraiti miitesaviye balinde Franstzlar grubuna
devretmek, itilafm ~eraiti olarak Stvas - Ankara hat-
tmt keza aym §ekilde devretmek evvelce yaptlan iti-
lafm vazzettigi ~eraite, Hiikumetin .§eraitine nisbet-
le ... <;iinkti itilafnamede muzir olan cihet mmtaka
olmazsa evvelki §erait daha ehvendir. Tiirk serma-
yesi (Gilrilltiiler) Su noktayt Hiikfunetin nazan dik-
katine koyarak icab ederse miinasibse tashih ettirmek
istiyorum. TUrk tebasiyle Hiikumetin bizzat yapaca-
gt ~eyler miistesnad1r. Ondan sonra ecanibe kar~1 her-
bangi birisine verilecek imtiyazm, milsavi lierait teklif
olundugu takdirde, bir Franstz kumpanyas1 miisavi §e-
raitte kahrsa Franstz kumpanyast tercih edilecektir.
Tebai Osmaniyenin yapacag1 i~tisna edilse daha mu-
vaftk olur. Fakat herhalde Meclisin ~imdiden bu ~e­
raiti kabul etmesi, belki yann ... Vaziyeti tecdit et-
mesi demektir. Onun i9in zaten Mec!ise gelmemi~tir.
tn~aallah daha miisaid §erait olur da Hiikumetin bu
~ekilde ya1ncag1 ...
REJS - Hariciye Vekilinin memuriyeti miiddetin-
ce mezun addedilme~ini kabul edenler liitfen el kaldtr-
sm. Kabul edilmi§tir.
Hact Slikril Beyin Ethem Bey meselesinden dola-
yt ciirmii olmachgmdan hakkmda tayini muameleye
hacet olmadtgt karargir oldu.
8-
DEVRE: 1 ClLT: l 1QrlMA: 2

T. B. l\'1. M.

Gizli Celse Zab1tlari

14 Afayrs 1337 (1921)

Miinder~cat
Sayfa
1. - ZAPTI SABIK HULASASI 80

2. - MUZAKERE EDiLEN MEVAD 80

1. - 1337 senesi But(:esi ve vaziyeti mali-

ye hakkmda mii zakerat. 80:88

Cilt : 10

33 ncii lni'kat, 1 nci Celse

.-.
 t : 33 14 . 5 - 1337 c 1

OTUZ O<;UNCO 1N'1KAT

14 May1s 1337 Cumartesi

Birinci Celse

RElS : 1kinci Reis Vekili Adnan Beyefendi

KAT1P : At1f Bey (Kayseri)

RE1S - Efendim, celseyi a~1yorum.

Zaph sab1k hulasas1 okur.acakttr.
---
I. - ZAPTI SABIK. HULASASI

Otuzi<kinci !n'ikat d1 ve Hariciye Vekili Dekir Sami Bey vazifesinden is-

tifa ettigini bildirdi. Celseye son verildi.
12 May1s 1337 Per~embe
Reis Katip
ikinci Celse
Hasan Fehmi Lazistan
Birinci Reis Vekili Hasan Fehmi Beyefendinin ri-
Ziya Hur~it
yasetlerinde i~tima ederek; Hariciye Vekili Bekir Sa-
mi Beyin Frans1zlarla aktettigi itiliifnamenin baz1 RE1S - Zapt1 sab1k hulasas1m reylerinize arz edi-
maddeleri mi.izakere sonunda Meclis're kabul olunma- yorum. Kabul edenler ... Etmeyenler ... Kabul edildi.

2. - M0ZAKERE EDiLEN MEVAD

I. - 1337 senesi biit9esi ve vaziyeti Maliye hak-
kmda miizakerat.
REiS - Buyurun Refik Sevket Bey.
REFlK SEVKET BEY (Saruhan) - Bendeniz bi.it-
~eye dair soz aldJglm halde ge'<en celsede bulunama-
dtm. Zannediyorum ki ~imdi, Makam1 Riyasetten bir
haber olmad1gt halde Maliye Vekilinin buraya gelme·
sinden an!Jyorum ki, biit're meselesi mevzuu bahistir.
Biz per§embe giinii ne miizakere ediyoruz? Biit-
9e. Bund.an hepimizin malumat1 vard1r. Biit're de-
mek; memleketin en miihim meselesi demek olduguna
gore, en a~1k gorii~iilsiin ve herkesin nazan ittllama
varsm. Param1z varsa a91k<;:a gorti~elim. Bundan ev-
vel getirilen biit<;:e gavet fahi~ bi1 a<;:Jgt muhtevi imi~.
Hatta yi.izde be§ ytiz a'riih dahi muhtevi olsa idi yi-
ne gorii§memiz mi.imkiin olurdu. Her ne olursa ol-
sun, mademki tedavisi yine milletine eczanesinden ve-
rilecek ilii9la olacaktJr, binaenaleyh bu, ortbas olarak
kapattlamaz, hafi celselerde bu i§ler halledilmez. Esa-
sen Nizamnamede mali mesailin hafi celselerde miiza-
kere olunacagma dair bir kaytt yoktur.
Sonra bendeniz bir §ey daha arzedecegim; her-
hangi bir mesele hafi celsede olursa daah ziyade dal-
galantyor. Biz kendi kendimizi mtiflis vaziyetine sok-
mu§ olmayaltm. !yi, kotii vaziyetim izi herhalde mil-
letin enzanna koymaya 9aii~ahm. Evvehl kendimizin
bu i~in ehli olup olmadigtmtZt gosterelim. Eger degil-
sek millet ehlolanlan gondersin. Onun i<;:in bendeniz
Heyeti Muhteremeden rica ediyorum; celsemiz a<;:•k
olsun, herkes i~itsin. Kendi aram1zda ortbas olma-
sm. Zaten efendim, 1324 senesindenberi on ii<;: sene-
dir biit<;:e mevzuubahso!uyor. Bir zaman gordiik mii
ki, bu on ii'r sene zarfmda, muvazenei maliyemiz te-
min eoildi. Her vakit 5 - 10 milyon a91k oldu. Bii-
tiin devletlerle hali sulhte iken a91k gostermekte bir
mahzuru milli gormeyen bu millet dort taraf ile hali
harptc iken a<;:Jk gosterirsek ay1p mtdJr? Dinaenaleyh
biitiin di.inyaya a<;:Jg1m1z vard1r, kapayacag1z diye ilan
ederiz. Bi.it9e a91gma dair cereyan edecek mi.izakere-
yi saklamay1 bile tensip edemem. Eger tesirat1 harici -
yeden tevehhiim ediyorsamz, diinya ile hali harbe ei-
ren bir millet stfattyla ve memleketini kurtarmak va-
zifei vatanperveranesinde bulunan bir millet s1fatiyle
biittin meselelerin alenen mi.izakere edilmesini teklif
ederim.
HUSEY1N AVNl BEY (Erzurum) - Efendim, ni-
zamnamei dahilinin bir noktasmm §imdiye kadar ...
Halbuki haft miizakereye nihayet veriniz. Siz iyi bili-
niz ki, herkes biit'remizin a'rtgmt bizden daha ziyade

-80-
 t : 33 14 . 5
biliyorlar. Kimin cebinde ka9 kuru$ var, hepsini bi-
liyorlar. Niye sakl!yoruz? Aksi tesirler yaptyor. Bina-
enaleyh; bunun hafi miizakeresi liizumsuzdur. Burada
karar verecegiz, yann halktan duyacagtz.
RElS - Efendim, mtisaade buyurursamz bir §ey
hattrlatacagim. Bir teklif tizerine btityenin heyeti umu-
miyesi hakkmda aleni bir mtizakereye ba§lamadan ev-
vel hafl bir celse takarriir etmi~ti. Esasen evvelce biit-
yenin hafi olmast kabul edilmi~ti. Celsenin hafl olup
olmamasmt reye koyacag1m.
AHMET FERiT BEY (Maliye Vekili) (tstanbul)
- Efendim, mah1mu aliniz, bundan evvelki celsei ha-
fiyede, biit9emizin heyeti umumiyesi hakkmda Mec-
Jisi Alinizin gosterdigi §ekil hakkmda maruzatta bu-
lunacagim.
Evvelki bi.itye hakikaten mukabilini bulmak mti§-
kiil olacak bir derecede olarak am endam ediyordu.
I 09 milyon ktisur lira It k blit9e iizerine He yeti Celile-
niz tarafmdan muhtelif fikir ve mlitlliia dermeyan
olundu ve bunlan tespit eden takrirler de bize tevcih
olundu. Muhtelif arkada~Imizm mlitalaasmm ne ol-
dugunu yekten tetkik etmek ve bu vaziyet kar~tsm­
da, Heyeti Celilenizden sadtr olan fikrin tebclllirah
§eklinde Heyeli Vekile, biltyesini yeniden, ba§tan a§a-
gt tetkike karar verdi. Bu tetkikat neticesinde Heyeti
Veki~e bir k1stm tenzilat yapmak Izttrannda bulundu.
Buyuracaksm1z ki, evvelce bu tenziliit neden yapJI-
mamt~tJ?
Efendim, §imdi arzettigim zaman, hangi noktalar-
dan ve ne mti~ki.ilatla bu tenzilat yap:ldtgmt gore-
ceksiniz. Bu tetkikat neticesinde, evvelki maruzal1mda
bahsettigim onbe§ milyon derecesinde ve mukabilini
bulmak imkam olmayan bir rakam ortadan kalkmi§-
ttr. Yani o onbe§ milyon 91kttktan sonra baki kalan
miktar biraz daha a~agt indirilerek 91 milyon klisur
liraya tenzil edildi.
Buna ne suretle vasil olduk? Devair te§kilatJ ten-
kit edildigi i9in evvela devair Uzerinde tetkikat yaptl-
dt. Arizu amik miizakere neticesinde 1337 senesinde
devairin tekamtilii i9in vazedilen erkam kamilen or-
tadan kaldmlarak hali aslisine riicu edildi. 1336 se-
nesindeki §ckli basite riicu kabul edildi. Bilhassa diger
devairde bulunan arkada§lartm tarafmdan yapiimi§
hakiki fedakarltklar vardtr. Herkes kendi dairesini
memlekete mi.ismir ve nafi yaparak hizmet etmek is-
terdi. Bunlar ekseriyetle mtismir devair idi. Bilfarz
Nafia bir ka9 dekovil ve bir ka9 yol yapmaya karar
vermi§ti. lktisat Vekaleti kendi noktai nazanndan en-
fa · buldu~ tesisat ile memlekete menafii iktisadiye
-81
1337 c: 1
teminine yalt§mak isterdi. Dahiliye Vekaleti Jandar-
ma noksamm temin etmek i9in karar vermi§ti. Biit-
yenin bu mti§kiiliih kar§tsmda Heyeti Vekile bunlardan
sarf1 nazar ederek 1336 senesinde kabul ettiginiz ra-
kamt kabul etti. Bu suretle sekiz milyon lirallk bir
tenezztil vaki oldu. Tabiidir ki bu 1336 senesi bi.itye-
sinin - Dr. Emin Beyefendinin de pek dogru buyur-
duklan ve9hile - muhtelif fusultini.in baztst ti9 ve dort
ayhk hidemata ait bulundugu cihetle, bunlan diger
taraftaki fasla . iliive etmek §artiyle hizmetin on iki
aya ve muhtelif dairelerde fazla bulunan kadroyu
tenkis suretiyle memurin kadrosunda son derece ta-
sarrufkiirane bir surette 1336 senesi bi.it9esini tecavtiz
etmemek esas1 kabul edildi. Tabii bunun tafsilah Bi.it-
!YC Heyeti Celilenize arzedildigi zaman goriilecektir.
Ufak tefe)c, mesela : Bir dairenin fazlas1 diger bir
daireye nakil neticesi olmak i.izere gec;:en sene - Mi.i-
dafaayi Milliye mi.istesna olmak i.izere - .. ktisur bin
lira derecesindeki zam bi.iti.in devairin 1337 senesi blit-
c;:esi kabul olundu.
Bunun haricinde Mi.idafaayt Milliye kalmi§lt. Mi.i-
dafaai Milliye bi.ityesinden de, muahharan, 16 mil-
yon 800 bin lira miktanndaki tahsisat1 cedide dedigi-
miz miktardan da, bugi.in i9in elzem olan miktan
muhafaza ve bu cihetten de sekiz milyon lira tasar-
ruf olundu. Binaef)aleyh bu esaslar dahilinde 91 mil-
yon· ki.isur lira olarak btit9e tevzin olundu.
Simdi bi.it9enin ne suretle tevzin olundugu hakktn-
daki mi.ita!aamiZI da arzedecegim. Tabii Heyeti Celi-
leniz bu izahati mliteakip noktai nazanru izah buyu-
rur.
Efendim, Mtidafaai Milliye biitc;:esi, arzettigim
tenkihat neticesinde (56 700 000) liraya bali~ oldu.
Alelumum tahsisah cedidesi ve sairesi Muvazenei Ma-
liyeden giden vc heyeti umumiyesi (56 800 000) lira-
ya balig oldu. (34 676 474) lira da devairi sairenin
umum bi.ityesi oldu. Binaenaleyh hepsi 91 milyon kti-
sur liraya balig oldu. Bundan evvelki celsernizde ar-
zettigim veyhile, btityede tasarrufu kabul ettik. Bina-
enaleyh biitye i9erisinde ihtimalki sarfedilemeyecek
eyyam1 haliye mevkufati gibi bazt tahsisatlar vard1r
ki, ihtimalki verilmeyecektir. Siyasi maksatlarla va-
zedilmi§ tahsisat vardtr ki, bunlar bir tarafa btraki-
lacak olursa yedi milyon lirahk bir tenzilat daha olur
lci o vakit 84 milyon kiisfu lirahk bir masraf kar§t-
smda kahnz.
Buna mukabil varidatl arzediyorum; varidatt geyen
hafi celsede arzetmi§tim. 1336 senesinde Islabat1 ma-
liye dolaytsiyle 1337 senesinde o ayru rtisumun ve
 t : 33 14 • 5 . 1337
vergi!erin has1l edecegi miktar 53 milyon ktisilr lira-
d•r. Buna Muvazenei Maliye Enciimen.i alinizle bir-
likte Heyeti Vekile taraftndan mtizakere edilerek He-
yeti Celilenize teklif edilen ve muhtelif mevada ait
olan ve mecmuu (19 310 000) liraya balig olan va-
ridah cedlde ilave olundugu takdirde 72 milyon 4-tl
bin 935 lira varidat oldugunu tahmin ediyoruz. Buna
mukabil (84 376 000) lirahk da masraf ... Arada 12
milyon ktisur lira ac;:1k kaltyor. Bu 12 milyon lira i<;in
(5 964 000) lirasm1 evvelce de arzettigim vec;:bile
. alelumum bi.itc;:e dahilinde bulunan masraf haric;: -
maa~attan % 20 tenzil suretiyle (5 964 000) Iiray1
temin ediyoruz. Geritle kal1yor alt1 milyon lira ... Bu-
nun ic;:in de, Bol~evikler, Sovyet Ru ya Hi.ikumeti ta-
rafmdan bize muahedenin akdini mi.iteakip gonderile-
cegi vadolunan on milyon rubleden, 4 milyonu va-
s•l olmu~ bakiyesinin de gonderilmesi ic;:in Hariciye
Veka.leti taraftndan Moskova Sefaretine mi.iracaat
edilmi§tir. Bu suretle on milyon ruble de alt1 milyon
lira eder, bu paray• da buraya koyarsak blit<;e teva-
zi.in eder. Simdi bu miinasebetle Heyeti elilenize ,a r-
zedecegim ki, Rus ya Sovyet Cumhuriyetimlen ~u ka-
dar verilmi~ bu kadar verilmi~ diye alenl eel ede oy-
leyemeyecegim. Altm mi.ibadelesinden elimize gec;:cn
tarzda beyanatta bulunacagJm.
Simdi bizim burada takip ettigimiz noktai nazar
nedir, beyefendiler?.. Gori.iyorsunuz ki kabul edilen
btitc;:enin % 62'si Mi.idafaai Milliyeye ve ~f- 38'i deva-
iri sairenin umumuna aittir. Kar~tm1zda dli~man mev-
cuttur. Bunu ezmek mecburiyetindeyiz. Binaenaleyh
diger devairin terakkiyat ve inki§afatm1 tamamen bir
tarafa b1rak•yoruz, ki bunu aleni bir urette soyleye-
meyecegiz, c;:iinki.i bir devletin kuvay1 askeriyesini ida-
me eden kudreti ic;:timaiyesinin azameti, maarifinin.
nafiasmm, iktisadmtn vesair btitc;:esinin yi.iksekli~i ile
mtitenasiptir. Binaenaleyh bu hususta zarurl olarak
1336 btitc;:esine rticu ettigimizi alenl olarak ve alenl
celsede soyleyemeyiz. 1337 biitc;:esi bu kadardlr, deyip
gec;:ecegiz.
Demek ne yap1yoruz? Bir taraftan devairde bulu-
nan arkada~Janm1zdan her biri §ayam takdir dene-
cek bir surette kendi dairesinde 1slahat ve memlekcte
mtismir hidemat yapmak istemi~tir, andan sarft na-
zar ediyorlar. Miidafaai Milliyedeki muvaffakiyetimizi
temin etmek tizere memurinimiz, yani biitc;:eden rna-
a§ alan fedakar memurinimiz evvelki fedakarhklanna
zamimeten maa§lanmn ytizde yirmisini btrak1yorlar.
Buna mukabil - Heyeti Celileniz kabul eder, tensip
eder, gorii§tir, bendeniz fikrimi arzediyorum. - millet-
8Z-
c: 1
ten de fedakarhk istiyoruz. Demek ki devair memu-
rininclen, milletten fedakar!Jk istiyoruz. Bu dli§manJ·
m1z1 kahrctmek, ezmek ic;:in mevcud olan azmimizi
takviye ic;indir. l§te §U e aslar dah il ' ,Je blitc;:emizi tev-
zin etmi§ gibi bulunuyoruz. H.- yeti Vekile bunu na-
zan alinize arzettikten sonra umumi miizakeratta Ja-
z.tm gelcn tekmil tefPrruatt ve tafsilat1 zam ve 1slah
edilmesi laz1m gelen tekalif hakkmdaki cevaplan ar-
zetmeye miiheyya d1r.
SUAT BEY - Bir sual soracagtm, miisaade bu-
yurulur mu? ..
Efendim, mesela §imencliferler, yollar vard1r. Bun-
da yaplim1~ olan tas::trrufat masraf k1smmda mtdtr? ..
Yoksa memurin maa~tna ~iimul ve tesiri var m1d1r? ..
AHMET FERiT BEY (Devamla) - Efendim, bu-
nu arzettim. Evvela afia Vekaletini ele ala!Jm. Nafia
biitc;:esine ufak bir zam vermek mecburiyetinde kal-
dik. afia, bi.itc;:esi dahilinde ne hizmet gorecekse ana
liiztm olan memuriyeti htfzedecektir. Onun haricinde
olmayan memuriyeti htfzetmeyecektir. Devair tenkty-
ha mecbur olacaklardtr. Blitc;:eleri 1336 biitc;:esinin ye-
kununu tecavtiz etmeyecektir.
FEVZI PA,SA H'\ZRETLERi (Heyeti Vekile Re-
isi) (Kazan) - Efendim, celsenin hafi olmasma ba-
zt arkada~lar itiraz ettiler. Filbakika dogrudur. Biit~e
milletin bilmesi 15.zun gelen bir hakikattJr. Ma!Gmu
Aliniz diger devletler biitc;:elerini alenen mtizakerede
bir beis gormczler. (iinkii onlann te§kilatJ maliyeleri
muntazamdtr ve memleketlerinde te§kilatlannm nok-
amm ikmal edebilirler. Fakat bizim boyle bir siihu-
letimiz olmadtgl, bi.itc;emizin ac;:tgmt kapamak ic;:in ~e­
kecegimiz mi.i~kulat \e ahaliye yapacagtmJz tazyik
derecesi dogrudan dogruya mukavemet ve kabiliye-
timizin derecesini go terecek, bir mizam olacakttr.
Bunu dii§mana go termek, dii~manlanmtzm bir c;:ok
fedakarhklarla ogrenmek istedikleri mesaili kendi ken-
dimize anlatmamak ic;:in bunda biz mahzur gordiik.
Milletin Vekillerine hakikat1 soyledik. Miimkiin oldu-
gu kadar tevzin yapmaya muvaffak olduk. Burada en
ziyade Mtidafaai Milliye biitc;:esi kabank goriintiyor
ve diger biit~elerden, diger seneki biitc;:eler derecesin-
den iki misli nispette fazlahk gortiniiyor. Bu babta
iz.ahat vermek istiyorum.
Gec;:en sene Mtidafaai Milliye te§kil edildigi zaman
. evvelce de arzettigim vec;:hile - ordularm idaresi he-
men hemen Miidafaai Hukuk Cemiyetleri tarafmdan
deruhde edilmi§ idi. Zaten nisan nihayetinde HiikQ-
met te~ekktil etmi~ti. Eger hakiki masraf aylanm ala-
cak olursak gec;en seneki biitc;:e be§, alh aya miinha-
 i : 33 14 . 5 • 1337
s1r kahr. Bu seneki biit~emiz de all1 ay zarfmda 32 •
milyon lirad1r. Ma!Cunu Aliniz ordumuz ge~en seneki
ordudan gerek te~hizat ve gerek miktarca tezayud et-
mi~tir ve tezaylid etmektedir. Bunun is;in Mlidafaai
Milliye btit<;:esinde de ge~en seneye nispetle bliytik bir
fark yoktur. Evvelce Meclisi Alinize arzdan maksad,
temayillat1 gorlip ona gore hatt1 hareket takip etmek
idi. Bu hususta 19 takrir verildi, onlan birer birer
gi:izden ge<;:irdik, huH\sa ett il . Bunlann mlieddasma
nazaran biz de karanml71 verdik. Mlisaade buyurur-
samz bu takrirleri icmal edeyim.
Osman Zeki Beyin takri rinde . Vi Ui. yat, elviye ve
te~kilat1 sairenin lagv1 ... Bu nokta efenclim, biz ge-
c;en sene Heyeti Aliyenizin inzimam1 reyiyle bir Hli-
kumet te~kil ettik. Ba §imdiye kadar herke in malQ-
mudur. Bir senelik tecrlibeden sonra bunu lagvetmek,
bunu ba~arama.yacagll111ZI a]eme kar I j]~n etmek de-
mektir. Hem ges;en seneki bi.it~eyi kabul ettigimiz
i<;:in vilayat meselesinde tasarruf yoktur.
Bedeli nakdi ahzi meselesi : Anca k gayri mlislim-
lerden bedeli nakti almalt istiyoruz. Ge\cn sene bu
uzun uzad1ya mev·zuubahso!Ju. hEiml<lrl: a n alm :1k ci-
heti mi.inaka~ada kaldt. Fakat §imdiki halde boyle ha-
yat ve memat meselesinde bu mevzuubahsol<.:maz.
Konya Mebusu Arif lleyin bir takriri va.r ; Ma-
a§lardan % I 0 tenziliit i tiyor. Biz % 20 yapt1k.
Konya Mebusu Refik Beyin takririnde : Mi.idafaai
Milliyeden ba~ka vek1Uetlerden azaml te~kilat yaptl-
mamasl ve maa~attan tenzil~t; bu, bizim de kabulti-
mUzdlir.
Aymtap Mebusu Yasin Beyin takriri : Mi.itehas-
SIS memurlardan kadro enclimeni tayini. Kad1o encti-
menleri vard1. Onlar da tetkikatta bulundu.
Gtimi.i~hane Mebusu ·1 ustafa Beyin takriri : Em-
lak Vergisine iki mi~li, araziye bir misli zam ... Bunu
da yap1yoruz efendim.
Abdtilkadir Kemall Beyin takriri : istiklal mah-
kemesi, asgari kadrolar te!}kili Dahiliye ve Maliye Ve-
kaletlerinden madasmm merkez ve mi.ilhakat te~kila­
tmm lagvt ve ait oldugu enctimenlerce tedviri. Bu
da efendim, arzettigim ve~hile biz memleketi ne ka-
dar hali tabiide gosterirsek bizim i~in o kadar iyi-
dir. Daima intizama dogru gittigimizi aleme ilan eder-
ken btittin daireleri lagvederek lstikliil Mahkemesini
tekrar ihdas edersek,' iileme kar~1 zaafuniZI ilan et-
mek demektir. Mamafih diger te~kihltt arzettigim gibi
a~gari
hadde indiriyoruz.
Kasl'lmonu Mebusu Sabri Beyin takriri : Efen-
dim, Kastamonu'dan iki yiiz ki~ilik bir boli.ik geliyor.
(Sonra mevzuubahsolur sadalan)
-83-
. ..
C • 1
Mu~ Mebusu Ma.hmud Sait Beyin, devairde ten-
kihat... Yaptld1 efendim. Alt1 yiizden fazla maa~
alanlardan ytizde yirmi, harcJrahlardan ylizde elli, bu
bile yeti§mi.yor. Tahsisatl mesturenin ref'i ... Tabil-
dir ki efendim, bu mavuz'u lehine sarfediliyor. (Rli-
sumu munzamtn kabulti ... ) Bunu biz de kabul edi-
yoruz. (A~ar ve agnama zammedilmek ic;:in bedeli nak-
di ahzi ... ) Ma lumu aliniz bunu arzettirn. Sigara kiigit-
lanna inhisar koyuyoruz. Petrol ve kibritlere de in-
hisar koyabiliriz. (Taksimat1 mtilkiyeden bazilannm
azaltdmas1. .. ) Gec;:en seneki gibi yap1yoruz. (Mec-
buri istikraz1 dahili ... ) Bunu bit numkUn gi:irmtiyo-
ruz.
Karesi Mcbusu Abdi.ilga fur L:enc' ve Mustafa
Beyin takriri :
«lktisad, Nafia, Sthhiye Vekaletk.1m m ilgas1 ... Ya-
hut mlidi.iriyete kalbi ... Efendim, bu vekiiletlerin mli-
di.iriyete kalbi bir faidei iktisadiye temin edemiyor ve
ilgalanmn mahzurunu demin arzettim. Diger vilayet-
lerin te§kilattm tenkis i<;:in tetkikat yaptlacakttr. Ba-
dema te~kil<i.tt mi.ilkiyye yoktur. Bir c;:ok mlinhalat var-
dtr. Maarif mi.idi.iriyctleri yoktur. Kalem mlidi.irlcri
yoktur. MUhendis yok, muhassesatl zatiye yok. Ziraat
mUdlirleri yok. Sekiz milyon lasarruf vardtr. Gec;:en
seneki asgari bUt<;:edir.
Bitlis 11ebusu Vchbi Bey; memurlukla mebusluk
birle~sin diyor. Bunu Heyeti Aliyeniz kabul etmedL
(Vekaletlenle mlisle~arlann Posta, Telgraf Mtidli-
r· \eti Umumiyesiyle Ba~mi.idi.iriyetlerin lagvt ... ), (Ha-
k imi mi.inferitten maada mahakimin lagv1 ... ) Efendiler,
hakimi JTilinferidin daha masrafll oldugunu Adliye
Vekili soyltiyor. (Polisi jandarmaya vererek Emniyeti
Umumiyenin ilgas1 ... ) Bu babta bir kanun layihas1
mevcuttur. (Hariciye Vekaletine bir masa konularak
Matbuat ve Istihbaratm lagv1. .. ) Bu zaten azalttlml~­
ttr. ( IazG! memurine harctrah verilmemesi ... ) Bu,
kanunun tadiline mi.itevakk1flir. Kanun tadil olunursa
yap1hr.
Mu~ Mebusu Ahmet Hamdi Efendinin takriri :
(Memurin ma~atmdan tenziliittn reddi. .. ) Efendim;
biz ba$ka tlirlu kapatamadtk. (Memuriyetin ehline tev-
dii.. . tstila gormi.i~ vilayetler masarifinin varidatlan
nispctinde tenzili ... Hakimi mlinferidin tatbiki, mek-
tep iz maarifin Jagvt ... Mi.istakil Iivalarm mlilhak liva-
lar halinde idaresi, mefru~atm olmamas1, Nafia blit-
c;:esindeki iki bu<;:uk milyon liramn tenkisi, lmtasiye-
nin taklili, )i.izumsuz mlidliriyetlerin tevhidiyle takli-
li, cinayet mahkemelerinin ti<;:e tenkJsl, reji milduri-
yetinin lagc1. .. ) Efendim bunlann bir ~oklanna ce-
vap verildi.
 t : 33 14 . 5
Reji Mi.!di.iriyetinin lagvma gelince; i.ic; milyon lira
varidat getiren bu mi.idi.iriyeti nastl lagvedecegiz. Na-
fiada ili milyon lira tenzihit yaptlrnt~ttr. Ancak Na-
fiada amele taburlan vardtr. Nafia Vekiileti bunlan
Mi.idafaai Milliyeye iade ediyor. Halbuki bunun kar-
~tltgt Mi.idafaai Milliye bi.itc;emde yoktur. Amele ta-
burlan oraya devrolununca bi.itc;esine de zammedcce-
giz. Mi.idafaai Milliye afianm vazifesini gorecek. Su
halde onun butc;esine bunlann masrafmt koymak la-
ztmdtr. Binaenaleyh boyle olmaktan ise o amele ta-
burlan onda kalsm, yo! yapttrstn, yoksa Mi.idafaai
Milliyeye altrsak masraftnt da nakletmek icap ede-
cektir.
Ktr~ebir Mebusu Miifid Efendinin takriri : (Ve-
kiiletlerin bali asgariye tenzili, Matbuat idaresinin lag-
vt ve vazifesinin Dahiliyc ~ubelerine gordi.iri.ilmesi...)
Efendim, Matbuatm matbaast vardtr, bir c;ok i~i var-
dtr. Memlekette tenvir hususunda yardtm ec.!iyor. (Po-
lis Emniyeti Umumiyenin iJgas1. ..) -Bunlan degi~tiriyo­
ruz, zaten layiha var. Bu suretle miltevazin bir bi.itc;e
yaparak aleni celsede ariz ve amik miitaliia buyurul-
masmt memleketin nefine daha muvaftk gordiik, . He-
yeti Aliyenize arzettik. j n~aallah bugi.in bu neticele-
nir ve arkada~lann buyurduklan gibi aleni celsede
bilt~e mUnaka§a olunur. Varidat, masarifat taayyiln
eder. Harice kar§t da gayet kavi bir ~ekilde gorUnii-
rUz. ijunun i~in bu meselenin bugUn hallini rica ede-
rim. Heyeti u.11umiyesinde kar~tltgt gosterilemeyen 15
milyon lira bir fark vardtr ve bu fark biit~enin heye-
ti umumiyesinde, Heyeti Celilenizin fevkaliide nazan
dikkatini celbeder. BUyiik ...
MUSTAFA KEMAL PASA HAZRETLERt -
(Ankara) - 1337 senesi bUt~esi daha evvel Meclisi
Alinize arzedilmi~ti. Bilyiik bir mUnaka~ayt mucip
oldu. Hakikaten yapllmt§ olan biit~enin kar~tltgt yok.
15 milyon a~tk, hakikaten ~ayant teemmiil bir keyfiy-
yet. Heyeti Aliyenizin neticei miizakerat ve miitaliia-
tmdan tebari.iz etmi~ti ki, biit~e Hiikumetinizin, mena-
biine istinad edecek bir bUt~esi olsun. BUtc;ede birin-
ci derecede atft ehemmiyet edilecek nokta mutlaka ...
Heyeti Vekile bu bak!1 olan nikah nazan kabul etti
ve bir daha tetkik etmek tizere biitc;eyi Heyeti Ali-
yenizden geri almaya te~ebbils etti. Heyeti Aliyeniz de
muvJ.ftk buldu. D~i.incli defa bi.itc;e Heyeti Vekilede
tetkik edildi ve bu tetkikte ben de haz1r bulundugum
i~in bir iki noktay1 Heyeti Aliyenize arzetmek istiyo-
rum.
Mevzuubahsolan, arzettigim gibi, menabii mevcu-
demizin bize temin edecegi para ile makasJdlrniZt te-
min edebilmektir. Bunun ic;in, demin Heyeti Vekile
-84-
! 1337 c :1
Reisi Pa~a Hazretleriuin bir c;ok saydtklan mi.italaalar
Heyeti Vekilede nazan dikkate altnd1. Bi.iti.in bunlann
tetkikinden sonra Heyeti Vekilenin bulabildigi ~arei
yegane; heyeti umumiyesiyle btit~eyi 1336 bi.itc;esin~
irca ediyor. Bu takdirce Maliye Vekiiletince t:1kdim
edilip Muvazenei Maliye Encilmenince de tasdik cdi-
len levayihi kanuniyenin kabuli.i takclirinde mi.iteva-
zin bir bi.it~eye malik oluyoruz. Bu bi.it~ e nin telifinde
t
bazt ri.ifekamlZln teklif ettigi, te~kiliitt umumiyemizde
1 baZI memurlanmtzt a~tkta btrakacak te~kilat yapmayt
mahzurlu gordiik. Her vekalet ge~en seneki kadrosu
mucibince tadilatmt yaptt. Yoksa daha esash bir su-
rette bir ~ok memurlan ve bir ~ok aklamt tenkis et-
mek mevzuub~his olmamt~hr. Bunun bugiln mevzuu-
1 bahis olmayt~t. mahzurlu telakki edildigindendir. Belki
1
zaman ve ~erait miisait olduk~a bunlara ge~ilecektir.
Biitc;eyi tevaziin ettirebiimek i~in memleketin her ta-
rafmda bir c;ok tadilatt biz ~imdi muvaftk gormedik.
Biitc;e meselesi hakkmda Heyeti Vekileden ba~ka
Heyeti Aliyeniz i~inde erbabt ihtisastan bulunan ar-
kada~Ianmtzla da mi.idavelei efkiir ettik. MUtalaala-
nndan edindigim kanaatt Heyeti Aliyenize arzediyo-
rum. BUt~ede esash tadiliit yapmak mU~ki.ildi.ir. Den-
denizde hastl olan kanaat budur. Binaenaleyh rilfe-
kayl kiramdan bir 5ey istirham ediyorum. BUt-renin
Meclisten c;tkmast uzamt~ttr. Henilz beyeti umumiye-
si hakkmdaki miitaliiat serdedilmemi~tir. Teferruatt
Uzerinde gi:irU~iilerek Hi.ikumetin biitc;esi tasdik edile-
cektir. Bunda gecikmemeliyiz. Eger muvaflk olarak
mukabil tedbirler bulunamamt~ ise, bulunmu~ olan
tedbirleri kabul etmek caiz degildir. Ba~ka bir ~are
varsa onu dii~iinelim ve bulallm. Heyeti Vekilenin
bulamadtgt tedbirler varsa onu bulaltm. Fakat yok
ise, bundan ba~ka yaptlacak bir ~are yok ise, beyhu-
de vakit ge~irmeyelim. Bunun i.izerinde hassaten na-
zan dikkatinizi celbederim.
REFiK SEVKET BEY (Saruban) - Mi.izakereyi
aleni yapaltm.
VEHB1 llEY (Karesi) - Efendi, eger aleni celse-
de milzakeresinde bei yoksa aleni yapahm.
REtS - Efendim, alman bu izahattan sonra cel-
senin aleniyet tebdilini teklif ediyorlar. Binaenaleyh
Meclisi Alinizin ... (GUriilti.iler) Efendim, celsenin ale-
niye kalbini kabul edenler, liitfen el kaldtrsm. Ka-
bul edilmedi, devam edilecek.
SITKI BEY (Malatya) - Efendiler, gec;enlerde
bi.it~eyi
mi.izakere ettigimiz vakit masarif 108 mil-
yon gosteriliyordu. Bunun da 62 milyonu masarifi
harbiye gosteriliyordu. Heyeti Celilede icra kilman
 t : 33
mi.izakere neticesinde yer.iden tetkikat yaptp bu defa
92 milyon lira ile bi.it~eyi takdim ediyorlar. Heyeti
Celileniz gelen bu 92 milyonun 56 milyonunu Mi.i-
dafaai Milliye talep ediyor. Mi.idafaai Milliye Ve-
kili Pa~a Hazretleri buyurdular ki; bu seneki ordu-
muzun efradt ve tec;hizatt ge<;en senekinden fazla-
dtr. Efendiler; biz her birerlerimiz uhdemize tcvdi olu-
nan vazifelerimizi ifa etmek i<;in bu raya geldi!<, hi<;
bir fedakiirltktan <;ekinmemeye karar verdik ve o su-
retle mi.ibeccel bir erne! ile buraya geldik. Binaenaleyh
her fedakarltgt ihtiyar edecegiz. Pa~a Hazretlcri be-
yanatmda ordunun tec;hizatt ge<;en senekinden fazla-
dtr buyuruyorlar. Bende:-~izin bundan anlamak istcd i-
gim nokta var. Ge<;::n sene ilc bu seneyi muvazene
edelim efendiler. Biz ge<;en sene vilayatt ~~rkiyec!e
taraftan Ermenilerle Aymtap ve Adana cephesinde
Franstzlarla, diger cephede mesela, Bursa tzmir ci-
hetinde Yunanltlar gibi ve be§eriyetin ba)ma bela ve
musallat olan lngilizler elinde aleti ~errli fesat olan
lstanbul'dakilerin Hiiafet ordusu nami]le i.izerimize
gi:inderdikleri bir taktm erazil e5has ile muharebe edi-
yordu. (GUrUIU.ilcr) Efendim, mi.isaade buyurunuz, bu
sene bizim kar51m1zda Elcezire ve Yunanldar bulunu-
yorlar. Adana cephesi gec;en seneye ni~peten bu sene
iyidir. Yunanlllarda.n bu kadar mi.ihimmat aldtk, igti-
nam ettik. Bu scneki tec;hizattmlZ gec;en seoeye nispe-
ten daha azdtr. Gec;en sene de bu kadar masraftmtz
oldugu ha!de di:irt mil yo n iken ... (Gi.iri.iltliler) Bu hu-
susta Fcvzi Pa~a Hazretlcri izahat versin!cr.
Efendiler M :lliye Vekili Bey buyurdular ki, va ri -
datm tezyidi ic;in arazi vergilerinc zammolunuyor.
Di.i~i.inelim efendiler, milletin tahammlili.i kalmad1.
evvelki tekali.ifli tahsil etmek gayri kabildir. Eger
bi.it<;enin yekCmu nazan dikkate almacak olursa vergi
tarhedelim. Biz istedigimiz kadar vergi tarhedelim, bu-
gi.in memlekctte tahammi.il yoktur. Bir "ok ithalat var-
dtr. Milyonlarca para harice <;tktyor. Asbab1 ticare-
tin elindeki mallar bir tarafta, depolarda, ambarlarda
"i.iruyor. Memlekete on para girdigi yok. Binaenaleyh;
boyle ahaliye vergi tarhetmek, cebretmek ve ehli ma-
a~tan yuzde yirmi tenzil etmek dogru degildir. Efen-
diler 1-ir kerre di.i5linelim. Ashabt maa~ bugi.in ald1gt
maa~Ja idare oltmamazk.en biz unu daha tenzil ede-
cek olursak memurlanmtzi ahlakstzhga sewketmi~
ruz. •
(Gi.iri.ilti.iler) Dli~i.inelim efendiler, gec;en sene
Meclis a<;tld!g• zaman bir ~ey demi~tik . Onu hattrlat-
mak isterim : Demi~dik ki, (Ordunun, mlidafaa
hususunda her ~eyi yapacag1z. Bu b_i:iyle olmakla be-
raber, yalmz tedviri umuru Hiikumet ic;in vekaletler
14 . 5 ! 1337 c: 1
ba~ka suretle kadro tanzim ediyor. Bunlan da tenkis
edecegiz.)
Bir kerre devairi Hi.ikilmete atft nazar edelim. h-
tanbul 'daki Maliye Nezaretinin aynm1 te§ki! ettik. Ad-
Jiyeyi, Dahiliyeyi hepsini ayniyle te~kil ettik. D" ki~i
ile gori.ilecek bir vazifeye on ki~i tayin ettik. Binaen-
aleyh bu vergileri millete tarhedemeyiz. (Dogru sa-
dalan) Meclisin bidayette vard1g1 karar vec;:hile, de-
vairi H i.ikumelteki efendileri azaltahm efendiler. Biz
ne kadar vergi tarh ederek varidatt tezyit etsek, bi~are
bagn yamk milletten , mademki HiikGmetin bu kadar
fuwli masraft vardtr, yine bir ~cy temin edemez. t yi
dli~i.inelim efendiler.
SELAHA TT1N BEY (Mersir.) - • uhterem efen-
bir
diler; bi.it~e a<;tgtnm kapatllmasma mPdar olmak iize-
re gec;en i~timada beyan olunan baz1 mevat arasm-
daki bir iki hu usu Heycti Celi!enizc arzetmek muci-
bi istifade olur, zannedcrim. Tasvibi Aliye mazhar
olursa Hlikt1met tetkik eder, belki b ir faide hast!
olur. Evvelemirde Miid:1faai Milliye blitc;esinden ba~­
kasmm 1336 ~enesi biitc;:esini tccavi.iz etmcmesi, Hi.ikt1-
metin verdigi karara muvaftkttr. Hi~ olmazsa o mik-
tara tenzili hakkmda Hi.iklimetin verdigi karar dogru
ve muvahkttr. Bendeniz burada Hi.ikt1metin bir nok-
tada nazan dikkatini celbederim. 1336 scnesi bi.itc;esi
esash bir tensik mahsu!U degildir ve baz1 muayyen ta-
sarrufu ihtiva etmez. Binaenaleyh bu nikatt, yani 1336
bUtc;esi nin fus'.ll ve mevaddt erkamm1 yeniden tetki k
etmeden ayr.en kabul etmek, z<lnneJerim ki, gayri hl-
fidir. Erkamt bir dcreceye kada r nazan dikkate al-
malda beraber Heyeti Aliye celse esnasmda mi.izake-
relerde ta53.rruf edecek olursa. yani demck istiyorum
ki bi.ilc;eyi bir raka m olarak kabul ctmekle bi.it~enin
ihtiva ettigi rakamla nn nerelere sa rf olunacagm1 bilc-
meyecegiz.
Bunlan Heyeti Aliyeye k1saca arzetmek isterim.
Hi.ikumet bi.itc;esi , toptan bir blit<;edir. Bir sene zar-
fmda ... Bir netice irae eder ve herkes kendi siyase-
tini muayyen fikre gore tevcih ederse tabii bundan
azim bir yekun <;tkar. Bi.itc;e de, yani mi.inferit degil,
yalmz bir mecmuaya nazaran tespit altmda ... Hangi-
sine daha fazla yo! verilecegi ve hangisinin ktsdaca-
gt meydana <;tkar. Bu i~ pek ge<; yapiimt§tlr. Yani
olu- Hi.iklimet sureti umumiyede bir tenzil yapmt~tir. He-
yeti Umumiyeye verilmi~tir. Bendeniz dtyorum ki , bu
tenzili yapmakla beraber, nerelere para verilecegini
ve nerelere til.dilen Islaha bu sene mazhar olacagt
keyfiyetini tespit etmck laztmdtr. llunu Hi.ikumetle
Maliye Enci.imeni kadro enclimenleri ... Efkar etmi~-
-85-
 t : 33 14 .
lerdir. Bunlar buts:ede iktisad yapmak i~in gitmi~lerdi.
Muayyen tekalif kar~tsmda ayn ayn bir s:oklan blit·
r;:eyi... ,Simdi bu umumi yekCinda umumi bir tenkihat
yapthyor. Zannederim ki efkan umumiyeyi tenvir ede-
cek bir §ey yoktur. Temenni edecegim ~ey : Muva-
zenei Maliye Enctimeninde s:ok ve ihtisas sahil:ti aza
bulundurulur ve t~kilatm y~kdigerine benzemeyen ni -
katt vekili mesulti ile tslah edilerek Meclise getirilir.
Oyle zannediyorum ki, btitc;:e Mecli se bu §ekilde ge-
tirilirse Meclis bunun tizerinde hie;: ugra ~ mayaca kttr. , gormeye ah§tmlmali, i§ gorcmiyorsa HtikCimete tev-
Bu noktai naza n dikkatinize a rzederim . Ya ni hula-
sast; mtitehassts enctimenlerden iki ~ er a rkada~ Muva-
zenei Maliye Enctimenine ilavc edilerek bu nla r han-
gi §eylerde tadilat yapacaklarsa onu kabul etmek. ih- ' olur. Onun ic;in idarenin bu gi.izel teceddtidtin bir iki
timalki baZI tasarrufat olacaktir. Mesclil Pa§a H az-
retlerinin pek gtizel buyurduklan gibi ... Dahili yede
bazt tenkihat yapacagtz diyorlar. Faka t ben za nn e.Ji -
yorum ki, - yani ba.zt arkada§lanmtzm da ifade et-
tikleri ver;:hile - ges:en sene bazt liva la n mtista kil ya p- encLimenlerden g eymi ~ bir k:lnun layihast vardtr, ki
ttk ve binnetice bir c;:ok memurin ta yin ettik. H albd: i
mtistakil olunca· da evvelce idare olunduklan mem ur-
lar!a yine idare olunabilirler. G o nderilen mcrn:.t rin
kamilen zaittir. Fakat HtikClmet bu kadar memurin
ceffelkalem ar;:tga c;:tkanlamaz, diyor. Evet oy kd ir.
Fakat vekili mesuliyle bunun iyfast ka bildir. Yani
umuru dahiliyede mtistakil livalar mtilhak li valar
gibi , vila yetler mtistakil · livalar gibi idare o!unurla r
dcnilirse bundan istifade edilir. Amma bu sene ol -
mazsa gelecek sene olur. Bendenizin soyledigim §ey
bi.itr;:e Heyeti Umumi yeye bir ra kam ola rak gel irse i:; i
bir mahiyet ihtiva etmez. Bu nun her bir veka!ete ait
ktsmt mtitehassts enctimenlere giJerek pbu~fi:a <;: Jk:l-
nltr ve Meclise verilir. Biz, heyeti umu miyesi nin m i.i-
zakeresiyle me~gul iken, mesehl umuru ida rei dah i-
liyede valileri. mtifetti~leri bu s ~:ne tay in edecek m i-
yiz? Zannediyorum ki Te§kila tt Esas iye K anunun un
esasmt te~ kil eden nokta, az c;ok yeni bir ida re t e~ kil
etmektir. Bugi.in on dort, on bc'i v il ay ~t i mi z va rken
birdenbire her taraftaki Jivalara mti stakil dir dedik .
1dare 60 ele ger;:ti. Bir Dahiliye Vekaleti merkczden
bu 60 makineyi hangi gozle goriir ve dikkatle nasil
idare eder? Garip bir meseledir ve kabili tatbik de ·
gildir. Mesuliyet yoktur ve takip olunamtyor. Onun
i<;:in bu maddeyi tanzim etmek Jaztm. M alUmu ihsam-
mz akltn, tecrtibenin kabul ettigi hudut, altt makam -
la i~ gorebilir. Fazlasiyle i~ goremeyiz. Binaenaleyh
strf bu maksatla arzediyorum. Heyeti Aliyenizin ka-
bul ettigi bir mtifetti~lik vardtr, ki bir valii umumi
stfat ve salahiyetiyle i~ gorecek demektir. Zannediyo-
rum ki bunlar gitmelidir. Dahiliye btitc;:esinde gor-
s ! 1337 c: 1
dii~iimiiz bir iki mtifetti~ten ibarettir. Sonra Sthhi-
ye, Nafia vesaire ic;:in mtifetti§ olacak zevat bunla-
nn yanmda bulunma1Id1r. Bu bC.§ka bir ~ekildir, ya-
ptlacak olursa nazan dikkate alinmalidtr. Onun ic;:in
bcndeniz diyorum ki, his: olmazsa merrileketin bir ve-
ya iki yerinde meseta vasat mmtakalannda bu te§ki·
latm tatbiki Jaz1m ve faidelidir kanaatindeyim. Umu-
ru mahalliyeyi vilayetlere vermeli. Sthhiyede, Nafia-
da, mesaili Maarifde halk bir parc;:a kendi kendine i§
cihi hitap etmeli , o va kil HtikCimet kendisi s:ah§mah-
dtr. Hlikumet o zaman mesaili umumiyeyi deruhte
edeceg i i~Yin daha bitara f, daha hakim bir vaziyette
noktasmm husuli.ini.i temenni ederim ve bu temennimi
de bi.it<;ede go rmek isterim . Bu nu goremiyorum . Da-
hili ye Vekalet ine merbut polis ve jandarma meselesi
ve bun1a nn tevh.idi cihetine gidilmesi ic;:in muhte!if
bunun leh ve aleyh inde bir c;ok sozler· soylenebilirse
de bendeniz bunda bir faide gortiyorum . Urnum jan-
darma kumandanltgtnm ... Mtidi.iriyetinden ibaret ve
D ahiliyeye merbuttur.
ik incisi : ViJayet te§kilatt kalkmt~ oldugu ic;in
alay kuma ndanlanna liizum yoktur. Ger;:en sene 13
iken bu sene 24'e balig olmu§tur. Btittin alay ku-
ma ndanla n a<;:Ikta kalaca k denir e, kalmayacaktlr. Or-
du da hizmet edecektir. Bana bundan bir ziyan yoktur
gibi geliyor. Za bttayt, j:1ndarmayt tevhit ve bir §ekli
umum ide dogrudan dogru ya D ahiliye Vekaletinin eli
a ltma vermelid ir ve aynt zamanda valilerin de ciheti
aske;iyeden irtibatt aynlmalt ve ~ n suretle memurini
m ijJkiye de cfa linde n mesul olma hdtr. Onun ic;in c;ok
rica ederim mesul ellere ha kimiyet ve makam veril-
melidir ve bu zeva tt icraata mukted ir kilmaltdtr . En-
gelden kurtarmaltdtr.
Rir no ktayt daha arzetmek istiyo rum. Mi.ikellcf
jandarmayt mtimki.in mertebe azaltmak Hi.ztmdtr. tn-
&aallah bu harbi bitirdikten sonra az zamanda jan-
darmanm talim ve terbiyesine muvaffak oluruz ve bu·
suretle yedigi ckmek de badihavaya gitmez .. .
Adliye ktsmma gelince : Efendiler; mabkemeleri-
miz cinayet m ahkemeleriyle istinaf mahkemeleri var-
dtr. Bundan ba~ka ha kimi mtinferitler yaptltyor ve
yaptlmaktadtr. Erbabt ihtisastan bulunan zevat bunun
ikisi de cinayet mahkemesi olacagt ve azalannm tic;:e
indirilecegini soyliiyorlar. Yalmz temenni etmek iste-
digim bir §CY vard1r. 0 da; hi.ikkama en yi.iksek rna-
a~ vermek temennisidir. 0 vakit memlekette asayi~i
86-
 t : 33 14 . 5 1337 c: 1

Hiikumet daha ziyade takarriir eder. Bu noktay1 e as ABDULKAD1R KEMALt BEY (Kastamonu) -
nokta olarak addcderim ve ~unu soylemek isterim ki, 0 bitmWir.
Hiikfrmeti MiUiyenin temnini muvaffakiyyetinin esas1 SALAHATTiN BEY (Devamla)- Efendirn, R eji
adaletin masun olma iyle kaimdir. Hakim, memlekette idaresinin mefsuh oldugunu bilrniyorum. Eger Rejinin
en yUksek adam olmah. Onun i9in hiikkam maa~tnm imtiyazt mefsuh ise efendiler daha iyi bir usul var-
mernleketteki memurin maa§mdan ziyade olmasm1 te- dlT. 0 da tiitiin ziraatllll serbest tutrnaktlT. (Gilrilltil-
menni ederirn. 'Omit ederim ki, Adliye Vek.ili bu m:J.- Jer)
ruzatmu nazan dikkate ahr. 1 tiklali mali in~ temin
Sonra miltekaidin mcselesi vardJr. Efendim, miite-
edebilmek i9in her ~eyden evvcl i tinat edikc k bir
kaidin yedi milyon lira ahyor. Bunun bakkmda demin
kol lazrmdrr. Binaenaleyh bunu bir an evvel tesi.
arkada§lanmtzdan biri beyanatta bulundu. Bunun hak-
etmek laztmdrr. Binaenal yh buna bir §ekil clli~iin­
kmda ameli bir §CY soyleyebilmek ic;:in di.i~ilnmek la-
meli.
ZJmdJr. Onun ic;:in d vairi Hi.ikOmct miiste§arlanndan
Dendenizin ak.h k.esirim e; gec;en sene bir ikti adt
miirekkep bir komi yon te§ekk.i.il eder ve bir ureti sa-
Miut ·Bankast yaptalar. Bunu Miut bir §ekle koymak
lime arzeder. 0 vakit c;ah~t•rabiliriz. Her in ana zorla
istiyorlardJ. Fakat bu yeniden Anadoluda te isata
arazi alamazsm, denemez. Maluliyeti bedeniyesi olan-
muhta9 bir §Cydir. Bilmem Ziraat Bankalanm bir
lar ard1r. Bunlar m~buri yet altma girmemelidir. Bi.i-
Milli Banka halinde bulundurmak, tah ildarlan kaldt-
ttin bunlan nazan itibare alarak bir ·§ey yapmahd1r.
rarak ahalid n vcrgileri dogrudan dogruya Ziraat
Bu ger~i bUts;eye bUyi.ik bir faide temin eder mi bil-
Bar.kahm kabzederse nastl olur? Ziraat Dankalan kab-
mem? ihtimal etmez. Fakat memurin emin olur. Efen-
zecler, Hiikftmet kendi defterine yazar ve bu uretle
diler, memleketin selametini burada goriiyorom. Eger
beyhude yere bir c;:ok andrklara hacet kalmaz. Ban -
mtft memurinin muamelatJ zatiyesi umuru gaip edil-
ka sand• Ian mal sand1klandtr. Eksik olan k1 1mlan
mez ve siiriiudtiriilmez e ve hangi adam hangi i§te
var a tevsi olunabilir. Bu suretle tekmil memJej(et
hangi kabili ette miiteha 1s i e o i~lerde tefevyi.iz et-
verdigi ve ald tgt paranm oradan geldigini goriir \e
tigini goriirse zannediyorum ki , memlekette birden
memlekette bir itibari mali olur, herk emniy t eder.
bire §ekil degi§ir ve c;:ok biiyiik i§ cytkar. S1mf1 memu-
Bu noktanm Hiikumetc;:e nazan dikakt ahnmasuu te-
rin bir ordu olabilir. Bu ayru zamanda tenvir edilmek
menni edcrim.
la:ZJmdJr. Bu noktaya cyok celbi dikkat etmek isterim.
Dahiliye bi.itc;e inin bir nokta 1na geliyorum. 69
i§te miifetti~J umumilik mevzuubahsolursa kendi mu-
bin Jirad1r. Mahbuslann ia§e ve idare i ma raft efen-
ayyen sahalannda ttpki bizim ordu kumandanlan gi-
diler. Bu para cemiyeti be e riye ic;inde baz• hatiat
bi te il etmek ve kendi inhalanm evrakJ resmiye ola-
icra etmi~. insanlara arfcdiliyor. Mahbushanelerde
rak. nazaa dikkate almak ve merkezde i§ ba~mda cai-
10 - 15 bin ni.ifu c;:i.iri.iyor. Millet bunlan beyhude
zi emniyet zevat bulundurmak laztmd•r. Zanoediyo-
yere besliy r. Fakir ol:l.n bu millet bunlan. besleye-
rum ki, memurinin terfihi, tebdili, nasb1 ve tayini
cegine, c;:ah~ttrsmlar. Binacnaleyh mahbu lann say w
mesele i miifetti~i umumilerin azifesiyle alakadar
amele mecbur tutulm mda bliyi.ik istifadelcr vardtr.
olarak, giizelce bir §ey tedvin edebilir ek memlekete
Evvela, kendi rna raflanm 91kanrlar. Saniyen, kalan
90k bi.iyiik bir haytr olacakttr. D hiliye Vek.5.1etinden
para mabbuslann tslah• ic;:in ufak bir senn ayc olarat-..
bu hususun bir an evvel 91kanlma 101 temenni ede-
kendilerine e as olur. Gerc;:i nazariyatt1r. Tatbikatmda
rim. Zannederim ki hazrrhyorlardt. 1n§aallah o da t;l-
mii§kiilat ard1r. Fakat bu mu~klilat az ·e bu kabili
kar. Hukuk muhafaza ve takip olunur. Bu suretle
icrad1r. Memleketimizin elimizde bulunan kt mma
ciheti rniilkiye de ser eri vaziyette kalan memurla-
hakimiz. H r livanm hapis1 rini olduklan yerde bt-
nrmz, kurtanllT. Efendiler, bundan c;:ok faide kaza-
rakmak Jazrm degil. Haklannda hi.ikl.im verilmi~ insan-
nacagtz. MaruzatJmm biitcyeye rakam itibariyle bir
Jan yolda cyah~ttrmak kabildir. Bu suretle memle et
faide verip vermeyecegini bilmiyorum. Bu fikirle r
nafi olabilirler.
biit~e e dahil degil e buna gore tashih ve tadil edile-
Sonra Reji mcsele inde ~ey ediyorlar Bu babta rek H yeti Urn mt ·e e gelmel id ir. Maaljattan % 20
muhtelif efkar vard•r. Bendeniz bir ey arzede} im . tenkisa.a bendeniz kern li §idd tic muhalif bulunu-
Reji !daresinin tern trii lmak iizere Hazineye crdi- yorum. Menafii Maliy~: ve tasarrufat yolu bulunma-
gi bugiin rejinin hesabma kaydolunmak iizere ... hdtr Biz de tasarruf yapmaya borcylu} uz efendiler.

--· 87 - -
 t : 33 14 . 5 . 1337 c: 1
(Giirilltiller) Bir milyon ii9 yiiz bin lira tezyid ed i- da niirnune olahm. Muavenet hususunda ilk evvela
yoruz, bii~yi efendiler. Bunun be§ yi.i.z bin liras1 her kendimizi peyrev edelim. Nikatt saire hakk.mda b~­
§eye yarar. Fedakarbk laumdlr ve bu fedakarftgt , ka bir §ey demiyorum Yani bu~e bu esaslar dahi-
saff1 evvelde bulunan bi~are koyliilerden degil, ke<l- linde olursa memleketin menafiine muvaflk olur.
dimizden yapailm. Onun i~in arkada~lanmdan kemali
REls - Efendim, celseyi tatil ediyorum.
hi.irmetle rica ediyorwn, biz memlekete iktisad yolun-

-· ·~·--..:e!!JI~>8-< t!t!S:~--·~···
DEVRE: 1 .CtLT: 2 tcrtMA: l

-T. B. M. M.

Gizli Celse Zabitlari

27 Haziran 1337 (1921)

·-·---
Mi.inderecat
Sayfa
1 . - ZAPTI SABIK HULASASI 90
2. - MOZAKERE EDiLE t MEVAD 90
1. - A vrupa seyyahattndan avdet etmi.$
bulunan Hariciye Vekili Yusuf Kernal Beyin
muhtelif devletler temsilcilen ile vaki temas-
lan ve mulzaverat hususiye r,abttlan. 90:()6

Cilt : 11

43 ncii tn'ikat, 2, 3 vc ncii C lsc

 t : 43 27 • 6 • 1337 c z
KIRK O<;UNCO 1N'1KAT

27 Haziran 1337 Pazartes1

l!Jnci Celse

RElS : lkinci Rei Vekili Adnan Beyefendi

KAT!P : Hamdullah Suphi Bey (Antalya)

REfS - Efendim; celseyi a~1yorurn.

Zapt.t sab1k hulasas1 okunacaktlr.

1. - ZAPTI SABIK HULASASI

OTUZO<;ONCO lN'lKAT Maliye hakkmda uzun muzakereleri mEteakip i~tima­

ya nihayet veri ldi.
14 May1s 1337 Cumartesi
Reis Kiitip
B1R1NC1 CELSE Ad nan Kayseri
Atlf
fkinci Reis Vekili Adoan Beyefendinin tahtJ riya- REIS - Zaptl sab1k hulasasm1 reylerinize arz
setinde in'ikat ederek; 1337 senesi but~esi ve v::ziyeti ediyorum. Kabul edenler... Etmeyenler... Kabul edil-
di.

2. - MUZAKERE EDlLEN MEVAD

1. - A vrupa seyahatinden avdet e tmi~ bulunan
Harlciye Vekili Yusuf Kemal Beyin izahatr ve mev-
r.u ilzerinde miizakerat.
RElS - Soz Hariciye Veltili Yusuf Kemal Beye-
fendinindir.
YUSUF KEMAL BEY (Hariciye Vekili) (K.as-
tamonu) - Efendim, avdetten beri vakit bulamad1m.
Onun i9in her ~eyden evvel Meclisin gosterdig1 azim
~k.k.lirlerin pek ziyade minnettan oldugum h:1lde
bana tevdi buyurduguouz vazifeyi ifa edebilecegimi
bilemiyorurn. Fakat her yerde, her vakit bundan ev-
velki oldugu gibi (biitiin mevcudiyetimle \ah~Iyorum
ve limit ederim, alru a~lk olarak) (~lklyorum. Bugiine
kadar boyle yall§tlm, bundan sonra da) (1) sizden al-
dt~l kuvvet ve cesaretle ifay1 wnura yah~acag!D1.
Burada izah edecegimiz mesele hakkmda evvelce
malOmat verildig.i i9in huliisa arzedeyim.
Su giinlerde yakm olarak Fran 1zlarla gorii~tiik .
Onun i~in o mesele hakkmda am malilmat edece-
PL Gerek gazetelerde ve gerek halkm lisanmda lngi-
lizler gelmi~. gitmi~ miiracaat ediyorlarm1~ vesaireye
ait halkm agzmda bazt liik•rd•lar var. Sonra bir iki
(1) Parantez i~indeki kelimeler tarafrndan eklen-
di. M. Onver
kelime ile bir Bulgar heyeti geldi. Onlar hakkmda ar-
Zl mahlmat ed cegim. Sonra. Amerika ile bau miina-
sebatl ticariye tesisine yah~maktayiZ. Sonra 1talya mii-
messilinin Ankara'ya muvasalatmda, memleketimizin
ltalyan askerleri nden athliye inden sonraya talik edil-
mesini rica ettik. Sonra tngilizler ile ii era miibadele-
si bakkmda arz1 ma.IGmat eylerim. D aha sonra eger
tacit buyurursan1z bir iki giine kadar Rus muahedesi
... Addetmeyerek Cenubi Ruslarla ... HUkfimetleriyle
munasebatlmiZ haklonda m:1lilmat arzu buyurursaniZ
onu arzedecegim. Cel ei hafiyede bu malilmatl arzet-
tikten sonra celsei aleniyede bir kay oz soyleyece·
gim.
Onun i\in miisaadenizle Frans1Zlar i~inden ba~la­
yaym1. FransiZ i~lerinin tarilwesi malilmu alinizdir,
Londra'da FransiZ Reisi Hiikfimetiyle Heyeti Muraha-
samiZ Reisi Bekir Sami Bey arasmda bir itilafname
imza edildi idi. 0 itiliifname Meclisi Alinizde redde-
dilmi~. sonra Hiikfimet~e de reddedilmi~tir. Yurt iize.
rinde Hiikumetimiz her ne §ekil olursa olsun Fransa
Hiikilmeti tarafmdan boyle bir ~eyin imza edilmesi-
ni Fransa'mn bchemahal harbi izale ettigine deli! ad·
dederek Fransa'ya kar~1 baz1 teklif dermeyan etmi~.
Hiikfimetimiz o teklifin aym bizim tarafuruzdan en
evvel dermeyan edildigi i9in Misalo Milliden harice

-90-
 t : 43 27 . 6 . 1337 C:3

~akamad1k. Onun i~in o teklif tamamen Misakt Milli-
mize muvaftk olarak dermayan edilmi~, Fransa Hti-
kilmeti bunu kabul veya red suretinde cevab1 resmi
vermemi~tir. Yalmz buradan gonderdigimiz mernuDJ-
muza Suriye'de bir FranslZ memuru, bir FranslZ jene-
rali bu meseleleri miizakere edebilecek meseleler ol-
maytp hari~te miizakere edilecek bir mesele oldugu
i~in memurumuz avdet etmi§, sonra buraya Franklen
Buyyon nammda harp zamamnda ... bir nevi Harici-
ye Nezareti demek olan Mission Nezaretinde bulun-
mu§ ve bir zamanlar Fransa Meclisi Mebusamnda Ha-
riciye Enctimeni Riyasetinde bulunmu~ bir zatt1. Bu
zatm elinde saHihiyeti resmiyesi yoktu. Fakat her tiir-
lti ahvali gosteriyordu ki, bu zat Fransa Htikumeti-
nin ma!Umatt tahtmda gelmi~tir, Pa§a Hazretleri ta-
raftndan ne cevaplar verildigioi ve kendilerinin ne
soyledigini mtimktin oldugu mertebede zabtettirmek is-
tedik... lstjhdam ettik. Onun sozlinti Ttirk~eye 'tercti-
me ettirmek ve Pa~a Hazretlerinin sozlerini Franstz-
caya terctime ettirmek iyin o sozleri yazdtrdtk. Me-
sele btitUn vuzuhu ile malUm olur. Mtikalemenin bti-
tun safahatmda Hariciye Vekaleti de bazrr bulundu.
Eger neticede mesuliyet terettiip ederse Hariciye v~
kili bu mesuliyete miitehammildir. YalnlZ meselenin
ba~langtcl Hariciye Vekili olmadtgi bir zamanda ya-
ni Hi.ikfunetirn4, tarafmdan yaptlrn1§ olan teklifler Ha·
riciye Vekilinin i~e ba§lamasmdan evvel cereyan et•
mi§ oldugu i~in boyle cereyam zaruri ve tabu idi.
~arktan gelen Hariciye Vekiliniz vukuah siyasiyc
hakkmda hemen hemen hi~ malumati yoktur.
(Vekil Bey muhaverah husu~iye zabttlanru oku·
yor)
RIZA NUR BEY (Sinob) - Bendenizin Tiflis'te
bu babta istihsal ettigim malumat ve kanaate gore
Fransa HUkumeti ~oktan beri Kafkasya'da konfede-
rasyon tesisine ij:ah§mt§ttr ve Tiifkiye'yi de buna ima.-
Ie etmek i~Yin bir yok paralar ve gayretler sarfetrni§-
tir. Bekir Sami Beyefendi ile, Kafkasya'dan g~tigi
zaman, bu §eyler gori.i~tilmil§ idi.
(Hamdullah Subhi Bey iiytincti i~tima zabtmt oku-
maya ba§ladt)

~ ,.. .< _. ...

LJ9i.incil Celse

RElS : lkinci Reis VekiJi Adnan Beyefendi

KATlP : Hamdullah Subbi Bey (Antalya)

RElS - Celseyi kti§ad ediyorum. Mi.izakereye de-

--- kilmetleri arasmda nuntakai ntifuz taksimi bakkmda
vam ediyoruz. bir mubade var, bir itiJiif var. (Antant itilaf parti
demektir.)
(LJ!j:iincii i9tima zapttru Hamdullah Subbi Bey
(l-Iamdullah Subhi Bey tekrar okumaya ba§ladt,
okudu)

I
dordtinci.i zaptJ okudu)
YUSUF KEMAL BEY (Hariciye Vekili) (Kasta- RElS - On dakika teneffiisten sonra i~tima et·
monu) - Malfunu aliniz tngiltere, Fransa, 1talya hti- mek iizere celseyi tatil ediyorum.

-. . , •-c• . -·

- 91.
 ( 43 27 . 6 . 1337
Dorduncu Celse
RElS : 1kinc\ Reis Vekili Faik Beyefendi
KATtP : Hamdullah Subhi Bey (Antalya)
RElS - Celse a~tlmi~hr. Mtizakerata devam edi-
yoruz.
(Hamdullah Subhi Bey be~inci i~tima zaptm1 oku-
maya ba~lad1)
YUSUF KEMAL BEY (Hariciye Vekili) (Kasta-
monu) - Efendim i~te bu muzakerat neticesiode mey-
dana gelen §CY bunlardtr. Ba~ka yeni bir itilafname
dedikleri o itilafnameye merbut bir mektup, itiJaf-
name imza edildigi takdirde o mektup Fransa HU-
kfuneti Hariciye Nazmna gonderilecek, Ttirkiye -
Fransa itilafnamesi (Madde I) T"\]rkiye Btiyiik Millet
Meclisi Hiikfimetiyle Frans1z Hiikfuneti aras~oda ...
Btitii.n bunlarda, gortiltiyor ki, bir mukaddime
yoktur. Kasden vaz edilrnemi~tir ... Zaten bize yaptlk-
Jan daha dogrusu Bekir Sami Beyefendinin imza et-
tikleri itilafnamenin ~ekli bu oldugu gibi, biziffi ta-
raftimzdan kendilerine gonderilen ... Seraitin §ekli ve-
yahut itiraznamenin ~ekli de budur.
(Madde 2/ 43 okundu)
YUSUF KEMAL BEY (Devamla) - Meclisi
Alinizin icrai slfatl nazan itibara alarak soyluyorum.
Onun i~in zaph okuyay1m daha muvaf1k olur zanoe-
derim.
Dorduncii maddedeki bu §eye ltizum kalmam•~tlr.
Zonguldak'tan askerini geriye almi~hr.
(Madde 5, 6, 7, 8, okundu)
YUSUF KEMAL BEY (Devamla) - Bu mek-
tup hemen hemen bundan evvel yaz!lan mektubun
aymd1r. Mukabil teklif ile §imdiki bu itilafname su-
retiyle itilatnameye merb.ut mektupla mukayese edil-
digi takdirde, goriHtir ki, sonrakiler evvelkilerde'l
memlekete daba nafidir. Yalmz bir madde var ki ar-
zettigim on ikinci maddede mi.ibhem olarak bizim
Misakt Millimizde gosterilen amali milliyemizin ta-
hakkukuna mtittefikleri nezdinde gayret edecegine o
madde sarahaten meskfit girmemi~tir. Yalmz mukad-
dimesiz girmi~tir. Bu mektup teati edildigi zamanda,
Fransa Hukfimetinden buna mukabil verecek o mek-
tupla beraber teati olunacag1, daima teati ~elimesini
onun i9in istimal ediyorum. Yalruz ita olunacak degil,
adeta itilat edilmi~ §ekil budur. Bununla beraber mi.i-
kalematm son .ktstmlanodan da mtinfehim oldu ki, yine_
onlann itirazt vardtr. Buna bendeniz hududun Dicle'
ye isal edilmerni§ olrnast, Ergani madeninin verilme-
-92-
c 4
mi~ bulunmasmdan sonra bu mtiessesat meselesinde
eskiden oldugu gibi kaydm ilavesi liizumundan, bil-
hassa bu mektupta gosteriien menafiin birinci mad- ·
desindeki §imendiferler meselesinde Pozantl'dan Nu-
saybin'e kadar olan battm btitiin §Uabatiyle isteyebile-
ceginden bahsetmi~ti. Yani bu noktalarda biz de o da
Israr etti. Buradan ahvali kendisinin bize soyledigine
gore ~ifre ile lstanbul 'a bildirmi§tir. 1stanbul'dan Fran-
sa HUkfunetine bildirilecektir. Mersin'e gitmi§tir. Mer-
sin'den kendisi de dogrudan dogruya muhabere ede-
cek ve o muhabere neticesinde kendisini FransiZ Hi.i-
kumeti kabul ediyor mu, etmiyor mu, bir. Kabul edi-
yorsa imza orda mt, burada mt olacak? Anprensip
esas itibariyle kabul ettigimiz takdirde kend_isi de bu-
raya gelecektir. Bizim salahiyettar bir zah Paris'e gon-
dermemize 90k tSrar ettiler. Oyle bir memur gonde-
rildigi takdirde bu nokta o zaman taayyiin edecek-
tir.
Simdi beyefendiler M. Frankleo Buyyon Pa~a Haz-
retlerinin mi.ikalemesini arzedeyim. Eger anprensip
kabul ediJir . de bazt hususat tizerinde mi.inaka~a et-
mek li.izumu var i e... (Giiri.ilttiler) t~te arkada§lar
Franklen Buyyon Ia cereyan eden mtizaker~t ve o mii-
zakerat neticesinde meydana gelen ~eyler ve bu hu-
su ta ne noktaya kadar vasll olduk; o da budur.
Son verecegi ha~eri bekliyoruz. (Giiri.ilti.iJer)
REfS - Miisaadc buyurunuz. Beyanah kesmek
dogru degildir. Devam edelim.
YUSUF KEMAL BEY (Devamla) - Ba~ka emir-
Jeri var a izah edeyim.
SUKR 0 BEY (Karahisan Sahip) - Baz1 me-
seleler hakkmda soracakttm, mi.isaade buytl!llnUZ.
HOSREV BEY (Trabzon) - Adoan Bey, birin-
ci nokta hakkmda izahat verecegim.
YUSUF KEMAL BEY (DevamJa) - Yalmz iza-
hat vermiyorum, arzediyorum.
RElS - Mi.isaade buyurnnuz. Bolu Mebusu Yu-
suf 1zzet Pa~arun bir takriri var efendim. (Okundu)
HOSREV BEY (Trabzon) - Zaphn nastl tutul-
dugunu izah ettiler. Pa~a Hazretlerinin fikirleri ben-
denizde de hast! oldu. Fakat sonra anlad1m ki Reis
' Mustafa Kemal Pa§a Hazretlerinin ve Franklen Buy-
yonun ifadeleri, en ziyade, Bekir Sami Beyefendioin
 t ; 43 27 • 6 • 1337
Hiikumetin noktai nazarma gore talimah tecaviiz et-
tigini ibsas ve reddin muhik ve zaruri oldugunu Frao-
stz siyasisine ihsas etmek noktai nazanna matuftur.
Ben oyle anlad1m ve oyledir. Tabii Frankleu Buyyon ,
anla~iliyor ki, son celseye kadar ... P~a Hazretleri bi-
dayetle her konu~lugumuz bu zat 'Paris tc:i Londra'
daki cttkan gazeteleri okusaydt anlard1. Ondan ba$ka
ilk konferansta gerek Tevfik Pa~a Hazretleri, gcreK
Bekir Sami Beyefendi Ahdi Milli esasatmm tabii ruhu
dahilinde soylediler. Loid Corc'un dedigi, bunu ben
gayet umumi goriiyorum. Onun iizerine ikinci konfc-
ransta zannederim matbuat idaresinden be§ numara
ile heyeti kirama ... Onun on dokuzuncu sayfasmda
birinci maddeden en birinci maddeye kadar olan kt-
stm , ki siyasi ve ariz! meseleleri bir ve iki. madde1eri
de iktisadt ve mali' mesaili muhtevidir. Zaruri gor-
diigilmiiz bundan ibarettir. R12a Nur Beyefendi de-
mi~lerdi ki, Kafkas mesailinde M . Fraoklen B~yyonu n
... hakikaten me ele boyledir. Biz Paris'te iken Bekir
Sami Beyin !j:agtnldtgt 9aya benden iz de refakat et-
mi~tim. Franklen Buyyon da orada idi. Bazt Ayan
Azasmdan zevat vardt. Menabii siyasiyeyi yioe benim
.. i9timagah oldugu soyltiyordu. Biz ni9in dil: 'et edil-
digimizi bilmiyorduk. Oraya gittikten sonra Giir ii
Azerbaycan heyeti orada idi. Anladlk ki Kaflcas me-
sailidi.r. Uzun uzadtya muzakere edildi. Boyle hem-
civar olan milletlerin hukukunu miidafaa ederiz. Her
~eyden evvel bizim Sarkta, Ruslarla olan dost!ugu-
muz, muhadenetimiz vardtr. Esas bu olmak !}artiyle...
ALl SUKRU BEY (Irabzon) - Efendim heyeti
murahhasamtz bir itiHHnameden bahsediyor ve bu ili·
lafnamede goriiyoruz ki Pa~a Hazret!eri ile Franklen
Buyyon arasmda cereyan eden ruiizakenlt Misakt Mil-
li dahilinde olmayan bir ifilatname aktedilmi~tir. Yai-
DIZ orta yerde bir nokta vardtr ki, \1. Franklen Buy-
yonun soyledigi Veyhile, Misall Milliden heyeti mu-
rahhasam!Z bahsetmemilj degil, bahsetmi~tir. ): almz
binnetice Misakl Mllli haricinde itilatname aktedil-
mi§tir. Simcli mah1mu aliniz bu tarzda miizakcratm
itilafnameyi tabii Reis imza eder. Bundaki §eref · ve-
ya !eke varsa - o da tabu reise aittir. Ben bunu ordu
meselesine benzetirim. Bir ordunun maglub veya g li-
biyetinden hissedar olan §eref alan veyahut k~ndi ine
· Jeke suriilen kumandandtr. Fakat maglup olan ordu-
nun kumandam lekedar o1makla beraber Erka ru Har-
bJye Heyetine de sorarlar, siz ne yap1yordunuz? Yap-
ill!~ oldugunuz planlar ne idi? Biz bu v~b.ile idare
ettigimiz ... Bek.ir Sami Bey ... hatta talimata da lti·
zum yoktu. Elinde gayet sarih ... 1stanbul Meclisi
Miillsinde kabul edilen bir Misakt Milli varken heyeli
-93-
C:4
murahhasa erkaru kiranu acaba kendisini resmen pro-
teste etmi~lcr mi, sen buou yapamazsm demi§ler mi?
Rica ederim bu nokta<.la heyeti murahhasa erkam bizi
tenvir etsinler. Me uliyeti maneviye varsa Bekir Sa-
mi Beye aittir. Fakat mf Bekir Sami Beyin i§ gar-
me i Jaztm gel ir, ki Bekir Sami Beye baz1 zevatm ter-
fik edilme i de, bu gibi mkatta bir insarun nisyana
dii~ mesi ihtiinaline kar~I onu ikaz etmesi, tevfiki ha-
reket etmesini lhtar i~indi.. Hakikaten resmen heyeti
murahhasaya dahil olan azay1 kiram Bekir Sami Be-
eyfendiyi ikaz elmi~ler mi? Bekir Saml Bey de bun-
lara ragmen mi bunu imza etmi~? 0 zaman bende-
niz burada yoktum. Fakat i~ittigime nazaran Bekir
Sami Bey gayet manidar bir §ekilde bugiin iyi bir i$
yaptlmadtgt icrin mesuliyeti ben takabbiil ediyorum de-
rn i§. Bekir Sam i Beyin bu sozii pek manidard1r. Bun-
dan da baz1 ~eyleri i tidltil edilebilir. Tabii bunda bir
mes'uliyeti maddiye yoktur. Ama, maneviye var.>a
ta' sim olunsun.
T ALI HlLM i BEY (Bolu) - Usulii mUza-
kereye dair oz istiyorlar. (Giiriiltiiler)
Y SUF KEMAL BEY (Hariciye Vekili) (Kasta-
monu - ikinci mesele jogiliz mfuacaattna dair ga-
zeUerde halkln Ji anmda pek 90k !ieyler deveran edi-
Y r. Re mi o1arak Hukillnetioi.z hi9 bir mtiracaata ma-
ruz kalmamt~ttr. istanbul'daki muhabere ettigimiz ze-
va~tan kendisine bu babta isirn tasrih etmeyerek - bir
ingiliz, buranm en buytik ingiliz makamt bana miira-
caat etti. Mu tafa Kemal Pa$a seri sulh yapmak ar-
zusu ediyorsa cevap bekliyor diye bir telgraf aldtk.
Fakat i~te arzettigim gibi telgraf boyledir. tstanbul'da
muteber bir tngiliz lflakamt namma bana miiracaat
etli. Mustafa Kemal Pa~a Hazretleriyle seri bir sulh
aktetmek i tedikleri arzusunu bildlrdi. Cevap bekliyo-
rum. Kendi ine verdigimiz cevapta miiracat eden za-
tm kim oldugunu, mUzakeratm hafi veya aleoi ola-
rak m1 icrastm, d recei salahiyeti ne oldugunu sorduk.
l~te telgraf budur. Heyeti CeWeniz dosyamda her ne
varsa harfiyen arum tahh karara ahrsa, emrederse
hepsini arza amadeyim. Gordtigiim i§ten . sonra beni
me ul ediniz. Verdigimiz cevap ~udur. lngilizlerle !;liz
de miizakereye hazmz. Bu hususta 9ektigimlz telgraf-
nameyi okuyorum. _
(Telgrafname cevabt okundu)
Buna aldtgtmtz cevap da §oyledir :
(Cevap okuodu)
YUSUF KEMAL BEY (Devamla) - hte rcsmi-
yete yakmdtr. Resmt degiL Bu babta cereyan eden
bunlardan ibarettir.
 t : 43
Sl'nra 1nebolu'ya bermutad gelcn - bennutad 0-
ziinli sureti mah usac!a zikrediyorum · bermutad ge-
len esliha, cephane ile iki adam gelmi~. 0 adamlar,
biz Ankara·ya gitmek i tiyoruz, Mu tafa Kemal Pa~a
Hazretleriyle gi:irli~mek i tiyoruz demi~ler. Eskidcn j n-
giJtere ordusunda, harp zamamnda binba~il1k etmi$ ol-
dui.Janm . soylediler. Ellerinde vesika yoktu. 1 iml -
rinin filan oldugunu, rlitbelerinin vaktiyle binba 1 bu-
Jundugunu kendilcrinden i:igrendik. Simdiye I adar bi-
zim icra ettigimiz tahlikatta bunlann boyle bir adam
olduklan anla. ilamadJ. Bu zevat orada kendi iyle tc-
mas eden diger ir zata, yani bizim namtmlza kendi-
siyle temas eden bir zata lngiltere'nin bizimle ulha
iimade oldugunu, Anadoluyu e Trakyayt tahii ye ede-
ceklerini ve buna rnlirnasil baZI SOZI r soylemi)Jcr.
Bunlardan biri avdet etti, digeri kald1. Avdet eden bir
telgraf 9ekiyor. jngiltere fe kalii le komi eriyle ...
Buna cevap ~imdi tabil Pa. a Hazretlerinin oraya
gitmesi imkiim yoktur. Bu aclamlann hi.iviy lleri h:;.k-
kmda bize malGmat veriniz dcndi ve )U cevap geiJi .
(felgraf aynen okundu)
(lkinci cevap okundu)
YUSUF KEMAL BEY (D vamla) - Bizim yaz-
dtgtmlz telgrafta Arniral Haringtonun j neb Juya gel
mesi ... Onlar da Amiral Haringtona bir telgraf yek-
rniljler, ~ifre ile. 0 telgraf gitmcmi~.
M TAP K MAL PA A H ZRETLERt
(Ankara) - Hatmmda kaldJgma gore ingiJizlerin
kabul ettikleri noktalar bizim Mi ak.J Milll dahilinde
oldugundan hususatl saire hak~mda General H aring-
lon ile diger Amiral ile gori.i tUm, jngiltere'ye bildir-
dim, heni.iz bir habcr yok. Hariciye Vekaletimizin ma-
lGmatl bundan ibarettir ve binaenaleyh ben al nl e-
yimde bu ~ayiatm, yani i mini vermeyerek §imdi go-
recek iniz. istanbul ve Avrupa ajanslannda d - eran
eden havadislerden Hariciye Ve!-aletinin hi9 bir ha-
beri resmt yoktur. Yani ize Hariciye Vekili ... Ha -
b~tr yoktur. Erkiim Harbiyeye geliyor. Anglo italyano
§irketi bahriyesiylc...
(Telgraf okundu)
(7 80 artJm sahra obi.is cephane ini lnebolu'ya
getirdim ilL. okundu)
MUSTAFA K "M L PA A (Oevamla) - Bu
adamlan kabul ederek kendileriyle gi:irli~me i bura-
dan Refet Pa~a Hazretleri §LL telgrafl verdiler.
(Okundu)
MUSTAFA KEMAL P SA (Devamla) - An-
la§abilecegimizin imkamna .itimad bah ediyor. Bina-
enaleyh kendileriyle gori.iljmeye mi.iheyyaytz. Me~agili
27 • 6 . 1337 C:4
kesircmiz bizzat oraya gitmeye manidir. Harington
jncbolu·ya gelebilir. Refet Pa~a ile gi:iru~i.iri.iz. !cap
eder e bizzat bu i~in halli i9in ... Onun dahi bir 9arc ve
tedbirini bulabiliriz.
YUS F KEMAL BEY (Hariciye Vekili) (Devam-
Ja) - Sonra bu tclgrau al1yoruz.
(Okundu)
Y ' F KEMAL BEY (Devamla) - Henih 1n-
giliz torpidosu istediler, ingiliz torpido u geldi.
(Telgraf ayncn okundu)
Y S F KE~ L BEY (Devamla) - Btrakhgt
mektup !judur.
(Mektup Yu uf Kemal Bey tarafmdan okundu)
Y F KEMAL BEY (Devamla) - Bunun i.ize-
rine i~te bu ikinci telgraf geldi.
( yn~n telgraf okundu)
Y SUF KEMAL BEY (Devam la) - nra efen-
dim en on lta]ya vapuriyle bu binba tlar gittikten
sonra ... En on telgraft okuyorum. 1 tanbul'dan ~u
telgraft yaztyorlar. lnebolu'da Refet Pa~aya; malu-
munuz olan ~eylerin hcps!ni arzettik.
t~te rni.isaade buyurur amz ilk 9ektigi telgrau ve
Pap H zretlerinin muhte iyatmt si:iyledigi telgrafna-
me budur. (Okundu)
Y S F KEM L BEY (Devamla) - lngiliz mti-
rac~att hakkmda maJGmumuz olan §eylerden teferru-
ati}le hep ini anlatuk. Obur !ngiliz lstanbul'a git-
mi tir. Digeri de inebolu'da kalm15hr.
1 STAFA MAL PAS (Ankara) - Ufak
bir cevap erildi gal iba. Yu u Kemal Bey, Refet Pa-
§aya cevap yazdmt§l!r.
Y 'UF KEM L BEY (Devamla) - U9i.incli
m el · bir Bulgar heyetinin geldigine dair ~ayiatttr.
Bulgari tan <;iftc;i Ftrkalanndan bir zat iki arkada§iyle
birlil~te Hi.ikGmetimizle, Reisirniz Pa a Hazretleriyle
tema ta bulunmak i.izere g'elmi§ler. Kendileriyle ilk te-
ma tmtzda sebebi ziyaretlerini izah edemediler. Palja
H3.Zretlerinin aldtgt maiGrnata gore, henuz kati bir
§ey ogrenmemi~·lerdir. Kendileriyle bu tema lffiJZ bu
derecede kalrnJ§ttr. lkinci tema Pa~a Hazretleriyle va-
ki oldu. Heni.iz ne yapmak istedikleri anla~1lamam1§·
t1r. Yalmz Hariciye ezaretini vekaleten ifa etmekte
imi~ Ticaret azm tarafmdan bir §ey vard1. Mevsuk
mal umata gore fstanbul iskinin emin adamJanndan
birisi oldugu, maiyeti bunun stfattru biraz belli edi-
yordu.
Dordlinci.i meseleye ge9tik. An1erika ti.iccararu bi-
zimle mi.inasebatta buJunmak arzusunu izhar etm~ti­
Ier. Fakat pek hususi bir §ekilded.ir. Tabii HiU<u-
-94-
 t : 43 27 •. 6 . 1337
metiniz de bu arzuyu htisnli suretle telakki etti. !s-
tanbu.l'da bulunan Amerika miimessili siyasisi ve
Amerika tticcaram o hususl vasttalariyle bildirdi ki,
Amerika Htikumeti bunu resm! bir §ekle ifrag ede-
rek, bir resmi tahrirat ahrsak §U §eyler icra edilecek.
Tiirkiye Biiyiik Millet Meclisi Hiikumeti Am erika ile
olan uhudu atikayt tamdtgmt ve kendjleriyle mlioa· e-
bette bulunmaya amade oldugumuzu husus! adJm!an-
na bildirdi. Amerika ile miinasebatJ t ic:1riyemiz bu
merkezdedir. DUn buraya ii<;: Amerikalt g lmi~tir. z, n-
nederim ki bunlar yine miinasebatt ticariye i !erini ile-
ri siirmek ve fiili te§ebbiisata ba§lamak i.izere gdmi§-
tir. Onlan gordiikten sonra arzt ma!Cunat ey.eriz.
Be§inci mesele; 1talya Hi.ikGmeti tarafmdail An-
kara'ya bir miimessil gonderilecegiru i§ittim. Heyeti
Vekile §oyle bir karar verdi.
(Heyeti Vekile karanm aynen okudu)
YUSU F K EMAL BEY (Devamla) - Bu karar
1talya miime silimiz Cami Beye yazllm! t1r. hah et
dedik. Diger taraftan Antalya muta arqft va:ma iyle
!talya mtimessiline teblig olundu. Geldigi vapura bin-
mi§, avdet etm i§ .
Ondan sonra ingilizlerle tisera miibaciele- i. Ar-
kada§ Beylerden iki tane sua! ;~.- Bu meseleye taal-
Iuk ediyor.
Sualin birisi Ali Si.ikrti Bey tarafmdan.
(Aynen okunmu~tur)
YUSUF KEMAL BEY (Devamla) - D igcri, ar-
kada§lanmtzdan Mebmet Seref Beyin sua! lakriri var.
(Aynen okunmu§tur)
YUSUF KEMAL BEY (Devamla) - Bu mcsele
zannederim Meclisi Alinizde defaatle mev?uu bah is
olmu§. Bilmiyordum, onun §eyini, yalniZ m selenin §e-
yinden babsedersek ... Ma!Gmu aliniz Bekir S m i Bey
L o ndra'da bir mukavele aktetmi§. 0 mukavele Mec-
lisi Alinizce kab ul olunmaml§tlr. Mtisaade e er:;eniz
bu mukaveleyi okuyay1m. Mukaveleyi aynen okuyo-
rum.
(Aynen okundu)
YU.SUF KEMAL BEY (Devamla) - is:imleni
ha~i cetvel nabted!ilm!i~. Sonra bunJardam, cetvel.de
dahil bulunanlard~ bizlim Malna'da yiizon ki§i es~i­
cimiz var. Bunlawdan altmi§ dordli tah!tiye oluoa-
oak, eliliibiri kaltyor. 0, Mecrisi Alini.zlln ma!umu
iOhnu§ ve MecliSti klinace kabul olunmanu§. Bu
halide Hiikiimet<;:e de ka!bul ed!ilmemi~. ;-Yal01z Mec-
lisi Aliniz!in 'karan biitiin Tiirlk memurlan tahJJye
~olundugu ha1de buti.in !n.gil!iz mewwflarm tahliyesi ...
san.ra bir muhabe-re k:a.ptstdlr ba ~lam:§ . Ben gekl'i-
gim zaman devam ed!iyordu, gordli.m. !ngi.lizler
- 95-
C:4
di yodar lk!i, sri z bu mulk:avele ruhkiirruru tJaltrnk ed!i·
o:iz. Aym zamanda !JiZJim Mustafa Sagri.r meselesinci.
protesto ediyorlar, Mustafa Sawir meseJesii'lllin pro-
testosunla cevap verdli!k. Dedilk ; <adi bli.r mucrim ve
keodilerill!i.n muka:be1e teJcltifti, farzt muhal ola:rak
kabul olsa, ~or ada d!i1y or k1i; ·a rzulMt hi~afma olarak
tutu.lmu§ olan !ngi ~iz MuS!tafa Sawir. Bu ,arzul<an
h'ilafmda tutulmu§ demek, ne dem ek? Siyasi veya
idari bir seln:ple ken d1i ar~nl<anna muhatefet etmek
dem·ektir. Yla111!i Ingiliz tebasmda,n ol'masmdam dola-
yt harioe gitnne:si meoed~Jmi§ lklimse d:e:meiktir. Ylo'k-
sa Mt1stafa Sag~r burada kendliSttne lngi1iz olmasm-
d an doJay1 memouiye t varl)d olmamt§ ~ di ise bile,
i§ledigi bir ctirtimden dol~y1 <ir<adesiz li§1edigi g'ibi,
i timalclen menolmu§ bir adam ll'i<;: bir va&.it mu-
kavele;nin m:tksttdu]ehi_nljn mesulli olamaz. Bu
claire dahiihlnde cevap verdiu.
Oserantn tahhiyesi mese1e5Jine gelince; Mec1is:in
boyle bir karan vaTdtr. Mecliis m ukaveleyi kabul
etmcm i§tir. E;irlel'imiz btraJu1dlgi vak1it biz de sei-
zin tclcrn i1 esi.rlerin-izi, onJa.nn k1rk ki§i btra'kmalan-
na mukabi !, onlarm ~irlerinde de iliinoi derecede
bulunwnlardan onbe§i.n'ID btraJlulmasmi Hllki.i.met du-
~i.ind[i. .... .Sifahl taahhiidi.i bir §eyde bultrnuyor. Mec-
's·i Alinin habePi olm'aJks!Zln bi z bunlan btrakama-
YIZ . HenUz topra~nuzdan kim e <;:llkmaTill~ttr . Onun
i<;>in krrk kii~iye, on k'i~i btraki yoruz. Bu mi.inase-
·betle b:zde yirm i > ik!i kadar var. isterseniz btraikti-
gmtz kn'J< dort - ki,iye mukahil biz de on ki§i bi-
ralu yoruz d iyoruz. Onlar da, siz mukavele ahka-
mma. ri ayet etm'yorsunuz diye 'k.trktan aimi§ dorde
balig olacak m':kta rda ki tiserayt btrakmiyorlar. Biz-
de im1i iki ki!;i a r.
HAKKI HA 1.l BEY (Sinop) - Bu.. Meclisl
Alinin karannda m evcuttur. Malta'da bulu11an mev-
kufinin tamamt taHiye eclilmcdik:;e bi z tal': liyc
edemeyiz. ,SUph"' ,jz L o;nd:ra'da aktediln~ muahede-
name abkamma riayet edeme<li. Etrnek imkii>m bu-
lamadrgt i9in §iimcJ!i ktrk ,J«i~i~ye muadil on ki§iruin
aades>i bir tcnaiJcuz te~kil etmez mli?
YUSUF K ,MAL BEY (Devamla) - Mec1usi
AJjn·in verdigi k.a.rn.r biZiim mevkuflarm1IZin tama-
men birak!ldtgl ta!kdiirde biz de onlann meVIkufla-
nm k1sm en bJJ'aklr ak bi r tena:Icuz te~kil e der. ~im<hl
okuyacag1m veyhlile, yliksek yiikscik yerJ.erden bu
hususta miiracaat valk.ii oluyor, Mecllisinizin karaln
dahilinde hareket bizim i9in va:zii£edlir. Anca:k, son
zamanda son oJmak iizere ~u te1grafnaimeyi ald1m ,
okuyorum.
(Ok:unduJ
 t : 43 27 • 6. 13-37
YUSUF KEMAL BEY (Devamla) - $imdi bu
telgra!fa ben ~yle bir cev:ap vermek. istiyQrum ve
Mecl!sii A1UnWn her ti.irlii salahiyetleri tatnam.iyle
tasdik.... bunun btl' misa:l olmamasllli tem.OOlilti edi-
yorum. Yani ba.<lema ya.zacag1.t11 nota1an Meclisi
Ali.nize gi)sterecegim, ood!an som·a yazacagtm.'
(Ya.Wan tel'g rafnameyi Haniaiye Veilli okudu .)
YUSUF KEMAL BEY (Devamla)- Tens.ip bu-
yurursamz.... (Muvaftk sadalan)
RJZA NUR BEY (Sinop) - Butmn mefadma
ragmen.... Medisi Ali den •isttizah eUi.rn.
Buradalci tngiliz esirlerinin kamilen ve11ilmesri ljj ..
21im onadili e irlerimillin kamilen venilmes•ine mi.ite-
vekkif, yani oradak!i e&irlerim iz kii.milen bize tes-
]im edilmedi.k~e bu 1ngiliz esirlerri verilemez mahi·
yetinde an!a.d1m.
MUSTAFA K.EMAL PASA (Ankara) - Bu
no.ktay1 izah etmek ~sterim. S.imdiki halde Agahana
en son yazacag,m telgraf, bu bapta Meclisi Al"Jl!iz
bun.u kabul ediyorsa bu me:se!e heyeti umumiyes.1yle
muza!kere edD.li.r... Vakia Mecl.i i }Jj karar verini~ti.
Fakat Heyeti Velcile iadesi li.izumuna ma.ni oldugu
zaman Meclri.sli Ali.... Yinni gtin ta1ik etmek liiZJm
- 96 -
C:4
geliyordu. Miinaseba.tt si.yasiyeye i)'!i bir ~
vermek iimidi vardi. Bina.enaleyh... ve bu ·1 ade asll
tisem.run netierlerrinden ve ~ker·l.eninden ibarettir. (Mu-
vaflk sesleri)
RE!S - Tensip edenter J'it(en ellerfi.ni kald:inim~
Kabul olundu ef~dlim.
RIZA NUR BLY - ~a Hazretlertinin beyan
buyurdulclan izahat pek muvafi.ktrr. Ancalk ~~
tenaJkus mevcuddur. Meclisi bOyle k.amr vermi~ ol-
dugu ha.!.de.... Htiktimet yaprru~ denebilir. Mec-
lisin son karanndan bahsedilsin. Eger va.krt ~
cikti ise va,ktl .ahara taJ.ik edeLim.
YUSUF KEMAL BEY (Devamla) - Efendiin,
ben yazd1~m not:arun esas liobiba.ri1yle Mecl!is kabul
etti ise ben onu kabul ederim. Malta'da mahkt1m·
Iar, mahbuslar deniJsin.
Sonra efenclim Cenubi Kafik!as Hiiki.imetleni hak-
kmda malumata geLince; uzun uzad.Iya. gerok hafu
ve gerclc aleni burada mi.izakere ederiz. Meclise gel-
Ui~'i vak itte o mesele haklkmda hafii mi.izakertdita bu-
lunumz.
R~iS - 0 halde efend!im ~ dalcika teneffiiste
celsei aJeniye akted.ecejfiz.
DEVRE: 1 CtLT : l tQ~:l

T. B. 1\;l. M.

Gizli · Celse Zabitlari

23 ·Temmuz 1337 ( 1921)

Miinderecat
Sayfa
1.- ZAPTI SABIK HULASASI 98
2. - MUZAKERE EDlLEN MEVAD 98
1. - Yunan taarruzu i.izerine vaziyeti har·
biye hakkmda miizakerat ve T. B. M. Meclisi-
nin Kayseri'ye nakli. 98:114

Cilt 11

54 ncii ln.ikat. 1, Z. ve 3 ncii Celse

....... .
 t : 54 2.3 • 7 . 1337 c 1

ELL1 DORDONCD 1 lKAD

23 Temmuz 1337 Cumartesi

Birinci , ikinci ve i.i<;:i.i ncii celseler

REiS : ikinci Rcisvekili Adnan Beyefcndi

KATiP : Mahmut Sait Bey (Mu~)

RElS - Celseyi as:1yorum.

Zaptl sab1k huH1sasi okunacaktJr,

1. - ZAPTI SABIK RUL ~ SASI

KIRKD<;;ONCO 1NtKAT okunmasma ve H ariciye Vekili Yusuf Kemal Bey

efendirun izahatmm istimama devam olundu. Tenef·
27 Haziran 1337 Pazartesi
fils is:in is:tinraa ara verildi,
ikinci Celse
Reis Katip
1kinci Reis Vekili Adnan Beyefendinin taht1 riya·
Ad nan Hamdullah Suphi
!!etlerinde bir inikat; A vrupa seyahatinden a vdet et·
mi§ bulunan Hariciye Vekili Yusuf Kemal Bey muh·
Dordiincii Celse
telif devletler temsilcileri ile A vrupa 'd a vaki tern a Ian
ve bunlarm muhaveratJ hususiye zab1tlann i okuya- R eisvekillerin den Faik Beyefcndin in riyasetlerinde
rak bu mevzularda izahatta bulundu. Tencfflis is:in inikat il e muhaveratt hususiye zab1tlannm okunma-
i9tima ara verildi . sma ve bunlar Uzerinde Yusuf Kemal Beyefendinin
R eis Katip izahatma devam olundu ve be§ dakika teneffi.is is:in
Ad.nan A ntalya celseye son erildi.
HamduUah Suphi
Reis K a tip
Oriincii Celse Faik Hamdullah Supbi

ikinci Reis Vekili Adnan Bcyefend inin riya etl · REi - Zaph sab1k huliisasm1 kabul edenler. ..
rinde is:tima ederek muhaverah hususiye zab1tlanmn Etmeyenler ... Kabul edilmi§tir.

2. - MUZAK ERE :SO!LEN MEV AD

I . - Yunan taarruzu iizcrine vaziyeti harbiye hak-
kmda miizakerat ve Tiirkiye Biiyiik Millet ;ueclisinin
Kayseriye nakli.
(/, 2 ve 3 ncii celselerden terekkiip eden bu irtima
zab1tlan, o tarihteki zablt memurlan tarafmdan da
~aret olundugu iizerc, maalcsef tam tevhit yapdama-
m1~ ve kalanlar da bu zamana intikal etmemif bll-
lundugundan zablflar klSlm kiSlm ve her klSinm bQf
taraflan rizgilerle aynlmak suretiyle hepsi bir araya
konmu~ ve celselerini tefrik miimkiin olamanuftlr.)
Mustafa N uri Dnver

-98-
 t : 54 23 • 7 . 1337 c 1

ELLl DORDUNCO t<;rJMA

Birinci Cel e

23 Temmuz 1337

REtS: Rcisi sru1i Adnan Bey.

KATiP : Mahmu'· Sait Bey (Mu~)

FEVZ! PA$A HEYETl VE KfLE RElSl (Kozan)
f~inde bulundugumuz gayet ehcmmiyetli bir halin
ger k safa ha!.J muhtelifesini e g rek nctayi ini arz
ederken buna kar~t bazt teda bir ittihaZJm Heyeti ali-
yenizden rica etmek isterim .
Malumu aliniz, Yunan taarruzu ba!iladtgt aki t
ktsmt kU!Iisi ile cenubdan U~ak cihetind~n e d iger
bir ktsmt ile de ~imalden ve garpten il rl meye ba~­
lamt~U. Buna kar~• dort grup ask rim izin, yani be-
heri 3 4 fukadan ba~Jayarak... cenuba nakletmi~
idik. Dti man , ta av urumuz gibi. kuv etle cenuba taar-
ruza baJiladJ. Bidayette malumu aliniz sol cenahum-
zm a'Ytgmdan Seyit gazinin ilerisinden gerimize d ii~­
niek istedi.
Bu manevrayt biraz tafsil etm k i terim . M alu-
mu aliniz, dii§manm iki esaslt yolu vard tr. Bi.risi Bur-
sa'dan Es ki~ehir ; digeri §ak'Lao Afyon 'a geJLr. Bu-
nun bir ktsnu Du nlupmar'dan aynltr. Altmta§ iize-
rinden Eski~ehir'in ark ma dogm Seyitgazi'ye gclir.
Yani birisi ~imald n &arkt cenubi yz dogru gider. Di -
geri cenubdan §arkt §imaliy dogru gider. Eski~ hir ve
Seyitgazi havalisinde birle§ir. Muhtelif muhar be e-
reyanJ anm tedkik cttigimiz trada gi:ir egizki daima
bu iki yola bagll kalmt§ttr. Fakat mtiteakip muhare-
belerde, ~imdiye ka r yap ttgtmtz muharcbelerde vu-
kua gelen batalar dU ~ manm inh.izammt inta~ ettni§
idi. Tedricen hatalarmt tashih ederek, bu son muha-
rebede tamamen bu iki yolda temerki.iz etmek tizere
hareketi dii~tinmti!) ve ta't bik etmi~tir . BiJiyorsunu zki
Birinci lnonti muharebe ind yalmz Bursa'dan geldi.
En kestirme yolu ile ki ehir'e inmek istedi ve
U§ak ve Dumlupmar cephcsinden hi~ bir hareket go -
termedi. Biz kuvvetlerimizi ~imalden top!a yabildik
ve maglup oldu, ~ckildi gitti . !kinci muharcbede ce-
nubdan da hareketi tasmim etti. Fakat bu hareketi
§imalden kuvvetle temerktiz ettirecek yerde, yolda
miiteferrik hatJar iizerinde taarruza ba~lad1. Bir kol-
dan Bursa'dan geldi, Eski~ehir'i almayt istihdaf et-
ti. Diger kol ile de Afyon 'u ald1ktan onra Konya'ya
dogru tevecclih etti. Halbuki bu suretle hedefler ayn
iki kuv et ayn, ayn bulunu ordu. 1k.i.nci muhare-
beyi kazand t. Sayet Afyon'da a keri yiirtiyilijli ile
lnoni.i'ne kadar takriben bir hafta oldugu i~in !no-
ntin'de mu vaffakiyet iht•mali var 1. Bizim i~in btittin
kuvvetleri §imale tevcih dcrken in ni.in'de muhare-
beyi dii~ma n kazand1. Bu s fer 1.1 · ~~:J.n §imalde ntima-
yi~ yapmak istedi. S yitgazi ... t ·n ., wonii muharebe-
sinde .... tevecctih etmi, ol aydt ~tiphesiz ki ikioci lno-
ntinde muha rebe eden kttaat kendi ini n tehditte ol-
dugunu g" rl.i r gormez o ta rafa dogru ~ekilmek za-
rur tinde kahrd1. Bir cenahtao orduyu maglup et-
mek is edi. niimayi~ yaptt, kuvvetlerimizi orada tespit
etmek istedi... dana ziyade btittin kuvvetiyle cenub·
tan gelerek eyitgazi ilzerinden Eski§ehir'in gerisine
dti Up bir cenahtan orduyu ~imale a!Jp .. ki bu en dog-
ru bir hareket idi. Bu da bizim tarafmuzdan dli§ii-
nlllmii§ idi. MaJumu a.Iioiz Afyon'da bizim iki fuka-
mtz. var idi. Bir bu~uk f1rka, yeni tanzim olunan bir
ftrka ... dti~man tabii b!zim ku vetlerimiLden nast! ha-
berdar oldu ise, biz de dti~mandan oyle haberdar idik.
onra I 0 kilometrelik bir cepherniz var idi .... ~ayt
tahkirn olunmu ~t u. Di.i ~ manm muhtelif istiJa yoUanm
kapatacak vechile yollar tah i edi lmi ~ti. Dti§man ev-
elfi ~imalden bir ntimayi~ hareketi yaparak lno-
nti 'ne kadar yakJa§tJ. Mtitcbaki dort... gerekse Gediz'-
den ti~ ftrka kadar bir kuvveti .. indi . iki ftrka 1 ilede
Afyon'a ytirlidti. Mtitcbaki dart be§ ftrka kadar kuv-
vetini Afyonla Altunta§ ~imalinde sol cenahtmtZI te§-
kil eden ... be§ f1rkamtzt Afyon'dan, Altunta§ mevkiin-
den Seydi ... tahkimat hat!.Jna aykm ge~erek Seyitgazi
uzerine . tevecctih etmek istedi. Bizirn i~i.n en mtihlik
manevra bn idi. Fakat biz bu mane rayt evvelce dti-
~" ndi.igtimtiz cihetle, kuvvetli 57 nci ftrkayi Afyon'da
muharcbeye sokmad1k. Dogrudan dogruya getirdik,
Seyitgazi yolunu ttkaruk. Dti~man bittabi bo~ zan-
nettigi yere birinci giinii ~aprt1. Muvaffak olarnadJ.:
ikinci giinti diger bir iki ftrkasmt da getirdi. Bu mev-
zie ~arp!J. Biz de tak iye ettik bu mevkii. Fakat §Up-
hesiz dti§man daha kuvvetli oldugu ic;:in Seyitgazi ... bu-
. rada ~edit muharebeler cereyaru bizim aleyhimize
netice verebilirdi .

-99-
 t : !4 13 . 7 ' 1337
<;tinkii kuvvetlerimizi orada ezerdi. Ezdikten son-
ra btisbtitiln sol cenahmuz afi:Ik kahrd1.. mevziine
¥ektik. Bunu takip eaerken dti~man sol cenahnruzdan ..
i_!erlemi~ olan me vazia 9arptJ. Buraya tevcihi hare-
ket ederek rnuhacemeye mecbur oldu. Burada fi:Ikar-
cii~I yeni kuvvetlerle -be~ alt1 f1rkay1 buraya girmiljtir.
Bizim de buna kan)t ... alh f1rka, hatta Afyon'da bt-
raktlgi bir kJsirn knvvetlerini buraya getirdi. Oradan
sonra rnukabil taarruzla tardettiler. Afyona kadar iler-
lediler. Bunada bir neticei katiye ararnak i tedi. Filha-
kika sol cenahJmlzda ... lki gi.in Doger ~arkmda v: iki
giin de Doger ~imalindeki havalide cereyan eden dort
gtinltik muharebe gayet kanh olmu~tur. Dil~manm be~
alt1 yedi f1rkas1 buraya girmi}tir. Bizim de buna kar-
~~ ralt1 yedi f1rkarmz muharebeye girmi~ti. Daha faz-
la kuvvet sevkine evvela vesaiti nakliyenin mUsaade-
si olmadJgJ gibi du~man vaziyetinin ehernmiyeti de
bizi tehdit ediyordu. <;unkil bi.itlin kuvvelleri cenup-
ta toplamak la.zJrn gelse o hal de dii5man K i.itahya'da-
!nonii, Pazarctk havalisindeki be§ f1rka iyle-ki he-_
man ordusunun milhirn bir kismidir- !Jeri yiiri.iyti~
yaparaktan kii9ilk kuvvetleri tardettikten s nra 'gelip
arka.n:llZI kesebilirdi. Bu halde ordumuzu biisbilttin
e5arete mahkum ederdi . Kat'i muzafferiyet timidi
olmad!gmdan ceuuba tevcihi hareket etmek bilyi.ik bir
hata olurdu. Esasen efendiler boyle hayat mcmat mti-
cadelesine giri§mi~ olan milletin ordusunun hayat1 her
~eyden akdemdir. <;ilrtkil ordumuz maazallah elden
yikacak olursa yeniden bir ordu tedarik ctmek, ye-
niden mukavemet esbab1ru ihzar etmek biliyoruzki
laakal be~ altl aya mi.itevakkiftir. Ordumuzu alti ay
mesai ile meydana ytkarclik ve o mesainin de ne ka-
dar biiyiik oldugunu bi.itiln cihan takdir etmi~tir, hat-
ta ciham hayrete dti§i.irmu§tiir. Yine ay111 mesaiyi sarf-
ederek aym orduyu ihzar imkam vard1r. Fakat zaman
meselesidir. Hatta altt ayda fi:Ikard!gm1IZ orduyu i.i9
ayda fi:Ikaracagm11Zt tasavvm etsek dalti Anadolu bo~
kalacak, di.i~man istedigi yeri istila edecekti ... etmek
i9in baZI fedakar! tklar yapmak li'tzlm geliyordu. Or-
dumuza yeni bir mmt1kai tah~it verdik. Bu da Eski-
$ehir ve Seyitgazi istikameticlir. Biraz tafsiliit vermek
istiyorum, iyice ani~Ilsm ... (Evet .anJ<1.5Ilsm sadalan.)
Durnlupmar'dan Seyitgazi doksan , yilz kilometre
kadar bir ~eydir. Dii.§man onda taarruza ... tyi bir yu-
ruyii ~le i.iy giirtli.ik bir mesafedir. 12 de Seyitgaz.i'yi
almak, 13 de orduyu temamile n-iuatta1 bir hale ge-
tirmek imkam vard1. Belki ordumuzu kurtarabilirdik.
Fakat agu malzernelerimizi, cephanemizi tcrke mec-
bur olurduk. Cephanemiz bizim i9in pek kiyrnettar-
d!r~ -Bu sU!etle 12 de du manm gelmesi hesaben
- 100-
c: 1
miimktin olabilir. Dii.~man gelmesi hesaben mi.iki.in
o1an bir yere takriben on dokuz yirmide gelmi~tir,
ki yedi sekiz gi.in tehhi.ir etrni~tir. Bu yedi, sekiz gi.in-
li.ik teahhi.ir orduyu kurtarmt~tir ve di.i~manm yega-
ne limit bagladtgt k1ymetli manevray1 temarnile hi9e
indirmi~tir. Malumu iiHniz dort gunu Doger §ark ve
garbinde ... (kazand1k). Di.i~man Eski~chir cenubuna
dogru ilerliyordu. Sogiid'ilo, Seyitgazi'nin garbinde
buna mukabil ~aarmz yap1ldt. Bir alay1 peri§an edil-
di. Diger alayt maglup edildi. Bir gi.in de boyle kazan-
dik. Bir gtinti daha .. bir gi.in bir gece taarmz ile Se-
yitgazi'ye yakla~m1~ olan kuvveti geri athk. Bu suret-
le bir gUn daha kazanrl!k. Bir gi.in ~arktan 9tkard1g1
yeni bir f1rkaya si.ivari ftrkalariyle mukabele ettik.
Muharebe ncticesinde bir ei.ini.i de oyle kazand1k. Bu
suretle yedi gi.in kazan!ldt. U9 guni.i de zatcn yol idi,
on gun, demekh di.i§man i19 gi.iode gelecegi yere on
gi.inde geldigi iyin, biitiin malzernelerimizi, kuvvetle-
rirnizi muntazaman hi9 bir ~ey dagLlmakslZin Eski-
~ehir hattma fi:ekebildik . Demek ki ordunun kurtartl-
masl Doger ve Seyitgazi mmttkalarmda yedi gun hat-
ta geceli giindi.izlii devam eden rnuannidane rnuhare-
beler sayesinde milmki.in olabilmi~ti. Bu rnuharebel7r-
de muzaffer olamadtk. Fakat mu vaffak olduk. <;un-
kii biz bu muharebeleri ordumuzu yeni tah§idat yap-
mak i~in yap1yor idik. Du hubarebatJ ordumuzun ta-
mamiyle arkasuu keserekten rnemleketi ikiye ay1rmak
ifi:in yap1yordu. Muvaffak olaarnd1. Sevkulcey§ muha-
rcbesindc rnnvaffakiyet bizde kalmi~ttr. Fakat tabiye
sahasmda ... fi:iinki.i gayet kuvvetli bnlunuyor. lstedigi
gibi cephane, milhimrnat gctirebiliyordu. Bu . suretle
fa zla kuvvet ve fazla zayiat vcrerekten bizi o cena-
himizdan geri si.irebilmi§tir. E ki~ehir de ordumuz top-
Iandiktan sonra burada bir meydan muharebesi ver-
mesi takarri.ir etrni§ti. <;i.irtkii tehlike bertaraf blrnu~
icti. Gcri hatlar emin idi. Fakat di.i~man da hcmen
. bi.itiin kuvvetl rini .t:. ki§ehire toplamt~tl. Dcmek ki
dU~manm buli.in kuvvetlcri Esk i§ehi r pi,!giihmda top-
landigl Slfada bizim de tekmil.. toplanm1~ bulunuyor-
du. Su fark ile ki sol cenabtmtz ve di.i marun sag
cenah1 takriben bir baftadan beri iddi muharebatta
bulunuyorlard1. Sag cenahm11Z ise heui.iz, daha ciddi
muharebeye giri~memi§tir. Yalmz Kiitahya'da bir gun
rnuharebe oldu; dii~man taarruzu tard olunmu~tu ve
ehernrniyetsiz bir §eydi. Bu esnada di.i~man , iki firkasi-
m, gosterilen faaliyct sebcbiyle ay1rmaya mecbur ol-
du ; birisi ~imalden Kocaeli k1taati taarruz ettiler, Bi-
lecegi, Yeni~ehiri ve hvalisioi aldtlar. Bazt otomobiJ-
lerini de zaptettilcr. Bu surctle dii§man, 'Jir ftrkasmi
bu cihetle ay1rmaya mecbur oldu. Karahi ar taarruz
 t : 54 23 . 7 . 1337
ediidi. Orada d~mamn ik.i alay1 bozuktu. Bu suretle
bir frrkas1ru da oraya ay~trr ve bizim burada ha·
rekiih askeriye icra eden kltaatrrmz, her halde dii~­
mandan aynlau k1taattan daha az idi. Yani bizim
nefimize olarak di.i~man aynlrru~tJ. Fakat mi.itebaki
dokuz on frrka kadar tahmin olunan kuvvet... sonradar.
bazt kuvvetlerini getirdigi istihbar. olunuyordu. Bu kuv·
vcti Seyitgazi ile E ki~ehir arasmda... hatta Eski~ehiri'n
biraz daha ~imaline, Eski~ehir'in biraz daha cenubuna
ger;:erek ve Boz dagmdan biraz ileri ger;:erek Seyitga-
zi ile Eski~ehir arasmda, yiiz kilometrelik bir hatta
Yunan, okuz on ftrkasiyle tekrar taarruza ba~ladl.
Malumu 5.liniz burada iki hat vard1. Birisi ~imendOfer
hatt1d1r ki bizim ordumuzun beslcndigi yegiine hat-
ttr. 'Bu hattm Uzerinde ve tabii bu hattan beslenecek
olan Seyitgazi- gruplar1 vesaire daha m~kil... iki!).ci-
si; Seyitgazi hattJd1r ki bu hatti; yine du ~man ilerler-
se, §irnendUfer hattlru (Al1p) istikametinden katederek
sag cenarumlZI tehdit ederdi. Demek ki bu vaziyette
muharcbeyi kabul eden bir ordu, daima geri hatlann-
dan mi.iteessir olacagmdan ona gore muharebeyi ida-
reye mecbur idi. Ordu kumandanmm verdigi emiroa-
mede bu nokta oazan dikk'llte almd1 ... en biiyiik kuv-
vetlerini Eski~ehirle Seyitgazi arasmda toplad1. Sonra
Seyitgaziden bi.iyiik bir 9evirme hareketiyle arkasma
dii~mck ir;:in de siivari kuvvetlerini Eski~ehir'in ~ark
ve ·ccnubu nda toplad1. Muharebe b~lad1~ mada tak-
riben bir flrka kuvv,et Boz dagma ... Boz dagmda bu-
Junna bizim lmvvetler tarafmdan mag!up edildi. E ki-
§ehlfe kadar takip edildi .... Yukandan bir firh dah
getirdi, malumu iiliniz ... birisioi tuttuk, digeri de bo~
kald1g1 ir;:in onunla takviye etti. Kuvvetlerini ; bizi
mukabil taarruzla tekrar Boz dagma si.irdil. Fakat Boz
daglJ?dan yaptlan muharebede, iki tarafta mcvziimizi
muhafaza ettik ... Bu suretle muvazenede kaldl .. cenu-
bundaki muharebede dii~man bir gi.io evvel taarruz etti;
muvaffak olamad1 r;:ekildi ... yine muhafaza edemedi.
lki nrka ile taarruz etti, muvaffak olamadi, r;:ekildi .
Bizim orada bulunan biiyiik gruplanm1z mukabil
taarruza ger;:erek dii§mam Eski~ehire k.adar atlatt1. Ye-
gane yap1lacak manevra idi. Biz, solumuzdan ilcrle-
yen kuvvetlerin yani gerilerine - di.i~erek onlan da
bertaraf ederek mubarebeyi kazanmak irnkamm istih-
zar edecektik. Fakat dii§man yeniden r;:ekildi. Son-
ra bizim kuvvet yeni kuvvetlerle takviye olundu.
Tekrar taarruza ger;:ti ... geri r;:ekildi. tekrar bizimki-
Ier takviye olundu. Ak§ama kadar bu suretle hatt.1
asli pzerinde gayet hunrizane muharebe oldu ve
bizim kabul ettigimiz hat iizerinde ak§ama kadar
cereyan eden muharebatta mevzilerimize sahip ola-
- 101-
c: 1
rak kald1k .... tevkif olunm~tur. Bu halde dti§ma.·
nm kismi killlisi diyelim, hi~ muharebeye girmemi§
olan kuvvetlerinio, ~imendofer haddl boyunda yap-
ffil§ oldugu taarruz; muvaffakiyetle tardolunmu§·
tur. Bu s1rada sol cenahmuzda, yani Seyitgazi ile
Eski~ehir arasmda TahtalJbaba ve Seyitgazinin da-
ha cenubundan ilerleyen takriben iir;: dart dii~
ftrkasi §iddetli taarruzlara devam ediyorlardi ve bu-
rada cidden btiyi.ik ve kahramanane mubarebeler ce-
reyan etti. SUvarilerirniz, makineli tiifekler iizerine
kilinr;: 9ekerek hucum ettiler. Su yok ve oralarda ha-
raret gayet ~iddeili ve asker l.arardr.en dii§iip bayi-
.lJyordu; boyle iken dU~man1 bt '"• .;um:Ian tevkif
edildi. Fakat yedi giinden be i dcv ~ 1 e n muhare-
be askerirnizi yormu~tu . Burada ot. ~o.~, n tevkifi:
emniyet ihsas edemiyordu bize. Diism- n daima ye-
ni, yeni takviye k1taatt 91kard1~ ir;:in Seyitgaziden
Mahmudiyeye dogru gelip, arkaya gelecek bir kuv-
vetin Eski§ehirin §arkmda bulunan bii.tiin kuvvetle·
rimizin arkasma dii~i.ip , biiti.in malzemelerirnizi al·
mak tehli kesi mevcut oldugu cihetle bu muharebede
fazla Jsrar etmeyi m\ina ip gormedik. Kuvvet ~ar­
ka. dogru r;:ekildi. Fakat oyle limit ediyoruz ki, dii§·
man bu muharebede 90k zedelenmWir. <;ur{kii ta·
k.ibatm1 hemen kesmi tir. Bugi.in dii~man, takibattan
sarfmazar etmi tir. Bu esnada Afyon kar~Ismda bu-
lunan kuv etlerirnizden baz1 aksamtru aldtk ve bun-
Jar Aziziyeden, di.i§manm yani gerilerine Mahmudiye
isti''ametine dogru sevkediJmi§ti ... taarruz etti kuvvet·
Jerirnize, onlar r;:ekilmeye muvaffak olm~tur.
Orada da muharebe his edilmi~tir. Ayru zamanda
dii~man, ~imalden de Bilecik istikametio,de taarruz
etmi~tir. Orada kuvveUerimizi dii§manm gipnesinden:
... -ytinkti erzak ve cephane evkinde mii~killiit go-
rtiyorlardl- ileri se.,.kettik; Bilecik ... takriben ik.i yi.iz
otomobil ile crzak ve cephaned n mahrum kalmamak
iyin tekrar taarruz etti ve Bilecigi tekrar istirdat etti:
geri hatlarm1 temin eyledi. Her halde bir hat elimiz-
de i'almt§tlr.
Buraya kadar yaptig1m hulasadan anl~Liaca~
iizere muharebe devam ediyor. Fakat muharebenin
birinci ~afhas1 bitmi§tir. DU§manm taarruzu sevkulcey§
~iddet! ne vastl olamam1~ ve ordumuz, dti§rnaru; tak-
riben sol cenahta on gi.in ve sag cenahta iki iir;: gun;
dii~manm ilk savletlerini tevkife muvaffak olmu§tur.
Bundan sonra yapuacak ikinci devir geliyor; ... Yorul-
mu~ olan ordumuzu biraz dinlendirmek. ve tak::viye et-
mek ve kurtard1g1 esliiha ve cephaneyi daha fazla geri-
den gelen ile... ilerJedik9e yornlmakta w mu vazenesi
bozulmakta olan~-~ .ordusu arasmdaki kuvvet muvue:
 i : 54 23 . 7 . 1337
nesi; yava~ yava~ azalmakta bulundugu ic,:in ve bizim
ise geriden daima kuvvetlerimiz geliyor, geriye dog-
ru c,:ekildigimiz ic,:in ordumuza kuvvet verecek ve ye-
ni ve kati bir darbe ile, bir meydan muharebesiyte
dii~mam maglup edecegimizi limit ediyoruz. (in~allah
sadalan.)
Simdi efendim, dii~manm bu harekati kar~tsmda
bazt tedabir ittihaz1 Hiztm geliyor. Cephane ve eslaha
zay1atim1Z az bir ~<!ydir.
On, on altt kadar mitaralyoz, cenup muharebatm-
dan kalmJ~tJr. Top zayiattm1zm az olduguria deW
ise.... kanl! meydan muhareb in le dti man• geri at-
makhgtmlzla ... hatta burada be~ alt1 batarya ag1r top·
lanmtzm endaht1 ile du~man it... rleyememi~tir. Malumu
aliniz kademelerimiz amsun·uan inebolu'da n, Di-
yarbekir'den, Erzurum·dan ba)lar ve bu yollardan
gelmi§tir; cepheye e di.i. mana sevkolunmu~tur. Cep-
hane; laz•m oldugu kadar ccpheye g··nderiliyor... cep-
haneyi bir an evvel geri s vketmi§tir. Bizim en zi-
yade malumat aldJgtmtz, du ~ man teblig rcsimbr"dir.
Dii~man en ku~uk bir §eyi bi.i. Ultmek istiyor. .. on. bir
makineli tUfek ald1m diyor, dort top aldnn, bilmem
20 sand•k cephane ald1m diyor.
NUSRET EFENDt (Erzurum) - Biz, di.i ~mandan
bir §ey aJmad1k mt?.
FEVZi PASA (Devamla) - Biz di.i~manclan top
almadtk. Fakat bir kac,: mul arebcde di.i~mandan biz de
bir kac,: tlifek, bir ka<;: sand1k cephane al~tk· otomobil
aldJk ve onlar ic,:inclc bir c,:ok mi.ihimmat aldtk. in s:m-
ca telefatm11Z daha malum dcgildir. Fakat bu uzun
muharebeler neticesindc zayiattmtzm her halde b ~
altt binden a~agt olmayacagma kaniim. Ui.l<;n c!U~ma­
nm zayiatmt buna mukabil, daha fazla oldugunu b-
bul edebiliriz. unkli di.i ~ man uzun yuri.iyu~lcr yap-
mt§ ve bazen agtr toplanmtztn endahtma mtinferiden
yakalantp alaylan peri §an edilmi~tir. ki,ehir mu-
harebesinde agtr toplanmtztn te iri alllnda iki d.,fa
agtr zayiatla tardolunmu tur. Oyle i.imit ediyarum ki
dli§manm zayiatt; on binden noksan dcgildir. Bu -
nu da ufak tefek m alumatla mukay se edi oruz.
Kutahya mmttkasmda biz gayet haf if bir mul1arebc
verdik. 0 muharebcde yalntz bir ftrlcanm zayiatt -ora-
da bazt esirler alm t ~ttk- bir kii~tik sihhiye neferi , i.i <;:
ytiz kadar mecruh geldigini s· ylc li. Bunun da Hl.akal
yUz kadar maktul olduguoa nazaran demek ki zayiatt
yekunu -ufak bir muharebede- di:irt yUzdi.ir. Daha
bUyiik muharebeler yapmca zayiatmt buna k:yas et-
meli. Bu gibi ufak tefek muharebelerle ktyas edecek
olursak yaptlan bi.iytik muharebelerde, bahusus Di:i-
gerin ~imalinde yaptlan muharebede erilen maluma-
- 102 ·-
c :1
ta nazaran bu alay cepheyi yarm1~, i1erlemi~. i1eri ye-
ti~en kuvvetler yanlardan, cepheden ileri giderek bir
saat kadar ileri gittigi i<;:in; kendileri soyli.iyorlar,
Preas Andrenin F1rkast dort yliz maktul vermi~ti.
Dort ytiz mecruhu da buna ilave edecek olursak de-
mek ki bir alay1 kamilen peri$an olmu~tur. Bu suret-
le dti~manm miiteferrik kol ba~lanmn dlic,:ar oldugu,
muhar~belerdeki zaiyat ve Bilecikteki, Ki:iprtihisarda-
ki yaptlan muharebatta her iki taraftan tazyik edildi;
atlld•. Tabur, tabur gelmi§ idi, biz onu her iki taraf-
tan tazyik ederek maglup ettik. <;;al'da, f§tkh'da yapt-
1an muharebede, ki.i<;:i.ik muharebatta bir iki tren
na k.lolunmu tur. Bunlardao anl a~ dtyor ki di.i§manm
mi.itearnz olmasm Ian d Jayt zayialt bizden daha faz-
la olacakttr.
Simdi efeod im ordunun emniyelle harekatt a ke-
riye icra edebilmesi ... malumu aliniz biz Ankara'da
bulundukya ordu daima Ankara"yt nazan dikkate al-
mak mecburiyetindedir. -Ordu Ankara'yt nazart dik-
kate aldtk<;:a dLi~man da manevrasmt ona gore yapa-
cakltr ve bizi daima bir noktaya baglayackttr. llun-
lardan azada kalan bir ordu ~imdi Eski ehir"den da-
ha emin bir vaziyettedir. <;Unkli hatlanmtz <;:ok. ister-
sek Ktr~ehire dogru , Ktztl trmaga Beypazanna dogru
bir cephe yapabiliriz.
Biz burada Ankara'da bulunduk<;:a ordu ba~ka bir
~ey di.i~i.inemiyecegi i<;:in her halde merkezi hliklime-
tin tebdili zaruriyetindeyiz. llunun i<;:in Heyeti Vekile
yapttgt mliza keratta Kayseriyi mlinasip gormu~tlir.
K ayseri, malumu aliniz. Anadolu' nun gobegi addo-
lunur. Konya'ya yakmdu. Adana'ya yakmd tr. Oto-
mobil yollan Uzerindedir. Orada bannacak emakin de
.rd tr. Hi.iki.imetin orada tesisini, ordunun barckalt
noktai nazanodan, daha emin add"ediyoruz. Sonra
efcndim; malumu aliniz, dU§man boyle ilerledik~e
bazt mi.if itlerin ortaya <;:tkmast imka m vardtr. Bu-
nun i<;:in biz dli§manm en ziyade faaliyet yapmak is-
tccligi mmttkalara bir iki ·islikla l Mahkemesi gonder-
meyi mlinasip gorLiyoruz. Mesela Konya 'ya Ddiba~t
Mchmet girmi ~tir. BaZt kuvvetler vererek ~tkarac ak­
lar, birtaktm fenahklar ya• mak isteyecek. Bunlar ola-
bilir. Bunun bir ka<;: avcnesi vardtr. Adliyede muhaku-
me edec~giz. Bu , usu!U k..avanine tab[ ol~ugunda n
tesiri oiamtyo.r. Burada bir htikla l mahkcmesi bulu-
oupta bir iki mi.ifsit derakap tecziye edilirse yaptla-
cak ifsadattn onil kesilir.
ikincisi de; !\1alumu aliniz izmit tarafmdan Ereg·
li, inebolu .. ci.izi kuvvetlerimiz vardtr. Sinobu, Ereg-
liyi bombardJman etti. Orada cia baz1 mufsitlerin mem-
lekete bir fena!tk etmek ihtimali vard1r~ Demek ,...
 t : 54 23 . 7
du Ankara havalisinde bulunduk9a denizden, tzmit'ten
gelecek ifsadata kar§I bir 1stiklal mahkemesi, cenub-
tan Antalya'dan ve Karaman'dan veyahut dogrudan
dogruya birtakun milfsitlerin Yunan Ordusunu taki-
ben memlekete girecegine binaen hir de Konya hava-
lisinde bir 1stiklal mahkemesi bulunursa ordu cena-
hmdan emin olur. Sonra efendim ge9enlerde Sinoba
bir ka9 mermi att1 gitti.
RIZA NUR BEY (Sinop) - Sinobu topa tuttu
mu?,
FEVZl P ASA (Devamla) - Efendim be§ altJ top
atlp gidiyor. Mesela Eregliye, Trabzona bir ka~ top
at1p gitti. Boyle a~1k ~ehirlere bir §ey vesile ederek
top atlyor, gidiyor. Da~ka bir §ey yok. Fakat bun-
Jar nedir? Memleketin ruhunu iza~ etmek ve orada-
ki baz1 milfsitler... olarak bir ka~ top at1p gidiyor.
Bunlar da bundan cUret alarak ifsadatJm daha emniyet-
le yaparlar. Mesele budur. Yoksa bir §ey yapacagt
yoktur.
Simdi efendim, bu mesaile badelmilzakere merke-
zin tebdili i~in bir karar vermeli ve hemen i§e ba§la-
maliytz. Ordu serbest olursa takip ihtimali o kadar
9oktur. 1n~allah bu kadar mil§kill vaziyetten kurtu-
lan ordumuzun memleketi kurtaracagma emniyeti kft-
milen vard1r.
MUSTAFA DURAK BEY (Erzurum)- Efendiler,
biz bu azim davaya ba§ladigJmJZ giln elimizde ne boy-
le bir ordu ve ne boyle bir silah vardt. Bunun i~in
uzun boylu soz soylemeye llizum gormilyorum. Bu-
giln pek ~ok kuvvetli bulunuyoruz. ('ilnkil kaniimiZ-
da azemetkar, kuvvetli bir ordumuz mevcuttur. Biz
hakikaten ordumuzu kademe, kademe harp ettirirsek
yilzde seksen, doksan ihtimal ile galip gelecegimizi
kuvvetle limit ediyorum. Tabii bu bendenize ait bir
vazife degildir. Orduya ait bir vazifedir. Ancak ben-
denizin burada soyleyecegim bir ka~ nokta vard1r.
Bendeniz zannediyorum ki Heyeti Vekilenin verdigi
bu karar yanh§tJr Bu, orduya aksi tesir has1l eder.
c;unkli biltiln millet Ankara'da bulunuyor. Efendiler,
bendeniz diln a~ag1ya inmemi§tim. Baglara tuhaf, tu-
haf haberler geldi . hte Meclisi Mebusan-da toplan- -
dtlar, karar ittihaz edilmi~. Meclis ka91yormu§, Mebus- ye1im, heyecana dli~meyelim. ('ilnkti millet bizi ke-
lar ka~IyormU§ gibi tuhaf, tuhaf sozler i§ittim. Sehre
geldim, bir ~ok yerlerle temas ettim, hakikaten ku vei
maneviye kmkttr. Bendeniz boyle demiyorum. Bende-
niz diyorum ki; ordu kendine serbest bir program 9iZ-
sin, biz miidahle etmeyelim. Ordu §ehir bek~isi degil , scnenin i~inde milyonlarca insanlar telef ettik, biz o
ordu lstiklal bek~isidir. Nerede caru isterse orada bar- milyonlarla insanlardan bilyiik degiliz. Biz de feda
bini yapar,
1337 c: 1
1kinci meseleye gelince; Bliyiik Millet Meclisi bu-
radan gitmemelidir. Yalruz Hiiklimet bir program ~iz­
meli ve bize soylemeli, halk.J serbest b!rakmall, aileleri
serbest btrakmalt, ne varsa hepsi gitsin. Biz buglin
burada olecegiz, tam o glin gelmi~tir. Biiyilk Millet
Meclisi azalan birer tiifek alsmlar, burada top patla-
ymcaya kadar burada kalsm. Meclisin buradan gitmesi
blitlin milletin kuvvei maneviyesini k1rar, ikiyliz ka•
dar adam ~ok bir §eydir. Efendiler buglin size §arkta..
garpte ikiyiiz bin ki§ilik bir ordu ihzar eden millet.. .
HASlM BEY (('orum) - Olmek kolaydii. (Gil·
rlilti.iler)
MUSTAFA DURAK BEY (Devarnla) - T ..Her
vakit mevcut kalaoaktJr. Arkada§laiimizm hi~ hirisi·
nin ~ekinecek bir §eyi yoktur. KarumiZJ, camrruZJ fe·
da etmek i~in geldik. Hi~ bir vakit korkmayahm. Bli-
yi.ik Millet Meclisinde ... ln§allah o gtinleri gosterme-
yecektir. Biz bu ki.irsliyil bekliyoruz. Ankaray1 bekliyo-
ruz. (Giirtilti.iler)
RElS - Ha§im Bey oturunuz.
MUSTAFA DURAK BEY (Devamla) - Bilyilk
Millet Meclisinin , boyle bir zamanda Ankara'dan ~e ­
kilmesi hem ahaliyc ve hem de orduya pek bilylik te-
sir edccekt!r, buradan kalkmas1 hem ahaliye hem or-
duya pek bliylik tesir yapar. Meclisin, geri almdJgmi,
geri ~ekildigini ordu duyarsa kuvvei maneviyesi klii·
hr. .Korkanm orduda panik olur. Bendeniz burada
(j:itihadirru soyliiyorum.
Mi.isaade ediniz bir §ey arz edeyim. Soguk kanll·
lJgtmtzt muhafaza edelim , manttkla· muhakeme edelim.
Birbirimize uzun boylu itiraz etmeyelim. lyisini allr,
kottisi.inli b1rakmz. Ben burada i~tihad1m1 soy!liyorum.
Ben tek bir adam1m, hata edebilirim, i~tihatlar top·
Iansm. Meclisin buradan gitmesi fena tesir yapar .. Hil·
kLimet programmt cizsin. Biiyilk Millet. Meclisinio
kalkmas1 Jaztm gelirse kalksm. Hiiklimet isterse bu·
gi.in buradan maliyesini de kaldJrsm, 9eksin, biz bu-
rada i~tima edelim. icabederse bir ka~ ~adtr alal1m,
Millet bah9esinde i~tima edelim. lcabederse dag ba-
§mda i~tima edelim. Biz buradan karargah ile hera-
her aynlacagtz.
Sonra efendiler, rica ederim. Hi~ tela~ gosterme·
mali ciddiyetle takip ediyor. Millet ylizlimiize hakl·
yor. Eger hizde bir heyecan ve tela~ goriirse herke·
sin kuvvei maniviyesi gaip olur. Millete biz heye·
can vermeyelim, metin olalun, oliirsek oli.irliz. Yedi
olahm. (Gilrilltiller), Hilktimet tedabiri ittihaz et·
103-
 1 : 5-t 23 • 1 . 1337
sin, prograrn1Dl ytzsm, icabu]da Kayseriye mi. Ktr·
§ehirine mi gondermek lazun g-eliyor, nereye gonder-
mek laZlm geliyorsa ve gidecek bir §ehir varsa ya-
v~ yav~. gitsin. Bliyilk. Millet Meclisi azal nntn .
karargah buradan 91kmcaya kadar, 9Ikmas1 dogru de-
gildir. Sonra bugtine kadar yapttgm11Z ~eyier heba olur.
Her §ey batar, gider. Bendeniz bu fikirdeyim.
Sonra efendiler, ikinci bir teklifim daha vard1r :
Heyeti Vekilede bulunan arkad~lanmtza, bilmt:m ka-
bul buyurur musunuz? Buhranh bir zaman gcyiriyo-
ruz. Heyeti Vekilede bulunan arkada!}lara hepimizin iti-
madi berkemalchr. Fakat boyle §eyierin emsali var-
drr. Az bir muddete ait olmak i.izere Heyeti Veki-
leye on ki§i gonderelim. Bendeniz mi.inasip gori.iyorum.
Bunda ademi itimad yoktur. (Gtiri.ilti.i!er). Katiyen
ademi itimad yok ... Memur degil, mi.i~vir efendim, ri-
ca ederim.:
TUNALI HiLMt BEY (Bolu) - Reis bey mi.i aa-
de ederseniz, bu o kadar derin bir mi.izakeredir ki bir
birimize soz atlyoruz. Bu katiyen caiz degildir. Ken-
dimizi zaptedelim.
DURAK BEY (Devamla) - Bendeniz kanaat1mt
soyliiyorum. Kabul edip etmemek elinizdedir. Boyle
soz arasmda soz kesiyorsunuz. S1z de buraya ytkar
soylersiniz. Ya kabul edersiniz, ya reddedersiniz. Bu-
nun emsali vard1r. Heyeti Vekile arkada~lanmJza yar-
dlm etmek i.izere on ki~i tefrik ederiz. Onl arla bera-
ber mi.izakere, mti~avere eder. Daha kuvvetli olm. Bu -
nu siz isterseniz kabul eder, isterseniz etmezsiniz.
Yalmz bir ~ey arz etmek istiyorum. D1 ~anda
vesaiti nakliye i9in bir 90k heyecan var, vesaiti nak-
liyeyi tutuyorlar, bunun online geyilmelidir. Bu karann
bir saat evvel ittihaz1ru istirham eylerim. tnzibat me-
mum mu gottiri.iyor, bilmiyorum. Evet efendim, §im-
di memlekette bir heyecan has1l olnm§, bu heyecanm
oni.ini.i almak i9in de ne gibi karar ittihaz etmek lii-
Zim geliyorsa tabii bunu Heyeti Celileniz ittihaz ede-
cektir.
Muvaf1k olup olmadigmi sorarsan1z, lehte mi,
aleyhte mi anla§!ltr?
REfS - Efendim, §imdi Durak Beyin ifadelerin-
de... Halbuki Durak Bey biraderimiz aleyhinde bu-
lundular ve dediler ki; lehte soylensin, aleyhte soy-
lensin. Bendeniz usuli.i mi.izakere hakkmda soyleye-
cegim.
ABDULLAH AZMt EFENDi (Eski~ehir)- Efen-
dim, her halde P~a hazretlerinin dermeyan ettigi bir
noktaya aftl nazar etmek lazundlr. Ordunun yevril-
mek, ezilmek ihtimalleri vardtr. Binaenaleyh Meclis
burada bulundukya, ordu burayt setretmek mecburi-
-104-
C:l
yetme bulunacakttr. Biiti.in kuvvetler buraya geliyor.
Binaenaleyh Mcclis burada kalsm denildikye bunu na-
zan dikkate almak icabeder. Dllfak Beyin sozlerin-
den bendcniz oyle anlad1m ki; efkan umumiyede bi.i-
yiil.. bir heyeca n vardlr. Burast elden r;tkabilecek bir
\'azi yett girdiginde Meclisi ald1rmak cihetini de dli-
~tinmek Hiztmdtr. Yani soz soyleyecekJer bunun iki-
sinin ortasmt bulmak suretiyle bir fikir beyan etsin-
ler. Ordu 1 tedigi yere harel-.et cdebilir. 0 da bi.iti.in, bu-
tun hari9 bir ~ey degildir ...
Bir \.1ebus -?
ABDULL H AZM t BEY (Eski~ehir) - Mi.isaa-
de ederseniz soyleyeyim.
REtS- Meclis Z:J.ti alinize soz verdi.
ABDULLAH AZJ\11 BEY (Devamla) - Pa§a
hazretlerinin si.izlerini gayet rntihim gortiyorum. Son-
ra Meclisin verecegi bir karar Meclisin tehlikeye ma-
ruz kalmas1, kalmamast dcgil, elde bulunan ordunun
erimesine sebebiyet verebilir. Durak Beyin dermeyan
ettigi mi.italaada temamiyle harir; degildir. Temamiy-
le varit bir mutalaad1r. Neticesi orduya kadar sim-
yet edebilir. Biz gayemiz ugruna her ti.irli.i fedakarhgt
gozoni.ine almt~ , buraya gelmi§iz. Simdi bizim bun-
Ian silkerek b1rak1p gitmek gayri insani olur. Evvel
beevvel bence muhaceret eden adamlan n ailelerini
di.i~i.inmck laz1mdtr. Lira bu adamlar bizim ate§imi -
ze yanmt~tlr. Mcclisin d1~ar1 g1tmesi demek, ordunun
Ankaraya kadar 9ekilmesi manas•bt ifade eder. Bitta-
bi bundan ba~ka mana anla~•lmaz . Bi.i tu n aza aile-
lerinden bir mi.iddeti muvakkata ir;in tecerrut etmeli-
dirler. BunJar i9inde kendimiz tarafmdan bir te~kilat
yaptlmal!dlr. Karargalun gerisinde Meclisin mevcudiye-
tini dahil ve harice kar~t gostermek laztrod1r. Herkes
ailesini her hangi bir tarafa nakil ederler ve burada
aza. karargah taciz etmemek tizere, sebi.ikbar vazi-
yette bul unur ve icabmda her hangi bir tarafa gi-
dilebilir. ihtimalki ordu Ankara oni.inde istedigi ma-
nevrayl yapabilir. Bendeniz, ancak bunu di.i§i.inebildim.
Evvela onu tatbik etmek laztrodtr. Sonra bizim yo-
lumuza muhacir olan bu muhacirini. .. (Ne i9in bi-
zim yolumuza sesleri.) <;i.inkti, biz vatan i~in yah~an­
Jann ba.'lmda bulunuyoruz. Onlara rehberlik ediyoruz.
Onlar da bize tebaiyyet ediyorlar. Onlarm mumessili,
bu t~i benimseyenlerdir. Binaena1eyh evvela bunlar
di.i~i.inill si.in sonra Mebuslarm aileleri bir heyet vast-
tasiyle sevk ve idare edilsin.
Bunun iQin de karg~al!ga meydan vermemek ir;in
bir enci.imen te~kil edilmeli ve bu enciimeni t~kil
edecek zevatm, bu i.'li idareye muktedir kimseler ola-
rak ir;imizden intihap edilmesini mi.inasip goriiyorum,
 1 ; 54 23 . 7
Ayru zamanda buraya h.icret eden muha irini de dil-
§ii.nmelidir VP. hn Mtidafaai Milliyede t ~ekki.il ede-
cek komisyon marifetile d ~iJ, feclisin kcndisinden
te~ekkUl edecek bir heyet vast!asile sevk ve idare edil-
melidir. la§esini kendisi idare etmek ve hit;: bir u-
retle bar olmamak i.izere, karargahm gerisinde bu-
lunmasmt mUnasip gorUyorum bendeniz. Evvtlce
bu ihtimalat nazar1 dikkate almmt~tJ.
Y ASlN BEY (Gaziantep) - Simdi dendim lit;:
noktai nazar vardtr. Burada birisi, .tvfeclisin Kayse-
ri'ye gitmesi.
YAHY A GALlP BEY (Ktr~ehir) - Hangisini
dinkyelim?
YASiN BEY (Gaziantep) - Simdi iki vaziyet
kar§JSmdaytz. (GUrUiti.iler)
VEHBl BEY (Kare i) - Efendim bu i~e ba~h­
yan btiti.in arkada§larumz, yani bu hcyct, bu ihtima-
la!t nazart dikkatt: alrnt§lt. Binaenaleyh ~u vaziycti-
miz fevkalil.de bir buhran degildir, biLim i~in. Fakat
mernleket ic;in bi.iyUk bir bubrandtr. iki vaziyet kar-
§tsmdaylZ, iki zarar vardtr, bizim ic;in. Bir kerre na-
kil etmek zarardtr, oturmak yine zarard·,r. Bu iki ta-
rafm hangisinin ehven oldugunu tctkik ctmck laztm-
dtr. Eger biz buradan Kayseri'ye nakledecek olur ak
bunun orduya, dah.ile, harice yapacagt tesiratla ve
burada kaldtgt zaman Meclisin mukavcmet go ter -
mc]"ip de bilahara inhilali dolayisi}le dahi lc, h:uice
ve orduya kar§t yapacag1 tesira!t mukayese cdelim.
Simdi bunu ~oyle bir tetkik edelim.
Eger biz ailelerden sarfmazar, at! lLri c;tkararak,
burada otururken orduyu bit:i dU ~iinmekte n az:tde
btrakabilse idik, yani ordu izden emin ol a iui ki,
hepimiz ledelhace Polatlt'da s.on istasyonda harp olur-
ken biz de hayvanlanmtza, arabalanm:za biner k
ve sebUkbil.r toplu olarak buradan ~tkabiliriz. Ordu
buna kani bu!nnsaydt en evvel yaptlacak yo! bu ola-
cak idi. Fakat bu k iir tide bagtrmak laztm gel ir e
bendeniz de bagtraytm. Her felakete btlandtktan
sonra memlekctin son iimidi bulunan bu Me lis da-
gLlmaz. Fak.at burada §imdi tatlt, tatlt soyleriz, biz
bunun i~inde bulunduk. Orduyu ga ip etmiyccegiz.
Bizim de salahiyetimiz vard1r. Evvela ordu kuman-
danlanna ittmadJmlZ vardtr. Ordu kumanclanlanntn
vicdanma, imantna, muhabbeti vataniyesine iman et-
tikr;:e bu harekil.t esnastnda tenkid etmek, bence ha-
tadJr, benim kanaattm bu. Binaenaleyh onlann ka-
naatlanna bizim tabi olmakltgJmtz laztmdJr. Bize,
siz bildiginiz yere gidiniz, orduya suitesir yapmtya-
cakttr derlerse buna tebaiyyet etmek lil.ztmdrr. Neti-
cede bizim burada dagtlmak ihtirnali mevcur. ise bu-
- 105-
1337 c :1
rada gorU~t:lim, karar verelim. (Bravo sadalan). Eger
biz burada durabilecek isek bilil.hare buradan toplu
olarak t;:ikmaya muvaffak olacak isek buou yapaltm.
(lmkant yok sesleri) Yok bunu yapamtyacak isek
beyhude vakit zayi etmiyelim. HUkilmeti askeriyenin
tedabiri askeriyesini de i~gal etmiyelim.
Sonra Mebus ailelerine gelince : Mebus aileleri,
bizim Heyeti idaremiz vardtr. Heyeti tdarenin vazi-
fesi yalntz para tevziine memuriyet degildir.
TUN U HiLMi BEY (Bolu) - Mecli hakkm-
daki noktai nazarmtzt soyleyiniz. (Kan§maym;z ses-
leri, giiriiltUier)
VEHBi BEY (Devamla) - Efend:im, kanaat·:m1
soyledim zannede:sem.
Sonra Mebus ai!elerine gelince; bunlan da Heye-
ti idare lemin eder, zannede;im. Bunu yapacak kabi-
liyettcdir sanmz. Biltabi boyle gUnde bu i~ler bizim
Heyeti Jtiaremize aittir. Filiin yerd~:ki ia§e mcseles(
ni tcnkid etmek, kahvede, ko~e bucakta tenkit et-
mekligimiz dogru degildir. Bu, memleketin felaketine
s .... bcp olur. Filan yerdcki harekatt harbiyeyi tenkit et-
memiz de dogru degi ldir. Binaenaleyh bizim i9in mu-
kavemet gostermek zamantd.Jr. OJUmti de goze aldtk.
Ba§ka mm soyleme ine hacet yoktur. Biz en ziyade
tenkit edecek noktalan bilhassa boyle anlarda, fakat
~urada burada, faraza it;:imizde bir zabit misafir bu-
lunuyor. Her mcsld.tcn adam bulunuyor. Binaena-
lcyh buradaki sozi.i her yerde soyltiyoruz.
Sonra unu arz edccegim, istirham edecegim ki
1jlimdi karar v rilccek ve bu karar burada kalacak.
Binaenaleyh bunun en ziyade aleyhdart olanlar dahi
aym kanaatla mUdafaa etmez!crse yine merrLlekete
felaket getirir.
YAHYA G LiP BEY (Ktr§ehir) - Efendim ben-
d en,zi n fikrimce Meclisin burada kalmasile Kayse-
ri'ye gttme inde fark yoktur. (l~itmiyoruz sadalart.)
Efendim Mecli in burada kalmasile Kayseri'ye
gitmesinde bir fark gormi.iyorum. Her halde bir rna-
hal tayin etmek laztmdtr. Mecli nerede olsa ifay1
vazife eder. YaJmz §imdi deniliyorki; orduyu hare-
katmda serbcst bJrakabilmek is;in Meclisi Ankara'dan
ileri sl.irmc::k icabediyor. Ordu olabilir ki, Ankara'yt
tcrk eder, ~ekilir. 0 vakit Meclis de s:ek!ilir. Simdi
evvel r;ekilmek, ahar ~ekilmek me elesi var. Meclis
derse ki; gitmiyec gim . Ankara'da kalacagtm. Ne
vak.te kadar? Orduyu i~gal etmiyecek, sonra Meclis
ordunun gerisinde ~ab~tr, ordu ~ekilecegi vakit on-
dan evvel Meclis buradan kalkarsa Kayseri' yemi gi-
decektir, Ktr~ehri'ne mi gidecektir? Serbest bir vazi-
yette olabilmek i\in evli olanlar ailesinj ~imdi nereye
 t : 54 23 . 7 . 1337
nakledecektir? Meclis azalannm bir ycr tayin ctm~si
lcizt.mdtr. Astl meselenin mlihimmi Meclisin harcket
edecegi mahalli tayin etmck Jiiwndt r. 0 vakit ai!e-
sini oraya gi::indermek s;aresini dli~linUr. Bu aile m -
selesini halletmek ic;:in Meclisi Alinin en ziyade nak-
ledecegi mahalli tayin etmek lazungelir. Meclis aza-
lan ailelerini istcdigi mahalle nakleder. Simdi bura-
da Meclisin mevkiini tayin etmek meselesi vard1r.
Bazt arkada~lann dedigi gibi, Mcbuslar k a~ r yor lar
gibi si::izler ba~hyacakt1r. Bir takrm edepsizler mcy-
dan almaya ba~!Jyacak , bu ailelcr nakledilmeye ba~ ­
lanmca. Bu ailelerin hlisni.i naklini temin etmek i~in
mutlaka nak il olunacak havali Mebuslannm bunun-
la alakadar olmalan i<lzrm gelir. Mesel;1, Ktr~ehir,
Yozgat, <;orum, K fmgm Mebuslan bununla alaka-
dar olmalt, boyle buradan sekiz tane araba tutup su-
reti muntazamada sevk edilmeli. En evvel yaptlacak
i~. Meclisin nakil edecegi mahalli tayin etmek ve son-
ra haydi ugurlar olsun diye bunlan sureti muntaza-
mada gi::indermek liizrmd·;r. Bu cihetin nazan dikkate
altnmasmt tekl if ederim.
HAKKl HAMi BEY (SiNOP) - Efendim He-
yeti VekJile Reisi muhteremi Fevzi Pa ~a Hazretleri-
nin beyanatt aliyeleri arasmda... vaziyeti tamamile
anlatmak laztmdtr. Devam eden sUkGnet kar§tsmda
bugl.inkli vaziyet ml.ihim olmakla beraber, Meclisin
ic;:tima ettigi glinkli kadar mlihim dcgildir. Filhak!ika
bir fevkaladelik var. Fakat muci bi endi~e bir hal
yok. Boyle olmak berabcr bazt tedabir ittihazma IU-
zum oldugu k:lnaatt herkesin oldugu gibi, bendenizin
kanaattm, Heyeti Vekilenin kanaatma tamamen te-
vafuk edemiyor. Edcbilir, bir ~artla. Eger Heyeti Ve-
kile verdigi kararla Meclis burada kaldtgr hald e ordu-
ya fena tesir yapmryacagmr , yani ordunun zaptu rap-
tt bu gUnkli gibi aevamtm tt:min ve memleket dah.i -
linde bazt aksi tcsir has t! etmiyecegini ve fenahklar
hudusuna meyda n vermiyecegi hakkmda teminat ve-
rirlerse bendeniz bil ai tiraz Mcclisin bir tarafa gitme-
sine, daha emin bir mahalle gitmesine taraftanm. Fa-
kat sckiz on senedir hepimiz ya~tmtzla gayri mlite-
nasip vukuatlara ~ahit olduk. Bir c;:ok muharebeler
gi::irdlik. Bir c;:ok hicretler gi::irdUk. Onlann ordu lize-
rinde, ahali lizerinde tesirleri vardtr. Fiiliyata mlis-
teniden bendeniz nastl gi:irUyor isem, Heyeti Celileniz
de i::iyle gi::irdli. Ben korkanm ki bizim lm ittihaz etti-
girniz karara tebaiyyet etmemiz, bir hal olursa maa-
zallah korktugumuza ugranz. Efendiler Yunanhlar
lzmir'i i§gal ettiginin lic;:lincli gUnli bendeniz lzmir'
den kac;:up gelen bir iki neferin ve abaliden kurtulup
gclenlerin si::izleri lizerine, sui niyet her ne ise, elli ye-
- IC\6 -
c :1
dioci ftrkan:m mevcudu lic;:e inmi§ idi. Maatteessuf
Menderes c;:ayma c;:ekildik. Sabahleyjn mevcut lis; ne-
ferle bUtUn hayvanat, blitUn toplar Menderes c;:aym-
da i.ic;: glinde, di:irt gUode mahvoldu . Buna sebebiyet
veren, 1zmir'e Yunan c;:tktt, Aydm 'a Yunan geliyor
sadastru i~iten ve bittabi en ziyade tecavi.ize maruz
kalmast ihtimali mevcut olan zabitan ve memurin
ihtimalki mcmlekette hmsti yanlarla ara:;1 a.yrk olan-
larm ailelerini §Uraya buraya gondermeye ba§ladtk-
lan dakikadan itibaren bu hal ba§lamt~t~r. Memle-
ket dahilinde i:iyle bir hale geldik ki, ne mutasarnft
Komi er dinler ve ne Kom eri polis dinler. Bendeoiz
bunu bundan iki ene evvel gi::irdlim.
Simdi Mecli in burada kalmasmda bir tehlike var.
Gitmesinde de bir tchlike var. Bunun hangisi tercih
edilmesi Hlztm? Sliphesiz hafif olan cihetin tercih
edilmesi lazim . Bendeniz .Meclisin hem burada kal-
masmt, hem de his; bir suretle heyecanda bulunma-
masmt, hatta blitun memleket dahilinde asayi§i te-
min etmek liiztmdtr. Ailesi bulunanlar vardtr. Bu-
rada Meclisin mlizakeratma hale! gelmemek §artile
bir miktar aza ailelcrini Kayser'i'ye nakledebilirler.
Fakat nakliyatta, evvel emirde hallu serbest birak-
mal·idlr. Deruhdc ettigimiz azifenin azameti kar~t­
smda ihtimalki dli§man buraya gelccektir. Size haber
veriyoruni, istediginiz yere gidebil irsiniz, biz sonuna
kadar c;:arpt§acagtz demelidir ve millet anlasm ki bu
Meclis kcndisi millet ic;:in deruhde ettigi vazifeyi bi-
hakkm ifa ettigine kani olursa, emin olunuz o millet
gitmiyecektir, arkamtzda kalacakttr. DU~man o vakit
gelemez, ihtimali yoktur. Mebusan ailelerini naklede-
lim. Fakat burada en son noktaya kadar Meclis va-
zifesine devam t in. Bendenizi n arz ettigim gibi olur-
sa daha isabel etmi§ oluruz. Heyeti Vekilei muhte-
reme, biz asayi~i temin ederiz derse, bendenizce bir
kuru laftan ibarettir. Memleket gittikten sonra kim
mcsul olacakttr, efendiler? Bendeniz korkanm ki;
meml eket elden gider. Ne mesl!l edilecek §ahts mey-
danda kalrr. Hissiyata kaplimtyalrm efendiler. Ciddi-
yet lizerine konu§altm, mernleket elden gider ve bu
gayet mi.ihim bir meseledir. <;ine'ye nakletmi§ olan
bir ftrka bizim kuvvetlere kar~1 yapm!§ oldugu bir
hareket Uzerine italyanlarm <;ine'de bulundugu za-
man orada bulunan asker aileleri tahrik etrni§lerdir
ve belki de balk buna mani olacakttr ve diyecektUr ki
sizin ailclerinizin nastl Jrz ve namusu mukaddes ise
bizim ailelerimizin de 1fZJ ve namusu mukaddestir.
Emio oluouz k1i, bu gibi baUer kar§Ismda kalacagtz.
Ne haysiyetimizi yerine getirebilecegiz ve ne ordu-
nun mevcudiyetini yerine getirebilecegiz, kolay degil·
 i : 54
dir Ve bunun online gee; 111 'Z&i niz. (i.inki.i bu topU
kullanan bu miUetin adam1d:r. Mcscle mUh:mclir.
Bugi.in bu milleti ya,atacag1z. Oylc on ki~inin vere-
cegi kararla, soyliyecegi siiLlerle nakil meselcsi hak-
kmda bir karar vcrmck kaclar tchlikeli bir ~ey dU!1Li-
nemiyorum.
Kumandanliklan ihzar cttik. Yalll bu gibi tc~ki­
lat·J askeriyenin noktai nazannd an askerin orduJa
yani bulundugu ycrde .... tab1i istima l etm kt n ~c ­
kinmiyorlar. · akat lGz1m gelcn muamcle h.-ttd.. 1nda
heyeti aliyenize muamele yapl!mak i.izere bir layihai
kanuniye vcr i lmi~ti. Fakat hc yc ti a liyen iz bu hu us-
Ia Hi.ikUmete yard1m cder~k ne tarzda firarin Jnii
al:nmak laz1m gelirse .. ... 0 haldc bu vazifcyi he ye-
ti aliyeniz kabul ettilerse h yeti aliyenizin kabul et-
tigi ~ey, yine civannda olmak (izcrc gayri n:unta-
zam kuvvetler .... jJah. Bir de : 1i.idafaai hukuk mc-
elesj mevzubah is oldu. Bu hususta nazar1 itibara
ahnm1~ bir ~ey de HUki.imet hcyt:ti aliy.:nizlc olmak
Uzere diyordu k; ; bu mcmlekeltc ordunun muvaffa-
kiycti dolayJsile milletin mu\·affaJ...iyeti ... onlu-
nun intizammt temin etm ektj r, Yani her
tarafta Mi.idafaai Milliye taraf-.cda n yapllm1~
te~kilat, o te5kilall da icraat1, mUdafaai vatan·1 mi.i-
him cmedigi zamanda hepimiz c:bkedcnl r ... her hal-
de vatan namma 5i.ikri.i minndlc hitap cdilmi) adam-
Jar bulunmu!jtur. I3u zamanm i llti) a 1 degildir. 13i.i-
yi.ik M illet Meclisi L cssi.is \ 'c llliktimet te.ckklil cttik-
tcn onra art1k il.:nihaye bu t c~kilat :n iJam ... si caiz
clegildir. Hizmetttn ziyade baL: rnahalkrde suiis ti-
malata sebep oldu. Baz: c!h~tkrcle b1r hJk um l mc-
murunu bulamad1klanndan dolay1 maa ~Iar m1 :~lmak
dolaytsiyle .idame elmek!edir. BiLim baz t v~..rdigimiz
emirlerc o kadar mukabele cdiyoriar ki, hatta vatan-
perverliklcn bahsediyorlar. Bir takim ~ikayetkr \'aki
oluyor. Biz buna goz yumuyoruz. 13ana bugun bir
muhasebeci yaziyor. Bu tarzda cvamir vcrenl r, mU-
dafaai hukuk cemiyetinde bulunanlar tamam ile va-
tanperverlikten mahrum adamlard1r. .l\1i.il t:s i! ol-
maymiz; intizam1 tc i etmck i<;:in bu bir d~vri muta -
va stttlr. Bir taraftan ihtilal devrinden intizam devri-
ne .... mUdafaaya gayret ediniz. MUdafaai hukuk
hakkmda HUkUmetin verdigi talimatm Garp Ccph i
Kumandam tarafmdan ceza edilsin.
Her hal de bu mcsele in~aailah tahk ik ed;Iir. li.i-
nasebet dU~tiigU zaman heyeti aliyenizc arz ederim.
23 . 7 . 1337 c: 1
sak!Jyorum. I3ana mi.idafaai hukuk reislerin-
dc.n yaz1yor ve diyorlar ki; hatta Pa~a Hazretleri Af-
yon Karahisanna ge!djkleri zaman memurjni milki-
ye ile .... ianc celbctmderine mi.imanaat ediyorsunuz.
Mustafa Kemal Pa~a Hazretlerinin mevcut bulundu-
gu mU Dtl:en:den zannederim ki o zamana kadar mu-
ta' olmu~ tu r . Riyascti altmda kumandanhklardan
go terilt!ceJ... ilizum Uzerine ifay1 vazife etmeleri dev-
rei mutavass·ila idi. Hi.ikiimetin nazannda ... olmadl-
gl zar.1 ana matuf idi. c;unkti yapabilecek kuvvette,
yapabikcek bir kabiliyet ve istidatta degil idik. Efen-
dilcr, J\1 UJafaai hukuk mcseleler!nclen dolay1 ben de-
niL Ja ima !latta arkada~lanmclan bazilanndan ~ika­
retler i~ittim. I:fendil er, mtidafaai hukuk meseiesin-
dc, rica cderim, bcni fazla soyletmeyin. Mi.idafaai
huJ...uklann hizmetlcri gayct me~kurdur, gayet takdir
cderiz. Muntazam bir te~kilat tesis ettikten sonra
art1k onlartn mevcudiyetlerine, hizmet ederiz diye
ayn a millet lizerinde menabi tesis etmeye hacct yok-
tur.
,'\lfiiteaddicl terkikat netiasinde ba::.1 sahifelerin
noksnn ::.rlhurundan dolayt biz;:,arur nahan olarak
tcvhid edilmiJ·tir.
Cevat Ramiz
Vergi tarlu suretile haJkt bizar etmi~tir. Koyliintin
mahn1 yagma ediyor. hukukuna t!!CavUz ediyor. Son·
ra k se ini dolduruyor. Ya MUdafaai Milliyede ve-
ya Ht!yl!!i merkeziyt:de bulunan bu suretle mezalimle
gctiril:::nlcr de bircr birer ka<;:1yor. Bu defa dairei in-
tiilabiyemde bin be~ )'Liz ki~i kadar toplanmt~, mek·
tebe k y mu~lar.... On gUnde .... hamiyetsizlik degil,
halkla hami ye l var, vicdan var. Memleketi mtidafaa
etm.:k dl! istiyor. r-akat haks1zltg·t, zulmU gorUyor.
HlikUmetin de bunu onlemeye muktedir olmad1gmt
gortiyor. Efendilcr hatJrlarsmtz ki, tekrar ediyorum
bu. bir vazifei vicdaniyemdir ve bugi.in bunu hususi
olarak soylcdim. Tckrar etmek isterim. Heyeti Veki-
lcmiz bir karar vermi~ti . MUdafaaj hukuk, mutasar-
nflann riya~eti altmda ... mUdafaasmt ~ey yapacak-
lar. Ba5ka ~eye kan5mtyacaklard1r. Tamim edildigi
zaman, hatJrlarsmtz, bendeniz bunun tatbikinde
himmet eclilm sini rica etmi~tim. Tc~ekki.irle kar~Jla­
yarak ... Heycti Vekiledcn istirham etmi~tim. Bilirsi-
niz Celalettin Arif Beyefendi ... bu karan vermezdi
dedi. Efendiler o karar tatbik edjJmedi. Malum, o
karar liva.lara bir taktm hiyel ve desaisle ... i~ine gel-
miycnler ancak birer birer Garp Ordusu Kumanda-.
!07-
 t : 54
runa, efendilcr sizin Bi.iytik MiUet Meclisiniz emir
verdi ki Heyeti Vekilenin karanru teblig etrneyiniz.
Binaenaleyh dert bir degildir. Herkesin bir biriru ta-
mmarnazllkta bir nizam ve intizam altmda halkm
itimadmJ kazanacak surctte bunu tem'in etmek ve
bilhassa halkJ memnun edecek, halk1 hakirn ktlmak
suretile Htikurnet tesis etmek JiiZJmd1r. Htikumet te-
sisi nastl olabilir.? Arkada~tm e bunu samimiyetle
hi~ bir vakitte bila;iya halkm eline vermek yine o
halka / ezdirecek surette halkt h:ikim ktlmak tizere
i<;inden 91kar. Bunu vermekten ~ekiniy9r ve bunu
kemali samimiyetle halka verecegimizi gosterme-.'< is-
tedigimiz zaman; bana bunu gosteriyor. Felaket ya-
kmdan bizi takip ediyor. Yald~mt§ltr ve felaket mu-
hakkaktJr. En ~yade halkm itimadmt haiz olan, hal-
km mazbutatJ mutasarnf1 buraya Mi.idaafai Hukuk-
tan iki ki§i geldi. Mi.idafaai Hukuk Heyetinden ...
hbu celseye ait zablf rniisveddeleri numaras1z, ta-
rihsiz olarak birbirine girift olan perakende evrak
meyanmdan miiteaddit tetkikat neticesinde yine nok-
san zuhur ctmi~· ve bizzarur tevhidi e!zem olmakla
noksan olarak tevhid edilmi~tir.
Ramiz Cevat
Kttada kuvvet tahsili, kumandada kuvvet ta~hsili
meselesini ilave .. <;i.inki onlann fedakarltklart ifadatt
gori.ildiigti gibi daima .. Efendim asker meselesinden
bahsed!yorum. Liyakati mahsusa iktisap edenlerin
lburada uzun uzad1ya munak~ast ne c;~.iz, 11e de kabil-
dir, bu zabit ve kum<lilldan tedarikj meselesi mtihim-
dir ve ehemdir ve memba da vardtr ve kolay 1 var-
dJr. Fakat biraz ge>9 olur. Falan kumandan buna ter-
cihan ve heyeti aliyelerini haberc!M eder_ BinaenaJeyh
teklifimin bu noktasmt izah etmekligimi istiyorsanlZ
lbul!i.i.n bu i~ler \j9in, rtoo:sip tbu~urulursa izaJh etmelk .i's
terim. Bu zabit ve kumandan tedariki .. Fakat uzun
uzadrya mliahaze ~imdi srrast degildir. Biz evvelbeev-
vel bir vahdeti milliye ve bir vaihdeti fikriye ve tek- ·
mil v3Jtanm evla:tlan ittnhad ve enctimenimiz .. ve dai-
ma .. yalnrz takilbat.. Bu mesailde faz!aca itnrubt kela-
rna mahal yoktur. Ordu iyidir. Biz ~llwsak mernle-
keti kurtannz. Fazla izahart:a ll.izum gormiiyorum. <;a-
h~allm efendiler ve yru1§JOIZ efendiler... ve size malu-
mat versinler. Ba§'k.a lb.ir 9Me bulan varsa..
Ben heman •bir iki kelime soyLiyecegim. Evvela
heyeti abyenizden sua! ediyorum , heyeti vekile var-
mtdJr, yok mudur? Varsa Heyeti vek,ile ni~in cephe-
deki M~edin ~~ini gormiiyor. lkinoi bir smlim~
23 . 7 . 1337 C: I
Anka.ra'da golgede, ~urada, burada yatan efendilerln
Temmuz maa§t verihyor, onlann kunduralart vesai-
releri veri! iyor da asker olanlara <ne iyin m<aa.§ 'Ve 'k un-
dura verilmiyor? Bu tercih nereden geliyor? Yo'k&a
bura.da. golgede y~tma'k aynca bir meziyet oldugunuan
m1'drr?. R•aha't yatanlia.nn ma<allfl verhl~!n de oep:heide !ka-
nile; ca,nile ~aJ,~lann maa~1 verilmesin.. Emir'ber
vesa !re gibi •bo~ gezen neferte haJile harp eden asker
arasmda fark vard1r. Nkin buradan sekiz elbbse, dort
ayakkabr gidiyor? Che yanma ge<;me, cepheye g~me.
l~te bunu Mi.idafaa:i Milliye Ve'ldiletinden ve Heyeti
Vekileden soruyorum. Evvelbeevel elbise ve e§ya.,
cephenin neferinden btujlayip gelmeLi efendiler. Bura-
da:kli neferlerin yaf'a.calk. yeri bulunuyor. iJii:zJm~iL
inin altmda do~ek, iistiinde yorgan bulunuyor. Cep-
hedekilerln ne altmda bir serjJecegi var, ne iistlinde
ortlinecegi vardrr. Neden dolay1 bunlam iki ay maa§
verilmiyor? Bu merhamet midir, bu huktimet midir,
bu Heyeti vekile midir?. Hala yaran, ahbap yerl~­
dirmektedirler. eye di.i~iiyor millet? Rl;ca ederim.
Malta'dan gelenJeri. On!an dti~iineceklerine cephede-
ki efradt dl.i~i.in eler olmaz m1? Efendiler, ytirek acJ-
srdJr .. Hal:i Hl.ikiimet memurlanmlZt tekalide s~et­
mek, onlarm yerine kendi yaran ve ahbaplar1m kayJr-
malda me~guldiirler. Cephede olan nefemti, efradt
d~nmuyodar ve d'ii§i.ilnrniiyece!klerdir. Heyeti Ve-
kilen-in di.i~Uncesi tamamen ha.rbe mi.Iteallik olacaktt.r.
Hangi giinJerde iybima eUilerde Mehmet'Jerin halleri-
ni tefti~e. dair gorii~tiiler soylesinler?
B!R MEBUS - Efendim, zannederim ki 'Miida-
faai Milliye Enciimeni intihabt bir giinde olmaz, Bir
gl.iniin kiymeti vardrr. Herhalde ~imdi rica ederirn,
~imdi yapahm .
BlR MEBUS (Devamla) - Onun i~in hir iki nok-
san kaldt, bunlan ilave edeyim.
Mekkare hayva:nile beralber semer l:izJm'drr. En Zli-
yade pantalon lazund1r. Kt§ huliil edinciye kadar,
acilen, zabit ba~ma 'iki tbattaniye ,j.J,e birde .. lazundiJI'.
Birini altma sersin, birini iist'iine.. Bir de bir kay terzJi
ile kum~ gondersinler. Sol 00na.'h'talkl k1taatm bulun-
dugu yerlerde •b ir dikili agay yoktur. Yemek p~ir­
mek 'iQin odun lazundlJ', 1ki de ~~e v.ard1r. Biri ga-
yet ~ole ak1yor, biri gayet az. tdaJmei hayat i9in efra-
dm bunlara ihtiyact vardu- ve yemek iyin lbiraz odun
gonderme'k. iazJmdu-. Uzaklarda.n y()p toplaytp ya.lu-
yorlar_ Bir de zabitam. mese!CS~iruie not ettim . Bafra'
da,lci arkada§lar maa§lartm almarnJ~a.r. Aileleri de
ancak nisam m~tnt almJ~laJr. Ornem ve zaibj'ta.n rica
ediyorlar. Hangi a'ilelerdir, lbunlar nereye gOnderil
nri~tir?
- 108-
 i : 54 2.3 . 7 . 1337
!Eiik.fuu Ha.ribiye-<ien bilhassa nica ve 1isti rhamJm; e;v-
vela ord:uyu takviye etmek is:in ne yapma:k hiztm geli-
yo rsa acilen yapsmlar. Yeni t~k.iHits:tl!k usuli.inden
vaz geysinler. Sonra bize gei ir'ken nu.lumya vaziyeti -
miz ne yapmak laztmsa el birligiyle yapmakttr. DU-
§tindi.ik hep beraber !}idelim, de:iik. M ibali~te bulu-
nan f&aray1 goremedik. 0 grup as:tk-ra ka.ld1. K oc::.eli
grubuna ve Afyon K a rah.isan kitamtza aralba bu!un-
maz. Ya!ntz li~er ki.~i gonde~elim. ik i~i ri.ikup ve nil-:.
zule muktedir arkada~lar aytrarak birinc.i gruba gon-
dermck .. Binaenaleyh o grup ac;rkta J...aldt..
ALl SVKRD BEY (Trabzon) - Efendim bende-
n izden evve! soz soyliyen .rl.ifekay t kiram, t:tbii vni-
yeti gordukleri i,;:in olanca c;tplakligJ ile heyeti umumi-
ye huzurunda arzettiler. Tema o lunan bazt nok an-
Jar lizer;inde birkas: oz soylemek istiyorum.
Soz soyliycn rufekayt muhteremenin israr ettik-
leri b ir nok ta var ki, Heyeti Vek ile demiyeccgim, biz
de dahil o ldugumuz ha.lde bu glioe kad .. r esasl1 bir
~ekilde i5e sanlmt~ degiliz. Bunda pek hukltdtrlar. B;.l
maattee>si.Jf §ekLi idareyi aynen naklettik hele bazt-
lan ayn~n istanbu.Jdaki Babta!i gibi. Dem in arka-
d.a§lar ordumuzda slingli saytst ek iktir, bu tiogiiyU
ikrnal edelim , ded i. Bendeniz bir §ey hattila mak isti-
yorum. Ges;enlerde ailemj almak lizere Trabzona
g itm:~ti m .
K ast.: mon uya gittigim<ie Dc;Lincti Fu'ka
karargihmt nak.Jeden bir gemiye eD'ay1 ticariye kon-
du ve h-:tdiseden ora.da bulunan nakl iye kumandam
halberdar ol<iu. Tafsilat venmiyor. Sonra bi:.rnem ne
olmu~tur. Na!:liye kumandam, bunu ~1karmaym ve
\l ka nrs:~ nlzher bal yada on lira altnm diye emir gel-
d i. e i\in bunu yaptyorsunuz dedim. Beylik e~ya­
Ian diye.. Ben de niz orada mevcut bulunuyordum.
Biz beyhk gemii 'He nalcil edilen e~ yayt a ~\er:y~den
n:.wlun almaytz. Yalmz c5yay1 askeriye diyerek sev-
kedilen si.i'1glilerin b1rak 1Imast suretite bunu da Hi.i-
kilmetin gosterecegi .. K imin e§yast oldugunu bilmiyo-
rum. Tticcar e§yast. .. S on ra i~in garibi Jevaz1m komis-
yonundan orada bulunan ..... siz karantina edin, e§Ya
A!1karaya gelir c±;yerek emir verdi. 0 e§ya Trabzona
gitmi~. Ftrkay:a elbi e yapt!mak tizere kum~ vcre-
cekmi~ ve bu bir miiteahh ide Yerilmi~. Bu ve9hile ba-
diha'Va naklo!unmu§ ve Ankaraya gelmi~, a.Jmmt§ ve-
rilmi~ ve maatteessiif burada aJmmt~ltr. Trabzon
Ftrka.st almadt. Sonra bunun iizerine 1biraz bir yere
.soylenmi§tim. Sonra tneb luya geldim .. isek e§yanm
sahibi yUziimiize giilmii§ , Ank:araya gotlirmi.i~ , bir yok
ma;srafla buraya vermi~tir. Simdi ~u lcvaztm i\.inde
ne i~ler oldugunu .. Fakat sonra efendim mesmu ~t
yok, me~hudattml soylemek isterim. Yine 1neboluda-n
-IG9
====
c: 1
buraya gelirken bir batman e!}yaya e11i ltra. aldtlar.
Benderriz oyltl verd.im ve maa.tteessi.if o e§Yam.t satm
~alclt.m .. cephane rrrukli laZJm get~ i yor. 0 ara.ltlk lbom-
bardtman b~lamt~tt. Fakat bilhassa cepbane na:Jdti-
ne memur ola.n beylik araba, yoktu ve maatteessiif,
e~yay1 zatiye ta~ryor .. pa.r:tst oraya gidiyor. ('iinki He-
yet i Vekileye buradan mu:hem olarak .. Demin ar-
kada~lann teklifat1 vard1. Bunlar musiptir. Fa'kat her
halde Mildafaai M illiye Enciimeni bu i~e memur edi-
lecel is.e ~imdi levazJmat ~i~ini ~ahsi takip i!e yapmak
miim!kiln degi!clir. Ya.pacagt taJvladan i1 baret~i r. Eunu
yapacak olanlar ikinci .. Fevzi Pa~a Hazretleri i~ gor-
m:mli~lerdir ve ~, lt~mamJ}lard,r. Brt-tesaalif Ma.liye
Vek.ili Beyle burada bulunuyorduk, Levaztmdan bir
zat geldi. Ankarada y.inni be} bin ki)i var.
Sonra zabita nda.n bahsolunuyor. Eger bizim istedi-
gim;z .. ve efrat nevaktsmdan bahsolunuyor ve bunu
d:.t.ha fa.zla takviye etmek miimk ind ;r. Geri kalan bas-
ta degilchr. Be~ bini hademedir. On bini hak,i katen la-
z.tm olan efra!ttan milt~ekJkiJdir, da!o_a faz:.a takviye
etme'k mUmk.ind ir.
,Simdi efendim fazia SOZ SOyleyip ba~tniZI agnt·
mak. j temem. Yalruz !Sr:tr edece!1J:m b ir rrok::~. var-
dtr kti cephe gerisi, cephe kadar milllimdi r.. (iinki
bunun .. oni.lne ge~mek is~iyorum. Efendiler, halkt biz
kendim !ze tsmdrracak olursak, haL{m kalbini kazan-
mak gayet kolaydu, basirtir. Lakin halk memnundur.
Mi~alin i gordiik. tstik:lal mahkemeleri halkm teveccii-
hi.ini.i kazanmt~t1r. Bund:tn halkm i.irkecegini fena ola-
cag;nt zanoetm:yorum. Bugiln as.mruk, ke~m ~~ oldu-
gu ha!de, halk. bunu .;~~:yor. Ha~lk ada!fe:i ~t:VZJi ettigi
ir;:n istiyor. Halk, vazife5ini gormiyen memurinin
tecziye ini gordiigii zaman Htikiimetc dort el ile san-
laca.1<tJr. Onun i~in bunun. tem;nini arkada~lanmtzm
kabul e,t,igi ~ekilde .. Bendeniz. bir ka~ gi.in evve! 1ek-
lif etm i)t!m. Efendim, gerededen aldtgtm malumata
gore..
YASiN BEY (Aymtap) - Cepheye giden arka-
da5hrtmiZin o~r!edigini unutmtya.l1m. Belki biz tut-
tugumuz §eyleri unuturuz. Mildafaai M~!Hye Veki-
linden sorahm. Soyliyecektir.
HILMi BEY (Bolu) - Efendim, Benderuiz ve
cumlemiz zanr.ederirn ki i:) zamamdtr. Binaena.leyh
en zipde ehemmiyet vermi~ oldugunuz isti:kta.J mah-
kemeleri azalan arl\ad::.~lanmtZ 'hala buradad1r' .1 r .
Yola <;:tkan :;m. (MLizakere kiif~i ~e·leri)
BiR MEBUS BEY - Bittabi hep kalplerimiz ay-
nt dii~iincelerle ~trpmtyor. Sandi kim bilir neler olu-
yo r. Binaena.leyh, istirham ederim, istiklal mabkeme-
leri arkada5lan bir an evve! yola s;thnlstn. Ri.ifekayt
 t : .54 23 . 7 . 1337
kiram endi~eler'imizi soyledHer. Thti!yaca'tJffiiZl temini
ve.. one · g~en Heyeti Huki.imet memleketi kurtar-
mJ~ttr. 0 da lfrti:Jdip ve irt~~<tdtr. Evet ·budur efendti-
ler. Size gayet ac1 ~eyler soyli'yeyim. Milel•i gayrj mUs-
lime halk,klndak.i IYir •ka:nun1.1n maa1Jteessiif tarihi n~·
rin'de icabederse huzuru alin.izde .. Lakin bize teblig
edildigi ·i~in sizi burada ahkoyuyoruz demi§lerdir.
~ize onar lira vermelisiniz diyerek teklif etmi~lerdir.
'B u 1irt·i kap ve ti rni~a memlclkeiti mahvetmi~ti r. Bugiin
'kimi •gonderirseniz gonderiniz, ne yaparsamz yaptmz ..
Hiiki.imetin kudreti maddiye ve maneviyesini bUsbii-
tii temehnden sarsmak demekt rr ... idamdtr ve kanun
da mlisa'itrir. Eger bu irtikabm onune ge9erseniz
emin olunuz ki cephede efradm adedi o kadar 90ga-
lacakttr ki azemetli bir ordu viicuda gelecektir .. ku-
lagtmla koylerde -i~ittiklerimi soyliyecegim. Bunda n
sonra do'ktorla.ra laf anlatam1yoruz. (Un'kU istikla l
mabkemeleri var. Tezkereyi aldtgt gibi benj sevkedi-
diniz. diyor. Bugiin merkezi hUklimeHe .. onun tohu-
mu irtikap ve irti§adtr. Eger burada oldugu gfbi diger
yerlerde de oluyorsa biz b~a b~ kaltyoruz. Benden iz
arzetmek -i'sternem. Herhalde ~iddetle tal,ibatta bt~lun­
duklan .. i§te birindsi budur. Dunun online geymek
'ryin laz1m gelen 9areye .tevesruJ etsinler. Mesele hal-
ledilmi~tir. 1Iave edilecek bundan ba§ka bir ~eyim
yoktur.
HEYETt VEKiLE RBtSt FEVZI PASA (Ka-
zan) - ,Efendiler, bir miittehem m~vki<inde gcli p hu-
zuru alinizde izahat verdigimden do!ay1 his ettigi m h:-
cabJ ifadeden aciz bulunuyorum . Ben ~leniz burada
son darbe ile dU~mam ezerek dava y1 mill:mizi kaza-
na.caglmlz iimidi kav,isini huzuru alinizde arLetm:~:im.
Arkada~Ianmm lfa.datmdan anla.dlglm:t nnaran, bu
um itle bazl tezelzi.ilat hasll olmu~tur.
Bunu ik'i suretle arzedeyim: Birincisi; ~imdiye ka-
dar yap1l<lln i~Ier; •Lkincis·i de, ~imdi yapdmakta o!:ln
1i~lerdir. R1za Nur Beyefendi ile diger arkacla~larm
tifada:t1 a11asmda ·en miihim mesele ha kikate n m!lleti
t:akviye etmek ve gordUkleri·n'i MecLise arz ederek bir
yarei acil bulmak hasebile soylediklerinden dolayt..
Bu ii~ vaZJife, us;li de mi.i'himdir.. Ba~kasma b1rak1p
hiy bakmamak, milleti(l itimadm1 suiistimal etmek,
Bu belki de mlista'hildir. Bunun hepsini tasdik ede-
rim. Fa;kat. yalnJZ §Unu arzedeyim ki S1hhahmd:1n,
rahat1mda.n pek 90k feda'karh'k yaparak ~ah§tlm ve
~all~makay1m. Anca:k yah~IJ.Oln bi'r neticci musmi-
re verip vermiyecegini istik'bal gosterecektir. Emin
olunuz ki viicudumu siper edip bu vaza:ifi gormege
ya!J~1yorum ve ugra~1yorum. Bu vazife gayri ka:b ili
iktihamd1r ve 90k mii~kildir. BugUnku vaziyet biz.i bi-
-110-
C:l
raz sinirlendirm'i§tir. Mama;fih.. bir yak haka)'lik el-
de etmi~lerdir. Her bir ademi muvaffak,iyet netice-
sinde has1l olan zaaf1 karlp talbiidi-r k!i on'ti alrnamaz
·i·se derhal.. tevessUI ederekoten buna daha or'du yeklil-
meden &iZJden miisaaide.. ve ta.yiin ~unmu~. Demetk!
bunu dii~iindiik. Buglin heyetci a1~yenize arzederniye-
ceg;m baz1 hakay-i'k vardtr. Ordunun elindek•i vesa•iti
harbiyenin .. kanaatt vicdaniye has1l olmad1gl takdir-
de art1k ben im evvel emirde dii§man kuvvetine mu-
kabil biz- de ku vvet ihzar edilmedigine da;ir bir fikir
vard1r. DU~manm ylkaracagt kuvveti biz hUve huve-
sine .. Birinci tnonii ve lkinci Jnonli muharebesinde
kuvwet;mizi tazif etttioc, ~imdJ: l<Ji muharebe arasmda
iki iiy mi ],j kuvvet yapt1k. Dumlupmar muharebesin-
de dU~man son kur}ununu at1yordu. Bu muharebe-
den sonra iki bw;:uk ay geyti eferrdiler_ D~ f1rlk:a cep-
heye g>!tirilmi~br. Ourada gayet zaif bir fu'ka ikmal
edilcrek" gonderilmi~tir. Kuvvetler geliyol"'du. Hbise
yokt u, t.e~hizat yoktu. Fakat hepsi gozlimiizlin oniin-
den ge<;:iyordu. T~kilat merakt yoktur. DU.5man fJr-
kalanna muadil te~ ~i lat icra.sile ftrka 'te~k'il'i Jiizumu
vard1r. Dii~man on ik i f1rka, on sek:iz ftrka var ki
laakal ben iki ii9 f1rka ile tefevviik temin edemem.
Sonra efendiler Yunan gerisinde deniiZ ve 'biiyii'k
milletlerin pa rasma ha'kim, ~imendiferlere hakiim, biz
kavak~1Iarla ikmal yap1yoruz. Bugi1n lngilizler mani
oluyor, Yunan!Jlar manj oluyor, ve bugiin bizim ken-
d.[ adamlanm1z cephaneyi ·koymu~uz. Miis1iiman 'i9in-
dekiler, tngi!izlere teslim etmi§ler. Efendiler bizim du-
~UndiigumUz ne idi? Elimizdeki vesaitle msan mena-
biini tevhid edelim. Ne nerice h:as1l olacak? ve Bii-
Wn yalt~acak insanlan toplama.k, muharebede elimiz-
de ~.i liih tutalim .. Yapm1~t1k. Fira:rilere miimanaat
meselesi var. Arukarada 'bir rkordlon vat:l<ilr. Ha;ymana•
dan Beypazanna tkada r zinair yapnu~laru1r. IMuk,a-
vcmet etrrui)'lenleri bUtlin tll!tup cepheye sev:kediyor-
lar . BUtiin delikler tlkanamaz. Ara.dan, ~ura;dan bu-
radan ka9ar. Yedi k i ~inin .. elli lci,ili'k hucum olur.
Hatta ~ehid de oluyor. Maama1ifh bu tedabirdir ki
firan taksir etmi~tir.
Depo kitaatJ buyurdular. Elyevm ikmal edilmek-
tedir. Fakat depo, zaJbi1Jan meselesid!!r. Bug'Un yine he-
yeti Millli2Je 'b!:Mtrmi§ltir. Zalbi•taJn 'Qiol!~'s:aO:dtr. 'Bu n'Oikl-
sant ikmal ivin mek'tep a9t1k. Bir taraftan kii9iik Sl-
hiye za'bi~lerinden al1yoruz .. ve buyurdukla:n gibi eger
Mlidafaa,j MiUiye uyumu~ <>l's aydt, bugun !bif'inei ve
i kinci Jnonii muharebelerinde muvaffa'k,i yet olmaz-
dl.
()ank meselesini buyurdul·ar. MaJumu aliinirz, mu-
harebe iki hafta .. etmi~lerdir. B~m 9:m!kla:nn boyle
 t : 54 13 . 7 . 1337
if:a~ltk yerlerde tis; haftatda mevcudiyetin'i muhafaza.
edece~in'i hi9 kimse tekeffiil edemez. Ciink:i saglam
yank olsa .. Biz evvelce bu yank ihtiyacmt naz:an dik-
kate a}arak .. k1ta'a:ta verilmedi. Maamafih burada ha-
ZlrladlglmLZ.. Kttaata tevZJj ettik. Beraber gotlirdilk.
bizzat gofurdlim.
Cepheye ekmek meselesi; malumu aliniz cephe yal-
n1z ~imendifer lizerindek,i k1taat degildir .. bulunuyor-
du. Cephe bazan otuz, kilometre geri, ileri mlitehar-
ri:k bulunuyotdu. Menliil noktast Sankoye kadar gi-
der. SeVk olunan ekmekler o civa.rdaki k1taat v.azi-
yeHeri ne, harekat1 barbiyel erine .. A~ kalm1~ ise g<lri-
de ekmeks.izlik .. Biz de gormli~ Unliz ki e!<mek gitmi~,
fakat alamamt~lar. Bahusus boyle geri ricatlarda .k1-
ta::tt geri ~eklilir. DU§m an k1taatmt almak i9in .. Sivri-
hisardaki menzilden beslenmi~tir. 0 halde Sankoy-
deki ekmekler ~urlimli5tiir. ·Bu, harekatl harbi ye ica-
bldtr.
.C<~~suslardan lbaihstolun'du 'efendim.. Mevlut Olku-
maz derler. B:zim dU.}l11 a:n ordusun·da onun da bi·
zim ordumuzda casusla n vard1r. Ugra~acag1 bir me-
sele vard1r. N it ekim burada bir casuslarmt yakaladtk.
tsmi !slam, kendisi !slam. Bir adam ku!Upte askerim
diyerek orduya girdigi zamarn ancak efal ile belli
olur. Ne zama;n agzmdan zehir akttmaya ba~la:rsa o
vakit yakaJamr. tecniye ederiz. E$has soyler ise, kim-
lerden ibaret ise ..
i~bu celseye ait zabtt miisveddeleri numarastz, ta-
riltsiz olarak birbirine girift olan perakendc evrak
meyamndan miiteaddid tetkikat neeticesinde yine
noksan zuhur etmii ve bizzarur tevhidi eli:.em ol-
makla noksan olarak tevhid edilmi:jf_ir.
Cevat Ramiz
Yine bendenize hticum ed iyordu. Hatta hususi
bir encUmen de umumi bir seferberlik yapllmas1
is;in .. bunlar yok iken umumi seferberlikte ne yapa-
cagtz? Pra tiluuan dii~Unecek olursak febiha .. 0 yeis,
heyecana mUnkaJip oldu mu, netice ne ola.cak? Biz
elimizdeki menabii ikt'isat edecegiz. ClinkU oni.imliz-
deki..... tktisat kuvvettir. Bugline k'ad.ar iki muzaffe-
riyet kazanm1~ ve bugiin bir ademi muvaffakiye te ug-
rami~ bulunuyoruz. Mama.fih ordumuz saglamd1r. ..
yal ntz belki muzaffer olabilirdik. Fakat bu muzafferi-
yet (lj(; 50) ise % 50 de maglubiyet ilitimali vard1.
Onun •is:i.n ~ekildi.k ve elimizdeki silah ve cephane ile,
elimize geyi rdigimiz esliha ile ordumuzun takviye>ini
=====- u l• - ======
c: 1
du~lindlik. Malumu ahniz ·ild ay evvel celbe kara:r
verdi.k. Fa'kat celb edip boyle oturmamak i~in.
VEHBL BEY EKaresi)'- Efendim ~i:ipheledn liza-
hatl ..
FEVZt PASA (D evamla) - Maa~ meselesinden
bahis bnyurdunuz:. Fil hakika biz .... evet dedik. ize
b e~ altt yiiz bin lira verebiliriz. Her ay ver;:rsek her
!
ay maa~ verir~1 i niz. 350 b in lira aldt gitti . Y ine ma!iye
Vekilini n yapt1g1 tahkikat iizerine ..... F akat hem mii-
taa:hhitlere verel'im, hem ma ~lan verelim. Bu , m'iim-
kin degil. . Bu paralar s:1ksm, Maliye Ve'kil i Beyefen-
' clinir. ... Sonra , bazt mmtakada sunadirdir. Bunun i~in
fl91 temin ed il mektedir. Mat:tra meselesi mi.ihimdir.
s·r l!o m1. ma·tara tedanilk edilm :1:r. Zabitan ve e:fra-
dm a::k!eriyle haberl~me m vzuu vard1r. Bu sahra
po talan aydd 1k ta:n sonra efrat ve zabitan surat!e
muhabereye ba~laddar. P.ir aya yakm devam eden
ha reka t net.icesinde ~i.iphesiz k i bu sahra postalan da
Jay1kile i~l·i yemem i~ti r. Cephe va:z;;yeti b iz Es ki~ehir­
den geri c;ekilmek llizumunu his ettilii;miz zaman bir
kat dwha geri g ;tme'k liizumunu has1l oldugunda ken-
dilerirte, nered en olursa olsun, ms1f m:ut~ verilmek
i.izere.. ve!isi kim ise muamelei mahsubiyesi icra ed il-
mek lizere hem velileri malumat alacakbr, bern de
nerede olduklanm haber ahcak.lar. Bu harp ve hare-
kat dolaytsile gonderem ~ !ik. Bu giin m ademki •iJciy~
bin paket haztrlamm~ttr .... Namaz ktlma.k, kr!dtrmak
hus4su tabur imamlan vasilasile ifa edilmektedir.
Namaz ktlmak men edilmemi ~ tir.
MUSTAFA KEMAL PASA- Mahmut Esat Be-
yin beyanatt meyamnda yirmi bin ki~i cepheye gon-
aerili rse limit ederiz ki on be~ gUne kadar bunun ar-
kasl almtr. Efendim on ik i kit:~. tabur hal inde sevke-
d ilmektedir. .... G ayri mti lim on be~ bin ki~i eder.
Topu, m!tralyozU, sUvaris i vard1r. Yani mU }kil hal-
de ......
Miiteaddit tetkikat netict?sinde bazt sahi/elerin
noksan zuhuruna binaen bizzarur noksan olarak tev-
hid cdilm i~tir.
Cevat Ram iz
FEVZf PA,SA (Devamla) - bir f1rkaya sevket-
t·igi m vakil geri~le bir ftrka t~k.il cttiriyordum ve bu
sayede kihkyada n dart ve Merkez Ordusu;:d.1n <fort
f1rka .. F1rka tc}kili demek. zab1t celbi, cephane ce!bi
demektir. Bunlann hepsi deve s1rtmc!a gelecek .. Bunu
biraz dti.)i.inelim. N i~in Garp Cephesinden buttin kuv-
vetleri cenuba tevcih edip de ta!ltie .. A ym veij:h:le
 t : 54 23 • 7 . 1337
maglubiyet, ayru vet;bile feliiket.. But'lin kuvvetleri
getirip gerilere brraktJgrmtZ vakit bir Pontus .. Kilikya-
Yl· daima. aftk btraka.rak biisbiitiin emnivet varmr~ gi-
bi kuvvetleri s;ekse idik. Kayseriye dogru .. Ancalc en
tehLi·k e nerede ise 1l.Zami kuvvetini oraya getirir, ikin-
ci derecedeki teh1Ekeli yerlere daha az kuvvet brrakrr
ve liizum oldukya or:~Jardan ce!beder. Bir t:tne f1rka
ahp tekrar yap1mz der nun .. Her b•r taraCtan du -
manla:nmiZm tehactimiinden bizi ktm muhafaza ede-
cek·ri r? Stiph~iz ki biz her taraftmJzda kuvvetlerimiz-
Ie.. <;arpr~Jyordu. Biz bunlan def ed iyo rduk. Bu-
gtin oradan kuvvetlerimizi c;ekti isek .. Di.i m:1nlanmtz
oradan harekete kryam edecek olurlarsa burada aza-
mi kuvvet sarfrna mecburiyet.. Ancak bir ay ev-
vel ikmal etmi~lerdir.. Te kilatr nrsrft1r. Efendiler.
yine onlart yapryoruz .. Mamafi bii bi.iti.in veri!miye-
cek degildir. Maliye etine ge;en para de gerek ordu-
nun ihtiyacrm .. Cephe ve ordunun ihtiyacatrm, ia~e­
sill'i temin edebilmek i~in bi.itiin ma•:t','ali.. silah me·c-
lesinden bah ettiler. Bir milyon silah alalrm. Bir bu-
c;uk milyon dahi asker .. ltalyanh.rdan gelecek diye
en kii~k teferrualla m~gul olmu~umdur. Emi>U ola-
bilirsiniz ki bir c;ok silah ve ceph:me gelmi5tir .. Rusya-
·d:tn altp cepbeye yebi~tinni~izdir. Geride, depolarda
cephanemiz vardrr. Ltizumu kadar c.:phaneyi getir-
mek iizere ugra~dmJ~l!r. Fabt bu srrada bir c;;vk fe-
naltklar olur. Bjrisi .. Biz parayt bankaya koyuyoruz,
pa:rayr geri alamtyoruz ve bu suretle mm.mele yap-
tJgJmtzdan dolayt hem param1z zay1. .. ~imdiye kadar
sui istimalden bir ~ikayet vak.i olmaml!jtlr. .)ahsen
sui ·istimal vaki olmu~sa h:tsrr alti cdilmi~ yok.tur..
Mamafih heyeti iiliy~:nizle el birligi ile bu derJi de
kaldJracagJma eminim. Bu irtikap ve i rt i~ay t da biiz-
nillahi t:aala kaldJracag1m .. 0 hususta keno : ·ile m:ta.t-
tcesslif hem fikir o!amtyacag1m. Kend ileri buyum-
yorlar ki; Hiiki.imet usuli.i tedrici ile gidiyor. !3unu
bila teemmiil kabul edemiyecel'bm . Ge~en ene ma-
JOmu iil.iniz Yunanl1lann taarruzu srrasrnda .. Umumi
seferberLik yaptlmast vesai·r e hu usunda bendenizi Sl-
kJ~tJnyorsuouz. Ben buna. kar§I dedim, umumi se-
ferberl.i'k yapmak ic;in mullaka.. Bundan bir netice ha-
SJ! olur. Herkes heyecana geli.r, ko~ar. Muvaffak
olursa ne ala, muvaffak olamayJp ta.. Oni.imiizdeki
dU~man muharebelcri sahralarda degil, k1y1da yapan
1bir di.i~mandtr. (Kalplerde kazat1'an d[i~ma.ndJr.)
Onun yegaoe usuli.i ytpratma.. emni yede dli~mana
mukabele edecek bir halde gori.iyorsak .. 0 da kuvve-
timi21in sayesinde olur. Eger g~en sene .. 0 maglub i-
yetin netice.<>i o heyecamn ye· e inki!aJJ idi. EI:miz-
de kalmazdt. Bendeniz elimizdeki siiah ve cephane ..
=======I 12 - = = =
c: 1
Ordumuzun takviyesini ve ona gore efra.t ~'; i.r.i du-
~tindiik .. Celbolunuyor. Dort ~~ aLay te§ek.lctil etmi~­
tir ve bunlar cepheye kuvvet dahi venni~lerdir ve bu-
glin bir.. Maa~ meselesiui a:rzetwirn !: ;Llhakika biz maa-
~att seyyanen vermek hususu n...i.a bir karar ittihazt
me buriyetindeyiz. Burad;t, 1aliye Vek.ili 500 bin
lira ald1 gitti. Levaz•rn rei:si bir mikdar daha aldt git-
ti. Soma .. Zabrta t,Jil maa·~mdan akdem olarak ordu-
nun ia5e inin temine sarfetmesini du~nmii~ ve mii-
teahhitlere . Bendeniz altm1~ kira rica ettim, aldtm.
Zab1tar.a biraz para veriniz dedim.. Defetsinler.
Su me> lc i, filhakika ordunun .. Bir krsrm matara el-
de edilmi}:ir. Bu fJihakika krfayet etmez ve saka krr-
balarila bunun her halde lemini m·i.imki.indi.ir ve ~­
lt~rh yor. Firar iizerinde sahra postalannm hi.isnii te-
siri gori.ildii. Ger i·lerde ililelerme yazdtgl mektupla:r-
cb limitb1h5 ~eyler. Betki bir aydan beri mektup i~i
boLulmu~tur. Siikun bulur butmaz muhabera'tm te-
mini tabidir. Bir! 1~m1 Si\-rihisarda, bir k1 m1 b~ka
yerlere dagJimr~trr. Her l>ir ihtimale kar~1 kumanda.n-
l;k~a ta.h.liye i dU§Uniilmti~ .. 1 Jsrf maa~ sipari~ ol,a rak
verilmek hususu· tekarrlir etti. Bu suretle Hl.ztm gelen.
Hem malumat alaca!dar, hem de parasmr al1p alma-
drgrnr anhyacaklard1r. Gazeteler.. Sevkolunacakttr..
NUSRET EFE DI (Errurum) - Kiifi degildir.
Cfratt1n .. Pa~a hazretleri efrat benderrize miiracaat
ettiler. EJraJm b:t!jlannda bulunm ak ~a:rti1e bes vak'it
namaz .. Cepb.eye gonderi~irse di.i man1 ezer.
F.: VZt PAS (Devamla) - On iki krta t~k-
:Ziil. olarak da ccpl-Jeye sevkolunmu5t~r .. Yani mun-
tazam tabur h:ll:nue gidiyor. Takviye ediyoruz. 5 000
1
ki~,j hdar eder.. MU~e:.;:kel k1ta halinde gidiyor. Arz-
ett;gi m \'e;:hile 1·stanbul'dan celhediyoruz .. tzmit'te ge-
lip bir 90k mezalim yapmasma ragmen zabitan bi.iyii:k
bir a lo \·a anJa her ti.irlii tehlikeyi giize .. Yunanl1lar
kar~IITII7li:l. oylv bir di.i~mandlr ki hukuku dtive] yok-
tur. Ja~onlard:.m gelenleri Atinaya gottiren .. Vesaiti
nakliye meseJesi ges:en de arzettigim ves:hile .. Ve bu
peyder pey takviye olunuyor. Mamafih bir ordunun ..
M?.mafi c;a.tJ~Iliyor. Ali .')UkrU Beyefendinin ifadatl
ara<;mda suiistimalatan.. Bir cinayettir. Mi.isebbip-
!eri y;t~al:tmr. htiki3J mahkemesine verilir. <;are yok-
tur .. Rica ettim ziiti iilinize. Fakat ihtiyas; nispetinde
9al 1 ~tJgum iddia ediyorum. Eger bu c;;a!J~ayr bjr kat
dalla ileri slirmek.. Kuvvet menbamdan daha fazla
kuvvet c;ekmek i~in n.e laz1msa yapalrm. (ekebilmek
ic;in ben de heyeti aliyenizle hemfikirim .. B~ka tiirlii
ceryan etm iyordu . Siz Ba§ Kumandan vekate!d .. Reis.i
muhteremimiz dahi .. Mamafih bunu arzu ediyorsamz
o dii~i.iniili.ir. Fevkalade tedabir Hl.zrm mrdrr, degil mi-
 t : 54 23 . 7 . 1337
dir? on zamanda R malllann bir darb1 meseli var-
citr. [derlerdi. b.;rir.ci. ikinci sJ.fl:lr km!d1ktan sonra ..
Bence ;~ .:trpa ~.lrl nl~tlr. Sevkediy ruz.
(.ad1r, kaput meselesi : ismarlanml~tlr. ('ad1r ve
kaput gelmckJ~ beraber bir taraftan vesait.. Malumu
iil'iniz bir kaciro enci.imeni v .rtli .. Geldiler, ariz ve
amik her ~eyi gordU!er. Yine geJ.irlcr.. Zabit v;:k;li
olmas1 bu ge en neden du~i.inLllmu~ ve yerle$mi~
idi. M uharebede emsaline faik urette .. Bu sal{ihiyet
zaten ordu kumandanlanna verilmi ti r. Kendiliginden
yapab·iliyor. !3ize sormaga haceL yok.. - Yan ! yok ben·
deniz aciz!m. Fger var i em heyeti aliyeniz takdir
eder · Diger arkada~lar da a· kere bir .. ey vermiye-
lim. biz alal1m demiyorlar. kere bir ~ey verilecek ..
(tn~lliih oyle ol un sadalan) Sonra efendim harp
heyeti ve!< ile~i diy..., bir ~ey .. Ordumuzu nasil te;:hiz ve
takviye edelim ve gerilerc.J e!<.i miiletin kuvay1 maddi-
yesini nas1L takviye .. p-ant la.n gondeririz, sabun gon-
deririz ve d.dn zi/ade gondermege ga yret ediyoruz.
.. )imdi de yemek ir;in Sazak istao;yonundan odun gon-
derecejfz. Sevki. du~unulmi.i~ vv bura>J i~i·n de Ya -
banabalt:111.. lahkikat ic ra ediyoru7. Y ni f1rkal:Jr ya-
pilma>m buyurdular. Bunlan takl iye ve tanzim ede-
lim. Yaln1z ~LI11U arz ecle, im; Hu. rev B yefenuiye ki
dii~mana .. ye!1it::or. kuvvet ve &ilah . e\·kederek kuvei
maddiycsini bulunuyorduk. Bunlann kuvei maddi-
yesi.1i bi.iyi.iterek )a·va~ yava~ Yunan .. ik i bw;:u!< ayd1r.
Bu zam:\nda bu kad<:tr yap!labilir li. D<~h a fazh yuk-
e!tmek imkan1 olsayd1 onu .. bundan bir ay onra ya-
pil.lb ili r. All1 hafta hr.
H .. SREV REY (Trahzon) - Ben im mak ad1m ..
muhtact ta~viye olar. orduyu ta ' \ iye e:mektir. On -
dan SOnra. 011 e. iz. ) irmi numara]J f1rkay1 yap!nlZ.
Ri R M EDUS - Var a harbe girebilir. Yok a ki-
la~tJ haz1ra.. yapm alJchr. H ak~ 1 H ami Bey irtikap ve
irti~aJan bahsettiler .. bunu defa:~t ile arz ettigim ve~ ­
hile kim ise meydana c;:1kar. jstikl<il nuhke.l1esi ceza-
Jnt verir. Bundan onra heyeti aliyenizin ... ihtiya-
cat ve ne·,akasi ar2 trim. Killnl(, kasatura ikmal' olu-
nuyor. Me cut kabard1gJ is;in yeniden getirtiliyor. Bir
ordunun kem:yet ve keyfiyeti telif olunmazsa o ordu
vazifei harb iye ini ifa edemez.. Bizi m ordumuz
yirmi bin ki~i olursa ~Liphesiz muvaffak oln.-
maz. Onun ic;:in kemiyet e keyfiyet.. ne ka-
da·r esl,;h:l., cephane, J : tla elde ett:ks<>.. yap::t-
raktan ve yapmaktay1z \'e bu uretle ikmal ediyo-
ruz. Yuzbine yaki;, ihtiyac;: oldugu ic;.in..... iingi.i bu-
lunur. Jandarmanfn iingliye ihtipc1 yoktur. Tahmi-
n:mJze gore jandarma depolannda si.ingi.i varcl:r. Ne-
- 113'
=====
c: 1
rede siingU varsa vaz'1 yed ediyoruL. Ba~ka sorulacak
bir ~ey var mt? Musbet neetice budur, bunu hi!elim.
BiR MEBUS - Bu Mi.idafaai Milliye Enctimeni-
n;in tefti~i onu ·kabul ettik .. Serbe ti temin olunam:J.Z.
Ordu kumandan1 bu .. Bu heyet g:rebilir ve muh:ue-
bc cdebil1r .. Bentleniz diyorum ki bunlar hep ahvali
adiyeye..
RJZA UR BEY (Sinop) - Cvvelce beyan bu-
yuruldugu veyhile ..... bunu gordum. bnumi.izde ~ey-·
dir. Meclisi buradan kald1racak olur-a·k bU!Un bi.iti.in ..
bir surette olacakt 1r. Per~embenin gdi~ i c;'ar~amhJdJ.n
bellid.ir.. 1sabt ekseriyeti e k-i i gibi ahm1~a yetmi-
)e indirecek olur ise .. geri5ind e bile daha""mucibi fe-
va.id o!acagm1 biz re yi.ilayn ..
BiR MEBUS - - Bu mesele mli takii bir mese-
ledir. Benuenizce bu uzun uzatliya bir me>e!~d;r.
Buglin taLi! edelim de ba5k·a bir gun .. He r madde hak-
kmda reri iililerini verir iniz. Erkan1 . krbiyei Umu-
miye Riyaseti ve Mijclafaai Mil!iye Ve k<Hetin!n .. ICt-
dar ... ..... bu gUn mescla K a. tamonuya. K on\~ 'ya
heyeti ali yeniz,len bir aza ... vc salahiyeli k;Hiye ve-
rilir .. Yani bu glinun icab1 olm:tk Li;ere baZJ riife-
kamJZHl... beherine bir ancak veya vililyf't v.erilerel.
u ul dairesinde .. husu atm takibine memur ettiler. Bu
heyet meyamn da hendeniz de .. Tem.1mile maksudu
asli tett,i~ degildir. Maksat i~ gorm~ktir. (Gliri.ilti.iler.
~iddetli guri.iltliler) .. Ben fikrimi so:vliye ·eg!m. behe-
~e~al fikrimi soyliyecegim .. umur~r m liyeyi tan-
z:m:: gayret etmektir. Yok<a ba ka bir ~e} deglltlir ..
BunJan b::t~ka kendim gurdum, bir m~mur i~ giir-
1 mi.iyor .. Ben im mak:;ad1m budur. Fakct. ize 2nlata-
m1yorum - Bugi.in a~ker derdi en mi.ih im i'ltiyacJ-
mJzdan - ve bunlan . evkedecek, tahrik ettirccek ar-
kada} o dairei intihabiyeden olan .. mutlaka zann1m
ca o dairei intihahiyeden olan zavattan olma!Jdlr .. ve
digeri olamaz.
ABDULLAH AZMi FE Di (E ski~ehir) -
Efendim mese1e takrirde teklif olunan mlife:ri~lik ..
Din·l emiyor unuz. Evet ben ahmak deg ilim, dinliyo-
rum, ricJ. ederim: bu me ele mi.ihim me .. eledir .. E\'-
velce int i ap eim i~, tayin edilmi5. Onlar i lerine b k-
smlar. Onun menat1ka taks imi bir tak1m men t1ka
taks ;m olunacagJ ic;:in .. bJttabi mufetti)lik oldugu ic;:in
ufak ufak olmJyac:tktlr.. Memleketin aym zamanda
inz:ih:J.tmm temini mevzubah.i tir. irt i§a da mevzub:J.-
h>tir .. Mufetti~i umumi .. onun i in .. mevzubahi et-
tiler. Busbuti.in b::t~ka maddedir.. Binaenaleyh bunu
Hukumet sekiz aydanberi allad1.. Bu s1rada ve en la-
Zim b:r zamanda memleketin hayat ve memat.. vazi-
 l 54
fesini gormeyenler vard:r. Hi~ olmazsa ana hatlann:
takip etmek i9in tatblk ..
REIS - Alel:tliik mi.ifetti~i tunumiligi kabul eden ·
ler el kald:rsm ....
(Sauh Efendinin diger takriri gayri mi.ishmlerin
istihdam edilmemesi hakkmdaki ~akriri okundu , red·
dulundu)
(Cepheden gelen Hlisrev Beyin iakriri okundu.
kabul.. olundu).
BIR MEBUS - Miisaade buyurun, bertdeniz ha -
ri9ten geliyorum, mlinevver zevalm gordligli g;bj
gormUyorum. <:'ok ~eylerc ihtiyac:m:z vard:r. Pa~a
Haziretler.j manyatizme etmi~tir . Umumun itimad1n1
kazanm:~t:r.
MUSTAFA K6MAL PASA HAZRETLERi
(Ankara) - Bana ail takriri Heyeri vekileye h:wale
···*·- - - s > e < e
13 . 7 . 1337 c: 1
ederim. (Muvaftk muvaflk ·esleri) Bu tel<l ifimi ka·
bul edenler IUtfen el kald:rsm ..
SALAHAITI BEY (Mersin) - Mudafaai M il·
liye EncUmeni 9ali~t:rma.k istiyorsa !J u encumeni tak -
v.iye ... .
(Nusrat Efendinin takriri okundu ve mUdafaai
millryeye h<Lvale olundu).
Gaz ta-y:ntap Mebusu Abdurra:hman efendinin tak ·
riri okund u, reddolundu . Efrada iki gUnde bir tUtUn
verilmesrne dair takrir.i reddolundu. Tunalt Hilmi
Beyin takriri Dahiliye vekaletine havale edildi·. SUiey-
man S:rn Beyin takriri okunarak reddolundu.
ir;1imanm S0 /111 oldugu anla~·dryor. Faka1 !(•fllin
cdilememi.ytir. Mustafa Onver
·-<···
·- 114-
DEVRE: 1 CtLT: l 1QT1MA: 2

T. B. lVI~ M.

Gizli Celse Zab1tlari

30 Temmuz 1337 (1921)

I ... I

Miinderecat
Sayfa
1. - ZAPTI SABlK HULASASI 116
2. - MUZAKERE ED1LEN MEV AD 116
1. - Heyeti Vekile R eisi Fevzi PG{a'ncn;
Eski~ehir' in
siikunundan sonra cepheye yapflgt
;:.iyaret hakkmdaki beyanatt ve Meclisin
Kaysertye nakli. 116:127
2. - Hariciye Vekili Yusuf Kemal Beyin,
FransLzlarla teati olunan mektuplara dair
izahat1. 728:130

- -... ·----
Cilt 11

57 nci inlkat, 2. Cclse

...... -
 t 57 30 . 7 . 1337 c 2

EI,Lt YEDiNct iNJKAD

30 Tenunuz 1337 Cumartcsi

1KtNCi CELSE

REiS : Mu~tJa£a KemaJ P~a Hazretleri

KAT1P : Ragtp B. (KUtahya)

REtS- Celseyi aytyorum.

Zaiptt sabFk huJasast okunacakl!.r.

1. - ZAPTI SA IJIK H ULASASI

ELLt DORD .. NC(J iNiKAT Heyet1i Vd<.ile Reisi Fevz;i P~a Hazr~tlerinin izaha-
tJ dinJendii ve mevzu tizereinde ccryan eden mtiza-
23 Temmuz 1337 Cumartes·i
kerelerden sonra ceiseye son verildi.
B'~rinoi ve 1k•inoi ve Uyiincti Celseler Ro.is Katip
ikinoi Reisvek•ii'Ie1.1inden Adnan Beyefencbruin ri- Ad nan Mu~
yasetle.ri alttnda il(tima ederek; Yunan taarruzu i.ize- Mahmut Sa!it
nine ta.hassi.il eden v.az.iyeri harbiye ve Ti.irkiye J3ti- R E1S - Zaptt sab~k hillasastru ka.buJ edenler .. .
yillc Millet Medis..ini.n Kayseri'ye naikli mevzu!annda Etmeyenler... Kabul ediJmj~~ir!

2. - MUZAK .ER E EDiLE.N MEVAD

I. - Heyeti Vekile Reisi PQ.}a Hazretlcrinin Es-
ki§ehir'in sukutundan sonra cepheye yapt1g1 teftii
neticeleri hakkmcla izahatl ve Meclisin Kayseri'yc
nakli.
FEVZt PAS (Heyebi VeJk!il.e Rei.?i) (Kozan) -
GC9ei1D<i maruza!ttmda Yunan · ordusunun Eski~ehri
j~gal ederek IJizjm ktta.a.tm Sark taraftnda bulundu-
gullill a.rz etmi tim. Son zam'il!n.!ta rda cepheye g!derok
bizzat <iolta~llm, m~hudrut.rmt ve ted:kikattmt, tah-
kikat~ml Heyeti Oe~ti 11e.rJiz.e be.rtafsil arz etme..{ i te-
d\l!l iki ftrka oldukca lurpala.nmt~ttr. Umum ordu
za.yiatt kuvvetin•in yiizde onuna balig oluyor, ma-
mafih bu zay<atm az zamandJ. telafisi kabildir. Ev-
veiL.. geliror. Kolb~t gelm~~ idi. Bu ftrkayt ......
htrpafanmt~ rki ftrkayt geni ~ekecegiz . Bu suretle
t
e k<i kuvYeti klsmen telafi edilmi~ olacak. Bundan
sonra 3 ve 4 n ti ftrkalar kadar ziyade zayiat ver-
m i ~tir.
D iger a:hett n Konya - Alqebir mtntakastn ·
da kun·ctlerimiz tah~i t olun'-lyor. Bu da ordu kuv-
vetine zam olununca muharebcdek'i za~,iattmtz teJaii

i!1im. edilm i5 olaca..kttr. Bu mtiddet Z<llrfmda di.i$ma.ntn

MalumuaJ.iniz, Yun.llln kuvvotleri orciunun inhi-
zanunt ustihdafen Altunta,~'d<i!n Sey.i tgazi istikameti-
ne taarruz etmi~lerd1. Bu mtntakada heman bila•fa-
~lla deruilecek bir surette muharebe dt:\·am etti. Di-
ger ilotaaJt Ki.itahya'da ulkii gtin kad!ar muharebe et-
tiilc:r. Eski~ehrio garbtnda i•k-i gUn kadar mi.i.sademc
trt:tiler, §arktnda da tiki giin k'adar muharebe ethler,
ikli onlar da.ha az esbabt rioatm sol cenah U.zerine ...
vaziyeroi.n.den ve h<atti ricMm.... arz etmi~tl im, Fil-
haJcika orxiunun tefti~inden bu netice tezahilr etmi$-
tir ve bu nokta anJa.5t!Jnt~ idi. Ordumuzun m tf
ikuvvetJi. heman estk.i z~ndegisini muhafaza ediyor,
mtit bak.i kuvvet zayiat vermi~tir ve bunlann i~in-
da but takviye hlaatt, ikmal efradt almast mu.h-
temeld ir ve dli~man hcdef,j asli olarak Eski5fehri in-
tihap etmcmi~ti.
Eski~chri
i5gal1i bi~i sulha icbar edcmez. Zatcn
Eski~ehrin bizim i9 :n en mtihim olan fabritkalan
lktsmen buraya nakledilmi~Lir. Simondifer ak5am
ta.hrip edli.lmi§tir. Dli~marun ·istifadesini mucip hi~
bir ~ey brraktlma.rru~tt.r. Bu uretle dii$nan meha-
fihi. tab!idi.r ki gazetelenin yazdtgt gibi degil, haki-
katt gordtikleri i9in ordumuzun temamen kar§tla-
nnda bulunarak, zaten tebliglerinden anla§tldJgtna
gore b:r boli.igUmi.izU dahi esir cdememi~lerd<ir. Ya-
ni ci.izii tam ola.rak es'ir ediJmi~ (bir kuvvetimiz. yo'k-

-116-
 t : 57 30 . 7
tur.) (l) Haibuki ilk harekatm henUz neticesi anla§Il-
madan dti~man, ordumuzun maglup olduguna ve
~vinne cenabmm, ordumuzun etrafm1 ye\"irmek.le
kaidillce~ a~afalk otuz bin ki~min eSJir olacagmJ
iian etmi~tir.) (2) Filhak!ika ordumuz bulundugu hat-
larda mua:nn:ida.ne muharebeye devam etse, bu 'ka-
dar deLitige dicyse idi daba pek ok efradm ve l>ir
~k mal:romen~n eSir dii~mo:&i (Muhak akt.J. Belkl de
d~man, tla.smen de olsa, hedefine ul~acakt1. Arz
et~igl!m gi'b1 du~manm) (3) istihdaf ettigt nokta Eski~e­
h.ir degil, ordumuzun mlihim bir ikLsnum tahti esa~
rete almak. malzemesinden mcthrum tm kti. Buna
muvaffa;k olamam~tu. DordUncil f1rka J?rkanr Har-
hiye Reisill~ yazd1k.Jan halde, d·iger l:eri hi9bir cuz:U
ta..'Tlmrn e. aretind'en bahse!lmiyoT'Iar. Yalnrz ulu or·
ta namahdut biJmem ne aldtk d1iy rl ar. Hal·buki
bunl,ann miibayin olmasr tebeyylin eLLi. &ki~hir
muharebe inde krrk top ve m~tralyi:iz ald1k diye ilan
et~l~r. Halbukli daha evvelki muharcbe!crde tek ti.ik
b:r ·i1kti top ve bazr yerlerde daha fazla top kahnl~·
trr. Bunlann mecmuu on altrd1r. Fakat dU~man
bunlar1 E ti~hir muharebe:.:nde a.ldun diye Avru-
pa'ya ka!"§r bir muvaffakiyet ve bir muzaffer,i yet
stisii verme~k istriyor. Kend,isinin durduguna bakrla-
cak o1ursa . maha~iJi a:;;keriyesinio bede.flemi ne va~II
olamadtklar1 anla.5rltyor. Bu zayiatrm!Zin b:r krsmr
kahr·a ma,nane oldugu i9:n ~ayam teboild!r. Bir ba-
taryamiZ dii5man eli ne dU!fnTil§tlir, fakat §U suretle
olmu~tur. DU man 1j ki bclki ii~ mi li kuvvetle cep·
hemize taarruz c-ttigi rrada bir cenaht r;evirmege
k1yam etmi tir. Bu cepherniz ....
Bu cenahda b~J!unan b:r <LiayLmt z bir bata·~y a
ile berabcr, dU~ma,nm birka.:; mi Iii fail<. kuvvetleriyle
altt aa,t muharebe etmil) ve o;on zamanda silngU mu·
hareb in'i kabul etmi~t1 ir. Bu batarya son siingti
rnuhart:tbe9!ne kadar ate~e devam olmi} vc boyle mii·
h"m anlarda alay kumandanr topw1u feda edip,
topunu da.... hayatrm da beraber feda etmek Top-
culugun ~erefi olclugu I<; in top ba~rnda !) 'hit olmu~­
hr ve dii~mam da agrr zayiata ugratmr§lar ve diger
kuvvetlerimizin muzafferiyetipj termn etmi~ler ve
genl qek!iJmi~lerdir. D iger bazt muharebatta malumu-
alin\iz on defa mi.i!kerrer hi.icuml•a r vak.i olmu}jttir.
Onlar almr§, biz almi§JZ, onlar almt§, biz almr/jiZ.
Bu srnada tek tUk mitralyi:iz zi)l'ar olmu~tur. k!i bu
da son zamana kadar mevZJilerin miidafaasmda gos-
rerilen azmin netice ·idir. Mamafi yeni gelen mal-
(1, 2, 3) Pazantez irindeki kelimeler taraftmdan
ck!cnmi~tir. M. Unver
-117
1337 C:2
zemernlz bu zayiatLmlZl belegan mabela~ t.elafi · et-
tikten ba.§ka, fazlam1z da .o~. D~ OOn·
ai bir i an vardrr. 0 da siivaJri kuvvetler"Jl!in hi.i-
cum ederek bizim askerleni yLldmyor ~ndedir,
Bu da temamile makus olaralkta:n l>eyan ed.liiiyor....
peri~an olrnu)tur ve bir vok hayvan-- igl!inam ediil-
m i, tir. Bilaki son zamanlarda sol cenadumLZI teh-
oit eden bir piyade pi~dan ilzerine, hatta makineli
tlifekN iizerine yalm kilts; gayet kahramanane hu-
cUm etmi~lerdi r. Y alt n kil19 olarak .... mitmly&z ef-
radmm di.i~man efradmm i.i9 yUzdt..r< mi.itecaviz ol-
dugunu.... ha.tta bir takrmlar~ ta k limeii ~adtet
getinip te Urn olmak istemi§le• oir "-. burada bizim
za)niaturuz k111k kadar bLLlundu~ .rude dtc;marun
zayiatt ii.yyiizil mlitecavizdi.r. Du ·~m ~n nt-h.l da mar
kus gi:isteriyor. Ken.d!i silvarisiruin.... >~~\ bir faali-
yctte b:.ilunmam,~ttr.
onra efendim, yin~ dii~mrun teb1iglerinde Esk:i-
~ehir. .. biHUn mUbalea gi:irii.yorsunuz. Halk.ikat su-
dur ki Eski~hir'de dU~manrn (I) eline -bir ~ey hrralol·
mam1 , tLr v.e ki:ipriilerde tahribat yaptlnu~trr. Hat bel.-
'(\i bir ay ve daha ziyade mi.iddet tamir olunmaya-
cak ve istifade eC'ilmiyecek bi:r vaziyete sokulrmcytur
Dii~m:mrn bu askeri muvaffakiiyeti evvelce art.ettigin:
v~hile, vaz,iyetimizlin blir ~imendifer ha.ttma, hatt.r
ricatJm rz.rn l:l'ir ~: mendifer hattma nsti.nadmdan ilerii
g ),i ~or. Bu ~imendifer hattrrun gerek }imaldtm ve
gewk ct.>ouptan tahdit edilmek kabil;ye!!i vardl. Ma·
!mmt alin'z dli man ~imalden faaLiyet gi:istermed.li.
Hal' _I:...i biz daha ba~ka tiirlli dil~ilniiyorduk. Faaliyet
gi:i terip KUtahyada faaJiyet gosterme e id.i .bizim i9in
d:1ha fena ola caktt. ('iinkii cenupta d·aha serbest bu-
lun amazdlk ...;-:malde de bizim lku\"Vetlenimiz!i tuta-
bilirdi. Fakat dU5man belk.i daha mii~k:i l bir va-
ziyet gi:i terebili nii. Dii ~ man boyle ikt cenahtan sark-
m a•k te~"bblisatr. .. 0 kadar kati bir netice i t!ihsal et-
m:!k i~'n kenc!" ;. nde kuvvot bulamryor. Bunun •i9in
c .nahtan sarmak manevrasmt kabul ettigi •anla.'illi·
yor Bun·a kar~r bizim, ge<;eooe arzetti~im v~hile,
ordumLlZLtn gerilerinde kabul edecegim.iz usul, ordu-
muzun gerilerinde hattr ricatleri111i mahdut sa.hadan
kurtarmaktrr. D~manm ~Jerde yapma:st melbuz
oiJn - elk.'i yapmaz- m~dem lk!i ordumuzu magtup
otmt.:l: ustiyor. Bu maglubiyetin lk:at1 oJ1mas1 syin ya
cemq, yabut ~imalt.>, Anadolu i9inden ordti'YU cenu-
ba veya ~imale atarak §arkmdan ayumilllk i teyecegi
aglebiyetle varittir. Buoun 1i9tn gerlisinde miitea&llit
(1) Paranff'Z i~indeki kelimeler taraftmdan ek!en-
di. M. Unver
 t : '57 30 . 7 . 1337
menz.U, hutu<t t~k.il etmesi laZJm geliyor ve bunJar
yapllmaga b~l~t.Jr. Meclis.imizin agtrhgmm
gemi almmast sebebi de budur. Bundan hir,: bir su-
rotle end<j~ye mahal kalmaz. Za:y•;a ttmJZ kab ili te·
laf.ictir. Askerimizn kuvvei maneviyesi miikemmel-
dir. Zabitan temamiyle maglup bir Ordu zabitam
degil, manevraya kabil bir ordu zabitanJ manzaras t
arz etmektedir. Yeni meviilerimiz arz ettigim ~erait
dahiuinde dli~mamm yeni bir mevzi almak .... ifsadat
ve ~gfalata kwr~t ,iferi cephede oldugu kadar geri
cephenin de gerilerimizde kemaU em11iyetle ede bu-
lunmast laztrndtr vc bunun ic;in de Medisi Aliniz
Hiztrn gelen kararlan aldt. Ve Hliklimet de HiZim
gelen hususata te~e bbiis etmi~lerdir. Belki ; Yunanm
bu yeThi taarruzu bir mliddet dah a g~.ikeb:li r. Ge-
~ende arz ettigim ver,:hile, hamle bertaraf olmu~tur ...
Onbe§ giin i9i.nde bu raya gclme i memuldiir. Arz
etmi~ tid!im, yilii.lmege ba~Jadtgmdan itibaren yine
bu muddetten evvel gelemez. Buna da bir hafta
muharebeyi zammediniz. D9 haftaya kadar burast-
run tehclit altmda kalmtyacagt katiyetle kabul _edile-
bilir. Bu rr.liddet zarfmda biz ordumuzu takviye ve
yentiden gelen kuvvetlerle noksanm11Z1 i.km :ll edcce-
gimizi _iim:i<t ed,iyoruz ve bu hususa r;ah~tyoruz. ller-
de vereceg;miz muharebcyi E-&ki§ehir'de verd.igimiz
muharebeden daha e::nn!iyctle kabul edebiliriz. D~­
manda i e bu emniyet azalmaktadtr. Dii~manm ku-
vayt umumi yes.i nden lir; misVi farz edecck olursak,
mutlaka llir iki ftrkastnt daha c•;:nahlanna (mevzi-
Iendim1ek mecburiyetinde k:J.lacakttr. ler:nden
uzak.l<l.}malan Yunan) (1) kuwetlerin !n daima zafiyc-
tirui licabedecektir. FaJkat biz gcr'i <;:ekild ikc;e. geri-
lerden gelcn kuvvetlerimiz.lc ordumuz kuYvetlen iyor
ve d~an lerlediJ<r;e kuvveti (zaytfltyor. Bu vaz.i-
yette) (2) dU~ma nm zafa dlipr olma~t gayet t. bii bir
meseledir. Bunun i9in tefti<;atlan hastl oan hi s!ya~1m
ordumuz.un ye111i mevkiler'indc muharebeyi biiylik bir
emniyetle kabul edccek. kabitiyet \C kuvvettc ol-
dugunu Heyeti A l!iyenize arz ediyorum. Bunun, bu
ordunun temamen muhafaza edilebilmes'i gerilerin
kuvvelti olmastna miltevakktfttr. Ubk tefek firar-
lar vakj oluyor. Bundan istifade cderlor. Mesela
Yunan gel•iyor, h.iiifet ordusu geliyor, (gi!Ji askerin
ve millo!Jin mam.ev<iya.!tru bozacak ~f-kildc konu~an­
lar) (3) dera!kap e!e ger;,iJ1iip on agtr cczaya yarpttn!dtk-
ya bu ifadattan hastl olacruk fenal1k bertaraf olur.
Ayru kuvvei maneviye hilkiim surer ve d [i~ma nm
l!aaopruz.d<an bekl'edigi ordunun ,jnhiJ.ili tamamiyle ber-
taraf olur. Ordumuzun muhabere zamanmd ak~
kuvvetlirui temamiyle muhafaza ve 'k uvvci manevi-
118-
C:2
yesirti tezyid etmesi dii¥J1anrn kuvvei maneviyeSJlll
(kmct tesjrat icra edecegindcn, bunu) (4) gayet em.in
vaziye.ti tutulmast liiZimdtr. Bu hususta gerek cep-
heden, gerek gerilerdcn aldtgm1 ma!Gmata naza-
ran, (bagiln ir;ni altna~: tedab:ri) (5) kiifi gorliyorum.
Bu kifayetin derecesi §liphesiz ki bir ik.i hafta za.r-
ftnda anla~tlacakhr,
ik in i bir cihet daha vardtr ki onu da arzedeyim.
D u manm ileri.. .. Yunan!t!ar bu kere igfaliita oo-
ha zl;yade bir istin::ttgiih bulmak muJahazast j]e baz1
yerlcrimize a.""kcr ih racmdan bahsediyorlar. Guya
y!rmi gcmi toplamt !:lr. Bu suretle ordumuzun ge-
rilerini tehcH edecekler!ile dair bir r;o!c ~ayia r;tkan-
yorlar, hat! a ·koyler!mize be~. on merm i a!tyorlar.
Bu sur tie gerim izi tehdit etmek, manev.j s:arsmttyt
korliklcmck istiyorlar. Bunun da ehemm iyeti yok-
tul'. Malumuiiliniz Yunan ordusunun lnnit'tc bir
ftrkast vardt. Son zamanda .. , gordligU s1rada vc
ordumuw maglup edemed~ gini kendisi bizz:at... kuv-
vct inin b.ir k.t. mmt a~1 np da bazt liman-alrm1tZt. ...
mU!Y:m bir te~ebbiise ge~tm esi varid.i hahr o!amaz.
Eelk i bir iki boli.ik, b!r tab ur asker .... ve gelecektir.
BaLL... i~gal edecoktir. Ffkan t~ i~e ugra~acakttr.
Buna da haztrlandtktan sonra en nihayet bjr iki
g1inlii!k: heyrcan lamarr.:yJe zd olur.
9lincli bir c ihet daha vardtr ki; son aldtgm1
bir telgrafta l tanbul'da y:ne hainlerden mi.irekkep
bir kabine yaparak. ele dli5on ak amdan ordular
te erklil ecJ.ip bunlarla tabii ger;cn sene oldugu g'ibi
m ilkli birbirine lmdtrrna.k c iheti d erpi~ ed-ildigi an-
l a~tltyor . Bu da go teriror k'i Yunan orduS1t bu i~i
ba .. lt ba~tna yapam1yacakttr. c;unkii malumuiilin iz
bu m :llctin ha,: nteri ba~tarafta buluna!1 bq, on ki-
~. iden ib:>.rettir. On lann te')kil cdccegi ordu her hal -
cb ka!b~n bize m:!rbut olacagt cihetle, or.larm el-
lerine eslih::t ve c.:phant> vermeleri. bizm crduyu
m ;llim izi ta kviye ctmekten ba~ka bir nelice vermi-
yc~d::Lr. (Jnku, bugUn tng:!iLlcr de kan i olmu~tur
ki bunlann cllerine vcrilen sila.h biz;i takviyeden ba. -
ka bir ~eye yaraman1aktad1r. Ancak be~ on tane
~aki bu!unab:Iir. Efkan tch} i~ clmek isterler. Onun
'iv!n bunun da korkulaca1c bir taraft olmadtgtm zan·
ned·: yorum ve heyeti a~iyen'ize arz ediyorum. Rabian.
grridc tczvira.t ile, yapacagt nlimayi5ler vesarir •igfa·
latla ... ham is.en, fstanbul'dak.i hain vasJtasiyle bir-
takun ahte fctvalar gibi, yahut Meclisi miiessesan
(1, 2, 3, 4 , 5) Parantez irindeki kelimefer taraflm -
dnn c/..!cn di. M . Onvl'r
 i : 57 30 ' . 7
vesruire g%.i igfalatla te~ebbUs edecegi bilumum ifsa-
datm ~imdiye kadar oldugu gibi bundan sonra da
miiessir o!amayacagmdan ve istikbalden temamiyle
emi111im, b~ka heyeti aliyen izin suali varsa buyu-
runuz, cevaba haz.mm.
RElS - Rica ederim kim soz istiyorsa yaz-
dtr m.
YA i BEY (Aymtap) - Bu a kerlik hatta l s-
m:!t Pa~anm yaveri imi~ bir ka9 zabit. Bu ne de-
rece sahihdir ve hak.ikaten orduda casus var mtdtr?
G eliyor, geliyor d;ye efradt tehyi9 ediyormu~ bun-
la.· ne gibi .. .
FEVZi P SA (D evamla) - Ef nt!Jn, bu g;bi
i'(aat vc eracif her ricatte olur. ('Linkii herke in kal-
bi ayru kuvvelte degildi r. Filhakika bu gibi i5aatta
bulunanlar, korkakltklanndan geriye dogru kaij:ar-
ken, di.i5mam geliyor diycr k i aa eder. Bunlara
ha' n ve cani uenemez.
Jkinc.i ktstm vardtr ki, orduda, ordu dahilinde
boyle hainler 91karsa yakalamp idam olunur. Sim-
diye kadar ordu j9inde boyle bir ~ey gori.iJmU~ de-
gildir. Mamafih his; yoktu r diyemem. Biz;m dU~­
man ordusunda baztl an oldugu gibi dli manm da
aramtzda bazt adamlan vardt r." T evfigin arkada. Ja-
nndan b:ri mecruhen elde edilmi~tir. Ordumuz el;-
ne girmi~t i r. N Q duruyorsunuz ka<;altm dcm:5, tut-
mu~ ... Ordumuz.c.l a bulun;.tp bilfiil h i?mct cdenlcr
arasmda hainler.... yoksa ordumuzda bilfiil ha~inlik
edenlcr yoktur.
BiR MEBUS - Bu Aymtap taraftndan gelen iki
ftrkanm daha evvel gelm icabederken ~imdi gc-
tirilme inin sebebi neuir? 0 vakit getil"ilmet-ni§, nj-
s;in getirilmemj~?
FEVZt PASA (Devamla) - Fakat uzaktt r. Ma-
lumuiHiniz oradan buraya kadar b:r ayda ancak ge-
linebilir. Daha evvel emir verelim, daha evvel go-
tiin.l'lm. DU~UndUk, fakat oradaki ehemmiyeti, ora-
daki vaziyeti goze aldtk ve dii~mana b~lamazdan
evvel... bu takviyede iken ordulan buraya almak-
ltgt daima nazan d ikkate ... harekat vukua gelme-
den \'Yel bu tert ibat aJmmt}ttr. B itmj~ degildir.
Bakmtz o g<:lmi~tir. D ~manm har katl de\·am et-
tikye daha kuvvetler getiriLiyor. Ordunuo kuvvei
maddiye ve maneviyesini temadi ettirmek vazifei
.asliyemizdir. Yeni yeni kttalar t~kil ediyoruz. Me-
sela merkez ordusundan altyoruz, yeruden.
REIS - Sua! sormak istiyen var mt?
FUAD BEY (Bolu) - P~a hazretleri bizim me-
nabii kuvvetimiz kiifi degil idi ki:
119-
1337 C:2
FEVZi PASA (Devarnla) - Bunu di.i~i.inuyor•
duk, bu malumuali.iniz evvela veswit... yalruz kagru
arabalanndan jbaret degildir. Otomobil meselesi-
dir. Elcezireden buraya otomobil getiriyoruz. Fa•
kat nastl? Benzin altyoruz, bu benzJiTIIi Samsun·
dan altp kagm arabalariyle elcezireye sevk edlMyo-
ruz. Bunlara evvelce ba~Jamldt~ halde ancak ~imdi
getirtebiliyoruz. Si.iphe iz ki bunlara da... bu taar·
ruz ordusu haz.trlamak i~i n laztm gelen zaman. ..
~crait tahtmda pek btiyUk fcdakarbga miiteva.ldlu.f-
ttr ve te~ebbi.is... var !ken ni9in almmamJ~ttr. Onun
s:t,\ht h1z.tmdt r. cephanesi laztmdtr. Bugiin yiiz S<i·
Iah gelm : ~ ise mutla.ka ona gore efrad dahi a~­
ttr. Faka.t silah yok iken, cephane yok iken..!
ordumuzu dU~marun taarruzu kar~tsmda mukavim
bir vaziyete getirmekti. Evvel emirde birinci lnonti
muharebesinde bizim ordumuz bu gi.inkiiniin be1kJi
be~de biri yoktu. Fakat dii~man bir hata etti, ufa.k:
bir kuvvetle geldi ma.glup oldu. lkjnci lnonii niu-
zafferiyet.i nde dii ~ man kuvveti ii9 misli jdli. Faikat
bu mu,·affakiyetler malttmualin.iz cephede yap~.
mahdJt yere gore yaptlmt~ muvaffakiyetleroir. Bu-
nun temdidi elde etLJecek ve elde edilmekte olan
c liha ve cephanenin efradm tekessi.iri.i ile val.k!i oJa-
c::t!;dt. Di.i)man bunu gordiigii i9i n, §iiphesi.zdir
ki, vc ·aitini sUratle yapmt~tt r, kendisinin bu taar·
ru1da muva.ffak oJmak ihlimali vardt. 1stifade ede-
r d~ten ikinci taarruzu yapmt~ttr. Bu defada... fa-
kat ~Li ph esiz ki bu sefer kj muharebe d~man daha
haz;rhk lt gelmi~tir. Esk.i halalar1ru tashih ederek
gelmi~tir. Eski ftr atlanru bize vcrmeru~tir, mu·
zaffer oJmak i9;n ...
RAG l P DEY (Amasya) evahilden asker ih-
ract ihtimali var mtdtr ve bu gibi yerlerde kuvvet-
lerimiz mevcut mudur?
FEVZI P AS (Devam la) - Samsun ve diger yer-
lerde kuwetlerimiz vardtr. DU ~ma n bu eracifi hatta
fiilen de yapac:.tkltr. Ku vve tlerimizi oralarda bagla-
mak i~in. bagladtgt kuvvetlcre kar~t yeni kuvvetleri-
mizi ... bizim nt ft olarak baglamak laz.tm geliyor.
Depo alayt olarak talim ve terbiye ile me~gul olu-
yor ve hem dU~man muntazam bir kolordu ~tk:anp
da ileri harekatt yapmak i.;in ...
HOSEYi~ AV. 'i BEY (E rzurum) - Bu defaki
taarruzda du~man topc;usu arasmda !ngiliz ToJ)9ula,·t.
FEVZ1 PASA (Devamla) - Efendim, bunlar bil-
hassa mitralyoz hticumu yaptldtgt strada hissolun-
mu~tur ve Hintli olmast memul idi. Kelimei ~ehade~
getirdi, ded iler ve yiizleri Hintli yiiz.ii gibi olma~1
 t : 57 30 • 7 . 1337
memiildtir, dediler. Fakat biz bunu hakikat olarc. k ...
muharebe eden askerin, tabii ytizti beyaz olmaz. Al-
dtgtmtz dti§man esirleri ktsmen kelimei ~ehadeti bil-
dikleri i9in 1ngiliz askeri ... bunu soylediklerine ka-
iliz. Malumat verilen kttaatm yerlerinclc yani takri-
ben ...
SULEYMAN SIRRI BEY (Yozgad) - Bendeniz
dii~manm Seydigazi tarafmdan us- ftrka ifraz edi~i­
ni anlamak isterim.
FEVZt PASA (Devamla) - Efendim, Seydigazi'
de dti~manm i19 ftrka askeri vardt. Fakat soma ya .
ptlan tahkikatta bu askerin cenuba dogru tahrik edil-
digi haberi ahndt. <;::aya dogru ylirtidtigii Strada ~i­
malden de cenuba dogru ... · Yerlerinde yani takri-
ben KtrkklZ dagmdan cenuba dogru gitti ve orast-
m tahkimle me§gul oldugunu ve diger ftrkalann Kon-
ya taraflanna ve diger ftrk alann geriye 9ekilrnesine
nazaran Konya'ya ... mamafih bu hareketlerini zan-
nettirecek bazt alaim ... fakat bilahare Afyon'a dahi
9ekilmeyerek bu kuvvetlerin de geri 9ekildigi anla~tl­
dtgmdan bu hareketin bir tasavvurdan ibaret oJdu-
gu anla§tlrnt§ttr. Bu suretle ~imalden cenuba dogru
taarruza maruz kalaraktan ...
BlR MEBUS - Efendim; sevklilcey~ hatast var
zmdtr?
FEVZi PASA (Devamla) - Efendim; sevktilcey~
hatast demek ordunun btr ktsmmm inhizamt iie ...
§imdiki ordu cenuptan taarruzu beklemeyip §imalden
bekler. Bu suretle btittin kuvveti buraya sevkede·
rek, btitiin kuvvetleriyle burada muharebe ederken
ordudan grup tizerine ve di.i§man hie;: bir ycri bo§
bulmamt~ttr. Evvel~ Seydigazi'ye geldigi .. . takviye
olundu, iki gUn daha muharebe etti, ~o nra gcri 9e-
kildi .... bulunamamt§ltr. Fakat den:;cek ki m adem ki
dii§mant ... cenupta altm ta§da, cenupta bliyilk bir
orduyu ... fakat vaziyet o kadar naziktir ki; yuka-
nyt bo§ btrakttgtmtz gibi o vakit sevkUlcey~ tehlike-
si ... bu sefer dli§man Seydigazi'den Eski§ehir'i almaz-
dt, 1nonli'nden Eski§ehir'i altrdt. lnonti'nden hatt: al-
mazdt , Ktitahya ilzerinden ... hast! ettigi netice tize-
rine kendince faikiycti dli§tiniinceye kadar geridcn
bir ordu gibi ...
T AHSiN BEY - Dli~man birinci inoni.i muha-
rebesinden sonra ikinci Jnoni.i muharebesinde hast!
ettigi netice tizerine i19 aydan daha fazla zaman ge9-
mi~ti. 1htimalki daha i19 ay zaman vakit ge9er. 0 hal-
de biz bir kt§ muharebesi kabulti mecburiyetindc b-
liyoruz. 1stihzarata ~imdiden ba§lanmt~ mtdtr? Zaten
k1~ muharebesini temdit ederek...
C:2
FEVZt PASA (Devamla) - Dli§man ordusu;
kt~ muharebesini kabul edersek ~liphesiz ki" bizim le-
htmizde. <;::i.inkil o vakit yollar otomobil mtiruruna
mlisait olmakstzm yalmz arabalarla gayet vasi sev-
1
kiilcey~ manevrasl yapmasmm imkam yoktur. Mese-
la yapttgtmlZ muharebelerde elimizde vesait bulunduk-
9a gayet ... vesait bulunmadtk9a ~liphesiz ki; mli~kiil
bir vaziyette kaltyoruz. Yain!Z Tahsin Beyefendiye bir
~cy hattriatmak ister im; dli§man kt~ muharebe~inden
bizden daha ziyade korkar. Bazt adamlardan ... &. ltn-
d!gtna m.zaran onlar bu son seferbedigi millete medit
bir seferberlik olarak kabul ettirmi§tir. Bunu bir ka9
ay i9inde ·kabul ettirmek, bunu bir ka9 ay i9inde bli-
tlin kuvvetimizi toplayaltm, aman dedirtelim .... Siya-
siye ve ifsadi}'e ile ter!, ip ederek dti~mana muzaaf
urette ve bu tertip yalntz Yunan ordusunun tertibi
deg iidir. lngiliz tertibi de odur. Malumu aliniz mese-
la ~imdi haber ahyoruz. Bazt ingiliz torpidolan ...
geliyorlar, Sinipya ticaret yapacagtz ve bu suretle
dostuz diyerek bir taraftan bizi mahvediyorlar. Bir
taraftan biz dostuz ticaret edecegiz diyorlar. Cenah-
lanmtzda ingilizler vattasiyle menfaatlerini temin et-
mek ... tabii Yunan gemisi gelir, ben dostum der~e
kimse inanmayacakttr. Fakat ingiliz gemisi gelirse ve
boyle propaganda yaparsa efkan milleti te)vi!i mtim-
klindlir. Dli§man , bu da rbesini bir kere darbei askeriye
olarak vurup, sonra siyasi bir entrika vesaiti ile bu-
nu ikmal etmek istiyordu. Bu darbei askerisi bo~a
gitmi§ addolunabilir. (\inki.i ylizde onunu zayi et-
mi§ ordusu ve bahusus zayiatt ... ikrnal edecek va-
ziyette bulunduktan sonra hi9 bir surette muharebeyi
... gerilerindeki millet litikumete. Meclise itimadt tam
gosterdikten sonra, itimadt tam sahibi olduk9a hi~
bir netice ~ tk a ramaya caklardtr. Nitekim ~imdiye kadar
yapttgt gibi. Onlann Limit ettikleri ...
Uyilnci.isii; ingilizlerin yapacagt bu gibi te~ebbli­
sat ... ve9hile kar~tlanac ~ k olursa onlann da iimid
ettikleri ... tabiidir. Mamafih dii~man kar§tsmda boy-
le muharebeye haztr ordu bulundugu ve ifsadattan
bir netice hast! olmad1gmt gordligti halde bugtin bi-
zim anladtgumza nazaran Arap alemi, hatta Fran-
tzlar cta dahil olctugu halcte, henuz Sark alemi ve
bilha~sa bizim milletimizle insaniyetkarane bir mua-
meleye giri)ilmeye karar vermi!l. degillerdir. Fakat bu
hususta kan doken bir adam vardtr. Bu da Yunan-
dtr. ltalyanlar, onlar eskiden beri kandan teha~i edi-
yorlar. lngilizler alemi tslama kar§l dost gorlimnek
igfalatma kaptlmt~lardtr. Demek ki Yunan milleti
vardtr. Tarihimizde ... Yunan milleti de namahdut
bir muharebeye giri~ecek kabiliyette degildir. De-
12(1-
 t : 57 30 • 7
mekki dti~man bizim maglup olmak ihtimali ni der-
pi§ ettikc;:e kt~tan evvel bizi muharebeye icbar etmek
ve hatta muvaffakiyet elde ederek daha ziyade Hti-
kQmetimizi zaytflatmak ister. Bendeniz eski muhare-
belerde oldugu gibi, dti~mamn iki, tic;: ay bekleyece-
gini zannetmiyorum. BUtiin ordusunu toplamt~ttr.
Yollar kurudur, vesaiti fngiltere'den getirebiliyor. 0
halde onUmUzde daha iic;: ay vardtr. Bu tic;: ayda agus-
tos, eyltil, te~rinievvel, ii.;: ay vardtr. Bu tic;: ay za r-
fmda yeni bir taarruzun vukuunu, inki§aftm aglebi ih-
timal olarak bekleyebiliriz. Eger bu iic;: ay zarfmda
bir §ey yapamazsa 1ngiliz gazetelerinin de yazdtklan
tizere Yunan davayt kay betmi1tir. <;Unkii kt~ gele-
cek, bizim ordumuzu daha ziyade takviye edecek, bu
suretle biliyoruz ki ... gec;:en sene heyeti aliyenizle
gorii§tiigiimUz bir Strada alemi 1sHimda intibah ... Al-
lah'm inayetinden ve milletin de kuvvetinden ba~ka
bir ~ey degildi. Ve bir c;:ok inkilabat oldu , aJemi ls-
Himda intibaha t oldu . Bu hal bir sene daha devam
ederse tabii ne olangt bilinemez. Fakat goriiyoruz ki
bir senelik tahavvtil bizim lehimizde oldugu anla§tl-
maktadtr ve bunun dii ~ma nl a rtmtz m aleyhine delalet
edecegine dair ... tesri ediyorlar, bir an evvel bu i§ i
bitirelim diyorlar .... gosteriyor, bunun i<;in bu taar-
ruzun o bir ta<!rruzla r gibi iki tic;: ay fasda ile de-
gil, belki bir ay fastla ile gelecegini kabul edebili riz
ve ona gore haztrlanmak laztmdt r. Simdi herc;:iba-
dabad bu i§i ba§a c;:tk:lracagtz.
SALlH EFENDl (Erntrum)- Be11deniz oyle zan-
nediyorum ki bu m cse\enin dalla elifini okuyoruz.
(Ye) sine kadar gelecegiz, bu boy\edir. Yani Yunan
Eski§ehir'e gelmekle bu davayt btr- kacak degiliz. O y-
le bir boyaya boyanmt§tzdtr ki; Yunan ordusu taarru-
za gec;:mezden evvel Erkan: Harbiyei Umumiyemiz-
ce ...
REIS - Rasim Bey sualiniz var mt?
RASiM BEY (Kastamonu) - Pa§a H azretleri,
Yunan ordusu taarruz etmezden evvel Yunan Er-
ka nt Harbi yesi ... meselil aylarca temdit ettirirse bi-
zim vaziyetimiz ne olacakttr? Erkant Harhiye Umumi-
yemizce bir malumat allnabilmi~ idi. Bu bir.
Sonra , Yunan ordusu, bu muharebe neticesinin i§-
gal ettigi me vakide hali haztr siikilneti aylarca tem-
dit edecek olursa Yunan ordusu halen ne o!acak?
Yani biz siikQt mu edecegiz bu iki.
Sonra Pa§a Hazretleri, bu taarruz ba§lamazdan
evvel veya ba§ladtktan sonra istihbarat miikemmelen
yaptlabilmekte midir7
121-
1337 C:2
FEVZ1 PASA (Devamla) - Simdi efendim; Yu-
nan ordusu hakkmda Erkam Harbiyemizin aldt~ ma-
lumat, 12 ftrka olarak, dart bin §imalden, sekiz bin
cenuptan geldigini haber alm1~ttk. Hattii bazt arkada§·
lardan Ktlms- Ali Beye soylemi§tim ve boyle ~tkmt~­
hr.
Sonra efendim, dii~man bu siikilneti muhafaza
ederse, bizim yapacagtm1z? Biz, muharebeye ba~la­
mazdan evvel ne yaptyorsak yine onu yapacagtz. Fa-
kat dti~man mi.iteferrik kollanm bulursak onlan im-
haya devam edecegiz. Dii~man, miiteferrik kuvvet bu·
Jundurmaktan c;:ok teha~i ediyor ve mi.iteferrik kuv-
vet bulundurdugu yerlerde muharebei ka-tiyeyi kabul
etmiyor ve belki miiteferrik kuvvetleri ile daima men-
zillerini muhafaza ile ugra§Jyor. Mi.iteferrik kuvvetle-
rini yakalaytp mag!Qp etmek ftrsatmt bulamaya. Ke§·
fi taarruziler, gerilerine akmct kollariyle hiicumlar ya-
ptyoruz. Bi.iyi.ik si.ivari kitleleri hticumlan yaptyoruz.
D9i.incU ii; dii5manm vaziyetini; muharebe esna-
smda yap1lan istik~afat, ki birincisi tayyarelerimiz va-
sttasiy!e, ikincisi kqif kollartmtz vas1tasiyle tespit et-
mekteyiz.
RASlM BEY (Cebelibereket) - Miisaade buyu-
rulursa ikinci sualime cevap alamadtm. !§gal ettigi
mevakide bir sene i~inde yapacagt muharebatta ...
FEVZt PASA (D evamla) - Arzettim efendim.
Bu na kar~1 biz ordumuzu takv iye etmekle me~gul ola-
cagtz ve fakat mUnferit kollartm bulursak hiicum ede-
cegiz. llulamayacak olursak bas kmlar verecegiz. (Bu-
lamaz ak ne olacak?) Si.i vari kitleleri ve akmlan sev-
kedecegiz. Bakmtz bundan tic;: ay sonra kt~ taarruzu
olup olmayacagt taa yyii n edecektir. Simdi ona bir ce-
vap veremem.
T AHS1N BEY - 1ngilizlerin sevahilimize ifsat
etmek ic;:in motorlarla, istimbotlarla gelmekte oldu-
gundan bahis buyuruluyor. Bunu menetmek ic;:in ne
gibi tedabir ittihaz olunuyor ve bunlan sokmamak
ic;:in tedabir ittihaz olunmu~ mudur?
FEVZt P ASA (Devamla) - Yunan!Jlann
harp gemileri c;:tlup dola~tp dostluk yapmak istiyor-
lar. Fakat temast yoktur. Bu maltru ahyor, maltm ve-
riyor. Bu Antalya'da ve ... oluyor.
Buyurduklan gibi dli§man menabii varidattmtz1
mahafaza ... bunlan kabul etmeyiz. Strf 1ngiliz bu-
lunsun dedik.
T AHS1N BEY - Onlar daha .. . seneler i.izerin-
den gec;:ecek olursa bu halin ordumuz iizerinde ve
ordumuzun kuvay1 umumiyesine yapacagt menfi te-
 i : 57 :;o . 7
sir gayri kabili inkardtr. Pek mi.ihim bir varida·: idi.
Hattan istifade ediyorduk. Bu mevakit, senclerle elin
de bulunduracak olursa bizi sarsar. Binaenaleyh bu
hususta yap;!masJ laz1m gelen tedabiri kali olmak
laz1m gelir. Atmak i~in Elcezire'den benzin getiriyo
ruz. Heniiz taarruz kabiliyeti inki~af etmedigi halde
.. tabit di.i~man ordusunu atmak taarruzla olur. Ka-
ran kati vermek, buna gore haz1rlanmak, di.i~mam at-
mak. · Biz di.i~mam taarruzla atmak kin Elcezire'den
benzin getiriyoruz, otomobil getiriyoruz ve bi.iti.in me-
maliki Osmaniyenin en uzak ko~elerine dagllm1~ olan
otomobilleri tamir ederek topluyoruz ve bir ~ok yer-
lerden esliha ve cephane sevkederek ordumuzun mal-
zemei harbiyesini goti.irmezden evvel ... tekaddi.im
ederek haz1r!Jgmdan bilistifade hemen taarruz etti .
Henilz ordumuzun taarruza kabiliyeti inki~af etmedigi
halde taarruzundan bizi E<ki~ehir"in ~arkma ricate
mecbur etti. Simdi Ordumuz eski kabiliyetini ve taar-
ruz kabiliyetini ikmal ettikten sonra taarruz edebi-
lir. Evvelki haz1rhga devam olunuyor. Obl.ir gun ik-
mal olunacagm1 soyleyemem. (Kafi, k;Hi sesleri)
FEVZl PASA (Devamla) - Efendim; Fran l<:lar-
la malumu aliniz gorii)mi.i~ idik. Kilikya hudutlannda
tamamiyle mi.itareke halinde degildir. Pekalft o halde
ufak bir ~ey soyleyeyim. Malumu aliniz; ara 1ra on-
Jar geliyor, bize ate~ ediyorlar. Baz1 biz ona ate~ edi-
yoruz. BaZJ onlar bize taarruz ediyorlar. Fakat son
zamanlarda ... gori.ildi.ikten sonra bir kabaili kald~r~p
or,Jann aleyhine te~vik ediyoruz. Her iki taraf daha
z1yade silkunete gelmi~ idi. Son zamanda Adana'nm
~··kmda ki.i~Uk bir tepeye ufak bir mi.ifreze hUcum
ttti. Fakat haizi ehemmiyet degildir. Kil<;:i.ik bir I e~i­
ti taarruzi yapt1. Bir ay evvelden geldilcr \'e kanli
ge~itte bir defa yaptdar. Bu oluyor, faka t bu yi.i k bir
vaka degildir ... Bizimkiler de gittiler, mukabil bir ta-
raftan Franstzlara miiracaat ettiler. Sulh akdini tek -
lif ettikleri gibi .. . H a rington ve binba~1 Hanri vasJta-
siyle dolamba~!J yollardan buraya mi.iracaat ediyor-
lardJ.
Malumu aliniz Yunan taarruzu iki il<;: ay tantana
ile ... ebediyyen mag!Up olmayacagm11Za kani. Fakat
bizde galebe imkamm da gorilyorlar. inpallah galebe
edecegiz. Yunan ordusunu inhizama dilc;:ar eder isek
.. ve fstanbul'daki fngiliz gemilerini top altma allr-
sak o zaman Yunanhlar ve hassaten fngili zler ... ne
kadar kil<;:iik bir vaziyete dil~ecektir? On be~ ftrka na -
SI! sevkedecektir? Milleti de Avrupanm vaziyeti de
buna ... bunun ic;:in henilz muharebeye daha b a~ la ­
mazdan evvel ... hususi ma!Umat altyoruz. Mesela Bul-
- 122-
. 1337 C:2
garlardan i.i~ ftrka istemi~ler. Onlar da cevap verme-
mi~ler. S,ayet Tilrkler Kocaeli'nden ... bize ti~ f1rka
veriniz bunlan mi.idafaa edelim ... onlar da kabul ...
bize bazt menafi kabul ederiz. Sonra Yugoslavya'ya
rnuracaat etmi~ler, onlar da cevap vermemi~ler. Ger-
c;:i onun da menafii vard1r. Gel sen de bekle diyor.
Yoksa bize taarruz etmek is:in degildir. 0 diyor ki;
s;ilnkii lstanbul'un muhafazasmdan, o da mesuldtir.
Sonra Romanya'ya senin de Varna limanm var, me-
nafiin var, gel sen de bekle diyor. Bu suretle dolam-
ba~ yollardan onlan bu i~e kan~ttrmak istiyor. lngi-
liz altt tabur, ingiliz ve Turk askerinden mtirekkep ...
Oski.it.lar cihetine tabiye etmi~lerdi.
SUAT BEY (Ka tamonu)- Bendeniz soziime bir
tarihs;e ile ba~lamak i terim. Ismail Pa~a Avrupa'dan
Mt tr'a dondi.lgU zaman payansJZ istikrazlar yaparak.
memleke'tin iktisadi yat im ecnebilere verdi. 0 zaman
uhuletle Mistr'a yerle~mi~ alan lngilizler, Franstzlar-
la da uyu~arak memleketin btiti.in menabit saadet ve
hayatm1 bel'etmeye ba~ladll a r. Sonra yava~ yava~ Mt-
tr 'da milli bir hareket belirerek bunun ba~ma hulu-
lil ecnebiyeye ka r§ t hareket etmek i9in A'rabi Pa~a
ges;ti ve ecnebilere kar~1 ho~nutsuzlukla deveram mil-
11 haii nde yukuat ba ~la d1. 0 zaman tarih (1297) idi.
i ng ili z!er t tanbul'd,, hilki.imdara mi.iracaat ederek,
kendi mudahalelerini temin etmek istediler. 0 zaman
korkak hilkilmdar Ruslann yine belasmt ba~Imtza alt-
nz diye korkak ... istimal etmeyerek bizzat 1ngiliz-
lerin kuvvetiyle tedibi ... mu vafakat ederek lskende-
riye'nin ... A ' rabi Pa~ayt tuttular ve kendi tarafla-
nna .. . tngilizler Istanbul'a vaz'1 yed ettikleri zaman,
aym davay1 ortaya 91kardtlar. lngilizler 16 Martta ...
memleketin her taraftnda bir hareket kalmadt zanniy-
le Yunanhlan sald1rdtlar. Kolayltkla bir seyahatt as-
keri ye gibi memleketi istiliiya 91 ktllar. Kemalistleri
tutacaklar, Anadoluyu istila edecekler. Ufak bir za-
man zarfmda bizi esir edecekler efendiler. ... Hacet
yoktur. Bugi.ine kadar memlekette miidafaa arzusu ...
buglin Anadoluda en ufak ferdin yi.iregine i~lemi~­
tir. Yeniden ba~tan takip ettigi gayenin ... kalmakst-
ztn en ufak koyde en ufak neferi na~iz ... herkes ken-
di ytiregindeki davayt istiklal ile ortaya 91km1~, elin-
dcn geldigi kadar Hi.ikumete yardtm ediyor. Bu kav-
ga son degildir. Bu ilc;:i.inci.i defa ~ahit oldugumuz Yu-
nan taarruzu son olmayacakt1r. Bilyi.ik davalann saf-
halanndan birisi de bu taarruzdur. Yunanhlar ~imdiye
kadar, hatta 1ngilizler de, bu taarruzun sakametini
anlamt~lardtr. <;oktan anlam1~lardJr. Bu taarruzlann
tevali etmesi ba~ka suretle yo! bu\up da i~in (i~inden
 t: 57 30 • 7
~1kamayacaklanna gore tabii olacaktlr.) (1) Onun i~in,
zannediyorum ki, Yunanhlar mukavemet ve taarrUL-
Jannda devam etmekle beraber, Hukumet ~e ittihaz
edilen karar pek musiptir. Mukavemet karan _musip-
tir. Bu karar kar~1smda siyasetini idare ederek, bU-
yUk mi.i~ki.iHita maruz kalmakstzm, yalmz siyaseli mi -
zi (iyi bir §ekilde yi_iri.itmekle) (2) kendi kendine mu-
vaffak olacaktlr. Yunanhla r Ki.itahya, Eski~ehir'i a l-
makla daha ilerde miidafaa hathna rastgekiiler. Bu
mudafaay1 kabul ederek, hatta HUkumetin Kayseri'
ye nakli hakkmdaki karanm1z ~imdiye kadar ittihaz
ettigi kararlann en muten a 1 olacakt1r. Bunu zaman
gelecek ve gi:irecegiz, ki biz bu muka vemet karann1
vermi~ oldugumuzu onlara da (ifham etmi§ oluyo-
ruz. Biz) (3) eger elimizdeki ordunun sela metini di.i -
§Uniiyorsak, onu dokunulmaml§ bir h a lette: kabiliyeti
taarruziye ve mukavemesini muhafaza ederek sonuna
kadar tutmu§ oldugumuz takdirde, davay1 kazanm1~
olacag1z. <_;:unki.i Yuna nldann davala n , deruhte ettik-
1eri vazife §Udur : Anadoluda si.ikCmeti muhafaza ct-
mek ve bunu tem in eylemektir. Bizim bunun kar§l·
smdaki vazifemiz mukave mettir. Teslim degiluir. Biz
bunu yapmad1k~a da va m1zda kaza nd1k, onlar da bizi
tamamen imha etmedik9e elbette muvaffak olmu§ ad -
dolunamaz. Onun i~in Hlikumetin bu mukavemet ta-
rafmt iltizam etmesi en mi.ikemmel bir karard1r. Fa-
kat zannediyorum ki efendikr; bugi.in H i.ikumelin ha-
reketi, fikri mesuli yet le te!if olunam1yor. Gi:iri.iyoruzki
r;ok zamandan beri istihzaratta ... malumu alinizdir
ki baZ! arkada§lann ~ifre odasmda on ii(j:, on di:irt
ki§i toplandliar. Orada Fevzi Pa~a Hazretleri de bu-
lundular. Meml ekette mUdafaa kudretini tamamen te-
sis etmek ve Yunan kuYvetlerine mukavemet ne ile
olur? BUtUn millet kuvvetiyle mi.idaf a etmek i~·i n ne
gibi tedabir ve ne gibi esbaba tcvc ill etmek liiz1m
gelir diye §U ruzname ile i.i'j:, dort i9tima oldu ve
her ir;tima be§ all! saat dc·:am etti. Her a rkad a~ ken-
di fikrini si:iyledi ve o husust:tki di.i~i.in celerini P a~a
Hazretleri de izah buyurdular. Fakat ben o~·lc zan-
nediyorum ki orada izhar edilen vaitler ifa ... He-
yeti Vekilece nazan dikkate ahnmaml§tlr. Belki He-
yeti Vekilece verilen vaitler tamamen ifa edilmi§ de-
gild ir. Bugiin h i<;: birimiz iddia edemez ki ... ar;1k
bir hakikattJr ki 50 - 60 bin R um Anadoluyu i~gal
edemez. Bu anla§tlmaz bir esrardtrki Yunanltlar Es-
ki§ehir'e kadar. ..
(1, 2, 3) Parantez irindeki kelimeler tara/tmdan
eklendi. M. Onver
123-
1337 C:2
Efendiler; iyi dii~Unecek olursak bu bizim nok-
sanii tedabirimizden ileri geliyor. Miidafaa meselesi,
mi.idafaa i§leri askerlikte teknik bir i§tir. Askerce, sa-
natr;a tek bir i§tir. Bendeniz onu bilemem. <_;:i.inki.i ih-
tisaslm yoktur. Fakat baz1 gordi.igi.imilz §eyler var.
Mesela Pa§a Hazretleri buyuruyorlar ki; Yunanhla-
nn bu taarruz lizerinde takip ettikleri fikir ve mak-
sat ... safahatl az r;ok haberdar olmu§lar ve taarruz
vukubulacagt giinlerde ve taarntz vukubuldugu gi.in-
lerde bir tak1m askerler iltihak ediyorlar ve noksant
ikmal ediyor. Acaba milmkUn degil midir ki bu tan-
tana ile ilan edi!m'i§ taarruzdan evvel bunlar celbedil-
mi ~ olsun. 0 vakit arkada~bnmtzdan birisi, diger ar-
kada~larlaberaber iddia ediyordu ki orada tahmin
ediyor Yunan taarruzu temmuz ve agustos ... yani
aynen bu fikirlerle yani Yunan taarruzu ... birinci
defasmda di:irt bu~uk ftrka ile olmu§tu. ikinci sekiz-
den , il<;:iinci.i 12 f1rkadan ibaret olacag1 .. .
REiS PASA HA'Z.RETLERl - Kimin sozunii
naklediyorsunuz?
SUAT BEY (Devam la) - Boylece o vakit HiL.•m
gclirdi ki bunlar vaktiyle almsm. Bugi.in haberdar
oluyoruz ki, baz1 k1talar gelip ge~tikleri yerlerde ya-
ni k1talar miilhakattan geliyorlar. Onlar gelip ge~tik­
leri yerlerde diyorlar ki Ankara ... demek ki daba koy-
liller kendilerince meda n iftihar olan ~u karann isa-
bctinden haberdar olmad!klan gibi, Ankara'dan dahi
emih deg ill erd ir. Ankara'daki vazivetten de haberdar
degildir.
Eger bir cephenin mukavemeti di.i~an hale! olur-
sa mu vaffak olamaytz.
Efendiler; buglin eger cephemiz kuvvetli olursa
§Uphesiz ki mukavim olduk~a ... mesele ... fakat goz
bebegi olan nokta cephenin maneviyahm son derece
kuvvetle tak iye etmclidir. Simdiye kadar ... Hi.iku-
met tarafmdan tenvirat yaptlmamt~.
ikincisi: Pa}a Hazretleri buyurdular ki ufak te-
fek bazt firar vukubuluyor. ... Pa§a Hazretleri «ya-
ptlmamt~ttr diye ge9iyorsunuz. Halbuki HUkumet la-
ztm gelen §eyleri yapmt§llr.»
Sonra nisan ay1nda HUkGmet haberdar edilmi~tir
ki !stikHil Mahkemeleri laztmd1r, denildi. Hi~ olmaz-
sa bunun bir k1smmm §imdi tesisi teklif olunuyor.
Hilkumet may1s iptidasmda bundan haberdar edilmi§
olursa zannediyorum ki tedbirsizlik vardlf. Diyoruz
ki, fikri mes'uli yet me\'cut olsun.
BASRl BEY (Karesi) - Tenkidlerin harbin ne-
ticelenecegi zamana b1rakllmasmJ bendeniz teklif edi-
yorum. BugUn gerek orduyu, gerek vaziyeti tenkid
 t : 57 30 . 7 . 1337
edecek zamanda degil, bilakis gerek orduyu ve gerek
vaziyeti takviye edecek mevkideyiz. Bendenizin ister-
seniz saffetime, isterseniz budalallguna hamlediniz.
Bazt samimi maruzatta bulunmak istiyorum.
Mustafa Fevzi Pa~a Hazretleri ledelicab Meclisin
nakli ic;:in sebiikbar bulunmakilgtmJzdan bahsettiler.
Bu mazaaltah ileride zuhur edebilecek bir hale gore
pek dogrudur ve zannederim ki bunun icrasma da
ba§lanmt~tJr. Fakat efendiler, Meclisi muhtereme son
dakikaya kadar sebat fikrinden vazgec;:mesin. Bugiin
benim ayaklanm Kayseri'ye dogru yiiriimek istemiyor,
belki Bahkesir'e, !zmir'e yiiriimek istiyor. Eger kuv-
vete ihtiyac;: varsa bu memleketin kuvvei hayatiyesi
lehtilhamd velminne olmemi§tir. Nic;:in bu memleketin
kuvvei hayatiyesine miiracaat etmiyoruz? Efendiler,
biz Yunan'hlar izmir'i i§gal ettikten sonra tecr[ibe et-
tik. Baltalarla, btc;:aklarla, sopalarla toplanmt§ halk1
Yunan'hlar daglarda gordtikc;:e bizim iizerimize gel-
memi§tir. Bunda bir mahzuru asker! yoksa rica ede-
rim, bu millet her tlirlii fedakarhga haztrd1r. <::tka-
hm, hepimiz birden gidelim, Polath'da Meclisi ku-
rahm. Biitiin millet arkamtzdad1r. (Mtidahaleler) Rica
ederim, soztimli kesmeyin. Bugiin tarihi gtinler ya~t­
yoruz. Herkes hatmna geleni soylemelidir. Hicret ve
nakil meselesi kuvvei mancviyesi saglam olan ordu-
muzun iHi ma§aallah bu saglamhgma fena tesir yap-
mad!. Ordumuz sapasaglam duruyor. Fakat balk tize-
rinde fena tesir yapt1. Ben kendi hesab1ma bu mem-
leket. halkmdan stk1hyorum. Diyorlar ki; sizin ailele-
rinizin namusu var da bizim yok mudur? Efendiler,
gitmemek feh1ket oldugu gibi gitmek de daha btiyU~
fclakettir. Bunun iki taraft da muci bi mi.inaka ~a me-
selelerdendir. Ta Bergama'dan lzmir kazalarmdan bi-
rer birer ak1p gelen seyli hicrel bliti.in milletin ve
alemi islamm noktai istinadt alan ... Bu siklet, bu
klitleler, bu tufan §arka dogru gidecck olursa ma-
zallah bizim ir;in sefalet vc felaket daha biiylik gibi
geliyor. Erkam Harbiyemizin harekatma miidahale
edemeyiz. Erkam Harbiye; bugUn mUhim bir hasta-
llga dii~Yar olan bir adamm hayat1 iizerinde ame!iyei
cerrahiye yapan bir doktor gibidir. Bir doktor ame-
liyei cerrahiyenin neticesinde muvaffak olamazsa bir
hayatl feda eder. Mazallah Erkaru Harbiyeye mUda-
hale edersek milleti feda edebiliriz. Onun i;:in Erka-
m Harbiyeye miidahale etmeyelim. Ben bunu anla-
mak istiyorum. Seblikbar olan Meclisimizi Polath'ya
gotlirmek Uzere daha tarihi, daha millice ve daha
mertc;:e bir muvaffakiyet gostermek mi.imkiin degil mi-
dir? Eger efendiler. bu M eel is bu vaziyeti alma, se-
btikbar olursa zannediyorum ki kuvvei mukavememiz
-124-
C:2
daha ziyade artar, blittin millet bizimle beraber bulu-
nur. Zat(m beraberdir. Btitiin millet mlittehiddir, Yu-
nan't isteyen mlislLiman degildir. Bunlann bu milletle
alakalan yoktur. Millet denilince heyeti mecrnuast ha-
ttra gelir. Zaten bundan ari olan adamlar millet cami-
asmdan haric;:tir. Binaenaleyh millet dli~manla harbe-
den ve sonuna kadar harbedecek olan bu Meclise za-
hirdir. Binaenaleyh bendeniz silsileyi takip edemiyo-
rum. Htilasattilhi.ilasa tarihe kar§I mtihim bir vazife
yaptlmt~ olmak ic;:in Erkam Harbiye kernakan btitlin
harekatmda serbest kalsm. Biz Polath'ya gidelim. (Ne
faidesi var sesleri) Biz halkt son katreye kadar feda-
karhk etmeye mtiheyya bir vaziyete getinfii§ olacag!Z.
<::i.inkU biz ntimunei imtisal olacagiz. lkinci faidesi
cephenin arkasmda, cephenin yalonmda Meclis he-
yeti muhteremesini goren bu ordu, Meclisi muhtere-
mi di.i~linerek daima ileri gidecek; benim kanaatlm
budur.
Sonra ufak bir mtilahaza daha arzetmek istiyo-
rum. Demin Fevzi Pa~a Hazretleri gerek sahile gide-
cek anasm miifsidenin, gerek dahilde bulunmast muh-
temel bir tak1m adamlann memlekf;t dahilinde ifsa-
dat yapmak isteyeceklt:rinden bahsediyorlar. Vazfye-
timize tamamen ha~im olmak ve vahdeti milliyemizi
kemakan muhafaza -edebilmek ic;in, rica ederim, He-
yeti Vekile ve bilhassa Dahiliye Vekaleti e~has1 idari-
ye tizerinde fazlaca tetkikatta bulunsun. Bir vilayet-
te bulunan iyi bir vali o vilayet ahalisini istedigi bir
noktaya getirebilir. Fakat bu zamanda bilhassa idare-
siz, korkak, zaft idareye mahkGm adamlar re'sikarda
o!Lirsa memleket iryin felaket muhakkakt1r. Onun ic;in
kendine glivenebilecek ve bu milletin ruhunu kavra-
ya bilecck zevatm re'sikarda, re·si idarede bulunmas1
lflZim gelir. Efendiler, b11 sozlerim gayet samimidir.
Seni vali yapal1m dediler ... en aciz bir ferd telakki
ediyorum ... Sonra efendiler vakit ge~Ymi~ ...
TUNALI HiLMi BEY (Bolu) - Arkada~lar, Bi-
rinci 1nonli zaferini mi.iteakip akteddigimiz bir celsei
hafiyede geceye kadar kalint§tlk. Bir takrirde demin
onu izahen demi§tim ki : Dli§man yedigi bu darbe
iizerine btittin kuvvetine mliracaat edecek; biz de mek-
§Uf ve gayri mek§uf bUtiin menabii hayatiyemize ba§
vurmahyiZ. Yine iyice hatirhyorum ki · ne demek
mek§uf ve gayri mek§uf oldugunu ... · Miifid Efendi
ikinci darbeyi mtiteakiben daha §iddetli bir surette
arkada§lanma kar§t soz soylemeyi hatmma getirme"
digim ic;:in stikGtu ihtiyar ettim. Allahm inayetiyle, in-
§aallah §U tirytincli netice de biiyiik bir dersin neticei
semerei muzafferiyeti olacaktlr. Hakikaten bundan bir
 t : 57 30 • 7 . 1337
dersi ibret alrm~ isek, pek samimi bir urette arzede-
cegim, evvelevirde kendi nefsimizi mi.inaka ~a ya almak
ve kendi kendimize kar51 vazife~ina hgt demhte etme-
ye; mesela demin iradt sual eden bir arkada51n11Ztn
sualinde ~oylece bir ual vard1. Kendimi o arkad~J ­
mm mevkiinde tuttum, demek ki u ... h issedar de-
gilim. Halbuki ben hem icrai, hem te1rii ola n uzvi-
yettenim. Su halde Heyeti Vc:..ilenin, o on arkada-
~m omuzlanna yi.iklenmi~ olan \'.tzife, yi.ik benim
omuzumda da vard1r. Binaena le yh yalmz mi.inaka~a.
yalmz tenkid benim vazifem dcgi!dir. HU::Ilmete bir
cy1kar yo! gostermi~ olmak Uzere evvelcmirde bir ta-
k•m tedbirler dU~linmU~ olarak ortaya koymallylm.
Benden evvel cy1kan arkada'ljlmm bahsettigi veij:hile,
gayetiyle derin, ac1 - in~aallah onra tath gUnler bu -
luruz - soylenen sozleri samimi olarak arz.ediyorum
ki, biz ferden ferda dU~Unei·e k gece gUndi.iz ne gibi
tedbirler buldugumuzu daima tahattur ederek Heye-
ti Vekileye bildirmek mecburiy ti vicclaniyesinueyiz.
Meselil, madcmki ~oyle bir teklifte bulu'"!uyorsunuz.
Sen soyle de ~u kUr Uden in.
Acizane ~imdi lik di.i,lindligi.im tedbir ~u : M~zun
bulunan arkada~lar azifei vataniye ifa iij:in ken li mu -
hitleri dahilinde f.::dakiirane ha reket etmelerini kendi-
lerine tavsiye etmek. ('UnkU ben bunu yap:tbi!irim. Su-
alini irad etmez de kendi i~imle me)gul olur,am zan-
mmca evvelemirde benim i~in pek aCt)''-' mal olur. Zi -
ra mi.isamahakarhgm neticesi el bette fena bir tcsi rle
fena bir ceza ile cezalanmak tr. 13 in cna leyh soyle-
mek istedigim bundan ibarettir. ln ~aallah limit cd~riz
ki yarin, obiir giin hicy limit edilmeyecck Surette ben-
denizden veyahut bir arkada~m1zdan biiyi.ik bii} i.ik t d-
birler sad1r olu r cia Cenabt Hakkm ina yeti} le d i.i~ m:tm
gebe rtiriz.
ALl S"KRO BEY (Trabzon)- Efendim. Ba ri
Bey a~kada~Jm1zm fikrine i~tirak ediyorum. Bu gUn
tali:'i en'kid mast deg ildir. Fakat tenkid mahiyetini
•_i!bye aytrma'k icabeder. Bir kumanda ba~mda harbe-
den kumanda hey·eti tenkid edilemez. Zira bun -
}ar ' i~ b~mdad rr. Sonra Heyeti Vekile, benden izi n
ndktai nazanmca, ten'kid edilemez. Gerij:'i dogru an
dogm)'1a Heyeti V'elkilenin . . . . . fliiruatma mU tea ll'i1k
bazt m e a'i1 vardtr ki bence bun·lar muhtac1 tentkiddir.
Bunun i9in Heycti Vek'ilenin nazan drkkatini celb t-
rl'l'tJk 'l azJm gelir. Memleket'in miidafaast ve mu'kave-
meti i~i.n (,:Ok soz soyliyecek degilim. Buraya. gelen
ar1kad~lann ci.imlesi de aym kanaartla gelm i ~lerdir.
Bu iti bar! a zanetmcm k'i hie;: b~r k imse de m u'ka ve-
met fi!kri ufak bir tezelzlil'e ugram1~ olsun. Bahusus
§imdiye 'k a.dar yapm1~ oldugumuz muka\"emetin b'ir
-125-
C:2
vok sem.!resini gordli'k. Bu kadar miikafat elde du-
rur'ken mll!k-avemetten vaz ges:metk lk imsenin fM<irine
gdir zanndmem.
onra onUrnUzde ecneb i bLr misal : Miisa.a.den!izle
onu da arzedeyim. Bu gUn Jrlanda bi'!" ni.imun.ei ec-
nebiye. Dort u uk milyonlu'k blr 1Jctit1ei nilius. tn-
g;; tere·n:n gozU onUnde. 1ngiltere 'isterse yerle yeksan
eder. B iz:m gibi, fa'kat furdi l'aarruzla bu ~lin lngi1-
ter.::'ye is ted.kl r; ni. sozlerini 'k a'bul ettirmi$1erdir.
Yan i rastgeld'kleri fngiiizler'i oldiirmelk ~iyle bu
m ;lldm azmi kaqtsmda lngiliz azameti burnunu 'krr-
maya m e-:;bu r olmu~<tur.
Sonra biz:m ordumuz var, menabii 'kuyanuz var.
Bu yalnrz Anadolu dah ilinde degildi'r. Biz b'i'f ~k
iilemine i tinad ed iyoruz. HenUz oradan biir isMade
cd~mcd i k. Bu tarzJa bir ordumuz olmasa bile bi.IJ'a-
sJm garbliler nic;:in israler? Ferdi istifadelerini ... ,
Fakat taarruza m aruz ·k alrrsa ve burada bicy hlc; ya-
~ayamad1ktan sonra son silah olma'k uzere el'imizde
hu da ard1r. Buna hacet kalmtya ·aktrr. s;md1 yal-
nJz m :kavem<:tin bence m ebdei; b' r 9dk ~srafalt ya-
p;!Jyor. B;!n:e m:ttufUnlehi memle'ketin menabii ku-
va '1111 ga} .:-t idareli b;r ~ok i lde kuHanmaktrr. Falkat
maatee lif bir \O'k i rafat yap1hyor. Bu israfattan
dem :n n1U'~addem ede oyledigim vec;:h'le, He-yeti Ve-
k:leyi ahsen mes'ul tutmuyorum. Fa'kat Heyet!i Ce-
J:lcn!n ....... asll tenkid edecegim MUdafaai Mil-
I ir~: yc aitt:r, Bir de aynoa Erkaru Harbiyei Umumiye
R iya ~i bulunmast ifbarryle bu ka'dar da.r ve m~­
kLil ve mes'ul:yetli bir zam a nda, her umuru bu giin
tJ;J;y ruz, saklamaya llizum yoktur. Vaziyeti maliye-
m iz pvk oyle p arlak degildir. Bu gUn demin bir ar-
ka d~ m .;oyledifri vcyhile bir IJct~1m muha1iflimiz el-
den ~Jkm1 ~ bulunuyor. Fa:kal veznei umuminin ha-
z;;ncy,; YLLklettigi masarif artm1~trr. Buna 'k~t biz
ne yapacag1z? Bizim yapacagun rz tabii bir l!a!kun ye-
ni m ea a bii varidat aramakla berabcr, elimi.2lde lbulu-
nan menabii hLisnU istimal etmc!ktir. Benim gordu-
gUm bunl1 r maJJ:teessiif hUsnU idare ed ilemiyor. Yal-
ntz burada m(sal zikre:miyecegim. <;iinkU ~IS ta-
yin etmek istemem. Hamdolsun da c;ekinmem. Fa:kat
kenJ; in:i mtidafaa etmeyen ic;:in oz soyleme!k iste-
me~ . Bu maJksatla bir te.klif yapacagtm. Zal'en g~­
de b ;• Jirsiniz 'ki D iva ru Muh~batm vize muameles'i
yap1ia a:ktr. Bu 'kara:r tizerine gelen vesa'i·t ...... ~
b 'r heyet intihap et.>in. BiJhassa Miidafaai Milliye he-
sabatmm tedki'k ve iko!l!t'r'ol etsin.
Sonra buna muteferri ufak •bi·T m'esele daha var.
Su son verilen karar ile bura;ya bi·r 9<)k vesait, lkagm
celbecli'lmi§tir. Bu gUn elcinler do~ ii.i:ze'red'.ir ve
 I : 57 30 . 7 1337 C:l

o basrut bizim ordumuzu besL'yecegine..... B'ilhass.a lt:itin azmi lkavisine bir dd ili k-avi •te~kil eder. Qiinllc:ii
Heyeti Vek'ileden rica ederim, d"erha1 bunlan brralk.- millet azmi 'katisini mi.il'ki.in, 1bir rko~esine ye!ki1me'k
sm ...... Sonra cephe kuvvetli olsun, ar'kam1z da kuv- suretiyle burada tecelli etti·recekeir. Ve biiti.in •ldiinalt
vetli olsun. Dogrudur. Bence kuvvetin en lhi.iyi.igi.i art1k bunu tasd'}i< orrnok mecburiyetinde !kalacalk.tu.
'k.uvvei maneviyeJir. Hepiniz b1Ersin'iz lki geyenJerde Bu mi~let son nefes·: ne 'kadar davay1 -istilkliilini, istili-
Huki.imotin tai~Jbi iiz~r'ine b~ada ver':'len 'karar or- la~mi hallermed;lks;e dava'Smdan srui1 naza:r eJtmiiye-
dunun harelkatmda ser'bestisini tem'in i~in, ordunun coktir. Ecn .. b:J ere bu hiss:i verece!ktir. Sonra illcinol
bura yt dii}iinmcmesi i~in agirluklann 'kaldmlmasi •idi. mesele g.::liyor. ikinci mesele de MecJt;s:n na!ldi bir
0 te:klif nazan itibare ahnmarm~ t 1. Avrupa'da bu va- hayat ve m emati milli mesclesidir. Bu mesele gayet..
kidi·r. Avrupa'daki mecl isler bilfiil ordusunun ..... Sim- miih:mcllr. Her birer erlerimiz iizerind'e milletin ve-
di benden iz kalacak olursa b;r beyanname ne~redil­ kaleti mlLoeccclesi g ~bi maddi ve manevi bir barr
mel,idir, Ve M·eclis bura·da 'kalmahdir. Anlkara hissi- az:m alm1~IZ. R•ica ederim, haywt1 mem'lelkete taaJ!iluk
yrutiy'le ugr~m1yalrrn. Her'kesin gorecegi ve~hile An- ve aliilk~dar eden bu meselede 'Yalmz galeyaru demin
'k.ara orduyu ba!)hca menzJ merkt~zi te~kil ettigi i~in tagliti fikr;te degil, bu meseleyi ik.emal.i basin~t ve l.ti-
Ankara'y1 tahfif bunu her'kes. kabul eder. Binaenaleyh dali demle mi.iza'kere edecegiz.
yap1lan na:kJiyat gerek aile ·i tibariyle ve gerek erzaik:
Simdi dah ilen vu'kua ge:tirecegi •tesira!J i!Jciye a~­
'irtibariyle. Mec!lis ordunun ba~mdad1r. lster burada
racagm1. B:risi ordu i.izerinddk!i tesi:rat, digeri miUet
lb ulunsun, ·ister Polatl1'da bulunsun, bir defa bu me-
i.izerind ki tesirat. EfendiJ•e r, ordunun S'erbesli'i hare-
Sele halledilmeli•dir. Sonra Mecliste oturup bu gi.in
katmt temin etmak mecburiyetindeyiz. Hiy lbir za-
zannetmiyorum 'ki kanun yapacak vaziyette olal1m.
manda ordu ~u veya bu noktanm muhafaz;l'Siyle ve
Meciis:in burada mi.istemtirren bulunacagt i<;:in her an
hie; bir zaman ~u veya bu m'isi.illu hate.:Jcetlel'l'e mu-
haz1r bulunmas1 lazim gelecegini kabul ed~yorum .. Bu-
kayyet kalmiyacatkt1r. Ordu s1rf gayesi olan •galebe-
nun harioinde cephe gerisin•de bLLiunma'k i.izere her
sinin istihsaline c;aii~acalktir. Bina:enaleyh ordUtyu Mil-
sancaga b';r mi.ifetti~i umumi s1fart ve sa!ahiyeltini haiz
lflt Meclisi gi bi b~itiin m:Jtletin, biittin memelkeil:in ~s ­
bir arikada} gondermdk ve Meclis namma kontrol
tinadgahi olan bu MecLL<>i mua!lay1 (bir yerde tutup,
ettim1e!k - <;:i.inlki.i Meclis icrai degil, te")ri•i sal~hiyeti
onu korumaya mecbur b1ra'kma'k .) (1) orduyu bir
haizdir - zannetmiyorum ki isti'klal Mahlkemesinden
kaytd a1tma alma'k, serbesti·i hareikatm1 tehdi'd etmclk:
bu gi.inlkti.i faidcyi tasavvur etm~iyorum. Mezuner, bu-
dcmciktir, lbu li,se i~ka1 •d'ernelk ti r. R ica eder.im, [nsaf
JurrdugLLm dain1i intiha'biyemden avdetimde btiti.in
edin. Bu meselcyi Heyeti Veik:i~e pek basin~tlkil.rane
haTik ls·~iklftl Mahlkemesinin yeniden ·i hya;sma taraf-
dli~i.inmi.i~ti.ir.
tardir, hepsi boyle. Sebt)bi. bunlar ik:anunun 'kuyuda-
<
tityle baglt degildir. Adalovi vaktiyle ahaliye ve b il- S Lmdi kaliyor, efendim, ordu, efra<i Li~tind'e hu-
hassa ha;l'ka zulm edenler hak'kmda ·ta;tbiikatta bulun- ule gar! recegi tesirat1. Onlan 'ir~ad edooe!k: ba~lann­
dLLk!an ve me~gul olduklan is; in. AzamiZln adedi b'i- daki zab ~ tand1r. Onlar orduyu her vaik:.i-t ~aid eder-
z im bu gi.in her noktaya isr:•klal Mal1k'eme.si. gi.inder- ler. Bilhassa bizden on be~ zat inljjiha:p ederelk oraya
m ek - fakat tst ~klal Mahk:emesi tSalah i- yetinde degil - gonderdik. Mi.inhaman bu Medi•s in nallillnden ef-
lk.ati bir lk.ontrol salahiyetini ha•iz b'ir arkada~ gide- rada bir sui hayal 'kaJimama'k 1<;:in degil, sonra onu
celk olursa ve bunlann i~··arati 'i.izerine icaJbedenJeri yl kar soyJersirriz.
1

'Yaikmtnda bulunan htiklal Mahtkemelerine verecek Sonra gellct:lk iic;i.inci.i !Jir ~1M.a : Efra!d.I ahailli i.ize-
•olursa, zannederilm lk'i, cep-henin gerisini de tail<tviye rinde buaikJacag1 tes.irata gel inoe; evet bu lkaibU~ in-
'tltm:i~ olLLruz. Heyelti rnubtereme lk.a:bul buyursun. kar degildir. Az yotk bir §'ey b1ralkacak. Falkat lb unu
·CM ilza!k!ere 'k a fi sesler'i) bir zarnanmda yaparS'ak, yan'i Hi.ilkiimelt, Meel:is va:-
LUTF! BEY (Malatya)- Efendim, riifelkay1 ki- zi,yete hakim oldugu ve zamanm rusud'e 1bulundugu
ramdan bazdan Meclisin ordu itle beraber Polat'h' ya bir zamanda bir noktajla c;e!kilmi~ olursa bu, mi'llet
gi•tmelk ri.izere mul1ahf i<;:tihadlarda bulunuryor'lar. Son- i.izerjnde azi'm lbir t~sir buatkm:az. Maaihazii AJt}aJhii
ra mlis:tehi'dler die ·ihti'lafda bulunu:ymlar. Ewela Taala muhafaza buyursun, ~aym ordu hii<;: !Jiir kCilyid
Meclil.9in na!k.IIj bi:r ltesirat ha•riciyesi, bir de te.s]rati ve ~artla hare!ket etmedigine nazaran, olabrl'iir lk.i, An-
dahiliyesi 'i•tibariyle ilki cihetten mi.itraJaa eddme'k icap
ed'er. MeclitS bu iJdimin, A:syayt sugrarun en miinte- Parantez i9indeki kelimeler
(I) taraj1mdan ek-
baJsma katdar g':dece!k olurs.a ha~ice ka~t .tesir.wt mil- lendi. M. Vnver.

====- 126-==
- ==
 t : !7 30 • 7 . 1337
ka.I'a'y1 daha ilel'ide brralkmaik ~art'ii)'Je muha.I'ebeyi
kabul ederse ~imdi Anlkara tkaydii)'Je ordunun hare-
kattm takyid etmetk elbette olmaz. 0 vaikit zaferi
katinin zaferi n1ihainin kazantlmast liryin bir Qolk mern-
leket aksam1ru geride btralk tl i eik. An'kara'yt da bt-
rakabiliriz. Evet ordu ~imdi Meclisi 'kurtarmak 1yin
ve burayt mutlaka mlidafaa etmeik ~artiyle 'ki bu
orxlunun hesabmt tevafuk elm 7. $ imdi tfJz oraya
yekilmeyip de oy!e ani bir zamamn, yani ordunun
Ankara'yt geride btrall op da yek.ilecegi lbir zamana
tesadiif ederse, o valkit Hlilkfimct tabiidir !k'i, <bire la-
ztm gelen vesaiti na!kliyeyi ihzar edemiyecekrir. Bu
halin vaziyeti umumiye iizerinde malkGs tesirleri pek
vahim neticelerle gorilreceiktir. Bunun •ir;in rica ede-
rim, b~ on glin burada daha fazla imran ev'kat et-
mok istiyor amz, emin olunuz bunda aldanryorsunuz.
Dogru degildir. Yalmz d iyebilirim 'ki 1nonti muzaf-·
feriyetinin ........ Bu Mecl i der'hal oraya gitmeli idi.
$ imdi nastl o zamant g~ i rm i~ isek bundan sonra ge-
tecek zaman da eyvah dedirlmesin. Yani ordu daha
ileride mlidafaayt kabul elmek laztm gelirse o vakit
emin olunuz bunu ~ah1s itibariyle degil, suf vatanm,
milletin menafii iiliyesi itibariyle arz ediyorum. Emin
olunuz ki inhilal etm i~ nazariyle baktlaca'k Mecli
gittigi yerde dv mahal bulam1yacakttr. B " tlin millete
lkar~1 pok vahim, p::lk: fena bir tesir icra cdecektir.
Mazaallahli Taala daha fena tesirler btrakmt~ ola-
ca!kttr. llay vakta... Benim kendi ir;hhadtma, kanaa-
ttma gore burada bu glinden sonra bir dakika te-
vak.kufumuz hatayl azimdir. aka b ili af bir hatayl
slyas iytxLr. Bunda ev t bu glin Ankara'da n mlin-
feriden deg il, mli9temian gitmd:yit . Bizim iyin ih-
zar ediilen dairenin onlinde i9tima ve ordumuzun mu-
zafferiy tini .. ... Enzan ammc kar~ tst;u.la o suretle i~e
b~lamaltytz. Boyle kahramanltk go t rer k, cela-
det go:Jte rert.lk burada on glin kaJmak me el ini, yir-
rni gun 'kalmalk m'eselesini Lrcih etmek dogru degil-
dir. Ordunun menafii aliy~ine de mU\-a.ftk degildir.
Haki.katt me.>ele bundan ibaret~;r. Sonra efendim, bu-
t1u kabul ediyor iseniz bir ~ey yazmt~tm.
Gelehm ikinci mesel ;ye : 1stiklii l mahkemelerinin
dcrninden rlifekayi kiramdan $frkrti Bey biraderirni-
zin ... Bendcn;z bu i9tihadda degilim. Madem'k.i kur-
suyli mualla heresin i~Lihadtru soylemesinde ser-
bestii tam batL5e.lrni}tir. Ben de lbu ser'bestii tam ile
bu husustalki miitalaamt arz ed'ecegim.
HAKKI HAMi BEY (Sinop) - Mcclisi Ali ts-
·tilii.J Mahikemelerinli 'kabul etmi~tir.
SITKI BEY (Devamla) - Erkant Harbiyei Umu-
miye Riyasetinin vaz:fesi ordunun Yariyeti ha'kkmda
-127-
C:2
malumat vennelk ve riifelka}'l J<.i1'a.m1 tenvir etrnek
idi.. .. $lipehatt dahl sorma:k, istizah etmek suret!i 'ile
vazJiye~ti taJvzih etmel'<. ~al)'ani arzu gorillmi.i~ 'idi. Fa-
'kM bunda bir 90k mesel ler zemini asl~'den uza'k:la~­
mt~tl . Mlisaade buyurursamz bunu burada btra!k-
mak muvaf~kt1r. $imdiye ka'clar vaziyet halk'kmda
soylenmi§ ol-an sozler efendim, Meclisi Al'inin bura-
da ikalmama:s1, ileriye gitme i, ge.riye gitmesi gibli l:Yir
ta'ktm miit.a.laalar dermeyan olunuyor. Bendeniz zan-
nedliyorum !k·i bunlann hepsi bu an iQin y,ani vaiiyet'i
tenv;r i9in mlilahal.a!Ltmt burada arzedeyim. Mool'isi
Alin in Polath'ya g:tmesinden hastl olan menafi ile,
Mecl is b:tta bi orduyu ta'k ;ye etm k i9in bir yer bul-
mak Iaz11n, karargah i9in de orast mlinasip bir yer
de~il dir.
Ordunun seVk ve idaresini tem io etmek i~in
oraya g rtmesi icabeden Ertk.ant Ha:rbiyei Umumiye
Da'ires: nin yeri bile orast degildir.
REI - Binacnaleyh u ulen bu takriri reyc vaz-
ediyomm. Evvela aileleri, saniyen e5ya}'l zatiyeler1i
gonderm.:lk; fakat Hlikiimet ve Mecl i- miimlldin ol-
dugu 'kadar hali faaliyetlc bulunma''ki.Jr. Li.izumu ha-
kiki ve zarurat hast! oldugu ta:kd:r-de bunu Pa~ Haz-
retleri H eyeti Aliyen:ize arzedecek, ondan soura icabe-
derse yeni bir karar a!macakttr. Binaena1eyh §imdi
bu husu.)ta yeni bir fikir suret~nde Pa}a Hazrotleri
de yeni bir ~ey soylemi~ deg:Jd·ir. Binacoaleyh Bey-
efendi mUtalaasmt geriye alm1~ 1.1'.
Sonra Hac1 Siikrli B<Jyin ta'kriri iki noktai nazar-
dtr. Biri i, ht;klal mahakim : nd~n ti11ida her sancak
i9 in alahiycti f.: . kalad... yi h a:z bir mlif.:tti~ izamt
hakk.mdadtr.
Bir . cyi oy:<!mc.k mevbu riy :tindcyi m. Meclisi Ali-
nizd"n r:_a ,.e ·i,t:rhamtm lizc rine baZl mesaiJi, ahzii
a ~ ker muamela tmt L~fti~ ve ta'k:p e•tmek iyin tavzif
l.tm,k arzu ediyorum. onra bazt ufak •tefclk mezu-
niy t a!an aJk ada~la<ID11L vardtr. Bunu nazan iliklka-
k alara'k hak J...tnJ.:t rcyin izi ita dcrsiniz. Mlida:faai
1\CJJ;ye sarfiy:J. ~m l ve israfatmt l dki'k ctmdk tizere
U~ ki{lik b:r h~;... t intili:tbt, yani flidafaai Milliye
V(tkale"inde israf oldugunu idd ia ediyorlar ve bunu
ted:ck ctm~yi t;:kJ:f e:ct :yo:-lar. \.1li:lafaai Milliye Ve-
kacttin in rcy ve mi.italaast varsa soylesin.
REiS - Hact $iikrU Bcyi n ta:krirind :J<.i birinci
ftkrayt nazan alinize arzediyorum. Bunu nazan <li'k.-
lka<te alan!ar el lkaldtrsm... Na·za.n d~kka· te ahnmann~­
tt r.
tkinci nokLa; Mlidafaai Milliye·n'in hesrctbatmi
te~k;k etme'k i.izere Hilmi B"yin >ta!kriri var.
Tunal1 Hilmi Bey:n takr irini nazan itiba,re alan-
Jar ellerini kaldtr m.. azan d'i·kkate almmadJ .
 t : 57, 30 . 7 . 1337 C:l
2. - Hariciye Vekili Yusuf K emal Beyin; Fran- I y a rui ta:rafeyn m.Urahhaslan m n .imzaSJm mti.teandp
SIZlarla teati olunan mektuplara dair izahat1. ~ki a~y za.rJmda tahliyesi sureti.nde idi.
( B e~inci
ma:d:de Qlk,urudu.)
REI'S - FransJzlarla miinaJ5ebatJm Jz haikJkmida.
YUSUF K E;M AL BEY ( D t"' ....;nla) - Bu mad~<
Hari.aiye Vekili Yusuf Kemal Bey;efe11J.i izal-tat~a bu ~
deni.n SO'll f 1krasmdatn m ada 1!.......resin.i kalkhrara&c <ye-
Junacak!lar.
Pine Bekir Sam.i tbeyin itJ lafnamesirui lkoymak 'isti-
lBuyurun Bfend:m,
yor Yirmi kdometre httidudu cenUbi dahi~ O'l.a.ca!kitl r.
YUSUF !KBMAL BEY HARiClYE VEKiLI Malu.;nu aliniz Eekir Sami bey itilafnamesine gore
(Kastamonu) lEJenidim, her v~a:kit soylenmelkte olan i]mdut ~imendif ere yani ~imen diferleri n plattfommnu
bir ~ey, mahunu illiniz top patl aJI~en Hariciye Ve- teklif ediliyor. B·:naena!leyh 1\) u ~ek,Ji isti·yor. Yalmz
kiLinin susmas1 ioaJbeder. Taibi·i s:ya elimiz haiklkm- son f:':-ray, lbtralb}'lor!ar .
da lbir 6ey saylemeyoce&i:m. YalnJZ b~!aml~ o!a.a (Altmct ma!d :le olklundu).
bir meselenin son gilnlerde baz1 ha!dise!er ·vukua gel-
YUSUF KBMAL BEY ( D evamla) - Bu mad-
d i. O nu arzeldecegim. Yani· Franstzlarla m:.iza~.;erc­
deyi Ti.i:rbe'ye bayragJITUZm c;:ekilmesi ve muhatftzla-
miz vakli .olm~tu r. Sureti mlizaJkere ve net!ce bura-
nn ;k.a!acagt ~elk :ne ifr:ag1 te\k1f ediliyor.
da arzeJdilm.i§ti . 0 mii.zalk.ereyi gayri resmi 1b :r su-
(Yedinc: mad.de o'k ull'du.)
rete i(Frank!len Blii~'YOrt) b.:zi :n ikendrs ')'ile milzJaJ~.ore­
YUSUF K EMAL BEY ( D evamla) - Bunu ta-
mizli Hii!k:limete 'bildi11me.lk iizere Par:s·e k:da:;- g:•:-
rafe}'•l kumandanlannca tayin edilece-J<. bir kom:s-
tmege LU.zl.llm gi:irmemi§, Ha!ep'ten, Ocymt'tan te! ziz
yon p·<.i:ni ve1mi~lerdir.
t elgrafla Hi.ikiimetle muhabere etmi~. bizim yap-
•( St.~ •: z ~ n;;i madie okundu.)
t Jgmuz 't-."11<..UlePden, Hii!ki..imeL:nin kabul c:·.igi. tfi: ::JbtL!
e~tmedig•i no:ktalan, lkcndisi ni bo:demc:t!e clan mc-m .J.- YUSIJF KEMAL BE.Y (Devamla) - S : ·'zinc.i
n ..l!muz Mlinir beye 'bildirJi. Onu am.:deccg:;IJ. ma•ddeyi a.ynen kabul etmi~lerdir. Kendisi bunalda. iken
t;;r do ~ uL.unc madde te!<.Ef ed i !m:~ ti. 0 da Turk
MU.nir bey Kelebe.k ista yonunda idi. X jtiik.H.J je
Misa:k; r.n: ;si nce tanwm1~ olan aJk.all;yctlerin huh:uku
gori.i~~iller. (Pozant1'ya yaJkm) MJnir beyi n bize ~ck­
her i!<i HJ:<iimet taraf:ndan muhafaza. n ·z ona de-
m:~ oldugu te!gra.flan uzun uz.a·dt;ya ckujrilp b;;;~mJZJ
m:~t.k 'ki. bunu koymaga hacot ya··:ur. t ademJ<i hi21
agntmryacagtm. YalnJZ Mosyj FDn1:-l2n M ~i:1;r r::>q·-
bu ha!lln alt tarafmda, k.alan Tlirk.ler hak!kmda
ie konllljlmU!) oldugu miizakcratJ hlila ·;a e::l:!~ ~ ure· .. e
ba)ka bir Df"'.·!ete 1kaf1I ... Hukulku dahil iyem:zden
gbn'dermi~ oltlugu bir m ::~:-.:ubun muh~n·: ya:ma na.
bulunan M is:tk! .M .!!iye tespit e!:m<.miz dog;u .. oyle
zar<l!n ev;vel.ce Fran.>Jzlarla akteJilmi5 o!i\n, Me-:!i i
olmU)lU. Ve kcnJ 'si 0 zamln bunu oyle s6ylem:§ti.
aL:nizce malum bulunan :tilafn:J.ma ve o .:::afr.:'..':TICJ':!
s:mji bUnun h a':,!;m da bir ~ElY roy:em:}1or. Onu &9I'k
menbut meilGupta.k.i tad ilalt t arzcJ ::cgi:n. i ::l:J.fna.ne-
bJra•ktyor. Bir de o zaman Bet'<.ir Sami b:;oy·· n akte~igi
11!!n ibirinci ma::l'desi, 1kti. Tiirk.iye Hiikiimeti i!e Fransa
itilaf biz.:m ta raf1m1zdan iUafna meye koy:n~a li.izwn
Hi.i'~riimeti
aras;nda lmsusatt atiye karc.l'la~ Inlm1 ~: tr.
gori.Wneyen .. 0 da ~u :d< . ll'Jiik. ve Suriye htl'dut anr~­
M. Fnanklen biitiin alahiyei.i re..m :ycyi lla•: t: d2g :!.
larmja tc;,'; cJilect'ktir. 0 bunu da 'k~}~ahm d )yoGr-du,
dir. Falkalt FranslZ Hi.i!ki.i.m ~i ile olan mi.ina.sc ' ~a~Jnt
bjz hizum yok diyorduk. Simdi bu maddey·i ,tavli:h
ve 'bilhassa Frans1z Hiikiime,in :n re:s..: olan M. Bri-
ediyor. Bun·da Ti.irh)~e ve Sur•: ye menat1k1 ara.smda
yan'la dlan dosttug;una binaen Fransa Hiiklime:i na-
zar.nediyorum. Haya!~J mii~terC'i.,;ei i'kt: ad:,yeyi idame
mm:a .kJonu.}ur bjr 'k.imse idi. Yazdr:d an m~ktupta
ede;::e!k bir usul vazolunacaik, bu usuloo vazma ka-
sarfett:tkJeri ">oz motnini kati olarak telak ki eJebile-
dar iki mahal aras1nda b·:r maru~ a lesis, ik.i memleiket
cegiz '<iiy•orlar. 1:k!inci maddede Tarafeyni :::l!yerni
arasmda man ia: ri.isum ihda.s edilecelk'lir. Taralfe~y\:lll~
•a lkideyn i~bu it:lafnamesin•:n at'<.'dini ..
hududun bir tarafmda 'Veya o!e tarafmda bi r §e'oekei
{U9i.inc:i.i Madd~ dkun'du).
tarifei m[itefav;te va.z olunmtyacagt z )k.rolunU}'10rdu.
YUSUF KE A -\L BEY {D(; amla) - Bu m1 j . •Bu mesele ~unu da oku·yayrm, b.unda Frank.len 'buyo~
doye yalnlZ bir §t:Y ihvc etmi~l rdi. Bulun.dll!klan mm ycni ogrendigi ve bizim de dogrusu ;yeni ogren-
me\Aki ve tar ih ne olursa ol un. a;g.:miz ilzel c. H.alebin i~ecelk. suyu :Alym(ap •tarafm-
(Di:indUnci.i mad.de okundu.) dan g ider. Ka' 1ebi n ka~ aat ciV'anndan k,ain A•yn·tel'
tYUSUF KEMAL •B. ( Devam:a) - Suret:r.Jc :Ji. den; balweleninin suyu da biihassa Kii:veytten ge-
Hu ma!ddede 'Ya!ptt'klan tadil ib'ir mah yerine tki mah lirmi~. Kuve}'1te suyu b~i n.ci a.s11i h ;cri'de 'Y<llP~ bir

- 128-
 t : 57 30 • 7 1337 C:Z
yok cetvellerden ibaret 1irnJ~. IK:tilveyte m0011ba sulan YUSUF KEMAL BEY (ID~vamla) - Flikrarun
~ saat oi'VW'tnida ,kaio. Ha.c1 mev'Jcjjnden g:deDmli§, ta~yym1lstiyor ~ Alyru zarrnall!da o malddeyc ~u yolda
buna peik 9Q'k ehettnmiyet ·ver~yor1ar. Eger su meselesi oir de hkra ve bunu lbir madlde al!aDa'k ,jtilafnrurh.eye
dllrnaJ)Ia.caik olunsa Halebin ... _Sonra usulii rll'Sumiye lila'vle ettirrnek ist:i)'IOrlar. Hantm zalb1tasmt ternitne Tlirlkl
masclesi1r1de flV!Velce Bek;ir Sa."Tli Beyin i•tiJ.aftna ikonu- jllindarmast m!iilkel:lef olacagt ve FransiZ naikltyatt as-
1a!Il 'bu mesele ne Uidi&li o zamaJn ·a~tk<ar '<ieg i l!mj~, lblill- :keriyesinin ~imen!dJ:erle... Bunia ldair de lbir fckra

miyiOrum Bekii·r Sarni Beyle lberaJJer lbu:.u nan arka'c!~­ i1lavesil11i istiyorhar. BiZ!:nn melktubun mukrudd mesirt-
Qar !lconu~ulmu~ mu'<iur? Okl!Tlll11ll~ olan zaibttlarda go- delki milh:m f1Jkramn ba lang19ta bulunmast onjar 1a-
riilmii~ oldugu ve9hile, Franklen bu i~in tafsilatma hi9 rafmdan oen:b~n gelecelk meJktupta buoun kabulti iJi
•&lil'~memi§. 'Bu defa tbu i~e ~ok ehe:nmiyet ver:yor. ve ona mu'kalbil .jdi. Aynt zamanda Fransanm biize
Hl1dut hududa mucavir in anm m iinaseba u ik;<:sadi - •kar~tmii ttef i•kleri nezidinde yapacaib muawenc~ ne
ye ve rusumiyes ; mesele i en esaslt mcse.lelerdendir. olursa o:sun hi~ 'o:r taah'hilde g ir::~meksizin it•:I?.f-
Urfa, Aymtap Mara~m civarlan ile Halebin buglirtkli nam.ey e koymaik i temiyorlar. Yani ol•a b;lir ki yanin
muamela:tt tlfcareiyes in i ike~memek eslk;den oldugu gi- 'biz b:>yle b ir metktup istm:yoruz. Yaln1z it;I afname-
bi IC!evam ettUrmdk, Simendifer hatlt da hudut olsa o 'Y'i
!imza eldin, 'kafidi r. (Sonra met<.tubun i~inci mad-
hudut hududu taJbioi olmuyor. Herha lrde tckJifi arze- desi dk.unJdu).
·diyorum. Bizim oradalki memurumuz mUkaleme.ye YUSUF KEMAL B. (Devat!nla.) - >Iluna >O:r ~ey
ledelhace ikar~t kar~1ya bulun:1calk olu r<-A. uzun u:za- d emem:~! e£. Bu ftkra kal!yor.
d1ya maksanan ned;r? 0 kaptyt da biittin ~;imrJk­ I( ~~: tubun ti~;.in-:;ii fr.kras1 O':wnclu .)
lerilli 1ka1dtrmak, gUmrii<ksiiz Fransa mamulatma a~­ i(Dordlincil f;'krast o !wndu)
mak; mtd!r? Bazt hudut mar.at;lk;,nda oldugu g~ bi trf YUSUF KEMAL BEY (Devamla) - Bu iki mad-
ufak hudut ... iki tarafm da ihtiyacuu temin ctmck de kendilerinin fikrince Bagdat mukavelenamesinde
uzere, yarlli FranstZlarla, Beil<;;iklahlano ara'5J'1da 'O ~:!u­ mevcut imi~ . Bunun hazfini istiyorlar.
gu gibi boyle ufa:k bir ~eyiiidir,' he·nliz taayylin ct- (Be§inci madde okundu .)
memi~tir. Yani Miinir Bey m'i.izalkereye r:Jt'm ar olma-
dtgt iyin lbun'dan yalntz maiksadtn!Z ne'd ir d cr..ilJi. YUSUF KEMAL BEY (Devamla) - Buna ku-
Mi1zalk.ere ed:lmeJdi. Qi.1nkli Jk.end isinin ya!mz b-:ze teb- vayl muharrike ve mt.iessesalt ziraiye ihdasma Kilik-
lige 1bir :k,i gUn sonra htarubula gitm::'k iizer~ m;::{ :lip yadaki pamuk imtiyazlannm i~letilmesi de maddeyc
rprojes:•ne ge~: nce ; b.:r m u'!<addeme·::.~ va r idi. konulmu~tur.
(Aitmc1 madde okundu.)
~Mu.ka dde,me ok.undu)
YUSUF KEMAL BEY (Devamla) - Milzakera-
YU UF K.E 1AL BE•Y (Devamla) - Bunda en tm da Franstz Parlamentosunda % 70'i te~kil eden
mhlu olan ciimle hududu m iJliyesi da!hi!:nde .. Ta y-y,nL klerikalleri memnun etmek ivin eski ~ekilde b1rakm
~st iyor, b:unda Biri>yan do:rormu} ikJi bi.Lim mJ. <ofi\le- demi~ti. Yani Londra itilafnamesinde oldugu ~ckil­
re k.ar~ ... Onun i9i n bunu b:z k.oyarm ya::ai.bz, Tii l':(- de btraktruz demi~ti. Bu mektubu Mlinir Beyden al-
'ler lbize itimat e.tsiruler. {Franiklcn Bll'yo n) bu def&.U diktan sonra kendisine cevap verdik. Onu ald1. Na-
miizaikerattnda a~aba bu kapi•Liii. yonlara da be;:> ~:ni zan dikkatini celbetmek istiyorum. Mecl isi Alinin
ileri siirerek, bunu tayyetmek i9in ilerr sliruyor- siyaseti ......... .
lar. Mamafih burada cereyan eden mlizakerat- (Yedihci madde okundu):
ta lbizim listedl:g :m :z nolk!la o~::lugunu b:lm::::!•:-
gimiz iyi n bu ~:md.i mesikilt olsun. :k!:s: i:~ n or~a­ YUSUF KEMAL BEY (Devamla) - Buna b ir ~cy
smda bJ- ~ZlkJJ teklif ed~egm dom:~ n: ltc'~u:f etm.:~. dememi§ler.
0 da ~:mendifer1ere a:t lbir 1k1sm1 var. Bunu 'bir mad- (Sekizinci madde okundu):
de o!araik itilafnameye def19 e ttinmek istiyoriar. YUSUF KEMAL BEY (Devamla) - Buna da
I(Ok,undu). bir ~ey dememi~lerdir,
Simdi demck ki mektubun btrinci ftkrasmda mli -
YUSUF KElMAL BEN (Devaml a) - Esk iden
him ikinci nokta, akalliyetilerin hukuku meselesi.
bu )'lin.e lb&yle idi. E 9ki ~e!k:li dkuyo rum ve devam
Metni kat! zannediyoruz. G o nd erilcn ~eyler ben mii -
ediyorum,
haberatt Suriyede muntazam yapamadtm . Muhabe-
I(Okundu ). rattmt daha iyi yapabilmek i9in fstanbul 'a gidece-

129-
 t : 57 30. 7 . 1337
~- Ahvali hwra itibariyle 1stanbul'dan Ankara'ya
gelmek daha muvaflk. Milnir Bey, ben Ankara'dan
bir talimat almadun, bu bapta size bir ~ey soyliye-
rnem, bize sordu~u sual, meseleler mi.izakerat1 ~ok
katidir. Frans1z Parlamentosunun da fikri katisi bu-
dur. Bunu soylemi~. Biz bunlan rnucibi miinak~a
gorilr mtiyilz, gormez miyiz. Yani Ankara'run Hti-
kiirneti bunu mucibi mi.inaka~a goriir ise gelecek , gor-
mez ise gelmiyecektir. Onun iizerine Heyeti Vekile
karariyle yaznu§ oldu~muz cevaptir.
(Cevap okundu.)
YUSUF KEMAL BEY (Devamla) - Celalettin
Arif Bey ve Bekir Sami Beyden ~iddetli ~ikayet et-
-130-
C:l
mi~tim. Bekir Sami Bey ve Celalettin Arif Beyin Av-
rupa'da bir salahiyeti resrniyeleri yoktur. Sonra Ia-
ZllTI olan bir ~y daha ilave ettik. <;ilnkil Franklen
sual sormu~tu. Yani onunla m ~ ;uliirn cevap veri-
niz, Mtinir Beye ~u dendi:
(Okundu.)
YUSUF K EMAL BEY (Devamla) - Aynca Mil-
nit Beye tarafJmdan muamelati cemile vesaire tavsi-
ye olundu. Ondan sonra dernin muhteviyatmt arz et-
tigim mektupla bir de §ifre miftah• gonderilrni~ti. Mil-
zakerat bundan ibarettir, ~imdi bekliyoruz.
RElS - Milzakere edecek mevzu bitrni§tir. Cel-
seyi kapatJyorum!
DEVRE: I CtLT: 2 tcrt:MA: 2

T. B. M. M.

Gizli Celse Zabitlari

2 Agustos 1337 (1921)

Miinderecat

I. - ZAPTI SABlK l-IULASASI

2. - MUZAKERE EDiLEN MEVAD
1. - Cepheden avdet eden Sinop Mebum
R1 ;:a ur, Karesi Mebusu Vehbi ve izmir
Mebusu Mahmlll Esat Bey/erin takdim ettik-
leri mu$lerek rapor ve bu zevatm rap or iize-
rinde verdikleri izahat. 132:144

"
Cilt 11

59 nc~; 1nika1, 2, 3. Ce'lse

 i : 59 2 • 8 . 1337 C:2

ELU DOKUZU CU i iKAD

2 Agustos 133 7 Sal!

lkinci Celse

R EiS Mustafa Kemal Pa~a Hazretleri

KATIP :

RElS - Celseyi a<rtyorum.

ZaptJ sabtk hulasast okunacakttr~

I. - ZAPTI SABIK HOLASASl

ELL1YEDi C[ i iKAT her sancaga saliihiyeti fevkaladeyi haiz bir mtifetti~

izam1 ile Bolu Mebusu Tunalt Hilmi Beyin Mtidii-
30 Temmuz 1337 Cumartesi
faai M illi ye Vekaletinin hesaplanm tetkik etmek
iKi Ci CELSE Uzere bir heyet te~kiline mlitedair teklifleri red olun-
Mustafa K emal P a~a Hazretlerinin tahtt riyaset- duktan sonra Hariciye Vekili Yusuf Kemal Beyin
lerinde i<rtima ederek: Heyeti Vekile Re isi Fevzi Pa- Franstzlarla teati olunan mektuplarla allikal! izaha-
~a Hazretler inin Eski~ehir'in ukutundan sonra, yap- tl dinlendi ve celseye nihayet verildi.
Nit ziyaret neticesi cephedeki son vaziyet hakkmdaki Reis Katip
izahatt ve BuyUk Mill et Meclisi nin Kayseri'ye nakli Mustafa Kemal Ktitahya
.mevzuundaki miizakerelerden sonra; BilyUk Millet Ragtp
Meclisinin Ka yse ri'ye nakli hu usunda li.izumuna gi:i- REi - ZaptL sabtk htilasa mm reylerinize ar.~:
re yeniden bir karar ittihazma ; Diyarbekir Mebusu ediyorum . Kabul edenler ... Etmiyenler ... Kabul edil-
Hact Si.ikrU Beyin isliklal mahkcmelerind en maada mi~tir.

2. - MUZAKERE [DiLEN MEVAD

1. - Cepheden avder eden Sinop Mehu\'u R1 za
Nu1, Karesi M ebii5U Vehbi ve izmir Mebusu Mah-
mut Esaf bey(erin rakdim e ftikleri mii~· rerek rapor
ve h11 evatm ra_rwr iizerinde vcrdikleri izahat.
REiS - Cclseyi a<rtyorum . Cepheden gelen ar-
kada~lann mij~tereken verdikleri rapor oku nacakttr.
(Rap or okundu.)
RTZ A l\!UR BEY (Sinop) - Efendim. memur
bu yu rdu gunuz mahallere gittik, Arkada~lanmm demin
de arz: ettigi ve<;hilc 1;erck karargahlar ol un vc ge-
reksc kttaat olsun bUliin gruplarr dola~!tk vc biuat
zabitan c neferat ile gorii~ti.ik. 13ir <,:ok ~.:ru plan gez-
dik vc bunlardan bir takun malumat istihsal ettik. 0
malfimatl bir ka<r smtfta olmak iizere Heyeti Cel ile-
yc arz edecegim. Birisi , gi:irdi.igi.imi.iz vaziyeti haki-
kiye nedir? Sunu istitraden arz edcyim. ki her ne
gordtikse onu ayniyle si:iylemegi kcndimize bir vazi-
fei vataniye biliyontz. (\inki.i ~una kaniiz ki bilinmi-
yen, soylenmiyen derdin de vast olmaz. j btida dercl.i
te~rih etmeli, sonra davastnJ aramah.
T ekrar arz edeyim. gittigimiz zaman hakikaten
zabti.i rabtt yerinde mi.ikemmel bir ordu bulduk, em-
ri.i kumanda kemali mUtavaatla yukandan son ne-
fere kadar gitmektcdir. buna c,:ok memnun olduk.
Sa ni ye n: zabitan ve efradm maneviyattnt pek yi.ik-
-;ek bulduk. Bu bir hak ikati mahzdtr. Fakat bunun
ya nmda diger bir ~ey gi:irdiik . Maatteessi.if ordu ricat
e~basmda baZI ak ammt zayi eylemi~tir. Adet kafi
dcrecedc degildir. tyi bir ordu. esas bir c;ckirdek mev-,
cuttur. Bir esas. bir <;ekirdek tamam iyle mevcuttur.
Bizim ara lanna girmcmiz: efrada, zab itana ciddcn.
hakikatcn hi.i nil tesir has1l etmi~tir. Bunu orada
bilfiil anladtk. Bizim tarafJrntzdan onlarm unutulma-
dtgtnt gosterdi vc bundan 90k isti fade gordlik.
Orada gordi.igi.imliz bu gi.izel ~eyler yanmda bir
taktm da kotti ~eyler vard1r. Mesela arzeyledigim ~u
gi.izel ~eyin yanmda diger bir ~ey vardtr. Boyle bir
ordu bulabilecegine adeta kanj olamaz. Buna rag-
men elde glizel bir ordu mevcuttur. K1taat vard.Jr
ki 24 saat zarfmda 84 km. yo! ytiriimu~. §ayanJ tak-

-1.12-
 t : 59 2 . 8 • 1337
dirdir! 1ftihar etmeliyiz ~e bu gi.izel i~i de soyleme-
liyiz, ~erefi her kime aitse o ~eref hakikattir. Fakat
bunun yanmdaki kusurumuz, ask..erio bir defa ~ar1g1
yoktur. Yol yi.iriiyen asker iyi kundura altr! Fakat
bize <yank lazundu-. 1yi bir <yorapla kundura ister.
Fakat <;:angt yoktur. Bir k1smmm var, <;:1plak ayakh
var. Ayagmt.. .... vakitte buralan gozi.iki.iyor, ayakla-
n yalmd1r. Piyadelerin ah <;:anktlr!
, lkincisi; bazt menattka gittik , ki o menat1kta gol -
gesine sJgmmak i91n ne bjr ev, ne de ~u kadarc1k bir
yaprak vard1r. Bu asker bu gune~in kar~1smda sabah-
tan ak~am a kadar duruyor. Gece oldugu vaki tte yuk-
sek bir tepedir. Soguk · oluyor, bir kaputu yoktur.
Doktorlarla gorli~ti.im, te§emmi.isten vuk uat var mt -
d!r dedim. Te~emmi.isten vukuat nadirdir, dediler.
Hayret i<;:inde kaldun. Bu millet tarihlerle isbat edil -
mi~tir, takdir edilmi~tir ki me~akk1 mihene bundan
mi.itehammil bir millet yoktur. Eger boyle olmasaydt
bunlar susuzluktan kmhrd1.
Sonra efendim baz1 menauk vard1r ki su yoktur.
Efradm mataralan eksiktir. Kurbalan yoktur, eksik-
tir, f1<;:1 yoktur. Bu te§kiHit mevcut degildir. Vakta as-
ke r, ordu ricat esnasmda bunun .bir k1smtm gaip et-
mi§tir. Fakat ga!ip ettigi §ey azd·ir. Demek ki esasen
mevcut degildir. Sonra ordunun •lf- 20 nisbetinde
slingi..isi.i yoktur. Si.ingU yapmak gU<;: bir ~ey degildir
ve bu . sa'yile yapllmak kabildir. Vak1a bi.iyi.ik bir
saydir, fakat sa'yin elinden hi<;: bir §ey kurtulmaz.
Bu milleCin menabii her $eye kadirdir ve yapdabilir-
di . Bu milletin , bu yurdun her ~eyi vardt . Sonra sU -
vari var , kdm ct yoktur. KJim<;:sJz sUvari bir §CY yapa-
maz diyorl a r. Peki onu da kabul ettim. Fakat bu
memfekette -pala, yatagan doludur. Evet. Sonra
efendim, buna ragmen bu efrat hakikaten arslan gibi
di:igil§mi.i§ti.ir ve zabitan kezalik dogi.i§rnl.i§lerdir. Bu-
nun isbat1 zabitan telefatmm efrat telefatma nisbet-
le yi.izde ondan fazla olmastd·Ir. BUyi.ik fedakarhk la
dogi.i~mi.i§ti.ir .Ordu di:irt be§ bin nisbetinde yarah ve
§ehit vermi~tir. Hafif yarahlara nisbetle ag1r yara-
hlar yi.izde i.i<;: nisbetindedir. Bu §eyi bir gurupun ista -
tistik mahiyerinde bir kaydmdan aldtm. tahmindir,
fakat bu fikir zannedersem Heycti Celileye kafi ge-
lir. Bu kadar az olmasmm esbabt tabiatiyle ricat es-
nasmda ordunun agtr yarahlanm nakledememi§ , fa-
kat gaip bir ka<;: S!Oif addedi lmek laztm gelir. Gaip,
firar, esir ve bunda Yunanm casus te§kilatmm da
dahli olsa gerektir mevcuttur ve iyi <;:ah~mt§tlr . Maat-
tecssi.if buna kar~1
inzibati bir ~eydir, laytkt ve<;:hile
yaptlamarm~t1r.
Bu ihtiyac;: ordu ic;:in umumi bir kac;:
stmfa taksim edilebilir k.'i hulasa edildigi takdirde bi-
-133-
C:2
risi ikmal efradt, birisi geri hidemat1, silah, cebha-
nc ia~e meseleleri tabil geri hidematma darul oluyor.
Dun·Jann tafsilatt cetvel hal indc m evcuttur.
Simdi bir n1i.ihim ve nazik k1stm ; nic;:in ricat et-
tik ? RicatJar , mi.itehassts gibi bilm(yorum , fakat ak-
hmm erdigi, bir IUzumu askeri Uzerine bjr manevra
tahtmda yaplldtgt gibi, bir de mecburi olur. Bizde bu
iki ktstm memzuc;: gibidir. Fakat icbari ktsmJ diger
k'tsm:na galiptir. Kumandanlar vaziyetin mi.i§kille§ti-
gini gordUkleri zaman orduyu geri almay1 mi.inasip
gormii§ler ve orduyu kurtarmak ve (·l-le bir ordu bu-
lundurmak gayr.:ti ic;:inde yaptl;iu~ttr AJ)l-adJg:mJza
gore eger ric'at tedbiri yap!lmam1~ ''J s:tydJ belki bir
iel aket zuhur ede bilird i. Acaba ri c at·· ne r' _n mecbur
olduk? Onun asbap ve avamili ned t•· ;:~ . : hususta
bendeniz mi.itehasSJS olmadJglm ic;:in fa zla soz soyle-
miyecegim. Fakat umumi _ arz edebilecegtm ~ey ~u­
ctur k i, du~m an manevra hususunda bi ze tefevvuk et-
mi~tir. Adet<;:c mi.itef vvik. tir. Fakat o kadar bi.iyi.ik
bir tcfev uk degilmi~. Di.i ~manm topc;:usunun mi.ite-
fevvik oldugunu soyli.iyorlar. Bu bir hakikattir. Ta-
bil bu da avamilden bi tisi olmak icabcder. Di.i~ma­
nm topundan Ti.irk askerinin gogsi.i ve el indeki si.in-
gU U daha kuvn:tl idir. H er yerde du~man Ti.irk si.in-
guslinUn k a r~·r smda tahammlil edcmi yerek firar et-
mi~tir ve sUngu hticumu ya pam amt~lardtr. Adeta ya-
ni mu.kavemeti vanltr ve J.. iifidir ve ~una da ~i.ikrede­
lim ki ric'at esnastnda bi.iyi.ik miktarda toplar kay-
bzdi rnemi~tir. Buna diger bir ami! de - icrayt tesirden
ha! i degildir - istihbarat meselesidir. Bana gelen ka -
naate gore her ~eyi ogrenebilmi~ gibi diyemem bi.is-
bi.iti.in, fakat her ~eyi og r c nebilmi~tir. Casuslar terti-
betmi~tir , ordumuzun i<;:i ne nefer gibi sevk etmi~tir.
Esk i~e hir elimizde ike n oraya mi.itcmadiycn adamlar
sevk etmi§, fuhu~hanelere kadar ada m evketmi~ .
kadmlan elde etmi~ ve istihbanitmt yapmt~, aym za-
manda orduyu firara te~vik etmi~tir . Hatta ~uras1 ga-
rip ki Ankara 'ya kadar bile mi.ise!Hih casuslar 'gon-
dermi~tir. Mi.isellehan buraya gelmi~ler, istedigiru
yapm1~lar. Fakat efendiler, muhterem arkada~lar,
bunlan arz ediyorum, bunlan hat1ra getinnt:k la-
z·: mdtr. Bu hususa c;:ok dikkat etmem.:z Iaztmdtr. Her
, ahsm, her JU~i.incenin fevkmdcdir. Bundan ba~kas1
yoktur. B·u devlet ve milletin hayat1 mevzubahistir.
Bu millet eger hayatmt gaibedecek olursa bizim ~ah­
si hayatlmllln ehemmiyeti yoktur. Di.i_~manm ~ ne ol-
dugunu gori.iyoruz. Bizi yahudiden rezir edeceklerdir.
Ya~amak imkam yoktur. Onun i<;:in bu hususta c;:ok
ihtiyatkar bulunulmasm1 rica eder]m. Bununla da an-
la~!ltyor ki bir avamil de inzibatm noksanhg1d1r. Hat-
 t : 59 2 . 8 ! 1337 C:2
La yalmz buralarda degil. ordu gerisinde Liahi "inzibal ye, digeri kabine riyasetidir. Ka.bineye riyaset ettnek
mefkut denccck dcrccededir. Setir kttaatt pek alii digerlerine nisbetle ehemmiyctsiz ise de, arkada~lar

menedebilirdi ve bunun bir delili de ~udur ki. tab ;i U~ i~i bir ki~i goreb ilir mi. goremez mi? Bahusus bir
ismi Jaztm degil: bizim hie; birimizi mustefidet· i~ bile bir adamtn bUtUn zamanmt massetmeye kil.fi -
mez. Birisi vardtr ki onun grupunda firar naktsttr. dir ve bahusus boyle.• bir milletin hayat ve memat1
Her guruptan daha ziyade iki buc;uk kuvvet umumi· mevzubahis oldugu gUn!erde i~ goremiye::ektir. Nerc -
ye ile gelmi~tir. Demck ki inzibatta ~iddet penerdir. de kald1 ki iic;: i~i birdcn gorecek? Bunun sebebini an-
B!-1 cuheti dU~i.inmU~tlir. Diger taraflarda yaptlama · hyamtyorum . Ni~in i.i~ i~i bir ki~ide toplanmt~Ttr?
mt~ltr . Eger bugUn istanbul bizden aynlmt~sa ni~in getir-
Diger avamil ve esbaptan birisi de geri h iuema· memi~ ve zannederim burada da mevcutwr, meseHi
tmm iyi yapllrnama ·;dtr. Bu <.Ja en ziyade Miidafaai na tl i~ yapamamt~? MUdafaai Milliye bir defa ade
Milliye Vekaletine taalluk eder. Hatta diyebilecegim ki ta k tsa du5Unmu~ demi~, mesela ne istiyor, yliz isti -
arkada~lar Mlidafaa Milli bugline kadar uyku uyu- yorken elli yapmt~. ktsa tedbirler yapm1~, azami ted -
mu~tur. Pa~a Ha zreller ini yakmdan tanmm ve c;ok birler yapmam;~. Bir ey olur, olmazsa biraz gerile-
hUrmetim vardtr. Cidden vatanperver. cidden faal ve rim , yine bir i~ olur dem i~. ktsa tedbirlere te~ebbUs
mli. takim bir zatlir. Hi.isnU niyeti . her eyi yolunua- e tmi~ , azaml gayrete gelmemi~. Mesela ordunun ade -
dtr. Fakat ne olmu i e olmu~, Mlidafaai Milliye uy- dini daha ziyade yapabilirdi, yahut orduda noksan
ku uyumu~tur . Vazifcsini bihakkm yapmamt~ttr. e oldugu zaman ikmal edecek depolar yapabilirdi. De-
ia~esini ve ne levazm1m yolunda yapmatm~ttr. e ik - po efradt muallem olurdu. isted igi zaman tic;: gUn
mal efrad·: ~eysini yapab'ilmi~. ne ba~ka bir i imi hie; ic;:inde yerine gonderirdi . Bunu yapmamt~. Yapsa bile
bir ~ey yapamamt~. Bendenizin hasil ettigim kanaat, nc n is bette? Katre kabilinden bir ~eydir. Mesela bi.i-
ihtisa 1m budur. tUn herifler, bi.itlin Avrupa matbuatt bar bar bagtn -
yorlar, ktral geliyor, hlicum edecek, yine azami ted-
Sonra zannederim ki. Erkant Harbiyei Umumiye
biri yapmamt ttr. Meselii taarruz ba ~ ladtktan sonra-
de bu a~ara gore ademi kifaye gostermi~tir . Akllm
dtr ki. Mara~ tarafmdan dokuzuncu. be~inci f1rkalan
crmez ki. ihtisastmt soylliyorum. Mi.itehasstst bu me-
gotiirmeye ba~lamt~ttr. Bunu daha evvel goti.irebilir·
saili gi.izel tenkil edebilir ve i~in hakikalini iy:ce
di. Hatta oyle bir fikir vard1 ki harbin tekiislif ettigi
mlinaka~a edebilir. Mesmuattma, me~hudahma gore.
cenahta bir veya iki f1rkam1z ihtiyalti! buluna idi,
akllmm erdigi kadan ademi kifaye mevcuttur. Ade·
harpte biz galiptik. Bugi.in biitun Ti.irkiye'de dligi.in
den, kemm :yetcn bu mevcuttur.
bayram olabilirdi. Halbuk i bu emri taarruzdan sonra
Sonra asker vazifesini biha~km ifa elmi~tir ve vermi~lerdir. \ velce vere bilirlerdi , mani yoktu.
arslan gibi dogi.i~mi.i~tlir. Fakat buna mugayir, idare- FransuJarla aramtzda leytilaal mevcuttu , yani ade-
de mi yoksa nerededir. baZ:i hatiat olmu~tur ki ric'ate ta stkJ. mak eyinde. olugu soluguna onun gibi bir
tesir eden avamil strastna gec;mi~~ir. ~eydir. Sonra bunlar eskiden yapilmamt~. fakat ~u
Bu hususta bir de c;ogu eski arkada~tm olan He- 15 gi.indUr gozUmUzUn oni.ine dikilen tehlikenin deh-
yeti Vekileyi zikredecegim. Bendenizce onlar da bati ~eti bizi o hale getirecektir ki, faaliyetin son derece·
davranmt~lardtr. Zannederim ki. devairde muame· sine gelmeliydik. Uyku uyuyoruz. 15 gUndi.ir MUda·
lat1 ktrtasiyeye bogulmu~lardtr. Daha iili bir natarla faai M illiye hie; bir ~ey yapmamt~ftr. Meselii JOO te·
siyaset takibederek, ordumuz ne haldedir, vazifesini ve!IUtli.iler tahtt silaha ahmyorlar, dUn emir vermi~·
yapabilir mi ve tedabiri laztme ittihazt mlimklin mli· J r. llu emir daha evvel veri lebilirdi . Ni<;in vermemi~­
dlir, bunu dli~Unmemi~lerdir. Vakta ic;:lerinden biri- ler? Cephe kumandant bekaya ve firari istiyor, top -
ne ait, hepsi alakadardtr. Mesele, bu hususta te~eb­ laytn. yollaym diyor. Bun~dan cevap veriyorla r, di -
blissliz!Uk, idaresiz.Jik gostemii~lerdir. Fakal mesele yorlar ki, bir aya kadar 500 firari go nderebildik . Bir
bunlardan ziyade bir noktada tekiislif eder ki o da aya kadar bilmiyoruz, .ne olur. Ya gelir iizerimize
MUdafaai Milliye Vekaletinin ba~t Usttindedir. Mli-. yi.iklenirse. Surasma sureti katiyede kani olal tm ki .
dafaai M i!Jiye Vekaletinin i~ yapamadtgmt da arz arkada~lar, eger biz bu yolda faaliyete gec;:ersek, or·
edecegim. Bir defa birinci olarak geri hidematmda dunun nevakts-:nt ticilen ikmal edersek . bu ordu du~·
Miidafaai Milliye i~ gormemi~tir. (:Unki Mlidafaai mant Sakarya vadisinde parc;:a par<;a yapar. Fakat
Milliye Vekili bugi.in Uc;: vazife ile mlikelleftir. Birisi §UI1U da soyJiyeyim k.i, eger bunu yapmazsak tehJike
Mi.idafaa!i Milliye, ikincisi Erkam Harbi yei Urnumi- muhakk akttr. Ordu tutunamaz ve hususi istihbarat1-

-134-
 i : 59 2 . R
rna nazaran MUdafaai Milliyede vaLifedar olanlardan
baz1lan daha evvel layihalar vermi~ler, bunlann hie;
birisi naz8.n itibara almmami~lir. M Udafaai Milliye
uyumu~tur. Bizde adet vard1r. raper bir yere gider
uyur. Oyle olmu§tur. Hatta bir ~ey i~ittim, o da ga-
rabetim'i muciboldu. MUdafaai Milliyeden Limidini
kesen bir iki klic;Lik mcmur bu bapta gizli~.:e Garr
Cephesi Kumandaniigma mi.iraca::~t etmi~ler . .)oyle
olsun, boyle olsur •. filflll. _ Simdi mesela M uclafaai
~1illiye clepo te~kilatt yap1yor. Uc; depo te kil etmi~­
tir. Fakat bu lit; depo ayda alt bin ki~i erir imii.
Bu kati degildir efendiler. Bunun c;ok. c;ok daha faz-
lasJ lazimdir. Bunu buglin yapiyorclu cla e velclen
niye yapmad1? Buglin ordunun zabit zayiat1. ki en
mlihim olan zayiatm. fazldd1r. Ordunun he~ altt yliz
zabite ihtiyac1 vard1r. ihtiyac1 mlibreme halindeclir.
Bakiniz bu zabitleri bulmak ic;in bugline kadar te-
~ebbi.is yapdmami~tir. Buna te~ebbUs ed;Jmek lilzim-
dir. B<rZI k1ta varcl1r ki. tek bir zabit elinde kalm1~t1r.
Buna te)ebblis etmek JazJm idi. Yapmami~tir.
Simcli, meselii istanbul'cla bir c;ok zabitler var.
Bu zabitieri buraya getim1ekten haLer ecliyoruz. Umu-
mi korku var, ben de o fikirdeyim. akat bir haki -
katc des teres old urn. istan bul'dan gelcn zabitler he -
men ekseriyeti azimesi pek iyi harp etmi~tir. Simdiye
kaclar taarn!Llm ibtidas1na kadar istanbul'dan 3 500
Labit c lbedilmi) bu 3 500 zabittcn 25 zabit mahke-
meye tevdi edilmi~tir ve bu harp e na 1nd:J. en iyi
miyar budur. Ancak 5-6 zabitin mc~kOk-Ul - ahval ol-
dugu zanm hasd olmu~tur. Digcrleri pek gi.izel harp
etmi~lerdir. Bunu Mlidafaai Milliyenin bilme i lii-
Lillld-.r. Pekala istanbul'dan harcJrahJanm vermek
uretiyle yani bu hesaba gore hain yahut me kuk-l.il
- ahval yi.izde bu-i gec;miyor ki bu. dcgil bu zamanda.
ba~ka zamanda olanlar \'ardJr. Harbi Umumide ne
kadar Labitlerimiz di.i~man tarafma ger;tiler. casu luk
yapt1lar. Fil'istin.in si.ikutuna sebebiyet verenler de
vard1r. Olur. yani tabii uerecede bir ~eydir.
Sonra efendim Mlidafaai Milliyenin kusurlann-
dan b:r ~ey arz edeyim, son zamanlarda buradan
cepheye ekmek yollanmi~llr. Bu ekmegi alan alm15.
i.ir,; binini alan olmam1~. JntiLamsrziiga bakmrz. alan
alm1~. lis; binini alacak adam bulamami~Iar. Bir hal·
ta orada bekledikten onra tekrar buraya gelmi~tir
ve ki.iflenmi~tir. i~i gorlinliz, na~II gidiyor.
Sonra efendim, inzibat meselesinde ~u vard·, r. Ma-
atteessilf Eski~ehir'de casusluk eden fahi~eler. sanki
ba~ka k1ymetli bir meta1 kalmami~ gibi. Eski~ehir'den
~imendiferle bura)ia sevkedilmi tir e bunlann bir
krsm1 arabalarla, c;ar~aflarla ge:tmektedir ve hatta
==========~135
1337 C:2
baziian aile namile ... (ismini soyle sesleri) 1sim soy-
lcmeyc hacet yoktur. Soylemedim his; bir ~ey. ('i.inki
buglinki.i gibi bir hal yoktu. Bu bir hiyanettir. Yal-
niz bunu da soyli.iyorum, tahtie ir,;in degil, hepsi mes'
ul olunsun diyerek degil, yaln1z iyi tedbirler alaiim
ctiye soyluyorum. Sunu da rica ederim ki, her !iey-
cten evvel tcdbir dii~i.inelim. Tedbirlerin bu!unmas1
ir;in bunlan soyliyerek nazan dikkati celbediyorum.
Sonra efendim: M lidafaai .Milliye merkezinde o
kadar llizumsuz gene;, dine;: muvazzaf zabitler vard1r
k i burada oturuyorlac. 3elk i 7.0J'e bal ig olur. Anla-
nm. bir ~ube mlidLir bi;· mlitehass1st·Ir. yerine adam
bulunnuz o kailr. anlanm. Belki muavini de kaiJr.
Fakat diger k1rtasiye i~ini <,·o~.:uklar yapar. J3 - 14
ya~1ndaki c;ocuklar gori.ir. Onlan koy unlar. Hatta
~ayan1 hayrettir. bir c;ok mlilkl memurlar vard 1r. Hat,-
t ~ayan1 claha ~ayan1 hayret hir ~ey i:iyliyeyim. da-
ha gec;:en glin kafas1 YI!J in d • bir crkam harp ylizba-
~Jsint k;r.~ehrine ahz1 asker k1tasi reis muavin1 diye-
rck giindermi~tir. Bum1 kim yapar? Bu git in cephe-
d~ r;aii0Sin.
l-IASi ,\1 BEY (('orLim)- Mu ste~an da hesaba kat.
RlZA 1 R BEY (De vamla) - Denim ~ah1 Ia ~e­
yim yok. Yalni L alan ~ey!en ~oyiUyorum.
Bugi.in bir mi.i~kil daha vard1r. LevaZJm i~i kati-
yen yolunda gi<miyor. Buna cia sebep mlite:~.hhitlerin
rara alamamalilflllir \C Lannedersem Heyeti Celile-
niz ... Bugl.in mi.iteahhitler magaLalarllli kilitlemi~Jcr
\.. askeriye kilitlerini lonp mal itiJyorlar. Para veril-
miyor. Halbuki Heyeti Celileniz MUdafaai Milliye ne
ister ·e. adT bi.ih;e. munzam blitr;e her ~eyi vermi~tir.
Hie;: mlinaka~a etmeden biliyorlar k i her ~ey bun a
merbuttur. Ne istemi~ ise leclis vermi .~tir. Bu para-
y: M illi f\li.idafaa ne yapm1 t1r? Biz gezt.l~k, ordunun
hlitlin levaZimr eksiktir, Yesaiti nakliyesi eksiktir. Ve-
saiti nakljyeden bir ~ey varsa halktan cebren toplan-
!Tli~lir. Acaba ~oyle bir ~ey varid olabilir mi? Mi.ida-
faai Milliye bu paralan uii_timal mi etti, yoksa Mi.i-
dafaai Milliye bu paralan Maliyeden alamad1 m1?
Mcs..:leyi bilmiyorum. Mcscle burada iki renk al1r.
Evet. eger alamac!Iysa Maliye Vekili muhatabm1z
olacakt1r. Ama diyecek ki, para yok ki vereyim. 0
zaman .\1eclisi Aliye gclip buna bir c;:are bulunuz, pa-
ra veremiyorum demeli idi. Olamiyorsa istifa etme-
liydi. Eger suii5timal i. e mesulleri ~iddetle tecziye
edilmelidir. Fakat i~ittigime gore bir tak1m sliiistimal-
lcr de mevcuttur, tafsilalmi bilmiyorum.
Lakin ihmai cihetine gelirse tlimen tumen. ('ok
zaman ben burada mevcut degilim, yalmz betaet ve
ihmal tlimen tilmen mevcuttur. Tekasi.il Mi.idafaai
--============
 t 59 2 . H , 1337
Milliyede biltlin deh~etile mevcuttur. Mesell1 silah
meseles'i. Siliih al1myor. Silahm bir klsrn1m biliyor-
sunuz ki, bedava ald1k , Ruslar verdiler. Cephane bol
bol verdiler. Cephane ve silah tedarikinde bir aciz
mutasavver degildir. Diger taraftan satm almak ic;:in
menba da vard1r. ingiliz karargahmm kumandanmm
yaverleri; bilmem ncleri , bol bol silah sat1yorlar. Ku-
mandan da demek mU~terektir. Yaveri bilmem nesi
yaparsa, i~itt i m ki ytizlcrce mitralyoz ve binlerce tii-
fenk sat-:!Jyor. Bizim Osman!J mitralyozlerinden bile
iki bin tane varm1~. Ben MUdafaai Milliye Vekili ol-
saydlln her ~eyden evvel bunu satm al1rd1m. B;r ta-
nesi yUz tane nefer demektir. Bununla techiz edilen
kuvvetli bir ordu meydana getirirdim. Simdi o adam-
lar teklif ediyorlar. Paray1 veriniz, size istediginiz
noktad &. teslim edelim. Mesela inebolu·ya. gilzelce
lngiliz gemisiyle alml~lar , \Ok zaman bunlarla ugra~­
ml~lar. Son zamanda alm1~lar. Elli lira fazla idi,
degildi diye sebep bunu gostermi~ler. almam1~lar.
Son zamanda S1k1~mca yine a!Jyorlar. Evvelce bilmi-
yorum, bu sefer parasm, vermiyorlar: Verdik diyor -
lar, bankaya gidiyorlar, bankada yak. Bir tak1~ mli-
~evves i~ler.
Sonra efcndim bu geri hidematl · cephe kadar mil-
him alan ~eydir. Belki zafer terazisinde kefenin birini
o te~k if ediyorsa digerini de levaz1m i~i. Burada bir
erkan1 harp kaymakammm elinde kalm1~t1r. Bu zat
buna yeti~emez. Buna sebep nedir bilmiyorum. Bir
adam daima bir c;:ok vazifeleri kendi avucupda top-
luyor. Nedir bilmiyorum. yeti~emiyor. Yeti~emedi­
gindcn dolay1 en nihayet vazifesinin bir k1smm1 ya-
kmmda Vekiilete Oc;:i.incii Sube miidiriyetine havale
ed iyor. Ama o ~ube bu i!)lcrde hie;: bulunmam,~tlr.
Yalmz, tecrUbesi neticesi de degil ve zamam degildir.
Burada bir adam vard1. hcpimiz de biliyoruz. R1za
Bey derlcr: bu zat Harbi Umuml esnasmda ('anak-
kale ordusunun bUtiin levaz1m1111 tedarik etmi~ ve
yapm1~t1r. Hem pi~kinclir ve hem de c;:ah,kand1r.
Eger bu adam gelmi~ olsa iki gi.inde size c;:ank bulur,
diyorlar. Bu adam1 oradan atm 1 ~ lar. Bu adam1 niye
allyorlar? Bunu anl~~ yorum. Bu adam ehildir. bun-
uan ba~kas1 yoktur. Sahsl dargmbk bugUn tccviz edi-
lemez. Bugi.in her ~t!yi n fevkinde bir !)CY var, zafer.
Sonra efendim bu nevak1s me vcut 'e bu ihtiyac;: mev-
cut ve bunlann tazmini iicildir.
Simdi acaba bunlara kar~t ne yapabiliriz ve ne
yapmahy1z? Bu nokta uzun uzad1ya di.i~iinlilecek
meseledir. Ariz ve amik dii1iindi.ikten sonra niyet et-
mek ve bir program dizmek ve der'akap icraata ge~­
mek liiz1md1r. Sa hai faaliyete ge~mek l,epimi7e en
-136-
c :2
bliyilk f1rsatt1r ve vazifemiz alan ~eydir. Bunu yap-
mazsak vazifemizi yapmam1~, ihmal etmi~ ve bu mil-
letin feliiketine sebebiyet vermi~ olacag1Z. BUti.in en-
sali millet tarafmdan ve tarihte tel'in edilecek bu
Meclistir, b~kas·i degil. Ondan sonra mebuslardan
hie; kimse kurtulmaz, oldi.iri.irler Bunu da iyi bile-
lim. Ona gore davranahm ve buna gore azami ve
aci!cn ne yapmak l5.zm1Sa yapahm. Bu budur, gaflet
etmiyelim.
Bir dak i<k•a gozi.imilziln on'i.ind'e, ~im'di ha:rbiin bii-
rinci s:>fhasmt ga;<be~tilk. Ha~rbi ga:i<betmedik. Simdi
birinci safha <g'eym'i~tir. Yeni bir s'a!fha:ya .gi-ri·y;oruz.
bnlimlizde bir 'Ordu var. Bir idli!)man va>, Bs'k'~lrir'
de duruy;or. Bu ya bunun i.istline geleceJk, ya gelm'i-
yecok, bugi.in genectlk veyahut bir ay sonra gelece!k.
s;mdi biZ!im yapacagl'ffiiZ ~y nedir? Biz gelecelk:
diye dU~iin'elim ve ona ka·r~L- n-e yapabilec~ si.iral-
le yapal1m. Eger gelmezse, biz mevcut hazldiglliUZI
da'ha da t:ezyidedelim. Taarruza gec;'e lim. Otduya
taarruz kabil'iyeri verelirn, bugtin taarruzu yapamayiZ.
Bu halinde mUdafaay1 da ya.pacag1 m~kOiktiir. <;un-
'ki adedi n o~<sandu·. On on be~ giln ic;in'd e orduyu
ora.da tutunaca·k. bir hale koyamazsaJk fena bir vazi-
yete dU~eriz. Di.in'YamiZI. ahiretimizi gaibed'eriz.
iki s:stem vard1r. S istemin [:)irisi Hi.iik.Umet'in sis-
temidir. Bu siste-m ~oyledir : Biz ortal1kta heyecan
tcvlid etm iyelim. S1Z1Rt c;:1'kar. Bilyii'k buylilk ·j~J-ere se-
·bt:lb iyet veririz. Belki de 'd'li~Unliyodar di-y orlar. Or-
duya ~imdi 30 tr!n n·efere mi iht1yac; var. On .bin ve-
r<.lim, orada tll'tunahm. Yine :k~ bin IJc'i~i laZtm? Eh
15 'b;n. ba•kahm, ge:d·i, durabi•kE<k rn'i ala, dura!matllk
rot c;:d ilel im. Bu te~C~r;ci sistem diyorum. Simd'i efen-
d iler bu ha·l'in n~rices'i fevlkruliide rm.hzurluuur. Nas1l?
- Simd i mlisaade e<der m isi niz ylizlimil ·S'ileyim - Efen-
d im ~:mdi boyle 'YapmaiJc ne gihiliir? Ad'Cita ·bir · ~eyin
agzma lo<kma lo'kma e<kmeg'i 1mpa.np verm<eik. demek-
tir. 8 :1 ;sinin agzma b'iiylik eikmeg~ ikopanp ver yut-
sun, bu o-lmaz. Bunun agzm:a somunu <Ja,yarya1iliic
misin , bogulsun? Bu budur, lobna lolkma yed:irm.dc-
tir. K uvvet hebaen mensura gi'decelk. Sonra d.iger ta-
raf.tan ne olacaJk? Ordu ne il'e b::5lenecet, -insanca,
ervctc;:e, bil'melm nece? Biz Anka'ra'y1 te11cettigimiz
vakitte Kon~a il·e aram1z ikesiJecekt'iT. Btmese datii
mtinalka·liitlta mu~kiliit ~eJkilecek<t:ir. Sonra e1'imi-zde ne
•kahyor? Kastamonu lkahyor. Bin~ iic; verir. Onnan
lkann doyunnaz. Erzurum ve Trabzon'u 1biliyotsunuz.
Harbi Umumi'de mahvolm~tur . Koy goremezsiniz.
Err ~ey yd<. S1vas m1 kahyor elrmiztle? Za'hlre <bellci
Ka 1amonu. Sivas, Erzurum'u da ge(j:in<l'irs'in. Ya
 t : 59 - . 8
vesa:iti nalkl'iye meselesi? Demek olur ki menabiimiz
kuruyacalkttr. Menabi kuruyunca ordu inhilftl eder.
Dig'er tJir cihet var. Bunun halikta aksi tesiri oJa-
caktlr. Halik Umitsizlige dU5ece'k, meyus olacakttr.
lnh'i•lal edeccg'iz. G~en gUn buralda biiim aram1zda
tbir pan :k otdu. Bunun ~ebebi de H iilki.i meHir. Rica
·e derim , ba~ka lti.irli.i d~iinmeyin iz. <;i.inki onJar ver-
diler lkaran. Mecl isi Ali bu karan tadil etmi~tir. t~te
uya Ia~ atarsmrz dalgalan giWk9e bliyiir. Memleket
te gitl ik9e ... Eger Hi.ikUmetin o firannt kabul etmi~
olsa rdrk ne olacaktt? Kt yamet kopaca'k.IL Belki inhi-
lal, maazallah inhilal. Bereket versin. ~JhamdUhlhlh
.kurlulduk . tyi bir netice has rl etmck i.imi·lleri ba'ki
1 kalml~t,r. l~te bu. HUkumetin biT siscemidir. HUkU-
met ri~:ali boyle di.i~Uniiyor. Bendeni zce arzeyledigim
St1b pten .. . tnhilale sc-boo:biyet verir. Amma demem ki
sureti katiyede inhilale sebebiyet verir. Fakat yilzde
s~1ksen boyled'i r. Alit ay. bir sene devam ettiririz. 0
t: 11a'da 90k memuldiir dii5m::tnda da inhilf!l eseri
gorlilmi.i$ o!ur. F2ka1 zaiftir. yani zaif bir ~eydir. Ben -
den'i z bu usullin kariyen aley hindeyim.
Diger isttm. azami me ai ve kudret i temidi r.
Bugiln ac ilen .yaptlmak laztmd,rr. Bu mill tc biz bir
heyecan vc·i rsfk. m :11 l azmi.i iman ile, zafer ne'je-
siye 9a·l'kalan1r a idarei umur eden devair ve zevat
faaliyete gelir. geceli gi.indilzlii. .. Bir ordu ya, fau:ede-
l'im, yirmi b:n ik mal efrad1 lazund1r. ·IIi bin v ririz.
Hepsi ru tesl ih edemezsek depoya tesl im ederiz. Ta-
limu terbiye v ri riz. Silah. ~u kadar var. ~u kadar
daha bulmaya 9ah$rnz. Ruslarla iyi bir siya et ya-
panak, idare edersek onlardan cephane de. h;:r~ey de
alab:Iiriz. (:Unkil onlar b:L!m garp cephemizi 'kendi-
lerinin garp cepht: i addederler. Burada gJa ark Tilr'kun
t'ciak·.li onl:wnd1r. Pa~a ile lsta nbul'dan da alabiliriz.
Ves a.: ti nak l·:y,yi ha ik tan ccbren toplayabiliriz. Bu
zulmli.i bir ay daha yapabdir'z. Bunlan azami suret-
te ·yapaltm. Ben Ct:nab; Ha1kka iman eder gibi iman
cderim ki Zlfer muhakkaktrr, katid'ir. Bu benim i9in
bliyil'k bir kanaattir.
Simt.li bunun it;:n lh.. yapabiliriL? Bunun i . in b:r
t.h:.fa Hli·kiimc:i faal iyete g.:!tirmek. laL1mdrr. H U•ku-
m~<· t.: oiln arkaJa~ ar k1rtasiye muam~latm1
1
brrak-
~:nlar. MU ~t;:~arl:!ra tet'ketsinler. Yaln1z mi.i.dafa.a'i
mcmlvL·: m~sele ini gl!.:c gi.indliz dli$Unmelidir. bir.
i.kin.: isi; Mecl is tamam'i yle gayrete gelmeh ve zanne -
d iyomm ki gayrcot devresi oldugunu biha;k km takdir
e~m;~rerdir. Biz HU kU m<:·tl~ tq.r:ki mesai cderiz. De-
gil onun m;: a;si ne milman a:a.t. dej:J bil<i•kis onu tak-
viyc etmck i~in biz u0 aramJzd;m a'damlar. hcyetlcr
- IJ7 . -
1337 C:2
gonderebiliriz. Cepheye gondeririz, geriye gond'eririz
arkada~lanmrzdan. Bir kere §oyle on b~. yir'Ill'i gilin
dola$1r!ar. Firarinin de, bdka;yanm da oniinu alrr!'ar.
HaJtta silahlariyle baka;yayt getirelYilirler. Bun'd an b'i.i -
yi.ik himmet olur mu? Sonra efendim, i9eriyi idare
c•tm •k i9in miifett i ~ gibi a11kada )ar gonderi1'i.r. M'iil'ki-
ye memurlannrn ba§1nda bulunur, kont.rol ederler.
lst:klal mahkemeleri c,:ok mUllimdir. Hatta bir !Jcac,:
za.b:tlen cephede i$ittim. tesiri bilfiil gori.ilmii~tiir. DU-
~Unmt:ye liizum yoktur ve nastl korku'tuyor. Hen1 ~it! •
'dctiyle. hem adaletiyle kor'kutuyor. Cezast biiyUk.
Sonra da koyli.iye zulmeden jandarmanm. mutasar-
nfln k::tfas1 aZiyor. koylUni.i.n ikafasrna S)gmryan bir
~cy yap1yor .... <;:EJkt:riyor. Bunun i9in bu mesele mii-
himd:r. Simdiden hemen yola c;:!ksinlar. fn•t'i hap ve
Layin ecl ilvn arkada~lanmlt. bir da'k ika dunnastnlar
ve ~i md ide n b~yanname n e~retsi nl er, be'klemesinler,
g;ts inler_ (abuk ve gay t acil bir ~eydir.
Sonra cfencJ:m. Enkii n1 Harbiyei Umum;yeyi rtak-
viye !al.tmJrr. ;: turlil yaprlacak !Yilm iyorum. (Pa'ja
i-bzt .. :~;: ri' c.sl ri) Onu bilmiyorum. MUdafaai Mil-
li_ eyi U}andrrmak J?.zundtr. Fevzi Pa~a HazreJtleri
Ertk.am H:lrbiyei mum iy<: Rei.si ola!Yilirler ve bu i~·i
p:idlii gor b:Ji;ler. Bu i~e de akl1 eren zal bulunabi-
lir. M ~s-la zann dersem Refet P~a Hazretleri pek
ala ya pabilirler. 1.:: i ·e. bendeniz bUtiin samimiy<:timle
arzedi}orum, "Jr! duydumsa, ne bifiyor~m ar?Cdiyo-
rum. · oyluyorum. Savap. hata la'kd iri alinize goredir.
.~on ra Lf.:nd;m. diger bir mes-e le: i m~t Pll.<1a Haz-
r... ;Lrini fL~kaliiJe ~ve n ve 'YOk hilnnet eden bir
adamtm. Bu nun i9in bir ~ey dem iyorum. Hakikaten
ia1a:1 ve m.zayr fLvkaliided ir. a!kat' bir ~ey var.
F ..xkaliide zam a:;la rcla. f vk::~l:lde i~lcr ve fe kalade
ga;r.. ~ laLJm. Ba:"n ''-· Yunanlllar bir geldiler. dayalk
y,•j:J.::·. l3ir d ha geldil r, lkafalan ez:ildi. Bu sefer
az:tmi gayr -~L· g ·ler k ne kadar kuvvet cemed~bild•i­
i::.r~.: e:.'i.:t. JC{) - 120 binden fazla bir ~ey degildir.
Kral tu::u. g.. : li. o da kafi gclm;:di. Kart r. krzr, oglu
C:j;h ,..y.: gelclilcr. N~ lazrm a y~plr. Zaman fe\1't<aliide-
d;r. • ~ :1ap :n3k lazm1sa yaptrlar. Simdi beni'ln ha11J-
r:r•~.l ;;Jiyc'· ki b;Lim muhterem reisi.miz tam bu i ·i n
rc :.: uiLid.ir. Onun gibi iri kumandantm1z yO'ktur. Ule-
nn arkada~larllnJLdan b:ri dua ediyordu, sonra telk-
bir gct ir·iyo rcluk. onra ara!anna giriyordu!Jc, oturu-
yor,luk. onl:til :t hasblihal cdiyorduk. Efrad1, murab-
b:t l1al ;nde dtdfa topluy·ordu'k, arastna g·i·riyorduk,
b:r. m:L nutuk lai'Zlnda bir ~ey soyhiyorduk. Ned'ir bu?
Ga yret mi kalmad1? Hcriflerin papazlan i9ine giri-
y !'. o ;z dG trlcma gonderclim. bunu yapalrm. Falkat
bu /_·,;:11 d.1 iyr intiha bctmek lallmdrr. Biz soyli.i-
 1: 59 2 .. 8
yor idik .. Bunun t.: iri cidden gorUitiLi. Zabitlerden de
i~ittik. Mesela bugUn Umuru Seriye Vekil i gidip te
i.i<;: b::~ giln bunlar 1crindc dola$Sa <;:ok bilyilk tc i<; 1r
olur. Mebusiar gonder lim. Bcndeniz hiit1ra kab lif'·
den soylilyorum. Bu Zc-VatJ da iyi intihabetme ' lazun-
d!r. Bir korkan1 gonderirsek. Dik1kat e-dclim boyle i
de vard1r. Sonra efendim. geri hidematmt ne tlirli.i
yapaca~ksa k dak·ka fev•termek izin yapaJm1. M ufetti~
mi gonderecegiz? Bunlan di.i~unel1m. Heyetler ara ·
RLiS Mu,tala Ke m. I
KAl ir:
REiS - Ce!;::yi a91) rum . . l uzaherelen: devam
- --
cdiyoru.~:. Soz Vehbi Beyin
VEHI3i BEY ( Ka n::~i)- Uen lim. R1La 1\ur B.:y·
l'fendinin bcyanall Orctunun k1~men cenahiyle vwk-
tiyk ika c.l ;k n nckayl.'>tcn miitcvellid tedabinlen bir
k1smm1 arzd i B.:ndeniz OrJunun gordUgi.Jm ihti·ya-
ca-tlnl ve bun:~ dair lft71m gelen tedabiri arzedrcegim.
Biz a1 kada!ilar: boyle milteferr:k. grup grup. Ord u-
nun f1rk:.tlanna li~er b::. er ki~i olaralk tevzi' ettik . Bu
i i gorlip diineLm d~tLk ve hatta grubun biri ine git-
mcyc val..it b~ilamad1k . B:raz uzak~a mesafedc idi.
i hriyacat111 fu::i11gi ne ve du~man1n durmam. >Ina \.:
h;t :m J..: durmamakiJgJmiL iktiza etme.;;in e binacn
a\'dd ettlk. OrJuya. g.:rLk cfracla ve gcrt!k 7abitana
d._.] r. I i. SiL Bdir ordusu:,unll7, 1-llin :::yn ordu l''' l-
nuz. Siz:n ku!•:<.racagJnlz yaln1z Anadolu degil bi.itun
Alemi Llamd1r. B;naenaleyh 1u!H! Peygambcri si-
zinkJir. (all!jllliZ. Ger:·cle ,itin uz::rlerini7e ~!fpl~an­
lan 111C)U\ etmcyin 1z \c ~:z i n ;~Y:n Biiyiik. V(;lkt Mec-
J;,i ht.:r ne yapJ!m~\ IC,L!msa y.t paca·ktJr. 13uii.in me -
<.:JJ,ty.,lc gc;ccli. ti'i.Jndi.izli.i pi! aral-. Vt: btitUn mill ti
dt:: tqnk ed..:rc::, ~all~a.;~:kllr. Gende ne ailenizi. ne
b:J}ka bir ~-:yi unutmay111 ..l\1cclisi Al inJ.l nam1na ta-
h;atiyre hunu taahhuJ ederck geld;k. Onun 1~in gi)r-
dligi,mUz iht;yacall arzedccegiz. Bcnden !LC kalma
ned n olmamt t1r demckten ziy::tdc bugiln icrin bunun
Uarindc milna'ka!ia ediler'•k temin edilmesini rica
edcceg im. Bi1':ncisi : Maa~ mese lesi efendil.;;r. Ccp-
hcde di>rt ayd1r maa~ alamamt~lar.
HASll\·1 BEY ((.orum)- Efradt m1, zab:tam m1?
- J3S -
1337 C:3
m1zdan tqekki.il ederse programlar tcsb;t ederler. Sa-
hat fa:.tliyete, tatbikar ve ameliyata gecr:iliyor. l~te
b~nj~n1zin gordi.igii.mden. i~ittigimden hasJI ettigim
io..arua: bu merkezJeclir. Bunlan arzettim. Sunu da
lL•kr:~ r k:omali ehemmiyeUe arzetmek ister;m : Ten'k.it
S1ras1 deg;·Jdir. i~ zamamd1r. j!? sahasma g~e(im ve
bu millc·t bu gayretle katiyen kurtulacaktJr, muzaffer
olacakttr.
REi S - Ten.!ffils is: in else tatil olundu.
Pa~a Hazretleri
VEHBi BE~ (0.:\amla) - Yaln1z lsmet P~a
1-lar.:·krin·n ,ddigl bir miktar para· ile E ki~hir'de­
k;J~r~ may1 maa~allnt verrn: ler. Aralrk mi.itedahd
Lll.•r<~k mart, nio;an. may1~ \'C temmuz katiyen alm-
maJw :tr. Bu d fa R e;s Pa ~a Hazretlcri cepheyi te ·
rif!~, .n:l~ bir mik.!ar p::tra gotilrmi.i~ler. 0 bir mrkur
pa~a .1,'. zabtlan mthtt->na lmak ~artiyle, her nefere
bir'u lira bile du5mez ... Binaenaleyh her ~eyden cv-
vcl Ctph..:Je kamm akJlan bir nefer · \'eya bir zab'lt
veyahut bir kl1mandan hcp i mi.i tesnad1r. Sana ayda
,unu vcr~:.cegiz ihtiyacat1 z.aruriyen icrin dersek e ge-
J·.J_:< ·'.ri ~aglam ailr~a lt.:. irinin ne ·k adar ~ok. ola-
L'~E 1! ,·, tlli~unt:biilr iniz. Bil~~cmiz zaten acrt'kllr.
\ ap.'.~cak i, i l r~cn1z arz... Bu ih iyacm tatm ini
i•;in bt~ kcr~ mii avat1 kabul elm liyiz. Egcr Maliyc
~:( · :: B:y ... yaprnl$ olsalarJt biz Orduyu bugilil
h11 halde g;)rmezd 'k. Ve b~n Garp cephesinin maa-
,::~: nl \a~m::.J:m. b·na~naleyh ;7in tahsi5alJ!11ZI da
, .~,t,l.y.:Lgim d;- e id1: bunu n.:f.;imizde kabul et·
m.l i i.J:k. 13unu knbul etti;_:ll onra biz bittabi bu
b,iyct;; lc;;; ihl ll. hu bi.iyc~k ihiiyacat1 kmin etmeck i<;:in
az1m! b:r hak kabul eimeliyiz \ 'C memlci<etin bu fe-
1:::,_.1. L::tmamnJa. p.:yn·r ~km~klc ... Dryelim ki. yiik·
.,,:.. maa~ liz lirJJJr. diye t:abit " neferin maa~larmt
,:::,~lim.
il 'nc: i ctend'Jc.r: >U m~sck i, ki bundan R iLa
.... ur Bt:yefen,l bah tLtikr. .. ve K1talar ytirUru~ e na-
sm.ia susuz kalm1~tJr. Bunun i.;:n lurba. f191. tulum
h~r tc~hura liiLJmd,;. J li olmawa bir tabura bir tanc
temm ~~m\!li. Bugtin $iddctb ihttya~ gosteren bir i~- .
 t : 59 2 . 8 1337 C:3

:t:r. Su mu:J.rycn bir mahaJded:r V<! muayyen zaman- (ad1r asil ki Riza ur Bey soylediler. c;adtr
<da alat;:lir<:n·-.: vc istedigoiniz zamanda istediginiz ka- yoktu r. Hie; olmazsa bunlara portatif c;:achrlardan ve-
'<iar alama7<JnJZ. BUyuk bir su yoktur. Binaenaleyh yahut o hizmcti gorecek beylik erilmck uretiyle le-
bunu v::<'<t' 1 :.: t.::dar:1!· etmek liizJmdJr. Bahums yi:il dc!hace iizerine <;ad1r, lcdalha e yorgan yapar. Bun-
iyinde k~ndi n~f imize tatb1k cd<:bili.rse-k on:~. gi:ire lann tcdarikinin tcmini.
ha1, :c:.t e::lel·: m . Sonra zabitanm: cephede bulunan zabitamn cmir-
O~uncUsli : T.:tlin. Alay kumandanlannm taba- berleri almmt veya degi~tirilmi~. ailesini itimat edip
kas::lda tli~lin yQ•!\tur. eferat ot i~:yor. Ti.iti.inu olan b1rakttgt o bir neferi tebdil edilmi~. sipari~ ma~alan
igara kag1d1 bulam1y r. y ktur. vcrilmemi~. Bunlar tercihan ailesi her hangi bir vasJ-
Bunun iyin bendeniz teklif edecegim. Simdi b:1· .~da ta ilc kendisine bildirmi~ ki. ben Ur;: giindUr ac;:m1. ya-
iki arkada~ git ·in. derhal Reji ambarlanm tem '' r et- hut dart gundlir <~<;un. Ailesinden bu surctle haber alan.
sin. vaz1yed etsin. heman gondcrelim. Bt11·ada ka- orada bulunan zabitanm nc suretle c;ah~tlnlacagmt
yak herke bulabilir vc ti<; giin idare edilir. BuradaJ..i Jii~Linmek iktiza eder. Bunu da gerek Maliye Yekaleti
mevcudu bir kere gonderclim. Sigar:1 m1. ti.itun mli ve gerek MUdafaai Milliye Vekaleti temin etmelidir.
ne olursa. Elimizde ki..llli}etli tiitun \ardJr. Orada ... Re- ic;: yama~trlan da yoktur. Olmayacag1 da becihidir.
jinin -bu havalide tlitiin olan ycrlcr vard1r. 0 havali- Mazbata verip veyahut em ali metrukeden verip ~im­

ye derhal verilsin . Sonra ~igara ki\g•c!i gonderilsm. dilik hesaba bal-.mak laz1m gelir. Bir c;:ok zabitan is-
Dordiin i.isi.1 efendiler. mcJ..tupL.~ : Gerek zabitan. tanbul"da vc: me~gul yerlerde ailelerinin kaldtgmdan ve
gerek efrat ailel rinden vc g.·rrk miiteaUikrrtmdan mek- onlarm ':1ziyctinin fanaJ1gmdan bahsediyorbr. 1lida-
tup alamamalanndan fevk.t!:1de mli~tekitlirlu. Ou da iaai Milliye Vekaleti aynca iki iic;: ki~ilik memur ora-
sahra postalannm gayri muntazarn olma~mJan ikri dan .;:Jf<anlmalanna ve orada terfihlcrine onlann i.;a-
geliyor. Halta birisi d1yordu 1-.i. Kiltahyada iken bir bma bakmahd1r. Sonra Ordu gezdigi menat1kta bir
nefer ayda yliz kuru~ taahhudlli mel-.lllp paras1 veri ~o k zabitandan i~ ittik ki gazetemiz yoktur. P aramtz-
yor. 0 mektubu gidiyor. ce ap alam1yor. Pulsuz gidcr- la abone olduk. gazete yoktur. diyorlar. Biri lstikliil
se cevap gelmiyor Eger sansor dolay1siyle. harp do- gazctesi gosterdi. Malumu aliniz. bu gazete ki~chir'­

laylsiyle, gitme i gelmesi duc;:an mi.i')kiilat olursa ef- de <;:tk1y rclu, Eski~ehirin sukutundan sonra yirmi bir
rada mathu mcktup verilebilir. - Ailelerine selam a- gUnden sonra eline gelmi~. Biz de vaziyeti bilelim ve
bah matbu yahut ac;1k Larfla cfrat me"tup go~derme­ on~ gore de efrad1. Orduyu tenvir edelim, dediler .
lidir. Efrat vc zabit<~n ailt.: inin ahvalinden bihc>.bcr OrJuya Yunan casus sokabilir ve s'o ktugunu da RJ-
olursa bu onlarm L11.ci maneviye~ine tesinlen hali za 'ur Beyefendi soyledi. i!iittik de, bir kac; yerdcn tc-
degitdir. Bunun ic;:in m~.- '.Cll gaze te 1--figltlannm mli- pelenmi~ler. Bendcnize kahrsa Ordu i~in madcmki za-
nasip miktarda kestirilcrek \'e Lizcrh-:rine cfradt aske- bitan - talip , cfrad talip. biz onlara zerkctmek. tel kin'
riycye mahsuslur. di~c bir d amga vurulursa me le etmek 1:1z1m gelirken Orduyu bir noktada levhid ct-
hallcdilmi~ olur 1-.anaatinde ~ im. ( 1) Her nefere bi- mek i~in ajans c;:1karmak veyahut burada c;:1karan ajc:ns-
r..:r tane. iki')er t:~ne \.::r!lec! k olur a gayet iyi olur. tan veyahut gazetelerden gi:indermek kabildir. Fakat
lbi ..c : rFendim, elbi>e he1 sinde yoktur demek gazeteleri de hiisnii idare ctmek surctiyle. Birisi bana
dogru degildir. Bir ta~aftan da Mt.idafaai \1illiye Ve- sormu§ idi : Boyle ricat esnasmda; baz1 lavizat mu-
kaleti gonderiyor. Yi.izde ekseninde elbisc yoktur. kabilinde Rom anya·nm Yunana muavenet eclecegin-
Elbiselcri eskimi~tir. Veyahut kendil ri giyip E;ddigi den bah ediyor. 0 gazet::d~n okumu~lar ve bunu o-
elbise.iir. Simdi k1~lik eibi ·e tedarikine. mii'kemmel el- ruyorlar. Bumtn ash var mtdlr diye. Binaenalcyh bunu
bisc tedarikine kalk1~mak vahidir. BugUn Amerikan da orada c;:1kacak gazeteyi hakiki malumat vermek ve
bezindcn. yelken bezinden ve eide bulunan okt.iz be- fakat biraz bUyUltmek onlan tefrih edecek tesrir ede-
zinden. her ~eydcn az zamanda mcydana getirilecel< cck maJumat vermek, kuvvei maneviyelerini daima
bir surette derhal te~ebbiisatta bulunmah . fectek5.rane ylikscltmek karanhktan kurtarmakt1r. Oyle bir odanm
te~ebbus etmdi. Bittabi bug!.in munffer olsak Ord u- i~inde hie; bir taraftan rab1tas1 yok. ne oldugundan ha-
muzu yann terhi edecek dcgili7. ulhu imza edinccye bcri yok, bu vaziyette onlar taJip oluyorlar. Agrebi de
kadar orduyu muhafazaya me ·buruz. buras1d1r. Biz yapmak laz1m gelirken onlar talip olu-
yor.
(I) Parante- ir;inddi kclill1l'ler /ara,flllldn!l cklcn- Sonra Efcndim. zaruri ihtiya~larclan gorduglinlliz
di. M. Cnvcr biitiin ~eyleri oylemck lazJm gelirse: farz cdelim

- !39
 t : 59 2 . 8
«Yemi~. sebze» seyyar bakkallar Ordunun ic;:inde tesis
edilmeli. Mesela ilk vardtgtmtzda bittabi ilk buhran
neticesi bir mum ararsantz Polathda yok, arttk Ordu
ve gerek Grup Ftrka karargahlannda hie;: bir §ey yok,
mum yoktur. Esasen buranm koyleri harabeden ibaret,
Lic;er be§er haneden ibaret. Dzerinde bayku§ otcr, hie;
bir ~ey yok. oturacak odalan bile yok. Esnaft bulun-
sun, kahvesi bulunsun hatta oturacak odalan bile yok.
Binaenaleyh bu seyyar bakkallar temin edilmeli, ef-
radm ufak tefek ihtiyac;larmt son bir kuvvetle, kuvvei
maneviyesinin azamisini elde ctmek ic;:in.
Sonra Efendiler, yine aynt suretle bize yolda te-
sadlif etti. Yeni efrat geliyordu. Hatta o efrat firarilere
tesadlif etmi~. elli ki~ilik imi~. bir koye misafir ol-
mu§lar. Firari mlifrezesinin ba~lannda iki .tier mtisel-
lah nefer varmt~. dagttmt~hr. Yunan ~oyledir, bilmem
halifesi boyledir. Bunlar Konya Bozktr firari efradt-
dtr. Cebren dagttttklan halde yine bir kt mt toplanmt~­
lar. Bunlar kulaklanmtza .... Orduda kimseye namaz
ktlma diyen yoktur. Ktlma~ isteyenler ktltverirse boyle
zamanda .... Bu rna raf efrat ic;inde okumak yazmak
bilenler ve aym uretle efrattan biri sank arar iinam-
ltk eder, namaz ktlarlar.
Sonra efendim bunun askerl no'ktalannt SaHihat-
t:n Bey biraderimiz anlataca1k'ttr. $imdi firariden
11icat e. nasmaa ac;ltk. susuzlllk, pr paganda tesiri ve-
ya icabt firar edenlerin ... ha tl olan heyecanm te ki-
ni ve bu vahdetin azaml bir urette temini iy.in liiztm
g •len tedabire bunun ic;:in memleketin §imdiki vazi-
ye ;ne nazaran rahim, ~efkat zamant gec;:mi~t·ir. An-
c<t'k ~idiet zamantdtr. Tereddi.id zamant degild.ir.
Su dakikada ufak bir merhamet. ufak bir tereddlit bli-
tiin memleketi felakete si.irlikler. Blinaenaleyh azmin-
de <;edit. reyinde musip olan ve kalbi kar§tsmda az
c;ok agfamakla, ya!vam1akla yumu~amayacak olan
vaziycti kavrayacak arkada§lanmtzdan mmtaka mii- '
fctb i~leri derhal gonderiimelidir. Bu, zarureti katiye-
dir. Gidecek arkad~lar , !Jizim ~imdiye 'kadar Babta-
linin taklidi o1arak gayet ba it iki katip, bir mlifetti§·
t..:n ibaret seyyar be~ altt sancak eJiine veriil'mi§, gtittr-
gi ycrde salahiyeti kamileyi haiz lelde1'hace Jandanna
Knmanclanltgtna burada kay fira,ri vardt.r ve b'u fira!1i·
lcri ka'< clefa derdest etriniz ve rteeh.hi.ir nedir diye
c~babmt ~ i ddetle arar. Kumandanm rahavetine da-
ir kanaat geldi mi derhal azletmeli. 0 buradaki ar-
k:.H.Ja~lanmiZin karda.§tdtr. Yahut en c;:Ok ... bundan
hcp:miz sarfmazar etmeliyiz. Eger Zeycfe ve Amre
actrs<:k Harbi Umumicle ne kadar firari •bu memJe-
k.:te za :ar vermi~ i e aynt vaziyete di.i~ecegiz. Biz §im-
L~i i~in bidayctindey<iz. Onun ic;in eger §eclit ve kati
1337 C:3
tedbir almtyacak olursak memleketi ebediyen felake-
te sliri.i'klemi~ oluruz. zamana kadar hari·ka surenin-
de, Meol<i imiz te~ekklil etmi~ ve ne ka'dar rtakd-ir top-
lamt§ i ek o kadar da n:efret topla,r giderh. Mesela
bunlardan birisi bugi.in Antalya, !sparta, Konya mlis-
tesna Aydm'm bir kt mma memur edlilecek olursa
belki Yunanltlara alet olan var. Belki ltalyaTl!lara ha-
d im olan var. Belk·i kendi menafi•i ~ahsiyesine lla·
dim olanlar var. ·itekim geyen tnonli Harblinde biz
orada bulunduk ve gordi.ik. 0 havali Htiki.imeti !Jir-
taktm resir altmda idiler. Bunu bilmiyoruz, §imldiki
vaziyeti. B~na burada olaoak aynt surette benden:izin
'kanaatimce biz·i k ur·taracak mmtaka Karahisar mm-
taka•ii ise digeri de Kocaeli'dir. A ker degilim, i•!eri-
den gorenegi soylliyorum. Bir za't da. Bolu mmtakast-
na gidccek olursa aynt zamanda hem asayi!j>i teskin
cdcc"'k hem de rnemlcketin adalet•ini temin edece'k,
hem de bu Mi.idafaai Milliyenin azami surette tem i-
ni tcdabirini orada lttihaz edecektir. Onun ic;i n bu
mmtaka m l! fetti~l i g i n i derha1 yapmaltdtr. Maalesef
soy liy~.--:cgim. Bizim Heyeti Vekilem iz ~imdiye ka-
c!ar her nedense.... otmi~ •. dli~lind'ligli hal de haJledlip
gotiirmem i~ . Eger vaktiyle bunu hazmetmi~ olsal;1rdt
bu defa bir m ilyon i.ic;:yi.iz bin k i~i Yunan ayaklan al-
ttn da btrakttk o ahalin in bugi.in iryin bir te~kiliitt 'bulu-
nacaktt. H em Yunanm tazyikine kar~t mukavim IYir
\aziyett, hem de bizim orada bir ... .. bulunac<tktt.
Btiti.in m mur!?.rtm•~t c;ektik ve bliti.in zavalh ahali
b~ tz. vlicut uz. Sck iz ay e\ vel yalvardtgt halde tat-
bikatma taraftar olun ~::~yd 1 o halkm boyle peri~aniye­
tine sebebiyet ,•ermezJi. Olma:tdt ki en bi.iylik gli-
nahlanndan b:ri<;idir. Heyeti Vekilenin bu mmtaka
mUfeMi~ler i ndedi.i§erler yapmazlar yalntz onlar c;:ek-
e dliyecegim yok . Fakat hepimiz beraber c;ekecegi£.
1
Sonra efendim. feclis beyanname ne§retmelidir.
t~itt~~ime gore boyle olacagt gayet tabiidir. Biz bu-
rac'an ailclu i gonderirken Keskin'den halk c;:tktt da-
ha ileris:nde daha :zliyade heyecan ve tes·ir yapmt§·
ttr. Bu ora!arda oyle }ayi olmu~tur ki Meclis dagtl-
astl ki Ordu •icrinde de o surel'le
propaganda yaptlmt ttr. Filan yerde ~oyle ti syan r;:tk-
mt§ttr. falan yerde boyle olmu~tur. Burarda, vallah
buyurdugu vakidir .. Atfolunan bu ev aft haiz olan
'fll climleyi soyled 'm. ve ben bunu ayn-i mlilahaza-
uan dofay1 yu.pm t ~tm. Bazt a rbda la nm1z a7..ayt ki -
ramdan .. Bunu burada zi·k retmenin manast var mt-
dtr? Ben de ortaya bo yle ic;tinap ettigimiz noktalan
koyab ilirim .. His ediyorsal.;.. Mucihi tereddi.id ola·
bil ir.
140-
 t : 59 2 . 8
MUSTAFA DURAK BEY (Erzurum) - Bende-
111iz zannediyorum ki Meclis ile zatt iitiniz arasmda
far'ktmtZ yoktur. Meclise zatt aliniz bu hususta biraz
feqakarltk gosteriniz ve gostermelisiniz.
B1R MEBUS - Pa~a Hazretleri, yani Meclisi
Alinin tevdi buyurdugu vazifeyi, Meclisi Alinin ta-
savvur buyurdugu (~kilde ifa edebV!mesi i9in, kendi-
lerine) (I) hakikaten bir r;:ok sala.h!yet verilmelidir.
MUSTAFA KEMAL PASA (Devamla) - Siz
bana sala:hiyet vcrdiginiz vakit, verdikten sonra yine
ayni ceisede sabahtan ak~ama kadar (miinaka~ayt de-
vam ettirir ve bir itt•ihat ve ittifakt efkara varamaz-
santz, ben) (2) nasll emin . olacagtm? 0 husustaki sa-
lahiyetinizi bana b1rakmtz, ve beni Ra~kumandan
yapt1ktan sonra; ki Medislerin zihniyeti gayet tuhaf-
ttr; Kumandan boyle yapmr~, h'aydi 9agmn; denecek-
tir. (agrrmazsanrz o vakil ~imdiden daha r;:ok fena
olacaktrr.
M. SEREF BEY (Edime) (3) demiyor ve diyemez
efendiler; kabil degild'ir. Ha i.kinci bir mesele var:
Evet Pa~a·ya birile mi.i~avere edecek bana salahiyet
veriniz veya (Meclisce evvelce almmr§) bir karar var-
drr ve Meclis karanm ancak kenJtisi bozar. Li.izumu
askeri oldukr;:a belki ·ileri ve belki geri gitmek lii-
ztmdtr. Meclis dagtlacak degildir. CUnki.i Mecl i i Ali-
yi buraya gonderen m illettir. 0 ha:lde yalntz ve yal-
ntz §U ki.iilik kelime kuvvetince burada gayri muva-
ftk olarak Medisin verecegi bir ~ey yoklur. Bir defa
daha tekrar .. Bittabi gerek te.rbiyei siyasiye i ve gerekse
terbiyei dimagiyesi itibarile kati'yen i9im izuc en ziyade
mes'ul olacak kendileridir. Dii~i.iniilebil i r m iki, bu-
rada bulunan Meclisi AI,inin (Seref, hay iyet ve var-
ltgmt) (4) ayak altma altpta; kendisinin dayandJgt bir
millete kar~t fenahk yapsm? Bu kimsenin hayaline
ve rliyasma girmez. Binaenaleyh tarafeyn miitekabil
ve Meclis-in mi.iessisi demektir. tarihe mal olmu~ bir
~ah'siyet demektir. (Pa~a Haz.retlerinin burad.aki ro-
li.i) (5) ha"k ve vazife hi.irriyetinin telakki eyledigi nok-
tada bir vaz.ife yapm,ak!tr. Vazife yi.iri.ir. hak ta yi.i-
rlir. Pa~a H:uretler:nin daha samimi bir surette bu
ibareyi tayin etmeler'ini rica edecegim.) (6)
Ordu meselesine gelince: Her ~eye vaz'1 yed et- ·
mek.~e, para istemekte, almakta ve her gi.in rey ve
karar (izhar ve icra 'etmek.t'edir.) (7) Binaenaleyh ~u
'kaydin ilavesini tekl'if ediyorum. i~te efendim, bir
(1 , 2, 4, 5, 6, 7) Parantez .irindeki kelime!er tara-
/tmdan eklendi. M. Onver
(3) Mustafa Kema! P{l!Ja Hazrer!erinin ceFabmdan
harihin $ere/ B£>y o!duifu anla.pftyor.
1337 C:3
daha okuyaytm. (Maddeyi okur) ........ ; «Mec1is'in
masuniyeti te~riiyesi masundur» diyelim efendiler.
Meclis te~ri:i biJfiil yapar. Mesela, bi.it9e 'k'anunu ya-
par. millete, Devlete, Hi.iklimete para verir, lei bu va-
zaifi te~riiyesindendir. Halbuki her ferdin, azamn ay-
n ayn kuvvei icra·iyesi yoktur. Biz;im lcra Vekiilleri-
miz van.l!r. Bizim icramlZ ir;:imizdendir.
t~te ~ekli icram1z boyledir efendiler. Biz kuvvei
icraiyemizi i9imizden birisine tevdi ederiz. ltiraz ya-
pan olmasa bile iza:h laztm'dtr. Sak'ite bir ~ey isn-ad
olunamaz. Buraya icra kuvveti diye bir §ey soy'leme-
mekle hak saktt olmaz .ve onu o vakit di.i~i.ini.iri.iz.
Fabt arzu ederseniz ~!mdiden de koyabffirSiniz . Bir
kardei hukukiyedir ki; tasrih mukabilinde imaya ih-
tiyar;: yoktur.
............... ve sevki idaresini bir kat daha tarsin hu-
susunda Ti.irkiye.. ikinci madde ki astl miihim olan
da budur. Bendeniz bu noktada istimal olunacak ke-
limenin kuvvetli olmasmt istilzam ederim .
MUSTAFA KEMAL PASA (Ankara) - Seref
Beyin arzu ettigi (fbareyi «Meclis'in masuniyeti t~rii­
yes'i masundur» koydum) (I) koyunuz. Kuvvei tabiiye
her ~eyin fwkinde hatizi kuvvettir. Hatta bunun icin
Hariciye Veblimiz hukuk ~inasttr. tabiicir.
... celp ve cemeden elde mevcut her hangi bir ka-
nun degildir ve. ayni kuvveli cam'i ise «Kanunen» ke-
limesini koyaltm .
ikinci maddede sal.ahiyeti me~rua kanunu esa i ve
kavanini .. ha:ngi ka·nun ile gelmi~'irz:dir . Yalntz ~imdi
varidi hattnm olan bir ~ey var'd1r, onu soylriyecegim.
Me<;ela yarm Ankara ahahsi ogJeye kadar bana on
bin don ve gomlek verecek desem, bu benim emr·iml
olacak ve icra olunacak·ttr. Onun i~in eger her §eyd·e
kanun. kitap ve sat1rlannm medluli.ine mutabakat1
arzu ediyor isek yapacak hi~ bir ~ey yo'ktur.
Buna Zeyu, Amr degil. kuman'd an ~adet etmi§-
tir. Benim elimd.len gelen neciir? On lira verd<im. Dort
ay bir kumandana maa-} vermezsek verecegi ianat an-
cak on lira olur. i§te biz ara'rmzda d'i.i§i.in~h.ik. Mi.ina-
sip ise zat b~ma l:iir ]Jira, yanm Lira toplayara'k elli,
yuz lira glibi bir ikramiye gonld'erehm.
(I) Parantez irindeki ke!imefer taraftmdan ek!endi.
M . Onver
({ybu celseye ait miisveddeferi, numaras1z ve ta-
rihsiz o!amk hiri birine girift olran perakende evrak
mcyanmdan miiteaddit tedkikat neticesinde yine nok-
san o!arak ::.uhur cetmiJ ve bi:u.arur tevhidi elzem o!-
mal<la miiswddeler noksa.n o!arak rrvhid <'dilmiJtir.)
 : 5') 2 . H . 1337
Do, ·cU.nci.i Gwp Kara rgf.. 11 bk:~ch;J·in Demirli
kariycsinden (Mol!a Mustafa). Di:irdLincLi Kararg:1h
F .. ki~ehir'in Dtmir!i kariyc i11Jen ki Bi.iber!i kariyc-
indc n (Hliseyin oglu Has<ln).
TEVFiK Ef'ENDf ('.(ftnglfl) - Meclis onar lira
topla m, boy-IIJ !Uzum gi:ir,Hikc.;c...
H'\KKJ HA:\![ BEY (Sinopl - Eger hi.isni.i lesir
blfakmak. \'e fed.1karlarm aJcd;ni c;ogaltmak maksad1
tak:p o!unursa hak:ikaten 'bu gibi fedakarlann terfihi
!a11m i~e - ki liiz1m olam budur v<> maksat da budur -
her halde daha yiiksek ...
VEHBt BEY (D vamla) - Miisaade buyurun ...
HAKKI HAMt BEY (Sinop) - Miilil.ziml1ga ter-
h .. (ok neferier efcndiler zab:t ka lar ifay1 hizmet
elmi~lerclir. Bcndeniz ... Emsali tarihiyesi vard1r. Ki:ip-
r(il(i M ~:m1et PDp. zamanmdaki Karacahennem, 'ismi-
ni b:!t.m iyorum, dogrudan d,)~ruya yUzba~1 olmu~tur.
Muliizim degil, hatta yiizba~1 yapsak. Verilen para
ncJ:r? Para verelim efendim, nak.den para verclim.
Fak?.t bu mLice-sem namus; bu!_>:lin ic;in degil ati)'en
ahfadma cemilei tarihiye olmak iizere .... ve bunun ma-
ru7 __ llm d:tiresinde taltifini rica c'lerim.
VEl-fBI BEY (Devamla) - MUsaade buyurun.
ilk d~fa Kumandan Beye ded!m. Bu1111 h:v olmazsa
o_nbJ~l yapmaltydmtz. Kllmandi!n c·.di ki askerlik b.ir
i!im mcsel eS>idir. Bu yolu at;arsak dogru degtldir.
Buna para, bir m:1.dalya gibi bir ~ey verilebilir. As-
ker!'k ir;:in tcrfi muvaf1k clegildir. Hakikaten de boy-
lt'dir. B~n.:leniz h~ma da kan ii m. Yaln1z bu ~ctama hi-
tlem ::~ti vat niyeden bu suretle -maa~ vermrk laz•md1r.
'1\Hinasip n.aa~ verJir ,-e o ~uretle (Giirlilt'iler)
REiS - Bir Mehmet c;aV1•~ \"ard•. me5hur. (anak-
kale"de id•, zab:t c:mli':Jl:Jr. Bunu nbil yapan benim.
7 3b;tligini teklif ett:m. lli 1d:alt:n nder iken kahra-
rran!Jk yarm1!~t•r . BLt ad~r1• zabit yapm1z. Cahildir
ol:::.maz ded:l.:r .Ben dd im ki. o kaclar fedak<H1k yap-
InJ~tir kri. Muvaffak olur. n.ni kJrmadJlar, zab't yap-
tilar. iLir~f otm.~k mecbur;yetindeyim ki zab:t o!dugu
zaman ncfrrken ve c.;avu<; ;en gosterdigi hizmetin bin-
de tririn'i ifa c mem:~'"ir. Humm ic.;·:n bu mesele iize-
rinde israr ctmek dogru degildir.
R iZA NUR BEY (Sinop) - Mi.b~2de buyurulur
mu b:r ~cy arz :::deyim. Bu ncferdeki imana kan1i ol-
dum. i(rr:;...-~· .. zanne-dersem Nu ret Efend1i id!, nefe-
r:: yana~II dcd! ki. oglum okuyup yazm?.k biliyor mu-
un? Peki bunu neye yaptm boyle dedoi. J\ nam1z bizi
bLigiin ic,::n c.!ogurdu, bu vatandll-. dedi. Ailah bu ima-
nl bu n•. fel ~(>r'den daha rukan t:liti.ir tin.
VEHB! HEY (D:::·:•,•~la) -- )im ·: ef•:ndim ben-
d.:n·z h:-ttimci mcbl o;nrak c!iyeccgim k! clii·1m3111 ~u
- 1-P -
C:3
I•artan i~t:' i cie~:~m.::k, tetkik ctigimiz Ordunun •haleti
r '!:ye:Jine n:1zaran, pek dogru degildir. Binaenaleyh
1~(1tm-.me!.. ic;:in ~aydigli111Z tedabir gayet basittir.
D:z bun:.1. emek verirsek onbe} gi.inde temin edebilirliz.
Ea~ ta Rcis Pa}a Hazretleri Ba~kumandanhg1 deruhte
c:tn~;::k ~~rtiylc hepimiz de lizim gelcn vazife!erle tav-
z'f eJi:mck vc bi]a kaydi.i ~art kabul ~artiyle memle-
!.~.:n ir,in0e ycni bir hayat, yen·i bir faaliyet vUcuda
ec·~:rerck. b ~ nden.iz kanrim ki, btl yabanct dti~ant
bir ayda kemaliyle tedip ederiz. terbiye ederiz. Be-
nim ka• ~at:m bL'I1U ~imdiki C~dl'da yap1labilir. Ben-
clcn:.r. zaten t;Uncii Fu'kaya d:1 muarlZim. Yaln1z
n<:rer:n ·i man, kag1cla binmemek ~:utiyle yalmz adedli
kf~g1da di.i~~1emck ~artiyle ne Ba tum'da ve ne de bu
d. fa Ko aeli'de ne de giri5tigi bu muharebede bu fe-
d.1ka! hg1 i'.>. tefevvuku adediyle degil, her girdlk!el'i
harpte galip gelmi krdir. Yaln1z vaziyeti umumiye
it'buiyle h ep~i birden mahvolacag1z. Orduyu kurtar-
p·J.k ... 0 ~mctle c.;ekilmi~lerdir. Binaenaleyh ben oyle
y:.•~·t clarak lLfevvnku adedisi ~u kadard1, ~imdi eze-
b'ij,-'7, c:·\o:·d~m. F :; kat erkan1 harplerimiz mademki
b"yl~ d niyor. onlarm dedigini de bu mjileltin yap-
rM.k ... mqfn!r da:-b1 meseldir. Daha tatll olur. Hepi-
r.-:·:o: b'r.l~a derlrnir. toplamr, kuvveti pazuya verir,
kl) gt..imczdcn evvel bu i~i bitinncz isek korkar1m
ki bu ·i~ biT' b:tirir.
'v1.AI-f\-1UD ESAD BEY (tzmir) - Muhterem
;_f_nJ'!er, R iza Nur Beyefendi ile Vehbi Beyin beya-
natl~dan onra benclcnizin fazla bir ~ey soyliyecegim
yok ur. .rkada~lanm hakikati Heyeti Aliyenize bii-
tiin a ·:-J.t•yk> si:iykdilcr. Yaln1z kend-i nok'tai naza-
nr'' fi),;! bnt bir kas; hakikat ilave etmek i tiyorum.
V·.:'· 1-:nin a•ker!i:;e taalluk eden s1rf fenni no'ktalan-
m :~rko:r <>rkac~~ .,r ma terkediyorurn. Oraya darir bir
. y ~i:iy':yece 1< degilim. salahiyetim yoktur. FakaJt bu
:·,1 ;, :.:: h~!d·.1r:da da bir sivil gi:iziiyle edinebildig;m
ii···r~oat t IIeytf Aliyen:ze arz edecegim.
E-. '.'o:: ~mirde OrdJmm, kumandan!annm rivaye-
t'ne !:;·,,-.~- 0 ·dunun bugUnkii acil ihtiyacat1, Ordumu-
;: m h:::r l>·:- ~<!~'den ziyade askere ihtiyac1 varthr. Bu-
nur: d .. m·ktan ~ok d:!gildir. Kemal Beyefendlinin be.
yz.n<ttm~ gi:ir · Oruu daha yirmi bin ki-?iye mal•ik olur
is!:: di.~rnnt Sakarya suiarmda, hatta taarruza da ge-
<;.~r ve d1i~n am ezcr. Bendeniz bu yinni bin ki~iiik
" !<~r 1 £- ,. -, i r;:ok gi:innedim. }.filii hareiket esnasm-
C:::t !iliki.in';>~i munt~zamaya malik olmadiglmiZ esna-
cla h ' 1km "~ly:lm ile bir harekct ''ukubu]du ve tir;: ay
z~ ·f~nda bi.!tlin cephelerde r;:arp:~an TUrklerin adedi
·,.r.•"n l'•l c!nw)tu. Vak!:J bunlar muntazam de~il­
~ r. 1\ft..n:! ... :. . "'l her '~rretle kahramanllgtnt gOster-di. Fa·
 t : 59
kat het1halde millet vazifesini yapt1, kudret!ini goster-
di. Tarl:hl manasm1 ifade ederek dli~mana da~oe in-
d1. 1Ji, vaz;f sini yapt1. 0 zaman kendlisinin muhta9
oldugu bliyiik kumandanlara malik olamad1. istifade
:mka nt da olamad1. Ta avvur buyurunuz ·Jci efendi-
l~r bagi.in muntazam bir Hiiki.imete malikiz. Bu yir-
Ir.<! bin ki~iy•i her vaklt c;:Jkarabiliriz. Buna tarihimillle
~ah:d i z. 0 t. Pihe malikiz. Biz o tarihin sahibiyiz, ki
t.fcnct:i~r, Devlet.in en mii~kiil zamanmda harJkalar
icadcthk. e n biiylik harikaJan ibraz ettik . Oyle zan-
nediyorum ki bu mill t bu so n harikayt gosterebilir.
Zannetmi~ler k i efendiler, Ttirkiye ordulan c;:alt~tyor.
Hay1r, TLirkiye'nin tek bir kolordu u bi..itun Yunani -
tan ordulariyie c;arpi~Iyor, ·dogii~Uyor. Gene Grup
kumand:iJuanndan Hal!t Bey, zannelmeyiniz ki, pek
s:kdd1. c;:ok meyus oldu ve stktld1. Stktlarak zannet-
meyiniz ki Yunan oruu u Tlirkiye'nin ananevi ordu-
·uyla c;arp1~1yor. Fakat bur;un Tii rk Ordusun:..tn cena-
%esiyie ugra,5Iyor. Binaenakyh Turk Ordusu yine ke-
ft..n .yle, fiakat T i;rk Ordusu Yunan orousunun kefe-
niyk ... 3u b ir koiordumu7.J. d.aha bir kolordu · zam-
metm£kten i arctlir. Ha:ta y:rmi bin ki~i i!ave etme'k
liizrm geliyor. K ah raman ifadesini tekrar ediyorum.
Yunan Sakarya 'ulannda. .. Efendiler Ti.ir'k Milleti
Atlah'rn nz:~ 1 ve TUrk Milktinin hlirriyeti istikHili-
ni. .. Tliii-: m ille-vi bunu tarihind" go terdi. Bu dini bin
bu kadar scne-<iir miidaf ~ a Nt i. H lirriyct ve istikliili-
n•i Ct'nabi lbk'lun ona bah t:lligi m::tna ile bugtin yi-
ne miidafaa ctmek kudretini haizd ir. Yeter k·i goz:lerli-
min i:ini.inde O ;:manlt ordusunu ku ll anan cephedeki
kumanJanlann dine daha yirmi bin ki~i verelim. Or-
dunun ic; ine gird igim zam:m hak :katen mebbut kal-
dim. sker·n onunc.ie S07. 'Oyl iye·::ek liyakati kendim-
dt: gon.med :r.l. Ve zann etfm ki 700 ) tlltk tarihimiz
ayak lanmr5. dl!~m a nl a . . . bni.ine dli~i.trmi.i~ .
Beyin ben c;ok di.i5i.indlim. !kn im kli9Lik sozlerim bu
b_la~at kar~1. :nd::t bir ~ey i!'ade edemedi. f;ok zaman-
lar lik!rt otlim. Yaln1z zabitanla goru~ti.im. Kemal
lk y:n ka1argahma girdigim zaman tar-iihin ananevi
bir kumandantnt gordlim. Kmk eliyle geliyord'tl. ts'-
t;kliili an~·ak biiyle klflk elleriyle ... Kanaatim vard1r.
M illctin h r tiidli hi.irriy~.;t i ni muhafaza edecekleri ...
Goz..: alm1 kLtmandanlar kurtaracaktt r ve harp i<?i n-
de hi.irriyet ve i tiklal ini kurtaracakt1r. Ordudan
faydalanarak blitlin tarihi ya~ad1m. Oroudan
fc:yzalara'k geldim. Hal it lleyin kara rgahma ·g irdig.i -
miz zamanda o da \Olak ve k1r:k eliyle memleketti,
h iir~iyeti, ist :klali i~:n kumandan Halit Bey Ttirk Mii -
Jet inin azmi, dli§manm kafa 1111 k1racaktJr. (tn~allah ( /)
aJala rr . alkl}lar.) 1 di.
2 . 8 ;_ 1337 C:3
Muhterem efend:ter, Ordunun ikinci ihtiyact yine
kumandanlann ifadesiyle zaHit ihtiyactdJI. Veysel Be-
:/n f1rkasmt ziyaret dtigimiz zaman gordi.ik kii bu
1
muharebe zabit muhar.:besi olm~, yi.izd'e otuz <telefat
vc:r rv i~uir. ih tiyat zabitleri bliyli'k b~r feda'karhkla, as-
ker! noksan.lanna ragmen bi.iyiik ?ir cesaretle 1'i.ir'k
milletinin biitiin t liimiyeti n ist'ikliilini muhafaza et-
m~k i.izere c;:alt~tyorlar.
Ordunun ~ htiyav1anndan birisi de kumandanlarm
ifadesinc naza:an yiyccegi, iyecegi yok, ordu rioat et-
t:g[ zaman kiifi dereceJe erza'k1m alamamt~. Hem~e­
riJ..;rimden b:r kay nefere tesad'i.if eltim. Onlarla go-
ri.i";!i.im . H ep si .. . yaln1z. Hareket zamam ba_u neferle-
rin ayaklarmda t;:an!.. yok tur. Biz di.i~mant yeruneye
gt::u :k. zarar yok b:raz da a9 dog~fuiiz dediler. ..
Yoktu. Fakat yi.iri.iyi.i~ten geliyorlardt. Yli2'l'b~tlan­
na ordum, derhal tedarik etlilccektir dedi. Yalmayak
mi.itee sir degildi. Yanmayak bir nefer yamma geldi.
H eyetle ben oeferin oniinde yere bakmaya mecbur
o!duk ve st·krldrk. Burada hay'knara'k i. temedigime
utandm1.
M aa m~ ele. i nered.:? Ar'kad.a.§lanm soyled·iler.
Ordu ma ~ alrun1yor. Son'ra elbise ve tii.tline de ihti-
yat;l a n varml'i. Bunlara onuncu. on ~be~inoi ... Yalmz
tiiti.in ve s:gara kagtdma da ihtiyaylan vardrr. Bun-
Jan verdigimiz gi.in dli~manm rtizi.inli geld1gi yere c;e-
v:r ceklerinc kaniim.
Muhterem rfend iler, bendeniz tarihimizi n en mil-
him dakika lann1 ya~ad1gtm1za k.aniim. Hi.iki.imetin
m az iye taalluk eden idari ve l>iyasi hatia'tmm ~imdi
burada tenkid edilecek zamam olmad.Jgnt.a kaniim.
Yapiiacak ~~y memlekctte vahdcti tem in, Hliki.imeti
takviyc ,etm~k \e i 1 tlemir ellere tevdi etmek liiZim-
tl,,•.
Kemal Mesdenin idart ve siyasi ihe~ine ge1ince, dii~ma­
nm An kara' yt almast Avru pa'da pek miihim bir ha-
lis<: c la rak telakki edilebnir. Bir kere meml'eketirnli-
zin dah ill ~. ! yaser i o lmak i.izere gayet mti~'kril vaziyet-
te ka!IrJZ. Zannetmi~ler ki bliti.in bunlarla. ·clava biter.
Halbuki Ti.irk mil!eti hi.ir ve mtistakil ya~amaya aJI-
~Jkt r r. Onlar Ti.irkleJ1:n hlirriyetine ne kadar (bagh ol-
Juklarmt takdir edemezler. Tlirkler, tariih) (1) di.in-
yay t tantd1g1 glin<len beri onsuz y~amt~t!r. Tariih
TUrk millet' tl:i tantd1g1 gLinden iberi 1'i.irk rmtletini hi.ir
ve mi.i!;takil tan1d1. 1'i.ir'k miHetiinin esir oaarak, esa-
n.:t zino'fli ta~1yara'k . ya~amak imkam yolktlU'r. An'kara'-
nm di.i~mesri yle dava, bitmez, fakaJt memle'ket yolk n.Li~-
Parantez irindek i kelimeler taraftmdan ekfen-
M. Onvcr
143-
 t : 59 2 . 8 1337 C:3
kil vaziyete di.i~r. Evvela mali nokta>i nazardan . Bi- mektir. Sonuna kadar dogu~ecegiz, yine dogu~~egiz.
Z!:m pek mtih.im memleketlerimiz dii~an eline ge9e- Mukadderattru eline ahm~ olan ve bu memleketin ta-
c0k ve 1:1inaenaleyh bir bi.it<re vi.icuda getirebilmek i<rin Iiihine cevap V<!rmck mecburiyetinde bulunanlara ya-
bizim harap , zaytf, zavalh Sark vilayetlerimizden Ja- ra~an, mesele~ had bir ~ekle ifra)l etmek, teidbirTeri-
ztm oldugu kadar para tedarik etmek 'imkam olmtya- ne tevesslil etmektrr. (I)
cak ve mi.idafaa imkam da kalmtyaca'kttr. Yabanc1
bir millet memleketin mukadderatttm eline almt~ ve
Ti.irk miUeti b~ka bir millet in hesabma <;:alt~tyor de- (I) z.:~,.jm S0/111 noksan.

- ···>- - ---e~>-e-<t!!e~--·-<· .. -

·-- 144-
DEVRE: 1 CtLT: 2 1QI1MA: 2

T. B. ~I. M.

Gizli Celse Zabitlari

3 Agustos 1337 (1921)

'M iinderecat
Sayfa
1.- ZAPTI SAlllK HULASASI 146
2. - MUZAKERE EDiLEN MEVAD 146
1. - Mall vaziyet hakktnda miizakerat. 146:151
2. _;c- i stikltd Mahk emeleri Azalanna veri-
lecek tahsisat, harctrah ve yevmiye hakkmda
miizakerat. 151:154

Cilt 11

60 nc1 in'ikat, 3 neil Celse

 t 60 3 . 8 • 1337 C:3

ALTMISINCI 1N'1KAT

3 Agustos 133 7 <;ar§amba

U<;:ilncli Celse

RElS : Reisisani Adnan Beyefendi

KATiP : Ragtp Bey (Kiltahya)

RElS - Efeodim; celseyi a~tyorum.

Zapt1 sabtk hulasasmt okuyoruz.

1. - ZAPTI SAIHK HULASASI

ELLiD6RDU'\lC0 iN'IKAT nin vaziyeti umumiyesi hakkmdaki rapor okundu ve

bu zevatm izahlan dinlendikten soora celseye son vc-
2 Agustos 133 7 Salt
rildi.
IKiNCl CELSE Reis K atip
Mustafa Kemal Pa~a Hazretlerinin riyasetlerinde Mustafa Kemal
in'ikat ederek; cepheden avdet eden Sinop Mebusu Rt- REIS - Zaptt sabtk hulasasmt reylerinize arz
za Nur, Karesi Mebusu Vehbi ve !zmir Mebusu Mah- ediyorum. Kabul edenler ... Etmeyenler .. . Kabul edil-
mut Esat Beylerio mil~tereken takdim ettiklcri tephe- mi~tir.

2. MUZAKERE EDiLE MEVAD

]. - Va;;;iyeti Maliyl! hal-kmda miizcd.;!!rat. 91 milyon liral!k bir bi.Jtc,:e vilcuda gelmi~ ve te~ki·

HASAN BEY (Mauye Vek.ili) (Trabwn) - Efen-
dim; Heyeti Celileden cepheyi ziyarete git.!cn zevattn
avdeti i.izerine burada cereyan eden mi.izakcrat \e or-
du hakkmda verilen iDthatta bir taktm mesaili mali-
yeye temas ediliyor. Bunlara dair arzt ma!Gmat etmek
li.izumuna kani olt.!um. Bu mcsaili maliye ordunun ma-
a~atma, ilbas ve ia~esi, levazimt harbiyesi mesailine
temas edildi.) (I)
MUsaade buyurursantz ciogrudan dogruya bu me-
selelere ri.icu etmczdcn evvel. rna!Cnn11 iilileri olclugu
i)zere, bendeniz Muvazenei Mo.iiye Em:Urneninde iken
evvelki Heyeti Vekilc taraftndan vaktiyle verilmi~
olan bi.itc;enin mUzakere>ine ba~lamm~ ve ikmali tet-
kikatt beklenilmeksizin zaman gecymi~ olmastna bina-
en Mi.Jdafaai Milliye bUtc;esinin tetkikat111a ba~lanma­
sma karar verilmi§ti ve selefi muhteremim Ferit Bc-
yefendi tarafmdan verilen izahata binaen btitlin tefer-
ruatt hakkmda arzt malumat ctmi~tim. ,) u neticeye va-
stl olmu§tuk : 91 milyon liraltk bir umumi bi.itc,:e var-
dtr. Bunun ... Mlidafaai Milllyc bi.itc,:esi ... Onu mUte-
(1) Parante::. ir;indehi kelimeler tarafundan cklcn-
di. M. Onrrr
ljtt Jazimcnin itmamt maksadiyle Mi.idafaai Milliye
akip Mi.idafaai Milliyenin ... layihai kanuniyesinin
Mccli ~e zabitan ve efrad lehine tadilinden mUtevellit
MUdafaai Milliye bUtc,:esi, Dcvairi Devlet bi.it<;:eleriyle
Vekaleti tahsi at1 munzamme istiyordu. Nihayet 17
milyonluk bir bUtc;e Muvazenei Maliye Enci.:meninde
bulundu. Malum olan tebeddill ve tahavvi.iller i.izeri-
ne yeni Heyeti Vekile bir bi.itc,:e haztr!amt~ ve bu bi.it-
c;e i.Jzerinde Grupta da mliza!cerat cereyan etmi~ ve
Muvazenei Maliye Encilmeninde de her Enclimenden
iki azantn i~tiraki surctiyle yeni Bi.Jtc,:eler Enci.imeni
te~ekki.Jl ederek bunlarm tctkikatma ba5lanmt~ltr. Gc-
rek HUkC'tmetin dogrudaq dogruya ve gerek Heyeti
Vek.ilenin ve gerek yeni Muvazenei Maliye Enctime-
ninin ncticei tetk.ikatiyle, tetkikatt ik.mal ediJmi§ olan
bUtc,:eleri i.izerinde nihayet dort, be~ milyon liraltk ve
ha.kiki surette i.J<;: milyon lirahk tasarruf yaptlabilmi§
ve Mildafaai Milliye btitc,:esine inzimam eden 85 mil-
yon karib bir blit<;:emiz vilcuda gelmi§tir. Buna mu-
kabil en iyi tahminlerle ve ihtiyatkarane tahminlerle
otedenberi bekledigimiz varidat1m1Ztn yekilnunun an-
cak 50 milyon Iiraya balig olabilecegi gerek Muva-
zenei Maliye Enci.imeninde ve gerek icabedcn yerler-
de mi.iteaddid defalar izah edilmi~ ve 30 klisur milyon

146 -
 t : 60 3 . 8 ; 1337
liraltk bir btit~e a91gumz oldugu tebeyytin etmi§tir.
Buna mukabil Heyeti Vekile otedenberi haztrlanmt~
ve sonradan baztrlanan levayihi kanu~iye ile ancak
15, 18 ... Fakat Muvazenei Maliye Enciimeninin tabii
tetkikahru ikmal etmesi zamana muhta9 oldugu ve
evvelbeevvel masarif btit9elerinden ba~Jamak suretiy-
le i~e ba~lamak ... ve mevkii tatbika konuJmasma im-
kan hast! olamadt.
Netice : Senenin altmct ayma gelelim. Buna mu-
kabil cibayet edebilecegimiz varidat tahmini senevi-
i itibanyle yine 50 milyon.... Masarif biitc;eleri tet-
kik edildikte"n sonra varidatt cedtdenin tetkikina an-
cak ba~lamlabilmi~ ve bir kac; layihai kanuniye 9tka-
nlmt~ ve mi.izakeresine ba~lanm•~··· Fakat §Un u ar-
zetmek mecburiyetinde im ki; heniiz Enci.imenlerden
tetkikah ikmal edilmemi~ ve Heyeti Celilece kabili
miizakere bir hale gelmemi~ eski tekaliif ka nunlan-
mtZdan bir k.tsmt durmaktadtr. Gi.imriik riisumunun
biraz tezyidini temin edecek olan yeni tarife kanu-
nu tetkik edilebilmi~tir. rbab1 ticaretten h:tstl.itt gay-
ri safiye iizerinden almaya ltizum gordi.igi.tmiiz ve al-
dtgtmtz ve biraz madeletkarana bareket ettigimize ka-
ni oldugumuz ... eskiden Yerildigi halde henliz n k-
sant ikmal edilemcmi~ ve burrlardan bekledigimiz 15 -
18 milyon lira ~aridatm cibayeti uzun zaman kalmt~­
ttr. t)u halde biz senenin ibtidasmdan beri 50 milyon
lira tahmin ettigimiz varidat... masarif bi.itc;emiz i.ize-
rinden buraya gelmekteyiz. Maatteessi.if .. Kayseri'ye
sevkedilmi§ olmak itibariyle ~imdiye kadar ... bende-
nizi Maliye Vekaletine intihab buyurdugunuz gi.inden
beri vaziyeti maliye hakkmda elde ettigim dosya hu-
lasast hakkmda malfimat vereyim : TahminattmiZin
hepsi sahih oldugu ve ya ni 50 miJyon lira varidatm
tamamen tahakkuku fauedildigi surette, masarifimizin
~u yolda olmasma nazaran, hentiz varidatt cedjde-
mizi tespit edip ve mevkii tatbike koyup, vaziyeti ha-
kikiye ae hemen bu §ekilde ... Simdiye kadar bi.itiin
mal sandtklan uzerine verilen havaHittan ne miktan
tediye edilmi~ ve ne miktan tedahi.ilde bulunduguna
dair elde ettigim malfimatm yekunu sene ibtidasmdan
beri Hiikumetin maa§ ve masraf ve vacibuttediye ve
miitcahhid matlubatt da bunun i<;:inde olmak §artiyle
... Haddi asgari olara~ bu malumatt topladtgtm gline
kadar, ki Temmuz !5'e kadar, ... Binaenaieyh; gerek
ordu maa§attnm ve gerek mi.iteahhitler matlubatmm,
ki diinkii izahah veren arkada§lannuzm dokundukJa-
n mali mesailin ehemmiyeti bu esbabtan ne§et et-
mektedir. Sunu arzetmek isterim ki toplamak mecbu-
riyetinde oldugumuz yeni varidat yine oldukc;a uzun
bir zaman ve bu yeni teka.lif Meclisi Alice mazhan
-147-
C:3
kabul olursa, son dort ayt zarftnda tesirattru gorebi·
liriz. Halbuki ci.imlenizce malum oldugu iizere, yine
nisbeti muayyene daire i'nde noksan vaki oldu~ ...
ktsa dort be5 ay ... bu mevsimlerde elimizdeki vari-
dattmtz, agnam, giimriik resrni, di.iyilnu umurniye, ki
vaziyeti umumiyesi ci.imlenizce malOmdur ve buna
mi.iteferri bulunan varidat bu vaz.iyete gelmi§tir. Su
halde Devletin vuku bulan masarif ve maa~atmda
ehemmiyetli bir tedahill vaki oldugu sahihtir. 0 zaman
da bu vaziyeti izah etmi~ ve topladtgun hali mensub
oldugum gruba ve dogrudan do·r11• ya Meclisinize de
arzt ma!Umat etmi ~tim. G - ~ • '1 heyeti umumiyeye
taallilku olmadtgtnt biliy ·m. '1,'1J<"naleyh ~u mu-
kaddimeden sonra ordunun m?a~ ·' ' ' · n~ da ma-
lumatta bulunduktan soma vaziy· ,z <· kkmda iza-
hatta ...
Maa~at meselesine gelecegim : Bendeniz Maliye
Vekaletini Mayts aylannda deruhde etmi§tim. Ordu-
nun maa§att ve muhtac; oldugu mebaligi temin etmek
ir;in, Heyeti Vekile Erkanmdan olmak itibariyle, ge-
lir gelmez bu meseleyi ac;tt .... Gelmezden evvel dog-
rudan dogruya kendi imzasiyle cepheden yazdtgt tah-
riratta miinderic; oldugu ve buraya geldikten sonra
kendilerinin de izahatta ... ve masarifi bulundugunu
ortaya koydu. Haziran be§ tarihinde bizden aynldt;
cepheye gitti . Cepheye giderken elimizdeki miiessesatl
maliyeden alabildigi para nuk.tan dort yiiz bin lira
idi . .
Her ay bir maa§ temin eclilmek surctiyle haddi as-
g rl ola rak sekiz _bin ile ... Bu dort yiiz bin liradan
maacla temmuz be§e kadar gerek merkezde ve gerek
muameHit1 nakdiye itibariylc merkezlerden sektz yilz
otuz bin lira temin ettim ve bunda kendi muhase-
becileriyle de mutabtk kaldtm. Ahiren son muhare-
beden sonra da Mustafa Kemal Pa~a Hazretleri de git-
tigi zaman ve orada Levazun Reisinin ve Levazuna
mensup bir rnemurun vesatatiyle haziran be§ tarihin·
den itibaren bir buc;uk milyon lira verdim. Ordu
heyeti hesabiyesi, Maliye Vekaletinin bo§ kalnllJ
odalannda c;alt~tyor ve hesabatt tetkik ediyor ve bu-
gi.in bendenizc bor<;: olarak gosterdigi altt ytiz bin
liraya balig olmu~tu ve belki Ordu Kumandammn
yazdtgl he ap ve burada ordu ... itiraft vec;hile te-
dahi.iltinde olan borc;lar iki buc;uk milyon lira oldu-
gu halde ... Tedahi.iliinden ... kurtulrnu~tur. Mevsi-
min ktsa iki ay ic;inde toplayabildigim, yani diiyU.nu
umumiye ve·aireden topladtgun ... Orduya tamamen
hasretmck ...
Oraya tahsis etmek suretiyle ancak miiterakim
tedahi.illcrden dokuz yliz ... Bu paramn bir ayllgt be§
 t : 60 3 . 8
yiiz elli ·bin lira ile be~ yiiz liradtr ki tamamen maa-
§a tahsis edilmek miitebakisiyle mliteahhit matlubatt
temin ... Ordu Kumandammn tensibiyle maa~attan
ziyade Ordunun ihtiyacmt temin etmek ve gonderilcn
dokuz yiiz bin liranm sekiz yiiz bin lirasmt mtiteahhit
matlubatma tahsis ederek maa~a ele gec;en miktardan
ciizi bir miktanm aytrdtgt ... ve kttaatm mtisavi su-
rette maa~ aldtgmt iddia edemem. <;tinki.i bilemem ...
Kendi ihtiyarylanna gore tanzim ederler. Ben kendi
verdigimi bilirim .... lki buryuk ayltk mlifredattdtr ....
ve mi.itemadiyen de ordunun bu tedahtillerini kapat-
mak iizere elimizden geldigi kadar tamamen bir nis-
pet ve musavat temin edilmediginden ihtimal ki bazt-
smm tedahi.ilti vardtr. Baht.isus yeniden iltihak eden
kttalann hiry yoktur belki... Bu suretle yeniden tesvi-
yei hesabat husule gelememi~tir. lki bw;uk ayhk bir
tedahi.il maa~t vardtr. Yalmz Kocaeli bundan hariry-
tir. Kocaeli sonradan te~ekkiil etmi~ bir cephedir.
Kendisine miiretteb olan paralann vaktli zamaniyle
tedarik edilerek tediye ... sipari~ maa~lanm ... itiraf
etmek mecburiyetindeyiz. Maa~ tedahi.ilii yalntz ordu-
ya miinham degildir. Vandatt masarifine kifayet et-
meyen menattkta alelumum memurinin maa~atmdan
da i.iry ayltk verilememi~tir. Bazt yerlerde altt ay, hat-
ta yedi ay ...
Maa~at hakkmda bir dereceye kadar musavat1
temin . etmek maksadiyle ... Uzak sahalarda varidatt
kifayet etmeyen yerlerde dort aya inmi~tir. ... Bu
tedahliller mevcud olan yerlerde aie sipari~ maa~lan
.. bir mal sandtgt dahilinde miimkiin mertebe miite-
savi gidiyor, sureti umumiyede maa~ verilmek im-
kant hast! olursa bir maa~ veriniz .... Vesair saha-
lardaki sipari~ maa~lan ehemmiyetle bittakip tediye
edilmekte oldugu ... merkezde, Ankara'da son Heyeti
Vekilece ittihaz edilen bir karar mucibince tahsisatt
fevkaladesi dahil olmak ~artiyle ailesine de ntstf rna-
a~ verilmi~tir ... ve o giinden beri Mlidafaai Milliye-
nin Maliye Vekaletine gonderdigi sipari~ maa~t ... za-
bitanm ailesinden ntstf maa~mt almayan kalmamt~ttr.
Eger sipari~ maa~t ita emirleri maa~t tamamen tediye
edilmi~tir . MUteahhitlerin vaziyeti; bendeniz geldigim
giinden beri miiteahhitlere tediyatta - vaziyeti maliye-
nin mi.isaade nispetinde, derecesinde - bulunmu~tum.
... Miktanm tespit edebilmek ic;in bir iki ayhk
hesabatt goztimi.in oniine ahp ... Ordunun Garb Or-
dusundan miiteahhit mliterakimatl olmak i.izere he-
yeti hesabiyesinden ... Doksan· altl bin Jiradan iba-
rettir. 1tiraf ederim ki veznei umumide mtitea.hhitle-
rin ... Hiikumette i§ yapmt~ olan hidematm ~imdiye
kadar ve son vaziyet iizerine ~imdiye kadar bunlara
-- 148 -
1337 C:3
ceste ceste muavenet ... hadis olan mii~ktilatt maliye
daba dogrusu tezaytit eden ihtiyacatt askeriye ...
Merkez veznesinden mtiteahbitlere tediyata imkan bt-
rakmadtgt iryin Y,aptlmam~ttr. Sureti umumiyede ~im­
diye kadar tahakkuk eden masarif ve cibayet edilen
arytgt itibariyle yedi milyon "liraya bir ihtiyary var-
dtr.
Bunun laakal sureti umumiyede on dort bin li-
rasmt maa§ te~kil eder.
... Kalmamak suretiyle tediyatt temin edebiliyo-
ruz. Ordunun tliti.ine fevkalade ihtiyact oldugunu da
haber aldtm. Vuku bulan bir mtiracaatt yapamam .
Ti.ittiniim yoktur diye mukabelede bulunmachm ve iki
yiiz bin paket cepheye ttittin sevkettim. Birinci nevi-
den iki bin yiiz ... Yirmi sekiz bin kilo ti.iti.ini.im var-
dlr. ... LaZlm gelen tertibatt alml~tmdtr. Ciheti aske-
riye nakliyata muavenet ederse bilhassa burada bu-
Junan depolanndan ti.iti.in ve sigara celbi i~in Reji
idarem vasttasiyle bulacagtm vesaiti nakliyeyi temini
deruhde ederim ve buna hazmm. Bt.irada elyevm Re .
jide ...
MAZHAR BEY (Aydm) - lcabederse beher pa-
keti on be~. yirmi kuru~a nefer satm mt alacakttr?
HASAN BEY (O:?JvamJa) - .. . TeV'.kifat •icra ede•
ceg::m. Tevziat yaptld1g1 zaman ... Tutacalk ve her-
•kesin istihk.alkmdan mahsU!b edece:c,tir. .. OJtluya
me.xan::m t tti·~lin yeti~tirme!k isLiyorsa o hatkadtr.
Yim1ii yedi milyon ,j(j·lo da yaprak ti.iti.iniim var-
dtr. Bir kanunla - Em - va1i D v:letten oldugundaru
· vey'a bir lkararla meccanen vermdk istiyorsantz ...
1
ve kemali teessi.i.Eie soylerim ·k'i b.:r ryo,:c yerlerde em-
va.li metrukeye •ta.;arruf etmek ... Ordu.ya ahaJ ;rJ: n te-
·berr·ii e~u;g,i lt.il,l.inler nerode ise ... Orduya te!berr:it
c:d :Lmi~ Liiti.i.n vaJr ve lbunu ortaya ytlkann<U.'< ... Hatta
emvali metrllikeJcn heyeti ccLi!ece ...
TUNALI HII.:Ml BEY (13olu) - Hasa,n Bey
dlin Diizceden •tiir telgraf •al::.ltm. Ahali tar:aftndan ...
HASWN BEY MALJYE V5K1Li- (Devarn!a)
O tuz bin k!ilo ltii•lilin lbir ot1dun.un laaik.a.l on be~ glin-
li.1k ihti}"acJd tr. Tespit ederim ve na!kliyat i9:n tefrik
ede::eg:m vesaiti btrallursa bu suretle ordu7tun ·ti.itiin
ihbiyact Jtemin edilm : ~ olur ve •yrupda::af.c ba§:,.a bir
vazJ)yet goremedigim ir;:in 'buna .. ve ryeni rvarjjatm ...
zamanmda ve bil!im hazineuniZ!e rheni.iz daha •k,anun ..
vaziyebi haztra heprj.m.iz:n malumudur. Ktymeiii ve
scrvetli ve hazine •iryin ... bir lktsmma m.a.attees.s:li£ bu-
glin bak:im degiJ iz... bunlann ma;a!bteesS'ii:f... ta.hm :n
ed. ilen elli m ilyon Krahik varida•t btlit9emizden tenZJ:I
ed ilmesi lazm1 gelen var!'d aatr ve za:nnediyoru.m k.i
buna mui:Cabil ordunun gayet seni ve silrat1i ve~
 t : 60 3 . 8
~tli bir t~t tile a:z ZJa!Inan zarfmda mil-
tanru ·~i'd otm-ek ;ve levazmm tsairesi.n!i ihz.ar ve ·tern-in,
ebrneik. .. ,S.im!diiye !k:ada:r cereyan ·e den n>i~oot ihtiya-
ClOI'Il... ~u gi1nher za:I'frnlda da!ha lbi.iyi.ilk rm!k.yasta ha-
z!neye IOO.r •W!clfe •taihmil etm;~tir.. HazJineye talunil
'O'l~..mup LVe yeniden 'Yen<iye 1te1kil edilen vc ncr;alk•s•
1<kma:l ediJ.en rfuikJa.lann te§'kiiliitL .. 'bunlann hepsi iicj[
'Ve miilblreim ilhlti•yaca.tl askeriy€!dern oldugu ... ih<tiyaca-
tunlZJll sarfiyatmuzm mikya.sahm gayet · biiytitmii~­
,t i.ir,
iYiinmi ~ rJ'-em!ml~dan 1iliiharen saPfiya·t•m•zm
<ya:lniZ menkezJde al•t1 yi.iz bin lirada:n ibaret oldu-
1 chr. Kulk lb:n l:irasmt da ma!ha!Jerine haLVale vermelk
gll!liU sd)nleJ!Sieffi... ~fade e~mi~ ol.u:·agl'fr.a ka:fll;:;m.
IBi•r ,tJa.ra:ftan IV<a11idaJtta <ben~us var, <bir tamiftan faz-
b, maJSmifiLa:r, acil il'll;l~Sfla:f!arvn arlt!~lnln vaziyeti m:a-
liyemizi dalha ziya!de 1du~i.indi.inmege lbi:ZJi ~aba:r ettigi-
ne 'k.anii.im. IBu itibarla ii:ni surcbte para lbulmak i9;n
t~ebl~i.i\Salt<ta lbulunldum. ·Bu t~eblblisatim fie d:ere-
ceye lk:adar mlilismir olaiO:ileceg·:n i Har iciye Velka le:•;
lbtlir. Kendilerite lbir mU:h<Ldenetname ak'tetbig:.miz
iR.usJada ... Zaiten bjzjm ha:yattl'llliZa va 1iJa1kai as:ker'i-
,yem1ze a:Ul.ka:da:r gosterilererk tiz ·de kend;:Jer: •:-~e ihti·
<yacaJtlllntZl ·aJnlatal1ak para i-htiyaca·tJmlZt tem:n ... Y~k~t
ve zamaniile t~e'blb:lis Y'ap ilm1 ~ t: r.
YeniJen de, eski'den de t~eblblis a~m~tur. Rusla·
rm i•ta:s1ru taalh'hut etJtig.j on m ;lyon Ru:;!edcn b(!,<j
mJy«>n RUible verilmi~tir .. . ge:i1 1ken R1za Nur Geyin
'Ved:aa:tile gel!mi~ti .. •ve bir ktsmt sefarethane •iht iya-;;atr
ilj:in setarethaneye g'ondedmi~ti.
1Bu mutvaredatm lbjr k1sant Tralbz:ona inm:~t,' r .. A::!l
LVe mlilbren .ilhtiyacattmiZ i~in iideta 'h:r depo mah i-
l)'tltindedir. Bu para bedeii se:-,:z yu.z lb:n kra•ya balig ..
1iht~yacahffilza tamamile ka~1 'rl1k:a.c:a!k mahiyet te ol-
madtgt i~in ve lbundan maada bize da:ha et!1cmmiyet};
mua.venerte 'bulunul.u:ag1.. LVe yaztldJgtnt s0yt•J•t or-
ilar. FaJk:at hentiz miisbet bir neticeye isal e:Jii:memi~­
ltir..
Se~iz '}'iiz bin lira tkiigtt para olacaikt1r. Trarbzon ..
.Nmer :•J<.a, ile biz muayyen §eniaJt al'tmda 1isti:k.raz te!k •
lifi ik.ar~tstnida lkalma.d~k
.Su halr.le htir taJ.,rufran ve bir uzak ZalT'..a.n:da oi-
Sll:Il lbize mulh~ ol'dugumuz va.11idati rtem:n edeceJk
alarrl ... h'tJ:SU'Saltt ma1i:yre ve tahval!i )k<t;sru::ll:ye ha•ld:mda.
otom'OibiJiler.. lYe bu 1Jir.keni ya~pa:bil:m£lk 1j9:n de Anka;-a-
~tnebolu ··~i tizerinlde... kioydugumuz ii~ sen~.in
feyr.zll berekoti oiheti:loe y~de on, on b~ fazlasile ve
beyebi wn1l!l'niye&i ·i tibarile yii:zde on 'b~ olma..;ma ..
~t lbWlltm ~')lei mem:alik..imizden elim;zde hub-
nan -maiha!ller ii~m da .. , :Bir zarJUreti maliye o~dugu
-149-
1337 C:3
gilbi diger ·t araftan §U 1ilk.i aJY '2lanfm'da 'V'ari.da'tl Dev-
letin iidetJa. amudu fulcaiiisin•i lt~klil eden ~.. .
... Nihayetten eV~Vel tk.arvu~a!k ihtimaili §U <halue
<tezary1i.i'datt ma.liyemli·Zii•n ... ltemet~ii •tahalktk.u'ka.lti 'Ve sa;ire
ver:giler ta.hak!kuikatt Wle j:darei maslaihalt tarn'ie ~u ai>1
zat1fut!da •o n he}, yirmi ·giin zanfl'l1da beUld ~ok, pam'Y'a
l'i.izum ,gorii.ilcefxtir.
1i•ki fnlkan m tistiiZJa!m elbVigi masat1if cepheye gel-
mek i.izere... neva.Jmn ikmal edilen, levazmu ihzar
edilen cebhelere.. .
Burrun yettmi~ lb in liraJsmt 'ben t ettnin etmli~m:..
sure:Jiyle... lhtiyacMIIDtzm •tezay·iild'li. nisbetinde teda-
hi.i'lc mani olaca:k ve I!Yellkii Je.;lki tedal;1i.iMen ikalaca:k ...
Heyeti celilenize .arzermek isten:m. 1JhLi}"acatt a!Siker:-
yenli n ... Techiza:t vesruire 'V'alkE:J.e iCaJb eden yerletde
'k1smi b.ir ta.rz:da ordu lj.tJI~iyacatl j'rin tekiiJi,fi harbiye
tatlbi'k ... 1Mi.i1dafa:ai MiUiy.e Rei'sj P~anm mu<vaJfa:k.a-
·tile ve lbazt gosterilen lk1Qmisyon'1ar LVatsJlasile erza/k·a
mi.i'teall!:k ... F.~·er defaten •blir tma:sra.f lk~t's111'da kala.-
cak ol ursaik ·beVki •tekahfii harb~yeye tk.adar g:tme!k.
mecburiyet1i hastl dlur. Ani 1ihtiyacata ... Su i.k.i ay
za11fmda lkar~uanaca:k fevtk.alide tedbir olmak iizerc
o da istikra.z ·Ledll>irdir. D iger mena!b :'d en bir ~ey
'Yapma1k imkant yoktur. Uizbil gelen t~eblb'iisti yap-
!ITlJ~JZdJr. Vaz!yeti umumiyei ma:•i yemiz 'bundan ~.ba­
rc:•t.ir. Rufeika:yt mu.:h.tereminin sua.Llerine de cevoap ¥er-
melk:. ister.im.
HACI MUSTAFA EFENDi (Ar.tk.am) - Bizim
gittigimi z yer•lerde o~dunun ve hayvanatm i~esin.i
o k!cY:'Un.Jn orada 'blrwkit;gl mezuat temin ediyor~
du,
tHiASAN -BEY MA:LiiYE YiBI(.fLi (D~amla) -
-s;zi.m memleJloot.i.rnrizJde cerY'an e'ttig! y01ktur. IB-i-·
naenale>yh ik.t:me <ta.a.:1I.Jiku var.sa maluma:t alma.!< iizere
9<ah~tr:m ... IBendeniz ordunun ve gere!k:. <Mec~isin ar...
zusuyla seve seve y<~~ptl~ .. hasbe1i·ycap na.k.hiyilltt tem.:n
·edebilinel'.c ti.9in 'buru}ann mitk.ft.arml tesp~t et!meik, ta-
}'lin etmek ben!delllizjn vesaiitim dla;hilinde degild!:r. < Bu-
nu ordumuz 'tlespit eder. •Berrdcniz Ide ,p~ Hz. ..in-
den r.ica ed. ·in :
... ve im!kiin za:rn.amn:da 'herhaldo arh.alinin hu'"
•kulkunu muhaJfa7Ja. etrm::jk ltixere tlY1Vclii <bu<n'lln lhes·a-
'bat.Ln.:n tanzim V'e it~p!it erulmesi liiZim geillir.
!Ben isti.rham ede11im lk!i ordu, m<ahaller.iru tespit
etsin . .S:Z de ·ya~V~ yarv~ tedi'Ye otm,.ege gayret ede-
riz.
IHACI 1MUSTAF1A ERBNDl (A!JllkJara) - ...
<teOk:lillci maLye <Jil!.malk, ~liiba.ni!e diger tkOy:lerde 'be~. oru
 t : 60 3 . 8
bug~ay tarlast. .. Dtger k.Jyde o da yok ve bir koytle
bugday tarlasmdan asker allp g'diyor. BunJarm ~im­
diden lJcimlerin ne kadar zay:att var, yani ne kadar
almmt!i, bunlara hi9 olmazsa ellerine b,r ~ey vere-
rek, goniillerini... Sonra milsade buyurun camm.
s.vnra bazt koyler var ki ekinler:ni ;~Jc;nege haZJr.
Fa.k.at bunLann ve~a!;lti nakliy~i ... ve arabaya miin-
hastr ... Gayet miihim k'i.iy'ler ... Bunlar eli 1koynunda
dum'}or. 13e yavrum siz ne iy:n Juru-prsunuz? ... Son-
ra altp gidecekier diyor. Ha:buki 1 e bazt ftrkalar
var k:i o ftrkalarda okinler i~leni)'Or ve o f11lka ku-
mallddnt o.:r ~ey kop::trlmtror, her ycrde ot }ngtltJtr.
BunhrJ:~n ba~lica ' Miidafaai \1,lliye Vekili Pa~a ...
S ize Je her suretle soylUyorum.
HASAN DEY (Maliyo:: Vekili) (DevamJa) - 1ii-
sade buyurursamz bunlar hakkmda maruza,ta bulu-
nayun:
. . . Yapttgtmtz ~eyi o)ri.i tabii temin edilmek su-
rctiylc onu i1leyec k ... V ine vermektir. Adapazann-
da \'C digcr mahallcrde boyle yaptyoruz... Bu ordu
sah:.~smda zanncimcm ki bunlar:.~ tal :p olsun .. f;ger
bunlar talip isc o .• ~rait dahilinde )'i ne yapstn. Or-
dunun istedigi kcndi vcsaiti ile istegi mczruatm ... Sa-
hibinin hukuku muhafaza cdilmek laztm gcldig;ne
bendcniz de kaniirn ... h olmadtgtnt teslim bu yurur·
sunuz.
MUSTAFA DURAK BEY (Erzurum) - Husrcv
Bey ... Bu vcsaiti sairedir. Yani bu davanm <;tkmast
i9in para var mtdtr, yok mudur? .. Bizim bu hususta
jiLimat hast! olursa karar altr ...
HASA BEY (.,faliyc V.:kili) (Dcvar.-tla) - i\Hi-
saadc buyurur mu ·umtL? B.:nJ .. niz ya11it~ anla~ilma­
smt istcmem. Elli milyon lir :~ltk bir \·aridaiimrz var-
dtr. ilunu ma~ro.f btit<;..:mizin thliya..:t dercce~;ne t-
kanlmak iizere bir ~ok Je\·ayihi kanuniy~:miz de var-
dtr ki bunun bir ikisi ~tknw~ttr. 1uafiydi a keriye
vergisi vesa:ire ... Fakat bunlar <;tktp mcYkii tatb'ke
konduktan sonra bu sencki ihtiyactmtza yardtm et-
mcsi pek zaif bir iimitlir. Bundan sonra bu tckfilifin
icra edecegi muavenat ve te~irat bLiyiik olmayacak-
ttr. Su ha:de bizim vaziyeti maliy~,;miL mcnba1 varida-
1tmtz iiibari) le... Biz Muv:czenci 1al;:re fnci.imcninin
pek mukt e. id::>nc yapm1~ oldugu masraf bi.it<;e i iize-
rine... ve bunun btr ncticc i olarak yaln1Z miispet
tedbir'lerlc yeni menabi bulmak sur ·tiylc tcvazi.in hu-
sule getiremiyeccgimiz i~in yani masarifi tenkis su-
retiyle de varidat sev-iye inc masraft indinnek sure-
tiyle bir tedbir almak 'Yare. inc... 'etekim Muvazen'ei
Umumiye hi.yihastntn biri inde de ... tahsisat1 fevkal<l-
- 15()-
1337 C:3
desinin yuzde otuz derecesinde tevkifat... Muvazeoei
Maliye Enci.imeni heniiz tetkiatmt ... Muvazenei Umu-
miye Jayiha ve miizeyyelesini ... Biz yeni bir maddei
kanuniye ile heyeti celilenize alelumum tahsisa!t fev-
kaladei ~ehriyenill ms1f verilmesine karar verilme-
sini ...
MUSTAFA DURAK BEY (Erzurum)- Bir ~ey
soracagtn1 : DIY yiiz otuz alta senesinde bir bi.it~ ka-
bul etmi tik. Yaptlan t~kiliit1 ltizumsuz addettik.
OnJan kestik, 1336 senesinin n ihayetinde t~kil edi-
len memuriyetJer ve daireler burada te~kil edilen
nedir? ..
1 rASA BEY (Maliye Vek'ili) (Devamla) - Efen-
dim , biraz aramtzda bir ~ey var. Temmuz itltidasan-
dan mevkii tatbike konulan kadrolar 36'daki vaziyeti
degil ... Bu defa bi.it~Yeyi tetkik ederken teklif ettigi ...
D RAK BEY (Ert.urum) - 1336 s.::nesi ibtida-
smdan 133 7 senesine kadar ...
HASAN BEY (Maliye Vekili) (Devamla) - Bu
fark 1336 biit~esiyle 1337 scnesi ... Derhatar buyurur-
sunuz ki bendeniz yeni, Heyeti Vekileye iJtihak et-
mi~tim... {eclisioizin kabul elttigi 63 kiisfir mjJyon
liradtr.
MUSTAFA DURAK BEY (Erzurum) - Ben
bunu ormuyorum. 133 Tde dcvairce bir taktm te~ki­
tat yaptldt. Bu nedir? 63 milyon lira 1336 senesi i~in
bir biilc;e kabul... Aradaki fark 22 milyon liradtr ...
Daha evvelki Muvazenei ·Maliyenin kabul ettigi bi.it-
~e midir?
HASAN BEY (Maliye Vekili) (Devamla) - He-
ni.iz tasdik edilmemi~ masraf bi.i't~esi arasmda ...
DURAK BEY (Erzurum) - Rica ederim bunu
sormuyorum efendim.
HASAN BEY M LIYE VEKlLl (Devamla) -
Simdi I 336 bi.it~eniz 27 milyon liradtr. Masraf bilt-
c;emizin yckfinu arasmdaki fark 1 336 bl.i!fYesiyle. Bu
sene Martmdan itibaren birtaktm te~kiliit yaptlntz di-
yorsunuz. Ondan miitevellit masarif eski avans kanu-
niyle ... 0 zaman eski Heyeti Vekileye avans tarikiyle
vermi~ oldugunuz... Tevsian veya tecdidcn ifa edi-
lecek hidemata sarfedilmek ilzere ... Avan sarfiyatL
I 336 kadrosu i.izerinden... 1336 senesi nihayctlerine
dogru altmz, fark yoktur. c;:unki.i Heyeti Celilcniz
avans kanuniyle Hi.ikiimctten para istemi'isiniz ... Fa-
kat heyet.. . Vekaleller kendi kendilerine masraf yap-
mt~lar ve te)kilat yapmi!ilarsa ... Yoktur, zanoiyle ko-
nu~uyorsunuz.
MAH~lUT CELAL BEY lKTlSAT VEKILl
(Saruhan) - Bendeniz, Durak Bey arkada~11111ztn be-
yanlannt 1336 senesi btitc,:esiyle 133 7 senesi biit~Ye-
 t : 60 3 . 8 • 1337
Jeri arasmda bir fark oldugu ve bu farkm Meclisin
tasdikina iktiran etmedigi ve bu haliyle icra edilmi~
oldugu istikarnetinde anladun. Bu, bittabi ljayant dik-
kat bir meseledir. Vekaletler hatm alilerindedir ki,
1336 senesi biitr;esini heyetr celilenize takd im ettigi
zamau ihtiyaca gore bir kadro getirmi§ler (1) ve son-
ra memleketin menabii varidatmt tanzim ic;in ve biit-
r;eleri n yen ideo taozimi hususu Heyeti Vekileye _tevdi
edilrni§ ve Heyeti Vekile biitr;esinde bazt ta arrufta
buluomu~tur. Ama 1336 senesi blitc;esinde de vukua
gelmi§ ve neticei miizakeratta Heyeti Vek ile 1337 se-
nesi devai r biitr;esinin (2) 1336 senesi nde kabul edi len
umumi rakam1 te aviiz ettirmemek i.izere bir biitc;:e ter-
t ip ve tanzim ederek heyeti aliyen ize takdim de-
cegini soylemi~li ve her Vckalette 1336 sen i umu-
mi rak amt dahilinde olmak lizere bir bLitr;e tanzim
ve Muvazenei Maliye Enciimenine (tevdi olundu ve
Enciimeninde) (3) cidden mU~iklifane bir sur tte tet-
kikiat ve tahkikat yaparak blitr;eyi tanzim etmi~ bu-
1undu. Binaenaleyh 1336 senesi biHr;esiyle 1337 bi.it-
yesi ara t.nda fark oktur.
MUSTAF DURAK BEY (E rzuwm) - Bir ey
soracag1m zatl alinizden ... ZatJ alioizden Vekil stfa-
tiyle btittyenizde tasarrnfatta buJundunuz mu?
MAHMUT . CELAL BEY iK.TlSAT VEK1Ll
(Devamla) - 1337 biitr;esi dabiliode bai:1 ta arrufa- .
ttrn vardt da yapt1m. Fakat bunu kanu un her Ve J..ii- ' takrirde
lete verdigi saJahiyete istinaden yapttm. Fakat biit9e sine ait
haricindek i belki bunu da Mu vazenei M<aljye Encu m':)- edilmesi
nine .... Su bald maksad1 asli, fazla paranm arfcdi lip me inio
edilmedigi keyfiyetidir.
DURAK BEY (Erzurum) ·- Te kil a t i9in kimden
emir aldm1z? (GUrtiltUler)
2. - lstikfal Mahke meleri Azalanna vcrilecek
tahsisat, harcrrah ve • evmi hakkrnda miizakerat.
R E IS - M ustafa Durak Bey, mtiuaade buyurunuz.
BiR MEBUS - llsulii mlizakere hakkmda oy-
leyecegim.
MAZHAR OFiT BEY (Hakkari) - istiklal
Mahkem krinin Ji.izumu t e~k.ili ve sli rati mtimkline ile
mmtakalartna gitmelerindeki m listaceliyeti bliti.in a rka -
da~lar ihsas etmektedir. Binaenaleyh bu husu ta ba tJ
makale hacet yoktur.
Para mesel i, mevzubabis edildigi echile, yaln.z
Divaru Riyasetin tensibi vec.hile.. . memurlar gibi millki-
ye vesair mUfetti~leri gibi 1 tikliil Mahkem i azalarma
da arkada~lan m1za iJ<lamet yevmiyesi ve harc~ra h er-
(1, 2, 3,) Parantez i indeki kelimeler tarafrmdan
eklendi .M. Vnver
151 -
c: 3
rni~ler. Meclisi a.Linin muvafakatine bina edilip edil-
medigi mesele ini biliyorum. Olmad1ysa dahi bu hal
kabul edilmi§tir ..
Yalntz bu senenin va"Ziyetine gelince : iki noktai
naz rdan aleyhindeyim.
Biitiin ri.ifekayt muhtereme bu kadar en hayati bir
anda ruhi ve sarnimi halleriyle m emleketi kurtar-
mak ir;in ko~up gidiyorlar; istikliil Mahkemesi_ aza-
llgmt ifa ediyorlar. Her ne "kadar fedakarane ve va-
tanperverane hareket ettiklerini gostermek ...
ik incisi : Simdi Maliye· Vekili Beyefendiyi dinle-
dik. Vaziyeti maliyemiz r;ok id mesinde biz dur;art
endi~c cde ek mahiyette iken arkada5 lanm1Z1n §ah-
si mai~et vc endi§e ini di.i Uninekten areste kllml~­
t•r. Ben de kendime nisbeUe ark da5lar1mdan bir
zarar; olsa ol a kendilcrin.in seyahati kabu l ettikleri
zaman ic;in masarifi zaruriyelerinin tesbiti vc on.Iann
kabulii zaruridir. Filan tarafa g1dinceye .kadar bill-
dikleri arabaom Ucreti.
ALl UK RO BEY (Trabzon) - Mazhar Bey
endenizin soyleyecegirni oyledi. Tabiatiyle masraf
edecek olan zatamasarif verilir. Masarifi zaruriyesi
kabul edilmez. Harctrah kabul edilir. Mesele hallolu-
nur.
R EtS - Sii.leyman Strn Bey buyurun.
SULEYMAN SJRRI BEY (Yozgat) - Su okunan
tstikliil !{ab kemesi azalanna.. 1336 sene·
oldugundan 1337 sen i i<;in bir had kabu
teklif olunuyor. K astamonu 1 tiklal Mahkc
alm1~ oldugu yevmiyenin. azllgtna... Tc~rif
lerinde teh.lif yap1ld•. Te~rifleri 1336 rn1 1337 mi bil
miyoru·m. TeFiflerinden sonra lstiklal Mahkemesi
Ha~:c ,rah · ve ye miye e mtiddeti ikameti on be!! gli·
nli tecavliz. (Hay1r hay1r esleri.)
Bu karar 1336'dadJr. Bu karan kabul ettirmck ..
REiS - Efendim bugiin mi.i tacelen halledecegi-
miz mesele bun a bir karar erm k.... 0 noktay1 ko-
ou5ahm.
$Ukrli Dey buyurun .
SUKRO BEY - Mazhar Bey biraderimizin hi -
siyatma boyle mUzayakai mali yeye giriftar oldugu-
muz zamanda elbctte ark ada~Janmtz. yevrniye almak
gibi bi r talepte bulunmazlar. ('tinkli Mecliste ... Yev-
miye e ·a en tahsisattan aldtklan ir;in yevrniye ver-
mek dogru degildir. tinkti Meclisin ir;iode yapacakla-
n i~i or da vazifctcn gortiyorlar. Q.inkti burada ya-
a ak lan hizmeti orada yap1yorlar. Yalntz araba gibi
vesaire masari fi zaruriyeyi v rmek f ette laztmdtr.
13undan ba~ka esasen bu mesele ger;en sene hallcdil-
rni§ti r.
 t : 60 3 8
VEHB1 EFENDl (Konya) - Verilmesi haldun-
da Mecli&i §.linin zannederim bir karan vardtr. Har-
c1!1ahtan ba~ka yevrniye verilmemesi hakkmda bir
karar vardt. Yeniden bir karar almaya zanneders ~ m
ki ltizum yoktur. Mesele bu arkada}lann tahsisatm1
vermektir. Bir yerden bir yere gidecekleri zaman D i-
vam Riyasetin }'1apacag1 vazife onlara harctra hlannrn
vermektir. Onun i~inde gittikleri yerleri kendileri
Divaru Riyasete bildirmeleri Jazun gelir. Oyle zanne·
diyorum ki; ge~en sene 1 tiklal M ab kemelerine gi-
~en arkad~laruntz hem yevmiye almt~lar hem de
harctrahtan zimmetlerine para g~irmi~lerdir. Maa·
lesef bu vaki olmu~tur. tv!.iisaade buyurunuz izahmt
arzu .. . Bendeniz de izah edeyim. Tahsi atlanndan faz.
Ia para almt~lard1r. Tahsisatlan ndan, yevmiye!erindc n,
harctrahlanndan fazla para almt~lardrr. Bugtin idarcyc
bor9ludurlar. (Kimdir? sadalan.) Bayaztt Attf Ka ta-
monu mabkemesi zimmetlidir.
R E1S - MUzakere kafi gori.iJdU. iki U9 takrir var,
Karesi Mebusu lbrahim Beyin takri1ini okutuyorum .
Ri yaseti Celileye
Mtizakere katidir. Maa§t a li olan clorl bin J.:urL;~
tizerinden bilhesap ancak harcJrarJarmm itasmt tek·
lif eylerim .
Karesi Mebusu
1brahim
RE1S - Hact Slikrli Beyin takr iri okuyoruz.
Riyaseti Celileyc
Memleketin maruz kaldtgl buhran t mali esna Jl1·
da bilhassa Mebusam Kiramm en bLiyUk feclakar·
hklan ihtiyar etmeleri ve efradt millete nUmune olma-
Ian iktiza eylediginden lstikJii l Mahkemelerine inti-
hap olunan azanm harctrah ahzt ilc iktifa ederek
ikiimet ve sair yevmiye almamalannt teklif ederim.
Diyanbckir Mebu u
Hact SUkrli
R EIS - Nebil Efendinin takriri okutuyorum.
Riyaseti CeJileye
lstiklal MahkemeJeri azaJanna dart bin kuru~
maa§J §ehri lizerinden §ahsi harctrah itasmt tcklif ede-
rim.
Kar ah.isan Sahip
Nebil
ATIF BEY (Bayaz1t) - Ancak allt bindcn yapwr-
sa.
RElS - Alt1 bin kuru~ Kanunu Esasiye m uhaiif-
tir.
(Jbrahim Beyin takriri ekseri yetle kabul olundu.)
(Nebil Efendinin <<~ah . i>> kayd1 kabui olundu .)
152-
1337 C:3
REFlK SEVKET BEY (Saruhan) - Efendim
bir arkad~tmdan anladJgJma gore. Nizamnamei da-
hili mucibioce ben soylemeye mecburum .
RE1S - izamnamei dahili mucibince soz ver-
meye mecburum. Rica ederim bir dakika usunuz, boy-
le miizakere olmaz.
REFiK ~EVKET BEY (Dcvamla) - Efendim,
bendeniz takattmm fevk inde olarak. 1 tiklii l M ahke-
meleri tahsisatlarmdan fazla p:~ra almt~lardtr. Me-
selii ben ilr,; ayltk tahsisatt birden alml~tm. 1dareye.
(Glirilltiller, ~amatalar, sadalar.) Burada i~e ba§ladtgl-
mtz zamai1 biitUn arkad~lar toplandtk w . hepimiz
I 200 lira a vans tizere bir a vans makbuzu imza!ad1k.
Tahsi . attmm fevkinde para asabiyet gostermemeye
9a!l~acagtm, bu nu ne . aht ve ne izzeti nefis mese]esi
e eccgim. Diz t tikH11. Bin lira alnu~JZ, sekiz yiiz lira
alm•}IZ. rna raftnHZ altytiz iir,; arkada}tan mtirekkep
zcvatm tahsisat ,.e masarifatma mahsup edilmek tize-
re verilmek ilzere istedigimiz yerde n alabilmek iizere
birer e her ay ald1gtm paranm hesabat1nt muntaza-
man ~1e - lise gonderrni~iz. Zimmet demek bu ise bunJa-
nn Di vam Ri yasette hesabt vardtr. itekim Caruk
!stik!J l Mahkemesi de hesap vermi~rir. Duradan al-
dtg:nuz da diger aya: devTo!unur. Son zamanda natil
olundugu za m an u devirden mutevellit paralar tabia·
tiyle istiklil .1ahkemeelri hesabatt Divana verilmi~­
tir efendim.
~ OKR O BEY (Karahisar) - Paralar vermi§ mi-
dir?
R E lK ~EVKET BEY (Devamla) - Hesabatm1
vermi§ti r. Bendeniz Ka tamonu ... Zimmet demek bon;:
demekt ir. Divam Riyasetten sorunuz. Bu paralar
odenmi~tir.Bu mese!e hallolmu~tur. Ba~ka itiraz var
mtcltr? Kendi uhdesinde artan yani nezdinde kalan
paraom hesabmt ermi~tir.
Hesaball nt ve rmek demek paralannt vermek cle-
mektir. B ndeniz Ka tamonu ve Kangn Mebusu ar·
kada~ l a rtml a r,;ok tcmas ettim. Efcndim sizlerin ha-
kiki mi.ime ili olmak ilzere bUtitn mcvcudiyetimle r,;a-
lt~ttm ve arkada~lanmla r,;alt§llm ve hepinizin yegane
yeganc mazhan tevecci.ihil olmaktan duydugum zevki
hayattmda du ymachm. Benim hasmt cantm olsaydt altt
ay sonra zimmetiode para olclugu soylenmez. 1rtika-
bJru bana s" ylememek Hinmdtr.
SULEYMAN SIRRI BEY (Yozgat) ::- $ahstruz
mevzu.
R EFiK SEVKET BEY (Devamla) - Ben bu-
nun i9in r;:ok mLiteessifim. G.idecek olan arkad~Ja­
nm i9in iy.i degildir.
 i:
EMIN BEY (Canik) - Gitmez arkada~Iar.
REFiK SEVKET BEY (Devam!a) - Rica ede-
rim , sozlerimizi soylerken iyi tartailm.
Ben hesabat1m1 vermek i9in daim.1 hazmm. Fakat
arkada~lar gidecek . Bundan miiteessir olmamak kabi!
degildir.
Aym suretle avans alacaklar, aym suretle para
artacak. Bu ~ekli bendeniz teklif ediyorum. Bu mua-
mele sui zanru mucip olmasm.
RE1S - Simdi efendim miisaade buyurun.
BfR MEBUS - Bir mahkemeyi hesap ederek
soylemedi. Hesap roese!esidir.. Hi9 ~iimulii yoktur.
RIZA NUR BEY (Sinop) - Bu mesele bit in.
(Giiriiltiiler, giiriilti.iler; giirilltiiler, giirilltiller, gti-
rillti.iler.)
RE1S - Maliye Vekili Beyin izahatJ iizerine on
iki arkad~ so-z almt~ttr. (Devam devam, yarm yarm
ses!eri.)
BlR MEBUS - Yarm miizakere edelim. En mil-
him mesele budur.
RE1S - Yann saat iki de i9tima etmek iizere
celseyi tatil ediyorum.
Not : 60 nc1 iftima dosyasmda bulunan bu ifade-
ler, fOk noksan oldugundan , bir celse olarak tan zim
edilmemi.ytir. Bunun, bu iflimam dordiincil celsesinden
bir kiSim olmas1 muhtemeldir.
Mustafa Dnver
ABDULKADlR KEMALl BEY (Samsun)
Memurin memlekette asayi~i temine memur oldugu
halde asayi~i memurinimiz ihtal etmi§tir. Bir zabita-
nm devam1 vazifede, devam1 memuriyette.
TUNALI H.lLMt BEY (Bolu) - Yerine ne ko-
yacagtz?
ABD0LKAD1R KEMALt BEY (Devamla)- Ben
hatmmda kaldtgma gore diyorum . Simdi hatmmda
kaldtgma gore 160, 170 mil yon lirailk banknot ih-
ra9 edilmi~tir . Adet olan yedi, sekiz milyon lira da
giimu~ para kabul ediyorum. Su halde azami otuz ktrk
milyon lira tahmin ediyorum. Benim anlayamad1gm1
bir mesele var. Harb1 umuminin miithi~ bir devresin-
de Devletin ii9 m.ilyon. (Giirilltiller)
1333 'te filvaki biz bu bi.it9eyi tekalifi haribiye su-
retiyle alman ~ya ile ve Almanya'dan istikraz ile
Devletin biit9esi seksen milyona iblag edilmi§ ve
bugtine nisbetle daha vasi olan memlektte elli ii9
m.ilyon lira degil. Bendeniz arkada§lanmdan yalmz
Vehbi Beyefe.ndi Hazretlerinin iizerinde yiiriidi;gii
60 3 • 8 ; 1337 C:3
Miidafaai Milliye Levztm. Memleket dahilinde Yu·
nan, !tatya, !ngiliz te§kilatmm mecburiyeti kar§ISin·
day1z ve bu mecburiyeti mutlaka icra edecegiz. Buh·
ran ancak bu suretle zait olur. Biz mevcut olmayan
§eylere viicut vererek memleket dahilinde te~kilatJa
ehemmiyet vermezsek ordular.
Naf.a; vazifesini ifa etmiyor. Fakat rica eder.iin
arkada~lar .. netekim yine li9 milyon insan idare et-
mek ordular te~kil etmek i9in tesis olunan §ubeler
kalem riyasetleri yine ihdas olunmu§tur.
Halk o kadar iiziintii i9inde, tazyik altmda kaldl
ki Millet Meclisi .kiirslisiinden. Bu paralar elyevm ve·
rilmem.i~tir ve elyevm ahalinin alacawd1r. Tedbiri rna·.
li olmak iizere Maliye Vekili Bey.efendi memurlarm
Ben de cevap olmak iizere §imdi soyliiyorum ve ben
goriiyordum ki; Te§kilatt Devlet narruna bir 90k me·
murlar istihdam olunuyor ve memurini millkiyeye 27
milyon lira btrakllml§tl. ~u sene bu tesisat 47 mil·
yon lira oluyor. <;iinkii Mill t Meclisi geyen sene bu
parayt vermi~. bu ene ise katedildi. Bu sene veril·
medigi takdirde bizden miiteessir olmamastru temin
i9in miidafaa ettim
HA i M BEY (<;orutn) - Ne demek o?,
ABD0LKAD1R KEMALl BEY (Devarnla) -Ben
memJeketim dahilinde Rusya altmlannm gerek ikraz
ve gerekse hediye suretiyle girmesine taraftar degilim.
Asl<?lan §ey; parastz muamelatt idareyi tedvirdir. As-
gari bir raddeye dii§ii.rtin. Alman paras1 tab ederek
memleket dah.ilindeki pararun ktymetini dti~iirmek i9in
girecek ve bu para te~kilat hediye §eklinde girmesi ga·
yet fenadtr. Binaenaleyh ikraz ve hediye suretiyle. 0
giine nisbetle bugtin halkm ahvali maddiye ve mane-
viyesi istikraz1 dahiliye manidir ve bunu herkes bilmek·
tedi r.
Merkez Kumandanltgi, Mevki Kumandanllgt; bun·
lardan bir klsm1 mtistahsildirler. Bir k1smt miistehlik·
tirler. Bunlan miistehlik vaziyetinden kurtarmak ve
91karmak i9in, masanfatJ Devlet meyarundan 9Ikaril-
masmJ temin etmelidir.
Reji dairesinin salahiyeti hitama erm.i§tir . <;iinkil
Rejide deh§etli masarif ve para vardlf. Bugiin bize
Hi.z1m olan §ey Miidafaai Milliye te~kilattdlf. Maliye
ve Dahiliye te§kiHittdlf. Digerlerini ifa i9in laZliD ge-
len esasati ihzar etseler.
Sonra memlekette idhalat alabildigine oluyor. Bu
suretle bu muazzam te§kilatJ D';vleti ida~eye imka!l
yoktur. Bu meselede de P~a Hazretleri Wzumsuz IS·
rardan rica ederim feragat et.;inler. Memletket kalur
altmda inliyor.
-· 153 -
 t : 60- 3 .• &. 1337 c: 3

EEY.Zt RASA.. M.iloAFAAl.. MlLL!YiE VEKlLt
{KDza.n) . - ~. Qrdu..lwmanda.nlljt e.ttirn.. Efendi,
Ier. ha.rb1.. umwnidet EU:at.. ~- bir_ va.kit ~ milyoo;
ordu..moydana..gelmed.i. BctOdeniz tift.. arduy_a Jc,uma.nc!.a .
ettim. ki . dort bef. bin . k.ifiye . bir ordu... n3llll verilirdi.
Simdi hamdolsun be~ altl. b.in. k.i~ ftdWanm var:
. dll ..
FERlT BE~ MAUYE. . VEK1L1 - Buyurdullin
,eyjcri. bu tarzda mti.z.akero etmeyj!ce~ . Biziln.Heye,
t( Celilenizden ricanuz.. ~\lndan . i barettir. lliz Jazun . g~,
len gayreti yapacaglZ, ~ah~acagtz, her~eyi yapacag1z.
Dlijmam memlek:etten k-ova:cajttz;
Vi> biz.· mutlaktu d~am · ezeeegiz. h ·· nereye lcah-
YOP ~imw?·; Zannederim · ki bu telclif, mti~kiilatm m-
metioden• dolayr· dfi1Wtillmti~ - bil"' tedbiri · fevkaJauedir.
Fakiat' Heyeti Cetileniz· bOyle- on milymr a~ag1, otnr-
milyon.lira. yukarL olsun ders&! ~ hiy;. l:tir~ §eY
ha.s.L. almaz.. N~c... ne-. olaak?1 Birar. samr He-
yeti Celilenize yine.. bir. tekll.if ~· mec.btu:: ol.&..
cagtz: Bugiin hi9, d\.i.i{llana' si:iylenir mi . k.ii hiz t~~i­
latl.ilga.etmek.istiypruz7. (Gii.riiltiller.)
Meselenin aksanu sairesi iize.rinde hakike.ten . tev~ ·
ziine. karib. bir surette. ~ vauhr. Eak.aL k.aqt-
nuzda on . ~- milyon. ~1k-. oldu~u daaunutmayahm.
hbu cel.teye ait zablt- miisveddeleri numarasrz- ve
tarihsiz o/arak" bir bifirre giriff · olan perakende evrak
meyamnda miileaddid· tetlakat·netiCesinde yine ·noksarr
zuhur. eJmi.j ve bizzarur; ·revhidi elzem olmak/a noksan
olarak tevhid. edilmi..;tir.
Remzi Cevat

..... --•-•>e<t!llB'..,--+·~

- 154.-
DEVRE: I CtLT: 2 1CT1MA: 2

T. B. M. M.

Gizli Cels.e Zahitlari

4 Agustos 1337 (1921)

.-. -

Miinderecat
Say fa
l. - ZAPT£ SABIK HULASASl 1156
2. - MUZAKERE' EDtLEN MEVAD 156
1. - htik/lil Mahkemeleri £iza/anna veri-
lecek tahsisat, harC/rah ve yevmiye/er hakkm-
{Ja. 156:157
2. - Vaziyeti askeriye ve Maliye ve Bal-
kumandan!rk ilu/a.\·1 hakkn:da. 157:162

.-----. ....__...- -

Cih: 12

61 nci inii<at, J. Cclsc

~---
 : 61 4 . 8 . 1337 c 3

ALTMIS BiRiN l i iKAD

-+ Agustos 133 7 Per~ em be

Ds;UncU Celse

R EiS ikinci Reisvekili Adnan Beydenr.1i

Katip : Rag1p Bey (Kutahya)

REiS - Celseyi ac,:1yorum.

Z a pt-1 sab1k hulasa t okunacakttr.

1. - ZAPTI 'A BIK HULA A I.

AL TM1SJN 1 i iKAT Mebusu bil Beyin ( istiklal Mahkemeleri azaJanna

dort bin kuru~ maa~1 ~ehri i.izerindcn ~ahsi harcirah
3 Agustos 1337 Car!iamba
itas1) tarzmdaki takririn (~ahsi) kaydi kabul olundu
U(ON 0 . EL E ve Maliye Vekilinin vaziyeti Maliye uzcrindcki mu-
lkim:i Rcis Vekili Adnan Bc::yefendinin tahtt ri- zakeratt mUtcak1p i~timada devam olunmak Uzere
ya ·etlerinJe bilinikat Maliye Vekili Hasan Beyin ma- cclseyc nih <tyet verildi.
li va7.iyet hakkmda verdigi izahat dinlendikten .sonra K fi tip
istiklal Mahkemelcri azalanna verilecek tah isat, R~~ KU~hya
harci rah ve yevmiyeler hakkmda yaptlan mlizakere- Adnan Rag1p
ler netice ·inde Karesi Mebusu lbrahim Beyin (Maa~1 REjS - Zap~1 sab1k · hi.ilasas:n1 reylerinize arz
ali olan dort bin kuru~ Uzerinden . bilhesap harcirah- ediyorum. Kabul ed nler ... Etmiyenler ... Kabul "'!dil-
lanmn itas1) ~eklindeki takriri ile Ka rahisan Sahip mi~tir.

1.- M " ZAKERE EDlLE MEVAD

I. - istikliil Mahkemeleri azalarma verilecek tali-
.~imr, hnrcirah ve yevmiyeler hakk111cla.
R E iS - istiklal Mahkemeleri aza lanna odene-
c~ k. harcirah mcvwunda oz Seref Beyin . Buyurun
cfcndim.
SEREF BtY tEdirne) - Muhterem arkada§lar;
heyeti iiliycnizin intihap buyurup gondermekte oldu-
gu nuz arkada§lara bittabi yaln1z harc1rah verilmesine
karar veri lmi~ti. Burada toplanan arkada§lar siai ma-
li ye cshabmdan degildir. Arkada$1ar fazla bir
temiyor. Nitekim cfendiler bir yere bir memur gon-
derirseniz o giden memurun tarzt hayatmt
ni.iz, bu zat tahsisat vesaire almaz 1111, ihtiyacatt za-
ruriyemiz i<;:in masraf etmez miyiz? Bir de
nliz ki, ailesi burada kendisi gidiyor. Demek ki mas-
raf iki kath olacakt1r. (Hepsi oyle sesleri) Madem k1
h ~ psi oyledir nic,:in boyle yap1yorsunuz? Binaenaleyh
cfendilcr bu boyledir. (Oyle degildir sesleri) Gelir bu-
rada cevap verirsiniz. Soz kesmeye liizu m yoktur.
Binacnaleyh taw hazlfl hayat 'ile buradan
Trahzon·a gitmeye imkan yoktur. Ges:en scneden
~imdiye kadar para verildi. Hamiyet, mukabili sela-
meti vatand1r. Vatan kunul:lcag1 ic,:in herkes hamiye-
tini izhar eder. Hamiye t para vermemek degild ir.
Para vermek mecburiyetindc ;niz.
MUSTAFA BEY (Tokad) - Gec,:en seneden bu-
gi.ine kadar bu kadar para verildi. Hap e koymak ko-
lay , ey mi , hiikkamdan paray1 neden csirgiyorsunuz?
Bir hakim vazife ·ini hakkile yapar ve s;ah§1rsa ne i\in
parayt esirgeyelim? 1ki yiiz lira bugi.in ~ah 1m1za ki-
~ey is-
fayet etmi yor. Mahkeme kolay degildir. (Gi.iriilti.iler)
Hamiyeten giden arkada§lar kalksm . Haniya? .. Kim-
dii~iinii­
se gidemez. (Hamiyeten hepsi gidcrler sesleri) Degil
oyle verdiginiz para ile... (Gi.irii1ti.iler) (Sayle. soyle
dU~Unii­
bakahm verdigimiz para nedir sesleri) i tiklal Mahke-
mesine intihab edilecek aikada§lara harctrah verile-
·cek, yevmiye verilmiyecektir, denilmi~ti. Tekrar mcv-
zuubahis cdilmesini anlam1yorum .
OMER OTFU llEY (Karahisar) - 1\kclisin
kalk1p kararma riayct etmiyor .musunuz Mustafa Bey?
R EtS - Efcndim daha alt1 a rkaJa§ var.

- 156
 t : 61 4 • tl . 1337
SALiH EFENDi (Erzurum) - At'kada~lar hi9
istemezdim k i arkada§lar arasmda para meselesi gibi
ufak bir ~eydc gi.irliltti yapaltm. Bu mesele iizcrinde-
ki kanaati vicdaniyemi an lataytm da siz ne isterse-
niz soyleyiniz. Yalmz her §eyi tamam soylemek ica-
beder. Her §CY para ile olmad·Igt gibi parastz da bir
§ey olamaz. (DUn soyliyeydiniz) Efencfim aztcJk beni
dinleyiniz, gi.iri.iltii etmeyiniz.
CEMtL BEY (Ktitahya) - Efendim hep lchinde
soylendi, bir de aleyhinde soy1ensin .
LOTFD BEY (M alatya) - Usuli.i mi.izaker~ hak-
kmda soyliyecegim.
VEHBi BEY (Karesi) ~ Meclisi Ali bir kelime-
yi tebdil i9in miizakere etmiyor~ Bir karan tebdll i9in
muzakere ediyor. Mecliste bir mesele karargir ol-
duktan sonra tekrar mevzuubahis olamaz.
REiS - Takriri reyi alinize vazediyorum. Veh-
bi Beyefendin in takri ri mucibince meseleyi mevzuu-
bahis etmeyi mtinasib gorenler ltitfen el kaldtrsm ...
Rica ederim anla~tlamadt. Mi.izakerere etmek arzu-
sunda bulunmtyanlar eJJerini kaldtrsm ... . Kabul olun-
m'adt.
2. - Vaziyeti askeriye ve ma{iye hakkmda.
R EiS - Simdi efendim mtisaade buyurunuz.
Celsei hafiyeni n sebebi akti olan meseleye ba§ltyaca-
gtz. Burdur Mebusu VeliyUddin Bey ve ri.ifekasmm
verdigi tak.riri okutuyorum.
(Takrir ok undu)
HAKKT HAMi BEY inob) - Bu takrir eel ei
aleniycde ok unur, zapta ge9er.
AHMET FERiT BE (tstanbuJ) e ic;:in He-
yeti elilenizden ark ada (a['irntzla beraber celsei ha-
fiye aktini rica ettik, onu arzedeyim. Bir kay arka-
da§ trntzla beraber odalarda birisinde hasbi.ihal edi-
yorduk. Bu arkada§lanmtz arasmda vaziyetin mti~ ­
ktiilltt kar§tsmda bir §CY gormemek kabil degildir.
MaU ye ve Nafi a VekiJi muhteremi de beraberdi. Be-
raberce bugtinkti vaziyetimizi tetk.ik eyledik. Bir c;:ok
kanun mtizakerelerile mC§gul bulundugumuz §U • es-
nada hakika tin ne oldugunu da di.i§tinmek laz1m gel-
di. Vaziyeti gayet basit bir me elei askeriye suretin-
de tecelli ediyor. Vaziyeti asker·iyemiz biiti.in arkada§-
laruntzm ve bilhassa Vek aletimizi haiz olan Heyeti
Vekilenin dedigi veyhile, bedbin olacak bir surette
degildir. Fakat meselenin mti§kiilatmt gormemek de
mi.imkti n degildir. Kar§tmJzdaki di.i§manm faikiyeti
askeriyesi de a§ikardir. Heyeti Celileniz pek giizel
idrak ederek Ordumuzun vaziyetini tetkik etmek i.ize-
re bir heyet gonderdi ve orada Ordunun i~erisinde
- 157-
C:3
lazJm gelen tetkikatta bulundu. Tetkikatm burada
izah edildigi- celsede bulunmamt§tJm. Fakat fniikale-
mat neticesinde tabii ben de bunun netayicine vaktf
oldum. Ordu KumandantmJZ Ordunun vaziyeti ha-
ztrasmt ve Ordumuzun kuv vet ve kudretini beyan et-
ti ve mtidafaai katiye i9i11 zannedersem yi~i bin
kadar bir kuvvetin en miistacel ve ktsa bir zamanda
kendisint; gonderilmesini taleb etmi~ ve mudafaamt-
zm mi.ismir olmast i~in bu talebin her ~eye tetcih
olunmasmt taleb etmi§.
Efendiler ordumuzun buJundugu vaziyeti biJiyo-
ruz. Si.iphesiz ki ord~uz mtidafaada bulunacak,
maksad!rn!Zl tahsil etmek Uzere elimizde" bir alet
olarak kalacak. Fakat Mec!isin ilk mtizakerelerinden
yani muharebeye ba~ladtktan sonra vaki olan mtiza-
kerelerde hepimizin hissetmi§ oldugumuz veybile, bu
gtinkti mevzii mi.idafaada Maazailah sebat edemiye-
cek olursak vaziyetin va bnmetini hi9 birimiz inkar
edemeyiz. Vaziyetimiz elhamdi.ilillah hi~ bir bedbin-
ligi icab etmemekle beraber, Biiyiik Millet Meclisi-
nin tizerine mevdu gayet mi.ihim bir vazife var, ki
o da bu gtinki.i icab eden vazifenin istilzam ettigi
si.ira tle icrastdtr.
Ordu Kumandarumtz ne istiyormu~? Ordu Ku-
mandantmiz, ki Heyeti Vekileye dahil btittin salahl-
yeti haizdir. Laakal yirmi bin ki§ilik bir kuvvetin si.i-
ratle kendisine yeti§tirilmesini taleb ediyor. Daha iy i,
daha pyam te ekktir ... Yine bu meseleden ~tiphesiz
rahats1z olan arkada~lanm1z muhtelif mtitalaat ser-
ded iyor. Hep hasbi.ihal ediyoruz. Ne yapsak Hiikti-
metin harekiitm1 mtirakabe i9i n? Komisyon mu yap-
sak, Hi.ikiimetin azas1 meyanmda zaif olanlar varsa
onlan tebdil mi etsek, yahut ba§ka ti.irlii mii yapsak?
Bendeniz §ahsi olarak bunlarm hi~ birisine ltizum
olmad1gma ve hi9 birinin zamam olmadtgma kaniim.
Bu esnada yapacag1mtz vazife bendenizin ve iuka-
da§lanmm kanaatince, HtikGmeti vazaifinde tama-
mUe serbest btrakmak ve Meclisi Milliden i tedigi
salahiyeti vermek ve yalmz kendisinden bir §ey iste-
mektir. Muayyen bir miiddet zarfmda is temi~ oldugu
kuvveti vermek ve Hiikumetin bunu temin edecegini
Meclisi Ali huzurunda taahhtid etmek. Bendenizin
kanaatimce bilahare mtisterihan uyumak ve in§allah
muvaffak ve muzaffer olmak i9in aram1zdaki bedbi-
niyeti kaldtrmah , muhtelif mtinaka§atl btrakmah,
icab · ederse celselerimizi bile bisQd harc1rah ve sair
meselelerle i§gal edecegimize Hi.ikumeti az:ami faali-
yete getirmek i~in serbcst bt.rakmak icab etti~i tak-
dirde bunu da kabul etmeliyiz. Faaliyete te~vik etme-
 i : 61 4 ' 8 1337 C:3

liyiz. Ankara'daki Mebus arJ...aua~lanmtz oyli.iyorlar- Meclis bliti.in heyetilc 9ah~amaz. Mesele bu idi. Hi.i-
dt, he!»miz elimizden gelen muaveneti icra i~in he- kt1meti , Ordumuzu muzaffer klimak ve di.i~man1 isti -
pimiz vazife alahm. Hepim iz ko~alun, lehi.ilhamd !ii cttigi topraklardan atmak i~in bu millet hi9 bir §eyi
memleketimizde siliih kullanacak kollar eksilmcmi~­ dir;g etmem i ~tir ve hangi ~ey tal eb edilmi~ de veril-
tir. Allah ziyade et in. Her bir ~ey elimizde mevcut memi~ oldugunu ormak i. terim. Bundan iki ay ev-
ik en olsa olsa fa zla tela~ ve heyecan ile o . i imizi de - el lkinci inoni.i Muharebesi bittigi ve Dumlupmar'
ya pam amak suretile vazifemizi ifa etmemi~ oluruz. da muharebe etmekte bulunuJdugu bir s1rada suveri
Binaenaleyh biz arkada~larla dil~i.indi.ik ve dedik ki: muht life ile mliracaat e lilmi~ ve Medisi Millinin bu-
Heyeti Celileyc rica edelim , Hi.ikumetimize i temi.!j na ha:z:1 r oldugu c ne yapmak isterlerse bila kaydi.i
oldugu faaliyet serbestisini verelim, hatta Hi.ik umet ~art hepimizin c;:alt~acagt bil diril mi~ti. Hi.ikumet de
istiyorsa bilti.in ahali emvalini , emlakini vermeye mi.i- ona gore ihzaratta bulundugunu, bulunacal:bnt sliyle-
heyya bulun uyor. <;::unki maazallahil Taala bunlan mi , vc Meclisten on iki milyon lira para istemi~ , onu
mi.idafaaya sarfetmezsek onlar dil~man eline ge~ecek­ Meclis vermi~tir. Yani o zamandan bu vakte kadar
tir. yanacakttr, yakJlacakttr. Hatta arkada~lanmJZ­ Mi.idafaai Milliyenin her bir arzusu Meclisi Alinizce
dan birisi komisyona mi.iracaat etmi~, kcndi elinde ta vi b edilmi~tir. Hattil paraya bakmJyahm dedik.
bulunan her .!ieyin almmasm1 teklif etmi . HakikatJ (Linki.i para yok, hava ile de i~ goriilemezdi. Bina-
goren i'<in ba~ka bir '<are yoktur. Yalmz Hi.ikOmet enalcyh siz ktrk dort milyon tahsisat1 isterseniz bir
bizi temin etsin , ne kadar zamanda bu kuvveti gon- fas;! clallilinde isten.sin. mesele bit in deniJdi . Onun
derip mi.idafaamiZl temin edecegini bize soylesin. i~­ i~in Ferit Beyin mlital:lasmJ anlamad1m. Bilii kaydti
te efendiler Heyeti Celilenize arzetmek istedigimiz ~art hi;: bir aJiika izhar etmiyerek meselenin intacm1
mak . ad budur. Bendeniz arkada~lanma te~climnn ve Hi.ikumete yalmz yirmi bin adam1 yirmi gun iyin -
olarak Heyeti Celilenize arzediyorum. de yeti~tiriniz demesi hem iyi ... e asen bendeniz bil-
miyorum. Fe zi Pa a Hz. bunun kabil oldugunu oy-
CEMiL BEY (Klitahya)- Salahiyetin derecei
liyeceklerdir. Bizim mesaimiz bunun dahilinde 1rf
hakkmda biraz izahat istiyoruz.
ay·i ktan bir yardrm etmektir. ecli in dlinki.i karan-
AHMET FER[T BEY (Dcvamla) - Bendenizin n1. .. (Gilril ltiller
anaa timce buglin Hlikumetin milletin her kuvvet-
Geielim diger me elcye : Ferit Beyi n soyledigi di-
ten istifade etmesi , az bir mi.iddet zarfmda ordumu -
ger mesele gayet milhim, gayet muhik ve gayet dogru-
zun mi.idafaa ctmek i9in taleb ettigi ku vvcti orduya
dur. Ah\·ali haZLrada Ordumuzun bulundugu toprag1 bir
temin lilztmdJr. Efendiler. sarih ve kati surette Hil -
adtm daha terketmemek hu u un u g~ye ittihaz et-
kumetin i ·tedigin i millet nam.na biz taahild etmeli -
mesi ve Meclisi Millinin de bu noktaya bi.itil'1 kuv-
yiz. Hi.ik i.imetten istenilen ~ey ordunun mi.idafaas tnJ
vetini vererek mlizaharet etmesi. Ger~i icabatJ aske-
t mindir.
riy-. ba~ka tilrli.i olabilir. Fa kat biz bugi.in ortaya ye-
RIZA NUR BEY (Sinob) - Hi.ikumet ne i tedi
ni bir rfieselc, yeni bir sahne ~1kacak olursa onu da
ki Meclis ve rmedi?
gormek istiyoruz. Anadolu top ra klanndan yansm -
SALAHADDiN BEY (Mersin) - Efendim , muh - clan ziyadesi her halde krymet9e, keyfiyet<re, kemiyet-
terem refikimiz Beyefendi ge9en celsede bulunmadtgt 9C her n rede o!ursa olsun yuksektir. Ankara'nm e-
ic;:in, zannediyorum ki, cereyan eden mlizakeratt ve rdini di.i~ilnmeye mahal yoktur. Davayt MiJii Anka-
arzolunan malumat1 tamamiyle ihata buyurmamJ~Iar ­ ra onlinde kazanJ!m1 olur. A~aib dogru gidilmi~
dtr. Bizim arzetmek istedigimiz nukat - ki heyeti olur. Pek vahim netayi9 tevlit edebilir. Onun i9in bi -
umumiyenin tasvibine mazhar olmu~tur - Mildafaai - zim maruzattrnJZ Mecli i Aiinin burada kalmas'l ve
Milliye ve makamal·; mesulenin mesaJsJile katiyen yah~mast ve bu i i~in bi.iti.in kuvvetlerin sarfedilme-
engel olmak degildir. Bu, hayal ve hatmmdan gey- si hakkmda bu milletin siyasi, iclari ve her nevi mad-
memi~tir. Bu gUn Mildafaai Milliye Enci.imeninin di ve manev! eliimeti i<;in en hay1rh yoldur ve bu
oyle mesaili vard1r ki parasJz!Jk var diye ylkmamt~­ noktada Beyefendinin fikirlerile tamamile mi.i~tcre ­
tJr. Biz Meclisi Alinizin haizi itimad bir uzvu Jfa- kiz. Hi.ikumet buracla ne isterse millet verecektir.
tile, bu mesaili tavzih ederek vc Mecli i Aliy.:! bun- Maksad topraklarm11Zt di.i§mana 9ignetmemektir.
ian arzederek Mi.idafaai Milliyenin hizmetini teshil Ankara Meclisi Milllnin metaf ve mecma1 olmu5tur.
etmek vazifemizdir ve binaenaleyh bizim ~ah~mamtz Memleketimizin ntkatJ muhtelifesindeki ahalinin hi -
Hi.iki.imetin mesuliyetini tahfif ve izale iyindir. Bir siyat1 ne merkezdeclir? Benim malumatJm yoktur.

-158-
 t : 61 4 0:
Fakat oyle kanaatim vard1r ki milleti iimitsizlige dii-
~iirmemek Hlwndu. Bizim burada ibraz ed<!ccgimiz
her tiirlii fedakarhk ve gayret ve in~allah limit ede-
rim miisrnir olacaktLr. Muvaffak olacag1Z, bepimizin
mesaisile bu intac ediJecektir. Boyle badireler her
milletin ba~mdan ge~mi~tir. Ben d iyorum ki, tered-
diide mahal yoktur. Bu milletin azami kuvvetini bir
noktaya cemedelim ve bir zat hi~ bir mani e ha il
olmaksiZl n m iJJetin bii tiin knv vetini ve azmini mena-
fie sevketsin, zaferi kazansm.
Efendiler bizi zafere naiJ edecek aik kimdir?
Kim i~e o zat zaferi i tihsale miivekkildir. Mecli i
Milli namma ~ali~acak ola n bu zatm intihab1 lazim-
dJr. Yaln1z ~ unu du ,iinUyonun; bugu~ 'i n en bUyUk
maraz1 ve eo bi.iyuk tehlikesi , mill tin en buyiik i~i
bila kayd bi.itun salahiyetleri ta arruf ve istimal ede-
cek bir zata tefvizi umu r etmek ona bizi muzaffer
edin demektir. Zannedcrim ki Bey fen di nin :;i:iylemck
istedikleri nokta budur. Hcrbangi zat ise miile tin bi.i-
ttin kuvvetini alsm ve bizi muLaffer etsin. Binaena-
leyh bir Ba<j kumanda n vekili i tiyoruz ' 'C bu olma-
hdtr. Bunun kim olmas1 m selc i ar. Billabi iki ~ 1 k
hattra gelebilir. Simdiye k dar idarc ·denlerin oldu-
gu gibi 'd ogrudan d gruya Ba~kumandanltk vekaleti-
ne vaztiilyed' larak bir karargfth ile bu harbi ida re
etmesidir ve i:ini.inde h?.i i ve mani olacak bir ~ey bu-
lunmasm . lkinci §ekil vaziyeti harbiyeye Mecli in
vazt yed etmesi e Reis Vekil i stfatile te kil ettigi za-
tm , ·ki Meclisin R ei idir, kumandayJ idare etmesidir.
Bu ~e klen dah a y' iksektir. Dir k re memlekelin m ad -
dl. manevi bli li.in kll vasmda mese eye ne kadar
biiyiik kuvvetle anld1!h hakkmda kanaa t hasll oJ-
mu~ oJacak ve bundan doJayt emniy-.: ve hahi~le ~i­
tab edilecektir. Ben zanned!yorum ki memJekette zaif
insanJar da vard1r. kavi in anJar da vard tr. Biiti.i n bu
i!}lerde leh ve aleybte b·r t:1brn Hiflar oylenebilir.
Biz tekmj1 milleti bir azmlim ram etrafmda topla-
mak \'e bir mi.icah it olarak bu mcs.lede ya beka , ya,
fena diye altlmak lhtmdtr. M illeti n online f dakiiranc
atilm1r a zanned.erim ki. biitlin milletin goz-i.i bize ba-
kakallr. En yi.iksek ey budur ve bunun haricinde
harir,: ve dahil~ kar 1 memleketi de mazbut tutanz.
Benim en r,:ok korklugum ~ey - me dei a keriyc haizi
ehemmiyet degiJdjr, fakat yalmz asker! noktadan mii-
talaa etmiyelim - biz biiti.in diinyanm iizeri mize go-
zi.inii ~evirdigi bir kitlei idariyeyiz ve binaei1a!eyh
Ankara'nm ~arkma kadar c;ckilen bir ordumuza -kar~l
nas1! bir siyaset takib olunacal:hm lstanbul'da nastl
bir te~kilat yaptt~tlacagmJ di.i ~ iinelim . Onun i'>in Be-
ycfendinin buyurdugu noktada tainamen miittehidiz.
-159-
8 '1337 C:3
Miirnki.in mertebe m illetin kuvvetini bir araya top-
lamak i.izere butlin kuvvetim iz.i HUki.imclin ba~ mda
bulunan zata salahiyeti namahdude ile verelim . Hi.i-
ki.imetin ba§mda buJunan zat ki m ise onun arka m-
dan millet yi.iriisi.in. Sual cevab yok, bilahare netice-
ye -gore bunu miilahaza ederiz. Evvclce de bunu soy-
ledjm . Bugiin de bunu soyli.iyorum . Zan nediyorum
ki, bu meselenin hallcdilecek zamamd1r. Su boyun -
dan ~u boyuna , ~undan ~una gibi bir zihniyet olduk-
~a ben en ziyade idarei askeriye noktai nazanndan
dti~l.inmiiyorum . Siyaseti umurn iy i rnemleket Mec-
lisi M illinin vaziyeti, 1stanbul'u n >.aziyeti v sai re.
Ben nokrai nazarla bu mescleye hemmiyet \e ri! me-
si mi.italaasmdaytm. Meselenin halledildigi gun yan
yanya i~ler diizel cekti r. Bizim i.i9 be~ arkada~!ffi'iZin
Miidafaai Milliye m sailinde i\tecli i Aliruzi- tenvir
tmek v ayru zamanda takib tmek husus unda bir
kan aati varsa, zanncderim lmndan bir menfaat '>I-
J.. a r. Eger b;r menf at t,:1kmaz kanaati varsa veyahut
bir Ba<j umandanltk i~e vaziillyed olduktan sonra
bilt:!bi uzun uzad1ya u § .. Yl dir, bu boyledir den cck
olur bittabi hey ti niz bu vazifcd n vaz ge~ebilir ve
bugi.in z nnediyorum k i, bizim me aii nar,:izancmizin
kend isi ne hail olmJyacagi kanaatindeyim. 0 halde
bunda n bir zarar 91kmtyabilir. Buna ufak bir misal
olmak i.izt:re ~imdi heycli aliycnizd n bir ricada bu-
Junacagm1 \'C bu rica de airi aid~sini n bir ya rdi!1110-
dan ibarettir. Bugi.in Ordumuzun l '>hiz ve teslihi ve
idam<:i hayat i<; in bir lak!m ipari ~a t mtinakit veya
derdesti inikad b~lunmaktadJr. Fakat bunlarm mev-
kufu naleyhi olan para bankaya konup kabili if taah-
hlit ~ek l indc bulunm!yor vc bunl:lr biiyiik. bir yekOna
da baLig olmtyor. aliye Vekili BeyefenJi hazretle-
rine r i a ett;m. gelmekte bu!undugunu diio bahis bu-
yurduklan pa raden eril.!cegini be, an ettiler. Bu
noktada heyeti a.Iiyderi• in izhan arzu etme ini rica
edecegim. Bu para nerede ise dogmd n dogri1ya Mii-
dafaai M illiye emrine yat mlmasma hey ti celilenin
karar vermes ini teklif eylerim. Bununla mi.ihimce bir
miktarda ilah ve cephane t darik edilebili r. Bunun
i:;i n v1 aliye Vek i!i e he yeti aliy den rica ederim. M a-
li yc Vekili de bu kanaattedirler. Bu hususta ba§kaca
miitaJaatta bulunm1ya ag1m. Kumanda me elesinin
de hallini rica ederim. e §ekil verirseniz venmz,
ef'al ve iimaline kim enin miidabale etmiyecegi a-
lahiyeti vasia ile B a~kuma ndanhk vazaifj ni bir zatm
deruh dc etmesi J&-zund1r. Benim anladtg m1 budur.
AHMET FERiT BEY (istanbul) - Efendiler iki
kii<;lik mesel yi tavzih etmek isterim. Biri Jiiz1m ge-
l n milli ve umumi miizaharetin yap!lmast mes!!le i-
 t : 61 4 . 8
dir. Heyeti Celileniz tarafmdan zaman zaman ka-
nUfllar ile vergile'r vermek suretile yapiimJ~tJr. Mille-
tin kalbinden .dogup da vermek istedigi bu degildir.
istiklalini, istikbalini ve ailesinin 1rz ve namusunu
kurtannak i~in bugtin hayatm1 feda eden millet, ken-
di namus ve istiklalini kurtarmak i~Yin , arz ettigim
uz.ere, tekalifi harbiye tarzmda olsun tahsj!e htikil-
mete mtisaade edilmelidir. Ordu ihtiyacm1 istifa et-
mesi i~in btikGmete mtisaade bah§ediniz. (Hay1r, ha-
yu· sesleri) Miisaade buyurunuz, bu tavzih etmek is-
tedigim nokt.3:lardan birisidir.
oklanm ikincisi; Mtidafaai Milliye ve Ordumu-
zu takip, Ordumuzun vaziyetini takip ve tetkik etmek
hususunda takip edeceginiz meslekler hakkmdad1r.
Biz Miidafaai Milliye enclirneni vas1tasile- Ordumu-
zun faaliyetini takip ve tetk ik etmektir. Bence bu
vazife boyle mi.ihim ahvalde degil , ahvali adiyede da-
hi yap1lacak §eylerdir. Bununla beraber vazife ve
mesuliy~t mesele inin tamamiJe htikGmette takarrur
ettirilmesi meselesidir.
RlZA NUR B Y (Sinop) - De ti kJr!ldJktan
sonra.
AHMET FERiT BEY (Devamla) - Bendeniz.i n
hlik.u mctlerin idaresinde ehcmmiyct · verdigim nokta
budur. Bir Hi.ikumet tesis ettiniz. 0 hUk.umeti azami
salahiyetle bJrakmahsm1z. ·aka t azami mesuliyetini
de derpi§ etmelisiniz. Simdi dcmek ki iki su ret cari-
dir. Birisi Mlidafaai Milliye nci.imeni vas1tasile Or-
dunun bi.itlin ihtiyaclannt mlirakabe etmek. Fakat dik-
kat buyurunuz, mesuliyetin bir k1smm1 da Miidafaai
Milliye Enciimenine almakt1r.
ikincisi ; biiti.in memleketlerde en .mti§ki.il ve en
mi.ihim zamanlarda oldugu gibi , memlcketi kurtanna-
Yt deruhde etrni§ olan hi.ikumete azami salahiyeti
vcrmek ve bu sala hiyeti etmekle beraber yapacag1
§eyleri agzmda'l dinlemek ve eger yapamazsa mesu-
Jiyetini. takip etmektir. Efendiler muvaffakiyetin str-
n budur. Vazife ve mesuliyeti , bunu dag1tmak hi!Y
bir zaman muvaftakiyeti temin etmez. Bendenizin
kanaat1m budur. Fakat yapacagt i§i ve ne zamana
kadar yapacagmt agzmdan i§itelim. 1fa etmedigi tak-
dirde mesul olacagmt bilsin.
SULEYMA SlRRI BEY (Yozgat) - Efendim
bendeniz htikumetin beyanatmdan anhyorum ki, biz
ihrizatta bulunur ak dii§mana tamamile muzaffer
olacak vaziyeti almz. ·BununJa beraber mesele Eski-
§ehir meselesi degildir. Eski§ehir gitti ise hl!-tta An-
kara'da dahi tutunamazsak chemmiyeti yok. Bugiin
boyle istiyoruz. Su be~ on gtin zarfmda dti§mam Es-
-160-
1337 C:3
ki5ehir'den kovmak istiyoruz. Paraya ihtiya9 varsa
halkm agzmda deveran ediyor D~ yiiz lira sermayesi
olmayan bir esnaf qagtrdJ. Dedi ki; hafi celse ile ak-
§ama kadar mi.izakerede bulunuyorsunuz, paraya ih-
tiya~ varsa benirp sermayem ii~ 1ira oldugu halde
namusum ir;:-in hepsini feda ederim. Biz te§ebbtis bek-
liyoruz. Ne ak1s ne ise a nla§tl ~alt, dti§manm taarru-
zunu defeylemck degil, di.i§mam defetmek i9in temi-
nat alm al1.
BASR1 BEY (KaresiJ - Takdim edile!l ·takrirde
oenim de imzam vardtr. Fakat bendeniz imzamt atar-
ken dUn te~kil ettigitniz Mtidafaai Milliye Enctime-
ninin ikmali vazife ederek ba~ka bir §eklin k.a'bul edil-
mesi maksadiie atmad;m. Maksat Heyeti Vekileden
Mi.idafaayt MiUiye Vekilinden di.i§mam atmak ~~in
tedariki icabedcn ku etin ne kadar mi.iddet zar-
fmda tedariki miimkUn olduguna clair teminah kati-
ye almaktt.r. Efendiler, ge~en c lsei hafiyede arz et-
mi§ idim. Bi.ittin ri.ifekay·J kiram zannederim ayru ka-
naattadtr. Bizim i~in Ankara'yt maazallah dii§man
elinde bt.rakmak felaketi mahzd1r. Maazallah Yunan
kumandanmm bu Bi.iyi.ik MiUet Meclisinde icrayt
htikumet etmesini gormek · bizim i~Yin en bi.iyi.ik bed-
baht!Jkttr. Ankara bir memleket degil, bir toprak
degil ba~IJ b~ma bir tarihtir. Halbuki hi.ikt1meti din-
ledlgi m iz zaman beyanatt strasmda eseri zaaf goste-
riyor. Orduda mtithi§ bir iman gortiyoruz, htikUmet-
te maalesef zaaf goriiyoruz. Kati teminatt versi n ge-
riyi degil ileriyi dU§UnsUn vc behemahal kafiri ata-
agma dair tcminat venin. Gcc;:enlerde Mtidafaai
Milliye Vekili Pa§a Hazre leri halk1 heyecana ver-
mekte mahzur oldugunu si:iylediler ve dediler' ki; eger
biz halk·1 heyeca na verecek olursak tekrar canlandJr-
mak ic;:in m en ba bulamayJz. Menba1 kurudu. Halbu-
ki efendilcr bu milletc senelerden beri zafer yiizii
gormeyen bu millete biraz zafer yiizU gosterin, ernin
olunuz k i. bnndan sonra vuku bulacak her ti.irlti
tehlike kar§!Smda bugi.in hie;: bir zafere nail olmaml§
iken cihanm yapamad1g1 bir ink1laba nail olan, mi.i-
kemmel bir ordu meydana getiren bu millet ne§ei za-
fere malik olduktan sonra daha btiyiik i§ler goriir.
Sonra efendiler; he apia, kitapla vesaire ile te-
fewuku adedinin temini liizumundan bahsolunuyor.
I Efendiler; Mlisliiman!Jgm bidayetinden ~mdi.ye ka-
dar, bilha a Osmanhltgm te§ekkilli.inden §imdiye ka-
dar yapttg1mJZ muharebatta hi~Y bir zaman Miisliiman
ordu u di.i§man ordusuna kar§·t tefewuku adedi te-
minini. di.i§i.inmemi§ yaln1z ilerlemi§tir. Yalmz kuv-
vetli bir iman ile bizim kar§JmJZa ~1ksm, Harbi Umu-
mide O§ri.i mi§'an derecesinde olamadJgimiz btiyiik
 t: 61 4 • 8
milletlere, yani kalabauk rnilletlere kar~t ilam harp
ettik. Rica ederim neye tel~ ediyorsunuz, ben sami-
mtytm. Efendiler ~uuu a91k soyleyeyim; evvelce de
oyledim. Heyeti Vekilenin her zamandan ziyade kuv-
vetli olmast taraftanytm. Binaenaleyh bir maksad<t
mahsusa atfetmeyiniz, hi.ikfirneti kuvvetlendirelim.
lstiyruz ki Mi.idafaai M illiye VekiJi P~a Hazretleri
qize kuvvetl i teminat versin. Behemahal bu kafiri u-
recegim desin. Bunu istiyorum.
TUNALI HiLMi BEY (Bolu) - Arkada~lar yiiz-
de yuz bir ~iddetle, bir kanaatla burada oyli.iyorum
ki; bu mevzu yalmz soz alrnaya, soz soylemeye mu-
sait degildir. Heyeti \[ekile namma Ferit Bey veya
digeri icabederse izahat verir. Mildafaai Milliye En·
cilmeni namma bir arkada~tmtz izahat verir. Kati su-
rette hi.ikfimet izahat verir. Su halde istirham ediyo-
rum. (Gi.irultiiler) Ben mevzu itibariyle soyli.iyorum,
9ilnki burada bir teklif var, mevzu boyle bir rni.iza-
kereye mi.isait degildir. Bize tevecciih eden cihet var-
dtr. Ankara e ci· ar ahalisi ve bir 90k yerler de am-
barmt a9tyor. her §eyini fedaya haZJr bulunuyor. Bi-
naenaleyh bu ceryandan istifade edelim deniyor.
Vehbi Beyefendi biraderimiz. de misal getirdiler, biz
mevzuu gosterdigi bu ceryam hamasetten na d isti-
fade edebiliriz. Ancak ve ancak o heyetl rin vere e-
gi izahatla kanaat getirebiUriz. Bin aenaleyh mevzuu
oz almaya mu ait bulmuyorum.
VEHBl BEY (Nigde) - Efendiler, biz on be~ ay
oldu buraya geldik , ma le ef yinc soylemiyeyim bin-
netice bu hale geldik. Kay eri'ye gidiJecek, Kangm'
ya gidiJecek diye rnektup almarm~ arkada51mtz kal-
madl. Biz bugiin gidersek nasll olur? Kumanda mmtz
1smet Pa~ad an ald•g•m•z haber, kuvvet istemi~ biz
hilkOmete diyoruz; sen bu kuvveti ihzar edecek mi-
sin, kuvvetin ihzan kabil i e kuvvetin temini ic;i n
maliyede para yok i e Elhamdu lillah milletimizde
para vardtr. Mal vardtr, bugday vardtr. Para ile eca-
nipten getirtecegimiz top, tilfek vesairedir. Paray1
oraya hasrederiz. Bendeniz dairei intihabiyem jtiba-
rile, tahdi i nimet olarak soyliiyorum; ktrk elli va-
gon bugdaytm, davanm var. Bunlan alaltm, Fevzi
P~a Hazretleri beyanatta bulunsunlar, oyle alayi~
zamam degil, istirham ederim herkes borcunu odeye-
cek. Elbi e laztm ise millet getiriyor, ekmegini veri-
yor, etini veriyor.
HAKKI H Ml BEY (Sinop) - Simdi efendim
rilfekayt kiramm izah buyurduklan v::9hile, biz He·
yeti VekiJeye fazla milsaade verecegiz, yani tedrici,
tedrici bizi c;ekip Erzurum'a kadar gitmekten ise bi-
- 161-
1337 C:3
lakis dli§mam bulundugu yerden ileriye degil, geriye
atmak ic;in ne icabederse buna tevessiil etsinler. Efen-
diler; dort tane liva gitti, bu memleket iktisaden ne
kadar ziyaa ugradt . Biitiin o li\·alarm ~yalamu ve·
reydik o Jiyalar gitme eydi. Bir arkada~nmzm dedi-
gi gibi yaptlacak milfetti§lik t~kilatt idi, vesaire idi,
bunlarla giinlerle ugr~acak olursak dil~man buraya
gelecektir. Biz diyoruz ki, heyeti hilkfunet gelip :
Efendiler siz dil~marun tardm1 m1 istiyorsunuz, bize
laZJm alan_ ~eyleri veriniz, sizin istediginiz §eyi yapa-
cagtz demelidir. Efendiler memleketi tehJikeye sevk
edenin cezast idamdtr. Bu cezayt gozlerine altrlar ve
bize terninat verirler. Biltiin servet in~anlann elinde-
dir. Rica ederim, ikide birde mi.izakere iJe vakit ge-
c;irmiyelim. U9 giln evvelki vazi>:eti gormiiyorum£
De; gi.in evvel hepimiz biltiln mevcudiyetimizle cepe-
ye gidcrken, i.i~ giin sekirden sonra herkes gev~edi.
(Gilriiltiller) Oyle zannederim ki, bugi.in tC§kilat ka-
nunu vesaire hep dil§manm tardma ait hususata ra-
ci olacakttr. Ancak Heyeti Vekilenin bize verecegi
teminat ve icra eyleyecegi te~ebbusat, biz rica edi-
yoruz heyeti hilkfimetten, laztm gelen her ~eyi millet
verecektir. Bu Heyeti Vekile de dil~man ic;in en kati
darbeyi vuracaklarma soz versinler, mesele budur!
(Gilriiltiiler)
HAMDt BEY (tzmit) - Arkada~lar Reis P~a
herke soyledikten sonra ~oyleyecektir. Arkada~lan­
mtzm vermi~ oldugu takricde yaln1z cepeye lilzumu
alan efradm tem.ini meselei mustaharedir. Bir de Ba~­
kuma ndan!Jk meselesi vardtr. Hangisini muzakere
edecek isek onun hakkmda soz soyliyelim.
Simdi Efendiler bize diyorlar ki, yirmi bin nefer
verirseniz biz harbi kazamnz ve cepheden gelen ar-
kada~lanmJzm beyam•_tma nazaran zabit bo§lugunu
doldurmak laztm geliyor ki, bunun ic;in de bin be§
yilz kadar zabite ihtiyac; vard1r. Benden iz kasirane
akhmca bir nokta dil§ilndiim. Eger bu on bin ki~i ile
bu aytk doldurulacak ise bugi.in ahZI asker §Ubele-
rinde hila sebep yirm~er ki~i mevcuttur. Dort yiiz
bu kadar !iva ve kazayt ... (Sadede sadede sesleri , gil-
rilltiller)
RlZA R BEY (Sinob) - Efendim bendeniz
encilrnen nam:ma arz edecegim. Bir takrir mevcuttur.
Rilfekayt kiram tarafmdan, sonra Ferit Beyefendi ta-
rafmdan izahatta bulunuldu. Ferit Beyefendinin izah
buyurduklan mak adt takrirlerinden anlamamt§hrn£
Nitekim arkada§lan da anlamamt§lardtr. De; zat ba~­
ka ba~ka soylediler. Halbuki Ferit Beyefendi ba§ka
tarzda oylediler. Benden izi n anladtg1m §Udur : Mec-
lisin iki il9 gilndilr hilkOmet ilzerinde icrayt tesir ey-
 t : 61 4 . 8
lemekte oldugu m~huttur. Bu tesiri izale etmek ic,:in
- hatta bundan Mtidafaai Milliye Enctimenini tehdit
manast c,:tkanyorum mesuliyeti iizerine almt§t:Ir, di-
yorlar. Bunu Beyefendi demin bendenize hususi ola-
rak soylerni§lerdi. ~imdi boyle bir ~eyle hukfimeti
busbtitlin serbest btrakmak i tiyor. Halbuki arkada§-
lar biz burada enciimeni Meclisi Ali te~kil ettigi Za-
man zannedersem encumen, iizerine bir mesuliyet al-
mamt§ttr ve mesul de degildir. Vazifemiz yalntz tef-
ti~· ve kontrol etmek ve onlan faaliyete sevk etmek-
ten ibarettir ·ve orada gordi.ig(.i §eyleri gelip Meclise
arz etmekten ibarettir. Teyideo arzediyorum, tavzih
etmck istiyorum; hukO.met diyecektir ki, i~irnize ka-
n§ttmz berbat ettioiz, mesuliyeti Uzerime altnm, fa-
kat vazifeyi de tizerime altr; m , o zaman ne gelirse
ona raztyJm mLikafatma, mticazatma.
Mudafaai Milliye Eoci.imeninin vazifesi dogru-
dan dogruya arzt malumat etmektir. Bu cihetlerin
vazthan a nla§ llmast Hiztmdtr.
Dr. MAZHAR BEY (Aydm) - Takriri imza· den
arkada5Iann noktai nazarlan muhtelif olma ltdtr ki.
muhtelif mana ~tkard!lar. Esas maksat ortadan gaip
6ldu. Bu hususta his; bir ~ey mevzuubahi olmastn,
me cle mtidafaai memleket mesele idir. Arazinin en
mlihim ve en zengin aksa mmt ga ip cttik. Vatan bu
son vaziyetten de ytpramr. Maazallah daha vahim
neticeye muncer olur. En· on ve en musmir olma 1
m emul alan m eseleler i~itilecektir. Takririn astl he-
defi harekat t budur. Yani tedricen muda[aayt kabul
edersek acaba bilahara miiz.m in bir ~eki l alan bu
millet ahalimizin ahvali ruhiyesine dahi vukufumut
olmak dolay;sile haikm m ali ve air husu attaki zaft
ha ebile daha ziyade dus:an tezelzlil olmak istimalini
gori.iyoruz. E n son kati harekat ve muaveneUerle
cepheyi bir defa daha tesbit etmek ve mUmklin ise
daha feyizniik olan araziye dogru gitmek liiztmdtr.
Ferit Beyin beyanatt m eyamnda bu husus da mun-
der is:tir. Hasth bilciimle menabiden istifade etmek,
ikincisi kumandayt daha iyi zanncttikleri bir §ekle
ifrag etm.ek. Arkada§lannuzdan birinin ·soyledigi gi-
bi , hiikumet ~iril diye kadar ne istemi~se verilrni~tir.
Bunlar · mevzuubahis degildir. Yalntz biz diyoruz ki ,
halk her §eyi miitebarnmil -olmakla beraber ahvali
ruhiye itibarile ve ges:ircligi bi.iti.in be~ on senelik
harp hayatmm daima kendi aleyhi nde neticelenmesi-
Je ruhunda bir kesel hasJl olmu ~tur. Bunu izale · is:in
bir taktm i~lere ihtiyac;: vardtr. Bunun ic;:in birincisi;
-162-
1337 C:3
gerek kumanda meseJesi itibarile mevkiihden, ismin-
den, ~ohretinden istifade edilen bir zatt meseta Mec-
lis Reisini Ba~kumandan mevki-ine getirmek, nastl
ki daha ilk zamanlarda meydanda hi bir ~ey yokken,
Yunan yeni .i§gale ba§ladtgl z:.man balk ruhunda
nastl bir heyecan duymu§ is<;: ve Pa§'antn etrafmda
toplanarak mevcudiyct gostermi§ ise bu halk bu son
mi.itarekenin ilk VU!dugu darbenin verdigi tesiratla
mi.i~klil mevldde kalmt§tlr. Simdi bunu eo kati ve en
mi.ismir bir ~ek ilde ytiri.itmek ic;:in hayatl mali, siya-
st ve ikti adisini ya~atabilmek i<;:i n bu millet tekrar
tzmir'e dogru akmaya mecburdur. Kendiligioden
ezilmeye razt olamaz. Hlikumet in vaziyetini bi!liyo-
ruz. Vaziyeti n·,aii-ye ve siyasiyeyi az s:ok mi.idrikiz.
Binacnaleyh hakikati ;u;tk oylem..,mek ic;:in bir se-
bep yoktur. Biz a n ayn mudafaa edecegimize ilk
celsede aht ettik. "Fakat o tepeyi bulmak i<;:in mu~­
klH mevkide kalacagtz. EUmizde mevcut olan yerler-i
muhafaza ic;:in her §eyi yapmak m ccburiyetiodeyiz.
ihtimii.l ik.i fi.k.ir vardtr. Di.i§man ilerlerse yava§ yava~
geri s;ekiJelim, sonra tekrar toplamnz. Bu bir fikir-
d ir, fakat bunun mukabilinde bir fikir vard.Jr ki en
feyiznak olan ve ahali i kesi r ve varidatt c;:ok olan
bu arazi ahali i ricata ah~tk degildir. 11e~gul araz.i
ahalisi de askerlikc;:e ma!Ul. Bunlann hep i mevzuu.
bahistir. Hatta bu itibarla tehlikedeyiz. Yunan or-
dusu Anadolu dahilinde daha ileriye gitmckten ihti-
, mal feragat eder. I ta nbura merbut yeni bir hukO-
met vaziyeti blishi.itl.in ib.l.iil edebilir. Bun1arm tohum-
lan attlmamt§ oldugunu kim iddia eder. Diizcesinde,
Bolusunda en limit elmedigimiz mahaJierde nelere
~ahit o!duk. Bunlan arz etmckten maksad.Jm , daha
mubrem ihtiyacattn li.izumunu ihtar etmek i<;:iodir.
Teklifim iki ~eyi ihtiva etmektedir. Fikrimi a<;:tk soy-
li.lyorum. Biri kumanda meselesi; ki Mustafa Kemal
Pa~anm haysiy ti, mevkii , ~ohreti itibarile halk arttk
>fustafa Kemal Pa.5a her §eyi cline almt~tlr diyebilir.
BUtUn Meclis karargabtru cepheye kaldmnt§, §oyle
yaptyormu~ . boyle yap1yormu~ der. Bu ahalinin ah-
vali ruhiye ine muvaf·tk ise du~i.ioelim. Ben. zannedi-
yorum ki, iis: bin, be§ bin ki§i tqplanabilir. HUkfimet
son zamanlarda halktan mazbata mukabiiinde ihti-
yacatmt va i surette istifa ediyordu. Bununla beraber
tekiilifi barbiye kanununu tatbik edebiliriz. Cidden
muhtact tetkik hadi sat gelmi~ ge<;:mi§tir. Bugi.in ma-
halli tetkiki buras! degildir. Biz evvela kumanda me-
selesini halledel im.
REtS - Tcneffiis ic,:in be~ dakika tatil.
DEVRE: 1 CtLT: l tQrtMA: 1 ·

T. B. lVI ~ M.

Gizli Celse ZabitlaA-¥1

5 A-gustos 1337 (1921)

l\1iinderecat
Sayfa
l. - ZAPT[ SA3Ii( H' rt AS ASI 164
2. - MUZAKEH.E ED!! E MEVAD l Gtf
1. - BQ4·kumandanlrk ihda.n ile bu va-
zijenin Tiirkiye Diiyiik Millet Mecli i Reisi
Mus:aja Kemal Pa;a Hazretlerine tevcihi
_hakkmda kamm teklifi. 164:185

Cilt 12

62 nci h:il;;a'·, 1, 2, Celse

 t : 61 5 • 8 • 1337 c :1
AL11MI,S .J.iKlNct lN.I!KAT

5 Agustos 1337 Cuma

Birinci Celse

RElS 1kinci Reisvekili Adnan Beyefendi

KA11P:

RElS - Esas mevzua gec;:meden evvel zaptl sablk huliisas1 okunacakt1r.

I. - ZAPTI SABIK HOLASASI

AL11M IS frtR.lNCl 'lNiiKAT Varliyefi aSkeri,y.e 'Ve Ma'Iiye iizerinde cereyan

ed•en u.zun m'iizalker.alttan sonra B~umanda:n1Jk 'ih-
4 Agustos 1337 P~mbe
tasJ iizer'1nde duru1du ve ~~eye lten'effii.s i\7-~n ~be§ da-
liK!tNCt VE D<;ONCO OELSEiuER 'kJka a:ra verildli.
Reis K3..tip
1lklinci Rei5 Vet!illi AldnaJn Beyefendioirn riryas'et:le-
i'l!. nan !KJUt:ahya
rinkfe 'biiJinilk:a't; lstilk1M Ma!h!kem.eler! 'a zarranna ve-
R'ag1p
rifuce!k talhsii~ait. harcrrah ve ryevntirye iizerinde gorii-
RBtS - Zapt1 sab k huliis~ reyleiin1ze an edi-
~(fu ve li)i'll evwelJik.i 'i9tlilrnada ~lltihaz o1unan 1<:a.rann yoru:m. fl<ca'bu1 edenler... Etlniryenllerr... iK1aiblrl ed:ilm'i~­
degi~ri!Fettniyec~gine 'd.a!irr ltalkr'ir ik'a'buJ olundu. lti r.

2.· - MDZAKERE E DlLEN 11EVAD

I. - Ba.rkumandanltk ihdasz ile bu vazifenin Tiir-
kiye Bilyiik Millet M eclisi R eisi Mustafa K emal Para
Hazretlerine tevcihi hakkmda kanun tekliji.
R'EtS - Bu;yu.run Mustafa K~al P~
MUS'TWFA KEMAL PA$A · (Aolkara) - B~­
mandan1Jik meselesi mifulas'e:betile rlifelkrumzm balk-
llamda g&:te:rdigi itima!d ve tevecciihe te§elkkiir ede-
rrm. Heyet!i CeMen'i2lin lkiimi!l'en bu fi'kir ve ikanaattte
lbuhm:dugunu za.nn•ediryo.Plim. Bu hususta heyeti iiliye-
nize mevtruk bir tarz:cf.a telk'lifte bulunacagrm. Teklifi
Malkam.t Rirya!Sete veriyorum. Bu maruza:trm iizenine
rey'iniz 'tecclli ...
ThiUU!ye 1Buyi.i!k •Millet 1Mec1isJi R'i;y.a!Seiti Oellilesine
IMecPrs azay~ 1k'ira:mmm umurni surette tezahfu:'
eden arzu 1\ole .tal•eoi iizerin·e Ba~andan'hw kaJbul
ediy:orum. Bu vazifeyi ~sen deruhte etmeJk!t:en ta-
Jtrassul edecclk fevaid!i azami siirrutle istihsall edebilmei.k.
ha teyi t i~in bu salah'iyetin ii\7- .ay g~bi lkLSa l>1r miikf-
detle ta!ky;d ediirnesini ruynca taleb -eder'i'm.
4 Agusbos 13 37
'Tii.iJ1kliye Bliyi.ilk Midlet
Meclisi Reisi
'Mustafa iKemai
'('11e§' kll<iir eJd'eriz sa:dalan)
SAI..AHADDlN HEY ('Me!'Sin) - Efencf.im; bu
tt!k.lif husu.>~nda bendeniz baz1 maruzartita bu1unaca-
gim. (T:!>kl ifin ·«B~k'll'rnandan » unvam yerine « B~ ­
Ik wnandan V ik:ili» denrnesidir. Fiiliyatlta) (1) ~k1i i
aym ~ ydir . Benden:izce bu B~lcuman'dan1Jik MeOI'isi
~linin • huviye~i manev•i yesi ve §a.'hSiyeti mmeviyesidir.
lstanbul'da lbizi bugiin talkviye 'Ve ttehyis; eden, yann
i'a!k)l); h ve teb'i llt eJdece!k eller 'Vardtr. Siyaseti De letin
vaz:i•yeli deva:m etrriiydbilinse, bilrrliyonun, y~ ora-
da bi:r 'Mecl'i i Muess'esao 'toplanmast im'karu viicut
bUI:u~ a Ana o[u'da ryeik'digerini r.Ia.rd1ran bir ~H vii-

ve Orounun maddi ve mall'evi .kuVIVetin'i azam1 suret- elida igcl.:lbil';r. rBiralkin harici, en ziyade cfulillle 1Jcai1t
te ltezJytd ve 1Jk'mal ve sev.ku •i daresini b~ ikat daha ha:izi •tesir olur ... Hasu eden bir ~ i1 iizerinde muvaf-
'ta.Mn j~in Tii:r~l ~ye 'Bliy'Uk MiUet Mieclislnin haiz o1- falk o1uruz. 1Bu lbir 1rsim fal'ludtr. Ben bu isim farlun-
<fu~ sa'la'hi•y eti ~fUa'YI fi:ilen is.funiil et.metk ~­ da m:iifsbt'lerin en edna millfuhaza.Tanru ar:rederun.
tti)'le 1bu va:ZJ'feyU denfude edilyorlim. !Miidcfet'i omrfun-
de Hiilk'imiyelti Milliyen~ n ve me<Jruiyetin en sa:d1k (1) Parantez i~indeki kelimeler tarafundan ek-
llJ?r h'izm'eit!kan ,o ldugwnu nazan mille:tte hir defa <Ia- lendi. M. Onver.

-164-
 t : 62 s.8
Falkait bun·da <bir falik· vardulkJ B. M. MeclJsi Jcen'di
~<lihsl!ll'da idame etm"dk hususunda!k'i mevcud.iyetirun
a!l:fum•e~ti farilk:as1 berdeva:m ·ohnallcla bera:ber bu hu!ku-
·kunu ve!k.ili marilfe:Uiyle j~~ma'l <Jder ve bu ndkllai na-
zar, 1hi~ bir ~ey lbozul'ma:rnalk1a berab'er miifisitleri n
def~JQ!erini ltllkamtij ·olur zannederim. Mecliis Re1si Allj-
ISi de kelime fa:.rikld:rr. Bu kelime bi·r zatm ~erePlne bir
na1k!ise getirmez. F<likwt be ihah1ann efikar ve teJ.ik'ioa-
tmm ugruna geyer. Faidci dafia.yt b n muhilin fa:ide
a:ddederim. P~a Hazretlerli l!eclisin R: isidir. Derha!l
IJjr 'k.arar ita .. , kih ve ·aleybte lb'i.inlin M,eclisin sala-
hilyeti da!hilirrded'i r. Bu kJelime fenal1gt manlidir.
IBi·r J<.arar verilelbilir. Bellim te!kllifim d'e zannedi-
yorum IJd, yen'i v.es'ilcler ulidas der. Bethahlann al'ey-
!Jlimhe yiiri.iyebilmes'i ivin yeni vesileler ihdast .il'e bu
memlelk tlte 'Yeni ~eyler ~l'kabil!ir. Ba kumandan!J'k ve-
'kiHetini d'erulh'te buyurucalk zat den(!igi Zaman mut-
lalka bir padi~ah mana:st anl~lltr.
MUSTAFA KBMAL PAS (Ankara) - Sala-
ha Ufin B yefendin'in d2·rmey n b11yurduklan vari't
'Ve va!ktd:ir. F a!kat bununla beraber ben k'end'ileriyle
hem fikir olamJyacagJm. Bizde blr Padi§ah, bir de
Ba.~kumandanvekili istlimal olunmu§ ve y1prannu~ bir
lcelimedir. B~ boyle mlitalaa edild'igi gibi Mecf'si Ali
dogrudan dogruya orada kumandan v~kili olur. Bi-
naenaleyh Heyeti Celilen'izin Ba~kumandan tayin, ede-
cegi, zata b~kumandan vekili deniz. Bu daha z:iyade
bir taraf.tan Padi~ah ~11kar. Ben boyle bir vekil ta-
y'in etmedim der e, esasen Mcclisi Atiniu §absi ct'i
maneviyesidir. Azami teSliri talep ettigin'iz i~in fi';J n
ve zahiren memnun ediyor, s·eni kumandan yap t1m
diye. Bunu boyle mi.italaa edin1iz. Bendenizi §ah en
Ba~kumaudan!Jk vc:kale!ti ne tayin etmekten ve bilfiil
kuman'dan tayin etmen iz:den maksat, reis s1fal~iyle bu
'i§'lere en az ~ok ternas etme'kteyim. Binaenaleyh Ba~­
'ku:rnan'dan veJ<'jJ'j ded'i g1;njz Zaman bUDUll tesirj UZf\11r.
B~kumandan vo:kili esk] den ist'imal edilm i ~ ve da:-
ma ho§ .gorillmem i ~ olan bir tinvan ile bu vazifeyi
ifa edemem. Ve-k'il sifat1yle yapamam.
HAKKJ HAMt BEY (Sinop)- Efend;m, MecJii i
Ali ~i.iphesiz zamanm nezaketlni ta'kdir ederek; gerck
dah il n ve gerek haricen iyi oir tesir btral<rnl} ve b!l-
hassa bu gi.inkti mevcu·diyetim'izio itk temel ta ~tn J
a'tanlann r ·hberi bu1unmakla da aynca ber'keS'i·n kal-
b'irrde bir yer ediuirn1i~ olan muh!t rem M·ec1is Re:·si
Mustafa Kema1 Pa~a Hazrefleri, frv<kalade abvaJ
'kar§IS!Uda g re'ken tedab"tri alrn1~11r ve Bitinci ve
tkinci 1nonli muharebe1erinde has1l olan maneviyat
bozuk1ugunu 1slah etme'k iryin ord usu ba~:na ge9m i§
165 -
. 1337 C:l
ve memle'keltin maneviyal1ru yii:kseltmi~tir. Maafte-
essi.if son safhada muvaffa:kiyets'iz1ik olmu~ ise de
bir tehllke goriindligi.i ta:kd:irde bi.itlin fedakarlJgt ve
ot d nberi, Muh!l!erem Reisim~z ordu iizerintle fi~·Jen
btrakml§ oldugu hi.isni.i tesliri bi.itiin manas-iyle goste-
rerck m ml ·bi ve or'duyu yeniden bir hareketi fev-
kaladcye gdirecegi gibi bu maksat ve bunun i~in her
halde bir arnili yegiine dlacagrm takd'ir eden, Heyeti
Muhterem niz R eisi Muhteremi.mlizin bugiin fiilen
ordu b~md a bulunmasm1 arzu etmi~tir. (Biz ona
1a~kumandan Ve'kili derse'k B~1- u:man:dan olan adarrt
ufahr. <;Un'ki.i Kral Ba§'lwm n :1n degildir. Zaten
\1tL.I-tterem Reis'imiz bunn kabtJ .... ~ti'h."'ten soora bu
·.s;m mesEiesidir. Bend n1z bu a7i en:n deruhde de-
~il, haddi zaltm'd a zaten kendileri Mec\ ·j Al.inin R ei-
.; dir. Tal1ii rnernleketin teblikeJlj za mamuda 1eclisi
Ahrin talcbiyle degil, cepbe·de efti~ vt>.s<rire suretiyle
":;derek mane:Viyatl takv'iye buyurduklan gib'i, Ordu-
nun ba§mda bulunurlar ve bulunacaklar'd1r ve bunu
bir ~a rt tahtmda kabul ed ile!1ilecegi tarzmda bir f•k-
ra bvndenizin nazan dikka!timi celbette ki bunu an-
lamak isterim. Meclisin bu'tlin salah'iyetinden ma'ksat
'i dir?
Bundan benneniz b'ir §ey anhyaniadJm. Za(en bi.i-
ti.in salahiyc.<tleri uze11inde ta§Jyan R eis'i muhterem o
;alahiy ti :istimale esasen salah'iye~tard1r. Bunun i9in
\1 clisten ikin i bir alahiyet almaga Iiizum }'oktur.
B ·ndeni7 ondan bunu anllyorum, k!i bu li~ ay zarfm-
J? Lclis yok!tur. Yani Me.clis bu ti~ ay zarfmda de·
·uJ tc el mi§ o1dugu her tiirlii hususatt, blitlin mesuti-
yeti Uzerlenine aJara'k buou ta'tbik edecektir. Yoksa
1 eli yine vazif ine devam edecek ve kendileriru
de vazifesine devam edece'k bu vazifenin bi.iyUkiUgi.i
'le miltenasip saliih.iyeti astedjl](leri gibi kullanmaga
-.,e... bu rdu r. Eger bu tarz varsa vaii1 degil'dir. <;un'kti
bu zatt muhtereme kumandanhgm biJitlin salahiyetini
~aten Meclisi Ali verecekltir.
Esasen mevcut olan §eYi tekrar verme'k ne de-
m ktir? Ben:deruiz, biraz bilm'i yorum, ne suretle ...
Yamilen salahiye't mevcut rken Meclisin bii'tun sa-
la hiyeti bu us: ay mli'ddet zarfmda verilecek isim ne-
dir? ifayt vaZJife edecek dlan Re'isi Muhtereme veri-
lc.ce'k salahiyetin :ne §eik'ilde olduguou anhyamiyo-
rum. Eger MecJ'is mevcut obcak ise bu tartda bir
cckrifi ben'den'iz var'it gorem'iyorum. 9Unku Mecl'isin
mevcudiye<ti mutasawer olamaz. Bendellliz all'h'yama-
r\;gim §U tek1if hak'k mda tenvjr buyurul'ursam rninnet-
•ar olumm.
MUSTAFA KEMAL PASA (Antkara) - Efen-
,.m rnaruzatlrnda Mecli in hali adaTete du9ar edil-
 t : 62 s.8
mesi gibi. b'i~ b'ir iyma dahi yO'Idtur. Benim talep et-
tigim salahiyet mahduttur. Yaliuz ordunun m adill ve
manevl 1cuvvefini 1tezyit ve 'i kmalde ve ordunun sev'ku
idaresini tarsinde liizumiu gorillecek hususa'tl B~ku­
mandanl.lgln derakap yapmastd.Jr. Bunun i9in Mecfi ·i
A'linize mi.iracaatl'a karar almasJ. B~kumandanuk bu
mesu1i'yeti i.izer'ine al'dJik'tan sonra btittin Mechsi Ati-
niZiin pek miilii'm ~~l'erio'i ve ~akm bir halde devam
etmesi Hiz1m gelen zamanda boyle sabahtao ak§ama
lkadar celsei hafiyede acaba MUdafaai Mil\'iye c;ali-
§t)"or mu, ben yapaca!bm, ben mesultim. Arkada§la-
nm!Zin i<;:in'd e lUzum gol'dtigiim zeva'h tavz'f edece-
gim. Bilmem filan ahz1 asker kalemirui teft i§ eL:•ir- .
mck i~in !tis edersem Meclisi Alinize gc1 ip bana be~
ar'kad~ intihap edin diyece~:m . YO'ksa Meclisin vaz1
kanun'isini, sa!il.hiyeti umum'iyesin•i, mevcudiyetini
zerre kadar adale'te du9ar edece'k taraf hayalime gel-
memi~ti r. hiraf etmek lil.zrmdir ki bu sa1il.hiyet bUyiik
'bir salahiyettir. Mecl'isin salahiyeridir, k.i ba na vcri-
yor. Binaenaleyb tic; aydan sonra behemahal ya tec-
dit veya 1agvedersiniz. Boyle oir salahiye't vermek
dogru de~ild'ir. Bunun ic;in lie; ay gibi k1sa bir z~man
ile takyJt ediniz. Ordunun sev'kti idaresi oyle miiza-
kerelerle. munaka§alarla olmaz.
RtEtS M iiz&\erenin ki:6ayes•ine d<i!iu bir takrir
var.
R.iyaseti Celileye
Me ele tenevv'ilr eyledi. {iizakere kafidir. Re ye
vaz1m teklif eylerim.
Tokat Mebusu
Mustafa
R rs - Bu takriDi kabul edenler el ka·f dmm. 'Ka-
bul ed!ilmedi.
Buyurun Abidin Bey.
ABIDl BEY (Lazistan) - Muhterem arka'da~-
lar, Reisi muhteremimiz B:J. 5kumandan!1g1 nereden
aJd1? Tab:i Meclisimizden. Bunun i~i n, ben de Ba~ku­
mandan denilmesi taraftany1m. i9in? <;i.inki arka-
da~lar, m UcadeieJerimizde bazan t tanbulu tutmaga
medbur veyahut o suretle gitti' . YaptlgtmiZ Js!a-
hatlar gere~ kuva:yt Riliifetiin yapmak •io!. tedigi ~cy e
g.erekse bi.zlim •i·stectigimiz Hali fe ve Pa di~ah naam-
m stirdiik. Binaena1eyh veld! olunca bir §abo ve!<ihi
oldugu tahakkuk edecek. Bence oyle. Kanaahm boy-
ledir. Y ahu (Gi.irillttiler) Bioaenaleyh bu 9ok goriil-
mesin . Ne k'adar btiytitilltir, nekadar kavj olursa da-
ih a biiyiik bir ~erefbir. Binaenale'yh Ba~kumanda!ll ! Lk
namile ltevs il'jlinti arzu ederim.
,SEREF BEY (Edim e) - Efendiler, Yunan ~a:ar-
ruzunun ba,cil'<~dtgt gi.i.nden beri muazzam bj r kUtle.
- 166
. 1337 c: 1
,gibi Mecl~s.in btitUn kaJbi bu noktada 9arpt1 ve her-
kes, hi9 ~tiphe yok k.i, sabah~an a:k~ama kadar bunu
dti~tindi.i. Faht mesele dagttJfdJ. Niliayet arzuyu mil-
Ii ~ekl.'nde bu i~in b~ma bJ" kudretm g~mesUJi te-
rn nni ett:k. Ba~ka bir mesele i~in degi:, vataru kur-
tarm:~k i9in, dti~mana kar~t geLmekten b~ka bir ~ey
degil, ~u halde buna herkes 9are anyor. Bun•a bir
9are .ararken §imdi orada ~arp1!ian MU li.iman hu-
kukunu mi.idafaa eden ordumuzun daha metin bir el-
de bulunmasmt arzu ettik. Mill'i da;vay1 meydana ge-
~iren Hcyeci Aliyen.iz idi. Fakat milli davan1n tama,.
m n Sancagt ve Bayrag1 olan Pa§a HazretleJ1i Harbi
Umumi zamanmda bi.itlin jngi]jzJeri ugmna ka'tm1~,
mezi yeti a·skcriyesoini btitUn cihana ispat etmi§ bir
Anafarta yaratm1~ bir adamd1r. Rinaena1eyh bun'dan
tabiti bi·r dal yo'ktur. Truarruzu va'kide ufak tefek hattJJ
oldugunu ·iuiraf etmesek bile, bir birimize adeta nak-
!t:diyoruz. Demek ki bu hatalar 1:ni:inii h.arbinde var-
di. Veya da kumandanm 'taa.ddi.idi.i bazt ~eyler ihdas
ediyordu. Efendiler dok an i.iy seferi, balkan harbi
nazan dikkate al1mrsa bi.iliin kumandamn taaddiidii
milletin fel<1keli olmu$tUr. ( illetimiz vc MecUslmiz.
nasi! b rr vabde-t iginde hareket) (I) ediyor a, ordusu
d't o vah deti tamarrrile vlicuda getirmehdir. Deme.k
is iyorum k.i ordu da bir S erdan B!m~m istiyor. Oy-
le Serd·a n Ekrem ki TUrk S:~ n cagm1 Visti.il nehrine
gotilren bi r Serdara muhta9. Memleketin haJa 1 ve
m illeti n istilrlalini) (2) bu g ibi o:r Serdan kreme
btrak1yor. Pa ~ Hazrerleri diyor; ben bunu bir ~artla
kabul ederim. 0 C:a bana B a~ku mandanl.ll<, orduya
milfe3.llik ":1 bhiyet verirsenjz. Tebrik ederim ki Mec-
Ji _c u ...sa!il.hiye•,j bu davay1 milli i yaratan Pa~a.
H azreL!eri ordunun ba~ma gehyor. Bu bir bi.iyUkli.ik-
tUr. Bu n:tilli azmin nelices:•tl ir. Pa a Hazretleri yal-
OJZ or::luyu sevk ve i::hru etmzk i9in i ·tiyorum di}'or.
Be:1 ask r olmadigtm halde nef imi P~a Hazretleri-
ni:l yer ~ne k yara.-, bug ''n ordu i:iyl e eyler is ter ki,
h:trp"e i:iyle ~ey!er olur ki sti··a~i intikal ve si.irati ic-
rai derha·l yarm:1k ! 7 1md1r. B::..zt meseleler o!ur ki
derhal icrasJD!, d erhal tebdilfn i (icap ettirir. BC le
bir mevzuda) (3) P~a Hazre~en M~d ise gelip
b.r.ar (ist ihsaJi yo.k Z::Jman ahr ve bu a ra.da buyii!<:
flrsatlar ka91rJJ.mt~ olabilir.) (4) Gec;eo gtin de bura-
da Vehbi Beyin bihakkm d digi gibi , ayaklanm1z
geriye degil ileriye gitme is'tiyor Efend~!er Anka-
ramn arka.>tnda harp yoklur. Oradan ileri g idecek ·
lerdir. Bu hepimize tereddUtler verdi. Olab-.iJir ki or-
(1, 2, 3, 4) Parantez i9indeki kelimeler taraftm-
dan eklendi. M. Onver
---<
 t : 62 5 . 8 . 1337
du hareHtmda serbest olmak ic;:in, Ankaray1 setrct-
mekr ic;:in, ordu biraz daha em:niyeti~i muh.af-:n et-
mek (ic;:in Ankarantn ta!:tliye ini zaruri gorebilir. Or-
du (1) sizinJe me~gul olamaz. Ordu ~oyle yapar boy-
le yap1<r dediler: Mi.itekamil harplerde yi.iriimek ister
g~bi s .. zler!e bizi endi~er,a· k et i ve cepheye g :·den ar-
kad:t~lar g .. rdliler geldiler. Bizim ruhumuza metanet
verdiler. Bu ordumuzun M;,i1mvt ikl rin bu mukad-
des vatam miidafaa etmek iizere ha'?:Jr bulundugunu
soylediler. Yaln1Z kumanda heyetinde vahdet olmadJ-
gt meydaltl c;:•kt1. <";elik ·!Jir el !azJmdJr. Cen·ab1 Hak-
ka yi.iz!Jin ~iiki.iredel. im ki bu c;:el ik kumanda.ya, bu
kuvvetli pazuya maUk bi.iti.in dimag1 memlekotin se-
11lm.tine ve bu davay• millinin neticelenmesi ic;:in c;:a-
l•~ll!n hayatm1 bvkam1zm meydana gelmesine vakfet-
mi~ olan bu zat m~vcuttur. YalnlZ vermi~ olduklan
takrirde rben. i.it'heye dU~i.iyorum. Tari'h tekerri.irden
lbarettir. Konvan iyon tarihini tetkik edecek olursa-
mz bizim Mecli imizden fazla bir ~ey degildir. Y?ni
b!lfiil bu davay1 meydana get.irmek i in her ti.irli.i te-
dabir yap1 yorsunuz. \'ilnki yapdtgiDIZ tedbirJer oy!e
tabii zamanda yapJ!acak in ten degiirur. fev'kaJade
zaman ic;:in fevkalade tedbi r evk ed1yorsunuz. Su
halde acaba biz bir apolyon mu yarat1yoruz? Di.i-
~Undiim ki haytr. Pa anm biiti.in ruhunu, vicdanmt
bildigim i-yin soyledikleri ver;bile irad i mi!liyenin
hizmetkan olmJ.k. bu memleketin Pad i }:~bt olmaktan
hayJrlu.lJr, (kanaatm1 ta~mJaktadJrlar.) (2) Kenu ileri-
nin ilk sozlcri d:lima 1rade! Mill iyen in hakim iy ~i di r.
Bu iradeyi yaratt1gmtz) (3) glindenberi bu davanm
(hakimi oldular. Ta)dtklan ruh itibariyte) (4) dikta-
torli.ige dogru gidvmez!eJ"di. Bih:lk'km ordtmun s \ k.u
idaresi i~in biz len sal:thiyel istiyor. Ordu milli or-
dudur. Ordunun kumanda.s t dogrudan dogruya Me Ii-
sin elinded:ir. Siz . :mdi birini te kil ediyorsunuz ve
diyor unuz ki: Sen gidecek in, en bizim k kin kal-
bim iz olacak m, bu ha.k!J d vam1Z1 bu muhik me e-
1 mizi halledeceksio. Evet halledecek in. amma en
karargahmt kurdugun yerden aynlmamm J;1z•m ge-
lir ve . rduyu te~biz etmen Jaz1rn gelir. M li e ge-
lerek Efendiler ne buyuruyor unuz deyinc~rv ka:dar
dU~man gelir. Bu n }e benzer bilirmisinlz? Alemdar
Mu tafa Pa~J. ordunun b~ma geldigi vakit ~u efer-
de bulunan rduya bu~day gondermek l:u:tm, n II
gonderelim demi~. Ordudaki anbar emin:n ~ yazanz,
anbar em ini se ke haz1r oldugunu bize yazar, bizde
(1. 2, 3, 4.) Parantez i('illdeki kel:melcr :ara/ml-
dan eklendi. M. Onver
167 -
c: 1
sevk emrini anbara havale ederiz, demi~ler. Pa~a;
o vak]a kadar Rus buraya gelir, anbarda ne kadar
bugday vars.a orduya veriniz demi~. ht;haz ede egi
karardan dolay1 Rei i Muhterememiz buraya gelip
te §UGU isterir:n, O;} diyorsunuz der e, bittabi bu ola-
maz. Efendiler diklcat edinlz. Aramzdan hlikkam ta-
yin ettigimiz arkada~lan takytt ediyor musunuz, onu
takyit etmedigin.iz halde yurdumuzu, trztmlzt, namu-
sumuzu kurtarmak i9in gonderlligimiz 1 ehmet~ ikJe­
rimitin ba~ma Reisimizi koyarken bu sal<1hiyeti tak-
Yit etmen.in manas1 olmad•g1 kanaalinJeyim. 0 hal-
de Pa§a Hazretlerinin ben bUtlin mevcudiyetimle Al-
lahtan tcmenni ederim ki bu Gv ay zarf1pda jn~allah
di4manlan memleketl n kovacagma, bu dava yt mil-
linin neticepezir olacag111a kaniim.
HULUSt BEY (Karahisar) - Muhterem arka-
da.5lar; benden evvel soz .. yliyen arkada~l r, ku-
mandayt deruhte edecck zatm alacag1 isim ve alah.i-
yeti hakkmda beyanlarda bulundular. Ben bunlan
t.af il etmiyecegim. B;!n memleketin ~u mti kil zam:l·
nmda cidd n yetk glbi kararlarla bu i~i yapmak lize-
re, bu i ~ i deruhte ettiklerinden Reis Pa~a Hazretler,i-
ni ne kadar tebrik edersem azd1r. lllm doJay:stile de
bir fark aramayt ~u bak 1mda.n temenni ed rim. Z ira
biz dedik ki; i im ne olursa olsun, Reisi muhtere-
memizin (ordunun ba~mda bulunmasm1 arzu eltik ve
i:m kendilerine) (1 ) ill'~ i ica l elti. l~te o Mecli , Reisi Ali-
in.i tevkil etti. Bu tev imde hi9 bir manada ktiyi.ik!Uk
ta. avvur etmiyordum . Bu i im Uzerinde fazla •s-
rar etm iyecegim. Soyle olsun, boyle ol-un haizi ehem-
miyet deg;J ir. Seref Beyin buyurduklan vec;:h ile, sala-
hiy~ t meselesi okunurken, ikinci okundugu zaman
b.irinci gibi telakki etmekteyim.
Bu uruyDrlar ki ordunun sevki idaresi hususun-
da, diyebilirlerru. 1cabatmt bize sormakla vakit g~ i ·
rirlersc buraya Mo kof yerine Yu~an girer. F kat
Pa~a Hazretleri buyurdular ki; Jedelicap ordunun
sevkU idare ine ve mernleke~in mUdafaasma aJttJr.
Ben me li in salahiyeti me ruasmt ledelicap herhangt
arkada~t bir yere gondermek is::n icabelligi an-
da Pa~a Hazretleri ii9 arkada$ i tedi kafi g..:l -
medi on arkada!} talep etti ve gonderdiler. Me ·-
li in bilfarz nisabt ekseriyeti kalmadt. Ha-
d i a ~ 1 n;?reye gotUrd iler? Ek eriyet oluncaya ka-
dar f;}ClJ.> kapanm• l1r. Pa ~a Hazretleri sam i-
mi his iy t1 efk<1r:t va.ktf oimakla beraber onun ivin
(1) Parantez, i~indeki kelimeler tarafundan eklc11
di. M . Onl'er
 i : 62 5 - 8
yiiz bin misa:l var, onun i~in pek korkanz k.i ir:w~i
millliyenin pek na9·iz 1:-ir hiit!imi olan Pa~a Hazretle-
rini hadisat ba~ka bir mecraya dogru ~evinnes:n. Oy-
le hadisat cerayan al1r ki mukavemet edemez. Terih
goziirni.iziin onilnde Meclisin salah1ycti hususundaki
a:rzulanm mahdud bir §Ck•i•lde kabul e.melerini an-
lanm. Mecl isin rniistemiren iruikad1 hi~ bir suretle
halel pezir olmayacagma ve herhangi biT i~ i.yin Pa -
~a Hazretleri bir'i. ini bir yere gonderecekleri vak it.
rh aiz ol"dugu salahiyetle kalk , git dernvmeli . in tihah1
Medis yaprnaltd1r.
i~·imizde ka9 ki~i var. 'Rica ederim efondiler, i~i
nazan im'ana almalann1 biitiin arka•da~lan tckiif edi-
yorum . Tarih bir tekerriirden ib::trettir. Te~kilat1 Esa-
s'iye Kanunu mevzuuba:his olurken zabthz hir cel-
se aktetmi~ti'k. Buyurmuifladt k'i herhangi bir kara-
ra 'kaatil'i yakasmdan tula•r indiririz. Allah gosterme-
sin. A!Hl!h •esirgesin Pa~a Hz. aram1zcfan eksildigi za-
man bu Mecli~i AJ,ide bulundurmabdtr. Mecl'isi h iy
bir valbt 'biT ~ah1sba bulundurmamalidtr.
MUSTAFA K EMAL PA A (An'kar) Hulu -
si Bey ark·ada§tmtztn soyledigi sozlerin kaffesi g:lyet
rnakul ve ma:nt1kldir. Onun i'rin 90k dikka-tle ve ehem-
miyeHe -nazara ·almmaya ~ayandtr . Bahset~ikJeri §ey-
leri yapmak iyin. yapmt§ zannmda bulunanlar i9in
zannederim k-i Meclisten salahiyet almaga liizum yok-
tur. Binaenaleyh bu tevdi buyurulan. vazife emniyet
ve itimad ilzerine miiesses olabilir. Rei inize emnli
>i~imadmtz yoksa ha1<ikaten boyle bir ~alahiyet ver-
mek muzird ir. Ordunun sevkii idlre ine ~amil o!mak
i.izere isbiyorum. Fakat vasi ve ~amiidir. i tiklal M ah-
kemesi azaltgt i~in, icap ederse, 'k arar maJhal btrak-
mamda:n ben liizum gori.irsem derhal us; ark.ada§
gondereoegi.m. Meclisi Alini_oin int-fhabma tai'i-k etmi-
yecegim. Z.ira Meclisi Alinin intihabtna taJiik seri !;,_-
tmyor, goriiyoruz. Kas; giinden beni olmuyor. B'inae-
nal-eyh bunu boyle yapm;yacag1m. Derhal 1 tiklal
Ma!hkemes'in.e gonderecegirn. Mesele di.i~iinmege de-
ger, 'rOk di.i~i.iniini.iz.
TUNALI HILM1 BEY (Bolu) . - Diger arka-
da~lar grbi bana da gelen •endi~eler ~u dakikada ben-
ce bertaraf olmu§tur. tn~allah reyl-erirnizde hiisnil
tisa:bete ciirnlemiz rnazhar oluruz.
Arkada§lar Meclisi en derin hissiyatla miltehass-is
<olarak tebrik edi•y orum. Zira burada mevzuu deh~et­
}ij bi:r surette ciirebi rnedenjye gostererek beyam mli-
taLta eden arkada'§lar bulunuyor. Ha'tlralan vardtr.
Fakat bu ak§amki bu hattrlann hepsiOJin fevkin·e s:tk-
mt~tlr. <;iinlk.i Medisin gosterdigi bu rlerin ci.ireti me-
- 168-
1337 c: 1
deniye hakikaten istimd edilecek ytk1lmaz -bir isti-
n:tdgah!tr. Su hal de sozu uz;atma kstzm iki ci.imleye
mi.i ·aade buyurunuz.
Hayattm n, dalglh hayattmtn belki bu ii9 ay zar-
f l!H.h ey Pap sen Mecllsin salahiyetine teclviiz et
bel:<i benden yok ya~lt arkad~lanmz vardtr. Be!k1 bir
kav a 1r gostermi~ derecesindedir. Su halde mus-ade
bu yu runuz Me-clis namma Reis P~anm, Ba~kuman­
dan Pa§a nm alm ndan operek ne tabirlcr va~ 'l hep-
sini az rri:iriiri.irn. Pa5a Hz. kalben, ruhen tctkik cde-
t:m. Bu mec~: in ~alahiyetine tecavuz et. Hazreti
bmere soyleyen o Arabinin soziini.i hattrhyorum. Ce-
nabJ Hak bize ve ya'I1Imtzda bulunan Pa~aya htisn1i
is:~•betler nasib etsin.
TAKI EFE Di (Sil'as) - Pa}a Hz. za<ten yapl-
y _rdu, yine ya psm. bill"i il kumandaryt ifa ·etsjn. Ben-
deniz bu ~eyi miifi d gormiiyorum. Alelitlak Ba§ku-
mandanUk vazifesin,i mi.ifid gormiiyorum. Miital-aa-i
ka~iranem bendenize diyor ki: Pa·~a liz. zaten yap!-
y r. Bunu izah edecegim. Yine bendenizce Pa§a Hz.
ni e miilf>ti mildafaa i~in bilf.i·il Ba§kumanda.n veya
vekil unvam veri•lmesin . ~imdi nastl yaptyorsa yine
oyle yap m. Bl)kumandanltk unvanmt almasm. Ordu
geri ye •ildi. Eski ·hir di.i§man eline gey~i. Buna millet
ne diyec k? MilLt bilirsiniz ~i her§eye bir kulp ta-
br. Bu ahlak hepi mizde vardtr. S.imdi Pa~a Hz. res-
men B a~kumandan. Farzolo;a k1 P ~ Hz. Esk-i~ehirin
sukutunda Ba!)kumandan idi. Fa'kat ta]_ij harp pla nca
Eski~ehir ukut e ti. Ne hata varsa Mustafa Kemal
Pa~anm etegine viktlanacak. Ha Mustafa Kemal Pa-
§a ~oyle etti, boyle etli. F{Jan memlelceti verdi, fi-
liin rnemleketi de verccek, §oyle olmu~, karpuz i~in­
de alttnlar gelmi§ diyerek lekelenecek. !n~alliih ol-
m az. Sayet olursa ba.;;kalar1mtza olsun. Fakat Mus-
tafa K cmal Pa)a bu milletin a1emda:nd tr. Cenabt Ha:k-
tan temenni ec!erim olmaz. Bu lekeler ba~k>a kwnan-
danlara si.irlilsiin. Mustafa l<!ema!l Pa§aya olmasm.
Su kaJar var ki, b n de bildigimi soyliyeyim,
Pa§a Hz. !Jizim haki·ka-ten Ba§kurnandamm!ZdJr. Ona
isnat edilecek herhangi bir §ey Meclise sirayet ede-
cek. Bii!iln millete sirayet edecek, safiyetle soyliiyo-
rum. t§te b-oyledir. -Ben Framtz.ca 90k bi:lmern, oyle
~Liphe gotliriir bir kelirne irni~.
HACI TEVFTK EFENDt ~Kangri) - Efendirn,
btitiin hatJra gelecek §eyleri soyliyeyim; Gef9i bana
ka<lmt~ bir §ey yoklur. Su kadar ki daha evvel -soz is-
temi§tim. Ben de bildigimi soyliyeyim.
VELIDDlN BEY (Burdur) - Efenidim, Mec1is
Reisi muhtereminin Ba§klllt tandanhk deruhte etme-
 t : 6l 5 . 8 . 1337
si. P~ Hz. Bizim tabiaten B~kumandantmtzdtr. La-
Jc;n herkesin bildigi Ti.irks:e i de, Fran tzcast da Ba~­
'kwnandan tmparator manasmt ifade eder, diyorlar.
Boyle ~liphe gotliriir me ele ar a Meclisin beka ve
devamma sekte .iras edecek his: bir manayt hukuki
yoktur efendim. Arzedeyim. P~a Hz. nin askeriye-
ye ait bi.iti.in istedikleri salahiyeti vermekte beis
yoktur ve verilmezse tamamile i~ gorlilmi.i~ olamaz.
Harbin zafer!e intacmt ve bir an evvel intacm1, ta-
hammillsiiz bir ~iddetle .intizar ediyoruz. Bunun ic,:in
Mecli ten i tedikleri alahiyetin vi.isat ve derecesinde
ruhu me~ruiyeti rencide edecek, Mecli in m~ruiyetin­
de... •hu u unda bu salahiyet Mecli in uhdesindedir.
<;Unlci T~kiHitt Esasiye Ka.nununda... Arzedeyirn, taf-
il ed~yim. Bu me ele etrafmda ~ekli husu isinde mli-
naka~a edel•im. Vaziyet nazik, mi.ihim ve memleket
bliti.in varltgile harbin zaferle ve bir an evvel netice-
1enmesi ve ona dogrudan dogruya ve dolay ile mtite-
ferri ahval ~u hali harbin memleket dahilinde (itti-
hazt laztm gelen tedabirin biran evvel almmasma
millet,) (l) ~iddetle, tahammlilsiiz bir ~iddetle intizar
ediyor. Harbin idamesi tedvir.i filen salahiyettar Ku-
mandanlann elinde ol a dahi me uliyet bu hususta
JQaran katiyi ittihaz hususunda bir kt mt· ve belki b.ir
ktsmt murumi t~riidir ve belki bir ktsmt da icraidir
ve icrai ktsmmm c,:i.inki Te~kilatt E asiyc Kanuounda
ordunun bJfiil .idaresi saJahiyeti Mecli 1 Mill inindir.
Harbin mebde ve mlintehast var. Harbin dogrudan
dogruya mebdei ve .icabatt harbiy do!ayi ile bizim
bu husu ta aldJgtmtz vaziyet mi.ihimd1r, mi.iessirdir.
Hatta ordunun efal ve harekattm ~u hali harbin mem-
leket dahilinde icabettiih efal climlemizio malumu-
dur. Bir de buoun miinteha 1 :ard1r. 0 da mi.itareke-
dir. Bu mebde ile, mlinteha ara mda harb.i muvaffa-
kiyetle intac,: i9in bi.r crok tedabir vardtr. !mali hu-
zur i~ bunlar orduoun icrai faaliyetid.ir. Halbuki
Meclis arzettigim gibi tedabiri icraiyenin miihimme-
si, hatta diyebi]jrim ki kaffesi bugi.in crduoun t~ki-
1att haztrast tarafmdan tamamen ve kamilen icra edil-
mektedir. Bizim bu hususta ziyaret etmemiz askeri
manevral rda gordi.igumiiz hatalan ter1kid ic,:iudir.
Hatta ordunun dal ve harekatmt m~kiille~recek
mahiyetler peyda edebilecek viisatte strf .icraat nok-
tai nazardan ordu ~urada bir manevra yapm1 ttr. Sor-
mak salahiyetini haizdtr. 0 salahiyet Mecl1 ·j M.illi-
nin cii.mlei salahiyetindendir. Meclis bu faaliyetlerin
(1) Parantez i~indeki kelimeler tarafrmdan ek-
lendi. M. Onver
169-
C:l
hesabmJ daima istemek sa:lahitile mi.icehhezdir ve bu
didi~elerim.iz ve Miidafaa Enci.imenlerin.i t~kil et·
melerimiz, orduyu ziyaret etmek1igirniz ask.eri rna·
nevralarda gordi.igi.imi.iz bu klsrru icraideki tef~ ve
tetkik salahiyetJerini kendileri denihte etmek, hep or-
dunun icrai faaliye'tlerine olan ni.ifuzumuzun semeratJ-
dtr. Biz o salahiyeti, yani ordunun faaliyet!i icraiyesi
s1rf a :Jceri olan faaliyete miidahale etme'k salahiyetini
haizdir. Hesab sormakla her diledigimiz zaman Mi.i-
dafaai Mi!Joiye VekiHetin.i celbetmek Meclisi Millinin
climlei alahiyetindendir. Sim'di P~ Hz. orduya mii-
·~ealik Mecli in salahiyetlerini bilfiil istemekle, bu •kts-
m.i icraiyeyi derubde ve mukayyed bir suretle tefviz
etmek iizere Pa~a Hz. nin ~ahsma (tevdi edilmi~ ola-
cakttr. Teklifleri ile de bunu) (I) kendileri 1deruhte
etmi~ oluyorlar. Bizim bu hususta miiddeti muayye-
ne zarfmda ordunun icrai faali'yetleri hakkmda her
zaman Mlidafaai Milliyeden yapacagtm1z .istizah 'Pa-
~aom ~ahsma, 1ferdi ~ahsma intikal e~ttir. Bu sebep-
le Ba~kumandanm muamelatmt tahtie etmege sa!lahi-
yetimiz yoktur. e zamana kadar? De,: aym hitamma
kadar bizim bu hususta baiz oldugumuz salahiyet, ta.-
raftmtzdan muddetle mukayyet (olmak riizere, Pa~
Hazretleri tarafmdan tefviz ed:ilecek ve bu) (2) su-
retle ketumiyeti, inzibat hatta en nazi.k zamanlarda,
en vahim zaman]arda arttk ordunun, harbin .icrai fua-
liyetlerinin thesabmt sormak, .icabatllli tetkik etmek
alahiyetleri kftm jlen 1eclisin Heyeri Umurniyesin-
den Pa~anm ferdi (salahiyetine intikal etmi~ olacak-
ttr.) (3) Bugiin bu salahiyeti, yani harbin icrai faa-
liyetini tetlcik etmek salahiyetini, (Meclis 'Rei i stfa-
tt 'Ie yioe kendileri haizdir.) (4) Bunda efendiler; ih-
tirah edecek, endi~e edecek bir ~yi bendeniz gormi.iyo-
rum ve sahibi salahiyet ordu harekiitt nedir? HaJ'lbin
e ran nedir? Ordunun muamelatmdaki tin2liba1 ve az
buc,:uk nac,:iz malumattm1a memleketin mu1cadderatt
mevzuubahis oldugu en va:him an}arda sa1abeti mem-
,leketi, salabeti askeriyeyi muhafaza i9in itihaz edile-
cek tedabir nedir? Bilen salahiyettar askerler.
Binaenaleyh efendiler Meclisimiz; orduya miiteal-
lik salahiyetlerinden ~u ktsmllli, tetkik ve tefti~ et-
mek salahiyetinin, oyle tic,: yiiz altm1~ ki~ili.k b.ir Mec-
li in agzma ve l.isam tenkidine dii~esme katiyen ta-
raftar degildir. ' ayiz iktidarunla oyle zannediyorum,
oyle goriiyorum_
(1, 2, 3, 4) Parantez i~indeki kelimeler taraj1mdan
eklendi. M. Onver
 i : 62 5 8
Kendi salahiyetinizden bir cl.izi.inu ona tefv :Z su-
retile tevcm mevzuu bahis IJugu zaman, daima. Mec·
lislerin asabiyeoj kar~•smda, ordularm faaliyeti Mec-
lis.i:n umumiyetmden az ~ok tarihte em <ll ile =~ h t
edilecek bir misalini zannediyorum. Bunun !J.>J.!ll hu-
kukide 1stlla1u mahsusu dah.t vardu·. Orduya miiieal-
. 1i:k salahiyetteo ~ ktsmtru B~kum aodana devir, bun-
da ruhu me~rutiyete mugayir bir mana yoktur. iz
j~inizden birini mukadcera'tt meml(;kete taalluk eden
her hangi bir meselede, ii~t ayhk bir miiddet i~tin , or-
dunun B~kumandanhgma intibap etmek ve ~•zin
heyeti umumiyenize, ~ahsiyeti ma.neviyenize air olan
lbir salahiyeti ivinizdeo bir ferd e, azadan birine teE-
viz etmek alahiyetini ha.izsiniz. Ittihaz edeb:Iecegi
tedabiri te~ri.iyeyi ve ona miiteferri niza:mat, ordunun
harekiitma e ona miiteallik salahiyeti t~riiye ; as1l
budur. BJZim na1.an d:lckatimizi celbed n, miiddeti
muvakkate i~tin, ordunun (sevlci idaresini bir zata tef-
viz emnektir.) ( l) •ve 9iin'ki Meclis o Hizumu hi- ~ el­
mi.'ltir. 0 Jilzumu ordunun muvaffakiyeti i~tin derpi~
e tmi~tir. Buglinki.i teklifin manas1, mefadt bundan
~barettir.Ordu B~kumandam Meclisinizin h:tli h:tr i
tinta~ ·i~tin,
muvDffakiyetle hali harbi inta~ eylemesi ve
ona mii teferri (ledabiri liiz•menin ittih a.71 adedinde
verecegi eViamir, mahza) (l) metni kanu olur, ki hu-
kukidir. Bazt menat•k itibar.ile lilzumlu talimat1 ve·
recek, .~u Meclisinizin karanna .iktiran etme .i lazun
gelen mesail.i seliimeti memleket ic;:in icra edecek . a-
lahiiyeli buglin kendi uhdelerine almak llizumunu
h.issediyor. Mecliste u muame!eyi intac;: ic;:in gi.inle-
r in ger;mesi icab~ttirecek bu alahiyet nedi r? ":Llhi-
yeni te~riiye nedir, ha,Ji har!Ji ljdame ned ir? Rirariler
va·r. Fir:trilere kar~• cari o!an a hlciim ve mu:tme1ftt
malumdur ve bunlar birer metui b.nuna mi.i:>teniltir.
Bu metni kanun olur tki
ik inci i; ordunun siyasetini mevcu ii ye~ini .ida me
liv.in muhtac;: oldugumuz bazt menat1k itibarile te:klif
edilir. Bu alahiyeti mevki tanbike vaz ic;.in projesi ge-
lecek, mlizakeres.i olacak, ·ikinoi mlizakeresine liizum
·~ost·eri-lecek, hic;: olmazsa ·i stical tkaran almacak, hi~t
ofmazsa tanzim etmek ic;.iu bir metn.i kanuniye ihti-
ya~t var. 0 metni bu salahryetimizde is im 1 edince,
ordu B~k·uma.ndanma .inti'kal edince bu hususta sii-
rat ve suhulet hast! olacak, Mec!fs Re i i ve Ba~ku ­
mandant bu ~alahiyeti h-aiz olacak. Ba ~k um ~ ndanhk
(1) Paratez i~indeJ..i kelimeler taraj1mdan eklen-
di. M. Vnver
170-
1337 c: 1
muddetle mukayyed olarak intilcal etmi~ olmasmda
muhtac;: oldugu mena jj maliyeyi temin edecek, te-
kft1fi h:1 rbiyenin tarZl cib.J.ye<ini y.d1Ut yiizde;jo i ve·
ya ~~kli tar~mt tanzim e~.mek. .ic;:in bjze a~ vurmaya-
CJ.!~ ve Ba~!·.u mandan izden. onu zanneder;m kj soz-
!eJ min mukaddimesinde de yine a rzettigim veyhile,
tefe viiz ettigi salahiyet i tina.den yapacak . Binaeoa-
!crh efendiler. buoun. ordunun bilfi:I icrai ·alahiye-
linde:>, ordunun bilfii l s vku idaresinden ~:Cuman­
danhg yapllma ,na. zaru ret olan bi.i llin I'U..tmelatta
zann derrm ki, ecli ;n varltgm• tehdid edece'k bir
t hlike katiy.:n yoktur. Bunu goren ve Jddia eden
varsJ. beyan buyursun, teneni.ir etmi~ oluruz.
Bu:1da ne gibi bir llizum ve menfaat vard1r? Sa-
Hihiyetlerden bu k1 mm1 Ba.~kumandana vermekle
kendi varl(~•m•z• .barek ~ · 'e dii~mana kar~1 dur-
maga mecburdur. Biz· m glirultii!ii, asabi, ke reti<J it-
tifak• aras1m, ek eriyetin teminini mucib mera im iz
,.e bu merasimi i tihsal iyin zannederim, hall h;.;.rbin
muvaffakiye!le in acm t mucib olacak surette sozii
bir az d<dgalandirmJ.k uretile vakit izaasmt, tezelziH
tmi~ olan rn.1 neviyetlerin, bu mi.in·aka~at sebebiyle
bi.r k•a t daha tezelziil •etmesine sebeb oluyor. B:ina-
enaleyh biz hai7 oldugumuz ahbiyetlefden bir k•s-
mml, tefviz ede;.rg~z;. S nra efendiler, b1 r §ey arzede-
;un. Bu. ar •k Pa~a huzurunda htilu·karane (tel kk1
e lileb'Jecek b1r husustur.) (l). (Pa~a Hazretle11ine ill-
mad•rn•z tamd•r. Bu sebeple kendiJerine bir k1 •m sa-
liihiyvtleri tefviz etmekle, Meclis oliirak, b:zi) (2)
tehdid edecek 1r V:J.Ziyete girmi~ olmayJz. Ne M -
lisin devamma. ne hayah le~riiyesini idamesine ma-
nia ve ne 'e meclis faaliye~lerin.:n in!<1tam1) (3) mu ib
bir ~cy yoklur. e 1ni abmt iz.:Je edecek e ne de
Mecl i in zaflyetini. Bilfiil kendi inin kurdugu ve ri.icu
edecegi bir m ii.esseyi ytkma 1 ve diktigi agac1 ke me-
i gayri kabili ta avvurdur. Urnumun harbe ait sala-
hiyetlerin kendi ine verilmesini i tedigimiz ve rica et-
tigimiz ~ahsiyeti ferd.iye zaruri gordiiglimiiz salahi-
yetler ve ah iyete muhtactlr. Ba~ka bunda mucib1
endi~e bir §ey yoktur.
BASRl BEY (Karesi) - Efendiler, . Reisim.izin
kumandayt bizzat deruhde etmek Ji.itfunda bulunma-
st hepim izi meserretlere gark eyledi. Kendilerinin kly-
meti askeriye ve kudreti fevkaladeleri dolayi iyle te-
dabiri Jiiz•meyi ittihaz edecekleri is;in Avni Hakkm
her bal e hareketlerinde rehber olmast memuH.i kavi·
(1, 2, 3) Parantez i~indeki kelimeler tara/lmdun
ekli!ndi. M. Unver
 f : 62 5 . 8 . 1337
dir. Yalntz Me liste bir haleti ruhiye vard1r. Pa~a Hz.
nin kudreti askeriyelerile, §'imdi)'e kadar aldugu gi-
bi, bundan sonra cl:t mtlvaffak oJmast .'vfecli i Alinin
bliti.in ruh ile, bli ti.in kalbile kendilerile n:r!ik:~ alma-
tna mlitev kkifUr. Medisi Alide hu ule gclen haletl
ruhiyeyi naz.an itibara alarak M li i Ah1in bu ha-
le!i ruh iyeye maruz kalmamast n ye mi.itev !-:!:if ise
kend ileri i9in avamiJ ..
Filhakika harekiitt a•keriyeye mUdahale dogru
degildir ve bunu ge,.enlerde ben:l~niz am ...:;yat ya-
pan bir daktora mi.id1h !e edilm~me.>i ne ka±u Ii-
ztmsa, bir kumandana mUdahale edilmemesi d a ka-
dar liizm1·d1r. Fakat rnesel harekali ask riyeye mUd2.-
hale. ademi mi.ida.'-lal me elesind~n ibaret degj'Jd'r.
fendiler oruy rum. ~~m !iy kad.tr b:_ l ecli;i Ali-
nin bidayeti te~ek:diliinden ~u Z':!tnlna lc.dar d_gil. ha-
rekiilt a keriye hatta Hiiki.imetin yapt1g1 harekfittan
ylizd doksar.ma rni.i;:Jah~ Te ettik mi? I feycti ekilc
bi r 90k mesaili mUhinvnede serbe t ka'm:~, Mecli i-
mizce bunlara dahi mli G:thale e liJm~m i_ti r . Kaldi' ki
memlcketin hayat ve me-matt m .. 'Zlltt bahi' oldugu ~u
dakika!ard'l mi.id hale e~meme>i kendi m nfa a~i mil-
liye ve vat3niye-j ic batrnc!an hr. Binacnal<>yh M li i
Aunin mi.idahale eylemey~ ~egine itim xd l Ztmrd1r. Bi-
zim kendi·ler:rne kar~ J itirn::td Jm.z ol~lugu g;bi r .. }a
H azre leri d · bu haleli rubiyeyi nazJn it:bara alan,
Me li~i Al iye bittabi itimad ettiklerini burada <iyier-
ler. Efendi!er bir ka~ gUndi.ir h:1ki 'at n Meclist bir
has a iy l husule geldi. Bu has a·iyetin meni..
Efendil·e r biz istiy ruz ki mernleket kurtul un,
<lu~man kovulsun. Yoksa ~u tarzda, bu tarzda yap!l-
sm degil herha deb;::: u Yui1anhlarla.
SALAH DDI D -y (Mmin) - E ~ b.1p go-te-
rilmiyerek idarci umur e !ilece, der"ceJe vaz.iyet dar
· degildir. Bir ka9 glin, bir ka<; sa:t 'aha iyi dU~Linii-
nuz ve oua gore ual orunuz. Onun ir; m P a~a Hazret-
~erinin metalibini intaca sureti katiyc.:e ka.rar verir-
sek mesele bitmi .ir. Bu karar daire inde tedviri umur
etmi~ olur Pa~ a Hazretl ri .. Harp mmttka mda bir
4ktidan mutlak laztmsa ve meml eket dah.ilill'd '< i ic-
raat ic;:in (bir ki rm salahiyetlerin k~ndi'lerine itas1
ioap ediyarsa bad lmlizakere verelim. Ama bu gi.in
iyin) (I) Ahvalde a derece acil ve plir tela~ bir ~ey.
yoktur .. . (Bir satlr yoktur) Bu noktai nazardan mil-
Jetin .. tabii te ir!eri fevkalade olacak v bu Mecli i
Millinin de bir hakkt vard1r. Gosterir esas budur.
Onun iyin o bir ktstmda Pa~a Hazretleri ~ok i temek-
te ha'klt alabjfirler. Fakat ben, bunun iyin bir sebep
gi:iremiycrum. K¢ndim, hakk1m olmak ilzere bir kts-
- 171-
C: I
mtm vermiyorum. R) "a>ct aliihiyetleri; gerek Mec-
lis R eisi 1fatile, gerek Kumandan stfatile mutlaktlr
ve Mec! Le harp mm tlkastnda alan husu . at i~in. ted-
dab.ri fevkabde}i harp i<;:in .. BiO<aenaleyh iki'~tk ka-
ltyor. Biri~1 bunu kabul etmesi, ikin isi nakii fi gi:iri.ir-
e. ad buyurursa o vakit Erldim Harblyei Umtumiye
ReU Ve~ iii bulunan Pa~a Hazretleri; Erkiim Haroi-
yei Umum iye Vekili .. ve a·lwa-1 de daha mi:i aittir.
Onun i<;:in bu iki ~1kk 1 Heyeti Aliyenize arzediyorum,
ve dlinkii mesrudattmda daha iyi, daha kuwetli ce-
yan eder. Bu bapta yazdan bir takriri de takdirn ed.i-
yoru m. Hatta Ba~kumarrdanltk Vebli tabrmi de yaz-
makta m gzurum v kranaatun da a noktadadJI.
.... Ba kumandanl1k meselesi diger P~ Hazret-
Lri .. Ba.. kumandan. di.in de arzet m i~tim; Meclisin ~ah­
siyeti maneviyesidir. Ru namt bir arkada~tmJza, bir
zat verme- i·tiyorl!z. e ir;in ben bi.itiin hukukurnu
feda edeyim?
SIRRI BEY - B:~!}kumandan demekte ne mah-
zur g"rli Unuz.
..,ALAHADDI 1 BEY (Devamla) -: Bu bir tak-
dir m--seles;d:r.
As1! kenJi.leri bizim hukukumuzu, . Ba~kum.an­
danldc vazi fe inde, Ba~ kuma!Tl dan Vekil.i stfatile
isUma!de tamamil sahibi salahiyettlrd!r1ar. Ortada
bir hl:me farkL k hyor. ani hakimiyeti milliyeyi,
kudr.,· i milliyeyi fr dt millette saklamak i tiyarum.
Onun Rt~kumanda.nltgt altmda Millet i~ini gi:irdur-
mak i.>tiy rum. fa 1! ki bir hat kamiseri bli milleti
(GUrLilttiler) Bu bundan iha.retli r 'Ve bu t>:r IJaJbir far
•odtr ve benim kendi kana tt mdtr.
, REiS - Mi.isaade buyorun arkada~ arasmda boy-
1 almaz. (Giirulti.iler)
R:c:t ed rim ar:,ada Jar, silklineLi muhafuza ede-
lim.
1U T FA K · MAL PA$ (A nkara) - Efen-
lim Salah:lddin Bey biraderimiz bazt mutalaar be-
yar;•.lr et il r.
(iki tlr roktur.) (1)
BunJa.rd.1n birincisi· Erkiim Harbiyei Umumiye
Rei i veta Ba kumandan Vekil'i s1fatile ifay1 vazife
et in. B ndeoiz zannediyarum 1ci, bu teklifi karargah
l ~ilinden ibar ttir, Jci bu zalen mevcuttur. Erklim
Harbiyei mumiye Reisi alan zat Sark cepbesinin,
garp C?phe inin her tar.aftna gider, idarei harekat
eder. (B~kumandan) (2) burada oturur ve buradan
(1) Ana zab1ttaki not.
(~) Parantez ir;indeki kelimeler taraj1mdan eJ...-
lendi.
==
 t : 62 5 - 8 . 1337
(idare eder diye bir ~ey olamaz. Ben, miistemirren)
(I) 1smet P~anm karargahma nu gidip oturacag.m?
Belki daha geri gidecegim. Maksad harekatm rnesu-
1iyetini iizerine a!Ip, harekiitt sevk ve idared.ir.
ErHm Harbiyei Umumiye Reisi Pa~a Hazretle-
ri ahvali wnumiyeden Heyebi Celilenize kar~1 mesiil-
dur. Yani Pa~a Hazretteri h rekii.tm, harekatt umu-
miyerrin en iyi surette sevkii idares:nden zaten me-
siildur ve bu hususta Heyeti Celileniz tarafmdan ken-
di ine alahiyet de veriJmi~tir. Onun kararg:ih1 da
vard1r, te,5kil:it1 da vard1r. Harekatt da sebesttir. Bi-
naenaleyh bir ~ekil yoktur. Eger bana Ba ~kumandan
demekle, mukayyet olarak ifay1 vazife ettirmek i tiyor-
samz, bundan hi., bir fa iile memul degildir. <;linkii
Pa~a Hazretleri belagan mabelag zaten yapmaktadtr. Bu-
nun i~in bendeniz kabul ediyorum, birinci ~ekil mev-
cut degil ve si:iylenen ~ey ancak bununJa olur. Siyasi
bir tedbir mahjyetinded ir. Eger ben im B~kumamdan­
ltgJml ilan etmek siyasi bir ted ir ise, burada geceden
beri cer}'an eden miiz.akerat ve miinaka~at <;:ok mah-
zurlu olabilir. Bu vaziyetre daha iYl i bir tedbir dii-
§iini.ilebilir. Demek bunda da b-ir faide yoklur. Her
~ey e kisi gil:>i diyecekler ve Ordu iizerinde, dabilde
ve millet iizerinde bu tesir h<!JSII olaca'k. Biz bunlar-
dan da sarft rmzar edelim. rna, ii9 he') gun sonra bu
tayinin fark1 nedir diye halk oracakt1r. Bu tayin be-
nim ~ahs1ma tevecciih edecek ise boyle }ey olmaz. 0
halde U~ gUn dewam edebilecek ola!ll maneviyattan
sonra, Beyefendinin buyurduk.Jan mUtalaa viirittir.
Hakiki Ba~kunundan, Mecli si Alin tn kendisid.ir, ~ah­
siyeti maneviyesicljr. Beinaenaleyh ol a olsa buna vl
kaleten ifayL va:z;ife olabilir. Seklinde miita'laa edi l-
mektedir. Bu takditde.) (2) Bu tayin olmasa da bun-
Jan ben kemali si.irurla kabul ederim.
Ben B~kumandan Ve'ldlf Mustafa Kemal P~a
diye bir imz.a atarsam, ~annediyorum ki, pek fena
tesir basLI edeceklir. Bizim telak'kimizi herkese an1at-
ID.lnm imkiim yoktur. Yine asii, Meclisin ~hsiyeti
maneviye idir, falan diye bunu etrafltca izah etmek
mii5kil bir ~ydir. Bunun i;:in oteden beri mevcut ve
mlruf olan bir ~ekil varidi hatmm olmu~tur.. b'ir
~ok taraflardan tenkidata ve muhakema.ta meydan
verecektir. Onun is:in bendeniz Vekil stfatml rnuva-
ftk gorrniiyorum. Memur olsun. Zaten takdim etti-
gi.ffi projede «memurin» kay'dt vard1r. (Ba:~kuman-
(1, 2,) Parantez i~indeki kelimeler tarafzmdan
eklendi. M. Onver
C:l
danllgm) (1) Meclisin ~ahsiyeti maneviyesinde oldu-
gunu birinci madde de tasrih etmi~ ve bu madde i9in-
de «memurin» meZ:kurdur.
Salahiyet me elesine gelince: Ben bu teldifahmla
Meclisi Alinizden fazla bir ~ey talep ettigime kani de-
gil im. Saliihaddin Bey bu kay!'t fazlad1r buyurduhr.
Halbuki ben bunu kendi telakk.j ve tefsirleri gibi te-
lakki edernem. Binaclaelyh B~kumandan Vekihl, Pa-
di~ahm Vek ilidir; Zat1 Sahanenin Vekilidir. B~ku­
man~an Zatt Sahanedir. Ba~kumand an ve~il!i demek
Zatt ~ahanenin vekili demektir. B~kumand<~Jn vekil'i
ZatL Sahanenin (vekili ise,) (2) ben de ayru ~eyi siz-
den i tiyecegim. (B~kumandan Vekili) (3) bilciimle
kuvayt berriye ve bahriyenin Ba~kumandan vekilidi:r.
Biitun o saJahiyeti bana verecek iniz. Hem ben ~­
kumandan olacag1m.. Mectisi Alin-in Ba~kurna.n'dam
olmak noktai nazanndan ben anca.k o zaman Meoli-
i Aliniz namma ifay1 vazife edebilirim. ve mes'uli-
yeti daima gi:iz online alarak ifayt vazife etmektir.
Yeni bir tedbir yapmaga liizum yoktur. Za1en Be-
yefendi buyuruyorlar lci, her halde tetkik buyunn~­
JardJr. Diger riifekasile beraber heyecana d~eleri­
ne liizum yoktur. Ben de tabii ayn1 kanaattayun. Bii-
yUk bir tehlike vardtr; fakat bi.iyiik bir fela:ket b~l­
rnlz.a gelm i~ degildir. U:z;erinden gelmektedir. Buna.
hir <;are olarak ben oyle dii~iinmi.i~ idim. Bir ci>het
vard1 r: Dii~man behemal Ankaramn garbinde mag-
lup edilmelidir ve tabii btz kuvvetti'miz:le bu gayeyi
temine ve istih al etmege yah§acag1z ve yah~1yoruz
ve behemahal orada olmasa dahi (dii~mam vatammLZ-
dan kovacag1z. Bu kudret ve imkiina da malikiz.) (4)
Ben zannediyorum ki bunu hi~ kimse in'kiir edemez.
Fevkalade tedbir ittihaz edelirn, dediginiz zaman.. Bi-
naenateyh vaziyeti fevkalade gorerek Reisi Ba~ku­
m:mdanltk mevkijne geyirirseniz ..
Zannederim, baz1 arkad~lar harp mm ttka~ mdan
baJhselli. Benim salahiyetim her yerde cari oldugu
is;in ve cari olac.1g1 i in mahdut bir h ... rp mmttkast
yoktur. Salahiyetim, butiin memlekete cari olacakt1r.
Binacnaleyh benirn en Qok .. Ha11i~te gorenler Meciis
azalarmm her birinin .. Bir an evvel mi.isbet veya men-
fi bir karar ittihaz buyurursamz (~ok mafi bir hare-
ket olur. <;iinkti miizakerat esnasrnda sar( edilen oyle)
(5) kelimc goriiyorum ki harice kar~t gavet tehlikeli-
dir.
(/, 2, 3, 4, 5,) Parantez i~indeki kelimeler tara-
/llndan eklendi. (M. Vnver
 i : 62 5 . 8 . 1337
Ha'll'ta. benderuiz bunu yazarken evvela §U hatm-
ma geldi: Ttirkiye Btiytik Millet Meclisi §Oyledir, boy-
lechr, hukuku m undur, mukadder<l!tl millete bizmt
va21itilyel~; r. (Gtirilltiiler) Beyefendi Haziretlerinin
ha.tJI'Ianllyorum, bir atkada§m1 bana soyledi. Bende-
niz §liphelend.im heyefe:ndiden sordum. Yozgat'ta Ss-
yan 91ka:biJii:r mi di~ sordum. Yani burada ge'ljp casu-
sun bira'lom~ oldugu be§ on kag1t Mecli e te ~r eyle-
digi -gibi mahalline de tesir etmi~tiir. Medlisin buraida
oldugunu ve burada olacagmt ve memlcketi onuna
lkadar mti'dafaaya !;)a!J$acagmdan emin oldugunu bir
'l)eyanname ·ile lbtittin memle'k.cte li lan etmeNdir. Yahut
bir heyecan g~ir'dJigti ni, · kork!tugunu anlatarak degil
mi~tetin metaneNni takviye ederek, milletin vazifesin'i
Ide kencfi ine irae etmelidlir. Biz Mecli in Ankam'da
kalmas1 hususunu OJ1duda hi9 bahsett.medi'k. Bakt1kki
vazi)"ete, bunu soyliyec-ek olursak, lbiz, haiini vatan
m vkiine dti~ecegiz. BinaenaJ yh biz yalmz zabitant-
mJzm mi.ister!:h olmalan i9in, efradt alileleriinden mu'h-
tay ilanlarma mua:venet edilmek.te o'ldugunu. her han-
gi lbir va2liyette ailelerinin miireffehen ger·i 9ek.ildigini
soyledlim. BaZJ adresler verdliler, JCi E J<li ehir'den, Bi-
le :k'ten gefl:en ailelerin buraya geldigi 'halde i tasy n
ambartannda bufuodugunu soyled.ifer. Kendilerioe gi-
o:p ta:kip edecegim!i soyledim. Oy1e bir ~ey varsa ta-
b:ii arkada§lanmJzm fer'den ferda her Ordu efradmm
tih:biyactna... gerelk elyevm vazife b~nda 'bulunan
arka~larm ihtiyacma ko~acagm1 beyan ile iz yaJn 1z
vatam kurtarmaya ko~un, dedim. Si2ilerin ihtiyac;:lan-
m kar~Jiamak geride bulunan hepinii2lin borcudur,
biz yapacag1z. B inaenaleyh boyle b'ir §ey varsa Mii-
dafaai MiJfj ye VekaJeti de (bunlarm h:izmetine ko§a·
cak) (1) terfilerine <;:alJ~acaktlr, dedim. Bize bazt ku-
maO'danlar ihhmal baZJ duygular1 iizedne, 'karargah-
ta ic;:timamt soyled~ler. Briz dedl:iJc 'ki mebusluk asker-
lik soylememekte Binaenaleyh biz Size ayakbaih olu-
ruz. Buraya gel'mek dogTU degildir. Meclis yine An-
kara'da vazifesini yapar. Sonra kumandan p~a soy-
ledi, ki Mteclis ben.rim on kilometre arkamda o1rnah-
d!f. Bununla deme'k ristetdi ki, Mecllis Ankara'da ka-
llr. Biz de Meclisin gitmek 'karan olma:d1gmt ve dai-
ma Ankara'da bulunacag1nt soyledik. 'Efendtiler hepi-
mizi faa.Jiiyete gottirecek esbalbr 1ihzara (gayret sarfet-
mek. mecburiyetindeyiz. Bu hususlan) (2) Salahattin
Beyefendi de soyliyecek. Binaena1eyh Reis P~a Haz-
retlerine rica ederiz ki; evvela ken{itlleri §imdiye ka-
dar b~adrklan bu 'i~i (biiyiik bir hassasiyetle sonuna
(1, 2) Parantez i~iruleki kelimeler tarafLmdan ek-
lendi. M. Onver
-173-
c: 1
~adar gottirsi.ioler. Qin'lcii) (1) ·zafe.ri 'k:altiy'i tetev~
vlic;: edecek en sala.'hiyet!tar zat kendilerild!ir. Bu a~n:
ba~ma geysinler. Bi.itiin ark~tarmnz hang1imize va-
zife dli~erse hepimiz de ayru suret:le ~,:al1~m. Mecli·
~isin burada nisabt ekser'iy.et Kanununu bersablk tns-
hih edelim. Diger arkada§lannuZI gondere!llim. Han·
gi ... (Ye~ye yak ada:lan) YaJruz vesaiti na:k..hiyele·
rrini 'temin edelim, o kadar. 0 suret:l'e haog!.i hizrnet
bize di.i~ecek:se ko~a~1m. Hem ~si d~i.ince varsa ve
'kald1ysa, hem kendi ~ahsunlZJ, keJ11d'i hays.iyet Ve §e·
r flimti2!i 'kurtara.lJm ve hem de §U memruketi, ~u mil·
leti ~u fela'ketten az zamanda 'kurtarahm. Benim 'ka·
naa~ime gore vaziyetimiz, netice itiba.riy1e ti1!imaldJm1Z
az 90'k sarsJlacaidlf. Ne;ticeye jtJimadJmJZJO azt k.allnu§·
t1r. Soylemesini ti temliyorum. Soyfenmeden, soylen·
memesi daha i}iid'ir. Siz boyle zayrf vaziyete dli~iin­
ce ttalyanlar, Fransizlar bi2!e dirsek gastermiyecekrer
mi, !ngiJ>izil'e r bundan •ishfa!de ederlerse buna rre yapa·
lim Bolu'ya Fran 1zlardan on nefur gelirse hal'k k~
koymaz. Haydli Yunarila ugra§Jyoruz. Fa:kat 1o'g'i1iz-
d~n b<'~ on nefer oraya btiytik bLr ordu gonderemiye-
ccgin'i !Jizim .i~,:in anlamak mli~'kiildi.ir. Benim kaoaa·
timce bu i~ onbe§ gii.ri<fe ll'ihayet bulmalrdlr ve ~unu
b;Jmeliyiz lci askerlerimiz Yunam yo'k tepelernn§tir, as·
kerimiz yok kahra.manllk gostermi~'tir. GJrtlalk gntla.
ga askerimliz harbetm'i~tir Slrlahiyettar bir i.at cfedi
ki , <;anak'kale'de bulundum, htitiin Harbli Umuminin
afatraJtmda bulundum. Bu harp he~inden mi.ithi~ti.
YapJ!an harpl'e rde askerin gi5sterdigi celadetler f~.
kaladedir. Bir k~ nefer bir grup kurtarmJ~. KOyiin-
den aynllrken ... o tek nefer kayardl. iEger o tek ne-
fer· kaysaydt biitiin grup efradiiyHe, iJcumandarnyle
mahvolmak tehl•ike inde iken bir nefer 1bunu kU11ta.r·
m1~ttr. Her ~eydeo evvel vatanun derni~tJir ve o gru'bu
tamamel'l kurtanm~tJt.
BtR MEBUS ...:.. Mlitavasstt bir devreye ait t~­
kilat ikmal edildikten sonra mukarrerahn bi.itiin He·
yeti Vekilece kabuli.i laZJmdtr. Sonra Gonilllil mlif·
rezeleri te~kili hakkmda yalruz Erkaru Harbiyei
Umurniye Reisi ittihaz1 karar eyliyecektir. Ben Go-
nilltii miifrezeleri te~kil edecegim. Yahut bundan bti·
ytik bir faide hastl olmadJgi tecrii.belerle c:abit oldu,
lagvedecegim. Bu suretle esbabt mucibe beyarundan
sonra bi.itiin mtidafaai Milliye Vekaletinin, Erka.m
Harbiyei Umumiye Riyasetinin bu husustaki mukar-
reratJru tatbik ve Hiiki.imetin emriyl~ teessiis etmi§
kltaat varsa, ayr1ca, askerler toplattrsa bunlann ih·
(1) Parantez i~iruleki ke/imeler tarafcmdan elden•
di. M. Vnver
 j 62 5 . 8
t1yacmt derakap tatmjn ve Hukilmetin ma!Gmatl ol-
mak tzm .. . httl bu ur tie efendiler, muhlelif ma-
haJierde bulundugumuz aziyeti takvi yc edecek kuv-
vetler ihzar cdilecektir. Biz bugUn elan da ha kat! bir
suretle Ordu ia'ie i ile menabii irujC kminiyle ugra-
§acagrz. 1enafil varidata elan ·azr'yed ctmemekligi-
mizden bu hal ne~et etmi~tir. Fakat l unu n da gi.i nU
gclecekti r. Heyeti Aliyenizden ri a edilc~:ek tir. Yal -
mz vat.aifi Hiiki.imete miidahale edilmemek i:;in bir
intizam vazedilir e emin olunuz ki, muvaffakiyet
muhakak clacaktr r.
Bi R M ·BU S - Eftndil r, ark a Ia lard a n bazila-
n mahalli idareler yapmamak h,:in m~rnl ketin t 5ki-
l<Ht umumiyesini bU bi.itiin ahali iizerine v rmcmek
!Uzumundan bah ettiler. Ef ndiler. bcndeniz bu it i-
raza mahal gormLiyorum. Siz mill tin vekillerisiniz.
iz burada millet olarak me\ zuubahis oklu~un uz hal-
de bizi tenkit edebilirsiniz. Binaenalcyh clogrudan
d gruya bu miUetin cline vcriliyor ucmek deg ildir.
MUdafaa muntazam Ordunu n clindecli r. Viliiyet fec-
Ji lerine boyle bir saliihi yet \ riyorsunuz. Bunu ka-
ti yy·en hi<; bir yen! g"rcmiyccc k iniz. Ordu ku\'veti
daima ahdeti i~ti i La m eder. 0 faa li y tier ise tefriki
vazaifi i-:abeder ve mihl lif mahall rde p ar~a par~a
bulunan kuvvetlcrle hi ~ bir neli e ~1kmaz.
1 ~te M Uclafaai Hukuk c<.:rniyctlerinin muhtelif u-
rdte idare etmeleri ir,:in te kilata alf r ehemmiyet edi-
yor unuz. [.n muvaf1k t e ~kil at r yapalim. Fakat efen-
diler, mesele te~kilatla degildir, adam m selesidir
ve bu memlek ti dUz llecek bir tarzda ba ka bir §C·
kil koyunuz. Demek ki bUtUn bu hai ler t e~kilatta
:mar~i oldugundanclrr. Hliki.imeli muntazama te~kili
bi raz za.man ister e d e her h, ld clzemdir. F akat bi-
zim muvaffakiyetimiz inzibattad 1r, inlizamdadtr. B a~­
b Hirll.i mUdafaa ec!ilmez.
HL T USi BEY ( fy o n 1' ara hisar) - Bir sua!
soracagm1. i 1-. i yen.le buyrul uy r ki, millet biziz, biz
JUzcltc: <.:giz, f kat dUzellmek i9i n en samimi cevabr
\'Crmiyorsunuz.
A. FERiD BEY (Maliye Vekili) - Yalnrz bu
ta rzd a umuml su retlc tc v ihi h itap d ogru dcgildir.
Gee; · nde 7at• a liniz ay nr suali irat bu yu rdugunuz
halclc ccvabr da bulunamadrnrz.
BiR MEBUS - Efendi, .,imdi M ecli in vcrecegi
karar ... Bu hususta bir karar vermek vermemek me-
selesidir. As1l milhim me ele halleclilmemi~tir . Bu ar-
kada$1annrz dahil oldugu halde B~kumandanlrga ait
busu att suratle hazrrlatmak meselesinden munbai -
di r. R isim iz Mustafa K emal Pa~a Hazretleri gerek
-174-
1337 c:1
<;anakkale'de ve gerek Sina'da miihim muzafferiyet-
ler kazanm1~llr. Fakat Efendiler, Mecli Reisi Ba~ku­
manc!anhktan r;ok bUyiik ve yUksektir. rerede kalch
ki 1ustafa K cma l P a~a: me clii bir Ahmed, bir Meh-
metle mukayese edil in. Mustafa Kem al P a~an m §ah-
i nnneviyeti c;ok bUyliktUr. Valiehilazlm bir Hintli
ismi soylendigi zaman alall da m get iriyor. Pek aJa
bilir iniz ki boyle oldugu ha!ch; ve P a§an m vaziyeti-
nin sar rlmas1 mill tin ar~ml 1 mr icabeder. Temel ol-
mak itibariyle onu da ar ar. Yunan Ordusunun he-
defi hi~ ~U ph esiz, Eski~ehir degildi . Taarruz planr-
n!n gosterdigi vaziyete gore tamamiyle HUkUmetin
kalpgfllll id i. Ordu ikinci bir muharebeye yiiz ~evir­
mek ir;in muntazaman gcri ~eki.lw. Elhamdi.ilillah
me cudiyeti ni pek zayi etmiyerek hattr ta biisini aldt.
Binaenal yh arkada~lar heyecandan ve rusten ari ola-
r ak gayet iyi dU Uni.inUz. V e bunu vi dammzla mu-
hakeme cd iniz. Millahazatr siyasiye, millahazatr as-
keriyenin icabalr siya iye ile alakadar oldugunu di.i-
i.inmiy lim. Y al nrz iyasiyatm mevcut oldugu yerlere
daima felaket tevecci.ih etmi~tir. T ari hde emsali ~ok­
tur. Binaenalcy h Efendiler BilyUk Millet Meclisi
R~.>i inin buglin Ba kumandan!Jga tenzj!ine yi.i regim
ral! olmuyor. Kral Kostantinde Yunanh gavgast i~in
degil tacmr kurta rmak is;io gelmi~tir. Ba ~k umandan­
'lrg•deruhte etmi~tir. Yaln1z izimir'de oturmu~tur.
Asil Efendiier. mcsele halli fasl edilmem i§lir.
R E iS - Efendim, tadil teklifleri varc!Jr.
AHMET MUHTAR BEY (istanbul) - HUsrev
Beyin takririni okuyunuz.
1
Bliyiik M illet Meclisi
Riyaseti CeliJe ·inc
A tidek i teklifi kanuninin mi.istaceJen mUzakere-
ini Ye tayini esami ile reye vazmr leklif eyleriz,
Sinop Ankara
R1za ur _ Sem ettin
Ankara Yozgat
Hilmi Ahmet
Esk i~ ehir Diyarbekir
Hlisrev Sami Hacr Si.ikrii
Biga Bursa
Hamdi MUhiddio
Trabzon
Hamdi
Tiirkiye Bi.iyUk Milllct Meclisi Reisi Mustafa Kemal
Pa~a Hazretlerine Ba~kumandanllk Tevciru Haklondaki
Kanun
Madcle I. - Millet ve memleketin mukadderatr -
na bilfiil vazrulyedi yegane kuvveti aliye olan ve
 t : 62 5 . 8
azasmdan her birinin Kanunu Esasi ve Te~kiJatt sa-
siye kanunu ile hukuk. ve masuniyeti t~riiyesi tabi-
danllgi haiz bulunan Tilrkiye Bilyiik Millet Meclisi
kuyudu atiye ile Ba~kumandanltk vazifei fiiliyesine
kendi Reisi Mustafa Kemal Pa ayt memur eylemi~ti r .
Madde 2. - B~kumandan ordunun maddi ve
mane i kuvvetini azami urette tezyid ve e\k ve ida-
resini bir kat daha tarsin hususunda Tilrkiye Bilytik
.Millet Mecli inin buna milteallik alahiyetini Mec-
lis narnma bilfiil istimale mezundur.
Madde 3. - Mii~ari.inileyhebaladaki mevad ile
mevdu stfat ve saHihiyet iiy ay mudd tie muteberdir.
Meclis llizum gordi.igii takdirde bu miiddetin inkl-
zasmdan evvel dahi bu stfat ve salahiyeti refedebi-
lir.
. 1ctDd e 4. - i~bu kanun tarihi nr.:~rind n it ;ba ren
meriyillicradtr.
Maddc 5. - t~bu kanunun i rasma Tiirkiyc Bil -
yilk Millet Mecli i memurdur.
BIR MEBUS BEY - Binaenale ·h bu bap a bau
ar'kada~lara soz oyletmt:lk laZiffiJir.
TUNALI HiLMt BEY (Bo1u) - Ben de soz
i tiyorum. (Gi.irWttil r)
RE!S - HU rev Beyin sozi.i varken dig r arlka-
da~a soz ermok na 1! olur? Mil aade buyurum.tz
efcnd':m mUzalk~reni n kifay_tine karar venilmi5lir.
MUHiDDi, BAHA BEY (Burn ) - Simdi H ..
rev Boy iyi bir ~ey yapmadllar ... B-nd nizin fikrin ...
en ya'k.m Hoca Taki Efendi oylemi~tir.
HAMDULLAH SUPHt BEY (Antalya) - Ar-
kada.5lar, Hey j v k'i l'.:den biri i SJfa ile oyl·e mlyo-
rum. Anlta)>ya m busu lfatile oylilyol'Um. Diln d~ n
b~,tj yaptigl'r1liZ bah i te ~tm::Ey kadar soz ala n artka-
d~lar bazt takayyiidv JLizum go:in~, Mecli in aJa-
hiytJti hU!ku!kiyc i ha•' icmda beyanatta bu.lunmu~. Hii -
rev Bey bunun o!mama 1111 arzu eden bir tarzda be-
yanatta bulunmu~lard1r. Maddi ve manevi son aglr-
hk ne va:1>a, 'k.~fenin goziine koymaga me buruz. A r-
lkad~b.r, Anado!tda i·ki biiyi~k Ekir ~arp1~1y r. Yu-
r.::n Ocdu:;u da b!r fik.ri tcmsil ediycr. B'z m'li ad -
len'n a'k : b~ti nck tai nazanndan 'bin ikere endi~e ile
miit.:ha3s:s o maga m<!eburuz. Eger mii adele nado-
lunun falan n kta ma kadar g 1irse i~ b i tmi~tir dcr-
s-niz o b~ka. Bu mlicaddoyi zaf-ere i_,al etm k iyin
topra'klanr.m:dan geri y k.ild:k~e. el'imizin a1tmda1i
ln!Jk t lk'SI:I d iikc;e mcnab ii vlU'idatimtz tenak.us eder c
bu:1u nazan ~Uk'kate almak: mecburiyetindr yiz. A T: a-
da~la::d d im ki cg r fkri isti1anm, f ikri flituhatm
- 175' -
1337 C:l
neticesi yell! den yeniye ,kazanyJ'ar fi kri uyant.rSa, mil~­
kilii.tm namabdut olmas1 mu'kabilinde geri donmek
varsa... Feltilketlerimiz ne ,kadar artarsa artsm, l>izim
nr:miz tkatiyyen isti•klaldir. 0 bir istilii. muharebesi
yap1yor. ToprJ.'kla r c;ogaltmak, hudutla.n l i etrnek
muhar b~ :ni yap1yor. jki miza9 9arp1 1yor. Yuna.n-
IIIai m no·:ne, Tiirkiln mak-adma b InlZ... Uy bin
s n-1'! Yunan tarihini allmz. Gorece:... iniz ki ma'i~et
Yunan:tl:m m~cadcl ye ali~t1m11 ttr. Tarihlerinde i -
tical f:·k1 i ;u- hr. Rum lar aveleye '<III,: md1r. Topra-
&u<~ rt!< r, •en ba.d ve a ide •istihsal d~r ve satar. Asa-
n sa.b''k aya aJ:k i~k zafer en mi.i a':t ~cra:itt anca'k:
v an~~k ljize mcm~tur. Biz diyoruz •ki l\1usbafa Ke-
mal Pa nm ~ hs1 elimizd bilyiik bir tk uwettir. (Gti-
rilt.iil::.r) Mil•aadc buyu.iunuz e[ ntlim, biz diy oruz
ki efi m i zd~ b'r kuvn: vard1r. Mu tafa K mal Pa.5a-
nm §ahs1. .. B:lha •a Hi.lsr v Bey ark<\da§ImJz Sivas
M b u , 1 u !!a fa Ta!<!i Efendi bir ~ey soyledi. Rica>t-
lar d-.vam .tigi takdi1'de fu afa K mal Pll.§a i~ ba-
mda bulundu'k~a ne yapilab:Jir?. 1 luhak-k:tk arka·
da !ac, nmri v nakab:li inkar bir haki·kattir. Biz
miicad~k:nizc dli man kuvv tirri buraya gayboldugu-
nu go:- c-yd·k o z man bunu nazan d i.k.kaLe al1rd1k.
Sahsa bu kadar bilytik 1uym t ve ehemnriyet atfetti-
g:m:z ordumuda binler e mi al iJe tazi m eylcdigi-
m :z R e: i MuhleJ·.!mJn iz ;.,.in eger bu zamanda tera-
zin:n bir efesine ko ak k1ym~ti anla 1llr. Bu ci'dal-
de bil)'llk ';! a-1 battralanm1z ~oktur. B tbaht oldu-
gumuz gi.inl.::rd Harbi Urnum'i badirolerini hatJrlt -
r ruz. Zannl·cm:•yin:z yahmz. biLe aittir. M mle!kc-
tim :z ki e:!i bin fclaLt go :mil til r. \fuhacer t eder-
k 11, mal b:y:•t goriirken 0:- 1ularmm ~ctkilm~ i oniln-
de o:.11u~ :ur. :-,1 ;11"'ri n tahammii'lii niimabduttur. Bu-
J:un.a ynama.! Jsterr.':y lim. Bit::m i~in ne mi.im'k.Un-
" azami sur tt~ yapmaga m .. buruz. (i.iil'. ii ge1•i ye-
k'ilmi!. ri atler evali dtig i • kJinl.: ... Ar•kad~lar ben-
deniz d:yo:um ki IJ:.£ m.: ·z· tutmU'jUL, bunun j~jn bu
movziin azami E Ji'ett.., :!k\<yesi Jaz1mdir. Meclisin
tosiri bud~.: r. l'.1 .!ml k c:mizi idare bususunda bir ar-
kada5lffii ZI ku![anm=.k yi.izd.:: do'·san bu va.ziy t:.i ver-
m •!;: sa3L:11 kaL:1! t:tnl~izdir. Fdiik t ta:kip ettlgi,
rioa!J~r d:va.m ettigi takdirde Mecl :si nizin elahiyeti
han i Ordu-ya Ij tinat edcrJk b:.le ·icray1 ab'k am etti-
t'ir? S,!ah;yet:m :z·n nar;L. olmast iy;il Ordumuz:un
gali!) o: r.ast it'm.md.Jr ,.~ rnuvaffak :y,r:m izin en bii-
y .. k fimi lh: rin en bil':si Must. fa K-emal Pa~anm ~ah­
smda t~ dt:ch. Meml.kc-~i. mill.::ti zaf re i ai etm
iyin clilllizde bulunan ea k1ymetli kudr eti bir terazi-
r:n b:r gozi.ine ko}m?.l!yiz. A1'kada lar b nim f•ik~i.m
budur ve bunu tt:>k1if .. uir::>rum.
 1 : 62 5 . 8
( Nebl Zaide Hamcfi Beyiin ta!k.riri okundu), (Kang-
n Melbusu Tevf;lk Efend'inin ta:'k:fi.ri dkundu), (Kares'i
Mebusu VOO/t1i Beyin taiJcr.irii to'kun•d u), (Y ozgat Me-
busu Sil1eyman S1rn Beyin t'<llkriri olkundu), (iK~aresi
Mebuw tbraih'iln B yi n talkrirj olkundu), (K!Uitahya
Melmsu Oemil Beyin ta.kri1ii dlmnd'u), (SalaJhaddin
Beyin .ilki tel<Lfinden ,bjrj ok·u ndu), (Erzurum SaJjh
Efenrnnin ltia!k:rirl okundu).
SAL!:H EFBND! (Erzurum) - Tekliflim!i iza.h
xieoegim. (~iddetilli gil'riiltiiller)
RE1S - Ta:krirJeri reye koyaca8"Jm. BiJ!ahare ta-
ymi es:uni ta!kri·riru o'kuyacag~m. (Dura'k. Beyin ta:k-
riri o'kun:du), (Nazara ahnmadl) (Karasi Mebusu Veh-
bi Bey-tin ta!k.tiri '()lkundu.)
REJtS - Nazan itibare al'anlar liltfen eJ1erJn'i kal-
dJ'tsm.. Reddedildi.
(J:<tlitahya Melbusu Cem il Beyin ta!kriri okundu)
RElS - Nazar1 dliikJkate alanlar ellerini !kal<!.Jrsm.
Na;>:an aiildka'te almmadt.
->8-..--
tkinci Celse
RE!S: ~ei isan!i Dr. Adnan Bey. ferdi, Mustafa Kemal Pa~a
RBlS - CeJseyi ayryorum. Soz Mustafa Kema'l
Pa~a Ha.zretiee~in'indir. Buyurunuz efen•d:im.
MUST'hFA KEMAL PASA (Anlkara) - Muhte-
rem ar!kad~ar; B~:kum andanlt'k 'te.kJifii lkaqtsmda
H eyeCi A11;yenize t1ir esas rolmak iizere arzettigim tak-
riiin mlin 1alk~asmdan mi.Llhem .oldugum bazt no'k.lta-
<lar va:rd.tr; on1art huzuru iiunizde tasrih e1t111'elk listi-
yo11um. Telelkkil}rattmda aldanmu)"'rsam Mecl'is:i Aliyi
tereddli.idle ~iked.en .noklta, hu'kuku t~~iiye ve 'i craiye-
sini bh zata ltevdi etmi~ olmaiJctan <t:e>veD'iit edece'k
matha:ti,rcfir. Mecllisin bu ndktayt bliyLrk iY: r hassasi-
yet ve ciddiye~le nazan diJdka!te aJma!smdan ben ~ah­
rs an fevfkla:l3Jde memnunum. yiin'kii h is: b'i·riimizin ~s1
mevzuubaJl's degih:l!i£. Falkat ~aht~lar mevzu.b ahs olun-
ca hu Mecl'; i Ali·yi ·t~il eden Ze'Yatlian ben de !iir
relit olmam iK'bari le, ben'im iy'in dahi her han•g'i bir
sa.la:ruyeti, kanuni ve m~ru bir s1fat1 haiz olabi'lrnem
mut1a!ka Med:&i Arinin mevcudtiyeitine vabes·tecili r.
!Meolisin mevcudiy~i herhlliO.gi b1r ~11 ve surette dii-
~an taarruz olursa ona intlisapla haiz bulundugum
- 176
1337 C:2
(Yoogat Me!busu Silleyman SJin Beyin ~akr1ri
olkundu) R edd~dil'd\i.
(HUsrev Beyin ta'ktirii dkundu) R eddedilidi.
(Salih Efend"n'in takr'iri o!k:undu) Redoed'iJdi .
(Nebi Zade Hamdi B(!lyin ta'kl1.ri i1~ tashih olu-
nan maddle olkundu)
R EfS - Sim!d.i. efcndim ~kindi ma.dldeyli reyinize
arz ediyurum. Kabu1 edenler eUeriali kaid.trsm ... Ka-
bul eidiJmi .tir.
(0yii'l ;;J madde dkun'du.)
R E fS - Ka,bul edenler.. Ellerini !ka:J:d1•rsm, kabul
ed':lml'. tir.
{Dordiincli madde okundu)
R i - Kabul edenler, ellerini 1kald11:>sm. K-abul
ed:Im i~ tir.
SJ;mdi bu11olan tayin'i esam!i ile reye 'koyacagllTI.
(Ta in i e ami i!e reyl r tloplanmaga ba~Jand.J.)
bi1lclim1 evsaf ve saliih'iya:t 'taibii 'k'endiligin:den mii.n-
defi olur vc 1bundan sonra yap!laca!k ,j~l'er bilbta:bl mi-1-
.rert:in arzusuna ve irade ill'e ltema·s etmez ve bittaJb'i m'il-
let9e muta oJmaz. BinaenaJeyh zati iilinizce muc%i
end'i~e alan no!Jc,ta benim l:lsasen mahfuzli,yeti ~9i n vak-
ft hayat etmek. moobufi.yetinde oldugum 'bir ndklta-
d:r. Onun iS:in !Jen de, bu n:olkil:anm yap1lacalk me-
vaddt tkanurutyede mu arraf olmasm1 rehetll.nUye!tle
di.i§lin!dliim.
D iger •IYir n cJI<!ta daha vardrr. Hcrh"angli birim1.ze
boy!" bir saliihi;yet vePil'seik, o zan: bu salahiyetfi ne
istinaden aZJayl lk.ira.m'dan herhangi biri halklktnda Jcey-
fi, orfi, muame1'e yapabii·l'ir mi? Blittabi bu d'a va..ri'di
hattr o1amaz. Fruka't bunu da ref'edecet Jca'j'd'i.i §ai11J.
nazan rrl;bare a1ma'k ~azund.Lr.
Sim<l i m i.isaade bu'}'liiUl"Saruz, gectfui ta:lcririmfi ba-
ZI madd'eler hal inde bir p11oje •olara!k Heyeti Ari.yeni-
ze ta'kdim ediyomm. Onun 'iizlerindle mii.zakere ve
mlina'k:l~a yap1labH..ir.
---1
 t : 61 5 . 8 . 1337
TiiriUye Bilyiik Millet Meclisi Reisi Mustafa Kemal
P~ HazretJerine B•wnandanhk Tevcthine Dair
Kanun
Marlde 1. - Millet ve meml'dk~in mu!k:a:dkfuratt-
na bi'Jfii1 vaztiilyed yegane !kuvve!ti ati<ye olan ve aza.-
smdan her rbirin'in Kanunu &as1 lYe ~ilitt Esasi•ye
Kanunli,yl'e thu!kuk ve masun'iyeti ,r~riliyeifi t·alb iatiyle
mahfuz ve ~ahs'iyelti mwe-viy.esi B ~umandanltg t haiz
oolunan Tiirlkiye Bli•yU!k MiUet Mectisi lkuyU'du afiye
ille B~kumantdanlt'k vaiifei fiiliye'Sioe lkend[ re'isi
Mus-tafa IK:eima!l P ~ayt memur eyJemli~ir.
EMtN BBY (fuki¢hir) - Efterrd'im; ben1<len:iz
Medis'i Alinin salatiiyetini Mustafa KeroaL P~a Haz-
re'lilerin•e vermelkt:e l)ir beis gonni.ily1oru:m. M~e!ke!Jte
dilktaii:Or olabilmek 'Ve memtdklt;tin tbutiin lkuwetin'i
ele rul·alb'ilmek •i9in.
Ba§lk'a tiirhi memlekel!te zul'Um ile paty'idar o1urra-
cagl111a lkruni degifim. Mern!l1elkeiti Yun•a ndan, d~an­
·dan kurtanp ta boyl'e l)ir muddei iyin ckend'is1 dilklta-
tor o1a11a'k •icr.ay1 faal<iyet eiderse, ben bunda roem1e-
k'ei ivin fayda millahaza ederim. Hatta bend'eniz,
Pa:d~ahlill<'tan yii'ksek. bir ma!loom o1sa dahl .vefrr'im.
Her ha1de, ~a;hsi hayartmu:2ida bir vahdeti idaren'in
gOsireroi~i mel~anete gore, tecrlibemize gore hare!k:et
ed'iyoruz •Ve lbu j~lerde de vahdeti id'arem'izii Reisimiz
P~a Hazt1etler'ine tevdi ediyoruz. Bu lkadar Wyiilk
meswiy~ti n 'kerrdil•erioe tahmilinin, !k:endisine 9dk da-
ha tbi.iyi.i.k faa~~yete se\1kedecegioe kaniim. Hatta bu
a ~tt!k selb be P ~a Hazretlerinin ehemmiy& v'ermedigi-
ne in'amryorum. Bu sefer in~allah haytrll olur. Cenab1
Hlllkt an m:.tvaffalkiyet diileri:m.
MUSTAFA BEY (Takad)- Al'Ciandm.
·BMiN 'BEY (E 1k'; ~ebir) - l n~aLiah aldanmamt~
olaytm da aiJcslini gor lim.
Sani,yen, bu i~je b~ka mahzur yo · lur, olsa o1sa
Pa.}a Hazr~~leri •y.a lntz tkaldtgt...
Te!kilifi harb :ye usulile altnaca1c CliYada ve bazt
ltara'fi!arda uti Ji mal olabiJir. !st:irh'am ederim kJi ga-
yet i i adamla~r infihap buyurur1arsa 1bu i~ d ii~ gi.in-
de •ba1Jedili r.
MUSTAFA DURAK BEY (Erzurum)- Bflendi-
'Jier, diinden beri miiz:alkeremiz i!kq mesele iirerine cer-
yatn ed'iy'O'l'. B.iti Ba.gku mandan1lt!k, dliger salihiyet me-
JSelesi'dlir. At1k ad~I·arl'm'Cian 1bir ktsmt dlintkii giin biraz
a:s:aJbi·yet goo~el'diler. Bu 1gi!1i mesai~de asabi~ g&ter-
mdk dogru degiJidilr. Qiin!klii pclc muhimdf!r. Bu mese-
ilen'in 'iizerin'de itki, ii~t gi.in & oynats-ak yetii d'ir. (Za-
manm miisaades!i yoktur sesre~i) R'ioa. ederi'm silkut
buyurunuz, i9tihadrmt soylemekJ:igime miisaa:de bu-
-177 -
C:l
yurunuz. Bu meseleide he:rk'esin Jren'disine gOre bir dil-
~i.inoo;ii va:rd.tr. Mustatfa Kemal P~ Ha:Metleri §U
•krili'sii'den dedilter ki, Meo1:isin hayaJtini muhafam be-
nim valk:ft ·haJyat etmelk mecburiyet:inde bulundugum
t>ir noi!Qiladlir.) (I)
Bu husu ta gosterdi~ ince1~ge ·ben memnun o!·
dum. Biz de lleell'd'iler'inden za~ten 'bunu belk!iyordulk
ve beo'deniz ciddi oLa:ralk .tahm:in edliyordum ki P~a
Hazret!Jeri 'bu ~:tbi beyanaJtta bulunacalklar. Talhmin!im
gibi yt!k'tL. Buntd'a em'in olunuz ik'i l:)ir iazla1Jik lhis.set-
nt~orum. hncalk .rica eder'.im , benden:iz b'i·r misa!l
so}'lliyeoe~: rn. Htlkat af buyurun ben'Cien1z y'irm'i illci
sened'i_r lkomtiteciyi'm. Hapisanelere g'irdim, !Jayak ye-
dim, her ~ey yedim, rica ede~im bunu bir m:escle 1yin
soylem~yorum. Falkat ·her iha1dc lbu gihi mesa:ili ne ka-
d:ar ince dli'jliin'Ursek o k'ad-ar menfaatlmtza muvaft1kttr.
p,a~a Hazretlerin·in di.in ak~am Heyeti Ariyenize ver-
mi~ ol'dugu telkH miihim _bir surette bulunuyorou.
Dogrusu tefsire muht~ idi. Hepimizin gonliine bazt
~eyler gcl'i yordtL Bugiin ani~Lll'yor k:i P~a Hazretleri
bir de~eye lkadar tef ir buyurdular.
Bu ma.ddelerin i~inde bazt §'eyler1 el'etll'elk. istiyo-
rum. B~mmandatrllnc vazifesi i~in bendeniz bir ~ey
<Soy<l!em'iyec;egim. Bunu P~ Hazreffler'i deruhlle ettik-
leri vaJk':t zaten er'kao.t .a...<ikeriyem:iz .!iyffiode kend'i'ler'i
en yiilJasdk kurnandanlartmtzdan ofdugu i~in mliMetin
ve ~erin i~:madl artacakttr. Buna .Jc'atitytyen ~uphe
el:!niyorum. Muvaffabyet A11ahtandJr. Yalmz hatm-
ma bir ~ey geld'i. Bendeniz bir te!ldif dermiyan ede-
ceg_im, bilmem kabul buyrulur mu? (P~a Haz~er'i­
ne unvan olarak yatmz Ba!)kumandan degil) (2) Mil-
l t Bail!<'umandam di'Y lim, bu unvam verdim. Ben-
doo.iz boy'le't lk:U ediyorum.
lkin i i; alahiyet mes~l sine gelince : B'irinoi
madded.., (Y gane rkuvveti al iye olan ve anayt kiram-
dan her birin in hu'kuk ve mesuliy ·ti t~rliya<>i ta'blia-
tite m:1hfuz buiLtnan) d"n·iliyor. Ha1bulk1i Mteciisin
salahlyvti yalntz t~ri i degihlir, ic.raicf;r de. Blinaen-
ruleyh buraya, iorai 'k F:mesin(n ilaves'ini teikkif ediyo-
11ll!TL Bu bir:nci ma:id~ i9in ba ka SOz 50ylem 1 iyece~im.
Onu d:a b~a suretle... ()iin'ku b5z bun'dan b'ir
buyu!k sene evvele rlicu edere1k o surdtle tahlil etme-
tiyiz. Bir buyuk sene evvel M'isa:kt M'llinin etrafm-
da top1andtgiilltZ zaman, davarruz lafta degil, yaztda
deg;ldli. Bi.:zlim en biiyuk davamJZ se:ba'tttr. Bu davayt
Lafla deg-i1, rktlt-~tla, topla ha11ed'ecegiz. Yani bu mese-
Ie b'i r Ordu mesek&idi.·. D~manlanrmza ka~ dava-
(1, 2,) Parantez ifindeki kelimeler taraftmdan
eklendi. M. Onver.
 t : 62 s'8
1T\IZl Ordu ile haUedecegiz. Elim;zde Ordumuz olmaz-
sa yapacagumz hi~ bir §ey yoktur. 0 halde Orduyu
ta!.k.vtye et:meik. lazund1r.
Bunun is;in de alah:yet venne'k Jiizm1 gcliyor.
Mesda Pa§a Hazr tler'i burada buyurdular ki, ica-
'brnda i tilk!'iil Mahk'lome!.~rin buradan aza allr "'
gon'deririm. Fa1kat •ben•u .. niz oyle zannediyorum ki,
d :yeceikler 'ki fifan yDre gid~e·ksin. 1-ti'kh1l Mahk.cme-
. i azas1 ofiaraik gidecek>in. lh tima1 ki benden iz oraya
grdem1yeceg im. Ben cnizr c brcn g··ndere ckfcr mi
yahu t gitm~z m k..:ndi :.~hi.hr.>~~;mi i lima! edecek
m:yim? Soma ben·den1iz zanned ;:yorurn ki. B;iyli'k Mil-
l •t MrecJ;sind ~ n her hangi b;r yere . Ja zm1 gelenleri
gcnLrmck Mecf'i 'i n salah'i ~t! climle ind n ·i e de;
Bilyli'k M}J1Cft Meclisi in~:hap ctmesi n, ben gond.: re-
yim buyururlar a bunun i in bendeniz zannediyorum
ki ordunun maddi vc: man vi ku vet!in~ tezyit ve t r-
sin hususun•d'a alah;yelimiz az ka!Iy r. Bunu da ri-
ca cd:yorum, bir dar eye kadar tef ir buyur unlar.
SUAT BEY (Kastamonu) - R e:s B.;:y bunlar
maddc!lvre a:btir.
RElS - Efendim, heyeti umumiyn i maddelcrle
beraberdir.
~E REF BEY (Ed.irne) - Pa~a Hazretl~ri nin ak-
~am Meol·i i Aliye verdigi ve arkada~lann liL.:rind~
bir c;ok milnc&a§a cttigi esas bu . O!kilde deg:Jui. Bcn-
dcniz:n ikra,kim Pa§a Hazretleri yalmz rdunun e\k
ve idaresi husumnda MecJ: in ha:z oJdugu salahiye-
tin k.;!nd isine tevd "inJc:n ibar t kalm1 IIr ve <> n lda-
yr mildafu etm; ti. Blfiihare Mecl: i Alide gosterilen
a a bi·yet nazan d .ktkatim i c lb tti. Tdd ifi ted,k':k l-
tim. g .. rdlim k'i MecJiis IJ:ha·k>1cin asabiy~t go-teriyor.
<;iln:ku Hakimi y~ti Milfi}.::yi tem il eden eel. i Ali
kenJi kudr tind';~n hi9 bir ::yi e asen v" bitiabi ver-
m, !<. kudre •.ni •haiz degildir_ ZJira milvekk;ner b•zi
te,•:-:il e~t;,'k :eri valkit venn:~ olduklan veJ..-aldnamei la-
yut zelzel oy'Je bir vflkaJc:name(Er 1ki hatta v kfll ti
d vtiye dahl degildir. Onun fcvkindedir. Demek ki
oyle l>ir ~·Y ki inizal kabul etmez. Bunun §"elk!li huku-
lki-sin~ gelince, Kanunu E_asimizde mevcut clan ma-
s•.m:yct mes'elt:.si oyte bir e a 1.tr k'i. onu ref ettigiil'iz
da.k ikada t~ritiyet haya!tl y k d.:me'k tir. Bina naleyh
Mecl'; burayt teemmlil ilc istiklali memlek t ve m il-
Jeri ku; laim<tk i9in toplanm1~ i e ha:kki hftkimiyetini
ba~kas;na vcrem:c-z. Buna imkan y k:tur. Medi bak-
kuu me~ruti bir da irLd.,. mid faa is;in toplanm~t1r.
~u ha:Je n: bin:n:z bir haklkl tabirli hllkuki de, hakJo
hakimireti nizi ver~mez, i ni z, buna i m!can y • tur, ka-
b;l d~g;J dir. Fakat had': at b:ri bi,.ini veli ed rck oyfe
-1-18-
1337 C:Z
bir had devreye gelmi,tir. Bu gi.in ik.i yiiz k:rlo· .etre
owde bir dii~man var. Onun kar~•smda M ·:dis · AIJi
b:r ted'biri kat! ve 5acl;d afma:k mecl>ur'iyetindedir ve
kaffenizin bildigi ve~hile, ordunun · miJletin sev~
ve ida-:-•esi biz!! te di edi ldligi i9i i i · l)l;·a:til'e ordunun
Ba}kum ndanligr, yani ord um.n dogrudan dogruya
idar i bizc m vdu ol iu.• .md n §U halde Meclis §U
vaziydi a . f...criy~.-yi gu 'nee i tiyor ki bu vaziyeti da-
h:t ziyad~ ku' vdl .ti rsin. Ordunun ~ma c;eJ:i'k bir
el \ 'i! gorU r o·. gol, i~ ler bir d imag kaysun. Yalruz
bu M~k· Al ir'n kanun ~c'klinde yapacag1 ~eyi bir
da:1a v.:. temam:Je krar etmesi Kanunu Esasi daire-
:nd:: o:dugu g:bi Pa. a Hazretl'er-inin de taamlile fi-
'ri rlcj·: n~ mu tabrk old uguna kanili'rn. Yegane kLLVVeti
aliye ohn lecli 'n kuv ~i te$riiy i rtabiatile degil,
kc.nun~n mahfuzdur. Bu f...ali ve mantrkidir. Bu ma-
sun;yc:; ahs;ye ve m _ neviyeyi haiz olan Med'is ku-
yudall at:"ye ile Ba.!lkumandan!Igt kendi Rei i olan
zata vcrm etki hayat1 me rutiyete girmi. tir. Fa!ka,t rnil-
bt t.?~r:i vazif~ _:n i kim eye vcre-mez. t 1addeye «Ka-
m•nu =· a ~,; ile k ava ·ri m vzua. dairesind'e ifasmi11>>
:~aves: ni ttkU Lddm. ('Unkil burada iki miltalaa vaT"-
!r. E fe nd iler, m illetin kuvve i iHiye i denilen MeoliS'i
At: Lr ve on un ba.~md:~. Hukilmdard1r. Milleti tem-'il
e en hm· d h ~y5.i ~riiye dir. M illeU-er daima Hii-
kun. J r i!e p:rp!~m•~ltr. l'vlilletlerin Hukumdarlara
·g-i K .nun:J Esasi dend r eyler... Biiyti'k Millet
\1 ·;;!!si Te;li lat t E asire Kanunu yapmt:J, Hiildimda-
n ['.tr:JI'i. ha\k1 hak:miy ti eline afmr . V'! iradei mil-
liyt.i1·n r.iik·:m ~~~Iu gunu i bat etmi~. \lfustafa Kemal
Pa a. IIaz~ tl •· :ni Ba kuman an yaptlguntz gi.in ben
:Jarei orf:;.:: iian ed egim d r e hakk1J1r. V erdigi-
niz a!iih'·r~t~ >tinad~n idar~i orfiye ila n edince her
' 3nun su ar. Ka\an-:ni miillc.iye ve kavanini mevzua-
n•n afL,i su.mn~a... Simdi idar,:,i orftye ilii.ru hak-
kr :n. P•. 5::ty. tevdi ed;y r muyuz? Oyle ise Kanunu
E~:L,i ,a- um koyma'c Iiiz•md1r. Bu kaydt ik.oydu&tan
>enra bunun rkinci ~ ~·i: ne nakJi kelam edecegim. Ben-
J:,1iz bunJan hi9 bir end i~e duymuyorwn. Toa.h:.idir.
Dlinyada Ba , k.umandan lmak lizere dil mam atma.k
}a r.::Je ~~~ bclayt ba'irmrz:dan atacagrna iman ettigim
Pa~a H a t.I'~t!... ri, tabiidir ki, milletin butlin maddi ve
.na!lc.vl kuvver:nden is~i fade edt:e kt-ir. Etmezse ba~­
ka ti.irJil se\ k ve idare edemez. Yalmz taarruz eden
.r nokta •ard1r. 0 da hak imiyeti mJ!Iiyeye mugayir
bir haJ,,._. m.yJana gelm in. Arz yu umumi de bu-
dur. r }an;n da a"-ZLISU buJur. M3. lemki i i tarafm
kcma~~ m m.: tie bu odteti hailetmesi laumd1r. Su
arz_,~c;;; m k.I;udun yani q: Kanunu E asi ve ka.V'anini
m~vzL .lt ah.am;na muvafllc olmak ~artil<:» kaydmm
 t ! 62 5 . 8 1337 C:2

ilavo~irti rica iyor um. Bundan sonra - arkada~lmtzL- mam1 ~ ttm. Etu t klifj. tahlll ettigim va'kitte gori.iyo;
zm m ·ela 1'e'k al'ifi hanbiye usul'ile yapacaik. dum ki huku'ku milledi bir ~ah1 elinc ver'iyoruz. 0
BfR M E·BUS BEY - Efcn'diler i<;>in izd' n bir ~ogu hu\.uk ki yJfntz m'inetin kendisine ai~tir. Ba~a kim.-
gorm~rur. Allah kiln oye giH ~rmesin. Benirn kainat- Wi~ , ._ i!._m u: ve bu Meclisin diml!e emanettir. Emin
ta bir Wk evf·ad1m var. K1z olma'k i.izer on a1,tl ay- c-iunuz l' ,·;h huzurunda vazifem'izde o k ada r tdk:a i.iJ
dtr hapi hanedt!'dir. Binaenaleyh fcc y;i b'il~yorum. d iyoruz li bliyuk z~IIet irtikap ed.uyoruz. Bence ma-
Papulas b~unda c;:orba pi)irecegin.e Pa . a Hazretleri- na 1 dU uni.i!Ur e biz a'det::t bi: P~·d'i~ah lin't ihap edi-
nin a·yag1 altmda kaimaya raz1yim. Pa a gibi zek~ ya- yaru...:. ('lint\•" bir m 'J!etin biitlin hlllk'u.ku te~r'i'iy i:ni
ra t1lm1~ bir nt bittabi muhak le eJer ki bu M c- bir el, te~di ed'iyomz. Halbuki efendiler, tarihl me~­
li,e rohber olan ve topllyan k ndileri ir. Pa~a 'da ntiy r:mizi dli iini.irs bu m:llet kan doker'ek, inlki.-
'k uvv.:ti bizzat ~I cl;sfen :tlmLlar tr. icdam umumi- lap yapara , i yan ~tkararak uku kunu bir Padi~a­
ye ve d.::hayt millimize mihrak imu~lard 1r. P~a hm el. nd •n alm 1 trr v~ b h..da1 J\metlrdi r ve o ta:k-
kuw ti b:zz t Mecl i tt:n ahyor. i\1illi ordu Mecliin cy umumi takr;r,.:r iie J•r erlilrni~ir. Bu
Oi'du-udur. if · [; kendi t ; :m ba ma kumandan y - d:1 vc ham ti bli biltlln tezyid e · 'r <ii akta ben
plyor. \ u h~r h u ta takyid em.::k dogru degil- k?.n i: m i~im;zd~n hi bir ~'Insve , n .. pamaz u
uir. S n harb'n y, n: muntazam ri~'nm vukuu ile gi.in h ... ~ ~ - Lil-t .c:lis;ne i t. ~t etm kted'i r. Bu
her tin a,ab:L}tik. Oyl e e~il mr? .• Hid1faai tilli- 1 l i!lut V. <!vli ·i lmad1gr vakitt.! burada Hi.iklimet de
- ye V K:i.nin sRlithiy tini ban ' -l',OJZ \e IL g1 uuz ~ ·n:· tu- ve bu d ,·a d:1 bitmi} ir. Bu dava:,' . nca'k bu
dom:yor. Pa , ~ Hazr tl-.ri . arin rdunun ba ma ge~­ I cLs;n mev diyeti tutuyor vc tulmaktadu· vc in-
tigi zaman minim ki kenui ... ,:tllah ta i.ir i.iteccktir. B nd n·it. Pa} Hazretlerin in
bu sa.liihi}'eti talep etmes ind ki h ikmt'ti bir ttirlil deJik
onra Durak D~) ef r>dinin 1l1raz J 1 urduklan bir
ve izah •demiyorum. Orduyu bllini.i idare etmdk
'fi':>Y vardtr ki ~eref B y iza1 ettiler. P a~a buradan iz
m ::.k a dt m v ullur e bu da bittab1 alahiyete muh-
'katk,mz, filan yer g1diniz der ·e efendim. Pa~ a a-
_v· t u hususta salahi) ti fevkalade verilsin.
liihiyeti bana erin1z, 1£ gidir ·~. d miyor. Bu salahi-
y -ti h, iz d.::g il'dr. Mecli sin H y Li Umumiyesi alii-
Bur. I hiy d iycnck yoklur. Tekalifi harbiyc de tar'h
ctk :1 l n. Zaman fevkaladedir. Ordunun hali fevka-
hiydi i.:rai ) i halzd ir. cg~r fevkalade bir ~ey yap-
lad~J : r. llu1 a c;:arc az olmak liiz•md lr. buna hiy di-
mak i ~:yor an1t: bu kadar ku) ud ile bu miimkun Ja-
m,u:. ye •k yoktur. F ak at t rii ::dahi)ete dokunmak dog-
1 ' dc:gilurr ve bun11 i t memek la.Lim idi ve gay'ede
Sonra; D urak. Bey f~ 1 'inin itiraz buymduklan
bun un h i9 h1r l ·i pj o!m1y, ag 1 kanaattnday1m. Bu
bir ~ey vard1r ki , ... ref Dey izah ettil r. Azay1 l<lram-
hu u ta r 1c I'; p k k1 kan<; d vranm1~tJ r ki mli:zalke-
dan her biri mi.inf ridcn salilhi yeti i raiyeyi h aiz de-
rrul~ !Lizum gostermi~t i r ve bunda da tar'ihe kaT~I ha-
gildir. 1ecn: in H ey li lJmtuni~e 1 lahiyeti i ra1ye-
k · a ten vazif s:ni ifa etmi tir ve bunu yapmamalk
yi ha izclir. Her ke. il-raat, k a n~amaz. Onun j indir
cid · n aLi ·" m iz le tekasLildiir e bunu leJini icabetti-
ki Heyeti V ki l' intihar etmi iz.
r'ir. B.:nd.:niz arzu ederdim ki alaltiyet ve hu'kulku
M - Zalen ben ~ah~i r ~ 1 'iy J._n h i bir ~ey talvp edi.l m' in. Anoak ort:luyu
icraiycd~n mkv'il}'e ve hi.isnLi idare e se kii ida:re i in bi.i:ti.in sa-
BE Y (De\aml ) - Yoksa Mecli e !ah ; etler i ten~:n, blitlin al~tbiyetl' r, bi.itiin hukuk
matuf olan nok,talan bir ah 1 islimal edemez. Mec- tal dilsin v;::. bunda da b'ir diyec:elk yolktur . .Pa§a
11 in 1fat ve salahiyet-i te~ri iyc ve icraiy i mahfuz- HazrE"I rin i rdG:kl•e ri kanun m~vad1 tarzmdalki ta-··
dur. Fa~at mi.infer;den , ayn ayn kulamlmaz. lepJ.:r:nde dlinl<Li taJcrirlerini daha ziya:de tad'il v.e
RIZ UR BEY - Efcnd im dun P~a Hazret- ter.··ci•:,t tm ; : ukl::tnm gori.iyorum ve bundan cid-
lerin in ta:kr:rlerini drnl Jigim vakitte M cclis'in httkuk ct~n m mnun ve m"te~ek'kir:m. ncaik bunu <ia !kafi
v .. salahiyetinin bir k1 m101 ter k. etmc i t klifi l<ar- miktarda gorm ... m~kt yim. Mesela bu hu u·s ta hulku-
~~ mda ben fcvkalilde hali h ~ )'v an is-ind~ kald1m . ku rn.: n a hu . u 11nda ~n /:yc.de bu Mecl'is·: u ve bu
Hatta ba§rmt f ian ka 1m1 rm. Bana sonra soyled'iJer. MecLsi tc~kil eden azantn masuniy·~ri meselesi lti.i-
F v.kalade b:r vaka huzumnda oldugumu gayri ihti- -kumrand!r. Bu httsus dair sarih bir ~·ey yo'k.tur. B:1
yari olara'k har kiit1mda go ·: rmi im. Hakikaten ~~m­ m~s lc en milh im olan eyd:r. Umumi ciimleler, lfa-
diye kadar hayat1 m~ruiyetimde, baya;tJ te~rUyemde ~e!cr da~ma hafidir. Bu tabirlerin altma 9ok hususi
bu kadar miihim ~Ji r vaka ve teklif huzurunda kal- ~eykr saklanabilir ve yok §eyler ola'bi 'r. Bu mevad-

-179-
 1: 62
dt !<Januo'iyeyi , hulku'ku tc~ri:ycyi daha ziyade tadiJ
vz tasr'ih ed~.:cek b ir urelle t.atLii taraftanytm. D -
nui:J:Iir ki 8 . 1 . Me r in in tad :! \"C fe<>hi hari tir bir
k ... t•.::. Digu m.iihim m. ~le vanJJr k.i. m~:buslann ma-
sunl:,yoti ~ah>;ye :ct:r. B. M . Me~! ; :nin ma;un iyeti
ve bir de m ~b u larmm rna un !YeLi §ahsiyesidir. lin-
1kli masun~Yo•i ~ahs•iyoye mal':k olmayan bir m:!bus
hliriyc:.~i kdama mal.!· o'maz, tehdit alt111da bulun-
duru!mu!i olur. 0 ha: J.: kan:l.llt vicdaniyesini soyli-
yemez. oylem_J : mi, 0 \·a kit J~ m~!irutiyet yoklur.
Onun i9in n muhim c J. lardan olmak iizcr.: bu k.ay-
dmda; me:. ... :a : Kat~unu E a :n :n (79) n u madde ile
muayyan bir 1\ ytt ko1111::ck lawndtr.
Sonra tfcnJim. d ig" r l i.r m~ele daha var. Pa a
Hazretl n buyurdular ki i tiklftl \1 ahke meleri laLtm-
dtr ve bunlann ~ti~a,[e icraat yapma.L laztmdtr. Evet
bunun i.,:in i~ t:! l~tl k\lahkc:mesi g""ndere.:cgim . me-
buslan t. _yin e ~.::cg.m. Halbuki b ~n dcmiyorum ki ,
t•i:.:a edt;r:m 5a'11 m. · eJ i mutlaka mevzubahs ola-
cak ve boyk yaraca!dan muhakkaktt r demiyorum.
Fa kat b:7;m •.,: in bir vazif ... d ;r, bu r.u tahat:ur ett•iri-
r:yorum. B k bir ~.;ye m::>yJan \·cr:l m <";n. Mesehl
Pa~a Hazr tl.::ri m ... bu · arka J a}larJ:m i ted;k]erini la-
yin ed'er. Bir i. ti h.l:il 'vlah keme ini bir ye.rde tc.)kil
cd.;r. Ama oyle zat :ayin eder ki k ndi arzulannt
l<: 11:1men ifa cJ.-r. l h::m1l h. i arh.ada !ann i crisi n-
d.: bo} lc a1 •kada~ olmilm:tk ;hr: mali me vc u ttu r. iht i-
mal lizcr:ne O)luyorum. Pc.k i h:dde bir adam1 da
otaya le\·di ed.:r l~r.Onun i<;in bu k, dar aliih iyL!i
alan zat111 mahkcme aLJ 1 olarJk b iaat h.cn-li inin
tain Ltmesi d gru olamaz.
t Mlit baki i p ... k t iyadc mahlut ol·dugundan te -
hidine imkan ol·amadtgtna d:tir R ita Efen linitl mi.i-
veJtl de ~erhi ardtr.)
REi - Efendim Ba~kumantbnlig 1n Rei· \lu -
tafa K<mal r a ap tl!\c"hin;: clair ola I kanuna 183
ar'kada it:tyt r..:y <-L(t..: r. 169 rey ile kabul .:JjJ,n:~­
tir. (Aik i~l arl On iir; atknJl~ IJILthalif I...1!Jt. l'.. b t
cer .:· ah..tiiyeJ..: bu n lh; ar. :nla tmiL. h.orkanz ki,
ad .. mi itimadla'ril h ... r..:cJ.n t m :Hiyi tcn.ki · ederl.;r.
'vi l'AFA KEM L r SA ( n•ka ra) -
da~1ar Mecli i Alin:n Ba,h.um anJanlt; v:n:fe ini i fa
ctmek i.izere b::ndenizi mzmur buyurdugunuzdan
( Kantmun ::!, 3, .J, l'•' 5 11< i nwc/d,-lcrinin bir liii-
1111/Jda gcrl(~i, faAw ::.aholw 111111 bu!wtwlw./Jgl 1111111
~lllllaktadtr.) 1. Orn·cr
(Dosyada bulunan bu k1sun, 1111i::.aAcrarm seyri
nazan dikkatc altnarak kolllttuywr.)
5 . 8 1337 C:2
bu v: ;;.! ile izha r olunan itimat ve emrriyete tama-
m n t ~~·kklir ederim ve blitlin mevcudiyelfimle bu
omn:yd ve iti mada lay1k oldugumu az zaman'd a g6s-
r::rmege. in allah, tmtvaffak olacagtm.
Simdi itr;haz ctrigimiz tedabiri fev'ka!Hidenin mli-
t~mmimatmdan gordliglim bazt ~eylel'i Heyelli Al·i-
ycnize gay t samimi olarak arz:edecegim. Simd'i ta-
karrlir etl'ir ir tk ondan sonra celse~ aleniyed'e h!al et-
tiri~iz. imd'i ize ve Heyeri Velcireye ilik telkllifim ~u
ofacak::r. 1lidafaai .filliye Vekaletine elyevrn Da-
h il"yc e-kili bulunan Re fet Pa!ia g~me~i-dir. FevZii
P& , 1-fazr tl.: ri mi.inha tran Erkam Harb.iyei Umu-
tni}'<: 'aza ifil.; i igal etmelidir. Ben de B~kumandan
tfa.tilc ktm~t:lerile i§tirak ederim. Fa'ka.t diger hususa-
ll da· b:r ark:Wa tmtz mlinha tran takip etmeJ'i·d ir. Re-
f t f>a a Haactlerinden de lutfen bunu kabul'i.ini.i rica
ed.:-riz. lHep r;ca ederiz e Jeri)
C el ~i alenliy.? ·Je karar \'eririL $ imdi arkada~lar
Dah:t i)e k'i li o mak lizere d iger bir Zltt tavzif et-
m !< 15Ltmdtr. Y ine pek samimi arze.3iyorum, Haydar
B::yi dLI,i.in""y rum. B nim dli liner k varrdi hatmm
olan zau a rad iy rum. Vaktile de namzed gosteril-
mi')'~ir. r ed lolu nmu , tur. Hak.ltnda muht"el\f ur~tler­
le kt:l.ikal y ptlmt)!tr. 0 mahzurlar fiiliya.bnt goster-
mcz. m~~kkt~n r~ti)mi tir. Ger k benim, gerek He-
y.:~; A :. ycn :c;n malumudur. Bu glin iyin o za!tn ifayt
, uife cJ.:cegin kanaat cdiyorum. Heyeti Amyen1iz
: ·nc.le ban al'kaua ,l artmtzm kanaatmca baZJ mah-
zut Jar mevcut of a. dahi, bu glin i~in o mahzurlar
fiiliya< rn1 go te~emez. Malum mahzurJarile b raber
u gtin i<;in iy:d·r bu i i faaliyotle yapacagtnt zan ve
tahnt:n cJiy rum. Zatt Alileri de boyle kabul buyu-
rur is'"niL onu da intihap eJcriz.
EHBi BEY (Kan: i) Hala da ireleri vanifesi
:-.J U T r K · :v!A.L P/\ l Deva mla) -- 0 hal-
J' b.,~;;,a bir t.a!t mi.ina ip gon.irsen'iL muvaft'k. olur.
cl,' ·i n~li b"r ~~y arzl"tm ....k i. t:rorum. Har'ice Ye
<.h~h;lc ka~,l gcr k J\lccl i ve ger k Heyeti Ve&ile s:ok
rka-
kuv\\:.f; g ·· riinmek la:llmdtr. Fger Heyeti Vekil yi
bch.:mahal bazt a kaJa-:-larla tak iye etmek varidi
ve
hattr i e. b~n ok emin:m ki, oradakii arkatla~l'<inml­
zm h~ r b:ri d.!rhal mevkilerini d :ger arkad~Jara tev-
dte ha1:1rJtr. SimJi bu anda da olabilir. Bu gUn de
o!<tbili r. Rcn I f... yeti Vek ileyi te~kil eden al'kada§lann
hi-; b:nsin 1n , b~n behemahal buradJ. oturacagtm, di-
ye i rar deceg.ni zanne-tmem. Heycti Vekileye emni-
}'t't vc itimat cdcltm.
180-
 t : 62 5 . 8 . J3J7
H.USREV BEY (Trabzon) - Sah1s meselesi mev-
zuu bahis degildir.
MUSTAFA KEMAL PASA (Dcvanlia) - Yani
beh:emahal ~i.iphe ve tereddi.idil.niiz varsa bunu dahi
yapal1m. ArtJ!k ufak tefelk eb:'!ibL H.eyefti V~klil'eyi
arsmbya:hm. Mecburiyeti 'kat'iye: mahzuru ka!'i ol-
madtlk~a lmpa1atn~yalun. Esa en emniyC~t bu-yurah:l'i r-
iniz ki Heyet vazifesini bu tii n me-v U'd iyctd'v 1;faya
ph ma:ktadJr. Tenkit etme da ha k lay:hr, tenkli1
cderiz. Mahaza li.izum gorilli.i ~v arka da,la r bu i ~e
mi.rheyyad1r. Y.aln1z 'iyi dil il.nelim. karar \'<:digimiz
zamM ~ok di.i~i.inel ·im, yOk ten'k-it tmeokJ..: ve bu gibi
t::lkrda.tla Hil'kilin ti sarsm1yaltm.
B'inaenalcyh bunu milteakip c I ei alwiyed~ ya-
paoa'k b;r kay ~e:y va ·dtr ve !Jilsri!V Beyefendinin bu-
yuridugu g'ib<i, ben de H yeti Al iy den rica ede~eg';m
.ki velkiif'eren olm k i.izer'e te b it olaca:kt1r. Bu i., nas1l
ol a olaca'ktir ... Hcpin i2li n mil:tefikan karan i.iz:erin.;
bu i] i alm1~ oluyomm. M iidafaai Mil·li 'C Ve'k.l~::-~ i ne.
Da·bi·JI:ye V kaf t;ne, Hayd, r Bey ge1'iyor. F ... vzi Pa~a
Hazreil:bi Enk.an 1 Harb':•yei Vmurn iye R.iyas ~i Veka-
·lotinli ijldare edi•yor. Muhim bir meseted'ir ve teveccil-
hatJntzla imdiye •kadar oldugu gibi ve belki daha ti-
yad'... , in~a'llah da!ba fazla 9a·J.J~acagun.
MUSTAFA DURAIK BEY . (Erzurum) - Zat1
A~:rriz Ba~kumlarrdanii'k vazlifc s'ini deruhte etm1~ bu-
lunuyor~unuz. Baf.<uman'd an , bittacbi, vazifes-i ba~m­
dan a•yn1a_maz. Ceb'x-i hastan incl n ahtmJ., dart has-
ba elb'iseJsli le kap1 d1pr1 edilm i~ ... Degirmen aramaga
mE,mur 10!an R~at Efen·di al~1~da bulunuyo rmu~ ...
Ben<den ·'Z ald1g1m haber iizerine arze!deyim. Ben ka1-
ben buna muvafakat edemem . onra b'ir ey da ha
var. Mcofi 'm'izde asker ar'kacla.-rJa.nmJz vardu-, nafli
faai•ilyetleni olmu~tur ve h r vakit ol·a'bil'ir. Heyel•i Ce-
li~enr :z Ordunun takviye vazaifinli bana verm0yl:nce
b:!n aJikad a5jlanmm faa.liyetind en 111'ahrun1 kalma'k is-
ten::!!m. Ancalk buna da b'ir ~.:Jkti! ermek laZJmd1r.
Be,:' ~i I]< cnd<Ierih; goril.§ilfe!'ek ha:;,1ra gel·en bir ~ tes-
)i t e!d'i·l'i rr.
M STAFA KEMAL PAS ( nkara) - Efen-
d im; mama!1 ben kendilerile goril ;!r k bu , 'kl1i l.'es-
brt ede-rim.
FEVZi PASA (Kozan) - Simdi efc;nrum huki.i-
metin rrark.hn·i teklif ettigim s1rada mevkii naklini
de arzetmi~ti m. Zamam nakli milzakere ile intac
edilecektir. Hil1kil.metin naJidiTIIin tarihte bir r;ok em-
sal!eni vardtr. ve derhal Kay eriy nakJl meselesi
---------~
(Dosyada bulunan bu kiSim, miizakeratm seyri
nazarr dikkare almarak buraya konmuf!Ur.)
181 -
C:2
mevzubahs olrnad1g1111 arz ederim. Rusya. Petres-
b:.t!g'tan Moskova'ya gitui . Almanlar Berlin'den gel-
di. Biz An.kara'ya geldti.k, bir y.ok mi:sal!ter va.rdtr.
Simcbi efencbim bu htikilmetin - geri¥e nalkl!i ne
manayt 1fade dder? A1'ehtiaJk afile!eriin ve ·blir z;aru.
reti katiye has1l oldugu zama.n huki.imetin geriye
nakJ i, harjci ve dahili teSirat j t!iJbariyle muhteliftlir.
Burada mi.izakere edddigi strada bu iki5i yekdigerine
kan tmhyor. Filbak.!ka . bir hillki.imet dalima emin
ve sa lim gorilr de birr yerde -durur. a dahi.Je ve harti-
.:e kar~t olan mtisbet tesiratm t kabul et:m<emek miim-
.ldin degildir. Esasen biz de, eyetri Veldl'enin,
Bi.iyi.ik Millet Me:;lis'inin ' ugij 1 n ·i~ibaren yolcu
oL-r.'a> Jnt istemiyontz. Fakat haJ1i i ••;·;man1a.r o hii-
Jclimt.rin mevk iirti tel-!l ikeye dli ur iJgli takd!irde hi.i-
ki.imette iki ~eJ<.il has1l olabitir. Ya o tehlikeyi ber-
taraf i~i n kend;sinde kuvvet goriir, orada kal1r
v ya gi:i rmez r;:-k.i:ir. Bareket llizWTiunu his.wttigi
g_iln, ha r,:,ket emDini verl]r. Veyahut du~trmlll!lann
ded'gini ka•b.ul eder. MalumuaLiniz aske.rin, ordu-
larm hedeti de me rkezi hi.ikU.mettir. MeseHi; bliliryor-
sunuz, bi.iyuk muhareb.ede donaruna !s.tanbul'a hti-
cum ediyordu. Ru !ar biiyiik muharebede ls~anbul
kapt1anna Ayas!'afano:;'a geldiler. Sulha iobar et-
me'k 1i;:in Bulgrurlar gelcbiler. Ne iyin? Sulha ~cbar
etm k ir;i n. Bir m]lefi ulha icbar e~tmelk. ·is;li·n i:ki usul
vard1r, Ya m :'! rkezi hil.kiimeti j~gal suretiyle li.dare-
yi m efh<;: b1rakmak Vl'yahut ordusunu lirrnha surebiy-
1. umum m ill evi sulha i bar e~meJktir. Bu suret milli
ta Pihi n biLe gosterdiginv nazal'an merkezi hi.ikiimete
k.ar 1 vruki olan tecaviizl r J<laui bir tesir icra etmez-
l; r. N 'tekim Almanlar Panis'e hil.cum cl~iler, her-
Leo; anladt ki bu muharebe i.i~ ayltk. muharebe de-
fl, [)ir kat;: senel1i-k muharebedijr. Bordo dernek
F1ran tzlann Ogiistii demekti. Fakat Paris, ve diger
bin;ok ,;Iayetler di.i man istiJas1 . altmda kalmasma
1 agme n, bir ~ehri kal a orada Fransa mi.idafa.a ede-
1alumualiniz S1rbi tan bi.isbiiti.illl astila edil-
mi~ti . Buna ragmen bu milletler ye-rlerl:'llli ve tisbik-
lallenini ·i tirdat ett!!er. Bizim hi.iki.i.nwt1n gef1iye r[ft-
me inin hari e kar~1 mi.isbet bi.iyiik bir t~il1 V~lf.
Biz Ankar-a'ya d gil. va~ana m¢mleke'te yapl§tgJZ.
iz milkte orduya yap1~1gJz. Ger.i s:;ekrilrnekle hani-
ce kar~t diyecegiz ki; An,kana'ya gelmekle, §uraya
gelm~kle bizi sulha icbar edemezsiniz. Biz, o.rdu-
muzla Anadolu'nun gi:ib:!ginde i21i mahve.1mege
nmktedir olacag1Z ve sii:.O dedigin.izi lkabul etmiye-
cegiz. Dahile kar~1 tabiatiyle daha bwaz ba§kad.Jr.
Ordu tic d.i.i~man · arasmda kalan arazi ahaliisirui bi ·
rz tela~a kap1lacak; i§te buras• dil~an istilasma rna·
 i : 62 5 . 8 1337 C :2
ruz kalacak diye tereddude dii~ecektir. Hi.ikilinetin R EFi K SEVKET BEY -- Efendim He yeti Vc·
emniyeti azahr. HlikiimvLn dahiJe ~ekilme<>i filva- l ; i!~ ::lr!;acla~ lan n:tz ic;inizden mi.intahap olm:::l: iti-
ki lesir icra eder. Bu zaft izale i9in, ordunun, geri- b, riyle lah assb<ltt m Li .t':!rekcnin tabialiyk terditna·
sinde hiiki.imetin boyle geriledigini goriir e man<Jv.i- llitltr. Binaenaleyh una yerdc bir I ayseri'ye nakil
ya!t ·ar tlabilir. Buna kar~t bir tedoir olarak, biz mese!e i m~\·cultur. hu i ·a bali a !'eriycye b inaen ya-
dli~undtik ki. Hcyeti. Aliyenizden bazt ulema e pdac :~h ur. Yani bur:~nm \J.Li}et;ne gore .nkara'y!
z vat buradan intihap olunur. epheye gider, zabi- t:tltli}e etmek zarurt!ii ha II uluu. Her h;:ngi bir ih-
tana \'C askere v~ayada b~lunur anlattr ki ancak timalc Yesaiti ha: biyei mutekf.sifc bulunuugu b ir m ~­
izi serbe t btrakmak i9in geriye gidiyoruz. Bu mem- h !lin tahii)esi bir zan:r lt k::itiye hast! ctti~i zaman
leketi kurtaracagtz. Zannedildigi gibi E ki~ehir'e fcvkalftde 73rar;~r t.:haJdi.i ede egi 1~in, boyle bir
gelmekle hatta bunu malumufdiniz Yunan!Jiar altr tcubir tc·•essu l edili r. F a l-:at He)eti Ve~ile bugi.in-
almaz i .i b:tireceglz diyorlar buralart almakJa i~ d n itibaren )Oicu olmayt dLi~tinmedi. 0 am o daki -
bilmez, orduyu bitirecek iniz, derler. Boyle bir kay t t'1j'in elmck t:~biatiyle cclisi Alinin karan ile
hart!..~t iyasi ve ask ri a lan tedabirin iizerine ma- olac .. k ur. Yalm7 bl:gun nak illeri gil~ clan pek c;ok
ne n te ir icra eder. Bu n ktai na7.lardan hiikiimet mevaddt a.;;ke r i; e, m tliye. ·,r:lk, hu!asa bir ~·ok ~cy­
dii'flintlii. ta~mtl1 Kay eti"ye nakli miina~ip gordii. ler \" rdtr. Bir de a t!d;!r va ·dtr. Onun iyin bu cihet
GeU :m bunun zamam icrasma. Bugun biz bu- ureti J..a riyeue halledilmcli ciir. ,,imdi Mccli dilerse
radan hcmen gideJ;m... Bunu ben de dogru gor- hr~r venr ve .:nHii i a _.; , e,ler. He yeti ekile bu
mi.iyorum. Efk<1n haztrlamak laztmdtr. Bunun hu u ·ta · i e( li ,in b .r tfma it tibcan b~ .ka y pacak
;~;n biz orduya bir heyet gonderecegiz, zabitan ve d,i! \C !Jccl i a; n ayrt
dratla lilytkt ve hile tenvir edelim. Buradan st~J lhgt e~ Jcr degildir. Heyeti e:;ile t\1ecii,ten 1:1yenfektir.
zanun, yami ordu manevrasmda serbe t kal m diye He \·eti ·~ eki!e ya lntz Kayseri"} i bir ~·ok esbab tah-
I ir cenaha ~ek.ilecek, burast a91k kalacak. belki or- tmda mi,•;,lit [;uJmu~tur ~e o mi.i a:td.!ye binat·n :1.tk·
du giclcctkt ir. Fakat oblir vaziyet altndtktan son:a lc bn.~laya . !;t•r. I !eyeti Al iycdc n rica cdcriz, ~u nok··
art tk sizin bu ra da durmamz dogru degililir. Oyle bir ta; 1 n~zan dikakte ah:n: Kay eri'y nakiP mu afa-
zamantn t3h .'issi.ili.i kend ini go terir gostermez siiku- J..at eclil sin. [~t .t nakil bilaha re te pit edil m.
neti vekan muhafaza etmc•k laztmdtr. Her ~ey si.i-
klln~ttc 1ike n \C b 'ZJi m a yagtm iZt baglatan nelerden Sonra or<!uya \e !tali: c tesiri m e!esi vardtr.
ibar.:t ise gust~rccegimiz b'r merkeze gotlirel.! m ... Onu da bilmunasebe arzedeyim. Bunun bazt . ayiata.
Suraya. buraya g:ider biz karanmtzda cr b t btra- ~ui te irJ.ta m:nuz kalma~J mu:1temcldir. Hatta boyle
kacak zaytfi.ar. Ondan sonra laztm geldigi gibi o r- bir bareket mevcuttur. Yalnt/. daha geri c;ekilmekle
duya me cleyi 'izah ederiz. millctin daha esas!J lllenabiinden i~tif:lde edileccgi
p ek t<tbitd ir. Silniyen onJunctn kendileri nden bi.iyiik
Ondan sonra miifsitlenin harekatma mani o.ta-
fcdak ar!Jklar be:<ledigi mebuJar bir taraftan kcnJi
cJ.k .... ve ondan onra Heyeti Aliyenlizin ~unasip
saft harpleri nde, mcbu lanm kcmali siik Gnet ve W·
gorecegi zir z:unanda buradan kalkthr gidilir. Bu-
karla gorccek olurla r a kt•·:vei maneviyeyi tak\ iye et-
nun i~·in ~ i mdi karar vermeliyiz. Hem zenmi. hem
tigi gibi. bulantk suda b. ltk av!amak i tcycn pek ~ok
zaman haztrlanmt~ olur. Fakat b:mu n i9in i:inumi.iz-
kim ·eieri n urritlerini cle ktr;:cakttr. Binaenaleyh bu
dek~ nmanlar saytltdtr.
noktadan da bu h ~ reketin ord uya veya ahaliye ya-
Medi_in nakl:ne ge~ince: onu gorli~iir kararla~­ pacagt tcsir ~ayam dikkattir. Heyeti muhtererncden
tmnz. tefrik edilecek zevatm ordu dahilinde dola~malan bi-
( ·rzurum Mebusu Sail1ih Efendinin takriri oktm - le c;ok hai zi iC irtlir. Bilha~sa bunun kabuli.ini.i riel
du.) edi)'OfllZ.

R E iS Ikinci ~tk haJ'Ii~bir. Bininci ~1tkJta ctiyor Hi.ikGmeti A.1erke.t.iycn in d a ha ileri <ihnmast e,b1·
k i · Pa~a HazretJerinin beyanattn1 kabul edel~m. bt mi.iuafaayt tcz ~ id edecektir. Astl m<>sele Hi.iku-
0 halde bu ~tklu reyi 5lini7.e arz ediyorum. Ka- met m:~J.inesidir. Mille•in h yeti umumiyesil~ir. Fnn-
bul edenler... Kabul edilmi~tir. tzlar ilk muhar be 73manmda kadcme, kacleme top-
raklan muhafaza ede.-ken Pli ri3"ten Bordo'ya gittiier.
(Dosyada bulunan bu krsrmda. miizakeralrn ~ey ­ Mem!eketi kurtarmak ir;:in bu tarzda hareket etmeli·
rine g6re huraya yerle~lirilmi$fir.) dir. Tab ii Hliki!met yani viH\y.!t burada kaltr. Za-

182-
 : 62 5 ~ 8 • 1337
ten bittetri~ hareket ba~layacakttr. Mesela zabitan ai-
le i ilk defa bir kademedir. Sonra mebu~an ve me-
rnurin aileleri, evrak ve aire gider. Bunun husuJe ge-
tirecegi tesiratt cephedeki arkada~lanmlL tadil ede-
bilirler. Bu suretle vukuu mubtemel uitefehhi.imat1n
oni.ine gec;:mi~ oluruz. 0 noktai nazardan Heyeti Ve-
k ile bu hususat1 arz ile il tifa eder.
DIR MEBUS - Rei Bey usuiU mi.izakereye dair
soz soyleyecegim. Merkezi HUkumetin , yani Mec-
lisin ve Hlikurnetin Kayseri'ye nakli meselesini iglak
etmemek i~in evvela i ter eniz Mecli buna dair bir
karar versin. Sonra teferruat i<;:in <;:ok oz alan ar-
kada~lanmJZ ·vardlr. Stra iyie soylerl r.
( Dosyada bu!unan b~1 ;zabttlc:r, rnii::.akcratm sey ·
rine gore huraya konmurtur. )
BIR MEBUS BEY - MUsaade buyurun fikrimi
arzedeyim. Ailelerle bcraber gidilecek olursa gidenler
hem kendi ailelerine i i bakarlar, hem de aym za-
manda ir~adatta bulunurlar. Halkt tenvir ederler ve
bu mu ztr te~ir iza le edil ir. Bunu bir mak ada mebni
o~ledigim zannedilmesin. Benim ailem burada degil-
dir, Sioop'rad1r, top altJndadtr. Hakikat zannettigim
bir !jeyi arzetmektir. Eger Heyeti Celile bunu kabul
buyurmazsa ba~ka tedbir ittihaz olunsun.
A. FERiT B EY (istanbul) - Efend.fler· arkada~­
Janm•zdan ailesini dli~Unmeyecek kimse yoktur. Slip-
hesiz ki ailemle beraber gitmek isterim . Fakat ailcmi
nakledecek va 1la bulduktan ve yanma adam koyduk-
tan onra vazifem beraber gitm~k degil, burada va-
zife yapmakttr. Binaenalcyh arkada~mltn vermi~ ol-
dugu takrir, arko.da~l:lrdan baz1sma ihli yari bir w-
rctle mi.i aadeyi tazammun eder e dogrudur. Fakat
mutlaka ailesini nakledccek a rkada~a behemahal ken-
di refakat mecburiyetini koymayaJtm . I endi adamt
bulundugu takdirde kendisi gitme in. Takrir ihtiya-
ri suretinde_ degil. icbar uretinde oldugunu ~uradan
~1kanyorum. <;.'UnkU propaganda olacaktlr. I ter eniz
kabul buyurunuz gitsinler. Yalntz bir ciheti nazan
dikkate aJmak Hiz1mdtr, o da ni ab t mi.izakeredir.
Aileleri nakledecegiz bahanesiyJe ni abt mUzakere lla-
leldar edilemez.
Sonra , emir berakis olur. Memleket dahil ve ha-
ricinde sui te ir has1l edecegi fikrindeyim . Binaen- , tehlike vard1r ve tehlike zuhur ettikten sonra eyvah
aleyh memleketin dahilini tutmak ve haric[ni muh a-
faza etmek i~in buralaraa top se i i~itmedik~e bur~­
dan katiyen ~ekilmemelidir. Mecl i imiz ni abt miiza-
keresini gaip etmez. Bu husustaki karan d ima mu·
hafazaya ~ah§mahytz. <;unkU efendiler, diyoruz ki;
Ankara'yt ordumuz i~in, merkez olmak do!aytsiyle,
memleketimizin muhafazai istiklalinde engel halinde
-- 183 -
C:2
tutmamahyiZ. Ordumuz tamamiyle erbest olmah,
fakat orduya engel olmadtgt mi.iddetc,:e Meclis vazi-
fe ini burada gonneli. D~ma n gelecek diyoruz.
Efendiler dU§manm gelmemesi ihtimali de varptr.
DU manm gelmeme i ihtimali bulundugu bir zamanda,
mucadele ettigimiz bir devirde Mecli in ic,:tima ede-
meyerek c,:ozUIUp gitmesi katiyen maksadtmiZa mu-
ztrdtr.
VEHBi BEY (! aresi) - Rica ederim mi.izakere-
nin bidayetine davet ederim. S imdi bir defa kendimizi
yoklayabm , Biz heni.iz Mecli in nakline karar ver-
mecJik, agt rhklan n nakline karar verdik ve burada
yUz elli aile vardtr. Herke ailesini ne kadar e-
verse, efradt airei memleketi de sever. Ba~ma adam
koyarak gondermeli ve izin_iz kimse gitmemeJidir. Ar-
kada§lar boyle bir zamanda itidal!erini muhafaza et-
mezlerse, zannederim ki, dogru bir hareket olmaz.
i kinci i; intihap edilecek heyete intihap edildikten
sonra, en son ~tkacak arkada~lar onlardtr... Biz bu
fe!aketir, bir daha gorillmeme ini enabt Haktan te-
menni ederiz. Binaenaleyh m i.icadeleye devam edile-
ektir. Bu tedbiri ten ib edecek arkada Jar en sonra
kalacak arkada§_lar olmaltd1r.
BiR M BUS BEY - Aile i olan mebuslar ailesi
ile beraber gitsinler. Bu hu u ta BUyUk MiJlet M ec-
li i cesaretini goslerecektir.
E ATi BEY - lstiklal ahkeme i azalarr var-
dtr. 0rduya gidecek arkada,'llar vardtr. Fakat efendi-
ler ya lntz iki mmttkada istiklal Mahkemesi yaptlmakla
i~ bitmez. 1aaltee stif Hi.ik:ilmetin bu teklifi yaptlmt~
degildir. D~ ay evvel verilmi§ bulunu yor. Bunun ve-
rilme i laztmdl. Bugtin i~in olsun bize teklif ettigin -
den dolayt hUkumete te§ekki.ir ederim. Konya htik-
lal Mabkemesinin menatuu muayyendir. Diger istik-
n Mahkemeleri menatLkt nereler i e tayin edilmeli-
clir. Trabzon, Samsun, Amasya ne i9in isteme in.
Memleketin her taraftna istikJa l Mahkemeleri gooder-
melidi r. Hi.ikumetin bu cibeli kabul edere!c bu suret-
le yaptlmastm teklif ede~im.
BlR MEBU - Ciddi muharebe ba§ladtgt gUn ,
Heyeti Ali ye nizin cepbenin gerisinde bulunmasmda
demiyelim. Fakat ordunun manevrada serbest olabil-
mesi i~in Mecli in nakli dU§UntilmU~ti.ir. Buyurdugu-
nuz gi bi Meclis buradan gidecek o lursa bunun da
ehemmiyeti yoklur. Fakat bir mesele vard1. efkan
mumiyede ha 11 edecegi tesir. Bereket ver~in ki,
Meclis bu karanm tahvil etmi~ ve bu m ah zur da ta-
haffUf etmi§Lir. Lakin Meclis, buglin arkada§lann bir
 i : 62 5 . 8
~ogunu gonderiyor. ('Unkt.i vaziy l Esk..i~ehir gibi lllr-
sa, ani bir panik olursa diye endi~e ardtr. J astl ki
cephe geri gidiyorsa bu 7e at da kalk.ar gider. Ba. ka
bir ~ey demiyecegim.
lkinci mesele efendim, Mi.itetti~i mumilik me -
le idir ve bunun da nizamnamesi ardtr. kat ul edi o-
rum.
REiS - Birinci madde Mecli e aittir. MUzakere-
yi kafi gorenler ellerini kaldtr m... (Birer saltr yok-
tur), (Birer ·attr yo ktur)
Bi R EBU - Yani hemen bu Mecli in nakli
me zuubahi degildir, hi nakledilmernesi de mevzuu-
bahi;; degildir. Mecli si AJinin ve Hi.lkumetin Anka-
ra"da vazifei ataniye inc devam etmesi ve ordu ile
beraber ... (Birer attr yoktur)
(Heyet rap runun ikin i madde i okundu . (Bir sa-
ltr oktur)
(Heyet raporundan Uc;:UncU madde aytoen okundu)
(Reis Mustafa K mal Pa~ a maddeyi hulii etti ve
U~.tincU madde aynen k bul olundu
Bi R M B - ... bir c;:ok 111kat1 nazan.Jan bir
taktm mmtakal:ua aynlacak ve alaii!Yeti a -i' ol rak
ve elinde bUyUk fi mil olm<tk Uz re :· · imdi hulii sast
bugi.inUn ihUy call ( vkaladesine mukabil rUfekam!z-
d n baz1 ze at1n yamna bir eya ik..i katip vererek ba-
ZI menat1ka memur edip gondermek ve tef.ti e memur
etmektir. Mesela bizim giden bazt ri.ifekamtz ...
HiLMl BEY - Yalntz icabeclen ancakl ara mi.i-
fztti~ gondermel i...
BiR MEB Ge en Jerde bazt rUfek, m1zm Ji.i-
zum gorUlen menattka gonderilme i oe, ek mu\ aftk
gorU"l i.in ve ger k e gorl.inm in ... Yanndan onra ha-
rekel edecegim. YaltHZ bir noktayt arzedeyim, MUfet-
ti§i Umumilikten falan maksad, Unvanda degildir.
Benden iz bu gibi mesleklerde hast! ettigim tecari be
binaen arzedeyim ki ... tefti§ten gaye, yalmz tefti~
edilir ve memurinden iyi i§ gormeyenleri tecziye et-
mektir. Ben diyorum ki iki ini tevhid etmelidir. (Ha-
YIT, haytr gi.irUltUJer)
BiR MEBUS - Ben de bu memleketin evladty1m.
Ben de o~ oylemeye salahiyettanm. Ben de oyle-
yecegim.
Tefti~ten gaye, memurini tahrik ve te~vik edip
fazla i§ !Ytkarmakl!r, 1rf tefti~ degildir, i~ g ··rmektir.
Vazifesinde tekasliiU gorl.ilen bir memuru <;a;:!Tlnalt,
gel buraya, nic;:in bu i~i yapmadm diye istikliil Mah -
kemesine vermelidir.
BiR I B S - Fuad Bey te~rif edinit, m cle
anla 1\dt.
184-
1337 C:2
FUAD BEY - Yalmz tefti§ ile i§ olmaz. 0 gf.
den MLifetti§i Umuminin memurlara ... Bunun ir;:in de
ne laztmdtr? Bir talimatname kalem" almalldtr eri-
an ... Bu da malumunuzdur ki en miihim ihtiyacattmtz-
dan bulunuyor. ..
intihab hakkmda da bir mUtalliada bulunmak is-
tiyo rum. Simdi · miifetti~ gidip, ahzt a ker ~ubeleri­
nin muamelatm1 tefti~ edecek ve §Ubelerde meseia
gonUIIU d rcetmek ve bakaya toplamak bilmem ne
gibi ezaif ile muvazzaf degil mi ya ... i~ini iyi bi-
len bir ~ube memuru hatta o efradt sillihiyle beraber
yoll yabilir. Onun ir;:in Mufetti§i Umumllik ...
ABDULLAH AZMI EF Di (Eski~ehir) - Me-
ele, teklif o!unan Miifetti lik me e!esidir ve mUza-
kere de bunun iizerinedir. vvelce memuriyet alan-
Jar bunu Uzerlerine tahmil etmeyi istemesinler...
F D BEY - i temiygrum .... Evvelce intibab
edilip gidenler vazifelerine ba lasmlar. .. Bu, adeta Js-
tiklftl Mahakimi te~kil1it1 gibi bir §eydir. Meclis, is-
tiklnl Mahkcmesi te kilatmt na !I yaptyorsa bunu da
oyle yapar. Fakat mutlaka bugiin gitmesi liiz1m olan
bir i§ degildir. Talimat yapthr. Unkii bugiin askerin
sevki ic;:in ... Bunun ir;:in talimat yapt!acal ve bu su-
retle gidilecektir.
MU AF KE AL P SA (Ankara) - ... Ka-
bul olundugu takdirde bir c;:ok mi.i~evv~ noktalar ka-
labilir. Bir defa Te killitt asiye, ... Arzu ederseniz
teklif eden zevat ile HLikumet veya EncUmenlerden
biri i t rna edip mUzakere et infer. Meseleyi izah et-
inler, o zaman mUza kere edelim. Teklifin ruhu ve
hula a I· u maJded ir. Eger bu maJde kabul edilmezse
Meclis ...
V H Bl BEY (Kare ·i) - Yapmak istiyor a, yap-
mak i tiyorum desin, yapacak ise yapahm. Bunu MU-
fetti~i mumilige mukaddime olmak Uzere ve bu-
glinkl! ihtiyacata gore ... Bunda da tereddi.id ediyorsa
hi<; bir ~ey yapamayacakttr.
(Rapor heyeti umumiyesiyle kabul edildi)
M STAFA K MAL PASA (Ankara - ... Ka-
biliyeti tatbik.iyesi yok.tur. Heyeti Aliyeniz Mtifetti~i
Umumlligi ... Me ele bunun tatbikatmdadtr. Bunun
tfat e sallihiyeti ne olacak ... MUfetti~i Umumlli~
kabul edildi. Fakat uveri icraiyesini tasrih etmek
laztm . Onu n i~in i in ciheti am liyesine ger;:elim. (F:r-
7.urum Mebusu Salih Efendinin takriri okundu, Mu-
vazenei Maliye EncUmenine havale edildi)
(Erzurum _Mebu ·u alih Efendinin htri ·tiyanlar
hakkmdaki takriri okundu, reddedildi)
 t : 62 s.8 1337 C:2

R EiS .... Bir tak.rir daha var. Kanglfl Mebusu .!jma gec;er behemahal muvaffakiyet hii~ll olacaktlr.
Tevfik Efendinin... Beyefendiyle Fe zi Pa~a Haz- Gitmelidir Pa~a Hazretleri.
retlerinin, lsmet Pa ~a Hazretle rinin iktidarlanndan (Heyelin lakriri okundu, kabul olundu)
bah isle ... 1Udafaai Milliye Enci.imen inin nak1s o ld ugu hak -
BiR M EBUS - Hatta Pa~a H azretle ri Mcc li se kmdaki lakrir okundu.
geldigi gU n ba~ka , gelmedigi gUn ba ~ ka ... P a}a J:-1 az- (Mi.id afaai Milli c EncUmen i Rei · i memuren or-
retleri ~u milletin onUnde muka ddes bir bayrak ol- duya gilmi§tir azas1 noksand1r vc Enci.imcn zaafa di.i~­

mu.!jtur ve onde onu gord i.ik9e maneviyat•m•z yliksc- mU~ti.ir) Kabul olundu.
li yo r. Bendeniz h a riyten yeni avdet ettim. MUnev er
K1taata imamlann tayin ve i. tihdam1 hakkmdaki
zevahn gordligU gibi, kuvvei maoeviyeyi yUkseltmck
takrir okundu, MUdafaai Milliye EncUmenine tevdi
iyin Pa~a Hazretleri emir ve kumandanm ba mda go-
kllmd1.
zUksUn ve bu suretle kuvvei mane iye tezayi.it et· in.
(Gaziaymtab Mebu u Abdurrahman Efcndinin e
Bir 90k propagandacllar memleketin ic;i ndedir. Aha -
Urfa Mebu u Po zan Be in takrirleri okundu - red -
lide zaaf vard1r. Pa~a , umumun tevecci.ihi.ini.i ... Bu
dedildi)
propagandalan n bu zafiyetlerin amine ge mek iyin
boyle gosteri~lerc llizum vard1r. Pa§a muvaffakiyd R i · - Yann iytima etmek Uzere celseyc nihayet
manyati zmesi y. pm1!it1r. Pa.!ja, emri.i kumandamn ba- verilmi tir.
DEVRE: 1
ClLT: 2
1QT1MA: :Z

T.B.M.M.

Gizli Celse Zab1tlari

8 Agustos 1337 (1921)

Miinderecat
Say fa

l. _ ZAPTI SABIK HULASASI 188

188
2 . _ MUZAKERE EDILEN MEVAD
188
1. - Vaziyeti askeriye hakkm'da.

Cilt : 12

63 11 cii tnikat, 3. Cehe

 t : 63 8 . 8 . 1337 c 3

ALTMIS \ .. NCO i iKAT

8 Agu tcs 1337 Pazartesi

~lin li (,' ·o

R5:s i'kinci Rei •ekili Faik Dey fend ·.

KATiP : Rag1p Bey ( Kii i·ahya).

RE.i · - Cel ·eyi a 'I)"Orum.

Za[:'.l ablk hula aSI okuna-.:llk•llf.

I. - ZAPTI SABIK HOLASA

ALTM ISdKiNCl iNiiKAT mandanli'k aza:f ve memliyet e ~artlanna d.tir mJ-

5 Agu to9 '1337 uma
8iRiNCF VE iKiNCi CELSE
:•" ;; ci Rei . Vek<h Adnan Beyefend in:n riylsetle·
1: n. J~ i9. :ma edere.k; Ba}kumandanil'k :h tas1 i.i.zerinJe
1 i.i; :<iyc Bi.iyi.ilk Milet Mecl:si Re:si Mustafa ~ .11a:
Pa1a Haaetleri beyanatta bulunara·k. umumi surette
teta1Jr eJen arzu ve ta!ep ilzenjne. i.i9 ay mjdrldc
mt:'<t:.yy olarak. Ba~kumambn.! 1k vazife ve moou\ ·
yct ;ni leruhte edecegine druir ta!<.l'iri o\ku·ndu . Ba~ku-
zak.e1at1 m~itealk1p Sin:>p M e' nsu R1za ur 'Ve 8 ar-
kada~mm imz.a 1 ile tekH oJunan Ba . umandanhgm
Til1 1:<.iye Bilyii•k M ille' M eet: i Rei i M ustafa Kemal
Pa~a Hazrellerine te cihi hak;kmdac:: ·~anun mlizakere
ve yapdan tadil tekUleri reddolunara•:<. kanun :c:difi
aynen ka'.Jul olundu v~ eel eye ni!ny .. , ve ;,· ;~h_
Rei K arip
dnan
R6iS - Zaplt sab;•k hilh1 a ·1n1 reyl ~.:n i Le arz edi·
yorum . Kabul edenler .. Etm iyenler ... K-a ul d::mi. : r.

2. - MUZAKERE EDiLBN MEV D

I. - Vaz.iyeti a~keriye hak/..mda. · iki propaganda yaptyorlardl. Bu propaganda da ar~lk

RE!S - ~ oz Hlisrev · sey:n. Buyurun c~~;,:l i m.
HO ' REV •BEY (Tra!bZJon) - Mtfrdafaay1 M:Ill:ye
l:.n..:Um:."ninin geyen!<.i ic;:t:ma.n•da Me<:I:si AI :•yi st~ .
s:\ her vakit Ba~kumandanlii.bn 'icraatmdan ha·ber-
dar ctmek ve tenvir eime<k va2':yfe.siyle muvazzaf tktl·
d::J.-. Bu gli·n bu vazifeyi ifa etme'~ ilzere maruzaJtta
·tntluna:agtm,
Bli}Jk M:IIe ' Mec.Lsi R ; i Mustafa Kemal Pa ; :t
Haz r tlerin•: n Ba~kumandanligm hari9te husub ge~ir·
' f tes.irler hal:d<m:laki baz1 vesa ~k vardtr. Tabii or·
du ve me;11k~<e~ daihil:nde bir ta•krm ktstmlar vandlr.
Bun un resmi k1S1ml:ann1 aleru celsede olkudular. 0 !-
gerler•: ni ce ok,uyacag1m ve hususi olaraJk, re. mi ma-
h:yette k.endilerJne lsmet Pa~a Hazretleni t:trafm'dan
grlcn .e:3raflar vaJ1d1r. istensell':z onlan o•~uyay:n1.
Baljkum:mdanlllk. salall11iyetlerinin. ta ra f1 sam:lerinden.
bilfiil ·:s :mal oluna!bilmesi karar:nm ordumuzu IJ11U·
Mustafa Kemal Pa~ay a kim efl'in i:.: ma.d1 kalmadtgl
ve kencUeri ic;:n gayet m:l·a:t §era:ile u·:,a te ne
a'dam!ar ~ogal'd1gt gibi bu e:< ;Ide bir tak1m propa -
gan'd alar ln~lanll!?ll.
Ba~ ~<Umandanligm Pa§a Hazretlen:ne t vcihi fuc·
rine bu p.·opag ndalarm yan , yava§ koJ!<ii ar dmak.-
ta oldugu anla~dmt~ttr.
s :mdi Efend:m. B a~k.umandanllk~a b:r ka gJn-
denberi yapt!mak.ta olan i~lerden bahsedecegim. Ba~­
kumandanll'k. i~!eri (..iiglt Liz rinde deg 'l. fi ;Ji ve amc!i
bir surette yapm1 t1r. \·e L:zun uz;ad1ya. •karargahlar
t~k.iLne !Uzum gormem: ~vir. Bunun ; ~'n m"'vcut o!an
Erkiin1 Ha rlbiyei Umumiye ka rargiihm1 •kend; karar-
gaht ta'liik.k.i edliyor. Ya!>J11Z mruksada en ma aUk ure·
tiyle g:ayet ufak. ve p rk. mahdud ~ha t1n miitqe:- x·!
dir. Bunun ; ~in u sureLle bir emir veriy~or. Ba~ku ­
mandanh•k.ya yapdan ·i~l erden en m'Lchiimmi ode e. :;,;
orduyu t:tk.vi~e etm~k. n'O'ksanlann.1 doldurmatk. E,ki

zafferiye•;e •isal edecelk bir· am)1i milessir olmasl. orduyu yine eski haline getirmek ve en seri su relte
'S onra Bfend'm: dalhJde ve har:c;:te'l<Ji vazi•ye:: Ma- buyUI~mek uzere tanzim ve tak ;ye olunarak. a ' ide
lumu A !<: niz < 1m son n:catten sonra, Avrupal!lar 'hir vLvkub ulaca!k muharebelerdc a91g1 doldurmak i~in bi.i-

-188-
 i : 63 8 . 8
tun milletin muavene ~: n e. faaliyeNine mliracaat clun-
mu~tur. Medisi Al!nin ruhu , Pa~a Hazretlerin i cu
-i~in t>a~ma g · ir :ne~:aen maki i!ldl bu Ld:i. Bu ·:~L er azim
lbir heyecan 1ile yapllacalk.m. Bunun ic;:in yapllacaik ljey
li.e-kalif.· Milliye unvam a:ltmda )'laptlan ~ " yd•ir.
Evve-
Hl. her 'kaza merkellinde bir te:dilifi milliye lmmisyo-
nu -te~k·il eJdilmi~tir 'Ve Telldi'lrfii Mil!Ji•ye omisyonu
va:s1ta's iyle berveqh iali tekiilif yaplla rukt1r.
Oi 1dunun mli-S>tacelen taJkV'iyesi ic;:in. on'b~ ve Yl: rmi
glinli.i!k. mliddet ve mua-yy n mmt<rka daJhiJ•: nde, 38 l,
302, 3013, 3C!4 te ellQtluler dahi silah altma davet edil-
mi~ ve celbclunaca:klar'dlr. 1Bunar tabii ewela crdu-
nun kadrcsunu ikmal deoekler, scnra ·da ileriye ve-
ri!ecek ve geride •ih~iy<l!t kuv et!l.rine tal:<!si.m oluna ....a. -
t1r. Talbjj Bu e£rat cnlbe~ yirmi giind gelebilecek, cr-
lerlden datve t clunacak'tlr.
• onra Eferrdi:m; Rus seEiriyle yani Anlkara'da lbu•
lunan Suralar sefir:yle Hariciye veJki•li huzuruyla Pa-
~a Haz,retleri gayot ~~~ clat'ak ·k: nu mu§ ard1r ve
bilhassa at'k. hududumuz 'ha,ktkmda emniyet me ele-
s:ni lklonu m~lar 'd1r. P.a§a H azret1eri d~ycr!arki; Sa rk
ciheti nden , -tamami le ·;~imat clunacalk derecede cep-
hemiz t:m lnd ir. Oradan mi. tan lkiifi ku veLn ge:me-i
1 mmt, .ki miidafaai vatana critti, Ferid Bey izah
i ~n m:r vero: lmi~tir. •Sa, k,umandanh'k, crdunun i ih-
zaratJnl b.;lfiil ya:(lndan ~akip i~in bir kar gi.in bum-
da kalacatUardrr. cnra E11ki1m Harbtiyei Umumiye-
den ve MUdafaayL lMti•lliye encii'men:n:den li.izumu 1k:a-
dar az larla cepheye azimet e·a ec iderdir, ve bu ha-
r 'K t ir,;:n. bu gJnden it iba ren 'bir tren ·haztrdrr. m r
erildigi ta n:h ten Or,; aat 5Cnra har ket eder.
!Bundan lb.a..5ka Ba kumand.an harbl ka..rarrgfihr ol-
ma:: Uzere c:::bhen':n ger(sin.de mi.in.asip m aha"d e ken-
dilerine bir mahal tah i edilmi§tir. Ve telsil telgrafla
geri e iler:y~~ clan iltisa\at1 :11 tem.·n ede.: · :de;d:r. ls-
tan~uldan ahiren eel' edi!mi~ clan )Jz ~.adar zabit bu-
gUn l'nebcludan hareke:le g e gJn.dliz yurUmelcri e.m-
rolun.nu§tur. ve bu Z<!lb1tan §imcli~ clen k1ta!anna lJ' :n
·clunmu~larld r r. Bunlardan b~k.a ~u bir iki gun i.;:inde
An:karaya ge"mi§ c!a:-~
3C k::ldar zao:t der'hal cepheye
gonderilecc.kt!r. Pa~a Hazre leni t:ll'almdan bizzat
tahk.•:k.at y•a p:lm. :~tlr. Bu :z.a:billlerin lbir 'k' m1 y.aralt
clupta iy·i cldu.ktan .onra •i tirahat d n fe memuren
ogelm,~ za.b :tan:d tr. Bir kr mt mezundur. Bunla:rdan b u-
rada katma t mU!br m olanladan ma·d·asrnm cepheye
sevkr: emrolunmu~tur.
Bunda·n. ba~a ges;enk.i iQtimada M'Udafaai M illi·
ye encUmen.ini 'bir heyeti tefti~:ye gibi memur buyur·
mu~tunuz. Pa~a Hazreller i de be ve~. t-..:ati arllo. da~':ua
vezaif verdiler. R iza Nur Bey (Sincp). Ali Haydar
- 189-
1337 C:3
Bey (Van), Vehlbi Bfen'di '( Kcn•ya). Bunlar teK.rn :J has-
t<l!neleri gezece.kler, rMeclisin -selamlnl her ha tay3. ~oy­
liy,ecekJer IV'e der~; n1i dinleyeceik'Lerch. llk.Ji ii<; gUn zar-
fmda IMecli'se mrulOmalt vereceklerdir. Ma'haza arka·
da§lar mem,ur ol·dula:r. Ora:cta bu en:Oiimen' n ..L vazi-
fe:r;: i£a edip etmedi~inti rbizz;at te~f§ ed.ecelkJer 'Ve aYJlll
uretle hareket edeceklerdir. Salahattin Bey (Mersin)
Ali Sli'kru Bey (Tnibzcn), Hulii i 'Bey ('K'aralhisrr Sa-
hip) TeJkaLiEi Mr:• ll:ye Komis~onunun te.!je·klk,i.il ed:·p .~ ·
me'digtni lYe lbunun iQin ne g1bi rtetdlh:r ya'Ptl'k.larinl tef,
1
ti~· edeceklerdir. Hamdi Bey (Ertugrul) da matbaa
mi.i!duriyetinde, (!aJhJ'.i ve haric.i, idare e!lmEik iiZiere i·n~
tiap edilmi~bir. Sonra Efen:dim , B~kumandanh'kl a
Miidafaai Milliye Enciimeni ·arastndaki irtibatJ tesis
ic;in her gun buray·a ge~ip a.zayr k'i ramla lema ta bu-
lunacagrm. Emrlerinizi tel§.kiki edeceibim.
Bundan b~a P~a Hazrmleri rica ed iycr :ar, ha-
ttrlanna gelen tedbirler e tas<~Jvwur olunan kusurlar
bitdinilmelidi r. 'Bu not haiindek.i hat1ra!an biz de Pa•
§a Hazretlerine arzedecegiz. Bu ka~ar efendim. ( I)
HUSREV BEY (Trabzon) - DUn encii.mene ha-
vale buyurulan muhte'lif tekiiMde -ve bunun bir krs-
buyurdular. Bu takr:irlerden 1bini her Jt~va.ya, a5iker1
ve miildd ld'a.re.ye, mesuliyette mii§tereJk, •ikti§er me-
bus ~zanu de<111il<li. Tak.nirlerin blininde Miidafaai Hu-
ik.uk • emiyeU rinin tens-i k ve risHi.h ve tYir tanesinde
de ahzr. a.s.ker muamelatrnda ~ube rei l.erjne, idar~
ve beled:lye muda.Jia.ai hukuk heyetlerinden bir aza
terfib, diger.inde ~raf1 mahalliyenin idare memur-
luguna ta}lill'i hal~ nde ha~kr har<be te§ci ve ilit!ilaft da-
hd1nin m runin mi.imkun olup clmryaoagl , bunlar
encUmence mlistaceliyeti maslaha.ta mebn i esasen
halk.cJ!rga dcgnt gitme i mi.ina ip ve bu hususta i~e
ba~l amr~ clan t~k1i.Lat1 esasiye ve bunun da.hti muha-
faza etmetk ve ·icr<l!atta ilk tesini gi:istermek Uzere
gerek Heyetlj .iomiJYe. gerek enciimen ~u suretle bir
k'amr ullti haz etti. Elikanmza teva.fuk ederse der-
hal tabii tatbik clunaca:kttr. Deniliycr ki efend!im,
ontann heyeti LLmumiyesine bir 9arei fic'il oiJmak. tize-
re Belediye ve MUdafaa!i Hukuk Owniyetleni, Bele-
cJ!iye ahzt asker rliesast bulunduklan mahal,i n en bU-
yU:k millk!iye rnemurunun taht1 rtiyaseti11de olarak. ve
rnmtaJk•asmda bulunduklan ki, Mlidafaa~ Milhiye-
n in, ter~ip ettiikleni t~!Qilat.m bulundUlklan en bU-
yUk kuma.ndan tar;afrndan gostellilen li.iz;umu tertiba-
Bu arada konll~nralar oldugu anfa~· iliyor. M usrafa
(j n W-'r.
 t : 63 8 • 8 . I3i7
ta nazaran mtida.fa.ai vatan enu1inde sarlt mesal ey-
liyeoelderdi.r ve bu husus Heyet!i .Aliyerazce kabul
edildigi tak.dirde Heyeti !cnatiyeye, ya.n!i Hillcilinete
t~nilk: edecek.ler ve Hillci.i.rnet Reisi bunlarm reisi ola-
cak ve en se~i teda.bir bu ola.c:aktrr.... Yani Miida-
faa!i Mill!iye Cemi}'et'i.... ve Hii1ciimetlin memwu ve
en btiyi.i.k T1100lUn.I oldugu lj~in ha1k..la beraber ~·­
yor. Milletin ba~na ~yor, aynlik gaynhk lkal-
mtyor. Mmetin ba§ma geQiyor. (Muvafik sadalan)
Diger bir ta;kriir de efendim, ki, Hoca efend!i
hazret:lertin!indir, li~ret ve lk,umar o)'Tnaroanlar $e11i Se-
rH dairesinde tecz;iye olunur, diye hir ta!knir var.
Bunu za>ten muga')li.rli $e:ri,j Serif olan ve esasat.t
iislamiyeye mug:ayir olan bu. hal h<likkmda bu ba.bta
muvalcl<:aten emir verecekler&ir~ Ve mevcut ikava.-
nirri mevzua daliresinde bu ahvalii.n meni li9in gerek
Dalh.i.Jiiye Vek.aleti ve gerek M iida£aJaJi Mlilliye Veka-
let!i ve bu bapt!a. ba.¥c.a t~klilatt esasiyeye mUteillik
olma'k i.izere liliGi nokta!i nanar daha tebellti.r eder.
Bir tanesinde lcra Vekilleni, icra ReJisinlin tensip
~ecegi ve .k.anunu ma.hsus.unca adet ve miktMtru
Ij(laranl~tl.l'acagL Mec1is azasmdan miirekkep!l.ir, Ya-
ni kabine ~klinde §eY ediyor ve kabine ~ekl!i kendii
arkad~anm lintiha.p eder. Aym z~da enoiimen -
Jerden de \if«i~er mt 1cra Vek!il.Ieni Heyetine mernur
olur. Bu encilinende JST'artmm naktai n·aza.n, gerek
enciimenin rtdkta~ nazan §limdillloi ~kbi hazrr, kli !era
VekJillerirJn Reisi de beraber oldugu halde her bi-
nrnin ~ekli aymdJr ve bunlar Mecl!is ·namma idarei
umur ederler. Bu ~11 h~Lltga dogru gid!i~n ru-
huna pek mutabtk gorilldtigti.nden ve esasen Heyeti
Umu.mliyece kll'bul ed.ilrni~ bir esas oi<Iugunda!ll, Hti-
kilinet ta.bi.Inne lliz.um gormemi~tir. <;unk.ii esasi.J
biir meseledir ve esasa muvafllcttr ve ~kl!i hazm mu-
vafJk ve mi.i.nafidir. Binaenaleyh ~di.llik bu tekJijfi
mevzuubahsetmek istemiyor. Kell3.l!iOC azanm teksiri
suretinde Heyeti lcraliyenin ..... bir umurru fayda gor-
mUyor.
Bir .llik:ir daha var~ 1B~ka bir tlalknirde her .hi.va-
dan bl.ir mebwr ayrllacalk:, bir enci.imen:i ma.hsus ola-
cak; burada ve Heyetli liOIIaiye tile beraber Reis~n ernri
aJ:tmda olma!k uzer:e Miidafaai vataJna alit tedabir ile
d~~igal ve tedablir 1ttiihaz edecektir. Zaten HeyetJi 1c-
rll!iy.e di,y or k~. encl.i.men de bu .fukre i~ralk etti,
miihiim ~ esas olan mesali <fogruda.n dogruya Heye-
ti Umumiyei ALiyenliz va.srta.Siyle tahti karara. ahntr
ve ondan onra bunu HeyetJi icraiye ahyor. Bunda.n
sonra li.kiinoi bir heyebi ameli bir ~Y gortniiyorlar.
Liizumsuz gortiyorlar. 1§Ierjn g~•Ianesini ve ba-
taetinli mucip gortiyorlar. Kendi sa:Jahiyetleru dahl-
-190-
c:3
Iinde oldugunu ifade ediyorlar. Tab.ii Heyeti Umu-
miyeye, ucabmda, 'aTZ edi>yo11lar,
SUKR 0 EFENDt (Afyonkarallisar) - En.cti-
men dtinkii ~1ligim teJ®ifi klsmen nazan itiba.r'e
almt~lard.t . Bel<ediye, Meo.l!isi <idare, Miidafruci Hu!kuk
Encilineni Vila yet, AI1Z1 A&k.'er ~ ;~ Heyet!ini bir
arada cemediyorla'!'. Halk600a.ten bu ~yi nlelticeler ver-
mi§ bir ~eydir. ~almz bunada bir ~ey ka.lm.J§ittr. Ma-
ruzattm , her Jivamn ii~ mebusu burada ,j<Jdi mebusu
et.J1aJftJa 9a:l~Lyor. Bundan malksaldL ao.izanem,... veya
druimii ~u Mecllis.in 1h11isasruttru aha.ltiye dU}'U11ll3.'k,
ahaliyi ur',a:lli mi.im'k~ne life faaliyete gOtiimtek.tir.
Bunun J9in bu dihet noksandJr.
Sonra, lik:inoi noktrui Tl'atllar, ri~areti, kuman §(!ri
Serjf mennetmi~r. Miirltekliplerti Seri Serif daih1Jiinde
teCZJiye edilS'in demi~l!im . T>a1afuUmde buraya ka.cy
kafrl 1iza.hat vermege Juzum gormem~tim. Te.kJ!if eden
benderuiz okl.ugum i9in <l!Stl- rriaksa:dtmt arzedecegUm:
Bugi.in Efendliler, yap!lan k<linun1a:nn ZJalllledersern
ger,clk talcip cihehlnden, gereik ceZJaSL alhetin<l.en, tat-
biki oiherinden kafi gelme<Jii~, bir takrm uz;un U2Ja•
d1ya Slize .arl1ett.igim m qsaJleniyle rizah etmi§tim. Bu~
bunlan mennettl~k. K.aNOO:ini mevzua druireslinde der-
sek ; gayri ka6i olur. Bunlar menned<ilmern<i~ O'lur.
Ci.inki.i ki(IJvanini mevzuarun biZJim ' htiyacatmuz.a. ik.ifa-
yet etmedigi ~~ltyor. Bu anl~~tl.r. Umum He-
yeti AJ.Iiyeniz teslim etmi§~ir. Kanun yapmak blizde
nedir? Efendiler, kanun yama:k , l1ilii,Yorsunuz :ki, he·
p!niz.!n bild.igidir. Her millet tabayiine , ahlatlona,
milletin kendi ahla~k ve .taba.y._gj ve 'iti:JCada. gore, me~­
rebe gore muhtelif ~ekillerdedir. Fransada ~t ~Lt.
tngilterecfu ~it ~e§it kavanin vazedilmi~. B!ir ka-
nun hir mahald.e miisbet se:mere ve11ir. Fakalt dliger
mahalde tabalylie, m~rebe, ananeye tevafuk etmemesi
dolaytsiyle hi.i nu Jlel'ice yenine .sui neflice verebilir.
Mesela ~oyle nazan olarruk muhakeme edlilirse pek
ri.yi, fatkat tatbi k edilemiyor. Yok gi bli zrunnolunur.
A vrupa ruhundan almrun k ~anun, !islam ruhuyla kaJblilii
batb.itk degild<ir. isl.am ruhuyla muv<l!f~k l1ir kiainun y<l!p-
mak mn:nedersem bi:aim diimag1!IlllZLn lihata edem!iye-
cegi derecede zordur. Bu 'asaJyli~iz!Jikle 'inlfobatsizlilgm
ba~llca (sebep ve arllili budur. Bugtin bu ka.vmini
mevzuaye mernle!ketJim'izde) (1) t<l!tbi!k etnrek g<l!yri ika-
l:l~i dir. B.i£ defu ~rmlar b!ir < ara)'la toplarur; asayii~.iz­
~ik, dahildeiki vukualtm m~eli yoldanll'Sa bu dOrt
§eye inhisar eder. Bu dfil"t §e}'lin meru esbaibmt da
(1) Parantez irerisindeki kelimefer tarafmdan
ekfendi.
M. Onver
 i : 63 8.8
dU~i.1nelim. Ayla;rca, senelerce dU~iinsek mevkhl
tatblika .kondu,ktan sort11a tekrar, yenli.den (ru~ayan ta.- '
raflanru gormek ve d~tinroek ntecbur·i yetindeyiz.) (1)
Su ailiete, zahiiren buna taraftar olan vansa_. bliz
tecrube devres>illli. .g~k. 'Eli:m'izde bir Jc.anun var-
d~. Efendiler, Joanunu tlii.h!i bizim ~eriiatmuzd'lr,
JJuyamete kadar brulci ve bu ~eniata. ve kJanunu li.J.ahi-
ye bizlim eLiffiizde kalan Anadolu hamo pek ISLMWJ,
hat~a dar;bt mesel ~ekl!ine gelmi§ ve Se11iatm ikesdligi
(pa·rma:k acmaz denmli~l!ir.) (2) Onun tiyi•n b.i.r he-
yet t~e. bir defa bu te§kil ediilen heyetin yeni-
den kav.am.!in .ihzar etmeSine hem vaikbimiz, hem di-
magmtZ mU.se.!it o.tma.d1gl aihetle yemdoo. kanun ih-
zar etrne ye11ine e~imizde hanr bulunan bir .kanunu
mi.ista.celen tatbik etmekle asayi~!Zli~in, tiruli balt-
s.ahgm onunu a:lm1§ oJuyoruz. Bu ikanWlll vazedtm
klimd.i,r? .... Umum ~ nsanl:an ha1keden.... F ·a:kat ya-
h(iam~yru:alk olursa ~ ne bir J§ goremez. Kanunu
ilahi her sewyede kabil!i tatbi.kbir. Bak m1z Huk1!Jne-
tti m:ahiill!ine vermek:le ahal!iyi mahalliyenlin amalli -ilerlemege ba§lad1g1 zaman hiy l<!imsede mukavemet
rnasha.1Iiye ve amili mill!iye)lli tatmi.n etmek. (~mkaru
elde edJilmii§ oldu.) (3) Bu kls1mda >a:haliiY'i taltmin et-
t\k. Arz ettigim kis1mda da tatmin edilme:ye, zan-
nedersem halk, lintti:zar ed.er. (9i.i.nkti bu husus bu
memkketin :U<irurj Uhtiyactdir.) (4) b maddeli kanu-
ntiye arz ettigum ·§ek1Jde olsun. Yalruz bu nolk.taya §U
1cadar :itrii1a.z edilebillir. Seri Serli.fin bu gil:ii ~yler1in cll!lcl'awt a:ha:1iyi mem.leketin silahlilyle, topladtg.lffilz
men hakktnd<llk>i a!hkarru kafii midl~r? KafU de&lil mi-
drJ-? Bu hususta Ktirubii flkniyede mel>zu.km (ma-
lumat mevcuttur.) (5) Bu nazan dlik.kate a.llnmahd1r.
Tabi~ mernurunin ~blir ~ogu bunlan b:ilemez. Aradan)
(6) b~ on sene da:ha g*rse bunla n ia.lfihyacak ho-
calar da kalmtyacakt1r. ~imdiden . ba§larsamz mu-
ha.ssena.tl fe\likalade goreoeksiniz.
SIRRI BEY (tzm:t) - ltinaz eden yo k lcl Hoca
Efendi bunlara ...
SUKRD EFENDl (Devamla)- Efendim benderuiz-
le •riifekam1zm m~terelk ~ mz,alt bi:r takrurJmliz vard1.
Bm.rettigtim.fz tecziyele:- lkanuna a:lmmalm.J~tlr. ~ba­
bm.t arz edeyiim. $eran mansus olup rtatt1.ikti ka}jjl
olan baz1 mesail kanuna ·rulrnma.nll.§. 9Unkti !liz Av-
rupa· <ile, Avrupa akvamiyle muhteliit bir haide ya-
~tyorduk. Dediler klt, iyasi mahzur vard1. Mah-
zuru siyasi bugiin mUndefi oldu. Mam.<i za~l oldu
m~mnu a.vdlet etmek lazun gellir.
(1, 2, 3, 4, 5, 6) Parantez irindeki kelimeler tara-
fimdan eklendi.
r
M. Onver
- 191
i 1337 c:3
BlR MEBUS - Zaan tagayytir ebn!~titr.
$UKR 0 EFENDl (Devamla) - T•lllga.yyiir eden
zamrun, tekrar taga~yyi.i.r eturii§. Eslci devfrr <wdet. et-
mi~t!ir. Qiinkti mtidruhalei ecneoo,yey.i i.ntay etmesm-
den kco:rikuyorut:' Bende.ruizce bu meselede Heye1li
!cmiyeye her e~ci.i.rnen:dein li!IGi§er m'ebus memur edil-
mes>J; zann'edersem, enciimence yacll~ telaldci edil-
~ olasa gerektiir. Bir enciimene memur edilmek
enctimennn adedi sekiiz dewi1, Heyeti Vtikelamn
taldedfurui tcl®r degti}, l()nlan tenvir i.(irrl otedenberJ
bu usul va.zedilmi~tir. Bugim adalete niayet etmelc
~1lib'arli<yle ltizumu barizdir. Hrnistiyanl~ hri~ bir ~y .. ~
Boyle fevkaladelli:k ge-c;;b1kten son11a ·bundan tabii bir
~ey olamaz. Bu h-a:l defolur. Bunun da aynen ka-
buliirtti tek!rif ederim.
OMER BEY (Aia§ehir) .- Efendim, bjz Ala-
~ehi.r'den hicret ettiigimiz ii9in bu t~k';lat bu tesl!imalt
gayet mtithi ~ bir dereced__e cereyan ettli. Aym hal
K!l!!ra.deniz sahi1inde de vuku buldu. Bir de d~
edebil:me.k iimtidi yokken ha:tta efendim, bize mut-
tasll Sa1llhli ka.sail>asmda vaJtand~lartmlZ Ruml.ar ta-
rafmdan Yuna.n taar.ruruna hazrrJanml§ken.... <;unnc.u
gorUyorsLtnuz .ki, Y:ummhlar nereye- gir.iy0rlarsa
tiirlu , tUrlii meza)jm ihdas edliyorlard1. Bunun def'i
Iazll:n geldUgilli di4Undiik ve hiy yoktan, e§raf yo -
si:lahla tesliih ettik. Yetmlik ki§i ilk defa gonderdik
ve peyderpey koylere dagua11ak dag:Jara ~1kard.clc.
Ra!k.-'at bendenliz ora.(l;a da ~k!ilfut kurdum. Mesela
KanaJdeniz ~alhiliinde bulunatn a~haVild.en 'tesl!ih ettiigimiz
yUz ikii~yli oebheye sevk ettik. Bu sure-tie biz daha
o.i'Var ikaEalaPdatn muavenet gormedilgi.miz halde t)iz-
den tedt;ir gorenler derhal ,jJbihaJk ettil'er. Sla:l!ihli 1!-
bihak etti. Bu MUd!a'£a<ay1 Mill!i.ye te§'lcilatmm az
yok esa.sast1ru biLiyoruz. BittaJt1i bir §eye benzer, a~y­
m muadeledJir. Qii.niklii tl·ngi1iz el!inde zaten sebep ....
Ya bli'llimJe beraber oldular, veyahut 1ise ka.r~­
diiar. Biz likn!a etlli!k:. Top1adiik, askerii !i!koo etlti1k,
Silahtru ·a:Lchk o dereceJci Na§ehir halllu 50 biin lira
para verdi. : Soo zamanda, bir ay zarfmda oyle bir
~hPac,: hareke.bi vu,kuu OOikclirinde orada. bulunan ke-
sirf fjjr tkitle .... 700 k'oyun gondenilnti~ bu memleke'llin
sexwe~ine hi9 halel gelmedi m!i? .. Ha<ytr se.!1Vetllne
hi~ hale! gelmedi. !)Ai bir usul tatbik ettti.k. 0 usur
de ze}ibin ith!alfut.Jn'<lia:n hir dkiturva resm!i. al'maik. Hal-
ika di·yorJ.a.r k!i ve beiici beraiber o divarda buJunan
-a.ha~ii 'slamilyernn muavenebinden istifade ... .HaiJIC
mruaWi~ar bunu tkabul etti. Bu p·a m bisr;olunma-
dan veJtildi. Biz eger bu ~kiilil.t.J TfuJci.y e'de viicuda
 : 63
getinirsek habkaten memlek.etin ilerri gelenleni ve i§
gorecek.Ieri, ahaltinlin intihabiyle intlihab eduldrse ....
Binaenaleyh bu mesele gayet d~Unillece.k b~r ~ey­
di.r. Dakunaca~k olursak ayakkabllann1 bulurlar ...
Bunlar yapdamazsa a~ker kacyar kend~liginden .. 0
Efendim, bizim toplayJp sevk ettigimiz asker
ka93r. 0 k.a9an aske.nin ev1inli yaktuk ve o suretle
ya.p1yordu'k. Sonra tutam miikafatJandmrdJk. Bun-
Jar tatbik edilebiLiyor. Unku yann bir ihracy .... Her
halde bazt a.damlar iizeninde tathik icabeder. Ken-
cMiginden mlinevveran k1sm1 tabii cepheye gider.
Fa:kat ka9mak isteyenlerin son flkrasrnda eger ha-
I<Jikli mi.idfaa~<Li HU!ku'k cemiyetleni teslis sonra da sa-
ruiJ.de buJunanlarm har1icyte dlaJhilde hlris'biyanlar ....
Para mese1 i ve siJah cemi meselesi hall cLilmi~ olur.
$imdi Efendim, bu t~kilat Afyon Karahisar'mda ve
za.nnederim Eski!}ehlir'de Ku•tahya'da yapt1. Her
tarafta yapt1. Eger genilerde bu veyh>ile mii~kiJat
olmayaoak .... .Ya bu te kilatm esasl derhal otede
aks'i tes·i r sadast C,:Ikanyordu, bu m elede mli~k!iliit
cytktyor yoksa hak•iki bir halde t~k,il:H yap~ld;ktan
sonra halkti•katen ileiii gelenleni var. Mlidafaa iste-
yenler vatanm i§ ba§ma ger;.rlikten sonna bendeniz
oyle iimit echyorum k•i bi2iim m ml ketlerde oldu-
gu gibi dliger metnk'' etlerde de olur. HUklim et bjr
~ey dli~linmelidtir . Bu babta on oz Hlikilmetindir.
on karar fii-lhak!ika mli.dafaa noktai nazann:dan
ehemm'iyt 1li ha~zd'ir. Fakat unun lkabil,iy ti tatbiki-
yesirri dil~Unmek her halde elzem oldugu kan.aa-
tmdayJm . Eger enci.imenin dil~UndUgli, k'i, Mec-
·Us.i ida.re, Mechsi beld , Miidafuai Hukuk Heyet-
leri ile ~ube velha.d tadat edil n. baz.1 arkad~la­
nmla berabe~ goru§.tli.k. Kemal Pa a Hazretleri de-
cLiler ki, o karan ta~bik et mek §eklinde mi cyali a-
cak, yok a bunlar reiislerindcn ald1klan emir lize-
11ine her memJeket dah iLi ne dagilrp.. . cger bunlan
bir mahalde topl!yarak memleketin miidafaasr halk-
kmda bir takrm mukarrerat itt.ihaz etmvk ur'etiyJe
ve ittihaz edecekleri .... tet kik ediyor. Mal 1rkat roe-
seleleri biitiin asaj'li~n ..... Bu tatbik edilemcz. Bir
defa bunlan hep blir araya toplarna·k kabil olama-
digt gibi toplandrktan sonra da serian karar <;Lkar-
mak mli~klildiir ve hMta §U cihe~i de naz.an itibare
alal!ITI . BugUn Miidafai.i hukL~k ... §Unu da unutma-
mahdlr k•i valilerden medisi lidare ..... yen.i den ~u d-
het hlisnu netice vermiyor. Daha bir takim tecriibe-
lere vabestedir... Her halde mevcuttur. Fakat kim-
dir? F.I.an, fiJan bunu diyemem. Muh itindoki va-
21iy~ bil!tyorduk. Binaenal yh o adamlann elyevm
yine mecalisi belediye ve idarede bulundugu nazan
8 . 8 . 1337 C:3
~-tibare al!mrsa bun4ln da mi.inferJden kend:i ~tn:a
propaganda yap diye ba.5h ba.5ma .... arz edebildim
m.i efend1i m. Su halde yenliden kavanin ilhza.r etmd:
hem aktJimiz hem dli magi mlz .... FnJ..a.t bu ~ edi-
lec k ol·an heyet Miidafaa1i H ukuk . azC~Jyl t'lllhiaye&n-
den olmall. Q.i.nki.i onlar otedenbeni yali§I'YO(. Fara-
za b.i r ananm tek.<Ji.nin.:ien ibendeniz liir faide gor-
mi.iyorum. Her livadan ~er M§'i, hruktikaten mem-
leket ic;in c;alipcak be§ ki i olursa emin olunuz mak-
sat tah ·i l ed·iL-n i§ olur. Umum insanlan halk.eden
Halik vazeto1i tir.... Mademki Hiikiimet mah.a.lliine
verdik. Memleket>ini sevmi§ krimseleri rtabi~ mernle-
ketin tiie a-r tidaresirui bilir. Bunlan •in1liha.p etmeJ~.
Som·a b.nden·iz bu sefer maattee Uf Konya'da te-
sadlif e~uigim gibi, yok ben r i Ieri1]1im, mutLalk'a
Mi.icfafa.ai Huklilk azasmdan binisi ge1ip de buyurun
vazifeye d iyecek diye R i Efendi mUkerreren .... zan-
neder em yi.irlidi.iglimliz gayeye dogru c,:ooc muva.f1k
otur. Bend nriz ~unu teklif ed nirn .... Bu va:rifeyi
deruhde ettik, dogrudur. Memleketin hak!ik!aten •bu-
glinkli enlik, ben~ik dava L olursa bu ~a:idesizdir.
Yani a z ett!gim buglinki.i tchl!tkesini tak,dir eden ze-
vattan he y,'t t kil etme!li, mir vermelidir k•i, Efen-
dim b n re i tim ,..... ~i md>i tatb( kina ba§larursa nesli
a ti ey cder. Ledelba.ce memleketin bir hududu ol-
dugunu dii.}i.inerek bu ta rzda yapLllrsa bu iyi yapt-
lrrsa be~ kara.n Medi i Ahi ittihaz eder. Ka~t tize-
rinde mahkCtm o!ur. B nim kanaat1m bu merkezde-
d ir.
i. MAIL SUPHi BEY (Burdur) - Efendim, ben-
dcn•iz ve rlifekamm imzasmt havi takrir meali §U·
dur: Ser'i . riifin natrk oldugu sarahatt kaNye 1ile
:emrolunan hu usatr sahai tatbika .konmas1d1r. Bun-
lardan) I) bini~i hu'ii t~i yanlardaln bedeLi naiktri, alm-
masl, ikinc: i; dahilde, b:lbassa sevk.ilcey~i me.valcide
bulunan Rum!arrn· sahilde, cephe arka mda bulunan
R um!ann muteb<Jramm rehine suretinde alarak da-
hile nak b~me k . c;i.inciisu de, bunlardan silah top-
larr.-ak. Avrupa ak amiyle muhteEt bir halde ~~­
yontZ. Bazt arkada§lanmiZ ded iler ki bunlard:an ne
b?::k!i n ak~i almaJr ne sila h toplamali, ne de bazt-
lanm rehine olara:k (tehcir etmdi. Yani rumJa.nn
bu durumda olanlanm dah~ l) (2) tehcirini muvaf1oc
gormliyorlar. (Buyuruyorlar k!i arzunuza.) (3) ragmen
bu maddi mesaili kabili icna gormuyoruz, 1jiddietli
arzunuza ragmen. <;:iinkti mudahaleii ecne!Yiyeyi
davet etme i ihtimallinden korkuyuruz.
(1,2,3,4.5,6,7) Parantez irindeki kelimeler ta-
rafundan cklendi. M. Onver
192
 t: 63
Sonra uc;iincii derecede (bir me zu olara k;) (4) He-
yeti icra!Lyeye her encfun nden ikj~er mebus mtite-
ha SIS zevatm rey ve m~talaalarmdan (istJifade olun-
mak tizere -~ tira:ki .) (5) Bendeniz bu meselede 1srar
etmek isterim. ('i.inkti hepimiz billiyoruz. bedeli
nakti mesele inin gerek maiyece lllzumu , gerck bu-
giin adalete r iayet etmek Ltibaniyle Jil2Jumu (derka r
bulunmasma ragmen) (6) hie; bir ~ey yap!lm1yor, otu-
"i·uyorlar. Miisliimanlar mali , b deni her suretle f e-
dakarllk yaptyorlar. Bu malum , ·Mecli i Aliniz de
~uphesiz bunu arzu ediyor. Sonra. silah toplama
meselesi; o da malQm . M~hudata i~t i nade n baz1 §ey-
ler arz ettim. Bursa tarafmda olan ~eyler, (M udan-
ya'da silah) (7) tesJimat1 gayet mi.i .thi~ b ir <.lerecede
ce··eyan etti. Ayn1 haJat Karadenliz hava!isinde de
var. RLtmlann Pon tlis dedkJeni sahada bir ~ey va r.
0 :1 hada bulun-a n Rumlar tamarniyle mli ellah bir
~:u tte tliriU tlirlU mezaLim yap1yorlar.
Sonra rehine meselesi de p k ILizumlu bir §ey-
dir. ('unku gorl.iyorsunuz ki, Yunanl!lar nereye gi-
di orl1arsa turlli tlirl,U meza,l1im i:1das tl ip cluruyorla.r.
&ze oylenilen illet, :n-,dilik bunu tehire saik olan
illet lngilizlerj,n mudahalesi ihtimalidir. Evet tngi-
liz:er defaatle bunu gostercV;J r ve hatt. oylediler de.
Hinistiyaniarm kt!tna ha ta ge!ecek olur a biz derhal
mikiahale ederliz. Fa.kat benden.iz boyle diye bu-
yuranlara oruyorum: Karaden iz ahilind bulu-
nan Rum 'a dokunmayacak olur ak, kendilerinden
b deli nak~i toplamazsak, silahlart nt (ellerinden al-
maz .·e onlardan rehine almaz•:Jk,) (I h !!f b!r ey
yzpm:tzsak ingilizler mi.idahal tmiy _ .kler m i? 1~-
ele bu. Kuvayt illiycnin te avl.ize g m si nden
dolayt Yunan ordu una taarruz e.tt igin·n benzer, aynt
mundeledir. (Linki.i lngii'izler, Fran~1zlar ne diyor-
lar? Sulh muahede ini kabul e miyen bir fitnei ba-
giyye ·n;z. Ha~a Bim nal yh. muahcd ) i _:ze z cri
olarak tatbik edecegiz. EllePin le zatcn sobep mev-
cuttur. Samsun'da, Karadeniz vahil':nde b ir yere
C,:lkamtyacak!an ne malum? Oyle bir ih•·as; merkezi
vukuu takdi1'i nde orada kit! i hiri tiyan' ye ke<~if .
h.7tim iyin b!r tehlikei aZlim te~kil etmez mi?
Sonra bunun icra oiheti var. Kabul etse.k bile
icra 1 da blraz mi.i~ktildl.i r, dediler degil mi? lcra
cihetinde zannediyorum ki, derhal id :tremizin te-
ebbtisti ile beraber o ivarda bul unan ahalii i !ii-
miyen~in muavenetinden i tifade edilebilir. halii
··is:Cimiye belki uzak cepht'l!ere gitmcgi pek arzu et-
(/. _) Parante:;_ irim/c/..i kelinwler trJrafmclan
c·klendi. M. 11\'C'r
8 . 8 1337 C:3
mezler. Fakat memleketlerinde bu g'ibi h idematta
bulunmagt ve hir.istiyaniardan silah toplamaga pek
ziyade arzu ederler ve muavenet de ederler zanne-
de, im. Binaenaleyh mesele gayet di.i§i.inillecek bir
~eydir. Bugun dokunmtyaltm, onlan alahiilihli bJra-
kaltm. bir tehJike var, dokunacak olursaik tngiliz
mudahal i •ihtlima1i var (tarzmdaki mutalaatt muva-
fik telakk~ etmiyorum.) (2) 0 halde mesele gayet
~idd tie telkLke ~ayan demektir. Bunlar ehernmiyetle
ve kemali d1i kkatle tatbik edilebilir, zannederim.
Mesela, yann bir ihrac,: hareketi vukuu takdlininde
aleyhirnli•ze kesif k1itlelerden mi.irettep bir ftnk·a te§elk-
klil etmiiyecegi ne malUm?.
Sonra bunu Mecli i Al iniz kemali d'kkatle na-
zan itibare alacagmt i.imit eder.im. Rumlarm , sa-
h ilde b;J•Iu nanlann haricinde, dahilde de hiristi -
yanlar va rdtr. Dah1ildek,i ler de bl.isbiitiin 1ihmal et-
m kte mana yok. Ak~am Fei'it Bey ded,iler ki; Hi-
ri tiyaolar gerek sahiJde, gerek dahilde buJunsun bir
~eyle ittihaz eVikleni hakkmda. istihbara't vard1r. Bi -
naenaleyh ~ura.da. birl: unin burnuna clokunacak olur-
sak haris;te derh al aleyhLmize ak i tes ir. ak.si sada
yapar. Hie; o'nnz a bizlim 'kuvve~ !miz, ·idaremiz
a ltmdad1r, L.ann derim . Ama, mazallah btraktp
c,: o'<'i'lecegim•iz yerlerde i tamlarm hukuku. trz ve na-
musn hakkmda b ir teminat olmak i.izere dahildeki
Rumlar hakkmd:t. Hukl.im ~-t t-ir ~ey dli~i.inmelidir.
·e n oz Hliklim tind ir. icra edec k olan odur, tak-
dir :Jecek olan odur.
Bu me ele haklundaki takrir bundan ibarettir.
Mi.idafaa ediyorum.
Anoak bir ey daha arz e gim . Takrir<imin
harid!nde strf bunu Heye~i icraiyeyc hat1rlatma kab i-
linden olarak bazt -arka.d !aria gor~tlik . Kem al
Pa a Hazr tleri d _diler ki. Anadolu'da b:r c;:ok i-
l[th var, b<tnlan ah:-tlidcn almak ~imdi kabiJ degil.
mUslim ahaliyi mlimklin ldugu kad r kendi &ilah-
lan ile cepheye sevk elmeli . Pek mu .ip. Anc.ak
a hal<d n ahnan iliih lan baz1 muafiyat ve mi.isaadat
Bu t m:n ed rck almak kabil dcgil midir? Mesela, t zmi r
cephe inde ya ptlm1~ , tecrlibe edilmill ve silahdyle,
avizeriylc be·aber gelen her n fer cephe arkasm-
cla ihtiyat kuvveti olarak i bihdam edilmi§. ilahstz
olarak gelenler cepheye sevk edilmi~. boyle blir kai-
cl~ itt ihat: edilmi~ ve bu - uretLe pek vok suah top-
la.nml ltr. Sonra bir a.t1kada~1mtz dedi k~. biz de
a ireller ilah5i:irdlir, onlardan istifade edebiliriz.
(I J Pamnte- irincleki kelimc:ler tarajnll(/(i/1 ek-
/,·ndi. !11. Ont'C!r.
I'J3-
 I : 63 8 . 8
Meselil. d vri Hamidhde yaptldt. Kez.a.l:ik ahiren feci
mi alini F ;;;,t Pa,<ia HiikUmeti yapt.J. Anzavura Pa~a
,jsmi verdi. Annwura Pil§a demeyel:im de Pll§a An-
m.vur diyelim . Biz de boyle ba.Zi a§a~r riiesasma
Pa,<iaWc iinvamnt veripte tergip ve t~vik ederek is-
rima! edemez miyiz aceba?.. Yahut iJahiyle gele-
ce~k neferata diger neferattan fazla olarak u kadar
rna~ crtast. Bu gibi tedabiri de, nazart dikkate
almmast •iQin Heye~i tcraiyeye hattrlattyomm.
Ll SABR t EFENDt (i<;:el) - Efend•im, ~imdl
enciimeni mah usa verilen takrirler haJkkmda beyan
ediilen mkatt nazara gore bugiinkii vaziyet: En aCJil
ve kati ted.abir olarak muhte1if maksatlarla milletin
ruhundan dogan ve bugiin mahaHi mukadderata ha-
lcim olan bir haJktn en biiyiik idare memurunun ba~I
altmda top~anmasmt ~u giine gore mukadderatmi
efine almasmt k.ararl~ttrmt~ . Bu nazari olarak pek
giizel. Fa.kat amel•iyata geyec k olursa,k bunda da
tab~i birta.ktm kuyut ve ~u:utu n:1zan d L kkate almak
Jaztm gelir.
Bir defa bu ko1111i yon muvazzaf mtdtr? Muvaz-
zaf ve mecburi olarak ifay1 vazife edecek mi? Yok -
a ihtiyari olarak mt? ger ihtiyari olacaksa , biz
de ihti'y'ar1 oJarak en mlihim vaz.ifelerin ifasi i9in
tqekkiil etmi~ komisyonlar dal i daima amelden
aktt kaltr. Onun i9in unlann adetlerin~ azaltaraJk
•kendi i lerind n mes ,Ja Beletl' yede n,- Mecal•isi ida-
ncden , Mudafaa.yt Httku"'< he L'e!iinden bir, truaJu,uk
cdeJ\ e hasta.n da bli.rer alma rak ve bjr adet kabul
cderek ve bunlar da bir kitle halinc!e ~alt~trsa bir
dereceye kada.r daha ziyadc ameli olur zannederim.
e •ise o ciheti bendenizc mlih !m de ~J djr.
Simd'i bcmleniz gereik Heyeti icraiyen:i n, gerek
R Uf kayt muhterem nin im.hat ve i. tizahatmdan bil-
hass:a tsmet Bey fenillnin v ak~am enciimeni mah -
susLm Heyeti icraiyeden i titliil et.tigi kanaatt katiy-
yesi. e.rit Beyefend,inin ifadat1ndan anltyabildigim
bir ~ey var a bugi.in Izmnr cephesinde va.ki olan dti§-
m<l!ll taarruzu nu dtu·dura.bilmek, ,tevf<.if edebilmek
meselesini bir az za:if oy!Uyor. Heyeti 1craiye kati
b-ir 'kanaalt veremiyor. Hepjn1Zii n ha;tm al~lerinde­
dir d<:i, on Meclis ti<;;timatnt ta;ei t e.decegi ;.>:aman eel-
sci hafiyede ve.rlilen izahatta izmir cephesinde vaiki
olacak her taarruza kar~t biliUy mudafaa esbablffiJZ
ihzar edilmU§, bunun i 'n orada vesalitlim!iz kafi:
dir, denilmi§ti , zannederim . 0 eel en.in ·zapt.Jnda
da bu cihet yaztlmt§hr. Halbuki bugiin bize ve11ilen
cevaptan , ve11ijen iza:hattan, o giin ver'ilen 'izahata
naza11an bil'az i~in b~ka',~ttgmt gori.iyorum. 0 za-
man vaziye~in vahameii, vaki olacak derecede ba~-
- 19-t-
1337 C:3
kal~ti~t, taarruzun derecesi veyahut vla.Ztyet o.du-
gu gibifeclise .izah edilmemi§. Onun i9in benden:iz
bu dihe~i bu oihetin adama:l olh ~rlih eddmesini is-
tirham ediyorum.
Bir de bu dihet Mah1mua.Jiinliz gonJiimtizi.in iS(e- .
digi her ~yle, y,a pamayacagtmtz faaliyetle ne der~­
ceye kad.ar muvaffak olabilecek<tik? Bunu evvelce
daha iyi dti§iiniir ve Mechse daha vazth bli.r §eklilde
anlattlmak HiZJmdtr kanaat.mdaytm. Bugiinkii wz.i-
yet bize anlattyor kfi, bunu vaJktiyle ,i-y i anLamamt-
§IZ veyahut blize i}'1i a.nllliltlamarru~. <).in!kil bi,ze bir
giin Yui1Jan ordusu o giinkii ha.iz oidugu kuvve1iin
b:r kary inis1iyle ve her neV'i vcsa:ii'i taarruzJiye ile
taarruz edecegini nazan dikkate alana.'k ona · g&e
m~ cudiyetimizli ne dereceye k!adar miidafara edehlle-
cek ve bu b-apta ne kadar vesaite ma.llik olabilecek
diye bundan •acele MecLis haberdar edilmi§ olsialydt,
olabilirdi, Meclis ehveni~er olarak memleketin me-
naflii iryin da.ha ba§ka ted!birler, daba b~ka kamr-
lar jttJihaz edeb!:Jirdi. Bendeniz kendri hesa:bma soy-
liyorum . Buglinlkii hast! ettigim kanaatla, evvellki
hast! ettigim kanaatt ondan evvelk1i eel elerde hast!
ettigim kanaatla ba§ka gori.iyorum. Binaerra.leyh bu
babta P a~a Hazretlerinin Heyeti Muhteremenizri ten-
ir buyurmalanm ve bu babtak!i ~iiphemi~i izale
buyurmalann1 i tirham edenim.
MUSTAFA KEMAL P SA HAZRETLEJ3.t
(Ba~kumandan) (Ankara) - Mebuslarda.n bir kts-
rntnJn dt~artda bulunmalan, sebebi iledi.r k;i teklif
yine tekrar edildi, bu11ada . Halbuk.i her Heyeti !c-
niyeye, eksel'iyeti muhafaza etmek kaJydiyle, me-
bu anm bjr kt mmm ir§at ve tcnvir iryin hariyte bu-
lunmal anm zaten muvaf1k gorm~tU. Bu yolda ~u­
amele Mcoisin ekser•iyetf.J'Ili ZaJil ooiyor. Fakat Jiva-
larda dola~acak olan mebus arkada<jlanmtzm orada
bulunan memurini keriyenin fevlcinde bir salahi·
yeti miilkiye ve 1cra~yeye malik olmas1 tekJHi v,a tki,
bunun birtaktm mahaZJi Pi vardJr ve }?unu kabul et-
memekte musirdir.
Hcyc~i i:craiye ar'kada§lartrnJzdan birisi ha'klki Mii-
dafaai Hukuk cemiyetleri yapmalt 'buyuruyor. Bl:t-
tabi hak :ki Mudafaa1i Hukuk Cemiyetlerini hepim~z
arzu ederiz. Fa.klat berrdeniz bu hu u'Sta ba,<i'ka tiirlii
idarei kelam edecegim. Hiikiimet te~k'inait:I yapmalt-
ytz. Biz Anadolu ve Rumefi Mi.idafaa!i Hu'kuk Ce-
m iyetleri yaptlgtm1z zaman m'i!Ietin efka.riyle, ama-
li le hem filclir ve umur olmtyan 1stanbui Kabinesi
vardt. Istanbul K•albinesine tabi zannolunan HeyeN
Hi.ikLimet vcya te§'k ih11I Hiiki.imet vaJrdl. Binaena'l eyh
 t : 63 8 . 8
millete beraber o rte$)clilatt Hi.ikiimebin j9i nde ve ona
muanz olantk Arra'ddlu ve RumeJi Miidafai Hukuk
Te~kiliHt !i·kmal .edti tmi~ . Ha!Ibu'ki bugiin vaziyert degi~­
mi¢r. Binaenaleyh Hi.iktimet rte~kilatt bi.iti.in mana-
s'iyle mutab1k almak Iazim gel•ir. Binaenaleyh mevzuu-
bahs edecegimiz ~ey herhangi bir cemiyet te§kilatl
yapmak iyin, rriilleibi me ut ve miireffeh edece'k Hi.iki.i-
met te~k!ihi.tJ yapmaJ(ittr . Ona yalt~mallytz ve yalt§t·
yoruz. Fakait bir hii'ki.ime!t te§ki1att esastru yapma:k da
oyte bir giin:de, bir k·a 9 saat z.arfmda mi.imki.in degil-
fdir. Bunu esash surette dii5iinmek lamndtr. Bunun
i~tin ka1bini ta~bik olmak iizere· di.i :i.indiigi.imiizil Encil-
me!li Ma.h us naTTJtna ltamamen Gzah buyurdular. Her-
halide ~ir tlaraftan Mi.idafl!-llli Huku'k heyetlerti ba§lt
'ba~tna ri.iesayt memureyni millk'iye ve antnla ternasta
'bulunmast lazun gelen belediye meclislerj boyle ay-
n ayn yaQ t~ma:kitansa, lbun1a.rm hepsi Reisi Hii'ki.imet
olan zatm taht1 riyaset inde mildafuali millet i9in Ja-
ztm tedabiri it~ihaz (etmesli daha miisrnir olaca'kttr
ve bu yol .tercih olunmu~tur.) (1) Bazt ar'kada§lanm
bunlarm nastl 1i9Uima e'decekletlini ve hal i iyt<imaa gel-
digi va'klit ifayt vazife 'kolay mt olur, gii9 mi.i olur,
aceba 1oirer, ,iJ<ii~er kli~i 'toplantp yapmalk muvaftk de-
l!l midir, buyurdL~la r . Bumar bt:Iundugu yetde ifay1
vazife mi edecek, yo'ksa haiti faaliyette mi bulunacaiJc-
t tr (§eklinde mi.italaat e!ldettiler.) (2) fendliler; bu
gibi ~eyrer, mevzuu bahsolan mesele (ha'kktndaki fik-
nimli arz edeyim.) (3) 'intihap olundugunu bildigimiz
heyetterin mi.i.teferrik bir urette <;:al.J~malart, yi.iri.ime-
Jerli gayn miiessir goriili.iyor . Bugi.in'kli §erait i<;:inde
1bu heye'tlevin bir noktai nazardan c;:alt§maJanm temj n
ti9i n Reisi Hi.iki.imetin taht1 riyasebinde itayt vazife
edeceklerdlir. Arttk bunlan Heyeti Umumiyenin dai-
ma mi.i9temi 1bulun:mast veya.hut lbir 1lnsmmm int'ihap
olunaraK. heyct halinde 9alt§mas1, veyahut bir k1 mt-
nm mer'kezler'dt! kalar k digerlerin:in hali faai'iyette
bulunmalan her mahalfin hu Lf atma goredir ve on-
Jan burada mi.izakere edemeyiz ve mi.izakerc neti-
cesinde muhassa1a ve i tih a]j lfletice edecegimiz ka-
naatinde degilim .
D iger bir arka'da~tmtz Rumlardan reh'i ne alma'k,
Rumlarm s·ilahlannt almak, ttehcir etmek hususunda-
IJ<•i teh1re •i•tiraz buyurdular. Hi~ §liphe yo'ktutkli, he-
pimliz b'ize muzir olaca'k Rumlan silahmn tecrit et-
mdk •a rzuyi ka'ti indeyiz ve muktedir oldugumuz yer-
lerde bunlara mi.isamaha ettigimiz yoktur. Fakat bu-
nun ic;:in gayri muktedir oldugumuzu zannetbigimiz
(1, 2, 3)
Parentez irindeki keNmeler tara/1mdan
eklendi. M. Unver
- 195
! 1337 C:3
yerler vardtrki, orada bunu yapmalkrt:an !ic;ttinap edllyo-
ruz. Sam un ve havallisinde bencfenliz 'bizzat riJllk: faahl-
y te ge<;:~igim zama n ve beni'mle bera'ber m<rda yal't§a!Il
arlk&da lar da vaiiyetin safa:ha.tma 'Vaktft.Jr. Orada
Rumlan n te$ki(att vardtr. Te l1iha:h vardtr. Bunlarm
elincl.:n siltiht almak demek onlara kar§J tiliim harbet-
mek d ·mektlir .Onlara kar~t iliin t narbe'deibilme'k ri9in
ilant harbe laztm olan kuvvetin hast1 olup olmaidJgm1
di.i~Linmek Hiznndtr. Bu ciheUi di.i§Unmed'en, temin et-
m ::k'siZlin , h umet va11iyeti almak •ilam harbet'me'k'
muvaflkt ma Iabat degilcllir. Bumm i<;:i n Heyet'i kraliye
zamant gayn muvaftk gorm iktedir. Eger bunun a!ks:i-
ne kanaat edenler varsa aksini izah etsi n. Karad'erftiz
a\·ahi linde bir <;:ok noktalar vardtr 1d, orafarda. butUn
kalb'imizin arzulanna ragmen, 0o'lara ye'fi§emeyiz.
B unu i tiyor mu unuz? Be1ki y rm ola:cakil:Lr. 0 'blr
gi.in olacakttr. haliden ilah almak meselesi, ahali-
n'n 'llinde buJunan ilahlan ra]mak, mahal1inde istima:l
ctmek ir;:in lazim gelen te§ebblisalt tehir eldilmi§ degil-
dir vc bunda mi.i amaha edliJmek de d'egiJdjr. Mfun'kiin
ol..!ugu yerlerde insanlarm di nden hi<;: olmazsa silah
altp cepheye gidecek etrada vermek ka:dar tal>i!i 'l)jr
..ey yoktur. Fakat ~ unu litimf elmek mecburiyetinde-
yiz ki, bu , imkan has1l olan yerle de olur. Mes.ela Bi-
ga havali inde almmt§ttr. DUzce havalisin'de alm:rru~­
ttr. Bolu havali!l;nde almmt~ttr. Fakat silahmt alar!}il-
m ck ir;:in vurmak laztm gelirse, eger silahmt alma'k
1i9i.n (vurmak. oldi.irmek tav iye alunuyor·a, lbunu) (I)
biil yapamay1:t..
onra bir arkada~tmiZ diyorkti, getirecegi IJ<Uwet-
1 l'i n adedioe gore (~i rfft veya mi.ifreze reislerline) (2)
unvanlar verelim, zabit yapalt m , P~a yapallmda ...
B oy']~ bir unvan (budala ltgtyle) (3) kuvvet getlrece'k
(in anlara itimat olunamaz.) (4) Bug:i.in hi~ bir vakli
maC:dl almak 1ztn eline ger;>irebildigli kuvvetlerle mem-
lcket ve millete bugi.ine kadar lhizme!t etmi§,) (5) fe-
dakariik yapm1~ arkada)anmtz var<ltr. Bunlara bile
boyle bir um·an vermek hatmmtza ge!medigi gibi, on-
tar da bir unvan •i9i n l,'a]I~mak arzusunda da degiller-
d ir. Taltife deger nami.i tenahi insanlanmtz vardtr.
Biz; yi.iz k i§i g t!irece'k olan insana yi.izba§t, !iin ki~i
g tirecek (kimseye albayltk verelim ... ) (6) Bu netlice-
ye kar 1 bir t cfbir degildir. Bunu 'bir <;:ok yerletde (tec-
ri.ib le11i yapdmt ttr.) (7) Efend!iler, bir unvan almak
i~in okaklardan topladtgt binlerceyle unvan1 altr ve
(1, 2, 4. 5. 6, 7) Parcntez irindeki kelimeler tara-
/lmdan eklendi.
(3) £ski yaZt zabltlan tespit edildi. M. Onver
 i : 63 8 . 8 ' 1337
askerfi dagL!1r ve yerine gider. Bu z:ihn'iyetle muvaffak
oh.tnama.:t.
En son beyanatta 'bulunan arkada~ImiZ Heyeti Ve-
kilcn'in ~imdiye kad·ar verdigi jzahattan o'kunan •ta'k-
rirleroen, enciimen ll'a:mma •idardi keJam eden zeva-
tm sozlerinden ~I'kard!k]anna gel•i yorum ve bunu, hi.i-
lasaten, bend en 'z tekrar ediyorum: Bayram muna-
sebetiyle i<;:tima tatil edilecegi s1rada verden izahata
gore Garp Cephes·inde di.i~manm tevkifi i ·n her ti.ir-
1ii te'dabir almnu~ ve ·ist-ihzara1: yapi!mi~tir. Halbuki
bu soze ragmen dii~man taarruz etti. Taarruzunda iler-
Iemeye muvaffak oldu ve bu sozlerl·e evvelki sozle-
I'in•iz yekdiger'ini nakze~ti. Tabilden evvel li zalhat ver-
mi§ olan zevat bu 'tezatlan iza:h etsinler.
Efendrler, tatiJii miiteakoip yine vermi~ oldugumuz
(rzaha:tta bu taarruzu tamamiyle izah etmi~tik. CUmle-
niz hatirlarsmiz kli, o zamanki vaziyetimiz de Yunan
cephesini ta'kviye etmek •i9in ser'best bir talum kuv-
vetleri'miz vard1r ve bu huzuru alinizde ifade edilm'i~­
ti ... bir hald'e, me~guJ bir hafde bulunduraca'k esbap
ve hadjsat has1l olmu~tu. Bunu da Heyebi Aliyenize
arz ve •izah etmi~'tim . Binaenaleyh ahvali dah'iliyeden
dola.yt serbest kalan kuvvetferlimizi Garp Cephesin-
de Mima11 edebilccek bir halde idik. 0 :zaman Ethem
Bey kuvvetl'eni Eski~ehir de '9tima etmi~ bulunuyor-
~·ardt. Bolu'da, Adapazan'n'da ve Bursa'da, Nigd 'de,
K onya 1da bulunan kuvvetlerimiz ve· ihaLta Sivas'ta bu-
lunan kuvvetferimiz serbest blir h'alde bu'l unuyorlar-
d!. Halbu'ki bu kuvvetlerin hep ~ Yozgat meselesin-
den dooayt ve Kilikya'da iadei rmuha emat dolayisiyle
if krar 'birtaklm me~galeler ve zaten ahvali dahliliye
iie hem ahenk gitviginden , aideta soile~mi§ gibi vu'kua
geldi. Bu son idarei kelam eden arkada·~lffi!Z e ~iden
1 dediler; B iz du~man taarruzl·a nnt tev'klif etmek ic;:in
ver'ilmi~ o'lan iza:hata · nazaran ba~ka ~urlli k a naatta
idim, halbuk·i ~imdi has1l et>tflgim kanaata gore ... di-
yor. Eger bu kanaa't daha evvel ha 1! olmu~ olsayd 1
'belkli daha ·i abetloi olurdu. <;unkii •ar'kad'a!jimiZ Mec-
!isli Alinin ' te~ekki.i'l etmi~ oldugu ilk dakikada, bu oz-
ler'i bjr an i9in tahattur ediyorlarsa, yapm1~ oldugu
'k anaatin isabet izligini Mecli:si Alinizi te~kil eden,
'blitun Azayt l<iiram1 ll:evkil eden bu millet buglin bu
'hll!dis·l.!Jtt elimenin lkiiffes'ini nazan dik'kate alarak ilk·
lk.arannt vermi~tir. Her glin kar~Isinda kala agumz
ac1 b'ir manzara •ile muhakematlm!Za, bissiyatJmiza,
tabi olara'k seddi sel etme'k k~'ke ~oyle ol-
sun, boyle olsun !ieklinde his!>iyati dkara kapllmak,
1bu memleketi 'kurtarma:k i9'in zihniyet degildir. Pek
glizel taha;rtur ediyoruz ki, Yunanldann taarruz et-
me~i. tnginizlerin, FransJZ!ann rt:aarruz etmesi, blitiin
di.inyanm bize taarruz etmesi •ihtimali de mevzuubahs-
-196-
C :3
olmu~tur. · Fakat millet namus, istiklal bulabilmek
i9in acaba mukabele edebilir miyiz, e'demez mi~z
muhakemesin·i dii~l.inmedi. Mille't yalru3 bjr ~ey dti-
i.indi.i. Namuslu olaralk ya~anm. BinaenaJeyh bu
h<>~kkt me~ ruumuz . Kabul edenlerle dot olurum. Ba-
rra bah etmiyecek olanlactla o!Unceye bd'ar' dovii~e­
r<.-k. o!Urum . Veri lmi~ bu karan, millet karan millet-
ve . illerinin karan, bu kanaattir, tebdil etmek •i9in
lb'ir :::n hi<;: b!r sebebi oedit has1! olmad1. Bin.aenaleyh
c·· ki azn)imizi zayifiatacak bir ~ey gormi.iyorum. Boy-
le yer.i ka rar . erenler j9inizde arsa ... Bunlar esa en
vaziy ti i}1i muhakeme etmem i ~ ve •iyi urette dii~ijn,
mem!s ar'kad~lar olabilir. Fakat ben jgini:We (boyle
c :r arkal -a~m mevcudiyetini ta a vur edemiyorum. (\)
B' raenal eyh karanmiZI, mebdeden verilmi§ olan 'ka-
I'ardan b:t ~ka hi<; b'ir karar (almamiza zaruret ve jh'ti-
yay yoktur. Ak ini) (2) bir an hrutmma getirmek is-
temem. Yunanhlar taarruz eder. Bunlann taarruzu-
nu tevkif (cd bilecek mi iniz?) (3) Bu oyle sualdir 'k·i,
f::nrri, askeri vaziyere miiteaJlik bir cevaba ihtiiya9
messedc-r .Fakat en bliyiik, en vasi malumatt fennnye-
y'i h:1 iz olan Erkan1 Harbiye buna cevap veremez .ve
boy! lbir ual irat edilemez. YunanJ!lan tev'kif ede-
ce-k miy'iz? Buna kar 1 namiitena'hi sualler var+·t ola-
bi :r. Fcrkart ben hatlrnna gden bir rnisal ,ite izah et-
mt.k i~i yor um . Ben esnayt harpte, Harbli Umumi e -
na mda Almanya karargahma gitmi~ e Garp Cephe-
ini ... 01·ada LudenJurof ve H incfenburg ile goru~tii-
gUm zaman faarruz hareketine hazirl.aniyorlardJ. On-
dan ciaha evvel i'ngiliz1erin bir taarruzunu defetmi~-
1 rdi .Ben l.:l'r maksatla soruyorum. «Tabii evvela bu
ve bundan sonra itimat var mJydi?» dedim. Giildliler,
bamland1k. Fakat bt.hemehal tevkif edecegimize da•ir
elimizde sen t yoktur. Bu defa vukLibulacak taarru-
zun muvaffa'k olup olamiyacagma verecegimiz cevap.
onu da hi<;: tlir Zaman 'kestiremeY'iZ. Ya lmz, itaarruz
eC:eceg•;z, derliz. Faka·t ltaarruzun muvaffak olup ,oJa-
rr.an·ast vukuatm tecel1iyatrna tabidlir. Bjoaenaleyh
o arkada}11n1Zm bu on sozlerine 'benoim de verebile-
cegim cevap ; ~iz bi.itiin malddi ve manevi kuvvetle-
r;mlizle di.:~ manlanm!Zl tellk•ife <;:a l1 ~acagiZ ve bun'da
muvaffa'k olacagimiza evvel ve ahir emn•iyet ve it'ima-
cJmiZ ard1r. Fakat ~u nokta, veya ~u · nokla•da tevkif
e ~~liz. Fa'kat memleket<in heyeti umumliyesini muda-
faa ve muhafaza etmek is'biyoruz. Bazen muvaiJ(kat
ofarak bir k1smmm dli5man elhine geymesj ne nazt ol-
(I, 2, 3) Parentez irindeki kelimeler fara/Imdan
ek/end;. M. Onver
 i : 63 8 . 8.! 1337 C:3
rnak jcabeder .Heyeti u·mumiyeSinin muhafaliasiyle (Erzurum Mebu u Necatl Beyin takriiri olkundu.)
ugra~Jiruw bir 1rada tier nok'tasJ, her 'ktan~t ayru ~id­ RIEiS - Miiza,kere lkafi&r .
det, kuvvet ve vesaitle mii'd afaa etrriek; lbuna, dunya-
Oyle ise Heye~i lcraiyerun <teklifi daire ·imle hare-
nm hi<;: 11ir barafmda ve ru~ bir dins 'kuvve!lin §eyi de-
ket edilmesi kabul ed'iPiyor demek~ ir, oyle mi?.! (Umum
gildir. Binaenaley'h bir rreticci zafeni ka'ti gorerek bu
kalbu 1·s·eslePi.)
i~e giri~mi$ti'k. Ne'ticede in~aana:h muvaffak oluruz.
Yalmz dU~man bur·ay;a veya ~uraya 'kadar gelebiliir. Takrir kalbul ecmdli.

-197-
DEVRE: 1 CILT: l 1QI1MA: l

T. B. ~~ ~ M.

Gizli Celse Zabitlari

11 Agustos 1337 ( 1921)

Miindereeat
Sayfa
l . - ZAPTI SABIK HUL.ASASI 200
2. - MOZAKERE EDiLEN MEVAD 20Ci
1. - Mudafaai memleket hu,susunda itli-
hazl icabeden llcil tedabir, Jandarma Terkila-
tmm rslahr ve Terkil&tr Esasrye Kanununun
bazr mevaddmrn yenide'! tanzimine dair tek-
liflerin _enciimeni mahsusa havalesi. 200

Cilt 12

64 neil inikad, 2, 3, Celseler

....
 t : 64 11 • 8 . 1337 - C·"
ALTMIS D6RDDNC0 1NlKAD

11 Agustos 1337 Per~embe

lk.inci Celse

REl : lkinci Rei . vek.ili Adnan Beyefendi.

KATiP : Ragtp Bey (Kiitahya)

RElS - · Celseyi ac,;tyorum.

Zaptt sab1k huHisast var, okutuyorum.

l. - ZAPTI S BIK HULASASI

AL TMIS D<;DNCU !NlKAT mlizakerelerden sonra gorli~meler kafi goriilerek cel-

seye ni hayet verildi.
8 Agustos 1337 Pazartesi
Reis Katip
0<;0 CU ELSE Faik Kiitahya
Ragtp
lkinci Reis Vekili Faik Beyin ri yasetlerinde ic,;ti-
RElS - Zapl! sabtk hiilasasmt reylerinize arz
ma ederek; vaziyeti askeriye ve jaodanna olmak lize- ediyorum. Kabul edenler... Etmiyenler ... Kabul edil-
re rolira_c aatta bulunanlann mahiyetleri haklond:tki mi§tir.

2. - M0ZAKERE EDiLE MEVAD

I. - Miidafaai memleket hususunda ittihazz icap
eden QCi[ tedabir ve jandarma te~kifGftnllt !S[aht ve
te~kilatt esasiye kanununun bazt mevatmm yeniden
tanzimine dair veri/en takrirlerin bir enciimeni mah-
susat havalesi.
RE1S - Dlinkli ic,;timada muzakere kafi goriil-
m~tli.
!SMAlL S0KR0 EFE Di (Karahi an~ark i ) -
Pa~a Hazretlerinin beyanatt bir kac,; cihetlerle kendi
hesabtma itminan bah~ttr. Yalmz, bununJa beraber,
diinkii mtiddeiyat1mda israr etmek isterim. Biz bura-
da, efenruler, strf mudafaai vatan ve vatam dU~man­
dan kurtarmaga azmetmi~ ek. Bunun icyin tedabiri
acile ve seria ittihaz etmek mecburiyetindeyiz. Ne
ic;in silah ve miirummat ~imdiyc kadar tedarik ohm-
kik ve tatbika altntrSa ve tatbika da sliratle ba~la­
mrsa her ~cy biter. Elverirki bizde azim olsun ve
Hukiimetin hakikaten , yani bizim t ra Vekilleri tayin
ettigimiz adamlann elden gelrugi kadar gayret sarf et-
meleri laztmdtr. Fakat biz ~imdiye kadar iki yiiz se-
nelik sui idareye alt§mt~ ve bu makineyi birden bire
ytktp ilk geldigim izde ba it bir makine ellerine ver-
medigimizden pek ryok nazanyata bogulduk. Yalmtz
efcndiler, bizim idare memurlanmtz, kaymakamlan-
mtz, muta arnflanmtz dtin i~ yapmadtgtm soylemi -
tim. Sizin namtntza bir mektup var diyordu. l3ugiin
bu mektubu c;:'ivrit kaza 1 e rafmdan Mtidafaai Hu-
kuk Reisi, orada Curci zade Mehmet Aga diye
tanman ve bu mtinevver bir zatt muhteremdir. Di-
nar'da bulunan 0 man Bey kuvvetlerinin sarstlma-
Sl i.izerine derhal sekiz yuz at!t kuvvet haztrladt. Her

madt diye Heyeti icraiyeyi mlihaze edecek degiliz.
0 kadar stk.t~tlrmt§ttki, o kadar fena bir vaziyette
§U sakaf altmda ic,;tima etmi izki bi zdeki fel &ket biry
bir miUetin ba~ma gelmemi§ti. Benden iz yine meyus
degilim. Ahalide, umum Anadoluda bir milyon silah
tahmin eruyorum. Bunun toplanmast ic,;in Pa§a Haz-
retleri buyuruyorlarki ahaliden almak mU§kiildi.i.r.
Bu hususta P~a Hazretleriyle biraz muanz kaltyo-
ruz. Ahaliden almak kolaydtr. Maruzattm nazan ted-
ikisi c,;alt~tyor. Onun be~ yliziinii teslim etti. BunJar
vatan i~in gayet· gayyur adamiar. Yalmz bunlar su.i
idareden mli~tek.ilerdj, iki senedir ben de bunlardan
mli§teki irum . Memurlann tebdili ic;in r,rah§trdun. Ba-
ZJ!armda muvaffak olurdum. Ger,ren gun adliye de bir
Kadt azletmi§, hakikaten o Kadt pek c,:ok fena bir
Kadt idi. Gozum ile gordi.im, pek c,;ok yolsuzluklan
vard1. Yalntz efenrum, onun mektubunu okuyaca-
gtm. Mektubun bi.ittin aksamtru okumak istemem~

- 2CO-
 t : 64 11 . 8 . 1337
Bugiin idare memurlanmJzdan bir 90gunun akidesi
bozuk, vatan hissi, din his~i nedir bilmiyorlar. Dine,
vatana, namus i'>in 9al1~am tehdit edi yorlar. K i.irsu-
Ierde bagmyomz. Bendeniz hatm iilinizde ise va1zlan
menedecek bu kanunu takyid ediniz. Q.inkii haini va-
tan diye gosterilecektir o mi.ite arnf i~i. B . daki
maruzat1m boguldu. Biz ~imdiye k dar mille .• · ,lir. i,
namu u ugruna olmcge te~vik ediyor idik. Bi r kabn-
hahrruz varsa nedir biliyor mu unuL? Bu g[in (.i~ ih-
timal kar~IsmdayiZ, boyun egmek, bunlarrn hazirla-
digt sulh ne ise kabul etmek. Zahiri. yaldizlr olsa
bile bunun tatbiki nas1l kabil olabilir. Bizi mahvede-
cek, bogacak pek 90k eyler vard1r. 1 liimlann bu-
giin Liilihiihe illiillah t:uflammet ResuluUah diycn
ferdler ki.irrei arzda birdir demektir, ben boyle telii k-
ki ediyorum. Bizim kabahatimiz i lam olmamizdan
ba~ka bir ~ey degildir. Biz ne yapt1k bu Di.i eli mu-
h arnaya? Bir §ey yapt1k mr efendiler? Biz hu umet
ettik, mevcudiyet ve istikliil imizi kurtannak i9in, bi-
zim miittefik lerimize ne yaptrlar i e bize de bir faz-
1 mt yapsalar idi, onu yapmadllar. Bunda lngiliz-
ler hakh idi. Ne i9in efendiler? Bendeniz o kadar bi.i-
yiik siyasl degilim, bendeniz kendi hesabrma alcmi is-
rmiyetin di.i~iindliklerinden e dii (.inc lerinden mu-
harreratmdan aldigim §eyleri arz ediyorum . Bu gtin
benim bir talebem daha iit;: giin ev el Hindi tan'dan
esir geldi. Oradan mektupla gazetelerin ~razrm§ oldu-
gu her giin havadisi bana getiriyor. Hindi tan aha-
Iii i lamiyesi bizden vaUahi mlinevverdir. Fakat el-
lerinde bir 1jey yoktur. Bu gUn !ngiliz demi 9enberi
ne demektir biliyor musunuz? Bu gil11 o r;enberin ir;i-
ne almacaktJr ve siz bogulacak rntz, islamiyet biti-
yor. Bakm1z efendiler bu 1ngiJiz §eyinden birisi yi-
ne Hint gazetelerine nazaran Gladiston. bizim Kur'
Dt Azirnil§§ammiza; o bu yer yiiziinden kaJkmadJk-
r;a asayi§ olmaz diyordu . Sonra Loit Core (Lloyd
Greorge}; Allenbiy (AUenby'yi huzurunuzda kabul
ettiginde, alibin i lama kar§I son ve muzaffer ordu-
u Ba§kumandam diye kabul ediyo rdu. Peki nedir
bu bize kar~t yald1zh laflara aldana ak mtyiZ efen-
diler? 1 lamiyeti mahv ir;in c;:aJI§an kar§Jmrzda bir
melanet ocag1 var. bu gi.in islamiyet i e boyun ege-
cek kadar zayrfllr. Ne ic;:in? Gayelerini bilmedikleri
iyin zay1ftir. 0 laka diyi kaJdirabilir misiniz? Efen-
diler; dahilde askerde ar, rica ederim atam , dini
kurtarmaga azmetmi§sek evvela bendeniz §U i.i\ mad-
delik kanunun kabuli.inii teklif ediyorum. Evvcla az-
medelim, yemin edelin-1. tslamiyet, m bde itibariyle
di.i§i.iniin, Hazreti Orner diyor ki ... ..... bir hik-
met sebebiyle sulh olmak liizim geldi. Mi.i§riklerin
- 2( 1
C :2
teklifi aynld1. OL vakit teklifi kabul etmek taraftan
idi. O nlardan olenler Cehenneme gidecek degil mi,
bizden olenler Cennete gi-decek degil mi? Oliirsek
bizim ic;:i n Cennet var. Bu itikad mevcut iken elim iz-
deki ve aiti haZtrayi istimaJden ne ic;:in korkuyoruz?
Bir kere bizim din, vatan, 1rz. nainus muhafazast
ic;in a~k ile c;:alr§tigimiZI millet anlarsa, bu millet
maglup olmaz. izin, ~u muhterem simam bu gi.in
muvaffakiyeli miJieti kelimei vah idede b1rakmak ...
Yalm1Z bendeniz rica ederim resim hakkmda verile-
cek takrir bendenizi mliteessir etti. Bir senedir kuva-
Yt tedafti iyyesi mi.ikemmel iken §agm i gal etmesi
i.izerine zaafa ugruyor. Bununla Eregli'de Frans1z i§-
gali aJ mda bulunan .... Su Meclisi Ali §U zamanlarki
nakidlerdir. Havale ediyorum miina ip midir Allah
a§krna? ...
hal iden silah toplama mes le ine g J;nce : Ef n-
d .LL.r ~imdi bir k rre i.ic;: maddelik diinki.i arz ettigim
a nu;m kabul eder. Mecl; i Mebu anm b te iki i bu
•ui i. bimalatm oni.ine almak iizere can verir ek bu
n vzu ortadan kalkar. Yahmz bir sua! varit olabii r.
0\tC ikisi ~u Me li azalannm; arnma muk ed ir olan-
lan nc ~uretl e sec;ilsin? Onu ayrrca g61ii§elim. Azanm
b :~t~ iic;:u burada kal!yor. Burada bunu miizakereye
~·r; gordim. r;te iki i bu gi.in vatan a~krna. cLin
'l~krna gider oraya. Salahiyeti tamme verilir, bir ta-
··a an yumru gih .erir. K ime kar§I? Yumrugu oyle
ha!'.~r~~::ts ma mcml keti n rafrna. mlitehayyizanrna
!cg:l. e raf vc miitehayyizamm ok§amak harniyetini
·a.,r;: etmck iizere yalvanr. e rafa ha ii anlat1r, bu
.. ;in is ilanm ne demek oldugunu anlat1r. Sonra ha-
;nlerc, mi.ir e~ Jere yumruk vurursa ne ofmaz efendi·
I r bu m_;nl k t? B' r taraftan ir at ve diger taraftan
.. U\'V 't in imam etmeli. E/zim m ·l k<imiz ak ib 1.ini
1C lrik l(!gildir. dam ak1U1 ir at ed :Jip bu tarzda
"'llicahedcy koyulursak, bu giin memaliki Osmaniye
A. natl lu dah iJ inde bir mil yon silahtan i.ir,: o:ni e:de
edil mez mi? Dahilde bu usul tatbik olunsa hari9ten
· tikraz etmege de ibtiyac; kalmaz.
· i kinci i; bu hu u!!ta bendcnizin nok' ~a.i nazanm,
bu d iger hu u larr konu§aym1 . Pa~a Hazretleri harb1
h:\Zi r m el i hakkmda mukni izahat verdi. Harb1
haz1r me elt.si hakikaten giizel tertip olunrnu§. Bcn-
deniL bir a ker olmadJgun haJde Pa~a Hazretlerinin
mt·k,li .-an tma k r~ r h.alben kabul mecburiyetinde
kallrm i e de bir cihetten kalbimde bir ukde var. Te-
r:'l mrle hatt1 mi.idafaa te kilinden mahrumuz den i-
vo r. Diger taraftan dU~mam ic;eriye s kmak. Fakat
'c~ r\e okuldugunda, bizim· kuvvelt vanp orada
.un lari. mr <;arp1~acak? Oradaki bizim di.in tebam1z
 t: 64 11 . 8 . 1337
olupta bu gi.in dti.5man istiHisr alhn'da bulunan za-
va:llt islamlann baZI ewasmr da onlar nu yagma ede-
cdk-rir? Tedabiri miiessire ve askerleri ona go e miis-
tahzar gondenn"k Jazrmdrr. Ba~ka cihetine itiraz edc-
mem. Q.in'kii ihtisa:srm dahibnde degi!. lhtisasr olan-
Jar oraya gitsin.
Yallnrz lsmet Beyefendi Hazret1eri Ala~ehirde ii<;:
ltopun ne i<;:in ... Den buna cevap is'!emek'ten vaz ge)i-
yorum.
onra, asaba hakimiyet meselesi efendller, ate-
den beri 1smet .B yefendi asaba hakim olmalt dedi-
]er. Asabma hakim olaca'k kimdir? Bu Meclis zan-
netmemki asabma hakim olmasm. Hakim olmaya-
cak bir fert yoktur. Burada bu mi.i§kil dakikada cemi
oiamaz. <::Unkii bize ahal'imiz de mutavaatJ tamme ilc
mutavaatkardrr. Asaba bakimiye>ri ahalide ve asker-
de aramalt . Bu i§te abaJinin hissiyatt d·iniyesini, o
din hissile memlu olan o daman bir kere gaJeyana
getirirsek, diinkii giin arzettigim vec;;hile Ti.irki.in hi i.
asabr o kadar kuvvetlidir ki. Tiir'kiin as erl iginden
yUksek hie;; bir millet yoktur. <;iiokii Tiir'k t· b'an as-
kerd ir. Arzettigim te5kilatJa asaba hakim of::tcagJmiZJ
arzetm k isterim. A aba hakim olmak liizm1 ise, his-
se hak'irn olmak lil.2am ise hem millctin, hem askerin
bir de askeri kumandanlarm da asabma biraz hakim
olma.l'an lazrm. Q.inkii oradaki bizi m kumandanm
asabma hiikim olmamast dolayrsiyle dti~man n:fak >
dahili nden bah solundu. Diin, evet efendi!er hak iKa-
ten ... lkisini liirle!jtirelim. Pa§a Hazretleri o da nifak>
dahiliden mii~eki idi. Hepimiz nifa'kr dahiliden mU~ ­
ttekiyiz.
MUSTAF KEMAL PAS (Anka ra) - 1st~k-
Jal meselesf:nden babsetmiyoruz efendim.
!SMAlL ,SUKRD EFENDt (Devamla) - l ~ liimi­
yet nedir efend ilcr, biliyor mu unuz? 1slamiyel kav-
miy t davalannt yt'kryor. Eger biz islamiycti ceJ:Ie
ahkamr §er'.jyc, inin kaffesine tatb':k edersek d gil
Ki.irtler, Lazlar, ki onlar oledenberi kard e~i m i -rdir;
Pa~a Hazretlerinin tqrihi gibi bunJar e~ase n bizimle
'b ra.berdir. Evet; ben de kabul ederim. Ben d iyorum
ki; Pa§a Hazretlerinin beyanatr gibi dogrudur. Biz
ahkamr ~er'iyeyi gayet adaletle tatbik eder ek, degil
Liizlar ; ha:tta yanrmtzdaki acemler, ki.irtler; onhr da
b'ize gelccek, aman bizde beraber olalnn , d :yecek!cr-
dir. Simdiye kadar araplar vesaire vesaire diinyarun
her tarafmda olan miisli.imanlar bizimle mu]tere! idi.
Son zamanrn ui idaresi biiim bir taktm di nda~larr­
mrzt bizd'en ayrrmaga sebep olmu tur. t~te fcndd.;r
dine h izmeit edecek e'k., kU Uei vahide halinde m illcti
C:2
tcplryabileeck isek hie;; bir samaha't ca iz olamaz. Bu
gun bu mektubu yazanlarm orada bir giin durdurul-
masr caiz degildir. Bu giin binlerce evlatlanmJz ne
oluyor bitiyor musunuz? Dii ~manm ayaklarr altrnda
eziliyor. I!ite bu sui idarenin sebebiyet verdigine ve
bu nifakr dahili buna · sebep olduguna §Uphe yoktur.
Bir de Pa§a Hazretleri buyuruyor. Harp; para, silah,
asker mcselesidir diyor. Bu giin haric;:ten para istikra-
zmdan bahsolundu. Haric;kn para gelinceye kadar dii~­
ma nlann ayaklan altrnda eziliriz. Dahildeki serveti
mukayese edecegim. Ala§ehirlilerin t rk etmi§ oldugu
elmas, inci, miizeyyenat iki milyon lirahk idi efendi-
Jer. Bu dii§man eline gec,:ti. Adaletin temamii tatbi-
kini gort:n mi.isli.iman emin olunuz malmrn )llarrstnr se-
ve, seve verecektir . Olin arkada~lan.mdan birisi soy-
ledi. Bendeniz onun fetvasmt biliyorum. 1al nisbetin-
de tahsil, rUus adedi ni sbetinde tahsi l olunur. Eger
milleti bi ze !SindrrsaydJk elindeki servet milyonlar te~ ­
kil eder. Bunlar dU)jman eline gec;;iyor. Buradaki as-
habt servetin paralan ne olacak? Bunun dii~man eli-
ne dii~mesin i ister misiniz? Bu topraklar i.izerindek.i
binlcrce minarelerde Ezam Muhammedi okunuyor.
Ecdadrm·zm celadet ve §ehametiyle dolu olan bu top-
raklar bu gUn bir felaket i<;:erisinde. Bu felaketler bi-
zi intibaha davet etmezse, bizi tevhide davet etmezse
acaba hangi feliikelten intibah alacagrz? Baljka bir
c;:rkar yo! varsa rica ederim soyleyjn. amus ugr un-
da Olmek millet ic;;in gayedir. Olmeyi gaze alan bir
millet olmez; olmez, ya§ar. (Alkt§lar)
P~a H azretl ri beyanatmda baZJ tarafta milletin
askere gelecegine emin oldugunu beyan ettiler. Harp
ve darpten c;;ekinmeyecegini ve buna kar~r Jandarma
te~ki! ab n a kaytt olundugunu bcyan buyurdular. Ben-
deniz buna kar~1 ~eyler arz edecegim. Vakra Jandarma
Kanunu miizakere olundu. D ndeniz yoktum. 0 kanu-
nun tatbik.i nasrl oluyor? Birde onu gozden gec;;irelim.
lJanlarr duvarlara c;;aktJ, kim e kaydolunmadr. Sonra
bir tellal ile ilan edjldi, kaydolunanlar katil, cani, clin-
ha ile mahkum olanlar cezamrzr affederseniz kaydo-
lacagrz diyorlardJ. onra ser eri. §tli'adan buradan ka-
c;:anlar geldiler kaydoldular. Efend iler bunlard<m ne
hizmeti vataniye beklersiniz? Rica ederim. eger biz
kuva te§kil<Hma germiyet verir isek o kuvvayr milliye
hem askerin , oyle bakmrz para' meselcs i miihimdir.
Bu guo Ankara'da binlerce lira topladrm. Efendiler,
bu giln, bir kere icrayr adaJete ba§la, miisk.iratr, fuh i-
yaii men et. Son~a ahali yeni bir idarenin vucud11na
kani olmaya ba§lar. Bu gi.in <;:rkarsanrz binlerce lira
toplarsrmz. §ak Heyeti merkeziyesi paradan yalvar-
dr . l§te nifakt da hilinen korktugumuzdan ahalinin m er-
 1 : 64 11 . 8 . 1337
butiyeti para dolay1siyle U§ak. Yahut gitmi~tir. Para ' gi adamla te§riki mesai etmeli? Yahut... ediyorum.
azizim her ~ey yaptyor. Dahilde par·amlZ varsa, siHih
varsa bizim demek derdirniz bir yerde tabas til et-
roi§, toplanm:§hr. Sonra bu paray1 bulduk. Jandarma
te§klHitma sarfedilecek dend i. Ef ndim jandarmalar-
dan ahali nefret etmi§tir. Ahali usanm1~tJr. Ci.inkii jan- onleyelim; bu da budalaltkttr. Her §Ubeden !era Ve-
darmalar ~imdiye kadar koylerde biJ:er irti~a aleti,
hmtz ocag1 olmaktan ba~ka bir §CY degildir. Jandar-
malar karakollarmdan, karakol kumandanma kadar
oyle bi.iyi.ik bir §CY verdikler kl bir taraftan bir ta-
rafa bir kumandan naklederken yirmi bin lira ile
oynuyor. Size on tanesini gostereyiro. l3inlerce lira
sahibi olmu~tur . Jandarma husiz ocagtdtr. Buna da
iman ederim. Yalmz jandarma unvaniyle kaydederse-
niz hlrsJzLgt seven, hirstzltk eden get;:ecektir. Fakat
boyle hissiyat ile mi.idafaai vatanm ftrsatmJ sokdunuz
mu memleketin ~ e§rafmm evHl.dt jandarma olacakttr.
Arz ettigim tit;: maddelik ba ittir, iyi idare temin eder. dik, bunu itiraf etmelidir. Mademkl demio §iipbe gel-
1§te her makinenizi i~letebilir. Alelad e jandarma de-
yin e hiy bir kimse gelmez. Su halde jandarmanm ,ne
oldugunu idare memuruna anlatmaltdtr. Burada mev-
olan Dahiliye !era Vekili oyle vesait ihzar ve te-
darik etmelikl Nahiyedeki bir Mtidi.iriin vaziyetinden
hab rdar olmalt. Dem in mi.izakereden anladJgimtza go-
re 1ebuslara gelecek mektuplarm ondan sonra icra
Vekillerine gelecek sansi.irler losa irni§, ta ittihat ve Kabul etmezseniz o ba§ka. Sizin fikcioize de muva-
Terakki hilkiimetinden tevarlis etme bir fenal tk, ne
yapallm. Buna kar~t hakiki basiret HizliD~ Eger bir
Dahiliye Vekili kazalardaki teferrualt umura vaktf ol-
mak isterse can~ yanan bir memur gondermeli, faali-
yet yapmayanlann ba~1111 e sin. Bizde ihmal edileu bir
§ey var a oteden beri idaremizin kontrol memurlan
tayin etmi§iz bir ka9 mi.ifetti§ var, Maliye mi.ifetti~i
gelir bir muhasebecinin htrstzhgt goziimiizle gordiik.
Kayd1 resmi ile, ne olur. MUfetti§ bey bir §ey bahane
eder, gider. Duruyor efendiler. Sonra yok tasdi ettim.
Sonra Pa§a Hazretleri beyanatmm nihayetinde bir
§ey soyledi. Buna nazan dikkatin.izi celbederim. Mil-
l t Meclisi mesuliyete i§tirak etti. Bizi kendi iyinden
aytrdJda dedi. Bugi.in kabahatt !era Vekillerine ta.tfet-
mek dogru degildir. Sen de mesulsun , sen intihap et-
tin, sen ne iyin 1ntihap ettin? Ha, ~imdi, bazau ida-
resizlik olursa !era Vekillerini degi§tinnek rni lazJm
gelir. Degi§tirmemek mi laz1m?. Bendenizin ta kririm
geryi istizaha da varabilir. Usulen. Mamafih bende-
niz bir idaresizlik gormedim degil, gordi.im , makamat
ta rnC§hudtur. Yalmz birisinden §ilphem var. Efendi-
ler yalruz bizim !cra vekaletimizde tecanils olmasa
gerek (Dogru sadalan.) Mademki dogrudur yaptigt-
rnLZ kanunu lashih etmeliyiz. Bu gun 1cra Reisi ban-
-203
C:2
Bunu boyle kabul etmekle beraber bir kere bu kanu-
nu bitirroeli, riyaseti elde edecek zat kendi ij:all§mah-
dtr. Bendeniz bunu dU :~iini.iyorum . Y1almz bununla ik-
tifa etmek biraz budalahkt1r. Hi9 mesuliyeti almayaltm,
killeri nezdinde iki§er zat tayin etmeli; Heyeti vukiHaya
memur aza ve onlann aralannda zuhur edecek uyu-
§amamazLgt, it;:tihat tezatlanru kaldmnak iizere iki-
§er •aza da intihap edelim. Eger boyle yaparsak arz
etmi§ olduguro iilj: maddeyi kabul edersek. (Gi.iriilti.i-
ler.) Aolatacagtm , dur efendim. Anlamad1 bizim ar-
kada§. Bugi.in tecani.is aramakla beraber yalruz 1cra Ve-
ICilleri, Pa§a Hazretleri diyor ki; siz de mesulsunuz;
Pek hakltdJJ. Biz de mesuluz. Kabineye o adamlar1
aytrmall~ Bendeoiz filan filan veya filan vekil hak-
londa bahsedecek degilim. Biz yanh§ bir kanun ver-
di , tecani.is meselesine kar§I evet var denildi. Cevap
verildi. Bundan onra da yi ne kafi degil. <;i.inki.i ale-
Jade zamanda ya§amtyoruz. Fevkalade zamanda ya§t-
yoruz. Zat tayin elmekle onlar yalmz reye i§tirak et-
memek §artiyle. (Giiri.i.ltiiler.) Arz edeyim. Kabul eder-
eniz yaparstnJZ, Heyeti Viikelaya memur tayin edil-
medi. Mti§tereken ~alt malt. Bendenizin fikrim, bu.
ftk olursa kabul eder iniz. Strf kabirleye bunu bin-
dirmek taraftar1 degi!.im. Tedir bunlardaki tezat?
Efkan Meclise haber versin, Meclis o derdin yare-
sine baksm. Eger biz idaresizlige vaktiyle <;:aresiz olsa
idik, bu felaket emin olunuz ba~ImtZa gelmeyecekti.
R~ca ederim maruzattmt elinizi vicdarumza koyarak
mubakeme ediniz. Vazife ise vazifemizin ba§ma gide-
lim. (Gilrilltiil r.) Mi.isaade buyuruu. CUnkii ya§amak
mesut ya§amakttr. Zillet bali nde ya§amak gaye degil-
dir. Hazrcti Peygamber bnyuruyor ki; islam ulviyetle
ya§ayabilir, siifJiyetle y;a§ayamaz. 1§te maruzattm bun-
dan ibarettir. (Alkt§lar)
Harij:hklariyle beraber. Bu safahat a~1hrsa hakika-
ten bi.iyi.ik teessi.iriiniizi.i mucip olur. ~i.inkii arada
medhaldar olmayan bir ij:ok ehli zUrra gitmi§tir. Ben-
deruz Erzincana muvasalattmda Erzincaru tehdit al-
tmda gordlim. Maksatlan da ba§ka imi§ ~ Maksatlan
Erzincant vurmak, dagttmak degil, bilakis Kiizllll Ka-
rabekir'e gidip debalet etmek. Bun.Iar Ftratm Kotiir
kopriisiini.in tel orgi.isiiyle bagh oldugunu gortince geri
donmi.i§ler ve askerin hareketioi gortince be§, on,
yirrni lanesi korkmu§, daglara kat;:mt§. Bu usat tebdili
came eder, Dersirni ifsat eder. Oradaki 200 mev-
cutlu yete ne i§ yaptyorlar? dedim. Oradan emir v&
 I : 64 11 . 8
rilir. Erzincan mutasarnf11gma, bunlan tutmazsamz
ceza01z idamdtr. Nahiye mi.idiiri.i kalk1yor, 120 nefer
ahyor. Kocaman 2 000 metre irtifamdaki dag i.izerin-
deki e§kiya i.izerine gidiyor. Nahiye mi.idi.iri.i vurulu-
yor. Bir 9ogu da keza oli.iyor. Be§, on, yirmi tanesi
kurtuluyor. Ka9a kap Erzincana geliyor. E§kiya aha-
linin 20-30 bin hayvanatim gasbi.i garet ediyor, kcn-
dilerini mallarmm, paralanntzt nereye sakladtruz cti-
yerek oldi.iri.iyorlar. Soylemek istemiyordum, fakat ar-
tik soylettiniz.
HuHisa bu ki, Dersim bizimle Erzincan'da temas·
ta bulundu. Erzincan muta arnf1 ve beyleri bulundugu
halde bir hafta kadar mi.izakere ettik. Yazd1gm1tz
mektup icabet ettiler. 22 a~iret ri.iesast, 30-40 kadar
agavat, 500 ki.isur maiyctleriyle geldiler, gori.i§illdi.i.
Bize islam degil mi iniz, kitabtntz Kuf'an degil mi ,
sizin yapt1gmiZt hi9 bir taribte gormedik dediler. Evet,
ne yapal1m, maza mamaza dedik. Meclisi Alinin ya-
verii tevecciihatiyle bir hak.ika denecek derecede hep-
si birden, hi9 bir zaman, hususiyle Hilkiimetimizin din
ve vatan di.i~manlairyle harbettil:b bir strada 1\atiyen
mugayiri ctiyanet ve sadakat bir harekette bulunma-
yacaklanna ahdU misak ettiler. Ancak, dediJer ki ,
bu Ko9gm hadisesinden baz1 ciihelay• a§air mi.i te-
heyyi9tir, online ge9ilemiyor, bunlara bir cemile go -
terin. Seyit ve Aziz gibi baz1 mevkuf olanlar da
va~;dtr, bunlan a(fedin. Badema maza mamaza diye-
lim, biz de a§iretlcrimizi tatmin edelim ve sevki teessi.ir-
le husle gelen bu ate§i fitne vii fe ad1 bilkilUiye iza-
le edelim. Bunu kabul edin. Bunlar hakktnda Mecli i
Alinin naazn §efkat ve attfetini isticliip edin, dediler
ve dailerini de bu maruzatlannt iblaga tavsit etti-
ler. Bendeniz de buraya kadar arz ettim . Sifre telgraf
ile Nurettin Pa§aya yazdtm. Nurettio Pa§a bir iki §ey
gostercti, dedi ki, Dersim'de si.ikuneti muhafaza ile h.i~
bir vukuata meydan vermesinler. ikincisi il9 eoeden-
beri mahalleriodeo aynlmt§ olan Ovac1k kazasmm hi.i-
kilmet memurlan mahallerine gitsinler, hi.iki.imeti te~­
kil etsinler. Bunlara kendileri haber gonderdiler. On-
Jar da bu memurlan kemali ihtiramla kabul ve on-
lara iltifat ettiler. Affm1za magruren diyecegim, dag-
dakiler sozlerini infaz ettiler, fakat biz etmedik. <;i.in-
ki.i Hi.iki.imetimizin meggul bulundugu zamanlar D er-
simin vukuat 91karmak mutadt iken 2-3 aydan beri.
bu mukavele yaptlah D ersimin h.i9 bir tarafmda bir
vaka zuhur etmemesi ahdi.i peymanlarmm saglamhgt-
na deHilet eder.
MUSTAFA KEMAL BEY (Ertugrul) - Demek
Dersim bu ana kadar isyankar bir vaziyette icti.
1337 C:1
OSMAN FEVZt EFEND1 (Devamla) - Bu hal
Harbi umumiden evvele aiddi. Ruslann Harbi Umu-
mide D er imi kendi lehlerine kullanmak i.izere yap-
ttklan fedakiirhgm akim kalmasma sebep Seyyit R1za
ve baz1 agavat ittifak ederek ve ctigerlerini de dairei
ittifaklanna ra larak oolan ikaz t<trni~ olmalandir. Bu.
kumandanlann tahh tasdikindedir. Binaenaleyh bunla-
nn vukuat 91karmamalan, muhafazai si.ikGnet ve lafZI
ink.iyat etmeleri sizden istirham ettikleri bir §eye me-
nuttur. Mak at tslah ise, tedip · ise, eger maksat imha
degilse bunu yapm. <;:iinki.i kuvvet hari9teki dti~man­
Jara kar§Idtr. Dahilden ustata kar~• eo son kullamla-
cak silaht1r. (E~iddai alelkiilfar rahimai ... ila.) Harici
dU~manlara kar§t ~iddet ve saT]et gosterecekler, fakat
dahili baz1 fiillerin mlirtekiplerini salaha cll..vet ede-
cegiz. Islah olmazlarsa soma silah istimal edecegiz.
Simdi hulasatan maruzat1m budur ki bugtine ka-
dar bu adamlar inJ<.iyat gosteriyorlar. Simdi i-e Hti-
ki.imet, me muatmuza nazaran, buraya i tihHil mah-
h.em csi gonderip bunlan oldi.imtek istiyor. Sim<f:i.
bendeniz bunlan arz derek i.izerime di.i~en bari gi-
rnt refetm k is iyorum. Bu cahil kavim soora ba~ka
tliriU harek l eder e bu muamele yangma gazyagt
dokmck ka bilinden olur. (:t.in'ki.i arzt mkiyat etmi~
ci.ihcl ay1 tek rar isyana davet g'ibidir bu . Ben bu mu-
amck yi. boy! gori.iyorum. tstirham1m mah.za o kliJS-
Ierin, me\'kuflann kurtulmast deg ildir. Mak adtm
bunlann Hiiki.im te kar§I itaat ve sadakatlerini tez·
y" t etmck•~ir. Onun ic;:in riiesaom pelc ziyade n:ca ve
i ~t i rham ettikleri §U !:>ir kac;: ki~iyi af ile i§i kapaytniZ.
(G Urtilti.Iler)
Z KAt BEY (Adana) - Efendim, Ko9ktn hadi-
-" i mi.inaseb"LiyJe Efendi Hazretl ri ile riifekasJ ta-
rafmd a n teklif edilcn bir af kanunu layihas1 mevcut
idi. Du liiy1ha AdJiye ve DahiJiye ve Mudafaai Milli-
y enciimenlerinde mi.izakere edildi. M ele K09k1IL
hadis i isyan.iyesi mi.ina ebetriyle Hiiki.imet9e maznun
ve mevkuf bulunan adamlarm affedilmesine daircti.
Enci.imenleriniz izahat ita 1 ic;:in o ha ali mebuslanru
davet ettiler ve meseleyi ariz ve am'it tetkik etliiler.
0 havali mebu Ian k eriyetle bu had'isei isyaniye-
nin Hi.iki.imet9e zannectildigi gibi !ngiliz tesvilatiyle
vaki olmu§ olmadJgmt, 'kendi aralannda !ng'iliz 'tes-
viliitma kapJJacak adam farzetrnediklerioi dermeyan
ile boyle IJir ~ey mevcut ise bu lekeyi izale iyin §a-
yam itimat bir heyetle tahkikat yaptLitlmas•ru rica
eftiler. Bundan sonra oralarda layiki ve9hile 1slahat
yapmak iqin bazt tedabir gosterdiler ve Dersim'in
malGm olan ahvali hususiyetin'den ve 'i htiyacatt 'i ¢i-
maiyesinden bahsettiler. Mesela Dersim ehla5inin ze-

2C4-
 i : 64 11 . 8 • 1337
redecck topragt olmadtgmdan civar kazalardan ve
livalardan arazi altntp onlara ta•ksim edilme i, bir ta-
ktrn yoilar yaptlmast, Te$kiliHt Esasiye Kanunundan
bi1istifade nevahi te~'k'iHitma hemen ba~Jamlmast gibi
bazt tedabir ltavs'iye ettiler. Enclimenleriniz bunlan
isetma e~ttikten sonra Refet Pa~a Hazret1erini de da-
vet ettiler. Refet Pa~a Hazretleri kendi vekfdetlerine
ait bazt malGmat itasmdan sonra me elenin harekMt
askeriyeye temas eden. oihetlerinin Erkaru Harbiyei
Umumiye ~iyasetinden sonilmast Hiztm gelecegini
dermeyan ettiler ve mes lenin safahat1 mi.ihimme ini
izah buyurarak esnay1 tenkilde kuvayt gayri mcsu-
lenin i~tirak ettirilmesinderr dolayt baZl sui istimala-
ttn vaki old'ugunu kabul ·ve fakat bu kuwa}'l gayri
rr~e-ulenln Htilciime!:.ye kuwayt mesule ile beraber
s kedilmesinin de zarur'i ve gayri kabili i~Ytinap ol-
dugunu ilave buyur'dular ve asayd~ ve inzlba:tt mem-
lekettcn dolayt yegane mesul merci Dahiliye Vekaleti
olmak itibatiyle Dahiliye VekaJetinin bu husu ta mu-
hatap olmas1 liiztm gelecegini takrir ettiler. Ondan
sonra Vekil Pa§a Hazretleri esasen Dersim'in vaka
ile alakast olmadtgmt, vakanm KQ'Yktn havalisi ne
maksur ve mlinhastr oldugunu ve Nurettin Pa~a Haz-
r tler'i ·;•Je 'bilmuhabere derdest edilenierin <t cili mu-
baberat kararnamesine tevfikan tecili muhakeme.Jeti
ve derde t edil meyip te vadii firarda bulunanlann
aflan tak:arrlir ;'! ttirildig ini beyan buyurdular.
Enciimen'leriniz bunu kabili kabul gormediler.
c;unkti boyle derdest edilmi§ bulunanlann tecili mii-
caza:tlan, derdest edilmemi olanlann afft adeta iz-
ban aczli zaaf d mek oldugundan 1boyle bir muame-
Ieyi terviy etmediler ve bu tecj]j ta'k1ibattn roahi yeti
huku1kiye ini sordular. Vekil Pa§a Hazretleri bunun
evvelce Heyelii Vekilece ittihaz ed<ilmi~ mukarrerata
mtisleni·t bulundugunu ve bazr em alinin me buk ol-
dugunu ifade buyurdular. Bunun i.izerine enci.imenle-
riniz telki'kat icra etti.
Efendller, bu ne afft umumid·i r, ne affl hususidir.
Yeni <icat edilmi§ bir vaziyeti hususiyedir. Afft . umu-
mi hukuku hiiki.imdariyeye milteallik b'ir keyfiyettir.
Afft hususi ile malGmu iilileri ci.irrnti izale etmez,
mi.icrimiyeti izale eder. B.inaenaleyh mazhart af olan
adam tekrar yeni ba§tan bir curi.tm irtikiip ederse mti-
'k:errer ceza goriir ve bu ci.innune evvelki clirmiyle
maan baktlarak hangisinin cezast daha §ei1it ise ona
gore ceza ver.ilir.
Bundan sonra zah meseleye intikal etmek IiiZliil
gelir. Zah meselede alakadar olan, maznun bulunan
adarnlarm affedilip edilmemesi meselesi. Enciimenle-
- 2C6-
C:2
riniz ekseriyetle, miittefikan degil, bunlann affmm
muvaftk olmtyacagma karar vercliler ve mcselenin
yalmz Koyktn ve Der im'e tahsi edilmiyerek ote-
de beride yeryer zuhur eden vekayide alakadar, mii-
~ar ve muavin zannedilen ~hasm da bu htikmiin
dairei §timulline idhalini tensip ettiler. Ancak bu
hadisatL isyaniyeyi harici tesviJat i!e yapan astl amil
ve muharriklerin berbalde tecziye edilmesini, halen
Htikiiroetye maznun telakki eclilen ~hasm ·b unlardan
tefriki ile affedilroelerini miinasip gordiiler ve harici
dti§manlanmtzm tesvilat ve te§vikatiyle hadisatt is-
yaniyeyi meydana getirenlerin affedilmemeleri nokta-
smda israr ederek bunlar j~in de Meclis~e bir heyeti
Tahkikiye izaroma karar verdiler. Bu heyeti tahkr-
kiyenin mevzuu babis olan Ko~Ykm ve Dersim ve-
kayii hakktnda tahkikat icra ederek astl amillerini
meydana pkartttktan sonra mahalleri 1stik1al Mah-
kemesioe ha.vaJesini mtinasip gor<iiller. Enciimenleri-
niz 1stiklal Mahkemelerince de tahkikat icras1m ten-
sip ettiler. Velha t1 bu heyeti tahkikiyenio biitiin §e-
raiti te~rih ederek Meclisi Aliye arzetmesini muva-
ftk gordiller.
~ .. KRO BEY (De amla) - Bendeniz, Re-
fet Pa~a bu ktirsiiye ytkarak kemali sarnimiyetle
bakikati soylemi~ olmalart itibariyle kendilerine te-
~ekktirden sonra meselenin sureti vukuu hakkmda de·
gil, tarzt tedib ile onun e§kali kanuniyesi ve encii·
m~nle olan ihtilaf hakkmda maruzatta bulunaca-
gtm.
Efendiler, gayri kanuni ve maalesef gayrl mesul
eller tedibata i~tirak ederek, milietin sinesinde kana·
yan bir fecia dogurmu~tur. Bu fecia o kad:ar ileri git-
mi~tir ki adeta Yunanltlano vilayatt garbiyemizde
yapt1gma bir nazire te~kil etmi§tir. Yunarililar viii·
yat1 garbiyede ahalinin trz ve namusuna tecavtiz, em·
valini yagma, hanelerini ihrak ettigi gibi, diger ta-
raflarda cia aym §eyler vaki olmu~tur. Hakikaten fe-
caat tiiyleri tirpertecek mahiyettedir. Boyle Hi.ikii-
met kuvveti teesstis etmi~ken, Meclisi Aliniz 69 · 80
milyonluk · biltc;:e kabul etmi§ken, elinde o isyanlan
tenkil edecek kuvvetlerin varken neden o gayri me·
sui kuvvetler i~e >i~tirak edip de bu fenaltklar viicu·
da geldi? Neden bu fenaltklan husule getirenler ay-
nt kanunun Led.ibine tevd.i edilmed.i? Goriiyoruz ki
Meclisi Aliniz, naouna irtikap eclilen bu cinayetin
roaskesi olm.aktadtr. Ote tarafta bir Nurettin Pa§a
ytktyor. Ne Dahiliyenin em.rini dinliyor, ne de bil·
mem kiroi dinliyor, bildjgi gibi icrayt harekiit ediyor.
Ve o kadar ileri gidiyor ki, Meclisi Alinizin salayi·
yeti te§riiyesini istimal ederek, gazetelerde Meclisi
 t : 64 11 . 8 . 1337
Ali namma bir de beyanname ne§rediyor~ Gt1ya Mec-
lisi aliniz karar vermi§.
MUSTAFA DURAK BEY (Erzurum) - Prens-
lik kuruldu, fakat millet onlan ylkacaktir.
SDKRD BEY (Devamla) - Efendiler bu, dtinya-
da gorillmiyen bir garibedir: Meclisi Alinin huku-
kuna bu derece tecaviiz. Efendiler, biliyor musunuz
Meclisi Aliniz aleyhinde neler cereyan ediyor? Ne
propagandalar yapillyor? Meclis kacrmak istiyor,
memleketin mtidafaasma balaruyor, gelen binlerce
aldtgt 200 lira ile saltanattm, keyfioi ya§tyor. .. Hal-
buki efendiler hepiroiz biliyoruz ki hakikat boyle
degildir. Millet i§in icrytiziine vaktf olamtyor. Bu
gibi mesaili mi.itevaliyen celsei bafiyelerde konu~mak­
ltgumz itibariyle bu halcikatlere vaktf olamtyor. Biz
biitiln kainata ve ve millete kaqt gostermek mecbu-
riyetindeyiz ki memlekette hicr bir §ahts yoktur, hicr
bir ntifuz yoktur. Memlekette kanun vardrr, kanu-
nun niifuzu vardJr, herkes o kanunun niifu"zu altm-
dadtr. l~te Nurettin P~amn yapttklan ne kadar fena
ise Heyeti Vekilenin tecili takibata karar vermesi de
bence o kadar merduttur. Qiinki e§kali hukukiy~de
yeri yoktur. Ciiri.im tecil edilmez. Yalntz bunun sefer-
berlikte bir misallni gordilk. Tahh silaha almanlann
icrayt muhakemeleri seferberlik nihaye~ine tecil edi-
liyor. Bu, afft umumi mahiyetinde mid!r? Haytr, af-
fl umumi mahiyetinde degildir. Bu karar verilirken
onlan a(fetmiyor. Yani iltica edenler affedilmiyecek,
-eezalan tecil edilecektir. Binaenaleyh Mecl:isin sala-
fi midir? Haytr efendiler bu kafi degildir. Ben bu-
na kani degil'im. Herhangi bir kanunsuzlugun cezast
verilmelidir. YapJlan fenahklann cezast verilmezse
tarih Meclisi eozan umumiyede mahkfun:iyet sayfa-
sma kay<leder.
Simdi efendim enciimenle olan ihtilaf noktasma
geliyorum. Enciirnenle esaslt bir ihtilaftmtz yoktur~
-206-
C:Z
Bugi.inkii vaziyet itibariyle gonderilecek heyeti tah-
kilciye emsali misilh1 gonderilen heyeti tahkikiyeler
gibi bir senede crllmllyacagrna kail oldugumuz icrin ve
memlekette 1stanbul'un eliyle §U veya. bu miifsitlerin
tahrik.iyle vuku bulan yangmlara nihayet vererek
memlekette bir an evvel tesisi siikt1net lazun bulun-
dugu cihetle, boyle heyeti, tahkilciyeler gondererek
tabkikiye gidecek olursa... Konya'ya gitmi§ti efendi-
ler. 0 §ekilde gonderiJen heyeti tahkikiye ne yapar?
Gonderilecek heyeti tahkikiye anket parlamenter §ek·
Iinde yani te§rii tahkikat ~eklinde olmaltdiC. Biitiin
vesaite vaz't yed etmelidir. Biz haber altyoruz, Da-
hiliye Vekaletinin te§kilatmm bozuklugu ve tarzt in-
tihaplanndaki sekameti sebebiyle meselerrin tahaddiis
etmi§ bir r;:ok safahatJ vardiC. Arkada~lar~z maale-
sef bize soylemiyorlar. Valiler bunlara dair raporlar
vermi~lerdir . Bazt ciimleleri pek canhlr~ttr. 0 vesaiki
Meclisi Ali gormelidir. Mernlekette bizden b~'ka
kuvvet olrnad1gJOI, mernlekette hakim olan kuvvetin
B.M.M. oldugunu soyledigimiz halde, hicr bir ~eyden
baberimiz yoktur. Hatta bir jandarma neferi kadar
yoktur.
Simdi efendim yaptlacak mesele: Te§rii tahkikat
suretiyle bu i~in faili hakikilerini meydana cr•kar1p
atmaktJr. Bu suretle bi.itiin millete herkese ka~t mem-
lekette millete kanunun hakim oldugunu gostermek-.
tir. Bir kumandan yoktur k.i Meclisin karariyle me-
sui edilmi~ ve astlmt~tir diye gosterebilelim. Tarihi."
mizde, bunu da yapmak mecburiyetindeyiz. Bir tane
de kanunu tecaviiz eden adamm astldlgmi gormek is-
teriz, binlerce masum insan astlmt~tir. Eger efendi-
ler biz bu miitecavizleri, bu kanunu tanunayanlan
tecziye edemiyeceksek hicr olrnazsa mazlurnlann aru-
m d'indirelim, bir af yapaltm.
REiS - Be§ dakika istirahat~
 t : 64 11 • 8 • 1337
1kinci Celse
R EiS Dr. Adnan Beyefendi
KA IP : Ragtp Bey (KUtahya)
RE1S - Celseyi a~tyorum. Erzurum Mebusu Du·
rak Beyin takriri ... Pa~a H az retlerinin huzuriyle mli·
zakeresine dairdir. Ba~kumandan Pa§a Hazretleri eel·
sei hafiyede mii tacelen miizakeresini arzu ediyor.
Muvaftk goriir eniz bunu okuyaltm.
(Mustafa Durak Bey e riifeka tntn takriri okun-
du)
MUSTAFA DURAK BEY (Erzurum) - Bunu
celsei hafiyede mi.izakere etmeyelim, celsei aleniyede
mi.izakeresiru teklif ederim. EvveHi bu hu u karar-
la§tlnlsm.
HAKKI HAM( BEY ( inop) - Bendeniz birinci
veya ikinci maddesinden (maksat ne oldugunu) bil-
miyorum. Yalmz deniliyor ki cephe i~in i.ic;:er ki~ilik
ii~ heyet ve cephe geri~i ic;:in de bir heyet te~k.il ede-
lim. Bunun hari~te yapacagt tesi r, herhalde orduda
zabtii rabtt hususunda bazt uygunsuzlukl:mn mevcu-
diyetini ve daha dogrusu kumandanlann vazifelerini
bibakktn ifa etmedikleri tarztnda bir fil~ir tevlit ede·
ceginden bunun celsei aleniyede miizakeresi llerbalde
faide yerine mazarrat tevlit edecegi kanaatindeyim.
Bittabi biz dii~m anla ra bildiremeyiz e bi!dirilmeme i
liztm gelir ... Vakta mak at giizeldir. Fakat acaba bu.
menfaat temin eder mi? Bendeniz kaniim ki men i:aat
temin etmez, mazarrat tevlit eder. Ordunun vaziyetini
bittabi biz dli~manlara anlatmaytz. H al buk.i me aili
maliyeye dair bir ~eyler g oru~iiyo rd uk. DU~manlar
bunu ... Boyle bir hareket tecriibeten me dandadtr.
<;Unkii evvela orduda inhilal fikrini uyandtrabil ir.
lnhilal eden bir ordu yoktur. Farzedelim ki bu i ti -
kamette karar verdik. Bir heyet gonderdik. Faaliyete
getirdik... astJ olur ki bunun aleni eel ede miiza.
keresiru talep edelim? Herhalde aleni eel ede miiza-
keresini dogru gormem .
MUSTAFA DURAK BEY (Erzurum) - Boyle
~eyler bahsetmek bile abestir.
HAKKI HAM! BEY (Devamla) - Zaman geldi
bu meselede ... etmediklerine kar~t biz bu maksath
herhalde... Aeaba bunun sebebi nedir? (Dii§manJan
m!Z TUrk Ordusunda) (I) buhran var dediler. Hal ·
buki mali bir mesele idi... Biliyoruz, fakat dii~man·
larun!Z bunu ellerine dolayarak bin tUrlii mana ~tka­
nrlar. Ger~i asayi~i dahiliye taallCtk eden bir mese-
-207-
c: 3
ledir. Bilhas a ikinci mdddesi Ba~kumandanltga taal-
lilk ediyor. lkinci kt tm menfaat degil; mazarrat tev-
lit eder. Bir takun ozler sarfede egiz. lnsan kendint
tutamaz. Iyilik yapaltm derken daba z1yade fenallk
yapanz di ye korkuyorum. 1£ayt vazife eyledigi SU'a-
da boyle bir teklif miizakere edilemez.
M USTA KEMAL PASA (Ankara) - Efen-
diler 107 imzalt olan bu takrir muhteviyattn tn bilhas-
sa ikinci maddesi Ba§kumandanltga aittir. Boyle bir
takrir verebilmek i~in ve bilhassa celsei aleniyede
icra etmek is:in evvela Ba~kumandanltk Kanununun
lagvedilme i laztm gelir. Bu kanun mevcut iken boyle
bir madde okunamaz, boyle bir madde miizakere edi-
lemez. Bu, kanunla Ba kumandanltga bah~edilen sala-
hiyete tamamen mugayirdi r. Malilmu alileridir ki Ba~ ­
kumandanltk Kanununun ikinci maddesinde ilah.
sevkii idarc ini bir kat daha tar in suretinde fiilen ...
T. B. M. M.'nin haiz oldugu salahiyeti (istimale) me-
zundur. Bu a!' hi yeti bah~etmek ... bu takrir muci·
binee ordu nun sag een luna, oJ cenahtna, merkezine,
karargahma iic;:cr k~ilik bir heyet, tefti!j heyeti gon-
derm,ek laztmdtr ... Bu i e benim vazifemdir. (Bunun
manast ben B ~kumandanl1k vazifemi yapmtyorum)
(2) veyahut yap mamal..taytm. Binaenale h evvela bu
kanunu ilga e benim bu kanunun li~iincii madde i
muci bi nce olan bak ve salahiyetimi nez'edersiniz, on-
dan sonra heyeti tefti iye intihap eder ve gonderirsi-
niz.
i kincisi efendiler; hi~ bir orduda boyle bir usul
cari degildir ve olamaz. Yalntz Sovyet ordusunda eari
olmu~tur. Onlar da binnetice gayet felaketli bir ted-
bir oldugunu gormU~lerdir. Boyle haris:ten komiserler
sevki dogru degildir. Sovyet ordusu bu suretle in-
hiHil etmi§tir.
MUSTAFA DURAK BEY (Erzurum) - Pa~a
Hazretleri bu meseleyi yanb~ telakki buyurdular. Biz
hie bir tecavliz fikrinde degiliz. Takriri imza eden
biltiin arkada~lanmm da bu fikirde olduklan kanaa-
tindeyim. Pa~a Hazretlerinin salahiyetleriru tahdit et-
mek fikrinde degiliz. Bizim maksadtmtz ordu ile ev-
velce yapmt§ oldugumuz temaslar bize biiyiik faide-
(1, 2) Parantez i~indeki kelimeler tarafzmdan ek-
lendi. M. Vnver
 t : 6-t 11 . 8
ler temin etti. Ordumuzla yakmdan gorti~Uyoruz. Bir
noksanlan varsa ikmale ko§uyoruz. Binaenaleyh or-
du ile yakmdan temas etmekten mak adtmtz vazife-
ye tecavtiz degil, bilakis vazifeye yardtm etmekten iba-
rettlr.
Bunun ~eyine gelince, zannederim, Pa~a Hazret-
lerinin vazifeleri pek agtrdtr. Hakikaten bizim tahmi-
nimizden dah a agtrdtr. Teferruah umur ile me§gul
olamazlar. Bir 90k ~eyler var ki bunlan goremezler.
Arkada~lar tabii bunu gorebilirler. Kendilerine ma111-
mat verebilirler. Laztm gelen tedabiri ittihaz edebi-
lir, i§i daha iyi gormti~ oluruz. Daha evvel maksa-
dtmtza kavu~uruz. Yoksa salahiyete hi9 bir uretle
tecavtiz yoktur; hattnmtzdan ge9memi~tir. Bunun
i9in yal mz bendeniz ~unu arzederim ki me ele reye
vazedilsin, hafi eel ede mi mtizakere edilsin, yoksa
aleni celsede mi? Ondan sonra mUzakereye ba~lanii­
sm.
HOSEYtN A VNI BEY (Ertu rum) - Verilen
takrirde benim de imzam vardtr. Ba~kumandan!Iga
Meclisi Ali salahiyet vermi~tir. Yoksa hakkm1 ver-
mi~ degildir. Bir vekil yapacagt vekalette a illik· huku-
kunu iskat etmek mahiyetinde telakki ediyorlarsa, bu-
nu tashih etsinler ki kendilerine alahiyet vermekle,
Meclis hakkmi terkelmi) degildir. Hakktnm istimaline
mi.isaade etmi§tir. Yoksa bu, salahiyet ¥eclisi Aliden
iskat edilmi~ demek degildir. Tashihi fikir buyursun-
lar. Katiyen boyle degildir. Binaenaleyh B. M. M ... .
demek degildir. Haytr, P~a Hazretlerinin buyurduk-
lanna gore B. M. M. Ba~kuma nd an demek degildir.
Binaenaleyh boyle bir takrir verebilmek i9in ve boyle
bir madde miizakere edilebilmek ic;:in o madde Hlgve-
d ilmi~tir. Binaenaleyh bendeniz diy rum ki .. .. bakidir.
Bu ~ekle B. M. M. Ba~kumandanl!gt salahiyetini isti-
male mtisaade ettiler. Madde bu manadadtr_ Yoksa
B. M. M. kendi hukuk ve alahiyetini kendinden
nezederek Pa§a Hazretlerine vermi~ degildir.
MUSTAFA KEMAL P SA (Ankara) - A 1!
takrir sahibi Durak Bey ifade ine nazaran bu ikinci
maddeden maksat Ba~kum a ndanhgm vazife ve sala-
hiyetine tecavi.iz olmaytp; Meclisi Alinin ordu i le stkl
temasma matuf oldugunu ifade ettiler. Efendiler;
Mecli i Ali kendi rei lerini ordu i.izerine Ba§kuman-
dan tayin etmekle ordu ile en 1kt temas yapmakta-
dJr. <;Unkli kendi reislerinden daha iyi bir irtibat
zabiti, bir irtibat heyeti olamaz. Ordu hakkmda ne
bilmek, ne ogrenmek istiyorsamz bana bildirirsiniz,
bizzat izahat veririm. Ben mevcut iken, Meclisi Ali-
nin Reisi mevcut iken bana emniyet etmeyerek ordu-
nun tefti§ine emniyet edemem.
-208-
1337 C:3
DURAK BEY (Erzurum) - Emniyetsizlik yok-
tur.
MUSTAFA KEMAL PASA (Devamla) - Vakta
benim vazifem 90ktur ve pek miihimdir. Teferruatla
i~tigal edemem. Fak:at efendi r; h19 bir yerde Ba~ku­
mandan!ar teferruatla i~tig · l edemez. Hatta diger ku-
mandanlar da teferru.1tla me~gul olamaz. Teferruat-
Ja i~tigal edecek memurlan, makamlan vard1r. Mec-
lisi Aliniz peka la bilir ki Erkam Harbiyesi vardJT,
MUdafdai Milliye Vekaleti vard1r. Teferruat ile bu
makamlar i§tiga! eder. Binaenaleyh teferruat i9in bu
iki makamm namiitenahi memurlan vardtr. Efendi-
ler, onlarla i§tigal eden memurlard1r. Eger o roemur-
lar ala meratibihim vazifelerini yapm1yorlarsa benden
istizah edebilirsioiz; nevaktst vaki ise ona gore ted-
birinizi alabilirsiniz. Binaenaleyh Meclisi Alinizden
intihap edilecek heyeti tefti§iye Erkam Harb1yei
Umumiyenin, ordulann namlitenahi i§lerine, namUte-
nahi memurlanna tekabill edemez.
Bir de Hliseyin Avoi Bey buyurdular ki Meclisi
Ali mezuniyet vermi§tir, fakat salahiyetini iskat etme-
mi§tir. Fakat bir salahiyet aym zamanda, ayru ze-
min lizerinde iki makamdan !dare edilemez. Eger boy-
le olursa ordunun ni.zam ve intizamt te§eYVii§e ug-
rar, hi~ bir intizam kalmaz, te§evvli~ olur. Bu, hi~
bir yerde gori.ilmemi§tir. Ben ordu kumandam, Ba§-
kumandan salahiyetimi istimal etmekte iken bir ta-
raftan da siz istimal edemez iniz efendiler. Siz bu ka-
nun mucibince bana bu alahiyeti verdiniz, ben i ti-
mal ederim. Siz istimal edemezsiniz. Yalmz izin Uze-
rimde mahfuz olan salahiyetinizi suiistimal ediyorsam
istirdat edehilirsiniz. (Ha§a sadalan) Yo~sa ben ifay1
vazife ederken §oyle boyle heyetlerle azifeme mi.i-
dahale ettiremem efendiler. Bunda ordu i9in, mem-
leket iyin fenahktan ba~ka bir §ey yoktur.
TUNALI HlLMt BEY (Bolu) - Arkada§lann
bu takririnde benim de imzam vard1r. lmzalarken
ikinci maddesini ir§at, te§vik, tergip, te§ci tarikiyle
gidecek heyetler olarak mtitalaa etmi§tim. Binaeh-
aleyh §erhe hacet gormedim. Durak Bey sozUnde
dedi ki, arkada§lar da bu fikirdedir. Arkada§lar da
c~lsenin aleni olmasma taraftard1r, dediier. Ben degi-
lim. Hatta birinci maddenin dahi celsei hafiyede mii-
zakere ini teosib ederirn. Fakat hakikaten B~kuman­
danltk makamiyle...
SEREF BEY (Edime) - Meclisi Alinin B~ku­
mandanllk Kanununu yaptJgt zamanda uzun uzun
mtizakerenizde hakikaten salahiyetin kaffesini Ba§ku-
mandanllga verdiniz. Bu noktada Pa§a Hazretlerinin
hakk.t vard1f. Eger Ba§kumandanltk Kanunu tadil
 i : 64 11
edilmemi§, mevcut ise Meclis bunu Pa!Jadan sorar.
Fakat hakikateu bu mesele ile kanunun arasmda tea-
ruz var mt, yok mu? Pa§a H azrctleri diyorlar ki , tea-
ruz vardtr. Evet bir noktada vardtr.
Vekil, mi.ivekkil me elesine gelince; istedigimiz
dakikada azledebiliriz. 0 hakkl htfzedebiliriz. <;i.inki.i
maddede sarahat vardtr. istedigi vakit!erde mi.ivek-
kil vekilinden istizah er;ler. Mi.ivekkil vekilin kontro-
lori.idi.ir, mi.ifetti§idir. !stizah edelim, (tatmin olmaz-
sak salahiyeti nez ederiz.) (l) Fa! at Ba kumandanltk
Kanunu ile b '' yle bir salahiyet vermedik demek dog-
ru degildir. _ (:i.inki.i salahiyeti vermedik deme!c ba~­
kadtr.
Simdi, tearuz var mt, yok mu? Eger var a ... Ey
Ba§kumandan sana verdigimiz alabiyeti hti ni.i i ti-
mal edemedin deriz. Fakat ev elemirde ordu ir;in soz
oylemek, sua[ sormak kimin hakktdtr? Onu oranm.
rka hizmetlerde kan~tkltklar varmt§, bunu Ba§ku-
mandandan sorabiliriz. Pekala, fakat ben de gordi.im,
bir r;.ok §eyler vardtr. Sahibi sa!ahiyet olan Ba!}kuman-
d ndan istizah ederiz. Burada tearuz etmi~ noktasm1
ayHmak lt1z•mdtr. Tcaruz etmi§ mi, etmemi§ mi?
Fakat bunu tetkik etmek Meclisin vazifesidir. Tearuz
etmemi§tir veya etmi§tir me ele lnir. mi.inak ~a 1 bun-
dan ibarettir. Bunun ikinci §ekli yoktur.
ABDULLAH EFENDI (izmit) - Bu me elede
tearuz te~kil ettigine, alakadar olduguna dair ol n
mevzuun bizir.1 mi.izakere ettigimiz rr.e cle ile ata.-
kast vard1r. Meseta bir taktm maddeler var ki ordu -
nun arkasma arkada~ gonderelim, ordunun cephe ine
mlifetti~ gonderelim gibi metalip ... Evvelb mi..zakere-
mizde usuli.i mlizakere boyle degildi . ... bunun mese-
lesi katiyen mevzuu bahsolamaz ... Yani mi.izakere e
de am edelim.
HOSREV BEY (Trabzon) - Bu mesele hakkm-
da zaman zayi ediyoruz. Biri sureti umumi yede fe-
naltktan bahsediyor. Zaten Kor;.km meselesi ir;in de
onlara ...
lkinci mesele heyetler g " ndermek meselesi . Hakkt
Hami Bey biraderimiz pek giizel buluyorlar ve Pa§a
Hazretleri de bunu muvaf1k g"rmi.iyorlar ve bu usu-
li.in yalmz Sovyetlerde yaplld•gm1 ve bunun da fena
netice!er verdigini soylliyorlar. Bizimki buradan ordu
Sakarya nehrine· geldigi zaman gonderilen bir heyet
vardt. Bu heyetin mahiyeti inhilal etmi§ orduya gidip
maneviyat takviyesi yapmaktl ... degil bilakis Eski§e-
(!) Parantez irindeki kelim eler taraj11ndan eklen-
ci;. M, Onver
-2G9-
! 8 . 1337 C:3
hir'den r;.ekilmi~ ve Sakarya'nm ontine gelmi ~ ... zaman
o orduya; heyeti umumiyesine selamlanmzt soyledik,
te§ekki.irlerinizi arzettik, eksiklerini ogrendik ve size
soyledik ve neticei mi.izakeratta i~lerin daha iyi git-
mesi ir;.in bu ... Bu, Heyeti Aliyenin karariyle oldu.
Simdi bu takrirde mevzuu bahsolao daimi heyetlerin
bulundurulmast, ki Pa§a Hazretlerinin soyledikleri gi-
bi, zabti.i rabt1 askeri noktai nazanndan katiyen caiz
degildir. Simdi arkada§lar zannediyorum ki, Ba~ku­
mandanhk Mecli i Aliyi ... Onun ir;.in fikrimce boyle
bir takririn llizumu yoktur.
MUSTAFA KEMAL PASA (Ankara) - (Tokat
Mebusu Mustafa Beye hitaben) Arkada~l~. ben zan-
nediyorum ki, ... Dahiliye Vekaletinc gitmi~im. Nu-
rettin Pa§a ir;.in mliracaat etmi~im demek ... alama·
mt§Lm diye bu takrire imza koymak dogru degildir ...
ve bunlann netayicinden dolayt mevcut olanlarma
evvelce ve §imdi de tekrar ederim ki ... ordu muame-
latmdan alakadar etmi~tir. Bidayette Meclisi Alide
mevcut ulan Mi.idafaai Milliye Enci.imeni azalanm
Meclis bir heyeti tefti§iye gibi telakki etti ve fiJhakika
bu rlifekamtz pek mi.ihim ve k1ymetli vazifeler ifa
etmi ierdir. ... bir taktm esbab1 katiye arasmda li.i-
zum goriilmemesidir... Bizzat arzetmi§im mtimki.in
olanlanru ... ifa ettiler. Bundan ba§ka bir r;.ok rtife-
kamzt uzak mahaUere hidemat ifast ir;.in izam etti-
niz. Bunlann da gayet ktymetli hidematl sebketmi§tir.
Eger bu dakikada hali faaliyette ri.ifekam!Z mevcut
degilse Ba§kumandanltkr;.a yann tekrar liizum gori.i-
li.ir. Sonra bazt rtifekam1z vardtr ki ordu kumandan-
l!gtnl (deruhte etti), dogrudan dogruya ordunun i~eri­
sine girdi, pek milhim vazife gordi.i, bliYlik hizmetler
ifa etti. 'Su halde ademi itimat meselesi mevzuubahis
degildir. Dinaenaleyh bu kaclar encli~enin neden tevel-
llit ettigine bir ti.irli.i akll erdiremedim.
S .. KRO BEY (Karahi an Sahip) - Mademki
Ba§ku ma ndanltk bunda bir faide yoktur, -zarar tev-
lit eder buyurdular ve buna kanaatleri vardtr, bu tak-
ririn Ba§kumandanltga ...
RElS - Mtizakereyi kafi gorenler li.itfen ellerini
kaldtrsm ... Mi.izakere kafi gorlilmii§ti.ir.
Simdi e(endim, cereyam mi.inaka§adan anla§tltyor
ki, arkacla§lann ek eriyeti bu meselenin hafi celsede
mi.izakeresine mtitemayildir. Binanaleeyh hafi celsede
mi.izakeresini kabul edenler ellerini kald1rsm... Bu
takririn celsei hafiyede mi.izakeresi ekseriyetle kabul
edilmi§tir.
MUSTAFA DURAK BEY (Erzurum) - Evvela
bendeniz takririmi izah edeyim. Hatalar olursa He-
yeti Aliyenizden diger arkada§lar tenvir eder.
 t : 64 11 . 8 . 1337
Efeodiler, bu takriri bize verdireo sebebi yegane
memleketio her tarafmda bulunao asayi§sizliktir. <;ok:
rica ederim ki stikunetle bu miizakereyi ikmal ede-
lim ve soziirnti kesrneyelirn. Sozlerimin iyiligi rnillete
aittir, fenas1 bana. Burada bir ~ok dertleri te§rih et-
mek istiyoruz. Surasmi da arzedeyirn ki bu dertler
Meclisirnizin z.atma degil, bilakis kuvvetli olmasma
delildir. (:tinkti vazifemize ehemmiyeti derecesinde a-
nhp gorrnek istiyoruz. Efendiler, B. M. M.'nin ant
te§ekktiltinden bugtine kadar mernleketin her tarafm-
da zarnan zaman isyanlar, asayi~ izlikler, bilrnem ne-
ler zuhura geldi. Acaba biz her vak1t kabahall halkta
rn1 aranz? Acaba mernurlanmlZLn bunda kabahati
yok mudur? Bendeniz zannediyorurn ki kabahat e
ku ur halkta degil, rnernurlardad1r. Efendiler heyeti
i~tirnaiyelerin te~ekkliltinde, bilir iniz. htikfirnetle aha-
li arasmda bir rnukavelei z1rnniye kabul edilir.
HAKKI HAMl BEY (Sinop) - Malfirnu alileri ...
(Gi.irtilti.iler) Bendeniz nizarnnamenin bah§ettigi sahl-
hiyetle soyltiyorum; boyle bir teklif mtizakere editrnez.
(:tinkti ya sua! veya istizah olur. Asayi5sizlik ...
MUSTAFA DURAK BEY (Devamla) - fzah
ediyorum ... Kor;km hadisesinden daha mtihimdir.
Efendiler, heyeti ir;timaiyeler te~ekkUl ettigi zaman,
o vakit bilirsiniz ki.. hir; bir ~ey yoktu. Birbirlerinin
mallanm, canlanm, namuslanm muhafaza edemiyor-
lardt. Du~i.indtiler, ta~md1lar, ir;imizden akJIJJ adamlan
getirelim, ba~Imtza buakaltm, vazifemizi ifa etsinler.
0 vakit hi.ikumetio manas1 da yoktu. Topladllar ir;-
lerinden alulh kirnseleri, ba§l nna koydular ve dedi-
Jer k.i biz birbirimizin mahna canma taarruz ediyo-
ruz, sizi ba~Imiza koyuyoruz, siz bizim i~lerimizi go-
1tintiz, bu taarruzlara mani olunuz. 0 vakit aralann-
da bir mukavele.i z1mniye akdettiler. Bu, mektUp degil-
dir, fakat btitUn miUetlerde bu mukavelei ZLmniye
mevcuttur ve her hi.ikumet bununla hareket ediyor.
Dediler ki, siz bizim ba§ImJzda bulunuyorsunuz, i-
ze para verecegiz, Oldiikten sonra sizin eytam ve
erarnilinizi besleyecegiz, maa§ verecegiz; bir ljart ile :
Siz de bizim namusumuzu, mall.fTllZI, camrnLZI, d.ini-
mizi, her §eyimizi mubafaza edecek iniz.
Bugtin biz de millete kar§l bir mukavele akdetmi-
§iz. Bu rnilletin i§lerini ele aldlgLmlZ zaman boyle bir
mukavele akdetmi~iz. Ey m.illet, biz gittik, Ankara'da
bir htikfirnet te~kil ettik, o ljart ile ki namusunuzu,
mahruzl, caruruz1; her §eyinizi muhafaza edecegiz, si-
ze adalet tevz.i edecegiz. l~te milletin bizQen bekle-
digi budur efendiler. Rica ederim sozlerim yan.IJ$ an-
la§Llmasm. Biz Misakl Milliyi kanuruzm son damlas1-
- 210-
C :3
na kadar mi.idafaa edecegiz, onu istihsal edecegiz.
Boyle §eyler battra gelmesin. Fakat buglin zavall!
rnilletin mahru ahyoruz, canm1 ahyoruz, hatta IrZI-
nl yagma ediyoruz. Rica ederim, buna r~1 rnemleke-
tin hangi tarafmda rahat vardrr? Ah1..1ye ne temin
edebildik? Halk Hiikfirnete itimat ederek 91kanya yl·
kamiyor, tarlasma gidemiyor. i r fenakk memJeke-
tin lizerine r;okmti~; halk! bitiriyor. Halk feryat edi-
yor, yan1yor, hie;: birisine muavenet edemiyoruz. Efen-
d.iler Hiikfirnet adeta bir hlfSLZ r;:etesi gibi hall<.m bo-
gazma sanlm1 ~. her §eyini yagma ediyor, goti.irtiyor,
vuruyor, oldtiriiyor. Soran yok. Rica ederim, bir
bur;uk sene ir;:iode halkm ba§ma bu kadar fenahk
yapliml§tlr. Bir memur me ul edilrni$ midir? Hangi
bir memuru daragacma r;:LkardJmz? Hangi bir me-
mura ceza verdiniz? Acaba kabahatli bir memur
yok mudur? Efendiler, rnemlekette yaplian fenalLk-
lar B. M. M. namma yap1hyor. Efendiler, bu millet
burada yalmz B. M. M.'ni tamyor. Kor;:km hadise-
sini, Konya badisesini, bu vesair hadiseleri bi.iti.in
bunlan doguran esbap saik r.,'dir efendiler? Hepsine
tngiliz paras1 m1 gidiyor? Hayrr vallahi hepsi idare-
sizlik yiizi.inden oluyor. Bu .adar memurlan bizim
ba§JffiJZda ... Bunlar bi.iWn B. M. M.'nin defterine kay·
dolunuyor. Efendiler, biz ne vakit memlekette hu-
zur ve adaleti temin edecegiz? Daha ne vakte ka-
dar a acagtz? Soruyorum, ne vakte kadar a acaks1·
ntz? Bunu biraz tahfif edelim, adalet gosterelirn.
Halk1 tenvir ve ir§at edelim. EfendiJer, ·diln burada
bir §ey i~ittim. Yamba§LmJzda bulunan dii§man or-
dusuna hala halife ordusu namm1 veren adamlar var-
IDI§ . Koyls:ri iqat edel.im. YaZ1kt1r, giinaht1r. Efendi-
ler, koylerde ir§adLIDJZ rn1 var, nemiz var? Kapan-
rru~JZ burada, hie;: bir vakit halkm derdiyle, koyltintin
derdiyle rne§gul olmuyoruz. Ben zannediyorum ki,
bugiinkii mtizakere ile B. M. M. arhk memleketi dli·
§tinmelidir, dti~i.inecektir. Biz bunlar1 dti~tinmiiyoruz,
dti~tinmedikr;:e de zararlara di.i tiyoruz. Olenler bi·
z,im ke emizden gidiyor. Hep biz kaybediyoruz.
Memleket harabezara dondi.i. Bunun r;arei acilini dii-
§tinelim. Biz Te§kilatJ Esasiye Kanununu kabul et-
tik. Nasi! da §imdiye kadar tatbikine ba§layamad1k.
Te§kilati Esasiye Kanunu mucibince bila kaydti §art
millet bakimdir. 0 halde biz salahiyetirnizi ibmal
ediyoruz. Biz vazifemize sahip ola!Im, salahiyetimize
itibar edelim, memlekete hilim olanlar fenalLk ya-
piyorlarsa kafalanru ezelirn efendiler. Yoksa TC§ki·
lat1 Esasiye Kanununun o maddesini lagvedelim.
Efendiler, millet azami fedakarhk gosteriyor. Bunu
takdir edelim. Her taraftan vukubulan §ikayetlerin,
 t : 64 11 . 8 . 1337
dairei intihabiyemizden aldtgmuz ~ikayetlerin hangisi
burada mesmu olmu~tur? (Vukuu yok sadalan) Peki
bu adamlar bo§ yere mi bagmyorlar? Nis;in dertleri-
ne derman olmuyorsunuz? Ge~ende de burada ar-
zetmi~tim; burada bir lstida Enciimeni var. Bu en-
cumen bu gibi i§lere baksm. Tekiilifi rnilliyede bir
~ok yolsuzluklar oluyor. Bilhassa bu Aokara'da
~ 100, % 60, % 30 ahmyor. Bunlar meydana ~1kar.
Bunlar meydana s;•kar, defterleri vardtr. Nas1l teka-
lifi harbtye ... o taharri ediliyor, bir teneke gazyag1
da ailmyor. Teferruatl umur ile me gul lamaz. Efen-
diler, memleketimizin her taratmda birer prcnslik-
ler kuruluyor. Bu milletin prenslere ihtiyact yoktur.
Bu milletin adil baba!ara ihtiyact vardtr. -5arkta bir
pren . bilmem Elcezire cephesinde bir prens.. . Bu
milletin prensle·r e ihtiyact yoktur. ephelerde kendi
kendilerin vergi tarhedi orlar. Bizim h berimiz yok.
Buna raz1 oluyor mu unuz? Ne hakla, ne salahiyet-
.e yaptyorlar? Ba§kumandanhga bir saliliiyet vermi-
i.z. Ba§kumancian emrini verir. Onlar kendi ba§lan-·
na na ll verg i tarhederler? Efendil r, dtyor unuz he·
yeti tahkikiye gonderelim, Ko km hadisesi i9in ..
• urettio Pa§ayt tammam, ben lehinde degilim, ;;!ey-
binde degilim. Fakat efendiler, Nurettin Pa~a orad :~.
iken kime gonderiyorsunuz, nereye gonderiyorsunuz?
Kay para edcr izin heyeti tahkikiyeniz?
MUSTAFA KE A:AL PASA (Ankara) - Heyeti
Aliycnin gonderecegi heyeti tefti~iyeye herkes boyun
egmeye mecburdur.
MUSTAFA DURAK BEY (Devamla)- Zatl iili-
nizin agzmdan i§ittigimiz i<;:in <;:ok te§ekkiir ederiz.
Efendiler bunu yalmz ta§radaki memurl ra arama-
yahm, bir de burada arayahm. Kabine zayJftJr. Ka·
bine vazifesini hakk1 yle if a edemiyor. Dahiliye Veka ·
leti yoktur. Goster ·inler Dahiliye Vekili va r mtd1r,
ok mudur? Bir bu<;:uk senedir Dahiliye Vekili yok-
tur. Memlekete bakmtz, ne oluyor? Demin R cfet Pa~a
Hazretleri buyurdular ki Ko9klfl hadi e i nman,m.
ait degildir. Kabul ediyorum , falcat o vakit Dahiliye
Yekili yok mu idi? Kim idi? Onu me ul edel im. b.-
ten TUrkiye'de mesuliyet mevzuubahs olamaz. H i9 b::·
biiyiik adam gi)rmedik ki daragacma 91kanls n hap ·
solunsun. Ne yiizle cevap verece!Hz? M I! let bizde11
bir <;:ok ~eyler soruyor. Dairei intih.abiyemize gitligi-
miz zaman o ~ankldar oyle ~eyler soruyorlar ·R:i on-
lara cevap veremiyoruz, mebhut kal:yoruz. Efendiler,
i~ittigim eger sahih i e Buhara 'dan buraya sefir ge -
liyormu~ .. . ln~aallah dogru degildir. Stvas'ta soymu~­
lar. t~te memleketimizde ilk niimune, i§te memlek.et-
te itk asayi~sizlik... (Bunun ash yoktur sadalan) Ben
C:3
de boyle bir ~ey b~lmiyorum. tn~aallah yalandtr.
Bunlar da bizde olmaz ~eyler degildir. Efendiler ka-
bine zaiftir. Kabine ile Meclis arasmda zannediyo-
rum ki ... Biz bugi.in oyle zaifiz. Kabinede bulunan He-
yeti Yekilenin ~ahsma bi.irmet ederim. Hepsine pek
biiyii k hi.irmetler ederiz. Hi<;: birisiyle §absi bir i~im
yoktur. Fakat vatani me elelerde herkese hi:icum ede-
cegim. Babam da olsa hikum edecegim. Kabioe <;:ok
zaiftir. Bugunun kabine i degi!dir. B. M . M.'ni tama-
miyle tern il edebilecek kendisine tamamiyle hurmet
olunabilecek bir kabine meydana getiril in. Ben bun-
dan fazla sozler oylemeye- fm. "'yler ·em ~ahs i:a ta
girmi olurum. Efendile , ars ta bir konferans var.
Du konferansa dair Mecli~i Alini il, pek az malU ·
matt. varchr. BiitUn dcnleri m• .1 dcik cegiz. 7 fenJi-
ler, Kar 'ta bir konferans oluyor Bu nun mevzuu nc-
dir? Zannedersem bunla rdan m !Umatm1Z olursa .. .
hirer keli.me soyleyecegim, zannediyorum ki biz de
bu memleketin adtk oz evHidtytz. niz de hatmmtza
gelenleri oyleyecegiz. Yann orada yap!la ak her bir
§ey bitecek, gelip iizerimize inecektir. Susun! Ni<;:in?
c;:unki.i Ruslarla do tuz. Hakikaten de do tuz. Efen-
diler, Franstzlarla burada m iizakere cereyan ediyor.
Arzu ederiz ki, mi.izakereyi idare eden zevatt kiram
bizi ara ma baberdar etsio. Anltyorum ki ba§Jn!Zt
agnttlm. Daha faz!a soylemeyecegim. Ktsmt tnUteba.-
kisini arkada~la nma terkedecegiz. Efendiler, zuli.imle
m-emleket payidar olamaz. Adaletle memleket kur·
, tulu r. Ve memleketin istikla)jni adaletle kurtaraca-
gtz.
MUSTAf-A KEMAL PA-5A (Ankara) - Efendi-
Jer; 107 irnzay1 ihtiva eden bu takririn birinci madde-
siuden bendenizin anladtgm1 ~udur : HeJ£eti CelilenJl
bir Te§kilatt E a iye K:munu yapt•mz. Bu. maalesef
heni.iz mevkii tatbik.e konmadJ. Bundan hepimiz mi.ite-
essi riz. Bu kanunun cay1 tatbik bulabilmcsi i~i n bu-
na miiteallil digcr kanunlann Mecli ten bir an evve!
~•kmas111t hepimiz imzalanm1zla talep ve temenni ede-
riz. Bu arkada. la-r da bunu temenni ediyorlar. Zanne-
diyo rum ki ancak bu kanunlar mevk'ii tatbika azo-
lununcaya kadar muvakkat tedbirler dii§iini.iliir. Jmza
edilen madde bundan ibaret olmakla beraber, Durak
Bey imdi beyan ettigi eylerin bendeniz bUsbiiti.in
ba§ka bir mescle oldugunu gordUm. iki noktada fik-
rini tespit ettim. 0 da memleketin bazt yerlerinde
prenslikler viicut buldugundan bahsedildi. Bir defa
efendiler kabine yanll tJr. Bizim te~ki!iittmtza gore
vekillerimiz ':ardtr. Ayn ayr; intihap olunmu~ vekil-
Jerimiz vardtr ve o vekillerden herhangi birisi vazi·
fesini hiisnii ifa etmiyor~a o halde onu tebdil eder-
211 -
 t : 64 11 . 8 . 1337
siniz. Binaenaleyh boyle bir kabine meselesini yap-
mak zannediyorum ki buglin ic;:in (menafii urnumi-
yeye) (I) mugayirdir. Biz kabine meselesinin Atina'da
zuhur etmesini arzu ederiz. Fakat Ankara'dan cr•krna-
st ~ayam arzu degildir. Efendiler, biliyor unuz bu
muvaffakiyetler ne kadar bliylik fedakarhklarla ka-
zanJirn•~tJr. Simdi kazamlm1~ olan bu a keri mu af-
fakiyetten istifade ederek memleketimizi n ihtiyacat•-
m temin etmek ic;:in ... siyasi netayici elde etmek iste-
digimiz zamanda, kabine vard1r, yoktur, zaiftir, c;:li-
rliktlir, Mectis arasmda tesanlit yoktur demek - acy1k
ve kati soylliyo rum efendiler - tamamen memleketin
menafiine mugayirdir. Memleketini seven ve buglin-
kli memleketin menafiini dli~linen (hie;: bir arkada~
boyle bir zihniyete kap1lamaz.) (2) Binaenaleyh i§ iti -
bariyle hangi vekil vazifesini yapm1yorsa onu degi ti-
ririz. Arkada~lanmtzJ tebdilde hie;: bir mli§klilat yok-
tur.
MUFlT EFE Di (K•r§ehir) - Fakat i tifa et-
miyorlar.
MUSTAFA KEMAL PASA (Devamla) - ' Mec-
lisi Ali istedigi dakikada i tifa eder. Fakat bu, kabi-
ne me elesi §eklinde olmama!JdJr. Bir celsei hafiye ya-
parsJmz. Derhal istifa ettirirsiniz.
Sonra efendiler, memleketin !iUrasmda burasmda
prensler olamaz. Yaln1z boyle prenslik iddiasmda bu-
lunanlar varsa yahut ahvalli harekat1 ... Mesele ola-
rak Heyeti Celilenize arzolunur. Dcra k·i p tenkil olu-
nur, Hie;: bir mli~klilatJm•z yoktur.
MUSTAFA BEY (Tokat) - H1rs•zhk yap1yor Pa-
§am.
MU TAF LOTFi BEY (Siverek) - i~te ihat
Pa~a.
MUSTAFA K M L PASA (Devamla)- ihat
Pa!ia prenslik mi yap1yor? Efendiler fiil e vaka oy-
Jeyiniz.
MUST FA LOTFi BEY (Siverek) - Soyleye-
biliriz.
MUSTAFA K MAL PASA (Devamla) - Soy-
leyiniz bir vaka bana. Simdiye kadar si:iylemedin . Va-
zifei vataniyeni ifa etmeJin.
MUSTAFA DURAK BEY - Benden1z soyle-
yeyim.
MUSTAF KEMAL PASA !Devamla) - 1li-
saade buyurun. Simdi efendiler, tenkidat1 umumiye-
si meyanmda Durak Bey buyurdular ki, tekalifi mil-
(1, 2) Paran/ez ir,:indeki kelimeler 1ara/11ndan ek-
lendi. M. Onver
212 ---'
C:3
liye tatbikatmda yolsuzluklar olrnu~tur. Hahn ali-
nizdedir, ben Heyeti Celilenizden rica etmi!itim, her-
hangi bir arkada~Jmtz, herhangi bir kusur ve kabahat
gi:irlirse derhal beni haberdar etsin. Mesela tekalifi
milliye hakkmda ... Sarkta hakikaten evlerde bazt ta-
adiyat yapJ!mJ!it•r ve buyurduklan gibi §eyler olmu~­
tur. Fakat ben bundan haberdar oldum. Benden da-
ha evvel Mlidafaai Milliye Vekaleti haberdar oldu.
Binaenaleyh yapamaz lDlZ, c;:linkli biz buna mezu!l de-
giliz; vergi zammetmek meselesi ... Bu salahiyeti Mec-
li bana dahi vermemi~tir, binaenaleyh yapamazsil!lZ
diye kendilerine ihtiratta bulundum. Prenslik degildir.
0 boyle bir §ey dli§linmli~tlir. Demi~tir ki, .bu, Mil-
let Mectisinin emrine muhtacytJr. Aynen yapabilir. Fa-
kat bir Josm1 boyle yapabitiyorlar. Bu adam boyle
bir ~ey demedi. Bu adam gayet muhtar bir hareket
takibetti, biz buna itiraz ettik, bu adam yine illii be-
nim dedigim olacaktJr derse o vakit prenslik iddia-
mda bulunmu~ olur. Simdi bu bir me eledir ki (ha-
tad•r ki) vaki olmu~tur. Mafevki tarafmdan menolun-
mu!itur. Bunun prenslige heveskar olduguna hlikrno-
Junamaz.
MUSTAFA DURAK BEY (Erzurum) - Orada
bulunan memurlar onun emri olmadtkc;:a oradan kalk-
m•yor.
IUSTAFA KEMAL PA$A (Devamla) - Beye-
fendi buyurdular ki, Meclis ile !llillet arasmda bir
mukavelei z•mniye vard•r. Tabii oyledir. Fakat ac;:•k
·e kati soylliyomm efendiler, millet tarafmdan ya-
plltp da ... o mukavelei ZJmniyeyi yapan bizimle ya-
panlardJr. Konya da boyle, mraniye de boyledir,
Zara da boyle, Keskin boyle, Yozgat boyle, BaJa boy-
ledir. Bunu millet yap1yor ve bu yapllan fenahklar-
d:t maatteessilf d~man parmag1 vard1r, lngiliz par-
magi vard1r. Hepsindc iya i maksatlar vard1r. e ya-
pahm? Bu, milletin tak iratJd1r. Saf millet, hakikatt
glic;: gorur bir millettir. lgfal ve •zlal olunuyor. C>te-
denberi 90k fera,etle idare olunmu~ bir millettir ve
dli~manlanm1z bize kar~• bu fenahklan vticuda ge i-
riy rlar. Efendiler rica ederim, buglin mevcut olan
ve aitimiz ... Hlikumetimiz evvelkinden daha ziyade
kavidir. Evvelce daha az m1 asayi~sizlik vardJ? Eger
nispet edecek olur amz (aradaki farkm lehe oldugu-
nu mu~ahede edecek iniz.) (J) Binaenaleyh hangi hli-
kOmeti tenkit ediyorsunuz? Memleket en iyi bir su-
rette sevkli idare edilmektedir. Hangi jandarmadan
bah ediyorsunuz? F1rsat buldunuz ve yapmak ic;:in pa-
(I) Paranlez irincleki kelimeler taraftmdan eklen-
di. M. iinver
 t : 64 11 . 8 • 1337
ramz var mtdtr bunlarm hepsini? Vaziyeti umumiye-
yi di.i~linmek laZlmdtr. Yalmz bir cihette muhakeme
yilri.itmek hata olur ve insaru dogru netayi9 goti.ir-
mez ve tedbirler daha yaniJ~ olur. Binaenaleyh §eka-
veti yapmt~ ise, bir kusur ediyorsa diger tarafta da
ku ur vardtr. ln~aallah te vazi.in hiLt! olacaktt~, ki hep-
si hallolunacakttr.
Sonra 90k §eyden bahsettiniz. Celsei aleniyeden
bahsettiniz. Bendenizin teliikkime gore Heyeti Celile-
niz t~rii bir heyet degildir. tcrai bir heyettir. Heyeti
Hiikfimet, umum memleket e millet i9in nami.itenahi
mi.izakerat yapabilir. Hakiki mi.izakerat. Bunlan '-·
hana ilan etmeye mecbur .degiJdir. Onun i9in Mecli-
sinizin bir yok mi.izakeratt; hakiki. vc ciddi mi.izake-
ratt hafi olmak liiztmdtr, ne§rolunamaz. Seref mi
bah eder? e faide vardtr? Bahsettigimiz ~eyleri
dilnyaya iliin etmekten ne faide vardtr? e mi.inase-
beti vardtr? Yani Meclis yalntz bir Meclisi te rit ol-
saydt bir yak §eyleri (tenkit edebili rdi). Fakat biza-
tihi hi.ikfimet yapan bir Meclistir. En ciddi celsele-
rini hafi yapmak mecburiyetindedi.r.
Sonra ir§atlan bah edildi. Biliyorsunuz ki Meclisi
~ inizin tee i.i i.inden bugiine kadar ir~attan bahso-
lunmu§tur. Fakat ir§at H i.ikfimetin vesaitiyle olama-
yacakttr. Cok rica ederim. biit ede ka9 para tahsi at
koydunuz ve me 'Cut olam ytkarmadtntz mt D urak
Beyefendi? astl bugiin ir. attan bahsediyorsunuz? Bir
tek gazete 'rtkaracak paramtz yoktur. Koymadmtz. lr-
~at, ir~at, ir~at... Uifla ohnaz. Paramtz yoktur.
Sonra Dah iliye Vekaletinden bahsettiniz. Hakika-
ten Dahil iye Vekilinin intihab1 teahhur etti. Sen j raf
ediyorsun Mustafa fendi.
MUSTAFA FENDt - Ben i raf etmi arum.
MUSTAFA KEMA L P $A (Dev mla - Dahi-
liye Vekaletinden bahsolunuyor. H akikaten Dahiliye
Vekilinin intihabt tcah hnr etti. Bunun iki sebebi var-
dtr. Hepimiz bununla i§tigale sa rft zihin etmi., bu-
lunuyorduk. 1kioci bir sebep maJfimu ali njz fiida-
faai MiUiyenin bir ~ok mesaili umu r ve muamelatt
dahjJiye ile miinasebat... tekalifi milliye emirleri mti-
nasebetiyle yakmdan bir temas has t! olmadt. Umuru
dahi1iye ile umuru miidafaai milliyenin bir zat uh-
desinde bulunmasmda faide ta avvur ... ln:jallah bir
iki gi.ine kadar Heyeti Celilenize icabeden namzet-
leri arzederim . Heyeti Vekile Me-r.lisi nizle temas ede-
bilir. Bendenizin Heyeti Celilenize arzedebilecegim bir
~ey varsa, o da, bugiin memleketimizin hakik1 men-
faatini temin edecek gtindeyiz ve bunu bize bu Sa-
karya muzafferiyeti temin etmi§tir. Biliyorsunuz Fran-
-213-
C:3
stz murahhasiyle mi.izakere cereyan ediyor. tngiliz-
lerle 1stanbul'da temastmtz vardtr. Kars'ta konferans
devam ediyor. ltalyanlann mtiracaah vardtr. Size ar-
zederim ki, gayet kuvvetli bir cephe ile kar~tl anna
91kmazsak, yemin ederim ki, hepsi temast keser ve
yantalannt ahr gider, yi.iLiimilze bile bakmazlar.
VBHBt BEY (Karesi) - Efendim, bendeniz arka-
da§lann vermi oldugu takririn evvelii mahiyetini tet-
kik etmek, sonra etrafa ges;mek istiyorum. Teklifi
kanuni ya sual, yahut tadiJname olur. Bu, anla§t.hyor
ki bunlardao hiy birisi degildir. Nettce en anla§tltyor
k · bir hasbtihal etmektir. Hal e vazwette, ~ekki.i ~Up­
he yoktur ki, hasbi.ihal icabettir i ti .. . b"~Ja mt~ ol-
saydt ihtimalki bu hasbihal o va. it e } p1lacakt1.
Bendentz his; bir su retle iddia e em m k bu mem-
Jeketi n idare i hali haztrda fevkaladed,r. emJekelle
bir c;ok fe nalt kla r olu or. Bu. ciltler doldurur. Bu fe-
naltklar bugiin i.in mli? A- trlann bize m iras btrakttgl
feoallkla rdtr. Mecll imizm burada toplam11asmdan
mak at bu fenaltklan izaledir, iaame degildir, izale-
si ne s:are bulmakttr. Onu n i9i n Kemall amimiyetle
burada hasbi.ihal eder!! dertlerimizi dokmek, yare-
lerini ara mak vaziyettndeyiz. Hususiyle bir ilnvant
fahi§ mi diyeyim, ne diyeyim? Gilya icrai salahiyeti-
miz de vard1r. Bendenizce icrai faaliyetimiz yoktur.
Yalmz bu icr i saliihiyeti takmmaktaytz. 0 stfatt his:
olmaz.sa te§rii bir surctte ifa etmeliyiz. Ne gibi nok-
sanlanmtz, ne gibi fazlabklanmtz varsa (bunlan a<;:tk-
1
9a Ntaya ko maltytz.) (!) Harp olur, harbi i.ida-
faai ·1illiye Vekaleti idare eder. lla$kuman an Pa~a
da idare eder. Diger vekaletlere harp serayan ve ta-
reyan etmez. Diger ckaletler kendi vnifelerini agtr
agtr ifa etmekteu geri kalmazlar. Yani te iri olmaz
deg il; oldugu kadar gormekten hali ka1tn zlar. Zan-
nedi orum ki yeniiik namtna. yani Mec i namwa his;
bir adun atamadtk ve atamtyoruz. itekim Pa~a Ha7-
retleri eessUfle dermeyan ettiJer. Bendeniz zannediyo-
rum ki btitiln arkada tar tatbikt da elimizde oldugu
halde lafzan i~tiriik ederiz. (Bir kere biitc,:emize ve bir
de Heyeti Vekilemize bakaltm.) (2) H eyeti Vekile \ar-
dtr. Kabine yoktur. Bunda Pa~a Hazretleriyle bera -
beriz. Kabine sozi.i yanlt§ttr. Her vekalet i9in ayn ay-
n veki l intih a p ediyo ru z. Vek ~ letleri ayn ayn te nkit
e memiz icabeder. Heyeti Vekile Reisi namiyle inti-
hap edilen zat yalntz muhabereye tavassut eder. Yok-
sa onun Kabine riyaseti gibi vazife i yoktur. Her vc-
kil ayn ayn istifa ctmek mecburi yetindedi.r. Vekiller
(/. 2,) Parantez i~indeki kelim eler taraj11ndan
eklendi. M . Vnver
==--====
 t : 64 11 . 8 . 1337
boyle oldu~u zaman bu taCZI telakkiye gore btittin
vekiller biitiin icraatmda gelip Meclisle temas etmek
icap eder. Bu ~imdiye kadar vaki olmam1~tJr. Naza-
riyat itibariyle bizde kabine yoktur, fiiliyat itibariyle
bizde kabine vard1r. 11k evvel yaprlacak ~ey, Te§ki-
latJ Esasiye Kanununun tatbilu, Heyeti Vekilenin va-
zife ve salahiyetine ait k~nunu yapmakt1r. Vekille-
rin yekdigeriyle miinasebatmt, Meclise kar~t vaziyet-
lerini, saHibiyetlerini t.e spit etmek icap eder. Efendi·
Jer, bu tespit edilmezse (bunun mtinaka~ast da bit-
mez.) (1) Kabine nazari midir, degil midir elimiz-
deki kanun itibariyle? Her vekile sorulursa, MUda-
faai Milliye Vekili barbi idare edememi~ . bana ne di-
yecek. 0 biri Dahiliyeyi idare edememi§, bana ne.
Nazariyat itibariyle boyle oldugu halde bir heycti
vekile vardtr. Bir karar verilir, hepsi bittabi ahlkadar-
dJr. Fiilen mesul olurlar. Binaenaleyh fiilen ka-bine
vardlf, nazariyat itibariyle yoktur. Fiilen vardrr. Bu-
nu halletmek iki ~ekilde olabilir. Ya nazariyat1mtz1
fiiliyat ink•lap ettiririz. Vckil tarzmda muameleye ic-
bar ederiz. Veyahut Heyeti Vckileyi bizim ahvali
ruhiyemize ve bir bus;uk seneclenberi goster,digimiz
vaziyete muvaflk bir ~ekLe getiririz. lkisinden birisi-
ni yaprp da salabiyet ve vazifelerini tespit etmezsek
yine Heyeti Vekile zay1fhr. le kadar tcfrik edecek
olursak ferden ferda yekdigeriyle mtitczit;: olamaya-
cak, ayn bir vaziyette bulunacaklard1r. l1iz harice
kar§t ne kadar saklasak mtzrak s;uvala girmez .... va·
ziyetleri , harekiitJ birbirini gbsterir. Binaeoaleyh ~. ec­
lis ne kadar tezahiirat gosterse, miiz2.heret et e He·
yeti Vekile kendisi milintezis; bir vaziyet almad•k~a
bu i~ ytirtimez. Astl halledilecek nok ta Heyeti Veki·
lenin vazife ve salahiyetine ait kanunu bir an evvel
t;:Jkarmaktir. Sonra dertlerimiz bu m •elede mevzuu-
bahis olmayan bUts;edir. Bu memleketin iLi ay sonra
hepimizin ... en biiyiik derdi buhrant mali Iii. Binaen-
aleyh idareyi tanzirn is;in Heyeti Vekileyi intihap et-
melidir. Bildigi kadar masraf koparma ya , sarfiyat
yapmaya ugra~tyor. Siyaseti maliyeden mesul degil.
Elimizdeki kanun mucibince ... usulden degi ldir. Na-
zariyattan fakat usulden degildir. Bizi a tl y1kacak asa-
yi~sizlik ve bubram malidir. Jflast mali en bi.iyiik der-
dimiz olacakttr. Bir kiitle, memleketin dizginlerin i
elinde tutan bir kitle memlekete iyilik getirmez. Bu-
nun is;in bir iki noktai nazardan bir kere biit~emizi
ve bir de Heyeti Vekilemizin ya kabine veyahut He-
yeti Vekile vaziyetinde vazife ifa ettirilmesi lflZimdir.
(1.) Parantez i~indeki kelimeler taraftmdan cklendi.
M. Onver
-214
C:3
Benim kanaatim budur. Birbirimizi kandtrmayallm.
Goriinen kay k1lavuz istemez. Benim kanaatim budur.
YASlN BEY (Aymtap) - Heyeti Vekile mese-
lesi yoktur. Bu miizakerattan Us; netice s;tktyor : Asa-
yi§sizlik, prenslik, bir de kontrol meselesidir. ... ve
biliyoruz, makam1 aidine soyledik. Askeri mmtakalar-
dan biitiin iizalar ~ikayet ediyor. Dahiliye Vekaletine
gittikt;:e ... meselii Stvas mmtakasmda Nurettin Pa~a
orada bulunduks;a ... Rica ederiz Miidafaai Milli ye Ve-
kiiletinden kati: emir versin, umuru miilkiyeye mtida-
hale etmesin. Tefti~ meselesidir. Yani bUtiin bu fe-
nahgt ortaya t;:Ikaracak bir takrir veri~imiz degil ...
bir tefti~ meselesidir. Heyeti tefti~iyeyi bu Meclis ka-
bul ediyor mu, etmiyor mu?
MUSTAFA BEY (Tokat) - Usulii mtizakere
hakkmda soyleyecegim.
M TAFA KEMAL PASA (Devamla) - Yasin
Bey baz• noktalan tespit buyurdular. Filhakika asa-
yi sizlik vardtr ve bu asayi~sizlik haizi ehemmiyet bir
dereceyi bulmu§tur. (Ancak, bu asayi~ izliklerin) (1)
·bad is olmas1 esbabm1 Lannederim ki btitiin riifeka-
mtz suhuletle takdir buyururlar. Di.i§man Ankara is-
tikametinde bulunurken dahilde baz1 noktalarda fe-
ats;tlar tekrar fesat ocagmt yakular ve bir ~ok pro-
paganda yaptJlar. T. B. M. M. dag•lacak, Hiildlmet
inhi!al edecek... Bundan siyasi istifadeler temin et-
mek isteyertler vardu. Bu cahil adamlar bu muvaffa-
kiyetin ehemmiyetini vaktiyle anlayamadiiar; bilahare
anladllar. Fakat niikGI edemediler. Bundan dolayt bu
fenahk olmu~tur. 1\sayi~in Ba§kumz.ndanhkla da alii·
kast va_rdtr. Son zamartlarda mesele Ba~kumandanll ­
ga temas etmi§tir. Ba~kumandanltgm verdigi karar
bUyUk ve eriillharel'e kuvvet ile bu i§i kokiinden kal'
etmektir. Bu ku vet belki ya nn tahrik edilecektir....
ugiin Ankara 'da is;tima ettirilmi§ti r ve yarm da tah·
rik edilecek.tir. G idecegi yere siiratle eri~ebilmek i~ir.
umumi oi:J.n tedabirine devam etmektedir.
fendiler, te fti~ meselesine gelince; takrirde me\·-
zuu bahis olan mUfetti~ler (te kilat1 idariyenin ltizum
(2) gosterdigi bir meseledir. Yani merrtleket bir takun
mmtakalara tak im edilecek, orada miifetti~i umum i-
ler olacak. Bendenize kahrsa boyle si.im.niettedarik bir
tertip yapmaktan ise bir kanun t;:tkarmak laztmdtr
Kanunlanmtzl t;:Ikaralun, onlann icabatma bakab.m
ve Beyefendinin buyurdugu gibi biitiin burtlan yapa-
bilmek i~in para liiz•mdtr. Onun i~in Maliye Vekill-
(I, 2) Parantez i~indeki kelimeler taraj1mdan ek
lencli. M. Onver.
 t : 64 11 . R . 1337
mn Heyeti Celilenizden istedigi kanunlarla beraber
Jnlan da 91karalun.
MUSTAFA BEY (Tokat) - Su Meclise g~leli
o· 90k sene oldu. Bir defa, memlekette asayi~sizlige
s.ebep olan memurlardtr. Onlan tedibe giden adamlar
':trstzhk ettiler. Meydandadtr. Nihat Pa~a hakkmda
t:urada Mazhar Miifit Bey, Malatya mebuslan deh-
~e li ~ikayet ettiler. Ahmet Fevzi Pa~a Hazretleri bu-
.:-:::.dan ka9ttlar, gittiler. Ne yapahm, Nurettin Pa~a
Hazretleri vardtr dedi. Oraya yazdtk.
REFET PASA (lzmir) - Boyle bir ~ey soyleme-
\1USTAFA BEY (Devamla) - Neticeye bak
'11di. Sonra mutasarnftan ~ikayet ettik. Mutasarnf
:C.z:m ruhumuzla alakadar olmtyan bir adam. Bu
.::..hm Ferit Pa~anm adamtdtr. Bu ne imi~? Nuretrin
P:::.~amn damadmm karda~1 imi}. Bu kalkmaz. Erbaa'
.::1 Rumlar 1sh1m'lan vurup kmyor. Kendi koylerini
:. .:.:·m•~lar, i tihkam kazmt~far. tslam ki:iylerini yah
_Ylar. HUkiimet ya vardtr, yahut yoktur. Kim ise
.::.':ikadar, onlan yakalasm, tedip etsin. Ne yapsantz
:-'~ran. ahbap kabinesidir. Yaran kabincsidir. (Siddet-
alkt~lar) (GilriHtiller) (devam devam sesleri) Ehli
:::.;amr, akraba ve taallukat aranmaz, i~ aramr.
Sonra ikincis'i. benim karde~imin be!i fi:Ocugu var,
dort daha dokuz ki~i... Nihat Pa~antn, damadtnm
bakm ak1a. milkellef bulundugu ka9 ki}i var? Bunla-
nn) (1) memleketle alakas1 varsa ne ifi:in cepheye gi-
dtp olmilyorlar? (Al'kt}lar, bravo sadalan) bunJann
memleket ile alakast varsa nifi:in gidip cephede olmu-
yorlar? (Alkt}lar)
REFET PASA (Dahiliye Vekili) (izmir) - Soy-
Jene~;e k epice sozlerim vardtr. Oradan ba~ltyacagtm.
Yahut, Dahiliye Vekaleti var mtdtr, yok mudur? Her-
hal de vardtr. Vek,ilden maksat... Meclis dagtlmalt.
memlekct gormeli ...
MUSTAFA DURAK BEY (Erzurum) - Dahili-
ye Vekareti il9 gun oturur ...
BIR MEBUS BEY- Dahiliye Vekili varutr. (ok
i}man degil, ufak tefek bir adamdtr.
REFET PASA (Devamla)' - Bu. pek kuv~etli bir
noktadtr. Ben daima kendimi zaytf bil ir. zaytf gi:irU-
rum. BUyilk §eylere kendimi kabiliyetli g(ircmem .
Yer yuziinde ben kendimde hem Dahiliye Vekaleti,
hem Miidafaai Milliye Veka.Ietini (ifa ede.:.:k kab ;li-
yette oldugumu iddia etmiyorum. Ama her) (2) Hem
(!) (2) Parantez it;indeki kelimefer tarafull{lan
eklendi
-215-
C:3
de memlekette harp varken. Ytikun mesul'iyetini bi-
lerek ta}tyorum. B'inaena:1eyh Dahi1iye Vekaletinde
mesul edilecek bir jnsan kar~mJZda vard1r. Sii biraz
munsif olunuz. Evvelce de soylilyordum, yine soylil-
yorum. Erkam Harl>iyei Umumiye Reisi Pa§a Haz-
retleri dt§arda bulunduklan zaman kendiler'ine mev-
du ezaifin Meclisten ges:ecek a'ksamm1 idare de be-
nim uhdemde idi. Yaplttgtm ~eyin mesu,Ljyetini mtid-
rikim. Cevabm1 vermege hazmm. Binaenaleyh Mil-
dafaai M illiyeyi vekaleten ifa eden b'ir adam vardtr.
Cevabtm vermege hazmm.
Ondan sonra Mustafa Efendinin sozlerine jntikal
edecegim. Neier soyledigini tamamen ha,h rltyamtyo-
rum. Fakat Dah'iliye Vekili s1fatiyle v~ herhangi bir
stfatla orada Nurettin Pa~a. Benim agzrmdan Nuret-
tin Pa~a orada vardtr sozll 91kmamt§t1r, (Allo§Jar)
Ba§kasmm elini opmektense olmel/ii tercih -ederim.
Binaenaleyh Nurettin Pa§a, Kaztm Pa~a. herhangi
bir pa~a herhangi yanll§ bir harekelt yapm1~ ise on-
dan ben mesultim. 0 ciirmiln cezas1 bana matuf ol-
maltdtr.
MUSTAFA DURAK BEY (Erzurum) - Orada
vergi tarheden bir memuru neden mesul etmiyorsu-
nuz?
R EFET PASA (Devarnla) - Verdigim herhangi
bir emir kimse tarafmdan ret ve cerhecl.ilmemi§tir.
Ben vaziydi mildrik olarak milsamaha etmi§ oldu-
gum zamanlar olabilir. Fakat emir vermi} olup ta
icra edilmedigi vaki olmamt~ttr. Buna dair bir soz
9tkmamt~t1r. Be111im vekaletimin ihtiva ettigi ... Her-
hangi mcvkide olursa olsun filiin yerde filan pa~a
vardtr demi§ ise o adamdtr, ki mevzuu bah:is e~~iklerr
noktaya cevap verecegim. Bu hususta Kaztm Kara-
bek ir Pa§anm hi9 bir kabahati yoktur. Her hareke-
lin ~erefi yapana ailt olmalt, mesuliyeti de yapana
ili t olmalt. Kaztm Karabek'ir Pa~a b'ir telgraf yazd1.
13u telgraf Ba~kumandan Pa§aya ve oradan bana gel-
mi~tir. Diyordu ki, Pa§am, sen bu mmt1kay1 bilmez-
sin. bu mtnttka yanmt§, yakt.lmt§, harab olmu~. Mem-
leket afi:ltr. ~tplakt1r. Mernlekeltin ba§ka ktsJmlanna
tatbik ettiginiz usulii burada tatbik edeme}'liZ. Bun-
lann yUkunU biraz tahfif etmek i~in tekalifin tam
lev7ii hususunda bana az 90k bir salahiyet ver, di-
yordu. Boyle ufak tefek §eyler i~in cephedeki Ba!jku-
man dam izac; edemezdim. Dil~undum. Mesela yine
Karamiirsdden tekalif ald1m. Arnerikalt oradaki za-
\'alltya bugday getirmi~. Karami.irsel bana miiracaat
ctti. Dedim, muafsm, senden alm1yorum . Nerede
boy!.: tehlikeli bir yer, yanm1~ bir yurt gordi.irnse. yt-
ktlmt~ bir bina varsa oralara zulmetmek islemedim.
 i : 64 11 • 8 • 1337
Onun elinden, onun avucundan yiyecegini almadm1
ve b1rakt1m. Ben her vakit tekrar ediyorum. bt:n Sl-
vas'tan beri taraftnt nc kadar iyi b iliyorsam o:c ta-
rafml da bilmiyorum.
MUSTAFA DURAK BEY (Erzu rum) - Burada
bir $CY <Sorabilir miyim Pa~ a Hazretler'i? 0 ha\·alin·i n
'bir mebusunu <;:agmp mii~avere ermeli id'in.
REFET PASA (Dcvamla) - Buradan oraya kar!jl
bir karar veremedik ... i ~gal ec.lilen menat1kta yi.iku tah-
f if etmek 1i<;:in ... 0 rnenat1kta halkm yLiJ..unu lahfif ede-
b:lir~iniz.
Bu salahiyeti size \ "riyorum ... Onun uzeJ'i-
ne yapt1g1 ·i~i bana yaz1yordu .Yapt1gmm nihayeti , bir
madde vard1r, isteyenler bu esas i.izerine ... Arkada$lar
li r: rha m edecegim, buhra nl1 blr muzake:-e i.izerindeyiz.
Burada haZII· bulunmaya•1 kimseler (hakkmga konu~­
mak caiz degildir. ('link·i ) (I) ken.:lilcrini mudafaa t\1-
mek imkam yoktur. Onl c:n mLidafaa ctmek mecbur i-
yeti tab !i ait oldu!dan dt:\'air rliesasma taalluk eder.
Hakl annda d(ir(ist davranilmaslnl ri~a ederim. Ya.l-
niZ yapilan her fcna ~eyi soyliyelim. Fakat haklannc!a
nazik:ine soyli.yelim ... Yapm15t1r ve bize b ildi rmi~c i r.
Bunun i.izerine begenilmemi~tir. Arkada~lar begen-
miyor. yaprn1yacaksln, dcn-! lm·i ~:ir. 'Emri deY!eHerine
tevf!ikan yapt1g1rn tahmin i geri ald1m dcrni}tir. alt1
gun evvel. llunu zaten biz c!ahi yeni yazd1k. Yazd1ih·
m1z zaman cevabm1 ald1k. K endi<i nten fazla b ir ~ey
de alm1~ ise bunlan dahi mlibayaaya tevesslll edebi-
liJiiz. Binaenaleyh Kaz m1 Karabek ir P a~a merkeze
kar~1 herhangi duru~t bir muamelede, serke~likte bu-
·lunmaml$l lr. Bundan maksadm1, Dah 'liye Vekaleti
vekaletin kadrini, kuvvetini, kudretini. Mecl.isten al-
dJgl kuvveti takclir etmi~rir.
MUSTAFA DURAK BEY (Erzurum) - Bir ~ey
sormak isterim, Sark Cephes inde tekalifi harbiyeye
li.izum var m1 idi?. Orada n<! J..adar askerimiz vard1r?
REFET PASA (Devamla) - Bu , Dah iliyc Vekii -
Ietine ait !;ir mesele degil d ir. Bu ba~ka bir meseledir.
<;'i.inki bu ·i~te bi.iti.in a keri di.i~i.inecek degiliz. Haric;-
ten baki!dJgl zaman ...
MUSTAFA DURAK BEY (Erzurum)- Tekalif-
ten m aksad1m orduyu ileriye goti.irmektir, vanm, yo-
gunu almak i~in degil Pa~a Hazretieri!
REFET PASA (Devamla) - Orduyu ileri goti.ir-
mek •icyin ....
HUSEYjN AV i BEY (Erzu.rum) - Bir istirha-
rnlm var Pa~ a Hazretl eri . Ma!CJmu devletleri Muda-
fa<l!i Milliye Vt:J..alc. tini kabul buynrd:.1gunuz takdirde
(I) Parant e:::. irindl!f...i kelim eler wra jmiC!an ef.JI.'/1-
di. M. Onver
216-
c: 3
Dahil iye Vekaleti inhiJal etmi~ ve o Dahilliye Vekale-
tindt::ki vazife h itam bulmu~tur ... Uhdenizde cemi1e ...
REFET PASA (Devam1a) - Mlisaade buyurun.
Efcncliler. ben dogrudan dogruya Heyetii Vekile tara-
flnc.':in tayin edilmi~ degilim .Ben izin vekilinizim.
D ogmda n dogruya mesubyet bana a:it olmaiJc iizere
s:~li~'Y
rum. .Simdi otede beride... Dogrudan dogru-
ya Ko<;:km hadisesi iizerine buraya geldik. Sonra -onu
mlizakere ederken blitiin butlin yeni meseleler cy1ktL
Sonra bundan ne ylkh b ilmiyorum, Heyet.i Vek-ilenin
za£1 ve ademi mesaisoi mevzuu bahis oldu. Dah iiiye
Vekaletine herhangi bir zatm ge<;:tigi ifade buyurul-
du. Fakat beycfendiler, oyle deibld'ir. Orta yerde her-
hangi bir zatm dogrudan dogruya tayinine kadar ben
Meclisi Al'i niz tarafmdan · Vekil 1ayin edilmi~imdir.
Dogrud :m dogruya Meclisi Aliniz tarafmdan... Be-
n 'm hatamd1r. M emlekette a:sayi~ var rnidir, yok mu-
dur? Ben iccto:a edecegim ki bunun aksi olara'k mem-
lckette evvelkinden daha 21:yade asayi~ vard1r. BLt
r.: iln.rcbelerden bir tanesoi Esk.i~ehir - Klitahya onlin-
dc. b ir tanesi Sa'karya onlindedir. Sakarya Muhare-
besi muvaffakiyetle b it mi~ bir muharebe idi. Fakat
bu muharebede aklll akm f•irariler gozi.imiizlin ontin-
dcn ge<;:tigi halde memleketin hem.en her tarafmda
mi.ih'm olarak hadise olmu~ ... Hang•isidir? Kati'l 11-
yas me,elt:sini aymyorum. Cevabm1 ben verecegim.
A lr.:lade bir soygunculuk inebolu yolunda, tnebolu'-
dan iicy saat mesafede vaki olmu~ . D iger bir soygun-
culuk ... G iden bir erjoi memuru soyulmu~ur. Digern
de Kalecik'te oldu. t~te bu ... En badireli bir zaman-
d.'. (crkez flyas vakasmdan maada memleketin hemen
otesinc!e beJ'isinde ... Cerkez ilyas meseleSi dldu ki bu
tla bUsbl.itlin ayn bir meseledir. Ve bu, muayyen
h;r mmtaka dahil•in'de olmu~tur. 0 da !?Udur: Kayseri,
\1ccidozU, Akdagmadeni arasmdaki mmtakad1r. (tm-
kar..t Yar m1d1r k'i) elimizdeki en •iptidai, en basit ve-
sa:tJe tenkil edil~in? Ve bugi.in ~kiler daglarm o I:Jir
tara fn-:a atJiml!jllr . Bu bahse aynca girecegim. Soy-
led igin·iz mesele vaki oldu. Pek az vesaitle harp eden
imanlan ~evirmek benim ic;in mi.imki.in deg1ldEr. Her-
halde birka<;: gavurun pe~inden ko~mak.. . Ve bu nok-
tai nazardan ben mesubyet~ i.izePime aldm1. <;;ok ge-
c :kt"m. ('i.inkli oradan kuvvet istemek dogru deg.ildi ...
Ve hatta e~kiyay1 dagirtJm . Fakat bu dogrudan dog-
ruya, d iger meseleler gibi a1elade siyasi meselelerden
b;t~ka b ir ~ey degildi. Bu adamlar Sa'k:arya maglUbi-
yeti hadis olursa Ordunun gerisini k~smek, oralarda
}vllan tutarak bliyUk hadiseler <;:1karma:k iyin ha reke-
tc ge<;:mi~lerdi ve bunlara baz1 §a'kiler aynca kan§ml~­
lardl!,
 t : 64 11 . 8 • 1337
Yalntz beyefendiler, 1.1ir sene evvel - jandarmalann
ruttugu kat<il iiyas tsttik:lal Malrkemesinde muhakeme
olunmak iizere giderken yol!d'a firar etmi§, bir sene-
den beri ~kavette devam ede 'durmu~. Bura&in gi-
den mevk.uflar yolda firar etm·i~ler, a~er flirarilerine
iltiha.k. etm:i§lerdir. 'B unlann heyeti mecmuast... Bu
gurup arttk otede benide yapttgl fesadan yaygm bir
hale gelmi§ ... En buhran'i.I zamanla.rda bilhassa Kti-
tahya ve Esk!i~hir muhare'beierinden sonrak.i devir-
de bu memlekette.. . Bura'<ia. el!i:m~zde 'blir takrir var-
dl! ki onun i~in bazt izahat rvermek isterim.
HAStP BEY (Mrar(C}) - Goksuyla Mara~ arasm-
dakJi meseleyi ...
REPET PASA (Devamla) - Son muhaberem
uzerine bunlann dat dagilmt~ oldugu qfade edildi.
HASlP BEY (Mar~) - Dagtlmariu§ttr.
REFET PASA (Devam!a)- Bifmiyorum ... Bu asa-
y:§sizli k meselesine b irer birer cevap verece'k isek .. .
s :r Zey'tin meselesi, blir Goksu meselesi vardt. Elli
seneden beri ba~a·m~. Har'!Ji Umumi esnasmda bi.i-
)uk ktivvetleri tizerine cdbetmi§, bi.iytik kavgalar ol-
m~ hadisatl derhal silmek mi.imki.in degiltl!ir Ancak
· unlar zamartda birer lbirer ortadan kalkacakttr.
~i mdi efend'iler, bir de dogrudan dogruya Heyeti
Yekile meselesi mey'dana ~tklt. B~r ar'kad~tmtz isfi-
fa etm'iyorlar diye bagtr<lt. Efenrliler ben Dahiliye
Vekaletinde her hang·i bir utm vekili degilim. Bu da-
Joikada, bu soz soyJendikten sonra ben arttk duramam.
Ben is~ifa ediyorum (Haytr haytr, olamaz sadalan.)
Huseyin A'vn.i Beyin sozlerine evvela cevap ve.ri-
yorum .Falk•a t meseleyi pek uzatmak meoburiyetlinde
kalacagtm Onun i~in Zelkfui Beyefendinin sozlerine
ewehi. cevap vermek 1sterim.
Zekii'i Beyefen'd i matbata mu'harriru stfart>iyle demin
mevzuu bahis ettiiier. Ben enctimende bu hususu go-
rti~ti.igi.im
zaman hare'katt askeriyeye inttkal ettikten
sonra o devrell!in fecayiini ben -derkedemem . Erkan1
Harbiydi Vmumiye Reisi cevap vermeMir, ded.iler.
Ufak 11ir yanh~tk var. Da'lritiye Vekil'i mem'leket dahi-
li nde her ttirlii emnti asayi~ten mesul obna hdtr. Bu-
nu her kim yaparsa yapsm, her k•im temin ederse et-
sin. Belk•i soylediigim soz budur. Binaenaleyh hare-
katt askeriyeye lintikal etmek devresi gelince o devre
iyin ordunun ve blina·e naleyh Erkant Har~iyei Umu-
miye Reisinin ku!Ianacaf'h kuvvet var nullir, yok mu-
dur? Onu ben bilemem. Onu soyliyecek zat odur.
<;unki.i harekah askeriyenin rtarzt icrasmt o bilir, o
mesul'diir ... Ye yine bugiin Ba~kumandan Pa~a Haz-
retlerli ordudan bir kuvvet rtefrik edeb'ilir mi, edemez
- 217L. -
C:3
mi? Buna ben cevap veremeni . Buna cevap vert...._,_
olan zat Ba~kumandan Pa~a Hazretleri ve bu husus-
ta ·kendrlePiyle ·beraber ~alt~an Erkaru Har'biyei Umu-
miye Reisi Pa~a H~zretleridir.
~EKAt BEY (Adana) - Ne stfaUa sordugumu
'sua! buyurdunuz. Dah'iliye Vekih olmamz stfat'iyle.
Mi.idafaai Mil f.iye Vekaktinin 'bu i~e mudahalesi yok-
tul
REFET PASA (Devamla) - Bu cayt nazardtr.
Ona ben cevap vermem . Erkam Harbiye cevap vere-
biJri r. (tinki.i hart:kiitt askeriyeye temas eden i~tir ...
Gayet a~tk:ttr ve ben ·izahat ver'digim zam~ mticrim-
lerin ... Htiktimet li~in soy!enilecek her soziin ... Af me-
selesinde dti~tinulecek bir cii het de aca:ba 'b u insanlar
affalundukilan sonra tekrar dagolanna giderlerse, bun-
Jar fena adamlar olduklar tiyin asayi~ bozulur mu, 1bo-
zulma7. mt? Bunu dti~tindiigi.im zaman he.rlhangi yeni
lbir Zara, yeni blir Umranliye hadisesi vukua ... Usla-
mp da tekmil memlekette stikunet hast! olur. Yoksa ...
Yapacak olsa'I<.'-Nurettin Pa~anm eli altmdadtr... De-
ldi~imZlaman bunu Nurettin Pa~adan sen bunu yanh§ ...
0 'benim Dah iliye Vek1Ii stfatiyle yapaca~m i§tir ...
Stfatl askeriyem sebebiy'le ondan r ica ederek bu ci-
heti sordum : Asayi~ meseJesirui halletmek ir;.in ordu-
dan kuvvet tefrikine im'k an var mtdtr, yok mudur de-
mi!fim ken di~ine... Ya dogrudan dogruya Erkam
Harbiyei Umw11 iyeden veya'hut... Ve Meclis~ Alinize
1 kar~1 Erkant Harbiyei Umumiye Reisi Pa§a ve bugtin
bi.iti.in Ordu ... Kendisine, bunlann aff1 halinde bun-
Jar daga glider mli gitmez mi?. Boyle bir hareketi as-
'keriye lica p .. . Ba§kumandan Pa~a 'bil•i r ... Bugi.in yine
•bu meseleye intikal ed:iy<>rum. Kuvvetl'e rin emrii
idaresi B<ejkumandaltga ailt•ir. Yalmz lbu kuvvetler
buradan oraya hareket ettikleri zaman 'b'en orta yerde
' ~ir am i1 degiHm. <;Unki orta yerde meseleye amil
daba btiylik makamlar vardtr.. Eger ben o kuvvet-
lerin herhangi bir hatasma goz yummu~ isem o da
'bana ait~ir. Yalmz bir ~ey yaparlar'sa gelip size §ika-
yet etme'k, size sadam1 nef ii ilsma etme'k borcum:dur.
Mamafih bu kuvveUer '<iogrudan dogruya berum em-
Pim altmda olsun. Bu hususta hliki.im Ba~kum~ndan
P ~a Hazretlerine alitrtir.
HOSEY]N A VNt BEY (Erzurum) - Mah1mu
devletleridir ki, B. M. M. asayi§i dahili noktai na-
zarmdan zannederim k!i mesul... Harekatt a~skeriye
icrast esnasmda... 180 koy yaktlmt§Jttr. Bu mesliliye.
ti Dahiliye Vekaletfi deruhte eder rni? Tasavvur bu-
yurun ki Ba§kumanda.n1tk ydktur. Asayi~i dahiliye
t~tn bir kuvvet ifraz ede<:eksin•iz... Ba~'tan a~g1, te-
 t: 64 11 i 8 ! 1337 C:3
'
peden ttrnaga ·Jc.a~ mesuliyet!idi kabul edece'k sell- nnda Dahiliye Vekili mesuldiir. Eger muttali olur-
den b~a k'imse yo1ctur. Bunun emrii kuman>dasm- sa.m, muttali olma'k benim va2'lifemdiir, muttal!i olur
dan mesul olan yine Dahiliye Vekaletidir. Kanun1m sa'kla.rsam ben mesuliim . <;apulculuk eden blir kttas1
hU'kmU lbudur. Vazife ve saiah!;'etinizi istimal ed'e- o1dugundan o da mesuldUr. 0 ~ka noktrui nazar-
celtsirliz, yUn'k~ Meclise ka~1 mesulsiiniiz. dan. Askerlerle s·iviller arasmda vukua gelecek her
tUriU fenahgt haber alarak muamele yapma'k benim
RIEF1ET PASA (Devamla) - Tekmil mesuliyet-
vazlifemdir. Haber almaktan d"<L mesultim, halber al-
leri lbenden fazla kabul edecek 'kimse yok.tur. Kar~t­
mamaktan da mesuliim. Yapmazsam mesuliim ...
mzda bir DahH.iye Veklili vardtr 'k•t 'bcl~ne bir loh9 ta'k-
BASRt BEY (Karesi) - Mtizakerenlin yarma
mt~hr, atma binmi~tiir, g!itm:i§tir Konya 'isyanmt 15
terk ini teklif ederim.
giin{ie tes'k•in etmi~tir... Ben ona b.~t s'Uktit edersem
REFET PASA (Devamla) $imdi bu ak§am
o va:kit size •ka.I'§t mesul olurum. Fakat ,taJcibe memur
yinc konu~altm.
kuwet 9irkin bir ~ey yapatsa., para yalarsa, katil ya-
BASRt BEY (K·aresi) - Haytr efendim s.iZlin i9in
parsa bundan mesul ben degilim. Onu yapan mesul-
soylt:miyorum.
diir. SUkCit edersem o zaman 'ben meruliim. Miisaa<Ie
R EiS- Mcselede iki mad de vardtr.
buyurun, ben:im ka'<far za.ten !Erkaru Har'biyci Umu-
S .. KRO BEY (Karah~san Sahip) - lki mesele
miye Relisi de mesuldiir. <;iinki onun tahtt 'kuman-
kan~t!.
dasmdaki i)ir ku'VVet •inzibatstzlrk gostenni~1r, yag-
R'6lS - Mtizakereyi kafi goriiyor musunuz? ..
ma etmi~tir. 0 ve'kalet mesuldiir. <;iinkii, miisaade
buyurun, ben size te1onil safa.hatiyle arz etmek, dog- Kafi gortildu efendim.
MUSTAFA DURAK BEY (Erzurum) - On be§
rusunu soylemek 'istertim, lbeni'rn kadar Erkiru Harbi-
ki~i el kaldtrdt.
ye de mesufdiir. tptidada soylediglim sozii tekrar ooe- REtS - Rica ederim cfend~m. onun taylini bana
~im. Memleketin emniyet ve asay~ini muhafaza si· a!ittir. Bundan sonra K~gm meselesine devam edece-
\lillerle, halk ile, asker... Fenahldann meydana izha- giz. Yann saat ikide i~rima edeceg'iz.

- 218 ·~
DEVRE: 1 CILT: 2

T. B. M. M.

Gizli Celse Zabitlari

22 Agustos 1337 (1921)

•••

Miinderecat
Sayfa
1. - ZAPTI SABIK HULASASI 220

2.- MOZAKERE ED1LEN MEVAD 220

1. - Dahiliye Vekaleti But~esinin harczrah

faslma tahsisat1 munz;amma itas1. 220:221
2. - Me~;lisin Kayseri'ye nakli. 221 :224

Cilt 12

65 nci lnikat, l nci Celse

 t : 65 11 . 8 . 1337 C:l

ALTMIS BES1NC1 1N1K.AD

22 Agustos \3 37 Pazartesi

lkinci Celse

RElS lkinci Reisvekili Adnan Beyefendi.

KATtP :

RElS - Celseyi ar,:1yorum .

Zaptl sab1k hulasas1 var, okunacakttr.

I. - ZAPTI SABIK HULASASI

ALTMISDORD0NC0 INIKAT rinde mi.izakeerler cereyan etti ve azay1 kirma tara-

fmdan takrirler te~kil olunan bir enci.imeni mahsusat
II Agustos 1337 Per~embe
havale olunarak birle~ime son verildi,
1K1NC1 VE 'O<;:ONCO CELSE Reis Katip
lkinci Reis Vekili Adnan Beyefendinin riyasetlerin- Adnan Kiitahya
de iki celse halinde ir,:tima olunarak; Miidafaai mem- Rag1p
leket hUSUSUnda ittihaz1 icap eden aciJ tedabir, jandar- RElS- Zaptl sab1k hulasasm1 reylerinize arz edi-
rna te~kilatmm Islahi ve Te~kilatl Esasiye kanununun yorum . Kabul edenler .. . Etmeyenler... Kabul edilmi~­
bw mevad.mm yeniden tanzimine clair mevzular i.izc- tir.

2. - M 0 ZAKERE EDlLEN MEVAD

1. - Dahiliye Vekdleti biitr;csinin harctrah ja.sl111a
tahslsat1 munz:amma ita.s1.
REfS - Refet Pa~a Hazretleri, buyurunuz.
REFET PASA DAH1LIYE VEKILI (lzmir)
Efendim, bugiin s1k1 bir vaziyette bulundugumuz ir,:in
mi.istacelen arz etmek mecburiyetinde kaldJm. 0 da
Dahiliycnin biitr,:ede altm1~ bin lirallk harcJrah fash
vard1r. Halbuki otuz bin lira da Muvazenei Maliye
Enci.imeninin. Esasen o da ya bitmi~ ya bitmek iizere-
dir. Bugiin bu tertip tamamen kapanrn1~t1r. Yani Mu -
vazenei Maliye Enciimeni tarafmdan biitr,:eye konu-
lan bu altm1~ bin liradan otuz bin lirasmm sarfma
halen Maliye Veka.leti muvafakat edemiyor. <;:unkli
bir karar varm1~ . 0 karar Muvazenei Maliye tenkiha-
tJ Temmuzdan itibaren gostermesi imi~ . Bu hususta
Maliye Vekili Bey de izahat verecek. Bize IUtfen biraz
para veriniz. Maruzat1m bundan i barettir.
NAFlZ BEY (Canik) - Celse, celsei hafiyedir.
Bu celsel aleniyede go~iilecek bir meseledir.
REFET PASA (Devarnla) - Mesele ayru mescle
ile alakadard1r. Celsei hafiyenin icap ettirdigi mesele
ile alikadard1r. Bu ~imdiki nakliyat meselesiyle alaka-
dardir. Bu meseleyi halledelim. Elimizde para bulun-
masJ iyi olacaktir. Celsei hafiye ile az r,:ok alakadard1r.
NAF1Z BEY (Canik) - Celsenin nihayetinde ale-
ni bir celse aktederiz. 0 vakit bunu mlizakere ederiz.
MAL1YE VEK1Lt HASAN BEY (Trabzon) -
Son vaziyetten miitevellit harc1rah sarfiyatJ vard.Jr.
Bu, Hiiklimetin tensibiyle, ihtiyariyle yapum1~ masraf·
lardan degildir. Zaruretin ilcaatiyle kendi kendine ha·
sil olm~ 'bir zarupeotllir. ~i.i Ltin bu terked.ilen sahalar·
dan memurin 1kaJtilesirnin harcm11hla ha!ldkl kan:unileri
vard1r. HalbuJ:<li Encilmeru!n ter:fkik rve Temmuz rbtida·
smdan i:b;bare n mwk:i i tabilce vaz ettir,i ve bunun iQii1
de Heyeri Ce!:•Jenizin 'karan V!aPdJI. tV~~:haz ettligffi!iz
bu :karar muc.ihi•nce, tasarruf maksarlma binaoo 'j{}-
n;'Cien para veremi~oruz. Halllmki geyen giin'loii. ka·
nunla on m ilyon Iiral~k; a'Vanls vererek IHUkfunetin
<bunun.la •Agli'S't1os gayesine lkadar tbellioi daha oiler.ye
!kadar udaresi ir,:in on mi1·y on .hira vertm1~bi niz. Tahsi·
sat1 n mevcudiyeti.ne nagmen lbiz ne lkadar zarur.i, ne
lkadar aoil olursa olsun para 'Vererni,y oruz. IBu me-.
seleden ~o1a'YI gerek Dalhlili'ye rvekale~ine ve ·g erek di•
ger Vek.iletlere 'lc~1 imsik edi:roruz. Heyeti Ca'iiterui-
z ~n ,k,a ranru o'k'll'duk. O~aida 1(Tasarruf) ikebn.'"...s.i var·
d1r. -rasarmf IJ<.elimesini masanif lk1smLn.a da ~
gordligLUrn.Uz 'iv:n, velev Muvazenei Maliye Enciime-
ninin lk.arart dahi otsun, bizim ndkta.i nazar1!lliZJa
 t ; 6S 12 • 8 • 1337
tahsi~a.tJan bitmi~ . F31.~t yeniden. ~t k.a.bW
edilin:eye kadar ma.sa.rifi durdurmarun da imkiint
yok.tur. Muvazene· Ma.l.iye EncUme:n.i azala.ri.k ~­
t.i~re ot-tk ve karar verdik. Bu gibi ~eylcre verm:~
oldugu.mu; parada.n, mt"''.-a ·~ mustacele i~n venni~
otlugu.m.lZ avansta.1. Ma ltye Enciimen inin tespit et·
t.g: mi.k.tardan fazla muayyen ma.sa.r, fi y-apmak i..~in
para ist;yoruz. Bu mezun;ym ver.ilmdik~e VeWet.-
lerio M uvazene Enciimeni.nin tespi't et!igi. miktardan
ba¥-a para.s1 blmanu~sa vemnem~k meoburiyetin-
deyiz. Bu vaziyeti idamesin.i z:annetmJ)'Orum ki He-
yeti Cel ileniz ta.sv:b tbl.J'Y'U.(sun . Yani esasl.t b:r 'k.ararla
vermi!) oldugunuz tahsi&attan buraya para verebi-
lirim. Bir maddei kanuniyc :1.: deg:J. ittihaz ediJmi.<?
b ir k.arardtr . s :mdi i:k:in i bi.r k.:munla bendcni.ze ver-
m:~ oldugunuz tathsisattan para sarftna bendenize
me.wruiyet verirseniz yapartm. HarcJiah vesair masa-
rifirtden Muvazenei 1Maliyeni.n tesb:t ettigi miktan
paras1 tiilk.emn~:-11 o~an fa.s.Ulara son a,vans ik:anuni.Je 'Ve-
r.ilmi~J olan mebahgden yiiz b-in l..i.ra. sarfma Ma!Litye
Vek!ili meztlllidu:r, '<ienirse mesele hallohlr. Bu sarfiyat
j,;.i.n yen.i lbrr Jcarar ustiyorum. Bu tk:arar, tensip lbuy:u-
ntlursa gerek Da!hi:tiyenti:n ve gere!k 'diger Vekilet..lerin
naldediloc.e:k memurla.nna tM uva.zen.ei Maliyeruu tes-
bil ettiti ... Esas lbir !k.amtdu'. •ve yan.i bi.r lkl.ararla
bendeni.z:e ~ verilebilir.
HA'KK.I HA!Mt BBY (Sinop) - Dahiliye Vekili
Refet 'Pa~ hazretleri lburada harcJrah okelimesini 1e-
ta;ffuz eder!e11ken, hei'ha,tde harctra:hm tlikenmi~ ol-
dugunu lYe yerriden harctrah isteyecekleniai anla«:!Jm.
<;tinllcti Dahi:liye Vekiletinde ~aptian dama t~1 oyu-
nunu hepiniz gorx!:ii:k.. 1Bendeniz .:sterd:m ·ki bu ahvali
fevlcalade · ~tsmda gerek Da.h!: t: ye Vek.ili muhteree-
mi ve gerek Maliye Veki.li ibundan bahis buyurmasm-
lar. Ben:deniz listerdim k!i 'bir az hesabla~tm.
MAIDE VEKll.Jt HA.<iA.N BEY (frabzon)
Ot.w: bin liJ:131Ya linmi:~ ibir ·p aradJI. t0ah.i1iye Vekale-
tinin harctrah te!lti~bin!n hu m:k.tarm ruboou fazl.a-
gile gOste:rebi.lirscn'iz tmkti.da.ll.mz vaikti. olabi1ir ve
bender~~i:z de tbunu taanamen ik.a~bul ederim.
IHA!KKl HiA!Ml ,BEY (S~nop) - M~nin rta-
·yininde on:a gOre llill"'k.'et mrnek. Iiz.lmdJT. Memnurli-
yell.i ~ ~ djye, ~ gi.i.n tsOn.ra sui ~sllima1
yap1'QI¢1-r diye dama. ~1 • 01'a'd:an orceya. g9nde-
Dineniz lbPyie oblr. Six bi:zidc:n wn paralyl alama.z-
d.r.ruz_ iNe tyapilim Jc:i b~ Laixvalin ~­
~ 'ta!ba.mmillii ')Qkrtur :ve •haiklkatcm celse.i baifiyeye de-
aJaik:a.sl v.aidtr. ~ aet oilan sual ha6clannuzt
muhafaaa 'CI!:mek: .Ye .z:arnanmlda rstimal edm-ek. mil-
- .,_,1 -
c: l
oobbibleri 1am ise .10nhr ha.kJ<.mda bi.r karar ittth:u.
etm.ek. mec.bwiy«indey.iz.
REFBT PA$A (Dahilrye Vek:il~ ) (tzm :r) - Ben
de r;.ok muteessirim ki Dahiliye Vekalet.inde para !~n
ihtiyar,: vardJI. Bunu ~ stemek mecburiyetinde idim.
Hakllk.<11ten Dahiliye Ve.kiletinde memurlann l_,jr ta-
ra.ftan bir tarafa gi<.mesi o 'kadar yo\ Yaki olmu~­
tur ki bunun en birinci mti~tekisi ben im; fakat efen-
diTC{' hesab vermek mecburiyetinde bulunan gerek
~ evvelce de ayn1 mevkii i~gal etmi~ olma.Jdt~m
itibariyle · ben ve gerek benden evvel gelenler dahi
vardtr. Ben zannetmem ki o zevat da kencli h.islerine
di.i~en ve ~ahtslanna ait olan bir mesul iyetti almasm-
Jar. Q'inkli onlann da bir ~ok gi.inahla.n va n.ltr On-
lar da oradan oraya attlmast ~in ~ok. yo rulmu~lardtr .
Bundan sonra da Dah iliye Vek ;li kalab;Ji r;..: P1 hana
harctrah verifmemtsini. rica edeceg'im.
RE1S - Efendim, muzakerenin k.ifayetini kabul
edenler lillfen el kal'd trsm. Mi.iza.kere kafi gorilllnu~­
tiir.
2. - Meclisin Kaysari'ye nakli.
RE1S - Buyurun Fevzi P~a Hazretleri..
(M1LLI MUDAFAA VEK1Lt) FEVzt PASA
HAZRE1LER1 (Koza.n) - Dcmin vetdigi.miz ka-
rar · mucibince Meclisi Al:i Kayseri'ye naklolunaca.k-
ttr. Di4roan ~mdilik faaliyet:i.rri ta,til eil'rrti§t'ir. Fak.at
d~man yalun.da yine harek.'ete b.~!Jyabilir ve bu ha-
rekat on be§ gtinde An•karayt yine tehd~d edebilir.
Bunun iyin bcodenizin bi.r te!ld'ifim vardtr. Bu me-
sele bir hafta iyind.e mevkii fi.ile lronulma1.~<iir. Yan'i
bir hafta i.,:inde agtrlrklar na'ldolunmal.t . Med1:Sin mii-
zakere edecek oir ktsmt burada kal!r. Ktsmt digeri
Kayseri'de gerek Meclis binastm ve gerek salonunu
ternin et:mek iizere Kayseri'ye gider (Gurillti.l,er) Bir
ktsm.t ka!lmak lizundu'. TehJike olmazsa Meciis yine
burada kal.tr. Bunu karara vazediyorum. Bi.r b:afta
zarfmda bu ikmal edifmelidir. Karar verilirse Hillcli-
met.. (Giiriiltiller) Eff-'1<firn M-eclisin bir k1sm1 ka-
ltr, nisab1 e!kreri~ kalmalc ~yle ... Meter nak-
lo1unur. Aileferin ve di~ agu1.t'k:lann hir hafta. zar-
frn:da ~macaguu Hiiktimete tebtii edenz. Hiikiimet
buna ~~lr. Bunu te'tlif edi.yorum.
SAL1H EFENDl (Erzururil) - Betrdeniz §tmU is-
birham ederim ki h:rlkrn cfinden. ·vesa:itinli ahnak h~
bir ~ey degildir. Gibn'eSi ica.b eden za:bi!tan ~ me-
murini Y~hana .lcadar gijn'dererim. Yah~ihandan
'iize gel~ olan naldiyeden .istifa!de ka!bil delil mi-
dir?
 t : 65 11. 8 . 1337
MlLLI M0DAFAA VEK1Lt FEVZ! PA.SA (De-
vam1a) - Bundan ve ct·e'kovilden vesaireden istifade
ohmur. Buniar teferruafur. Te'klifim bundan ibaret-
itlir.
Efendi1er, benclen.iz Mecl'isi Alinize t~ekkiir ede-
rim. Ecdadmtza laytk l>ir karar verd'in'J z.
Simdi bundan sonra gelelim nakliyey~. Nakle
bendeniz inanmtyorum efendiler. !c;:inizden hakaret
gormek isteyen varsa de'kovi1e billS!in. Ben bu sabah
go:ziimle gordtin: Erkan Mi.i'd1rant, zabitant her'kes
birer siingillti araba1artn, dekovlil'in b~ma koymu~
O nu n i<;'i'rt efendiler maalesef Mec!isin na'ki! fel iiket1
mil .. ,_.~j kar~smda eger bu aileleri nakledece'kscn•iz
Meclisi MiUI azasm'd an b~ka hi<; kimse bunl ara
vaz'iyet edemez. Yann siz i~e b~ladtgtniZ dakikad a
emin olunuz ki , ttife!k dibcigi ,yiyeceksiniz. Bunun
ic;:in Meclisin tayin edecegi azalar bu i~i yapm altd,r
Boyle olmazsa haydi l>in1niz, binemezs,i niz. N etekif"'
Pa~4 Hazretreri emir verecekmi~ . Dinleyen kim . Go-
reyim P~a emir versin. Bu benim b~tmdan dordi.in-
ci.i defadtr gec;:iyor. Sonra biz ka!mz. Bu actyt · dort
defadtr gori.iyorum. Onun ic;:in §imdi bu Meclis ken-
d'i mukadderatma hak1imd'ir. Aileferin i nakledcce'kse.
Mcclis kendisi na'kTedeceginden 100 . 150 araba laztm .
Yaln1z Mtidafaai MiiJiye ve Hi.ihimet laztm ol an•
size verecek ve ba~ka bir §eye kart§rnJyacak . Sozi.im
bu'dur.
ALi S'OK.RO BEY (Trabzon) - Efendi!cr, Mcr-
kezi Hi.ikiimetin Kayser.i'ye nakl'i hakkmda bir ka-
rar vcril'di. Fakat ne vak'it nakledilecegine da; r bir
§ey soylenmedi . Soz i tem i§tim, m a da gclmedi.
Simdi agtrlt'klarm na'k1i taleb oltmuyor. Bu talcb bu
i~re alakadardtr. Onun i<;in ufak bir ~cv hatt rlatmak
istiyorum. Bugiin b'iz agtrltk1anmtZI naklcd'iyoruz.
Yalmz bir ~ey var ki Mer'kezi Hi.i'k iimetin, Mecl i'> ve
Heyeti Vekilenin !Jir tarafa na'kli ke yfiye'tin: n haric.;-
te yapacagt tesirat1 pek gi.i.zel izah buyurclular ki bi-
:tim lehimizdedir. Fakat dahl'l'dLoki tesiratm1 da ken-
diileri gtizel buyurduJar. Bir heyetin izahat vermek
tizere orduya gi1trnesini taleb buyurdular. Simdi de-
me.k ki ordu i.izerinde bi.iyi.ik bir tesiri vard1r. <;;:i.in-
kii halkm ir~adt mi.im'ki.in'di.ir. Ordu .iizerinde tesir
yapmastnt Jrend'iler'i de kabul ediyorlar. Bu verrugi -
m iz karardan ri.icu etmemek liz ere b a~'ka bir §ek ;1
bulabiliyoruz. Gerek orduya ve gere>k dahile ka r§L
Bu da ; Mecl is na'kletmi§'tir sozi.imi Ol'taya atmay!Z.
Ha:k'kt Hami Beyin biraz noksan olarak soylemi§ ol-
dugu gibi H eyeti Vekile de ve Meclis de burada bu-
lunur. Gilmek irteyen zevat iQin daima vesait ihzar
olunur ve bu suretle agtrltklar gider. Eski ihtilil. ller
-222-
C:l
zamanmda ma:Iumu a1iniz Mecl:isler Fransa'da ordu
·yarunda tYilfiil kumanda etmi~tir, Bizi:m de ortlumuz
vardn', t~kilaltumz var<hr. lllttilal zamaru degil. Fa-
kat Mecl1i'S Hi.iki.imet demekit'ir. Heyelt'i Vek'i1e Mec-
listen ylkml§'tlr. Heyeti Vclcile ordu nezdin(fe ... Yarm
mecbur olup da cephe degi~ir'irse Mecfis nilloou-
nur. Ordudan alacagHruZ tal1mat lizerine buradan
ba~ka yere nakledebil'ir'iz. Fakat ne olur? Mecl!is K'a.y-
seri'ye naklediyor so:ziini.i ortaya atmamt~ o!uruz.
Ordu ile beraber bulunuyor de,.,'ilrr ve bn suretle de
propagandanm online geyi1·ir.
NECATt BEY (Saruhan) - Efendlim , Meelisi
Ali vaziyet ha!kkm'<ia gori.i~rek bunun iizerine Kay-
~eri 'ye na'kle karar vermi~tir Fakat bu karan icab
:- ~t igi zaman istimal edecek ve b'irer birer na:kloluna-
cakttr. Yalmz bir iki defa muhaceret gordtiglim ic;:'in
bu husu<-ta &asiretkara•ne davranmak ica!beder. Biz
Ba!ikesir'den gitmezder, evvel biiti.in manattlkm biz-
den ewe! bo~aldtgtnt gordi.ik. Geliyor, h' is~ b~lar ve
garip tesirler yapar. Onun ic;:in nakil meselesinde da-
ha ehemmiyetle ve daha basiretldirane hareket icap
eder. Burmn i<;in de bir .kac;: arkada~ bazt esasJ.ar dil-
§i.indi.ik. 0 da Meclis burada devam ve inikad ede-
cektir. Aileleriyle birlikte gittikc;:e tabii Anadolu dahi-
linde vaziyeti haztrayt izah ederek halkJ ir§at ede-
cekler. Bu suretle memleket dahilinde ailelerin nak-
li neden icap ettigi anla§tlacak. Emin oluriuz kl kadm
vaveylast Anadolu ic;:inde aleyhimize cereyan edecek-
tir. Burada arkada~lanmlZin lpsmt kiillisi bekar<hr.
Bunlar aileleriyle birlikte gidecek olurlarsa iyi olur.
Bu itibarla aileli arkada§lann evvela gitmesi laZJro
gelir. Bunun ic;:in Meclis kendi i!}lerine vaziyet etme-
lidir. De;: komisyonun te~kili kanaatindeyiz. Bu mesele-
nin hi.isni.i suretle ve istikametle devamt ic;:in bu ko-
misyonlar laztmdtr. Bunlardan birisi ves:aiti nakliye
komisyonudur. Emin olunuz ki bunlar hi.isnii suretle
i~ yapacaklardtr. Mesela bugi.in vilayet 150 araba ile
100 hayvan askeri dairesi emrine vermi~tir. Hak.ika-
ten dairei askeri bu i§e bakarsa bir §ev verilmeyecek-
tir ve suiistimal edilecektir. Binaenaleyh kendi ailesini
kendisi ta~tyacakttr. Onun i<;in be§ ki~iden mtirekkep
vesaiti nakliye komisyonu Hiiki.imetin herhangi dai-
resine vesaiti nakliye bulursa ailelen nakledecektir.
lkinci komisyon, vesaiti nakliye ternin olundukmn
sonra be§ arkada§ bunlan orada iskil.n edebilecektir.
Baz1 arkada~lar veyahut salahiyettar k.imselerse uc;:
komisyon te~kili lazundtr. Su takri ri veriyoruz. Kabul
edilecek ·otursa meseleye b~lanz. Meselenin halli ·in-
tihap veyahut ne §ekil ile olacak ise olsun, bu husus-
ta te§kil olunacak komisyon askeri emrindedir ve
 t : 65
Biiyiik illet Meclisi komisyonundan maada hi~ bir ko-
misyon salahiyeti icraiyeyi haiz degildir diyecegiz.
BASRl BEY (Karesi) - Efendim, lskan Komis-
yonu emrinde bir de doktorla bir eczact bulunmah-
dlf.
FEVZt PASA HAZRETI..ER1 (Kozan) - Simdi
efendim benim, teklifim Necati Beyin teklif ettigi
k.omisyonla, Hi.iki.imetin teklif ettigi komisyon birle~­
sin, beraberce i~ gorsiin. Bendeniz bunu teklif edi -
yorum. Simdi efendim Hiikiimet Vekaletlerin Miiste-
~arlanndan miitehassts zevattan miirekkep bir komis-
yon te~kil eder. Buradan Kayseriye vukua gelecek nak-
liyatta vesaiti nakliye tedariki, yoWa ia~e ve iskanla-
nmn temini ile i§tigal eder. Simdi bu bilumum nak-
liyata aittir. Bir de Meclisi Milli i~in aynca bir ko·
misyon te~ekkill ederek aynca bir vazife gorecck olur-
sa ikisi temas eder. Halbuki ikisi de aym vazifeyi go-
receginden bunlar tevhit edilsin. Nakliyat umumi xa-
ptlmt~ olur. Yani dii§rnan Hiikiimeti ve Meclisi zap-
tetmek istiyor, mesele budur, Mudafaai Milliyenin
Must~an vardlf o heyette.
MUH1IT1N BAHA BEY (Bursa) - Efendim,
eger Meclisten boyle on be~ ki~ilik bir heyet intihap
edip de bizim i~lerimizle ugra~tlraoak olursak, halk
diyeceklerdir ki, bakmtz kendileri i~in ugra§tyorlar.
Bu davamn ba~mda Mebuslar vard1r. Muhacerete se-
bep olanlar Mebuslardlr. Elbette bu davayt yaprnt§-
lardJr. Halbuki evvelemirde Mebuslar ba~kalanm dii-
§Unmeye mecburdurlar. Yani mesuliyeti omuzlanna
alan Mebuslar bir par~a fedaka rhk etmelidirler. Yalntz
§eklini tespit etmek Iaz1mdtr. Bu zavalh halk Eski~e­
hir'den, §Pradan buradan gelmi§lerdir. Biz hukumete
sormaltytz : Bizim ihtiyacunm biliyor musunuz? Mem-
lekette ne kadar araba vardtr? Bunlann tespit edilme-
si icabeder. Ka~ araba Hizun olduguna clair bir tahki-
kat heyeti laZJm. Boyle i§ olmaz ki. Simdi biz burada
b~ ki~i bu vazife ile i§tigal edecek Mebus aytracagtz.
Bunlar i~e vaziyet edecekler. 0 vakit Hukumet gayri
mesiildur. Mebus ailelerini biz nakledecegiz. Muha-
cir aileleri ne olacak? Bu, adaletle kabili tevfik olur
mu? Zabitan aileleri burada kalsm nastl olur? Mebus
ailelerini takdim ettiniz. Zabitan ailelerini , ahaliyi, mu-
hacirini arkada b!Taktmtz demezler mi? Hukumet va-
zifesini yapsm . Yapttgt surette bu mesuliyet ... (Gurill-
tiller.)
MUSTAFA DURAK BEY (Erzurum) - Efen-
dim; bendeniz zannediyorum ki biz bir tehlikeli
oyuna giriyoruz. Bu bizim i~in ~ok tehlikelidir. Her-
§eyi iizerirnize almayaltm. Bize Hiztm olan bir ~ey
varchr! Kontrol vazifesini ifa etmek. Ka~ araba la-
22 • 8 • 1337 C:2
Zlmsa tespit edelim, bu i§in i~inden ~tkalun. Kendi-
leri ka~1yor dedirtmeyelim vesselam .. Fakat §mast en
miihim bir meseledir ki clli§maru maglup edebilmek
i~in koylerdeki mevcut hayvanattan istifade ettirmemek
laztmdtr. En ziyade bu cihet dii~unillmelidir. Dii§ma-
m ii.ciz btrakmak i~in ne laztmsa yaptlmahdtr. Bu he-
yet otesini du~iinmelidir. Bendeniz burastm daha ehem-
miyetli goriiyorum. Simdi gerek Heyeti Vekilenin ve
gerek arkada~Iann izahatmdan anla~t!tyor ki Mecli-
sin gidebilecck aksamt i~in bir heyet olsun. Bu he-
yet aileleri gondermek i~in bir tedbir dii§ilnur. Bu
i~i yapacak be~ ki~i toplansm ve Hiikiimete desin ki
~u kadar araba laZJmdtr.
RElS - Efendim miizakerenin kifayetini arz edi-
yorsamz reye koyaytm. (Kafi sesleri.)
Efendim bu meseleye dair be~ takrir vardtr. Bun-
Ian arz edecegim. 0~ komisyon teklifi vardtr. (Ret ret
sesleri.) Miisaade buyurun efendim. Sonra bir de Hil-
kiimetin teklif ettigi komisyonla Meclisin teklif ettigi
komisyon tevhit edilsin deniliyor ki bu da Fevzi Pa-
~a Hazretlerinin teklifidir. Dr. Suad Beyle riift>lcasmm
teklifi vardtr ki ailelerin sevki i~in ...
HAMUl NAMIK BEY (lzmit) - Efendim be~
dakika miisaade buyurunuz. ~imdi aileler, komisyon
muvaftk goriilsiin goriilmesin ka9 arabaya ihtiya~ varsa
J-liikiimelten istiyoruz. Fakat ailelerle beraber Mebus
arkada§lanmtz da aileleri ba~mda gidecekse arkada~­
lar be~ defa hicrete ugramt~ bir adam stfatiyle soylii-
yorum ...
RElS - Efendim tekrar takrirler geldi. Konya
Mebusu Refik Beyin takririni okuyorum.
(Refik Beyin takriri okundu.) (Reye, reye sada-
lart.)
RASlM BEY (Stvas) - Mtidafaai Milliyenin bir
kagtdl var, miinasibse okunsun.
HACI BEKlR EFEND1 (Konya) - Boyle ~ey­
leri burada gorii~emeyiz. Yirmi ki~ilik bir mesliste
bile bu gorii~iilemez.;
REFIK BEY (Konya) - Efendim, benim bir tak-
ririm vardtr. Liitfen reye koyunuz. Be~ zatm intihab1
laz1mdtr. Divam Riyaset de boyle i~ler i~in intihap
edi!mi~tir. (Olmaz, olmaz sadalart.)
RElS - Efendim bu teklifi kabul edenler lilt-
fen el kaldlrsm ... Red edilmi~tir.
MUHlTilN BAHA BEY (Bursa) - Yapacak ze-
vat yapanm desin, ~1ksm.
RElS - Efendim takrirler miinaka§astz birer
birer reye konur. Efendim; usulil intihaba dair soz
i~tiyor musunuz? (lstemiyoruz sadalart.)
-223-
 t : 65 22 . 8 • 1337
Efendim; Azmi Efendi Meclisten intihap oluna-
cak heyetin Divan tarafmdan intihabmt teklif ediyor.
Dr. RIZA NUR BEY (Sinop) - Efendim kadm-
lar yalntz ba§ma gidecekse kadmlann hali malum . Te-
la§ i~inde gideceklerdir. Blinyeleri, mizac;lan boyle-
die. Gittikleri mahallerde de tela§lanndan muhaceret
ba§layacakttr. Ktlli kalleri tevlit etmek ihtimali pek
. ziyadedir. Nitekim heyeti celile de kani oldu. lstcr-
seniz heyeti celile kontrol vazifesini ifa eder. Herkes
aileleriyle beraber gitmek laztmdtr. Hem ir§adatta
bulunurlar, halla tenvir ederler. Eger heyeti celile
bunu kabul buyurmazsa bu tesirden korkulur.
REFIK BEY (Konya) - Zannederim ki tekmil
meseleler konu~uldu. Hliklimete bizim §U kadara ihti-
-224-
C:Z
yacuruz vardtr denilsin, Htikilmet onu dti~iins i io. (Mti·
zakere klifi sadalar.)
RE1S- Bir ~ok takrirler var0 -· l!ndim.
Efendim Refik Beyin ta k··r .J. reye vazediyorum.
Kabul edenler ltitfen eUer: kaldusm. Kabul edilmi~­
tir.
Efendim Abcuilah Azmi Efendinin takririni kabul
edenler Iii' .at el kaldtrsm .. Kabul edilmi§tir.
Zaptz tevhit edenlerin notu :
Perakende kagttlardan tevhit edilmi~ oldugundan
son sahipleri bir dereceye kadar muntazam degildir.'lJ
DEVRE 1 Ci LT 2 lQflMA: 2

T. B. ~I. M.

Gizli Celse Zabitlari

13 Eyliil 1337 (1921)

1\1\inderecat
Sayfa
I. - ZAPTl SABIK HULASASI 226
2.- MUZAKERE EDil.EN MEV AU 226
I. - Hariciyc> Vekilinin , A ;:,aha yean, G iir-
dstan \'<.' 1-:rmenistan ile aklcdilece k '-mrjcrans
hakkuula beyanalr ve m enzlc•kl'f dalrilindeki vc•-
saiti nakliye, bugday, un ve 1•kmek noksanlik-
lan vc hun/ann lemini ii;:erilldt• miizakerat. 216: 231)

Cilt 12

75 nci inikat, 2 nci Celse

·-·-
 75 13 • 9 . 1337 c 2

YETMi5 BESiNCt INiKAD

13 Eyliil 133 7 Sah

i kinci Celse

R EiS: ikinci Reiwe:-.ili Adnan Beyefendi

KATiP: Z iya Hur1it Bey (Lazistan)

REiS- Celseyi a~tyorum.

Zaptt sabtk hul asas t okunacakttr.
---
I . - ZAPTI SABIK HULASASl

ALTMI$BE~iNCi i NiKAT de vletler hakk111da h1rakacag1 menfi tesirler naLan

dikkate alimrak, naklin bir mi.iddet tehiri muvaf1k
22 Agusto;; I 33 7 Panrtesi
gori.ildi.i ve celseye nihayet verildi.
i K i NCi CELSE
Reis Katip
ikin..:i Reis Vekilinin Adnan Beyefcndinin riyaset-
Ad nan
lerinde iytima il e Dahiliye Vekalc ti lliityesinin harct -
rah fashna tahsisat1 munzama veri!mcsi \'e Meclisin REiS - Zapt1 sab1k hulasasm1 reylerinize arz
Kayseri'ye nakli mevzulan Uzcrinde mi.inaka ~ala dan edi yo rum . Kabul edenler ... Etmeyenler ... Kabul edil-
sonra Mcclisin nak lini Cfkan Umumiye ve yabanc1 mi~tir.

2. -1v10ZA!<.lRE EDiLEN MEV D

I . - Hariciye 11 ekilinin ;1 zerbaycan, G iirci1·tan 1·e tsranna ragmen. yani Gi.irculer, Ermeniler. Azerbay-
Ermenistan i/(' akt('di/('ce k konfcrans hakhnda/..i br·- canltlar berab::r bulunsun bu konferanst beraber ya-
yanaii ve memleket dohilind~·ki vesaiti na/,/iyc. hu .'fda.~·. pahm diye vukubulan tsrarlanna ragmen, Heyeti mu-
un ve ekmek noksanl!klan ve bun/ann :cmini. r:: hhasa yal111z Ruslarla mi.izakere yapmak cihetini
iltizam etti. Mlizakerat csn:J.smda ddeat1 a dide ile
REiS - Soz Hariciye Ve kili Yusuf Kem a l Be-
Rus heyt:ti murahha-,a'> l "c bilhassa rcisi Azerbay -
)'111.
ca nltl a nn . Glirciilcrin \C Enm:ni lerin de bizimle
YUSUF KCMAL BEi' IIARiCi'd~ VEKiLi berabcr gor i.i~mcsini leld if ettigi haldc btz yine fik-
(Kastamonu) - Bi.iylik Millet Mcd ·j hlikumcti ile ;·i sablbmt7da 1sra r euik. Biz hur ada C'-\C!a sizin-
Azerbayca n. Gi.irc istan \·c lcdelhace Ermenistan ara- le meselemizi hall eJ eri .r. sonra Bakuya gider ora-
smda Kars'ta inikad edecck konfcrans hakkmc!a ma- da da t\ t.:e rbaycanitLl;·J:t gi.iri.i~Url.iz. Tiflise gider
lumat vermekligim emir bu yurulu yor. Bu mes eicni n Gi.irl'i.iierle gorU~Uri.iL J cdik. Ermcni sia n hakkmda sa-
tarihc;:csinden ktsaca ballsetmek laZJm gelir<>e; malumu la hiyetimiz yoktur. Hususiyle Ermenilerle aramiLda
alinizdir ki beyeti murahhasa Rus yaya gittigi Strada aktedilmi~ bir muahcde vard1r. Gi.imri.i Muahedesi.
Rusya hariciye komiserligi tarafmdan buraya gelen Ona dair hi.iki.imetimizclen talimat istcriz ve ahracak
bir telgraf ile; hi.iki.imetimizle Rusya arastnda cereyan cevaba gore hareket ecteriz. dedik. Kon ferans mi.i·
edecek mi.izakeratm bir konferans ~ekil ,.e halinde zakerat1 esnastnda bir mesele ~iddetle ve ehcmmiyet-
c.creyan ettirilmcs1 arw ediliyordu. Hc yet i mmah!ta- le me,·zubahi' olclu. 0 da bizim hu iilf Cumhuriye-
sa buradan ilk gittigi strad<t boyle bir h:tlwr yoktu. tin i~tiklalim: riayt.:l ctmckligimiltll liitL:muqdan iba-
buna yolda muttali oldu ve yolda ! !cycti mur:d1h;1 ~a
Hariciye Vekaletinden tal imat istcri. !JiL I~ '• s ! :~ rb
mtinferiden mi konu ~ aca g:z. yoksa mii!!t:fiJ,.en mi (I) Zahll cericle.lincleki 75 nci hirle~·i m llltana-
konu~acag1z diye sordular. Kati bir ~(jz a lmadt. Bu- ifuula, hu i('linracla cc/.\·ei hafiyc yaprlcll§rna dair
nun i.izerinc Moskovaya gitti. ~tosJ,.O\·a ·d a Ruslann kayJa rastlanmanu~ltr.)

-226-
 i : 75 13 . 9 . 1337
retti. Diyorlard1 ki , siz bu cumhuriyetlerin hakimi -
yetini muhil bir muahede akdedemezsiniz. Biz de-
dik ki : Onlar mustakil hukumetlerdir. Muzakeratm
neticesinde (bu Cumhuriyetlerin istiklalini) (1) Rus-
yaya tan1tt1k v~ bunun neticesinde biz de bunlann
istiklallerine riayet edecegiz ve istiklallerini muhil bir
harekette bulunmayacag•z dedik . Biz muahede ak-
tettigimiz zaman tarafeynin nzast ile akdetlik. Ru ya-
ya bunlann istiklallerini kabul ettirerek senet ittihaz
ettik, zapta kaydeyledik. R usya da mi.itekabil en. bizim
verdigimiz sozi.i kaydetti. Yani o de gerek Gi.ircista-
nm ve bi.lhassa Azerbaycamn ist ik la line (tecavi.iz et-
meyecegimizi muhaden aye den; ettik. Bunlarm istik-
lallerine) (2) Rus yay1 riayet ett! rmek ve muahede-
yi bu i.i<;: cumhuriyetin vuCildiyJe. Akdin esas1 , .e
ruhu da bizim nok.tai n::.za nm1 za gore bu ~ckilde ka-
bul olundu. Muahede; bildigimiz Mosko v:~ muahede-
si akdolundu.
Ka!kttk BakGya geldik, Ba.ku'da bulunclugumu z
macla Baku nuzzan yani H a riciyc komiseri ve Re isi
hliki.imeti bizimle derhal muahede a~:d:ndcn ic;:tinap
eder gorunduler. Mesela bugi.in soz verdiler: yarm-
ki gi.io soz verdiklcri yere gelmediler obur glin bil-
mem filan saatte geliriz dediler, gelmediler. Arada
bir gi.in Reisi Hliki.imet Neriman crimanof geldi.
Hariciye komiseri de yanmda idi. Geld i bize dedi ki:
Sizinlc akdcdilecek ne muahedemiz vard1r? D cdik,
biL.im sizinle akdedilecek muahedemiz vard1r, ezciimlc
Nahcivan meselesi. (iinki.i biz ahcivan ·m hakk1 hi-
mayesini. Azerbaycana · bir ~art ile terk ettik. 0 da
Azerbaycanm bu hakki h imayeyi asia i.ic;:i.inci.i bir
devlete terk etmemesi idi. Yani bir gUn olur cia. ara-
lanndaki komUnistlik mi.ina ebatt galebe der de Azcr-
baycan; Nahcivan1. Ermenistana veyahut Rusyaya terk
etmeye kalk.q~acak olursa o zaman bizim; Azer-
baycanm ahcivan1 himayesi laahhUdUnden vare te
kalmasm1 te min ic;:indi . i~te, mesehi bir rnadde bu
idi. Sonra bizim Azerbaycanla; tebaam1za ait birta-
klm i§ler de , ·ardL Bize diyorlard1 ki: biz sizinle
muahede :1ap akta. yapsamakda size de bir hisse
ay1racag1z. Rusya muahedesinde diger §eyler de var,
mesela iki taraf arazisinde; diger taraf arazisindcki
tecemmi.iata mUsaade etmek. Bu gibi maddeler var-
dl. Sonra bize Reisi Hiikiimet Nerimanof dedi ki:
Bizim sizinle yapacagm11z ~ey daha ba!il-.a bir !?CY-
dir. Nedir? Diz bu Us; Cumhuriyet arasmda bir it-
tihat yapmak Uzereyiz. Yani Azerbaycan, Glircistan
( /, 2) Parantez icindeki kelimelere taraj1mdan ek-
lendi. M. Onvcr
-227-
C:2
ve Ermenistan ve belki buna Dag1stan da dahil ola-
caktlr. Bu hi.ikiimetler arasmda te~ekkiil edecek itti-
had ile Ti.irkiye arasmda bir ittifak yapmak istiyo-
ruz. Biz sorduk : Bu ittihad kime kar§t olacakttr~
Emperyalizme kar§l olacak. Nereden gelecek emperya-
lizme kar~1? Her taraftan gelecek. Hatta Nerimano-
fun soyledigi soz, Rusyadan l,u hi.ikUmet kalkar a
mutlaka yerine emperyalist hi.ikUmet gelecek, o em-
peryalist hi.iki.imcte kar~1 da ittifak edecegiz.
Biz de kendisine cevaben; bu ittifak meselesinin
yeni mevzubahis oldugunu ve bu bapta talimattm1z
olmad1gln1 sal5hiyetnamelcrimizde bu mesele hakkm-
da sarahat olmadlglnl zil-.rederek: birinci ciheti sa-
lahiyctimiz dahilinde gori.i~mck. , ,, im.:i cihcl hakkm-
da da hi.ikiJmetimi zden alahiyet i'l ··m~ ·' luzumunu
anlatt1k. Yaln1Z <.lcdik ki: bu zal'l ..tr> ~ kada r bizim
tecri.ibelerimiz, merkc:?le aram1zda klgraf muhaberatl-
nm muntaza man cereyan etmemekte oldugunu gos-
terdi. Bu konfcrans daha iyisi bizim memlekette ol-
sun dcdik. Hayu· BakQ"Ja olsun dedilcr. Biz dedik.
hay1r Kars'ta olsun.
U<;: mUlahaSSIS. malumu aliniz R IZa ur Be ye-
fcndi. Memduh Se kat Bey ve bendeniz. 0~ arka-
da ~ konu~luk. Ark ada§larda n biri tahriren teklif yap-
mak fikrini fieri iirdii. Peki dedim. Diger ikisi esas-
ta mi.ittehict ohnakla beraber. bunun ~ifahen soylcn-
mesi ne taraftar oldu. iki re y ile bizim ml" .nessi limi z
. rcmdu;l Se\ ke< Reyi. s3ylcr·JCye mL·mur ettik. Sifa·
hen · ~ii y lcnecek sol.. bu goste rcl i!.lcri harek::ittan ~i­
b.yct \·e biLe bir tren haztrl anmas llll tcklif idi. Mem -
du'h Se•l t Bey gori.i,tii. Hiiseyinof aynen ~u sozlcri
so;,ledi: Ncrimanofun sozlerini tekrar etti . Daha zi-
yade o ittifak cihetine imale ediyordu. Memduh Sev-
ket Bey gc:ldi b:.Jnu bize bildirdi ve tren haz,rJanacagJ
glin. tren haZ1rlanmad1 ve HUseyinof ertesi gi.inU bi -
z.i saat be;te gori.iri.im dcdigi halde gelmedi. Biz ,,_
rar ettik: bilmiyoru m ne gUni.i idi tren haZ1rland1 gi-
dcceksi niz dendi. 0 gUn Haric iye K omiseri Hi.iscyinof
ile Azerba yca n111 Adliye NaZII"I Behbud geldi, bizdcn
ziyarct isledilcr. Biz yine iic;: arkada!i toplanarak onlann
ziyaretini ka.bule karar vcrdik. Ziyaretlermde, bizim
soylediklerimizi kabut ettiklerini Kars·a geleceklerini
siiyledi ler .. hatta o s1rada. ahcivana gidecekmi~; Er -
menistan ic;:in mewniyet alacak oJursak: Ermeni mu -
ra hhasml da ahp gelecegini soyledi. BakQ'dan trene
bindik. Yolda geliyorduk, o snada Reisi Hi.ikilmet
Neriman Nerimanof, intihabat is;in propagandaya
<;:Ikml§h... Biz orada trende iken meger Nerimanof
da orada imi~, bizi gormeye geldi. R1za Nur Beyefen-
di ile benim komparttmana geldi . Ncrimanofa bu
 i : 75 13 • 9 . 1337
meseleden bahsettik. <;iinki.i onun bu meseleden ha-
beri yoktu. Hi.iseyinof ve Behbud Sahtantinski ile
olan son mi.ilakatJ anlatttk ve hatla kendisinden ri-
ca ettik, gi:inderilen bu adamlan dedik . Tiflise geldik,
Tifliste Hariciye Komiseri ile konu~tuk. Harici ye Ko-
miseri de buna muvafakat ve ancak m ahalli akdol-
mak 'i.izere Tiflis'te 1srar ve biz buna kar~t Kars 'cla
tsrar ettik. Nihayet telgraf muhaberatmm teminini bi -
ze vadederseniz biz Kars'a gelebiliriz, dediler. Oradan
Kars'a geldik. Arkada~tm benimle beraber geldi. Ar-
kada§Jm ba~ka mi.italaada idi. 0 da buraya arz edit-
eli . Ben de buraya mufassalan ya zd1m. Cevap bekler-
ken bir gUn bana serian buraya gel diye yaztldL Ben
de kalkt1m geldim . Burada ge9ende zann~derim Ha-
ziranm yirmi yedisinde idi ; celsei aleniyede siyaseti-
miz hakkmda izahat verirken Cenubi Kafkas Hi.iki.i-
mctleri ile mi.inaseba tlmtzt daha muntazam ve daha
sarih bir hale koymak i.izere bulunu yoruz, diye m a-
ruzatta bulunmu ~ lum. 0 maruzat1m, Heyeti Celileniz-
ce istima olundu ve bilittifak hi.ikiinlete beyant itimat
edildi ve binaenaleyh bana bu hususla mlisaade veril-
di, gi:isterildi . Onun Uzcrine murahhaslamn iZI davet
etmeye mecbur ve muvazzaf olduk. Notlar yazd1k.
murahhaslara boyle , boyle dedik konfcrans yalmz An-
kara'da inikad etsin, 9Linkli ben bu i)i ile me~gul ol-
mak istiyorum dedjm . Astl maksadtrniz Ankaraya g.!-
tirmekti. Zaten bundan maksadtmiZ, bullin bu i~in.
Rusyanm Cenubi Kafkasya htiki.im~ileri ile akdetme~
istedigi muahedc. Ko;1feranst biz K afkas hU!,ii :1~d­
leriyle Kars'ta akdettirmek.. Bun un te iri siyasisi:
hari9 i.izerine yapacagt tesir hakkmda uzun uzad1ya
soz soylemeye ha et kalma.':m~tt. Bu uefa biz bunl :m
daha ziyade kuvvetle Ankaraya davct ettik. Jsrar et-
tiler. Biz hi9 olmazsa Sanka1m~a gelinit dedik, Kars'a
gel meyin dedik. 0 hususta yine tsrar ettiler. Kaztm
Palja ile muhabere ettik. Kars'ta olmasmda mahzur
yoktur dedi. Biz de Kars'1 kabul etti k. ic;:tima K ar~'ta
olunca bunun ba~tnda en ziyade i~tigal etmi~ olan
Kaztm Karabekir Pa5anm riyascti taht1r.<.la bir he-
yeti murahhasa t c~ki l ctmek isledik. Arkada~lan­
mtzdan bu i~i pek iyi bilen R1za Nur Beyc fend iden
rica ettik, kendileri kabul elmcdilc:r. Onun uzerinc
Rtza Nur Beyin ycrine Nafta Mlistqa n ~.fuhtar Bc-
yi -ki §imendi.ifer i~lerinde sahibi ihtisast1r- sotlra hu-
kukta ve ciheti maliyede vukufu bulunan Burdur Me-
busu Veli Beyi murahhas tayin ettik. ' Muhtar Bey;
Aydm- Kasaba demiryolu hakkmda ingiltcr.e ile Lond-
ra'da cereyan eden mi.izakcrat vc akledilcn muahede-
de, memleketimizin tarihinde nam almt~ bir adam-
~llr. Hatta merhum Hakk1 Pa§a da dogrudan dogruya
-228-
==
C:2
bendenize si:iylemi~tir. Muhtar Bey, 'Veli Bey; sonra
Memduh ~evket Bey, ki ahvale vukufu hasebiyle es-
kiden zaten murahhastt. Bunlan murahhas yapdtk.
Maliye mi.ifetti§lerinden muvaffak:. Beyi de Maliye
Mi.i~aviri olarak tayin eyledik. Sonra arkada§lanmJz-
dan Batum Mebusu Edip Beyi de hususatt mahalliye-
deki vukufuna binaen reyinden istifade edilmek i.izere
mi.i§avir olarak kabul ettik. Kaztm Karabekir Pa§anm
orada bulunan Erkant harplcrinden bir ikisini de as-
keri mi.i§avir olarak tayin ettik .
MUSTAFA BURAK BEY (Erzurum) - Meclise
bir §CY kalmamt§ttr.
YUSUF KEMAL BEY (Devamla) - Simdi kon-
feransm yevmi i9timamt tayin ile me~guli.iz. BugUn
bunu ben matbuatla ilan ettirecektim, dUn bir talep
daha vaki oldu bize. Yani evvelce Moskova sefiri-
mize §i:iyle bir si:iylenmi§ olan bir §ey, sureti resmiye-
dl' vaki oldu: Ukranya hUkUmeti de bizimle bir mu-
ahede akdetmek istiyor ve Ba~kumandant «Fronze'-
yi » murahhas tayin etmi~. Ankara'ya geliyor.
Simdi Efendim bunlann ikisini de bugUn ilan et-
tirmek istiyordum, fa kat anlamak istedim ki; eger
Meclisi alinin tasvibine iktiran etmeyen bir hareket-
tc bulunuyor an veyah ut evvelce Meclisi Ali; bana
vermi~ oldugu mezuniyeti geri a!Jyorsa, ilan ettirme-
yiz.
Bir ~ey daha arz euecegim; Franklen Bliyon'dan_
Pa~a Hazretlerine gelen bir telgraflan bahsedecegim :
Biz Frans1zlardan; idama mahkum edilmi~ birisi-
nin Yahya Efendi isminde birinin cczasmm tadili i<;:in
rica etmi§tik. Diyor ki: 1-lariciye Vckaletinin goster-
digi hissiyata mukabil Ha rbiye Nazmnm, Yahya Efen-
di hakkmda sadtr olan idam karan, tadil ettigini za.
tt samiler:i ne bildiririm diyor.
SOKRO BEY (Karahisan ahip) - Mi.isaade bu-
yurulur mu? Bir ~ey ogrenmek istiyorum : Beyana-
ll aliyeleri meyanmda buyurdunuz ki, mi.izakere me-
scle~i hakkmda, bendcniz ba~ka mlitalaada bulun-
dum. arkada~1m ba~ka fikir dermeyan etti. bu :;uretle
aynld1k. Arkad a~ tntz ne mUtalaada bulundu?
YUSUF KEMAL BEY (Devamla) - MUtalaa-
smt Vekiiletine yazmt~ttr.
BAHRi BEY (Yozgat) - idam cezasmm atft ta-
lcp edilen Yahya Efendi kimdir?
YUSUF KEMAL BEY (Devamla) - Gayet fe-
dakar bir adarndtr ve Ta~ucu Ku vayt Milliyesinden-
dir.
S0KR0 DEY (Karahisansahip) - Edip Bey,
Heyeti murahhasaya mU~avir olarak tayin olunuyor.
 i : 75 13 . 9 . 1337 C:2

Bunun hallinden mukaddem boyle bir mi.i~avir tayini oldu. Gidildi, gelind,i, konu~al1m dendi. Fakat bu
bilmem ne dereceye kadar dogrudur. Bu husustaki mu- adambr bi ZJi dajma salla:dtlar gelmedliler. Randevu
talaaruzt anlamak istiyorum. vord)l·er gelmcdiler, telcfonla ni~in gelmedinliz ded:ik,
gelecegiz dedi!er. Buna da aldtrmadtlar gel'medliier.
YUSUF KEMAL BEY (D evamla) - Batum Me-
Yani bizim heyet•i resmen tahkir etlli-ier. Burmn ba~­
busu Ed]p Beyj, d C~Jha ziyade murah'has olarak gon-
'k a manast var mtdtr? Sonra bir gtin <toplandtlar geld!i-
derme'k 1isterdik. Bahis buyurduklan dihet hu'kuki I:Joir
Icr. M irza Davudof Haridiye Komiseni, Behbud Sa•h-
cihettir. Bllltum mebuslannm bu muahede haklarma
'ta,htins'ki, A•dl·iye Korniseridir. Yline aramtzd'a mi.i-
•i crayt 1tesir edei!Jj!mes'i lic;>in muahedede .. . Sartlan ta-
cadele oldu. Beh'bud Sahtahtinsk•i oranm .Aidliye Velk•i-
hak'kuk etme'k Hiz1mdJr. Yani muahede mucibince
].ie,;•: r. Aramtzda yine mi.icadele ba~la:dt. Riz mi.inferit
Rusya Misa'kt Milliyi tan1m1~ ve Batum'un biz:m o l-
olsun diyorui, onlar mii<;-temi olsu~ diyorlar, l)iz Ba-
dugunu kabul etrni~t·ir. Sonra biz buna muk a bil ~kli
kCt'da ol'sun diyoruz, onlar Tifl!is'te olsun diyorlar.
~artla Aca ran m muhtariyetli ni ve daha dogrusu o ara-
Biz nihayet Kars'ta olsun. ded:ik. Bunlann soyfedik-
zinin ... Ve bizim Bllltum Limanmdan serbest olara'k
Il"r i ~eyler de ka.~i l)ir ~ey degil, ba ~tan savma gibi bir
~ srifade etrne'k•ligimiLiin Gi.iroistan tarafmdan kabu!U
$eJ' Ier .Sonra yi!le bir gi.in ilfi:ii mevcul idli. t9 Ier.inden
~artiyle Bat um'daki hakkt metbuiyctimizti Ci.ircistan
Dr. Ne11imanof da gdldi. Gayriresmi b1r 'i.arzda mii-
Hi.iki.imet,ine te rk etmi~tik. Bin aenaleyh Gi.ircistan Hi.i-
zake rc ofuyor. Amma biz mevcu'diyetimizli resmen
ki.imeti tarafmdan surevi sarihada bu ~antlar ka'bul
iht. <: r e tmcd;k ve bu su retle milzakcre ·O luyor. Ben usul
ed ilmedigi 't akdli rde Batum b i:zli mdir. Bunu kabul et-
boylc:.lir •dedim. Onlar bo yle degildir dedli. Beiki on-
t igi takdirde ve kabul edildigi zaman 1tahakkuk etti.
lan n. fikl! rleri ba~ka noktai nazardan dogmdur. Son-
B:Ltum da biZJden fi:JktJ. Sonra bir diger miltalaa yil-
ra efendim , Ru sl·a r vaktiyle o iZiim!e bir muahede yap-
ri.itmeye ' b~ladilar : Ma'l umu al,iniz Te~ki!Mt Esa~i,
mak i.izcre mtizak e rede •bulunurken •ileriye daima bir
ye Kanunu hi.ikmi.ince mebu lar; btiti.in miHetli n me-
nok t ~ yt si.irerler ve her zaman ondan ba!hsederlerdi.
buslandJr. Bir daire.i intihabiyenin m e busu degildir.
S':mdi d e onu ~i dd tie is Li yorlardt. Yani o da Erme-
Binaena leyh huku'ken; Allah gostermesin memleke-
nilerle yJ.p tigJmJ z Gi.imri.i Muahedesini fesettirmek
t: n her hang i bir ci.izii. aynlacak olurs·a o ci.izi.in me-
ve ciyorlard1 ki: Soyleyiniz bu muahede mefsuhtur.
bu'Siarl , yeni •infihabata kadar bii.ti.in m\illetin mebusu
B;z ti.irlil ~eyler'le oyalad1k, atlaH1k, oraya yana~ma­
olara k Medi ste 'kalmast 'l aztm gelir. Yani hukuken
dik. Bu mesele gayet mi.ih1mdir ve ondan d'olayt kon-
a rz ediyorum. Hukuken bOyle olmak Jaz1m gelir.
fcrans; isriyorlard1. Do11t, be~ htiki.imet bir k.a~ azalan
FarZI muhal ol<arak bu da boyle olsa Ba.tum livasmm
': Ie ge lecek, yani bizi bi.iyi.ik ekse11iyetle bogacaklard1.
her taraft b izden <;11 km1~ degiMir. Batum'un bir kJsmt
0 manzara bizi bundan i9tinap ettirjyordu ve bu 'kon-
bizden c;JkmJ~ d iger k1smL elimi~de kalmJ~tJr. 0 me-
fe ransm i9i ne Ru sya da giniyo.rdu. Rusya'mn 5!}i kal-
buslann ha'kkmt iptal; bizde kalan arazjide'kJi mi.in!e-
m adJg t halde g·i riyordu. Benden1iz dedim 'kli ni!Ylin bun-
hiplerin hakkma tecavtiz demek olur.
da 1srar ediyorsunuz ve bu §eyi de anlamak: maksa'<l.t
Dr. RIZA N1JR BEY (Sinop) - Efendim Mosko- ile bun•dak i kastmtz nedir? Hangi mtiza'kereyi daha
va' da malum mUtahedeyi akdetbikten sonra hukuken evvel yapmak ist•iyo rsunuz? Azerbaycan mesele~ mi.
onu ·i kmfrr etmek lifi:in Azerlb.;:ycan'la, Gi.iroistan'la ve yoksa Ermeni meseles1i mi? Nerlimanof dedi kri; evet
·Ermenli!>tan '·Ia ayn ayn ve mi.1temmim mu&hedeler il'k def.a Ermeni meselesini haUettirecegiz. Yan'i onu
yapmak ica:bediyordu. <;i.inki Rusya lile bu hi.iki.imet- himaye mi edeceksin,iz, ded•im. Ded!i ki; ica'bmda
leJ'in hudu'duna ~aalluk ed'en bazt mcvad kararglir 1
Ermen ilerle birl~ip S!ize kar~t ci'd al edecegiz ve !ben
olmu~tu. Onun i~Yin bunu da yapmamtz liizm1 geliyor- bundan dalayt ki.iplere bin dim. Fa'kat ben reis olma ·
·du ve bu zaten anlattJ'klan gibi kararla~tmlmJ~tl. t~i­ d•gJm 1ifi:i n 'bir ~ey soyl eyemedim ve blir ~ey soylemek
mizi orada b :tirdi'kten sonra Bakil'ya <i nd ik. Baku'ya de hakk1m degild'i ve bu, zannedersem bi.iyiik 'blir ha-
g~!ttikiten sonra ta1!Jii !Jir heye~i resmiye bir yere vas1l kan~t ve bi.iyi.ik bir teihdi,t tir. Bundan soma geldigi-
o1unca resmen kend isini o Hi.i:ki.imete bildirir , hatta m iz vakitte aram1zda, ilfi:i.imli.z arasmoa 'bi.iyi.ik mi.ina-
benden-iz bunu tahriren bil<lirmesini reisten rica et- ka~at ve ·ihtilaf has1l olmu§tur. Bendenjz d~dim ·Jci :
•rlim . Biz tic; kli~i tid!i'k Yusuf Kem5J, Memduh Sevket Tahriren prates'to edleoegiz. Bu ol'a maz dendi. ve 'kll!bu1
bir de bir arkada~. Halbuki bunu kabul e<tmediler. U.y cdi.[medi ve ~! fahi de yapl~'dtgt karanrruzla de~Illir.
be~ gi.in oyle bistrd ve bli hareket kald.i'k. Nihayet hu- ona dahi karar verilmemi§tir ve Memduh Sev'ket Bey
susi temasla o da Memduh Sev'ket Beyin te~ebbi.isti ile dalli bundan telefon 'ba~mda miiteesstir olmu§tur. Ken-

229-
 t : 75 13 . 9 . 1337
disine Haridiye Komiseri tclefon ettigi vak itte, agzm-
dan, gidecekler diyc kac;trm1~ t tr. Hatta ben dedim
lk•i: Sizi Hi.iki.imetimiz buraya gondermi~tir ve bu ka-
dar ayd1r burada mi.imes ilsin, halbuki Azerbaycan
HUki.imet>i bize miimes ~ il gondermemi~tir. Demek ki
swi istisk5J ecEiyorlar. Sen de durmamallsm, dedim .
Vakta efendiler, Azerbaycan millcti ilc; buc;uk milyon-
luk TUrk halkmt ihbiva eder ve bunlar bizim gibi ko-
nu~an bir millettir ve milnevverleri vardtr, milliyetini
hissetm.i~ bir millettir. Ekseriyetle ~ijdirler, fakat o ha-
le gelmi ~lerdir ki ~ ili l1 ik, Si.inn ilik fark1 gori.ilemez.
Hepsi dini !sliim birdir diyorlar Binaenaleyh tefrika
ka'bul etmez bir millettir ve bunlar bize ellerini ac;t-
yorlar, dua ed1iyorlar ve ne vak it bizi kurtaracaksmtz
•d,: yorlar Ve adeta istasyonlara dahi bunu bize sormak
i~in geliyorlardt ve bi:zii kur-tann d:yorlardt. Hallerin-
den tazalliim ediyorlardt. Fakat buna ragmen b·i r Hi.i-
ki.ime.t vardtr ki o Hi.iki.ime~. on. on be} komiser in
elinded•i r ve bunlarm da ktrk. el!.i yard ak<;tst vard1r.
Su tabiri de mazur gori.ini.iz ki bunlar Ruslann en
dcn1i al ~ tlerid : r ~e Rustan Rusturlar. Bi.itiln emelleri,
bi.iti.in sayileri Rusya'ya matuftur. Yani Azerbaycan'-
da Rusya'yt tutmakttr. Eger burada Ruslar oln'lasa-
Jar buranm halkt onlarm her birini parc;alar 'C her
parc;asmt da bir dala asarlar. Bunlar o haldedirlcr.
Ama bu adamlar memlekctleri giidiyor, ona aldtrmaz-
nar ve bunlann <;ogu zaten hissi milliden . hiss i d:ni ve
vatar:; cl cn mahrum insanlard1r ve zaten neler yaptyor-
l·ar? Birc;ok ~eyler getiriyorlar. Tiflis'te ewa ile, altm
lile, blilmem ne ile mi.ibadele ed•i p gidliyorlar. Faraza
!Jir vagon kagtt getiriyorlar. yerine kt)'metli e~ya go-
'ti.iri.iyor!ar. Simdi btt smtftan olan adamlann ha'ka-
rcbi bize mi.ithi~rir Ben Tiflis'e geldigim vak,it, bende-
niz T ifl<is'ten bura)'a bir ~ey yazmt~tlm. Bil~eydim ay-
nmt burada getirlir okurdum ve ora~a demi~·tim ki;
ke~ke Rtza Nur'un tekhfini kabul edip yap>a idik.
Ben mUnferit miizakere taraftanytm, konferanst da is-
'temiyorum ve esasen onlann teklifi ic;tiha•dtma da mu-
g·ayirch. Ben Tifslis'ten Batum tar'i'kiyle geliyontm,
yerime ba~kasmt gonderiniz de;d im ve tabi·i usuli.i dai-
resJinde emrinize mun.tazanm, dedim. Beklcdim cevap
gel ..-:edi. Sonra te'krar beni tayin etmi~l~r. Halbuki
ben buna 1iki suretle muhalif·im. Bir'isi ic;tihadtma
mu~ayircir, ik:noisi; biz hakaret gormi.i~i.izdi.ir ve ay-
nt zamia nda mukabele edemcmi~iz:dir. Oylc yere tck-
rar gidip mi.izakere yapamam ve beni oraya tekrar
gondermek dogru o1amaz.
s :md·i bu adamlar nic;in konfcrans ist iyorlar? Kon-
ferans istediklerinin birinci sebe~i bize Gi.imri.i Mua-
hedes'ini fesettirmek, Ermenileni himaye. Elbirligiyle
- 230-
C:2
cunu da ~ i zc yapttracaklar. Gi.imri.i Muahedesini bili·
)'il:wnuz, bununla biz Erm:.:n ilerin ara;-isini tahdit
etmi~izdi r ve aynt zanum:a onlara kontrol koymu~u;:­
dur. Bu gibi ~eylere RL:slar katiycn t::~hammi.il cdcmi-
yorlar. Bunu kaldtracaklar. ikincisi. bir Kafkas kon-
fcdera~yonu te~k:l tmektir. Haibuki bizim iJ;in Kaf-
kJ~ konfederasyonu mevzubahs olamaz. Simdi hu
konfcdcr asyonu nir;:in yaptyorlar? Kafkas konfedera>-
yonu ~unun 9indir; Rusya'da bol~eviklik bir gUn di.i -
~ecektir ve bunun de,·amma: kimse inanam1yor. Ko.
mUn izim ya~amaL: gayrt tabii bir J;ocuk zannediyor-
lar. Bu dL! ~ ti.igU vakitte Rusya'da zimamdaran nc ya-
pacak? Vc sonra Kafkasya'da b~ lmem ~urada , burada
zimamt hi.iki.imeti el ine ge9irmi~ •birtak;m insanlar var
k•i; komi.inizmi mli a vat vadediyor. adalet ,·adediyor
ve b~1 idare zamanmda herkes hem beyaz ekmek yi -
yor, havyar yiyor, una ve buna na il oluyor d iyorlar.
D i gt.r! ~ ri i\ e i i.;: okka ewasmt ta~tyacak. kimsc bul a-
mt yorlar. herkes e~ya tnt strttnda ta~tyor. Bi1im da-
garc:kli koyli.i!erimiz yok mudur? Rusya'Ja bi.in;n aha -
li boyltd ir. Onun ir;:in bunu birakmak istem i}orlar.
Kafkas konfederasyonu te~ekkiili.i yaptltrsa Hliki.imet
c!i.i1e•xk. bilmem neyapacak? Kafkas askeri Rusya·-
nm i\ ine sevk olunacak. ('ar taraftan mr gelecek.
M e n ~e \ ti k taraftan m1 gelecek gibi Bol~eviklik cere-
yam kopacak . 13una yal111z Kafkas Tiirki.ini.i kan}ttn-
yorl<~r. Yani Ti.irki.in kant ile Mo kova'd\L Bol ~ e' ikli -
gi be~liyccekler ...
Sonra dendiler, Rusya bizim dostumuzdur. Tiirk-
k r hie ~iiphe iz komiini7min dostu degildir. Bunlann
ik i•i de ayn ayn n~eselcd i r. Rusya dost, Bol~eviklik
d ·:.! ~rr. an olabilir. Simd'i Ru ya'nm dostu oluruz, fakat
Bul')evikligin di.i~man1 oluruz. Onlarm prenS<iplerine
nu ara n biiti.in d i.inya Bol~evik olacaktrr ve her Bol e-
vik hi.ikLimet Rusya·ya merbut olacakttr. Mo kova'-
nm s.iyase·ten hi.ikmi.i altmdadrr. Almanlara bunu tek-
lif c~mi~Jerdir. tspartnaki.isler de razt olmamt~t1r ve
hie; ~i.iphesiz Almanlar da onJan dolayt kabul etme-
rr. ! ~Jcrd< r. -9imdi biz Kafkas konfederasyonuna girer-
<:e k komi.in "zm bir yer tutmu5 olacagtz. Bu da bir si-
y <: ~Ctir vc haNa R uslar bize resmen daba bu taarruz-
lar o'madar: evvel biz Kafkasya'da iken teklif etmi~­
krL·i. Size b:r Kill! ordu verelim, Yunanltlara taaruz
ed 'niz d ;yorbrclt . H :cr ~liphesiz oradan buraya Ktztl
orJu gelemezdi. bir noktaya kadar gelir otururdu.
s :md : dt.mek ki mesele iki ~ekildcdir. Onlann konfe-
r::~n~t i~t c mc ,: bu maksatlard :m mi.itevellittir. Bundan
c!olayt ber1 bunu kabul edemem. Halbuki biz, bunla-
nn h<opsi ilc milnferiden muahede yapabilirdik ve bu
mu ahedcler bitm i ~ olurdu.
 t : 75 13 • 9 . 1337
Sonra bir Kafkas meselesi va.r, bunlarla. TUrkiye
isterse uzun boylu tetki'k ve tahkik eder. Ondan son-
ra ya mi.iza'kerata ri~tira'k eder veya etmez. 0 da ayn
' tidli. Biz ne yapt1k? Tuttu'k ora:da. bu i~te
ir mesel.e
alJ~ acagtffiiZ yerde, hudu:dumuzun obiir 1'arafma gel-
ik. Bit'tabi bundan da haberin.iz yoktu r. zaten bir
eyden baberinliz yok. Afeder in iz o vakit bize Rus -
lar Ale'k:sendpol'il tahl iye etmek ir;i n nota erdiJer.
Hiz soz ver'dtlk, fak at bizim ozUmUzde sadtk olu u-
muza inanmardJlar ve GUmrii'yli tahliye edin dediler.
~iz bun:u 'b!ir ka<; defa §arka da yazdtk, buraya da
·azdtk. Ta'hliye ediilrnedi. Nihayet d'ort gline kadar
Giimrii'yii tahJiye etmezseniz ben ordumla ytiriiyece-
gim driyere'kten o zaman Ru lann Ktzllordu Kuman -
dant isminde birisi Kaztm Kara'bek•i r Pa~aya bir ill-
r:matom vermi~bir ve '<iort gline kad'ar Glimrifyti tah-
, ·e odin demi ~!'ir. ihayet K aztm Pa ~a 1srar etmedi.
_1iiddetin hJtammda tabliye olun'du. Biz o vakitl r
Yada ri ·ik. Ama belki bizi tevkrif ederler diye hudut-
tan " blir tarafa gittik. Nihayet ora 1 tahliye olundu
, e kan dokiilm ine sebebiyet verilmedi. Ondan son-
ra benden;z Batum'a tindim. Batum'da 0 me aili tetkiik
ve tah'kik ettim ve orada bir hafta kaldt'ktan sonra
Trabzon'a ge<;~im. Simdti efendim eger biz Azerbay-
n'da kalm1~ ol ayd1k bu mii k:ilata ragmen bunlar-
mlinfepiden mliza:kereler yapmaya muvaffak olur-
duk e bunu orada Memduh $evJc.et Beye soyfed im.
Bu nastl olurdu? Bunun bir 'd elili bahiri de §udur;
Rusya evvelce biZJden bu konferarr 1 !iste'digi lhalde ka-
tiyen miimkere yapma:ytz ·diye yana~adt~lan haJde,
biz bunlarla mlinferiden miiza'k:ereler ya.p maya mu-
vaffak olurduk. Halbu'k:li b iz onlann tekUflerinri mu-
vaf tk gormliyerek teklifim izde tsrar ettik ve yolunu
bularak miinferid~n muzakereye muvaffak olduk.
zerbayc:>.!''hlar kuklra gibidir, Ru Lann ded igini ya-
par, R L••L~r ne derse onu yaparlar. Eger biz bir §ey
ap tst ac;:tp da muhabere veyahut l>izzat birimiz Mos-
ko\'a'y;; gitseydJk ve orada <;aiJ~sa idik Ruslardan mu-
,·.::f;.:,a.t cevabt ahrdcl.- <;Unkri biz Kafk a konfederas-
onu ile miizakere yapacagtmtZJ vadederdik e bunJar-
h yap mamak fikrinde degiliz, deriz, yalmz bir defa
izinle mliahedeyi bitirelim. Ondan onra onu da
konll§uruz diye ba§JardJk e daha boyle bir takm1
)jeyler oyleye'btil!irdik. 0 zaman emir verirlerdi mLin-
feriden yapardtk: ve bu i~ler de b lterdi. Boyle bir gUn-
de b iN yor unuz ki dliplomatlann muvaffa k:iyeN arka-
lanndakii si.ingi.iniin uzunluguoa ta.bidir ve bugliu emin
olunuz ki 'bu adamlar bize tasbiih'i hu<lut teklif ede-
cekler. Sav~at't ve daha bilmem neferi isteyeceklerdi.r.
'
Goriirsiini.iz, ln~aUa'h i temezler. Buna ragmen bizim
-23 1 -
C:2
Hari iye Vekaleti bunu tacil ettigi halde Ruslarla
yaptlan muahede t l1ir ve bunun tehirlirun sebebi bi -
zim Fran tzlarl a §oyle, boyle olan miizakerelerimiz-
d ir ve fbu mli zakerelerden Ruslar c,;ok §iiphelen'i yor-
lardt ve bize ac;:tk olarak soyledliler siz bizi aldattyor-
sunuz. 0 vakft B ~ir Sami Bey FransJzlarla gorii§mii§ -
tii 'e bu pek fena bir §ey oldu idi, l:iiz bunu boyle bir
giind tasd ik t:-ltik. Ehemmiyeti kalmad1 bu ne demek
o lu vor. Hatla siz bizim aleyhimizde rittifak ediyorsu-
nu z dedr;ler ve bunu i9erin dahi soyledu ve onJarla
b;r !iCY yapacaksm1z bizimle do t oluyorsunuz, Lond-
ra'ya bir heyet gonderiyor unuz, FransiZlarla gorii~li­
yorsunuz. Bu ne demek luyor diye §tiphelenri yorlar-
·.
Polonya Sefitii ile Gliroi an efiri Tiflis'te gorii~­
mli ·l rd i. S!mdi efendim, bizim bunlarla muahedeler
yapmamtz hayati me elemizdir. Babusus Azerbaycan
m 'llel i bugun tamamen milli hislerle ve btiyiik bir ar-
zu ile Tiir iye'ye Lil k kard slerirriiz~ yardlffi edelim.
para ver lim. · ~ok ihtiya~lan var, tlifek vere1im, bir
I 1 mtn1 ihti c,:lanna arf tsinler, ~eklinde konU§mak-
tadtrlar. Hatta iz geldikten sonra yine ~n!!iha p olu-
yordu. toplan an :'v!ecli te bunu Hiikiimetten sormu~­
lardJ. B iz o muahedeyi v vakoit onlarla yapsaydtk ,
benzin. gaz, mazot alacaktlk ve onlan n bir ktsmmt
ihtiyz.ctmtzc>. arfedecektik.
Sonra eft::nd im .. dig r bir m ele var ; lbizim ora'da
tliccarllr.tzm mallannt mli ade re etmi§lerdii. Onlann
rr:a ltnt alac?.ktJk. sonra Hi.ikilmetimizin depo edilmi~
c~ya 1 vard t, filan ve fila n onlan da aJacaktt'k. D edi-
ler k:i yine Harbi mumi nmanmda biizim Hi.ikiime-
~i miz onlara ikrazatta bulunmu 1u. B"i r kay yiiz t>in
lira onu a,]abilirdik. S nra daha miihirn bir mesele
var ; Boflie ik lik oldugu vak•itte Ru larJa bi.rle§mi~ bir
de Mu tafa Suphi •i smlinde t>irisi vardt. Bunlar b'izim
bir ~ok e:>i rlerimi~i idam ettirmi~ler, nasyonali t diye
'idam etti rmi§lerdi. Baku'nun 'kar§Ismda bir ada var-
dtr. Bu adamlarm ]damlannm hesabm1 sormak lazlffi-
dt, tazminat almak laztmdt. Bu gibi bir 9ok mesa.il
vard1ki bunlann bedelleri altm.rdt ve onlar da verecek-
ti. Bunlan hi<;: kimse ormamt§tJr. Reislere de soyle-
d:m. arkada~Iann bir iki ine de soyledim. Bu muahede
bt.! rada ba . ma kahp ta dik edilmekle bi tmez. Bu mua-
he le oyle yaptlmJ t1r ki mlithi~ bir resmi safaha1t1 var-
~tr bir de ·i~yUzli vardtr, husu i kolnisyonlar'da ha -
ztrla nmt5ltr. R c mi btr muahede degildir sureli hu-
u~iy.;de dli~Lini.ilmu ti.ir. oora emirler verilerek ya-
P'Iml~ t Jr ve bu tlirlU , ti.irJU safaha;t ge9irmri§rtir. He-
yc.t i elile bu safaha1t JUUkemmel surette l>ilmeli ki
Tlirkiye'n in Sark iya etini bilebiJsio. Mlizakere ac;:t-
 j : 75 13 • 9
OIZ, ben de bildiklerimi soyleye}"im. K omUnizrn da-
vasl esaslan nedJir. bir heyc'ti ilmiye buraya gonderil-
di , bu gibi ~eyleri ter.kik etmek i9in.
1 re te limi nefs etmiyec klerdi. E rzurum mebuslan
.Sir de Tiitk dUnyas1 vardJr, onu tetloil. etmek Ul-
zumdlr. Bendeniz de bu hususta aoizane me~gul ol-
dum, malumat1m var. Fa'kat kimse bana oz vermedi.
Mi.izaker~ kaplSI kapat1ld• ve bir c;ok ~af il t vermcye
umumi ve husmii her tUrlU taiS~ilati vermeye hazmm.
(Simdi muharebe Zaman•; vakti· ahara, sozleri, gUrUl-
,t:i_ueL)
SUKRD BEY (Karahisan Sarup) - Or.adaki he-
yeti ·i lmiyeden ~im<liye kadar gelen raporlar Mecliste
dkunmak laz1m gelirdi. Arkada~lardan !smail Suph.i
Bey ora'da baz1 tetklikat ule me~gul tjdli.
VEHIBi EFEND[ (Konya) - Efend:im benim
1anlad1g1m bir ~ey varsa bir taraftan aldan•yoruz. Ha-
kikaten R1za Nur Beyin kelammdan anla~d:.!Jl~ma na-
zaran Kafkasya ·i le bizim miittef•i kan muabedeye gi-
ri~meye lUzum yoktur. <;Unki mademki ayn ayn
umhuriyetLir. bunlarla ayn ayn gorU~mek laz•md1r.
Bii21:m de onlarla konu§makta btizim uc;in mazarrat
mevcuttur. Bunuola 'beraber asll diyecegim ' ~udur.
Daima biz adam kayu'makla me§guli.iz. Kars'a gorU§-
m k 'ic;in buradan •i'ki adam gitmek katidir. Bilmem
~ars' ta meselii · ismin1i oyleyecegim pe in; Muvaffa'k
Bey, 'bu meml ketle alakas1 yok. Ncreden bulunuyor,
ne oluyor. neden bunlar ge1Jif\iliyor, ben anllyaroJyo-
rum. Bu m illetin paras1 ne kadar c;okmu~, sen de at
sen de a!. Rica edetiim bunJardan vaz geyel im. HaJimi-
z.i. dU§iinelim geleceik ay maa§ alamtyacak m1Z, bun-
tar oyle bedava gitmez. Orada Kazlffi Karabelcir Pa-
ramn yanma ve i!ecek adamlanmtz var, iyJ bir arka.
da§ gider mesele biter, rlica edenim bundan v.az ge~­
meli.
CA V1T BEY (Kars) - Benden iz Meclisi Aliye
ora ahvaiT-i, ordusu vesairesi hakkmda malumat vere-
yiln. Bu hususta karar ver~rken bu malumatm faydast
olur. Bid'ayette Rusya HUkiimeti Azerbaycan'dan ~o'k
uoa'kta tidi, Azerbaycan'a yakla~amJyordu. Biz de
memle'kettim'iz dahilinde, fngilizler Kafkas'tan ~tktik­
rtan sonra kendi Jcendim•ize ne yapacag1m1Z1 ~a~Jrrnl§·
tlk. 0 vakit bugiinkii §ekli Hlikiimet!i.nl!iz yoktu. Gay-
nresm,i gizli me-Sati vard1. "Ba.zJ. kumandanlar tiife'k
kac;1nyor, kimi bilmem n~ yap1yor, a~tktan ac;1ga in-
gilizlere kar~1 bareket yapacak bir mevcudiyetli res-
miyei askeriye yo'ktu, Kuvayt Milliye t:irzmda bir ta-
k•m kuvvet!erimiz vardJ. 0 vakit Sark Cephesi Erme-
nistan'm h'az1rlam:akta oldugu ku\rvetlerle !stanbul'a
g>idebileceginfi dU~uniiyor. Ona kar§1 da resmi, gayn
resmi mukavemet c;etelerii d'i.i~uniiyordu. fstanbul Hii-
-232-
1337 C:2
kiimeti ister versin. i ter vermesin kendi kendilerini
mUdaf edecekler ve Ermenistan'dan gelen kuvvetle-
da ~ah.i~tir. ($Uphe iz sadalan.) Sonra bu htanbuJ va-
Zjiy !'i ha 11 olunca, re men lng·ilizler i§gaU e<lince 'biz
kendi kendimize i tikamet verdikten sonra ac;1'k:tan
ac; 1ga mesaimizi izhar zamaru gelince, mesali. tevh!i-t
'; ldi vc mU~tereken r;:ah~1lmaya ba§lamld1. 0 esnada
Sark Cephe i de dU}Linli yordu lci; Ruslar'la tevb!idi me-
sai edilsin. Ru Jar zaten Ermenistan ve GUrcistan'L
ezm k istiyo r, Ruslarla ' biJ·le~ilsin ki o taraftan gele-
ce'k tehdide bir hail ~elcilsin. Bunu arzu ediiyordu .
Bir kac,: casusu Van'da ya'kalay1p idam ettirmi§imdir.
Biz:i zay1f zanoed~yorlar, siJahlanroizdan tecrit edil -
in i iz za nnediyorlardt ve bizi ufac1k bir Jokma haEin-
de zanned iyorlard1. Bu vakit Sark Cephestinde bazt
t ki ka ttan anl a~ •ld1 ki 1Ermeniler •bize 'kar~L hareket
cdcrl~rsc .'}ark Cephesin:deki kuvvetler bize 'J<iifayet et-
meyecek. 0 \'ak•it Kaz1m Pa§anm ·iya eti, dii~i.incesi,
Ru Sovyet Hi.iki.im tleri miim'ki.ia oldugu kadar Er-
mwistan hududuna yana sm, mi.i~tere'ken iki taraftan
lazy(k yapdara k Ermen i tan ve Giirdistlan Rus K1ztl
Ordusu biraz da bi2lim !slam, TUrk te~ ilatmm muza-
her .iyle KaktYya girdi ve girer gim1ez mez.al-ime ba~­
ladJ. Bu m zal·im tevessU etti. Biz zannedjyol'duk kt
R us K!Zilordusu muaven-et edece'k Ei'menJistan hudu-
duna yana,acak ve 'mU~tereken te ~ r yapacak. Bu zan
hilafma Gence·de Akdam deriilen mevk,ide 'bjr aksi
ink!lap vukua geldi . Zlannederiro orada bi.I1buc;Uk ... ka-
dar KIZilordu efrad1 JSlarnJar tarafm'd an imha ediildi.
Bunun iizerine Ktztlordu Gence ha'valisinde tal} iis-
tUnde ta§ lnrakmad1, tekrnil t lam evlerfi.rui y!'ldt1, yalct1.
BugUn Gence hara'beden 6barettir. Sonra biZJim Sar'k
frphe i baktl kll R us ordusundan ha}'lr yok. Bunu
a.nJaymca kendi hesabma harekete mecbur oldu. HU-
kUmetten ve Meclisi A:liden miisaade dstlihsal etti.
Sankami} harekatmda GUtcii HUkUmeti Ermenilere
il}llirak etmedli. Bun·d an cesaret 'alarak Kars harekatl
yapd1p Gi.imrU'yU ~ gal etrfligi zaman ar~dan !ika gi.in
g cymedi. llir Rus livas1 kolunu sallaya, sadlaya bir kav
Em1 ni komUnisti 1ile bir suvari livas1 geld~. Allalh mu-
hafaza etni. Biz daYulu c;ald1k Ruslar plli'Sayt topladt.
Mesele bOyledir.
Durada bir dak>1ka da Rus OrtlusunCian malumat
v rey>im. Rus ordusu esk•i b ildigtim:iz Rus ordusu de-
gildir. ·.sir defa c;•pla'kltlr. Burada g()rdiigiimUz kJya-
fet R us Ordusn ktyafeti degildir. ·B unu giden arka-
da~lar gordti. Sonra elle.nindeki s.ilahlan ekseri.iyet iti-
bariyle kesmi§.1erdir. Ha~a bir sUvari alaymdq. lbir ne-
fer bir zabitlimize izahat vermistir. Tiifek 'ICISa olur-
 t : 75 13 . 9 . 1337
a tabanca g1t>1 kolay kullamhr. Alay dahilinde dan,
dan attyor, ni~angah da yok, arpaclk da. yo'k. Son-
ra makineN ,tufe'k:leri KIZIIordunun toz toprak is;inde-
clir. MalCiineli ti.ifek.leri yiik arabalan is;1nde gider.
Ek eriyet gordiiklerimiz budur. Bunun arkasm'da. giz-
J, ihet varsa bilmiyoruz. Fa'kat benim f1rkam us: alay,
·· taburu :ile alt1 ay Rus KlZl..l slivarisiyle mlicacfele
etti. TUrk komiill'lst olmaz. Sonra efendim Rusya.'dan ..
Dr. RIZA NUR BEY (Sinop) - Kumandanlan
e ki onb~tlanndan, s:avu~lanndand1r.
CA V!T BEY (Devamla) - onra eferrdim Rus-
}'a'dan bliz vak:~iyle, yani izahat1m Rusya·y, biraz an-
lattlktan sonra Kafkas'1 anlata ag1m. Onu izah ede-
gim. (GUri.iltUier), (Devam, devam sesleri.)
Vaktiyle bizim HUki.imetJimiz Rusya'dan kadana-
lar s:.~tln al1rd1. Rus ka'dana 1 diye getir'ir, batarya-
lanrnlza ko~ard1k. Bugiin Rusya Hlikiimeti arabala-
ra c.le e lko~yor efendiler. Rusya HUkiimeti bizimle
' uwethi bir miitte~ik olmakla beraber, korkulu bir
Jii~man olamaz. Sonra· efendiler, Ru ya HUkumetinin
as gayesi, beyefendinin buyurdugu gibli, Kafkasya'-
da bir hukUmet kutlesi te~kil etmektir. Oradaki Azer-
ycan komi.ini t olmu~tur ve onun tesiriyle, dort, be~
·~i n:i n tesiriyle feveran etmeye, kenclini kurtarmaya
haz1rd1r. Ermeni Htiki.imeti nasJ!d.Jr demin arz etmi~­
ti m. rivan'a girmi ~i. Bizirnle olan muahedey.i tat-
ik ctmedi ve d di k!i ta~nak . Ermeni tan'Ja mukave-
le yap m1z, l>inaenaleyh Sovyet Ermenli stan'la muka-
veleye hacet yoktur. Zaten do Mur, mukaveleye hacet
yok.tur. Bir tren esliha, muhimmat ve liayvanat hala
gclmedi. Daha birkas; tren, gelme i laz1m gelen ge1-
merli ve gefmiyecek,tir. Bugi.in Rusya ·rah venneyi
vadetrni~ken, Ermenistan m verece~i ilahla.n verdir-
meye mani olmu~ur. <;i.inld Ermeni tan'a dokununca.
is;erin ile Ermeniler ara.smda his; far'k: yoktur. Giir-
istan da aniren bu ~ekle girdi efendiler, Ru ya'nm
bazir,;e!iidir~ R usya hang'i tara fa evk eder e oraya gi-
der. Bizim1e miizak"ereye girmeme i Rusya daa aldJgl
tesirdencli r. Bugi.in soz verir yann gitmem der, bun-
larm soziine itimat olunmaz. Azerbayca.n'm bol~e­
vik~ikten tazalliimti hakkmda. Bakfi'da ameleler kendj
ara1annda toplanJyorlar. Bakfi'da bir mi ·ng oldu.
lran amelelerti memleketlerine para gondermek mec-
buriyetinden taza.llfun ettiJer. 0 mitingde bir amele
yukan S:I'ktl, bir misal gosterdi dedi .ki: Vakliiyle bir
Qa r S1ruf1 vard1, bir de amele, b'ir de erazil S1ruf1 ar-
dJ . Biz ·i nk1lap 6 iyorduk, fakat darbeyi pek fena vur-
duk, ba~ a~ag1 oldu . Bu v.&ayt da Kar "ta bir zat ba-
IUI. soylem:i~tir. Sonra efendiler Rusya Hliklime~i Kaf-
•ka.syab1ann ka~t oldu&'lmu anlad1ktan sonra ...
-233-
C:2
REFET PASA (tzmir) - Bugiin siyaseti hariciye
hakkmda oz soylemenin SJra I degildir. (Devam, de-
va.m esleri.), (Celse ha.fidir bets yok sesleri.)
V1T .BEY (Devamla) - Miidafaai Milliye Ve-
kili i temiyorlarsa ben siikut ederim.
R EPET PA,SA (tzmir) - Vaziyetimizde bol~evik
olmak yoktur. Bugiin fbizimle bol~evikl.erin, bu mese-
le dahili iyasetidir. Rusya'nm dahili i~Jerine mii-
dahaleye haklomiz yoktur. Bunun is;in Heyeti Ve'k i-
le ~amma buoun bugiin tehirini rica edenm. Mesele
bol~eviklik meselesi degildir.
CA ViT BEY (Devamla) - 0 hal de §imdi netJice-
yi arz edeyirn. (Giiriiltiiler)
REt - Efendim rica ederim. izahat talep olun-
mu~tur. Mesele odur.
VlT BEY (Devamla) - Simdi efendim orada
munaziiinfih olan mesele za hiren hiy yoksa da , ha-
kikatte lgd1r. Siirmene ha va:isidir. <;iinki lgd.u- Aras
mevk iinden Erivan·a birbus:uk. saattir. Bu Giirnrii Mu-
aJ-.cde iyle bize terk edifm i~ bir arazidir. Ermeniler
h:c; b:r ak it raz, olmJyacak, bizden isteyecektir.
ik in i i; ahciva n mmtaka 1d1r, orada. binlerce
Turk ehidi arc1r. Ermeniler ~sya n ettiler, ve kendi
kenJ·ile1 ini kurtar'd1lar. Ondan sonra Rus Sovyet ida-
r i Yardir. zerbaycan Hliki.imeti Igdtr, Siirmene
ha aJ: irde Glimrli Muahede iyle Ermenilerden. aldi-
f;lmiZ za man, rme ni Hi.ikiin1etine hediye etlliler. Bu-
nun iizcrine bir galeyan basil oldu . ~imdiki halde
Azer'b:wcan'a merbut gibi gozi.ikiiyor. Sonra Acara. liJe
Sa~at havalLi bilha a Rusya Hiikiimeti kendisi Giir-
istan'a 1taarruz ettikten onra bizirn Giirci.i Hiik.ii-
metiyle muahede ta.sdik et~irmi~ oldugumuz iyin ora-
Y gidecek heyetimize... Bunda da muanZIZ. Binaena-
leyh oraya gidece'k heyetimiz ln~allah1 Taala burada-
ki aziyetimiz iyi netice veriir de oraya giderse o va-
k·it kuvvetle hakkuruzt miidafa.a edebilir. Fa.1cart: bu-
raca netice bu ~ekilde de am ederken, orada bu mti-
zakereye girerse taleple~in 'kar~1smda na.stl vaziyette
kalacakt1r. Miim'kiin ise ...
AHMET FERlT BEY (i tanbuJ) - Efendirn mii-
zakereyi klifi goriir entiz vaz g~eyim. (Devam, devam
sesl ri.) Efcndim gerek Rm1. Nur Bey biraderimiz, ge-
rek Cavjt Bey arkad<UjJffiiZ Heyeti Celilenize mufa.s-
salan arzettiler. Bu ta f ilatm bir ~ok no'ktalan bellci
h psi ... !/.:yl r itiraf deriz. Fakat meseteyi haJietmek
i~in y ln1z bu t fsilat ve teferriiatt aoJay1p dinleme'k:
lazJmdll.
Memlek-"t in menafii nin i tilzam ettig1 bugunki.i
h:llh hareketi ~1karma1c , koymak lli.zimdir. A 11 mti-
zakere edecegimiz me ele de bilhassa buoor. Siya et,
 t : 75 13 . 9 . 1337
malumu alin.iz, kuvvetlerin mu vazcne~i ve tei'ifi •n e-
nafi meseleleridir. Tarafeyn kuva y1 iyaselin c a>lan-
m te}kil eder. jki tarc~ftn tak1p cttigi menafi, o da di-
ger baraft te~kil eder. iya et harp degtld ir. Si.ingi.inii-
zii wkunuz ve i tedig'nizi yapmtz. Tarafycn memfti-
ni telif iya ette var. Bir eyi le~ebbus
ve J~d bulmak
ve tlevletin menafiini muhafaza et me:' Lizcre faa! kd-
mak..
R1z a ur Bey biraderimiz buyurdular ki; miite-
ferri"k bir sure te devletlerl e mtizakere etmek Hiztm-
dJr. Ha y1r mi.inferit surette devletlerle mi.izakere et-
sek ve sonra yalntz Kafkaslan toplayarak Ruslan bir
tarafa b1raksak menafii mi.i lakbelemiz n kta mdan
hlldlldumuzu tarjn edecck, hududumu.w Bakuya ka-
dar goti.irecek b ir itlifak. yapsak pek z:iyade laz1m
o lu rdu . F ka.t bunlar yalmz bir tarafm ar:wsu ile ola-
ca k ~eyler degild ir. Bir iLarafm diger ta rafa olan mu-
vazenc kuv eti m uhteli f taraflarm teHfi beya n. --etme-
leridir. Harpten bahsetm ek i tiyoruz, s;yasetten .. Bu-
yurdul<lan ile bu tar1da hareket kabil olmu ol-
saydJ, ~lipes;z ki. onu yapmak evlii ittarik olurdu Fa-
kat bunun ka'bil o lmadJgt Rtza uri Beyin !l e,in-
tlen anJa~Ilmt~ltr. Bir kere buyurdular ki; er., mmof
bol ~evik lerin adamtdtr. Azerbeyc m ha'kkile temsil et-
miyorlar. Fakat bugi.in harp ile me gul jken Azerbay-
oanla ugra~m g.1 vak~i n iz v:u mtdtr? Yok•tur. Binaen-
a1eyh bu adamlar onlann adam1 oldugu i~in tai.Jii bi-
zim arzumuz dahilinde, h._r ~ey1 i-tedigimiz gibi me-
nafii m illiyemize tamamile mutab1k urette yapmanm
imkan ve ihtima1 i mevcut degild ir.
ik inci bir ~ey daha buyurdular; gelecegiz diye soz
verdiler, gelmediler. Mo kova'dan em'ir beklediler,
emire im tisal etmiyorlar. Kabul ediyorsak bunu, o
halde ihrimal ve imkan dahilind siya eti idare etmek
Iaztm gelir. Demek bu adamlar alel - hu~us vaziyeti . i-
·yasiyeleri 1cabt arzu ettigim•iz gibi, dost gibi muahede
a!kdetmege muktedir degildirler. Mena fiimiz i telif et-
mek. tizcre bir muahede akdine muktedir degiUerdir.
Peki ~imdi akdedemezsek her ~eyi tamam 'bir urette
istifade etniemekligim1iz icabeder.
RIZA NUR BEY (Sinop) - Mo kovada nastl
muvaffak ol u, onlar da •i,s temedi!er.
AHMET FERiT BEY (Devamla) Binaena-
leyh Azerbaycan h i~ lmaz a Tiirktlir, karde~imiz­
dir. Belk.i razt lurlar. Farzedel·im Glirciileri ne ya-
pacagtz? Halbu ki GUrcillerle bi.r itiliif, bir mubadenet
yine ararntzda harbi istilzam etmiyecek surette bir
mukarenet te j. ini arayacaglZ. Hududumuzun 'ileris:n-
cie bulunan bu hi.iki.imetlerle mi.ina cbeti ha ene ida -
-234-
C:2
me el m~k mecburiyetindeyiz. Azer1baycan tab latile
karde imiz olduklart i~i n azami muaveriet isteriz. Bi-
naenaleyh hu ta rzda tees i.i et in. Bugiir. ·kabul ete-
mel< i edi_giniz mi.izakere azami menafi temin etme-
e bile. az ok menafi im izi temin edecektir Biitlin
Bot evik hi.tkiimet bile bize, muhtelif uretlerle mu -
venet etmeyi vadetmi~tir. 'uphe iz gidecek murah-
haslanmtz onlarla umum i me eleleri mi.izakere ettik-
leri gibi. hususi meseleleri intay etmege muvaffak ola·
cakttr. Binaena le yh meseleyi tak ip e:mek miihim bir
~eydir. Boy! eiimizi kol umuzu bag!ay1 p, her ~eyi mu -
harebeden bekleyip oturm_ k clegil, bilakis te~abbtisat ­
ta •bulunarak btizim harb n i tihsal etmek istedigimiz
gayeleri. ulhen i tihsale te~ebbi.is etmektir ki, bu en
biiyi.t varz,ifedir. Efend iLr $imdiy kadar yapt ltp, ya -
ptlmayan mesel~l rin mtiL<tken.:si mevzubah tlegildir.
0 me eleyi aynca mi.iZJ e"e cder iniz. Fakat Efcndi-
Ie r bir c ihe.tten unu arzedcyim: bugtine adar kaf-
ka~ya me ele ir.de hiikiimelin lakip ettigi iyaset bel-
ki ar, zi meselesinde go terilmi~ baZ! hata lar vardtr.
Fakat onu ta-kip, yeni Kafka ya da :ma, Kafk asya si-
yaseti; benJen iz kendi namuna. Heyeti C lih~ye arze-
diyorum ki azami derecede tetabul etmi~ bir iya -
settir. Bilha a t:J.f~ile liuu m gormem, Kafka a siya-
s ti bizim iy(n hayati me>ailden biristdtr Ka(kas_ a
mesele ini g5z on · nden d:~ima uzak bulundum1amak
laztmdn·. Fa'kat bunun i in Je bu iyasetimizin umu-
desi olan Bol~evik hiikumetile mevcul ml.inaseberi k -
tiyen haleldar eder. Efendtler bunu hty nazan nik'kat-
len ka~trmamah y 1z . Bu iki say eli telif etmek. mec-
buriyetinneyiz.
. Biz B l!)evik degil iz olmayaoagtz. Binaenaleyh
Bot evik olm tyanl a r.-.
Olanlan ba:rkalarmda araymtz.
l\llU TAFA DURAK 8 Y (Erzurum) - Siz ol-
dunuz.
AH.MET FERiT BEY (Devamla) - Onu bana
I soyleyemezsiniz, yanlt~ soy!Uyorsunuz, yoktur. Heye-
ti '{ek.ilenin telgraflan var, yanlt~ soyluyors.unuz, be-
nim ne oldugumu siz bilmezs iniz, Meclis bilir. (Giirlil-
ti.iler)
Bendeniz tekrar ediyorum k'i ~ark siyaseltnde bu
gline kadar takip edilmi!i siya eti bilha sa hududumu-
zun emniyeti ve m u afazast, .Bol~evizim , memleke-
Jti mizin, teskilalt iytimaiyemizin_ biitlin te~kilat
MUSTAFA DUR!\K BEY (Erzurum) - Miisa-
de buyurunuz.
AHMET F RlT BEY (Devamla) - Te§kilcl.t! ic;-
timaiyemizin ve diniyem iz in i ti lzam ettig i muhafaza
 t : 75 13 . 9
di.isturundan eya harp e tm kt on birini t n.:ih etemck
Jaz1m. Fa kat ayn1 zamanda bUtUn di.inya ile harbet-
meg:! C,:lkmad Jgnnlz i in istiklalimizi jsrih a! arzu unu
takip edeceg;m iz i in ko.rarlanm1zda i ie b ~1 i.i~ dO. -
turun telifi tiz re h reket etmem iz ic:J.betmektedi r. bi Efendi refiki muhteremim iz burada yapdacak thiz-
Heyeli e!.ilenize. [eyeti Vekile bunn isbata hazt r-. · mctlere gore bir kay ki§inin I afi oldugunu beyan bu-
dlr. He y li Cel iienize ,u na arz derim ki. bu hu · u ta ki
1e~ebtli.is . noktai nazanndan u uf K em 51 neyi h faali-
yet e tatbikalmt gere'k bu lefa go terdigi. ger k
bundan vel ce!sei hafiyede ve el i al en ryede soy-
Jedigi gibi, garp me ele· i liz rindek·i iyaset imizi tat-
bik ederken go terdi!H· muvaffa ki· eti mem1eketimi-
zin saadeti ve siyasetimiz in t tkikat1 b3k1mmda n her
halde en emin ve en i i hat elerden tela kk.i ederim.
Yusuf Kema l Beyin orada biiti.in Avrupa devletleri-
n in imdiyc kadar bir k bo~ gori.il r. Onlarm me-
nafii b ir <;ok ci hetl~rden tevem bulundugu. binaena-
leyh bizim de t ebbi.is::ttta bulunar k m enafii m izi
o nhrl::t tetvem :t<tlma k imdiye kadar ihmal 'ettigim iz
bir me eledir. B i naenaJ~yh Yusuf K emal Beyin bu
uretle $ark hududunda go terd jgj t e ~ebbi.i satt . y ine
ben de !jah i olm ak i.izer~. te ekki.irl·erl k.a. ;Janm.
Evvelce de arzettim . Bir §eyi bir ta rafm i temesile
o lmaz. mutlaka tar feynin menafiin i telif etmekle
Jur. Binaenaie. h Kars·ta i~tima edecek olan boyle
bir k nferansa gonderecegimiz murahh a Jar menafir
m illiyemiz nokta i nazannoon cidden mi.idrik bulun -
duklan takdirde mem teketimizin iya et i nQ kta mdan
hayrr 1tc lit edeceiH kanaat1ndaytm .
urahba Jar m eles ine geli y rum . urabha5la r
me el._sinde He yeti ek:ile mur:J.hba. Ja nm!Zl ~imd iye
-
kadar in ti hap ettigimiz ba.Zt .murahh lara ni bette.
her ha~de gayet muva f ak o ara in ti h p e t m i ~ti r.
Arkada~lanmrztlan Burdur 1ebusu Veli Bey huku k
n ktai nazanndan 'kar tstna gelecek d iger bir bukuk-
u ile boy olr,:i.i~ece'k. azam i kudre ti harzdir. Kaztm
Karabekir Pa~a Heyeti celileniz takdir buyurursunuz,
meseleyi K az1m Karabekir Pa~a imdiye k:.!dar ka.v-
ramJ~ askeri noktai nazarmdan kum:mdammtzdtr
ve onun riya.seti tahlmda konferans i~tima edecektir.
('i.inkl bizim topragm1tZs;i1r. M a l< att izi temsil ede-
bilmekt ir. Bu bir devl& ir,:in en bi.iyilk muvaffakiy~t­
Jerdendir. Bu suretle 1 az1m Karabekir Pa~anm Qra-
da bulunmasmdan azami istifade edebil ir iniz. Men-
faati umum iyemizi muhafaz:t. noktasu~dan azarni te-
minatJ haizdir. Sonra Muhtar Beyde~ ey ed.i yor u-
nuz, Muhtar Bey Mebuslar arasmda degildir. Eger
bendenize ci.izi bir eyiniz, -emniyetiniz var a arzede-
ri'm ki Muhtar Bey bu husu ta vazih ve sarih bir su-
rette menafii umumiyemizi miidafaa edece'k bir ~a-
-235 -
1337 C : 2
h 1 ~t1r. Mazhar Mi.ifit Bey birader:mjz hak'kmda bu-
lundu. 1-akat 1 n ~ ize •l.emin ederim ki gayet mukte-
ir bir adamdtr. Menatii hukukiyemize pek ziyade
hii ni.i hizmeti dokunaca'kltr. Sonr~ E fendiler; Veh-
yurdular. Yamnda egiliz nlar da az para li.le mena-
fii vataniyeyi mi.idafa-a et inJer. Fa kat dev!etin haya-
·tt mevzuu ba-hj oldugu zaman , bir ka yiiz lira mu-
r.lbha ·lara erihrse, ist iksar edilmez. Binaena1eyh
benden iz mUzakereyi kafi gorerek Hariciye Vekale-
tine saliih iyet bah ~ed i ~mes i n i n tekJif edilme i arzedi-
yo rum.
.y S F K AL BEY (Hariciye Vekili)
(Ka .ta m nu) - Efendim ben i de dinlemeni~i ve ka-
rarlarmlzt ona gore vermen i ~i rica edecegim. (Glirlil-
ti.iler, dlnleyec~gi z a !alan).
REi fendim, r ic3. qderim bir bir in kan~ttr-
mayallm . Bir meseleye ba~la hk ·onu bi irel•irn. Hari-
ciye V ki li bir oz
o yleyecek.tir. Buyurun 1-farici ye
Vekili.
Y S F ·MAL BEY (Hariciye Vekili)
(Kastam nu) fendim vuku bulan itirazatm bir
k1.m1 Hari iye V ekale t! n , hi.ikiimete bir kl mr da
dogrutl n dogruya b~n i m ~ h 1mad1r. Benim §abstma
ya ni. heyeti murahha aya oyleni!en o.z,Jer iizermde
dur n; a'Y cagm1. Yulmz ir kelime o _leyecegim, mli-
ad ediniz. Eger icabed r e ferah bir gi.ini.imiizde i-
ze he· eli murahhasanm buradan Mo. kova ya kadar,
o kova dan b'llraya kadar (vaki sey, hati ve mi.iza-
kerat hak krn<la bUtii n lanlan ben bi.itiin uzuhu ile
anlatmm.) (l ) Yantm1zdakil rd n yalmz bir nokta y1
i tizah ed-ebilir l niz. Ru y da tehl ik... vard1r dediler.
T{·hlike Ermenistanda id i e ben Ermenistandan ge-
~erken . imenduferin i<;inde heran s ilahtm ellmde idi.
G li mriiye varmca 13 saat lcvkif edildim . Bu ne jyin-
ai, buraya para get irmek i9ind i. Muhlterem arkada~tm
Ba<ki.l'ya girmeden vve\ Trabzon'da ftr'ka kuma.ndant
efer Beyle, bendenize kend i inin Bakifda kalmtya-
cagtnl , dogruca 'Piflis tarikile nkara'ya gidecegini_
bild irmj lerdi. Yani kal aydtk, Moskovaya mi.ira-
ol :iydtk, falan diven zatt!r. Ben haztnm
oylemege.
imdi siya· i c ihete as1l mesaili mtihimmeye gele-
lim, (giiniltiiJer pek . soylemez bir vekil •buluyorsu-
nuz.. Rica ederim Rejs Bey idare ediniz. ~ i md i Efen-
(1) Parantez irindeki kelimeler tarafmulan cklen-
di. M. Onver
 t : 75 13 . 9 . 1337
-dim as1! meseleyt .,~,eUm. Ben Harciye Vekih mem-
leketin umuru hariciyesini gosterdigillliz itima't dahi-
lin'd e :.idareye memurum. ($Lipe yok adalan) Bu mem-
leke~in maddi kuvvetleri ne kadar c;ogalttlmak mUm-
kiln ise, o kadar c;:ogaltmak, ne kadar farz ve vacip
i e, -6yl.ece c.:ogaltmak lazJmsa, siya i kuvvetleri de o
k.adar c;:ogaltmak o kadar farzd1r. Alemle dU~man ol-
mak, a lemi danltmak nasi! ,iyi degilse. devletlerle dii~­
man olmak, devletieri zemmetmek her tUr!U c;:are ka-
ptl·a nnl kapamak , her hangi devlet i<;:in olursa olsun
felakettir. Benim vazifemdeo de, §arktan, ~arptan bu
meml-ekete lj~tinat aramak ben•im vazifem. Bu uretle
ifa edildikten sonra hepsi Heyeti CeliJenizin online
gelecektir. Hepsi milrakabeniz onltne gelecek~ir. Hep-
si ittifak meselesidir. Te~ekkUI edecek konferansta iki
kJSim vard1r. Bi~i muahedenin ikal edilecek kJsJmlan,
diger ktsm1 ittifak me ele idir. Onlar mevzubahs eder-
e, itlifak meselesini biz de m vzub-ah edecegiz,.- TLir-
kiye BUyUk Millet Mecl'i i HUkUmeti nin menafiine
muvaf1k gel-irse kabul edilecektir. ve Tlirkiye Bliyi.ik
M ·illel Mecli .i }ji.iki.tmeli arzusuna, A!Ja;, gbs!erme-
sin, bilmiyerek. muhalif ' ir hareket}e bulun-ursam,
Mecli inizin daima kar~Jsmday1m ve temenni ediyo-
rum beni o zaman mesul ediniz. Kemali c~an~tle
oyJiiyorum, me uliyet yaJmz... Kalmastn oralarda
me£u!ler c;:1ksm ba ka 1t(irlii olamaz. Yani . urada, bu -
rada .. Belki §aka kabiJinden, belki dostluk kab ilinden ..
(G lirill-tUJer)
REIS - Miisaade buyurun.
YUSUF KEMAL BEY (Devarnla) - Hak•i ki me-
suUeri arayallm . Hakiki alahiyetJeri verelim. Ve
istiyorum, ben bir konferans a~1yorum, bu koufe-
ransa devam edeyim . Ona murahh a ·Jar g··nder>!yim.
Aksi taJc.dirde benim i ten c;:ekilmekligim !1iz1mdtr.
SEREF BEY (Edirne) - Efendiler katiyen mu-
zaffer olacagtmtza hi9 bir dakika }iiphe etmedigini-
ze emin:im. Fak.<11 aradak;i farklar kat iyen yiirUk ve
hi~tir. Arzedeyim; vak.taki bu paru'k yapJ!dJktan son-
ra muhaceret vuku buldu. Burada bir kere en mil-
him bir mevk-i olmak iizere Y~h§ihan noktas1 .. Millet,
asker ve kumanda heyeti aliyesi vazife ini tamamen
ufa ediyor. <;iin.kii gelen mUhimmatm hep i oraya
gidiyo r .. llk gordiigi.inilz dakikadan ta bagce ic;:inden ..
ve ka'tlyen t-aht1 muhafazada olmamak ~artile cepane,
cepane.. Ve hatta dun ak~am cepane c;almak. ic;i n as-
ker firari;i deyiniz. e~kiya de~iniz bir ka<;: ki~i cepa-
ne c;aTmak ic;:in. Dinaenaleyh bu ylgllml kalm15 .. ni-
c;in sev'k edilmiyor? C,:i.inki en mi.ih im olan ~eyleri
sevk etmek zarureti _ vard1r. Mesela oraya Mimlay
Mu sa KaZJm B-Y i>minde bir zat geliy r. Oraya ce-
- 236 --
C:1
pane sevk edilmek 1((m Keskinden gonder:ilmi~ ara-
balara menzil kumandant di!<Jil1iyor, dokuz araba. ken-
disie ma'hsus al1yor. Yalmz d kuz araba Yalntz ~ah-
ma ait idi, dolduruyor. Baktntz Keslcin Kaymaloo.rm-
na telgraf yaz1yor. Asayi~i temin ve Keskin Kayma-
k::tmma dort telgraf yaz1yor. Bu adam dolu dizgin
Ke kine giriyor. Maliye Vekil.i 1elgraf veriyor, Mal i-
}'e Vekaleti telgrafta -diyor ki; bu klymetli evrak1 gon -
derin di}!e telg raf veriyor .. HLikiimetin k1ymeth ev-
rakl mevcuttur. MalmUdUrU k1rk arabayt Yah~ihan­
dan nakli •ic;in gonderiyor. Oraya geliyor iner inmez
ahaliyi; kenardaki evlerdeki a haliyi c;:1kann diyor. Zi-
ra ben burada iskan edecegim. Bunlan hemen. tahliye
edin, dt~an edin. Reis Vekil.i Faik Bey iiski.idar Me-
busu, K1r~ehir M busu R1za Bey ve bendeniz de
oraday1m. Bizim geldigimizi duyar duymaz .. Ve mai:
yeti nde yirmi be~ a sker var. Ben zaprettim . D okuz
gi.in .. Klfilelerle beraber gec;:mi~. dokuz yi.iz seksen
nefer geymii~tir, bu mil bettir. Geyti bi lilzum asker.
Sonra I $eyden.. Yah .~ihan movk,iinde e~ya ve cepane
daglar gibi yJgl!mJ~ .. Oyle bir hale gelmi~ _ki orada
kaliyen ve katibeten gordUm ki .. Buradan girlerken
§U i ta yona indik. abah idi ekiz yi.iz yetmi~ sayd1m.
ik incisi bqradan giderken su ista~yona .. Mecruh-
lan getirdiler hatta bir Ylizb.1~1 ayaklan aJc;1da idi ..
Bir tabip geldi. Fakat tabip ne mecruhlarm yanma
geldi. i'ndim rnecruhlan getirdiler bir YUzba~1 be~
a! 1 nefer .. Ismini ordum ..... Yi.izba$1 Ismail Hakk1
Be ymi~ ve d iger erkam harp kaymakam Kan·i Bey
ism inde bir zat.. Tabip ne rnecruhun yanma geldi ne
gordiim ve diger bir gen~ .. Ate~ geliyor, katiyen pan-
sumanct yoktu.. Bi!mem.. Mecruhlar hareket etti.
Tren katiyen su verecek .. Du dogru mecruhlar ora(Jan
Keskinden oraya kadar hasla ve mecruhlar yayan ..
ve bunu yazdJID. Oradan Mi.idafaai Mi!liye Encilme-
ni.. Yah~ihanageldiniz mi goriirstinilz mecruhJar
peri~and1r .. Ho~uma gitti ve memnun oldum. Qi.inki
orada ilk.. Beride o Musa Kaz1m Bey kirk ambayt
ga bedip gittigi giin yiizlerce yarah sokaklarda idi.
ve kimse, ahali sildilnU ve ayramm kapan macruhla-
ra getiriy.ordu. Be$ yiiz yatakl! b-i r hastane vard1 ki ytiz
elli lira __ Kate i ko§uyor ve siidlinU yogurdunu ve-
riyordu. ve bu hastanenin dort tabibi vardtr ve bir
opera to rii vard1r. Bilmem yalntz oradaki HilaLiahmer
cemiyeti faaliyete gelmi~. be~ yiiz ya.tak vermi~, her-
gi.in bunla~a hiz1m olan m:llzemeyi .kafesini atm ahp
veriro r. Bir mufetli§ geldi, bu ferra!Jg1 gordii ve ge-
len mUfetli$ bahriye elbiseJii bir miifetti~Oi . -5imdi o
ha•tancde degil, mecruhlar sokakl!.a yat1yor. Mecruh-
hr sokaklarda yatarken Yah$ihanda arabalar ic;:inde
 i : 75 13 . 9 . 1337 C:2

Beyler ve Efendiler ve kadmlar gidiyor e mecruhlar I rin,i n kiig1tlanm gordiim ve okudum. Mesul iyetttm
yal!yor ve mecruhlar yoJda yatJyor. Hasan Dede bahs ile arkada 1m F ik ret Beyle gorii~tiik . Aman bu
koyiinde yatJyor. yayan mecruhlar gidiyor. Bunun tar- un me elesi hayati bir meseledir. Bununla i~tigal edi-
Zinl dii~iindi.ik: gayet basit g yet sehil ~linki cidden niz. Bakdtk ki "lmtldayan yoktur. Hernen arkada~ l a­
di.i~iiniilmii~ on tane emirnarneleri teblig efmi~ler. As- nmla g itti k. H i~ ktmtldanmaga li.izum yok, buou halk
keri teblig .. Simdi bu askeridir. )'a piyor, ba5ka kimsc ya.pm 1yor.

Sirndi mtilkiye ktsmma gelelim: Gittigimiz gun Sonra mii aade buyurun daha var. Simdi yine ~ey
kimsenin bir ~eyden haber.i yok. Yalmz di.ikkan.lan ktsm1. . Dediler ki asker ka~agt ne beraya geiebilir,
as;m 1~lar , ne bu rdularsa heps ini alm t ~lar. Almacak e~­ ne buradan geyebilir. Burada i.ir;: ger;:it vardtr, dediler.
ya da musa rrah. Herifin mesela sek en. top bas m asJ 0 m emleketi tdlniyanlar v~ar Ya h ya Bey, Hac1 Bey,
va rsa, ~orab1 da ardtr ve ta~hih ettirdik. Ka ymakam Orner Bey, Halil Bey, Hac1 Tahir Efendi; dedi lcr
Beye dedik ki bu emri okuyalun. Kaymakam Be- ki yahu "biz bu Li t; ge((iti tuta nz, yaln tz jandarmaya
yefendi bu emir P a§a Hazretlerine Mecli 'i Alinin ver- t kviye klta 1 vermi• bu ,1k guzel olmu~tur. Cidden
digi salahiyet dahil inde verifmi~ bir kanundur. Kay- Ml.idafaa i Milli ye ·iyi b ir i y ptm , bir tak iye kJtas i
makam emri vermi yor, cebinde sakl! yor. Gel d:ik kay- vermi~. D jyo r ki Miidaay 1 !v1 ill iye jandarma gayri
makamm ya nma, benden'iz emni ald1rn, ba~ la dJm oku- kfifi oldugundan. . Bilmiycrum i~le y[iz elli ki ilik
maya. Bu levhai ehamet, emrin §abidi dediler. Bu bi r kuvvet te~kil cd iniz dedim. B e~ gu n be~ gece bu
emri kur, okum z ay ga 'kalktilar, hepsi buyurun ahali a rkas ma ko~tu. te~kil ettireme li .
dediler. efendi. bizim magazalanmtz a 1kt1r. Oteki ck-
<;li nci.i nakliyal mcsele i: na kliyat me elesinde
di ki ben de ~u kadar bugday, u kadar ~eker var ni-
me,eia teka lif i m illiyenin nakliyat ~ubesi nj a ldtla r.
·in alm1yorsunuz? " Bir korn1isyon yapl 1k, komisyon
~imdi n kli e ~ube i 200 araba, 500 c~ek verdi. Onu
t~okklil etli. 0 gli.n. : okt.a kumandan1 emrine :ik:i yliz
Kfizt m Bey y kaladt tekrar m a li ye ic;in, k1rk araba,
araba verdiler ve bundan ba ka ize be.~ yiiz kadar e~ "k
yirmi araba tekrar yollad1. B ir de baktyorsun l<i efen-
erelim. koylere tak im ettiler ve dediler ki koyliile-
di bir zabit efendi koye gidiyor koyl.in a na mt agla-
re... Gozi.lrnle gi:irdLim . KadmJar e~ekl ri ge irdile r
tt yo r. Gidiniz gt)riiniiz geryen her zabit koyliiye da-
ve tesl!m etbler. um a gUni.i t;.ali§IYOrduk. Cuma gi.i-
ak attyor. bir bgn1 a!1yor, ka~tyor. Halbuki Hasan
nii kayrnakam tatil diye evinde idi.. E\et bilmem
D d~ koyU ~u aC.;rl:klarm yl.izcle sek"en ka .ar1111..
efendim budu r, ben gordi.iklerimi soy!Uyorum. Son-
~imdi bunun pre ; gayet ba it. H alk. fedakar. fakat
ra ml.isade edin iz. sonra ne oluyor asker celp ve ce-
minde ne yar1yor unuz dedim. i te efendiler mecmuu bu i in ba~mda bir h il adam bulunm. k laz1m . Ya
31G ltradan 460 ki~i davet edilmi, ralntz 16-l ki~i arkada.1 lardan miin :~ it v ~hik .... Fak.1t b ir yere bir
getirmi~ Jandarma 300 den 77 ki i gelmi: on ek.iz !ivap. Fi · ret Bey arl,ada IlliZI g6n • 1 ermi~. r;:ok ezi-
Agustosa kadar. Pek az geJmi~. Dav~t tarihine naza- liyo yeti·emiyor. Bvreket \Cr in diger rcfikimiz, me-
ran tetkikat icra ettim jandarma.. lcabederken on iki ela l\ti.ifit .E(endi o rada bulunmu~ta i~ yapm1_lar.
Agusto a kadar bu kada r gelmi . Buradan maar if 0 Z:lt c "dden, Y ahya Gal ip Bey de oylesinler, cidden
heyeti gitmi, , g idi n e jandarma yiizba 1 1 onlan mek · c;a1!5~ 1nd1r. Orad a ugra ICt bir menz il mlifetti i var.
tcbe iskan etrn i~. biL.thara bilmem kim gelmi~ kay- ph~kan .r!ugu bei!i. a.kat ve ai i nok an. H e r kaza
makamm ey'inden bunlan c;tkann da b ,kalanm ko- veya li\ a v Lh irey alelhu m Ke kine. ('Linki bu K e~­

yunuz t.le in . Aman efendim bunlar m aa rif adamiart, kini ok mi1h 'm gor li.im. Or yu iki arkada~ gonder-
hatta bC'!l .. Rurad ;t n efend :m ml.in aferet hasJ[ olmtt~. meli, blitiin ~ev~iyat e nakliyat oradan geliy r. Ga-
Rtza. Be y ve diger bir ebu · gitlik yuLlr ,1ya rica el· yrt muh imJ:r. Bunu Ila .kumdndan Pa'iadan ri<.:a edc-
tik. 0 ona yaz1yor, n Pna yaz1yor. i.ifuz ctt im bu lim. Ya bur;;~daki i tiklal ahkeme ini lahrik ets in,
i!lin i'>i ne, c;agtrd1m e~raftan geo~ cli.irl zat.. Tem in da iresi yalnL! nkara kaza 1 degildir. Yozgat. Ke kin
ederiz ki bizi m kazarmz clahilind ne btr firari .. Ba - ve dig~r kazalar vardtr. Ya buradaki htiklal Mahke-
klntz ~imdi dedrler. dort g.en~ ko !ere c;tkttlar ve bl.i- me-.i g itsin. eyahut t krar intihap edelim. Bu iki
tiin askerleri getirdiler. Ya kaldt, ya kalmadJ. Arz- tetbirdeu biri i yap1h r a mescle yoktur efeodim. Ma-
·edeb ildim mi? Bun un ta zimine geJ,jnce gayet kol:ly lum u seniyeniz a k r harbedi)ror, fakat geri hizmet-
gu~ deg il. bilah::~re Ktr~e:1i r mcnz:il miifetti~i yevmi- leri tanLim etm 1\ lazm1. Yah~ i handa me ela pek ~llk
ye ( 150) c;Ltval un istiyorum diyor. ihti ya vart.ltr. e ton c ya var. lm al:itl harb iye e§yast var, ytgumi~ hii
ka ym aka mt ne nokta kumandan1 ve menzil miifettj ~ - klimet e~yas1 ar . nakledelim ~ Aga~lar, cepane f ila n

- 237-
 i : 75 13 . 9 . 1337
90galm•~. y•gtlruJ~ dopdolu mah~er .. Fakat orada bir
kaymakam m1, rnuhafiz yalntz otuz neferdir. Celal
rBey, o adam s~bahJ,ara kadar ebinde tiifek yah~1yor.
Bir de iyi yuzba~1 var. Onlar ko~uyorlar, <;:alt~kan
bir adam. Fakat bunlar gayi1i kafidir. <;ok rica ede-
cegim., orada gayri mlisliln efrat var, bunlar. a kere
gitrni§ efeodim. Nakliyata gitrni~. Bunlardan yani gayri
mi.isLim efrattan bir k1sm1 heyeti ibtiyariye emrine
verilirse harman kalkar. Tabu askercesine, daha <;:ok
g~erse ekmek yok!tur ve biz buou yapt1k. Orada ik•i
yliz ki~i varm1~, on koye t~k im ~ettik. Onlar kabul
ett;.Her. Heyeti ihlliyariye tekmil ba<beri getirdi. Her
ak~am da tekmil haberi getirecek tabii degil mi ya ..
Boyle oir tetbir yap1l1rsa o koylerde mah ul yeti~ir ve
dokullir.
Sonra Mudafaaci Milliye fmn yaptJrm1~ Yah~ihan­
da gayet gi.izel fmn. 0 zabiN kimse .. ,Simdi onu al-
ma!J, Keskine gondermeli ve orada da o finnlardan
yaptJrma h. <;:i.inki o fmnlar Jciifayet etmez. t~ te aha-
Ii111in iizer.ine de rtazyik yapryor, bunlaJn gordi.im. 1-Ie-
ap yapttm efendim. §imdi rbendeniz bunu §OYI~ gor-
<ium. Vesaiti nakUyei mevcude -Keskinden K1r~ehire
dogru gitti mi, bir daha gelm1iyor. Bunun <;:aresini bul-
sunlar. Yirm·i kilometrelik yere gidecelc. Sonra mev-
cut vesaiti nakliye de var. Ona razt oluyorlar. imdi
Keskin i.ize~inden koye kadar goti.iriir, oradan ileriye
vesa iti nakliyesini a!Jrsa gO.rtiri.ir. Yirmi kilometre
tuluyor .. 0 meseleye gelince; Mecidiye kaza. mda ·ah-
ZI a ker ~ubesi ve yazJcJ!an, Fikret Be) e haber ver-·
dik . muhtan ile heyeti ihtiyariyesiyle ab.z.J a ker ubesi
ve yaz1ctlan ve her ·nefer ·igio b~er madeni altm p:t-
ra haraca baglamJ~Iar deniyor. .}imdi efendim bu e-
yj n oldugunu farzedelim. Bu denetim oniioii almak
i~i n tstiklal Mahkeme iui •KJr~ehr ine gi:indermekle
mes~1 e bitmi~ demektir. Simdi diyecegiz ki vaktimiz
yok. Efendim harp burada .. Simdi pa~alan sJvaya!Jm.
Bizim hiS5emize dii~eu bir i!i varsa biz goretim. Bu -
nun yolu yok. Belki zabit noksant bu j~leri yapti[Iyor.
Binaenaleyh zabit yoksa b_u kirk sekiz saatiik •bjr ili-
tir. Mudaf<llll i Milliye Vekili bu miiddet Z:lrfmda
azmi cezmi kati ile QU i§ 48 saatte tanLim ed ilir. Yah-
~ihan da muntazaman bo~a!Jr, gayet guzel olur. 0
kadmlar ta~mlf, her ~ey ta~mtr. Karadan gelirken
dokuz koprli gordum. Bu dokuz koprU emin olunuz
ki fl50) J,ira sarfedil>irse m'i.ikemmelen 1tamir edilir. Bu
tarnirsizlik yUzlinden burtiar oluyor. Dlizelim , nasi!
di.izelim, satm •alma!J. Herifin kavagm1 salm al1p bu
koprlileri gilzel tanzim 'e dibrs( aroabalar tamamiJe ge-
c:,:ebii :r. Bu sayd1g1m meseleler .. 0 ba~ka ta'hk ikat yap-
mt~ . Rica ediyorum oradaki salahiyettar makamdan,
-23 8 -
C:Z
bu i~ler gayet diizgiin olur. 0<;: ayda yi rmi bin li"ra
<;:alm1~. Arnavut bu kaymakam. Erzurumlu mtifetti~
tarafmdan tahkik edilmiiitir. Konu~tum k~nctirerile bu
ne hal. Yah~ibanda gordiim. Su kenan boyunca ce-
pane .. Ytgm, y1gm toplu .... Irmagm kenan . ·
REFET PASA (MUDAFAAYi MiLLlYE VE-
KlLt) (izmir) ·- ,Seref Beye yak te ekki.ir ederim .
Bildi·klerirn.;.u az ~ogunu oylernekle beraber yalmz
Seref ·Bey noksan ve yanl1~ soyledi. Yalmz •isrni mev-
wbahs olan bir zattan bahsedecegim. Musa. Kaz1m
Bey. Hepin.Jz biliyorsunuz ki MecUs ailelerini naklet-
mek i<;:in hep birde~ karar verdik. M eclis a·i1elerin i
nakletmek it;io hir;; kimseye arabJ. vermedik. Yalmz
Meclis azalanna eriliyordu. Vesika a!Jyorla·rd1. Bu
arabalar kiifi gelmed i. ihayet bizim ><tilelerimiz g:t-
tikten sonra hal kt biraz fazla tazyik ettigimizi, halkm
mezruatlan yerde iken ha adtaa man.i oldugumuzu
anlad1k. Tekrar bazt arkada ~ar geldi, DahiJoiyt: Ve-
kdi Beyefendi, bugi.i.n bu arabalan inhisar alttna alJ-
yorsun, dediler. ArtJ'l< berke arabadan istifade etti.
Biz arabar n erhest bJraktJk. •Efendiler, 'bizim ara-
bala rdan ba~ka cepeden gelenl·erin ailesi vard1, ki
1 200 aile daha geldi . Buolardan b~ka memur aile-
leri de var. 0 man Sevket Beyin ailesi 18 araba ile
g itmi~ti r filan, dediler. Buradaki memurlann ail'ele-
rini ta~1ya!Jm. R,ica ederim burada isimleri mevzu-
'b:ths olmu~tu r h bunun ak ini tisb<~Jt ile mUkellefiiz.
amuslu bi~ a lam s1fatile oyleyeb1lirim, i.i<;: gun ev-
velsi arttk ne bir memur, ne de hj~ kim enin ailesi ni
naklettig:ni bilmiyo rum . MUdafaai Milliye aiJesinden
tek bir fert nakledilmem i~ tir. Bunun i<;:in Musa Ka-
z•m Beyi! dairenin eo ibLiyan, en aklllt bir adarnt sJ -
fattle aileleri nakletmek i9in memur ettik. Olabilir ki
bir yanl• ~l 1k var. Mesele ~u olmu~tur, bu olrnu~tur de-
mek istenriyorum. Musa Kaz1m Bey Mtidafaai Mill i-
yedeki arka da.5I a rm biiti.in· ailelerini gotiirdtiler. Sonra
bu meyanda benim arkada§lanm, Mebus arka.da~la­
nm ki familya meseles! nden · konu~dugumuz barhse-
dil~yo r. · Bir gaynn digerini tenkide bakktmtz yoktur.
Mebus1ar i<;:in arabalar kaism dekovilden ~ s!lli £ade et-
mek ic;in tahsi etrik. ArJcad~lanmtzdan gotlirmiyen
oldu. D" giin evvel bana tekrar muracaat edenler ol-
du. Her nas1l a vak•tile <;:1karamadJk.
Beyefendi ler, burada mecruhlan . nakletmekligim
i~in dekovi1 ii~ giin <;:all~tJ. AramJljdakti mecruhl,a n <;:1-
kardik. 0~ tren b ~ gun sabah'tan ak~ama kadar i§le-
mel idir .k.i elirnizdek·i cepaneyi 9Ika ralim , ta~Jyahm .
Bunun haricinden l:m imJ:J.th:tneleri, t p !J.m irhane-
lerini. ai<H Ye cdcvatmr say mJyorum. 11en bu sJktntJ
mey.lrllnd;.~ gubar an1. olma 111 diycrek te kr.u bir tren
 : 75
mebus ailesi <;tk.ardtm. Bunlan .'}eref Beye sua! ecle-
cegim ~imdi. Arabalan aldtgt zaman mebus arkada~­
lanmtz da araba aldtlar. aldtlar. Gaye t bl.iyiik tesir
yapdtgiOI Seref Beyin soyledigi gibi , !USa Kaztm
Efendi aldtgl gibi onlar da aldllar. (linki o zat doniip
buraya gelip vazifesini yapacak. astl ki buradak.i
zabitler vazifesini ifa ediyorlar. Onlan n aileleri ora-
da yapa yal mz kalamaz. Tekmil yokluga ragmen eli-
mizden geleni yapmak mecburiyerindeyiz. Yapamaz-
sam beni affetmeZ'siniz. Binaenaleyh Mu a Kiiztm B y
meselesi; zabitan m'esele i ·ctegildir. Bu bir rnecburi-
yeti umumiye me ele idi r. Bw de vanm. Mu a Ka-
z tm Bey de vard1r.
Yah}ihandak i ytgm me elesi. yara hlar me elesi.
mecruhlar mesele i odu n me ele i, degirmen me ele-
i. sui istimiil me ebi .. lfangi birisinden bah edeyim.
Ha~a bende mafevkattabia kuv et yoktur. Be-n yal-
mz ordu cephanesini ta~tmak ic;:in ..... S nra z::~af gos-
termek mecburiyelinde degilim. Ben muzaffer olmak
mecburiyetindeyim. Anadolu i<,: ii in dc 1 600 zayt f
ath araba buimak kabil d:!gildir. B~n ~imdiye kadar
el·imde olanlarm hep ioi orduya gonderdim. Gerideki
y1gmm Bala -Haymana hatt1 Uzerinde e§ek bile yoktur.
Beyefendi yalntz Yah ihan1 gormU~. bir de benim
bifdiklerimi bilse .. Onun ic;:in yalntz i~in b ir taraft bo-
zuk oldugunu soylemi~tir. Onun ic;:in Beyrf•e n'd iye s:ok
te~ekklir ·ede11im. Fa'kat fazla b ir ~ey ogrenmek izin.
Bugtin bcnim yetmi . ton una ihtiyactm ardtr. Eli -
nizde c;:are var mt?. jmk a nm1 goren varsa gelsin be-
n1m yen:mc geysin. Fabn:ka us: gLin-de hir Ltrur. 0~
gtinde yirmi Uc;: ton un· c;tkanr. Benim gUnde yetmi~
ton una i'ht·iyactm vardtr.
Simdi efendiler elimdcki un vaz.i etini iza h ed...-
yim. Ona gore bana yardtm ediniz. Kozma fabrik:1s1
vard 1r, glinde yirmi lie;: ton un s:tkanr. Azami on toil
un c;: tkm.ast farzedilen Sevket Bey (abrika~t var. Ge-
ce s:ah~ttk gUndUz c;.<:lt~t1k. Hendek ar;:ltk i~lete cdik.
i~leyecegini zan nedi yo ruz. GUnde on be~ ton un r;:t -
karacakml~. Bunu da zammedi yoruz. Kozma fabrik a-
J3 • 9 • J337 C:2
smm b zul madtgtnt farzediyorum. On yedi ton ac;:•-
gtm vardtr. Ben on yedi ton unu el degirmenleri ile
oglitemem efeodiler. Kara degirmenler ta buradan tr -
maga kadar dahil, beyefendiler. Onun iizeritie bu bir
zamdtr, hak vard 1r, her ~ey vardtr. Yalmz zaaf var-
dlr. Buralarda hastalardan ba~ka berkes un yapsm,
bulgur yapsm, ke§kek yapsm. ephedeki a ker yapa-
maz efendiler. Kazan kaynatamaz efendiler. Ben aske-
rim bilirim. Ordunun zaaf ve kuvvetini bilirim. Ek-
mek i ter . .En Jaz1m oldugu zaman kaynat1r. Herhal-
de bugday ... Bugi.in un hastlattml ihtiyactma uydur-
dugumu farzediyorum. Kozma fabrikas1 duracak olur-
a ... ·onra gec;.en glin benden soruyor unuz. Bir me-
bu ekmek getirmi~, c;:ok miHe~ek.kirim Ben vaziye1 i
daima tcr g 'irer k. pembc go teren in an degilim.
Fal;at yardtm ediniz. Ekmek fena. Ben imdi kep ' ~
bulur am c;.ar tda, kepek katanm. lc;.ine kan ~ttracag tm ,
bu onun fc;.indeki kepegi c;:1kartmak kolay, fakat bu-
rada bugday meselesi var. Bana yard1m ediniz .. BeyaL.
ekm k yapmak milmk il.1di.ir, elimizde. liz bin ek-
mek c;tka rmak mecburiyctindeyim. Degirmen me ·eJesi
beyler, ftnrt me elesi c;.ok mtihimdir. Ktrk bin ekmck
Polath'da c;: tkanyorum. Polatll cephertin dibindedir.
Polatl1 ftr1nlan !)ayet .. . Binaenaleyh c;ok hika yeye gir-
meyeyim. Vazifemi burada izah ... limden gelcni
ben yaptyonim.
.Yah}ii1an mcsclesine gelclim : En mLihim m r ;:.
ledir Buy urdular ki gayet h.olayd1r. ok mi.i~l:u l b , ) -
!er. (i.in!<i.i Rt z.a Bey en iyi bir zat oldugu halde hc-
piniz biliyorsunuz ki o da yapam1yor. Hepimiz bir-
den c;;aresine bakal1 m . Rtza Beyden her giin telgra[
g~liyor, gayet memnun. Bir kaymakam iyi yalt~t or,
her . eyi anlH bir jandarma kumanda m ar. Bu a-
zi yettc; gUnd"' bi1· ... o emirlerin hepsini ben verdim
R tza Beye ... Be~ gUnden sonra onlu cia ta~ yc ~ i n.
Si7 de ben.i agaca asm. Bize un ve pcksimet yeti~ t ir ­
mek i<;in ('orum'a ve Yozgact·a emirlc r v rdim.
(Maa!esef devamt yok.)
-239-
DEVRE: 1 Ct i.T :2 t<;rlMA: l

T. B. M. M.

Gizli Celse Zahitlari

29 Ey!iil l 337 (1921)

-----
Sa ·fa
1 . - / '-\ PTf AeiK 1-i' LA ',\ St ::2-1 2

2. - M .. L \KER '= El~i L E ME i\D ::2-n

/. - ingi.'i::.li'r!~· iisera :·riibadeb·i haklonda 242 :2-+5

e -. •

Cilt 13

83 ncli in '!,;al. 3 Ccl c

 1 : 33 29 . 9 . 13.37 c 3

SEKS!E.N U\.- .. ·c .., 1 riJ<AD

29 Eylill 1337 IPer~ombe

B:rJJ,ci C lse

REiS Bir:noi R c:~vek.'!i Ha ·an Fehmi Deycfen:l; .

Katip : Haydar B. (KUtahya)

REtS - Celseyi a l)'Orum.

:ca.ptt sa1bJ.k, hula-sa 1 oku r~acak ur .

1. .-- ZAPTI SABIIK. HULA ASJ

YETMJS IBES iNCI !Ni.KAT bugday un ve ek.met:{ no;. a'Tll!klan ve bun!arm temini
uzen: n e ccreyan eden m " a,kera:a de.vam olunarJ'-
13 EY:~ 1•337 Sah
elseye on ve Jdi,
1.11KliN1 l CELSE
Re: Katip
:nci Reis VEik;;li A in an, Beyd :1J;n:n D:yas.etle~
Ad nan ii.z.i an
rinde itrjkat edereJk; Ha r: '· e vdkili Yu f Ke:nal B y •
ZJ:ya Hu~ '·n
-efend:nlin Azertbaycan, GL:,~j tan ve E1men.is~~-'l ile
akdedikce"~ lk onfer:tns:ar hak!:. inda&i b:::r:1:.:1 1 ct:n!en- RBIS - Zabtt sab,'k lla' .. kmda mtitalaa var;m? Ka-
'Ciiklten <Sonra memleC·et dabilindekj bul edeiL;;r.. etmey~nlcr .. Kabul ecl ' lmi~~ir.

2. - fUZAKE!lE EDtLE MEVA!D

1. - lngilizlerle iisera miibade'e.• i ltakA.tnda k:atiyyedc hall nun:tnll}"acagl hlL'-tlm l~e o~lenmi~,i.
HU.k.funcLn bu ta:~hrl .. dJne c•: na n r a:mzda bazt mu-
REiS - i:iz Har. .;i}":! ve:.-.li Yusuf Kc:naJ J3 yjn
ame:at c ;-_yan ediy::>r. s:mJi onu M ct:si A· ·n:ze arz-
dir1
olmek istiyorum. ISon ZJ.manla rJa lstanbul\la iz.ze t
YUSUF KEMAL BEY (Hari,::·yc '· e'<ili) (K~ ta· P 5aya ureti r~smiyFJ e 1ngil:zJer Mal:a'da bulumm
monu) - Ra'la IZilTI. Me-r::;,i alm:n a[fr:ni i tirh.am mevkuflar dan 51 g·:}:;,: Karaden iL. Lm:::nlarmdan 1.>i·
eder.im.
; e gJtUrm.ek i~in...

Efen<Lm, malumu !' tiiz, in.g1izlcrl araJmzda uir
iisera mubadele.>i me lesi vard1r. Ot ·~n be : mese·
lon':n ta ihyesi malumu alinizdir. Bekir Sam i Bey L nd-
ra'da bulundugu zamanda ingiJizlerle bir mtika ele
'}'apm1~ti. llu mi.ili a.v l ntn ~· ·:n i maJJ.esj iJ:;·:(!TIJnv
gore biz memlc: e:.im:Z:d~ hu!unan bli :i.n. !n-g(liz esir·
~er.in:i bJralk.acak iJik.. l&in:.::.i maddey-e gore bg;H~r~
Maltada me~ku£ buJunanlardan gerd- ka,·amni har·
hiyyeye muhaJ.if harck e:m~ ·!< ve g z..:l" harp u:na-
mnda katil ciirmi.ide maznu:t buJa;un b' r tak1m k:m-
seleri tahliye etmemek. half.~a.lll muhaflz:.t ~:; g; Vv ' L·
rakltJg1 'k~mselenin de sulhun irt.:,adiJla kJ:hr h ·an·
bula girmemck. .k.a:yu.in1 koymak. h ':..:kml haizd~ . Me:-
l isi ii.l!i bu ci'o'1eti k.a,bul etmem:~ r ·dd tmi~L. 'Mesc.le
mliza. ere olunLU'!<en Hukfuner tarafmth n U era me·
selesi lh.a,klunda cer an ede::ck. muame:cr.:n 1diffcsi
Meolisi Alrize ar.z;o[ ..mma~.>!Ztn bu me elcn;n Ul •
R F5T P '$A (MU Jafaai .C!iye v . . : il:) (lzm :r)
i.i r ~a-at •bana vLnku uldu.
YU.:>UF KEMAL BEY (D vamla) - H:kay._ su·
r .;n:d bu 'k.U.r .: den soy!ent:hil :r. 0 biz~~ baiz.j r m iy-
yet dt:(;,'ldir. v •t, m :i.racaat ede, :~ Bahrirrc kuman·
c!:mlarmdan bir: va 1tas:J e t>!.l.i b:r gi~iy; Karaden:L..
•~marr~:mnJln hirisinc ihr-a~ ve bunlar.n mu ab·! : ol·
ml! iiL. re nadolu d.a bul.unau ve m:ktart ~.:- cildi!er:·.,.
ce malum o1mayan esinleri.n iadesirt' te<lif cj 'yor.:ar.
Bundan ewe! zat n ma.lumu aliniz, bu ti-:;era m-selesi
1n ~bo1u mu :a katmda •!J.a.}~amt~tl. Jn b.o!u'ya ge~'p b:z
mliracaac elm lerind n mC!Jk adi yega ne ii:era m. ~­
l .>i oldugu t<llha'kl' ~.::-. e!m;§tir. •Eu muhaber ~. bu mii-
racaat, bu muka!eme, )"'dni Refet Pa~a l fazretleri ile
bu ad1mlar arasm Ia a91lm15 olan bu mtiza1k<.:rat ~:m­
d iye kadar gay i re.ilni ve lla[i b:r su~e,tc er ya:n !!:.
Bu sureti hal yani, !zzct Pa.}aya soyle.:l:::<.:eri sure~;

-242-
 t : 83
!ha1h eveloe :m~ten !OOze te!bil!ig ~~11di. Fa!kQt arzet-
titim gibl 'ha.ti.i ce.reya.n eclil}!ordu. Yaumz Refet Pa§a
lhazretl.enile huslls.i. ~ir su~ !hal d~am eder
~erti!le muh.albere ettiloten sonra, l'Sitan,lhul'd.a ~iri­
sini memur ettilk ve delcLtk'k!i, bu; mesele ha:klkulKia 1n-
~lin lstan~buld.adai tk.iOm:<Selii ile geri~ d!rstmz.
Yal.m.rz Mail:ta,"da .l>izim y~ ~ mev'£Ufu.'nuz var.
Bllrllardan ·clli tlir.i:nli bize tek!if ed?yorlar. On aHtst
tia 'Mal1ia~n firar e!nnii~!r. Yetmi~ lr-4 olmatk is;in
sek!i2; kJah)'IOr. Bu sekiiz fkli~inin isim'le ·ni: veremiyo r.
Y•a:rui. zan!lleldJiyorll!m. !k!i mit,alay. i'kti lkaym ' am ·b~·n
fbinlb~t, ilk!i '}ofulb<U}J, blize lbu lisiml r ge:ldi, k~ yedi
gi~idir. Sekitiooi inde bir §ey var? Yani mub:aberat-
ta:kJi te!k!Jijdile.r'de, yarlli Refet Pa..~a Hazretlerile dian
mfula!ker:!ide. -sonradan btize gelen rjeylerde c~iz ·cten-
di~i halde yed.i g;~r 'r. Bunlar ha.ris:te kaltyor. lngi·
lizler bumm tiyin, )l'aDJi yed.i 'Vey2 se.k:iz gi~i •is:in, bun~
lann muhakemesini istemiyorlar. Biz dedik. ki kendi.-
lerine 1isrra!d olunan Hil 1bizim 'k:anunlarfiJUZ hif.l(mlin-
cede 1!1ir ciiru.rn <te§kil -etmeklte oldugundan bunlar,
Anadolu ;E!man.lanndan bi.risin.e ihr~ olundUklar1 f•ak-
tirde atit <>lduklan mah!k:emede muha!keme edecegi-
miz:i ;t aahhtit ooer:iz. Bunlartd.an miid.dd veya ~hit ya-
hut vdk!ilsrfa<rile i!mn!lan rnuha:lcernesioo gelip hlllklllku-
nu mtidafaa etmek, ·.steyen l~:~tizler var..sa · onlar da
se!1best b.ir surerte o mahkemeye gekp idcUayi hu:..:t~'k
e::lCJb'ilirler. Bellci .lizim matrkemede mukakeme ola-
ca::Cttr. Val! ra btanlbul'da muhtelif bfir m:~.hkeme tara-
fmdan rrnll'ha!k;eme edlilmeik, •tasaVIvuru da v:~.rd1r. Ken-
tlilerin e biz ~imd!i lb'ir ~ey ika.t'§ tstn!daytz. Bu y di ~·5i•
run de almmas1 •j~;n fbu meseJe)"i 1 rar etderek
maJ!(jmt 'Ye yahut bu yedj :Jci~i yi yap~:acak. mu;Gli Jed
dalha dogrusu taa: i edi;Jecctk sozlerl lk atvaami Osma-
niyeye lteMJiilk.'.a.n Ti.Wk topraklarma muhaikemelerJnli
lk,a;bul ,eder~z suretinde oyle y:::!di ;.kJ;§im:n orhr iize-
nindeki 'tasarmfunu k<aJbu1 etmem -k onu redd :m·k,
bktat lQnlarm Jbura:ya gevid:p bura M•a:h!kem,.eler:oJe-:J
!Jirinde muhaloome edl;Jmesi di he~tni tie yine sara~:,at en
isr.ar etm.em,elk. ~ek· lii vard.i:r. Yaoi I!Ji:Y)"re 0'11 aH1 1g1;~i
•fJirar etm:~, eUi lbir g~ :~i·}'ii de bize rveni'y1o.rlrar, a ~trru~ ye-
d~ edi)'or ZUinnmiyorl.llrn'. B:J:rr.J;.y,oruz, da.ha 'tcr.·:~f ct-
mdk isl~erti yed.i gi~i za,'bjtan ve •garn:iZJOn lk.uman~
danlanndandtr. Tab'ii ne <>lur. a olsun biz b:zim mab.-
kemem!(zce oiirilm!leri $alhit olmadan l-<;y 1 ir k:~ms eye
mliicni:m diyemey.iz. Y>allruz lbu yec!.i· 1 'kjcy!de ui'ar e<fe,
·l!im . 0 bir elJ.ilbir 'Ye on •altt k!i~i. 'lei. onlar ha!kJ<mda
taiklill1a! y.apryorlar. 0 ·ta:lctbrutt ~ni ·ctu-rdurnnama~( vc
ammigim V(!9bile on·larm haklkt k<azasm1 kabul etme-
rnek: ve adem bu yed.i llci~i halk!k.rnda biz soyl:iyecegi"
mizi royJecliktten &Onra gOZ yu.mmak SUCeti[e djger
29 • 9 . 1337 c: 3
klimsel.er h.aJklbnda li.$i gi)rehm mi.? Fak..at arzettigiln
grru, mU1!la.'loa. bun.Lan da lii.ze ver~iz di ye i!i-:
~bi ·bo~ oiJhetJine gitmemek ..
·EMLN BEY {Ca.nik) - H'iiikum:etin .no'k:t'a!i na:zart
neldllr?
YUSUF iKEMAL BEY {D ev;a~rnla) - Hri1kw11GL:n
n-dktrui nazan bunlar liiozeninde ' atiyyen 'Ve !kaubaten
.io.giliz haklki kazas1m kabul etmeme!k, truur gorun-
memelk. Fabt arzettigim i!?i mulla:ka olmaz diye esa-
smdan. bozmarnak olhetine gitmem k.. (miilvaf•k, ses-
ler.i) Bger •ta.s1VIibli. a~intine iktil'a;n ooiyorsa selkiz za1.
.cteni•yor. fsimleri Kruwua!kJam "evfik Ihn Mahmut.
M irala'y Oevat bin Atunet, .mb:rr Maz.Jum bin Edip,
H alkik1 b;n fbrahhln. YUZJba~ t. ailir, L ·h mn t Ru~ ti
Jbeyler. Yerui lbu suretle Hi.ilkli:mctin ~;;:t~IJ. t ta: hhi.i:dil ifa
etmi§ ol.uyor.
HAIKKJ HAM t B.EY ( inop) - Diger taraftan
da Os.ma.nhlar arasmda b:.r ~k fenahktar yaplik.lan
arttk iklati•yyetle 'bilinen lbaz1 adamlar vardtr. Bunlar
ha:k:~mda , Han~oi·ye VeJkiileni bukaioil lbir §ey yapmJ~
mtdtr?.
YUSUF KEM L BEY (D ·a.inla) - Su1:rer.i pek
var~ddir.Fa:k:a:t e1im:z:de binb~L filan ·apml~ . kay-<
mak.am filan 'Yaprru~ ve b}rnem ne ftilan yarm.<;;ttr di-
ye bir ~ey ydk!tur. Arz:edebihiyor muyum?
HAIK.KI HA' 1t BEY (S ~nop) - :a urJann kim-
lerden ibaret oldugunu ogren·b:tir.
YUSUF KEu\ILAL •BEY CD vamla) - Mii:;aadc
..J;n:z, bu muka'Veleye bir ;;art lk,oyabiiliriz. E!Lm:r.de
olrnayan adamlann ln'g:I tere HUkUmeti ltarafmdan
'b'OZ-
•tecZJiyesin'i. ~art II( ya!Jm. 1buyurd u!k,lan ~ey budur. i -
ter niz bu ~artt 'k:oyali m. Fru;deri umtun~yes :'llti !Mec-
lis~ At:niz ta!klcrir lbuyur un.
SlRlU BEY (lznit) - O rada lkala~ak se~\..iZ ;:j.i-
'Ye 1ka,vanLrci Osruan•iye mu :·bince cez~a oldugunu tas-
l~ik ooi}'loJfsunuz.
.YUSUF K EM L BBY '(Deva.mla) - Onlar As-
•keri Cez.a lk•<lJDununa gore cUri.im cL.yor:ar.
lRRl BEY- i nad olurran clirli'm h.addi za!tin<le
'YUSUF KEMAL BEY ( Devamla) Hay1r. hayrr.
Bunlardan o}ayt_...
VEHBl BEY {K.aresi) - Bunlar elh o.ir ~i~i tes-
·l:m ede_c:-Jer. Ona:ltt L}i de f,irar diyorlar, o fiirari-
1-er bizlm t opragtnJtza aya,k basm 1~lar m~?
YUSUF KBMAL BEY (D6Vamla) - Baztfan
bastt!ar. Biz}m e! im:zd ki cedveiJer bunlardtr. s:m-
ckye •kadar herr gelip Med; si at:nizde meseley1i sun-
dugum vakiittede .... lngiltcre m malil<:: nd k,i Tlirk i.i. e-
-243-
 l : 83 29 . 9
!I'a.si ile 'Hirlk.iyedek.ii 1~ i1Serasmm mU!badciesi esa -
~ gitmeuru~!tlr. Mesele 'Maltada Thnk mevkuflan-
nm AruadbluKlaikti lngiJiiZ esirlenAe mooadelesj ~eklin­
de •gimJi~1lir. Onun i9in adet tti.zce M alta mevikuflannm
~didi·r. Sim'dJiye k:adar onlann gerek OeJ' ir Sa.>JTIJi bey
muk:avelesinde, gerek lburada arkada.~lardan !}i>yle
100}'11e •y<i!ptlan tJahhik!lllta gore bu adet gorlinUyor. Bun-
dan mJaada 1Ma1Ha'da bir Tiirik, lbe§ Thrlk daha y:,karsa
lben Hanici,ye Vekiilii .... ; I ozli.kl:U size soyleyim.
,YBHB! BEY (Karesi) - S imdi izce m~lum olan.
1Ma-1ta.dalkti bu'lun 'Vatanda~lanrruz kurtulu')AOr.
YiUSUF K.'EMAL BEY (Devamla) - Onalt1 lki i·YJi
de ihla;veteu elli lb/id<!i~iye vastl idl.)'loruz.
!MUSTAFA KEMAiL PAI~A (A<nJk,ara) - Efen.di-
ler, 1bu rn,esel·e lh:a~kikmkia Han:diye V e!ki~i laz1m gelen
malu:mah verxl!iler. Bcnim arzetmelk •istedigim bUJ
mrlseleyi sureni telakl!dmdir. Benim anJa1d1g1ma gurc,
mevil<'ll.{in 'Ve i.iseramn t?eat:isi meselesi degil. VaJkia
bit yc'k zamanlar mUJhtel<'f vesilelerle lYiZJim el; miz.de
bulunan usenay1 lk.urtanmalk •isted:ler. Fa!kat ·kend i el-
derinlde butun.an. ii·s erayt vermelkte ri.rnsak ediyorlard;.
Dalima lbilli aldatmak ve elimizddki itiseray1 aima:k ·f!k.-
rirui truk'i pediyorlardt. lngilizlerin .tak:ip ettikleni naktai
•nal)ar, gosterdi!k.Jeni m uamele bundan ibaretb. r.
Fakat son muzafferiyeti miiteakip, hemen onun
teceUi giinlerinde lngUizler bir zemini tekarrtib ara-
dtlar ve bunu vticuda getirebilmek ic;in derhal bi;:e
hit;- sormakstzm Malta'da buiunan mevkufinimizi ka-
milen b1rakmaya karar verdil.:r. Bize va 1l clan ma-
!Gmat bu aym nihayetinde veyahud i:iniimUzdeki aym
on be~inde mevkufinimizi n kaffe i ineb lu 'ya gelec k-
ti. Ancak buna mukabil rica ederiz, siz de bizim iise-
ramtzt btrakmlz , §eklinde mi.iracaatta bulunaca!<lar.
Mesele bondan ibarettir. Ancak garnizon zabitam me-
yanmdan hakikaten sui muamelesi gi:irmii§ olanlar-
dan bir taktmlan vardtr, ki bunlar yedi veya sekiz
ki§iden ibarettir. Bunlann hakikaten fenahk yapml§
olduklanm b iz de i§itiyoruz. Bunlan suhfiletle blrak-
mak istemiyoruz. Simdi HUkfimetin dU i.indtigi.i §ey,
mademki ingilizler boyle takarri.ip z.emini anyorlar
ve bunun da husul buJmas1m istiyorlar. Biz Je tabii
boyle §eylerden iytlnap ediyoruz. Ded ik ki : Bu ye-
di, sekiz ki§iyi miihim bir nokta olarak elimizde tu-
tahm. Diyelim k.i; haytr onlar i.izerindeki hukukumu-
zu da muhafaza ediyoruz. Siz btrakrnak istedikJerini -
zi gi:inderiniz. Buna mukabil iiseramzt g.onderecegi z.
Boyle bir karar ittihaz edilmi§tir. ingilizlerin noktai
nazanm izah eder bir telgraf vard1r, ki bugiin gel-
mi~tir. Refet Pa~a HazretJeri \le otedenberi devam
eden muhaberatm _ son kts1mlanm okuyayun, mak-
~ 244-
1337 C:3
sad daha iyi tavazzuh edecektir. Semnuniden bir mek-
tuptur efendim. Oradaki mevkufinin onlann yar•.tkla-
n gibi tahliyelerini temin, tiserayt kemali si.iratle ia-
de etmek menafii siya iyemiz iktizasmdandtr. Bende-
niz boyle mtitalaa ediyorum . (Muvaftk sesleri)
SEREF BEY (Edirne) - Malta'da mevkuf bu-
lunan garnizoncular bakkmdaki ~eyler lngiltere Hi.i -
kumeti ile Ti.irkiye n. M. Meclisi Htikfimeti arasmda
egcr bir mi.ikaleme kabul etmek bir beraatJ istihlal ise
diyecegim yok. Fakat Pa$a Hazretlerinin buyurduk.la-
n gibi bu garnizonculan Ti.irkiye mahakimi, yani Ti.ir-
kiye kanunlan mahkfim etmi§tir. Mesela Miralay
Mustafa Bey. ir;lerinden Mazlum Bey, bunlan bura-
da Hilaliahmer, murahhasm1 tetkikata memur etrni§-
tir, bunlar tetkik etmi~ler . Fi lhakika Pa§a Hazretleri-
nin buyurduklan ver;bi le bunla nn cUrUmleri sabit ol-
mu§ ve bizim divam harblerimiz aym cUri.imden mah-
kO..m etmi~tir ve bunlar mahkumdular. Fakat lngiliz-
ler hiy bir zaman bizim ir;in hakk.t kaza tanm1adtk-
lan ic;:in. bizim mahkum ettigimizi kabul etmemi~ler
ve onlar gittikten sonra taraflmtzdan protesto edil-
mi§ ve bu adamlar mahkumdur dcnmi§. Miralay Mus-
ta fa Bey, Maz.lum Bey vesair. FiJllakika bugUn bu
raya gelseler de yi ne divam harbe verilGeler mahkilrn
olurlar. Yani cUri.imlen vardtr, yoktur demiyorum.
Yalmz bendeniz bir noktay1 iljaret edece~im; lngilte-
rc, §imdi her ti.irli:i vesaite mi.iracaat ediyor. Kendi
emellerine kar}t Yunanl1Iar va itas1 iJe yapmak iste-
diler. Bakti!:H ki bu mtimki.io degil, Ti.irkler kendi hu-
ku kunu mtidafaa edecek kudreti gosterdi. Onun iize-
r ine bu meseleyi ortaya atttlar. 0 zaman bendeoiz
kendi gozUmle bilvesile defteri gormi.i}tUm, Milllci-
lerden bizim gibilerine (Muktezay1 siyaset) digerleri -
ne katliam ve tehcir ve isimleri i.izerine ( ... ) demi!}ler-
di. Mahkfim olduklan yaz!lt idi. Mustafa Bey, Hak-
kl Dey, Sami Bey onlar da yine Ti:irkiye kanunu mu-
cibince muhakeme edilmek. liiz1m. Yalmz hakk1 kaza
meselesi vardtr. Bir kerre divam harbte mahkfim ol-
mu~ , cezasm1 ~ekmek iizerc bulunmu~ adamlanmtz
vardtr. Bu adamlan bir daha muhakeme edemeyiz.
Binaenaleyh bu adamlar cezalann1 bir Tlirkiye hapis· ·
hanesiude yapmak suretiyle gec;:irmeleri laztmdtr. Ni ·
yin jngiliz hapishanesinde yatsmlar?
jngiljzlere gelince; fngiltere'de bizim iiseram1z
bundan ibaret degildir. Seydibe§ir'de bir c;ok tiseram1z
vardtr. Dsera demiyor musunuz, hatta Malta'dan ge-
tirdiler. Dem in fe kaliide varid olan bir sua!, ~i Hak-
kl Hami Beyindir, bililtizam D ozomi diyorlar, TUrk
neferini o suyun ic;ine sokuyorlar, koca bir dipyigi
basttg1 gibi gozi.i kor oluyor. Hatta vesikai resmiye
 t : 83 29
ile 'ispat eclerim ki bunlar etek etege t tanbul S0kak -
lanncla gezerlerkcn prott:sto etmi~lerdi. ingiltere HU -
kumeti re men £labt1Hiye yazmt~ttr ki bunlan sevke-
din diye, sokaklarda gczdirmeyin diye. Kendi clirtim-
lerini setr ir,:in Babtaliye miiracaat etmi~ ve bunlan
sevkedin demi~ ... Hakkt kazasma taarruz etmiyor ve
bizim ir;in de yedi ki~inin orada kalmast bizi endi~e­
nak edi yo r a, fakat ·aym zamanda bir !(Ok fevaid te-
min eder e, c;Unkli mesela, his meselesi degil vatan
meselesidir, vatanm seliimeti ir,:in insan en siifli hiz-
·metlere de tenezzi.il eder. Bunlar ulviyattandtr. Ali hi -
ler bu yedi ki§inin bizce mahkilm edilmesi; emin olu-
nuz ki bu yedi ki§inin muhakemesi harb zamamnda
yaptlmt~ ve cezalan taayyun ve tahakkuk etmi~. Biz-
~:e mahkGm olmu~lardtr. Bizim a~keri mufetti§leri -
miz tetkik ettikleri vakit bunlann sui istimalini gi:ir-
mti~lerdir , bir r;ok e~ya ~almt~lar, fena muamele yap-
mt§lardtr. Abduimuttalib Bey de uuracladtr. Mustafa
Bey yedi ·eneye mahkilmdur. Bilmem digeri kar,: ~e­
neye mahkumdur. Eger bu . B. M . Meclisinin si-
yasetini lanzim ic;in bir faidei siyasiye temin ediyorsa
btrakalim. Fakat hakkt kazamtz mahfuz. kalmak §ar-
tiyle, Gazi Pa~a Hazretlerinin buyurduklan ver,:hile
bir ~ey diyemem. Fakat !ngilizler daima ytlan dili ile
yerlerde surlinerek kendinin r;tkan olan meselenin ar-
·- 2-L -
i 9 • 1337 C:3
kastndan gezmesi lngiliz zi hniyetidir. Bu da lngiliz
zihniyetinin bir niimune ·idir. Kendilerinin c;tkan olan
bir ~eyde son derece zilletle her turlii slifli tabiata
mUracaat ederek boyle almak isterler. Bunlann huyu.-
dur. Hatta bu garnizoncular ir,:in cidder. bunlan orada
gi:irseniz, mevcudun en sefili §eraiti hayatm en sefili -
dir. Diger rtifekatltr ki onlan ba~kalan be liyor. Eger
vatantmtzm selametini ve bir siyasi faideyi Hariciye
Vekaleti lasavvur ediyorsa, Gazi Pasa Hazrellerinin
buyurduklan gibi, hakkt kazamtz baki kalmak ve di-
gerlerini istemek . ~artttr. Hatt a malumu alinizdir ki
Pikonesfilt siyas1 hesaplard a1 ya hudi hesabt yaptntz.
Birisinden bin kuru~ ister en iL. 'e ktrk pa.,ra verir ·e
altntz. Dokuz yUz doksan d kuz kuru. unu yine i te-
yiniz der. Eger bir faide var a bu. ya pdmaltdtr. Yal-
lliZ Hariciye Vekilinin nazan dikkatin i celbederim,
bunlar bizim divant harblerimizce mahkC!mdur.
REiS - Mlizakereyi kfifi gi:irenler el kaldtr~tn .
MUzakere kafi gi:irUlmU§tlir.
Hariciye Vekili Beyefendinin ve gerek Reis Pa-
~a Hazrellerinin verdikleri izahal daircsinde Malta
mevkufini miibadelesi meselesinde HUkumete snlahi-
yeti kamile itastnt tensib edenler IUtfen el kaldm>tn.
Kabul edilmi~tir efendim.
Ba~ka bir ~ey yoktur, eel eyi tatil ediyorum.
DEVRE: 1 C1LT: l t~IMA: 1

T. B. M. M.

Gizli Celse Zabitlari

3 Ekim 1337 (1921)

.-· -
'M iinderecat
Say fa
1. - ZAPTI SABIK HULASASl 248

2. - MUZAKERE EDlLEN MEVAD 248

1. - Korgiri ve Umraniye hadiseleri ve ~arkvila-

yetlerinde ahvali in l ibatiye 248:2$6

Cilt 13

85 nci tntkat, 1, '2. Celse

 t : 85 3 . JO . 1337 c 1

SEKSE , 1 ':ESINCt i IKAD

3 Tc§rinievvel 1337 Per§embe
Birinei Celse
REL lkmci Rei Vekili Adnan Bcyefendi

KA IP:

RBIS- Celseyi apy rum.

Zapt1 sab1k hulasast okunaeaktu-.

I . - ZAPTI SABIK H .. LAS SI

SEKSE .. <;DNCU iNlK D verdigi izahat dinlendi \·e mtizakereler sonunda eel-
ere n ihayet verildi.
29 Eyltil 1337 Per~embe
Rei Katip
BIRI Ct CELSE Kutahya
Ha an Fehmi Haydar
Birinci Reisvek ih Hasan Fehmi Beyefend inin tahtt RE1S - Zabh sab1k hillasast hakkmda mtitaiaa
riyasctlerinde bilinikat Harieiye Vekili Yu suf Kemal varm 1? ... K bul edenler. .. Etmeyeoler ... Kabul edil-
Beyef ndinin !ngilizlerlc Usera mlibadelesi mevzuunda 1i§tir.

2.- M · zAKER EDILE MEVAD

1. - Koygiri ve Umraniye hacti ·eleri ve $ark
layetlerindeki ahvali inzibatiye.
RElS - Buyurunuz Emin Bey.
EM! BEY (Erzincan) - Efendirn celsei bafiycyi
biz istedik. sbab1 da; dcfalarla gormli§ vc Umrani-
yeden , oradan gec,;mi§ bir arkada lOJZJm. Ben Koc,;giri
had iselerini tamamen tak.ip etm~ bir arkada 1111Zim.
Oradaki eerayaru ahvali tadat etmek i9in memleke-
tin gerek hayat1 siyasiyesine ve gerekse orduda dahi
heyeti umumiye zannedileeegi i<;J n eelsei hafiye talep
ettik. Bundan dolayt teklif etmi§tim. ~·unki orada oy-
le bir mezal im iera edilmi§tir ki tiiyleri lirpertir. c;'iin-
ki efendiler memlekette yapl!an btitlin felaketi meza-
lim Biiytik Millet Mecli i namma yapl!mJ§tJr. Bunu
izah etmek zannedersem haric,;te sui tesir yapar. el-
sei hafiye teklifimiz bundan tevelliit etmi§tir. Haricin
bilmesi laum gelmez. Haric,; bilse de eenebi devletle-
rinin bilmesi lazml gelmez.
HUSEYiN AVNt BEY (Erzurum) - Biiri.ik Mil-
let Meclisi kendisini tenzih iyin c,;ah maiL Bu gibi mii-
him mesaili saklamaga liizum gormtirorum . Biitiin
Diinya bilmelidir ki biz, memleketimize sahibi z. Yok:-
sa bizim seyyiatirniz kaydolur. Bir iki eneden beri
bu mezalim am imi gayret ve faaliyetlerim izi 1f1ra
:indirmi~tir. Bilelim ki. verdig imiz sahihiyeti sui i ti -
mal edenler vardrr. Boyle mezalim k.almama!J, her-
J· ~ey hi!inm lidir. (GiiriHtiiler) Aleni olmasma tarafta-
nn.
T UN 1 H[L~fi BEY (Bolu) - rkada§lar, ben-
den e el oyle} en ik:i arkada§!tnlzm fikrine e as iti·
bariyle araftanm. Cel enin aleni olma 1 kat i;-y n ca iz
degildir. (G Liriiitiiler) Iii aade buyurunuz s0z'Jmi.i
ke~meyiniz. Vatamn her tarafm da n terei.iman eJe
bir ta rzda kab:.JI ediyor ak bunun aleni olrnas1 katiyen
eaiz degildir. Hafi eelscde miinaka~atam1Z1 yapa!Jm .
onra, ;J.Ieni celsede bunlar miizakere olunamaz. Me-
selenin hemmiyetiyle berab r nc aketi de vard.r
Ehemmiy tine n z.aketini iHhc lcr ck aleni veya ha·
fi yarallm. Birini tereih eder k evvela hafi eel e ya-
panz, bi!ah ere de aleni.
FEVZt EFENDt (Erzincan) - Evvela esas1 tes-
b:t i in hafi cel -:me miizakere edell m. Sonra a:lem
c !st•de oyl'enecok sozleri s<:iylei!iz. Mesele y.o!k naz~k -
e~fe~Vin ehemmiyetiyle beraber nezaketi de var-
Jtr. istanbul 'da miif itfere sermaye vermi§ oluruz.
'e b:r celsei hafiyenin ud'u runa ve ne de bi r c 1 ei
aLell!iycd n te\·elli.it edecek endi§enl n zuhura ge1ece-
~ ; no ~ii h m yoktur. Bendeniz ka1t'iyen celsei alenli e
taraftan degi!lim. Boyie buhranh ZJamanda o!maz.
HAKKI H Mi BEY (Sin p) - Efcnd'im, He} C·
ti C.:Uenizi n · intihap etLigi enciirnerrlerin karan dlcu -
n·l -a k olu r a b;:nd-n::z n· b ir celsi hafiyen(n ve ne de

- 2~8-
 i : 85 3 • 10 . 1337 c: 1

bir eel i a:k~lli~'en'i n liiZ'.tmu vbnaJrgma ka;iJ:m. Bu af yapdan mezafimi

Siya.s.etfie yapLlu'. Memle'k'eifuni.tde
nazan ct:kkrute :Wnma'k:!a beraber hadi atr anlamall<. 1Ueme klar~t ilan eltmeli'Yiz. Herkes du'Yma.h. lmzah
ve hak:'katen bu gibi hacLsatm zuhura gcl.:cegirr;:: kani bir talkririmliz vardrr. Bu.gi.in verecegiz. Meseie ga')'eit
ct ~ giU: m. <;lin'k.li at•k, ada~La~rm trukrrrimie orada mev- mi.lh':md'ir. 'Btitlin dunya gormeu;.ctir. Hertk<a<; duyma-
lkuf o~anrarrn affr, eno·lmeni ill.iriillin de k!aran aff1 hcltr. Qiin\kli efendiler, mem]elketrt:e yapt1an b>Liltlin fe-
nazarr dt;t<"kalbe a.l ma'k~a bera:ber, buna ·~ eh:r :t vc- rket, bli•tUn mezalim, bi.i:ti.in sey]'lillllt (bunlann milllet-
r nlerin de mahall'cr':nde tall'k'ika:t yaprlaratk ona .gore tcn salklarurna mdan rlogmaJk'tard!r.) (2) Bir 9olk. me-
'tayini mu:un l<e i~in bi r h eyetin ..... ve hak>ilka't en bu ·l·cler vardtr. M s l:e gayet muh:imc!'M:. Biz cel'Seli alb-
git!i had'i aJtm te:kerrilr et:m:emes'i ti9i n lazrm gelen te- ll'iy de yapmalk i tiyoruz. (Allkt~Tiar)
da!J:t'i rttihaz etmeik ve bu hadi erili.n bazt <;:inklin a!k- VEHBi BEY (K<aPeSi) - Eger diii§matnt 12ill1'ir'
sarm varsa maha!Lnde tahkiiGa:t icra ederek. tahikillm- d!en cr nlize dokm~ ol'sayd!!k bti~iln mesai~i bura.da,
tm n t'i " ini Me li i Ar!inize gelecelk evra:k i.izerli ne k nd i aramrl'Jda buniin dertler;'m izi· do'k,ebillird:i!k. Fa-
arz tm k i.izere bir hey ti tahkli1k'iyentin izamma ka- ka•t maa~esef hen:iiz dli m!l.n daha dUntkii gird'igi yeP
rar vermi§. Bunun i~in celsei al niye'de, bend !liz zan- lerd n bugUn 9rikmamr~tr. Onun dl(in sizin de11dinizJ'e
netmem ki, orada filan memur biiyl y:~.pmr trr den- ben de mLi.'?lli Pelkim. Aolkara'dlan S()rua ulk inci ~e~hiii'diir.
mlityec !k. , lin!k·i bu enclimen heyeti tahlk'i1kiyen'in ma- Benim memr k' tiim ~ignenmelkotedir. Sorrunm !Ci, me-
haU in:d- icra ede e~i tah'kiikaJt Lizer'ine otaca\kitJr. Fa'ill- seta mevzuu bahis edlilclligi vaJdit filfun kuma:nd!an b{)ly-
ler t sbit edildikten sonra, halkitkaten falill' r bunlalf- le, faLan kuman:d:an o)ll~e ')'aptl d'iye bizi temin et-
drr den'ir. BunJtar mestur kabamaz. S imdi ay'l necclk scydli, bendentiz Lanafitar olurdum. Fall<.at bir fra!}XLa.
oz!er, yani iimiller )1allcicrnda soz soy'l'em k d'ogru temin etmed ~kt n b~ka mazarrat ta tevM ooeceik'tiir.
ofmry:1 a!.k.. Bazt e:has zikredilecek, bundan ana.stm Buglin bunlarrn m 'Lizalkeresi liir fa:ide:i k•atilye te:min
oltan1a r artla ilaca'k. Heyez.i tahkitk'i•ye nas rl olmah ve etseyd!i mli.iza!kel'e e mli!llalk~a eder1cJiilk. Bend'eruiz ik'a-
im giin:d'er:'l m lidir. Bunl-ar gizii ka:i'acalk. Buglirt i<;ti n hyen c ls i arenti ·e tarafltan degiJim. Bo)"l'e bulwanllt
mesu1'iyet:i Liz r'n alacalk ve ha:IJk naza:n nda lek'edar zaman!d'a olmaz, mazar:ra,t tevii·t edeccl;;ti<r. Onun li9Jin
olacalk b ir ma'hal lil.zt:rndtr. B ndeniiin lk:anaa•tim boy- bunu lkemili s rlbestli i)1e ·dertterimizi act ac1 dhl.ece-
1edir ve Heyeti Celil•en'iz de, zannediyorum, tbu nLer- giz. Laztm gel'e n ndktalanm eels i alen'i<yed'e miizaike-
ik:elxfe karraJaJt perverde dliyo.rl•ar. Be.ndeniz haifii ol- r lhbimaJ~ ot"Uad.Jgmdan bahsOO!ifdl. Herhalide c:e;15·ei
maJs~na bir auzwn gormuyorum. (GUrillti.il;,r) Musaa e haf.~yede mi.i:zalkeresj Jaztmdtr.
edin[z efendim. Elbette MecJi in naz.anna geleoelk'!Jir. M SA KAZrM EFE Dl (Konya) - Oe:llsei ha-
H y t ne >Surette gonde11ilec8k ve k im g i' ecek'!.'ir? Bu- 'fliycJe mUzalk:ere ed!ildig'i talk:dirld'e mesuliyettin rnma-
rta dair bahse liizum yoktur. Haii olma.sma hizum drgt ihtlimail'incfen bahse11fi. Kendi mefik:uresiiru, kendi
gormayorum. <;Urrki ~hastan bah tmiyecegiz: . He- i lliha.dlm 1jldari ve in2f bart!i bir sur.etJte heyetfi l!alhkilkiye
yeti ttahkikiye good 11m k laztrn mrdlr, <ieg!il n ii'dlir? i2lanu <tlara~tada:n v;arillr. BunlM'J'Il her bivi:nlin k:'endi·
Ben bu lk,am'arubteyi'm. V:alk.a vard tr. ik.a ed nler vardrr. rre gore eslbabt mucibesi olacalk. Miita1aa!Ja;r serd'eid'i-
B izce mec;:huldiir. FenalLk Imu~tur. (Falkalt esarsh tes- ixc!k. Bu s beb1e darh'ild'e ardemi ho~nud!i veyahUit ~
!1il&r yaprll!na:dan) (1) ~has zikrctrnege ltizwn yok- u nsur a.rrusmda bulunan sui t fuhhlim hill'edille'lftl!i:r.
if.ur. Bend:c,--nl.zlm i<;tiha:drm boyledir. 0 harelk~t ancaik. Bunu Ceil i a.~ilyede miiza!k!ere edeb'il!iriz. Haf!c:i(kllJten
rb'ir h yebin yapa:cagt tahldkatla ani ~tlacalk'!•r. Biz mesul ecJ!illmesi Hizrm ger n 'kumarn'danllar V!aJSa Bii-
mUitlruk.a bir ~ey mevzu 1b'ah edeoek degiliz. An1'11)oa alf- yiuk Mitlat Mec.tis:i amell t>ir surelit!e gfutenmellicfir.
\kada~laTuntzdan lh ka~ ki§in~n bunu biltrnesi onl•a.n Bil'yi.i!k MAJ'ffi: MeclisiO:in tez;ahliralti as1tl me9UJJ'eri k,Qr.
itViham ic;;in kiifi degJ:dir. Anca!k orayta glideceik he- ik:UJ~ma>z. DogrUid<ll!l dogruya mestrl etmemelk: ~9in hi<;
<y"o~i ta,b.k'i'k'iy ruin iora edecegi ta:h' ilkai! netice:Siy•ledjr bl~r sebep yolktur. Muhatllifii ka111un halfeik:etJte btrl'Unan
ik'i o vaht ba!h"i'kat rneydana ~uk·ar. Qiiollci burada ne hmseJl' r'i Moo.Jiis tmesul ed'eb'i~ir . Millilieite kll!f§.t .arnclli ilfll".
ikaldar c lsdi hafiye ')'apllmt§ i e h ep~j atl'l:m!§tlr. Hi~ surotte, cere an hatirtde mii:zlalk ere etmelclteru;·e kema-
ilJiJ'i i top1anma..tm~ ve hi9 bir 'kayda g~1 ... 1.1i~ttlir. 1i :rbrli si.ilkun lle eels i lha:fiyed'e mi.izaiJcere ederelk
MUSTAFA DURNK BEY (Erzu.rum) - Efen- 'kr.smen ma.lrln:J. olan'lar1 Medlli&i Mmizl:e mesu1 eder-
d im, bi21im ceJisei hafiyernfi2lin otari'be tkart§aOa.gmdan si niz v-e Bli:yi.ilk .Mlil!let Mool!i& namula goore:riT.siin'iz.
emin degiTim. Blitlin iiteme ilan tmi1id!ir Uci, biz sizin-
re alii!kadarrz. Mernurlan da duyma!J, herk te du.y-
1 (1, 2) Parantez ifindeki kelimeler taraj1maan ek-
maltdrr. Celsei 'hafiye b'ir mamh:\kcttre ecneb'vye kar~t lendi.) M. Onver._

-249-
 t : 85 3 . 10 . 1337
He.rlkes inamr. Cekei ateofiyede mi.i7..aiJ<ere ediJdigt taJc -
dirtde Buyiilk Millet M..:cJi.,t mesulityeti i.istlin m at-
maS!, aJnca'k mesun r'i tcc2liye Iur. Bina•e nabyh eel ei
hafiye ve a1en'!<y· e haUk 19m bir far1k bul'rnu y rum .
Ahali'Ye irtminanbah~ olaca1k hal buaur. Cels i hatii-
yede miizaik.ere edilir. Fruiller ve mesu.l.l'er tetk:i'k ed~­
Jir, tayin e&~ir , ne olma~1 liiz1m i e ameli olaralk. ya-
pthr. Herb<ruld:e celsei hafiyede milz:tkere ini m nafii
umllinllil)'le namma muvaft'k bttluyorum .
HOSREV BEY (frabzon) - Efem:lim zaman pclc
Qdk uzarlt.· Pelk 90k ark,ad~lann hal ti ruhiyesi bu-
nu hafli yapmaJkttr. Y:alntz m Ie, 1yid n iyiye tet-
kli:k.li icab tli'rec ~ekiLded!ir. Dikkat bU<yurulur a ha-
fi mi, al'<!:l1'i nti <iiye mtizakerc · bJ bir yO'k luylli.i
lk!a.llere s-ebep oluyor. Bu mesele)'li iyice tet.kik etme-
dim. Anca:k dineredim. M lqi iyi bilmiyorum. Fa-
!kat Em;n Bey bir k fccayi vardtr d ·. Efendim
milllalkere edocegiroiz m el:e memleket in bir tara[m-
d2. vulkua gden ~eyi HWciimetten i~hiszah gibi bir
m sele olsaydl, bu da asayi~e taallU!k edcr bir a'ile
dertr~ si gihi ...
Ed'cikli mesele ii9 en iimenden 9tkrn~. bir kav mad-
de;li mub!tJev'i ol>an bir mazbata i.izerinedir. Bu mii-
za'kereyi yapacagtmtz esnada §OY.!e demek •ihtima!li
vard1r, bayTe d'tm1dk i h~imali varmt~. Katbini biErim
k!i on•Lar da mem~elkefi n asaJ}Ai~ini ihlal etmek istemi-
)'lor. A•sruyli~i lihliil narafta:n d!cg i~d'i r. Biliitki muhafa-
za t:a:ramta!ndrr. Hi.ilki.imet l::lizlden i tiyor mu ki celse
ha;fli O!l'sun, aJlerii oi:SmJ.? Binaerraleyh bunu aleni ola-
ra!k mi.iza!lcere etmeJii. G eride!k!i hem ~hr.ilen:.miz bil-
mel'i. lei l::lir fenallgr Mecl:is kabul etmiyor. Dogrudan
dogruya adlamlar gonde11mdidir. AJen!i mllzalkenos.ini
tisOO!lirn.
REFET PA-5A (Dah!il:ye VekiiFi) (tzmir) - 1\r-
lk!a!dacylla:r, mletVZU!U ba!blis oban m ele, doi't ay evvcl
mi, ~ a:y eV'Vell mli, bilemi•yorum a!-t1 a•y ewell mi
ha~yYi l!aman evv-el valkii olmu~ bir ~eydir. 0 zaman
ben Dah'![liye Velci]i degiEdim. Faka:t Velkiile:tin ehem-
mrye~inli H:llen her vefldil lkJendli inden evvel ge9(!'n vu-
lkua;tm hesa!bmt alrr. Mecli·si Al!i nizin ka~t'SI1)a oyle
9tikar. Binae!l'al1eyh huzurunuzda ceva.p verme!k bir
namus mesere.9icti•r. Hi~ l:lir ~eyin kap alr krulmastm i -
telmem, a~Fk soy1enm'esinli isterim. (BravQ sa~da:larr)
Bu meselenlin Jberri d~lindi.irdi.igii bu vak.mm bc-
'llii'rn zamatnmcfa olmamaiSrdrr. lherimde madd'i bir
mesulli•yet buliunmamasH:Jla ragmen, belki huzuru Mec-
~iste be!ll!i itham korkusu dti!iiind'i.iruyor. H zurunuz-
da benden evveJ!ki devir1er1in mssuliyeti ben im tize!'im-
deldir. Ds: enciirn.en i9tima eltmi~ttir. Mi.idafaai Milli-
-250-
c: 1
ye. dliye, Dahiliye. Bu enciimenlenn heyoni mec-
muast, hemen hemen ve a,ynca hazrr bulunan Mec-
Lsi A~'niii n b~te bit1ini t~kil ediyor. Hi9 bir §ey
gizn: kalmamall. H:iik ve adalet ilrmal edilmez. Kamrn
b:r gi.in h~pimizin yruka.<>mdan yapt~acak t tr . YalnJZ
b:r ~ y istirham edecegim. Hli!kiimet s1fatiyle veya-
hlllt Dah ilEye Veki1i tfatiyle oran biten her fenaltgt
b ::n ka bul ediyorum ve bu fenaliklann ka~t mda ben
vanm. Bu fenalrlkfann kar~tstn:da muhatap olaraik
ben va nm . En biiyuk davact ben!m ve f naJrklara
bep olan mucrimleri n ceza gorma<Ji li9in en bi.iyi.i!k
<1avact ben!m. T ekmi l fenaltklart tasd(:k ederim. Ar-
trk ortada bir ~ey var mtdtr? Ve bunlarla beraber en
buyl.ik taraftar benim. Bilm:yorum mlinak~ edile-
cek bir ~ y var mtdrr? Ortada hiikiirn~t yok>tur. Kuv-
v t s izde, sr fatJ icraiye ve Le§I1iiye sizdedjr. Benim ka-
dar iz de mes ul uniiz. Bi.1aenal yh ben 11' tl k.i ha-
zrr olmadrgtm halde m ul isem, bu m ul iyet ayn n
s izin is;;n de va11drr. Binaenaleyh ben bu •i~ i~i n ne
kadar miiddei i em, siz de o kadar miidd d in:iz. 0
halde hep birden itiraf edelim.
1USTAFA DURAK BEY (Erzurum) - Biz ka -
bul etm'i yoruz. M ul iret Huy~ti Vckile ve ba$a bu-
lunanlara aitnir. (Giir'- ltiiler)
R ErET PASA (De\·amJa) - Ortada fenallk ve
lkal:lahrut yoktur, d!i;yen yoktur. Bir tetk ik heyet'i gon-
dermeli;d!;r. Bu ta!hll(.;k heyeti orada mlicr'imler'in fc-
m.fanm ayrrmalidtr ve bunl.ann yaka.srna adalet pe:n-
9 ini yapt~trmalt diyoruz. Enclimeniniz bunu 'ka-
bul etm: ~tir ve buraya sevketmi~tir. Bunun yalntz !JaT-
zt s ki _ vesa!in~si mlinaka~a edilemlidir. Arzettigim
g)bi bu fen:alrlldar ferden ferde; yegiin yegiin filiin
yerde fena!tlk yaprlmr~ttr d iye soyl'eme'k is.tiyorsa!k
onFan soylliyorum. Sa'k Lt bir ~ey kalmastnt iste:rn.em.
G er1· k enciilm nde ve ger k biraz ewel bumda a:rz-
ettm!iij~im. Hat!!Ja bu hususa,tt enci.i.mende bilenl'er var-
dtr. Ben t lkrar tekrar rica ebnim. Unututmu~ bir ~
val1S'a soyEen:~i n. Burada yegd.n yegan telkrar etmek-
tcn zannet'mem ameli bir fa ide temin edilsin. orabi-
Eir, henhangi t>ir mlicrim unutulur. Bir heyetli tahki- ·
IJCiye giditecektir. Bu h yeri tahk i'knye bilha.ssa Mec-
]den gidecek. Onlar gitsin. mi.icrimleri gorsiin, onu
da miin a!k•a~a ederiz.
EMiN BEY (E rzincan) - Bunlar inhliltapla mt
gidece!k? $imd i usulii mli.i.z:rkere ha!kktn'<h s(}ybuyQ-
ruz. Eger bunlan birer birer soyl•emek icap ediyorsa
o zam!an terc;h ederim ki meselenin cehseii hafiyed.e
izaht liizrrndrr. <;'lil1iki bu g:bilerden bu tarn muame-
le®n is~fade edenler vardtr. Bunlan eLne aJan m-
 t : 85 3 . 10 ; 1337 c: 1

5ao:lar, pa:Pmalkffianna dola:yan, kend!i din kall'd~ferine (Qok dogru sadaJan) (Reye sarlalan) Yal:tm mazba.-
bwru ya:panJiar htri l!iyanrara nWer yapmaz, dJ:yece!k- la miin-d:erecall nriiza!kere edi.lece'kse a1en.i <1b:naslll'da
rendir. Ken'CI:i e!Jrolirl... bu;:agunl.Zl dil~marrlara vermi- bt::iis }'1dk!tur diyo11b.r.
yeMi!m . .Kim1i itham edecegiz? Za en on:Lar o kadar fe- REFET PASlA (Devamlia) - Yiam sO}'fem~ is-
na'<illl.bar k!i orrl'ar bu ~a:mut'dan az geQmez:ler. Eger , digim ~ey~ r budur. Velkayi s"ylieaeceJk .ise ha'fli al-
so:rili.o/Mk isek o hal-de kendirniii feda erl im. Eger m 1 H ' kiimet ndk.t:ai noa:zarmdan d:a ®grudur. Dog-
Ya.J13JY1 gordi.i!k, anhyor~ak, tedavj Llflli any ·k onu rudan dogruya enci.imen mazbata:lan miin~a erdi1e-
taleni yapalun. Onun milzaker ine g~ece!k i k ya- cek e aterii o un. Ma.ruzatun burrdan ibaret:t!ir.
ranm teda i ine balka!rm. Onun hall ini i tiy ~im. REiS - U ulii miiza.k.:erenin kafi ol'dugunra da'ir
OSM r FEVZL FENDi (Er2l!ncan) - YJ.ranm bdii'lgafur Efen inin bir takriri vard!r. ·
t!edavi i ise o halde ben !kabul ed'i>yorum. Ora:da fe-
ABDULLAH ZMl EFENDl (Bsk'i~ehir) - Efen-
nalllk va11dlr, i yan vard1r, onctan sonr.a idare5izll'k
d im, si:iz oyhyen atka:da~far tarafmdan miiliim !Jir
tlenalJgt v.a:rdlr. Bunlarm hep i fena! 1r. Hem idare-
~ey m vzuu ba!hts oEdu . ~
enlin hafi veya. a!leni ol-
sizilik, hem tarn te..9kinlde fenall'lc Bunlar hai!CkJnd'a
mast i9in mevzuu mUZJalkere tlll}"i·n ediilmcltcfu. Mev-
yapdacak ~eri g" r~ellim. Eger ameti bir faid te-
zuu mii.za:kere enciirnenlerd n r;llk.an mazbrutarun ter-
min ederse klirli r;afTl~lrlan hafii oliaraiJc goreT:m.
v;ci m - 1 i m;ctir? Yok a her sa.fahat mevzuu bahis
HUSEYIN AVNt B Y (Erzurum) - Bu zutiim edi~v elk mich? Gorliyorum ki ma.zJbllllalann te.rvici
h<!r tara.Ha i~~ti lmi~tiir. Avrupa da ~~itmli ~. biitUn sa- iQin lh~r~ey soy~eneceMir. Bu boyle olunoa herikes
fuh!aJttna valk:ItltJr. Biitiln kudrerimizi giL rmetk: iizere }a mdan, ail ind n ziyaiCfe memrdkebin siyaseltli alli-
aJ n'i yapalim. Medi vard!r. Bir adam vazJife :ni y ini du~Unm ~ dir. Herhalde hafi olmast h1zJmdtr.
5li timal etmi~ •. ceza mt gorsiin. Salahiyv lc t :niye lQimizd d.o t Slfa~iyle m r aBir bazJ §eyl'er ~i 'yorum.
etrni~. mesu! olmu~. Burada bir millet oldugunu gas- R - i - Takrir•i reyidize lkoyuyorum. Cel eli hafii-
Iter U:m. Burruda. d ik: ta.torJ'ilk y k.tur. yoyi kabul ed rrl' r liltfen cl kald1rsm ... Oelsei ha(io/e
TUNALI HlLMl BEY (BoLu) - Arkadl~lar, 'krubu I ed'i ldi.
m~m~ 1k ti fkurtarmak•tan b bs l'im. Ew; la m~mle- Arzu d r n;z mallbatalan okutaltm. (Okunsun
'k ti tk.!urtaracag1z. .uara 1)
( dliye. Dah iJ'y ve 1Udafaaii Mi!l:ye enciirnan-
M ST F DURAK BEY rzumm) - M ...m- luri mazbatal an kundu)
t a aletle urtulur. (Erzin ·an M bu u P vzi Efendi ve riifek.asmm
REFET PA (Dahit;ye V .) (lzmir) - Hl&J;J.;a- takn:1ii kundu)
t n zahm t ~elk n, inJ!yenJer varsa imdadma y tr~­ REIS - U ul, liiy ihayt t kJiif ed~nin soz soyle-
lm.. Bir an evv I nlarm yard1mma mliracaat ede- m id ir. BUJyurunuz Feylli Efendi.
1im.
M " aade buyurun, ewela H .. eyin vni Beyin FEVZi EFENDt (Erzincan) - Efend'im, m-esele-
sua :ne cevap verecegim. Hiiseyin Avni Be} :n oyle- n in esasat ve afahalma tamamen kesbi ttWa i9in ba-
d ;kleri dogru ur. A vrupa ihtima&i <; gunu b:Iiyor. Zl marUlJarta. bulunmakhgtma. m" aade bt.ryUIUI mu-
Faka!t bir miittehim b1 rti bam a.ndaly ma g"ldl;gi unuz?
zam'a.n itirnf ean inli b ler. Bu itiraf1 yapalun. Bu- Efendllm, evv,.Jbaharda memuren devrci ill'tihab1-
nun ameJ.ii ne faidesi ola aklttr? Bu bizim is:in amel'i ne yeme muv $alatt1mda Koygm, Umraniye hacJlisei me-
Paiilde temin eder? Yapa ag1 sui tes· kar 1 mda bi r umv inin Er2lincan ve havalisine degin tevessii e:y-
ita~ nndtr? Ne ir;in lk.Jirh r;:amaqtrlan ortaya atalrm? lcxl.ig irri gorilp hi.i!kiimeti mahallfiye ile l.Jihl~tirak bu
Ondan sonra. d'iyelim !Ci, efendiler bunl':l.r mU rimdir. at i fitn ve fesadm nf 1 iQin bazt saliihkarane ve·
B au rdillet \lte biitiin miUet bilmelk i biyor. Muttali <te tev- ssiil olundu. HUklimet!i mahalliye ve mevlki
o. dugu tJjr ciiiTI'Jiil HU:k..i.i.m t nas!l ak. Lt yor? M eclisin kumandanl!'k.Ianrun arzu ve miisrua'deleriyl'e minellk.a.-
sualnylic! buraya gden bil'k:Li.met nas!l ya.53-r? SaHihiye- dim tam~t1gun D rsim agavatu:rdan bazt.Panna tnzmi-
6mz dahi1'll!de degil mi idi? Mernl ket elinizde, rica nat gond dik. Bu ale~i fiutrre vii f1e adm elbir!i~iyle
ederlm. Meirnl'ek.tet Ur; b~ adamm eLude tak im edi.l- refi ve iki kann ~ aras!nidan bu slli tefehhi.imalt.tn
mi~r. izal~si i~in Erzincan'a oivar mtinasip bir maha!lle gel-
REiS - Eger m ewm ve fecayi l'ek.:rar erlil'eoeik- m elel1ill!i t klif ett!i:m. Onlar da kabul edereik geil'diler
!Se Hilkiimet nd.lotaf' na.zJanrtdah hafi ol:mas1 dogrudur. idi. Umrm:ye'Jllin mena.a.tJ mev.k!byesi Dersim·e nisbe-

-251-
 t : 85 3 • 10 • 1337
kn. ehc.;,nrriiyetsizdir. Falka~t lka.vmiryet ve aJSaJbiiy<at iti-
bal'iyle araJ·anrida farlk ydk!tur. Bu i·rlibarl.a bitti[1Je-
t1ine ~iddet:le J11erbutlturMar. Bundan doJi.a!Y1 yelkdigeri-
n:in tesiriyfe milt~ir olur:l'ar. hte Umra~mye'den 'Der-
s;m d:1hi miltees ir oltmlliitur. Umraru'}"e'<le esbap ve
avamil peJk 90ktur. Fa~kalt ma'ksadt Siyasi oJmad1gt ta-
hak'kuk et.mh~tir. B!rincisi Alli~o gibi bir iki mills'id!i.n
teikoinatt eseriicir. tk:incisi, memurini mii.l:kiyeruin ida-
re.<iiz!igi, hu usiyte miicnimin hail<ik.mdak'i ifratkarane
muam e~ kni hail.k urerirrde milf i•tlerlin igfallia,tJnt mues-
ir bir ha!l:e gatil'mi:}fi.
U(,':Lincilsi.i, alevoi klill1tJ!e.rlin ermenlhl'er gilJi teho1r
•ed:L~dkl rti ha!k,kmlclla, yin·e miifsitl!er taJrafunda.n, or-
ttaya a.t1Ian i~aat bu meselentin alevrenmesliru intacet-
m~nir.
Do~Jiinciis ii; ifr~tperverane, arz;ehtiigim, muame-
la t ki M eol.iSi Alli nfize rsoylemn: i.nl tervic edemiyo-
rum. Bu muameilii•t Cengizlerd'e, Ermenlilerde, Yu-
nan'irvrde dlmu~ 1idli. A!tlarma bli ilit11!i~l'er, silablanru a!l-
mt§ilaJr.
HASAN HAYRi BEY (Dersim) - Pa~a H az.ret-
lerinin beyanatlan strasmda kiirtlerin efkan ne ola-
bilir?. Zannedersem ktirtlerin abvali me~hul gibi go-
riiniiyor ve ktirtler de biitiin fikirlerini beyan etmi§-
tir. Telgraflara rnakamlara bildirilmi§, ki.irtler de fi-
kirlerin{ bildirmi~lerdir. ihtirnalki buna kar§t ademi
itirnad veyahut ba~ka bir ~ey · hat1ra geliyorsa kurt-
Jerin ahvali _ruhiyelerini Meclisi alinize arz etmek is-
terim. En ziyade me~hul olan Dersirn aksarrud1r. Aca-
ba ne fikir ta~IyabiJirJer, herkes bir fjkir edinebilsin.
Bunu da Pa§a Hazretlerinin bu ki.irtlerle temas eden
bir cevap zaten cevaptan mlistagni dir. Pa~a Hazret-
Ierinin sualleri, c,:iinku tedip etrnek i~in kiirtlerin ma-
zisinden bahsetmek istiyorum. Efendim, ~imdi evve-
la mec,:hul kalan Dersim kurtleri , bunlann ahvalleri
nedir, nas1l ya~amt§lardtr?. Simdiye kadar Hiikiimetle
derecei irtibatlan ne yoldad!f? Bunlan tayin etmek,
bunlarm adam .alu!Il ahvali ruhiyelerine ve kendi ba-
yatlanna valuf olmak Iaztmd1r. Hulefayt Ra§idin
Omer Haz.retlerinin zamam bilafetlerinde, mahdumu
mukerremlerini vali gondermi~lerdi. 0 Muhammet
Hanefi Hazretleri vali iken, Hazreti Alirtin §ahadeti
ve mi.iteakiben kerbela fecayii meydana geldiler. Son-
ra kerbela vakas1 Emevilerin ... bunun <1bfadlan yine
Harz.tm eyaletine iltica etiler. Bugtinkti ' giinde Ttirk,
asian ve neslen Tiirk olarak orada ya~adilar. Onlar
orada iken ba§Il b~ma bir Hiik:iimet te~ki1 edeme-
diler. Bir cemiyet tesis ettiler ve bu ruhani cemiyetleri
de devarn etti~ Nitekim bu Muhammed Hanefi evlad-
-252-
C:l
lanrun ruhan cemiyetinin semeresidir ki Eba Miislimi
Horesaniyi c,:tkardt, Emevileri devirdi ve Abbasileri
yerine ikame etti . Soma Abbasiler efendirn, Makami
Hilafete gec,:tikleri gibi Cafer Sad1kk'a ilk defa Hi-
lafet teklif edildi. Cafer Sadtk da, akaidi islamiyeye
anz olan ihtilatlarla ugra~acagt ic,:in Makanu Hiliifeti
Abdullah'a terketti. Bu §artlar zannedersem belki man-
zuru iiliniz olmu§tur. !manu Hasan Muaviyeye terket-
tigi zaman bilafette birtaktm §erait teklif etti. Bunu
~ehlerden bir iki §eyhe, aym zamanda Caferi Sa-
dLk'a teklif etti ve Hilafet te bunu kabul etti. Hila-
fetin kabuliinden sonra Hiliifetle aralannda ztddiyet
c,:tkmasm diye emvali beytiil mali miislimin lmametin
kontrolii altma verildi. 1mametin kontroliine verildi-
gi ic,:in beyttilmale el uzatamJyorlardt ve bu emvale
el uzatmamak meselesinden dolayt saltanatt icra ede-
miyorlarrll ve imameti kendilerine bir zii1 addettiler,
Tahmln edildigi gibi bunlar beyninde tezad ba§ladt,
Mansur zamarunda nifak ba~ladJ. Derken yine dagtldt,
tefrikai islamiyet oidu. Sonra efendim Abbasilerin ta-
kibatma duc,:ar oldular, yine Harzeme iltica ettiler,
Harzemiler arasmda kaldLiar. Seyh Ahmet isrninde bir
zat Horasan'da icray1 Hiikiimet etmi§ ve gaip ol-
mu§tu. Seyh Ahmed emanetleri terketti ve kendi§i,
ortadan gaip oldu. Ehli beyt yeniden 1mamt ,ehli beyt
evladlanna gec,:ti. Sonra efendirn. Harzem bey!eriyle
bunlar bu yolda icray1 mevcudiyet ederken Sel~uki­
ler Tavaifi milluk ic,:erisine girmeye ba§ladt Selc,:uki-
lerden Aliieddin bunlara yer verdi, sonra efendim, Ab-
basiler zamarunda Harzem ve Cengiz bir.: . kesildi.
Huruc,: etti. ilk efendim, bunun darbesine Harzemler
tesadiif etti. Ba~mda bulunan Celaleddini Harzemi,
Pa§a Haz.retlerinin emrettikleri gibi, be§ alb sene_
harb1 sagire devam, bilakis ve son muharebesini Er-
zincanm Ceyha bogazmdan hucum etti, Harzemlerl
rnahvettiler. Baki kalan ordusu biittin aiJesiyle be-
raber Dersirn daglanna kac,:tiiar. Bugunkti gtinde Der-
. sim da~Iannda ya~tyorlar. Celaleddini Harzeminin me-
zan ordadlf.
Sonra Dersimde bir ktstm da a.rap var, bu arap
lasmt da ~eyh Abmedin ahfadmdandtr. i§te bugiin-
kil giinde Haydari tabir ediyorlarki; Haydar Seyh
Ahmet Hazretlerinin ogludur. Bunun da Hac1 Bek-
ta~ Veli Hazretlerinin bu Selc,:ukilerden Celaleddini
Sel~uki hern~eresi sultanmm merkad1 §erifi de bura-
dalardJr, zannedersem. lkinci Seyh Abmede tuttu ken-
di hem§iresini nikiih etti, kendisine damad etti. Ken-
disine bu Anadolu dahilinde yerler verdiler, bunlar
kaldtlar, ta Salatini Osmaniyeden Sultan Bay!Zld za-
rnanma kadar, Sultan BaytZld veli zamanmda stinni
 t : 85 3 . 10
ve §ii tefrikast tahaddils etti Sultan BayaZJd Velinin
o~Iu Sultan Ahmed ... hareket etti. Bu aile ... tuttu, tek-
rimen Malatya Sancag1 da ilinde /}eyh Hasan namiyle
tevsim edilen, o s1ra kendl reisleri Hasan bulunuyordu,
ki Alaiddin Sultanm hem~irezadc i idi orada ikamet
ettiler. Yavuz Sultan Sulim zamanmda (:ald1ran mu-
harebesi dolayisiyle orduyu hum ayun hareket ettigi
zaman ne kadar Alevi varsa kesdi, asdt, k1rdl, bil-
mem ne yapt1. Dersim daglanna iltica ettiler. Esasen
kendileriyle Harzemiler arasmda oteden beri muave-
nette bulunarak bunlann tarafdan bir k.itle halinde it-
tihat ettiler. iltihak ettikleri Harzemiler de ba~ladllar,
c;:tinki.i Harzemiler asia bunlan kendilerinden yukan
biJiyorlardJ. Her ikisindc Harzemiler tuttu, bunlarm
kumandas1 altma gec;:ti. Ttirkler maaliftihar ktirti.igi.i
kabul ettiler. Bugi.in sorsan Dersimlilere; dogrudan
dogruya kilrdoglu ki.irdiim der.
Sonra efendim, bu hal, tam o daglan iec;:tiktcn
itibaren Dersimden katiyeo bir kimse harice ~1kmad1 .
1§te bu suretle Der im daglannm ic;:erisinde mahsur
kaldtlar. 0 zamandan ta Sultan Mecid zamanma ka-
dar mahsur kaldtlar. Katiyen haric;:le temaslan yoktu.
Zira vuruyordu ve bir kasabaya c;:•kam1yordu. Srrf ah-
kamt diniyeleri bir akvalden ibaret kald1. Yalruz bun-
lann bazt sahih olan akvallerini alevilik nanu altmda
tadilata ugrat1lm•~t1r. Sonra bu ha!de iken maattee silf
bazt camii ~eriflerde oteden beri bakarsm va anm1 hak-
kiyle takdir etmeyen efeodilerden baz!larJ klztlba§-
ttr, §iidir. Sonra efendim , bunlar bu halde iken mah-
sur olduklan zamanda kendilerine 'bir idare aramak
ic;:in ba~ladtlar para ile agnamt miibadele etrneye.
Zaten kendilerinin idareleri mf koyun, kec;:iden iba-
ret idi. Haric;: -ile mi.ibadeleye, ci.iz'i, ci.iz'i mi.ibadeleye
ba§ladliar. Vay siz ki.irtstiniiz diyerek, ellerinde zaten
medart mai~eti bir koyun idi, orJan da ellerinden
ald1lac Derken Dersimde e§kiyaltk as1l bu yi.izden ile-
ri gelmWir, e~kiya!tk, ve bu ytizden bir yok zulme ug-
radl, bununla · beraber isliimiyetten aynlma1m~t1r ve
aynlmak taraftan da degildjr. Zira Dersim bu hakika-
ti isterseniz ... bazt mevaddt kanuniye teklif ettim. Ba-
Zl arkad~lar dediler ki senelerden beri Hi.iki.imetimiz
Dersime ntifuz etrni§ mi , etmemi§ mi? . Zaten mi.istakil-
dirler. Bir kerre bunlar istikliillerini istemiyorlar, ancak
Htiktimete dehalet ve adalet bekliyorlar.
Sonra gi:iri.iyorsunuz, Frans1z ve ingilizlcr birta-
ktm tezvirler yaptyorlar. Kilrdistana bir ~eldl ver-
melidir, boyle olmahd 1r diyorlar. Bunlar . 1rf Ki.irdleri
Ti.irklerden aytrmak, ikisini de bogmaktlr. Ba§ka bir
\
fikir degildlr. Bugiln Ki.irt Ti.irkten aynlsa pek fena
-253
.! 1337 c: 1
olur. Bilmiyorum Beyefendi b~ka ki.irtleri bilmem,
fakat Dersimin vaziyeti boyledir.
RESUL BEY (Bitlis) - 0 fikre kaptlanlar lngi-
liz parasma kaptlanlard1r. (Aiki§lar)
HASAN HAYRt BEY (Devamla) - Arzetmek
istiyorumki bu, yakm zamanlarda old u. De;: ytiz otuz
bir sene i nihayetlerinde Erzurum suki.it ettjgi zaman
bir iki kaz y1 basular. Sonra V hip Pa~ay1 cepheden
i tediler, Dersim mevki kumandam olarak gonderdi-
ler. Ne ise gittik, kendi milletirnizden, agalanmtzdan
istirham ettik. Sancak muhasaras1ru kald1rdtk. Oteki-
lerini de urduk, i.ikunet peyda oldu. Sonra rumlar
geldiler, biliihare Erzincan't istila etti. Erzincan'1 isti-
la ettiklen soora Erzinc n'a propagandaya, ermeniler
vasflasiyle Dersim'i muhasaraya ba lad1lar. Ayru za-
manda bakt1m bir gi.in bir kag1t geliyor. Bir ki.irt va-
SJtasiyle geldi. Oglan bunu kim ana ve rdi? Bilmem
kiigtt kimden ... ikolarun , ba~ terciimam Cerkez Ha-
an, benden iz orada mevld kumandam bulunuyordum.
Dersim"de oteden beri gerek Hi.ikt1mete kar~1 , gerek
ahaliye kar§t vukua gelen ... Dersimliler benim ve aile-
min kumandas1 alttnda ic;:tima ettiler. Meselli. ailemiz-
de bir amcam var, yilz ya~mda, nafizi keliim. 0 imi~
\'e bunun yegeni bulunmakl.lgttn hasebiyle ... boyle
muktedir imi§im, kendisine anlatmt§lar. 0 da bana
o yolda kiig1t yaz1yor ki, Der im efkan umumiyesini
bize c;:~virdiginiz vakitte i tediginiz kadar milkiiJatt
nakdiye ar. Kral namma, ('ar oamma veyahut te~­
kil olunacak pren lige namzedJigi kabul etmek tekli-
fi . Bir kerre Der im"in efkan umumiyesini zaten bir
daba Rus lehi oe c;:evirmey hacet yoktu. Ancak Der-
sim in bu gibi hallerin ontini.i almak ic;:in 0 efkiin
Ru aleyhine ~evirdiler. (i.inki.i sui idare Dcrsim 'i
Ru ya ya meylettirmi§ti. Ruslar bu nu SJrf benim §ah-
SII11m buJunmas1ru mani addediyor. Bana tutuyo r mil-
yonlarca lira teklif ediyor ve tabil bunu bir kac;: aga
nezdinde okudum. Biz bu parayt kabul cdemeyiz de-
dim. 1s!iimiyeti de bu yiizden mahveder alc;aklar. Be-
nim bu agalara bi.itun s1rnrnt if~a ettigim cihetle bi.i-
ti.in Dersim ri.iesas1 bugi.inkti gi.inde beni 1ebus in-
tihap ettiler. Beni bi.iti.in ri.iesa kendi kuvvetleri yle
beoi Mebus c;:•kardllar. (:ilnki.i vicdantml sui istimal
etmedigimden dolayt ancak bendeniz Mecli i Alinize
Dersim namma bir teklifte bulunsam ve hini hacette
maruzat1m ne gibi saikle vukubulmu~ i e onu da is-
pat etmeye hazlflm.
HOSEYJN H0SN0 EFE Di ([sparta) - Efen -
diler, vaktimiz pek mi.ihimdir, o kadar miihimdir, ta-
rif kabul etmez. Karahisan Sahip Mebusu Muhtere-
 t : 85 3 . 10
mi karde§imiz.in beyanab vekayiha\e o kadar muva-
fJk ki, tabu Anadolu Rumeliyi, Rumeli Anadoluyu bil-
mez ve bilenler de vard1r. Pa~a Hazretleri dtinkti gUn
buyurduklan silah; asker, para bakikaten pek btiytik
bir meseledir. Bu mesele ezctimle muhitimizde, Kon-
ya vilayeti, bu havali orada meskun a§airi seyyareki
Iayuat vela yuhsa, bugUn onlar gibi atJCJ, onlar gibi
silah~or kimse bulunmaz. Antalya havalisi ta Kara-
agay'a gelinceye kadar on bin yad1rdan fazla var.
Yazm buralara goyerler, Egridir'de, Karaagay'ta bun-
lann hepsinde Jaakal U<; veya be~ silahtan a~ag1 de-
gildir. Mtitarekenin bidayetinde, onu arz ve hikaye
edeyim, Sam1 Serife naklolunmakta iken Ak~ehir ci-
vannda meskun alan ktirtler, Ttirkleri gelir efendim il9
liraya silahm adedi, on pa raya fi~ek alirlardi, satan
bir Ytizba§Jdtr, ba§ka kimse degildir. Nakliye Ytiz-
ba§tstdtr. Bunlann elinden ilah almmak mU§ktildtir.
SiHlhmt almaktan ise ailesini elinden gasbet ek bir
§ey demez. Koylerden ilii.h alma k mtimktindtir. Fa-
kat bunu almakla ba§ka ttirlti bir hassa vardtr. Onu
da izah edeyim. Simdi her memleketin Hlristiyan lann-
da silah vardtr. Fakat bunun bir tanesioi bulmak im-
kam yoktur. Askere gelince canen, bedcnen herkes
s1dka bor<rludur. Fakat reisleri olmamak §artiyle, i§
ba§tnda ancak bunu yapacak Mtidafaai Hukuk Cemi-
yetleri ve mutesarnfm da nezareti altmda bulunacak-
ttr. Sevkiyah da bu suretle olursa belki iyi sila h tu-
tanlar vardtr.
A§irete gelince : Bunlar katiyen askerlige yana§-
mazlar. Fakat gonilllU olarak salabeti dine malik bir
zat onlara telkinatta bulunursa bunlar da harbe i§ti-
rak ederler. Egridir'de Htiseyin <;aVU§ derler jandar-
maltktan muhre<;, bugtin bunun emrinde belki bin, iki
bin 9adtr vard1r. i~te bu adam nerede i~e bunu bul-
malt. Karaaga<; e§rafmm Karaaga9 ctrafmda meskO.n
alan a~aire nlifuzlan vard1r. Bunlardan istifaue edi-
Jebilir. Fakat jandarmadan istifade edemez~iniz. SUk-
rU Efendiyi o kadar tasdik ederim ki yani vakil ge-
<rirmeyelim, Heyeti icraiyeye havale edelim. Ne yap-
:nak laztm geliyorsa yapsm .
RElS - Muhtelim takrirler var, okutuyorum.
(Antalya Mebusu Rasih Efendinin tak riri okundu)
(Kayseri Mebusu Osman Zeki Beyin takriri okun-
du)
(Karabisansahip Mebusu SUkrU Efendinin takriri
okundu)
(Saruhati Mebusu Avni Beyin takriri okundu)
(Erzincan Mebusu Hact Fevzi Efendinin takriri
okundu)
1337 c: 1
(<;orum Mebusu Ha~im Beyin takriri okundu)
(Karahisansahip Mebusu Mustafa Beyin takriri
okundu)
(<;;orum Mebusu Stddtk Beyin takriri okundu)
(Ertugru l Mebusu Halil Beyin takriri okundu)
(Karahi an Sahip Mebus? tsmail StikrU Efendinin
takriri okundu)
1
HOSREV BEY (Trabzon) - Efendim okunan
takrirlerden anla§tltyor ki lcra Vekillerinin vaziyeti
hakktnda ve bilhassa memleketin mtidafaast i<;in itti-
haz olunan tedabiri tatbik edememi§tir. Beyanatlan
tamamiy!e mutmain edememi~ gibi gortiyorum . M U-
saade ederseniz ve maruzat1m makul gorUldUgU tak-
. dirde ti<; veyahut be§ ki§i i<rimizden aynlsm, bu tak-
rirleri onlar telkik etsinler. Asker! ktsmtnl Meclis aza-
lanntn oteye beriye memur olmalan ktsJmlannt aytr-
smlar. Bunun hakkmda bir takrir verdim. (<;;ok mu-
vafik sadalan)
(Htisrev Beyin takriri okundu)
SUKRU EFENDi (Karahisan Sahip) - Dti~man
ktrk sekiz saat degil , ktrk sekiz dakika durmaz. U~ ak
Ukut etti. GUnde bir memleket stikut ediyor. Bu-
nu bi.r iki saat zarfmda inta<; ettirelim. Bendeniz te-
§ekktir edcrim, in§aallah U§ak stikut etmemi§tir. U~ak
Kaymakammm Karahisar'a gelm i~ olmas10dan na ~i
sui tefehhtim hast! olabilir. Onun i~in U§ak silkut
etti zannediyorum . Bugtin Karahisar'10 mtidafaasma
koyul mu~tur, ku·k sekiz saat ge<;irllmesi dogru de-
gi ldir. R ica ederim basit bir meseled ir. Yanndan iti-
baren okturva resmini, ilanma ba§lar isek ... vaki
geyirmiyor, ~ak si.ikut etti , siz bilirsiniz bendeni-
zin arzettigim ve ma ruzattm Karahisar'dan beri ta-
rafta kanlt bir mudafaa me cut, Eski§ehir de tehl i-
keye maruz, bu tarafta Aziziye kalan mUdafaa ter-
tibi ve bu Ankara' nm baltt mtidafaast KUtahya, Ka-
rah isa r, Eski$ehir'dir. DU -man kirk sekiz dakika dur-
muyor, degil ktrk sekiz saat. Gece i<;tima edelim .
hale nazaran yanm saat zarfmda lcra Vekillerinden
dbrt be~ zatm intihabJOt teklif ediyorum . Yann sa -
hai faaliyete ba§lasmlar. Bugiin bu meseleyi hallede-
Jim efendiler ve hatta sabaha kadar iktiza ederse (Ha y.
hay sesleri) intihap edelim, ne teklif olunursa kabu l
edelim. Gece gelelim, <ralt~altm, teklif ediyorum, ka-
bul ediyor musunuz? (Hay, hay sesleri)
REtS - Efendim, SUkri.i Efendinin tekliflerini ka-
bul edi yo r musunuz?
Not Takrirler dosyalarda bulunamamzfllr.
254-
 t : 85 3 . 10 ' 1337 C:2
Tarafm1zdan intihaiJ olunacak zevatla Heyeti ic- BlR MEB Her vi layetten bir lmn m1'!
raiye ile birEkte bu tekliflerin hepsini alacaklar, t.::s-
R E iS - Mi.istaJ...il livalar lallr.
pit edecekler ve gece c,:alt}acag1z.
Gece ve zevali saat onda ic,:tima etmek i.izere ka- fster eniz inlihabata ait gorLi5mek uzere p.ni bu
bul edenler ltitfen ellerini kald1rsm, kabul edilt:i. be§ ki~inin intihab1 hakkm Ia gnru mek i.ize e be
~imdi be~ ki§inin intihabt kahyor. (Be~ ki i kiifi- da kika eel eyi tatil ediyorum.
dir esleri)

ikinci Celse

REiS : jkinci Reis Vekili Adnan Beyefendi

KATiPLER : Rag1p Bey (Kiitahya)

REIS - Efe nd im, cels.::yi ac,:1yorum. Uifekadan HAMiT BEY (Trabzo n) - K omi yo n te§ki li
bazL takrirler va r. Be§ i im i.izerine, i.ic,: aza ile. Dige ri ic,:i n milzakerat cere an elmi§ti. eticei intihabatta
de on imza ile. be§ ki~i intihap ed ild i. Bu mcyantla bendeniz bulunu-
BiR M · BUS BEY - O tuz dort imz II bir ta H~ yoru m. Fakat gec;en c lsede bu bapta c r yan ed n
ard1r. miizakeratt ehemmi yetle dinletligim halde vazifenin
REfS - erede? .. dereci ~i.imuliinU pek iyi arrlll.yamad1m. ('i.inkU tasnif
BiR M E BUS BEY - En Us te koydular, zat1 a li - denild i. Ta niften murad111 ne oldugunu anlamak ister-
riz yoktunu z. sek, za nnedersem , muvaffak olmam1z ic;in bir zemin
R EiS - Efendim, gelinccye kadar okuyoruz. ihza r edi!mi§ olur. Me ehl muhtclif ic;tibat var, bu-
Hamit Bey (Trabzon), S1m Bey (izm it , Ala Bey ig- rada baziSI kanun teklif ed iy r, ba7 1 1 tarZL idarenin
de), Feri~ Bey (i tanbul). ba ·ka §elde ifragmL arzu ediyor. Bazda n Mildafa, i
Abdul kad ir Kemali Bey (Ka ta monu), Abdullah Milliye hususu ic,:i n ted ab ir lcklif ccliyor. Bunla n biz
Azmi Efendi (Eski§ehir), H ils rev Bey (Trabzon), i - ne suretle tas nii edecegiz. Ta ni f 1ralamaktan ibaret
m ai l Si.ikri.i Efe ndi (Karahisan Sahip), Orner Li.itfj mi kalacak? .. Yahut kabi li kabul ve ihriyacat t h aZi ra
Bey (Amasya). Mtiiid Efendi Kmjehir). 0 halde a~a ­ ile mtiterafik bir surette ta nif ederek (E e t adaia n )
gl yuka n intihabm1 yapacag1rn1Z ve namzet olmak digerlerini red etmek sa la hiyctini haiz mi ola ag1z?
i.izere gosterilen bu zevatt1r. ~UKRU EFE Di (K a rahi an Sahip) - 1Li aade
BiR ME BUS BEY - Bir takrir var ~Eendim . buyurur musunuz? Di.ind en beri cere, an eden mUza -
REiS - Peki bekliyoruz. kerat bendenizin vukubulan m aruza l1m i.izerine ne~et
MUSTAFA TAKi E FENDl (S1vas) - Soz isti - etmi§tir. Tedabiri aci le neden ibarctti? .. Bu ·ua!e kar-
yo rum. §1 verilen cevaplarla kan aa tler birle$erek, - za t1 fili le-
REiS- Efcndim,_otuz lane takrir var. rinin bendeniz §ey etmi~t i m - so nra bir tak1m tak rir -
~ .. KRU BE Y (Karahi · a n Sahip) -
Zaten diger ler inzimam edince ihtimalki tekl if kanuni tasni f n.e-
takrirler de var o esami. · ticesinde meydana ~1kar. Su gi.in bendenizin beya na-
REtS - Ferid Bey, Hamit Bey, Hi.isrev Bey, Orne r tmda boyle k1sa bir kanun a ihliyac; oldugunu e ted-
Ll.itfi Bey, SLrn Bey. Bu i ·imleri ka bul edenler !Utfen viri idareye ba§lamak!Jgm IUzum unda n bahsettim. M i.i ·
ellerini kaldLrsm. saade buyurursaruz bendenizin tekli fim mlizakere
RE1S - ,Simdi efendim, bir takrir vard1r. olunsun. Islah ciheti varsa o cihetleri 1s!ii h
(Tokat Mebusu Rifat Beyin takriri okundu) edelim. idareye gelince; kanuni yet olmaz a biraz mi.i ~­
RElS - Efendim; bu takriri nazan itibara ahyor kUl olm;. 1sterseniz boyle olmazsa dogrudan dogr uya
musunuz? Komisyona havalesini kabul buyuranJar !era Heyetine verelim. (Gi.irUltiiler) aln1z bu ta-; nif
liitfen ellerini kaldtrsrn. Buytuun Hamit Bey. heyetlerinin

-255-
 i : 85 3 • 10 . 1337
BiR MEBUS BEY - Sonra yine Meclise gele-
..:ek.
SOKR EFE D1 (Devamla) - Mademki reye
koaacak, hangisini kabul edelim? Bu reyi hafi ile al-
mak laz•m gelir. Reyi hafi ile mlimki.in degil.
uli.i mi.izakerede gorillmi.i~ bir ~ey degil. Onun
i~in li.itfen izah edemedigim baz• noktai nazarlanm
var, mi.isaade ederseniz izah edeyirn. Bu heyete ben-
deni7i de dahil ederseniz her takrir sahibi de enci.ime-
ne gidip izahat verebilir.
ABD LLAH AZMi EFE D1 (E k.i~ehir)- K o-
mi yo n bir enci.imen mahiyetind dir. Mi.italaalanm
bildirirler. .i.inki.i oyle yapmazsak .. . Ondan sonra ay-
n nci.imcnlere gitmek laz1m gelir ki red veya kabulii
hakkmda mi.italaa beyan edebilirler. Her takrir . a-
hibi enclimen mi.ite~ekkil oldugu vakitte girebilir. Di -
nacnaleyh, bir kere ·cmi yonun reyi anccok isti~ari ma-
hiyctte olabilir. Yoksa sayleri abes olur. Yani bir en -
ci.imen na il yaparsa ta nif etmekle beraber takrir a-
hiplerini be~er dakika dinler ek bu k dar zaman olur.
.SOKRO EFE D1 (Karahisan ah ip) - I alcn
tatbikatmda fevaid milmklin mi.i, degil mi?..
OMER LUTFt B Y (, rna ya) - Eger her zat1
orada be er dakika dinler e, enciimene bendeniz de
tayin buyuruldum, yemek falan zamanm1 aym•yo-
rum, fakat her zatm takriri ha kkmda izahat dinleye-
.. ...
· ---l!!!l8 > 8 < t!!r&el---·· ..
- 2511-
c: 2
ek olursak bu me elenin intac1 gayri mii ••1ki.indtir.
Simdi saat yedidir.
1IAS1M BEY (<;orum) - Mtisaade buyurun efen-
dim. ~imdi bu takrirler eoci.imcr;e ugrayacak m1? ..
(Gi.iriilti.iJer) Peki haydi devam ~d i n bakahm . Yanm
saate kadar bilmiyorum enciimen karar verebilir mi?
OMER LUTFl 1.. y (Amasya) - Bendeniz tas-
nif heyetindeo istifa cdiyorum.
REiS - Mecli i tirham ediyor.
OMER U TF1 BEY (Amasya) - Estafurullah.
REiS - imdi mtisaade buyurursamz bu takrir-
leri.. . Gtiri.iltiller)
HOSREV BEY (Trabzon) - Efendim, mi.i aade
~der eniz bir ~ey arzedecegim. Eger makul gori.irse-
niz biz bu gece 9all~lfiZ. Hem ogleye kadar 9ah§U bi-
tiririz. Eger muvaf1k i e ogleden soora i~timada encii-
men kendi karanm soyler. Rey tabii Heyeti Aliyenin·
dir. (Muvaf•k sadalan)
OKRU EFE Dt (Karahi an Sahip) - Bir sa-
at eV\el vermi~ oldugumuz karan nakzetmeyelim. Bu
Meclisin ehemmiyeti kalmaz. Verilen kararda sebat
etmeli.
REtS - Efendiler, bir diger takrir var.
(Erzincan Mebusu Hamit Beyin takriri okundu)
REfS - Mti aade eder eniz bunu da enciimene
havale edelim .
DEVRE: 1 C1LT: 2 tc;rt:MA: 2

T. B. M. M.

Gizli Celse Zahitlari

4· Ekim 1337 (1921)

.-.
'Mi.inderecat
Say fa
l. - ZAPTr"SABlK HVLASASI 258
2. - MUZAKER E EDiLEN MEV AD 258
1. - Frans1zlarla iiscra mu badelesi: 258:261
2. - K orgiri ve Umraniye hadisc!eri. 262:270

Cilt 13

86 nc1 irukat, 2. CeJse

 86 4 • JO • 1337 c 2

SEKSEN ALTINCL iNiK:\T

4 Tesrini evvel 1337 Sal!

ik inci Celse

Rci s : (I)

Katip ('2)

REiS- elscyi a9J yonm1.

Zapf1 sab1k hlilasasm1 oku tuyo rum.

l. - Z APll S .B !K H LASASl

SE KSEN BES iN iKAT· iKi t 1 'i CELSE

3 Tqrin ievvel 1337 P er~cmb.::
ikinci Rei svekili Adnan 8eyefendin in riyasc tle-
lltRiNCi CELS r.
rinde ir.ikat eclerek: be~ ki'jilik heyetin c<;imi yaplld1.
ikin ci Reis \'cki li Adnan Beycfcndinin tall:·. rJya-
(o k say1da veJ•ilen tak rirleri n tasnif ve takcli ri nin vc
setlerinde bilinik t Ko<;giri ve Umraniye ve ~ a rk vi-
bir karara bagl ar- masJmn uzu n za man alacag1 nazan
layetlerindek i ahvsli inzibatiye Yv hadisat hakk mda
dikk .te alinarak 4 T q rinievvel 1337 Cuma gi.iniine
muzak ere a<;dmas1 ta! ebi kabul eJilcrck Adliye, Dahili -
taltki hakkmdaki teklif ka bul olundu ve celseyc niha -
ye Ml.idafaai Milliye E nci ii'J~en l e ri M nzbata lan oklmdu
yet erildi.
ve mevz uun ml.izakeres ine ge<;ildi. Gort.i)mcl er s~ln un ­
da Mecli s azalanndan se;;:i lecek be. aza i!e Hcyeti icr~i ­ Reis Kat ip
ycnin hemen istima cderek meseleleri esa I bir 'ieki l- Admn Klitah a
de tetkik ile net icelerini s::tat I o·a bc1ar ikma l etmelc- Rag1p
ri vc Meclis get irmeleri kabul olundu. · zay1 kiram-
da n se-;:ilecek 5 ki.5i Uzerinde bir rnut::tbakata va nlahi l- RE iS - - Zapl1 ab1k hul£tsas in i r::ylerini z arz cdi -
mek i.izere eel eye dakika ara verildi. ycrum. K hul eclen ler ... Etmeyenler ... Kabul edilmi'ili r.

2. - 1UZAKERE t: DiLEN MEVAD

1. - Fra/mzfada ii~cra 111iibade/esi. mz~lard1r. Ezclimle bundan bahsedeceg.im. Kuv-

• EiS - hlC:mual in,iz di.inku gUn bir tahi ri v~yl M illiye ~araftan olmak curmile I 00 kti ·id~ n faz-

ru 7nam:o-i m Lizak rvye koymu~tuk. Onu okutaca-
gml. S<r~:di Koygif'i m esele~i var. Bir de ~:m di
l!aptt ab1kta oklmdugu g;b-i Adan a ;'Aebusu Zamir
Bey, colsei hafiy~de suabini tiicil echyor. r:g r mu-
vafik goriirseniz onu tercih edel1:m. Kabul eden-
ler lillfen el kalu!r :n... Kab:.~l edilmi5t ir.
(Ada na M ebusu 7 ami r Beyir. takriri okundu .)
;r \~IR BEY (Adana - Efendim, ta!<rinim
iki ma dj~ ii7eri ndedir. B i f1i~i Heyeti CeLl den rn a·
lumat.. .. m::sel s;i; ikinois i, bu miibadclenin m cna fii
milliyem~ ze muvaf1k olup olmadigi m. ~elcsjd-ir.
Ehemmiyetti olan i kincidlir. Se>b:.:b'· ise Frans1zlann
Adana"da yapttk.lan mezalimd ir. Bu es•irler clumize
ge9I11eden Fratlstzlar Ad-ana·da. c;:ck mezal im yap-
(/, 2) Reis ve k&tiplcrin isimleri tespit edifenzedi
!a ins.am ~ehit etm!~ lerd ir ve bu mukabelesiz oldu-
gundan dola,ytdJr. ~imdi yap mamalan nm yegane se-
beb.i muka bele'i b-iJm isi l · ka-i de_i ni tatbik edebilecegi-
mi zi bildikleri iQindir. idama karar ve;dig1 haJde
H a..riciye Vekalet.i nden yaptlan bir ihtar lizenine idam-
dan vazgey:Jdigini bundan evvel kf. eel ede Hariciye
Vek'i ~i Bey d~ okumu~tu. Oradaki kard ~ lere ya pi-
Ian m ez:au m, zaten koyleri yaom1~ bic;:are karde~­
Ierim :z nasd o.=r Ist1rap ve feli1kct i<;: nde kalacaklarz
ma lutmJal inizdi r. P.u nu Mccl i:.;i ANye bilcJiirmek
I :~ nim i~·i n bir vuifc idi. K arar bittabi '<i~ind 1ir.
YUSUF KE MAL BEY (Ha1 1iciy.:: Vek•iJI;) (Kas-
tamonu) - Zam ir Beyefendi biraderimiz;in sorduk-
lan walin ihtiva ettigi iki · maddeden l:f.risi Heyebi
CehlelliiLin habcpi olmakstztn lcra Vekilieri Heye<tJin-
ce bir karar vePilmi ~t!i r. "ake~Jt icra.st diht,1'inc gidlil-

-258-
 86 4 . 10 • 1337
memi~r. Verilen karar Franstz.larla akdolunacak
mukavelenin ~imdiden tarafeynce mukavele halind
kabuliidi.ir. 0 madde ~udur :
(Madde okundu)
Evvelem'rde bu madde mfaz. edilmemek i9in
rafeyn murahhaslan arasmd:1 imz.a edilmi§ olma 1
. aniyen mubadele edilm:~ olma t; ali en mubadele
mevk·i lerine eS!irlerin getitJilm i ondan sonra miiba-
delesidiir. Karar oldugu gibi kalmt~ttr. Yani ne
tll rafeyn mura:hhaslannca imza edilmli~ ne de ondan
onra. .. yalmz burada bulunan Fran tz murahha ma
haber verilmi ~tir. Onun ji~n Meclisi Alinize lim kant
va rsaki vardt - b~deniz ar:J.Smda veyahut enciimeni
alin.ize havale edilm'i}rir. Derhal olurtacak bir ey
egildir. Uzun zamana miitevakk tftt r. Bu zamana
kadar olan mazl, rannederim ki. isbat eder ki ....
ual tizer~ne M ~J i_i A inize geL!p de oluyor degil
... ~imdiye k:adar Haflciye Vekaleti tarafmdan Me lisi
A i:nize gelip arz edilecekti.
VEHBt B Y (Karesi) U Ltlti mtizakere hak-
kmda.
Mademki Mec}ise hab~r erilmemi§tir hepimiz
oyliyecegiz~
C:2
olup oltn1yacagtnt istikbal go terecek11ir. Bilhassa
1o.yo Fr:.nk.Jen Buyyon, tekrar eLI!igi ve~hilt:,
Frans1zlann kalb'ini elde cdecek yegane muamele
budur, di}'Or. Tekrar arz cdiyorum. ilm i siyaset
taraftanyrm. iya ctte apa kaptlmak taraftan ol-
mtyacag ma kaiLim. Fakat insan az c;ok k r~t mda
so7. oy!iyen Lm~en i n ozi.ine ehemmiy t vermemek
mtimkiin ol:l.m ryor. Bu uretle bu yola g.ittik. Biz
kond ilerinin eSirlerini iade etmekligimize mukabil
kendtil :1inin el ~nde her gun aldtgtmtz ~ ikiyetl erden,
a.ldtgtmlz hab rlerden mtinfehim bulunduguna .gore
ez i.imle ( ir vat) adasmd b lun n bir takLm vatan -
da. lanm!Zl kurtarml§ olu ·o z. ( t\il mi, asker
m ; ~ !eri) Bizde m e\ ut La lar 1. kerdir. Bizce
:vtl olsun, a ker o! un §U kad r -iri vardtr. Bu-
nun u kadan asker, ~u kadan 1\'tl diyemiyoru.m.
Y 1\Si N B Y (Gaziaymtap) - Bilinmes.i laztm
gelmez mi?
IR Rl BEY (D~ 'llmla) - Led lhace Hariciye
Vekal timiz arz eder.
SIR 1CBUS - II esaret i leriyle Mii.dafaai
Milfiye V kiil ti ugr~tr, Hanciye Vekaletti ugra~­
maz.

JRRl BEY (l:anit) - Biz ticra.ii stfatt haiz bu- F KEM L BEY (Ha.!il ·ye Vekili) tKasta-
lunuyoruz. Nastl evve.t veya haytr tlersiniz? ik•inci mcmu) - A tl bir u:~l. Zamir B yefendi mtihim
sual de; ni~in bu yola gittik, bunda ne menfaat bir noktadan bahsettiter. Bu esirler ~imd~ye kadar
V'ard tr? Sir r,:ok zamandan ber.i bize Franstzlar ta- bizi'm eJ;m1zde bir rehine idi . Obi.ir tarafta.n Fmn-
rafmdain Jn~ili:z; iiserasmm tahliy inden evvel Fran- t7Jar vakLiyJe y pt1klan gibi baztlannl Ku ayt Mil-
srz tise.rast tahliye edilmezsc veyahut Fransrz tiserast liy tarafuln olduklart liyin u ka !ar in Jna yaptlk-
tngi~iz iiserasmdan sonra btr<~~ktlacak olur a bu Fran- larrnt yarm yioe yapmaya ba.llyacak olur a, bu bi-
tzlar ic;in adet:a halkaret gibi telakk'i oluna akttr. 1. '11 ehrnizde bir reh'invd ir. Bununla onun oniinli
Simdi•ye kadar gerek il,c konferansta ve gerek hila- a!:n:t. isteriz. Ru oz dogt1..1dur. H akland1 r. Am-
hare on konfepa·nsta . bilha a on konferansta ha- mlzda d· :luk h s1l ola ak olur a ab!i bundan son-
ber aldtgtmtza gore, istan.bu.J'un Yunanltlar tara- ra bunlara mahal kalmtpcakttr.
ftnd n i~gal ett·itilme idir. Buna kar~1 en ziyade Yahya efendinin tah.Li i tehdit Jle olma.mt~t1r.
muhatefet eden Fransa olmu. tLLr. Onun i~·in !Jizim Fran tzlarla aram1zda d tluk olmazsa tehdit vesa-
~imdiye k.auar olan miinasebat1rn1Z Framstzlarla olan · . it ;ni de 'isti:nal ederiz. Fakat Franstzlarla anJa}ma
miinasebatlmtzla mukayese edilecek olur a arahatle o~mazsa gene boylv b.r ey ya pa rlana ondan son:na
goriiliiyor kli, Fmnstzlar ni beren daha az di.i~man. g lee k hal; harp d gil mi? Hali harp geldik:ten son-
Sonrn Yunanltlarla harbettigimiz trada Cecnup cep- ra. t bii biam e!im izder geldigi kada;r mazaJTrat il-
hem.illi n, daha dogrusu Adana cephemizin hali ama r,:<: lt acagtz. 0 da el,i nden geld 'gi kadar ma-
malilmual:inizd'ir. Olbapta. oz oylemege JUzum zarrat ilka1na c;alt. ::~caktt.· . Bu zamana muhavvel
gormuyorum. Be.JI.I<!i s.alahiyetim d•a hilinde de degi - bir m eledir. Biz Fran tzlarla a nla~mad.Jk ve bu
dir. Bu ~ki a.lwal gosteriyor ki , bir muameleyi hal oldugu gibi kaldt . Onlar bize orayt erbest bt-
k<a.r$1 kar~tya yapa.cagtmt1: Strada 'biPis.i n•isbeten raktdar. Biz ... bulundu:muyomz. Bir tlifc.k ~ c;li n bu-
dostumuz veyahu<t tabiri ..amimiyle arz edeyim, nis- nu kendileri de -;i)yli.iy rlar. Boyle olunabl:br, diiyor-
beten daha az di.i.~marumtzsa bundan dir~g ed.ileni lar. Fakat vuku t boyle reyan etmi~tir. Esas i1li-
daha r,:ok dU~marum.tza. ha~ilmesini muvaftk gor- ba!1i Je dogru olmakla b~raber, bir<tz bu ihtimal kes-
mi.iyorum. Sonra neticeri ameJtiyesi, f:tid ·i sabit bi .'a<~f ttigi gtin lngili£ U erasma kar~t ayn t it;raz

-259-
 t : 86· 4 . 10
vardtr. Bugi.in on:lan verdikten sonra onlann efin-
deklj Malt11'00.k!i mevkufllan alacagtz. Gene istan-
bul'd-a kalan faliin bey.i, f.aliin Pa~ayt gene teV'kif
ed!ip Maftaya gijti.irmliyeceginft lcim temin eder? Ba-
na VUiku bulaoak sua1in cevabtru vermek is~iyorom.
Ben mlimkiin oldugu kadar sua~i mukaddere cevap
venmek tistiyorum. Bizc d~en vazife mlimkiin mer-
tebe 2lararlan defidir. Bi2lim J9i n, Avrupaluar 1j9jn
eshr mukaddes bir ~eydir diyorlar. Tilrkler u(jli n de
esir muJ<laddes bir ~eydir . Onl·a r ni9in du~i.in i.inler
de biz dti~iinmiye1im? TahHye etmcl<: risterl:e rse bi-z
n'i~n omda zah.met ~koo hem~hrilePim'izi kurtar-
mak yolunu ta:kip etmeye~im? Bu 1n!¢hizlere gore
de vardll', Franstzlara gore de vardtr. Elbette ve
el!bette Ti.irk'iin kaJ.bi orada ~n1iyen Tiirk'il biren ev-
vel kuntarmak ister. Binaenaleyh bu millahazat ve
bu kara.nn saiklertt evvelemir{!e umumt menfiaatleri-
m izli tem·in etmek, onun sayesinde kend 1imizce de
ri·tutkaddes olan esirlerti, meV1kuflan - kurtarrnakttr.
Bu millahazalan !Jinaen bu kararlart , Heyeti Ve-
kile, ~tti haz ett!i. Zannediiyoruz k•i merr' ketin men-
faatine muv·a ftk bir karar ittihaz etduk.
Sunu da arz edeyim ki, daha evvel jngiiLiz ilse-
rasmm jad~s'ini i~ittigi zama,n ~tldtracak bir hrul.e
gelen murahhas, bu karar1 haber verenin boynuna
sanldJ. Tekrar •tekr-ar arz edliyorum, ben bu hi i
nok tahra ehemmiyet vermiyorum Bir ~nsan, he-
defce bera ber oldugumuz bir 1insan kar~trn!Zda bu-
Jundukr,;a , bu h i e tebaiyet zaruridir. Buna kar~J
biisbiltlin bigiine kalmak. camit kalm ak muvaftk
olamaz. Medi!li Aliniz de bunu takdir eder.
V ffBl BEY (Karasi)- Meselc.
YUSUf' KEMAL BEY (Dev-arnla) - Bendeniz
o noktaya ginnek istemedim. Gi.rer ek mes'ele b<iraz
uzar. Meselenlin ciheti hukukiyesini tahlil etmek
ister. Sua! tiakrirlerinin mahiyetinli nahLil etmek, §U
sualler sorulmu~tur buna. miisbet cevap vepiyorum.
Gene mtisatadenizle arz ede)'im Strn Beyiio ded~gi
gibi , sua! icrai stfatla soruLmaz, te~r.:r; stfatla so-
mlur. Mesulu adeta muatep ediyor demektir. Hal-
bu.ki ~ri ·i stfatla rnua,tep eder. Her ne ise bu taf-
iliita .gifli~1.i.yorum.
YASIN BEY (Ga.ziruymtap) - Reis Bey, lisera
mil.ktJarmtn adeden bibinmegi muvaftk:ttr. <:;ok 11ica.
ede.rim, bunu, Harioiye Vekli1i Bey bi.itlin vesaH
.i le tahkik eyieS'in .
YUSUF KEMAL BEY - Ben<leniz Meclise
k:ar§l bir ~y giZlemeik ~stemem. Oteden beri mesle-
klim oldu~u ·~hil~ giJZiernem~
-260-
! 1337 C:.2
HO .Yl A VNi BEY (Erzurum) - Vehbi Be-
)'in sozil mi.ihimdir. Bu mti.na.sebetl.e Vek!il Beyefendi ,
muvafakatlerimizi istihsal ediyorioa.r.
REfS - Usulii milzakereye dair Hamidiye Vek ili
Bey suale cevap veri~yor.
YUSUF K 8MAL BEY (D e ainla) - M<!~ :: si A; :.
nizin taamlilii derecesin'Cie suallere cvap vero:yo-
rum.
Geyen glin tngiliz meselesinde aynen bu idi. Mec·
Ioise arze tim. S nra Makamt r:yasetteil «Verilen iza-
hat kiitii midir?» den]di ve kafri gorlildU. Biz o u-
retle i~ gorUyoruz. R1ica eder-;m m~k.il me :<::e lk.oy-
maymtz. ('ok 'sozler S'Oyliye::egim.. Oyle ·bir zamanda~
y1z kii •gore egimiz · i ~ler peJ:t milhLmch ve bu : ~Jeri
it•imadt tammenize ma~har olarak. ~u gilnlerde gor·
mezsok c;:ok. fena olur. Hie;: bir i$ yapamaytz. Memle-
lket fe'vlk.aliide mutazarnr olur.
SEIJAHATTiN BEY ( Mer in)) - Veld Beyden
t1ir ~ey sormak. isLyorum; Biz lbunlardan hi.;: b.: r .~cy
anlamtyoruz. Heyeti umumiye hakiktn.da ne tlirlli
·siyase~i dahiliyem:z ve ryas iii haric:yemiz cereyan
ediyor, L:r ~ey lY:im.iyoruz. Bi1d:•kileri mesele!cr de
Ve:td Beyefendi f1sa tta n b:Listifade Mecl i i ten ·~ir bu -
yurdularsa mUstefit oluruz. Tcrai stfat itibar:l e c;:ok
kar-c~nltk·taytl.
RE i fendim. bunlar ayn bir meseled·ir.
YUSUF KEMAL B Y (Devamla) - 0 taraf me-
bu !armdan ~o'k rica eder:m, bana bild •kleri, gordii k·
leri, mahpus, mevkuf zevatm •isimlerin•i b:Jd;rirlersc
me:nnun olurum. Mil'bade e yerinde on!an tahk ik
edcrler. 'B:zi m e:im izc vesaik verin iz. MalUmu iil ;niz
ci:eJ•:nlde bulunanlar mu n·taz.a;n btaat deg•J, rast ge-
lflnlet•di r. Onlann muntazam listesi y k. Bunlan bi·
lell!ler var~a autfen Hanio:yc Ve:dile::ni ten ir buyur-
sun.
TAH'SiN B8Y (Van) - •MaiCunu ai:n,iz, i.isera mli·
ba:deJe-: meselesi musaleha ~raitinin mevaddt esa i-
ye,.;nden 1biridir. Bu g)bi ~rait icra edilmedikc;:e ~im'd i
Heye ~i Veki:le 1bu .kanan almJ~ ve Jbunu aym zamanda
Fran>k.len IBuy.yona'da tCI!"J:•ig ettigin;z:i soylilyorsunuz.
Bu karartda •isahet olup olmadtgtm. daJir tm- ~ey s<iyl i-
yecegim. Bu karar k i, her hakle Mec~:s: n tas~b:ikma
; k·. iran e:mek liizJmgelir:;e, mu:<abil taraf a tebi.ig et-
m :<. iz: n Meo:·se arzedip b•i r karar alm'a:kla ne g;l>i
bir a:nahzur tasavvur edersiniz? Bunu Z'll!'tt aliniZ'den
sorarJDl,
YUSUF iK£MAL ·B EY (Dtwamla) - Suali ali-
llliz tanneden:m. rvarulttbii. Key~Ei yet Meolisi alinize ha-
l:ier veri·lse rve obir ta·ra!f 'harbe!idar edi1lse idi iyi olur-
 i : 86 4 . 10 1337 C:2

du. Fakat mlisa:ade ed:n:z rekrar tekrar arzett;m ki.. ha c:t ~< tur ve bu i~!ei en dt.!fld:r. Ben b-urarl3. res-
Bell!;m i9:n yeni u ul ctem eyi niz .. Her valkit endimen i m: s"z "yiLiyorum. H at:l ed y rsa-m mesuL;ye~i· ta-
ahnizle temas ediyorum v e her me eleden hab erdar rnam·,. v m :Jteha rnrr.·:li m. M eclisi n icr : Sl fa(•! e m e!V-
t:jdJiyowm. Sonra arada s:z:n le •ha.l i •i9t ima·da bu•i una- ZLL o ~ u Y';:,r·a arz:edi•yorum . T~l\ra r su:l le c"Ova•p verd i!<-.
cag ~mrz ·gtinler has ta idim . ten sonra .. ('ilnki me ele tavvzuh e~meEd:r. M :Ue:-:r.~
·1 1AH9i BEY {Van) - l?ir kerc cn._Jmen Me;;l: nmk :dder:t~'le alakadar ob n bu me; :e tg~ir i.ilt .. :u)

deg::·dir. Encii;ne[) cil7Lid.Jr.

YUSUF KBMAL BE Y ( D ::~vamla)- Tah~ · n E y-
dR BEY ( d a na ) -· ·f nc:::m ta~rir;m ~kj
madd ilzer:nedi r. Bi11: i Hey ti ' eli!e~l en m1Jumat
efendi, malG.mu ati n iz miib:ldele; (h m .;e~ .; ~ mua-
tale-p elniCik me\ele,i J kin isi; bu mii'lnJvlenin me-
<hfjde ol madan evvel de, u ~h Lakarriir c:.~meden evv ·lde
nafii m:l liy m !ze mu af1k o~up o!madrgr 'Keyfiyet id; r.
'kll!m'andanlar taraftnda n :era euilrb i•! ir •b:r me eled:r.
Ehemmiyclli olan kncis;u :r. .... b i e Fran 1zla nn
Bat um mebu larmd·an maada bi Umle azamn ta t:k•:-
Adana'da a.pd1klar1 m za. >n I . Dn e irler el im ize
ne i'kti ran e tmi!} alan R usya muahcd sinin. t J:kc a
ge<?m den Frans1zlar dana ·aa cc,'- 1 al:m yapml~­
muha·d :n)n ta~b;k,!nien deg;!. :mzas t tar:h:n len . mu-
larthr. Ez.~Urnle bundan bah · ~;; ,:J ·uvay1 m il ·
teber la agL mu.ka' y i i. M eclisi al:n :z d:: bunu
liye tar ftan :mak. ciirmile liz k :<:..."'1 ta.t:ia 5ehit
tatbJ:k buyurmu~ idi. Hukuku di.i el d . ta:tm:il d
tm:~lerldir .. Mti~ belesiz old 1gund '1 dolaydn·. Yani
mua!l •Jata ka m ilen mtilndelzi ils ra m_ el.:·i deg'l.
kaide f :1 : talb~k edemiye-
hi1kiim~< ' n , 'kumandanlann ha!;llkl olarak tan!hr. ( oz
c g;mizi bi!d :tle r i i9!ndi r. id ama karar eri:digi ha l-
i ter:z e leri) (Gi.i.r'ii:tiHer)
le Ha l": ;)e :.a!cn'nd n r pdan oir ihlar iizerine
·REI - M U· aade 'buyrun efcnd :m. Bu nu mJzake-
i lamdan >az gc.y :ldigi n i unJan ewe:ki : ·ede Ha -
re edeceksen iz ( gi.i r<'t.iltUier)
l-. :li Bey cle okumu.tu. OraJaki ka rde$l-r e
MUSTAFA K E MAL 0 Y (Ertugrui) - V :<.!1 yapd-ac k rn zalim, zaten •; " yl ri y:tn rnl ~ b:c;a re ka r-
bey •b,:ze izaha t v r~:n, b:2le ta•ahhi.itt bu!un ;,. ~~ rin:z na 1l bir JZtirap vc fc/alket ic;;nd k-alaca·k-
MAZHAR 13EY (tstan' u,) - M esele ari;1t ir. la l l matumu al :n iz ir ve ~ clllll M e.;lisi A liye bi!dir-
Bir ual tak.rtri t: r;! m : sah;bi kii fi gori..iy.)r. !La m - m b r. m i;.:n b:r ,·azife idi. Ka ra; b tea i sizi n lir.
nam~: D a;h:lde ar. h::tl mevcuLtur. l stiza~ Llkrir~ ;!-
Y U K E\-1 -\ BEY ( DevamlaJ- Zam:r 'Bey-
re::Ek arkada Jar V. r a... e;..t:: Jeri 'a rar fng 'Jjz)er.:
c'tn J ! b:r:.~uer;n::z: n orduk~an sua!in ihti\-a e ttigi ik ~
yap1lan muRrnelen in ayntdl~. Oz~ er~r~d eb t ...
madded en biri i Hey~ri elilenizin haberi ol m akstzm
VEH'Bt •BEY (K.a r ·i) - - ofazhar B~y c:.;'en ..! i c;ok
i ra Killeri Heye Ln:e bir ka rar eri lm : Lir. Fa kat
aklan;~rlar. 1edi in eger vakil' oi'tlugu. !11:!'3 Ia D.l-
i ra 1 c:h : ·ne gid>;!mem·~~ir. er:J ·n 'k·a rar Fra ns JZ-
h i!:ye Ve!kalei nd.::;, fdan ..rne.11ar n den azl Junu ':J r.
laJia ak'Ciol.unacark mukavclen in imd 'den tarafey in e
Buyurduklan s: o k arit idi. Fakaot li.i 'in -un!cr ki i~
mah el halinde kabu:Jtliir. •( .1a~lle c~;undu) 0
,::,-:JJ:•Me,; gibi deg,:l. il k I fa gekn 011~ t.·~ 1e;:·.; :n
madd ~udur.
salan:yeti dahili nde o:an bir me· ekd :r. Zey: ; i;e mr
{G J1 li ltiiler)
rasmda ver.i!ec k cevap d.g ild ir. Y a:mz V ~d Bey -
den sor•tYQrum . Mecl.i :n reyi n i a:mak ic; in M e !j e R 5 IS - Efendim me e/cji b:t·relim .. (h!tmezk•i,
geld i, i~ e m ese:e olacak. !:a::l :an)

YUSUF KEI~1:AL BEY (D vam:.a)- R ::-a ede,•:m MEMET SVKRO DEY 0Karah:-sarJ - Rircnci su-
beni ga:yet m;i~ k!" t
m<Nkiie k;cy-uycrsunuz. Fus mu~­ alc co ap verild.i. Sa:l de 'ka~ul e.~j. i kin:•> s:Oz Velki: l
nedesi i.it;: d;,fa l;.;.~radan ge:;:ti . Eger m ele M edi i Bey . c J : n~n izaha: ndaon hasll o lmu~t ur . D iyo rlar ki ;
A,:n!:Ze arzo·: u nmalk, mesele i t; e o strf bana a i :·ir. b o..~ rn esele ile de lisera m lilbadeles: m eselc-1: ni ~ey e'de-
F'1llk.a:t Jbu sozle ,; n ra.H:"lrla, bLz bu mukav l yi r<:t ed - :·m d ;yorlar. fc rai saiiihiyeti miz it't.lrile bunu te~ki'k
cegiz deme.k i~:emiyorsa mesele saraha·• kc:. be s·n ve l'lm k i ~:rn rs:aruz, edeLm d!:yorlar. BunOJn is: ' n s.Oz
mey:dana 'YI'k.stn . {Giir-ii:t."' ler) ~a yl meme.k. Jaz1m ge! :yors .. Bu husu ta d:.~~i verrni~
RtB tS - Ortada b!ir ual m eselesi var. Bu ba.f.<ra. oidugu ·izahat kat idi r.
mrt:.lii .vlam.az. Bi r zat sual sormu ~ ve kiifi g3 rmJ~
RElS - Miisade ll:>uyumnuz. J•eye k::l)"al1m . Miiz-
otunrn~tur. Sua! meselasJ bCt!m!i~tir.
Y'l.JISUF K!EJMAL BBY 'Q i)evamla) - Arzed :yo- zeker r1:n k•ifa.yetini reylen:ne arz ediy<.Jrum. Kalbul
rum, 1ra:.sdC>k in.e, >Mecli in te!}ri i ·srfa't'ile te'krnr tasdi•kin c edooler ... Etm!yenJer .. Kabul olundu,

-261-
 t : 86 4 . l O • 1337
2. -- Kor iri l'e Umraniyt! lu~<li.le!eri
REJ Durak Beyin takriri c vclce okunmu~tu.
0 l2krir uzerine Durak U~Y bir takrirle ve ~u urct!e
mliracaat ediyordu. ·rakriri tckrar okuwyorm.
(Mustafa Ourak Oeyin takriri tekrar okundu)
muvaftk sesleri.
Y HB i BEY (Kar.:·i l ·ulii miizak . . r>!ye dair
si:iyleyecegim.
REIS- Buyurun.
YEHBi BEY (Karesi) - Mlisacie buyurur antz
efendirn· bi.l daima me a ilin avariZJ ile ugra;tyoruz.
l3endenizce arkaLia'j!anmla k t ~ ge~.:elcri uzun uzad1ya
her ~cy konu~ulabiiir. Ookuz cilt. bir ciidi tie <;: tkmak
lizcre on ciltlik zabtt ara alan ar, her 5ey i:iylendi.
F-'akat faidesi yof.... E a en rnakincyi dlizeltrnck lftLtm.
Degirmen fena olur a un fcna 91k:lr. Fa rika ba~ka
turlli un ~tkanr. silindirli i ba~ka turlu t;.lka_nr. nu
Mecl is buraya blit e i:;:n lO[Jl:lndJ. n ye karar vcrir-
sek nafileLiir. l3unlan clliL::Itmek !:1,_:mdlr. Yoksa ne-
tice stfmllr.
R iS - 0 'vtu\aLenei aliye En ·linteni me,~le i-
dir.
R · ET P . ~ (Dahiliye Vel iii) (izmir)
Mufetti~i Umumilikltr kanunununu biran e el cclbe-
dilip mevzubahi-; edilme:.ini kabul buyurJunuz. Bu
gi.in a ayi~ me elesine dair lokuz taf....rir artitr. Bina-
enaleyh ben Dahiliye Y kili . 1fall ile butlin m ~ailin
yen itlen m ' VLubahi~ olma~1111 ve bt•nlara c vap ver-
mek istiyorum
LJSTAF RAJ BE 1Erzurum) - -fen -
diler bu asayi~ m.:. de. j degildir. mem~rlann itlar iz-
ligi, yolsuzluklar h r tarafla me~hurdur.
R - FET PAS (Dahiliye 1-ili) citmir)
lev .. ubahi olan takrir yine a ayi~ mescle~illir. IJunun
i in h r halt! takririn birinci matld es'nde go reri-
len llizum pek eh mmiyetlidir. Bir karar itt!hu edi-
lir. Te§kil·tt Esasiye K anunu Muvakkat ol un; arka-
da!jlardan m1 olacak.. yok a dt~ardan mi? i rti~alar,
kontrolsuz luklar... asayi mcsclc i ikinci d r ceye
kallr.
Huseyin Avni Bcyefendiye ccvap veriyon1m.
ual takrirlerinin cevabtlll liylcmek i temedim.
Asayi~ mesele ine dair mUteadd :t akrirl r vard1r.
Ko9giri meselesi vardtr, eel ei hafiyede konu .. ulacak ..
Dun i:iylenen laflar _uzerinde a ayi~ mesele inin en
esasll 1 bu me. c!e i9ine girmi tir. Binaenal yh i ter
i:itej(i, ister beriki mesele. her ba.}lgi i !ur a of un. her
hangi bir sua) takr:ri ile mukayyet lmadlglnl tek.rar
- 2G2-
C:2
ediyorurn. Her ~e i t;nlizakere ctmek istcdiginoi arL-
etmi~tim. Huscyi n Av:1i Beycfendinin suft l takri rl e-
rinin geri kalm asmt arzu cttiklerine nazaran cevabm1
orda da tekrar aynca verebilirim. Asayi~ meselesine
taalluk eden ~eyler burada gi:iru~ulebili r . Yaln 1z bir
~eyden korkuyorum. Sakarya kavga-;illclan evvcl un
Li9 gun ugra)t1k. e-on u9 gun zarftnda on li,: dakika -
da yap1labilecek bir· ~eyi apabildik ... uwn y0rg unluk -
lan kurtarmak istiyorum. Onun i in her ~ yi a:;1k go-
rli,elim. Mukarreratmtz ne ise ona ittiba edecegim.
Durak. Beyefendinin mevzubahs ettigi mLifetti~likler
meselesi ... Bunun i9in uzun boylu mlinal-. a~.l:l.ra im-
ran vakit etmek dog ru degildir. Ferdin tayini claha
dogru bir . eydir. Sahtekar murt k:p m"murlardan ....
Yalmz ben dahiliyc vekili stf:J.ti}•Ic memurin ida -
re makinesinin dogru ylirudugi.inu ;dJia ed cck degi -
lim . Bu. bendcn ~ole llZak.
Mevzubahs olan miifetti§lik mesele. indcn bah -
edecegim. Arkada~lardan bi r cogu tahattur- buyurur-
lar. , e~kilalt Esasiy Kanunu i9in her . ahah encUme·
ne k ~ar , ta!~ir eJer biran ev,el <;1kanlma ~ llll arw
edcnlerden biri ncisi degiisem de belki ikinci iyim.
Te~kiiat 1 Esasiye Kanununda mevzubah-; olan Mli -
felli i Umumilik.ler me. le. i.... Buna ~o~ muhtactL..
Bu 90k. lf1Z1md1r. Fak.at orada bir m~iddet kald1ktan
so nra c;tkmt ve henuz tatbik cdil memi~. Kanaatim
~u merkezde iJi J...i; Mufet i i mumilik olm:~d 1kp
mcmleketin idar 1 olmaz. ferkczd~ oiuran bir dahi-
liye Vek.iii buradan erecegi emirlc.-!e m~mleketi ida -
rc cJecegine kani d gilim. Mcml ket. b:. il emirlerle
idare iktidannda de[;iiJir. onra m mlck t muteadJit
livalara aynhyor. Dir livanm muta arnf1. diger livt~ ­
nm muta~arnfmdan ba'ika ti.irlli du i.inliy r. Bir mu
tasarnf her hangi bir ht~beri iyi ·e anlamaJan. dinlc ·
m::d ,n bana bildirirsc, yanmdaki muta arnf ta a bi -
OI bildirir. Ben bundan vaktile habertlar olup mescle-
anlaymcaya kadar bir 90k zamanlar gcc;er. Halbu -
k.i b nim orada muntaka mi.ifetti lerim bulunur. on-
Jar hakikati bana bildirir, her hangi muayyen bir
muntaka i:,:in o muntakadan aldtgt haberleri bana bil -
dirir ve ben de Heyeti Aliyen iz huzuruo.cla daha kati
ve daha d gru malumat ile aw vucut ed ·blliyor :1111
tabi daha iyi olu r. Bunlar en basit ma~lahatlarJan ­
dtr. Bunlan encumende mukerrercn ar7elmi ve b -
raberce c;a!J~m1~11m. f'akat iki ay m1d1r. 1 cdir 1 HcnliL
Meclise gelemedi. Yann takdim ede c: e~im \'eyahut
bu gun takd ime haLJnm. Mu taceliyel :.. ran ile mli -
zakere ederiz. Kanun hazlrthr. izden mihta elen tel -
kik ve takarrur ettirilme ini rica ederim 'e benim cli -
me biiylik bir kuvvet vcrirsiniz. Mademk i i .c h < !~l ~a lil.
 i : 86 4 • 1U 1337 C:2
isterseniz mUtemadi celselerle bunu ~1karaltm ve mils- Beyefendiler Muhtar Bey soyulma.mr§tlr. 1~i(ilmi~­
bet bir i~ yapallm. Kamm hazirdir. 0 halde bu mese- ti·r ama ·dogru deg,ildiir. Sa·y~a , §a.y!ia Uzerjne... Ya1an
le i>itti. yalan Uzer.ne. He rk'es fen'a bir §ey uydu'fuyor. Orita
Ondan sonra Beyekndiler. tabi bu i}i ne i~in yap- yerde serdolunan meselelerden, soyguncu1UikJardan
tik? Memlekette yer, yer asayi~sizlik hUkUmfermad1r babsediyorum. K1r~ehir ve bura arasmda devam etti
bunun aksini iddia etmek ~ocukluk olur... Olmaz. ve bli.t tin buraya mlinhasrr kaldr ve b iiri.in, btitiin soy-
Her hangi bir mesele i~in soz soylersek faidesi mUfit gunculugun fe¥kinde bir ~eycltir. Yann bU'fadan Kay -
olmaz. Fakat umumi !ieylerin mUza.keresi... Yalnrz seri"ye g:de-n yol i.izerinde soyguncul'Uk olur ve tek-
asayi~ meselesi degil. Bu hususta izahatta bulunmam1 rar bir adam soyul'abifir. Zaten air defa bu suret!e
arzu ederseniz, bu meseleyi pek klsa olarak arzede- a ay\i ~i
tem-:n etm k mi.imki.in olsa.y<ll bu kad'ar jan-
cegim. dann aya ...

Bu talkrirler ,j~i nde, b ilhassa Yunus adi Beyin MUSTAFA DURAK BEY (Erzurum) - 0 d.e-
de bir talkrii.r'i var<lir. Ta,krir ·sahibi Beyefertd iye eel ei r.:c.;;d..: o!maz b;J,i yoruz.
akrriyed'e soyte}rel)ilirim. Asa.yi~ mese.le.si.. . Meml'elke- · R EFET PASA ( Devamla) - Buyurduk!a n vaka-
tin asayi~i bir'inci dueceye Va'flJlll~lr d'em& rrii.i.mki.in ya kar~1 isyan muntakasmda dugruda n dogruya is-
def;l:ldir. Memle-k:ette asayi~ yoktur demelk ve iddia t:mbul'dan telkin d i lnlli~ bir i.§tir. Bunun i~in de Ka -
otmCik te dogru degildir. l'ki buhranlt muharebe ver- ti:J ii ra.s ile b~raber" otuz tane Rum va rd1r. 0 rta yer-
d :,~ten sonrf!. ve bu ~ik> i buhranll muharebe esnasmda de b:r m ufreze ya:<alam 1 ~lar ve soymu~Jard1r ve U~
htan!bul'un vesa!ir fesa<t menbat malh'aller,jn memleiket de:fa pad i ~ah i m ~ok
y:t5a d iye b::~grr'ttm~lartlir ve Yu-
dah:;~ i nei'ka edecegi tesirat dU~iinUldl1kte n son~ra asa- n :~. nl:rar;n g ~l p
Sakarya"da bizi kovt>Ja(hklan ve ken-
;(~ten bahsebme>k bir bahtiyarhkttr. Arkad~lanmiz &Jcro;r; ·n de a rkam1z1 ke.smeg:', Kes::.:in '."e Y ozgat yo-
pt.lka·la bili•yorl~r, a,rkad~lanm1zm maluma,tma mli- lunu kesmege ve a•·kamiZI kap amaga memur ediiUik -
raca.at ediyorum. Bura:da ~1kan maluimUJtm derecei 1:-:r:ni yaptr g1m17; tahk.ikat bize gostermi!ltir. Beyefen-
sFitha.tinli trcrlkes bi1ir. Buradan Ka'Y.Seri"ye g:ttigimiz <libr bunian b ~n sevket;medim. Bu Ruml an bu ad;tm-
:z:aman her giin biT iki mebusun soyul'<iugunu haiber lara ben verme·d im. Or.ta yerde ~irret adamlar var-
veilirle.rdli. Mii.kierreren her giin ben de ta'h'k;i'k:Lt ya- chr. istanbul'da ~-=ri·r ·insan lar. ~erir rublar vard1r ve
p<~~r ve tahk•ilk ed~rdim. E~hamdiil\iJJah hiy kimsenlin bunlJ.r biiylc K ony-a",da oldugu g-ibi. Bo!u 'da, Yozgal'
soyulmUJdtgmt ,anlardtm. Bu gi.inTeri hep hatlrlJYoruz. ta oLd ugu g;bi clogn1dan dogruya b'r mefsed'et hare-
Beyefu.ndi if'e gorii~med!im , ywi geldiler. Ktr~eh!ir ha-
b~i y:.>.pm15'ard1r. D eE·ba.5t'y1 ista nbul"dan Konya ha-
valisinde gordi.illcleri a-sayi~ ve yahut iisayi~S:iz;Jri'k , bu-
vaJ·j qine goncJ .~:-w o hukiime.t deg;,r m:i? D eliba~,·y 1
rada i~i•btikl·eri ~cikiMe m!id!ir?.
torp :~ ya bincll: !'i p K onya havalis: n•e gonderer. ben
Mi.isaade buyumn. Si.ikr.ii Beyet enci-1 Buhara Se- d .g ' Jim Yun :!n ltlanil!'. Enrirl·~ r vc:ren , hmir'e, Kon-
fini K:ebirtin'in yoVda soyulmu~ obdugunu soyl'e diler. yil."ya gi-inJeren h : r hald'e bu l'ad8ki hi.iki.i.rnot d'egildir.
Buhara Sefi rli K:e;ljirii yo!(~ur, Bultara'da se£ir de yok- T :-!!< yapaca.kia, ::hr 1·e biz d ~ taL i o1 t1am ka r~t ugrJ-

'lur. Buh'~ra'd-an · bura>ya g~Jte n dervi~ kLyafetintl'e bir ~a;agiZ. F;ll:, <~ ,tYozgat hadtisesi Ko;•'J·a vesct:re ha.d ;-
zalt dalima 11:zJim !"ar:ltrmm1zl_a ve vesrui,tii askle.ri'ye i!e scl -:1[ ~;.,·· il h L;,kUm~tin idare:Siz!';!;i dersok - ~k ist"ir-

Si'Vas'tan Kla·yseri"ye ve Kayse~i'·d'en K1r~ehri'rre gel- ham t"::t~;-i:n - m eseleyi ters tarafta·n gormii~ o!uru~.:.

mi~~ir. 1
Bu 2l21:Jar her gek:Dk1 eni yerh!rde k-en'c!Eler'in'e ~ : mJ.; bu ha·ldc biz tabii cephede di.i5manla ugra-
faz~a m enfa·M t1:1m:n <ltme!k ·i9:•n ... !i' ·:: ,•rt c:;,;·re ge p; ·nde bu insa n1 a;-la ugra~ma' k i<;>in az
'Ka '/\'~·t Lefrik e! me:k m:!qburiye.tirtde 'ic!J:ik. A s.kerlti,kte
MUSTAFA DURAK BEY (Erzurum) - Tabi
g::)', t b~ s · t g1y.~ l'::; r V:l.dl r. H er hang i h ir -ordu, a l1ka-
boyl!e bir aU.amm geld'igi dogrudur.
':!rJ:J. i!1;;:, ;- c;/g[ kuv\L.:i~ as 1l m::scle ile ug ra~1r. B:z
REFET PASA (Devam~a) - B ~: r ":;~Y
uaha· ·ilil.ve bu; .:J3. &.:·:;J::\ ' ln ~': t b·r ~cy i.,:in ~epheden kuwe-tk~r
txkrim k', i, Duraik Beyin sozunu ~ey etmelk degikl'ir. m i gl~;i'tm :~; ic.i !<"? .. Bu auam!ara ka~1 gdinmedi,
Ben sUJba!htan aL'<~'ama kadar riva•yetl~r kin'de bulu- l.'Ld1lt ;l .:::;bab1 :did~ i vu ... l yi iliLLhan:tbc c~tikr, et-
nLJyorum. N'etcd'e yal,·h 13r. s:vas'la Kayseri arasmda ... l'l, :t:i.: r. nn:t5 J.],[tiar, maa~ almadilar. .. Tabi onlarla
Hem. bmi soydular ve h em de evraJk1m1 ~ald:-lar. Son- t';:;r:l?t lia\:a n bir ~c:y ~ Lk mazd1. Evve'l<l dii~man1 ma g-
ra ~.:lrriin asa>yi~ten 'bahset~i ~er ve meml~keti soyuyor lup ctic-cek . su nta be:-i!iin'i dti}iinecek idik . Cepeden
ortahlk,Ua ... ku ITCt ayrrmak imk:1nt hasd olum:a ald1k ve gonder-
 : 86 4 . 10 . 1337 C:2

<.L'k. ~imdi bu adamfann vazifesi nedar efendiler astl mesele bunlann niyin e§k•iyala.rla mi.isademey.i ka-
Hicret devirlerinde her tara.ftan boyle ahliiks1Z insan- bul etmed:<kleri bilinmelid.ir. Bunun i<;in bu hastahgt
lar <;Jka,bihr. Hicret devirlerin'de. muhaceret devirle- iyice tetkik etmck liizrmd1r ve bunun tedavisini bir
rind.., ~a:kli <;1kar. C,'1kmaz cbm:yorum. Tabi Yozgat ve an evvd bakma:k lazllll g~!ir. <;'iin<ki nasrl oluyor da
Bo'u uzer;n'de, tnebol u yolu i.i7erinde her hlngi bir iis:ty:~i
ih.lal. eden e~kiyayt janda.rma tutmuyor? Her
adam oyulab ilir. Fakat bu gun bu hi.iyLi.k ~akaveti ha.lde bunu terk:ik ve ted•a,VJisinc <t·e~ebb'i.is h1zun!dtr ve
yapa,nlar Deveci daglannda, Yozga.t asiJeri olan, Yoz- aym za:m·a nda bunlan tu.t.mayan janda:nn<ala.r ve za-
gat hadisei isyaniyesil1Jin birinci amillerindcn olan bitan ha.k.kmda bir miicazat tertip ed\!meTid!ir. lkinci
Ayna.ct ogu!Jan ile birle~mi 1!Qrchr. Her taraftan gelen vukaat ta Kaman nhiyetinde v<lci olmu~tur. Halbulkli
daha ufa:k mlifrezeter kai}Jsmda eller(nde.'ki f1rsa:tJ. Kaman nahiyesinde bulunan jan:darma miifrea:e9! .ku-
'k!ayJrmJ~Iardir vc bu akav t me.selesi dcgil... Adeta mandam bir odaya diger tahbka1a gelen bir yiizb~t
ZiL h'adl:sesini yapan Postact Naz1m ve Aynac1 ogul- ile b;!ra-ber gidiyor ve yat1yor. Ondan sonra setk1iz
larmln harekat1na niimune gtan bir harc'kettir ve bu c~kiya bu koye g:~·J· iyo r onJian ylilttrgt yerde !Ya:s1yor,
har~r:- ·~t Allah1n inayetile ve ordunun ceped.e muvaf- dovi.iyor ve envat h<1.k a1·ete du9ar ed'i,yor. Ha:llb ulldi bu
fa~kolmast il;: aJk'im kalnll]tlr. Ne olur ne o~maz diye jandarma kumandan1 ctrafma, mi.inferit bir yerde
biraz kuvvet gondcrip me-e!eyi halied'eccgiz. Gond<lr· yatt1g1 iv:n. b:r gozcli b;rak.mah idi ve boyle lhhyr,tta
digimiz kumandan muktf.'di r ve iyi bir kwnancland1r. r•:ay;:·t ctmiyen v~ tamamii" istirahate dal'an !Yir kim -
Oay,'i muniazam a kcr ve gayri muntazam b!r kuv· \cyi. b:r memuru teczJ:ye etmC'k liiz1mdJr. Bu suretle
' '"l u<'gilcl:r. B~nden her lLirlii yanh§ hareket gelebi- tfig~JI.:I'i de: mlitenvbbih olur. Halbu'ki diger tahki-
lir. an .... ak bir pren iblim vard1r ve bu pr::ns<b<imi ta- ~ ·a ra g·d~n yuzba~r da onun!a beraber Iakruy111: ka!dt-
nirsmiZ. Gayn muntazam insan!arla, gayn munt~zam g:n(Ltn cJ:geri il mli ·;-t"ereken mesul olmast ik.ti2Ja eder.
'kuvvetlcrl c <;ah~amam. Ha ihtar alllnda kaJ,nm. fa- B:n:tLna l\,yh mesul·iyet te esasen tatbiik edilmiyor.
kat gayn munta;;am aUamlar!a <;al1~a:num. O~iin-:Li \Ukuat: K1r~ehrine mulhak «Nogatk iZI »

REi u aaue buyurun eft:ndim, ben soy!e- ki'lyLinJ~<I"r. Bu korde otuz ki~iKk iki miiliiz1m ku-
y.:yim onra iciraz edin. (Guriiltuler) ~imtli k~km
nur.Ja,mJa jandarma miifrcz si, hliklimet taraf1n-

nl~~ele-. ine ge<;1yoru1. Bu kanun gel in . musaadc bu· d1n D ~i K itfi ve Kat·:! ilyas1 tu1ma.k is;.in gonderi!-
m·~ti. Halb11ki bu kbyde bulunan sck~7. ki~il<! k e!jkiya
yur11nuz. Dal-.il :ye Enctlmenine havale ed.cy:m.
<;et.:si bu jarrdarmalan pusu ya dii'}tiri.iyor ve bu U·
llVSEYi ' AV i B~Y (Erzurum) - Yalundan rotle otuL jandarmayt onler;ne katryor ve ka9myor-
is~ihbaratrm v:.~r. pa~a ya au.etmek. isterim. !ar ve i)e c5k:ya bundan ce aret ala.rak miit.emadi
Vak:llar nic; ·n buyi.im~tiir, neyc teve Li. ediyor, tak:ibe koyuluyor. Bu urer:e yolda b :r c;ok kimselere
n'c;:n. iie:·ri gi ::yo~? Bunllr an:a.'illmah ki dert hallo- t~-:t.lJf cd:yorlar ve bunlan da oyuyorlar. Vukuatm
lunsun ve me cl~ buyi.imesin. t,,~_;rurtine mani orta,la te~kilat yoktur. Binaeonaleyh
ABDULLAH AZMi BEY (E~ki~ehir) - \1.dumu n.: ~-~pr:mak laz.Jm g liyorsa o:r an ewe! yapllsm \e
f.:.:.~J :~:r ki d:::rt an!·~1:mad:kc;a devast bulunam az ve ha• :a!·:-- ta bir an evvel bit~ in v~ bunlar )~pJ!madrkc;a
t:.Lb.k o!unJma::. Bu gun yo::d.ir k~ enter ve soyan- h:r ~-r:n hi.ikmii yoktur v hi9 alrnazsa jandarmalar
VI! za~itlcri b'ttahki'k tecziye edilmer:dir.
la< \ardtr. Bu tanl3mile asay: ~::izi.kten mi.itev~IJit11ir.

IJ:m d.: Kayseri\len. Ktr~eh : r'den buraya g ld:im ve $0KR .. BEY tKar.-:hi :msahip) - Efendim Koc;-
bir ~eye tcsadiif etmcd:m. Haibuk•i biz Kays.::r•i'ye gi- krn m:sek -i ml'1zakerc ed:I-i1 :·":1 araya bir ~ok ~eyler
d~,·ke,l konaklad1g .mrz koyden kaikt1k bir saat scm- g:.m:'i~ir. Bun!'a r ayn. ayn m cvzubahs olacak ~eyl'er­

ra mczkur koye c~:-;ya ge :mi~. Kadmlann ayag1ndan <.l.r. Bunlan soyJ~yec:·k o!u;-sak hep:m izin soyl·oyecelk..
a.} '.t\h.<Jb;sma J..:J.Jar h~p al.mi'ilar ve bu mcsel.-:yi Kad- ~yn, avn b'r ~ok sozk:':m'z vard1r. Onu bit(reJim.
l'i B.y domip h:~.b.r vcrm:~ vc vuku:1t ol'dugu zama.n· Ondan ~onra d ig"rkrini cli.i•iun lim. BinaenaJ·eyh Koc;-
d.1 kl'lrJ.:: y:nni jandarma mevcut im'i~. H.a :buki on klfl m~~~l.o;ini lla:lt..der ve bir h.arar verir5eniz mescle
'Lk'. L c-r~iya va:·m;~. Bu e~kiyalann vurudu LiLcrine d.: bitmi~ bulunur.
mez:xur mufreLc kumar.dam clan c;avu~ janJarmaJa- Rl:.ll:. I' PA~A (Dah.u•:r·e V.) (tzrnir) - Efendim
nm ar;,.asl!la tak11115 takibc gidl iyor mu~. Halbuki jan· r.. :.;sa.acte buyurursan1L b:r )CY izah edeyim. Abdullah
d:t. malar koye ka<;1yorlar, <;avu~ta bu sur~le yalnrz Azm: fby buyuJ•dular ki jandam1aya ceza yaptl!yor
l.al1yor. B.na:ena.l·eyh jandarmalann ~kiyayt tutma- mu. yapJ!mryor mu . Halbu~i Medisi Aliniiin Muva-
dtkhrr iki kere iki dort cd~r gibi bilinmeEidir. Fa'k.at z~n~: Mafiyc En.::i.im.:mi bu jandarma kadrosunun a:de-

-264-
 t : 86 4 . 10 . 1337 (;:l

din'i ten!klis ederelk mevcut ja:ndarrma zalbirtamrun ur;.te o ya:nlt~ nOKra ha.klkm{ia izahrut verdim. 0 mazbata-
iJidisinin ~1ga ~i!kan~masmt mudip o.J!mu~r. da ufa 1k yanl~ bir ndk!ta oldugundan ()nu izah ettim.
'MUSTA'FA l<'EMAL BEY (Entugrul) - Efren- H oyeJi V ekli~~ bu mesele i~in tljr teoih tah;,;bat h:.aran
dilm Muvaa:enldi Mamye Bndi.im'en!i janida.mra kirudro- vc:m:~tir. Enci.imenterlimz bun llart H eyl)ti VekiLeni n
>Lmun rernZ:li mes'elooinde o 'kiaJda:r ha1ta etJti kli bu su- n1zan dl:rklkatiinlin ce!tbedibnesi meselesi takririn maz-
re~e mitl.elte biilyi.ifk l.Jir ya:ra a~m1~ olidu. baita.stnda derce'd'.ilmi~t!ir.
Uzun boylu bu m.:~-.le}i
REPET PASA (De\'amla) - Bu surette ge.ii<ye ~- J' 'ik. li~~;'k;te n sonra bu nok.tayt gor~ecegiz. Yalmz

kalan ii<;llle t;iri en iyileri za:nnedi!tlyordu . Ha+buki biz b:.~.rada o me ele mevzubahs oldu. Bu aft1r. re aff1
de asayi~ i n tml.lbafa:za:sJ millati.in iyJig~dir ve te:rntiz ol- u:numl ve n_ de aff1 hususl ka.yd1d1r ve bunun kitap·
m:asJ1cfJr. Efrald1 · mi'iDet kuzu gibid!ir. Baz1 zamanlar ta yeri oldugu soylend'i. Ben de o filkird eyim . Bu. ne
jaridarmalan da cJiiyst:Jillitlim -ki fen·a yoJa evlk:. et!m!i~­ aff1 umumi ve ne de aff1 husu I degil·dk Galiba bir
re:-dir. QlirrkJi burada l.Jir k'alemde tic;: ytiz jam:la:rma mahk.eme n!n mahkum etmesine muteall'ik imi~. Zan -
za1birtli g ut!mli ~ ve attlmJ~tJr. Ondan soma jandarma:d.a ne&y()mm ki affl hususl de mah'[(eme hiikmi.ine mii-
Hizmet ede~n kim~e11di r? Kay-er'i jandlarma taburu ku- tevclkllcinir. fahkum olmad1'kya aff1 hu usi olmaz.
manJdarm mer1keze mliracaat ederelk te!k!mlil efradm1n ' Bu b:r adamm mabkum olma ma m'iltevakklf bir
dort a~}"d1r rna~ alma:d1gmt bildlirfm]~Lier ve ilaveten ~"ydir. HaLbuki dagda adam firar. bunu aff.:d-:cc:g;z.

demli~l'erd:ir ki biz orduya gridecegiz. 'Thlbi bu ~eikilide e yapmalJyJz. l~te bu teoil odur. Dagdan inme:k -
bir jan'darma bizmet ecfemez c!Ji,yorlar. Falkat bu ayn t~n lcorkl'ugu ic;:in affetmek i tiyoruz.. Aff1 umumi
b:r mi.!J:Se~edir. Bunu kapatahm ve bu babse girm':ye- :Ian etmiyoruz. Bu teoili takibat i9in biLmem ki He ·
lim. Bunu aynca biit9ede gor~eg)iz ve iht'im:al ki
blit9e miizalkieresiinde kar~mtZa 91'kacagJ11TI.
REIS - Efendim KoQkm meseEesine gec;:iyoruz.
Soz Refet P~a Hazrletterinlindlir. Bi.trtJa!bi Heye~inlizin
de tsozi.i vard1r.
IBIR MEBUS BEY - Rei Bey: R eis Bey ... (Sid-
detni guriilti.i]ler) rica ecferim, merhamet edliniz.
REFET PASA (D evamla) - K~km ba.& esi
sebe~iJte veri'lfmi!l ii~ ta!krir vard1. Bu ta:krirler uzerf:n
ti~ encilin:en i9tima et~i . Ora.ya ben de gitllim ve go-
rli~ti1m . O r:<rda enciimenin maZJbata mub'arrifli Zekali
Bey izaha:t vei'dliJ1er. Ondan sonra da bir formul ve
bi'r karar ittihaz retnUer. 0 karar da He~1ii Aliyenize
arZI::!l.firdli. Vek'a)oif.in yani orada fen'a §ey'ler ol(iugunu,
teJdlipten fazlaya g'idli ldigrni burada arzettilk. Tab;i i~in
taJ~ldkli
'bizJm. Buna karar ver,iM·i!k'tJen sonra ahmet
nii yapnu§1ttr, memet mi yapmJ§tlr, bu uzun boylu
r":JJ<l:Jkie degor bir meseledir. Bina;ooaleyh bura'<la ne
sOy'Ders'elk sayli,yeJrim binne."Vioe mahaJllinde fenalllk ol-
dugu icrin bunun halk!lunda tam bir Jcanaat basil ()].
malk tizeie mahaBine bir heyeti tablklikiye gondere-
oegiz.
Y'<lllmz bu m~eledc ilki nol<Jta va!1d1r. Enci.imen maz-
batasmldla. Da'b[:l!tye V eJk1ili s1farile s6yledigim kel!ime-
nin yanl~ anl~lldJgmt zannettim. Diin burada cevap
verllim. Yllini orada hadis olan mesel'e d.a..btlliyeye nri
aluutl:r, yolksa Erlldim Harbiyei Umumliyeye mi? Mern-
kll<.'er.lin d'ahilffide her ne suret:Le o1ursa olsu:n halk
1ile aSker arastnda bir mesele ~~arsa. bunu tab'kik ve
rtalk'iP k'eyfliyeti Dahiliye Vekaletine alittir d.ed'im ve
yehl Vc!k!;len( n bakk1 var mtdtr? Bu bir ham iyc:nir.
H eye.:i V kiie de buna karar vermi~nir.
SUKRO BEY (Karahi ansahip) - A<ll iye Vc -
b!i bu kar'arda yak mu id:i?
REPET PASA (D evamla) - Varcit efendl1m. Y al-
mz ben;m bild igi m bir ~ey varsa b ir sene evvel'ki Da-
ldiye V kale~!m zamanmda han!, hanl tecii'i takib.lt
karan verird':k. Bu noktaya gel ince Siikrii B yc cc-
vap v~receg:m. Bir ordu kurnandaru kendlisini bi.itun
buttin ba~ka ftkirlerle itham etmek. i temi~r. H albu ·
ki bu m esele onun bataJStdlr. Ben:m elimde Anad;Jlu -
nun muhteltif mahaLlerfinden geErni~ gazeteJer . var,lir.
Bunrann baztsmda MecJ!is niya etinoe tasdlilk edilmi~
ibaresi vardtr. Yani urettin P~·Ci'mn ga:retel'ere \"<.~r·
d igi beyanname Meclis RiyaseJtince tasdi'k ediLmr~ttr.
~ k~i ndedir. Binaenateyh matbuata veriJen Nurdtin
P~anm beyannamesini ~;mdi ize okuyacag1m. El im -
de 90'k gazeteier vard1r k:i bep~in i okuya)'Jm.
MUSTAFA DURAK BEY (EI"ZJurum) - Mecl'i
R iyaseoince o kadar far1k goriiyor cia ...
REFET PASA (Devamla) - Rica ederim S.Ozi.l -
mli kesm yin'iz, sonra d'a soyl:ersin~z.
(13 Eylill 1337 tarih1i tradei M<il]i,ye Ga.<.eresi ilc
30. Eylij( 1337 ta~: hli Yozgat Gazetesinli dkudu) (1)
M ~elcnlin ·ekLi budur. M'aiiTlafq Dahiliye Vclcale-
t i Salabaddin Beyefiendiinin n•az.an dllk!katimlizi ceLbelt-
meSi tizeri ne kend'isine yw1nu~tJr. 8-innelt.ice denmi~-
iradei Milliye ve Yozgat gazeteleri Kitapllk -
(I)
ra bulunamadr.

-265
 t : 86 4 . 10
tt:ir ildi !I'alcDei Mli11Viye ve Yozgat gazete!lleJ'1inde ~u ~­
'k!ilkile ilbare lrnlydt gorU!h]i.i. Her halid e bll!I1!da bUr sehirv
·ilh!tima'lli vat1d1r. Alk•si ya~p!!l1.rru~ ise ne iQin yap1~t.Jr?
Bln:acenameyh M ecUisQe taJSdlillc ed~Jm:i,yen bir ~i ~·ri.i
i:l&,n'a ~aJloi~aoalk kia-dar a!bldm mahrum otduguna kia-
•nJa;alt getLntitliri,Y'or. C)i.inlki m!inare Jol1• ~a s1gmaz.
Oa:zeJbe Heye;~i VekiJe Jca,ranru Mecllis karan oi·a-
ra,k ya:zrna:rru~ ve ordu kumandamm d'ahi bunu bOyle
1anDarmrumi .~ !Jr. Sonra Si.iJc.ri.i Beyefend'inin ded!iilci~ni gi-
!Ji H fllkiimiyct•i Miltiye Gazetesifl'de ~u ~illde yaZJl-
ll'ntlltir dliyor. HaUbulki Heyeti Veklile kar-ar itt!ihaz et-
lt!iginld'e bu §eJki~de l>ir karar vennema~ir.
SUKRD BEY (Karah:isartsahlip) - Mecl~s~e tas-
d ;ike iildtli raJn 'elden kaorard1r d!iyor.
REFET PASA (Deva:mla) - Heyet'i VeJkiilentin.
BU.)'IU!k Mi1llet Medi~i Ri•yas-e!l.ince karara VkTiran et-
mli§~ir ve Haikim iyeti Mil'Piye de bund'a n ·almiF-tr ef·e n-
dim .
Soru:a efend';Jer; bu noktC~Jya gel:etl:m. Yin:e arka.-
d~J·ardan duydum. Ceride·i resmiyenin her hangi bir
flkrasmda tecili ta!k!iba,t karan varmi§.
BUIItun §.~md'iye kadar teamlil ~etldlinde Heyet'i Ve-
'l<JilenJ:rn saJahiyeti dahilinde ~elak'kti ecfiyordum ve bu
g ii!Ji ~cyfler · ~:mdJi.ye kadar han! , han! yap1!Jyordu.
SUKRU BEY (Ka·rahi•s a:nsahip) - Heyemi Veik!i-
knin bu karan Meclisin de Ibt!lama dah'il olimu~. C)lin-
kii mem~eJketin resmi cerii·desi ile ne§redlillm'i~, Heyetii
VeJ!dile teeil'i talk!i bat yapm.1~ ve m~Jootin ce·rlid!!Ji
resiD Lyesin:e boyle bir ~ey vermi~, y<rni Heyeti Ve!k1hle
boyle bii- karar yapabiViyormu~.
REFET PA,SA (Devamla) - Efend-im bu gi•bli
§eyleri i•k•i seme ve bir bu~ulk scn:ed'en berii y:apliyoruz.
Ya~pmlaiyrniz dei1Senliz, yapmay1z. Yalmz konU§llJ!Jm.
YapabliDecek m.hyiiz, yaparmyacaik m1y1Z. Heyet!i Ve-
lkilenin eUinde boyre !Jir ha:k buLunmas1 dogru rnudur.
de~l mi<llir? Sonra bu haik!k.I Mecl'i s Heyeti Velk~ l~ye
verSiin mi, yoksa ken:dinde m!i krulsm? Mesele Bey-
efe!lldl;~er lciltap meselle:si nden 21iyC1Jde membeiKoet rnese-
le>Siid'i-r. Bu:na ~rutii')'a~ va:r mJ,d tr, yolkmudu,r? Bsasen
~i1taptateclili taikiba!t narrundla bi:r §eJY ydk::tur_ Fi~vaJkli
nwmilldk!eJ~in bu glrbii !Jir ka'llJUrua .llitiyac1 va.TSia kli1laiba
koyia!hm ve binler de v<rzifemizi 'kli,~alb<a urydu raralk
yapa:bm ve ana gore harellcet edellim.
LUTF1 BEY (Malatya) - !raldidi Senliye ile Ka-
.nunu Bsasi hukulku Padi~ahiye ter!k · edilmri~tir.
REFET PASA (Devaiml:a) - Pelkakl efenldlim.
Meohs te bu gi!Ji husUiSUn iiffiZJa ve tasdli!k hail doru
MecEis ReJi·~illl!e vel1I111i~ir
LUTFt BEY (Matatya) - HaJYIT veremez.
-266-
1337 C:2
TAHSiN BEY (izmlir) - Bin.aienialeyh Axtlii'Ye
Ytik iw; n•in bunun · halk!kmdaJ.k!i no'k'tai na!Z.anru ve reyi:rni
i·s~ )ma ·etm.ellliyl;z.
REFET PASA (Deva:mla) - MU.srualde blllyurun.
Faik,at rn'aidemlk!i ira:d'e ile teciJrin Hizumu Kaonr1.mu &a-
s ~de vardtr. 0 hal'<l'e l)iz de bayle yaptni§lZ. Halli koo-
:.!:,'Jlf. (Glirillhiller)
RE1S - R'ioa edetim d inle-yliniz, sozi.ini.i kesme-
yin iz. (D':n•ll:ydim sesleri)
REFET PASA (Devamla) - Su halde Enci.imen
de kabaha,tlcri anlamak i9in mahalJ.ine bir heyet git-
sin, tallklik etsin diyor. Hi.iklime~in buna mu'halefet
edecek hli9 bir sozi.i yoktur.
BtR MEBUS BEY - Efendim bu mese1e diin-
cicn beri mi.izakere edilmelctedrir. Mevzua mi.inlli.Sebeti
otan hadiseler _dolayisiyle enciirnenlerden gelen maz-
batalar okundu ...
R EFi K SEVKET BEY (Saruhan) - Efendim
~i m di Koy'lon meselesi halledil in.
BtR MEBUS BEY (Devamla) - Bu meselenin
hudusu ii~ be'i ay o!dugu halde §imdliye kadar tak:ibat
ve tahJQ;'kat ve muhakemalt da :jcra edoilmli ~ olacakti.
Din ;v:~ na1eyh bu mesel'enin mahaltinde tetkiki ve hat-
ta icabederse bir 1stiklal ma'hkemesin•in aoilen te~kili
ile bu hadi eruin . a mill ve fruilleJ1i tecziye edilmi'i olur.
Yoksa gerek DerS'im ahati~·i ahva·t!l1m talebi ve ge-
rek o oivarda bU'Iunan a'ksam :i9in mad'em'kii takibatt
ani yapllamami'itlr. Su hat·cte bunlar hakkmda bir af
yapmak m1 daha i)'li olacag1 encilinende tetk!ik ve
mi.izak ere edildli. Enciimenin ekseriyeilii ada1letli rout-
taka 'icrasm1 matluptur. Yani ami! ve fatiller mi.istes-
na ka!mak i.izere digerlePin•e af ·t laraftandir. B•i-tta·bi
ami! ve fa,:J lerin cezalanm gormesi lazimdir. Bull'lar
hakk mda af muvaf1k olamaz. Sonra enci.imen:in ka-
naati oraya liir heyet -gonderilmeS'ine tlaraftar ise
de bendeniz buna muhal:ifim. <;un'k:i heyet i:zamm-
dan maksut ve muntazan olan adaffeti mutlaka ve o
olma~a bile adaleui nispiye, )"ani adaletfi mutla:kaya
yakm bir adalet temini ma'ksadliyle heyet izami muva-
fl'k olaoag1 'kanaaJ!Iinde bU'lundular. Fakat bu heyet
ma:hial'lune gi:t!l'iginde a!la'kada.r ohm :zevatl teczliye hu-
susund:a zaaf gosterirlerse zannederim k& bu, Mec!Ji's
i9!n aftan daha mi.iessir olur. t§te onun ·i~in blir cel-
sei haf,iye te'ikiJiinli ve o :zaman miizaekresini. tekLif
ettl;m ve boyle de oldu. Bendenizce alta. aydan ber1i
ak1tllan 'k:anlar kafidir. Emni Vla'kiler hi~ bir vakit tela-
fi ed:ilemez. Bu 'isyanda yapl'l:an zararlarm hi~ bliT za.
man 'i~in ' tazmin surflt>iyle salhlibine ia~esi ~m1dm yo'k·
ltur. Bu gibi ~eylere mlimktin olan vesaJi:t!i seria iile ha-
 t : 86 4 . 10 . 1337
reket edilerek tak•ibatJ yapilrnali ve tecZiiye edilmeli-
dir. Oradaki aha1i her zam:an lic;in evvel ve alrir Hii-
ktimcle sadakatinli ya.pmi~ttr. Bir hata neticesi ge-
rek Hiikiimetin , gerek efradm ve gerekse miifsitlerin
igfal ve tahrrki neticesi yap1hn bir haJta miirn'kiin ol-
dugu kadar sliratle sondtiriilmeli, sonnrasma liituf ile
muamele etmek memleketin istikbal ve atisi 1i9in ehem
ve elzemdir. Bugtin ~ayaru arzu olan bir hadiseruin ta-
k :ba-t ile daha ileriye goti.irUlmesi ve mtif itlere daha
fazla f1rsaNar bah~edi lmesi , ~u bulundugumuz zaman-
da pek dogru olmasa gerekt!ir . Onun ic;:in bendeniz
neticesi me~kuk tahkikatla altJ ay daha uzatmakta
hie;: bir mana yoktur. Bu mesele Htiktimetc;e k.Jsmen
takiba.t yaptlmak suretiyle sondtirtilmti~. ~imdi tekrar
ik inci bir ciirtim yap•lmad•g• takdirde bu seferk~ cti-
rtimden aff1 manasmt mutazammm<IIr. Kelimenin
manas1 ne olursa olsun ne~iceli ameliyesi aftir, tecili
tak;ball1r. Yani ·ikinoi bir ciirtim daha yapmad1klan
takdirde tak<ibatJ lazime icra edilmiyecek demektir.
Sonra mademki Heyeti Vekilece bunlar hakkmda
takiba t1 kanun•iye icra edilmeme i halka vadedilmi~­
iir. Bu vaatten donmek ise halkm HUkiimete kar~1
ademi ibimadmt mtistelzim o.lur. Halka t:mniyet bah~
oiamat.
~ i md i tecili takibat •ile af arasmda fark var mJdJr,
yo k- mudur? fhtimal nazariyatJ hukukiye idi'baPiyle
fark vard1r. Fakat ne~icei ameliye i~ibariyle fark yo'k-
tur. Bifllaenaleyh teoi li takibat mJdir, teoili tlcraat mt-
dir. teoilli miioazat m•d•r g•i bi keNmeler tizerinde evi-
re c;:evirc alt1 ay daha tehir etmek 'kalp1ere daba fazla
endi~e yapmak suretiyle u~i c;:Igmndan daha sarp yer-
Jere si.irU'klemektedir. Tekl·i f edildig,i v~hile Ali~ir'­
de.n madasmm aff1 memlekettin menafiine muvafJktJr.
Benderiiz o kanaattay•m.
REiS - Efend•im mli aade buyurur musunuz, bir
~e y arz edecegim. ~imdi oraya bir heyet izamm1 ve
affmt istemiyorlar. Halbuki evvelce affm yapilmasmt
arzu etmi~Ierdir. Onun iQin ar'kad~lara soracag1m.
H er kim Jeyh ve 'a leyhte soyleyecek •ise IS'irnlerini bil-
dir inler. Ona gore sozle['li n.i istimal buyuracaklardJr.
HAKKI HAMt BEY (Sinop) - Efendim bende-
niz kanaatimi soyleyecegim.
RElS - Si.iphes•iz Enciimen Mazbata Muharriri
EncUmen namma mi.idafaasmt yapar. efend•im.
HAKKI HAMi BEY MAZBATA MUHARRiRi
(Sinop) - Hoca FevZJi Efendi hazretleri ile rtifekast
tarafmC.an vePilmi~ olan takrirler varciir. De; enctime-
n in icra ettigi tallkikat esnasmda bulunduklarmdan
orada aflannt talep ediyorlar. Fakart: ~ifahen dah'i,
-267-
C:2
encUmende vuku bulan ifadatta Koc;:'km ve havallii-
s<inin, hatta Der im de dahil oldugu halde, MecLisi
Ain<izden adalet talep ettlikler.ni mumran beyan ett.i-
ler ve mutlaka adaleti nazart i~ibarn aldlk ve bjttabi
verecegimiz karan da bu esasa jsninat eilirmeliyiz.
Mticrimiyetine dair delruil mevcut ~ken , masurniyetine
dair verilen hUkUmler ve kararlar adalet mahiyetin i
ihtiva etmez. Belk·i idari bir mah!iyette olur. Nitekim
H€.yct! Vekiler. in verdigi karar Meclisi Aliye akset-
mi ~ti r. Meclisi Aliden t;:Jkacak kararlarm gayet add-
ia n.:: olmast lazim gelecegi kanaanindeyiz. Bu cihetle
tahkik.at yap:m: hy1Z. Ek eriyelin karan pek muvafJk-
tJr. (Cnki af yapa. ag1z, fakat kimleri? Sonra teci·l ka-
p.'. ll Yer'lm ;s. fakat onlar daglarda geZJiyorlar. Tecil-
d~n maksat cg r 111eVkuflan b1rakma'k ise korkanm
k; a l..si !~sir icm eder. Eger Medisli Alin•izin bu rne-
sele ile i~tigal etme3i bu memleket ic;:in naf,i lise, boy-
1! yapalun.
$;mdi arz cdeyim efendim; bendenize oyle gelli-
yor ki. mcmleketin bizden istedigi yalmz af degildir.
0 hasaliyi gczcn arkada~lann mti~ahedatma mtisteni-
dc~. ifadatma nazaran evleri yagma eddmi~ . Eger
b:.mlar tee;[ edilip c.vler ine donerlerse, •a caba evlerin-
de rahat duracaklu rnJd1r? Bendenize oyle gelli yor
ki tvl~! ;nde hie,: bir ey kalmadJgl i9in rahat oturma-
yacaklar. Eger ra·hat oturacaklarma kaniiz derseniz
a!;.;amm~. oluruz.
E Ai BEY (Erzincan) - Onlan yapabilenleri
a$abilec klcrmi~ .
Bi R MEBUS BEY (D evamla) - Binaenaleyh be-
l!im tahammi.il edemiyecegim bir ~eye hi9 bir kimse
tahan~:nill edemcz. Ben bu hali gordUgUm takd'irde ve
bu mil10tin hissin i tamamiyle anlad•g•ma sahrip ola-
rak idd ia eylcc:im ve yine idd!a ede11im kti eger Dersim
1
aha!i~ini kazanmak istiyorsak onlara adalet yapma•h-
YIZ. Bunun i9in biz dcdik ki oraya bir heyetli tal1kli'kti-
ye g:t<in. i'syant yapan amiller kimlerdtir, n:i<;<in yap-
ffil ~lard ir , bunda bir mahiyeti siyasiye var m•d•r, tah-
kik cLi n. Binaepa)eyh' her ne o!ursa olsun, bu amil-
leri tcdip etsin, tecziye etsin. Yaln1z bununla kaJma-
sm orada bir 9ak mezalimi icra eden1eri tedip edecek.
(Onu yapacaks•mz sozlePi.). Eger ussa•ttan bi~i astldJ-
Zt zamzn, tahribat yapan, vazifesirti suli ist!ima1 eden
b:r memurun dahi tecziyesini goriirse, emin olunuz,
0 oli.irken; «ben oli.iyorum. fakat benim evladJrn ve
il hfa.d1m emindil'>> ben dogru yapmadJglm ·i9in ceza-
mt buldum diyecek~ir ve o zaman bertim y<1pt1g;m fe-
nailk iizcrine beni tecziye etmeye gelen ve vazifesini
su ::stimal eden bir mcmurun da aym cezaya mahkGm
 i : 86 4 . 10
ordugunu gorecek, bu suretle Dersim a'halisi de~i l, ·bti-
ttin Anadolu ahall•isi bu ani tet!Jirlere kuvvetle it:imat
ve itaat edeceklerdir. Eger bu ~e'lciJde teda;birde bulu-
mrlmazsa tedl:be gicen kuvvetlerin ol'iiinde serfiiru
eden as•iler, onlann oradan mtifarekabinlin aka:binde
ve ilk ftr$atta tt"kmr ahz1 in1tikam ic;:Un ktyam ederler.
('i.inki .tedibe giden kuvvetler tarafmdan zarar ve Zli-
ya na ugramt~tlr. Buna m isa:l olmak i.izere hadis olan
bir vc.kayt sondi.irmek i~in orastru teskiin etti'klerii hal-
de, onlar m ora'Clan infiisalli ili:enine, tekrar hare'keti
isyan iye ba5lamt~l1r. Bu en baniz bir misaQdir. <;:iin-
ki o 7ama n isya nm an{!leri ile birl•iMe i~tirak eden-
Jeri de ast1k ve bu fe nai igi yapanlan bu Mechisi AJide
'ka!hramant milli diye alkt~ladtk ve sonra Stilahla kar-
~JmJ7a <;:Ikt1. Eger M eclisi Aliniz bu adalet'i o·J vaki1te
yapml$ olsaycli em in olunuz ki bunlar o!mdyacak'tl.
Bu kanaatta ·itt.ihad ederek, gerek devri A!)diilham i-
di'de ve gerek zamam Me~ru~iyeHe ve gerekse bu •in-
kilapan evvel dcvam eden on iki senelik Me~ruti ye.t­
te bu gibi rtedabiri mu va kkate mahiyetinde bulunan af-
lann memi<:kette ya pt1~b tahribat1 nazan dikka•t e ala-
rak. oyle ho ~ gorUnmek •iyi n degil, as1l memle'kette bir
ada'let yapmak 1<1zimdJr. Eger bunlardan kur tulmak
Iistliyorsak ya p1lacak tedbir budur. Eger Hiikiimet ya-
pamJyacak a o i~i yapabilecek b ir Hi.ikiimet ikame
cderiz ve HUkLim et d e buna taraftard1r. Ciinki taraf-
tar olmazsa memlekette'k'i memurine kar~t vazifesini
hi.isnii istimal cdemiyor ve m aliye~i ne k'a~1 eserii zaaf
gcdc. 1:yor, aciz go.,tcriyor dem ektir. "Bu da varit de-
girdir. P a~a Hazretleri buyurdular ki; hi<;: 'bir kimse
yoktur ki s:ze ka1~1 boyun egmesin. Herkes sizin ka-
rarf at 1mza mutad1r. Eger yapamtyacaklarsa mevkiJe-
rini ter~·- ec't"rler. lcra edecekler gelir. Eger ~§ gormek
is.Viyorsamz, hatta zuhura gelen hadise!1'in online ge~­
mek istiyorsamz. ekseriyetin verdigi karar ve<;:"hile,
adalet go tePillliz ve hak<ik ate n masum olarak ya1an-
lar varsa bun~an <;:Jkanntz. So·nra memleketi yakmt§,
y1km1~ olanlar ve belk•I biZJim 'bil'd!igimliz bir ik'i ki§i -
n in parmaklannm da kan§tigmt nazan di'kkate alarak,
onJan b1rakacak olur an1z, ki bu muhakkakt1r. Yan'i
ekser:yet: n §eyi de bu merkezdedir. Yalmz af deyip
de meseleyi halledliyoruz. Size temlin ederim ki be-
nim kanaabim bir ay sonra bu hal kar~rsmda kalacak-
smJzdir. Mazi bize gos.termi~t'ir. Bunun i¥in ekseri-
yain karaii ve<;:h ile salahiyeti vasiayJ ha!iz b ir heyetfj
tahkik iyen:in •izam t ve orada hemen memurinden ve
gerekse ahaliden memlekete fenai1k yapmak ma1csa-
dile hareket yapml§ k'irnler ise derhal ~ediden tecZJiye
ve dligerlerinlin aflan, Meclisi Alii~n licra ed:ilmek tize-
re aflan oi'heJti ne g!i·d ilmesi muvaf1'k olur zannm'd ayun .
-268-
1337 C:2
Sonra efen•dim ikinci I:;ir tecil meselesi vardtr. Ben-
deniz tedi! meselesini ... (0 lb~ka sesl'erii.)
EMtN BEY (Erz:incan)- Efenrl!im benden•iz Um-
raniye va'kalan nas1l oldu ve tahad'dus etti ve yap1lan
m~zatim nedir? Bunlan birer, birer .tadat edecegim.
Yalmz evvela Ha'kkt Hami Beyin man~IksJZ sozle·
rinc cc.vap vert"cegim. Ha'kk1 Hamii Bey d iyo r ki: Esa-
sm usattan olup da daga fiirar edenler hak'kmda te-
c il muamelesi yaptlmJ~tir . HaJbuk·i diger yakalanan-
lz.r, yani HU'kiimete itaat ederek ·istiman edenleri de
va:-d 1r. Bunlar da yakalanm1~ hapsedlilmi~tlir. Bunlar
H L; ki.im( te itaat obtiklerinden ted edilebibrler. Fakat
dagda gezenler affedilmez. . Sonra dagda gezcnlerin
c.vlc~i yanmJ~!Jr . Kradml'a nn 1rzlanna ~ta allut edil-
m i~ tir. Simcli bu hapsedilenleri asm1yacak ve affedi-
l.nl ePi h:~psetmli yecek olursa'k bir daha b ir ~ey yapm1-
y2caklan na 'kanJi olmak dogru deg,ild'ir.
Sim d·i gazete meselesine gelelim: Bendeniz ba -
1-.: ngtcmda \·e nihayet'i nde bulundum efendim . Umra-
niye we ele. i ~u suretle tahaddiis etmi!l'tir. Karaca
Oren na.h iycsinde oteden beri maruf olan onsckiz •ila
y · rtr.O' ki§ i ic ray; ~ekavet ettiklerinden dolay1 bir ka~
dtfa mahkum ~lmu~ lar . Bunlar Hi.iktimet defterinde
maz'but oldukl a n halde Hiik i.imeti n zafmdan bilisti -
fa dc; bu onstkiz ki ~·i. tekrar ~ekavete ~tkarlar. Bli-
zim haval i arkada~lannca malum olan Ali~ir namm -
d;;.k~i h?.'tis kendine me vk.i temin etmek ve diaha dog-
ru :: u b:r kuyruk kapmak arzusu •ile ~ ltica etmi§, onlar-
d:J.r. b ir c;ok para alm1~ o!an Tiirkler de li lt<ica ctmi~ .
bizden bir <;:o'k istifadeler etmi~lerdlir. Bu herifin ote-
c'~n t ~ri tak,i p cttigi yo! budur. Ali:pir bu ~ekaveti iid•i-
YE yc s-iyasi blir renk vererek, bundan isrtifade etme'k
err.::: liyle ken•dl:si de i<;:i nde olarak meydan a atilmi§tir.
F3kat kaJemi ile at llmi~tJr. Bu ~ekave!li adiyeyi Sivas
\ ilayeti kaLiyen bJd iginden dolly! lzzet Beyti gonder-
m ;~,; r.Du zat J andarma Tabur Kumandantd1r. Ora -
)'a. kuvay1 kiif iyc ile gt:lmri ~tir. GerQi izzet Bey, Hi.i -
kUni(.tC ondan dolay1 yok te~ek'ki.ir ede.rim, <;:Link1i za-
valli. kurt postuna fevkalade 'ihtiyaci oldugu is:Un, va-
kayJ takip etmekten z;iyade kurt postu toplamakla
mqgul olmu;tur. Bu ~ek-aveti adiyelde bulunan, bu
onstkiz; ki~il•ik ~ak.i gi.i.i"uhu bir siiliih i9in carum bile
ft:da ett>i ginden tabii tit;, lbc~ jandarmanm eHnden si-
liihtan alm1~ ve bu va'kadan tcl~a d~-en tzzet Bey
Haydar Beye gelerek muri'. caat etmi~ ve bu vas1ta ~ l'e
silahlar almarak jandarmatara iade o[unmu~tur. Hay-
car Bey de o vakit Nahiye Mildtirii ~di. Bu ~alcile­
rin tedip edilememesi kendilerioi daha z;iya.de ~l.tllarta­
rak b ir.taklm <;:"apulcu adamlar da bunlara iltihak et-
mi~ ve a'd<Jtleni i'iUikye biiytim~i~ttir ve oyl~ zannt'di-
 i : 86 4 . l li
yorum kli her nerede bir §aki zuhur edip de tamamiyle
ted;p edi!meyecek olursa ve Hiikiimet onun i~in men-
faat gosterirse o §akill!in arkada§lan tekesstir eder.
Bunlar da bu scfer oy!ece tek stir etmi~t i r. Bu efer
Huk.iimet Ha!is Bey·in tahtr idarestinde kuvvet gonder-
~i~ ise de kendisi vefat ettiginden ve Cenabr Halle bize
«Uzkiiru mektakiim bil hayrr» buyurmamr§ olsaydr
Hali<> Be]'lin k<im ol'dugunu si:iylerdlim. Fakat soylemj-
yecegi m. Binaenaleyh olmii~ bir adamm hak'kmda bir
~ey soylemek istemiyorum. Simdi Tortum Kaymakam-
lrgma tayin olunan o zamanki Jandarma Kaymakamt
Umraniye'de H aydar Beyin konagma gitmi§tir. Alay,
Umranriye'de, mu'hteLif yo!larda, kU"kar, ell>i§er, yirmj-
be§er olma'k Uzere takS<im odi lmli ~. Ben bunu goziimle
gordlim. Martm uciinde oradan ge~1li m. Ben gelmeden
vve! Zara Kaym akamiyle. Tortum Kaymakamr Sakir
Bey ve merhum Halis Bey Haydar Beyi n konagma
gitmi~. Ak}am uzeri keyif esnasmda elini cebine so-
kup bir kagrt ~rkarmr~ttr ve d emi~tli r k'i, sli2li n ferma-
nr ·idam mrz benlim elimdedir. Bu soyledig,i zaman,
D ersim'den de daima Koc;km'ya gelen giden olurdu.
Ni·t kim Erzincan'dan 'bir aga konag]J)da misafir o lu-
yor. Burada m'i aferet tam ·ile Ders-i'r nlilerden de bir
c;oklan mevcut iken i~te siZJin fermanr 1idamrmz; sizi
1Erme111ilere benze tiri p ve sizi tamami1e imha cderim.
fstemezsem size bir ~ey olmaz, dedigini ifade ediyo-
rum. Ora!da; goru~m~ler va1ka olmadrgma ka nli olmu~­
lar ve daha uzun gorii~erek kalkmr§lar gitmi~ler. Fa-
kat bunu soylemesinden dolayt Klil"ltlerin ekse.risinde
trubii bi.r galeyan ba§lamr!? ve bliZli Ermeruilcre benzet-
mek ne demektir demi§ler ve Umranliye'ye 'bir saat
mesafede R ace r koyunde •i kame ettiklerti askerle erat-
tan bir 'kac; k<i i ad i munazaa yaparlar. Bu ad.i miina-
zaa i.izeri ne asker sevkii ediJtir. Ekrat da g>ider, bura-
da umumi bir me. ele olur. Mesele bir ~ekli umuml
oluyor. Buralda ehcmmiyetli bir vaka oluyor ve Ha-
1is Bey burada ~ehit oluyor. Ekrattan da, askerden de
olen oluyor. Bu §ehadet olur olmaz Sivas Va1isi Ce-
rna! Bey meseleyi >iyice •kavnyarak ve bi.iylik b>ir faal!i-
yet gi:ist:eren Ve •bu•t iin arkada~~afiiDIZin pek yOk tanJ-
drgt Mah'kemei Temy;i z Azasrndan $efik Beyu nasihat
iyin gonderir. Tabii aslkere vll'ku buJan tecavi.izller, as-
ker olmesi, adam olmesi uflan buraya akseder ve Nu-
rettJin Pa§aya ve11ilen emur meselesina tahkik et diye
VaLi daha evvel Sefik BeJ1i gonderjr. Sefik Bey bir
z<~t ilc beraber bunlarm i~ine gider. LaZJm gelen ne-
~ ayih i icra eder ve Hliklimetin tekJjfirri yapar ve tek-
fiifat ~udur d iye si:iyler. Sonra Umran>iye ahalisindekll,
yani Komiri a~iretindeki ·islahlann Hlikiimete teslimr
ve asker firarileninm de tama~en teS!Jimj ve d.aha ha-
-269-
1337 c: 2
tmmd?. kalmryan bir ka~ ~eyi soyler. Bir de Karaca
bren kar·iye inde bulunan asilerin tesJimin.i soyJer.
P .. ki derler. Asilerin dordii orada i m i~, yakalayrp Se-
fit B::ye tcsL m ed ;Ji r. Paranrn b!r krsmr azam 1 verilir.
Hatta Haydar Bey ve Ali~an beylerin muhim !Yir ye-
kun te~ kil eden ve bunu tekas-it itibaniyle venilmCSJi
:cabediyor 'iken onu bile $efik Beye tamamen ted!iye
ed!yorlar ve makbuz almtyorlar. Bunlan gonderme'k=
le berabe r meseleyi de tamamiyle yazryor. Fakat ma-
a~esef o srrada Cemal Bey meseleyi Cemarl P~aya
soyli.iyor vc diyo r ki mesele b i tmi~t>ir, bir as'kerin gi:i-
recegi i~ kalmamr~tJr ve size teretttip edecek vazife
kalm amz~tJr. NureWin Pa§a da Miidafaa!i MilLiyeye
yazryor. Ve Sef<ik Bey de Cerna! Beye yaz1yor. Cerna!
Bey de Nure<ttin Pa)a Mudafaai Milliiyeye ne tarzda
yazmr) i. e c.lort gUn sonra Cemal Bey de mesele kal-
ffi 2 1111 trr d!ye yaz ryor ve yine dort gun sonra cevap
;dr yor. $ in·, di ri ca ederim . Asi diyomz ve iizenine kuv-
vei asker iyc sevk ed>iyoruz. Onlar Hiiklime!Ji n tekmil
m.::ta i; bin-i kabul etmi~ bulunuyorlar. Nurettin Pa~a ­
nm tabirince ben bunlan ~enber ic;ine aldrktan sonra
Hi.iklim<tin tekalifini daha te~d.i t edecegim diyerek,
ctenb r altrna aldrm diyor ve tuttugunu oldiinneye,
rrzla ra gec;meyc. namuslara taarruz etmeye kalktyor.
Rica ederim hanginiz bu fecayi kar~rsrnda sabrede-
bil'irsiniz? Buna ii9 ya rndaki ~ocuklar bile tahammiil
edcmezler ve boyle bir ~eye maruz kaldrgrnrzda,, rica
ecftrim . nastl kar~rnrza ~rkanlara kur~un atmazsrmz?
~u suretle be~ milyon. o n sekiz milyon liral1k servet
m ahvo lmu~tur . Bu paralan tamamile gitmi~tir. Ben
is pa t a hazmm; otuz bin meva§iyi Osman P~a go-
iirmil5tlir. R efahiye·cre bir ark.ada~rm vardrr. onu a§-
had cde rek yirmi sene evvel buraya tavattun etrru~,
teohhi.il etm i bir Tur'k , servetine tama edilerek., kart-
sr cebren alrnmr~ e sen Alevisin d•iyerek'ten herif em-
val ve emlak•i yag ma edildikten sonra olduriilmii~tiir.
Efcnd iler: dilnyanrn hangi yeriode ·boyle bir hareket
gorulmu~ti.ir k·i babasmr bir evladrn elinde bir ip, di-
gcr evlad rn elinde bir ip olarak 9e'ktlirilerek tam altr
aa t zarfmda bu suretle feciane oldiiriilmii~·llir? Rica
cd r:m efend>i sen bu vaziyet kar~rsmda asci olmaz rru-
srn? Eger asi lik varsa ve bu ise i~te Umraniye hadJi :
ses: .. ,
SALAHADDiN BEY (MerS<in) - K!imin mahke-
rresi, lcimin kuvvetleri?
EMf BEY (Devamla) - Nurettin Pa!?arun em.t11
ile buraya gelen gayn mesUI Osman Aga kuvvetlerj-
c!Jir. Elbette Nurethin Pa1;aya Cerna! taJrafmdan mese-
1.: ihtar edilmi~tir. Bjnnenice bu g1i!jj vekay;ie meydan
verrneyiz diye cevap alm1~lar'Ci.Jr. E'vet efendiler bu-
 i : 86 4 . 10 . 1337
rada «Anket Parlamenter» istiyor musunuz? Evet
ben de buna taraftanm. Ne fayd:aki siz bunu yapar-
samz bir tane Koyglflh aS'anuyaca'ksmJZ. (~k olsun
sozleri.) Efendiler Htiki.imet bizdl.m daha acizdiir.
REFET PASA DAHlLtYE VEKtLl (lzm!ir) -
Bunu tamamiyle ret ediyorum. <;i.inki HUki.imet ve
'kuvvet Meclis deme'ktir.
'E1MfN BEY (Devamla) - Sonra efendiiler d!iye-
ceksinriz 'ki, Den~im buna ne sU'retle i§tirak etmi~tJir?
Bunu da soy'leyeceg;m. Abdi.ilka.dlir ismrintde bir vali-
nin yok yere meseleler ihdas etmesi ...
1BlR MEBUS BEY - rEfendiim bun:.m bu mesele
li·le alakast yoktur.
EMlN BEY (Devamla) - Onu da ~n~allah Dahi-
liye Ve'kaletinden bir takrirle soracagtm. Ki.irdistan
namma gelen gazeteleri dogrudan dogruya Dersim'e
tevzi et~irmri~ ve o gazeteler de Kiirtleni de Ermenilere
benzeteceklerdir diye yaztlmt~ttr. Mrualesef bu aid'am
hiiqa Tortu,m Kayma'kamt olarak terf,ian gon:derilmti~ ­
uir. ,Simdli Tortum'a Kaymakam olar;ak gidiyor.
HACI AHMED EFENDl (Mu~) - Ha'kikaten ml.iklim Anastas tstihildis, Kayserti'ii Yordan, Merzi-
buraya gelirkcn ugradtgtm yerlerd'e bi21i de Ermeilri!er
gd::Ji kesecekler d iyerelk dal'g alanan 'bu havadis Der-
sim'e hdar gitmi~ir.
EMlN BEY (Devamta) - Ve Umr:aruiye'de vuku-
'bulan ve tedibat denilen bu §e)'lin Afrtika barbarlan-
nm bj.je ·kabul edemiyece'k derecede oldugunu goriin-
ce o~rsi mliler kor'kmu~lardtr.. t~e ni.imunesi budur
demi§lerdir. Bu feca)'li Ermenilere bile yaptlmamt§-
ttl,
HAYR1 BEY (Dersim) - Hakikaten bu fecayi
Ermeillilere !:lire yaptlmamt§ttr. Ve · onlar ErZJincan'a,
Kemah'a, Kuru~ay'a ve saireye tasallut etmi§'l'erdir.
Fakat ben (Ok •te§ekkUr ede11im 'ki bizim miiftiimi.iz ' bir ~ok Jslam koyler.i basarak ~ya ve meva~'i vesai-
ve memlcketimiZJin e§raft mese!eyi HUkiimete bt.rak-
mtyarak dogru kar§tlanna gitmi~Ie~dir. Demi§lerdir
I!Qi, siz ne jstiyorsunuz? MakS'admJZ bir ~kaveti adi-
ye ise istedigir.iz kadar mal verelim. Onlar da ceva-
ben demi~lei1di r ki; miiftii efendi ile an1a§altm . MUftii fcri de bitte~vik beraberinde oldugu halide f.irar et-
efendi ha'kikati tamamile anJatmt§ ve ekrat ha:kika i
tan:amiyJe. anhyarak gepj doniip gitmi§Jerdiir. f§te SO-
zi.imii hulasadan evvel §Unu soyleye)llim ki ankete ben
de tarafotanm. Fakat bir an ~rt.ki orald'a bir memur
var, onunla K()9gmhyt bera'ber 'aSacak mJstntz? Son-
-270-
C:2
ra i.i~ , dort yi.iz h~i hapishanelerde yrubyor. Bull!latdan
masumlar c;ok vardt.r. Astl asiler daglarda. Ali§1ir de-
ni:lcn herifle beraberdiirler. Binaenal'eyh heyet buraida.n
g.'dinc£yc kadar af karannm ilamm rfica ederim. Bi-
la kaydi.i ~ant olmak iizere. (Devarnma maalesef rast-
lanamadt.)
Mill'i K i.itliphaneden temin edti.l'dli.
M, Onvel'
Hakimiyeti Mil:hiy~
13 /58 - B. 86 13.9.1336
Fesat Ba§tlar
Hep dah!ili ihtiliilfer ile Tiir'k ha:k!imliyet ve mi'lli-
yebini y11kmak isteyen ytlan1a.r ~irer birer cezayti seza-
tnnnt buhnak!tadtrlar.
Amasya muhabiri mahsusumuz yaztyor :
Di.ivenli ecne:biyeyri Ti.irk!iye aleyh!ine harekiilh ha:s-
maniye t~'v'ik kaslttyle muharebetde bulun'Cluklan Sam-
sun Metrepolithanesinde indetta;harri el!de edlilen evrak
meyanmda mevcut ve imzalan il'e miimza §i'k ayetna-
mc mUnderecat1 ve itJiraflan ile sabi•t oJ.an <;orum'da
fon1u Karakoc;akya,n, Vene:dfik oglu Hact Hampu,
davave'k!ili Lazari Patmadidis, Samsun'Ju Kirkor Ba.-
hadtryan, Kayseri 'li Kara:bet, Mecitozi.i Mi.iddei Umu-
mi~i Samil Orner Efendi, Fatsa Miistantikll sabt'kt Ali
R12a ile memleketin asa.yi§ini ihliil etmek, .j htJilalilik
aramak ve e~kiyaya gondermek fikri lile 4 adet bom-
ba imal eyledigi §Uhudun §ahadetlerli ve za.btt va:ra-
kast mi.inderecatmdan ve meikfir bombalarm hane-
inde derde:>t olunmast gibi detail ile sai:M dian Sarn -
sun'da mukiim Malatya'h Agob'un ve uzun miidd'et
icray1 §ekavet ve Kuvayt Mil~iye kumandanlarmdan
Mehmet Efendli ile Z1rn1k oglu Mustafa'yt 'k:atil ve
reyi ahzu gasp eyledigi §Uhudu mi.is~erniyarun §'ahade-
ti ile sabit otan Samsun'h,J Si•ini oglu Aneste Amas-
ya'da salben ve alay 48, tabur 3 neferi i'ken 250 cep-
hane ve eSliha ve e§Yayt mir1iyesi ile ve 40 kadar ne-
~ii?Ji anla~tlan Samsun'un KazanctlJ kariyesinden Orner
oglu 308'1i HUsey>in'i n Samsun'da kJtaa.'tt a.Sker~ye hu-
zurunda kur~una di:dilmek suretiyte fi(lam.l'a:nna karar
venilerek inf,az ettirilmi§tir.
Zapta g~il'di.
DEVRE: I CtLT:2 t(1I1MA: 2

T. B. JYIO M.

Gizli Celse Zabitlari

.I

5 Ekim 1337 (1921)

I e I

Mi.inderecat
Sayfa
I. - ZAP fl SABlK H ULASASI 272
2. - M0ZAKERE EDILEN MEVAD 272
7. - Ko(giri ve Umraniye hadiseferi, 272:280
3.- iSTIZAH 280
1. - Rum!ann Sam.1un nunta/..asmda icra
cl!il;/cri ~·ckal'cr mc\·::u:md(/ Lflziztan Mehtii'U
Ziya Hur~·it ve 01111tm bl'yfcrin Dahi!iyc Ve -
kilindcn istizahl. 280:287

Cilt 13

87 nci inika1, l, 2, Cclsc

 i 87 5 • 10 . 1337 c t

SEKSEN YEDINCI i lKAT

5 Te~rinievvel 1337 c;aqamba

B irinci Celse

REiS

KATIPLER

REiS - Celse kU~at edildi.

Zaph sabtk huliisasr okunacaktJr.

I. - ZAPTI SADIK H ULASAS I

SEKSENALTL 'CJ iKAT Kabul ediltn takrir mucibince iisera miibadelesi me\-
zuu gi:irii~uldu ve muzakerenin kJayetr kabu! olun-
4 Te'irinievvel 1337 Sah
du.
iKi Ci CELSE Kq:giri ve Umraniyc hadi eleri iizerindt: brr mtid-
det konu~uldu. (I)
Bu ct::bcde Rcis, ruznamede bundan e~ove!ki cel-
Re is
scde mUzakerlsine ba~lanrm~ bulunan Ko~giri hadi-
RCiS - Zaptr sabrk hulasasrnr reylerin .zc au:
scsi ile, Adana Mebusu Zamir Beyin Fr<1n rzla'r!a ya-
cdiyorum. Kabul edenler ... Etmeyenler .. . Kab11l cdil-
prlacak Usera mUbadelesi ile ilgili olarak iki madde
mi~rir.
bulundugunu ve Zamir Beyi n Fransrzlarla user a mli-
hade le j mevzuunur. takdimen garii~iilmesi hak k111cla
(I) 7ahtm so1111 hulroramacliifmclan Ill' lice rex pit
bir tahriri bulundueunu b~yan ile takriri reye ar1-:.:r.
cdflenletli.

.:.. - MOZAKERE EDiLEN MEVAO

I. - Korgiri ve Umraniye hadi1elcri. timen ettikten sonra, yahul hiikiimet lakip ettikten
s:onra, huklimet tahkikat e'tmi~. almr~ get•irm i ~ bunlarr
REIS - Celse kii~at edild'i. Saz Vehbi Efendin;n.
l!ap c: t.tmi~. Dogrudur muamele. Fakat yalnrz bir mu -
d'ir. Buyurun Vehbi Efendi.
?111• :~Jc bir yanlr ~ li:~ varsa, yine dedigim g:bi, zc:bun-
VEHBJ EFENDi - (Kenya) - Efendim me,·,~uu kqlik olarak dag ba'jrnda •tutamadJklan ic;:in :ecii'i ta-
miizakere olan Koykm meselesi. hukiimctin zaaf;n- kiba . ediyor. lstinnn \eyahul hiikiimet takrbatile cl -
dan bilistJade be~ on s:apulcu i yan etrn;~cir. )iondi rl .:- c::: :klerini ayn. gayrr, tuttuklannr, ayrr, gayrr mu -
kac;: koy basrlmr~ ve o kayleri yagma t:rm:~. S("l· a hii- ha~une ctmck i. t1yor. nu da do~rudur. Fakat ote
lk.Limetc;:e tedibi liizrm gelen on dart koy yer'n ~ y-::t- kilc r! nin takibatma devam olaydr. 1anen digerler
mi~ seksen koy mahv ve peri~an olmus ... (Yar.li~ se~­
dfolunuror. elde bulunanlar tecziye olunuyor. Hal-
lcri) Ben biraz fazla, noksan soyli.iyorum, en onu b.!ki vak·; o!zon cinayette gerck firariler. gere:k me\-
d[izelt. Simdi efendih:r burada bir mesck var. Hi.i- ~wfhr merhatdar olmakta mU~avidir. Mlisavi oldugu
·ktimet e'kser zamanda zebunke~lik eder, ceza:,r laz11:1
h~lrte bir;ni affeuiyor. digcrine mlisamaha etmiyor.
gclenleri tutamaymca sen bu kaye yak rn · ;n, sen d.;
)!mdi lm mescle iiy encumenden mi.irekkcp olarak
bu koyderi su ic;:mi§sin~ sen de bu tarladan g(;t;m!~ ;n
' .::vin l'm ; ~ oldugunuz 'komisyonda miizakere olun<l-:.~
d :ycrck eline gec;:eni tecziye etmek hukurnc :in !c l1 l i
l3•r kr,lm ai'kada~larrmrz firariler nasrl k•i affo!undLJ
liiztm gelir. Fakat cinayet cdenlere kar ,r .:in:Jye' cl-
mt\kuf olanlar da affolunsun. Bir krsmr da d'i yo r k1.
miyenleri muhafaza hUkiimetin vazifesi ik:!n. b,lak is
Heyeti tahkik :ye gitsin. e ash tahki!\at yapsm. ya ba~·
onunc gec;:eni, her kim ise yrkmr~. yakm!~ , l~lJil\ · etmi~
ta bir t-t rkliil mahkemesi davayr garsun. htikmun u
der. Simdi evvela bu cinayetleri i~liyenlt:rdcn bir krs-
orada vcrsin; veyahut mer'keze malumat vcrsin.
mi dag ba~lanna s:tkmr~ . bir krsmr istiman ctmi~. is-

-272-
 i : 87 5.10.1337 C:l
Efendilcr hcy<.:ti ltahk!ikiye g itmesi dogrudur. Fa.- ·I baglarmda oturacak, bir ktsrru muha.keme gor-
kat g'i den heyeti tahkikiyenin yapaca!b tahkikatm mekle sUrUncemede kaJacak bu muvafJikl msfet ve
mcrbu.':u, ucu . 'kulag1, 'k yyrugu burada nasll oiuyor? madelet clegildir ve dnsaf degildir Aym meselede
Tahkikat yapiiiyor, geliyor buranm keyfine g:eien ci- mU}terek olanlann b~ r k1smt affolunuyor; bunlarm
heti 'kesiliyor. bic;:·ifiyor, makaslama oluyor. Yani bu- da affoflunmalan laZimdir. Maksi!Jdim budur
ranm keyfi Uzerine oluyor. Simdi oraya giden he-
SALAHADDlN BEY (Mers\n) - EfendJm ben-
yeti tahkik iye saliihiyeti kiimile ile git n; eli ve son ra
dc:.niz sureti zuhur ve tarll hareketi soylem~yeceg1im.
mUlk, askcri memurlardan. ahaliden her kim i:;e. bu
(\inkU tekm.il arka,cfa}lartmiZ soyledi: Bendeniiz §Iim-
gibi ~eylere sebebiyet vermi~ ise ve bu gib: c:naycte
dli encUmenini~in kararma 3Jit hususu arz edeoegim.
cUret edenler'i kar~t kaqtya getirip cUret e:mi) isc.
BaZI arkada~lanmtz vaz.ifeten bir heyeti tahkikii')'e-
bir Pa~a da bilecekse gitsin gonderelim. Cfendiler
nin iza mi en dogru bir mesele, en dogru bar tarzt
ahali bunu is!Jiyo r. Fa kat ma::~tt eesslif ve ma a ~ tcesslif
halcl;;.r bLtyuruyorla r -'ise de, ilcaat doJ,a ytsiyle .. . IVe
gidcn heyeti tahkikiyen in nc yapacag1111 biliyor mu-
binaenaleyh ktymetini dU~UreceginJi ve neticetcn mah-
su~ uz? Zebunke~lik ederek bic;are dort be~ koi !iiyii
cup olacagllldan umuml bir af ile meseley;i kapat-
asaca!;: ve bun a. scbebiyet veren askeri ve rni ilki m :c-
mak evla olacagt fiknindedir . Bendell!iz ve encU-
mur lara h ie;: bir ~ey olmiyacak. bir _u<tl bile olun -
menin ekser·i•yeti bu fikirde degJdir. Yalmz efendli-
f!'tyacak. Ah a lide bu. hli snU tesir rni ha ~tl C(kr. su,'
ler, evvelii zuhur eden hadi.sat yaln1z bir binba~t
te ir mi hasll eder. efendlin·in bir kag1t t;1kar1p tehdit etmes,j_ tizerine ol-
MAZHAR BEY (Aydtn) - Gidecek hcydi L1h- mu}, bir r;ok adamlann mahv ve ifna ve btir alay
kikiyen in Mcclistcn intihap edilip gidecegini bilcrek kuvvetin imhasma kadar vanlmast suretiyle zuhur
m i soy!U yors unuz? etmi~ bir vakay1 adqyeden mi munbaistir? Yani alay
malay yetmi~ seksen ki}i hiik.Umet kuvvetini oldu-
VEHBi EFENDi (Oevamla) - G iden he yeti tah-
ren kuvvetin bu harekeVt kendii ba~ma 1111 mlinba,istir?
kikiyenin bihakkm adaleti icra edemiyecegi ic;in ...
Bir hUkumetin diyecegi vardtr, bir de j~iten arkad~­
(gLirLii'tLiicr) Benim zanntma na zara n adaleti icra cde-
miyecegi ic;in mevkuf olanlann, nasJ! ki firarii.,ri af-
Jann diye~ gi vard1r. Bu mesele hlikOmetin ekle et-
mc i icabeden bazt malumata gore mlihim kuvvet-
frdiyor. (Af lazrmdtr sesi) MUsade buyun1n ll-.ydr n-
lcr toprayarak . yani resml, gayrt resmi kuvvetder
di firariler ne olmu<ftur. bilir m isiniz, kim takip e!di -
toplayarak oraya ha.reket ve du~man memlekette
yo r? Gitt i o. Fakat efendiler bir ~art var. bu me~ e le­
imi~ g:b1; hareket etmi}t•ir. 0 ba~ka meseledir Her
ve Ders im me<;elesini karJ~tJrmamalt, Dahiliyc Vc 1(a-
halde i~in bu derece dahli olmasmda bazr mahirnat
let inin verdil_b iza hat ve bcnim yapttgim har i<;:t·~n tah-
ol~a gerekt'ir. All:m aka oluyor. Bunlarm esbab1
kikata nazaran O ersim meselesi yo'ktur.
avamil.ine tamamiyle vak1f olmak Medisi Alii111in Vla-
HASAN HAYRt BEY (Ders~m) - Ben Refet zifesi m id'ir. deg,i[ m idir? Bendeniz.in anbyacagtm
Pa}antn verd1i{\li izahatt ki!Jbul etmiyorum. budur. Ba~tmiZI geri ~eVlinirselk memleketin mena-
VEHBI BEYEFENDi (Devarnla) - Dersim'de fii ile ve htlkuku iJe atiyen ve halen ·aliikoadar ffil ·

de bir }ey yoktur ve Dersim"de bir }ey c;~kmamalt­ y1z, deg:J miyiz? Mec! iSii Alti vaz1ulyed olmaltdtr
dir. R'ica cderim Dersim ~oyle, Der~im boyle, hu- Bu afta adalet yap!lmaltdtr. Aksli takd~rde sizin ac-
kumet dememeli. Dersim biz.irnle beraber degi mi? zinize gUiecckhr Adalet yapi!Jffil'yoruz d'iyorsunuz.
Ne hUkumetli, ne m illetli tehdit edemez? Dersim'i n Ne d.cm eJk bu Mecltis iki ki~i}'1i as·amaz 1ise? .Ast.lactiik.
bu rneseleye tesir'i yoktur. Aynca mlillet ve hUkCtmet ded'igi niz adamlar bakahm asrlaQruk ad•a mlar nudrr,
}e£ka1t ve merhametle mademkJi bir ktsmt affolunu- ti} gormUs adamlar mtdtr? Avamil•i d)Xice gormed.en·
yor, hlikftmet bunlan da affetme.li Fakat Dersim'in bulut arkastndan sureti wnumJi,yede yi.irtimek Jistiyo-
tesini ile affolunrnuyor ha ; Efendim meseleyi kendi ruz. Benim istedj_@:m ve enciimenlin dedigi hiikume-
fikrimce, fiiknimli arz ediyo rum : Zannediyomm hLi- tin yedinde bulunan evrakt tama:mile talmast lazim
kumet bir heyeti tahl-c~k iye gond..:rmek te}ebbUsatm- ge!ir. Bir (anket parlaman!er) ya111i Meclisi A!.inin
dadtr ve bu y;anlt§ttr efendiler. Sonra Meclisten bir muayyen azas1 ile bu i~i n ne oldugunu anlamastdu.
heyeti tahkiki ye gondermek bu da yanlt~ttr <;unku (i.inkii bu gUnkU vak.a dogru hallolunmazsa, yann
bu zarnanda, heyetJn tahkikatt matlup ve~hi i.i.zere ba~ka tiirli.i tevelh.it edebilir. Benim za.nru.mca jy1
olamtyacaktJI. Olamaymca b'unu bu oiheHe bagla- di.i~liniip ona gore k.arar vermek liizunillr Bu me-
mama!tdu. S&mdt bura.dan g'idecek heyet onlann sele bir ~ok rnesalil! atiyenlin ba.~jtnda buluna:bilir. _

-273 -
 i : 87 5 . 10 . 1337
Ha1km huikukunu ve hal.km istirruhatini tam amile
anliarnah, yanh~ yoldan kurtarmah ve dogru yola
sevk etmeLi. MecMisi Ahnizin m~huli.i bir ~ey kal-
.n:.am.ahdJr Tenevvi.ir etmi~ bir cihet Meclis.i Ali-
n:izce m~hul kalmamaltdlr. Vak1f oldugu hu su~a t­
ta, halk haberdar olmaksiZLn yaln1z icray t ten,krit
edli'yor llizdle. <;i.irukti matbua:tJ efkar h!i" birini ba-
Slp ortaya rkoymuyor ('Unki bizde matbuatm kJy-
met'i yoktur. VesaJik. evrakm •tetJkilki -ile .i)e ba~Ia­
myor ise, zanrredenim, dogru ofur Onun ·i9in Mec-
]liSii Aliniz izhan aoiz ve bir adale-t teSisine muvaf-
fruk olamamak , meseleye vaziU!yed olmimak dogru
degildlir. Bugi.in mute~ekk.Jil olan hi.itk umetler i<?in
g'lllyn ·kabl;,J, tevafuk ede:m ez. Mesele a•nla~dmah,
dahlli olma>h efendiler, mesele a:nla~Ilma!I. Adaleti
mutlaka yapabilmek mUmki.in d e~i ldir Hatta lint•i-
hap edecegin'iz heyet kim olursa olsun, dogru ada-
let yapamaz. htedif\'i adaleti bildigi gibi yapamiya-
cl!ktir. . Dogru ada>h!,~i bildr!gi halde , baz1 kiymct·
ler vard1r kti, onJ.ar taman"He olyUlrne;k !iizJm ge]iir.
Bazan mc•rnlekete makbul a.dal::Jt yapabil•: r. ·Bu da
g:decek heyctin i~tihadma ka!m1~ bir meselctl ;r. Yal-
mz buradalll g;idecek ·heyete sahl hiye•bi tamme ve r-
mek, yan1i istilkh11 mahkem e•leri ne verc.!!g('l1,1iZ sralahi-
ye~i vermek laZJmdir ve istediiklerini ccza.landirnnh.
cfal.i budur deme!ti. DU~{b.duk (ankct) ~e.kJ:nde, ya-
ni t:iden. he yct:i l>ir an'ket ~ekl•i nde lma -ktl!~. Yani !.ll;_
den heyet tahkli katini •i·kmill ett!kten. soma M cd;'i2
bi;Jd;irrr,e·J.i. Efendiler Medi ~i AJ/i i~ti had · eJ cr·e sa-
liihiyeti tamme verc.!J.:J,i.r. Benclen.iz buna muha!·'f
d~~ili m. Gidecek .lh~y()Ln in1f ha.b1 m~se lc ::: nd -~ Mec-
]tis';.n tecel !li edecck 'kan'?•a,tma, buna tannrnen kam:at
cdeyd!!m... (GiirU!tU!er. devam s::sleri) Efeml·i !er;
W?kil edli len hey'e.tlere bipiiyan saffihiyet de vc rebi-
l'irsc!niz, 'kanrua:t s·izf ncJ!ir. Enctim~enin ka.naat1 b!da-
yete n bu ~0kild~ tecelh etm:i:}tiir. Bu ,lu dcgru l'ul-
muyorl ar. Bina enaleyh herkes i9tihadmda ~erh es·:t: r.
Ben s;izir~:!c•ine hiirm(!,(. edliyorum. Herk esi n ar~. s 1nda
[ia,nl( v'ardir. Alla.h 1ins~.n lan biri bir·ine mi.isavi ya-
ratmami~tir. Efendliler bu mesele bur-ada mcvzu -
bahs biJre olamaz. Flllakika efen d;ler za:na n gr<;ir-
meden i~i b i ~irm ek yar:1ya merhem l'dima:k liit.Irnd!r.
E,; !seydl:m bendcn·: z de bu tekJ,jfte b er~ ber o!al:J\·
tJm . Bunun i~;n meeelmin !Jir ay, iki ay unma -
Silllda bir ber!s gormi.iyorum \sii mcsele ~udur: Yan-
II~ bir icraat yapdmamdidJr. Boyl e' b:r hryctle mc-
sele)li an1am3.k istediigi gibi. tekmil evnk1 hUkl!-
m ~tten ald1ktan sonra ora;'a gide'!1 he.yetc v.orir.
karar verd'ig.inde hi.iki.im dursun. derhal orad::~ mc-
seleyli arrfar. Bilhass·a bendenizin an!adigim ~cy; o
====== 274-
C: I
aivarda!ki h1rtalar du~an zanr olmu§, maddeten ve
manen du~an zarar olmu~tur Bu ynar2. ~ l1 m er hem
olmak Hizund1r. Bu ya,r.aya bir af ile bu mesele
bitmi~ olmJyacwkt1r. Abi ile V<1 · ·,.;, aca!Ja .Alli'mn
Velii'nun sozi.i ile kahrsa mar d our. F<~Jkat ora ath-
va11ini, c,ivarla alakadar o:·_,L heyetier.i n ihtliy~anm
tekmil anlarsa dogr ,tt.! _,n dogruya Mecl~ si ALinrize
an:lat1r ve b 'naer ~•. ~Y h memlekete bu sure1le · hizmet
edlilmi~ olur. ) u i~\ nokta bendentiZ!i heyeti tahkli·kii-
ye izarr" ..... tar-afpar kdiortmi~tlr. Efendiler, bu !Jir
§ekil olabi ·~i r. Net1ice · itib<~Jriyle bu daha dogru ol•a-
biJ,jr. Bl:naenaleyh buna ta11aftar oldum , bu kanaa-
tlml arz ediiyorum.
MUSTAFA BEY (Der9irn) - Beyler esas mese-
lcy>i arkada~lar lamamen iz<th etmi~~ir Yapllan fe-
cayi soylen•i·lmi ~ ve goren a.rkada~har da ~ehadct et-
mi~lerdiir. Nure:bt:n P~a Hazretleri Dmraniye i.ize-
rine suvani f1rbsl t<~Jhrtikinde gidiyor. Ahali deha-
let etm-~ge haz1damyorlaor. Suvari f1rkas1 orada i'ken
kond_i s,;n-e ~ifre ~riyor ve bunJ.ar haz1rdu·. bunlara
ne yapa hm ve bunu soyl:;:$inler a.Siker arkada~lanmiz­
dir. (ek iliniz Topal Osman Pa~aya emir verdim o
yapacaklard1r. d:iyor Nurettin P~a biz Amasya'da
iken Pon ti.is meselest.nden dolay1 Samsun 'a gitmek is-
tedti, kanunlar aymda idi. Kar, k1~ta hareket etbi,
Ha vza'ya vard1. Ha vza'ya gidenken orada-ki ara-
balar k5m ;Jen o daglan a~arak Samsun·a kladar gi-
c :p ge:L...'i. N::iSII oluyor k;i Zara'd.a n Dmrnniye'yc
g:tm:yor? Zara ile all1 saat mesafeded-ir. Heyetli
tahk·ik'iye glidtiyor, bu mesole bitmeJk iizere iken
Yah Cemi\1 Be y buraya ~ : fre veriyor ve bu ~if re gelii -
yor ve ayr. 1 zaman cb MUdafafili Mill.iye Kumandan-
hg!nt3. mi.iracat ed iyorla r. Sonra e:sas mesdeni.n AJti-
~an tarafmdan ika ediilecegi 'idraJk ediJ,iyor ve Alt i~an
Bey tat··afmdan da hi.l·kilmete tirna edlil'iyor, vaJtiyc
A!l i~a n Bey Kovgm'da tutuluyor. Abi~a.n lley Der-
~!m'e g'ic;iyo r c;.'olugunu, qocugunu getrirrne.k i~· in
adam gi)nderiyor, bu adarn1ar yolda iken suvaroi
f1rkast Dmranliye'ye gidliyor ve ksrnen ti~tiraik eden-
lcni elde etmek Jaz1m gel·irken Ali~an Beyi:n .a,iJesti
i.ize~lne .... icabederse 0 azbitan gehip bu tki.irsude soy-
Jeyecekt:ir. Zab•iti dogiiyor, h~ftaJ, arca hizmet edfn
·adam f,j,jl:i ~en.i ynp1yo r, Alt i ~an Beyin yanmda per:i-
~an oluyor. Beroi tara.fta olan vulkuat Abdi.ilk<!Jdir
Bey l'aiil·ikte•n ~1k't1 'ise de oturmu~ orada ihtima•lki
ba~ka te~kilfi.tla ugra~ 1 yor.
Bendwiz, MecltiSii AJii.llJizden Ders1im ,ihv.a nmm
Bdr istirham1 vard1r. DahfiJI:,ye Vekiili Pa~a Hazretle:r·i de
dliyorlar k.i; bu millet .i~ine d'i.i~en bu fesa.t, biz fs.
lan1 degil m iy~ z k•i ~u kadar zamandan beri .... Zeki
 t : 87 5 . 10 • 1337
P~arun dordi.incii ordu kwnanda.nhg1 vard!r, hi~
bir 2'J3JlYcl!ll ha.rekat... .. zaman yoktur. 323 de Hane-
dam Ali Osman ne son nri~an gelmi~tir~ Bi~are Siirt
isya-n e®r, b~ka taraftan KUrt isyan eder. Bun-
dan sonra ..... ne olmu~sa olmu~. Yalmz lYize lslami-
yet n•amma Jngil•i z parCIJSI meselesi surUyorl:ar. Bize
!eke sUrUyorlar.
SOKRO BEY (Karahisansahip) - Dersim'de
Dahiliye Vekili bir ~ey oldugunu soylemiyor.
MUSTAFA BEY (Devamla) - Bende kuyruk
aciSl vardJr, sende evlat acist vard1r. A iretl•i:k.tir.
Mah1muatillliz a~irettikte bir usul, oglunu oldure-
nin kendisinli de mahvetmek isterler. Bu adamlar
oraya gidiyorlar, dehalet ediyorlar. AJ ,i~an Bey
( 1293) muharebesind~ bu hiikilmete bir bu~uk mil-
yon 1ir.ah.k zahlire vermi~h. YaZLk deifl mi, mem-
leket soyulsun? K~giri ahaJ:si bu ana kadar hu-
kilmete burada bulunan o oivar mebusu arkada~!ar
b:Lirler, bugtin mahiye vergisini verir. tekalifini
venir, Yaln1z K~girfi de~il. orada daha TU.rk'Un en
ileni hanedam diger hanedanlara da fenahk olmu~­
tur. Kuru9a:y cihet1n.de KU.rtler de vard1r. MU.ftii
efcnc.li de soylesin; bir TUrk koyUne nizamiye za.bi-
tam gitmi~. ham!iya buradaki hail, k.i~:m demi~ler?
l•kJi ki~i bulmu~lar vurmu~lard1r. Bir ka~ ki~i ~~·km1~
arkada.~1 yatarken goriiyorlar. Hani hahlar, kilimler
diye tazyik ediyor, ahali de aman bli21i i:ildurlirsU-
nuz d·i ye derededir, derler. ik:i kalir, iki de bey-
gir yU.kJU hahl•arlia Erzurum·a dogru gondermi~Jerdlir.
Bunlan klimden soraltm. Eger yagma i.se Sahanm
boregi hc•p heraber soyailm . Oy!e ya }"az1k deg:J
m~ bu rn!ill•ete? ioabederse bendenliz gidenim, gos-
ter•irim bunl•ara kar§l.
REFET PASA (Dahilire Vekiili) (Tzmir) - Bas-
rna hWca yesi.
MUSi"AFA BEY (Oevam1a) - Bu ha!Jiar mey-
dandan Dersim ihva.ru diiyor ki; biz tngi~izlerden
pam almi~saJk mebuslanm:z da alm1~l.ardJr. Rabttali
islam vard1r. Rus~ar bize milyon.larla para te!dif
ett.i, kabul etmed\ik. B~ladiiktan sonra Alemi Js-
lclm i.izenine tazyik ~krnli~tiir. MU.Sveddesi mUftU
efend•ifllin yamndad1r. Ydrmi bin kii§ ile gelmege ha -
Zir olduklanm :...HiikiJmet tarafmdan gaip olmu~­
tur. Ne yapahm ka;IJil degildir k!i .... merd~ven koya-
)Jm Hazreti 1sa'mn yanma pkahm. Bu adarn.lar
dliyorlarki bir heyet gelsin, heyet gelmeden umurn
mill~n kalbinde, mliftii efend'iDin buyurduk.Ian gi-
bi, kadmlann rrzma ge>9ilmi~. herifin oglu OldU-
rillmii§, kansmm rrzma ge9i!lmi~. be§ ~mdakli kt-
- 27':>-
C:l
zmm Jrzina ges;ilmek i9in kesilmi~tir. Soylesin mU.f-
tU efendi, verilen vesikayt 1:1idiniz gori.inliz, kulagt
kesilip f~!>nalik yaplim1~ttr.
BIR SES - Efcnd-im bunlarm maddeten 'i sball
mlimki.i.n mlidiir':'
MUSTAFA BEY (Devamla) - Bendenizin bun-
Jan arzdan, izahtan maksad1m, Amasya'da.n bu-
raya gelen arkada~lanmdan - onadan gelen yoktur
ki size gi:istereyim- Yemin etnik mukadde11at1 mil-
tete hfi.k,im olduk. .. Bunlar Havza'ya gel1iyorJa;r, as-
kecr gedirilmi~ alan yemegi dokUp biz §Unu, bunu
· is~ iyoruz d:yorlar. t:;orum ·a gehyorlar BeJOOiye
Reis·ini sokak, sokak dola~tmyorlar. Bize illa et
bul. bize et bu!acakstn1z.... Am a\)a'adan bir mek-
tup \·ard1r. Diyor ki; Allah a~km <J bu topal Os-
mJ.n·m yapu1;I fenahk ne hald.ir. Hde Zara Dm-
r<~r. i yc: i~yan ai. Ayn:tct ogullanna ilt~ha.k ediyor-
la•·. oray1 btra k<!!:m... ne a~ kalm1~, ne ~uJ •ka1-
mJ . n~ hayvan ka~m1~. Bunlar nereye gidiyor?
Pa)a Hazrctleri buyurdu ki bunu demC!k l<l.Ztm de·
gildlir. O i.inki.i matldc icfi geldi g~ti. Yaln1z benlim
a1 L.um P1.emleket;n, sizin milletinizin sizden · isUirha-
matt tabi1 Hazr.::ri i•a yok.tur. lstirhamt bu fenalrk
olmu)tur. Ytklian yikJlmi~!Jr, yana.n yaruru§!Jr.
Bu fenu!1g1 ka!dtrmak ic;in alllyi.iz sertedi r Dersim ,
Der :mi zaten istemezler ki bun.lar adam olsun . He-
nif yag goti.irlil'ken yagm1 koyup tartarlar... Billah.i
alddar. Son ra i:itek,i herif dese k.i avukat!Jg1 dU!je
gid ~ n vali o sandalyara yap;~mak i9in , taha;kkUma-
!Jnt J;..:ra igin D ers:m i yan e>tti d!:yorJa.r. Na.musum-
la temin ediyorum, h ep~i ,js,yan etmemi~tir. Arz
edeyim bir a~iret zulum lizeJ I~nc isyan etmi~bir. BiJ1i
binine kan~tmlmJ~tJr. Beni dogersen .ben de seni
dogeliim. De.r imlliler diyor ki, bunu Mec.l!isi Ali
bugi.in hLikilmet Peygamb r oJsa bile biz hfrkfunetin
sozunU. tan1myoruz. Y~lmz BUyUJk Mlillet Mechis.i
Ri yaseti ne arz edliyoruz. Bu yapllan fenal.Jk yapll-
mJ~tJr. Bu bi~areleri af edin.iz. En evvela blizim
bi9arele11i affediniz. On dan sonra bir heyedi ta.hk~ ­
kiye gonderiniz. Eger .bjz JngiJiz paras1 ald1ksa,
b:z kenctimizi asahm. Momlekct~in arzusunu Heye-
ti C'dilen,iz kabul edersell!iz bunu kabul edellim. Son-
ra bir hey::t. git<Jin Oerslim'in, kC9isi mi noksan,
ar.azisi mi noksan bun.lan anllya!Jm. Etrafa at~
go!Jderelim Dersim i ya:kal1m fi:Lkalim ·i9inden. Ben -
den'izin fikrim ewela af ile ha!letmek, sonra da ci-
var<.>. gitmektir.
REFET PASA (Dah.i~iye Vekili) (izm1r) - Ar-
kada§lar benjm mevzubahs o.lan mesel.ede anltyama-
dJgim bir ~ey varsa, gerek hi.ikihnet ve gerek dliger
 t : 87 5 . 10 IJ37 C: I

Mkada.'jlardan eksedsi. yani meseleyi az c;:ok b!lenler- REFET PASA (Devaml·a) - 0 D~rsim meseles i
den bir c;ogu... Ders:im mebuslannm, ortada h'ic;: bir ic;tima!, terfihi meselesidir. terhip meselesi degil-
Dersim ·i~i olmad igi halde, ve tekmil Koc;giri i~i dir. Efendiler ~imd<i meseleye gele~im; meselenin
oldugu halde, hay1r bu mesele Ders1m meselesi nastl ylkdlgl, nic;in <;ikdJgtnt, ne oldugunu , neden
cfemelenidir. 0 halde Dersim1in isrirhammi di.i~tin­ lilerli geldig.ini burada tekmil arkad~lanrnlz, het1kes
mek, Dersim'•in · ihtiiya~mi di.i~iinmek ayn bir mese- kendi nok.trui nazanm soyledi ve ben de boyle de-
!ed.ir. Bu sebeple bu memleketin Dahil•iye Vekili ol- dim. Hangisi dogru? Evvelii hi.ikOmetten Hal~s
ma•k itibarjyle nastl Konya'y1, nas1l Tstanbul'u. nasil Bey, fecayii fiilln yapt1, filiin yapmad1. filamnt
Sams.un'u dU~i.iniirsem, Dersimule11i dU~iirunek ve <;:Ikardt; filiimnt c;Jkarmad1, isyan pkt1. Hangis>i
Dersimltiler namma soylemek mecburiyetindeyim ki dogrudur? Orta yerde bir vaka.i isyanliye vard1r ve
Dahili·ye Ve-kiHet·i Dersim livas1 halJkma iyi hareket- bu vakaJi isyaniye de ileri gidilmi~. fenahk yaptl-
lertinden dolay1 memnun ve miit~ekkirdir. Bunlann tni~t.Jr. Ortada her iki tanafm yapdJgt fenaltklar
bu i~te dahl'i yoktur. Ders.imlilere te~ekki.ir ederim. va.rd1r. Aranacak nokta i9inde fenaltklan bulmak,
0 halde pek istirham ede1 im. bu meselede Dcr- liizirnd1r. Fenalar kimdir? Fenahk <;:tkmasm, tek-
sim lafmt tkan~ttrmayaltm. Hak~!nasl1k olmaz. c;:iin- mil fenahklan birdcn tedip edcni:m. Diinyada ha,kika-
'kti dogru degild'ir. Den~im belki ben kend imi bil- ten en fena ~ey fenalarm aff1d1r. Af nedir efen ·
dim bilebi, asker oldum olah h1yanetini bilmiyo- dilu? Ben anlamam . Af adaletsizliktir. eyi af-
rum. Sl!rndlikti kadar hep dogru hareket etm i. . ~im­ fediyor unuz? nu bir hak degildir. Allah bile af-
diye ka.dar menfi hareket etmemi~ti r. Takdir ve fe:miyor efend:Ier. Tedil etmekle hata ettigimi iti-
htikumet namma t~ekkiir ederim . Yaln1z anhyama· raf ediyorum . Erzincan mebuslanna soruycrum . Ben
dJg1m blir ~y var. Esk.i !Jir laf vard1r. zann~d.:-­ Dah;tiye Vek ~ li 1fatiyle teoil karanm geri almaga
nim ti<;:tincii Napolyon demi~; Allah ha!k etmi~ ... TaZinJIYI7..
Benlim Der~im arkad~lanmiZin gogstine ni'i3n t&k- FEVZi Ef-'E Dl (Erzincan) - R aZIYIZ. fakat
mak ha~a . .. Gogsiimiize !lli~an ta.kmak ·ic;:in Dersim·e ger i alab.:t iyor musunuz? Her iki tarafa tam bir
glidip i~ mi <;:1karalrm. Qers•imiin dagl•annda i~ m1 adalet Uzere icraatmtZI bir arada gorelim . Bunu ka-
c;1kanaoak filiin p~a filan :zlaman, filan bey, o bir tiyen yapamtyacagmiZL temin ediyorum, hilaflnl te-
gUn filan bey yann... Mahaza kazanmak 'ic;in gi- rr. n maatte!iekki.ir kabul ediyorum .
dti•yorlar. Memleket dahillinde b~ka bi.r ~ey yoktur. R EFET PASA (Dcvamla) - Verjlen tecil ka-
En be~bat. hasbelmUrur bir yz r intihap edip kafa- rarnrunesinin ge§'i almmasmt tekl~if ediyorlar m1?
Jarmt D ersi m'jn kayal1klanna 9arp1yorlar. Konya' ya, EMi BEY (Erz'i ncan) urettin Pa~ayt ora-
b~ka yere gitmiyorlar. Siverek, Samsun'da daha dan gcri aldigmJzda kabul ediyoruz. Nurettin Pa -
koJiay olabt; ],ir, oraya gitm~yorlar. Boyle icap edi- ~ayt kald1rmak ~artiyle.
yor. DerSJimJiiler }'line kalkmr~t1r. Her ~ey dolu, H0SEYIN AV I BEY (Er7urum) - R eis Bey
yani ic;:i b~tan a~·agt k4ane olan Ders-im'e gidiyor- usulU miizakereye da ir soz i terim .
lar. Ni~anlarla, iinvanl•a rla. riitbelerle geliyorlar. Sua! n cevabm1z nc varit ve ne de makuldi.ir.
Y.apmryallm Dersim ac;ttr. dagltkt1r, dar bir ycr- Bugiin Meclis vazllllyeddir. Mesele Meclis mese-
dlir li~eride;kii ahal'i, Dersim dagl·a nnda!ki ahali orada lesidir. Yt:eclis bugUn bu ~ekhi mi.izakere ediyor.
c;mt1Eanm temin edece:k kadar gtdaya malik degildir. Me~elen •in benim de bildigim safahalt vard1r ve
Bir kanunu tabia1t vardtr. Bunda ac; kurt karlardan Meclisi ten~:ir ic;:-in Dahiliye Vekilinden soruyor ve
c;tlk~ar. karstz yere wider. Dersim'in ha~taligl miicer- bu tarzda memleketin musa:t ~eklinde sualler kar:)l·
retbir. Dersimliiler ..Uyi vatanda~lardtr . Fakat ac;:dir- s1nda kend:sini temin etmegi kendlinde bulabilir.
lar. Maateessi.if demin bu kiirsiide bahsolundugu Bunun ic;!ndir ki ~ekil i9inde b1rakmak dcgil..
Yaklit mezhepten. dinden bahsolundu. orften. mil - RFFET PASA (Devam!a) - Meselen in benim
letten b-ahsolundu. Oyle degil, onlar da karde~. d.: b:td;gim taf ilat1 da vard1r. MesuJiyev:n tezahi.i-
onlar da bi:ziiz, ba~kas1 yoktur, aynlik yoktur. Ba- rLt IC,:In, mesuliyek te~rik i9in ar!<1ada~lanmm, on -
husus bu kiirsiiden soylenilmesi. Bunlann beslen- Jann hakkl ic ral ve te~rii haklan vardtr. Bunlara
mesi, iman, terfiihi, ovalara indirilm~· i ayn bir sordugum ualh:ri arkada~lar anlarnJ~dlr .
meseledir. Bu bir Dersim meselesi degild~r. SULEYMA SIRRI BEY (Yozgat) Sivas'tan
SULEYMAN SIRRI BEY (Yozgat) - Goni.il deg i ~tirmemek laZLmd1r. Ceffelkalem, bedavadan
hterdli ki ~u beyanatmtz matbuam aksetsin. vcrilmi~ aff1 ~afih degildir.

-276-
 t : R7 5 ' 10 . 1337 c :1
REFET PASA (De\amla) - Beyefendiler; gelen lis~iklal mah'kemesid'ir, malumatt vardtr. Bana kenldi-
haberler... Fakat bazt zamanlar olur ki ara yerde !...:•i soylesinlcr rica ede~im. tsti•kl<l'l mahlkemeslinlin ye-
muvaklkat !Jir mutareke olur. Erllincan mebuslan a:nd.c)<li sal:'ihiyct dlilllya yi.izi.inde ktimseye verillmli•yor.
soylec!Wlderimi anlanu§[ard.Jr. ErZJincan mebuslan Ank-L parbm entet'in bundan daha ta•bi.i bir ~kJii
zannediyorum k,i ben dagda bulunan insanlan affet- o!ur mu?
mek i9in adalet penc;;esinden kurtarmak ic;;in, adhin SEYfl FCVZi EFENDt (ErZJincan) - 0 isbi'klal
listiine ktil iJ.tTnak J9in affellmehi.. Azarnetini idrak mah:<c m: ;.( ya!ntz ni9in. mevkufi•n ... oJ.s un.
eder ve ona gore tedbir almak mecburiyeuinde kcalt-
REFCT PASA (Dcvamla)- Thkmil meseleyi b~,
nz. Teoil meselesinden dolayt ne jc;;in tecil ettigimi
tan apgfya kadar, hatla tt!Cil•i talhbat karan cfu!hl na-
sormalan dogru deg;ld;ir.
7-:<tt d'J..kaie alrnmalkstzm, ba~dan a~agt; memur, ha-
(\inki tecil•i ne iqin yapdtgmlt onlar da b:JiyorJar.
'i; :m, •kfitip, fts·i, koyl·i.i, e~raf , aga veya'hurt alehi.de b!Jr
HUSEYi BEY (E!·zincan) - Biz bir ~ey soy'le- vat;:;~da~t ba~ta n a.'iagt m"·elt:n!·n n1hunu rneyd!ana ~~­
m~d;'k. karara.k bizi tenvih etmok ha•klktnr hai zd'ir. Bu istilk.-
•EMIN BEY (Erzincan) - Bit· ~ey soylemed'i k. !:tl mah:k cmc i te•kmlil salahliyelt de bu i.~e vaziyed ed!.i-
REFET PASA ( Dc:.vamla) - Gayd bas·i·tlir, hi'f yor. ivl emurunu, zabi:uini, asisini herkes·i muhalceme
:r ~ey yolktur. T~ :::J refolunmu~tur. Tecihi muvak.ka - cJco,;k neticede son hLikme !JiZJi dlavet ederse d'aha iyi
t n durdutm'a k•ttr. is rcd. gin:z zaman geri altnahilli r. ol u r.
Tc:cil vazt ilc b:z adl.i.i ha1k1km oni.int! durmamt~rz. :•IU. TAFA BEY (Der.~:m)- Pa.')-a Hazreotleri m'i.i-
Adal e:t devam· ed'er, herk e.;li n ensesine pen9e i yapt- sa·ade buyurunuz, o~ta yerde mevzubah.s olan meseile
~tyc·r . Em'in B<:•yi n anl·a·tma!k istedig,i ~c,Llde teci!jn va!'{ltr. Hi.i'kumet dogmdan dogruya bir heo/elt gon-
b:zzarur yapr•lmt~ oJiduguna H e:ye!!i Atiyenizde bir ka- -derm dk i9t.iyor.
n·aa!t hasrl o~mu~tur zannelierim ve orada mevcut bir
R EPCT PA.,.A (OevamJa) - Her heyeti tahllci•kuye
t.:d::batt icrald a yo.Jsuzlu'k \"ar. Bun'la.rtn beyninde ka-
az 90k hliklime>ttir. Her hi.iklimet az ydk sizxien de-
nunu, adalelt'i ta.t[jifk ellmelk ...
g.ldir. B:r uv~y evlatlrlk hasrl oluyor. Simdli bu iiYey
FEVZI EFENDi (Er1:incan) - Yok. bun·a emm
evlat mevk ii nde kalan hi.i:k.i.imot , dogrudan dogruya,
ola ma:yrnca ber ::k i ciheti tercih lazrm gelir.
demin arze~c:g:m bu mcseledcn hadis olan meseHi
REFET PASA (De•amla) - ... mese i>!Si derhal bi.i ,Un bi.itiin Der im':n ihuiyac mt anlamak i9in... ben
k·afmayai:Y]iyor. Binaenaleyh bu andan it;baren, Er- De ,.-m"ii arkaJa.~l:lflmla gori.i~di.igum zaman, dedi-
z;;ncan'dan itil>aren soyul'an insanfar, oldi.iren insan- ;_r ki: Derc"im san_agtnr mi.istak11 yapmtz. Dii.')-i.ini.i-
lar. Erzincan·m cenubundalki ova dahi kamilen so- l'tim ben. D crsim an.cagm1 mi.ista'kil yaparsa:k iyi mi
yulmutur. Soyulan , kmlan yerler, oldi.irlilen in an!ar o::tc:lk, fena mt olacak? Oi:oki arkad~t ~agmnm so-
yafnrz Zara. Umrarl!iye ctegi.J... Harap olmu~lur ve ra.r.nl, he a p ederim, ed'crim. Mutasarnfm llla.a!Jl dot-
binaonah::yh ~;md!i ba~tan a~agrya kadar te!kmil isyan maz, m•J ::!$, rnfm ma2~1 dolrnaymca nereden verece-
t:d~n mrn<alka'da asi!e!1in efah•in bu asil-ere kar~1 ic- g:m? 0 ;;;-·~im'in maa~r i~:n Maliye Veik'il!i ile hergun
i'a.yt hartl:<at eden insaitlarm effil ve hesabtm gotmek m u.::ad:;l.; C'~biz. Halbuki Dersim Elaziz'&: bulun-
zamamnrn MeoE·si AI·i nfizi n kuvveJtini gosterok diyo- duk~a E!iiZJiz zengin bir yer. Bir kere mutasarnft Ela-
rwn ki, Dah:·!C•ye VekiRi memlekette tamamen. adaleri lf z va~i in·:n cmri al.<mda bulundu•kqa Derslim'd~
ta.tl:r'k etmege k'achd'ir. DahiLiye Vebl·:niz tantdtgt- muha xbeci Elfizjz'dokli defterdann emr'i altmd:a bu-
nrz... i:t.; kanun haric ine 9rl~mn kuvvetfere ka~1 tek luridukya 1aLiye ve Dah'i:;y.-! v~kWerine i~ in11itkal et·
b~ma bir hen,g amda en kuvvetlliJ•ere, cebbarlara kar- m:::d.!n i~i aralannda halled~rler. ElaLliz mebuslan
~~ ya!ntz ba~tr'l'a yi.irilimlk isteyen Mecl isi n zahnna b~ni affo:sinlcr, ~imcli bunu dt4'i.ini.i:yorum. Derslimia-
muhta9t1r. Her kes Meo~isin kuvvetine isninaden te- icr bana sc)'l~dli. Dersim mi.is-tjlkit olsun. Fafkat ben
miru a'dalet edebifr. Al:laht ~ahi t .tutuyorum, biz de b:l!'k:ap buldum ki Dersim mi.istakil o!masrn Siz
siz~n talep e~Uig'in'izi istl•y oruz. Ben isimler<in:i Y!!fmi- de bunu aniamatk i9in mahamne bir heyet gon'der:n,
yooegim. Erenldliler Siy.as"ta bugi.in mev'kuf bulunan, d:yorsunuz. H " kilir•.::.t de bunun luzumunu h':•ss,:~trru~­

K<>9km hadoses'in~en doDayt Divam Hari)i Orf'iden tir. Bunun iQin mumkun olursa Mebusam IGramdan
a!tnmt~ Aroasya 1stiklcU Mahkemesinin el~ne veril- herhangi t>:r kay zatm tahkik'att fa:ideli olup olrnadrgt
mi~ ve
' bu
$imdl atka.da1anmz.dan i~e iteri giden re:.4imizden soru11m~tur. G.i'decek. oJan bu heyet; ken-
artkla1d'a~an ~t.f.lt tutacagm,. Ta'l:Yi<i Heyeti Al~yenizlin dd.erin'i terfih etmek mecburiyelti·nde buJundugumuz

-277-
 l : 87 5 !
Dersim liva:smm haJ,in.i an:i'a.ma:k, kend'il:erin<! yard1m
etrm:lk im'kanm1 ham'lam~k i~in gid~c~Jtir. 0 hal<de_,
'cremdk oiuyor ki Samsun hti1klal Ma:hikemerii bu i~e
:ba~Jamak!a ve arll(a,d~lanmllldlan bu i~ iyin en ~tdk. se-
.Si·n'i yLilksc~~cn Eimin Be·ylin ve &ger a:rih'd~Panmtzm
~~dligi tla.Ziy'i lkli V(!9hite, Sa:msun tst: 1 ~1al Mah,kemes1ince
en b:.tyLi'k. k~mset;!J1in dahLi ef'aJ,j tahalk,ku!k ettik'ten
'scmra ve n1,:,tice bW"aya getccegine gore Mecli5ri Alli-
nlizlin Dersim.'in 'ter~itri is-fin yapacag1 aynca lf.r va-
2life i9in oraya bir heyenin gonderrn~nli rnuvaf1'k bu-
1llllyor. 0 ha!'Cfe arlka'd~J.ar hii!ki.imet'in yapt1g1 tama-
men lffl~Ui Alliyen'izin a<rwsu d'alhil:in'CI'e ceryan etmi~­
tlir ve ben t'e\krar si21i ~aohlit gfutereretk namusu da or-
'ta:ya rut'aralk temiln ediyo.rum, k,j ada1'c\Uin; her ziHimin
on:un mevlkl:nli k'e'ndisine verme'k i~in ne yapma1k mi.im-
lki.in olursa h'epsi:nri yapacag1mL temin ed•i,yorum.
HOSEYIN AVNt BEY (Erzurum)- Meclise te-
sir e':m'ek ic;:.in bir ~eye Med: agah olduktan sonra ...
tsyC~Jn ncsdir? Sonra ilk•inoi dda takliba't yap!luik.en
hata ondugu anl~tltor. Bu hataYJ yapan ~<,:mlerdir ve
bu,nPar r~en memU11ryetrt:e ve bunJ,a nn ba~m~a oJ.an
a:d'ami'a:r ne i~in terbiye o.l!rnamJ~I·ar'dtr? I·lli'klim21t ~im­
d~ye kladar bunu ne i~in yapmad1? Aca,ba hi.itki.imet
bU!glinlk'i.i kuldretlin:e ewe.lc:e maJilk degrj.l miydli? hte
il'v1 1edisin a.n,famalk is•te'digi bu'dur. Bu gun tah'k:ikatt
'l!~rljJi yeld'e bunu anlamalk 'is~h·"OI'UZ.
REFET PASA (Devumla) - Efeon'dil•er, ar!k:ad'a~­
lar ~imd'i ben'im iki ayluk Dah,;;,iye Vek.ateltlim zama-
nmlda daha i"k gunlind~n ib1baren arik'a'Cla~lanm ir)a•t
mescl'esilfl'i mevzu!b(lJhs ettil•er. 0 andan itti•baren i~· i eN-
me aJid1m. Bu i~ i.izerill!cre yi.i'ri.ime!k. i.stenm. Fai'.<'a.tf: He-
yetli An:yen'iz pe!kala bi.~ir k,i bu i:kli ayliik: mlidd'e<ti ve-
lkMeJ~:·rni n:(lJs tl ifa et~im. AIJ1 ah1 ~ahiit gOS'teririim Jc.i a:k-
~amidan sa·baha sab'ahtan alk~arna k1 adar ugra}tlm.
Uruhiil'iye VelkiiJie~i. Muda~a'ayt Mil'liye Velkal'eti, l>u
yuk,i.in muik)ald:cWraltmt goriip yi.ilkl'enmelli. t~te bu yii-
1k.lii atn'l'a'<lhkrtrun sonra bir insan 9ffi1§abil•i rse o ka-dar
c;:a:h~a!b'ilir ve telkmil zamamm1 ve ha.tta uykumdan bir
tk.tSlmmi bun·a ha:sred'erdk: bu rn.....osele Meclise aks~ez­
den evvel ben'im bu m:esele ile ugr~dlglml her!kts !lilnr.
Flill\.lalkij {mldii duyuyorum ~i. OOZl arkada~Ja·r soyle-
mi~er. Refut P~a bu i~i bozuyor, razt oluyor.
~EYH FEVZt EFENDt (Erzincan) - Bundan
1
za tl tllli n'iZJi m'illelt affelderse, em~n ol k'i.. dunya ylkl-
'lrr.
REFET PASA (Deva.wa) - FevZJi Efendi kendi
9iRJ·igj; i9[111 ug~~yor, c;iaJtFYor. Dogrudan dogruya
!1an·a kaq1 ohm hi.iOU'rnu kend'i ryiftl'igi it;indir.
VEHBl BEY (Kal"eSi)- TabiL
10 1337 c: 1
MUSTAFA DURAK BEY (Erzururn) - Oyle
is.! bundan sonna hit; ki!m>e bir ~y soylernesin. Evet
hcr~eyi soyleyecegiz. Tahi1 i konu~uruz, bun!da !1i r~ey
·yok!tur. B~n:m her soyJ.eodigim ve a1'1k'ada~Ja.nm1n soy-
fed'ig.i sozJ·er:·n aslt vardrr, e5as1 vardtr.
REFET PASA (Devamla) - jd.raJdin enva1 var-
di·r. Ben T'a•kli Efendii·ye NureLr~n Pa~adan soracagl-
mt soyle'dli~im Zamaal, Nurettin Pa~nm kel!i'tn.e&rti
'Ciegil... Efe:t:dlJer zannafi•yoru:m Jci mry bir ark.~d~m
d'ogrudan dogruya tah'kiire halk. ve salahiyeti )"dMur.
ts~tlkla! Mal1'k'emesu melffiuruna wrar, kariiJine orar
bilrnlllhake m'e ,j1tham eder.
,<;limdi ben'i acaba MlifVLi Efen'Citi Hazretreri itham-
la ya.!mz i~ goriiy.orl'ar zann'e'Ciliy;or. KendiSii ile ko-
nu~mu~um , tanl~ml~l'l11 ve onlar da Nurett!in Pa~an1n
harelka llm tekorni 1l ar'k'aja~la nma soyfem·i~imd,r. Ora-
c.la klf'k elli ki•?i vard1r. MUfti Efend'i Hazretler1i ~tlk­
ml~tlf ve M iif~u Efenc1i ortaya kalkara•k, NureHin
Pa~an m ~remcegi orada b:r kuwet var'd1r. 0 kuvvet
bu !'ada affe:ddl:rse, bun~ar m~le1mtler!in·e g~ittli g,j za-
man t :k; •ar ye.ni bir hadise r;::'karsa, orada'k.1i kuwet·i-
mizJ' n bu td :•ba~ l yapLp yapmam'aga kudreti olm'ath-
gml v~ bunun i~in daha yenli bir kuvvet laZim oldu-
gunu Nur.::toin Pa ~a.Y'a soylemi~ ve demi~ Cimkli boyle
·t:Jir h~:l kar~ •'smua Ba_~kurnrund'anh'k9a kuvveot aynl'a-
nk gbnd:~i1i l'~g:flli si:iyledi~im zaman, Nurewin Pa-
~ayt danl\(m'ak istemiyen B~kumandan demti~tii nki ;
h'ay1r kuwet aytrmak. caiz degir.dk Bun1an Muftti
Ef"'nd'i Hazretl'el1ine soyledig,im zamao; aman , ne Nu-
n:toin Pa~a danlsm , nc Ba ~ku mandan danJsm dern i~­
tir. Efendi Hazrotlcrin1in soyledigi liif o kada.r agtr-
d•r k~; ben Nur'Clt~i n Pa~anm kuyrugu olamam Bey-
ef-.ndl!, fa'kat ben demokrati'k bir hii'k.iime.tiin velk!il'i-
Y:m. Dikt::>.ti:ir degUI: m. Bina::n'al:eyh Ef~nd-i Hlazr'e.tle-
I'indern t~krar rioa ederim.. Nurettin ~amn bana
ka:-~1 yapt1g1 taarruzun cevab1 olmalk. tizere ken'd!isin-
den d taf'ep eyFe:::f:m. 1-fifi: bir zaman soz soyu:,yen ar-
k,ach.}l'anma ka~l Jaf soy1 emem.;lk. hakktnL bJ~ haliz
1
d.!g.·J,;m. Her halde her hangi bir vezillin koles~ te-
laldtii...
FEVZi EFENDf (Erzincan) - Yalmz b~lyurdu­
nuz k.i bir kuvv.Jt ...
K cfal~~i s·ahih m idir. dcf;il m idi r? (Giiru~tuler)
(ve soylenmeler)
REiS - MiiU:kc;;;!'lJi n kifayet·ine dair takriir var-
dtr.
(KHa)'i'ti mi.iza!kere ta•kril'i o'kundu.)
REfS - Miiza.kerenin k'ifay.::~ini kabul edenler ...
Etme~nler ... Mtiza:kcre kafi goriUdii.
278-
 't : 87
Elde baz1 takrirlerle, mu~tereik onclimen.l:erin maz-
t)ata•an va~d1r. Efendi!er miisa;aJde lnryurunuz. El·
deki ta!krirlerl~ enci.imen\in karanm arzedey~im . Son·
ra on be~ .imz:aJh IJir tek'1im 'k anuni vardir. Alelttl<alk
af tetlcli6in•cten ibarotbir. Falkatt aHan evvel ma!ha:Uin:d'e
te~ nii .tah•k!:ika:t lazm1'd1r. MiiZJa!kere neticesinde bu
maz:IJal~arnn tayi n'i esami il·e J!eye vaz1 ta·lrep olunlmaJk·
•latlir. ~ i m!di }line dliger l:Jir talkrjr d'aha a.l•dcrn. On be§
lmza•h 'vie Koygi.Iii rnesefeJSJin".! ruit~i r.
(K09gini m~zuu i•l·e alaJk'aJJ t:a.k.rir okull'du.)
RE1S - Koyg:ri mesdesl;!li'n ma!ha1.Jlin'de ta.hlkfiiJdi
·i.;lin bi·r talkri·rxl'i -r. Son ra; af yapild11~ban sonra he~n
gitmos'i halklkmda bir talknir v.ar.
Sonra K•ar'c-sl Mebusu Veh:!Ji Be•y d'e diyor k; af
yaJp~nduk!tla!n sonra bu heye~t gi•tgi n. (Gtiri.iHiit.er)
SUJKRD BEY (KarahisansaHip) - Tall<l•irlero'e
t~~irtl l'a'h!klik'aJt J1apllma:s' denlitlli•yor.
·.C; J.Sh ilkli te!ldif vardvr, l)ir.i enciirncruin, digelii hii·
k• UrrJ::~tl· n, da.ha dli ger•i de af ha:kJCirudia'dtr. Bun liar reyl
'i~a rli ·ilc hall!ollinur. Af esa.sltr.
RE1S - Hlll!cum e~ilin rroktai nazan var, k•i Samsun
J.,rtdk'la·l· M'alhlk!emtooi bu i~e vaZI'yed etmesi i:stilkametlin·
rdddir.
VEHBl DEY ( Kar~si) - HU.k.Ctm et h•<d~:3i te!k•/,jfi
1k~bu.l ecl:yona. e\-wela onu reye k<Yyu nuz..1
IHVSR'EV BEY (Trabzon) - Bl1 mese~ eni n l tik-
lal mah•k,emesi ltarafm!dan tesn:i ta:hki:1ki ·v e neticei taJh·
kil.<ah biz.e bildirmesi ie3.p eder 'Ve hiilktiimJ~t te trubit~
bunu arzu ediyor. Ndk ta.i nazanm gerek orada·k i u •
kada~lanm1zm 901~tan beri orada bulunmalan h a~e·
h:ie pek, loymoUi mesatilerine 1bu vaztfe •i nzimam eder-
s.; . zatoo mese~ey,i oanhiJITII~lar<IJr · c;::ok ·iyi olm. tf3jr
an eVIvel bu j~ten meVIkLvf ola:ntla:nn hanrgisi ceza gore·
cekse gorsiln, hangis ; masum ise kurt-uJsu n, o vaJkit
adalet yerine ge~i r . Orada, ti r ~ok tahkrikat y.a.pa c::~.k·
tJr. Pc1k, I;X>'k uzun si.ireceK'tir. B.i7 bunun i9in bir em ir
verel:m .. ,
VEHBt rB:EY (Karesi) - 09 gundur. Ben 'm ,(i.
'Ziin1 var ve t•akrinim var. J..kti kd:mc •iie reye :;-o~':na·
dan izah edeyim. Yalmz Keygi r,i1; Ier: n ha1k!<1 aran·
ma:z, lbii.lit.Un alhal::n::•n •huikurku aramr. On.un i9:n ist•:ri<·
~M ma.lh'k~melen:r J: n .hi9 bini nri.i!fus aNmda de~il:d ir ve
f&tilkJa l m'll!hkemelerjmJ;z;:n n!iilfus tahtmda o!du'klarma
kani deg]im. Her tara:f•ta;ki arakoada~lar:mLZ nez:ahc.·
till!; muhafaz.a ederetk. ·i~ goriirler. •Binaen~:eyh 11 : ~ b~ r
tsv;tk:Jal mahkomes~n i n •bir 'lliifus tahtmda olmtalanm
!kl.bul etm dk, d-0gru de.g ]diir,
il.k:ncisi; Nuretllin Pa~ hak!ktnda soz soy!-c!1iyor.
Ben ~unu arz,edeyim kti bu neticeyi ilik gi:iren~erdemm.
5 ' 10 . 1337 c: 1
Su halde hize yapt!klarml ufai<. bi r r.az.arla g5rmc,k_
.kiifidir 1
O~unclisu.; or3Jya gidccek, heyeU: t~ri~·fe g::rck bu·
rad an gan•denilm.esi• le, gereJk ii¥ giind,en. ·beri cerya1111
elden · k!i bun:lar hep av:anzd1r, esastan bahs;>:t.igim
ydk · muza,kerat neticesi n.de oray.a gidecek heyetler
bi r ~ey )"'apamlyal(.a!ktJr ve bunu buraya yazryorum.
Oraya g.:dece'k. heyet i9ln ·idari ve zaruri b.J vaZJiyet
.vard1r. 0 da (af) dtr. Zaman ge!C(;ek., gori.i~e::e:k,.s : n,i z.
•Ben ken'tLi noktai ·nazanm1 teF;h ettim. Bu ben im
·haktkrmdt r. Eo;naena•] q 1:1 g:>nderilecek. heyet memle•ke·
tin her ta r.'lfJnda.n yapJlmas1 laz1 m gekn esa.sat1 yap·
maJk 'i~ti n le<r:-.i.ka•tt hhtmed(! bulu.nrsun. 1n.}aJlah net:-
ceyti y·:ne buJ"ada goriir ve gorii~Urii,z. Efendiler, De!·-
sim'de ben iki bu~u'k sene ikal'dtm. Bu iki bu(_;U:k sene.
REi'S - Efend•i lcr, diger te!di-L:fe t :1·~dimcn llli ~ ­
rev Beyin takl,; rin•;,, reye v:w wkLif olundu. T ak riri
okutuyorum,
(Tra!bzon .Mebusu HiiHev Bey:n ta:uiri okuntlu .J
-BlR MEBUS - Boyle adi ta'kr<l'lcr iizer;ndc m'-i·
zakere et;nt;:yetim. Evvela encUmen i·n •karan tay.ini c·,..i·
mi de re:ye k,on.ulsun. Bu yap1Ja.n !iCY yanl!~t 1r . (linki
iiy en.ciimen·i n mazJbal~a.s 1 var.
SALAHAIDDiN BEY (Mc~sin)- Musade J :tyuru n:
bu meselede izhan kunaat edebi l'r~in! z . ( Gliri.i ltiiL·~)
Enciirnen:in maz~bar tasJ ile, hti~iimetin maZJb<: c::tsr (gU·
rLit•il) {'h m, ·~rtku ·yorsa ge:S: n 'bur<>.·y;a)
BiR MEBUS BEY - Benden !z Samsun b'k l;tl
mahkemesi halkkmd:t•k;i tkanaatim.i izhar eyled im. (8~i­
ru).tiller)
SALAHADDlN BEY (Mer.<.in) - H tik Lin~ L!i :l
·teldtili ti{e enciimenin teiklifi miittehiH:r. Or:ty:t bir r..:·
yet g>;'tme:5Ji hus'li'Sunda nas11 arzu eJ..::nen iz i:iylc yap :·
mz. Yan,i Oraiya 1her ne hususta olur: a olsun bir ya r...
bulrnak i.izere l:lli' heyetin lliZJaml derpi~ olunrna'ktad1r.
bu ra'porda, :J<i ya.pa.caglffi!Z en i~~j :i~de budur. llu ve -
re;::eg,;miz •: •kr:n.~ kararda kaJt'·i karar verilme;in : ;stc·
r:m. '.'an·i t:'ncumzn jn.:z esas nokt.:i~a:nm h~ih.:imetle bir
goriiyor. YaJmz tayin edtecek oian zevat hakktnda
bi r ~ey si:iyleyecegim. (Gi.i!Ulttiler) Mli>•ade buyurunuz.'
H:AiKKf HA!Mt BEY (Sinop) - l3u fik•: r kim:n-
dir. enciimeJl•in mid•i·r?
SALAHA.ODLN BEY (Devamla) - i3LJ l..arnra
·bendeniz m_U'vafa'kat ediyorum. Burad l 'i:;,·,,li !J a!bl I·
mek icap eden no·kta h'i.lki.imetin teld1fi ·: .:: L . ..;U !l·,.::·
nin, muttehit olan, teklifinin reye arLo.un!l;}·;l :.::a 11
eder~
.DMlR PASA (Sivas) - EfenJ im bunun :~ J ,1!ei·
t<:.'O tay.ini mi.imkun degildir.
-279-
 t : 87 5 .
lltR MEBUS - Fa,kat hu milletin ha~·atml, tari-
•h:iflli ya.}atmaik 'it;::in £:,k,r\n•: aJ·mak. lazJmd1r.
,RIBtS - T11a.bZJon n\ebusu Htisrev Bey,!n tak.rin:ni
tkabul. edenler.. Etmiyen:ler.. Ta:k rir ekseriyetle ka -
.blll} e!dUdi. Edildi efendim, tekrar lstrkliil marr'< emoi
ha.kikmda, 'k,arar tkalbul edildi•kten sonra en:::li!men maz-
->-·-<--
1KINCi CELSE
A<;1lma Saat.i :
REfS - Celse kti~at edildi.
Mevzu iizerindeki miizakerelere devam ediyoruz.
Tayini esami icin iki takrir vard1r. Birisi. teklif edilen
layihay1 kanuniyenin reye vaZJru teklif ediyor. Encti-
men bu layihay1 §ayam miitalaa gormemi~tir. Digeri
mutlak bir tekliftir. Enclimenin mazbatas1 §ayalll mU-
zakere gorliliiyor mu?
Simdi efendim tayini esami takrirleri ikid1r. Bunu,
zatl •alilerinin reyile ~yam miizakere gorUlmli~tlir.
Diger onb~ irnzah ta.krir, ki enciimenin nazan mtita-
laaya almad1g1 mutlak af hakkmdaki kanunun tayini
esami ile reye konulmasma miitedairdir.
Mevzuu miizakere lie encUmenin mazbatas1 ve
Meclisi Alin·in ekseriyetle nazan miitalaaya ald1g1
takrir .de Htisrev Beyin takriri olduguna gore, mut-
la!k olan onbe§ imzah takriri reye koymak .... (Giirlil-
ttiler) dcgil efendim, miisade buyurunuz efend.im.
Mevzuu milza.kere olan meselenin tayini icin verilen
takrirler ...mliza.kereye vazolunur. Nizamname bOyle
emreder ve ~takdimen reye konulur. Malumu alileri
bu boyledir. Mazbatanm tadiline dair olan takrir
ekseriyetle nazan miitalaaya a!md1gt takdirde o tak-
3.- iSTfZAH
2. - Rum/ann Samsun mmttkasmda icra ettik/e-
ri §ekavet mevzuunda Uizistan mebusu Ziya Hur§it
Ve Osman Beyle;-in Dahiliye Veki/i~;~den istiuJJ.'"
RElS - fstizah takririni okutuyomr:n
(Lazistan Mebusu Ziya Hur~it ve Osman Beyle-
rin istizah takriri okundu.) (I)
(I) T akrir bulunamadl.
J() • 1337 C:2
batasmm tekrar veya as1l tekhifi kanuninin reye vaz1
laz1m gelmel'.<·tecL;r. Mazbatay1 'k•abul edenler?. K·abul
edenler? .. Kabul edildi.
Dinlenmek Uzere i<;timaa be~ dak-ika ara veriyo-
rum,
riri diger takrirlerle tayini esami ile reyi iilnize vaze-
diyorum.
ABDULLAH AZMi EFENDi (Eski~ehir) -
Efendim bu meseleye dair Meclise sevk edilen encii-
men mazbatas1 vard1r. Orada tic enci.imenin mazbata-
st var. Miizakere ta.bii bu maZibata lizerine icap etti.
Binaenaleyh bu da Meclisin bir clizli demektir. Maz-
bata en evvel reye konulmak liizlffi gelir. Hiisrev Bey-
in verdigi takrir kend.i ~ahsi namma bir tak.ridir. Mu-
addel midir? (:iinki bir enctirnene gitmi~ degild1r. Bu
mazbatay1 takdim eden yirmi otuz vekili millettir. Bi -
naenaleyh enciimen mazbatas1 reye konmak liiz1m ge-
lir. Fakat enciimen mazbatasm1 yazan enclimen maz-
bata muharrir.i o mazbata mefadm1 izah etmesi laz1m
gelir. SalahJyc.tJ karnile soziini~ haizdir. Gi.lecek adam
af eder, yoksa tahkikat yap1p ta Me<::lise gelecek, Mec-
lis istedigi mahkemeye veya nereye verecekse vere-
cek. Yoksa tahkikat bundan ibarettir d.iye Meclise
.arzedecek, Meclis te onda;n sonra istedigi ~ekilde hal-
ledecek midir? Burada izah etmesi lazlffidtr.
Bu izahattan sonra da mazbata reye konulmak la-
Zlm gelir.
RE1S - Simdi bu mesele bitti efendim.
REiS - Bundan sonra Vehbi Efendi Hazretleri
takririnizde musir misiniz? (Geri aldt sozleri.)
Yeni bir mesele arz edecegim. Nizamnameye mii-
teallik oldugu i'>in bu takririo kabulii, diger takrir-
lerin Meclisio reyine vazolunmasma · 1ani te§kil et-
mez.
lkincisi; eger itimat takrirleri ir,:inde beyam iti-
mat ederek ruznamei miizakerata gecilmesine ait bir
280-
 t : 87 s . 10
ta:knwi terdh buyura ~ruler bu meseierrin mtizakeresini
reyinize arz ede~ezdim. Halbuki reyinize arz edilen
d.iger takrirler o yolda. Rica ederim arkad~lar, ben-
deniz elimden geld.igi kadar kemali bitarafi ile halle
r,:ah~mm. Simdi bu mesele, bitti .
Dahiliye Vekaleti meselesine ger,:elim. Dahiliyeden
edilen istizaha ger,:iyoruz.
(Ziya Hur~it ve Lazistan mebusu Osman Beylerin
istizah takriri okundu.)
HAMD1 BEY ( . ... 7 • • ? ...... ) - Bunun ir,:in bir
takrir v-ard1r Beyefendi.
OSMAN BEY (Liizistan) - Memlekettc §ckli
idarei Devlete taalluku hasebiyle kanunun memlekette
tatbik meselesiyle dogrudan dogruya temas edilmesi
ir,:in gayet miihim ... alakadard1r. Siiphesiz bu mesele-
de Dahiliye vekaletinin ileride esbap dolayisiyle ...
(Yaztl1 bey.anatma devam etti)
Dahiliye Vekaletinden vukubulan istizah aciz bir
vaziyette kahyor. Fakat mercii adi o oldugu ir,:in,
~iiphesiz ki, o bu memlekette cereyan eden ahvalin
§ekil itibariyle mesulii ve aym zalTianda Heyeti Ce-
lilenize hesap vermek dolayJsiyle •a lakadar oldugu ir,:in
istizaht dogrudan dogruya Vekil Beyefendiye tevcih
ettim. lieride arz edecegim esbap dolayisiyle, Dahiliye
Vekaleti memlekette fevkalade vaziyet kar~ISinda He-
yeti Vekilenin bir karan vard1r ve bu karannda He-
_yeti Ve~ile diyor ki: Sahilde 'eli silah tutabilen ve ica-
bmda hasebiyle eli silah tutabilenlerin bize kar~I ge-
Ien alks.amt (ha.kbnda tedabirj lazimen in ittihazt bir za-
ruveVtir.) (1) Bu gayet musiptir . .Buna He ye~i Celireniz
taraftardtr. Yalmz icra ediljrken ve bu tatbik edilirken
her ~arafa ~ekli tatbiki itibariyle bazt fena!tklar olu-
yor. Mesela bu teb'it fiillerinden miitevellit ~ekavetlerin
ne suretle ve ne ~ekilde tiiredigini arz etmek isterim.
Trabzon'da Atina vardtr ve Rumlarla meskfindur.
Buradaki hali otedenberi silah§or ve bir r,:ete vardt.
Bunlarm reisi Eflidis nammda bir rumdur. Heyeti Ve-
kilenin eski karan, Sark ordusu kumandam vasttasiyle
{) oihette (bir hacrekete ge9ilme<>i mah iyeoind_e idi.) (2)
Siiphesiz onida bulunan rum miisellah C§hasm bu su-
retle tutulmalan ve bu suretle dahile sevkedilmeleri ka-
rargir olmu§tU . Bunun ir,:in Ftrka bu i§e memur edili-
yor. F1rka bir memur gonderiyor. Papaslar geliyor
ve birtakrm ara yere vas1talar geliyor.
Efend.iler, Hiikiimet tarafmdan resmen tahkike gi-
den bir_adamm agzmdan bu sozii ald1m. Kuvvet mev-
(1, 2) Parantez i~indeki kelimeler taraftmdan ek-
lendi M. Onver
-281
• 1337 C:2
cut oldugu .halde, o koy etrafmda lazJm nikatt tuttugu
halde, burada birtak1m gayrt mesul r,:eteler birtaktm
e§has i§e giri§iyor. Irza ger,:mek, (katil vak'alan oluyor.
Hatta) (I) bir .ik•i r,:ocugun la§esi meyanda bulunuyor.
Derken bu teslim karanndan riicu has!l oluyor. Bu
adamlar teslim olmayJz deyip r,:oluk r,:ocuk, kadmlan
terkederek daga r,:Jktyorlar. Simdi bakm1z Hiikiimetin
karan gayet giizel, F1rka gayet giizel i~e b~lamt~ ..
Fakat, birtak1m gayri mesul adamlar i§e kan§rru§ ve
b[lnlar i§in ir,:erisine girerek (hir,: arzu edilmeyen ha-
disa.ta sebep oluyorlar ve neticede, itiraz kabul) (2) et-
meyecek surette o memlekette temizlenmesi muvaflk
bulunan ve Yunan amaline hizmet eden rumlann da-
.ga r,:Ikmalanna ve miisliimanlara tecaviize ba§lamala-
rma sebebiyet veriyorlar.
Bu mukaddimeyi arz ettikten sonra, §imdi, bu su-
retle gayri kanuni ve mesul olmayan birtaktm kuvvet-
ler i§in ir,:ine girince mesul olmayanlar 9ogahp, askere
•almmt~ olan birtak1m miisliimanlarm efrad1 ailesi
bundan mutazarnr oluyor ve bunlar tecavUze, hakarete
ugruyor, adeta katlediliyor.
Samsun mmttkasma gelince ; Samsun mmtJkasm -
da bu tchcir vaki olduktan sonra, orada da gayri
mesul ellerin i§e kan~mas1 yii ziinden bir r,:ok fena-
hklar vukua gelmi§lir. Kadmlann tehciri, r,:ocuklann
tehciri meselesi . Merkez ordusu kumandanhgt tara-
fmdan biitiin mtnt1kalara emir veriliyor. 0 da diyor ki
~imdi kadmlarla r,:ocuklann hepsini teb'it- edeceksiniz.
Bunu haber alan Samsunlular, Samsun miinevveram
ve vli.;t!afaai Hukuk, beled.iyesi ... yani hepsi dahil ol-
dugu hal!d'e d!iyorilla:r k-i, zalten bunFann erlkelld:ertin'i n
'OOhdi~in>de sUi istii'm a!l olmu§tur. Gayr'i mesul C§hasm
1
i~in i9erlisin.e giffill;§ oimasJ,Old'an btr ~alktmLan da.g-
rara }'aJyJihru~llf. (Klimdir bu gatyr1i m'esul ~as sa.-
dalan) Soylliyeceg.im, hepsi<nti soyliryecegi\n. Ya!lmz s-il-
si De~i k!elam tlm'a miis<a'ald'e OOii n iz, endi ~ye li.izum ydk-
tur.
Bun!ar dogmda:n d<>gfluya R aisi Hiiktimret P~
Hazr:.'i~?erine mii'l1ada:alt eidtiyorl•aT. Oi•yoi'Jiair kj, bunl:a-
n da telb'ut edeoe1k olu~ Sa1rmun'un baSkcn'a ugra-
mast ve Yun'a.ll donrurumastrun (1ih•t1a9 yapma ihtimaU'i
kuvvetlenmek'tedir.) (3)
Vialkltti zamanma gore bu bir d~iinoedlior. Dogru
mudur, de~ii mi'dir? Bu dogru o1sun olhl3!stn, dogru
da oJabH!ir, dogru da ollmaz, her fe·rxi'in kianun, hu-
kuk n'dkta! nazarmdlm R~i!>ii Hiikiim e1re mi.irn.Cia3Jh
( 1, 2, 3,) Parantez ir;indeki kelimeler tara/tmdan
eklendi. M . Onver
 t : 87 5 . 10 . 1337
ya is'af e-diPir, yahut n.:-ddcdJir. Dunlarm bu st:retle
mli.raoa!at1 n·onices:r,Je H e-yeti Vt!'l·:l! bir karar verdJ.
Di·y•or ki, tehrir edin:z rn:}sc!'cyi. Faka.t mer'kez ordu-
sunlda kumandan bu!u;1-an Pa~a Hazretl ri bu bap-ta
bir tctgraf ~etk!iyor, d;yC>r k1i, siz §"ehirbertlsiniz. Yan<i
bu 56 ki~iye, R.e(.sri Hi.i:kum et Pa§a H azr'<!-tl-:!r•; ne mu-
raoa'aJt ed'en zathrra; !z . ~ehirbents•; niz, hoi~ b•; r yere
~;.J\.lmiOZsl:ntiz, yani Sam un'dan boir mahalle g;d;;mez-
sinliz •diiryor. (Gu rmtLHer)
BMiR PA$A lSivas) Y•az, yaz, ~ehiroondi
ual11Um3..
09MAN DEY (Devan1la) - R ica ed'crtm zihn•i-
yeote l.l!kimz, siz benti <;igoii<yerek R .!isi Hiikumet Pa§a
H<t7 .'~,;·:erl:n::: miira·c aat lt1iniz. ba;;a sorrnaJan bunu
yaplin1z. b~n d'c: s.izi bi:i)•!e yapt1m diyor ve bu, ay-
ner. :i:r efen'd:l•er. Cemmi gaLr huzurundta soylenmli§-
ti·r. Pa ,a Haztetler'i, R'<'i'ili Hitklim "! ...
Du:rad an Sam un-a g~liyo~. i-Iabkm kalb!ni rencJ-
de cttm:1k i(;{n ne 11\z,mo; a yap1yor. Ya!!llZ Mi.ifni ile te-
mas cdlioyor. Orad'an da <;uk1p H a·vra'ya gel·iyor. Ken-
dlis•:·nl: n ra.mna gdeokre d:yor k·i. m::tatteess.~if bir
•Ml.isllimlan b-u!madJm ve a\·d -t et~im dt,yor. Kl.ime
·h irne, her yerd•e fed·ru~dirl~k hii l~ri doga'J ~ken her yer-
de bunun teme!P;!ri ku.rulurk'en neye i ti·nat ediy rdu?
~imdli bir adam i9:nrizde.n t,:t'ktpta benii c;:>igned i,,:z di-
y~-cek olu.rsa, ben de s.illi c;:>igniyecegim diyerek ve
1aym zama·nd'a 56 ki~i Samsun'u tems.iol etll:yor desem
mllbaJiaga etmemi~ olumm zann de11im. B!naenal'~yh
bu a-damia,. rencid~ edl!lecuk olursa Sam unlul'a nn
'b:.~:e kar§l alacakbn vaz:(y· ~i munalka~a etmege Jl.izLUn
gormllyomm. Her ye1'de bu boyle. Bu djji alt1 ki§li-
ye bu nolktlaii nazard'an diyor k'i, S31111Sun'dan dt ~an­
ya <;il<'rnJ)~caksJ·nJz. Arm ndkt:a!i na:mn kabul edem1-
ryen Ordu muta..sarnftoa, sen Ordu'·d'a durm1yaoaksm,
ba,5k'a IM maha!L g;dcce!kSin, sen dahJ'e gi • dii!yor.
rBenlderr:z ~u ~klte gore bu m'vmleik'ette mudafa:ari mil-
l(ye e asm1 kurmalk. li.Zere bur'ada topl'anmJ§ olan Mec-
Lsl:n bu kia.d'ar cin ay-etlere blr an evvel set ~kmesini
1 Samsun·c:a 15 ya~mdan 50 y~ma k'adar ol'anlan teh-
11;c:t edeceg:m. Ql.inki benden•iz her smtf hal.kia tern~
ed<Jn ad'aml<aJI'(tamm. Bu ga.yri kanunj mu-amdelerdl:!n
mul!eV'e'Jlll:rt mesu!li )'e-t ve ayni zaman'd'a teve.I!Udli husu-
anot dogrurd'an dogruya Heyemi Celilenize miitevecolh-
11ir. ~1Ulet dliyor ki, biz size her ti.irlti rutbeyi tevdih
<O~t!k. Aym zamanda icrrui, t~l'l'i salahiiyetl~r tamd.tik,
morleik'etl; n .en yukselk S'e'Viyesin'e ij:J:kanhk, aym za-
marJda icra.i s.a'lahiiyetri aldmiZ diyor. Simdl b'izden
\rstledigLnliz ~i IJjz yapltgtmlZ haJde S!iz ora'da rahat
rahta't oturuyorsunu.z. Her n~ der<sen!z deyin~z, yapt-
~an zt.rlliim11erii gormi.iyorsunuz. Fallmt unutm1ya1tm b.iz
-282-
C:2
· bunun hoab1m saracag1z. (P"k dogru se5i1~11i) Ben bu
m·;;..;.;: bi.i.Wn ml vcuJoiFtimle te~e-kiJCur ederlim kL
0:1 :1 n. ic;:.:n m.s;;.:e bC.yle. Nuretltiin Pa~antn dla!ha birr
r;o!c ahvaJ.; va ,ikii onlan da ark:ruda~T·ar soy!r.;yeceld:er.
Yalnt7 bu 56 zatm iy;ndon N:hat 13ey nam1nd'a bir
zat1 emn~~'OVi umum iy~ rn(iJir•iyebne tay.;n edi1yo r. ·
Fakat Samsu•n'cf.an y!'klp ml.iteadrcfi.t emirir:.r ven,yor.
13u a.bm Nurelt[n Pa .a cmt~nden (j:t:kamJyor ve b<itta-
b: Nur~r~t'n Pa~aya btn. boyle b;r emir a[dJm, b~nla.
da mu ~~~~Je et dem·~·Gr, yani 0 kiiQl.iJkJ'l.igl.i de k'a.bu!
otmi·yui'. Jj\na ·n:aleyi1 ~u vaZJ.iyct hul.iis.a~~ J· ndan anliyo-
nun, k! mDSe!.:: eiim·c.h_ Ben ~ah.stm itibariryl·e salahi-
y..:ti rosm:ye>y'i ui isbmal ed!p B. M. M . ne ilr~ica
c.:.::n ... Ya:ntz Mehr:1c·:li idam etmclk!~ Vi! b:r yUzba~1
t3 'd.:<::ll-·k:e bu memlu'<-·tte m~sui ·:ye•tli bartiJ:k ediyo-
ruz tLm:y ·lim. En bliyLi'k pap.s1ndan en kli~iiiJc koy-
lliA.in;! !..aLar ayru mt<armleyi tatbiik edusek o \'aik'i l
anca.;,., U:ih bul'acag'!Z. BinaeJialeyh Heye~i C,,;l'enliZ
k:tl::!f V~t'.>; n. Makamt aJin;ze tebhg eotsin. Heye1~ Ce-
::kn 'zcc 1\."ur.::tin Pa·~amn. azli ve i~t.:n el c,:ekrttirlilme-
!l.ll0 Hey;;( Ce!l;!'en:zin karar verrn'C's!inli ve bunu ke-
malri c aar~r: 1 ~ t~m = n cd r e. yeni Daf1.ilt:.ye Vekilim iz
k :·nd,.}:n-e bunu m[U::f.:kan almacak k'al'art tetbl•ig ve
icra e'.d·e.r.
ZlYA HUR)iT BL:Y (LiZJ!sta.n) - Ge9en sene
Me l'i<ez O rdu-;u Kumandanlig1 ihdas edlildri ve uret-
t:n Pa~a tc~nun l'iyasatin~ g~irilrd'i. Mmtakasmm her
ta~a f ;nd'a o za ai·lt haiktn, o $ehirler'in, o koyle1'in JZ-
rJ.nm muoip o!du ve Umraniye, Ko9ktn hadlisesa ol-
du. Bir crok 1l.isliiman koy;eri yarrdt. Bu yii.Zden yal-
mz ~h-as Yilayet<i d~h ; linde bir c;:o!k koyfer yand.t yt-
kildL 1 u;-.:n:n Pa,a bu faaliyct'i izhar eLti. ~imdi is-
b:llt ed:~e~'; m. Samsun , Ordi! ve o havafiide Pon:tos-
cularean mlire'kkep b:r r;ok a:mlar vard1r. Hepimizin
b:: digi g:bi, bun!ar birer i~niklal p~inde k:o~uyorla r
ve bir Ponta.s cumhuriya~i t:esli >i arzusund2.dtr.tar. Sa-
hil'e dogru bu cumhur'.iyet•i te~m'ile ka:Jikt~tlar. Benlim
anl•ad1gm:a gore taw ta.tt.ik fenad1r. NureWin Pa§a
dil'e tabi tutitu. Ondan sonra Fev2li Pa~ bu Meclliste
tfr beyanra.tra buJunmu~lardt. D~an, bu RUIID dt4-·
rnanl'and1r, biz de cebhede inn:,k'am aluyoruz dem i~­
lad!i. Be~kli bu R um d~marudtr. K(mse'tl!n iQti'hadn~
bir FY · d'iyemem. Amerti'ka!J.fu.nn. eonreb-irerlin gi:ir.
onUnde na.kfet~F.·rd iler. Amasya'ya ger;en Ru mfar ...
ur.:tttin Pa~a.. R um tehoiri s111a:smda. Samsun'un
iQ.nde bunJar iQin gayri mesul ~efur yap1hyordu. B -
n:>n J.i:::~;::ne Rum1G.r daglara (j:lktttfar. (Giiriiltiil«
(Devun dev'am sesleri) Eger bu aXfa:rnaktllL tatblillc ecr:-
mesey·dJi b·ir ~ey olmtyaoaiJctt. Tam o zamran1da Nuret-
 t :. 87 5 . 10 . 1337
::m P~nm idare&i:zJ:ginden ve l!a!ldloo•tJ idare edeme-
m ZJ:I:f:i yti'lllinldem bu Rum~ar Mi.islilinan koylerine
taarruz ot.Ji.~M. ~:m&·ye kad'ar 30 kadar Mi.isl'i.iman
koyli yanmt~ttr. Mii!slilinan11ann er1Jce!lderi hep asker-
de o!'dugu i9tn, k'a,dm ve yOCuikUrun hep dognanmtsttr.
Bunu yapttgt ZJ.m'\n Nuretb' n Pa~a ne il<e ugra~mt~llr'!
Yalntz k•<tdtnla•r·a ve V')::ulklara kar~1 en fena suretlte h'a- ' lan)
relket ecPmi~~ i r. Bunl:ar yapi.ldtgt halde astl silaW1
srntfa bi>r ~ey yapJI,rn:a:mas•m an'ka!m~yorum. Bir hik-
me!te mi.1st:mi•ttir. Astl miitsclfah smtf eF)'1evm daglar-
da gezii•yor. Nuretllin Pa ~a memlekE•tJe merbut V<e mem -
LekleWinli tantyan bli:tilin e~raf ve mullebermt vesaJiresi
156 'kli~iyc Sa'm sun'un biitlin e§raf ve muLeberam ve
mtinleweram dall'iJ:..1:r. i~te soyfedil'er. M ebusu sabt.k
i'ha:t Boy, k<i oramn belediye rei idir. Sam un mllif-
l!i i ve ileri ge!.:r :::~: h-p bu meyandadtr. Tehoir va-
klj o!mu~tur ve bunlann hepsi ( ...... ) ,Simd~ onu
Ia arz~decegi m. Sam. un'da dahi mebusumuz vardtr.
Sua.l derSiinliz. Ben kendi anlayt~1m1 arz ediyorum .
am un1a ge9en glin 8 - 9 k_i~ilik Rum qetesi girdli.
On'ia.rJ,a mlisadem~ devam elt.i. Mlislliman koyleri
yandt, mli'dafaa edlil"medli. Eger Rum !)'akileri d:tha
t :yaide IJI:r ftrsat bul srufi<lJr ·<:.msun\t bug·Lin ba arlar.
Flalkat RumDart kotlkutan Samsun'da:kJi ciahilddki aile-
ler1inlin h•aiJiidlir. Refot ~~a burada buyurtdular. H icaza
dogru yol!~ara baJkmtz. Rum'ar be¥ dakika me afede
mliSel!Jlalh efrnlt btra!kmt§lard!r. Bu mii ellah Rumlara
11:~ bir ~?.IY )1ap~]dtgl ydktur. En buyli•k iuar~sizl·igi
burada goorermi~tir. Onun yapabi•lecegi i~ tehdir yap-
malk, erbabt na-musa le'ke slinmelk ve B. M. M. n'in
~am tJan4iJ~iyel<>!in!i izale etme1 k. Biz ya nn tatiih huzurun-
da hosa.p v•erece~iz. D iyorbar ]{li B. M. M. nin arcy-
hitl fe. Deme!k kli bu aldam B. M. M. nin fe¥koinctedir
ve k•en'(JI's<i ora'dia b:r aile Hi~klimfelbi be-~kcil etm·i~tir.
Damad1 c:rki\lll harp rei i, bir k'arde~i Tdkat bilmem
m mu' ~as.arrtfl ve butlin bunl'al'la . imdJ;, ye lcadar mi -
Iii gorlilme·JI:Ik bl:•r §elkla,vet fa:slt a~t~mt~ttr. Yalntz ben-
deni:zlin a:nlLyabillciJig':m !Jir ~tlJ' var a Dahil'iye VeJkiPi
•Be·y is,tanlbuJ'Idalkli idare-,~i buracta trublliika ba~llad1. ~:lnin ... Bu M;:·: i•is•te icrai srfatmwn tecel<l'iSiiniC!'en do-
Nur•ot,tl'n Pa~a bu fe\lk:al~.de saJah!i'YeJtJi nerek:l•en al'dt?
Mli•t.!Jd;:(umum:f::rle, komliser'lerle ugra~tr. Ordu ku-
mand'alm 1fati yle en uC.a!k teferrua~a miidahale t:der.
9 :na;;nalc•yh 1ecJI: i A]i bu adamt derhal mevkiin-
d'Jn atm'al:d!r. Koykm heyeti tahk!ikiy i ve vesaiki
ma•ddel:!r ~e!<Jii nde. Bu adamtn cinayetli meydanda.
~imcJii daki' ka fevlli Jaztm dcgild'jr. Ric am budur.
VEHDi BEY ( K a:·.::~i ) - Efenclim, mi.iza'kerenin
llarzt cerq'anmtn yar.:1~ oJ·jugunu zantn'Niliyorum. Ka-
bul ed;tm tak11ir D:th;Jiye Vc;k3 kt•i ndcn istizah idu.
Cc!'i:J)'an cd,,n mitz:a!kct'c harelkall askeriye Uzcrtine.
- :!83 -
C:2
Y':.db:Jk'i bu vokale.tle alaka 1 yoktur. DahHiye ile
ala•k!a:da rd1r. B:naenafc.yh bunu benderuzce tarz1 mi.i-
Z2.k ore}•i is~izah sure~i yie kabulden Zli·ya:de jlaJ]ntz b.ir
,; tii~ar'e, bir mliZialkere tarzmda kabul e~m'ek Iazlltn
g.:.lir. i.inlki o za:ba saliiHiyetii veren Heyeti Vekiiooir.
(Orada!k•i bi.ltli.n ehal ·~ nin emni iye~i mi.inse!ipni.r sad'a-
VEHBi EFENDi (Konya) - Vak·~t gCQtii, kuJ.ark-
ianmrz doJ.d u, yanna kruLsm .
NAFIZ BEY (Ca111itk) - Efe-.ndim, mesde Dahi-
l'iy..: Ve'kal ·e~ine mli . ydksa diger bir meroie mi a•it?
OrasJnt bend eniz bilm'em. Yalmz ortada ma!Om oJan
b:r mescle varsa; Samsun'daikli Rum ~a'k'il'eri·rJiin yap-
ma·!<ta oldu.klan cin>ayetlerdir ve sotkatkhar i<;·inde glin-
de 3 - 5 cinayet o!maktad1r. Riife•kaklan pek c,;olklan-
na telgraf g~lm ekted i r. Du hal muvahht~ bir mesel'e-
d 'r. Bugi.in Yunan ordusunun memlel<'etite yapmt~ ol-
dugu m~talli m aynt Samsun muhi~inde vaki olmu~­
tur. Ri.ic·st::\}'1 memur:ni mul<lciycnin sui hamki!t yti-
zl.in'dEn e~Miyanm mezal'imi ne haddi.i payan ydktur.
} f:ik.Lim .)t li:icayt kalm1~. sui id'are inZiimam e.tlm~~.
m<:~:>::•:e.y i gin;kyc alevl:endirmi ~tir. Bu zat orada teh-
ciJ e, yagmaker!cre mlisaade ettiiginden dolay1 ne gi-
bi t..:Ja bir itb:haz ed:Jmi~~ir? Bunu sorma!tdtr. Sllli
k•a.,da ue; ayan R umlar daga c;:1krnt§l'ar, oJma:drk ~e­
oaaDi, fe\:aa~i icra etn'lii!jPerdir. 70 - 80 koy yakt!mt~,
\Oiuk: ~ocw!dara envali feoaat icra edilm i ~. Bunlara
~'mdiye k'adar H ~:kltm et ne g·ibi ted'abiir itbihaz ey-
lcm: ·;:,: r?
M0FiT EFE1 Di (Ktr~eh!ir) - Efentd.im. Medi ·i
A!;n:ze ilk defa ol:l.ralk b:·r me• el•e arzed•ecegti m. Yial-
l11'l IVL!l:nc t•;e br.:yd! r. Hlilklime!t!in mahlma,tJ vardtr.
Ber.c..:n :z h·c b:r makama hJ:,tJap e:tmiyomm. Bende-
11';/. ua ir~i ir. ~· h a biyemde yap:!an bu meseleden do-
!·;.;·1. H y-~:·i A! iycnize, stC'asl gelml: ~k.en arzodiywum .
Hli'i(U-n:•: r?lsfil. iz:that ver>1in. ~imtdiWk bir mesele
,·a: ;a o da merkez ordusu kumand•am Nurettlin Pa -
k;y , ); z: tcbrilk cc.!.cr,:m.
i :~ : 11:i m.: s c:~ : icra Ye•k:IJeJii Hcy;,ti ac:1ha bu
:•' -~ ~ '- lk::..l tl2!1 :"· nJ~ yap!!a n mcrahimd~n. cina•ye,ttc·n
f:.lb~:·tf3r c.l:::1~·'il<:!, oniar bu mcsele hak:kmd·a. sl.i'kut
~:ni~l..:r \· ~ r.;:·:~:(n i bulr.nm1~lar, Hecl'i· i Al~niz dt:
t:u d:: J in d~, ·asm ) bu 1mak. i ti]<lamel!inde harek'et ct-
:; 1-m : ~ m ' J '~') Yd:!:a H ·yeJti Vek \l~ VU'ku bulan bu
f.:c r adr. bu ~ xa:,ratt aoo.ba lcctisi AI~ ye ha'kcm SLI ·
r, ' iyi.:: arz::-un;;-:z iy:n mi gddi? Benieniz, eger dogru-
1.1 ~·, dP[;ruya bu \>?~ ; J~;n t:::krir bir istf.zah talkriri ise,
cg..:r 1-ft"yt:ti 1-It:ktim , t tarafm,lan bunun azl1 hakkm-
 : 87 5 . 10 . 1337
da bUJr'aya vedmi~se, icra Veik!il•lc ri Kanununun bi r
snald!desi muc:,b'ince, b;r salcih iy.,t:i vard1r. Ma!Cunu
a:!Unliz haJk\~m vazifosin!! ifa edeceik, diiyecelk, siz ha:k -
lt\'ilniZ. Bl~n1 a,e·nalzyh bende·nliz Dah•iliye Ve kil'i Refet
Boydencll:r.\:n soylerrJ:} o]dulklan sozi.in O;:JUice de ce-
va,p veneccik•len;rre razt degdm . Evv'Cl beevv·e t bu me-
•seMdclk•i i'h!dih'if halledilmC'l'i. Medis on:dan sonr'a ha-
'keim vazifesini ifa erme!lidir. Cevabm1 ondan sonra
lbok.Jll:•yorul!11 .
1}-l.AFlZ MEHMET BEY (Trabzon) - Efen·dim,
MuM E6endi bir'aden;miz:n tekl'ifi mc ~cle istizah1 mi-
dtr, antia}ma mtd1r?
•MUFiT EFENDL (K1r~ehir) - Teklirimi ve.kiil
lk•abul e!diyor rnu?
1
REiS - Efend:m, herkesi n soyleme'>i dog-ru de-
gibck
HAFIZ MEHM ET EFE NDl (Devamla) -Rum-
l'ann SlahJi.J:·.:rden rahaJtfa teb'idin1in mi.imki.in oldugu-
nu hc:r1k.c.s k•abu l ed:ei:J:llir. Bu saiiih bir vaziyetteJd.ir.
Yal·mz bund'a ~elk'il mes c!~i mevzuubah,i·s.ti r. Htkat
'aiSJI m'esel:! Nuret<ti n Pa~a ken'd ind'on ba~ka k'imscyi
dlintem·em<:'k kabihyeninde l:h a'dam ol'dugu i~\r{, bu-
gi.in S:ums un ve Havza da.h; kn'delk!i ahlaliili isl5m•;ye,
onalua bid;· k~n 5 - 6 bin Rum e1kri·y1a,s.Jmn her gi.in tc-
0avuzune maruz kalmaJktadJr. Bunl'ar Dah il'iye Ve;K.i\-
lu::nc her gi..ln m utasarnfl an n dahi vermeJkte olduk-
t.an raporla r fa mi.ieyytJbti r. Zann'<Jct:iyorum k~ }U iki i.i~
.aydanb~fli ya.n3In Mli li.iman koyleninlin aded'i a~tm1!1a
balq~ o:mu$tur. Her gtin, yani 11:9 bir glin ycktur ki,
vulku<Lt olmaSII1. Daha bu!l'dan 20 gi.in muka;did'OO'l 150
lk'a•dar l\Hi,ILi.manm dllis.inli ol'di.irdi.ilcr. Kurk kadm1 da
•alip ka9td.ar. Nur'etoin ~a.~a bu vekraiY'ii yalmz ha-ri•t'a
tiz:~d!nde teUk,.'k e'dli·yor. Sanlkli mtH1it'azJa!m bir di.i~m'an­
]ia c~phe har1oi }'lapiyor 'k anaa•tiind'e bu!undugu i~in,
lbi.i~i.in k'en'disi du; i.ini.iycr. Bir 90'k lla,tia~t var 'kli, 'k·as-
'.d en yapliLsa o klaJdlar yap1la.maz ve bu velklayli herh'll!lde
•kasd"n yapd'a•nrlla.:r1dan daha fed i•dlir. BenidenJiz bu valka-
nm dogn11dan dogruya $ahi'di oUdum. Ha.ZJita111 ih'tiid:a-
'G<VSircda i-dli. BaJ)•rlalm Efend!i gendiller. Deldi~e r ikJi Sam-
sun koyi'e~i yamyar. bu i~ buyiirse bu haval!i muta-
za Pr'lr olur. s:ra:h toplamaJk igin Gir1esun aJ•aymt:ri "!Jirr
taJbuw koy:'~r'd~. i ~iPafi ¥tl9hiue (malkls·adJ i~a1n i9in_
lda:vu 1 !kw~a g;.d'~·n bu t:tburra) (I) uzafkitan uzaga sif'aih-
J.ar aituyor•:•ar. Qilnk·i.i Rum e~by13\'ir koyi.i yagma echi-
yc.J1hr ve y::uktyorhr. Ha!l:bulkli bu a;dfUTl'Carm k6)"i.i ya-
'n'ars,a, bu suPelti'c koyli ve a!ires.i yll'n:a ya:.lota (elheni nd'e
de s'ibMa.n kahnaJ}'lacagDndan ~}"ll!nm m ik.ttan) (2)
(1, 2) Parantez i~indeki kelimelcr taraftmdan ek-
lendi. M. Vnvtr,
284 -
C:2
tezayi.lt ed iyor, e~kiya oluyor. 0 s1rada dahi Samsun'
da dornin ri.ifdkada•n ...
BiR MEBUS - Ortada emniyet1 umum:iye ...
HAFIZ MEHMET £FEND! (Devamla) - Bey-
ef'.::ndi, mlisaade buyurunuz, ikmal edey i.m .
Emnl'ye~t mi.il'etni ~ J·;g,: nden
azLedliJien Sami, tstan-
bul'dan gelen Altmcti~ gi:bi, Nuri g·i·bi bir ta!ktm gi.i-
ruhu esaf,jlj etraf1.1•a topfiam1~. Sonra Rum eE sah'iline
ya Z:d1•Uan tch.dii tn'almderde da,hi bliti.inl'eriniiti Klihar
Al·i Zad::: l'evr;k nam1nra §oyle yapacag1z, boyle ya-
pacag JZ. K1:r11J:si nden bin l•ira is.t>iyoriM, klimisinden
be§ b:n l·ira istiyarlar. Bu s1ra bu velk,a}'li yeikdtigenne
me:·bu: }C'y:•u d ;r. Bunfan Nuret~in Pa§'ar}~a dedim.
N edir bu hal efen:l•im? Ciheni askerj•ye aJ.akarlar de-
f):J m /! B-·n yazJ~'orum. el·de bir §ey ydktur. 0 giin
lkas:Jaba i;:in'de be) k'i~i oldLi. GlimHiz mutrusarnf be-
rc!~<tt versun ki ay1rmadi. H atta b~ri 'i, mfuaa;de bwyu-
run. Am =P:!,a.! J kumpanya d irektori.i Mi~ter _K,jhjlk!i·hi.
l<. :.J•bu.Ji.i ogi'maim. Daha hafi , daha gizl ~ e~kalde ya-
p:' ma• t terh•ipdir. (\tnX.i c!Jiger!·e11i korksunlar, pa'rn.la-
n V;!r.~ i nlu. Ad e~a ne di.i~manl1' k. ne bu. ne o. Mak-
;;:~t, mtnfaat, cepl·nini doldurma:kttr. Bu mesef.e iiz.e-
l' : nd ~n l:>ir kar; gli n sonra asker! kumandanla•rdan ora-
d..t tulunan b: n:ba~ I ile gori.i~ti.im. in'ldir et~i. Hay1r,
benimrc aliilkai'ar.' yoktur dedi . Miislilinmlarm di.i'k-
'il.anl:mrtdan dat-di al!yorl•ar ve r;apulculuiJc yap1yorJ.ar.
B:r a~ k~am. ramazanm 50'11 gLinlerinde idi. Mahye Ve-
kil•:nlin k•aHri b!!ra·de11i evi!l'den korka korka geldi . Ra-
mazan bayram 1 oldu. Bayram111 dorrdi.inoi.i giini.i oldu.
i'slamllar hiila dLi,kkanlannJ ar;m1yorJ.ar. Y:agmalkerl~­
~: n b:r ~ c1 klii umumi a'!iacagmda:n herk'es tevahhu~ edi-
y'o:IJu. Dah'il'i•ye V e•ka· ~e~ine yaz!ldt. Be~ on kli~i tev-
ld eckld•i . m vselie kapanld1. FenJa:!Jk koyil.erde devam
edt:yor. EU:i ya}Enla. kadra1r ol·anla:nn tehdir ediid!rrlesi
'umrli geldli . Bunilla:r tiehdire b~l1a.nJdii!ar. Bl~r ilk!i s:aJa.t
mcs'afetl:e kend'i cepi•erii hesabuna orruya, 600 ldi§.i•ye
'huoum ect<:yor. Onf•a,nn 500'li J<,a~uyordu. IfutTa dbnlil-
m,:~ , par'as1 oP<Ln'~ardan paras! alrnml} o sure>tre 500
lkli~i k!a9IY'O ndu. i'k.i gi.in ~onr'J. K'a v.aga hlicu!m edli•)IIOr-
'lar. B u a llviah yaid urn Da<hJi,J!:•yey.e, vesali.re)"e. 0 slrtl.-
d!a kum'and!aon ordll!dan l:h emir ver'd'i; dEryor kli, bun -
hr Avnli Pa~anrn a:k!!1aibal•arr oUdugurn'Cialt1 Qomm'a
•tt.S':t. Nurt<:•tttin Pa ~a}'la tc•J,gr•af verereik bUinlar Avllli
Pa ~:unm rukra:bast d e~: !kr, bun~ar Qli.ri.ik~ulu Ma!hmut
Pla§'an:m aikril'basLd 1r, b'i'llia!ena!leyh bo)llfe teb 1iidli e§ha.s
dogru de~iUcJJ:r ve bunlar mem}elkiet'e mazan"a!lltJr. Ge-
ltir'dli bu, i~neniil!d'en ZJj}"a il9mi•nldieUdi adanu tabur ku-
IITl!an!dam yaplt1. Ga,yrii muzlir bi·r uruv vken gettirfulki!i,
muzlir bir uz:uv }"apt!. Qlin~ Ordu k'az:aiSm<fa 1\ir1k:-
 i : 87 5 . 10 . 1337
hlk. Guroii'Wk nie!sek>leri halddi gayede idi. .. Btfigi·
:c;fn ~uphe 6trtiiw ogJu gddi, bunru jlk'ame etti. llina.en-
ale:yh bunu kll!!Tiandm yapmakla memJ~etiin oamna
dah!a ...mya!cfe ta.ailir.uz )'laJpmi~ oldtik. Avd'e'ttre k:asa!baya
gXIerlk'en b'uti.in l&saJb;aJrun cenuo, sag ve sol ta.rafla-
rmdalkli. buJgi.in ka!Srullaldan tiifun!kle, tabanoa ile JCabiiJI.
mUdafia.a aSkeri nezra.reui a:ltmda diger Miisliimanlaa
me'VIalsJ:z gezliJyoJi~r. - HJ~k!!Uet, sebep yok. Bllltmazsa
yagmacillik ollrnaz. Munlfuzlalm... r,:ocUJk aS!ceri dahl
dal:Jii~e sevik emrli g'efcJ!i. Aln!JJY'orum ki or'du kuman-
dam Nureibtiin P.~a Hlarbi U.mLI!mi asnaism'da merdurt:
tiir k!arlalr!1'antent:n halii met1iyiil!ahk<1m rudugu ka-
na:aJtlinlin... miinferli,den ve gen:lk mli9tetnia.n e~has
teb'!ildli emrlinrin b'alk!i o1dugunu mooeden. Hey-eihi Ve-
IJ<Iilem!in 2 ·temmuz 1Ja,~ihli bir karra.n vardii. ~osenli'n
her ilkii tarafmldalki koy]er e~~}'!a t1a.l:lassungah1 olmu~
Ye bu surotl'e miiruru uburu sevlj,y eye ul~m1~tlr. Da-
ha 2liya!de sev1kli,ya,tt i~kial ellmelk jhtlim'aline b'in'a'en ik~
ta'raflta koyfe!iin ahahsli,n'i yllkardJ. Askierler daru Er-
baa\fan £ecali1'e gelldi,Jier. Sanrl'sun'a bu em!ir geliince
nt:;rdde Vl<l111~a ~I!k'a, r'd ~trur
ki k:asabiaJYI yagma edecelkl:er
ba~taln a~ag1. Vu!kuu muhltetm:el oban ahva:bi kesdif1ebi-
I'W eg:lm o ir tarllda y1a.zldm1. Multasa:rnf namusl'u, muh-
te>~etm bi·r adam. Tuttu bunu hem Druhiliye Ve!kale- kumetye vaktiyle haber almmi§ ve bunlardan en zi-
t bn'den mehlazlitii izah . Ordu ku:m'a:ITda:nt emir veriyo r, ' yade ami! ve faa! olanlan derdest etmek i~in faali·
&Y:or kli; telk,rar iiSti'lam acZle delii:l~t eder. $imd!i. biil-
dir W bunu ·)lla;pEY'or;Uirn ... otarrruk bunu mullasarnf ilan
etlrli. M't]llalsarnf istli 6aJYa.... ge>Jiir oriaiyla, a;ym kazJa!d'a
bir a~aim d'ruha fenJa olur dliye benJden'iz ardum. Yir-
n1ilslinli diruhli m!a'nli dl!ma:k l:lir i~llir. M ll!tasarnf ist!ifa et-
•mieldi ta!bii. !Jan CIMi kli 3 gun sonra r,:oluk y.ocu'k gi·
deeelk: ildi. Fe!idrust gi.in gel~n 91pla!k. ad1arn£ar, sefli!l gli·
rulh §ua1alda. bu'rald!a d'o]~maga b'a~Dadt1ar. 0 s1ra gel·
icfi,... Zlaide ~i.ik, rii Efellld'i ban'a dledi ki; Beyefunldli
SaJmlsun'u dont tar1aHan at~e vereoe!kler ve Samsun'u
yalk)a;caJk'~ar, IJ;z!:m evleliimiz de hiru&ti)'lan maiha.ll.e-
S!InJcfectiir, orru)1a mU!tltaiSrldir, aroma sen o tabur ku-
mmld.aJmnJa teliefion et, evet bunillar y.Iikm~)'laaatkJtrr. Ne
o~aca!k kii Miis'l'l.iman evlerine. ~:m!diden bu h'ald!e
,o~unoa 'ciruh'a bUlJlu duyidulftr, hepSi yigclidtllrur. D~dlliler
lki nle yapllliJ!m, !Jen \<1a2lifumli yapt.Jirn. Bania da ha.ber
gon!de!Xtiler. Biz de g!.bt'ilk, i9tima!da buJunduk. Efen-
'<llilm, Rum maJhaW,esi yan'aoaikibr. Alrn!eiJilk'ailuar dla ha-
zuiJia·nim~ta.r, vapur!1ara ~ldi:yor}ar. 1ia1bili Rum mahaf-
~esi ~kt;ya. doluldur. Bi21i hiilklirnet muha.fazla eidem!i-
yec k, geLece!k, buradla yapLl'a n feoru]li' budur, biz bu-
nu ya:ztm'a~a mecbunuz decf.i,ler. Dedim 'k!i, biti ve.lk'il
o~tti:ner, biz ~1lduk, sruba:We)Ain yjn'e ya;zidt'k, ya.ta.nl!ar
ittJlid~t d~wnldUJfar. Hli&n!ti telalk!loi ederelk: meneNiigii i9un
'bu 56 Jdi§i b'era~ber:dlir. Be!lderrizcfe m~us1'lllk vartlrr.
-285-
====
C:2
Sonra eferrdi.m, Ha~iciye VeJk'iLi menJe>tti Muahha:ran
Samsun'·a geldi. B;\ adamlill rnanti'kt ne d'etece oiliu-
gunu ... ZaJnruitmeyirliz k!i HukJi.im'ete sizJin mul'aOa!aJh-
mz tireJ4ilf1'e bunu 11ica OO'erlilfn. hhar edi~oo hiissli}"aatt
,rredbe tizet;ll'e bunu soj"Fem:ek dogru degiildk En bl-
rindi aleti mi.idaflaa ofa!llihlr. Siz b'ir kurrnla:nldan oldu-
gunll!z halde bunu ...
i~te efe:nchil'er, Nuretnin P~a demlen adam buklur.
'B u adam orada durdu•kya Sa:msun, kli bugiin mlalhvoi-
mu~tur. Mamur yeri ydkrtur. (Ni¢n Hiiikiimret itm-
diye load!ar sii'k fit e>tmi-~di!r sesl'e rj) Bellk.li de Dalillciye
Velktlti bunliara raz1 degildi. Peik muhterem b'k at1k<a-
dl!l}lffidlr. Bvvelden beri tamnm. Bunl'a.r'a lililtiyen ra-
Zl ~egil!dir. Eminim, t;l<rlt~LIYOT.
Mese.le bu.dur. Tas-dli etfim, haklikat budur.
FEHM1 BEY DAHiLtYE VEKlLi (izmir)
istizah takririnden en ziyade mevzuu bahis olan, me-
selerun esbab1 hakkmdaki istizahattlr. Filvaki Dahi·
liye Vekaletini i~gal eyJedigim miiddetten beri o ha-
vali hakkmda tetkikattan geri kalmadim. Mesele, rna-
lumu a liniz, eski bir meseledir, Samsun ve civann-
da Pontus te~kilat1 vardtr, Eskiden te~ekktil etmi!)-
maksadi memleketimizi ay1rmaktan ibarettir. .Bu, Hii-
yette bulunmu~tur .
.... vesaire idhar dLikleri haber ahnm1~, bunlann ce-
mi j9in te§ebbi.isatta bulunulmu~. Bu te§ebbiisat iize-
rine Pontus te~kilal1 amiUeri pek ziyade ~ekavetleri­
ni , mefsedetlerini tezyit etmege ba§lamJ§lardir. Bu-
nun iizerine m1ktan sinni on be~ten elliye kadar olan
erkekleri tehcir etmege karar vermi~tir. Bu ifa edil
mi~tir. HerhaJde tehciri miiteakip ~ekavet bir kat da-
ha artmi§Ilr ve gayri mliselleh olarak ta ona yakm
e~kiya vard1r. Samsun'u bir §ekavet meydan1 haline
ifrag etmislerdir. Bittabi Dahiliyenin elinde mevcut
vesa:t, jandarma kuvveti yoktur e~kiyay1 tenkile. Az
90k muvaffakiyetler elde edilmi~se de ~unu da maat-
teessii.r itiraf etmek mecburiyetindeyim ki, vakt bii-
tiin gayretler o mmbkada uzak kalmt§tlr. Evvel emir-
de orduoun, malfimu aliniz Sakarya muharebesi es-
nasmda yalmz e~kiya tenkili i9in ytiz lira ifrazt biraz
mli§kil gorlilmli~tlir. toplanan, kuvvetler hissedilen
ihtiyaca binaen, cebheye sevkedilmi§tir. Bunun hiis-
nii istimal edildigini takdir etmek Dahiliye Vekale-
~inden z i yac!e, (M lidafaa.i Milliye Vekaletine ait bir
meseledir. <;tinki, Nure~hn Pa~a) (!) vaza,~ifi mtilkiyede
(I) Parantez irindeki kelimeler tarafcmdan ck-
lcndi. M. Unver
 : 87 5 . 11} . 1337 C:2
istihdam etlilmiyor. Askeri kumantlanlan emrinde e~­ YEHBi BEY (Karesi) - Bir sua! efcndim .
kiya. Bir de mevsim de maatteessi.if e~kiyamn cevela- 13iR MEBUS - Bu salahiyeti suiistimal ettigi
nma pek ziyade mi.isait bulunuyordu. Tasarruf edilen iddia edilen yalnrz Nurettin Pa~a mrdtr?
kuvvetlerin de sevki mi.imki.in olmadrgmr zann~diyo­ VEHBi BEY (Kare~i) - Simdiye kadar Heye-
rum. Bu k r~, mamafih buyurduklan gibi ~imdiye ka- t i Vek ile hie;: bif kumandana mi.i za heret etmedigi hal-
dar hi<;: bir muva ffaki yet elde edilmi~ degildir. Mu - de Nurettin P a~a hakkmda Heyet i Vekilenin veyahut
attal bir halde de degildir. Bu e ~ kiyayr tenk il etmek merc iini n haberi olan Dahil iye V ckil ini n talebi neden
ic;:in ( .... ) Mi.isade buyurunuz, sozi.imi.i kesmeyiniz. Nu- ne~et ed iyo r''
rettin Pa~anm ordu kumandanhgmda memurini ml.il- FETHi BEY (Devamla) - Efendim, yanlt~ anla-
kiyeye ve idarei mi.ilkiye dah i bazr mi.id a halesi vaki ~ r lryo r . Meclise bendeniz bu noktai naza rdan soyle-
olmu~tur. Hasebiyle daha zi yacle vaktin izi gaip et- m edi m . Bil a kis Dahil iye Yekalet i her ~eyucn evvel bir
mr~ olmamak i~in mi.isaadenizle izah eui. Hiikumet takrir ve rildigi iizere, dogrudan cl og ruya tebdili ci-
konagma ic;:tima ederek salonda cereyan etmcsi rnuh- hetine gid ecekti r. Eger Mcclisin noktai naza n da bun'a
temel bulunan ...... celbetmekten ibarettir. Bu. a hali - inzi m am cdccek olursa -ki itikadmda yr m - kararrmt-
nin dogrudan dogruya hakkt ve vezaifi ctimlesinde ve z rn isabetini tey it bakrmrndan claha mi.isterih o laca
vaz.aifi vataniye~i ikti zas mdnn bulunmakla bunu yap- gun. Yok'a bu me-;ele hakktnda sizin noktai nazarr -
trklan halde malumu a lini z bunlarrn hlirriyetlerine nr zr a lmak ic;:in deg iltli r.
baz r takyidat konulmu~tur .... bildirdim ve kendi sine H .. SEY!N AVNi BEY (E rzurum ) -- Me lisi n ne
d e bu takyidatrn refedilmesi ic;:in emir verdi~im ...... Laman noktai naza rrnr celbettiniz'?
Ordu kumandanr olmak saUi.hiyetiyle deg il. tevkif ve FETH i BE Y (Devamla) - Heyeti vekilenin ver-
e~hasrn teb'incle sonra bu haleti ruhiye ile gcrck ce- digi karar mevzu u bah!s degild ir. Heyeti Vekileden
vabt ve gcrek · ileride zuhur eclecek ahva!e .... Bende- almr~ ol2.cak bu salii hi yeti. Eger bu salahiycti istimal
niz kanaat i vicdaniyem claircs inde bu kumandanm ii c herkesi hapsetmek selahiyetini iddia ederse, bu-
tebdilinden ba~ka c;:are yoktur. Eger Meclisi Alinizin na kani ise bitta bi boyle bir salfthiyeti kendisinden
noktai nazan Dah.iliye Vekilliginizin noktai nazanna rcf'o!unmak vc boyle diger kumandanlar da bu gibi
tevafrk ederse, Hcyeti Vekile leh ve alehte soz soyle- sal~ihiyeti tecavi.iz. ecl cn l ~r ve sui istimal edenler zu-
m i~. fakat bir neticeye. bir noktai na zara tebaiyet hur edcrse D ahi liyc Vckaleti onlar hakkmda da icap
mc-.: buriyctindc oldugundan Meclisi Aliniz rica de- eden muamele yi ya pacakt rr. Zamant vekaletinde cere-
rim Dahiliye Vekaletinin noktai nazarrna i~tirak ede r- yan eden ahvalden tamamrna malumattanm. Ondan
se bunu be ya n cdi niz. evvelki vukualt benden so rar~an tz, zanncderim. hak-
Heyete vaki olan ~eylcri burada bertefsil arzetmek srzlrk etm i~ olursunuz. Onlann hakkmda tahkikat
muafrk d egildir. Bir vaziyet a rzediyorum . Siz de bu ic,:i n Dah ili ye Veka let inde evrak vardrr. Tetk ik olunur.
vaziyet ha:kkmda .... R EiS - Efendiler, mevwu bahis ola.n zat bir ku-
HUSEY!N AVNt BEY (Erzurum) - Efend im , mandan oldugu ic;:in H eyet i Vekilcye ne derece a la-
Dahiliye Vekili Beyefencii Heyeti vekile namrna ye- kadar ise B~kumandanr tla o derece alakadar eder.
yanatta bulunclu . Dahiliye Vekili namma Meclisi ali Bu hususta bir soz soylemeden evvel }U noktayt ha -
vekillerine bir ordu kumandant vermi~ti. Rica ede- ttr!atmak isterim ki He ye ti Yckile intihabma ait ka-
rim, bu kadar seyyiatrna, sui istimaline ~ahit oldunuz, nunda bir nokta vardrr. Bu nokta, zannederim ki. ilk
bu sui istimal tecelli etti . Anket yaparak heyet tayin defa olmak lizere, Mecl ise intika l etmi ~ bulunmakta-
etmi~. t.stizan ediyorsunuz. Nic,:i n tayininiz gibi azl- drr.
etmiyorsunuz. Efendiler, ihtilaf, Dah iliye vckili ile orduda kl!:
FETH] BEY DAHiLiYE VEKiLt (Uevamla) -- m ?.n da vazifcsiy!e muvazzaf bir ~a hr s hak krnda karar
Meclisten azil ve nasrb meselesini istizan etmiyorum. vcrm ck , Erkant Harbiye Reisiyle ba.na. aittir. Nuret-
Bendeniz nokta i na za nmt soyleddim . Bildireb iiirsiniz. tin Pa ~ a d iger ordu kumandanlan gibi bir ordu k.u -
fsterseniz isted igi nizi bildirmezsiniz. Binaena!eh bu mandanrdtr. Fakat pek nazik zamanlara tesadi.if eden
zatm tebdilini teklif etm i~ tim. Mesele bundan ibaettir. bazi hadisattan do!ayt ordu kumandanlan asayi~i da -
Heyeti Umumiye Hiikumeti temsil etsin ..... hil iyeyi 1slaha tavzif edilmektedir. Asayi~i dahiliyeden
VEHBt BEY (Kayscri) - Bu salahiyet Heyeti kaideten mesul Dahiliye Veki\letidir. Fakat vaki isyan -
Vekile aittir. lar ic;:in bittahi kuvvei askeriyeye, vesaiti askeriyeye
REtS - Soz alanlar ~oktut. ihtiya.~Y zaruridr.

286-
 t : 87 5 . 10 . 1337 C:1
Nurettin P~anm merkez mmt1kastnda bu i§e mti- S0KR0 BEY (Karahisari Sahip) - Elli k.i~iyi ~c­
dahale etmesi de bu sebepten ne!}et etmi~tir. Nurettin hirbcnt yapmas1 azli i9in kafi · degil mid ir? Yani ka-
P~nm gayri kanuni efal ve harekatta bulunduguna nun fevkinde yapilan bir fiilden do!ay1? <;:.Unki buna
dair ihbaratta ... Ben kendi tarikimle bunlan tetkike cevap veriyor. Nurettin P~a diyor ki, Rum ct:miye-
k!yam ettim. Buna mukabil baz1 kanaatler de ha- tine mensup haber veren bu altnu~ ki.}inin iyinde qa-
su ettim. Tebdiline dair bende kanaat has1l olmanu~t1r. hil insanlardtr. Binaenaleyh berikinin sozline ne ka-
Ayru zamanda Erkiini Harbiyei Umumiye reisinin dar inanmak laz1m gelirse .. (Miizakere kiifi sadala-
mevrubahsetmesi tizerine ihtilafi efkar husule geldi . n) ~

Diger taraftan memul edildigi cihetle asayi~in tcmini- REIS - MUzakerenin kifayeti teklif olunarak
mlizakere kafi gorUldU.
ne muaffak olamad1gmdan Nurettin Pa~anm azlini
(Trabzon mebusu Haf1z Memhet Beyin takriri
tekl:if etti. Tabii bu bizde de verilecek olan bir emirle okundu)
yap!labilirdi. Arzettigim gibi bittabi bizim tarafumz- (Erzincan mebusu Emin Beyin takriri okundu ve
dan lazimtilicra olacak.tJr. ekseriyetle kabul edildi)

- 287-
DEVRE: 1 ClLT:2 1QI1MA: 2

T. B. j\JJ. M.

Gizli Celse Zahitlari

12 Ekim 1337 (1921)

Munderecat
Say fa
I. - ZAPTI SABIK HU LASASI 290

2. - M0ZAKERE EDiLEN MEVAD 290:296

I . - Framnlarla yaptlacak iti/afname.

Cilt 13

91 nci lnikat, 2 nci Cclsc

. - .----.p
 t : 91 12 • 10 . 1337 C:2

DOKSAN BiRlNCl lNiKAT

12 Te~rin-ievvel 1337 <:;a~mba

lkinci Celse

REiS Birinci Reisvekili Hasan Fehmi Beyefendi.

KATlP

--·--
REiS - Celseyi ac,:1yorum.
ZJaptl sab1k huliisas1 okunacaktlr.

1. - ZA PTI SABIK HULASASI

SEKSENYEDlNCL iNlKAT iKlNCt CELSE

Rumlann Samsun mmt1kasmda icra ettikleri ~e­
5 Te~rinievvel 1337 (;ar~amba
kiivet mevzunda Liizistan Mebusu Ziya Hurljit ve
B1RlNCl CELSE Osman Beylerin Dahiliye Vekilinden istizah takriri
Koc,:giri ve Umraniy.e hadiseleri Uzerinde miiza- okundu ve takrir sahiplerinin izahatl ile mesele Uze-
kerelere devam olunarak gori.i~melerin kifayeti kabul rindeki miizakeratl mi.iteaklp g ori.i~me lerin kifayeti
olundu ve celseye ara verildi. kabul ve celseye nihayet verildi.
Reis Katip Reis Katip

2.- MUZAKERE EDiLEN MEVAD

1 . - Frmwzlarla yap1lacak itiliijname arasmda bir ~imendifer hatll yaplimasm1 ve kumpan-

,RElS - Buyurun, Yusuf Kemal Beyefendi.
YUSUF KEMAL BEY HARiCiYE VEKiLi
(Kastamonu) - Arkada~lanmm itiraz ettigi hudut
meselesi : Hudut maddesinin Payas'm hemen ccnu-
bunda bitmek suretiyle miiphem b;ra!olmasJ caiz dc -
gildir, deniliyor. Sonra ti.irlii, ti.iriU mahzurlara mey-
dan verilmi~ olur. Onun i9in bu nokta talik olumna-
lidJr diyorlar, Diger bir arkadaljJmJzda yinc bu nok-
tanm Payas'm hemen cenubi noktasmda bulunmasmda
mahzur vard1r ve orada demir madeni ve saire vard1r
diyerek Degirmen Deresinden gec,:mesini muvaf1k go-
ri.iyor. Arkada~~anmJZdan Salahaddin Beyle· iki arka-
da~lnliZ Meydam Ekbaz ve <:;obanbey mevkii gibi
bunlann da mi.iphem bJrak!ldJgmJ so'yiUyorlaL Ve
bunlar tasrib edilse daha iyi olur diyorlar, Bilhassa
Salahaddin Beyefendi Meydam Ekbez'le <;obanbey ara-
smda bir istasyon yapJ!amayacagmJ, hududun hi e; ol-
mazsa Payas'tan itibaren FatJma'ya kadar ancak c;;o-
banbey arasmda bir hat yapJiabilecegini beyan ediyor.
HattrJ alinizde olsa gerektir, mukabil teklifteki
hud~>t bu nokta i9indedir ve ('obanbey ile Fatima
Not : Reis ve katiplerin adfan zabttlarda tespit
edilemcmiilir..
ya taahhi.it ediyor.
Tekraren arz ettim ki,- bunlar defaatfa mevzuba-
his edilmi~tir. Onlann en ziyade, en ~iddetle israr
ettigi madde budur. Mamafih kendisine bu arzular
bir defa daba soylenir. Fakat tekrar, tekrar arz ediyo-
rum; Sere£ Bey arkada~Jmtn en ziya tekrar tekrar bah-
settigi huduttan bir nokta feda edemezler. <;Unki.i bu-
raya geldiklerinden bilhassa, Reis Pa~a Hazretleriyle
hususi surette gorii~ti.iklerinde kendilerine Bckir Sa-
mi Bey hudu?unun Meclise teklif edilemeyecegini su-
reti katiyede soyledikler.i nde o zaman miizakeratJmJz
adeta tatilc ugrad1. Bu adam sordu. AldJgJ cevapta
difor, ki hudutta katiyen tebeddiilat olamaz. Bora-
dan giderken ~urasmt da soylemi~ idi ki ve bu hu-
usta aramJzda bir itilaf dahi olmu~tu . Arada da arz-
ettik , yani Bekir Sami Bey hududunda biz muvafa-
kat etmedik. Sonra c;;obanbey'den ote tarafa ve Nu-
seybin'den cenuba dogru giden mmt1kay1 kabul eder
gibi gori.inmii~tii . Simdi ise bu defa geldiginde eski
Bekir Sami itilafnamesinde olan hududu istedi.
ve onda israr etti. Arkadaljlanmdan birinin, zanne-
derim Sere£ Beyin, Caber kalesine bayrak ke~ide
«edilebilir» yerine «eder » konmasmt soylemi§lerdi.
Vak1a bu ehemmiyetli bir noktad1r~ Fakat hattm

= = = = = =- 290 -
 t : 91 12 . 10 . 1337
kenctilerine verilmesi dolaytsiyle fiJi iktidari ile zik-
redllmesi daha nazikanectir ve adettir ve otedenberi
boyl'e olagelmi~tir. Adet htikmtindedir, Simendifer
maddesinde, zabttanm ~iketle biutilaf temini ileride
mazarrat gosterebilir. Binaen aleyh bu bilitilaf hazfe-
dilmelidir, deniyor. Diger bir arkada~tmtz bu «bili-
tilaf» sozi.i yerine, aym zamanda cenuptan vukubula-
cak tecavuzata kar~t hattm emniyetinin Fransa tara-
fmdan temin edilmesi taahhtit edilmelidir, deniyor. Bu
cihetler ile bu ~imendifer maddesinde, yani zabttanm
mtistakiUen bizim taraftan temini meselesini kendi-
sine soyledim ve tekrar soylerim.
lkinci cihet bir az gi.i9tUr. zannediyorum. Zira
hattm muhafazas1 ya bizim taraftmtzdan olur veya-
hut onlar tarafmdan olur. Vaktiyle Moskova muahe-
desini mtizakere ederken bir madde teklif edilmi~ti.
Mesele istikbalde ~udur : Yani o zaman bize denil-
di ki Ki.ir~ c,:etelerinin ika edecekleri mazarratlarm Tlir-
kiye Hi.iki.imetince kabulU ... Biz bunu k:l.tiyen rettek.
Bir kere K_iirt r;etesi meselesine itiraz ettik ve Ana-
dolu'da mi.istakil bir Htiklimetin mevcut ol:tugunu
soylemekle tamamiyle rettedd ik. Eger biz ~imdi hatta
vaki olan taarruz.Lan Fransa Hliklimeti kabul etsin
diye bir madde teklif edersek. -ki netice oraya !Ytkt-
yor- o zaman demek icabeder ki; hattl bizim jan-
darqla muhafaza edemiyor, siz muhafaza ediniz. Zan-
nederim bu , dogru olamaz~ _S onra hath biz, kirrlsenin
mtidahalesi olmakslZln mtidafaa ederiz. bteki taraf-
tan vukubulacak tecavlizata kar~t ise medeni millet-
ler arasmda bu gibi hususatta mes'uliyeti maneviye var-
dtr ve baZI zamanda mesu'uliyeti maddiye ile de
mes'ul edilirler,; Onun irrin zannediy~rum ki bu itira-
za hedef olacak, biz, nastl vaktiyle soyledik ise, o
da bize, muktedir olsun olmastn, fi liyatt bulunsun bu-
lunmasm , emniyeti tesise muktediriz. Bunu ba~ka bir
Devlete bah~edemeyiz , der.
SEREF BEY (Edirne) - Elbette bu , onun ir;in
teklif olunmu~tu.
SALAHADDlN BEY (Mersin) - Miisaade bu-
yurursamz cevap vermek isterim.
HULUSt BEY (Afyonkarahisar) - Hattm ce-
nubu Frans1zlara ait 'Jlrnakla o zaman oralara yakm
oturan a~air hath tahrip ederse ka9arsa ne yapacagtz?
Bunlar FranslZ topragmdadtr diye rnuharebe ile mi
vakit ger;irecegiz? Bunu Frans1zlar da itiraf ediyor, biz
de ·itiraf ediyoruz. Bu hudut, lmdut ·degildir. Onlar
da bunu itiraf ediyor. Bize diyorlar ki mademki ora-
run stik.kam bize ait topraklardadtr. Mesuliyeti de
bize aittir. Oralarda biz Avrupa usultinde mesuliyet
- 291
C:l
deruhte ettik diyorlar ve bizim elimizde !jimendifer
temamen olmadik~Ya ve mti~areketen bulundukc,:a, biz
bunlarm emniyetini temin edemeyiz diyorlar. A9tk go-
rti~Uyoruz. Simendiferlerini siyasetlerine a let etmek'
bizi demir kale i9ine sokinakttr. B'e ndeniz diyorum
ki , bunun ortadan kaldtnlmak imkam yoksa ve bu
adarnlar mutlaka blakformun kenanna yapt~acaksa,
buradaki kasabalann kaffesi Uzerinde Hi.ikiimetin ha-
kimiyeti baki kalsm ve bunda katiyen tsrar etmeli-
dir. Binaenaleyh 9olde b~tmtza bela getirecek bir
hi.iki.imet te§kil ettiremeyiz. Onun i9in biz mevcut §i-
mendifer hattmm ote tarafm1 esa~ itibariyle hudut
olarak kabul ederiz ve bu gayet b.\~itti r. 9i.inki.i her
.§ey ortadan ka~acakttr,
Yusuf Kemal Beyefendiye soranm nnkliyatt aske·
riye nereden ba~layacak? Bizim de 11akliyat hakkt-
mtz olmayacak mt? Sonra sthhiye ve muayene, kontrol
gibi idari , mali ebeplerle nakliyat1 askeriye tehir edil-
memeltdfr.
YUSUF KEMAL BEY (Devamla) - Bunlan da
gorii~tirlizve zannederim kenctisiyle aramtzda itilaf
hast! olur ve kendilerinin <;obanbeye kadar nakliyat
yapmalanm Fethi Beye soylemi§, Onun irrin bu ci-
hetlerin temin olunacagt mi.imki.indiir.
HULUSt BEY (Afyonkarahisar) - (,' obanbey'den
itibaren olan §irnenctiferler diye tasrih edilmelidir.
1
YUSUF KEMAL BEY (Devamla) - Arz cttim
-efendim. Fethi Beye soylenmi§.
I ,..TH1 BEY (lstanbul) - Yunanl.tlann kayd1 var-
dtr efendim. Bu ktstm ancak <;obanbeyi ile Nu eybin
arasmdaki ktstmd1r ve mevzubahis olan mesele de bu-
dur. Onu temin edecek §ekil kararla§ttnhr.
YUS F KEMAL BEY (Do:vamla) - Mer'a me-
selesi daha ziyade tasrih edilse, yani hattm etrafmda-
ki ernlak ·ve araziden is_tifadelerinin kemakan deva-
mt §eklinde madde tasrih edilse diyorlar. Zannede-
rim ki madde laZim gelen sarahatr havidir. Daha ne
gibi noktalann daha ziyade tavzihi isteniliyor bilemi-
yorum.
BASRl BEY (Karesi) - Bila kaydi.i §art...
YUSUF KEMAL BEY (Devamla) - Zaten bila
kaydi.i ~art gerrecektir. Bu hayvanat kapudan ge~mi­
yor, her taraftan ge9iyor. Bunlarm gerek zahairinden,
gerek mahsulattndan ve gerekse tohumlanndan hi9
bir resim almmayacakttr. Maksadtmtz zannederim bu-
dur. Dogrudan dogruya arazisinden, emlakinden HU-
kiimet istifade edemez. Bunun FransJzcada manast
«ikametgahtnm bulundugu mernlekettir. » Rica ede-
rim terci.ime belki hatah olur. Fakat bizdeki mana-
 t : 91 11 . 10
y1 hukukisiyle, «Sakin bulunduklan» ruasmda far'k
vard1r. Binaenaleyh, bu, «daimi ikametgah» demek-
tir, Mutlak kemaline masruf? ...
M0F1T EFENDt (K1r~ehir) ,...- «Muvakkat ika-
metgah» adam akilh olabilir. Zau alileri ise boyle
buyuruyorsunuz. Zaten her mukavele aktinde mute-
her olur olmazsa o mukavelenin tarihi aktinden son-
ra 0 bir tarafa vermeyecek biisbiitiin azade mi kala-
cak?
'YUSUF KEMAL BEY (Devamla) - FranSJZca
(dtimisil) kelimesi bunlarm hepsini kifildir,.
HACI HAYALl EFENDl (Urfa) - Frans1zca o
manadadlr. Thrk9ede 0 mana ifade edilemiyor.
YUSUF KEMAL BEY (Devamla) - Sonra efen-
dim; Salahaddin Beyefendinin ikinci arzular1 ticaret
itibariyle Nuseybinin, siyaset ve idare itibariyle Cezirei
lbni bmer'in bize kalmas1 ve hududun Nuseybin'den
itibaren ve Demir Kapu iizerinden Cizreye gili}lesini is-
tiyor. Onlar deminki maruzahma dahil olsun. Binaena-
leyh stiyleriz.
Simendifer meselesinde yine · Salahaddin B~y, Po-
zanh ve 11arus hattmm ve Bagdad hath §irketinin
haiz oldugu hukukun devrolunmasm1 ve mektuptaki
eski §artm noksan bulundugunu ve bunlarm ikmal
olunmasnu, teminat akyesinden kurtulmak imkiim olup
olmadigmi sua! ediyorlar. Bunlardan Elaziz §imendi-
fer hath meselesiride, limit ederim ki, baz.i §eyler da-
ha yapilabilir, Fakat ~imdi eldeki bulunan §ekil -ki ma-
lumu aliniz bu defa geldi- esasen biz evvelce zaten
muSir oldugumuz gibi §imdi de kanaatirnizde mumriz.
Bu §imendifer maddesi bu §ek.liyle ne onlann, ne bizim
aram1zda meseleyi k1atetmi~ bir §ekil degildir. Paris'ten
bir §ekil geliyor. Bu zat onu burada ikmal ediyor.
Qiinkii biz bir defa Bagdat 9iftliginin falan falan im-
tiyazmi demedik. lmtiyazm1 devrediyoruz. Ne §ekilde
devrediyoruz? Meseta : Birincisi; Hiikiimetin kiiffei
hukuku mahfuz kalmak, lkincisi, ~irketin bizden vu -
kubulacak metalibi temin edilmek, kayd1 ile.
SULEYMAN SIRRI BEY (Yozgat) - Sene ba~1
tazminah dahil mi? Bu tazminat1 kim isteyecektir,
Almanlar rot, isteyecektir?
YUSUF KEMAL BEY (Devamla)- Bizim nazan-
mtzda Alman yoktur. Sirket vard1r. Sirkette alakadar
olah §irketten dava edecek ... Yalruz ~u noktaya na-
zan dikkatinizi cdbetmek isterim. Bilhassa Haf1z
Mehmet Bey bir.aderimizin nazan dikkatini celbetmek
isterim ki, devrin taniimasi i9in §U §art intihap eder,
bu ~art intihap eder. Su ~arhn tahakkuku bu ~artm
tahakkuku demektir, Simendifer meselesi hakikaten
biiyiik ehemmiyet arz eden bir'mevzudur,
-292-
1337 ' C:Z
HAFIZ MEHMET BEY (Trabzon) - Biz yal-
nlz devri kabul ediyoruz; mesele budur, Sonra mek-
tupt.a deniliyor ki, ~urast mukarerdir ki, devrin ... Yani
Franst'zcada bu gayet kuvvetli bir kelimedir, denili-
yor. Sartm biri bizim Hiikiimeti Osmaniyenin btitiin
hukukunu veyahut Hiiktimeti Osmaniyenin mutasarnf
oldugu hukukunu; ikincisi de eski ~irket tarafmdan
bu devirden, nakilden dolay1 Thrkiye Hiikiimetinden
vukubulacak metlibata klar~t bunun temin edilmesi
§artiyle deniliyor,
VEHB1 BEY (Karesi) - Efendim bu, evvela
Tiirkiye Htikiimetinin hukuku idame edilecektir ftk-
rasi, ki bu imtiyazname elimizde olm~dJgi i9in hak-
kiyle tetkik edemedik; bunun devri sab1kta verilmi~
olan imtiyazdan istifade etmi§ oldugu muhak.kakttr.
YUSUF KEMAL BEY (Devamla)- Yok, haytr.
VEHBl BEY (Karesi) - Binaenaleyh imtiyazm
kapitiilasyonlarla alakast olduguna nazaran Bagdad
§irketine verilmi~ olan imtiyazda hukuku Osmaniyeye
taaUuk eder maddeler mevcut ise bu da o madde ile
temas ediyor mu? Bagdad ~irketi imtiyazmm bizim
memleketimizin aleyhine olan maddeleri temamiyle
baki midir? <;:i.inkii o ~irket tamamiyle devam edip
gidiyor. Halbuki bunlann kafesinin mi.ilga oldugunu
ilan edebiliriz. Fakat o zaman bunun maddei huku-
kiyesi ne olur? Zannederim bunu edemeyiz.
MUF1T EFEND1 (Ktr§ehir) - Ben zannederimki,
bu aharin kabul etmemesiyle olur. Ya dersiniz Osman-
h Hi.iki.imetinin vermi§ oldugu bilciimle imtiyazat mi.il-
gadir, ki o zaman Osmanii Devletinin bu taahhi.ida-
tmt kabul etmemi§ olursunuz. 0 vakit kar§mlza yeni
bir §irket gelir, ' istediginiz gibi verirsiniz. Yoksa bu ,
biitiin fenaltklariyle biikidir;
HAFIZ MEHMET BEY (Trabzon) - 0 halde
devir kelimesini kullanmak dogru degildir, Sirket
Franstz grupuna devredecek, estafuruUah ...
YUSUF KEMAL BEY (Devamla) - Demin arz
ettim; bu i~in i9inden 91kmak miimkiin degildir. Biz
bunu kendileri nazarmda temamiyle isbat ettik. Bun-
da hakkm1z vard1r, miimkun olsa bunu kaldmp onu.n
yerine aram1zda §oyle bir madde kabul olunmu§tur
derdik, Tiirkiye Biiyi.ik Millet Meclisi Hi.iki.imeti, Bag-
dad hattmm Pozant1, Nusaybin §Ubesinin i§letme ve
buna mi.iteferri olan muamelah ve Alman Hi.ikiimet ve
tebaasmm haiz oldugu hukukun bir Franstz grupuna
devri hususundaki Versay muahedesindeki bi.iti.in §i-
mendifer maddesi yerine koydugumuz madde bu idi.
Bunda diyorduk ki, Thrkiye Hi.iki.imeti Versay mua-
hedesinin 265 nci maddesinin bu ktsma ait f1krastru
 t : 91 12 . 10
kabul eder. Yahut Versay muahedesinin bu ktsma mti-
teallik alan hlikmtinti kabul edcr. Bu bizim maksa-
dtmlZt temamiyle temin edebilirdi.
MUSTAFA DURAK BEY (Erzurum) - Usu!U
mlizakereye ait soz isterim. Efendim , Hariciye Vekiti
Bey uzun boylu mlinak~at neticesinde yUregimizi stz-
Iatan bir 90k mkata ili~tiler. Bundan evvel istedigimiz
bir ~ey var ki, onu anlayahm. Bunu esbabt aske-
riyemiz, esbabt siyasiyemiz, esbabt iktisadiyemiz ve
herhangi bir v~ziyetimiz kabul ediyor mu? etmiyor , riyede kalacak evkaftmtz ve emvali Devlet ve Hazi-
mu? Evvelemirde Hariciye Vekili Beyefendi bu husu-
su bildirsinler.
YUSUF KEMAL BEY (Devamla) - Efendim,
mesele z.a ten bu sahaya geliyor. Ver ay muahedesi-
nin bu maddesinde Alman Hliki.imetinin herhangi
bir yerde, Thrkiye'de, Cin de, Afgan'da vesaire ve-
saire _b ulunan te~ebb4satl smaiyede olan haklamu i~­
tira edecekler ve bu i~tira edilecek haklann taksimat
komisyonuna devredilecegi mlinderi9tir. diyor, Biz
de dedik ki Alman Hi.iki.imeti kendi tebeasmm hakla-
nm alsm. Tazniinat komisyonuna devret in. Tazminat
komisyonundan da nereye ge~ecekse ge9sin , 0 zaman
bundan ne kazantyoruz, anlartz. Bizim kar~umzda bir
defa bir ~irket varsa Tiirk ~irketine kar§t taahhiltte bu-
Junuyor. Haklarmt alir ve ba~kasma devreder. Ya Al -
man HtikUmeti veya Ttirk ~irketindeki Alman huku-
kunu bir b~kasma devreder ise bizim ona diyecegi-
miz yoktur. Bize bunun i9in hi9 bir ~ey taalluk et-
mezdi. Bizim i.;:in de pek ala idi. Biz Versay muahede-
~inln yalmz bir ktsmmt kabul etmi~ ve Fransa da
buna peki demekle diger ktstmlarmdM azade kaltn-
m.t§tlr. l§ittigime gore bundan dolay1 bunu retteddi-
ler. Bunun i.;:in bu m adde boyle olmakla beraber
~imendifer meselesinin tarih9esi de budur. Binaena-
leyh bu madde bu ibhamiyle beraber son mektupla
Htiklimetin hukuku mahfuz kalmakla ve ~irketin me-
talibatma kar§I da Hilktimetin mesuliyeti tizerinden
defedecegiz mevzubahis olmakla bizim hukukumuz
temin edilmi~tir . Bunun daha vazth bir surette arzu- '
muz dairesinde olmasma 9ah~acag1m. (Hay, hay c;:ali~­
mah sesleri.)
Salahaddin Beyin bir suali daha ar. 0 da bu hat-
tao Franstzlara asker nakliyatt hakkmt vermektir. Bu
oradaki birtakm1 hisleri mtiteessir etmez mi? K imse
diyebilir mi ki vermeyelim.
SALAHADDlN BEY (Mersin) - Haytr efendim.
etmez denebilir, vermeyelim.
YUSUF KEMAL BEY (Devamla) - Peki sonra
ne olacak?
1337 C:Z
SALAHADD1N BEY (Mersin) - Yanh§ anla-
dmiz. Oradaki mtisltimanlar i.izerine ne tesir icra eder?
YUSUf' KEMAL BEY (Devamla) - Ne tesir icra
edeccgini bana sormaymtz. Bu Hariciye i~i degildir.
Nefsi bir histir. Herkesin ve benimle beraber dti§ti·
nenlerin hissedecegi bir §eydir. Ha, bunun neticei si-
yasiyesi boyledir diyerek, «Vermeyiniz» dersiniz.
Sonra bir diger mesele mevzubahis ettiler. 0 da en
son bahsettikJeri meseledir. 0 mesele de bizim Su-
nei Hassa ve Suriye'nin Duyunu U mumiyeye i§tiraki
vesaire gibi Suriye'nin vazi yeti hu kukiyesinin tebed-
dtili.inden dolayt ahka m ne ol ma hdtr? Bunu evvelce
dil~iindtik. Fakat bunun i~in on t:;u nl ~:t c kadar gidip
gelecekti. Bir zaman oldu, biz koparma k derecesine
geldik. Bir zaman geldikki o koparm a k istedi. Simdiye
kadar bu mesele kendine ioylenemedi . Fakat Mecli-
si alinizin arzusunu ha kIt bir surettc soyleriz. <;iinkii
muahedenin mahiyetini anlamak Hiztmdir~ Miltareke
mi, sulh mu yapayoruz, ne yaptyoruz? Bunu soyluyo-
ruz ve limit ederim ki , bir itiraza da ugrama z.
BlR MEBUS BEY - Evkafa muteallik haklan
da dahil ediniz.
VEHBl BEY (Karesi) - Evkaftan , hududu bu
tarafta kalanJar i9in ~urutu olanlar vardar. Bir <;ok
vakitlerde bunlarm miibadelcsine kalkt~tlma~ttr .
YUSUF KEMAL BEY (Dcvamla) - Efendim,
o nlar ~imdi hallolunacak mesele degildir. Simdi esast
konur, teferruah i9in de ln!iallah yakmda 9ah~acagtz
ve k1smen de sulh istihzarat komisyonu bunlann te-
ferruatma haztrlattr. Zannederim vaktiyle istanbul'da
bunlarm hepsi hazarlanmt~tl. ltirazJanna da zannede-
rim cevap vermi~ oluyorum . Simendifer meselesinde
ftakkt gaip ~u suretle oluyor ve bu iki Hiikiimet ara-
stndadtr. Bilahire muamele bizim ile bir ~irket ara-
smda olacak ve biz bir grupa devredecegiz. Yalntz
bir grupa devri degil, Fransaya degildir. Bagdat hat-
tim siz ileride §irketin ~eysi meselesinde aram1zda
gorti~ecegiz . Yeterki biz gerek Bagdat hath §irketin
hakkmt devrinden ve gerekse devrinden halen iki ta-
raflt mutazarnr olmayaltm. Simdiye kadar arkad~Ia·­
nmtz tarafmdan dokunulan cihetler bundan ibaret ka-
ltyor.
HAFIZ MEHMET BEY Cfrabzon) - Grup na-
mma Fransa menafii denmi~tir.
VEHBl BEY (Karesi) - Anadolunun camyla, ma-
hyla, kamyla yapllmt!j bir Hicaz hattt var ve bunun
bir ktsm.t da Suriye'de kalacak. Bunun hakkmda ne te-
min edilmi§tir?
29.1-
 i : 91
YUSUF KEMAL BEY (Devamla) - Simendi -
ferler meselesi dolayisiyle deminki saydigim ~eyler, ya-
ni tebeanm hukuku meselesi ve ~imdiye kadar ruyet
olunan davalar vesaire vesaire var. Bunlann ihtiva
ettigi binlerce ~eyler var, Onlar burada hallolunamaz.
Zira biz Fransa ile bir muahedenamei sulhiye yap-
miyoruz. Suriye'nin bizden tefriki ve oradan bizim
hakkf saltanahmlZln refine dair bir ~ey yapm1~ olsa
idik malumu aliniz bunun miiteaddit netayici olmas!
Ia.z1m gelirdi,
M0FlT EFEND1 (K1r~ehir) - On birinci mad-
deden bir §ey anlamiyorum. Orada kalan ahalinin
arazisinin has!latl o~riyesi nas!l ve ne tarafa verilecek-
tir?
YUSUF KEMAL BEY (Devamla) - Bizim ta-
rafa verilmek Hiz1m gelir. Diyoruz ki emlakinden,
hasilatmdan, arazisinden istitiade edecek ve bundan
dolay1 hi9 bir resim vermeyecek. ikametgah1 bulunan
mahalde verilecektir, deniyor. Bu suretle hepsinin bi-
ze verilmesi lazimdtr. Nitekim bizim tarafta varsa on-
lara verilecek.
M0F1T EFENDt (K1r§ehir) - On birinci mad-
dede diyor ki: (ll nci maddeyi tekrar okudu.) Simdi
burada Mersin ile Adana arasmda bir hat vardtr diye
bunun da dahil olup olmadtgt ~eklinde olan bu ke-
limede bir emel vardtr. Bu tashih edilmelidir.
SALAHADD1N BEY (Mersin) - Efendim; bir
iki §ey tezahiir etmemi§. Bizim Aziziye, Malatya ve
havalisi ve bilhassa S1vas ahalisinin hayvanlanm ot -
latmak hakk1 baki olup olmadtgl izah edilsin. Ma -
lumu aliniz bu gibi hususat ne kadar mutlak olacak
olursa o kadar faide goriiriiz.
Sonra §imendiferin borcu meselesi de Bagdat hat-
tmm menafiini 9ekmek i9indir. Bu giin bu hattan bi -
ze kalan kisim nankor bir ktsJmdJr. Hangi a9an mii -
temadiyen verecekler? Bunlar hukuki meselelerdir.
Bagdat hattJ imtiyazt devrolunuyor. Bunun da dahil
olmas1 lazim gelir. Bu noktay1 Hiikiimetten sormak is-
terim.; bu da benim borcumdur, Yaln1z bu nokta degil
§imendifer meselesinde dahi bir 90k noktalar vardtr.
RE1S - Eger arkada§lar birer, birer sua! soracak
olurlarsa uzun siirecek. (Giiri.ilti.iler.) Otuz iki arkada§
var, soz almi§. Sonra sualler tekrar tekrar yap1liyor.
Bu suretle sozler geri kahyor.
YUSUF KEMAL BEY (Devamla)- Y.aziyeti as-
keriyemiz, siyasiyemiz ve mali~emiz bize boyle bir
muahedeyi kabule mecbur ediyor mu diye soruyorlar.
Zaten halledecegimiz yegane mesele budur. ('i.inki.i ev-
12 • 10 . 1337 C:l
velce de arz ettigim ve~hile, ki kendi nam1ma ar-
zediyorum, size takdir olunacak bir itilafname mi.is -
veddesi getirmiyorum. Sadhezar teessiif ki maglubiyeti-
mizin ncticesini ilk duyacak vesika ve Osmanlt tmpara-
torlugunun ve kendi hatalanmtzm hasth biiti.in bir ta-
rihin toplay1p, toplay1p ytgd1g1 ~eyleri gormeye, aci-
larmt duymaya ba§hyoruz. Bizim oni.imiize bu muka-
vele ile Vers:1y muahedesi geliyor. Binaenaleyh biz
burada Devletin, memleketin menafiini olduk~a te-
min ettik diye gctirmiyoruz. Ni~in getiriyoruz? 1~te
onun i~in ... Biz, ~imdi Fransa ile sulh aktedersek men-
faat m1 olacak, mazarat m1 olacak diye arkada§larimlz-
dan Dr. Mazhar Beyefendi mukayese yapttlar. Ben
'iaziyeti askeriycmiz budur, vaziyeti maliyemiz budur,
Binaenaleyh bu muahedeyi yapahm demiyorum. <;iin-
kli o cihete salahiyettar degilim. Salahiyettar olan ar-
kada~lanm var. Biz, mesaili hariciyei siyasiyemiz iti-
bariyle elbette ve elbette di.i~manlardan birini ve kuv-
vetlerinden birini di.i§man saflarmdan ~ekmek elbette
bu memleket i<;:in faidelidir. Takdir edecegimiz bu·
dur. Yani yalmz bir di.i~m a m dii~man saflanndan ~ek­
mekle memlekete edecegimiz menfaatla buna bedel ola·
rak, baha olarak verdigimiz §eyi mukayese ettigimiz-
de hangisi daha bi.iylikti.ir, hangisi daha ki.i~i.iktiir; tak·
dir edecegimiz ~ey budur. Gerek hali hama, gerek is·
tikbale, gerek cnzan ammeye kar~t mesuliyeti takdir
ettiktcn sonra deruhte etmak laztmd1r. Demin arz et·
tigim gibi bir di.i~mam di.i~man saflanndan <;:ekmek,
umuru hariciye ve mesaili hariciye noktai nazarmdan
muvaf1ktJr. Bunu soylilyorum ve mesuliyeti kabul edi-
yorum. Bunu mukayese ettigimiz vakit belki baz1 hu·
susatta iyi hareket edemedik. Azam1 istihsal edebilece-
gimiz ~eyleri istihsal edemedik. Bunlan tarihe kar~1
soyliiyorum. Buglin i<;:in degil, yann bana Jagnet ede-
ceklere kar~1 soyliiyorum. Ve burada zabtolunmasJm
istiyorum, Umuru hariciye .noktai nazarmdan budur.
Yalntz arz ettigim gibi ihtimal bu mukavele, bu iti-
Iafname daha miikemmel olabilirdi . Fakat arkada~lar,
~imendiferi 20 kilometre ileri goti.irse idik, hududu da-
ha biraz a~ag1 indirse idik, hatta Antakya'yt da alsa
idik o bir taraftan yine kalplerimiz miiteessir olmaya-
cak m1dtr? Bu noktada bence hodgam olmayalJm. Biraz
mi.iteessir olur idik . Bunlara az mi.iteessir olurduk,
fakat herhalde mi.iteessir olurduk. 0 halde di.i~iinecegi­
miz ~ey, biz Fransa ile uzla§miyahm, devam edelim.
Yalmz. ~uray1 di.i~iinelim . Uzla§madJgimJZ, devam et-
tigimiz zam~nda ii~ ay sonra, be~ ay sonra, bir sene
sonra daha iyisini istihsal edecek miyiz? Bence biitiin
verecegimiz karar budur. Bunu takdir edelim. Avrupa
siyasetinden haberdar olamazsak , kendi siyasetimizle
-294-
 1; 91 J2 . 10 . 1337
dost tedarik edemezsek, dost bulamazsak olmaz. Bu
di.i~manlarm ir,:erisinden asgari kendimize dost bulmaya
r,:aJJ~mal!yJz. Bir an evvel arzu ettigimiz, sulha. arzu
ettigimiz ver,:hile eri~mek lazJmdJr. Mecburiyetimiz ve
vazifemiz budur. Binaenaleyh bendeniz harici ye noktai
nazanndan iki kelime ilave edecegim : Ben bu m esele-
yi halletmekle hir,:bir ~eref duymayacag1m ve emi n
olunuz, dunyanm buraya imza b1rakacagi en bedbaht
kimsesi ben olacag1m. Bu bedbaht1 ile bu Turk vata-
nma bir felah getirirsem o zaman mesut olcag1m. B a~­
ka bir ~ey degildir, Yoksa gozlerimi istikbaJe dikerek
bu itilafname memlekete hayn mahzd1r veyahut ~erri
mahzd1r diye gelmiyorum. Elimdeki vas1talar da sizin
bildiginiz gibidir. Hariciye Vekaletinin butiin dosyala-
n muhteviyatmt bilirsiniz.: Bilmiyoruz diye~<lere kar ~ 1
gelsinler dosyalar ar,:1kt.Jr, her ~eyi gorsi.inler. Ri ca ede-
rim mesuliyeti tarihe kar§l, millete kar~1 yalmz ben im
i.izerime vermeyiniz. Ric a ederim arkada~lar, mesu -
liyeti hepimiz uzerimize alahm. Karar verelim, ileriye
dogru gidelim . Evet veyahut haytr diyelim.
HUSEYIN AVNi BEY (Erzurum) - Bu yurdugu-
nuz gibi dlinyanm cereyanlanndan bihaber olan bir
millete kaq1 Franstzla r nas1l sulha talip oldular? Aca-
ba onlarda bir cereyan m1 var? Biz onlara el verirsck
rekabeti siyasiye var m1d1r? Bu vaziyet kar~1 mda
1ngilizler veyahut diger Devletler nc yapacakbrchr?
lstikbalde ben bunlan gormek JaZIIn gelir diyorum.
Meclis te~ekkUI edilidenberi en sr. mimi ola rak ~u cel-
se aktedilmi~tir . Bizim boyle dertli. olarak dli~i.i nme ­
miz strf dunyanm cereyanlanndan bihab::r olu~umuz­
dur~ Di.inyanm siyasetinden bihab r oldugumuz i~in
bir karar vermekten aciziz. D ert , cereyam umumidir.
Frans1zlan biz,e atan ri.izgar nedir?
YUSUF KEMAL BEY (Dcvamla) - Ona ait
mi.imki.in oldugu kadar ma!umat arz edeyim . Efen-
dim; FraHklen Bi.i yyon buraya geldigi vak!t. HukLi-
i e as1 i.izerine yapllmasma dair soz ald1k dersiniz, Fa-
metten mi.iracaat ettiler. Yani Franklcn Bi.iyyon bu-
rada iken ingilizler Hi.iki.imetimize muracaat etti.
Franklen Bi.iyyon gitti, Harington r,:1kt1. Harington git-
ti, Franklen Buyyo n geldi. Bundan i.ir,: glin evvel bil-
vastta bize daha ciddi bir mi.iracaat vaki oldu. Son-
ra mi.isaade edin, italya mi.imessilinin buraya gel-
mesi ir,:ir. r,:ok r,:ah~hk. Fakat ltalya mi.imessili mli-
mesil olarak gelmiyor. Ald!glmlZ resmi nota rr.caline
gore memuriyeti mabsusa ile geliyor. Tekrar ediyo-
rum, ben heni.iz oyle katiyetle soz soyleyecek bir dip-
lomat degilim . Sizin tevecci.ihunuz i.izerine buraya gcl-
mi~ bir acizic. Fakat kendi takdirime gore biri bize
elini uzattlgt zaman digeri aman ben de uzatay1m
-295-
C:2
diyor. Biri 'Yektigi vakil digeri de r,:ekiyor. Bu zamana
kadar oynanan oyunlar bunu boyle gosteriyor. Hi.ise-
yin Avni Bey biraderimizin sualine cevap olarak arz
ediyorum. F_ranstzlarla olan itilaf bizi dostluga sevkedi-
yor. Arz edebiliyor muyum? . Ytani dostumuz oluyor.
<::unku biz Franstzlarla itilaf ak~ediyoruz. Fransa ile
itilaf ~i.iphesiz bize daha ziyade itilaf kapusu ar,:acak-
tlr. Biz eminiz ki bu suretle bize digerleri de mi.iracaat
edeceklerdir. Esas itibariyle Hi.iseyin Avni Beyin sor-
dugu suale cevap veriyorum. t~te vaziyetimiz budur.
MUSTAFA KEMAP PA$A (Ankara) - Ruse-
yin Avni Beyin arzulanm tatmin eder ~ekilde Ce-
lalettin Arif Beyin bir mektubu vard1r. Arzu ederse-
n!z bu mektubu okuyaytm : (Mektup okundu.) Birisi ...
ikincisi ; Briyamn di.i~mesi ile Puankare'nin gelmesi
ihtimali ... Bittabi Puank e re'nin kim oldugunu bilir-
siniz.
YUSUF KEMAL BEY (Devamla) - Maruzat1m
arasmda bir ~ey unuttum . Mosyo Briyanm Tan gaze-
tesinde gori.ilen ifafat1 ve bizim Bekir Sami Bey ta-
rafmdan ve Celalettin Arif Bey tarafmdan gonderi-
len mektup mefadma gore Briyan, hududun milliyet-
ler esas1 i.izerine r;:izilmesini kabul etti idi. Bu biz-
de bir kanaat hast! etti. Binaenaleyh bu adam bura-
ya geldigi vakitte bundan yine bunlardan bahsettik ve
istedik ve aym zamanda gazeteden Meclisi Mebusan
zab1 tnamelerini okuduk. M. Briyanm soyledigi sozler
~uniard.r, dedik : M. Briyan Hudud bir komisyon ma-
rifetiyle tayin edilecek, diyor. Bu adam bunu kemali
~iddetletekzip etti. Katiyen bunun ash yoktur, dedi.
Ban a yaztlan mektuplardan bunun temamiyle aksi
olarak bildirildigi ve hudut, size bildirdigim hudut
olarak bildirmi~tir ve bunun muhte viyatJ size munir
Bey tarafmdan yaZilml~tlr, dedi. Binaenaleyh bu be-
ya nat1 katiyen ve katibeten ag1r lakJrdtlar sarfederek
tekzip ediyor. Biz M. Briyandan hududun milliyet
kat Meclisi Mebusan zab1tlanndan altnm1~, gaze-
telerde biz, hududu milliye i.izerine hududu r,:izecegiz
diye bir ~ey yoktur. Onun ir,:in maJumunuz olsun ve
zapta ger,:sin.
FETHt BEY DAHILfYE VEKLLI (Istanbul)
M. Briyanm dedigi hudut bu mukavelenamedeki hu-
duttur. Onun anlad1gt hudut bu huduttan ibaret-
tir. Onun dedigi ~udu r ki, sizin Ankara'dan gonder-
mi~ oldugunuz bazt cuzi tadilatla kabul ettim, demesi
olacakhr dedi . Onun verdigi hudut bu huduttan iba-
rettir, <::obanbeyli'den ge'<'en demiryolu mi.inasebetiy-
le yapllan tadilat!Jr.
 t: 91 12.10.1337
YUSUF KEMAL BEY (Devamla)- t§te efendim,
aynen soyledigim soz ~udur: (Frans1zcasmt okudu .)
Hududa dair olan k1smJ budur. Bu eskiden bir ka~ de-
fa mevzubahis olmu~tur. Ve bunun sozti ge~ti. ('i.inki.i
bizim vazifemizdir. Hatta bunun hakkmda muamele
cereyan etti, Hariciye Vekaleti bir Heyeti Vekile ve
Pa~a Hazretleri tarafmdan Bek ir Sami Beye telgraf
yektirdi. Ama bu Fraklen Biiyyon buraya gelmez-
den evvel ~ekilmi~tir ve sizin o gelmeden evvel o
sozlediginiz vesaiki alarak buraya gelmeniz pek lii-
ztmdJr denmi~. Bu ge~en aym 17'sinde tekrar edildi .
Elan gelmedi. Bunu lazJm oldugu ebemmiyetle Harici-
... ·>-·--•ISJI:!B>- e-< C!&!!::aa,.--·-<· ...
-296-
C:2
ye Vekaleti ve Hi.iki.imet nazan itibare almJ~ttr. Bu .
zab1tta bulunsun.
HAFIZ .SAHiN EFENDi (Gaziaymtap) - ltilaf-
namenin 14 nci.i maddesinde Koyuk suyu tarafeyn
beynmde adilane bir surette taksim edilecektir denili -
yor. Zannediyorum ki bunun usuli.i kadime ve~hile
ist!yorlar. Halbuki bunun onda yedisi Halebe, U<;:U
Aymtaba taksim olunmu~. Zannederim eskiden Niyazi
Beyin tetkikatt lizerine bir itilaf yapmaktan tevekki
ettik,
REiS - Celseyi on dakika tcneffi.is etmek lizere
tatil ediyorum .
DEVRE: 1 C1LT: 2 tcrt:MA: 2

T. B. M. M.

Gizli Celse Zabitlari

13 Ekim 1337 (1921)

t- I

Mi.inderecat
Say fa

l . - ZI\PTf SABtK ilULASA51 298

2. -- MUZAIKERE ED)LCN MEV AD 298

I. - Frmm::.larla yapdw. 'rilafname. 298:315

· Cilt : 13

92 nci tn~:Wt, 2. C'els

 t 92 13 . 10 . 1337 c l

IDOK:SAN fl<:lNCt tNtKAT

13 Tqrin;evtvel 1337 Per~embe

il.IK1l N ·~ CEIJSE

KAT1P : Mahmut Sait Bey ( Mu~),

RtEIS - CeJseJ~i a;:l'yorum.

Geyen celsei hafiyenin Laferi sab1k hulasast okunacakttr.

,1.- ZAPTI SABIK HOLASASI

IYOKS.'\N •BIRINOt INi.K.AT efen.d!n•:n izahat1 •ve sualtere cevalbt ·d:il.kndkten scn-
ra teneffti.s ty:n ce·~ e)'e 5 da.kika ara 'Verild·i.

Reis IK.fi tip

ilOC!N "''l GELSii
'Bin! n.ci Reisve.kili Hasan Fehmi Beyden cL · ·., riya-
setlenmde in.i·k!at ederek; Fran. m;larla ya;p1!a-:-ak i·KHH-
name halkkmda Hariciye Vekili Yusuf Kcnul Bey-
.Hasan F ehml
1R 5is - Zapt1 srub~k hulasasm1 rey:erinize arz cd!-
yorum. Kabul edenler .. E :miyenler. .. Kabul ed:ilm i~: . r.

:2 . - MVMREKERE £DILEN 'M5VAD

1. - Fran.sLzlarla yapdacak itilafname
'IREt.S - FramiZlarla yap1lacak itilafname hatk-
lktnda;ki mi.izalkerata devarri ediyoruz. Soz; Tuaalt H il-
mi Beyin. Buyumn efencim.
TUNALI HlLMl B. '(Bolu) - EfLnci:r,, , m:..b.ve-
Jenamec.in taa!llf~ et::gi c:het mem! ::~ctin c.!nU bJn.l
ta.a:liU..:< e•mes.i rtibar :y:e, h:ltlut noktai naz.a r:ndan
zannedersem soz alaaiarda'll evvelemirde Ad :w'l·G·.ln,
D iyarbeJQir'e •kadar olan arkaJa~!an:n1z rL.r\.Jr ·• · 1
~:!r .n ;,
miitalaalanm b'~d~ r : rler, bu sure:le Me:Ls i de bu ~:1 .
ha~sa benim g'bi o tarafm a:wa::ne v !<ufu c:C.11.pn
lkimseler daha z'yade t:!ncvvlir ederler. (Giiru::w~r)
IE.fend:m mlisade buyurun ben d:m:z boy:e d:.: i:::::i-
yorll!ll1. Be'Jki gayet!e mu:;; p;,:r ve onu takdir s.iz!::.re
a· r~ir. Reis Bey buyuru}or!ar kti nizamnarne gozete::.tl~
vak;tte degit:z, ben zaman;n nez:l!k.c::n.i d~unJ.r '':n,
heps:n:.i aya'k altma al!r o tarafa g:derim.
~REF BEY (Edirne) - Mu:-t :erem ar:O.ia}lu;
Fran a devleti ·i'le Tiill:,:ye ~uy::· k Md.:et Me:: · :~: mu-
rahhaslan arasrnd•a yaptlan !tilftfnamen:n madi;:! ,;i''ini
hepini.z lbirer birer dk.udulk. Bendcn:iz ,-ar:·d, hattr:m
olan ~oktay1 arze!deceg:m. Fatkat heyeti umum :~i
haklk:nda bir ::kisoz soylemdk istel1:m.
Vallryeti ihaztra it:ba;1ile, Frans1zlar vai<•ti!e b~ze
muhas ~m tulund!Jklan Sirada, yani hali ha -pte ·:ken,
·t :tahara 'kendi siyase ~Jer:nd e has1l olan tebeddiil iize-
rin bizl:mte anla;mak rnecbu r.:yetinde kald1lar. Bu,
an:<l'k ;k.i nO'ktadan var:t olab;::r. llu, Fram1z:arla
hemrn b:Z.im taraftrmzdan vaki c~mu..5 bir ~ey degil-
d:r. R:raz da FranSJZJann ahvali Jai1i!iyelerin,: naz:m
diklkate alma'k ve aym zamanda bu f;'.i.n~'ti ahvali si-
ya_:Ierini ve nlsii b:r ceryaru s'}•asi ta~ : p o~t:k~.::r:r..:
anhyarillk, hc.men b:izim de donu ;:oznlCJ:dig,:m·z laztm
ge!mez. Binaena!eyh bu ba:bta efkinm1 ve mli :aleamt
• •
arZif1brnedeo.. (tabir.i degt~d'ir1in s~1eri) A:. 'Ia.. Belkir
SJ.m'i 'Be}Ln :.:lafnamesi :!e. }imd:ki :t:Jafnam:::y; t ~­
k·:< eders~k altt nnk.tada huklimeti hazt ra :nun!l has-
lan muvaffa!k o!.m~tur. Yani Be~: r Sam: Bey i•ihif-
mmes.ine n:sbetle a!t1 noktada muvaffak olmu}!aPdir..
Bunun lbir:n':."iSii, BEI:.:: r Sami Bey ;Ie Fran ~ a b~yn ·n.:!:!
yap:lan ve Meclise gelen ;~: !afnamdir k!i bunJan
lbahsetm.E-k isterim.
HULOSt EEY (Karah:sar Sah ip) - Sevr'den az
fat'kt var,
SALAHA!DDlN BEY (Mersin) - Bek ir Sami Bey
itihifn amesi yo'klur.
BlR MEBUS tB EY - Yani m<i!dt..-n b:r ~~:e m'-1-
kayese etrnek. muvaf1k.ldegitdir.
SEREF BEY (Dcvamla) - DJn buflada yaz'dm-
lan ~ey nedir? E:naena! yh, Bek!ir Saroi Bey Paris'te

-298-
 t : 92 13 . 10 1337 C:2

Mos}'10 Briyan .i1le yapmt~, fakalt Med!si ALleni Mi· Tlit kiye Biiyuk Mi·Jit.t Meclisi Hiiki.imeti tarafmdan
s<likt Milli mihu ve m:ne~t 'v'e memleke.te merbut:yet) dUveli mlitel ife ile ve bunlann blitlin hasunlan ile
(1) hiss:yle par9a, pat"'Ya yuitrm~, surattna a:m:~tir. ckalLiyctler hakkmda akdolunan mukavelatt k abul et-
Gurll1!•tiller. ) fsterseniz bura,ya ge!ir cevap overirsin 'z. :t: k. ki biz bunu Misakt M illi ile Jlan et;tik, bu dogru-
Siz:n lkadar, hiz:m de hak:kt 'ke:amwmz vardtr. Bend_- cur. Esasen biZJim bi.itUn Kanunu 'Esasim1ize gore ve
Tl! :z hliiJki1mctj:n fikr•:n::kn a·nla:dig:ma g5re;. h:.;_:;ft:'l" :t kava nini rr:c.vcudemize gore, ekalliyetler deruilen ma-
Me:l::si Al irui n ten.!(idatm1 ve •bu it:lafn.am~!; · ,1 baz1 na m evcut deg i·ld<r. Bun1ar tteba:adtr. Ma:ksudumuz,
mova:ddt lizerindcki mli·taloalmt almal< istiyor. Al .hk - maksut bizzat tt:baadtr. Binaenaleyh, bir Miislliman
tan sanr·a h'liki.imet, sort ozlirui.i s<J· y!m1~k i · ter. B:t- hang.i hukuku esasiyeye makk ise, !:ir H1,ristiyan da.
ta.obi m;i.iza!Clerat-.devam edecek ve n(·~ice ne ise b' r o hukuku c a •i yeyc malikot ir. B iZJim Kanunu Esa imi-
~~!!de lbag!a:nacoalk. 18unun m~va::Jdt hakii<IIlda var<t o:an z(n m uktezast budur. B iz, bunu ilan ederken zanne-
§eyleri hiilkii'm<lt-n nazan d'kJkatine arzeyie':J'm: dersem di.i)i.indUglimi.iz bazt ntk at vardtr. Orada. diyor-
Eger kudretim ye·t erse esasen bu iti'lafnam eyi kabul et- cuk ki; rr.~~ela Arabi tan glibli A•11aplarla meskGn alan
mem. Altt mad'dede tarafeyni akideyn elimize... diye mnha!l:lt ve kcza Garbi Trakya'da sa'k•in alan ve sera-
doldumyorlar ve i~gali n,litea ::·! p tiili c.;r afft umumi p:t Mi.! ·Jiiman alan ktstmlar, kcndi vatanda.~lanna mi.i-
ljJan etmc'k i9~iyorlar. Bu afft umumi m selcsinde b.i- ra.caatla. kcnd:i mukaddcratlannt kend i1eri tayin ede-
raz rlurma'k isterim. Evet, 11ir afft umumi il~n edece- c :-k ... Ben :m anl!yamadtg tm lbir ~ey var. 0 da; biz, KJi.
~: z. Faka1. o civann ahali ini, ~/n·e o civann arkada~­ J:l<:ra Jnkktnda yani Adana ve c-ivan hakkmda. Fran·
lan pek 'iY'i biJ,:rle r ki ve aynt zamanda c': ZJim de ba - '>J7.!arla bir i~i l afname akdederken henliz bir sulhii
~ImtzKhn ge9tligi i9i n p..:kahl bil ir1i.l. Bu , afft umumi- <1a'mi akdc!m'~ olmuyoruz. c;:un'k·i Frans<a diyork1;

nin ilam memleketre sliklm e asayi~ 1 n tamam'iyle te- k1. nd i mUttefikkr im vardu·, mli Utef.i'klerimizlc birl~kte
ka rrUr etmcmcslini •istilzam eder. Zira. orada hanlima- umumi sulh m asa mda daiml bir sulh yapanz. 0 hal-
nt ytktlan, malt 9altna.n , lfZI ytrttian !Jjr 90k insanJar cl c yaptlan mu kavelenameni n de ~imdS umumj sulha
var. Bu , lYi•ttab i bizim de b:1~ 1 m1zdan ge9tigi ic; ;n bi- talik ec',;Imesi iktiza eder. Yani ](!jJ ikya haklitnda bi-
~iyorum. 93 seferin:de ilan edilen afft umum ide bunu zim1e it'lafname yapmtyor, Kilikya itilafnamesine
tcf.~im almaya gelcn ktzm bu afft umumidcn mUstcf!t umuml sulha taalluk eden bir madde koyuyor. 0 da
alan gayn Ti.irk anastr arabasmt ta~a tuta.rak ve ko- eka!Jiyet hukuku .. . Ekalliyetlerin hukukunu 'blittal>i
valayarak tahJ<lir etm i ~Ier ve yine bir Miishiman m::m- hcp·n, :z b ii-:yoruz, ki Senjcrmen Mu'ahede •inde, ekal-
leketine avdet efligi zaman da. ktzmm cihazmt . evi- t:yctia hukuk.u mevzuubahs olmu~·tur. Bcndeniz onu
n :n ~yasmt bir HtfliS·Liyan elinde bulundugunda onu bira7. okudum. Bu, e a en bi:Z:im bah~ett i gimiz mevat-
almak istedigi zaman da kovmu~lardtr. Onun ic;in tan ba~ka b ;r }ey degildir ve bizim ba~cttt: gim'i z daha
eger milm'kiinse HUkum ct ;m:z c;alt~sm, hukuku ~ahsi ­ ~ol\ltur. CUnki vatanda~lartmiZ olan Rum ve Ermen!i-
ye mustesna. kalmak i.izere, ~artmt koysun. Va kta. hu- lcr aynt hukuka mazhardtr~ar. Ben nastl me'bus 'in-
kutku umumiye a.f olunur ve afft umumi ilant hukuku tiha!' cdiyor ve cr! iliyor dei1Jil mi efend im? Sonra on-
§3 hsiyeye tesir etmez. Fakat bu afft umumi iJan ed:- Jar ayn a bir cemaa imtiyazma mai"k•tirler ve benden
Jip de huk liku ~ah .i ye 5.ktt olmaz dersek - ki neden rlaha. r;ok hakka mal iktirler. S imc' i bunlann ekal1iyet-
rr.~lt1m · c;ok is-abctl i hareket etm!~ oluruz. Vakta. hu- ler hukukur.c·an bahsetmelerindek!i mak atlan ne-
kukun prensipleri boyle icabeder. Afft umumi ilan d ir? -~ ase n kenc'· _,; diyor ki Tlirk~ye BU ylik Millet
cd ilen yerlerde hukuku ~ah~iye siiktt olmaz. Fa'k at bu, Meclisi tarafmdan dUveli mlitel'ife ile bun lann ha tm-
•IY:zim kanunlanmtzda vardtr. Bunu anlatmak iyin bu· Jan a ra mda akted :Jen mukavelenamedeki ekall~yetJer
nun sarih olmast daha iyi olmaz mt? Binaenaleyh hu- hukuku ayncn csas olarak ahnacak ve ta~ik oluna-
Jkuku umum iyen'i n yanma hukuku ~ahsliye mUst'e na cak . Su halde i t:kbaJde olacak alan sulha atfe-n bizi
o~rnak kaydmt koymak hususunda. heyeti murahha.- }imd ~~~n baglama k istiyo rlar. Bun'd an yalmz o ir §ey
>amtz muvaffak oh!r a caha menfaatJoi olur. Ben boy- varidi ha't tr oluyor. tn~aBah muzaffer ve gaNp or-
b gorliyorum. c'~muz ya rm di.i~ a.n1 ana vaJtanda.n atacak ve istila
lkinci~i; yedinai maddede; M isakt M:illimiz:de de edilcn yerler:mi z ist>hlas cdilccek , on'dan sonra. biz,
rcsm en kabul edile n ekaiJ.iyetler hu'kuku vardtr. Bu, ga.liip bir surette . u!Jha. ba§layacagtz. Efendiler; sora-
-------- nm s,ize o zama.n Garbi Tra'kya'da bulunan yiiz blinler-
(1) Parantez irindeki k~limele r tar,1fmdan eklen- cc Mi.isliiman ile, Yun:anistan'm i9inde ya§ayan bu ka.-
di. M. Onver dar Mi.isli.iman var, ontann huku'k u ne o!acak? Bun-

299-
 t : 92 13 . 10 . 1337
tara k~t Fransa tlize ne taahhi.it etmi~tir? Ya1ruz Ki-
Irkya'ya 3!it olan k1smJ taahhlit etmi§tir. Eger yalnJZ
Killikya'ya Mt bir mad'de olmu~ olsayd1 onu kabul
ooebiilirdik. Fakat onJar, bize mukabil olarak ne taah-
hlit ediyorlar? Onun ic,:in heyeti murahhasammn is.tik-
ba1de yapacag1 sulha, biz de Emanet Giray1 Hilafelti
ha~iz olmam1z dolayJsJyle, bugiin ic,:in bizden i.imit bek·
liyen insanJar vard1r. Bugiin onJar bizden aynlm15·
lard1r. Fakat yarm blize gelecekJer. Bunlar bazt yer-
lerde ekali'iyettedirlcr. Ezciimle Yunanistan'd•a ve Slr·
'bi9tan'da bu nevi bir c,:ok Miisliirnan karde~Ierim;z
vard1r. Bunlan unutacak m1y1Z? Bunlan biz, altJyiiZ
sene evvel Anadolu'ya serhad nobetyiligi yapmak i<;-in
na,kletm i~izc1: r ve bunlar orad a serhad nobetc,:il igi yap-
ffiJi!lardJr. Binaenalf'yh bunlan orada b1rakacak mty1z?
BinaenaJeyh heye•~i murahhasammn bunlara kar~1
tcminat almala.n ve ~imdiden si:iz vermelerini ve buna
c,:a!J~masm1 temenni eder1im.
Sonra efendim; bir de seki21inoi maddcde: Sekenesi
muhiteht bulunan tskenderun !imam ic,:in Fransa Hi.i-
ki.ime~i !)ir usuli.i idarei mahsusa tesis edecektir. deni-
yor. BendeflliZ, burada sekenesi muhteliftir tabirine iti-
raz ediyorum. Boyle bir talil ile kabul etmektense,
tskenderun liman1 ic,:in Fransa Hi.iki.imeti falan, fa-
Ian ~dkJ,j tatl:iik edecektir demeJk daha iyi olur kanaa-
tindeyim. Boyle, muhteVit demek tabirinden Fransa
Hi.iki.imeHi ne anhyacak? <:;i.inki onun noktai nazan
b~kad1r, bizim noktai nazanm1z b~kad!r. Biz, ora-
da 'CI:ini noktai nazardan Arap, Klirt, <;:erkez unsur-
!anm buluruz. BLinliar ehli iman olmak ibibariyle biz
'bunJ.art himaye etmek isteriz. Fakat Fransa Zlihniyeti
bunu kabul 'etmez. Fra.n~a iihn iyeti diyecek ki orada
Ti.irk var, Arap var, Uiz var, ~u var, bu var: bun1a-
nn hepsi bizce birdir. Bunlan ay1rsak istikbalde bir
fenal1gt miieddi olur. Onun •ic,:in dogrudan dogruya
sckenesi.muhtelit tabirin!in kaldmlmas1 HillmdJr. (Un-
'ki bu mulltelit olan yerlerde ekseriyet TUrk olab.:Jir.
Mcsela, tskcnderun, Antakya gibi. Binaenaleyh bu gi-
1bi yerlerdeki ~eyi hazmetmekdir ve bunu heye.bi mu-
rahhasamiZ tf'min etmelidir.
Sonra efendim; bunu izah eden mektuba biir ka-
yrt ·ilavesini is~irham edeceg;im. Mektupta diyor kJi,
lkendi1erti ora ic,:in bir idarei mahsusa tesis edecekler-
d:r ve :is~:hdam edecekleni memurlar TUrk olacakt1r.
Bu Ti.irk memurlann tayinJi mesd.e&i biz:im cammiZl
yakm1~t1r. Onun ic;;in dogrudan dogruya oraya vali
veya n!isi hUki.imet kaydmm konmas1 imkamru istih-
sal dtme~ini heyeti murahhasam1zd'an rica ederim. Ya-
nli orada'ki reis, h'i.i'ki.imet•in rdis.i olacak ve ora,ya ge-
k~'k olan vali veya amirin her halde Tlitk ofmas1 la~
3GO-
C:2
ZimdJr. <;Unki efendim; bizim Bufgaristan'la yaptJ~I­
miZ muahedede bu kay1tlar konmu~tu. Maa.tteessi.if
muavin ciye, bilmedigimiz bir kimseyi ve filan filaru
gctirc iler koydular. Halbuki buralarda bir c;;ok ehli
'irran varc1r ve oralara mi.imki.inse bir meclis ~le, bir
mt.'Ci i i idare ve 1darei hususiye laz1mdir. Yani orada
tee i.is t.decek idarei husu iye, ancak yine kendi aha-
li . ir.in, kendi mukadderatlanm tayin. etmek suretiyle
ol~un . Bu kaydm ilavesin.i dahi heyeti murahhasamJZ·
dan ric?. ec::rim.
H CI AHMED EFEND1 (Mu§) - Ale!Jtlaktu:•
diyc tasrih edil c ...
SEREF BEY (Devamla) - Soma efendim; doku·
zuncu madJedc Tlirkiye ile Suriye arasmdaki hudut,
lskcndt.run ile Beyabir mevki.i arasmdadtr. Bu biraz
mcc,:hiH kal!yor. Temenni ecelim k.i , bunu Erkan1 Har-
biyw;iz muayyen bir ~ekle soksun. ('Unki bu, ba.'jl·
m1Zd i! n gec;:tigi ic;:in biliyoruz. Bu suretle Berlin Mua-
hf'de ~! ndc yirmi iki koy ga;p cttik ve keza yine ~a­
"tJda arz edecegim vec,:h ile mec,:hill kalm1§ bir nokta
vi.;zUnden Uc,: yiiz altmi} sckiz parc,:a koyi.i gaip ettik
vc onbir ene bunlan kurtarmak i9in ugr~t1k. Mese-
lii Ktrc:J.al i kazast mf Mi.isllimandJr. Ba~kalan da
va ·d1r, yo ktur bilm iyorum. Ben varid i hat1r olan ~ey ­
le ~i soy!Uyorum. Binaenaleyh bu noktay1 tayin etmek
liizimdlr. Sonra, a~ag1da Meydam Ekbez'e dogru bir
hat te~k i l ed ilecek t! r. ~ : rr.endifer istasyonu ile, bu mev·
ki Suriye.'de kalaca kllr. Bu haogi mevki ise tasrih
PC: 'Imt.l idir. Mlisaade ederseniz iki ke~ime ile izah ede-
vim: Biz F1 as1zlarla c,:ok zamanlardan beri, amlar-
dan beri mUnasebetteyiz, Frans1zlar bizleri c,:ok aldat-
m,}lardJr. Pekala b!l irsiniz ki; Franstzlar, yan<i Biliin-
c..i Fra nsU\·a, Sar ken denilen mukadd es Alm a nva ve
Ronn fmpar atoruna maglup oldugu zaman Sultan
SU!t:yr.·,3m Kanuni'yc il ~ ica etm : ~ ve namusumdan
b:t~ktl. her ~cyim ga1ip olmu~tur, diye mektup yazmJ~ti.
Biz de onu kurtard1k. Onu kurtard1g1mtzm tamam be-
~;noi aymda dostumuz Fran JZian dii man safhasm-
ch gordUk. 0 zaman lbrahim Pa~a. Frans1z El9isine
si:iylcdigi sozde; daJima dostumuzsunuz, fakat sizi her
zarr.an cU~man saflan i9inde gorUyoruz demi~tir. Ora-
dan b~layan mUnasebetimizde, cikkat buyurunuz ki
o zaman ilk vermilj oldugumuz kap :WJasyonJar ve
Ahn·ed<i Sal1is devrinde keza tecdit edilen bu kapiti.i-
lasyonlan terkik 'buyurmu~sunuzdur. Okursamz <an·
lar!lmJZ, hatta bir kelimesinli soyliye}'im: Yalmz k·a ·
pitUiasyonlarda i.ic,: sene kabul edildigi halde i.iyyijze
C,:JkarmJ~!ardJr.
SABRi SFEND1 (Siirt) - Memurlann cehaletin-
detL.1
 t : 9%
$ERfEF BEY (D<!vamla) - t~e ili:mal ediften bu I fbiJlhassa ,iJii... Hulasa, ~k ~ica ederirn, bu ·imtiyazlt
keliirnelerden lflbtalbi huku'ka rnensup ol:an a.rka~ar
pekala bi!lirler ki; muaheda.tlta en yok, en kuvvmlli ke-
1ime~er, en cok mi.iteradif olmtyan, me<;hul olan kel!i-
rnelerd!ir. Bu gi10i ke~irnelel'in ku!llanJil'maSl rniireccah-
ttr. Ezciirnlfe terciirneler'de, Tiir'kr;e ve Frans1zca ter-
ci!rnel'e r dahi bOyl~dir. Nlte'k.im biz, Berlin Muahede-
sinlin yirmii dord'i.incii maddesi ile pek yok hata ettik
ve bu haJt:alann pe'k ~o'k zaranm ~ekt i k. En son Ktb-
ns Mu~hedesiyle Anadolu'yu mii'dafaa etme!k 'i9in,
orrda fi>if•i iktrdarl kollanma'k yiiziinden biz!irn yiizii-
rni.ize ~arpm•~ttJar. Daha yakmJ:a ra gel'elim: Frans•z-
larl'a yapllan ad'i tlicaret mukavelenarnesinde, «Hii-
kiim e.t tahsiFinli teshia edecektlir~ soziinii soylediiklen
sonra «Fransa kava1idi diiveDiyeden lbutunan usul mu-
orbince hakernlere havale edecek'tlir ...">> Bu yiizden
FJ'an~a kuvalj't "bahniyesi Mcid iHfi'ye gelmi~. ~§gal 61:-
ml:~bir. Halbu'lci bun~an maksai<h; ihft1ilaf zuhurunda
ka:vanlinli mevzuay1 Osmaniye dahilinde bu .f~i ri.iyet
edeoekr.ir veyahu:t da lbeyneddi.ivel tu'tulan usul mu-
di!bince hakeme havale edecekti. Bunu da ~ok isttir-
iham eder'im, linkam varsa tasliih etsin1er.
Sonra efendJim, hudut meselesinde m~huQ bir
nokta kaiTm•~t1r. Bu mevki ye11ine bunun ma:~ztaleyhi
vardtr, madde de var, yazJ!a:billir. Bunun mavuzta·
Ieyhli vard1, 'b!iJmem ne •idi? Filan istasyon boyle ola-
cakti cf( ye miinaka~ay1 muaip ol:masm. Satiih olaraiJc
yaztfmasi .Ja.ztmdtr. Klil1is !iehrlini Tiirkiye'ye btra'k-
mii!k uzere ~arkt cenuljiye dogru bir hat meyl edecek-
ltiir. Bu halt lbi•r 'hattt mli ~ta:k ; m tizere gtider'ken bilahare
'blir inhina peyd'a edecek o1an d!irsek, ne kadar me)AI
ecfecek ve nereden gidecc'k? Bu da milphem kalm1 ~t tr.
Bunun da giizelce tav~ih buyurulmalsm1 istirham ecfe-
cegrm.
Sonra keza oradan o ha~ <;:o'ban'bcy ·i stasyonundan
demiryoluna nereden miilakii olur. <;:dbanhey istasyo-
nun'dan m1 d'emiryoluna miiJak:i olacaiktir, yo'ksa ne-
reden? Bunlarm ltast1ihin'de cok is't!ifadeler vardtr efen-
ct:m,
Sonra efendim; «miiessisi sal'banait Sultan Os-
man'tn kaibrin'de Turk Bayrag1 k~ide ediile!bllecek-
<tir» d(m:iyor. Hartidiye Vek!iJ:inden :riica eder'im bu,
«edHebiiecck~ir» sozil.flii kaldlfstn1ar. Va'kra bizim
li'k>tli•d anmtza veriJliyor, fa'kalt bu kayda ltizurn yok.
Hait'ta k·a vanini mevzuada bile f~ ·ili 1·ktidartinin kulla-
mlmast tarafltan degliKm. Bu katli olarak tespit edi1-
melidit.
Sonra efendim; gayet ehetllllliyetle istirham ede-
cegim ii~iincii llir ndktta da'ha var. l(jlikya ~ubesi!n­
<de ln~a edilmi~ olan ~uabat' ile beraber imt!iyalJh ve
13 . 10 . 1337 C:1
halltm i~letme hakkm1 d:a a!Jyor. Bu, ne i9i'n ticarete
rniiltealhk olu:?or an:!Jyarnad1rn?
YUSUF KEMAL BEY HAR1C1YE VEK1Lt
(Kasta:monu) - Orada Ncaret kel'imesi yanlt~ttr. As!J
(trafii!<) dir, nalkliyatttr.
SEREF BEY (Devamla) - Sonra, bura::fa rrazan
cJI!'kkaitlimi c&bedeceik bir cihet daha var, onu da Ha-
l'ioiye Ve'k·illi Beyefendi karti'~imizden rtica edece-
~im _lei... Turk zabttast tarafmdan temin oluna.ca:k,
'!Jizim a11azimiz da>blilinde yaptlan bir ~ok ~imem:liifer­
ler vard1r ve bilhassa en zay1f zamantmtzd.a yaptUan
Rumel'i ~imendiiferleridir. Keza bu kay1t mevculltur.
Bu kaytt kondugu i'Yindlir ki, ~imendifer yapt·ldJgt giin-
den bu giine kadar ora~fa 'kat>iyen Tilrk ,jn2lilbatt cere-
yan mmem1i~Uir. Harp zarn·anm'da vaztyed edil'rni~tir.
Djger zamanlarda ise sarlkii memlekmin i9inde ayn
l{r hiikiimet ,ayn l>ir devlet, ayn bir var!Ik idiler.
Bel'k,i Anadolu'da'ki arkada~Janmtz bun1ari o kad·a r
1iyi !Jilmezler. Eger Rumeti'de seyahat mmi~ arkada~­
lanmtz varsa, pekala billirler ki yolda bir vaka zu.
hur edecek olursa ora:da bi:ziim polisr: miZ'in h'i~ bir
hiikmil ydk1ur. Onun i9in «biliriliif» soziinii de imka-
nt varsa k-aldtrsmlar. Btirinoi §art, evvela Tiirk Hil-
kiimetlinin hukuku idame edilecektir. Diin Harioiye
Vek:~,j Be}'in izah buyurduklan v~hii Je hukuk mu,
yoksa tasarruf mu? Bunu di.in imh etitiler. Onun i~in
soziim kalmad1. Burada keza devir muamelesi iki
prta mualla1k'ttr. Birinci §ar1t, evvela Tiirk Hii•kiime-
'u:nin huku'ku idame et~iril'ecektir, kli diin Haniciye Ve-
k:ili Beyefend.i izah buurduklan v~h'i ii.zere, bu hu-
kuktan muroat; yani Hi.i'k.iimet;ten devrett'ig;i imtiyaza
miit:ealEk hu'kuk mu, yok~a hakki miilk>iye!t ve ora-
da bulunan hakkt tasarruf mu?
tkl!noisi; ~irket tarafmdan derm•iyan edti lecek me-
ta.~i p temin e<drilecektir. Y.a1ni bjz temin edecegiz. Yal-
ntz bir noikta kahyor ki onu kendil'eninden istizah
edeceikVi'm. Burrdan ma:ksat, garanltli ki1ometrik midir,
Yusuf Kemal Beyefendi bundan ma'ksat nedir?
YUSUF KEMAL BEY HARtClYE VEKlLt
(Kaostamonu) - Hayt•r, biriindi hukuk miifret oJ.amk
kullamldtgi hal'<ie cemi olarak mana venil,iyor, yani
te.kmi1 demektir. Bu -s1rf tariif1lir ve Frtanstzca:si da al-
tmda yaztltdir ki, FranS12:casr (ha>lli salbtkJ ile muhafa-
za) manasmda bir kef,imedlir. :Birino'i ~rt'ta Hiikii-
metin haiz ordugu bi.ltiin huku!k; ·i'k.inois!i, Hill:i.iinet'le
har'icin, ~has! salisen.in orada ~i.rlcete ha:sredilmesi,
1k•i orada bu imtiya.zt b'ir ~irkeuten a!-tp b~ka bir ~ir­
kete devretmekqe o ~irket'te ala.Jcadar ola.nla;n, bi.zfun
-3Ql
 I : 92 13 . 10 . 13J7
HUkilmdt dahi gerek hisseder olmak io:bariyle, gerek
1jhra9 et<tigimiz is'tikraz ta'hv';ifuttrun bedellin.i is:temek
surotiyre, gere'kse ~irket:n im•ti yazname ~' rin ondoku-
zuncu maddesinde musarrah oldugu ve9hi1le mli:te-
baki mtiddet i<;:J:n 'tazminart is,temesli itibariyle vuku bu-
l:J.b>i ~ece'k teminatttr. Temiinat ak9as1 degildiir.
SEREF BEY (Devamla) - Sonra burada nazan
cikkati ciiJ.ip bir cihet vardtr. Nakliyatt asker'iye halk-
ktnt ha~iz olaca:k. Bunun mazid'e ge9mi~ pek 90k mi-
sallcri vardtr. Yalntz malumu aliniz burada h:ssi,
a a bt d eg•i l, $Unu da dti~linmel'iyiz. Dcvletlerce yapt-
Jan $eyil'erde verilene kar§t altomak vardtr. Ne veri-
liyorsa ona gore de almak d.iplomatlann h:rinci va-
2!:f<.:o;ichr. Nakliyatt askeriye dertilince; ik'i milyon as-
'keri b'le Fran~tz Hii'ki.imeti gC9irebilir. Yani umumi,
~a mi! nakliyatt askcriyeyi ver'iyoruz. Hi9 boyle vasi
nakliyatt askeriye ~eyli veriJI;r m i? <;Unki isrikbalde
b·7J·m ce h<> r;:-katt askeriyemiz vardtr. 1stikbal malUm
deg'ld·ir. Buzli n imant bizimle beraber ve vicdant biz-
d·<: n aynlm:~mt~ adamlar b i2li mle beraberd1ir. Bir gtin
gE\tsc biz oraya giJeriz. 0 va'k•:lt biz na'klliyatt askeri-
y;: y<>.pam Jyaca k mtytz? Nastl k•i o bize ait olan yere,
m esE.la Mersin hmanma otuz bin 9tkaracag1m ve bu-
rat.!:~.n ge9irec.cgim diiyor. Ya bunu 1tahd.:t etme!li ve-
yahu.t da biz;:m de ona mukabil nakltiyatt askeriyede!l
istifade de.Hleccgimizi Heyeti murabhasamtz temin
etmdi¢ir. Bu cihetle clirulen1izi n nazan dEkbtlerinli
cdb:::tmek derim.
Sonra cfend :m. on i.i9i.inci.i ruaddede : S.ittabi bu
c:heri caha iyi bi!en arkada~Imtz vard1r. Yaln1z ben-
cleniz b'r r.oktap i i .~mek isterirn. Bu oni.J9linci.i mad-
dcde : fb 1·k: :nt'fa1 vcya arazi ve emlakii bulunan-
la.nn kcm:~fiss:~otk haklanm istifadede devam edile-
ccktir. Y:~ni ha:tm ote;ine, berisine ge irecekler. Rica
er!~r !' m: bunu ta rih ets>:n]er. Z ira, on ened :r bunu 9e-
k iyoruz. Bu hudut v~~·kas m1 c;:tkardtlar, be;·lj tarafa bu
ylizden ge<;iremezsin iz ve oraya geyirmem ::k i<;in gi.i-
niin birinde c:r bah ane <;1kanr'lar, mahsuliitirniZ orada
ka!Jr. Ge.;:irmek ·:.;:in Sl'kintJ <;:Jkanrlar. Buraya bende-
nJiz bdabydli §art o tarafta :arazisi bulunan gidip ma'h-
su111tml kendli arazlisinde tasarruf ·eder ve emval-ini al! r
gelir. btck'i tarafm bu arazi iizerinde kontro'lli yok-
~ur veya mlid ahafesi tahtmda degildir g·ibi sarih bir
formi.il koymast Hiz1mdlr. ('Unk.i budut meseles'ind.en
dolayt onlarm yangm var diye bagtraca'k. zamant gel-
m i ~tir... l9 in"l:zde oralarda idar<li umur etm.i~ adam-
Jar vard1r. Mesel:i, Haydar Deyefendti, Si.ireyya Beye-
fenci, Rc ~at Beyefendi bilirler. Bu g'ibi mesail ile c;:ok
me~gul olmu~lar ve bunun beliismt 9dk gormi.i~lerdlir.
Dizim de Bulgaristan'la yaptJglm!Z hudut dolaytsliyle
..:...... 302-
C:2
o-::Iarda buluna,l zevat vardtr .kii bura ahat'sinin bun-
l:lrc:an 9:>km<>c•:gi belii1ar kalmamJ~ttr. Onun ic;:in
rr.limklin oldugu 'k.adar sarih ve a91k olarak bunu
yazmahd1r vc temin etmelidir. Sonra buralarda bir
tc::mu.l vard1r. Benim l;i!d1:gim, burraya bl' r teami.il
~i.izcinlin konmastliizimdtr.
YUSUF KEMAL BEY (Haric\ye V kiJi) (Kasta-
r.,onu) - Taamlilden 9ok •bahsctmiyei;m.
SEREF BEY (Devamla) - Pekala efendim, on-
Ian k.:-nd1:li!r·i b:Iirler. Benden~z de ba~ka b:r ~ey de-
m..;m.
Simdi gelel'r.1, tc isatJ hayniye ve sthhtiye mesele-
sine. f~te derd in bUytigti burada ... Malumu iilli nizdir
k,j ely · vm medresotiil•benat ve medresetlizzlikur ve
rr.edr~ · c tli~ < Jhhiye elyevm Su riye'de mevcut tur. Hat-
ta Harbi Umumi zamanmda 111ust1rasyon (illustra-
t'on) da okudum, orada bulunan D iyagos veya Met-
ropor;t k:m ise ona, Fransa Hliklimeti , Bliyyon bir ni-
~1.n vL;iyor. il!Ustrasyon gawtesi bu adamm hizmetle-
r ~' n•: say;l1g1 ~ 1rada diyor ki: l$te; «astrlardan beni Su-
r!yc'd:: d vam eden Fransrz harcm1 ve Frans1z irfam-
m oraya sokmak ivin ~all~an ve Llibnan ve Beyrut'-
ta blunan mekteplerim iz sayesinde, harbin 'lre~ sene
d~vam croigi mi.iddet((e, tal:ii esbabt zaruriyei harb'iye
c·o:ayrs.:yle b:1az nafaka azalmt~ iken ve yine bi.iti.in
Ti.irk ordularmm oradaki ta.hakklimi.ine ragmen bizim
t'rad~ki m:tropoL·tirniz ve o mekteplerden yeti~n ta-
l• e, Beyrut'a gel.:-n Fran IZ gemilerinden siliih ve
c' ~ ha he~eyi tedarik ctmi~lerdi.» diyor. Bunu llli.ist-
rJo;yonda okudum. Sonra ote'den beri esasen Frans1z
t, b:~'lst Li.ibnan'r terenni.im etm : ~rir. Mesela Franstz-
13rm Lamartin (Lamarti ne) nam ~iri bunlarm ru-
huna nlifuz etmi5.:r. G 'le'Hm bize : K~ke b<z o li-
~ani b:!rnt: eyd<: k benden :zce daha iyi olurdu zannede-
r'm. Soktugctmuz Uitinle~-: n kokmu~ irfam biliiktis bi-
7.; r'1. m em lekerimi7de Tlir'!c dli~manl!gt ile tema yhz et-
m :";ir. Bence Uitin •ir fant yoktur. Onun i in bu, bi-
z: m memltke•r;mizde TUrk ve Mi.i's1i.iman di.i~manhgt
ile i~~·: har etmi~tir. Eger Hi.iki.im et~e buna im1kiin yok-
•a, buyurde~'klan gibi asabla di.i~i.inmek istemem. Ka,
fam!a di.i ~i.ini.iriim . s-:tta:bi H i.iklimet buna c;:alt~mr~ttr.
F a'k:lt imkan bulan ad1klan i9:n bir kay1t koymu~­
lardir, k•i Ti.irk1iye kanununa mugayir ef'alde bulun -
IT'lrnak ve keza Ti.irkiye aleyh.inde propaga!l!da yap-
maiT'a'k kaydt konmu~tur ve 'bu mektep1ere yalntz tah-
sili ip!ida isini Ti.irk mektcplerinde ukmal eden Musli.i-
man 9ocuklan tali kislm i9in gid ebi lec~klerdir. 1kmal
l'tmiyenkr glitmiyecekferdlir d iye tasruh ~::l'ilmi~tir.
Buncan maksat, 9ocuklanrn1Z1n d ini terbiye!J:ni aldik-
tan sonra devamlannt temindi r. B iz, a.Pttk bundan
 t : 92 l3 . 10 . 1337 C:l
sonra Tiirk 1ye maarifinde gayn bir mektcp pni Rum h 11e Tunus Htiki.imeti hizmetitte ginni§ Franstz zaJb:it-
ve Ermeni kabul e tmiyecegiz. lerinin 'tavassu!tlannt ka!bul etmii~r ~1 §U z:aMri ted-
YUSUF KE 1AL BEY (Hariciye V~ 1 kil';) (Ka ta- bir ile Fr.U:nsiZlann Tunus iizerindeki thalkim!i')''Ctinli
monu) -- Bunlar hnkuku dl< hiliyemizdendir. Bun - D cvlet kabul etmemi~ oluyor<du. $imcti de a'Ym ~'kl~
lann teft.rriiatmt mliza'kere ettiigmiz zama.n lutfed1i- goruyoruz F.m'UStzlar SW1iye htidu:dunun !llalhidlidinll
t--<~lbul, bli21im Suriye iizerind.eki hakirn!iye!t!imizin Fran-

SEREF BEY (Devamla) - Pekala. kabul ediyo- stzlara t:erki veyahut FranslZI'ann Smliye iizerJn~
rum. Fakat salahiyet!tar za tt alinizsiniz. himayesinli ka'bullimiiz mti varidctii•r? Yoksa hi~ biri·
YUSUF KEMAL BEY (Hariciye Yek;li) (Kasta- si mi vaki degildir? Bunu li.i.tfen •izah buyuraca'ldar-
m onu) - Efendim , bah is buyurduklan hu usat, hu-
kuku dahiliyemizdendiir. Onda'kj ser•besti muhtariye- I k·i, Frans1zlar m[itarekemize esas olan ViJson
timiz bak'idir. (Wilson) pren~ipleriine riayetkar olup olmad!kl'anm
soylec iler m'i?
SEREF BEY (Devamla) - Ben'<leniz, vari'cl!i hatl -
3. Suriye'nlin Simalinde, halkmdan biri Tiir'kme-
nm olan nikatt e asiyeyi arz ettim. Simd!i Mecltisi Ali-
ni tan namilc yadolunan kl'tanm cografi t~~kiilatt
niz ve biitiin rlifekayt muhtereme bu hususta soyle-
it:bariyle miifrez ve tahdidi kabil o1mast haseboiyle
m e:rd irlcr. Faka:t ilk evvela, oralarda bilfiil bulunmu~
Ceb~l'i Lubn an g:bi Suriye HUklimetin<len ayn bir
obnlar ifoc o civardan miintehab arkadta~lanmizdtr.
hlikUmdt !i k li ne •ifrag1 dll~Unlilmu~ miid:Ur?
<;linki bu ar'kada~Ianmtz daha y<rkmdan his v~ idrak
4. i~iliifnamede, bizden aynlacak a!kvamm mu-
et.n<(;.lerdl:r. ('ok r'ica edecegim, Yl:ne Meclisi Ali bu-
'kadd cratla nnm kend'il rine terkedildigline dalir hie;; bir
nu histen atade olarak ve mlimkUn oldugu kadar ka-
kay1t olmamast kastl mid'ir, yoksa bir eseri zuhul mli-
famJzla dli~Urrerek ~u mesele}'i bir neticeye gerirzlim.
dlir:
<;Unki ne~ic ye getiirmek llizumunu da hepimiz idrak
5. Franstzlarla Misakt M illlden fedakarhk ederek
·ediyoru:..
it•i laf akdi ati j~ i n ui misal tt~kil etmiyecek midir?
SIRRI BEY (!zmit) - iLiafname ha'kkmda mii-
6. Dsera i9 inden gitmek i. ttmiyenler de varsa,
selsel beyanatita bulunmaktan ziyade mkatt nazanmt
onlar da nzalan hilfifma iacfe olunacaklar mJd1r?
sua'llere takslim etmek surc~i y]e temini maksat i~in
7.. Harbi Umuml esnasmda dahi istiilaya ugrarna-
dah'a muvaftk buJdum. Hem kendim io;:in, hem ken-
yan ve dyevm a kerl ve mlilkl idaremiz allmd'a bu-
dilcri i9in ve hem de slihule~i tefhim j,;{n ... Onun ic;;in
lunan yerlerin dahi tahliye inde ne gibi mecburiyet
Har'iciye Vekilli Beyefendli den rica edecegim, zahmet
ha 11 olmu~ur ve ne gibi esbabt miicbire ile muvafa-
'buyurwnlar ve maruzatnm aynen i~aret buyursun1ar.
ka\ eclilm:~~; r?
Bir, Suriye hududunu Franstzlarla 'kararla}tJrm ak , '
8. T em inata tabi bir ~imend' i ferlc nalkfoluna-
Suriye'Yii Franstzlara terk veyahut Fransrz hirnayesi-
cak Frans1z asker ve Jevazum ti9in ne ruisbetlte para
ru: mutazammm degil midir? Bu ciheti b"1raz izah ede-
atmaca.kt!I? Malfunual1iruiz, 'vlakViyLe Silvey~ ·icJana•
y•:m: Ge~ende Hariciye Enclimeninde dahi Vekil
lim hafrettikleni zamam. Devleti Osma!lliyeruin uf·ak
Beyefendiye aynen soylemi~tim . Vaktile, belk'i y1irm1i
b:r zuhuli.i kendisiine oradan Yemene seVIk edlileceik
·sene evvel Turi9i ne'da MtsJr hududu ile biz im A:ka'be
askerin ademi seVIJQii!lli •inta9 etmi~Vir.
kazam1z arasmdak<i hudutta b ir •ihtilaf has1! olmu~tu.
9. Har~it havzai madcniyesi ka} kliJometr'e me-
0 vakit tngiJiizler, bu ihtlilafm kendileni tarafmdan
safede ve mesaha:i sathi·yesi nedir? Ve me'k!iuf rna-
gonderilen bir ikli lngiliz z;a'biti ile miina'ka§ayt ileriye
den v>ar m1d1r?
slirc!Uler. Halbuk'i bizim memurlanmiz M1str hudu-
dunu tahct: dde .tngillizler in vesat'atini kabul, lng.iliz- I 0. Frans1z mii e 'iesatt hayriye, s1hhiye ve tedri-
~erin hakimiyetin'i tasd'ik manasmt tazammun edecegi iye~inJi!ll ma:halH hiikumetilie.rlince 1)ef•tii~i:ne miisaad.e
i~in bunu kabul etmed ;!er. Onda ba~ka b:r tarzt hal ediJ!eceik micJiir?
'buldular ve bunlara dediler k·i : M1'S1r Hiikiimeti 11. Cezirei ibni bmer'e kadar Franstz]arm
hizmetine gi rm'i ~ lngiliz zaliitleri olursa bunu kabul sokulmastna mi.isaade edliJdli~i ta'kdirde, artlik mev-
ederiz ve o suretle M1str Hlikiimeti namma lngiJoiz cut millhakatt iizer•inde .iddiayt haklimiyet kabil ola-
zab:tleriyle konu~uidu. Kezalik Trablusgarp hudu- cak rrudtr?
dunun, Tunus hududiyle tahdicLi meselesinde dahi Hi.i- 12. Birinci mektubun birinci ftkrasJ, Fransa
1ktimet, aynt "ureti kabul etm~1Ji ve onda da aym ve~- murahhast tarafmdan bizim murahasla;rlll1J2j3, yaZJl-

-303
 t : 92 13 . 10 . 1337
Dl:'aSJ. ~ ilren, mesele aJl®i surette cereyan
etmi~. Sebeb!i l!ledii'l
13. Turk kanunlanna tevfi!kan te~ ek'.'<i.i! edecek
~ir.ketlwin - ser.rnayesi Fransi.Zdlr diye bilahare Fmnsa
htikfunefli tarafmdarn hima.yeye ka)lu~tlmryacagtru
temin edecek l)ir hkraya li.izum yok: mudur? Dem:in
Sere£ Bey tarafmdrun bahsedildii. Rthtrm ~ir!keninin
~ennayes.i sui Fmnsi.Zdrr, diyerek Fransa htiku-
metli hiimayeye k>alk~tru~.
14. Adli, mali kapitUlasyonlann meskut btra-
ilalmasllehimiz:e mi, aleyhimize midir?
15. Yunanhlann izmir'e fi:tkmasmt tensip ve
sevkeden dev1etler meyanmda Franstz1ar da bulun-
duguna l!lJa.zararn, kem.dileniyle sulh ettii~imiz ta.kdir-
de, FIW1.Sa ile Yuna.n hiikfunefli ara.smdalkri miina-
sebetli i.tilaf!iye ne ~elk!il alaoaktu?
HUSREV BEY (Tr.abzon) - Beyefend.iler, bi-
2lim Londrada 1kti nci 1nonti muharebe:Si arefeSinde
Fra~nslZ~arla yaptJglffilZ li.tilafnarne ile, bugiin yap-
tJgtmiZ 11ti.lifna.me a.nasmda.ki fark.J, sathi nlifuzu
nazarla, tetkltlk ederse!k bu taWiyenin daha basut bir
~kle konmastru ben pek fa.nklt gortiyorum. Siiphesiz
·~i. bu, 2lamJa.Jl1tn, V'a.zliyetin tica:batiyle ve mukaJ)jiJ
tek.Li·fatrm rzm a.!jagt, yuklan ald.tg1 §ek!ildlir. Soz
ala.n bir yolk ~a~:rkada.§·Laruruz bu mukayeseyi yapaca.k-
la.rdu. AhvnTI:mize verlilen e~emmiyet bence zarit!lir.
Mtl mevzuu bahsi mi.inralkia§a ol•a n meseJe, buglin
e~imize verilen ittiilafname hakikmda Mecl~si Atiniin
nkkialt.J. na.mnru HUkumete anlatmruktrr. Bu miizake-
ra.t ve miinaJka.eya.!Jtla. na.Zian d ikii<Ja,te ahnma.sJ Hiz1m
gelen ~eyierli s<>ylemek ~9i n Landra. konferans1:11a ta-
·~ac:fdli.m eden vaZJiyeti arza li.izum gori.iyorum:
Erzurum ve SJVIas kongreleniruin muvaffakiyeti
&iyraSiyesi o.!Jaruik ben .lstan,bul'a ~ildiyordum. 0 za-
man bu oturdugumuz binarun i.izer1inde Frans1z bay-
rag! astl:t duruyordu. t ta.Jl!bul'un li~gali iiner~ne biz-
lerun bunada toplan1~t ve onda.n sonJ1a da yer, yer
):ladis ol.rul mi.itea.dd.it 1isya.nlan miitea.Jkip, Ethem'in
jsy.aru V'e onu mtite~aldip Yuna.nJtlarm k~if taarru-
zu mah<iyet:inde olan Bininoi ve iiklinoi tnoni.i teca-
vi.izlet~i.nJin defii ve d~anm a.demi muV'aff.alklilyeti
ve Hukume1li Milliyemizin taazzuvu dola)'ls.iyle ha-
lli.ce koa.r~t olan tesi11i ve dolayiSiyle ikl!isa.dj va.Ziiye-
timizin FranslZ efikan uml.J.Il1ti,yesi pzenirul'eJkii teslir-
Jerl Londra konfenansm1 tevlit etmi~t!i. Sonra. §UD.U
cb arz etmek cistenim kli, Avrupa eflkan umlll11iyesi
Hanidiye ne1lairetlerinin e1indedir. Fakat bizler Lond-
l!'a konfern.rumda iken d~an da haztr~a.ruyordu.
Ordu o v-aklit hailti ~e:klkiilde lidi ve cephane vaziye.
-304-
C:2
timiz de pek endi§ena;k idi. Heyet!i muraihasamlZJn
Roma'chn resmen Londlra'ya davet olunmast iize-
rine mlittefiikeyllin mi.izaher<:~ttini lk:a2lilllla.Jn Yunrunhlar
ordula.nile 1kindi tnonti Harline girli§tiler. Bu SIIfa.-
da. Yuna.n!Jl'a.rtn y~ bir se>lkiillce~ haitas1 ve or-
dumuzun muvaff-a!kii~tl!i manevra.lia.n l):ze bu hru'lbi
k!a.za.ndJrd1. t~te Beyefend'iler, maruz itilafrmme bOy-
le b.ir zaman.da Ankara\}"1a gelmi ~Di ve pek hfa1dJ ola-
nak Hiiki.ime~imiz tarafmdan ve yeni V'a.zJiyet uca-
ba~ma gore mukabil tek.1ifat }"aptlm.J~tJ. Fra.nld'en
Biiyyon'un oi lk geli~i ta.a1J~ efkir maJ}jiyct!in<re idi.
Bir de¥irde Kilikya.'da.n mi.ira.oaatt ve Yunaaililarm
Sa:ka.rya muharebesi zama.runda hmbul'da illllliZJa.O
ve muva.ffru iyetten sonra bUJ13,ya. geMi~i ve !ll'ihayet
1nayebi Hakla Yuna.nhlarm ~kilesi.nden sonra bura.-
ya gelrne.Si ve o za.man salah'i.yeti kamile)'li haiz bulu-
nu§U nam.n d :!kika.ti ca~ip llllkattJr. Bir yOlk rukaJtt.a.
muJ'Illlhasla.rrmLZm muvaffaik olduklanru gori.iyoruz.
Dir ha.fta evvel hudut i.izeninde btiylik mti~a. ce-
reyan etm·i ~lli FrlLll!klen Btiyyon bu hususta sornnak
m ec buri~tinde kaJdJ ve bugiin bu ceVIa.p i.izeninedir
kU bu i1lilafna.me ka.T§rrntm 900ru~ttr. Artk~lm',
siyaseti har1idiye esldi Yull!anoa 9ift goz manas.tna
ge.kir. Ya'Jll.i atiyi gormek man:ast.na ge1ir. Yan.i yev-
ml polii!Ui!ka, giini.inu bir az i}'li gorerek hale •istin.aden
istekbali ke§if ve ona gore siya.set yapmamalk, fcla.-
kettcn b~a. b'ir ~ey olmaz. Bu sebeple asil arz et-
mek •istedi!?Jm, her §eyden evvel Cenabt HaAdon
li.ituf V'e kerean!ile P,a.s•l ettrigimiz ve •iyind'e bulundu-
gumtLZ va.ziyetti !iylice kavraya.nruk ooo gore yi.irtite-
ce~iz millahazata esas t~il etrneliidir. c;i.inkii
vazifemiz vatanm halas1, ati.rmzin tetl'lfi;nidk Pdk.
ala bilinliniz kli isti1.1aJ crneZJarlaT'a bah§olunmaz. Sii"p-
hesiz en son sozti. soy~iyeoe~k o~an Heyetri Vekrile ar-
kada§lan meseleyi tenNir edecaklerdir. Ben burad'a.
k1sa.ca tenv~r etme~ ve .tah.Lil etmegti faiideden ha1i
gormliyorum . Bilhassa son de:fia i.isera mubadeleSi
ile b~layan ve son gi.iln].erde goru.I.en. ~ll:Xi l:Xir mu-
§abehet va.r. Bu, yo~k aJfukadrurdJr. <;iinkti bliz Lon.d-
ra'cta Frnns1zlarla bir •ibilatrrarne yapm1~ .id'iiJc, loi o
ZJaman 1ngi]iz!er'de de l)ir taJk!a.rlip hastl oldu. 0 za-
man:kli takartip bu va.z;iy~tten dogdu. Sot111a. Fr.a.ttk-
loo. Biiyyon'un teatili et:k.ar mahliyetrinde ol.lan ~
biisti lizerine ytine tn~iJ1i:zler'de bOyle lfrr .takaniip
hissi me~ud olm~tu . Yine sui bu giye ile... Fa-
kat b~ruim fli!rnimce tll.glii]ljzlenin tlallca.rri.ip hiss.i bu
mesetedek!i ga~ bozmaga ma.tuftur. Yana te¢1>-
bi.isler.i hiisnti myete ma.tuf degill'drir. F.Rlll'Slzllarla
o!an itilaftm.LZ Gwp ile anl~anuzm Illi.J.iJc.ad'desi
ola.calk.trr. Hal0miye1Ii Milliye gazetemiz okuna.cak
 t : 92 13 . 10 . 1337
olursa · ki menbruaumz bundlarn ibarettlir ve bu da
ma.attelessi.if Yunanistan'dan ~tikan Veruzelos gaze-
tete!1inti tercUme eder. Elefitnos Piyo gazete ine ba-
karsak Yunan!:stan 9oktan inhilale ugramJ§tt. Hal -
buki Yunanistan' • bihirim. Z,ira, ·evvelce o:ada
memuren bulunmu~tum. Klralm orada kabul olun-
masl ve bilhas a A Uina'da alki}larla kabul erhlmesi ve
Yunan ordusunun tazyik goriince bir ad1m bile geri
~ekl il mem esi ve orduJanm son za.mana kada.r takvi-
yeye 9ah~malan ve bu httsusta matbuat iilem:tlJi de
goz onUne getirlir ek herhalde Yunanistan'da bir in-
hidam, bir inkilap dahi dLi~ilnmedik1igimiz dogru
olmaz. Binaenal yh, bendenizce vaz.iyeti miinaJka-
§a ederken Yun•a nldarm b ir k1~ harbi yapmaga ~a­
b~acagm• ve ing'iltere'nin de yardtmda dcYam edece-
f;in/i takliiben te cmmUJe almak laZ1md1r ve a,ym za-
manda u·lh konferansmm mevzuubahis olarntyaca.-
gt diahii, bi!n~nci Londm konferansmt gbzumuzun
online ge'u:rm i~ olmakla anl~d'r Kudreti askeriyeyli
li.sttihdaf ed n her ~ey yaprLm~ ve tekal~fi m !liiye su-
rebile miUette n azam'i fedakarlrk talep lunmLI§tur ve
e1an da muharebat devarn etme.ktedir. 1n§allah bu-
rada.n da dU~m-an1 atacagrz. Ta!Jii bu muharebatm
m ;llete can. mail >itibanj le kar;:a mal oldugunu dU-
§Urune1i ve ondrun sonra Hilkiim et1 lilliyemizin na-
kid mevcudu ne kadard1r? VaziycLi ikt-isadiremiz
r.e rn~rkezdedlir? BLmlan ayn ayn h ap etmel!d-ir.
Burua kaq1 her hald ho umuza gl:tmeyen bazr n1k13t1
ve funali miUiyermze tamamen noktas1 noktasma
tetabuku mUmki.in olamJyacak olan Fransrz it•: I:H
namesini n akdti hal;nde, memlekel!in vaziyeti ikti-
sadiyesin:n mazhar olacag1 ve bilhas a Afyon K ara-
hlisa.r oephesjnin alacagt kuvvet ve dola.yr iyle Garb
ordusu vaziyetini ve efkan umumryei millet i.izerin-
dekJ tesirat1 tiy1ice di.i~Unillmeli, muhakeme etrneli,
daha b'r9ok zaman bu vaziyeti idame etme~k, TUrk-
ye-s~i kenai yagll111Zl'<!. kendimiz kavruJmak kabiliiye-
tinde isek bunu da hesaba katmall. kar ve z::~ran
iyice mukayese etmeili, ona gore karar vermelcdJr.
Yami vaziyeti umumiye hakkmda noktai nazarrm
budur.
SALAHADDIN B Y (Mers.in - Bu itiliifname-
Tfn i.izerindekti fiikrri mah usumuzun bddinilme i
~9in yazdrrvl.an milsvedde iki noktai nazardan mu11ta-
Cl ruazardrr. B!nis.i va2liyeti rumumiyei siy·as iye, b:ris~
de va.liiyeti umumiyei askeriye ve maliye ve ik~isa­
cLiyemiz ha.kkmda ne yapacagrmrz •keyfiy bi cl!:r, ki
bu baptaki r:kn!m1l b:lahare arz eder(m. Bu, fil-
hailcl<.ia urnumi noktai na.zardan mesclernin > i zahmdan
l!bare.ttJir. Brittabi en bUyUk izahatJ sala!Jiiyetta.r ol.an
-305-
C:2
Hilktimetten bekleniz. Bizim 1:/ileceg)imiz ~yler pe{k
mahdutt:u;r ve bu hususta fazla mi.italaa yilr:iitme~
de muvaf•k gorrni.iyorum. B;n;renaleyh bu hususat-
taki kana.a.liimi bilabar arz etmek i.izere elimlizdekA
mi.isvedd.e ilzenindeki tetk.ikata ait baz1 man.u;rutta
bulun-acag1m.
At'kada~lanmrzd·a n Seref Beyefendinin gayet gi.i-
z 1 soy! digi gib·i eger ahval ve vaziyet gaye.t mi.isault
ve kuvvetl j ol ayd1, h ittabi hi9 boyLe bir ~in a!Jtma
imza koymak dogru degildi. Bu, peik dogru brir
ozdur. B nd niz de b-unu aynen tekrar ederim. Fa-
kat m : Jietlel'l~n ha.yat1nda birtruklm .iuiyadlar v'<Wd1r.
E•ir yerden bir menfaat getirmek i~in baz1 ~eyler
yaprl<abil~r. Mazarra.t gebirmezse Eyvallah.. Bir ma-
zarrat getir•irse ondan rtev k.k.i edliliir. Bii!Jt<!Jbi tistlibde
ed ilen notalar tizerinde ~al:~aoaerz. Bu, i1ki rnadde
Listilned!ir. Simend~fer ve hudud.. Bu, ikri marl-
de biZJi 1Uzumu kadmr ta,tmin etmiyor. Her madde
j :n ayn ayn soylemekle beraber, i!i'in en mi.ihlim
noktasmdan ba~layacagLm.
Hudud mesele i:
Mududd::t bizim i~in esa.s addolunmak iizere
Mis3.kr M illide kabul olunmu~ bir hattl umwn.i var-
d!. !vbaLef bu olamad1. Bunun olamamas~nda
mntte~s Uf ·)"ine b-izim hata.mrz .· ardtr. 1~i blida·
yc:ttc b~iyi.ik tutmadrk. Mesela. bir ~imend>ifer ha1:-
tl \'ardrr. Bu ~•mend!Jer hatttn1 ele alsaydik bel<ki
daha fazla muvaffak olurduk. Zannediyorurn ,kJi b.i-
iliye te k1 a b:r ·it.ila f yaprlmasr b izi onun i.izerinde
a5ag1 ·uka" t bocalatt1. Bu ti.irlii oanrmrzdan, mal.!-
mlzdan fed edcbilmek ihtimali;:ll gorenler orn.ya
mrhland 1. Binaenaleyh biz, bidayette rioat etrnek
m.::-ele_.: n' go tcrm'~t:k. Halbukli onlara biz azruni
surette har .. ket etmj~ ol aydrk, onlar da h!i9 ~Uphe­
s-iz buraya gelerek lYizden azam1 koparaca!klar1 ~Y­
leri isteyeceklerdi. Onun. iQ'in hata, i~in mebdein-
de b~lam,~trr. Hali haztrdakli 1ittilafm dokuzuncu
m <:dde>'-;nde tayin ed:Jm:~ olan ha1ttm - bir kere tifa-
de itibariyle Payas mevkiin!in hemen cenubundan
ba~lryor : Dliger bi.r arkada§rmrzm i~aret ettig>i g~ibi,
bend en1iz de bu hattm pek mahzurlu oldugunda rnu-
su:_nm. Harb zamanmda Alman made.niyat mute-
ha SJslan vas1tade mamleketimiZJin ahva1i ti!ktlisa,cl>i-
ye i tetkik edildigi zamanda Alma,n1ar bura.dak;i Pa·
yas madeni hakkmda HUktlmete baz1 malfunM. ver·
mi~lcrdir. Su nokta.i nazardan oralan madence
zcng!in buluruna.ktadrr. !ktinoi derecede zengince liT
havza olmas1 Ve dellliZe, karib bulunmasi atllb<!Jnile
isbikbaJti parlakttr! Bu ~arta gore hududun hernen
 t : 92 13 . 10 . 1337
Payas'tn cenubundan olmasllll ka'bul etme~k, bunlan
lcim~len Frans1ziara terk etmelctir. Buras1 yalruz
topralk degildir. Bu nokta~i naza:rdan diyorum ki;
Payas'm cenubtan olan hududu miibhemiyetten kur-
tarma,k li9in ve hir;: olmJ.ZYa tskenderun korfezinden
dola:yt 1 rar ed!ilmi~ olsa:yd1, kii Frans1zlar da. bu hu-
susta r;:ok diayanaoakl:udJ, fa~k!at zanneder em arada
b1r miisvedde vard1. Bu suretle hudud vasata kadar
getin;lebliltl rdli, ki tab'•i hudud olur. Mudud tah-
didi ile me~gul olan arkada}lanm.IZ bunu daha ~yi
bilirler. Bu hususta talYili dag, t~ aii~i.ini.ilmezse de
h:ic,: olmazsa madeDJiyat blizde kalab:Jir. Bu nokta·
mn HiikUm.etr;:e •tetkiikJinJi rica edliyorum. Bu nok-
1ladam. bu husu un k1yrneti naz;an d ~k!kate ahnacak
meseledir. Bunda Hi1kume.ti n 1srar etmesini rica ede-
rlim. Hattt mi.i.SJtruk•i m iizere ge9ir1ilen hruttan Mey-
dam Ekbez'jn ·in•tlihabt miihimdir. Bu naktay1 b:J-
hassa Heyetli Abiooz.in iyi dli~i.i.nme i Hiz1md·r. Mey-
dam Ekbez'de.n ('obanbeylii'ye dogru, yahu( dogru
bir hM temdiidli ne ahvalli arziye i>Libar1ile imkan yok-
tur. Bi•ruaena!leyh hududu Fallm1ye'ye kadar geti11ir·
sek arada gayet ci.izi bir ani.Zli dilimi kalacak.t1r: Fa-
kat o uremte, yani Frut1ma i.iz'C'ninden dogruda,n dog-
ruya bir hrut temdiidli olt•nursa yulk·anda,n ve k.end~
arrazl:mizden g~meik iizere bir hat sahibi oluruz. Hii-
kumetler ve m illetler arasmdak!i zihnliyetler biline-
mez. Atiyen kendi mmtaJJ<iasmdan ge.Qirmek ister
ve bu kendli menfa1at!i 1 ~kbizasmdand1r. BinaenaJeyh
hu noiktamn dia isnihsalrine c,:<tll~tlmasmt rica ederim.
Yani Fat1ma noktastiflm naZJart d!k·kate ahnmasmt
rtfaa ediyo.nJm. $imendifer hattmm Nusaybin'e ka-
dJar plat formu takiben gitme9i tabii !1imendifer hat-
tmm emniyel!ini ka6il degildir. Bunun tevl!it edecegi
maha.Wii on iir;:iincii maddede arz edecegim. Me-
mlar vesa.ire hakkmda ve halk m koyunculu\lr dola-
yr ile ccnuba olan jhtiyar;.lan ve bumlarm aa hu-
dud olmasmcfan na~i tevell[ld edecek mahazire Heye-
1li .Alliyeleni kat!Jidir. Bu me cle hakkmda ~unu na-
zan d~ktkate arz etmek jsterim. Bu hattm Fran-
SlZ toprag1 ciboU!nden tahrib edilmesi hususuna kar-
~~ Fral1.S1a hllkGmeti b!r ~ey taahhiid ed!::lb!lir mli? Ta-
ahhi.id ederse bunu muhafaza edecek. m id ir? Zan-
nedenim .k,j on~ar bunu urbana kar~t si:iyliyemezler.
Fakat bu. beyhuda bir si:iz ol a da ktymeti var-
dtr. <;iinkli bilaha·re tngil izler tarafmdan veya diger
taraftan b.iJ.ilt:iz.am HU:kfimetin idaresin:i bozmak 1i~in
orada ba.ZJ. k.imseler te§vik edi!.ir ve bu suretle oni:a.-
nn tecavii.zti ile hat bozuldu mu o zaman bize siz,
pl.aJt formu muhafam -edemiyorsunuz diyeceklercLir.
HalbU!kli h!i~ bir b!i.r suretle bu_ hat biiim ·<llhali tara-
-306
C:2
fmdan bozulmamt~ttr d iyeme)lliz. Onun i9in bu hat-
tm muhafaza.s~m biz, Franstz Hiikilmetinden nica
ed:elim ve onu b!z bildigimiz i9in dogrudan dogru-
ya Cei:Jeli A.zJiz'e kadar gitme~i di.i~i.inmli;;ti.ik ve ~ol­
ler iize!iinde Fra.nstzlar ne anyor ve ne yapacaklar-
dtr? Simendi fer bir vastta!i tcmd!indir. Fakat men -
faat ~udur efendiler; benim tahmin'ime gore (Aze~)
Si.iryani ·koyudlir. Biz ~imendiferi i~letm ~k i~in bir
Frans1z grubuna ve!iiyoruz. A~agtsmt h i9 olmazsa
b.ize b1rak.smlar. Zira •inz:ibattan miiteneffi olan bi-
ziz. Bu suretle yarm Gazze ve Semr a~iretlerft hiicum
ederok. ha!ti tahrib ederlcr e o zaman hattm iize.
ri.ne Frans1zlar zab1tas1 dik'ilecek. Halbuki meselc
sulh ve i~i liif aken, bu hat bir nifak ~<llibes.i ob.caktlr.
Bu n.oktayt Frans1zlann da di.i~tinme i liiz1mdtlf. Bi-
Zl:mk,ilerin kazanmaik 1ihtim:tlli varsa olur. Yo•ksa
onlar, bunun m~uliyeti siya:s.iy<Osini bir mektubla
taa.hhlid ederler. 0 zaman hie;; bir vak!it hatt1 mu·
hafaza iyin jandarma i.kam ine bile lilzum kalma7.
l~ bas it olur ve mi.imJ<i.in olur a iyi bir faide dah i
tem :n eddm:~ olur. Olamazsa Dicle'n in d irseg·i ne
gelm!~ ve ora.dan Dicle boyunca 1inerek. - ki (Cezirei
ibn.i.. Ome ni n) Su 11iye'de kalm<llk Uzere teTYJdidi yaLI·
l1d1r- burada da ·a ynt }ekti[ vard1r. HaJtta musar-
rah otrr.ayan Cezire'111in kime kalacagt belli degil-
der. ('tin:..u bakm1z. D iyor k.i: Hat Cez;ire~i lbni
Omt:r'e kadar liakib ed.ecek~ir. Ya cezire kime kala-
aktlr? Burast yok. 0 civann meskGn k1smt kami-
lcn b iz.i m li'dlaremizde butunuyor. Bizim elimiz·
den . bu vazJiyet ka.r~lsmda, Nu aybin dahi gidi-
yor. Bende!l!iz Nu5aiybin'in gaib edilmeme ini te-
menni ede11im. N~tsaybin h<~Jttmm cenubuna isabet
ettJig!i u9in SurJye'ye g;idecekt;r. Bu , ~ayant nazar-
dir. Burast ~asaba itibaniyle, btiyiik ~:r ~ey deg il·
dir. Fakat tica.ret itibarile kLymetli bir yerdir. Bu·
rada para vererek fuka1ayt cebren katolik k:l.plyor-
tar. <;ol urbamnm bir kts.ml oradan a!t~ veni11 eder
ve biitiin yag ticareti hemen burada olur ve urban
cihtiyacatm1 bur.adan temin ederler. Nusaybin bu
hava!ide olmakla btiyi.i.k bir ktymeti hatizdir. Onun
•ir;:in burasmm kurtanlmaslnt temenni ederim ve
hudud hakkmdaki maruzattm hemen b:munla biter:
Buranm k1ymeti ik.tisa.diyesilJJi bjJmJiyorum. Fakat
C~z;ire Sur;ye·d.e kald1gt •ir;:in bundan biz ~stifade
ecl~b: Eriz. Hat Dicleyi tak:ib edece<ktir dCyor. Bu
takdirde Cezire'nin o tara.fta k_,aJmast !iiz1m gelir
ki bun~ kurtar1lmast da 15.Zlmd1f. Zannederjm ki
bu hudud ifadesinde Nusa.ybin lile, Cezire gidiiyor.
Bu hususu Hi.i:kfimetin nazart diildkatine arz ederim.
Benderuzin tekllifat.Jm ~u merkezdedir: Ci.imJece
 t : 92 13 . 10 . 1337 C:2

malum oldugu Uzer:e, Nusaybin'den itibaren, ki Nu- Swiiye ara.s.mdaki ktsmmm in~a olunmast aca.l;a
s>aybl~n·e tabi AznaVLLr nah~yeSi ve bunun glibi bir iki mi.imkUn degil midlir? Mersin'd en dogrudan dogru-
nahlye daha vard1r ki ahaLisi kiim ile.n Tli.rk ve ya Nusaybi n'e g:den oir hat_ ve ondan mi.iteferni
KUrt 'tllr. Buruar t-ab.:ati.Je b izim li~in Iiizlmd1r. (Un- o!w,,a.k ts·kenderun'a o:r hat lin~asr kab•il degil midlir?
k.i t~klilatm •i9ine gi.riiyor. Bizim ic;:.in Pozant1 imaliitt ~ m aiye mer'kezidir. Ora<la
lmbi yazatta, kuva}'l m iyahtan is~ifade olunacak- kuvayt miyahJiye vardtr. Malftrnu ihsammz ~;mcndi­
tJr cliye bir ~rt vardtr. Buras1, ora mmtakasmm fer hattt ~n§as1 imtliyazmd:a kuvay1 miyahtan istifade
rt:e~l<'ilii.tt mUik iyesi i9ine g iriyor. Bu l:iizce r;ok fa1i- oLmmasrna dair bir ~art vard1r. Hlikumet bu ~aru

deEidir. Dogrudan dogruya dagtarm ert:ekleri ni ta- kendi me nafimiz noktai nazanndan ve sonra ima-
kib etmelk Uzcre CeZiire'ye, Demirkapr'ya g iderek, bu liHt smaiyenfi n elimlizde bulunmasrnda.n d lay1 bun-
suretle Cezircye g iden kLsa l:iir yol 'ile yukanda bir dan i tifade edemez mi? Ya.ni istedigimiz za.r.an
az a~azi k.alm1~ oluyor. Bundan di.l,man ustifa de Anadolu kap1smt kapayarak ah5ap ve Co} armdan
edecegline biiz ist1facte edemm. Orad!a az SUryani da ~imencMer kumpanya.s1 1ist;i fade edecegi ne b,jz is-
vard1r ve burada. da:mi ~ekavet vard1r ve m evcud t ifade ederiz. CUnkU beyhude yer vertiyoruz. Esa-
da bir li'!..>i koydan ibaret~ir vc bir kser(yetli n,isbiye s n burast b~ka bir §ektilde in~a olunmu~tur. Ba!)ka
vard1.r. Fransrzlan n mak ad1 ~udur: Uryani!e1i a!Jp bir §im~nd·i fer hatt1d1r. Almanlar biraz e ham top-
kullam.makt1r ve hududu Cizr.e'y kadar gotUrmekte- Iamr~ idi. Bunun m ... nariini Frans1zlarm eline ver-
ki ma:ks.ad! b undan ibarettir. Suniye ahidn am in- mckle i~in ii tesine get;"iyoruz. QUnkii bu, b.:r IIi -
de Mardin'de oldugu gibi bunJan da ellerine atmr.} mana mUntehi oluyor. Kazamlmak ihtimalu c;:oktur
oluyorlardJ . Bugi.in Lehlllharnd Mardi!l ve a::n: zanned irorum. Bu mesele muhtact nazar i:Yir mese-
b);zde bulunuyor. SUryanilerin ,j bad ·thancleni vcsa- led!r. Pozant1'dan ger;mi~ bulundugumdan mi.itees-
lireler1i de oradad1r.' Genide katan Uc;: bu UK atl m ~iri m. Ponntr'da c;:ok. buyiik i~ler yapabilriniz.
daru manen ve maddeten b:waya merblltturhr. Soy- Me -Ia mUstakbel i<;~: n k<
1 grt fabf1ikalan yapa!Yiliniz.
leneoetk daha bir r;ok sozler vard1r. Hudud , Nu- Daha bir r;ok ~eylc r . Kuvay1 ebk.trik'iye ic;:in ustifa-
say'bt!n'den i11ibaren otomobil ve ~:mendife r yolu.dur. dt: kabilch. Elh1srl o daghk mrntrka climizde bu-
Bu husus cic;5n sarft rneSiai olunmast ve naz..an d ik- lunur a daha dogru olabilir. Biz beyhude bir hat
kate ailnmast ~yi bir faide tem:n etmi · olur.
Ola- vc;,·iyoruz. H ie;: §Uphesoiz bend n:iz mant1ktan ve me-
naP~de n bahsetmck isriyorum ve bu noktad;m a;rz
mazsa c;:ok bi.1yiik b.:r ~ey d gild-ir. 0 zaman hU-
kllm.e·tlm nazan d :kkatini iiryanilere atfetmesi Iii- ed1: yorum. S:naenaleyh Pozantt - Tarsus krsm1nda
zundlr. Sonra l:Yizc kar~1 Frans1zlar bunla n tu !ar- 1 ~rar etmek ve onu Anadolu haJ!!d1r d ... d ir1me.k ve
lar. Bunhnn o c iva rda meskCtn bulunan kr m1 ka- b:.~ hukum etim izi n bi.i}ri.iJk b ir muvaffak iye~i L>lacak-
m i!en bizim idareiT'izde bulunuyor. MaiGmu 'ihsam- ttr.
ruz SUryanriler lie;: k1 1IDd1r ; Ortodoks, KatoJ:.k ve Pro- i k:nc:·s : efe•fl!ut:m; bu radaki if.rde sa:kalt1r. Ben-
testand!r. Esas SU ryartileri n Ortodoks olanla.nmn d.:n.:oz bu tarz1 ifade-de ya.zrlmasrm arzu ed~ rdirn. Bag-
r_flisl otadad1r. Fakat b:r k1 ~ 1m K ato!ikJer Fransa dad hJ .~tt srrikc·~i Sahanei o manliye ·'inin haiz oldugu
tarafmdan tutulmaktadtr. Bunlara ni!)an, filiin ver- .u ta ~~: h.lt' huku!k.unu TUrk'i ye Biiyuk M illet Mecl•i i
mi~lerd i r. D iger taraftan da Amerikabl.ar para ve- H U:kUme<li Franstz gumbuna aynen devrlirti kabul ede-
rerelk: P rotes.t.an yap1yorlar. Biz bugUn para saye- tdir. E :z, liir ~ irk, , jj O sma n•i ye-ye hu'ku!ku imJtiyaz ve-
SI:nde tahakkfun ederek ufak bir kiSffilnl kurtanrsak p;roruz. B:z Fr'ansrz ~:rkeoti kullant oruz.
Sliryam.i m eseles.i biter. Ara2Ji mesel es.i de hal olu-
YUSUF KE IAL BEY (Ha,r :diye V. ) (Kastamo-
n.ur ve m esele hemen, hemen zaJi! olmu~ olur. Hu-
nu) - EfenJ :m, Vcrsay muah-Jcsiruin ·ahkiim1 rntah-
dud ha.kktnd<llk<i maruzattrn h men bununla b :ter.
~u ai muayy~n·::si muc:tlncc bunu d ·vrcn aynt ~ena1it
$im r.n:d!ifer meseles1i n•i arz etm ok i tcrim: Simen-
a!t1nd:t 'idlareJ:nli t:•n~ind'ir.
d ifer ha,kkrnda yaztlan madde itikad 1mca muvafrk te-
lakki olunabi.lir. Yarti bugUn c;:ok zayiat yoktur. S LAHADDl BEY (D evamla) - Bununl'a fer-
FaJk:at iizer.i!nde i§lemek bizim i~in en c;:ok Iaz1m olan m:t:lt h ti.m:tyu,' un takJI:t olunmasm t ist.::f. m. Ben•de-
b.:r meseledlir. Bu, hemen b irkac;: m il yonJuk b-ir tll:t: n te[•k:k-atlm n::.tices:nde anta:d1grm §Unlard!r :
meseledii<r . Herhalde menafiimiz noktali nazanndan B1g::hd D eml'r yolu imciyan neJ:;n ibar t demekitir?
bu, c;:ok mUh:imdir. Haniciye Velcil·i Bcyefendlirien bir Bu, bu, §il;n:!!:•kri Blagd:ad demir yolu imtt:•ya.z.tdlr k!i
nokta·y1 rica edeceg:im! Bagd!at hattmm Nusaybin ile ~ : d<:e't ~lyevm bunu kuUanacak. Lakin b e:nd'en'iz bu·

-307-
 t : 92 13 . 10 . 1337
t1ada k.o11kuyorum !Ci ibarenin ~e:kli itibarile bunu ~e­
ICJ ve haJ ..:e bu guruba d.:;vred.yoruz. e ~rUa dev-
nld:yoruz? Bu gurup:a n~ tll!lhhiit eJ:yoruz? 0 guru-
bun 17:z:! kar~1 truahhi.idU neJ:r? Bun3. da :r !J.:r ~ey yok.
B':z:kn yalruz d:v:rJ!:r. Bu devr•;n mu:-.ab.Jmje hi~
~Upih'e,; z onun <h l:(r taahhudLi vard1r. (Linki o k.um-
pany•anm lieta. ti' ni aynen d~:vr tm:li oluyoruz.
YUSUF KEMAL BEY (Har:ciye V.) (Ka ::~ma­
nu) - Bund n dof·ay1 gerek :r•k ,j m~7.:d1re ve g<!r•..lk
alfi!kadar o!an e~ha ara mcfaki zarar ve z.:yan Fran-
sa HukUmu~inc mtituv.:coih olacak.tJr.
SALAHADDi BEY (D~vamla) - B.md ni:J;, bu
kc) m;:l·~rin Uzer"nde r"lii~ p ..pllma 101 temenni ede-
n:m. ZJira bunu ~ok eh mm'ydl~ add.:t.me<kter:m.
Fran IZ me.,..;]e i de he-m;:n ~u ~imendifer me ele·
sidlr. Fran iZ k.UV\' :li de bu ~·m.:Jd fer kuvvetinden
ti bll.~~ : ·r. [ger bu baktlmaz: a o. b.r ta;afm taahhU-
dU dem~•k olur. B:na.enaLyh b'r ver: tir gid:yor. B:z
ner• d:n tuta.:ag1m1Zl b! miyoruz. Bu hususa r:a}d
olt.mmasm1 Vtk'll Bej.:h:-n rjca :l~r;m.
E~;:ndim, Bagdad lull1nm imtiyaz1 liunlard1r
Jlr k.vr.... ker • te. d<.:m!r, m:J.J.:n komliru riisumdan
rnura fttr. Pukata bu zaru riJ'r. S nra bu i~ ir;::n hat
uz;;·/ntde tugJa Vc k, ;r m't fab11:ka!a n yapm:tk i.mtl-
yazJ ::t dah ildi r. Tarafuyndek•i y:rm'i kil metr.: dahiJt:n-
d<lk!i k.omlirleri. maJenleri bulur i}!;:kb :·:r. Fak.at hi~
~urh <liz bunl::m m l'mkke.t.imizJ>! i}l~·ti!Jyor ve kava-
rf~ i Osman:y>! tahtmda i~ler:J:yor. Bunlar kurtula-
cailwr ve eger kavan'i ni O>m an:},~ye tevf1k olunm:v-
sa ve n..Jtice arzu eJ;Jd1gi Fk.id ~ olmaz.sa avakibi
ag1·r olur. B -nd.,n iz o n ktai namrdan bu ~imen·difer
m~;3:esi Liaiind..: durma'k i~tiyorum. Sonora ormail-
lal'd::~•n l)'Ja b Jd hatap , komLir v.., a.Jire tem:: n ede-
t:iLr. R ·iha ··a Pozant1 c:\·annt~ orm.:~nlanm yl!ddi
tasarrufuna geqirerek bunlan daha 1kr:ye dogru go-
tUrm~ !stcr. EtrafmJa ugra}abtlm:::k iyin belrlci faz-
la s::7'maye i yoktur. Fakat bir defa ~imend:fer haut1
Uz;,r;n~ oturdu mu. ilk defa Pot::lnt.J ormanlanm ka-
mJ.n soyup ah ];! indirmek 1 t.:yec.:.kt:r. BenJ:miz
c.l:•yorum k i. bu k1smm menaf;in•i harap olan Ana
doluya tem:n e:.rn~l'icLir. Sonra kumpanyaya Diya.r-
bdkJi•r. Harput dahi verilmi5tir. Buna kar~t kumpan-
ya ayn1 :}era•'t imt1iyazm1 dl:vren almakla ku\·ayi m:.
yaltiyed~n de istifade edccek.rir. Sonra bunun u ulen
verilmes.i lflllm gekn garanti Uometr·k vard1r. Bu-
nu da burada arzetmegi laz1m goriirorum. Esasen
muhaJ;:.;rillli eon biye hrukkmda b:l.ZI arkaJJ.}I·arm dli-
~i.iniduk1ret1i vfui:t deg:tdiJ'. Bu im~: ,yazhar ydk.tur. Ya-
nn Di·yanb ' ir, Harput Uzel'ine ~imend'!fer yapm'a.k
- 3Cr8
C:2
is:eyincc ne yapJlacaktir? Buna kar~1 b:r kaydl ihti-
y, ti dLi~unu!mu~ mlidi.ir? Bunun ka}dolunmasJru Ve-
kil Bcydend:d"n rica eder.m. Bu. inJJIUzum Fran -
. 1zfara kar 1 icJ.bmda para .. tni ve:-~r,.!k et:m•:ze ge-
~..;r. Bu. Bagdad halt! imni]lZI i~:bru<le o kadar ag1r
dt:~Jd:r. Yan : vcr.ld1gi zamanJ.lk.i ahvale gor i;~­
dJr ve bunJn kurtan!mak. im a111 ehm'zj~dir. Onun
'</n Bagdad ... mendifer h:1:t1 Im":yazmm b:r guruba
d;:wi m s~Je i d gru d.:g,tJ: r. H:.k Vc ikU:danm1z t.a-
mam~n el'm!tJ.:d·r. Bu. B1gJaJ ~·menJifer irntip-
zma bagl nmal1J1r. Guntp BagJ.:\J d~m:ryolu ~irke-­
~ir.· n hLtku:-unJan mli tdit o~mak i• :n. bu menar. ;
tt.m:n odec k dl!g<.:r b:r gun1ba d~v1'i ni de kabul eder.
Yn r1'i. bunu kabul eJ,t,;.~;;k alan bir guruba d.wre me·
gi ue taahhUt t-•<Lr. Bu da m.,.-cJoddk i arahi!!Ui if<t'le
Ye mJktubundaki ifade d.: kafi oJmaJJgt j~· n biz bu-
nu t:J'r guruba. devr ...
SonrJ. TUrk Hu ilmJtintin hukukunun idlme edi-
l.xeg!nd~n ma'k at i ~: hattl bugun i~:n Fr~nsrz.lar
i ~gal e:rn:~~;r.
On:ar ~eLhi'kten sonra bu hatt1 TUr '
demt:k.t:r. Bundan dohyt m-*-
H t:kum~.• i,!~te;.: .. k.tir,
tup!a mUnJ r•i~ alan 1kli maddeye muteriz1m.
Ben'3en 'zin du} Lindugiim i e budur : Bu hattln
''Jm.:un:.; rasarrufu i~leri: m~ inJ ·n mi.iteveJiil katei
m.saili, dcvlet teblasi o'mak iLbarile, bize aittir. Yani
istC'(J'g:m•;z ~arllarla aPa.b':li·:1iz. Bu imtiyazdan mada
ba}ka h:~ b:r tm irazm bu!unmar1tgmm soylenmesi
liizJmdir. Evvela soy!~· "gim bu o:Jugu gibi, ~:mdi
dahi bunu soylt.irorum. Yani keLmc iizer.nde oynu-
yorum. Bu ~ m~ndifCI'<.le benoim d~ on tane h: se se-
n.JJ:m vard1r. ben de d:I.Va ederim ve bunu boylel.k-
le her1kes iddia cdJb:Jlir. Bin-aenaleyh bu gJ;b'i m ail
sah bi imti:yaz ~ir 1ketl~ b!lit.'liif Ti.irk z;abttasmca tem 'n
t..J ·le.::c.l!<ti r.
~LmJ i ~imend:f.::r
me ek ': nd.;,k.i i•k1inc1 cumtloye
g<:~~yorum. Bir hi.ikuniet, h.t.tm m~ \ZU oldugu top-
raga ah:p oi'Juklan nra hattm a~ag1 k1 mma da
•ah:'pnr. Bui'a<i kt ibd~n:n ]aZ.Ill}I muvafrlc dcg·! ir.
( 'Link1 bu sur~:i.:: hatta olan inz:ba~ IZiik d:kma Tlirk
zabil.nn atfolunacaktlr. On l~n bunun muhafaza
ola:;a.k kiSmlnm lem ini JazimJ1r. Aksi takJ''rd~.. gaye~t
fcna olur v.; bu hakim:r .ti m'ILyeye tevafuk eder
bir tab:r o!amaz. Sonra fran IZ Hliklimet'i c;oban-
b.:): \fen, rusaro: n·e k'adar enuptan ' ki olacak
huduJ do!·:1y1 il.;, hatta kar~I olacak taarruzatt-an me-
suliy-~i traahhlit etmelidir.
B:r d~ F. ·an siz Hilklim ~i ~imendiferle nakliya,tJ
·a~k;:; l:ye
ha:k 1kll1:l man oLaoak. Arkad~muz Seref
B:;,yefcndin:n buyu.r'dugu v~hile l)iz. bu haktan isti-
 t : 92 13 . 10
fiaJde etmli')"ecdk ml.•ytiz? MeseJa, biz tam Meyd'aru Bk·
belle gel'ince; durun ·dederse o zaman nresele aley-
ltfrrize 'rrkia:r. Yian:i mual)'enei smhliye dollalyf~le du-
.llac:alk~Hruz de11Fer, o ZaJman mesde ZJarurlicfir. Duru-
ltur ve nalk'l'i}1altJmi.Z bu sur tie Urut!!l olur. Herhal'de
n:alld1ityartl a.Sklerliyede!k:i hulk'Uik: ve vez:aif daha vaz1h su-
•.llcibtle ytaz&1•a'!J!d1r. Mes !Ia hi.ilki.imeti OsJ'!'la•ntiyenin
Moyrllamtl. be~Zfe... aJ1asm:dlan ger;ec k n'alkJ:iy.at• as'ke-
r!iye kaflJ~e~irri durdurma'k i9:n. FJ1ans1zllar, ifdari
~sball:Jdlan veya klsmen maJLI eslYabtan dolay1 trenlin
lk!amr01li.in.ii orbaJYa k!oya:r. Bu nclkta•yt izah edeyfun.
Her- .ia<!i tanafm z;abl!llali sthhiye, mu>aye.ne, ted'.al)jlii
fihtlilylaJt1)'1e g j l)j th .kionlbrol · k!smen mali ve k1smen
lidari l}].r se!Hepten olur. Ml eola; l:h Musul ve hava-
Esmde 1 ellicap ur'bam tesfl<.in i9i-n as<k'er~ (iJan sev-
Jkl:·rre lt~eJbbi.is edefiz. 0 zaman ne olaca:k.t.II? Emn1il}"eet
likli tali•afh o~a!rd1r. Bur!a!dan icra ed!Jecelk eVkiya-
trn Hi.ilkilmEJ~i Osman'b yenin ateyh•: n:de istmal olun-
!lll'almla.s• is;in, bul'ar)lla t:lir kary•t koymt;rlc mii:mklin de-
~~~ rrtdlir? Ve l:Jitim de halk.eza... m:<&sadtm. bu gil)j
ndlctlallan ogrelllffietk!tii r. Sir arlk1a!da§1In1Zin buyurdugu
gJr1:1j, bur•aJda,n ne .k!adar asker sevJc edebileceJktlir ve
lbu naJklmi yaJt1 a.Sk.er~ye !1iliim n'ii.£uzu:muz tizeri n·de ve
dlllld~anmi.Z ililerinde ne gi'hi tes'ir yapacak.tLr? Hti-
lkiiimeJ~ben buJnu soruryorum. Bunrun i~in ne di.i§i.inii-
yor? ,Bu i!ldi sua'l'e oevap isteriim.
YUSUF KBMAL BEY (Har'jdilye V.) (Ka:stJamo-
nu) - l.Jehlte rril5fi111iz, afet)llhte misirli~? Af bulyurun,
'<lii.i1Un!eJ}A;m, d~D'e;Utln, ~imldi c~ap verern•:,yecegim,
•af obuyunun.
SALAHADDlN BEY (Deva1m:'a) - Ef:enkllim
lhi.Jk!iinn ~in tenevviir e1lmEik i9in bir sual d'aha sorma-
ma m'iiSiruaJde buyumn. BUtoUn ctii:n!ya:nm kla<bu.l e1Vtigfi
b jr esra.s var'dll' kli bu g:11>i ~imendlifer.ler idare'Sii hal-
ader. Bu, dev] tJler, milhletler a['la&rtd'a serbestJili h·are-
iklcJtCa&r. So:nr1a tar:i'fidi mli.itJefavf~te h:alk!kmda ma:l'umart
toa t'ldece~:lm.
YU:SuF KBMA-L BEY (Harli.ci:ye . V.) (Ka.sltamo-
m•) - Thi iiB~:li mutlefllllo,fiJtJe o!Jmlam'a!Sl dUn iza:h oloo-
ldu. Her ilkli taraf gordligii merm.t:i ic'alb1 ver'ip ver-
me~m!~lkire muhtll!l' n!maltldtr.
SALAHADDIN BEY (Dewtimla) - Sonra efun-
ld!:m, Ba.gdla;d har~t1 NUSiaryl)in'e kada;r }'lapt!dl. &z bun-
~a:r.a lk!Jomeltre b~1rua verme!kite o~dugumuz pa:ray1
ve i~telm" d'cn d!o!ay1 verecegli~iz parayt kllf1ta!'lalll1'az
1TI11yi.Z? Bun.un inlkam var mtdtr? Ne•den bu suret~e
1Fr'af11s;z1afla bagRanaltm? Eger bu, kendi eiimlizde ol'ur-
lsa is ~ dligi:IJ11iz ~)bi yapanz. Bu noktJ<~Jdan bi!hass-a na-
zan dlk'k a:tleriinli celbederijm,
- 3C.9 -
1337 C:2
Sonra efem:l!:m· lslk.cnderun meselesi var. Bende-
nliLl~n bura!da t>:r ~ey na.zan clU!Ck'aJ!Iim:i ce~bett!i. !Sk~n­
dcrun ve ha><a~i inin idareS>i... oliaca!ktlr den.'liyor. Bu-
nun daha OJesii yokJtur. Bifahare bu, esru; olabiFir.
B.:..rJdern[21;n ·l!e.menrt:yatJm, Li'r dort ci.irnle ile hu.Iasa
ed.: fi~•tll!i r. Bir defa metl;ndelki s ldizinci maddede...
~~tknde catlif olunmu~ ve buras! Ti.i.rlk Disanma halsre-
dJm:~~:.r. Bur1aya bah~edlilecetk usuJii i.darede kendi
IJ<IIftcHdini idare edecek bir !lelk'il o!malrdlr. Yarui bun-
htnn ·re!:si hukumetJler'i ve medisi id'arererii kenill.nden
omralrrur. Ba§h ba§ma l:Jir ~.klil vermm Tidir. Alk.Si
tak:dl:rde FrtatlSIZJ,ann t6Sis etme:C i te'drlkteri idare ne-
ye b~nz;er? Bu suretPe bun!an kurtrarallm. Yo~sa
Ti.illk mtpruru tat)ini ile bunlar, hUklimet odacJSJ, mu-
vc:ztaer v~ d'aha bunun gibi memurlar i 1'ihdam eder-
ler ve bi:r mclk!tep a9'?-rlar ve bir hooa koyarlar ve bu
i e okutamtyaca.k b;r k1al:JJ1yettv olaoCIJir. Onun iyin
b:zler bunJar ir;;in teessUs ed~~k idarerun kend:ileri
tarafl.ndan yapdmastm tem'i n~ yaiJ~aiJm.
Sonr'a Me!'sli n l.Jimamru yapacaik bir adam buJun-
mama;smra r.razaran diycy: m 1 k'endeui.!n nas~l olacak-
ter? B:n;:,e..n":Ll ;h burada htikiimeti Os.mJan!iye i9in b'jr
ser•b;:st mmt: 'a tefit'k e~m rk liiz~md.Jr. Yanti is1u!n-
demn'd'a serbest b:r liman, serb~t b:r i$ke.te bulun-
durt~JtHeoeik o~ur isek !YCk iy:i olur. GerS::i Mersiin il~
na~J<1Ciyat:m1Zl yapa.bi!•iyor iselk bJe burarca daha ev-
vd Yl!-Pl1'a.b~1·ir. c;uniku or'a')'a her tcraf\tr.m bir ydk
sollll1131 j1~!·er gelecoktir ve biiyi.ilk pazar da o.rtalda ola-
cag• d:hetle Mersin bjmanma daha fai'klt:ir. Onun i¢n
bu im~ityaz b:z:.m i9in ga'YEJt fa(de[d'ir. Ora l:ra;funm
menafl:!kl'e temin edlilmi·~ olur.
U9Lincii mc:sele : l...k'en·derun 11imamnm tesl!s'aiJna
kar~1 hi.illviim eti Osman:iy -r."n B:tgdad ,5;!1llvf11dlifer1ine
ba~ ~·tm'i~ o~dugu c-sasl1 1:1'r muk!av J·e vard1r Esa-
sen bu kumpanyaya Bagdad d~ 1;·n1:r•yolunun hu•kulku
devr olunuyar. Hi:<; ~iiph.:~si z t~k2 nderrun Jimam im-
ti•j1azt da bu Franstz gurubuna devr o:un1aoakt1r. Bu
mulk'a:v:::•;'~ ah!kfum1 gatye1t giizeU.dir. Bu husus Fran5JZ
guru!Yu tarafmdlan aynen k~bul e&!Jrnemidti r. Biinaen-
a:leyh I kenderun ha ldkmda:k'i maruZaltlm bun1dan ib-a-
1'e~tli r.
On li'rlincU mad'de gayet gi.izel y;azJ~!nll~l tJr. BjZJim
hrutJtm ~~ma•:t: nde saJk.in olup ta koyllio.Jia.rm• otla;tmak.
i9:n c::nuba g:~m~ik ihn:yaclll'dla bu!Cman ha.;'kumzm
m ·naf::nli tcm :n ediyor. Bu tarafm ahaJI:Sii sen:enCn
ht>men kiz, dokuz aymt a~ag1 tarafla.rda ge9ii'irler
vc sonra buraJ~arda yers'iz yur uz ~al; r, hayv.arra.Jtm1
~~ ~ me nd ife r habtmrn ~ : mab ; rre g~l:rmEik Li.zJere ge<ll:rl'er
ve bunfar bittabi orada muterm:Czl'.<1:n ol·an aha.;li n'i n
 t : 92 13 . 10 . 1337
'hia.'I1m!an yerlieifuJii mlal:airl!Ill njahve:d'erl!er. Bllll'llardan
~!u!1tllihn:aUc. i¢ n ora ah13111i1Si bunlarr'la ~ ve~ ~­
ler. Fabt onllax bu vergi mUk'a:bil!i!nkie llir pa.rQa za-
IJlime ve k~ aJwalr. Kt~m ise yok ydktiirller. $imdi
Ui!fulamn pus]a ha:klk1 k!albul edHfuyor. Bu dogrudur
de&~::t mli? Venmedi~z z:a.mra.n bun:dan z:iyan y~aH'.
YUSUF KEMAL BEY (Ha.rlic!~y;e Vekli.li) (XIli.S-
rtarmon.u) - t'sya'n yLldaima. birz.e alit olur.
SM.AHA!DDtN BEY (Devarnl:a) - De!digin!iz
OO!dta!yt arilaldtttn efiendim. Yaluuz §ii:.rn:emiifer hait!tJrun
cooubunldla. o]an rn:esa:N!i klalyde:tti rfimz efe.n'dlim. 0 lldian
ISO!lPa siZ i'stredli~inliz gi bii barellret ecllinl:-z. .Arzeldebil-
d!Jm mi efun!dlm? BiiT Jtier'e Urbamn mulklilm ve g09f-
lbe hra!nlomn mel1aTa.rdan o]an ha!klla in!llifa.I cenupitla.-
dlr. Blllllu kabul ediiyor m'US.unuz? Yra.nn $imi ora.ya
gelr, ~~ bi1le verereks:n'i;z derter. Bl~bta!bi Fra.ns.tZI
tlantma.zJ&la'. Bu suretle )'fu!b''• r¥Rere varan lcoyu~a.r :zJi-
'}~an tJtur. Bu.nilJa.rm a1t§ ver1§ hesa.brru Joim yapacak-
tlr?
YUSUF KBMAL BEY (Haf~c i ye V .) (Kast:amo-
nu) - BUI1iU VleMlenJege k'aJ!kt~tr<l!alR>a. bu mi~rra.tl'a­
!11 lilkla. ·efd'erl~er _
'S ALkHA!DDtN BEY (DevamJia) - Demreik is-
ilJyorum k!i lmn11a.r ljifua.sS'a n!a.zart irt%a.re a Immalt d1r.
YUOOF KBMAL BEY (Hianic!il)l'e V .) (Ka;stJamo-
nu) - Bu kloyun~ar mesel'e!Si•oid'en i'htt'irh1f zuhur e&r
·~ on!lar d1a geJ!.n bu mese]esyti haU'e&n d:erl:e:I1Se l)iz
'lllslkler sev'k el!lml;ik meclbll!lli!yrettinrle 'kaJia:cagtz, 'kli h·e r
61k>i tla.r!a.f k!ayrurr!a.nn geQm'e9i ne rnJlis!aJaJde etisiin ve o
lk!oyun!hl!r rur e¥Jnya tarafmd:a.n Ua~<J~rruza. maruz krall.<r-
sa. hri.ilkli.imlet o ~kl~}'aJYl imhaJYJ ta.'alhfhrUrt eder.
'SALAIH.AIDDtN BEY (DevamJla) - Bu taJah.hti-
dli Y<lllin!e ge:l:l'ITI!clk iQin ~:memr~·ferdoo. ist!if'alde etm'ek:
•lazmdtll'.
·YUSUF KBM AL BEY (Ha:rici1ye V.) (Kas.tamo-
nu) - s:m:m~dlifur mle'SI:I~egi a.yrvdlr. Ben bu meseqleyi
~~ ~k iU>naf edeyim I:{•Jn1il)'lot1du.:m. Hariclil)l'e Enclilme-
nlilllide bu~ul!lllm ora azarl'a:rtrtlln iZJ:Lhaltt iizenne mu.tltla.lli
ro!l<fum.
SALAHA!DDIN BEY (DeV'Wl!la) - Mriisa'atiren~ z­
l:e OOVIap vereoeg):rm. Boodlen!iz za.tt Mi1•ertine ~unu say-
1eiye}1.:m kri ; haltftla. vuJ!«u bu~a.oa:k tJaiarrruza. Y'<'~rruz Ti.i.rk
Zaibtltast cfeg:I J, oonrup dihetlinld.e Fratr1tstZ Za!blltast da:hl
ifaJalhJh!Ut et!nl!~i:r.
·MUSTAFA KEMAL PASA (ArJlca.ra) - Yapt-
}acaik. ohill bu muaihJe~d!:;de b;ZJ:m milimu: obn bir
[)aJUtm Fr:anrs.trz:lialr tarafl!llldan muh:a.fa!l!aStlnl mua:hede-
ye lkioyttnalk. 1111e rde!J1116k;tti•r?
-310-
C:2
SALAHAIDDlN BEY (DeV'am1•a) - $imen:difer
'h:a.ntt.lltn Fmns~ a1Sialkfu1i uamfJ.ndan mUh~ldiain
m alksa!dtm ~udur ldi; ben !J:2lm topmgtmJ& isa!bet
eden hat i¢n b:r ~ey soyl:emi•yO'rum. Biz bunu mu-
hafla:za. ederfz. Thkla.t cenuptla. Franst!ihra. alit okm
hatllba valk. i o~a.cak tla!a.!lruzlda. on!la!r m:es.ud olln'a!Ildrr
ve oramn muhafa.z.a'St onlara. alit ohmrllldJ.r. Yam Olbiir
trulalfra d"a. yo!Jlsuzl.u!k ya.ptmlm!a!mrast ta.Iep etd:ilmeEi. ve
·bunu na21an diJklklaJte almalk laZimCilr.
Sonra. grai)'<Jt m'i.illlim olawalk, yiedindi madfeck,
«clka>:J;r~I::!I.:.Jtn htik:ulkurrun tlarunma5t m-esrelfleSi gaJYeJt
muli~mcJi r ve bu mi.i!btJeiJ:Ik.ller a.t:TaSrrud:a. icr'a edifen sulh
muah ldC~&i n!d!e te.sl:h edildigli ~ldillde yia.prllaca!krttr:.
d'onl ~yor. Hiatnbu!loi bwaJYa mli.St!alk[1 miiesNesat looym~­
·br ve ma:halbnde set1bes~li ]iSia.n k~I·a:rd:Jir. Jl~u­
rnu.-n eikal!r'1y~~er ha~klkmda!k!i hu!ku!k tesbit dlu'l11lml1t-
<fu<. BurnJ·a nn a.rastfilda a2lim fur1kltair va:rd.1r. Qii:nJk!i
Avt.:.J~u :ya'yra. kaibui ebUir;~.m esas ille, d'igeriliertne ka-
bul e J:r;~en esa•s aralsi!TIIda cferin bi ~ar'k vrurdtr. Ba-
ZL<llTit:'l. agTr ol!ara:k kabul ebu:rrmli ~.ml·ir. S'evr a:Hima-
m:l!.ii ~~:z~v tra.nmmam.t-? blir anf.ttir. Bunu burnda lrer-
ln!'d'e tas:th ot!lTlel J.:b. A!l<Si tJaikd'irde blir a.2lami, a.s-
t;;l;l';y<! m'iin-:er o~aca!lcttr. Jlna:enoa:leyh ancalk: . axh loo-
11'ulan yo;,ugun arlt ya~ ijJi nir, kion!m'aJYanm !Ji·ll.inmez.
YUSUF KEMAL BEY (Harlictye V.) (Kast<umo-
nu) - B:z bunu ahiti~a.:rneld'e si:1y!lremi~~z. Falkat M~ ­
,,~lkt MliJ.ltde ljj.z, bun1d!an I:Jiahsetmf~~irol: r. EkaillJy~­
r::rn lrepGli bl:ru1•r. Sevr mU!a!hed'esl.i b~rald.t.r. TU:rldye'
rll' n b:ryanbei(~!:nJ1e Sevr mualtn:ldleiSiin'den bails oiu •
nur mu? S 2n.i'~"m'~n mrula'hooeslin!dle bunhl;r V13.1'dtT. En
liplt!j.iJal: i Po,jn.nya'jla. kla;bul eblii•rd!:lk!l'er1i mU'alhedkrliT.
Senj•enmen mu'aihiedeol:nld!dkii bstm bJzim Cleii'lta.aJt liu-
rkuJkih rtrnla. ruaiZla.ran gaJY!t:lt h'alliftli·r. Biz k:ar~1!ffi12jdJalkJi~e-
1(nte dl: yen:m k~ Sen!ei1men m'llla~hie.rd'esi.Illdlelkli ek:a!IIJI:ryet-
~~r hulkutlm riu veren:m.
SALAHADDlN BEY (DeVramna.)- Biz, M[~
M\'iLl mlizJd'e bu h!a1klkt vemrnl !~izd\:•r. Onta. gore hlrureftc.et
edl:l!!m d/tdl>r.
YUSUF KEMAL BEY (Ha.r'ic6ye V.) (~tamo ­
nu) - Bunlar cevapstz kr.rl.m:a.z efend/)m.
SALAHADDiN BEY (Dov~a) - BfenJdlim; a!ili
meSl~'~e ~imern!dHer ve hudutrtur. Onurn tite8li tleferruat;
ittr. Sornra. jan!dat1m!a ve melk>tep rnetsaMli ha!klkmid'a hti-
Jkiimo~~cn bir n:ork'!iayt fliaa edelriim. Devlert, ijjr mdc-
tup!•a Fra:nm: mliesS'esaJtt dlin'i·ye ve sl!h!h•iye5inlin mu-
hafa.zasmt ta:a•hhiit ed:i}'or. Evehl buna bir kialyrltn i•J.a-
v.:c.<tJ:fi rka cdecegiim. «<J:•r gt1na propa~ga.n.da ~re­
ye gi.rl;plli·Jieoolcleri suree:rnd~ olrnailiudtr ve ~rye
11<'a:dar yapJ•Jrmt~ o~aJnh!irm aryJllen mulhrafa.zJaSJ, rn:evout
 u.
dJclulu §1dldi&te devam edeoeldtlir ve ~" dahl
bu taabbii'd'UrnWle ~ b..iiim F1iWn,. Hlicaz, Suritye
'Wl Gau11ii Tmlklya \h bUDlmain ~ ~- ve
t'J!lliJaJk4 lrassammn da. nl312lan dikbde 3illl1llllaS 1 lliZJm-
dltr.
. ~ -·-
R'EtS : likt.'-11-ci Re:tsve.'<JJi Adnan Beyefenrli
a<.A.rntlPlJER : Mehmet ISa't <!M~)
RBltS - Celse 'K~ad edildi. SOz Ha.riciye Vdk:·H
'Beyefemc!J:nin.
YU&UF IKBMAL BEY (Haria:ye V.) CJ(a.; am:onu)
- Efendim, e~vela FnansiZLa ya:pL.an liti1alfnamey1
ii-~ ;olalarmrza •arz edecek 'Ye sol'l!r.ada izalhatta bulunmak
Jsti.Yiorum.
KFr.amrz 'llilalfnamesi miilsveddes,:·CJJi okudu) JUa~f•
name {ntdur. Bun'dan lblir ,az; e-..1vet ya2l!Tll~ bulur~dugu:~
'll'UZ in:iMna!me rrJ~isvede:sill•: n men·~e:i, mall!mu a~:niz,
IBekir Sarrui Bt:~_yi n Londra'da imzJa ebmi~ c!ju~u bJ
'i titafnamedir. 0 i•~·: JaJiname liizer.inde IHLi!<."Jim:o.":m:z ta ..
ralfmdan lbtir mu'kalbiL rtek!H ya~pr rdr. Fransa [-Eik!ii·
meUi ¢arrufmdan itiiafnameyi redc;tmize, !mW.<'ai:;•J h ir
cev.ap vefli!lm di. Sonra rhususi olavaik rburaoda ·bulu-
na~n M . Fna111k1en BLil}"}'1 0n rfmraJ}'Ia geldi. Siilpihesiz Hli•
k<i.imeb: n rmwvalfra,.krartile .geh:lii. Fa~kiat lbrooda bi·r sa~a~
1hif}'eti r·esrnJi'Yie ~Y~o!k!~u IVe ikenldi:'Sii ide lblir saJaJh:.ye:h '!"es-
miy.em y.dki~ur. rdi}'Or'du. Kcendisi ~·le gOIIii.iJJtdJ. Mu·
tk.abi.l t kl:iflerir~i ~a:clil dden dl:ger •b ir ~cl.lde ado..a
anla.§rld.J . Fakat' o ~dk.J::n lbazt macM o~eri ne j.tiraz
hruk!lu ma:lL:uz bW:unldugu .'ve Hli!kii.irrieti tlarafrndan 'kia-
lbulii gli.y o~dugunu IVe 'ktalbul -edilem:•yeceg;nli s:Uy~e:lj,
IVe g~bbi. G~ tme ·n:n str.>dbli, 10 zaman rkend:is&n 'beyta-
mna g-ore, bu:nadan mW:.la~tx(reru:n 0mk.a ru gii~ oldugu.-
.na ve bllnun iQin MellSiinle veyaih.U!d Suriyerye ~ :·der.tG<,
oradan 'teis.iz tte!lgratf · ~le daha ~aJbuik, da:ha 'kd}a!yl
gori.i§eib.ilecegin!i so,:oeyerek gittli ve Mec!•:IJi A ILniv:e
y.ine ml!!!um o fdugu 'VCcaie lbi r rriil'dd N orad3. kal-
d(k.ta.n onra avdet ·fl~bi. Simdi anlvy10ruz lk!i her yeroi
geztmi ~ ve g " rt~m'li$ ~li.r. rAtvdetlinde rken'disini bd:<le·
mcf<:te OJan Mii.nir Boyle .goni.i§erek ·bura~ya •br:z:lJl'
acJklt tblr zamanrmlJZjda h ir mii.sv.ede ve:yahut •h:r
~tilafname projesi gJond'errdi <Ve tbunu rkaibul ed:::yor
muslllnllZ, erJ!llji}IOr mu~ diye sordu. 0 x.amaxru,
-3111-
10! 1937 C:3
M\.llaheden~n beyeltii ~® ail ol'an tmita-
ilaaltmu devMin verkiOe~ illaha.'t't'an sonra . arnedlece-
g:m.
REltS - <Je4'se)ii be§ daJk:taca ~ eJii'ndc iixe!'e
otai~Jl ~rum .
.
!VIa::ciyeti I.I:ITI!umiyernt:z 'Ve 'VIa:Zliye~ i askeriye:niz .(endi-
sinin ~ua!!Lne re\'et IVelya&ullt hay1r ~ o!,~: nd:! bir ce'Vap
v.erd!ivemedi. K~.cl1 rbir C:)vap verldik . Buray<~~
teJknar ge~. Telk,rar Jcenct:sile cer.eyan eden miiz ake-
!'alt 'Ve •lronU$IJ.alar ne~~~n!d.e ~grlr, ylllkarrh dem'n
arzebUi ~:m ~I mey1jana gelcti.
!Meoliisi M:n!iz hu it:Ia.fna:meo!n mebdei ::c miinte•
·has1 a!1a!srn:da bir rmuk!a:yese yapalbitme.lk i~i n 'B~~(; r
Sam· .Beyin aJk,te~ igi .i ~:l Mname 1ile ~imd1i t.abrrUI1
Cl:mok lizere lbulunan rymri ~ohl arasrnda bir muka ~
•yes.e yapma!k ister. 1Ri'llaenaiey11l mi1sa:de lbuyur.ursanlll
~ r mdi kri ~ek:IJ:n yarunda n,•kir Sami lle}'l:n itia.fna-
mesi ~nli ok,uya!rttn.
I(Bek!ir Sami B~n j!J!la.fnamesi ~elcl.i'ilJi ·o.<u'du.)
l~im/d!i mulk.a'}'les~i 1Meol !li AlrCJJ:ze !tel'kerler~rn .
Qi.ilnlkti go.riillen lk)Oiy .i9!n lkr.larvuz 'istem::z. Oy,1e zan-
alool utliuy.o:r llqi ~ !bern. O.y:,e ZJarnned!yorum, kri yenu
l}'apilan ·itiila.fuam~. Betkiir Sami Bey ~oti lafname:.: n :•n
baz1 mrudl;felenm ·iM:'VIa etrn.'flkile lbePalber, ya.rui ~ : :nen­
d§f-enlere a:}d ma'<f!j ~Ji 1g.Jbi -hsunlarmt aynen •: h:.: va
t:~am.<llde 'benalber, di~er l oslltll:l!aroa l!d.illi td:;ed:til var·
dtr. !Ben bu fatil&a:n IMecJ:isi Alli'llliz tara:fmdMt r.e.rrt:•: d
~dli!rddkJten SIOnra arzetmegi di~U.lllm!ii!~~iiiffi. Fa!kra:t ~.: m.
d~den 'Mealiisi Alin:.ze liti!a:fn:amelevin ~kti•si.n1i de arz-
ddylorum. •Be:.lkli lben, lbunta:n ·an:~a:yr~ vmda mana 91-!<ar-
maokt:a arUdamyort.m1. On.'Uil ·iQ?n hu!rl:ann her ··k::s:ni
na.lla!n mlubalaadan tge>'ire;;dk, otan Mez:t:IS.i Al i bunur1
da:ha muvarfiluru na2)an d lldka'te a!l.s~n ve 'bun:ann
fe\-1kinde memldkJetiin · 'a.Sll nwnlfaati'llli noazan dJ)k·k.a1e
a1sm. "Mu!loarvele htriirz r)IlliZla edilmi~ de~Jdir ve M~::­
ks.i .At!n.:Zl:n sal.aihrye~i ·t~niyesi it~ban:•:·e berayt tas-
.cioJk •ge Jiriol!rr.~ degird'ir. Pa.ka:t .bu o •k•aJd•a:r m'ii!ht:rm ve
o rkaidair mem~~llrotin ib. w 'lst!M>a.1i :;;:r:n mfJ1:1 im l:.,ir
 t . 92 13 . 10
ha:rclket 'V e pt;k ililiyii'k mesuliyeti da i bjr ha:ldir, ki
boHdi Meel9i A!:niz:n s•fatt icraiyesinden, saliihiye-ui
ioraiye~in:den r.stifad<! dahi adota gayn miim!kUndiir.
na, d:yeCVk,~,: n:z lk![ ag1r ~ylerde r~ ·.: rr.'zj SOfU)'N-
sunuz da digerle.rlnde ormuyorsunuz, (diy~biHr t 'lZJ
a.Iik:a:~l:anma.) Onu rz ede}'lim tk.j 1\ } ben hi~ b~ r
§eyde sormamazh!k e~med.im. !Ben vaz:ifem~ 1trualh.:ik
eden ahl\ila'li daJirna a1zedenim ve ayn1 zamanda. hi:~
lbir 'V<IIk.it de Hii!k!iimenten k.end.Jnli a•ylnma,:c istemem.
Onun ~i~n ~neseley,i MecLisi Alinize oldu~u g:,b·
arzett:.m: Na:s~JlaJtleriniz i, lir~a!dllitmlZI di n' ey~:.:an. Egen
Bon ~jmdJ:,cJ:en m-cl<Ja:y.eseye Jc::1Jk.r~a:ca:k olursam o za
man ·,)'li yapma1mr~ olurum. Siz'n mii:ta!Mtm1z:dan ' Oll!-
Ta •mu!kta)1es.eyi ')"apa rsam d!a.ha 'i )~i ulur zan ne:leri rr>
VIEH8t BEN CK.aresi) - Bfell!d:m, 'bu FrarJk1lm
'llliyyon buradan 'llJVIdet edenk!en tafkarrur eden ~erai t i
Hulciimet 1Ve milletJi.llJ!n 1kafbul edemiyeceiiJ··nli soy,;ed'i.
>Bu defa zat1 ii'Herile vc heyeti murahas;am!zl,.
Franllden ·,BiiYiyon ara:smda lba!k:arrur v:le.n ~era.:u: n, me-
vadm Me~liSii 2Jice k~Ju! d:~·· p ed.i~mi~eg'ne da·!r
!k:er,:tisinc l>ir t:·:~ir .ihsas edi L.'l1i~ m:·ctir?
YUSUF KEMAL BEY (Hariciye V.) (Kastamo-
nu) - Hay1r, olamaz.
VEHJB-1 IBEiY (Devam:a) - ] · ·: m~isi, a u:,a:la~:an­
ntzm ,imzast yokltur. Heyeti V· K.il<."dp:<.: a. :::..:!.a;· r!-
mtz ;g:ldlnp Y,azJ:felc.Thne mutea!.Llk mesa!!de mu ~a'a•3..t ~
tk:ana.aJtler,in;i de.rmeyan etmli :::.r rri :r? Me.:;t::!. J1:o:isa:i
Vekili rk!tlisaJda >a!it 0lan ~ey-:ere muvafa.:<.at c:.,:~· ~.-er
1 rJ:~et etmeJlc.•i'!'.lt:'yorsa1k. bu ~EikQ ~ellv,:;: 'btryil!."':tcag:mZI
midir? •Maliy~ V • i:!i de rr.asarifata a:.ct o:an ;,;~rna
muYafakiaJt etmi ~er m :·d::r? <;iiilk!i bir 90:\. )C: :;: a::ma
•giri)"0!1UZ. Sonra He>yeti v e:"'iJe:deikli ai ~Ud~lammz Ve-
'kiiletler.i:ne rriii.teall& 1mesailde milta~aa::anm c. 'an
ed ~p etmedi'k.:z:l: r.~ an!a.-r;~:u. 'istiyoruz.
YUSUF KEMAL BEY (Hariciye Vekili) (Kas-
tamonu) - Bfenc!Lm, malumu a,.:niz b:.J hu : us ~a He-
yeti Vdk.Jileye IHan'C..:ye v,ikale:.i vasrtadtr. Ona ve-
decetk ta1:ma11 onlar •vere;; k. ve veoh leni on!ar t y;n
edecek. Binaenale}'1h giimru:k. meselelerinde Ma:::y.e
Vekiai, ''k.ltisat i~lerinde tk!tisat Vek.::·i maarif i~le­
rinde Ma:a.r:f V . iJi, miidafaa ~~!er:nde Miida 'ai
Milliye Vetkili ve erkam hantly ye miitealllk i~:e:"
IEr!l<i<ln• Harlbiyei Um,um:ye Reisi ar!kad~!ar:miZln
m>ii.lw·a:as• al.mm~ rve mii,ralhh.asLara ~ayle, ~oyJe hare-
lk.,et 'ed:·te;ouk!nir 'CI!enilm:~tir VIe Hiilkliiuneb·lll hoyeti umu -
miy6sini 'k'albul ed:p etmedJ:P;J:ni - :z;amanmda sayleye-
cd.{tm. Fa!k·a:t s\mc.li: :;>CyUi'Y!orLmJ. Htilkilinet bunu lbu
(1) Parantez ifindeki kelimeler taraftmdan ek!endi
M. Onver
-312-
! 1937 C:3
za.mana kada:r '}'a:ptl ve size bu ~ aldJ diyor. fcra
sa.hiliiye1ti heyeti iitiyeruil:roe da.h!d oldugu iy:.U naza.n
.JI"ttla•ruza a:rzetmi~tir. Yiann Ida rljJyebiL:r lk.i lb.:Z, bunu
oormuna. lk!a.dar mii:zJakere ett:ik. Memld.k'etin mena·
n:ne IJll'lllvct:fi!k buluyoruz rve ti'IJl:zasm da.h:i muvatJ~
'buiuyoruz. YaLruz mesele)li tburaya ge!biri!p ~ag1, yu~
lean climderuizin rey•i aluur ve lbu suretle oiimleruz,:n
muV'atfalkati oldugi.Jiila 2lalllnedeni'm dela!let ebroJi§ o!ur.
IMBHIMET $0iKIRIU IBBY t(JKJa.ral!isan Sail:tJb)· -
Ttml~d!atm~ZJ d!:·nley;ecegiz, ,;strfade ed""~:\4, dl:}'l:>rsu•
!Il!UZ. IM-e ~i·!in ~apmr~ oldugu ltenlk!: da!t~n .is~.ifade •: mr
'kiitnt var :rm? Hyevln 'M_ Fra.nk.Jen Bl:i<yy1on ~-le g&<
tl~et.~ .imlkam mevcud mudur? Qii.nikJi me~vcut ·ise o
-;narman ten:k,:•datm da lk_ty:meti 'olur. >De~i~\S.e lhi-y 'bir k•y·
meti ')lolk.t ur.
'Cr 'n :·sj, bu iuilafi1Jllll11eden ne g~bi fevruPd temj;n cd.e-
lbili:y'I0!1UZ. 'Ve lbuglii!n)kii. ¥ailli·)'1ettim'irle .g ore lbun un haJk r
'kmda HariciY~e V'ek!ale,~:m'izJ:•n ve · Hukiirr..et~in nol~ta!i:
nazan r~e:Lr?
YUSUF KEMAL BEY (Harici<ye Vekili) (Kasta-
m:onu) - 0 ha'':le 1bu m'i.iruak~a ': era edr:..:,~ r ve biz-
Ie!1e re-y;i .ka ! S'orulur. Eg~r 'McoliSJ! Aliru!z rb:r ~esy~n,~J
rinde .miizak.er-e tsra,nmia bulunursa lbt:~nd~iz ronta ceM:tp
Ve11mege hazrnm, eger memle~etin hayatt1ru ~sb)'!Orsac.kt
hcp!mi:z; mliizai'&er~· edell:z f\ile Hulciimelle !Mec[;s b!r
arayta. gclerek ve ciimlenin .ti:kni WV'b.ilt oJ.lJilllareJc, iha-
Um:t e:!·:ytOrum. (Siiphe mi rva.r sozleri) Eg.;.r biz iama-
mile mi.istalk!!.L olara!k kendii lk.end!:m:re ~lllpml$ oldu-
gumuz lb"r $ekU tasdi<k ti9j n ar;ze mi~ u:Sll!yidJ k, 901k
j}•i talk>fu eders-:n:z i o :z1ama:n lb:Z deP::It}k lk.i, inwaJ
c~:JJ::. so-yle ·~yid!i i, rt:Jyle ryi'dir d:ye m til oel~de bu·
lu:c.rarduk 'Ve aym zama111da ~ll!h r,i namll:.ilanm•z iiz.~ni­
ne soz v nt:k d :ye-rh uzuru -iil·;ni1lde m:.ida1 ~a·a e.:mem'z
:c:1b ed e:-di . Ha!Jbulki bu, ·Meot:si AlinJiz:n t:ca.n: sJfa-
tml ha.:z o!mas1 dolasl SIY~'e mliiz1llkereye VIe mUn:aJ\J~ya
kontrHJ'jtur. Om.-11 ~ 9 i n :oa ederiz •k.Ji ov.vela h izi. ron-
ill buy;uroo. Biz de. s:zlere diyelim I i, oer~yta.n etmi~
olaJn m'ii.zakera/ta naza.na:n. i, l>u c'he~ ;ler mevcu'ddU:r 'Ve
~unlar deg!lrur 'Ve $unlar lk:ab\J.'l et~i rJelbiJ.i.r, ~unlar h·
bul ettiril mez. Rjoa. eder1im Siilcru IBeyefendi. lbunla.nll
vafb veririz efend!m.
V BHB! 'BE'Y (IK.aresi - LJsulii lltiii.za1k,eore h'lllkikm-
'da soz !>tiyky;x;egin..
VBHBI: BFB1\1iDl !(Kolll}la) - Sua!~e!lnli. btotiid11dtell
sonra bir $ey soracagun. P.r.a:nllcler Bfr}'1yeil , e!V'Vt!ce
Ft<tttsa mur.a~h'ha:st o:ar.al..'c 1\Ju.nruya geldi-. F<tlk·a t ~ ·:' ·fi-
metin mruluma>tt )'101kitu ve !bu detia 1g:::~nigj 'V'a!ki't iE .~tep,
Sam tarta.f!anm ge:z:n;i§, .telgr.atl<a:rla sey~etm:i§. lli!a
 t. 9l 13 • 10 ! 1937 C:J
tilinde mllJjf.aJhha:s oltiuguna da:i'r bi.t· ves~a y.or.:t.ur zan;- IHAlKKI ,H!AJMLt BEIY (Sinob) - Vetil 1Bey buyul'-t
nedeninL dular lkJi Heyebi Vekrile ~ mali, :i.~SI.di hu~
YUSUF tKJEMA!L BEY (Devamla) - Yai!'J'll bu rsusa,tta JgX)~tWk $Jn4i bu ~.t~ ~CII
~~er tlalk!a.rrur eoti mi; IVesilkllli resnriyeler lilbraz Oil.!Wlur. de lmn:dan lba~ka lbir ~ bJjbu} ettlirece&: lbi·r :vazi- ·
Surelli .resrn:iyeide sa:Lalh:iyteitiJJaiiTlcler "veni.hlr: Ondan._son,.. yet:te olmad:Jgim m1 90yl~ycce!kler? Yoksa. o .l2lt.mU1
.ra imza mer.asimlt licr.a ediEr. Kencl:ilsinn s:ailahiyetna- lk~lSJnd!a 'ffil rkia:1mt¥ardtr. Rrioa edei1im 'V'a/lJiiy dii ~
mesi •oJ'du®unu suret.i res:mllyede S.Oyled:i. RallG!!t sonun- .fiyemnz !Ve mai!iyerruz 1bugi.in lbunu lk.albu!l etm:elk. !Ztl"'
da .vereoe!ti.:r. Ya.rni. ~ilriY.et:ll!aiiii.cler irn.za. zama:runda ranndra!dii ldi ye k!art,j llxir ~y 'SOyJemi~ler midir de bu-1
taati edl1ece'kltir, I1aya getmt:~erdir? Yoksa saylernernli~er miw?
ZJA/MI1R 1B1EY (A'dana) - On 1\Xirinci m:a.ddede YUSUF KEMAL BEY - Sordukiaill sual gibi
111.alk:liy.at1 1ruslkeniy~ licr:a etrrnek lhaJk!kiru ha;iz <o1acrukrti r, bir sual sorul'mu~tu. Cew.bm1 venn~tik. Yailnuz. bi.i~
derudiyor. Fran'SNJ!.ar lbu .imtiy,az iizenine Pozaruniye ti.in tenkidattan sonra cevab1m verecegiz.
'k;'llldar •nla)].di,y all ask:e riy,e )"a:pa,bjJeceikJer m :dir? MUSTAFA KEMAL PASA (Aru:ca.ra.) - Bende-
YUSUF iKiEIM!AL -BEIY {Devamla) - Dmid ede- niz cevap vereyim. Te:nrk!ildatmm din!lledik:ten soma
,.nim 'k;i, bu lt!enlki'dat ve ~a:daltlniZI ld~<niledi·kten sonra b:akikaten mi.izakere e'd:ilecek nokt.a:l:ar iizerinde t:ek,rar
taay.yiin edeoek. mi.iza!kereye devarn edecegoiz. Bu devam edecek oJ.an
ZAIM!R lBEY (Aldana) - Bjr suaJim lda!ha var. miizakerede ne dereceye kadar muvaffak olaca~miZ
Aytn:talb, U rfia, Ma·rdin s:mcaiklartile ~uniye arasu{da, malum degildir. Bu ~r~ az ~YOlk gayn kabiti tebeddiil
JUSuhi rlisumiye tteesssiis edilece.kttir <deniJ,: yor. Tesis edi- ~orilldi.igi.inden
dolayt Heyetli Vek,ilece beraber mi.i-
linceye lk!a!dar ~'lci taraf giimri.ilk•te tamamile .serbesti zakeresi ll'izumiu gorulml'i~tur. Yoba Frnn:klen Buy-
multa,fa£a edileoe!k. mtidir-;1 yon .i~e son mi.iz!a.keresi yapl!lrru~ degi,l dir ve rnuxruke-
YUSUF KEMA:L -BEY ef)evam1a) - Gfunr1Li'k renin devam1 bnt itizam yap!lmarni~t:r. Mi.iz:akereyi
tesl\<; :edilinoeye lk•adlair lher ilki lt!a:rnlf istetl1gi g i bj h:are· yapablilmek i9in ve miis.bet veya menfi son ce.vab1 ve-
ket edecektir. Mukavele ~imdiden imza edilirse imzay1 rebilmek. 'i9i n evve:la Heyetii Ce:lileruz:le f.ikren attl~­
illllii<tea!kilb mev1kiii mer,iyete IVa:z.mldan itibaren b~r gilin- mak laZ'lm gelir. Qinki , aksi takdi:rde gen~k Heye:ti
i!iUk resmini ii.stedi~imiz g!i bi istifa edooe~z-
Su hal-de Vek ilenin ve gerek Heyet.i Ceblenizlin nazan ttsvibi-
ta11afeyn mur~asla.nnfun mfu.eldlcep bir 'konisy.on te-' ne arz ediltmezse menaflii hallcikliyei siyasiyeye muva-
~e!k!kihl edecelk. rl3iir taraf!!an Halep s-an;:,agt, d iger ta- fik degiidir: Netekim BekJir Swni Bey.in YaZJ imza
1!1afltlan UI1£a ~ag1 'Vesaire malhsulih1 maha!Jjyesi eltigi ititafnameyi imza etmeyi~imizden dolayt hala
Jta:krktn:d:a umumi ibir tanife yaptmla:oalk. Hatta. onun mutazarnnz. Ayru hatay1 tekrar etmernek i.izere he-
lis::[n diyor lkli: Boou m:iimkii.in oldugu adar ~Yaibulk. ya- yeUi umumiyemiz bir kerre bu nokta. etrafmda mu-
ipa]Jm. zakere edelim .
mEVP.IIK EFBND! (K!angr.i) - Su yaZ!d1gm1JZ MUFtD EFENDt (K1r~ehir) - Bendeniz Harici-
alh!ildnamede Jg!oril'Y~orum ki Sevr muahedes.:n.in ·kalbuL ye Vekili Beyefendiden ~unu rica edecegim. Ti.i11kiye
ettigi §e>y!enin hemen hemen ay,m ~i>bidir. Bu, Bekir ile Suriye arasmda.ki hudud ne otlcaktt;r?
Sami BeJ'Iin P.rtansada alk:tettigi mllkwV'ele v<e mualhede- REtS- Bu umuml ~eydir.
<nJin b:i!aifm.a pe.k az lb.ir ~ey .ka,bui e~ir.thThz. Bugii:n· MUF1D EFENDt (Devamla) - tlcinci suarllim;
IFransa ile ')'la!ptigmiZ itilafna:me ile yann sulh okbnife- Caber kallesine gidecek bir yol a.1in1~ar IDJd1r; yoksa
.ransm:da Sew· muahedesinuen lbi r ~ey afett!irebilece'.ki tayyare iJe mi gidecegiz? Bunl'ar sual degi!l midir efen-
misiniz? Aca!ba lbu suretle FransiLl<l'Pa ve lngilirlere dim?
lbi~ r 'Yol a~:tlmJ§ degilmi ciU? YUSUF KEMAL BEY (Ha:riciye Ve'kill) (Kasta-
RE1S - Tevfik Efendi boyle sua! ol:maz. monu) - Adla. !kaleSiine ne yol vars.a burn.ya da oy~
YiUSUF IK1EJMAL B<E'Y ( De:vaanrla) - Bu ~male yol vardii. YalniZ rica ederim ~Ilmiyan yerJer
yann cevab ¥ereceg;m_ Giiym ehemmiyetldi r. halkkmda sua:! 'sorulmasm.
BMtR PA<$A r(Sivas) - $im'dli lbu in::Jafnarneniru MUFiD EFENDt (Knwhir) - byte b.ir vazi.yet•
muhteviyatm1 yrenri yazd!lk. 'Bunu d[4U:rumege da!.'u va- te... (Gi.iriilmiler). Reis Bey, bOylle g(iri.i;ltii <Kursa bu
lk!i~t lk!a.lmatd1. Evve!tiemirde Heye~ti Cei'iJen:n teruvini itihlfnameyi burada;n 9Ika.Tarru~z. En mi.ihim
size ailddir, za:rmederim. 1mc <deofa Heyet i Vel1de Mec- noktalru mevzuubahlis o!hryor. Bund.an ma.ksad ne
ilisi A:li:yi tenvir -etm.el.itlir kU on!d<1:n sonm ibizler S10yli- idi? BOyle en miihim meseteler sua.! ta:rz.mda olursa
IY,e1in~ daha iyi olur!

-313-
 t • 92 13 • 1() . 1937
YAHYA GAL1B BEY (Krr~ehir) - Efend!im,
bendeniz diryonun 1ci, Heyeti VekiJe bize itilafnameyi
gosteniyor ve daha imza etmedim diyor. Bu, madde,
bemadde okunsun. Bunun ivinde daha menafii vata-
niyeyi istilisal edecek oihetler varsa gosteriniz diyor.
$u halde bundan evve!l. iiv iti1iifnarne daha var<hr.
Onlar da yazllmalt, mukayese edilmeli. Dordtinti ay-
n ayn muha:keme ederekten netice iizerine bir karar
verme1idir veyahut da. maddelerin ~urasma, bura ma
itiroz edilmek .Iazrm gelir veyahut da t3.yyeclilmek [a-
zrm getir. Bi:naenaleyh Iaaiettayin mevad tizerinde
yaptJacak bir muamele gormtiyorum;
YAS1N BEY (Gaziantep) - Bur.ada Aymta.b de-
ni~iyor, Gaziaymt>ab denilmelidjr. Boyle yaza!Jm.
ABDULLAH AZM1 EFENDt (Eski~ehir) - Akal -
liyetler hruk!lcmda iyi goci¥ilti~ mtidiir? Avrupa alkal-
:!iyet den]lince ba~ka suretle anlar, biz ba~k.>a suretiJe
aiJ!Iiarrz. Avrupa akall'iyeti lisanen, 1rken djye /aymr.
Bizde ise bOyle degil<Lir. Bunlar uyice gorti~tilmti~ mti -
dtir? Bunu sormak istiyorum.
YUSUF KEMAL BEY (DevamJa) - Bu da zan-
nederJID tenklidat ve izahat esnasmda soyleni1ecektir.
Bu, gorti~iilm~ttir.
ABD0LGAF0R EFENDt (Ka.yse.ri) - Cemaat1
!Slamiye hakkmda yazdrgrm itilafnarnede bir frkra
goremiryorum. Bunun hakJonda heyeti murahasamJZ-
la Avrupa heyetli murahasast larasmda rre g:ibi miiza-
iJ<.ere cereyan etm1§tir?
YUSUF KEMAL BEY (Devaml.a) - OniT an da
arz ederim efendim.
1BRAHIM . BEY (Mardin) - Hudu, NusayiJiine
k:ada'!' ~irnendifeJ"dir. Oradan Dideye 'k'a.dar Cezirei
lbni Omerjn ortastndan ge~Yiyor.
YUSUF KEMAL BEY (Devamla) Cezirei Jb-
ni Omer'e kadardJr efe:ndim.
1BRAH1M BEY (Mardin) - Cezire ikJme kah-
yor?
YUSUF KEMAL BEY (Devamla) - Onu tayin
etmedilk. Ya!lruz biz bur-aya, Cezireye gitme ine mua-
nzWk. Yarm veyahut bugiin mufassala.n arz edece-
gim vechile, hudud meselesinde bir kelime degi~tiri­
!ernez.
!BRAHtM BEY (Mardiin) - Nusaybin, Cezire
nerede ka.tryor? Bir sarahat yoktur.
RE1S - Bu suall de~il .Jcli efondim.
YUSUF KEMAL BEY (DevamJa) - Nedir?
VEHBl BEY (Kares.i) - 11a.Joifei mtitefaviteden
maksut nedir?
314 -
C:3
YUSUF KEMAL BEY (Devamla) - Tarifei mL-
tefavide, me ela , vaktile AJman ~imendifer kum-
panyast Ankara'dan, Haydarp~a'ya kadar b_:
ton bugday i9in bm kuru} koymu~sa, An'kara'da.n 1z-
m tr'e kadar bin ik<i ytizdtir. MaksadJ buradan Hay-
darp~ ' ya gottirmek ve oradalki mtiessesatmdan i L-
fade etmekti. Yani kilometre iizerine terttib ve teu·
sjp ed ildi. Fazla kilometre i9in fazla ticret tediye e:-
tirmektir. Tarifei mtitefav[te bud.ur efendim.
VEHBi BEY (K aresi) - U9tincti mektupta Tii~­
kiye'nin mena fiine mugayir bir giina propaganda \·e-
ya bir fiile giri~ i,J emiyecektir deniyor.
YUSUF KEMAL BEY (Devamla) - Asli daha
dogrusu «Tiirk .kanunlarma muhalif hareket»' as.:
mana budur. FransJzcast bu arz ettigirn manad.adtr.
HASlB BEY (Mara~) - On ikinoi ma.ddenin s<A-:
fll<.rasrnda ikamet tabirleri var. Bundan maksad da-
imi ikamet midir?
YUSUF KEMAL BEY (Devamla) - Domi r.
(Dami&:.l) !kelimesinden oteden beri ~ey ett igimiz d:l .-
mi i:kametgahttr. Mutla.k. kemaJe masruftur,
.HASiB BEY (Mara~) - Riisum meseles.i na _
olacak?
OSMAN BEY (Lazistan) - Usulii miizakere hak ·
kmda soyliyecegirn. Pa~ Hazretlerinin izahat:lannd.a -
bendeniz bu mu<kaveleruin gayn kabilli tebeddill otd!:-
gunu anlryorum. Su halde hemen hemen ~u ~ekil e
iken cereyan eden miizakerenin safahatrna dair Mec-
Uise izahat vermeden, Meclisi A:linin tetkiJc ve tahL
etmesindeki manay1 anla.madrm. Onw1 iyin tekillf ed-
yorum. Safahat ve cereya.ru miizakere hak!krnda iz.a·
hatta bulunsunEar. Biz de ona gore tenkit edelim.
YUSUF KEMAL BEY (Devarnla) - Hem ::
hemen kabili <tebeddill degildir. Fakat kcrl'karda ba~­
ka fi<kir soy'1iyebli lirsiniz.
1
MUSTAFA KEMAL PASA (Ankara) - Redde-
debllirsiniz ve bunun iyin soylersiniz efendim.
TUNALI HiLMi BEY (Bolu) - Osman Beyi
suali bunada bazt arkada~1 ar tarafrndan tekrar edJ-
d!i. Size d.iyorum ki, Htikumet burada kendilerin.i1t
tenvir ed ilmesini ile.l'iye siirmti~tti ve Ha~i ciy~> VekiL
Beyin demin beyan buyurdu!kla.n vechile, _mamile
hiy bir tesi!r a~bnda kaJmamatksrzlll mti,tataaturun.
tenklidatrmtZJ o11:aya koy.arsak daha iyi olur.
!SMAlL SAFA BEY (Mersin) - 1tillitfruameyi
tetkik ettigimiz zaman buraya mahsulatt zira.Jyei ma-
halliye kaydtnt koymu~ idik. Sonra Ha:leb'ten bu ci-
vardaki i.i9 sancaga hiy bir ~ey gitmez,
 i . 92 13 . 10 1937 C:3

YUSUF KEMAL BEY (DevamlaJ - I ran uze-
rine mahsulatt ziraiyei mahall iye kaydt kaJdtrdtli.
Fakat bu sua! de zanne lerim obur ~e_ e aiddir. e kar~t ;n laytz. Bunun iyin bu ceffelkalem red veya
kadar muamelat varsa ... (Gii.Ji.iiltiller).
JSMAiL SAFA BEY (Mer in) - ,SimcncHer
Mersin'den aldtgt emtiayt D iyanb kir'e, Harput'a go-
tiirmek i9in Suriye hududundan ge.;:me i lazom gcle-
cekti r. Burada bu ewadan giimriik re!.mi aJmacak
mtdtr? I3unlar nazan d ikkate a!mmo~ mt ltr?
YUSUF KEMAL BEY (Devam 1a) - Almdt
efendim. Yalntz lskendcrun lima.111 hak kmd a dahi
gori.i~iilecek.
!)ER Ei- llEY l Edi roc) - Efend ilt•r... (Giirlilti.iler,
mliialcere yan n sesleri). MemJeketin menafii aliyesi
kalmt edtiemez. Eger Meclisi Aliniz miisadc ederse
bunu bir kerre okuyahm. Yok kabul etmezseniz bu-
nu kendi samim iyetimiz dartiJinde bir kerre tetkik
edelim. Bu mtizakereyi ondan sonra yapcdtm. Bunu
da kabul etmez eniz soz veriniz soyliyeyim.
RE!C> - Arkada~lar; tetkikattnt yapabilmek ic,:in
yanna tehir ediyoruz. Yann saat bir buc,:ukta ic,:tima
ctmek uzere ceJsey:i tati1 ed.iyorum.
Hitanu Cefse

-315-
DEVRE: 1 CILT: 2 1QI1MA: 2

T. B. ~I. M.

Gizli Celse Zabitlari

------·--
15 Ekim 1337 (1921)

Miindcrecat
Sayfa
l. - ZAPTl SAOIK HULASASl 318 :321

2. - MUZAKERE EDiL EV D 321

1. - Frnnm)arfa yapd. •en/. itihlfname. 321:331

Cilt 13

93 ncii infkat 3 nci.i Cclse

-----
 t : 93 15 • 10 . 1337 c 2

DOKSAN O<::ONCO JNJKAT

15 T~rio;evvel 1337 Cumartesi

Birinci Celse

RElS : lkinci Reisvek ili Adnan Beyefend i

1JG\TiP : Mahmut Sait Bey (~u~)

RE1S - Celsei ha.f'iyeyi a~1yorum.

21aph sab1k hulasas1 okunacaktJr.
---
1. - ZAPTl SABIK HULASASI

DOKSAN lKlNCl lNlKAT «TUrk Sancag1 ke~ide edcbilecektir» f1krasmdaki fiili

15 T~rinil!vvel 1337 Per~embe
1kinci ve O~UncU Cel e
Reisi sani Adnan Ueyefendinin tahtt riyasetlerinde
bilinikad zaptt sabllc l;iilasast k•raetle kabul olundu.
Edirne Mebusu Seref Hey, ltilafnamenin heyeti Url)U ·
miyesine dair izahat verdikten sonra itilafnamenin
altmct maddesinde mukayyed «Tam ' bir afti umumi
ilan edeceklerdir» f1krasma · hukuku ~ahsiye mUstcs-
na olmak iizere - cUmlesinin ilavesini, yedinci mad-
dede muharrer akaHiyetlerden maksud bilumum te-
baa olup bilatefrik sunufu tebaa hakkmda mUsa va-
tJ ·kanuniye mevcud oldugundan , itilafname esasat1
umumi sulh mUzakeratma intikal ve irtibat ettirilece-
ginden, Trakya ve Yunanistan arazisi dahilinde mu -
kim ehli iman ve islam emanet girayi Hiliifeti haiz
olmakhgtmtz itibariyle . taraft mukabilden taahhU -
dat taleb edilmesi vUcubundan , sekizinci maddede-
ki «Sekenesinin muhtelit bulundugu » kaydmm Arab ,
KUrt, TUrk ekseriyetinin ehli tevhid olmasmdan do-
layt Frans1zlarm tefrikine mahal kalmamak Uzere haz-
fi ltizumundan ve sekenesinde ihtilat olm1yan yerlcr
i9in soz olmadJgmdan v~ i~bu maddeye mUtedair
mektup metnindeki «TUrk memurlar tayin edilmesi »
meselesinde vali veya reisi hUkUmet kaydmm ilave i
icab cdeceginden ve ~Unki.i Bulgaristan muahedena-
mesinde ve Yunanistanla mUnakid iti lafnamemizdeki
aynt ibhamm netayici makusei filiyesindcn vu ahali-
nin kendi mukadderatmt halletmek Uzere bir meclise
sahip olmalan vUcubundan, dokuzuncu maddede mcz-
kt1r Payas mevkiinin hemen cenubundan intihab olu-
nacak noktai hududun tayinini, Suriye'de kalacak
olan mevkiin tasrihi, ~ark1 cenubiye dogru meylede-
cck hududun tavzihi, <::obanbey istasyonundan demir
yoluna keyfiyeti telakinin tespiti, onuncu maddede
iktidari yerine « Ke~ide eder» denilmesi muvaf1k ola-
cag• , onbirinci maddede ticarete mUteaUik kaydmm
sebebi ne oldugu zernininde serdi mUtalaa eyliyerek
Hariciye Vekili Bey sehvi tercUmeden mUnbeis olup
ticaret yerine nakliyat olmas• laz1m gelecegi, Seref
Bey devamla «Sahibi imtiyaz ~irketle bilitilaf:. kay-
dmm Rumeli ~imendiferlerinde de aynen mevcud
oldugunu ve burada harb zamanmdan maada TUrk
inzibatt cereyan etmediginden bu kaydm tayyini, ~i ­
mendiferler hakkmdaki mektupta «Evvela Tiirk HU-
kfimetinin hukuku idame edilecektir» cUmlesindeki
hukuktan mura'Cl imtiyazen HUkfimetten istihsal
edilen hukuk mu yoksa hakk1 mUikiyet ve tasarruf
mu «Kiiffei metalibe kar$1 temin edilecektir» den
maksat kilometre teminat1 m• oldugu ve buna kar~•
Hariciye Vekili Bey «Hukuk» tabirinin bu mevkide
cemi olarak mUstamel bulundugunu ve de vir ile ge-
rck ~irketin ve ~irkette alakadar harici e~hast sali-
senin ve gcrek ihray etmi~ oldugumuz istikraz tahvi-
latt bedelini ve gerek imtiyaznamenin on dokuzun-
zu maddesinde musarrah mUtebaki mUddet i9in taz-
minat istemesi itibariyle vuku bulabilecek teminat ol -
dugunu , teminat ak9esi olmadJgml; Seref Bey nakli -
yatt askeriye hakkmm am ve ~iimil bir surette bah-
~edilerek mukabilinde bir ~ey almmad•gm1 , i~tikbalde
bizim nakliyat yapabilecegimize ve istifademize dair
bir kay1t ve sarahat bulunmad•g• ve on U~Unci.i mad-
dedeki hakk1 intifam sarih . bir surette yazllmasm• vt:
on dordUncii maddede mevzuubahis koyi.in suyundan
istifade hususundaki teamU1Un muvaftk oJmadJgtm,
tesisatt hayriye, sthhiye ve tedrisiyenin Suriye'nin zi-
yamda en bUyi.ik .iimil oldugunu, TUrkiye kanunlan-
na mugayir efal ve harekiitta bulunmamalan, propa-
ganda yapmamalan, tahsili iptidaiyi ikm1il etmeyen
etfalin me.katibi mezkfireye kabul edilmemeleri ka·

-318-
 t : 93 15 . 10 • 1337
y1tlanrun ilavesini dermeyan etti ve Hariciye Vekili
Bey; bunlarm hukuku dahiliyemizden oldugunu husu-
satt miltekabilede de serbetj ve muhtariyetimizin baki
bulundugunu soyledi. tzmit Mebusu Sm1 Bey mil-
ta.Iaat ve mlilahazahm bilahare t~rih ve tafsil eyle-
mek ilzere :
1. Suriye hududunu Fransizlarla kararla~tmnak
Suriye'yi Frans1zlara terk, yahut Fransa himayes.ini
tasdik manasm1 mutazarrurun degil midir?
2. Frans1zlar miitarekemize esas olan Vilson
prensiplerine riayetkar olup olmadtklanm soylediler
mi?
3. Suriye'nin ~imalinde hilkattan beri Turkmenis-
tan namiyle yad olunan kttanm cografi t~ekkillah
· itibariyle miifrez ve tahdidi kabil olmas1 itibariyle
ebeliliibnan gibi Suriye'den ayn bir hilki.imet §ekli-
ne ifragt dli~iinli!mii§ mlidiir?
4. 1tilafnamede bizden · aynlacak akvamm mu-
kadderatlannm kendilerine tevdiine dair kaytt yokt~r.
neden?
5. Franstzlarla Misak1 Milliden fedakarhkla iti-
laf adki ati i9in sui misal olmtyacak mtdtr?
6. Osera ic,:inde gitmek istemiyenler de nzalar1
hilafma iade olunacak midtr?
7. Harbt umuml esnasmda dahi istilaya ugrama-
ya n vc elyevm asked ve ITiiilki idaremiz tahtmda bu-
lunan yerlerin ne gibi askeri e mlilki esbab ile tah-
liyesine muvafakat olunmu~tur?
. Temioata tabi bir ~irnendiferle naklolunacak
Franstz askeri ve levaztmt ic,:in ne nispette para all-
nacakltr?
9. Har~it havzai madeniyesi kac,: kilometre mesa-
hadadtr?
I Q. Franstz miles csatmm mahalli hiikOmetlerce
tefti~ine miisaade edilecek midir?
II. Cezairei tbni Omer'e kadar Franslzlar so-
kulduktan sonra Mu ul iizerinde ·iddiay1 hakimiyet ·
kabil olacak mtdtr?
12. Mektubun birin i frkra ~ t Franstzlar taraftn-
dan yazrlmah idi, aksi olmu~tur.
13. Turk kanununa tevfikan miite~ekkil Franstz
sennaye ind n dolayr Fran a hi.ikumeti muhafazaya
kalkr~acak mtdtr?
1-1. Adll, mall kapitiilasyonlartn mesk ut btraktl-
masJ JchimiLe midir. aleyhimize midir?
15, Yunanhlann lzmir'e <;:1kma 101 tensip eden-
l>! r m yanmda Frans1zlar da ardtr, Sulhten sonra
mun <lSebellcri nc olacakttr?
Suallerini irati eyledi.
-319-
C:2
Trabzon Mebusu Hilsrev Bey; lkinci 1nonil mu-
harebesi arefesinde Fransizlarla yap1lan itilafname ile
buglinkt1· itilafname arasmda ~yam ~iikran farklar
bulundugunu, mevzutrbahis miina:k~a <itilafname hak-
kmda Meclisi Atinin nikatJ nazanm Hiiki.imete ifham
olundugunu, Londra konferansma tekaddlim eden
vaziyeti izahtan sonra Heyeti HurahhasamJZtn kon-
feransa davetini ve zemini itilaftan sonra mukabil
teklifatJmJZt t~hir ederek vaziyeti hazJramtZt tahlil
ve Heyeti Vekileyi tenvir faideden hali olmJyacagtnJ,
Fransa ile itilaftn Garb ile an~maya mukaddime
olacagmt, Yunan ktrahntn alkt~larla memlekete <lu-
huliinii, dli~man ordusunun bila tazyik ricat etmeme-
si, son zamana kadar ordulannt takviyeye <;:alt~malarr,
matbuat alemi goz online getirilince herhalde Yuna-
nistanda bir inhidam ve inkilab tefexkiirU dogru olamr-
yacagtnJ, Yunanltlann bir k1~ seferi yapmaga <;:alt~­
cagmt naz.a ri dikkate almak laz1 m oldugunu. sulh
konferansmm mevzuubahis olatmyacagml, olsa bile
birinci Londra konferansmdan ders almakhgtmtz icab
cttigini , bugiinkU ·vaziyetimizin kanlt muharebat neti-
cesinde dli5manm ademi muvaffakiyete du<;:aren <;:e-
kilm i~. en son kudrcti askeriyemizi istihdaf eden
umum i eferberlik ilfm edilmi~, tekalifi milliye unva-
nile milletten azami fedakarhk taleb olunm~. muha-
rebat devam etmekte bulunmu . bu muharebeler can
ve mal he abile kac;a mal olmu~ oldugunu dli~iinerek
Hliki.imeti Milliyemizin nakdi mevcudu ne kadardtr, bu-
gUnkii vaziyeti ikt i ad iyemizi hesap ederek ho~umu­
za gitmiyecek ba2tnikattn tfkan umumiyc ilzerinde ya-
pacagt tesirat1 muhakeme ederek daha bir milddet bu
vaziyeti idameye kendi yagJmJz!a kavrulmaga c,:alt~­
mak. kar ve zaran nazan itibara alarak ona gore ka-
rar vermek laztm gelecegi zemininde noktai nazarmt
izah etti.
Mersin Mebu u Salahaddin Bey; hilafname m ils-
veddesin in vaziyeti umumiyei siyasiye, iktisadiye,
askeriye noktasmdan mlitalaast liizumundan, bu
husustaki izahatt Htikumetten intizardan ba:hisle
ahval ve vaziyet ve kuwet miisaid olsa vaz1 im-
zayt kimsenin tecviz etmiyecegini , itilatnamenin tek':
mil ruhu ~ imendifcr ve hududa mtinderic,: bulundugu-
nu , tatmin kar mahiyette olmadJgtnJ, bidayeten Misak1
Millide tarz-1 umuminin vasi m1kyasta ittihaz edildi-
gini , ~imen d i(e r hattt esa iddiaz edilse Halebin de el-
de bulunacagmdan tabiri ibbamdan tahlis ve tabii
hudut olan Degirmenderesin 'e isali li.izumunu, mcy-
dant ekbez'in tam intihabt mcselesi rniih irn olup bu-
rada n (obanbeyli'ye ve ~imale dogru hattm temdidi-
ne imkan milsaid olrnadJ~mdan FatJmiye'ye kadar
 : 93 15 . 10 . 1337 C:2

getirilirse indelluzum bir hat in~a edilebilecegi ve hat- mubayaa hakkr mukayyed bulundugunu, tahl is imkanr
tm Nuseybin'e kadar plat formu takibi meselesinin hukukisi oldugunu. bir gruba devredilebilecegini ,
halkm cenuba mera vesaireden dolayt ihtiyac1 itiba- grup hukuk ve menafiden istifadeten ka_vanini Osma-
riyle mahzurlu olacagmr, hattm Fransrz toprag1 cihe- niyeye tabiyeti kabul eyliyecegini ve mektuba inli-
tinden duyan tahrip olmamasmr Fransa Hukumeti- kalen Turk Hi.ikumetinio hukuku idame edilccektin>
nin taahhud edecegi ve miktan kati kuvvet buluodu- Frans1zlar 9ekiJecek ve Turk i~letebilecck olmasrna
racagt muhtac1 teemmUl bulun~ugu ve bu babta soz gore hattm tamamii ta arrufu , i§letilmesinden mUte-
verseler bile deruhte edemeyeceklerini ve onlar tara- veUit mesai l, Devleti tabia oldugumuzdan , bize aidi-
fmdaki ahali tarafmdan hattm bozulabilecegin i, bi - yetini, in~a ve i~letmeden mliteve!Jit kaffei hukukun
naenaleyh bu cihetin suali ni , bunun iyin Cebeli Ab- idame edilebilecegini ve Bagdat hatt1 imtiyazmdan
dula:zJize kadar gitmek istemedigimizi, §imeodiferi maada bir gfma imtiyaz mutasavver olmtyacagmr,
FransJZ grubuna ve rm ekte oldugumuzdan ahalin in mektubun ikinc: ftkrasmda dermeyan olunan meta-
hayatiyatmm ve inzibatmm temio olunmasmr rica , lip yalnrz e ha t hususiye tarafmdan degil, alakadar
Gazze ve ~emr hattmr, tahrip ederlerse muhafaza olanlar gibi daha am bir kelimenin Iuzumunu, «hat-
edemiyorsunuz ithamrna maruz kalacagm1rzr , hattm tm ve istasyonlann inzibatr sahibi imtiyaz §irketle
Nuseybinden iieri krsmrnrn Sevr'dekinin aynr, Cezi- biliuliif Turk wb1ta t tarafmdan temin olunacakhr»
rei 1bni bmerin kimde kalacagr mechul , useyb!n ibare inin Fra nsrcza ibaresi sarih ol a bile tercume-
arada gaibolmakta , Cizre hattrn cenubunda Fran ~ada si kiifi olmad-:grndan, bir hukOmet h<>.ttrn mevzu oldugu
kalacagmdan zayi bulmamas·mr temenni ederek mu- topraga tesahubden sonra muhafazasrnt temin eyli-
kabil teklifatt ve lay ihi hatrn. u eybinden itiba'ren yecegini. asrl teminatm cenupta Fransrz.Iardan talcbi
Nuseybine merbut Aznavut ve diger iki nahiyen in Jazrm geldigini, bilahara zaif zamammtzda fiilen mu-
ahalisi Kurt 1rkma mensup olduklannr, bunlann lu - daheleyi mucip olabilecegi nden mesuliyetin FranSJZ-
zumunu , te~kilatt milliye mmtrkasma girerek dag Iara tevcihini , «Fran. IZ Hi.ikGmeti §imendiferle nak-
eteklerini takiben Demirkap1'dan Cizreye ktsa bir yo l liyau a skeriye icra etmek hakkm1 haiz olacakltr>>
gittigini , ~arhck suryani koyu ve ~akavat O(;agr oldu- cumlc inde Tlirkiyc'nin de i~bu hakk.1 haiz olduguna
gunu, bir iki koyde Liryani ekseriyeti oldugundan dair sarahati kat iyt; olmasm1 . Adana clan Mardin e-
FransiZlarm emeli bunlan tutmak bulundugunu ve ya Urfa'ya bir k1ta izam r halinde Fattmada bilfarz
suryanilerin merkezi ruhani i Mardinde oldugunu. muayenei 1hlr iye hahane ile tehir edilebilecegini, bi-
~imendifer meselesinde madde muhtac1 m\Z?.r b ir naenaleyh traf.!ynin hat uzerinde ubest9e nakliyatr
kas; milyona balig, menafii atiye noktasmdan ku\\et a keriye icras1 h a k vc salahiyctinin yekdige ri aleyhine
meselesi oldugunu , on birinci maddcd e Da3d acl hat- hareketi mut azammrn olmamak. zabt tai sthhiye, mua-
trnm PozantJ ile Nusaybiu arastndaki Kil ikya mrntJ - yene. lcdab iri ibtiyatiyc, kontrol · gibi §i mendifere ait
kasrnda in~a ed i lmi~ §Ubat ile berabcr devrinden bah- idari e mall e kiilin badii tehir olmamas1 kuyudile
sedildiginden, Tar us'tan Pozanttye kadar alan krs- takyidini, M usul e ha valisi nde Fransrzm teskin ir;:in
mrn kurtanlma~rnr, crunku gLizergahta ku vay r mahiye a ker sevki ihtimal inde di nda§l ar·: mtza a it scvkiyatm
oldugunu, istedigimiz zaman sed ve bend edebilece- dahilen irasedeccgi tesirat_J dahiliyeye kar~ t Huklime-
gimizi, ila.veten Mersin - Adana hattrnr fazladan er- tin ne dU~Lindugunii, «itilafm adcmi imkii o1 halinde
mekte isek de diger cihcli tahlis etmekte oldu;!umu- tara feyndcn herbiri serbesti. hareketini ihraz eder» ta-
zu ifade sakat oldugundan «Bagdad hat!rnrn 1ersi nle biri dogru olmadrgm1, butlin dlinyanrn halh m esele ettigi
Nusaybin arasrndaki k1smtntn 13agclat d miryolu }ir- y rde bizim de bulunmamtz veya bcynelmilel ~imen­
keti Osmaniyeli inin ... tarihli ferma!l ile haiL oldugu tl ifcr itlaresincc halli mii~klil iit muvaf1k olacag111r,
hukuk ve imtiyazatr » tawnda ifadc~inin ... nafi ola - ' us <Ly binc kad a r hatlrn tcminat vc i~lctme akye~ini
cagmt, Bagdat hatttnrn mu a fi yeti rii~um·yl!yc, fabri- a lcltc:n.a di tediycckn kurtulmak imk ftn r olup olmatlr-
kalara, maadinc ait imtiyazatta kavanini O sma niye- grm , aym:n Bag dad tlcmir yolu imtiyaz·torn otuz sc-
ye tevfiki keyfiyctin mc~ruh, ormanl~ rdan hila bcdd kizir.t:i madclen in i tisanast ~artile kabulunlin kafi
hatab. kereste katt , komur imali, kuvay1 m ahiycdc n oldueunun. hattrn ~ima linde ne laZJmsa kendimiz ya-
istifade, teminat hu usattntn ta r ihi. klrmpanyanm esas pab ilecegimizi , iskendcrurt ve haval isi nin idaresi hak -
imtiyaznamede Diyanbek ir~ Harput battt imtiyazrm krnda vazrh bir ~ekil ve usulli idare olmad rgrnr , usuli.i
da talebioi menan bir kaydJ ihtiyati iliivcsini, 13ag- idarei mahsusa ntn biJfarz Monako vcsaire gibi ta-
dat hattJ imtiyazt zamam iti barile ag1r olmadtgmJ, yini ~ ckil ve mahiyet ini, rci5i hliki.imct ve meclisi ida -

320-
 t : 93 15 . 10 . 1337
re gibi bir ~eyle tarifini, Payas ve havalisi ile Di:irtyol,
Aymtab vesair miicavir mahaller ihtiyacatt daha eh-
ven tedarik olunabileceginden lskenderunda Hlikil-
meti Osmaniye iyin serbest bir iskele ve mmtaka te-
si ini, tskenderun lirnanmm ~eraiti tesisiye ve imtlya-
ziyesine dair olan ~ekli sabtkm muvaftk olacagm-
dan aynen Franstz grubuna devrini, on U<;:linci.i mad -
denio gayet glizel yazildtgmt, hattm , imalinden Ce-
nuba gitmek ihtiyacmda bulunan halkm menaffini
temin etmekte oldugunu, yal mz D irzu r a~arini muay,
yen mevasimde hayvaoatmt hattm ~imaline geyirmek-
te ve irast hasar eylemekte olduklarmdan, hatta buna
mukabil mahsusen ki:iylii kendilerine ergi vermekte
olduklarmdan Franstzlann hattm platformuna mer-
butiyetlerinden dolayt cenubta me uliyeti tahammill
cdecekh!rinin taahhlit ettirilmesi ni , Hariciye Vekili
Bey vergiyi vermemekten mute ellit tchli keyi yine o
halkm di.i~iinecegihi, iki devletin mi.ina ebat• mliteka-
bilesinde ahkamt ahdiye olmasa bile bu gibi mesailin
halli mi.imktin oldugunu, agnam e§kiya taarruzuna
maruz kaldtks:a o htikumetin muteahhit bulundugu-
nu, Salahaddin Bey hatta vuku bulacak taarruzdan
miitevellit mesuliyetin Franstz zabttasma da tahmi-
lini Mustafa Kemal Pa§a Hazretleri yapilaca k mua-
hedenameye bi:ziim nialJmtz olan hattm muhafaza
C:l
last takibat icra edemiyeceginden Fransrzlann mes'u-
liyeti deruhte etmeleri liizumuna ve yedinci madde·
ki akalliyetler hukukunun mukavelat• mevcudeden
hangbinin) (I) esasatrna tevfik edilecegi mes:hul bu-
lundugunu, St: r mevadt agtr, Avusturya'nm hafif
oldugu, Senjermen muahedenamesindeki esasm ka-
buliinii ve te bitini, Haric1ye Vckili Bey bu si:iztin
M isakt M illide oylenmi§ oldugunu bizde mevcud
cemiyetler hukuku malumesile enjermen hukuku
arasmda azim farklar bulundugunu hasredilmese bile
mahzur muta avver olmadrgmr, Salahaddin Bey mek-
teb bahsinde Tiirkiye dahilinde §imdiye kadar mev-
cud olanlann tezyid edil memesinin ve Suriye, Filistin,
H:cn, Garbi Trakyadaki mekfitibi vakfiye, miiesse-
satt hayriye, emlfiki hassa, ~imendifcr, liman gibi mii -
e se attmtzm muhafazasmm Fransa hiikilmetince te-
mini miilfihazatan vc cevabcn ityan eylcdiler.
Vaktin ge ikme ini ve zabtm tutulmasmdaki mU§-
ki.ilata m eb ni Cumartesi gi.inii aym ruzname ile ber-
mutad i<;:tima edilmek iizere celseye nihayet verildi.
K fiti p
R ei isani Mu~
Adnan Mahmut ait
1

keyfiyetine Franstzlar-1 da i§tirakin nasil mu vaf tk ola- (/) Aslmda mevcut o/up buraya gepneyen ktstm-
cagmt. (Salahaddin Bey, hattm tarafmda Ti.it·k zab•- tiir. M. Vm•cr.

2. - M UZA KERC EDiLEN MEVAD

I. - Fran stzlarla yapilacak itilafname yc i ile kabul veya ademi kabul hakkmda rey beyan
RELS - Efendim usuli.i mi.izakereye dair arz ede- eden arkada§lannuz ...
cegim. Fransa - TUrkiye itilafnamesine dair miiza- REiS - 0 cihet ayndtr efendim . Bendeniz de
kere cereyan ederken birs;ok arkada~lar si:iz alnu§- ikinci ~·kkl i:iyledim.
lardtr. Malumu devletiniz bu ltilafname heyeti umu- Buyurunuz Haf1z Mehmet Bey.
miyesiyle ya ret veya kabul is;in beyam miitalaa ede-
SALAHATT1N BEY (Mersin) Benim ifadem
cek ri.ifekayt kiram ... 1kinci bir §tk vardrr. 0 da he-
bir tak1m nevak• 1 ihtiva etmektedir. (1). Bir daJ:la
yeti umumiyesi hakkmda bir, diger ... ekserisinde bu
boyle olmamast i<;:in kiitip beylerin dikkat etmesini
tarzda mi.ital<illtta bulundular. Bilhassa tadil edile-
rica ederim.
cek bir<;:ok maddeleri di:irt arkada~ tahlil ettiler. Sim-
di otuz be§ kadar arkada~ si:iz almi§tlr. Rica ed.iyo- HAFIZ MEHMET BEY (Trabzon) - Hi.ikOmet
rum bu iki noktayt nazan dikkata la·l arak beyam mii- Frans a ile akdettigi 1tilafnameyi ; iyi midir, kBtii
talaa buyursunlar. Ret veya tasvip hakkmda ancak mi.idiir, beray1 tetkik miizakere ediniz mtitalaasiyle
tadili hakkmda mi.inasip gi:iriilen noktala.ra. dair si:iz Meclisi Aliyi tevdi buyurdular. Meclisi Ali bu ttilaf-
si:iylendi. Diger arka.da~Iann da aym noktah tekrar nameyi tetkik ve miizakere ederken Meclisin bu fti-
etmemelerini rica ederim. liifnamenin menafii aliyei vataniyeye muvaftk mt,
SALAHAIT1N BEY (Mersin) - Zatt alileri ben gayri muvafrk; mt , bu babda beyam mlitalaa etmek
ve (Diger arkada~lanmtzm itilafnamenin maddeleri
ve) bu meselenin kabul veya reddi hakkrnda si:iz . (I) (1) Parantez ir;indeki kelimeler taraftmdan ek-
si:iylememizi emir buyurdumlz. Tabiii heyeti umumi- lendi. M . Onver

-321-
 t: 93 15 . 10 . 1337
i¥in elinde bir ol~u laztmdtr. Ne gibi ahvale dair
iyidir, ne gibi ahvale dair fenadtr?
Evet bu !tilatnarne tabii, Sevr muahedesiyle Mi-
saki Milliyi nazan dikkate alt.rsak birine gore iyi,
digerine gore fenadtr. Bizim ancak bir ol~iimiiz var-
dtr ki o da ancak bizim vaziyeti askeriyemiz, vazi -
yeti maliyemiz, vaziyeti siyasiyemizden mesul olan
yani Devletin siyaseti urnumiyesinde mesuliyet deruh-
te eden Heyeti Vekile bunu bize izah etmeli ve deme-
li idi ki ~u noktai nazardan bu !tilafnameyi menafii
aliyei memtekete muvaflk buluyoruz. Ger~i Meclisi
Alinizin hakki az ~ok memleketin vaziyetine vaklf
olmak ise de elbette dogmdan dogruya mesuliyeti de-
ruble eden ve _her ~eyi yakmdan goren Hiiklimet ka-
dar malumattar degildir Blitiin devletlerde ciiri ol-
dugu iizere hukuka.n dahi boyledir, ki evvelemirde
Hiikumetin boyle bir teklif kar~tsmda Hariciye, Mii-
dafaai MiUiye, Maliye, 1ktisat Vekaletleri d'U~liniir ve
Meclise arz eder, yani Heyeti Hiikiimet dii~iiniir. Va-
ziyeti umumiyeyi nazan dikkata alarak biitiin bir ko-
lun kaybedilmemesi i~in bir parr.1ag1 operasiyonla
feda etmek dogru olur. Ekseri ahvalde iizerine mesu-
1i 'eli altp bunu imza eder. On dan sonra beray1 tas-
dik Meclisi Aliye gelir. Medisi Ali reddeder Kabine
~ekilir, ta~dik eder yerinde kaltr. Bunu yapmaktan,
bu mesuliyeti 'Uzerine almaktan ihtiraz etmekle bera-
ber. Meclisi .Aliyi tenvir i~in §U §U ahvali buna gore
olyiiniiz de bunun iyiligini. ve koti.iliigiinti talcdir
ediniz demelidir. Yalntz Meclisi Ali taraftndan ten-
vir edilmesini istiyoruz ki tabii hi9 bir vakit dogru
degildir. Valua biz onu ktsmen ve yalmz kagtt iize-
rinde olmak tizere, bir saUlhiyeti icraiyemiz oldugu-
nu dahi iddia ediyoruz. Hliktimeti haz1ra dahi ba§ka-
st tar•aftndan tayin edilmi§ degil, bizim taraftmtzdan
itimat edilmek 'Uzere te§ekkiil etrni§ bir kabinedir.
Fakat benden~z zannediyorum ki iptidaen ba~kast ta-
rafrndan intihap olrnak iJe Meclis tarafmdan intihap
olunmak ifzere ondaki mesele bir intizam meselesidir
ki (Giirilltiiler, hande sesleri) binaenaleyh Hiikiimeti
hazrra evvelemirde ne vakit mesuliyeti i.izerine almi-
yarak bunu •imza etmiyor, hi9 olmazsa Meclisi Aliye
arz ettigim v~hile askeri ' mali ve saire nikal! nazar-
dan tenvir eperek, §U 1tilafnamenin menafii memle-
kete muvaftk oldugunu soylemelidir. Hiiktimetten
bu yoldaki esba.b1 mucibeyi dinlemeden bu esas hak-
krnda bir §CY soyliyemeyiz. Yaln!ZI 1tilatnamenin
ruhiyle miinasip gonnedigim bir ka~ soz soyliyece-
gim. Arz edecegim mlitalaa §Udur: Mektuplarm bi-
rinde «Fra.nsiz sennayedanndan imtiyaz i~in vuku
bulacak tekliflerde Franstz ve Tiirkiye menafii naza-
-322-
C:2
n dikkate almacak» tabiridir, ki Tiirkiye'nin mynafii
nazan dikkate ahnmast lazim gelir kanaatindeyim.
<;;i.inkii Fransa'run menafii am ve ~mil bir tabir ola-
rak dogru degildir. Sonra bir eski §irketin hukuku-
nu devrettik. Bizde hakk1 devir var mtdtr, kimin hak-
ktm biz devrediyoruz? Biz o hakkt ~irkete vermi§iz.
Bir hak kahr, ki bir Franstz grubiyle birle~ir, ona in-
kilap eder. Bizim burada yalruz bir hakkl tasdiki-
miz olabilir. 0 §irket bug'Un mevcut olduk9a, heniiz
boyle bir ~irket infisah etmedik9e hukuku bize inti-
kat etmiyorki biz bunlan ba§kasma devredebilelim ..
Versay muahedesiyle Almanlarla uyu~mu~larsa bir
Frans1z gru'im bunun yerine kaim olacalc. Grubun
hakkt tasdikini Htikiimet kabul edebilir. Yoksa hak-
kt devir bizde yoktur. <;i.inkii biz o hakk1 Kumpan-
yaya vermi~iz. Burada demiyor ki eski §irketin metali-
bine kar§t ... Fransa temin edecektir.
Simdi ~irket yann bizden dava -eder, rnahkeme-
ye gider. Biz ona kar§t senin tmkukunu ona devret-
tik dersek, ondan dava ederse tabii bunu mahkeme
dinlemez, evvela tazminah ver ondan sonra da-
va et, der. Onun i9in bu meseleyi dahj hukuki bir
§ek.ilde ve dem>;n arz ettifm haklo tasdi'lrimiz;i isti-
mal eder ~k o vakit boyle b!r dil va ihdasr dahi mev-
zuubat-.is olamaz. 0 vakit Ftansa degil bu temina tt
bize verecek. Ancak grup olduguna gore bu itidafna-
mc.n in .... IYir ~i_~; kele, bir sermayedara aiddir. Mesu-
liyetlepin kiiffesi o !]irkete miilevecc ih dlma11rdrr.
Fran;;a. HUkume~ine degil. Binaenaleyh benden'iz hu-
kw:d gordi.iglim ve hukukan gayri k'abili tatbik gor-
dUgUm noktalardrr. Simendifcr hattmm boi.r taraft
Fran tzlarm oldugu balde biL:im zabrtamrz bunu na-
srl temin ede!J.:Iir? lhtimalki lngf/i.izler in te~Vikiyle ve-
ya h erhan~i bir ~ekiJde ur:ban bunu bozars!a ne ya-
parrz? BinaenaJeyh hudud zabrtam1z haricinde bir
mahalhn muhafazai asa yi~ in ri nasr1 taabhiid, edebl,!i-
riz? Demekki bir vesilei · niza olacaktrr. Hiikumetin
nazan dikkatrnt celbederim . HUkGmetten bir ~·ey l'ica
eyle1 im ki bizi M a rd in. Di yarbekir vi1ayatrmtza gi-
deb:Imek icrin bir Fransrz koPiclorundan gCQirmesin .
D r. M ;\ZHAR BEY (Aydrn) - Efendi ler: bu
meseli!nin miiza>keresine ba~!andacagr dak:rk ada duy-
dugum rztrrap ve heyeca;n hi~ b:r zaman duymamr~ ­
trm. M aglt1biyet d :!ni!en ~eyi n ac rsr nr il!( defa ta:d; -
yorum. Bunun i9i11. baz r mena h da:1i nasrl et·e. her-
kesin tahtr tasd: k!nde bulunun bir iliJafnarne akdin!n
tamam iyle a'eyhtarryrm. H .:::pimizi n bildigimiz b;i Mi-
sakt Milli vardrr. Ve bu M i ak r M illi yi \'aZ.t imza
cderce ine kabul ettigim :z zaman ~ imdiJ.: i nden daha
kuv vetli idik. Yalmz Ta kd ir bir m iiletin itimadma
 t : 93 15 . 10
maz:hanmcLr. ... Bir ~ey kaybettigimizi itiraf edccek
vaziyette olm'a.dtgtmtzt zannediyoru:m. Onun ic;: n bel-
ki Strf hissiyatt vata.npervaraneye miisten[den SO}';'e-
fl"CCek bu soi!Ieri ~ahsa alid kabul edebili r. Fran sa ile
Londra'da b~l'am!~ olan Beki r Sami Bey it:lafname-
si ~u Me~L~ :e mevzuubah is eo::emiy-ecek kadar ve
gayzile bu MeoEs!rn izden atdm1~ bir it i:l'a.fname oldu-
gu na nazaran, onunla 111Unab a ve mukayeseye h :r;
bir kimse ya.na~yacakit.Jr.
Pek ~;ddet:li denebi ece.k. kadar taraftc:n~da bile
bir aksUlamel ruhu gormekle mti ftehirim. F:1kr. t b "f
le otmak~a beraber, yeni it :Jafnamede bu koku za il
ohnamt~ttr. Bek1ir Sami Bey it:lafname :.ni n e ki b:i-
zt mevadd1nm aynen yaztlma i .~ bu na.tara ~rp­
maktadtr. Binaenaleyh hernen B K•ir S:J.mi Bey iti:af-
namesine l•enzeyen bu itilafname a ag1 yu.'<an ins:!n-
da tesir ·ha ti !mekten hali kalmtyor.
Heyeti umum:ye hak.km::la boyle kt aca IJah eti; k-
ten sonra, en muh :m aksammt te~ki l eden hudud , ~i­
mend.iferler ve e~alliyetJer oldu~una n':lzaran hudud
meselolerinden ktsaca bahsetmek i tiyo:-um. Heyeti
CeJ.ilenizde hi~ b.ir suretle bir kilometre veyaJ1ut on
kiJometre daha aldtrmak sureiliyle bu i e taraftar
olacak arkad~tmm olduguna kani deg:Jim . Sulbper-
ver bir adam otdugu i'ddia edilen Br iyan (Briand)
TU11klerle me_kOn. aksamm tamamiyl'e TU1 klerde ka-
la agnu soylemi!J olma ma ragmen , taraf!m1zdan Zld-
dma yaptlm1~ muka velename h~kikatan pck. ho~ go-
ru1rrtiyecek gibi bir hara oldugu tezahlir etme 1<tedir.
Bekir Sami Bey tarafmdan akded:·Jmi ~ olan bu act
ititafname bu suretle taraftmtzdan da idame cd :•Jmi~
gibi goriinuyor. ilinaenaleyh gerek M . ak 1 M "Uli iti-
bariyle gerek Fran JZ sahibi saJah.iyet 11i.icUIUnlin be-
yanatma nazaran bu kttai araziyi tamamen terket-
mek Adana'nm tahliyesiyle clde edilecek menafiyle
mukayese edilmeye deger zannmdaytm. Bu it:barla
benden.iz azami olarak mutlaka terkedilmek isteni-
len TUrkler memleketin kariyen vel'ilmemesinde mu-
strrim. A[ltJ.k ~i mend iferi n hattt "hudud o~ma 1 keyfi-
yeti mevzuubahis olamaz ve olm-:-..sma dcgmez. H ;~
bir zaman Tiirkiye Htikumeti bu ~ekilde Avrupa eJiy-
le veya hususi Fransa ile sll'Jh ve mti alemet daire-
sinde miimklin degil y~JYarnaz ve zarmolundugu g i-
bi ~u muvakl-..rat itilafnamedir, yann bunu ytrt2.:1Z in-
~ailah terdifen soylenecetk bir sOZdlir. Zann der:m ki
kotayJJ!k>la yaptlacak bir ~cy degi~ dir. Su zamanda en
tk'uvvetli olduguniuza .,. Yirmi sene sonsa bu kadar
askeri celb ve cemetmi~ oldugumuz zamar.k i vaziye-
. ti tekrar geryeh'ilmemiz.in ne dereceye kadar miimkl:n
oldugunu takdir etm1yecek kadar zay1f dcgih.
-- 323-
1337 C:l
Efen<liler kuvvetiliyiz, Franstzlar b-i~im kadar, biz-
den fazla demiyelim, eJobette FranSJzl'a.nn vaziyetini
de mtitalaa etme!c muvaftktJr. Bil'iyoruz •kii Franstz-
lar bu itilafname ile bizden pdk. ~ok (aLD. k'azanmak-
tadtrlar. Tarafeynce aksammdan ~u kadar arazi, bu
k:ldar ma,li ~e~rler kazana.cak . Yalmz Tiirklel'in, Su -
I iyc ve o h:! aii Uzerinde TUrlder.in ntifuzunu lkC'$ret-
mek , kendi efkiin umumiye ine kar~1 arttk TUt1klerle
sulhil yapttm d !yebilmek: i9in kazanacagt melnfaat
bizimkinden ~ok yU:k ektir. Hi~ bir :zJaman Fransa
kendisinin ... efkan umumiyesinde yapt1~ tazyilk ka-
dar bizim tazyik dahil'inde oldugumuzu dU~Uruniiyo­
ru z. Gori.iyoruz ki , kendi i'ni ne ya ptp yaptp Thrk-
lerle ugra~mamaya icbar etmi~ ve muvakkat biitrye-
ler ile tazyihni ten1in etmi~ iken ... FrarnstZlar ipi ko-
raracak hemen tutaltm d[i.,c;Uncesiy1e mtitela~iyane va-
ziret: m :zin. her halde, Frans1zl'a.nn daha birrd gibi,
daha an'Jd gibi gorli5melerinde mtiessir oldugu mu-
hakkakttr. En muk•tedir ricaH askeriyemizden bazJ-
lannm dah i oyledik1eJ1i v~h ·ile arhk siyasiyatt aske-
rireyi btrak•p badema siyasiyatt iktisadiyenin bu
memleket! n en ha yati t t: r meselesi oldugu beyan dlun -
dugu na nazaran ~i m ndiferimizin bu §ekilde Fran -
saya terki iktisadi hayattmtza vurul'aru ~'arbeyi ken -
di e. im izle ihzar ettigimize delili .kaf.idir. $tmend ifer
hattt hudud olursa bir derece bizim i~ ;n ma•:i mahi -
yette olan bir imen diferimiz im :yaznamesi nin bazr
hukuk~inas arkada ~1a nm1zm da gi:isterd ik lerin•i !kabul
ed .. r e-k biz ne Mersin liman mdan ve ne de o hava-
lid n zerrece istifade etmek41ig.;miz;in imHnt yoktur.
0 imniyazat muci hince Mard in'e Sivas'a, ~u.mya, bu -
raya yaptlacak blitiin imcndifer imtiyazattn t muhte-
vi oldugundan b-Da rU urn nakledjlmesi imtiyazmm
ayn1 ha\ !·:de m illl bir iktisat taikip ve muhafam
etmek imkan• yoktu r.
Guna mun.tJm bila JUzum Pozant1ya kad'a ; uzattl -
mt~ olan hattm tizerinde neresinden neresine k'idar
asker stWk:ed.itecegi tast ih edilmem'. ~ olduguna naza-
ran katmerli bir be:a ()l:m u~tur. Tabii buna miiteferri
bulunan husu_at va tr - ki tarifei mlitefavide husus-
!a 1 - bunlann bizim lt:himizde oldugunu i'd d ia eden-
lcr ar ise de bendeniz o hususlan ta!Yii ter'kcdiyo-
tum. Ya.lmz ~:mend;fcrl'.!r;n bu !jekllde devrolunm:t-
smm h:::r halde aleyhindey:m. Hukuk noktai naza-
nnd:J.n tao·i halledccek! rdir. Bagdat hattmm sekizio-
ci madde.:;indc P.~nkara'dan Haydarpa ~a' ya ve Bag -
dat - Basra ha n mm Hliklimeti Osmaniyen'i n nza vc
muvafakatt olmadan. sirketin hiry bir ·k imseye dcvre-
d ilemiycccgini rhliteahhid ·e line almt~ oldu~runa gore,
Vcrsay (Versailles) muahedesi mucibince ~imend•Jeni·
 t : 93 15 . 10 . 1337
miz Almanlardan Frans1zlara devredilmi~ degildir.
Bu ~ey mtinfesih o1mu~tur . Bu mtinfesih olduguna
nazaran Fran's1zlar jfe yeni lb~tan mi.izakere a'<mak
ve bir Franstz grubuna '<ievrtmnek beiki daha mu-
vafik olur. Almanlar Hi.i'kiimeti Osrnaniyerun sala-
biydtin'i almadan hllkukan ba~asma devretmek sala-
ltiyetini haiz '<iegildirler. Binaenaleyh efcndiler. ba-
husus mu'ka:bil t'e'k'lif meselesinde berayi malumat
arzolunuyor diye miizak'ere ve miinaka~a kabul edil-
memi~ ve faka't tev'<iiin'den miiltevel1'id zarar ve hu-
dud m·eseles'inlin liir haflta, on gi.in evvel'ine gelinceye
'kadar 'bizim leh'i'm'ize ~imen'diferim!iz hudud mesele-
sind'e 'h ize mtitemay'il 'i diler ve bi2lim ordulanmtzm ...
ta.ratltan li>ken ... e1be'tte 1bunlda am'll odugu biiim bun -
da onlann fi'krfine da'ha ziyade yana~arak rtilafperver
gorlinmdk suretiyle memlekete mazarrat ika e:mi~ ol-
dugumuzu 'du~iinerek ar'tt'k hie;: degi~tirilmesl, tebdil
olunmas1 laztm d·egildir. . B'inaenaleyh mutlaka bir
i'tilaf ~aztmdtr. Avrupruhlara bizi •sulha isal edecektir
ve Mersin'i a'<arak nefes alduacak~Ir ki 'kabili mli-
na'ka§a 'Olan baZI meselede ve 'itilafname i.ize:inde
ufak tefek bu tarzda soz soylemek va2lifei asJiyem iz-
le mesuliyetim'iz i'tibariyle kabili tevfik degiJdir. Ben
zannediyorum ki, her mebus bizim Franstzlar'la iti-
laf a'k'<ietmek iste'dig.imize muvafa'kat edemez. Ooun
ic;:in alelitla'k bu ~eikh kabul edemiyoru z. Ahalinin
•eka11'iyet hu'kukuna ... ise gilli.inece'k IJ<adardtr. <;unkii
bir buc,:uk sene evv·el FranstZiar bundan daha c;:ok
fazlasmt ona vadeltmi~ler'di. Biz Ttirkler Tlirk olmak
oltibariyle Misakt Milli 'ile ahdim izdeo donen §imdiyc
kadar lYize fiilen yardun etmek itibariyle bir iyilik
yapmak mecburyel!i nde 9ldugumuz ve mtistakbel si-
yasetirnizin kd!l.'memes'i lc;:in boyle degil valinin tara-
furuZdan tayin ve tasdik oluomak ciheii temjn etmi§
olmaltdir. Sarahata bile li.izum yoktur. Ahali bunu
t klif etmi~ ve bahusU'S Fransa bir bur;ulc ene ewe!
adetmi~ ve Ttirkiye Hliklimetio den hlc;: birisi aym l-
mtyacagtru soylediler. Binaenaleyh qnlara olan ahl-
kamtzt tasrih etmi~ oluyorsak hie,: gostermesek daha
'iyi olur. Zannederim ki, Htiki.imet bona taraftar de-
giJdir. Bu it'[barla dkalliyetlerin hulrukuna oray1 ter-
'keltmek mecburiyetinde kaldJgt zaman aocak b ir Ce-
b li Ltibnana vali onlar tarafmdan inha ve tasdik
olunur gibi ~ekli huk.uk'i'ye ist'inad ettjrerek bir ~ekJi
mumtaziye vermek daha muvauktir Btiti.in bunlara
k:a~t gosterilecek menafi, si;: boyle diyorsunuz fakat
Fraostz1arla ·sulh akdetmek Hl.ztmdtr.
Soyhyecegim bir ik'a~ soz daha var. Ondan sonra
hi·tam verecegim. $i.iphesiz ki hepimiz itiraf ediyoruz
·ki harbi biltirmek, sulhti getirmek mutlaka Yunant
-324-
C:l
tardetmek demektir. Ne Suriyey'i, ne Elcezireyi hal -
letmekle sulh bitmi~ 'deg'ildir ve bu millet bu Devlet in
beka ve hayatmt tem'il,l e'debllece'k degil'd ir .... Yunan -
ltlann cephcs'i'dir. Binaenal~yh orast 1c,:in en c,:ok me-
nafi temin etmek hususu, Adanayt alrna'lda hie;: kim -
se iddia edemez ki, fazla asker elde edecegiz. Daha
lie;: be~ g'ibi buoa munzarn olabilir.
Para meselesine gelince; harap olrnu~ bir memle
k tten size hie,: bir ~ey gelrnez. Glimriiklerden ~tka ·
. racagtrmz §eyler'den rtisurn o1amaz ve Devlet kasa-
stna para 'gim1ez. Ahal•inin ren9berlik yapacak 'kadar
hayvam olmadtgmdan gider gitmez hayvan ve 'Saire
istiyeceginden h'ic;: bi r menfaati 'i kbsadiye gozetemi -
yecegiz. Bu~a mukabil menafii maddiyes·ini gosteri -
yorum Yapacaguntz istifade efendiler bu menafi i
menafii maddiyeyi lemin etmezsio'iz. Franstz ize
yar'dtm edecektir, cfenebili r. Bend eniz bunu mlisbet
bir ~ekilde gormedikten soora, ~imdiye kadar dost~a
ge9inen ltalyanlardan ~uradan, buradan geldi, gcle-
ctk diye hergtin soz i~itiy oruz . Mi.ispet olarak hie,: bir
~ey yoktur. YaJntz Rusya'dan gelen Jnuaveoet ve yar-
dtmd:r. Soze mii tenid vaidlerin muessir olacagma.
kanaat bah~ olacagma i.imidvar · olmadtg1ndan i<;in
kanaat getiremiyorum .... Onu da muhim bir ~ey a-
detmiyor. Bu alelade sulhu umumiye yana~acag1mtza
dair Kilikya itilaft meselesidir. Bizi Sevr ahidname-
sinden kurtaracak hiry bir kaydt muhtevi degildir.
.Slikranla yadetmek i 'tedigiroiz ntifuz mmtakalart
·kaldtrtlmt~ . degildir. Buou da temin edemez. Size haJ -
yan nlifuzuna kadar alan ljeylere... §imendiferi dahi
K onya 'ya kadar almtz deyince almtyor. Elan dii!}li-
nti yor. Pozanttya ka:dar al dediginiz zaman al:mtyacak -
ttr. ttilafa sadtkttr. tngiliz mmtakai ntifuzuna ltaalluk
eden ktsmt almtyor efendiler. Aym zamanda yalmz
Fransa itilafnamesi degil Jngilizlerin de dava vek:\ -
letini yapmaktadtr. Hudut c;:izgisinde Cezairei Jbn i
Om cre ytkt~tnda da bu cihe!ti bariz 'bir ~ek'ilde goster-
mektedir. Bununla Franstzlar ingil]ze, onlarla yap-
tJk. sizi de davet ediyoruz tlemiyor. Binaeoaleyh ben-
dmiz buna da taraftan -degilim. Bu ve heyeti umu -
miyesi itibariyle her halde yalmz b~ma hareke't el-
miyor ve bioaenaleyh bendeniz aleyhtanytm. (Oog -
ru sesleri)
SEYH SERVET EFENDi (Bursa) - Efendiler
bizim millet in mukadderattnt 'idare etme'k maksadiy-
le buraya toplanmaktaki hikm'eti vticudumuz esas iti-
bar'iyle bir ~eydir, digerleri tefer.rualttan li barett'ir. 0
da bu ktirstide birer birer ahdi.i m'isak eU1gimiz ~&tik­
lali ·t amtmtzm temirune kadar 'm ucahedede 'd evam et-
mekligimizd ir. Veyahut da btiti.in bi.i~lin yok olmak-
 i : 93 15 . 10 . 1337
llgJmJz - olmayacagn ya - bundan ibarenir. Bunu
biz hissi m'illimizle de, imam dinimizle de hayatJmJ-
zm fevkind'e 'kabul ettik 'diye id<Lia ed'iyoruz.. 1maru
dini m'izin d'e icab1d1r. Ka:vryen bu mealded'ir. Her
mevcudiye:ti:n muhafaza ed:i'lebilmesi o mevcudiy~in
has1m olanlanna has1m olab'ilmefeni lj•h'fimaline kar~1
duarbilmeleriyle ·kaiYildir. Aklen de, tecri.ibeten de,
ldin!e;n !ie boy~eklir ... Muvaffalk otanruy<11n Mi.isUilinan-
!Jik •iim·aln eltJml~ti-r. Huduld!Jianm121 kiaipalllalli~ecedc sur.elt-
•tc ~9llil2fi oiiyu~ esba:bt hwll!S~yle ~u aslir'da an:cak es-
ba!br .ilk.it!isatdilyem!izin !!ann irstLkJaillil}"te l&cilbii1 ollailli'llir.
Bsbialbt ikldiSaldi;yemiz de ~i.i>phe y~ur 'kii, mi.in:aseoa-
lh cognafj•ya ]hi bar4 y~e bazt hulduldiiJa.rl'a mi.in•asebalttw:
ve ala!k'aldar 0 uarl}rlfir. Bin!aiell!alleyh ~imdlil}'le k·ad'ar se-
ncrePden!bet\i, astrl'<tr'da!ll!beri gordugi.imi.iz tecri.iJIJieil'er
1bu iiSV;IkHiFi ta!m lafztnm m'e~hu!nmna ufa'C1k bir tarz-
da ~a'y tld eEfiirmli§, o ka:ytd teve:ssti eltim'i~ ve !sHim d~­
man•f•anru .t:ezyid etinli~. tJizi n'ilbla>yet tsliim Memilii
lk encM~tli n:i n m'i.i:stiel.mllek~i ol'atbli~~llclierli k:a.n'alalt'i n!i •nlib:ayettlin'<ie
ver•rru§i•r. Her. hr<Satttan i.stli·f'adle ederek: bu gruycl'eriini _
i M1S'atle c;:rul!.§mt~rurdtr ve bunidan boyJe dah!i ~liphe-
;z c;:alt~acalk:.llan b'edillilciir. Du~man hlic;: bir Vialk'it dost-
llllk eltlmez, daliana d'i.i~ma~nld l'l' ve diorst olmaik .ilitlima:ti
de ~okltur. Siz onl'ara ta:b'i alm'a:clJik:~a. onlarm dli'n ve
n1Melt m:e""zhetl~nte girlffi'dd~·kye Mli.iisliima:n olrrmyanlar
dmt ollmaz. Aly.etfi ker.im:e de bunJa ~a:Mdd!ir. Binaen-
aleyh &n'i.i:mllize J<.ont.rlan irtJjl]afoaJmle, cfavrusm'a yikillgl-
mtz i9tiilldarJi Va!m mefh'wnunu az ydk klalyaeltme!k!ted1r.
Delmek ~ esildi d<llV'al!lU2'Jda,n, a:trdii mitslalk etlligumz da-
V'allll!Zidl(l;n bi:r<az fedalkii·rJtk eidi·yoruz demetkftir. Ha!~bu­
ik!i b'i zim bu alldlim•ilzden t)i:zti nUk.fil etrtliren rreJle.I1di r?
Ac;: ~k bir sUlr'ebtle bunu ~il!llleidigjilm!i-zcfen dobyt cesa-
retsiz, surelbte soz so]llu)lloru.z. Son:r1a bu ilti•La.fn'ameyli
onilinii.i2le J<,oydular. Riz d'e icmi rnaihii!)lle!bte olkiugu j9J n
mii$a vere ed.el1im, .icrai mesullilyeitk: a!y.ru :zmnJank::la ~
•d e j.~~iralk etlttioo'llim d'txfiiler. Pelle ala ~mfdliye kaldar
boyire bli-r V1a:zlilye!t J<lw~tstdda! k'allm'amt§'tdk.. B.unun me-
miuyeldi ga!yelt ag·lll1dtr ve runn~ce }'Ia lam'eltil'ere, ya
raihrn'fltl'ere ma.2lh..rur olunacalk b'.i:r meselleldir. Ayru za-
n'lam!d a ~lili eideriirz klemtileriinle 'ld k)ai'arur!k i.m!-
rlinde... Falk'alt ~unu d!iiler1i.z (l<'i, l)N" defa 'byam1 nwv-
oudulmluz, k:r1yalrru clin ve hlaiyatmuz 'i~~Hi'Fi tam nwf-
huniiyl'e aJnCialk: dwim d1a!.,i1'ece~i mulJlalk!kiak iiken, blzi
1bu ma~id:an kl11kWi~tYeaelk, uknc t'a.idil eldil'e-
miyecetk: ve !)[[- k'a!}'~d alltJtllla a!lmamt.yac'alk... biitaz ,...,ruz
•g~.i.rettl alda!m aJk clilt <lln~'aim:aid.Jlk.lt!an sonm bunun halk:-
ihrlda m:ailu'maJt beyan etnnle!krriig!ihtii'lli, l'eih veya rurey-
rhl:rnl® ml(iita!ra!a serid ve ooy.aln etumikiJI.igliitii~ .. ,_ Egler
lbiiriz, ziihir bir ~y. a.:ztim b'.i:r .i2lt!!!lan mu11alk yoksa.
·eslk.·i a!h'dii misalk mli7lda durnnalk!1gtriuz ve miiO'aihede-
--325-
C:Z
ffiize, maksadtffilZI terriin edinC<:Jye k•a dar OOV'am ed.e-
lbj:f~kti~imh muvafdk.itJr. $i1ph-e y10ik k!i bazt nlolksan-
ilaruruz da'h!a mevculd'dlllr. Slrlha b'ir an evve'l aiV'dk!lt
tetselk b'~kia. mal"Mer. daillii'de de tashlih edi.Lei~!lhiek,
iha~i oen de mu~a:ffalk oEaJbii!llmek ve .salir i·lrtlilnal'a.'t ath-
ldi.i mlisa\kt ffiiN!ude<n di:irnlm'emleikdti!k. ~81 varsa. oonime-
melkU:!k. lehlinldey\im. verev b'ir.. . rniicer.r'e.t ise blllD.u .k'a·-
bul eltmemeJk tarattla:n;ymn. <;unik!ii kii.i9lidii!k b'ir :kG!yrd
genii§, genii§... Mruazaillih lliii•m tml'Vcudli~ h!aadtl1di.-
miz de iJieu1i!cfe k:uriiYainil'r.lk: verm~~ o~uruz. <;ii~ii bu
ana k'a'<fur... ~Mien cerrebi.iJ!m\i.icenrep, hail6tii blmllida-
mre>>) teori.1beclen spnra... )'line esl~ ... gJirtnemiek isti-
yoruz, Eger m~iin d'egiJse, egcer klalblifi yldk. ise, IZ-
Ittrat .muJUialk va;nsa Heyetfi Y.elk!i~oonz bunu l).rze ak:l!am
alkllhlt 'izah eits·i~le~r. 0 vaikJit b'l zmrur kabul ede.r1i!z. K!a-
t;:t ofdugu nafkkl!i<rde k.1albul etmenre!k tartl'ftan;yrm.
YUSUF KEMAL BEY (Hruriclye Vcl<ii·li) (iKa~­
monu) - Anl:IIymum i, arkadla§llar d'IJn!kii ceiSeulrn
ban!a. et't'iikle.rii mi.isaadeyi yaVIa~ ya:va..~
geri aityorllar. 'Qiin:klii IJ.iz evveTa Mleo.llis[n i~ru
!di nLiytel ~m . badcllu manuJaltrmtzl arnJldellm demli~ idu!k..
Get'etk t-.fazh'ar Bey, gere!k Efendi. hla2Jre!t]en Heyet'i
Vd iijefden iz.ahat istti,yodarr. Ma'diemi.!Ci oyledir, Heyen
V k'i l'c namma b'errderuiz hazmm. /jim ·ye kla.<l.ar vu-
u bul·an suallillea'in he~ill'e, dli•Fim donldli~ ktarl!ar, ce-
vap vet<ay\im. (Pelle dogru·seslerti)
HA AN BASRi BEY (Kare&i) - K'emalli.' !Jlilta:r'afii
ti-
l e, soz so)1J!einteferl h1zEmid.tr. Handiye Ve!ld'llirun bu-
J:1a'Cia soz soYJ.emesi cfogru degfiil.t ik.
YUSUF KBMAL BEY (D.eva:mJ:a) - Rizflm is-
•'<klnuz da btidur: B'a~ka tiir ~ey degild'ir.
·BlR MFiBUS - israr etlmesi liizrmldtr. (Gi.irWti.i-
iler)
:&BtS - Karar yokltu.T. Bir arZ!lldan i•barettir. 1-fu!
,niditye Veilc•il1i ce ap verlm~Y'i arzu elfflii, ben de soz
verdim.
YUSUF KBMAL BEY (DevalmJia) - FJfuntllim
za.m'C!d!i.y.orum, mevzuubahso!>an m:eselc i.iy ndkltali na-
2laddla;n arzetl:ifmelle ve te'tlkliik eid !l'miclc Liztm geil}'Q['.,
;Ef;rlnoi nokta; bu mesclen<i n tariiih~; rl<;linc1 !Me-
ta, bu:gi.in ya.ptrr'a n mUS...Wden;in, )lla!nli miisvedtle dli;yo-
rmm, 9iinJklii he:rui.iz irnm eidJilhlerm~tir. !mz'a edillTidc
~~in hazrrJa:n:a n ve l:>aZt ndkJta[a)rnu ~lid telk'ra:r gfu:-
den ge9irmeJc kJalblif oba!n b'ir illila:fruame ak(Jline bu-
r~i.i.nlklii Via.2litye~Cv si·yas\i•yem!i2ll'n, vvlilyeti m'aJiliyemlirzJin,
vazi~~eti dalh!i~.ryemli7ii n, va:z!i~ h<11rici~2lin lli:zti bOy-
•Ee llir i~i•I:af.na'me aJkldine mecbur turup tutma~hgt me:-
se~ildir,
Taruhye h'akkmda urun u..zadJrya. s0}1lemiJyecegliln,
ma•l umunuidur. Yia.1nr•z- Meollisi MnJi~ her n!dkit!as1
 t : 93 15 . 10 . 1337
mathl!m olmia;l!l!drr. Yalfmz MecEi.s1i A!lillliille lrer nok.tas1
mahim al'aJn tittahare h:i~ ve hi~ "kJarntn kk blir ndktlast
lklaJrnlairnlalk. l~In g~enld.e bi r l!kli ~ o!du; a.rzettlim,
hugii.n mu£assahn al21atlmldk ist.erti!m.
IMaJ:umu 1Hidiz evvela Bektlr Salmi Bley bi!r i•llih1if·
n.alm~ alkldeltlt!i, sonra buraJd!an mu'k:•aJIJil bi•r telk!fif ya-
•pl.l!dr, sonora FJia<nlktren Bi.io)llyon bur'aya geldli, kanu~ul­
ldu. 8ont1a Frlllllikl'e'n Blil)llyon giittli , Ku!Jilldi.iye galdii.
Sonra koen'Ciii Huk;i.imetluyl·e vu!ku:bultan muhabemtl ve
HL~kli.ilm'elbi nin aki'e~ta son k!aman di1yere\k ljize b'i:r proje,
lbi r mi.iiSlVIeJddl,e t'elcl!i•f e~~i. Bu.n'dlan sonrn bu Ylll.nii agus.
1tosun 12 veya 15 ~aTti'h' re~j'ne dogru a!ra:rmzcJia t1i<r mu-
•h:a<be-r•e ceryan e~tli. g :z:e dedi k'i KriiiduklU\Ien; size
·1!elldif etuikfurjmli21i kabul erti111iz mli, etJmli•YM mulsu-
rnuz? B:z K U~i.ilk•IU\cfen vUJkubuhiln telkhi.fe 21lllten cevap
vemn' i~Uilk ve burad'a da ar21etr111i~t9m. Demi~tim k'i ljir-
•talkrrm n<dk<t!al~r muhtacL bll!v21:hh. Su m:e&eles·i 91lk•ar-
1dr.nrz; gUmrUik: me&e!lesi 9t!Jcarclrnrz. Bunlar muhltacr
aiv2l'h~ir. A·nlk'a!ra'ya. ge~i p gelemfyccegti nizii soi1uyor-
mu$urnuz. G'ellirsenliz bu oihetl'erii konu~uruz <fed'ik.
Onld'an SOillTa teik:r1a:r bi'Zie !stanbul'dan b'rlVll$1t:'ll, 0 oi-
2lim aguMlos i9inde esaslia•ndla mu'tref!\kiiz, t~ferru<llltr
!konu~alk i.ize,re mosyo Fran!klen BUyyona mezunri-
ye't verir, gon:dler<irsentiz iyi olur g'~bi bir te'lg'raf verlir-
seniz... Bize ne demek i te&i'kleiiinl pekala anladlk,
zaf1mrzdan is~i£ade etmek ~stiyo!'lard1. B iz dedik ki
esa!>ta miHte£ilktiz, muh~act tavzih olan nlika:tt gorU~­
mek iizere Mosyo Franklenli gonderirseniz ... Ve nli-
hayete ka!dar mesele)lli te~kik etmek i9in... <;iinkii
Franklen Buyyon buraya geldigi vak·it, canrm bize
·e sasta mUitlte.flik degil miyiz. Esas ne? Si:ninle anla~­
ma'k esa:smda mU~tefikt iz , ded!ik . c;un'ki.i e asJarda mi.it-
t'efik dei?jifdi'k . tEsaslarda mUtrefik idli'k Bu noktay1
IMeolis,i A1,inize arz etmek istiyorum. Bila:hare bel-
'kti sui tef irlere maruz kalrr. Franklen Bi.iyyon bura-
ya gcldligi za'man bu noktadan b~Jand1. Bir d'e de-
dii ki, adeta hie;: •konu~a.cagJ'mrz bir ~ey yokrtur. Ki.i'ti.ik-
!Udcn gonderii lcn ~eyi kabul et'llik demed.i'k. Esasta
mi.i!itefi'kiz ded!ik . BUI1adan ba~la'd1 ve mi.iza'keren1n
'tam cereyam, juiraf ecfey'im , pek ho~ olm'ad1. Tabii
o nok.tadan ba~~adJ, biz ou noklaya tamam~yle bir
n'~taya titlkaz edersek... Aimrr oir tarzda pek tatb
olarak cereyarn eder ~ir Varzd'a · mi.izaiJ<ere icra edeme-
ldlik Onun i9in bugi.in meydana yrkan ~elcilller epey-
ce kavgalar neUicesinde meydana ~rklt1. c;unk'ii ka'tl
'ka'ti d1iyor idli. Hep .. .
Tabii arka•da~l~nn maddelere vukubulan ~birazatJ,
yarl!i bu klcstm tarihi lbirtikten sonra arkada~1arm mad-
delere vutku!bul'arn itirazlanm hereti umumiye haiJ<.k m-
- '326-
C:2
dak i sozlcre terdih etmek i'k~i m eder. Onun i~in mu-
saudc buyurursantz o oihe'tleni arz edeyim ve evvela
en agn: suallerden mi.isaade edersen~z 'b~layay1m.
Zannediyorum ve ci.imleni21in malumu ol'du ve ci.imle-
niz d;nl'ecliioiz. Sua11er ha)inde en agrr mal s~rn Bey
!Jirad~rimi21in suali, en agrr tenJ<iit hatf inde Do'ktor
Mazhar Beyin tenkid'i oldu.
Srrn Beyefendinin suaHerine cevap verecegim ve
hatta dtiyet>iUi !1im ki bazrlarma cevap veremiyeceg~m .
Onlara fi'i liyat hukukan cevap verecektir.
Birinai sua!, Su.riye hudu{lunu Fransrzlarla yap-
mak ve Sur·i ye'yi Fransrzlara terketmek veya:hut Fran-
srzlara .ilhak mahiye'Vinde midtir? Degildiir dtiyebilir
misiniz arka·d~lar?.. Mi.i'saade edin•iz, ha ... (:i.in'ki.i
Sevr Ahtitnamesi okunmu) gorillmi.i~ti.ir. Behemehal
lJ;ir kutai araz·i oir deVlerin halk'k1 hakimiyet ve sal~a­
natrndan 9rk.ma'k i~in orasr mutlak'a. saratiatoen o dev-
le.t tarafmdan, ben bunun hakkt altanatrndan vaz-
ge~Vim , demdk: Jazrm. Bu. bizim tarihimizde ma:atte-
es i.if, maarteessi.ir pek qok misalleri var. Cezayir'den
tutunuz, Mrsrr'dan tutunuz, Krbrrs, Bosna . Hersek .
B iz bunlarm hie;: b ir vallditfe sahiipleri degil idik. Fa'ka:t
hakikatte hatkkt hi.iktimraniyi hllliz i·dti'k ve bu hakkt
hi.iki.imranliyi haiz ~imdiye kadar devam eden ... Sevr
Ahidnamesini bize tekl·if edenler onlarm her 'biri i9in
bi.ze hakkr saltanatrmrzdan feragat sozUnii ~stiyorlar.
Binaenaleyh boyle fi.izu.Ji bir i~e giri~mek, hakkt sa(-
tana~ran sarahatan feragati soylemeksiZJin bu oranrn
hakkr sa1tanatJm tazammun etmez. Haktkt sa1tanat1
rer•k muamelesin:i tazammun etmedik~e 'b'ir n:okltrui na-
zardan evet diye veya hayrr diye ka:ti, bugUnku Mec-
•Jiisi muhteremenizi bundan sonraki emsa1!i abile~i te-
min edecek. Emsal... Ve tariHi ... Ben soyliyemiyece-
g!im . Bunlara vukuat cevap vereceJktiir. Biz bOyle bir
fiiL! girmeye mecburuz. Ci.in'kii Pozantt'ya kadar olan
yerlerimiz dii~man ayag1 altmdad1r. Se'bebi de zaru-
r.eti 6iiliyed•ir. Binaenll!leyh Suriye'nin ha'ktkJ saltana-
ttrm clbtott'e ve elbeiVte ba~ka umuml bir sulh'te te'krar
mevzuubahis oJmak i.izere btiz ontd'an feragat edecek-
sek, orada 21ikredilen ~ekilde olaC!aksa, orada tayin
etmek lazrmdrr. Sonra buyuruyorlar ki Frans121ar
mi.itareke ~erai'~i olan Y.ilson es'aslanna riayet edecek-
1er mi, e'tmiyecekler mi? 0 mal'in cevabmL ben kolay
buldum. Soyllseler de, yazsa:lar d'a bence btiyi.i!k bir
1
lifad:e etmiyecegi ... DUnyaca bUyi.ik bir ifatle efin.iye-
cegi ci.imJesi tara{rn'dan si)yleniip in'kar e'dliimekle salbit
olur. « Men cerrelni.lmticerrep h'a.lterbi'binnoedame» DUn-
yad'a ne Vi·J:son prensipi, ne hak prensiipi var. Di.i:nya-
da ancak kuvvet prensipi vai'Chr. Onun ti~in biz ken-
dimizi prensiprerJe igfal etm\iy'eti'm. YaJmz ~unu bile-
 t : 93 15 . 10 . 1337
!t;m, biz hakperest olallm, ha'kka dogru gqdelim. Yal·
mz bi,h:l'im ki, Ti.ir:ki.in si.ingi.isii hedef~e her yerde ile-
ride oFdulk9a biz her zam.an ileri giderk Si.ingi.i ile
kazam~a,mn ~imdiye ka:dar J<laybediMigi va'k.li ise ve bu
Huki.imetc atit ise ci.imlemiz mes ulliz, m'aziye, tariihe
alit i·se mesul olanlar di.i~i.insi.inier. Bize m illeiti n ta-
mamiyle muvaf!'k ve milletin tamamiyle arzusuna
muvaftk ve emsali atiyeye kar~t ~ocuk!anmtza, to-
runianmtza k·ar~t if~ihar il'e gost'ert'lecek bir vesika ge-
•tird!;:k diyemeyiz. Kalbimizden kan akarak, her gi.in
b:n ti.irli.i azap gori.iyorsamz sliz de oylesiniz. Fakat
b:"n ne duyuyorsa'm ve ben ne kadar mesul isem siz
de o kadar mesufsi.i ni.iz. Bu ~Uphesizd.ir, mesu~iyetli
'beraber -deruhte ediyoruz. Red'dedeceksek beraber
re'ddede~im , kabul edeceksek berruber kabul edelim.
Ba~a 'ti.irli.i degildir.
SUI(yc:'nin ~imalinde HilkatJtan beni Turkmenistan
nam:yle yadolunan .. , Ayn bir Huki.imet ~ekhne i£ra-
gt du~ilnU!mU~. Bu sua!·e g'erek ,Seref Beyefen'di, ge-
rek sa!a'hattin Bey ve gerek M azhar Bey ve diger
ha·~ i pler zannedersem ci.im!•es.i temas etti'ler. Yani An-
ta:kya ve havalesi veyahut oradak•i Turk ktl!ast mese-
leSJi . S'imdi mufassalan arz edecegtim. <;unki.i burada
umumi sualler var. Umumi sualleri I:YibireJ.im sonra
geliriz mi.inferi•t suallere.
Mukadderatmm kendilerine ter'kedildigine d:alir
bir kaytt olmamast kasti midir, yoksa bir eserli zi.ihul
mlidi.ir? Ne kaS!Idlir, ne de eseri zi.ihuldi.ir. Yan•i mi.im·
kiin o1saydr buraya konu1acaktJ. <;i.in'kU buraya ko-
~uhnasmda kastt mahsus vardt, ntitekim Anta'kya ve
havaliS'i Ti.irkle-ri ir;!in istenildi ve sarahatan gos'terildli.
Fa:k'at maatteessUf kar~tmtzdak i bu israra kar~t; bu
tale-be kar~t ~id'detle isl'ar eu.i.
MUST'AFA BEY (Ertugrul) - B~tna ... Fmnstz-
1arla Misakt Milliden fedakarhk ederek itiilafname ak-
<lii, ·atiyen ....
YUSuF KEMAL BEY (Devamla) - Simdi arz
eJeceg)im. Servet Efendi Hazretle11inin izah buyur'duk-
lan istikl1i1·i tam ndkt'asma, yani gerek miiessesoat me-
st-~esinde ve gere'k eka1Jiiyetler meselesinde FranS'a
murahhast teklif et~i gi nikatta , benim zanntma gore,
ye111iden bizim istoiklal,imiZJi takyit edecegi bir ~e'kN is-
:tiyor'du, falkat israr olunodu. Biz kabul etme!dik ve bu-
gi.inki.i mi.iessesa1 mesele'siinde mi.iessesatm bura~a be-
kaismi kabul ediyoruz. Malumu aEin:,iz di.inya\:J.a mut-
lak ti:Strkla~ voktur. Her devleti n isliklaili kendi ken-
tdr:ne kenldli tarafmdan ta'ky ~t edilir. Ornda'ki muahe-
dat, malumu <iliin:iz, tarafeyoti yek'd igerine veyahut bir
~k taire:ft yek\:Jigerine raptMe, vesrkalar yahtrt umde-
-327-
C:2
ler yani yi.iklenilmi~ birtaktm ~eylerdir . Onlar devlet-
lcrin istiklaHerin'i takyut eder vesa1i'k:Vir. Yalmz farkt
ncd ir? Bir ncv.i kaYdi vardtr. Onlar oraya :isteyere!k
deM zorla konulmu~r. Binaenaleyh isti'kl1il•i mut.
lak yo'k.'t ur. Devletl·e rin beyninde ahitname ak'detine-
leri onlan birbininc az ~ok ta'kyi't e<der. Biz.im, mi.i-
csse'saltm burada kal'masma nzamtz, istiklali:mizi bir
nevi ile takyit etti. Ancak dikka.t buyurultursa en
biiyi.ik ananevi miiessesatm memleketimiide es'kli
usuldc katm'ast, yani Fransa muraihhaslan bize gayet
'ktsa merlin .tek~if ediyorlardt. Bek>ir Sami Bey i't!iJaf-
namcsinde olan metin gayot ktsa; Franstz mi.iesses<aJtt
hayn;ye ve st'hhiyenin ipkas1 diyor. Fa1<'at biz onu ip-
ka diye'bil,iyo ru z. Bilmiyorum biZJim li.iga;t ki!tabtmtz-
da ipka keJiimesini Iaytkt ve9hile tetkik edemectii'rn. Fa-
kat bunun mukabilti olan Franstzca (Mimtenlir) keli-
meStinin , manayt ILigavl ve is'tlifahisini tetki'k ed~biJ'd ,ik~
Onda vaziyet~i sa'bl'kas'iyle, ahvalti sabikasUyle muha·
faza manastna. Onun i9in bu da boyle ise ltamamiyle
tercUmc edilmi!) demektir. Faka't mi.iessesa.ttn mem-
lt'kct im•izde mevcudiyeti de ib kat kapii·ti.ila>syon math-
su!Lidur. Yani mlies~esatm meml'ek~im•izd'e vakt.iyl·e
•tes·isi, daha dogrusu kapitti.i~asyonlar o zaman~ar Dev-
fe t,: m:z l1arafmdan, P:~di ~a htmtz tarafmdan li.itfen ve-
rilm i ~ •i mt•i yazlard t ve ih.san·lardt. Yalmz vahidilitaraf
idi. 0 zaman veriimi~ ·idi. 0 verilen, bugiinki.i hu-
kuku adiyeye gore ... Bunlar kapiti.ila'Syonlarla. mi.im-.
t2Z b'ir hal'd e idi, yani bir devtet dahil,in'de o deV!etin
arzusu olma'ksll!n d iger devletler tl:a'rafmdan a~tlmt~
mektepler vard1r. Fakat, bizdeki mi.iessesatm mazar-
ratJ i:>'m ada degil, bu suretle padi~ahlanmlZln yine kendi-
lerine mahsus ihsa nlariyle, kendilerine mahsus kanunlar
ve kavaidiyle idamei mevcu'd'iyet etmeleri, ifay1 vazi-
fe etmelericfir, muzir olan budur. Yani me'kltebi Ma-
aPif Nezaretimiz tefti~ edemez, bihnein dok~oruna,
tabibine g'idip bizJim Sthhi-ye Nezaretimiz silllll sora·
maz. <:;i.in'kU kapitiilasyohlar vard1r. Bilii ez-en bud'ur,
bizim hakkt istiklalimize dokunan budur. Burayt sa-
rahaten 'arz edeyim . Bu husuS'ta aram1zda pe'k. ~ok
mUca'dele oldu. Simdrki arkada~tmtztn soylelligii sozi.i
tekrar ediyorum: Ordumuzun kahramanl.t~iyte gfilt-
miyor dedi.
MUSTAFA KEMAL PA$A (Ankara) Krim
soyled!i efendtim?
YUSUF KEMAL BEY (Deva'rrrla) - Soyledi.
Arkada~lanmtzdan baztlan, Ordumuzun k'ahrarnanh-
giyle mi.itena'S!ip g utmiyor dediqer de onu soyltiyoruz.
Bu Medis de o Orduya ·istinald ed•iyor. _O rdu da Mec-
Nsin bu diedigini yerin'e ge~irrnek:. 19in harbediyor,
kahramanltlk yaptyor. Bu miiessesat meselesinde,
 t : 93 15 . 10 • 1337
r;:uolkii mii'essesat meselesine taalluk ederdi ve heyeti
mu11ahha:sa ~9in ve biz:im i~tin bir muvaffa'k•iyet ol-
mak iizere arz etm~yorum. <;Unkti o muvaffa:kiyet bi.i-
tiin itilafnameyi milletin menafiine azami surette mu-
vaftik bir hale ge:tirme!k i.izeredir. Faka.t bu mesele-
ler, bu k~dar konu~uldll'k.tan ve , amiyane olursa da -
iiki tar.af bakl'ayt tamamiyle <;t'kardtktan sonra ... Kabul
ebtikle11i ve bize bir mek,tupla bildirecekleri zaman
'biz d!iyoruz ki, ne miiessesat idame ettireeegiz, ne
lidamei mevcuoiyetlerine miisaade edecegiz. Su ~art­
•la J<li, o miiessesa't biZJim DevlehmiZJin menfaabine mu-
haJlif propaganda yapmtyacak, bulunamtyacaik diyo-
ruz. Bin·a enaleyh oyle zannediyomm ki , ilk defa ol-
mak uzere kapiitiilasyonlann ilk temel ta~mt pan;;ah-
yoruz. Fran's tzlarla mucss·e sat mesel'esinde... Bundan
sonra o da bu me'ktupta ona saraha'ten cevap vermek
mecbu11iyetinded'ir. Turk kanunl•a nna muhaM olursa,
biz diyecegiz kanunlanmtza muhal1iftir, kapattnz.
<;iinki.i taahhUdUnU ifa edememi~tir. Simdi suale av-
det ediyorum.
tki mesele vard1. Bi2lim istJikllafimiZJi takyit edecek
araniye muteaUik .. Menafi1i ikltii'sadiyeye mUteaHik , bil-
miyorum, araziye muteaiJ.ik hudut meselesidir. Bu-
nunla zannedePim ki, hiir;: bir kimse kalktp mUdafaa
edemi}'1ecek'~ir. Hudut meselesinde JSrar, Mecl!i•si Alli-
nize soy~iyecegim budur. Her ~ey yaptlmt~ttr efen-
d'ifer. Ger;:en'k i mUkaleme'de n·e kadar kavgalar oldu.
Bu defa gdirl'ce hudut, hudu't. Fakat rica edenim, hu-
dudun ~imendifer o1'mas1 istiJ<ilaNmizi takyit etmez ..
Vaziyetim'iz her noktadan tak}'lilt ediyor. Yalmz eger
is'ti•kliil'imizi muhafaza ediyorsa. tstiklale dokundur-
madan ise menfaat menafi•i maddiyei arziyeye ka!Jr-
sa o bi•r taraftan kazanmakltgnruz muhitemel ohm
menafii'i dii~nerek mukayese yapaltm. Men·af'ii a,rzi-
ye ve madd'iyeyi nazan itibara alahm. Hangisi karh ' kerleri de dahil degil, k1im ger;:erse onlar da para ver-
ise ona giddim. Efendim kehlmelere daUma di'k'kalt edi-
niz rica ede.rim. ist•iklal noktasmda oylle zanne'd!iyo-
rum ki, bu ibilafnamede bir ~ey yoktur. Fa.kat Misa-
'kt MlitlimiZJin sarahati ves;hile bu1unsun, Ti.irkJiye'de
bu'ti.i.n Tii..rk yerleri bizde olmah id!i. 1k1 yiiz eHi bin
Tii~k dediikleri g;ibi bel'ki Anadolu'da te~ekkiil eden
devieit~er gtibi biZiim dairemize girmiyor. Binaen'aleyh
M~sa'kt MNl!inin esaslan.
SUKRD BEY (Karahisan Sahip) - Bir sua! so-
racagim . (Sua! sormtyaliln, devam sesleri.)
YUSUF KEMAL BEY (Devam'la) - Binaenaleyh
Mii"Sa1o Millinlin esaslan noktai nazann'dan, yani hu-
du~u miHtimliz da!hii.Jin'd e istikilal ve hiirr'iyeti tamtmtz
ndk!tai nazanndan m~Ie tetkl'k edi'iirse Mis·a kt Mil,
-328-
C:2
!':miLe mu'haJ.if hareket etmiyoruz. Fakat arazi nokta'i
nazann'dan tamamiyle em'eliiJniZJi isNhsal edemiyoruz.
Nis;in veriyoruz? Eger mukavele akdetmek, imza et-
mek laztm ise, bu zarurete binaen veriyoruz. Yoksa
Franstzl·a nn hatm i9in, ~u veya bu ihtiyaca b.i naen
ve.rmiyoruz. Hiis; bir va'kiit de Biiyiik Millet Meclisi
ve onun Hi.hlciime'ti kolunu kesip de aci•yarak kangren
olmamast ... Antakya Tiirk.tUr ve daima TUrk kalacak-
ttr ve benim kai!Jim daima onunla bera:ber kalaca'k-
ttr. Bliti.in Tlirkli.igiin menfaaJti namma buna katlan-
mak (1zttranndaytz. (Yalmz TUrk degil sada:st.) (I)
H a ytr Tlirk dedigim galilJt degild'ir. Eger MecJiiS~i Ali
kabL~l ederse Osmanll ke~ime5'in• i kullanaltm.
Soma efendiler; all'ttnct sua[: Dscra i9in'd e gi1mek
isrem·iyenler varsa onlar da nzalan hilafma iadcolu-
nacaklar m1dtr? Bunlardan zannedersem miiltecileri
biz vermeyiz. DevlerimiZ)in. milletimizin ~iann-a mu-
ha!iftir, m[ilteciler verilmez. Dseranm ir;:erisin'dle git-
miyecegim, ben burada kalacagtm diiyen·l er verilmez,
U:;cra iadesi demek c~:· bren buradan iisera r;:t•kannak
demek degifdi:r. Onun i9in temin e'debilirim.
Ycdinci sual olarak : Harbi Umuminin ve elyevm
ask.cr ve mUiki idaremiz aJ,tmda bu1unan yerlerin
ltahl<i yesine ne g ibi esbab1 muc ibe ile muvafakat edil-
m i~tir, ne igin hudut kabul olunmu~tur, sual1ine ri.icu
eddim .. . Teminata raci Fransrzlardan ne nispette pa-
ra almacak:ttr? Franstz askerilllin naklin(fen para alt-
ntp almmayacagt. <;;iin1kii burada mevzuulbahi·s olan,
hu'kuku iimmeye talluk eden ~ey, Simendifer Sirke-
tlinin hukukuna tecavUz edifmesi degildlir. Biz asker
ger;:er mi, ge<;mez mi meselesi, yalli biz k'en'd i kJ.t,ati
arazim iz Uzerinde ecnebi askerinin geQip ges;memeSii-
ne miisaade eder miy'iz, etmez miyiz? MeselenJin esa-
st budur. Yoksa kaidei umumiyeye gore Frans1z a<>-
me9i liiztm gcl'ir. Ya1ntz olsa olsa bizim askerleri-
1
miz ger;:ti8Ji ~aman kumpan•yaca mii:saade )1aptlnuyor
mu? (t ~>klal sesleri) MUsaade l>uyurun arz edeylim .
Her devlet duger bir milldte 1ken<fi mill'kiin'den asker
'imrar etmek hak'kmt verebiqir. Bir menfaate mebn'i ise
bizden har"iv kalacak olan ktta·i araZJiye 'kar~1 aJsktl.r
gec;irebil'mck ~a!1tliyle ...
Simdi efendim zannediyorum, meseleruin esasma
gelec<>lf m. Onlara siz kend1i daireniz:in dahihintd'e Ce-
nupta kalan nO'ktada mutasarnfsmtz, orada tasarruf
ecfecehiniz. Bir devlet keyfemaye~ hare'k'et edel>il-
mck i((in oraya · bir kuvvet gondermektedir. Dinaena-
(1) Parantez irindeki kelimeler tarafrmdan ek-
lendi. M. Vnver
 t : 93 15 . 10 . 1337
leyh meseleyi 'ben bu noktadan tetkik etmiyorum.
'Bi21im Mtislfunardara kar~1 gonderrlecek, hemdinler'i-
mize kar~t gi:indel1ileddk, dtinkti kard~terimire kar~1
gonderilece'k, o n'dkitaii nazaridran tetkik edelim. <;tin-
ldi yalmz o degil, terkettigimiz arazide kalanlar da
diirrkti karu~lePimi idir. Onun i9in bunu umumiyet
i(j'linde di.i~tinehim . Yalmz denilebi}ir !Qi kendilerine
b~ka bir hat yapm da gondenin. Bu da denebilir.
Spnra ... Havzai madell'iyesi ka~ kilometre, mesaha'i
sa't hiyesinde de mek~uf maden olduguna dair 1ktisat
Vekili Bey arkada~tmtzt cevap ... Mi.isaade ederseniz
ben vereyim. Franstz mtiessesatt sthhiyesinin mahalli
hfrktimetlerince 1efti~ine mi.isaa.de edilecek midir?
Bi.iti.in davamtz, btiti.in •iddiamtz bu idi. Edilecektir.
Arz e~rigim gibi onqar bizim kanunlanmtza muhatif
bir harekclte bulunmtyaca·kttr. Bulun:dugu vakit i~­
te bi.aim de bir hakktmtz olur sormaya, tefti~ etmeye
c sairc yapmaya .. Cezirei lbni Omer'e kadar Franstz-
lann sokulmasma mi.isaade cdildigi takdirde. Fakat
kabul, ademi kabul, yani Musul tirerindeki ha'k.imiye-
timizin mi.ies_i r olacagt gerek siyasi, gerek asktri
nokta•i nazardan yine meselenin umumiyetine, yan'i
hL~dudu kabul etmeye aittir. Ayn sual degi•l, yine ay-
nt sua!: ('iin'kii Cezire'ye kadar sokutmaytp da Mu-
sul'u bize temin edecek bura degil... Daha a~agtda .
Biz bu yolda btrakacak olursak Musul'u bize temin
e'dece'k ~ey ba~kadtr . Rica ederim, Musul'a her va-
l<'it biz ha!Qimiyet edeoegiz. As!Qeri oiheti ben bilmem,
a'khm <!rmez. Siyasi oihetini di.i~uniiyorum. Cezirei
flmi Omer'e kadar hududu kabul e't'tik diyerek hi~ bir
va:k~t bir Musul'·da ....
Sonra on ikinci sua! : Birinci mektubun birinci
ftkrast bizim taraftmtzdan yaztlmast laztm · gelirken
Franstz murahha l'an tarafmdan yazt lmt ~; aksi olmu~ ­
tur. Strn Bey !1iraderimiz biliyorlar k•i, biz bu mek-
>tubu verd'igimize o da aldtgtna daJir bize me'kltup ya-
zacakttr. DiplomaSli usul bu'd ur. Binaenaleyh o bize
verdigi mektup'ta bunu tamamiyle kabul etllligini ... Astl
mek'tubun ruhu, esast biZiim taraftmtzdan si:iylenmesi
laztm geldligi •icrin taraftmtzdan boyle yaztlmt~ttr . TUrk
kanunlanna tevfiikan .. edecek . Franstz Hti'kiimetince
fl'krastna Jtizum yok. Bence bu frkray1 koymak>tan,
1lwymamak daha evl.fudtr. ('i.inlkli TUrk ~irketleri ola-
oaJk>tJr. Onun sermayesi ne olursa olsun ~ahs1 manevi-
si madem'k•i bizim tabii mizdir, bizim! kanunlanmiza
tab:d>:r. Adli, mali kapi'tii:asyonlann bulunmast Jehi-
mize mi, aleyhimite mi? Osmanh ban'ka1art eski ka-
nunlar-a tevtiik:an kurulmu~tur. Yolksa ~imdi'ki ~irket­
ler Kanunu n~redi ld : kten sonra te~ekkii1 etmi~ degil-
&ir. Hepsinin ·kurulu~ tarih ve sureti tees·suslerini ~e-
-329-
C:2
killerini nazan itibara alalim. Adli ve mall kapitulas-
yonlann meskut btraktlmalan Iehimizdedir, aleyhimi-
zc degildir. Eger hudurdu kabul et'tiks'e, kemali ce-
saret ve ~ecaatle arkada~lar kapi!ttilasyonlann lagvm1
kabul et~i rd i k der, idim. Boy'le bir gaye degil befki
ibfata mazhar ktlan diger ... Y:alntz kar~m12'X!:ak1 mu-
rahhas ~ahsen kapiti.ilasyon'lann Hgas1 zamam gefmi§-
tir, mutlaka kapitillasyonlar bir ctimlede ortadan ka:l-
dtnlacak ~ey de.Mdir. Biz on'a ctiyoruz. 'b u memlebt
bp'tiilasyonlan ilgaya karar vermi§tir.
BiR MEBUS - Bir sua1 miisaade buyurun.
REIS - Sorulan suallerin cevab1 bitsin, ondlan
sonr" si:iyleyiniz.
YUSUF KEMAL BEY (Devamla) - Kapitilla's-
yonlartn ilgasmdan sarahat:en bahsetmek miimkiin de-
gildir ve zaten yeri de degildir. Bu za'ten di&'er dev-
lctlerle gorii~iildi.ikten sonra hast! olacakittr. Yalntz
mi.isaade buyurunuz, gtimrtikler mese1esin'de kemm1e-
ri cvvelce bu Suriye Tiirkiye menafii >arasmda ora-
lara mahsus bir giimrtik vazunt ve bu usul teessus
edinceye kadar iki tarafm hi~ bir tarife ihdas e!tme-
mesini teklif etbikleri halde biz o teklifile11i reddet~
t'k ve ak<.inli kabul. ettik. Yani ~u sanoalklar ara:sm~
ca bir u ulii mahsusai ri.isumiye tesis olunacakhr diye
btrakttk. Bunun temini zamaruna kaJdar Hoi lta.rafm
da serbes~iyeti teemmtin etme1de, yani bizim gtimrii!k
almak'ta serbcs'tiyer~i mizi ztmnen ka!bul etbirm•e'kJe yi-
ne kapitiilasyon1ardan dolrunba~h bir sutdtte ~ifu..de
ooiyoruz. Onun i9in kapittilasyonlar f11esek!sin(ie bin
bu var. bir de demin an: etfligim gibi. Bumann ilisi
de Jeh'imizedi r, aleyhimixe degildir ve b~ tfuilu
mevzuubahis olunmamt~hr. Astl kapitiila.S'yonlann il-
g'ast bahsi sulhti umumiye btrakJ!mt~tr. Yunanhlarrn
tzmir'e ~tkmalan ve onlan Anadolu'ya seVkeden mrl-
lctler meyanmda Fran a da bulunduguna nraza>ran
Fra nsa'nm Yunan Hi.i'ki.imdbiyle arasmda mi.inla'seba-
tm ne ~ekil alacagmt tabii biz sormaytz.
HASAN HA YRt BEY (Dersim) - Sevr Muahe-
denamesini imzalamt~ ...
YUSUF KEMAL BEY (Devamla) - Suali al,inri-
z.i anhyamad tm. Yunanhlarla Fran~a husumete gele-
cck, ona ·ilan t harp edecek ... Ta l>ii bOyle !1ir ~ey iste-
1
yt:m eyiz. Yalntz ~imdiiye ka{jar gi:irillen asanna naza.-
ran Fransa Yunanltlara kar~t, bilhassa Kon'stantin
geldikten sonra daima onlara has1m ve bizim 1ehim'ize
harekct (·t b ~ D ogru, yalan bize mahsus olmak tizere,
burada bunu mahrem olma!k i.izere Meclise arz ede-
yim. Bu son konferans esna's mda, Paris·te in~kat eden
konfcransta malumu alliniz fngi·lizler Bogazlarm rnu-
hafazasmt Yunanhla•ra terketmelc ist:iyorlardJ. Bun·
 i : 93 15 . 10 . 1337
dan makS'a:ti<an, yani ilk teklifi ederken Boga:zilan n
muhafazas1 'kiiUiyetJ.i a.Skerle olur, biz de orada ~ok
asker besliyemiyoruz, mcnfaatimize muhalif oluyor,
biz bu kiilfe~ten kurtula1Im, biz/ bunlan Yunan!Jiara
b1ra 1kahm diyerek l:)ir tekLif etmi~ler: tta'\ya, Fransa
reddetmi~ler , mahira:ne bir Surette redk!Wni~ler. De-
mi~Ier bu meseleyi ehlli hilbreye havale edel!im. Bu
mr::seleyi askerlere havaJe etm:i~ler. _ Askerler Bogazla-
rm muhafazas1 killliyetLi aS'kere liizum olmadigmi, az
a.Skerle bu i~in miimkiin olac·a gmt si:iylemi~ler. 0 Sl·
rada i~ittigimize gore Mosyo Briyan; eger Yunanhlar
istanbul'a ve Bogazlara girecek olursa Suriye'de bu-
Junan ask'erler dahi Tiir'k<iye ordusuna iltiha'k edip
onlarla beraber Yunan'hlara kar~t miidafaa edecek1er-
•dlir. Bu si:izl•er miizak'ere icra etmekte ol'dugumuz bir
zatm bize si:iylemi§ CYldugu sozle.rxlir. Yaln!Z bu suale
ccvap verme!k is;in Yurranldara ilam harp ed~n. Yu-
nanld-ara iHim husumet edin•iz gibi bir §eY Fransa'dan
·i stenemezdi. Yaln1Z Frans1zlann §imdiye kadar Yu-
nan:JIJara kar~I •ini haz ettigi ~attt hareket bu gibj ~ey­
l] ere mi.inha's irdir. Onlara cia si:iyliyere'k Meclise arz
ediyoruz ki, a'ksi takdirde h iliif1 sabit olursa biiyuk
bir mesuliyet terettiip etmez.
Simdi efendim di.inki.i ve bu gunku hatip arka-
da~lanmm soyledikleri sozler, izhar ettikleri temen-
niyat is;erisinde bu itilafname metnine dair arkad a~­
lanmizdan biri aff1 umumi sozunun mutlak olmast-
na nazaran hukuku ~ahsiyede. hukuku husussiyede
nas1! olacagtnl, binaenaleyh hukuku ~ahsiyenin bun-
dan istisna edilmesini teklif ettiler. Ondan garaz umu-
ma ~ami! olmak i.izeredir. Yoksa bizde oldugu gibi
onlann hukukunda da Devletin, hukuku ~ahsiyeyi <>.f-
fetmek salahiyeti yoktur. Var m1dtr? Kanunu esasi-
mizde, kanunu medenimizde, ahkftm1 umumi ye mi zde,
Devletin hukuku ~ahsiyeyi affa salahiyeti var m1? Mu-
ahedeyc girmesinde de bu salahiyet ihdas edilmi~ nl-
maz. <;'iinkii itilafname Kanunu Esasiye muvaftk ola-
rak akdedilmelidir. Kanunu esasiye muhalif olan iti -
lafname muteber degildir. Onun iyin tam kelimesi
umum mesaile ~ami! olacak ves;hile degil. .. Mamafi
Meclise. (i.inkii <;:ok _ehemmiyetli bir mesele degildir.
Ek.alliyetler hukukuna dair maddeye diger mem-
leketlerdeki islamlann hukukunu, mesela Garbi Tra k-
ya'da bulunan milyo!llarca Ti.irki.in hukukunun mu-
hafazast hususlannm ithali mevzubahis oldu. Bu ekal-
liyetler meselesi aram1zda pek bi.iyiik ihtilaf oldu . Pek
biiyiik meseleler ve kendisine verdigimiz ~eki!lerin bi-
rinde bu, sarahaten zikredilmi~tir. Balkan devletle-
rindeki miisliimanlann hukuku rhutekabilen temin edil-
mek §artiyle diye konulmu§tur. Murahhas kendisinin
-330-
C:2
Balk.anlar ile aras1 olmad1gi ve kendisi i.izerine du~en
bir vazife olmad1gi ve herbiriyle akdolunacak mua-
hedata konulmas1 laz•m geldigini, kendisi buna mu-
kabil olmak Uzere Antalya ve havalisinin umumunu
zikretti . Biz de du~i.inecek olursak hakikaten bu boy-
ledir. Onun is;indir ki Fransa bunu teyid eder si:izi.inl.i
reddettik. Yani biz dedik ki, bu ekalliyetler meselesi
bizim misak1 millimizde dedigimiz.
Sonra arkada~lanm1zdan baz1lan bu ekalliyetler
f1k.rasmm umumi oldugunu , bu tahsis edilse daha iyi
olacagm1 soylediler. Ru sabah bendeniz dairemin
hukuk mii~aviriyle beraber gi:irii~tl.im . Bu mada ya-
piian, yani en hakiki olan Avusturyal!lara kabul edi-
len «Sen Jermen » muahede. S1rasmda yap!lan ekalli-
yetler hukukuna dair olan ~eylerin heman ci.imlesi-
nin bir m ealde oldugunu si)ylcdi.
Hatip arkad~lanmtzdan birisi Sevr muahedesin -
deki madde ve biz bu hi.iki.im! eri reddetmek i<;:in
kavga cdiyoruz. Tabii kabul etmi~ degiJiz. Apgtl1 ,
yukanh Sen Jermen muahedesi §Udur.
(Saint Germain muahcdenamesi okundu.)
Yani Sen Jerman muahedesinde ekalliyetlere te-
min olunan hukuk budur.
SULEY MAN SJRRI ( Yozgat) - Muk ave le ta-
bi ri v-ar_
YUSUF KEMAL BEY (Dcvamla) - Onu tall-
sis buyurdunuz, arz ediyorum. Yani Sen Jerman mua-
hedesiyle Polonyaltlar arasmdaki muka ve le apgtlt yu-
kanh hepsi budur.
Arkada)larda n birisi biLde ekalliyctler yok. dedi .
Halbuki bizde ve di.inyada ekalliyetlerc ... Ya ni evvela
dii veli ecnebiye bizim memleketle ekalliyeter ihdas
ettiler. Biz en kuvvetli zaman1mtzda Patrike imtiyaL
verdik , ekalliyet ihdas ettik. Simdi malumu a lini z ce-
maatm ha iz oldugu hukuk ile kendilcrine mah us
muhtelit meclisleri , gayri muhtelit meclisleri ve mah -
kemeleriyle Sen Jermen muahedesinin ~u hi.ikmil mu-
kayese olunursa hangisi ag1rd:r, hangisi hafiftir? Bu -
rada bahsolunan mesele budur. Sonra bir diger mese-
le var. Malumu aliniz bir ci.izi.in bize bir•ki.illi.in kabul
etmesi. btekini kabul etmeyeceksiniz diyemezler. Biz-
ce bunun kuvvei teyidiyesi Cemiyeti Ak vamd1r. Ce-
miyeti Akvam bak.i kalacak isc elbette ve elbette. Ya-
ni ek.alliyetlerin hukuku budur ve bunun tasrihi cihe-
tini de bir defa . kendisine soylerim. Fakat bu mad-
deter bitmi~tir. Kendisiyle s:ok kavga edildikten son-
ra kabul edildi ve bu §ekli aid! . tph·a mdan ba~ka bir
mahzuru olmayan bir §eyi tekrar etmekten zanneder
isem.;.
 t : 93 15 . 10 . 1337
SULEYMAN SIRRI (Yozgat)- Bu itilafnamenin
akdinden sonra Fransa Hi.iki.imeti Sevr muahedesini
yok farzedecekse hiy bir aktl ve manttk yoktur. Hem
Sevr mua.hedesini bize imza ettirsin. Bu Scvr mua-
hedesirtin makamma kaimdir. Mosyo Briyan Sevr
muahedesinin sukutiyle mtiftehirdir.
YUSUF KEMAL BEY (Devamla) - Benim ar-
zumun hilahnda pek ziyade mi.idafaa ettirmeyin. Ya-
ni bir taraftan bu olacak, bir taraftan bize Sevr mua-
hedesi ... Olma'z tabii._
Sekizinci maddedeki sekenesinin muhtclif bulun-
dugu yerler diyorlar. Mademki Meclisi Aliniz tekrar
israr ediyor. Lisant mi.ina.siple sureti mi.inasebedc anla-
tmz.
VEHBI BEY (Karesi) - Burada gayet milhim bir
nokta vardtr. Fransa HilkUmeti bir idarei mah usa
te!ikil edecek deniliyor. -Diger ycrlcrde hududun oblir
tarafmda kalan ktstm mi.ihim olarak zikrediliyor. Fa-
kat Antakyaltlara, ekseri yeti harp olan kts imda arap-
lann alacagt vaziyete tabi . Maddenin alt ktsm1 bunu
tey1t ediyor. Yani Fransa Hilkilmetine dogrudan dog-
ruya t_s:rkediyoruz. Onun tesis edecegi idare memle-·
-331-
C:2
ketin taksiminde vesairede inki ~a f hakk1 verecek, bu
gayet muzirdir.
YUSUF KEMA Y BEY (Devamla) - Ark:ld a~ lar ,
ekseriyctin bu fikirde oldugunu hepimiz bildigimiz
ir;:in bunu soyleyecegim. Boyle malum bir haldcn mey-
hul bir hale koymak istiyorlar.
VEHBt BEY (Karesi ) - Tesis olunacak demcli .
YUSUF KEMAL BEY (Devamla) - Evet. evet.
Simdi efend im uzun uzadtya ba~miZI agntmak iste-
miyorum. Burada diyorla r ki yaln 1z Ti.irk memurlan
idaresine verilecektir. Veya tasrih edilsin . fsterseniz
uzun uzad1ya arz edeyi m . Kendisine gos terdik . Ora-
da her ~ey va r idi. i§tc arkada~lar bizim teklif ettigi-
miz a ag1 yukan bunl a rdtr. Tensip buyun;lursa ta -
mammt bir defa daha okuyaylln.
(Muahcdename teklifi okundu.)
Bunl a n a~ag1 yu ka n teklif cttik. <;:ok israr ettik.
Kabul edilecegini zannediyorum. D igcr arkada~lann
tavsiyesi de bu idi.
REIS - O kunan teklifi reylerin.ize arz ediyorurn.
Kabul edenler. .. Etmeycnler. .. Kabul edildi .
Be~ dakika teneffi.is -etmek i.izere celseyi tatil edi-
yo rum .
DEVRE: 1 CtLT: 2 l(:TlM:A: 2

T. B. M. M.

Gizli Celse Zahitlari

16 Ekim 1337 (1921)

.... -
Miinderecat
Say fa

1. - ZAPTI SABIK H ULASASI 334:335

2.- MOZAKERE EDILEN MBVAD 335

1. - Fransrzlarla yaprfacak itilafname. 335J5 R

Cilt 13

94 neil inikat. 1 vc 2 nci Celseler

 t : 94 16 . 10 • 1337 c: 1

DOKSAN DORDONCO t<;TlMA

16 T~rinievvel 1337 Pazar

Birinci Celse

RElS : Birinci Reisvekili Hasan Fehmi Beyefendi.

KATlP : Mahmut Sait Bey (Mu~)

REiS - Miizaker kii~t edildi . Zapt1 sab1k hu!asa-s1 okunacak.

I. - ZAPTI SABIK ffULASASI

DOKSAN O<;ONCO l<;TlMA ni gibi salahiyetlerin ilavesini, Cebeli Li.ibnan'a mi.i-

15 T~rinievvcl 1337 Cumartesi
U<;ONCO CELSE
Reisi Sani Adnan Beyefendinin tahtt riyasetlerin-
de bilinikad zaptl sab1k hulasas1 k1raat ve aynen ka-
bul olundu . Taraft Riyasetten ri.ifekayt kiram 1tilaf-
namenin heyeti umumiyesiyle mevaddma ait memzus:
beyanatta bulunduklarmdan usulu mtizakereye na-
zaran ret veya tasvibe miitedair mtitalaat dermeyam
itibariyle ayru nikatm tekrar edilmemesi temenniyatt
badeliblag verilen soz iizerine Trabzon Mebusu Ha-
fiz Mehmet Bey ftilafnamenin tetk.ik ve mtizakeresin-
de siyaseti umumiyeden mes'un Htiktimetin izahat ita-
smJ ve ttilafnameye vaz'• imyaz1 mi.iteakip tasdik la-
zimesine ragmen bil>akis Htiktimetin mesuliyetten ih-
tirazen mikyas dahi irae etmiyerek tenviri Meclisten
talebi muvaf1k olmad•gm1, Hariciye Vekaletinden ya-
zllan mektup metninde Frans1z menafii siyasiyetine
a m ve ~amil tabir istimali dogru olmaylp (Tiirkiye
ve ~irketin menafii) denilmesini ~irket sab1ka mev-
cut ve gayri mi.infesih oldugundan ancak yerine kaim
olacak ~irketi tasdik edebilecegimizi, ~imendiferlere
mi.itedair mektup flkrayt saniyesinde mukayyed te-
minatt grubun bize vermesi ve mesuliyetin -~irkete
mi.iteveccih olmas1 icabedecegini, ~imendifer hattm-
da ·inzibat ve asayi~in temin edilemiyecegini ; Aydm
Mebusu Dr.. Mazhar Bey ftilafnamenin heyeti umu-
miyesine aleyhtar bulundugunu, Ti.irklerle meskun
aksamm terki caiz olmad•gmJ, ~imendiferin hath hu-
dut oJmast halinde asayi~in takrir edilemiyecegini,
Bagdat hath imtiyazmm aynen devri takdirinde mil-
li bir iktisat takibine imkan kalmJyacagm•, imtiyaz-
name mi.infesih Hiikumette oldugundan yeniden mii-
zakere ve ihale icabedecegini , Franstzlann akalliyete
bah~ettikleri aym hukukun ahali tarafmdan reddedil-
digini . taraf•m•zdan tasdik ~artlyle vali-i umumi tayi-
masil bir ~ekli hukukiyl! istinaden muhtariyet verilme-
sini ; Bursa Mebusu Seyh Servet Efendi ttilafname
ahkammm istiklali tam1mtZJ takyit etmekte, ahdti mi-
sak eyledigirniz davadan inhiraf ettirmekte oldugunu
bu babdaki esbab ve avamilin mes:hul bulundugunu,
Heyeti Vekilenin takdimen izahat vermesini ifade et-
tiler. Hariciye Vekili Beyefendi evvelen meselenin ta-
rihs:esi, saniyen imza is:in haztrlanan ve bazJ nokta-
larmm tekrar gozden ges:mesi kabil olan miisvedde-
nin maddebemadde, fJkrabeflkra tetkik, salisen bOy-
le bir itilafname akdine bugiinkli vaziyeti umurniyei
siyasiye, maJiye, dah iliye, hariciyemizin bizi mecbur
tutup tutmad1gt hususa!tna dair ariz ve amik izahat
ve irad edilmi~ olan es'ileye cevaplar vererek tenef-
fi.is is:in tatil olundu~
DordUncU Celse
Birinci Reis Vek.ili Hasan Fehmi Beyefendinin
tahtt riyaseclerinde kii§at edilerek Hariciye Vek.ili Bey
izahat ve te§rihatma devam eyledikten ve Mustafa
Kemal P~a Hazretleri Celalettin Arif Beyin Paris'
ten gonderdigi mektubu k1raat buyurduktan sonra
karan kati ittihazt is:in ekseriyet bulunmad•gmdan
Pazar gUnii bermutad i9tima edilmek iizere celseye
niyet verildi .
Birinci Reisvekili fkinci Reisvekili
Hasan Fehmi Ad nan
Katip
Mahmu t Sa id
REtS - Zapt1 sab1k hakkmda miitalaa var m1?
YUSUF KEMAL BEY HARiClYE VEKiLt
(Devamla) - Benden izin man1zat1m pek muhtasar
yazJ!mJ~ttr.

-334-
 t ; 94 16 . 10 . 1337
REiS - Zab1tta aynen vard1r, bu hulasad1r efen-
dim.
ADNAN BEY (istanbul) - DUnkU celse "ok
uzundu. Onun i"in rica ettim, DUnkU celsei aleniye-
Jerde oldugu gibi, zaptl sab1k hulasalannm daha
muhtasar olmasm1 istedim-. (Muvaf1k sesleri) Birinci
2. - M ZAKERE EDiLEN MEVAT
I. - Ftansdar/a yap1/acak itilafname.
REIS - TUrk - Franstz itilafnamesinin miizake-
ratma geyiyoruz.
Soz Mardin Mebusu ibrahim Beyindir. Buyurun
efendim.
tBRAHlM BEY (Mardin) - Arkada~lar; Fran-
SIZiarla akdedilecek itilafnamenin en mi.ihim k1smm1
hudut meselesi te~kil etti~i ve dairei intihabiyem me-
busu olan arkada~lar tarafmdan ic::tp eden mi.idafaat
yaptldJgt ve mazarrah tadat edildigi i~in ben, belki
~1ardin'e ait kislrn i<;:in maruzatta bulunacag1m:
Frans1zlarla cereyan etmekte olan mi.izakeratm
merkezi sikleti, zannederim, Mardin uvasiyle civar
k1smmm en mi.ihim k1tasmm cenup k1smmdaki arazi-
den ahyor. Heyeti Alinizden o ha valiye giden , goren
zevat tasdik ederlerki, ~imendifer hattmm ~imal ciheti
dagllk ve ta~hktan. ibarettir. Ziraate gayri salihtir. 0
havalinin serveti iktisadiyesini temin eden hattm ce-
nup k1smmda, livamiZin serveti azimesini te~kil eden
ziraat ve meva§isi hattm cenubunda temerkiiz et·
mektedir. (I) ,Sirnendifer ha tt1 kasabanm ii<;: dort saat
mesafesinden ge<;:tigi v::. ~imal k1smm ~uvvei inbatiyesi
dun bulundugu i<;:in ziraatm k1sm1 kullisi cenuptaki
araz.ide yapllmaktad1r. Bu araziyi terketmek, !iva hal-
kim iktisaden mahvetmek demektir. A~airimizin ana-
net ve itiyadt kadimel.eri ve<;:hile, senenin al!J, yedi
ayt bu hudut ile mahdut kura arasmdaki arazide im-
rar ediyor ve etmek mecburiyetindedir. Yaln1z Mar-
din degil, Diyarbekir, Siverek, Maden ahalisi de bu
zaruret altmda oldugu gibi , bu kurada bu hudut da- '
hilinde meskun a~air ve kabail, azirn bir islam kit-
lesi te~kil ediyor ve burad_a gayri mi.islimlerden bir
tek nefer bile mevcut degildir Bunlar Ti.irkiye Hiikii-
rnetine kar~t merbutiyetlerini her suretle izhar etmi~­
tir ye ediyor. Oyle zannediyorum ki, bu a~air, ana-
nat! kadimeleri iktizasmca hergi.inlinii bu ovanm bir
vahaasmda gec;:irmek istiyen bir ahalidir ... Olduklan
bir idarenin orylara bah~edecegi bir idareden bihak-
km istifade edebilsinler ve her glin bir mevkide bu-
lunan !iva ahalisinin inzibatlnt ternin edebilsinler. Di-
ger a§'iretle bir karyenin , diger bir karye ile arazi
-335-
===== ===
c :1
zapt1 esaside soylenen sozlerin aynen zaptt sab1ka
ge"mesi milmkiln de~ildir.
REfS - Efendim, bu mUzakerenin ~eklini gos-
terir bir hULiisadJr.
Zapt1 sab1k1 kabul edenler [Utfen el kald1rsm ...
Zaptl sab1k kabul edilmi~tir.
meselesinden munbais herhangi bir davay1, bir Hli·
kumet hal ve fast ve riiyet etmek istesin, mi.imki.in
degil halledemez. Binaenaleyh her iki Hi.iki.imet mi.i~­
kUI mevkide kaTacakt1r. Frans1zlar bir rni.izakere ze-
mini bulmak bir suJh yapmak isterlerse bu liva ve
kazalar ahalisinin hududu kadimelerine el uzatmama-
hdlr. Simendifer hattm1 hudut gostennek ve ona .. ,;
muharebelere zemin ihzar etmektir. Bize terkedecek-
leri bir arazide, belki Mardin'in bir ka<;: mislini aJ.
mak _istiyorlar. Bu hudutla alt1 kazadan ibaret olan
Man.lin sancagmm merkezi olan Reyiilayn, Cezair'c,
yi tamarnen terkediyorlar~ Bu livanm, daha dogrusu
umurn Diyarbekir vilayetinin iktisadiyatm1 mahvet-
mi~ oluyoruz. Haya!t ticariyeden mahrum ctmi~ olu-
yoruz . . Hududl.in Nusaybinden Arata, Dicle nehrine
kadar ~imale, Cezairei 1bni Omer'i... kendi hudutla-
n dahilinde b1rakmak, ~i.iphesiz Musul vilayetine ait
hakk1 huklimranimizi ibtal etmek demektir. Mah1mu
Aliniz Azak kariyesi bir Sliryani koyudi.ir. Fessd
ocagJdJr.
0 havalide bulunan Siiryani kabaili fesat ocagJ-
dJr, Seferberlikte bu kariye ahalisi buyiik fenaltk.lar
yaprn1~t1r. Frans1zlann ~imendifer hattJn1 b1rak1p da
cenup tarafma "'kannak, hududu 91karrnak ve<;hile
edip ... elde edip bunJar vas1tasiyle orada meskun a~a­
irin ba§tna fesat, vatana buyiik, bliyiik gaileler, asa-
yi~sizlik ihdas ederek, Cezire Nusaybin ... , siyasetine
vesile aramakttr. Frans1zlar Elcezire kttasm1 bugun
istiHl.ya avni Hakla mu¥affak olamazlar. Zira bura-
da 300 bin nlifus vard1r. Ancak ve ancak oradaki
a§air riiessamt elde etmekle olur. Ri.iesayt mezkure
ise Musul'da din karde~leri bakktnda edilen mezalimi
mi.i~ahede etmi~. ilmi yakin has1l ettikleri i<;:in ~airi
rnezkure kariyyen bir ecnebi hi.ikumetinin boyundu-
rugu altmda kalamaz ve hizmetlerini kabul etmezler~
Ge<;:en sene yaptlan bir hatadan dolayt liva haricine,
Dirzur cihetlerine <;:1kanlan tbrahim Pa~a zade diger
a~air rilesasiyle milttehit hedeflerine kaniim ... Bu
hatamm art1k tashih zamant gelmi~tir ve tashih edil-
melidir. Ben tekrar ediyotum ki, Frans1zlar hakika-
ten bizimle bir sulh yapmak isterlerse, dost olmak
 t : 94 16 . 10 • 1337
isterlerse bizi bir emri vaki kar~ISinda bulundurma-
Y•P Misakt Millimizi muhafaza ederek, civar kaza-
JanmiZln yani Mardin Iivasmm hududu kadimi olan
Restilayn cenubundan Cebeliebyadt , Sencar kazast
olmabdtr. Bu liva i~in bundan b~ka c,:arei hallola-
maz. Bunun hiliifmda da yaptlacak her ~ey neticesiz-
d ir. Yeni harp , yeni gaile Bagdat ~imendifer hattt-
nm Derbisey hattmdan ve bu ~ubesi rniintehasm-
dan Diyarbekir'e temdit olan hat ic,:in tefsilat gor-
rnedim . Be~ altt saatlik dekovil hattma ait itilafna-
mede bir kay•t ve sarahat gormedim , Dekovilin gec,:-
tigi Omeraga Pinari mevkiinde bir komiir madeni,
bir de Tomadtgt mevkiinde pek azim, pek bi.iyiik ve
azim ormanhklar vardtr. Almanlar ~imendiferlerini
bu ormanhktan idare ediyorlar. Bu babta Hariciye
Vekilinin nazan dikkatini celbederim. 0 havalide,
Ad ana'da yap1ldtgt gibi , buralarda bi.iyiik fenahklara
sebep oluyor. Pek azim tahribat vaki olacak ki ,
bunun iktisaden zaran dahi azimdir. Marazzikir hu-
dudun , maruzatt sab1kam dairesinde, tashihini ve bii-
nun aksi halinde yaptlacak sulha muhalif oldugumu
bey,a n ederim.
VEHBi EFENDl (Kon ya) - Efendim , gerek rii-
feka yt kiram ve gerek Hiiki.imet tarafmdan Eekir Sa -
mi Beyin yapm111 oldugu itiliifnameyi bu Meclis red-
detmi~ degildir. Yok olan bir §ey. Efendim biz bunu
yapacakttr amma , Bekir Sami Bey oyle bir itilaf yap-
tJda , bizim kazanc,:J,a nmtza mani oldu demek dogru
degildir. Bekir Sami Beyin itilafnamesi Meclis~e ka-
bul edilmedikc,:e onun ne mukavelede, ne mtikaleme-
dc, ne. itilafnamede bahsi olamaz. Bunu bir kerre
unutm ah, Htiki.imet de unutmalt , riifekay• kiram da
unutmalr.
tkinci meseleye gelince: Hariciye Vekili Beyin
buyurdugu gibi efendiler, soziin ktymeti revac1,
siingiintin ucunda, ktllcm agzmdad1r. Siingii ve ktltct
olm1yan- sozi.in , ne ktymeti ne de sozii olur. Hepiniz
biliyorsunuz ki , Sakarya Muzafferiyeti olmasaydt ,
Franstz murahhast buraya gelmiyecekti. Sakarya Mu-
zafferiyeti Uzerine buraya geldi. Yunan Eski§ehir'i
heni.iz i§gal etmemi§ olsaydt, Eski~ehir'den ileri gon-
dermi§ olsaydJk, bu mtizakerenin cereyaru ba11ka bir
tarzda olurdu. Fakat bugiin Eski~ehir hala Yunan i§ -
gali altmda olduk~a ve biz de - affedersiniz - bu mes-
kenet diyecegim , daha dogrusu Heyeti Vekilede olan
bu kadar aciz oldukc,:a bu mi.izakere daha bundan ile-
ri gitmez. Olacagt budur.
MAHMUT CEL4.L lKTISAT VEKtLi (tzmir)-
F akat Efendi Hazretleri siz, ..
-336-
c: 1
VEHBt EFEND1 (Devamla) - Hi~ bir fark gor-
miiyorum . (Devam sesleri)
Efendim, §imdi Eski~ehir'i Yunan hala i§gal et-
tikc,:e miizakerenin olacagt bundan ibarettir. Bunun-
la beraber efendiler, her gUn goriiyorsunuz, arabalan
gotiiren kimlerdir? <;orum'dan, Yozgat'tan , daha ate-
den okiizii, danalan gotiiren kadmlardtr. Bizim bir
§eyimiz kalmadt , miiracaat edecek. Her §eye mi.ira-
caat ettik, Ba~ka menba kalmadt. Yalntz kadmlar da
harbe i~tirak etsin. Bu kaldt. Bundan ba§ka bir §ey
kalmadt. (lki plana hasredilmesin sesleri) Binaenaleyh
efendiler, Riifekayt kiramdan bir ~oklan itilafname-
de muzir olan mi.ihiim noktalan gosterdiler. Miim-
kiin oldugu kadar bir §ey kopanhrsa kopartlstn ,
kopanlamaz ise bu itilafname tasdik edilsin. Bela-
ntn biri i.izerimizden kalksm . Eski~ehir'in i~gali, efen-
diler, gagntyt ~eken kadmlardtr. Ba§lantlan rnukad-
demat ile nelice... Ben diyorum efendiler. Her ~eye
mi.iracaat olunmu~tur.
1BRAHi 1 BEY (Mardin) - Bitecekse iyidir,
Bitecek m i?.. .
VEHBt EFENDt (Devamla) - Belanm biri ek·
sik olur. (Oimaz sesleri) Efendiler, bu yi.ikli goti.iren
bu havzadtr. Bunu kabul etmeli, bumr bitirmelidir,
RElS- Soz Basri Beyindir.
BASRl BEY (Karesi) - Bendeniz Hoca Vehbi
Efendi Hazretlerinin kanaatlerine tamamen ayktrt
miilahazat serdedecegim. Hi~ mtibalaga yapmadan
diyecegim ki, bu itiliifn ame bizim haysiyet ve ~erifi
millimizle kabili itiliif olmt yan bir vesikm hiisran ve
esarettir. Biz ki, Osmanltlan , Fatihleri, Yavuzlan ,
yeti~tirmi~ Kafkaslardan, Atlaslara kadar Viyana ve
Lehistan'dan Umman ve Sudan'a kadar icrayt salta-
nat ve hakimiyet etm i ~ olan ecdadtmiZln evlatlan
olan biz, bu muhilli istiklal ve haysiyet evikalan ka-
bulde mazurum . Ben kendi namma bu vesikai hils-
ram ba§tan nihayete kadar reddediyorum. Efendiler.
biz inktlabt nic,:in yapttk? Bu harekatt milliyeye hangi
maksatla ba§ladtk? Di.in Seyh Servet Efendi Hazret-
lerinin ve muhterem Mazhar Beyefendinin buyurduk-
lan gibi tam hakimiyet ve istiklalirnizi temin etmek
i~in . .. 0 halde ba~langt~ nedir? Bu miintehay1 esaret
nedir? Efendiler, Peygamberi Zi§anm ktymetli hedi-
yelerini , 1300 senelik memleketimizi , islam yerlerini ,
Cezair, Tunus gibi dah i.. . imka n ediyor. Bunlardan
sarfmazar hati t Vilsonun m ill iyet prensibine tama-
miyle ayktn olmak iizere kendi hududu millimizden
fedakarltk yap1yoruz. Sonra ~ im endifer gibi , maadin
gibi iktisadi ha kimi yetimize, mektepler, miitehassts-
 t : 94 16 . 10 . 1337
lar namt altmda siyasi ve hasri istiklalimize mi.ithi~
darbeler vuruluyor. Veli nimetleri Si.ileyman kanuni-
nin bugi.inkli ahfad.Jm Franstzlar imhadan ba~ka. si-
yaset takip etrniyor. Milliyet prensipleri · Bana ister-
seniz ~tldtrrm~ deyin · Efendiler, maruzattmdaki cid-
diyet ve sarnirniyeti liitfen kabul ve beni istima buyu-
racak olursamz bu husustaki bazt dertlerirnizi bu ve-
sile ile arz etmek istiyorum. Bana isterseniz ~~~dmru~
deyin, isterseniz ahmak deyiniz, ne derseniz deyiniz;
ben, Misakt Milliye bile kaani ve taraftar olrmyan bir
kimseyim. Miktan yi.i.z milyonlan bulan mi.isliiman-
lan ben , iimmeti vahide taruyorum. 1slamda din ve
rnilliyet birdir. Eger biz t>tedenberi bu nazariyei ali-
yeyi takip etrni~ ..i
BESlM ATALAY BEY (Ki.itahya) - Misal gos-
ter.
BASRl BEY (Devamla) - Bendeniz ~urada ke-
mali si.ikfinetle her vakit hatiplerin si:izlerini dinlerim.
Rica ederim sozi.imi.i kesmeyin . Simdiye kadar hi~
kimsenin sozi.ini.i kesmedim. Eger biz i:itedenberi bu
nazariyei aliyeyi takip etmi~. vicdanl,a n bir ve mil§·
terek olan islam alerniyle te~riki ve tevhidi mesai ,
te~riki efalti amal etrni~ olsaydtk davarmz daha bii-
yi.ik, dana muntazam , daha kudsi bir §ekil ahrd.J.
Halbuki biz dar bir miihit i~erisinde, milliyet pren-
sipleri etrafmda ~ah~maga kendimizi mecbur addet-
tigimiz i~in bugi.in koca islam aleminde ayn ve miin-
ferit bir halde ya~tyoruz. lslarmn bayragtru amlar-
dan beri omuzlannda ta~tyan Turk , lsi.am aleminin
manivlasma sahip bir yerdir. Du yerin cazibesi , bu
yerin dimagt bi.iti.in akvamt islarniyeyi bize raptede-
bilirdi.
B1R MEBUS - Astl mak ada gelsin Reis Bey,,.
BASRt BEY (Devarnla) - !slam alerniyle o de-
rece me§gul olmad.Jgtmtz halde bile, bugiin her tara-
fa bizi , Ti.irkiye'yi, ba~gostermek istiyor. Bir ~ok te-
sirat altmda kalan, bunalan Rusya isJ.amlarmm va-
ziyetine yakmdan vaktf olan arkada§lartrruz Meclis-
te vardtr. lhtisaslanm Meclise arz etsinler. Demek is-
tiyorum ki, efendiJer, biz davayt dar bir rni.ihit i~ine
soktuk, Bu muhitin haricine fazla ehemmiyet ver-
mek istemedik. Hatta Ti.irkiye dimagmdan ayn ka-
lan islam unsuruna, onlann bu infiradma bigane kal-
dtk. Sevin bi.ilbiil sevin, dilin saf kaldt diye mersi-
yeler yapttk. Arkada~lardan baztJarmm hatmna ge-
len ve dillerinden stzan §eyleri goriiyor ve i§itiyorum.
Diyorlarki, Harbi umurnide ~sdar olunan cihat fet-
vast neye yarad.J? Evet harbi umurnide hakikaten bir
cihat fetvast ne~redildi, Fakat efendiler, gerek bu
-337-
c: 1
fetvanm kahramaru ve gerek onun arkada§lart islam
siyasetine tamamiyle taraftar zevattan degillerdi! Ka-
vtlleri ile fiilleri yekdigerine tevafuk etmiyordu. (Sa-
dede sesleri, giirilltiller)
RElS - Sadede gelelim .
BASRt BEY (Devarnla) - Efendiler, siz bu sa-
mirniyeti bulunuz, ternin ederimki, di.inya yerinden
saTSJ!tr, kainah yerinden sarsanz. Dahilde sarstlmaz
bir adalet, hari~te bir islam siyaseti efendiler, Akbm
ermiyor, Biz· bir ~ok aksamt vataru ecnebilere veri-
yoruz. Bunlardan Suriye elimizden gidiyor. Sonra bi-
zim dar muhitimize gore, dar nispetimize gore dog-
rudan dogruya ecnebilerin tahtt hi.ikmi.i ne giriyor,
Misakt Milliden daha vast di.i§iinenlerden im, ben.
(Sadede gelrniyorsun sesleri)
YASfN BEY (Aymtep) - Basri Beyin kanaatini
takdis ediyorum , fakat sadede gelsinler.
BASRi BEY (Devarnla) - Efend iler, mesela , SLt·
riye'yi laalettayin mernleketimizden aymyoru z. Bu-
nu ya, kendi memleketimiz olarak veriyoruz, veya-
hut bizim mernleketimizden hari~ olarak veriyoruz.
Eger kendi mernleketimiz olarak vermege razt olu·
yorsak, bu mernleketleri temsit eden murahhaslann
aramtzda bulunmast liiztmd.Jr. Yok Suriyelilerin mall
olarak veriyorsak o vakit gaynn malmda hakkt ta-
sarruf iddiasmda bulunmu} oluyoruz. Bir mernleketi
verinek veya vermemek o memleket sahiplerin e ait
bir hakttr.
1
Misak1 Milli diyoruz. Fakat efendiler on ii<;: aSJr·
danberi aramtzda pek iyi kavi rabttalar bulunan ko-
ca islam memleketlerinin ecnebilere verilecegini ben
Misakt miJiide gormedim, Yalntz d.'dikki, Suriye ve
havalisinde bunlann ahalisine bir hakkl inki~af ve-
rilecek, Yoksa bu memleketler ecnebilere pe§ke~ 9e-
kilemez. (Kim verdi sesleri)
Sonra efendiler; koca bir ~imendifer, on ii<;: am-
danberi aramtzda pek kavi rabttalar, pek samimi mu-
habbet bulunan bu mernleketi islam aleminin tenkili
i~in adeta Franstzlara vefiyoruz. Di.i§iiniin, bunun ne
mi.ihim tesirat icra edecegini di.i§i.iniin . Simdiye ka-
dar hi~ bir rnilletin ba}aramadtgt bir inkdabt meyda-
na getirdik, Bundan sonra ise arz ettigim siyaset ta-
kip ed llerek, memleketimizin daha biiyi.ik bir azmi
dindarane ile bu miicahedesine devam edecegi ka-
naatmdaylffi, Eger biz bu itilafnameyi kabul edecek
olursak yarm daha rezil, diger devletlerin muvace-
hesinde daha biiyii.k fedakarhklar yapmaga mecbu!"
k:alacagunlzt ~imdiden bilelim, Bu itilafname bir esas,
 t : 94 16 . ] 0 . 1337
bir niimune olmak iizere bizim suratlanrmza r;arplla-
cak. Yann <;ingane devletler bizden daha bi.iyi.ik par-
~alar koparmaga kallu~acaklar,
Efendiler, uzun zamandanberi Biiyi.ik Millet Mec-
lisinin me~ruiyeti degil mevcud!iyetini bile tarumak
istemiyen dii~manlanmiz lni:inii muzafferiyetinden
sonra ayag1rruza gelerek sulha talip oldular. Belki
Vehbi Efendi hazretlerinin buyurduklari gibi, Yunan
davas1m kati bir neticeye iktiran ettiremedigimiz i~in­
dirki, FransiZlar bu muzir itiliifnameyi bize sunu-
yorlar. Eger Avni 1Iahi ile Yunanhlar1 denize di:i-
kebilirsek o vakit korkmaymtz ki, yi.izsiiz itihif~tlar
bizc mi.iracaat edeceklerdir. Yunanlllan Avni 1Iahi
ile tamamen maglup edinceye kadar bir taraftan
miirnktin 1se oyalama bir siyaset o bir taraftan ha-
·ricen daha vast ve daha ~ami! bir siyaset takip etrni~
olur isek, biz, tamamen kurtulmu~ olacagtmtzdan
eminim. Sayet oyalama siyaseti bir ka~ aydan fazla
devam edemezse hence miihim harekatJ harbiyeye
(Ge~meleri de mi.imki.in degildir.) (I) <;iinkii mi.ihim
kudretleri olm1yan Franstzlar kl~m hi~ bir asker,
hi~ bir kuvvet sevk edemiyeceklerdir. <;tkarsalar, sevk
etseler bile kl~m esasl.I. harekatt harbiye yapmaga irn-
kan yoktur. Benim kanaattma gore kazanacagtrruz
her gUn bizim il;:in kardll'. tn~allah yakmda Yunan
beliyesinden kurtulacag1Z. Kurtulduktan sonra bittabi
milleti,m.iz daha geni~ bir nefes alacak. Hillasa efen-
diler, gayemizden hi~ olmazsa Misakt Milli taraftar-
Iannm mahdut bir gaye i~inde kalan ~eylerden bir
zerre bile feda edilmesine taraftar degilim . Ya hep
ya hi~. Mamafi Cenabt Hak bize hep nasip edecek.
Hi~ nasip etmiyecekse, zelilane ya~amaktan ise i:ili.im
daha evladll'.
Efendiler, bu itilafnameyi, bu hi.icceti hi.isram ka-
bul- edersek ben akibetirnizden korkuyorum~ Kiyme-
tirniz gerek harice kar~t ve gerek maatteessiif ehem-
miyet vermedigimiz alemi .jslama kar~t kti~illmi.i~ ola-
cak, tamamiyel s1ftra enecek. K1ymetimizi beyhude
i:ildiirmiyelim. DavarruZI giinden giine daha canh
bir hale getirelim. Efendiler, Hiisrev Bey ger;enlerde
mi.itarekeye miiteakip zamanlarda Frans1z bandtrast-
nm ~u bina kapusunda sallandtgtm si:iyledi. Evet o
zamanlarda mernleketimizin bir ~ok aksammda maa·
lesef ecnebi bandtrasi sallamyordu. Fakat buna rag-
men elirnizde hi~ bir kuvvetimiz olmad.Jgi halde, bu
rnilletin i~inden ~tkm1~ ve yi.ikselmi~ olan zevat ile
(I) Parentez i~indeki kelimeler taraj11ndan ek-
iendi. M. Onver._
-338-
c: 1
beraber millet bi.itiin dtinyaya kar§I meydan okumu~­
tu . Rica ederim di.i§tinelim; o vakit rni daha kuvvetli
idik, bu zaman m1 daha kuvvetliyiz? Efendiler, bu-
giin elimizde, Allah muzafferiyetini, muvaffakiyetini
mflzdat buyursun, bir ordumuz vard1r, bugi.in elirniz-
de bir Mecli imiz var, bir Htiktimetim.iz var. Dun
bunlann hi~ birisi yoktu ve buna ragmen biitiin diin-
yaya kar~1 o vakit bi.iyuk tarihi celadeti gi:isteren e~­
hast tarihiye, rlcali tarihiye, ricali muhtereme acaba
bugtin ni~in zaaf gi:isteriyor? Ben sinirlerimizin bu-
gun dtinden daha kuvvetli olmasm1 istiyorum. Biz bu
pa~avray1 Franstzlann suratma ~arpacak olursak ne-
tice lehimize ~1kacak ve aleyhimize ~Ikrruyacakt1r~
Ben tarihe kar~1 vaziferni yaptyorum.
HAKKI BEY (Van) - Efendiler, bendenizin si:iy-
hyecegim ~eylerin daha fazlasmt d iger zevat si:iyl'edi-
ler. Yaln1z bir ~ey arz edecegim ki , Re'sii laymdan Ce-
zircye kadar olan hudut pek fenadtr. Bizim hudu t
har•ici nde kalmast, biZJim i~in fclaket getirecekt ir.
Uzun uzad1ya si:iylemege hacet yoktur bi•lenler bili-
yorlar.
Sonra itiliifnamede munaka!at meselesi mevzuu-
bah is olmam1~ . Aceba bunun i~in bir ~ey konulmak
laZJm nud1r, degil midir? Hariciye vekili ta,kdir bu-
yursun.
VEHBf BEY (Kare i) - Efendim, si:iy!enecek
si:izlerin hepisi si:iy'lendi. Ben.d eniz tekrar edecek de-
gil im.
Misakt M iHiden bah ediliyor . .Eger, Misa•k1 Mil -
lill!in herhangi bir noktasm1 ihlal ederek, bu jtilafna-
meye taraftar olmamiZl tavsiye eden doshlanrruz da
yarm bundan istifade edecek mi, etmiyecek rni? Son-
ra bunu mi.iteaktp giri~ecegi iti:Jafnamede ayru eseri
daha ku vYe<tli takip etm€1k emeli digerlerinde vaki
oracak m1, olm1yacak m1? Misak1 Millinin brrinci
maddesi ; Devlet>i Osmaniyen·in mi.inhasu-an adedi ek -
seriyeti ... Arap ekseriyetinin meskGn olup 18 Te~rini
evvel I 9 I 8 tarihli mi.itarekeni n hiyni akdinde rriuha-
sJm ordulann i~gali altmdaki toprakfann miktan aha-
linin serbest~e tayin edecekleri miktan , mezkur hat
miltareke dahilinde dinen. 1rkan, aslen yelkdigerine
mtittehi t, i:Hi. .. ve fedakiirhk bissiyle me~hun ve hu-
kuku Irktyye ve cinsiyelerine tamam iyle sad1k ve ri -
ayetkar Osmanl1 ekseriyetiyle meskGn a•ksarnm ekse-
riyeti , heyeti mecmuast bir kill, hi~ bir suretle tefrik
kabul etmez bir k.illdLir. Binaenaleyh ~u kabul edece-
gimiz itilafnamedek.i haUt hudut ile 1918 senesi mu-
tarekenamesi aktedildigi zaman biZ!im i~gal ve jdare-
miz altmda bulunan yerlerden bugun terkettigimiz
 t : 94 16 ' 10 . 1337
k1sim var m1 , yok mu? .. Soruyorum. 0 zaman orada
Lulunanlar bilir.
Sonra efendim , ~imendifer hakkmda uzun soylen-
di . Bir ecnebi i.iJJkesinden geyecek ~imendifer, Nusay-
binden Racuye yahut Islahiye'ye kadar veyahut Isla-
hiye'nin beri tarafmdan <;obanbeyliden ilibaren ec-
nebi topragmdllln, yabanc1 bir memleketten geyecek.
Askerimiz ve sa1k emiz ne suretle geyecek? Yann her-
hangi biJr suretle transit ve saire vazedipte bizim bU-
tiin ~ktisadiyatiiUIZI mahvetmek miimkiin degi] rni-
dir? Sonra imtiyazoame, o cavia.rda verilecak imtiya-
zat o ~irkete ait olacakttr. Biz .i1eri{!e bunun herha.n-
gi bir surette zaranm goriirsek ~imendifer hattmt , da-
hilde istedij'hm.iz tlir noktadan, birbiriyle birl~tire­
bilecek miyiz? <;iinkii imtliyaznamede bu mevcuttur.
Sonra, diin bendeniz sual ta.rzmda Vekil Beye arz
etmi~tim. En miihiim noktasmda, alt k1stm haldunda
ve9hi tev.il b ulu nabi~ir. Fakat Antakya, Antaiya rle
Suriye a,ksarru hakkmda civanndaki Tiirk ekseriye-
tiyle ve Tlirk !I1ktyla meskun olan k.Jsrnt , dogrudan
dogruya FranstZ!lara leek ediyoruz. Fransa idaresini
kabul ediyoruz ve TiirkJeri de Franstzlara merbut
gosteriyoruz. hilafnamerllin bizim nokl.ai nazanmtza,
gayemize muha1i f otan en miihiim k1snul11 te~kiJ .
eden, sekenesi muhtelit lnl'lunan iskenderun mmtika-
St i9in Fransa Hi.ikfuneti bir usulii idarei mahsusa te-
sis edecek ve mahruHinde tesis ed,i,lecek degil. Fransa
Hiikumeti bUr idare yapaoak, Yunanltlarm izm'ir'e
yapt1g1 gibi. Ti.irklere geJ.ince: Tiirk Irkindan olan
sekeneye ev sahibi delhi. oramn misafi.r1leri olarak
harslanmn itrkli~aft ve orada Arap ve Frans1z lisan-
lan (nm esas rul.11!1acagrru beyan ve) (I) liitfen Thr'k li- 1erden
sanrmn •istimali hususunda her guna leshiJat goster-
megi kabul ve taahhiit ederler. Ya~ni Tiirkler oranm
misafi.ri oiacak ve Frans1z!ar da IUtfen bu misafirlere
Jisan1 (n1 kuhlanmaya) (2) veyahut mahkemelerde da va-
Jannt (tiirk9e olarak) (3) soylemege ve mi.idafaa et-
mege mtisa<llde e'<lecekler. Veyahut mekteplerde soy-
lernege mi.isaade edecek. 1200 senedenberi meklteple-
rinde Tiirk9e gorii~mege meyda·n verecek. Suriye hak -
obnda hti~ bir ~ey olmadtgl ha:lde ara yerde dogrudan
dogruya bir FrlllnSIZ mi.istemlekesi . daha dogrusu dog-
rudan dogruya Fransa viHiyeti gibi bir kia.re y-apa-
calk. Bu maJdde 90k yan1t§, katiyyen k,abul edilecek
madde degil . Yirtiitp attfma!Id1r. ,Simdiye kadar ser-
best bir surette temini mevcudiyet eden bunlar Os- - stndan boyle mektebe liizum goriirler, buyurdular.
(1, 2, 3) Parantez i~indeki kelimeler larafrmdan
eklendi. M . Unver
= =-
c: 1
manit deg.iJ, Sel~uk Ti.iflkii de degil, hepimizin bil<.ligi
oraya fatih olarak gelmi~ yerle~mi~ TiirklerJir. Bi-
n-aenaleyh muhatabimtza denneyan edebiLiriz ki , bu
memleketin habki sahipleri, astl sahiplei'i o mem ~e­
kelte §imdiye kadar serbest ve son sene:lerde m e~ru ­
niyete al1~ffii§l·ardir . Bunlar (Franstzlara tabi ohmtk -
SlZin serbest) (I J bir idare tesis eder. 0 idareye Fran-
sa Hii:kume~i olsa olsa nazaret eder. Yahut Mt!>tr'J a-
ki ingi!l.iz vaZJiyeti gibi. bir idare tesis eckr. O raclaki
Tlirlder de onlara labi olacak. Veya akatltiyette tkala-
cak, gibi bir ~ey . bu dogru degildir. DUn Heyeti Ve-
kilenin okunan mukabil bir tekl ifi varmt~. Ledel hace
FranSizla:r tarafmda.n ekseriyeti ibraz ivin Fcllah·Jar,
Ermeniler getirilip is•kan edilmek ihtimah vardtr. Ya -
nn oraya Mis1r'dan, ba~a yerden bir 90k Em1eni
getirider. Bunu nazan dikkate almaiidtr. Bu nokta ya
Mecl is namma ti srar etmegi temin etmeJidir. (Orada
bu ~ek.ilde) (2) ekseriyeti elde ett ik.ten sonra, (Orada-
•ki Tiitkleri) (3) imha etmek pek kol'a y bir i~ olur ve
onla.r ezilir ise Alemi tslam ile aramtza ebediyen hat-
h raSLI 9ekmeleri miimki.indiir. Bizim ist-i'kbali dli~iin ­
melclig"imiz lazundtr ve bu, bugUnkU ricalimiz.in en
biiytik vazifesi"dir.
Sonra ~irketin imtiyaz1 ; dUn de bahsedildi. H cr-
hatl.de bendeniz, ~irket imtiyaztnda hukuku beyneJ-
diivele mu~yir olarak, devri sab11k.ta verilmi~ olan
baz1 mevaddlnm - Maatteessiif elde nlishalan olma-
dt!b' i~in o maddeyi tr.tk:ik edemiyoruz. - miisai·t bir
kelime kulbntlmaltdir. klmanlarm vak.t~yle kuvve-
tinden veya tmparatorunun Sultan Hamitle ~ahsi do t-
lugundan 'istifade ederek bize yii'kletmek istedigi ylik-
bir az tahfif etmek lazimdtr. Dokiilen kanla-
nn krymet i olmahdtr. Nivin harbediyoruz.'>
Sonra. bendeniz zabtta hususunda fazla gorliyo-
rum . c;:unkli TUrkiye'de ne kadar ~imendifer varsa,
bunun bir usulti zab1tast vardtr. Hi~ bir valkit bu
maddeye li.izum yoktur. Burwa «!$1·rketl.e bili ti1af>>'
kaydma hacet yoktur. <;Ull'ku Tiirk-iye'de ~ i mendifer­
lere a.it usUI Meclisi Alin·izce kabul edtiJecek kanuna
mevcut olan nizamnllJmelere miistenittir. Aynca bir.
kayd1 mahsus koymaga IUzum yo·ktur. Yiik altma
girmege !Uzum yoktur. Hatta bu noktai nazartm
mektebler haJJ<,k.J.nda daru vardtr. Ti.iJkgye'de herkes
maari f kanununa ittibaen mektep a9abilir. Baz1 arka-
da§laruniZ Fransa'da klerikallerin (derical) bulunma-
(1 , 2, 3) Parantez ir;indeki kelimeler tarafrmdan
eklendi, M. "Onver
339 - = = = =
 1 : 94 16 . 10 • 1337
Her halde boyle bir kaydm gi:irii~mesini isterler, Ka-
vanini Osmaniyeye tebean herkes mekt.ep ayabilir ve
Kavanini Osmaniyeye teba\yet ~artJ)'ja bu fesad ocak-
lan devam edebilir. 0 ~art1 temin geryi bize, bizim
mekteblere dii~er. Fakat ne kadar o.tsa anaSI.n hiris-
tiyaniye gelecek orada. fesat oca8,Jru ~caktJr. Bu
IJcayde ihtiya9 yoktur. Mekteb ~b.iiir, herkes meka-
tvbi umwniyenin tabi oldugu kuyut ve ~uruta tabi
otmak ~rt1yla.!.
BiJhassa Hicaz ~imendifer hatt1 ha!kk.mda 1srar
edecegim. Hicaz ~imendiferi bu m:illetin, bu Tiirk~e­
rin kamyla yaptlmr~rr ve orada H_indistan'dan kim-
se gellip karunr a!lntmaz. (Bir miidahale).
Efendi, sen, her zaman vesilei ihtilaf olacak soz-
ler ihdas eders.in. Ben soziimii bitiririm , sen geli.r bu-
rada seylersin.
Bu, Ttirkiye'nin ve TiirkJerinin k?.nryla yaprlmr~­
hr. Benrim memleketim orada •ka.ruru akrtmr~trr. Sen
gelip a.k1ttnarru~m efendi, Binaen.Ueyh bi.Jhassa o
memleketm oniin<le lkarum ak1tmam1~ kimse yoktur,
yerin<le olenlerin haddi hesab1 yoktur. BinaeJ?leyh
boyle bir itiJafnamede bwm meskutunanh geymek
dogru degildir. A!lelhusus hi9 olmazsa yalntz bizde,
nam1 bizde olan Ban.k.t Osrnani.i Sahane Anadolu De-
miryolu.. . ile her ~i yilldenirler. Simend.iferin bir
tarafl bizde kala.oaknu~ diyerek biitiin yii.kii bize tah-
mil eltlecekler. Hi9 olmazsa oralardan kurtannak i9in
Hicaz ~imendiferi bOyle meskut bJ.ra.kacagtmJza, ile-
ride hicaz ~imendiferinde akicagumza mukabil bu
gibj mali mesaile teka.bUl edebilmek 9aresini di.i~ii­
nelim . Hicaz ~'imendife.!'inin bir l wmu ~ag!da kala -
caktlr. BaZJ arkada~lannuz ~imd.i ~hsetmey.iz, tefer-
ruattU', diyonlar. Efend.iler, Bekir Sami Beyin her
nasJlsa gidip ~a.k.tJkt kazlg1 biitiin bir rni.llet sOkemi-
yor. $imdi de zuhulen veya sehven b1rakmak, sonra
yapanz demek. hi~ yapmam.a!k demektir.
Binaena.feyh bugiin bundan bahsedihneli ve hi~
olmazsa zabttnameye geymelid:ir. Y·ani buradaki za -
blt degildir. tleride my olmaz.sa blllllara bahsedecek
bir girizgah bulunmalJ. Bendeniz ~u iti1afnamenin bu
gibi maha7jrini izale ett'ikten sonra tamamen amali
milliyeyi tatmin etmedigi halde biie bir ~Ia kabul
edecegim. 0 da sa.lahiyettar zevat gelir. hurada, bu-
nu 'kabul etmege mecbul'liyetim.iz vard.lr, t.arzmda vu-
kubt&ca!k beyanatm1 (dinJedikten ve buna kaanj ol-
duktan ~nra) (I) hepimiz bunda giinahl ii1erimize
(/, 2, 3) Parantez irindeki kelimeler taraj1mdan
eklen{ii, M. Onver
-340-
c: 1
alacagiZ? Hepimiz anlatJiacak davaya gore fetva ve-
recegiz. Binaenaleyh bu hususta Erkaru Harbiye Ria-
seti, Ba~kwnandanltk, Mal!iye ve tktisat Veki1eti IJ1z
~imdiye k.adar yalJ~t1k, bunu elde ettik, bundan ba~­
ka bir ~ey elde etmek miim.kun degildir, derlerse (ka-
bUl edebiliriz). (2) Falkat degil burada bizden aiaca,k-
lan fikir i.izerine, rki iiy giin sonra gclerek ve Mecli-
sin ibram ve israr (euigi noktala.rda) (3) gel'ip iz:ahat
vermeli. Yoksa bugiin izahat veriHrse dogru degi!ldir.
Ne Mi.idafaai Miltiye Vekili, ne El1kam Harbiyei
Umumiye Reisinin bugiin beyant miitaaaa etmesi
dogru degil'd ir. Bura.da Meclisin biitiin noktali nazan-
nt top1aytp iki giin sonra Meclisi Aliye bu i~ ancak
bu kadar olabiJir, derler. Biz son karan verel•im.
MUSTAFA DURAK BEY (Erzurum) - Reis
Bey, usuli.i miizakereye ait soyliyecegim.
Simdi efendim, arkada§lanmtz bu itilafnamenin,
bitumum noktasma , lazJm gelen sozleri sayledi1er.
Fakrut bu mesele ile a.Hikadar olan ve bu meseleyi
minevvel iii ahiri her va•kit bununla i~gaJ eden ve
meseleyi iyi bilen ve askeri vaziyetimizi de bildire-
cek olan Ba~umandannmzm mi.italaasmt aimagt ~im­
diden arzu e<liyoruz. (Giiri.iltiiler).
Y AHY A GALfP BEY (K1~ehlr) - Bu it.ilafna-
meye dair bendeniz de bir kay soz saylemek istliyo-
rum. Meclisi Alinizi, yantlmiyorsam, sekiz on giin
me!jgul etmi~tir. Halbuki bu itilafnamenjn ibtliday1
tanziminden bu giine kadar aylarca zaman giizaran
etmi~. Heyeti Vekile bununla sek.iz giin degil aylar-
ca me~gul olmu~tur. Heyeti Vekileden her Vekili
muhterem bizirn haiz oldugumuz salahiyeti haiz e>l-
malcla beraber, bir de Umumumuzun emniyellini ·haiz
olmas1 itibariyle bizden daha z.iyade sa1ahiyeti haiz-
dir. Aca.ba sekiz giin zarfmda dii~iinebildigimiz me-
nafii vataniyeyi Heyeti Vekile aylarca zaman d~iin­
memi~ J'1nidii? Bendeniz derim ki, ben nasrl menafi;
vataniyeyi dii~iini.irsem Heyetoi Vekilenin her biri de
oyledir. Netice itibariyle Heyeti Vdk.ile bir itilifna-
me vaz ediyor. Diye>r ki, ben iti'lafnameyi ~u suret<Je
yaptun, bunu nazan miitala.antZa arzediyorum. Tet-
kik ediniz, daha ziyade yaptJrmak imkaru olsa •di,
yaptmrotm , diyor. $imdi kenditeri tashih buyurur-
Jar. DeY'iP demedclcleri dedi, efendi demedi. Yaimz
itilafname iizerine gorii~Uyoruz. Bunun bazt mevad -
dtm tadil etmek lazun gelir. Meclis bunda 1srar eder-
se, zarme<lerim, Heyeti Veki±enin kabulden ~a bir
diyecegi yoktur. Bunu yapacaJks1n dendigi z:aman ben
bunu yapamam diyemez. Meclisin emri a1tmda bulu-
nan bir Heyeti Vek.fledir, (ts~ifa eder, serbestir ses-
 t : 94 16 . 10 . 1337
Jeri). Ne kadar serbest olur a olsun tebaiyyet etmek
mecburiyeti varcLr.
Sonra diyoruz .ki Heyeti vekile bize bu itilafna·
meyi verdi. Biz vaziyeti siyasiyeden ve a keriyeden
o derece haberdar degiliz. VaZ'iyeti maliyeden haber-
dar degiliz. Fak·at biz de haberdanz. Madero ki ha-
erdar degi'uz. Bizim vazifemiz ne idi? Bu milietin
ah ali mal!iyesini, ahvali siyasiyesi.o.i bilmektir. Bunu
.~imizden herhangimiz bilmiyorsak Hariciye Vekili
Beye miiracaat ederler, siyaseti hariciyeden rnah1mat
allrlar. Maliye Vekili Beye mtiracaar ederler, ahvali
~aliyeden haberdar olurlar. Ba~kumandan Gazi Pa-
~ Hazretlerine mi..iracaat ederler, vaziyeti askeriye
\'esiyasiyeye vak1f olurlar, Biz haberdar degiliz di-
yenlerden degilim. Fakat fevkalade ~e degiJim. 0
ba¥.a .. ~imdi efendim, bu itiHifnameyi ceffelkalem
kabul etmemek de bir mana 1Zl1ktlr ve enci..imenin
f)erhalde bir mana 1 vard1r. Bu millet tekmil ku~ve­
t..iyle, mevcudiyetiyle menafii vataniye ic;:in c;:ali~Jyor.
Bil tarafta ufa.k. bir menfaat gori..iyor, onu i tihsal
ediyor, daha o bi·r tarafata daha biiyugunii gortir,
onun i9in c;:al!W. Ya hie;:, ya hep ... Bu ne demektir?
Ben bunu an1Jyamad1m. (Gtirtilti..iler), (istih.lalar),
(Danlmaym efendim, sadalan). ctice itibariyle ya-
rlllan itiliifnameye, hangi maddeye ne gibi ~ey iliive
e<~ek liiz1m geliyorsa onu di..i~iinelim. Bunu madde
madde okumal1, tetkik etmeli \·e mtizakere etmelidir.
(Gi..irtilililer).
Efendim, bizim, milletimiz.in betbahtligldJr. Her-
bangi bir Devletle bir iti]afname yapmak Iaz1m ge}i-
yor. Bir menfaat bize dokunuyorsa, on mcnfaat ona
g!!9iyor. Kabahat bize tereddup etmez. Bundan evvel
bu milletin zamam harp ile gec;:mi§tir. Hala devam
ediyor. Bu millet yak m zamana kadar padi~ahlann ,
saraylarmt mamur etmekten ba$ka bir ~eye c;:ah~ma­
dJ. Mevcudiyetirun bir ktsmm1, Arabistan c;:ollerinde
~urada, burada ifna etti. Ne hir fabrika vticuda ge-
tirmi~, ne de sanatta ileri gitmi~tir. i btidadan harbet-
mege ba~am1~, hala harbediyor. Daimi surette kan
doktiyor. Menafi.i vataniyeyi tem:n edebilmek ic;:in
d~linmek laz!md1r. Uzun uzad1ya kan dokmek dog-
ru bir menfaat temin etmez. Elde mevcut olan bir
menfaat1 kac;:mnamak, onu istihsal ettikten ~onra ikin-
cisine geymek liiz1m gellir. Eger bu ittliifnarnerun tas-
hihine irnkiin goriilen nokt.!Jart varsa Heyeti YelUle
buna himmet etmelidir. Onu hi~ bir zaman inkar
edemeyiz. Biz kendi yataiklar1m1zda rahat yatarken,
onlar, bunun i<;in sabaha kadar ~al1~nu~lardJr. (Ooo
sad<dan, ma~aJ1ah, ma~atllah sadalan gi..irtiltiiler).
341 -
c: 1
FERIT DEY (Dahiliye Vekili) (istanbul) - Efen-
dim, bendeni£ maruzattmm ba~mda Heyeti C'elileni-
ze, vaktiyle, belki hususi olarak, herbirinize ayn ay-
n arzetmi~ oldugum veyhi1e, boyle diiveli mtittefika
ile bu ve buna mlimasil birtak1m itiliifname aktedil-
digi vakit, memleketimizin siyasetinde hatve behatve
ilerlemenin muvaf1k oldugunu arz etmek isterim.
Devletin vaziyeti siyasiye i ve mal:iyesi, harbiyes.i nok-
tai nazanndan mtitalaayt acizanem, bu gibi ,itiliifna-
melerin esasm1, ruhunu reddetmek degil bilakis ka-
bul etmek ve manafi tahsil etmek ihtiyacmt bana
emrediyor. Yani bu yoldad1r. Binaenaleyh bir itilaf
akdi iyin bilhassa Fran a Cumhuriyeti>le ararn1zda
menafii miitekabile mevcut olduguna kani olanlarda-
ntm. Binaenaleyh itilafm bir esas1 , bir zfitJ itiliif bir
de teferruatt vard•r ki, bunlarm birincisine tarnarnen
taraftar oldugumu arz ederek ancak i'kincisi i..izerin-
de, bazt ~erait ve teferruat1 i..izerinde azami menafii-
mizi temin taraftany1m. Bugtinkii maruzaltm, bilhas-
sa, bu mesaile dair hatt.J harekette ba21 gayeJer, bazt
dlisturlar vard1r ki, bilhassa bu di..istiirlan, btitiin iti-
]afm dtisturlanm, tctkik ederken naz:an tetkikte bu-
lundurmal< mecburiyet.indeyiz.
Bunlardan birincisi bidayetten beri takip ettigi-
miz memleketin hakimiyeti rnilliyesine mu af1k diis·
turlar ittihaz etmektir. ikinci i: bu csaslar mahfuz
olmakla beraber manafii siyasiyc, maliye, ticariyemi-
zi, oilciimle menafiimizi muhafazaya gayret etmek-
tlir. Or;iinci.isti, bilhassa boyle bir itilafm akdinde na-
zan dikkatte tutulacak mesele, bizim arzuyu sulh-
perveranemiz dairesinde temadi edebilecek devaml1,
esaslt ve salabetli birtak1m itilafnameler akdi. Yoksa
ptirtizlii, menafii siyasiyemize mugayir menafii mali-
ye, ticariye \C sairimizi muh!J itiliifname aktetmek
dogru degildir. Binaenaleyh bu iuilafnamcyi de bil·
hassa bu noktai nazardan tetkik etmek isterim.
Evvel5. hudut meselesi, mesaili mtih immcden biri-
dir. Arkada~lanm1zm i~aret ettikleri yerlere yalnJZ
bir i~aret etmekle ge~eceg im. bu hudud meselesinde
kar~lffilza hudud olarak cenupta kalan Ttirkler, lrk-
da~lanmiZ, vatanda~lanm1z ~1kmaktad1r. Efoodiler,
bendenize dediler ki, bu Jrkda~lanmtzm bir rnurahha-
st Ankara'ya gelmi~. nerede milletler, diye sormu~.
Gayet elim bir vaz.iyert.ir. Yusuf Kemal Deyefendinin
buyurduklan veyhile yi..iregirnizi dag1dar edecek va-
ziyetlerdir. Onlan hattt hudut arkasmda b1rakacak
bir i~ilafname gayet elim olrnakl-a beraber, benden.iz-
ce memleketin menafii umumiyesi icabt olmak. fu:e-
re fedakiirltk etmek laZJmd1r. Ve bendeniz, bu feda-
karhgl, ~ahstma kabul ediyorum.
 1 : 94 16 . 10 . 1337
HASiP BEY (Mara~) - Misak1 Millide imzan1z
yok mudur?
FERIT BEY (D.evamia) -'-- Bunun yanmda hu-
dudu bir az bu tarafa dogru gelecek olursak, Payas
mevkiinin madenleri vard1r. Fakat Halep h'<l'kkmda
dii~man,lanmJzila bir ibilaf akdi miimkiin olduguna
gore Ha!eb'in f kenderun ile alakai 'katiyesi mevcut
otdugu gil>i, bu hususta yene fedakarl.tk yapmak mec-
buriyetinde oldugumuzu zannederim. Burada miihi.irn
bir mesele mevcuttur. 0 da vaiktiyle Htilkumet tara-
findan yap1la.n muk'avelede Kanha ile (obanbeyli a.ra-
smda bir hath ittisalin temini mevzuul>ahis olmu~tur.
Bu hatt1n daha yukan k1smmda, (.'obanbeyl•i ist'ik•a-
metinue b-ir hat temdicli laz1m gel,i•r: i~te burada , de-
mek istenimrki, Heyeti murahha~amJZ ~imendifer me-
seresinm esna.yr ha;Hinde gerek l>u ik'i pan;ayt yekdi-
gerine rabtetmek veyalmt daJha dogrusu biitiln $ar'k-
ta ka~lacak diger a1ksam1 hadidiyeyi merkeze dogru
rabtedecek diger bit hat in~asmr, eger devredi1ecegi
guruba bir vazife olmalk. i.izere kabul ettirilir ~se mi.i-
hiim bir menfaat olur. Bu noktayr ben mi.ihi.im bir
nokta olarak, Heyeti Cehlenize 'a rz ederim. 'Her ne
olur a o!sun elimizde kalacak ~imendifer hattmm he-
yeti i9-tlima·iyemiz i'>-in ve DevJetin -istifadesi ancak
boyle bir hat ile, peydaye ittisal etmekle olur. Bu
oldukban sonra bu hattm iizerinde miinakalat icra
etrnek bilhassa miina·kalatr askeriye yapmak Jm>kiinr
yoktur. FransJzla nn asker naklet.melerine mukabi9
b~im de istihsal etmek:tigimiz icabeden menafii o
bahiste arz edecegim. Binaen•aleyh buradan ger,:iyo-
nrm.
Hududun ikinc-i k1smt (obanbey!tiden g~iyor. Na-
zart dikkati 1\'foilerini celbederim ki , Meydwtekbaz
istasyonunun Franstzl'ara ka.lacagt bahsedi ldigi halde
1 cak, bunun zab1tast temi n edilecekti r. Ta avvur ed i-
beriki istasyonun kirne kalaC:agJ tasrih edilmemi~t'ir.
Bir ci.imleii muranza ile ('obanbeyli o bir taraf Fran-
stzlara ka_lacagma gore, bu tarafm bizde kal.acagt tas-
rih ecliNrse miin·azaan.m ha11echleceg1ni limit ederim.
Faikat hatiT!ma geldigi i'>-in Heyeti Celilenize arzed1-
yorum. Buradan ~agt hurluda ge.ldigimiz takdirde,
gorecegirniz vaziyet, di.inyada, zannederim , bugi.ine
kadar gori.ilmemi~ gal'ip bir vaziyettir. Burad~ iti-
baren Franstzlar tarafmdan teklif edilen, cenup hat-
tt, bir hudut degildir. Bu bendeiJl·izce bir §ehir ihtilaft
gibi geliyor. Hudut devlet'l er at"-a.smd~ki mtinazaatm
en sehil bir surette halJii faslmt temin edecek, mi.im -
lki.in 1se insan ayagt gi.ir,: geryen mahallerden intihap
edil.meliki ves.ilei mi.inazaa olmasm, Haibuki §imen-
difer hattmt bu suretle bir hudut olarak kahul et-
mek, mi.istakbel munasebat i-tibariy.Ie a.rzu ettiigirniz
-342-
===================
c :1
gayeye b-izi isal e.tmeyecegi gibi, bu itilafm salabeti
noktai nazarmdan her halde arzu edilmiyecek bir
haldir. Ourda bu suret, yarui ~ ; mendifer hattmm bil-
hassa hudud itibar edilmes..i hir kerre hakimiyeti
milll·iyemize bir darbe te~kil etmekted ir. A~agtda arz
edecegim v~hile, dii§man askerine memle.k.et.imizde
bir mmtakai ni.ifuz meseJesi vi.icuda gebirilmi§tir.
Sevr muahedesinde hat, hududu 1'a'k.ip edercesine ye-
ni bir mmtakai ni.ifuzu iktisadl ~cadetl!i'rmek:, arka-
d~tanmtzdan birisinin bu.rada arz etrn·i~ oldugu v~ ­
rri'le hakikaJten vesilei niza ve ihtilat olacak ~ler ­
dendir. Hatta hat i.izerinde vaki olacak herhangi ka -
nu.na muhalif harekete kar~t bizim muhaf1z kuvvet -
•Jerimiz hattm o bir 1'arafrna, hat demek yo! demek.
alah1mum insanlann i9tima edecegi mahalde bu gi-
bi nizalar, ihtilaflar taha.ddl.is edebilir ve edecekt:r.
Orada vaki olacak herhangi muhruJ,ifi kanun bir ha -
rekete kanjt bir kur~un atmryacaktLr. Bizim jandar-
mamtzm kuqun atmak salah.iyeti bile mevcut degil -
d ir. 0 hududun otesinde §i.iphesizdir ki FransJZ hii-
kimiyet ve saltanatma veya arap hakimiyet ve salra-
natma tecaviiz etmi~ olacak ve derakap meselei siya-
siye ve harioiye ihdas etmi~ olacak.
Yine zab1ta meselesinde, arkad'a.§larun tafsil etri-
ler, «Sirketle bil itilclf» tabiri. mi.imki.in ise biz.im hu-
kuk ve saltanattmtza muvafdc bir suretle olmalt . Ba-
ikmtz efendiler, bu gibi ~eylerin itiJafr.ameden kaldJ -
nlmak imkant var a r,:ok temenni ederim.k:i, bu da
lmldJ.rJ~mt~ olsun ; ~irkef.le zabtta itilafnamesi yap!la -
cak. $irket d iyecekki, on alaya ihtiyar,: vardtr. Ur-
ban vard1r, bu on alayt orada brrakmak ta'biatiyle
biz,im blit¥emize bi.iyiik rahne a<;acakl!r. Herhangi
vesiieyle bir alayt a lmak istesek §irketle biliti1lM a1a-
niz ki , boylece bizim orad-a. hattrn emniyetiini -temin
i'>-i·n aynca bazt masraf-at· tahammi.il etmekligim1z lii -
zun gel ir. Sonra bunun iizerine bi.iti.in bu.ray'a koya-
caguntz zabJtamJZ, ~i.ip he siz arazinin cenubunda hi¥
bir ]~e yaramad1grndan dolayt yine birtalom mii~ki­
lata sebep olacakt1r.
Sonra eferrdiler, Tern in-at ak'>-ast meselesi de mii-
himdir. Bu bi.iti.in Bagdat hattma ~mil olacaJk bir te-
minat akr,:asJdir. Her posotasmt nakletmek. itibariyle
varidatt azime ... etmek itibariyle... ve temin& veril-
mi~tir . Simdi o vasttarun muhtclif parr,:alan muhl.ellif
Devletler lehinde olduguna gore bizim elimizde kailan
ktsmm varidattyla masar!ifin,i koruyup korumayt~ma
gore yap!laca:ktJr. Binaenateyh tabi'i bir zararJJJllZ oJ.a-
caktJr. Bundan mada hattm oivannda iktisaden frenk-
ler ve Suriyelilt'e r · ve yine hattm uzerinde Franstzl>ar
 t : 9~
-[yasi bir surette mUstefit olduklan ... Tcm in at akc;:a-
smt bizim deruhde etmekligimi?i ... tabii 1-.eyfi ... ma-
mafi Frans1z.lann bir Jarbt mescli van.lir. Para ya-
:as, mi.ihlik degildir, oldUrmez. Bin:tena!eyh ben is-
-ar etmiyorum. Hak.imiyetimize bir darbe olmad1g1n-
jan haizi ehemmiyet -addetmiyorum. Binacnaleyh
eiendiler arz etmi§ oldugum v~hile askeri meseleyi
ve '?:mendifer hakkmda mi.it alaatum §U
·uretle kesi -
:.orum. Eger HUkumetin vakliylz daha temmuzdan
e' ,·el mukabil bir teklif olmak iizere vermi~
_'Irmi kilometre, belki on kilometre bir saha Hi.iku-
'11etimize terked i lmi~ olsa bir ~ok. cfend im ... Arka-
da§lartmm pek gi.izel beis buyurduklan vevhile bir
ok aksam1 memaUk terkodecegiz. !J ir itilaf yapJJtr-
' en mutlaka bir miktar zarar ihtiyar edecegiz. Fa-
kat dikkat edecegimiz nokta nedir? Zaran zararlan
ihtiyar etmeUyiz fuzuli zararlan ihtiyar etmeliyiz.
KabiJi telafi zararlan ihtiyar etmel iyiz, bir surette
zararlan kabul edelim ve Saltanat meselesine ait olan
zararlan ihtiyar etmek lazt:rr.dtr. Binaenaleyh hiv ol-
i'1aLSa bunun ivtinap imkam bulunur. Mesaili mi.i-
himme gibi daima ve i! i n.iza ve ihtilaf olacakttr.
Bundan iy\Ttnap etmenin im'kam olrnaiidtr.
12 nci maddeye a it mi.italaatm11 arza gel iyorurn
ki: Mardin, Urtia , Antep livalari ylc Halep Jivast ara-
smda mahstrlatJt mahall iye iyin mi.inasjp bir usulti ru-
sumiye tesis edilecegi f1krasJd1r. Bendeniz bu mad-
deye ,tamamiyle muannm. Bu madde gerek menafii
iyasiye ve gerek mi.inasebat1 iktisadiyemiz ivin mu-
zir oldugu g~bi b.ilhass.a hu·kuku hakimiyetjmjz, hu ·
k.uku sa.JtanatJmiZ, yalntz istikbali ticariyemiz ve Ur-
fa, Mardjn'in ist[kbali ticadyesi degil , malisi deg il,
istikbali siyasiyesinc dahi muzirdir. Du nokt~i naza.r-
dan mlitalaalimt arz etmek isterirn :
Mahsulat1 arztye. mahsulat i maha.Hiye denihyor,
(Produit indigene) Arap9an1n kLtdreti itibariyle rnas-
nuat ve ma:t•1uHlt ayn kulJ a mlm.J~tir. Frenkve de boy-
Jedir. Hangisi ilave edilirse o ol~.; r. Bu 'k.elimeden son-
ra prodlivit (produit) den.ilirse «mahsulat» olur. Pro-
diiit a:grjcal «Zirai mahsuiat» olur. Halbuk-i burada
(prodliit indigene) denildigi ic;.in «mahsulat1 mahaHi-
ye>~ dernek laz.Jmd1r. Ankada~-lanmtzdan !Jazilan mah-
sulat tabir ediyorlar. Bu keyfiyeti arz ettik.ten sonra.
bunun bize kar~t arz edecegi vaziyeti mi.i'ik iJey;i ve
mazarr<llttda arz ve izah etrnek ~sterim.
•Mta!hsulaltt mahall! iye i9in mlinastip bii·r usu1ti ru-
'lll!mlil}'e ihdas edtecelk.ltiir. Mii.nasip !Yir usuJ:ii rusumli•ye.
IBu, a!Mnt!ladc bjr ci.imle iJJe niqayet bulmiaJk.1lald.t·r. Eger
bu ol.i.rnffienJin nlihayellinde; bunun iy·in tarafeyn
16 . 10 . 1337 c: 1
~oyteb ir komsyon te~k i l edet:Cik.tar ve bu k~syon
taMei mli.tefav·itc bah~nde o]Jugu gibi, dese idi i'ti-
raL t-:mezd:m. CUnkU uyu~ul'amadtgt talkd irde orta-
ctan ka:ld.Jrmatk. iht:mali kaltrdt. Bu suretle meselell'in
ti.9:n.den kui'rulmu'i olurdu. Biz her ne sure:l·e olursa
olsun ~u alk.tedecegimiz itilafnamen'in ta>tb'ikta:t.J iyin
ba-yka b-ir 'iCY yapmalk mecbu.riyet:trdeyiz. Bizlk.li, bu
boyrc pazarda bu yaptltncaya kadar gi.imrUgUmlmi
idame edeniz. Snnra biz de kabul etmey;z. Zaman ge-
oldugu Q:r;·nizde bunu tatbik ettireme)Aiz. Beyefendiler, ege:r
Ermell!isban yahut lran Hii:kiimetiyle boyle oir ~y
aktetmi~ oLsaydtk h iy boyie. (ha a:iyet gostermeye
lihr;!)'ay du..ym'll'yab:l~,rdA.) (1) (linkU nc zaman olsa
eme~:mi zi retb'ik edecegimizi iimit ederjm. (Bu im!k.an-
dan rnahrun1) (2) edilcb.lecegimiz bir Hti:kfunet kar-
~ts:nda bulunacagtmJZ i9in lehimizde ( olacak madde-
1eri ~·irn'djd'en
koymarniZ li.izumu a~:.kiirdir.) (3) Fa-
k.at ma:alesef boyl~ Jeg:JJir . Bugi.ine kadar ta.niblimiz
gostenni~t'ir](i, m VZLL bu lu nan maddeden afe)1hlinJlize
zarar gelrn'i ~, Jehimizc h iy bir kar ve menfa:a.t olma-
mi~tir. Ayru suretle bir takun maddelcr hatmma ge-
liyor. BerJjn muahedes:nin yirmi iiyi.incU maddesi ge-
1iyor. Mese.l5. d iyork.i , Gir:t adast i9in 1869 ruzamna-
mesi bazt tad.ilat ile tatbik ediJecek:Vir. FakaJt Qjrit
i.izer'in.de va'ki olan muam !at, vak! olan ta.tbikat drU-
)linill en,;n abi oklu. Yin e ayn1 )ey iizerinde boyle
mUphem bi.r ndkta blrakJ!mt~tJr. Be-rlin muahede~nin
61 nci madd.: : nde Devlet Ennen:lerle mes'kun bulu-
nan arazi i.izerinde aha]Jiyi tatmin edecek. Efendnler,
bu idare hususundaki o kliyi.iciik kay1t bjzim i.izeri-
mize dailmi bir vesilei niza olrnll), Ermenlilerle bizi
bogaz bogaza gollirec k b:r rad<leye getirm'i~ti. th-
'tlimal boyle bir ~ ey taahhi.it etm i ~ olmasayd1, bellki
Ermen•i m~ ;;elt:si de boyle mi.ihlik ve mi.i~iil devre
g irm:,yecekb. lyi olmu~. koti.i, olmlJ.'i demlyo.rLun. Su
suretle bir maddc koyJ uk, bu madde l:Jilli tak'}it et-
miyor deme'k. dogru dcgildir. Da·ir.1a bu tarzda ka.bul
eiltigimiz ve edece;!imiz iriJiifn.aane.ler mefad.mm aley-
hurnize tefs•i r ed!;lzcegini \·e daima al eyh.i!rnfize ttatbiik.
<>lun1ac-agm1 dli~Un.rniy.xzk olur aik. 9ok zarar gori.i-
ni.iz. Efcnd!ilcr; o halde ona dair bir ~ey yap!Tta.k mec-
bLu1iyetiinde kaJacagtz. Yapmazsak , giinrU.n Winde
FransJZl'ar diyef_eklerdir'ki , siz buruan tatbik etrn!iyor-
·sun.uz. b:z de tatb:k etmjyo ruz. Nereye g>:der5eniz gli-
diniz, Cemliyeti Akvama ~id:inriz, herhalde lli"dim tilik
once aikt:elcLeceg:miz ~eylerde ilk once di.i'iiineceg~m'iz
nd:da, b:r ta.rafmdan tutulacagmuz nokta btraikma-
(1, 2, 3) Parantez ir;indeki kelimeler tara/m1dan
~oyle, ek/e;;di. M. Vnver.
- 343
 i : 9-t 16 . 10 • 1337
maktl!rur. M cnfa.a.tfan noktai n.azanndan o k a dar
d:n.s adamlardtr'k.i, k.us;uk pannagmm vermi~ olsa-
ruz ayagnuza ~adar kopanrlar. Beyefendiler, binaen-
aroyh, bu nokl'a,i na7.ardan ihtiya:t ile ayagtmtzt at-
malk. J:aztmdlf. Tabii a!?agtda bir suali m kadder \'ar-
dtrlk·i, onun cevabtru arzetmeJk isterim. Yam kabil mi-
dir, degiil mlidlir?
YUSUF K.EMAL BEY (Haniaiye Vek:iti) (Kasta-
monu) - Bir kas; dak.ika b~nderuize miisa'ade buyur-
mamzt rica ede~im. Murahhasia ~mdi buyurdugunuz
daire dah'iltinde goru~ulmii}ti.ir. Bunun a'>h va.rdrr, te~k­
m il k a.y'dediJmi~tir. Zapta geyrm§-~ir, benderuzdedlir.
Ru en.-d'i~el'ere katiren mahal yaktur, goru§iilmu~iir:
FERiT BEY (Devamla) - Filhalk.ti!k.a zahta ges;-
me$ h<~JiZ!i chemmiyettir. Bununla beraber zabttlan
tab;u CJikumadtgtmtz i9in ve hatta zabttlarda mevcut
olmalk.Ja beraber bendeniz o sarahattm mevcut olma-
st tarafnanyun. itiliifa bir madde iliive edlilmek liiZim
olmadtgl is;>in, b::-r,deniz bu sarahMm mevcut olmast
tiara filla!n y tm.
~imd!itatbika.tm ikllisadi ktsmm'a geldim : Bu ci-
he~i hulkuk•i1y-esi vesaliresi, ~imd.i tatbikattna \·e tatbi-
·kMm iktisa:di ktsmma gel!i:yorum. Efendiler, bir ~ey
yapacagtz, bun.larda eger bu macfde mevcut ise imal
edifm:elk liiztmdtr, edi.lecelkbir, e>tti·receikllerdli·r. Mllhiim
bi•r k'ed 1ime, mlinasip bir usuli.i rusumiye, gayet mlih!im ,
bu Us: !iva il'e Hrulep hvast ara&mdia serbe!>tii mliba-
dere mi k'a bul edecegiz? Efendlil•er, serbesbi!i mi.ibad·e-
re, bir m~ml dke ~in isciiJ<JbaJ!ini tayjn etmelk is:in kws:-
tan , s:hrh1aJn, eheunrrt yetl!i bir meseleid:ir. Almanya'mn
vahdoti S:iyasjyeSi olmadan vahdetli ricoaT'iycsi vasrta
o!mu!j'tu.r. Buna:enaleyh oyle bir vazi'Yct tahadd'lis ede-
celk;tir ki, bu Us: livamtzt mlin:aJSebrutl tioa.ni'Ye d'Olayt-
s:yle mu tla~ka Halebe rabtedecek11lir. Biz buglin s'iyasl
l:J:r va11iyet 'k:<l!r~~osmda:ytz.
MUSTAFA KEMAL PASA (Anlkiara)- Veyahut
temeLl!i halebi !Jize raJbtedecelk>tlir.
FERLT BEY (De<V•amla) - Bu mesefede i!kJ ta-
rafm kudreti ilkt\i-sadi)'1es1inJi n1aza:r1 itibara almaltdti.
Kar~llrmzda buluruan Fransrz serm;uyesliyle Ti.ir1k ka-
bii'i'yc;t ve sermayesinin s:arpt~mak n'Oik·tlasmi(J:an ihti-
mal!i yok.'tur. Banlk13tlarm merke2li HaJep'te olacakttr.
Subelet•i Urfa'da, Mard'in'de ofaoalklhr. Pam ve me-
n.afuli irkrisadliye dola:ytsi1yl:e daritna CYI"a·la:ra merbUJt ola-
caJk.'tl'r. Y·a!llruz HaJ•e p k'asdcdilmli'Yeceik~ir. Halep'l!;e on-
far aynoa. bir haNt rusum t~il etmliyec<lkl'eflinden
dobyt buti.in Suiii•ye'y·e ait olacaJk~tr. !stedirkle.ri za-
man kell!dli arzu]ianyia ac;aca.lcl:ardtr. Bizim i.is; l!iva-
mlZ Suniye'ye merbut bukmacak!tr. BlHiin Suiii'Ye'ye
-344-
c: 1
merbut olnnk hmusunu du~ Linurke n berrdenliz bir ~ey
dli~linliyorum.
D:myata p il'; ncc giderken evJe.kj bul-
gUl'dan da oL.tcak.ttr. Binaenale:yh bu husW>ta ram-a-
men tUizal etm e:klig imiz bu maddede ka•lliyyen oir ~iCY
kabul etm~e1kligimiz veyalhut bu maddeyli a.rz:et!tii-
gim ves;hile d iger bir niadde ile teyiit veya bu mad-
dcri tayyetmt,k laztm g::lir. Sonra efen.d!ilrer, bu su-
rette bizim menafii ikdisad:yemiz miinasip usulii rii-
mm:re oidugu ic;;n izah edl:yorum. Y·a serbestli!i mil·
rrasebe veya ba~.<a b ir res:m ihdas1 iJe, ha.rtt hud.\.ld
te5kil ed'i lcc-c!k, bir defa bu us; l'iva is;.in ~imendifer
hatt1na veya anm c-~nubuna bir Giimruk h:attl ytize-
cegiz. Surjyc'den gelen C!?Ya iyin biifarz e~ya~ ~u­
nu bunu alacagrz. Ta!Jiidinkli o e§yayt biz Mardin,
Urf:t, daha is;evilere ge9irmeye kalkt~t1k.lar1 ta!kdliTde
man.i olllla!k iskyeceg;miz ic;;in, bir hattt hudut V'e
b:r glimriik ha!ttnt da onun arka5md'a ~.izecegiz. Eger
o ikinc.i. haHt 9izmez ise~lc oradan ithal edecegumiz
~0)' ...
Fakat b:Zm o havali ikbisacl'iyatmt, Suniye,
f'ransa.'ya verece•kUr. Bu me~ele A:dana'nm bilhassa
mena f!;i ikt.i adiyesine muzirdir. <;un'ku Adana pa-
mtik yeti~tirir.
Adana'da mevcut olan fabr1i•koal>ac gib.i
onr:~rdan daha kuvvoclileri Hai·e p'te mevcuttur. Ha-
Lep kend>s.i pamuk ye<ti~tirmed<igi is;in, Adana'dan pa-
mugu altr. y<-niden itllal cder. Adan•a 'dan ~oak,
Adan a fabrik·a!anrla rekabe>t edece'k. Alaca deld!i'iclerii
pamuk.fan afacak ve mamul olara.k bizlim rnernlelke-
•tc sureceJktir. A lana'nm dogrudan dogruya menaftii
lj,kbisatUiye ve t'icariyesine hale! gellece!k•ttir.
Sonra B 'y lcr, bir har1;t>a i.i.zerinde bunu 9LZtpta
d ikbt edec:k olur antz, FreP.;klcrin bu defa ]'ine bir
10kt': ·acJi hat olmak i.izere kabul etllikleuii hudut ~a­
m iyt.:: Sevr ha tt t hudududur. Al1'tep, Urfa'nm Ceiirei
ibn!i 6mere dogru g:dcn hat tamamiyle Sevr hurclu-
dudur. Dem eik kurnazltkl a o :ze tevdih ett'ilkl'eni·n!i zan-
netVikPeri ~e}'i. s.i yasi surette mlin-a&ebrull ti.cariiye ve
i·k!tisadye itibariyl·e bugUn deg il ise yarm almalk. isni-
yorlar ve bu gayeyi takip ediyorJar. Bli:Oiaenaleyh bu
ha;ttt hU'dudun uze rinde boyle bi1ti.in ~a!ikotan gatiJba,
bilblln Anadolunun mlinas ip bir usul-ll rusuffiirye, ljila.
hara vazt ihdas etmelk isredik.lerti ~ey, bu us; llivaJ!l.1J.Zl
arzulan daires inde butl.in ~imen'difer hartJlan, Sevr hu-
dudunda 9izC::k!eri veyhil<!, bu Lis; ~ivamn ken!<iiil!er1ine
ilharkt maksadtnt istihdaf etmi~tercLir ve btmu bugi.in
bir nmkiaddGme olarak vazelimli~Uerdlir.
Son.ra efend!ih~r bi r meseleyi daha H~ Celi1e-
nlize arzetme;k istcPim. Ta!kip edecegi!mli,z ndktla!Latrda,
tet;k.iik. etoigimiz madd~:erde bi1ha•ssa d~~·z
b;r nokta vardtr, ki o da haki:m!iyct ve sa<
l!tlanra.ttrru2la:
muvaftlk. olmtyan herhangi ka.ydt kabul ed.ertselk:, o
 16 . 10 . 1337
•?.:Ji hi9 olm azsa o zam:m il~ takyi t etmok zarurc-
• :de.)1:z. Efend ikr kaliLlibsyon!dnn mazarratt nere-
:. ·n gc;:•nli§tiir? Zaman! a n1ltkayycl olmad1gl'lldan.
·;.tl..t:yle lJi2iim en zay1f za,·;lanlanmlzda bizi igfal
::_e ek, OJlLL zaman ile gayri mukoayyet b:r hale ge-
: ~j ~deri i9in. kapirlilasyon bela~mdan kurlulma!k
":n.ldim kalmarrnJ!?LJr. Binaenaleyh yenl:d n v 'receg!imiz
.:ylerde natan dikkale ah agJmJZ hu us hakimiyet ve
<~<:anatJm iZITl temin·i i9in zaman ka¥de1me1Lid!i r. B ir
"-.2-)'Jt b:ze teoklif ediJdigi zaman mecbur oldugumuz
-_,_:je bd:: onu zaman ile takyit etmek liizJmdJr. 25
ie. :l~ mi. 50 sen-e mi, ht>r ne olur£a olsun nza goSite-
• -:.z. Butlin en aU mUstakbeleyi e arete girtiftar ede-
.;e{. b:r sur~tte boyb t>:lami.lddet, ila ahriomill hie;:
:-. • k imseye bir hak v:eremeyiz. Gi.lmri.ltk halttmt bir
;:.;man iJ•e taJk)'1:,t elme~k liiz1m gel:ir. B:inrue:n'a!Jeyh o
Z2..."llan geldigi vak •i l bu kiilfetten kurtulacag1mrzt Umlit
~ y~ayacagurmz gibi, h:c;: o!ma.zsa ffiSia'IU iitliyemiz ~­
.:..! lagn•e,than olmasm. Efe11d:Jer bunun ye,rtine ga'Yet
"'l t bir ma'd'de konulabil ird!i. SuriyeUi•l:er, Ftenfi<Jer,
<!nd:lerli n:in menfa:atleDi nO'ktaJ nazar!l1'd, n bu taraf•a
;c:mek meobu11iy t:nde-ctirJcr. P e1<: alii haz.mz keTl!d1ile-
- y1e gi.i.mrUrk mulk:a velele-Jii yapmaga. Ol'llra nn men-
~ .:.J.tlnl kendi menfaatm11Z.la mu'k'a b 1e edetek tev-
~ n ederiz. Dognidan dogmya kenli menfaatJmiZJ Sli-
Y.:L'l.et edooeik surc-tte glimruk muahedesi a.kdine mi.l-
'leyy-ayJz. Bu bi~:m hakktmJZdJr. AleUlUsus hakkmt
-s:.mal eden d iger devletler gib.i biz de Franstzlarla
: .!aft efkar cfahi1nde onlarta gorii~mege amaue)"iZ.
-\..:Jcak bu tarzda de~i l, m1ntaika tefri!k: ederek degil.
Ta1':hrer<le gosreriniz, dtinyada bana gosteJ1in'iz, bir
Je.,htin bi:r k!trusmm, b:r i•ki ,-iJay0tilin yanmda di-
ger d¥,·le.Me hususi... gosteri niz kabuJ edeytim. Fran-
sJ. ile 1sVIiyre arasmcla mevcut ola.n mesele yalmz Je-
eve ve o di'\1a·r'cflaikli Frans1z arazlisin:e ma'hdut ve m'i.ln-
bstfdtr. B!inaen'alleiyh Yusuf Kemal BeyefendJ, ben~e­
niz te!k<rar arze&yorum. B mlenli zt:n maruzatltm , He-
yeti VeJkli~enlin bu brubta miim'ki.ln m cciy:i sarfetme&l
e·asma mli.in'hastr'dtr. Li.lzumsuz killfe<ti'er. li.izumsuz
<aa hhutl'erd~n i9binap edellim Liizum uz mazarrat-
hrdan, vesi.ileli niza olacak §eyl rden iveinap edllme-
s:n:i ist'eriim. Maksad1m budur. Maruzatun buna ali•tf!r.
laJkJ.:y·atJ a kel'liye meselesine gel·i yorum. SUphe-
iz tafs>il'e llizum yoktur. Bir devl e.1li n hukuk haik!imli-
y~~:n'i ihlal edec~k hareiketferden b-ir'i~·ictr:r. Fall<at ih-
t iyac;: hall: n'd e m11htelif menafi temin etme1<: lazun
geldlig!i z:amanda bellk.i bu hususta fedakarhk yapJ1a-
bilir. F akat Aklt~lak bu kabul ettiginiz e5'kiil dahilin-
de zanned'i y'Orum k i, Frans!Z ordu · unun bu hat i.ize-
rinde crbestii milna•kalcsini. bu hattm FrallSIZ olma-
-345-
c: 1
\ indan ba}ka bir maks ad1 tc-min etmiyor . .Bir d~ v le­
ti n arazis•inden ask:er ge9irme1k liiz1m getdligi zaman,
muhte11if ~araitl .. o a kerin o arazide bll'lundugu mi.id-
dotye kar§il•a.~ilmasl muhtemel hir tall<Jim mun<UJaaJt
moydan'a gelmem e i i<;'n bazt ~era·it koymak ica!be-
d r. Mes.;la. ge9meden bir zaman evvel ihbar ve mah-
dut bir zaman zarfmda gelip gec;:mdk ... Alelltlak bu
hJ.~Lm i.izel1inde naa<uyatJ a kerliye hakk1 veTi·lec&t
olur a, o hattm Uzel'inde dillimi ikamet olur. (;Unkii
her hangi b ir Frans1z takm11 o istasyonda durabillir.
o ;ger istasyonda durab:Jir. Eger mi.lmklin olurda
na.k.~liyatt asker1iyeyi bir usul ve ruizama rabtedereik
hu'k.u'kumuzu bir derece d:aha to}'1it etmak liizlm gc-
J:r>e ~Uphesliz fevkalad'e hay1rli olur. Bu hU5usta di-
gcr bir ~ey arzetrntik is~iyorum. Eger Frenikler m~lsir­
ran bu ara2!iden a~ker gec;:'irrnek istedliilderi taik.-<llirde
ben'd<en'iz hatlt hududun ~imendtiferli111 cenuhunda bir
arall:'de a,s'k-er ge9irmesine ma>nu goruni.lyor .
Y SUF KEMAL BEY (Hariclye V .) (Kastam~­
nu) - Bi·l:ha6sa bura:dlin aslker g'f9irmek ih<tliyacmldan
dol·a<yJ ~stiiyorLar.
FE:RiT BEY (Devamla) - 0 araziyi bize >temin
etsi.nler, on'Cian sonra biz yinc ken<h1erine bu hakk1
vcrelim. Yine telkrar ediyorum, bu ara:zJi Uzertinde l:>u
~i men:diifer nakliyat muddetini tahdH etmek Iiizlm-
dir. Ka9 s ne ivin gec;:eceklerdir? Bu ~eki i lde olursa
r lt>l'~lbe.t ,gf9ec€iklerdir. Arzetmi§ o-ldugum veyhile, ken-
di iyle biJHilaf za•bttasJ temin ed.ilen hattm Franstzla-
ra ter:k~ n'de:n b~a bir netice ve11111ez. Cenupta'ki ~­
hir1erde otutan ~i mal] nde'ki mmta:kai ni.ifuza malik
buti.ln bu §e!ki•l dogrudan d.ogruya bu havaliyi Fran-
Sizlara vermek demeJkt;r_ Bundan ba~a l>i• mana
<;:Jik maz. ijjnaenaleyh rniiddet kahyen tahdlid edHrnc-
mdk lftZirn gelrir. Di1klk'ait blli}'Urursunuz k i, maruza-
llmda kan'ala•t •mca mlizaJk'eresi k·al7i·l mes ij! Uzerinde
meta.! ip dermeyan edli'Yorum ve mevadda mii nlhas1r
olsun dirorum. Havala11da gez.erelk !i\.ll1U bu-nu iste-
yelim d~m\iyomm . Mi.lmki.ln o-lup olmadlgt halklkm-
da kan'aat1mt ~imdi !Rr:redecegim. HariM iize11inde tet-
'k:ik etrliginriz zaman gorew'kslinriz ki , hududumuz on-
lann hatlt hu'dudu fasl ed:ilse bile ~a doglil hu-
dud i.izerinde bi r · mi.lddet gezilirse sonra ~imatte dog-
ru kalb'imtire bir dlirsek g'i'i:1i yU!ks·ebiyor. Ne i9in, ne-
den? Bunun igin ik:i sebeb i~ittlim. Biris-i; Fransrz mu-
mhha 1 diyornm~ ki, !liz miittefikl:e~;,miizin de m'ena-
ri'inf dc~tinm~k mecburi•ye~indeyiz, B inaena'leyh darha
cenupta kabul edocegirniz hurha ngi bir hath hu:dut
tJmnen ingilizlcri n de daha cenupt!an bir hu'dtl'd tcs-
t7:tini zaruri kilar. Binaenaleyh CezJirei ibn i Omer u-
 1 : 94 16 . 10
ro~~Y~.! fi::lkmalk mecbu~iyf.rindedir. Jlahdli d edi·l.mi~ bu-
runJ:m mmtalk.a!ya yllkffil§ bulunuyomm~.
yYSUF KEMAL BEY (Haria;·ye Vekilii) (Kasta-
monu) - Ydk, yo'k: oyr(! ·de!N ve ovQe bir §<"}' yolktc.r.
FERiT BEY (Devamla) - Ba.his buyurduklan
rmese!•elte:r o11ad'a mevcut bu.iunan ar'aZJiden 'istiif'ade
etmelk af?jusudur. Dideye vasil olmaiJc ve DicJe vasi·
taJ9iyle o arazid!en i\91!ifa!d'e etrrnektiir. Bir kerre Di.cleye
vH.l O:llin'a/k i9in Cezirei lbnli 6mere ylik.maga . h<acet
yO!kltur. Qun/kti Cezlirei ibOJi 6merdtl~ itibaren yenli
bir Fr:am1z veya Sul1iye hududu ~al'1'k.liyesiinli muairb
ofa:ca!khr. 0 hududu ~ar1k!iye Diole n:elu1in!Ln cereya- ,
mm tak>ip edece~ktir. Diclen:in aynoa · ~r hu'd ltdu ~ar­
lkE•reSli olacaiJ<Jtlr. Aynca Suriye ilc bir hudu:rna ~arikli•ye
'k1SJ:11, ('obanbeylli 'dcn itibaren ~a: 'kta ka:lla'CaJk kiSlffi
rbufunJaca!<t1r. Bu hududu ,a1'kiy run
d!aha yulkansma,
~imali!ne 91ikmark J::iz1m. Bir k'a9 !Gilom~re bir sahaya
linlh!:S'ar ebm'e•3in.
HAStP BEY (Mara~) - Demi•rki..vyuya.
FERiT BEY (Devaml'a) - Hududu cenuba dogru
lloimanm usnlil vard1r. Sonra Beyefendli1er, ·O aivann
ljs:Fhsal·artu: a hizml't, imar ve ihya etmeik iyin mutla-
1 sel:eSin!in
IKa bi'ZJilm halkikmtrza tecavLi.z etm'e\k suretii· Y~ (bunu
ltem:n tarl;k!:ne tevessi.il edeoekJerine orad'a yen!iden)
{I) ~ : mendlifer i·n~a ed.erdk ihya ctslinler. Ni9in i>iliim
~arall:m!izden faoydalanm:a yo!unu teroih ooiyorhrr?)
(2) 0 diva!fl ihra edeceklcr, aktedd'iklel'i itilaf mudi -
·~ }ncc . Malumu ar:niz petroller hakkm'd a bir ~ir'k:et
m:evctuttur. Ni9in bizim zaran:nuza orafan imar etsin-
br? Bir az daha ~imaJe dogm gotilrecek sureltte yap-
srnlar. Te!krrar eclliyorum, laz.1m gclen mi.idafaat yap1l·
<illkrtran son11a m;::sde hacUed;J en>iyeceik surel!t.e k'ahrsa,
her halde diger !}:mendifer gii.lergahl derecesinde, bel-
'~ i . m'azarrat ifa edecek degildi r. Faka~t muht'el'if di-
hei:J':::r teJk;lk edLIJip muht~lif ceV'alblar verildikten son-
ra i·niliifnmnelde kabul edecegimliz ~ek!il bize gelme-
li<l!i•r.
EfendUer, maruzat!ml teferruat kLSffiiOl ·ikmal edii-
yorl1m. Yalmz kliyi.i.k b:r ndkta var'dJr1ki onu anl'at·
mak iste:'im. Zannederim ~ercume haltas1 vanhr. Tilr·
1kliye"n!in Fran a Cumhurirc~:nd'en
sana.yi mekteple-
~rnlde milteh:rss1s talep edccegi yazllJdJr. HaJbuil<i
Fren!k~csl:nd'e («ecole pl'ofe5sionelle») (3) dll". Meslek
melk!tepleridlir. sana)"i mektepleri degildir.
YUSUF KBMAL BEY (Hariciye V.) (Ka&tamo-
nu) - MesJ k me.k.tepler1i'd ir.
(1, 2, 3) Parantez i('indeki ke/imcler taraftmdan
eklendi. M. On l'er.
-346-
1337 c: 1
FERIT BEY ( Devam~a) - Bir ilim tabti·r1idir. Bu
ta!):r m:::.ari~i umumiyc me.klopleri demelkitti.r. E&'er
ma.tlup bu is.e o hal'cle «education genera•I·e» dliiye ter·
ci.im ~e:-melk melk.teb'i sanra yi demeimek lazll!11~dJr. Mat·
lup bu dcgill;·e FranSll.ca (ecole industr'ieHe) demek
laz1mdH'. Marlumu aliruiz biz:im Iiva id'a'<llilefi oTm'ak
ilzcl'e son yapd1gumz ~elkii l yo:k mu'd ur? BaztQ'a noda
l:dmem muh~etif anaUan. program1m1Z:a koydugu-
muz. gib'i kialbul edeoegimliz ht>r hangi bir ~ekli txi·lml-
yerelk yani1~ bir tercfune ire kabul etmelkden is'e dog-
rudan ya ~oyle. ya boyl·e demdi dir. Hangis:i Heyeti
VelkHece arzu mJiilirse ona gore isli'ih edliW!nle!ltidirr. (Hu·
dut mevzuuna gelince;) (I) d~ill~rklk'i BeyefendiJer.
hatt1 it~;sal'i yani ~i mendiferlerimizin bille verilecek
ohcikt1r. Bizi. te:rr1in edect..k. bir h-a :. mtim1<iln oldugu
tllkdi•rdle, her halde bir m :ktar h'iruterJ.and araii hi-
nmdtr. Cczirc:li tbni 6mere kadar n8s1J ~endife:
c!l:yorT•at'sa Nusaybin 'den onr'a da gilzerga h1 lmhul e::-
sekr ya. Hayu·. Binae:nraJeyh ondan sonm dla giiz.e:-
gahm tem·n,i... harbtasJ mese.les.inde ~irketle it!ilaf me-
milmki.i.n ise r ~fi. Usu!ii msumliyeye ait fli·-
ra, ya tadlil vcya katiyen ilgas1: nakJiyat1 as'kerti.ye me-
sdesinin t::hdl!di na Il:kli (obanbeyli"d'en itibaten ~-:.: -
ayb:n·e kadar, a!elttl[~ic. y:t! L!Jm~tJr. Nakliyat1 aske-
l';ye ~im,;tcriferle ... son~·a iddia edecek!erdlir, (Poza;-r.
t1ya kadar n:l'k!i ni idd :a .edecek.lerdir. Bunu tasr:l:::
b~raber, nasil onlara ask ri na:kliyat hakki tamnz~
(2) Giizl.lrgah biz.im a~azi ·r, k imin haikkt ... Hi<; o:-
maz a :m nd:f::ri dc:vredecegim iz gurubu biiim
ker'.mi2l!n Katm:.tozi.i'nd'en ge~er.;,k o bir hattan i :-
fad'e olme'li gibi bjr hak.kt tem in etmelk lazrrn ge:-
Efend'i[er boyle olursa azim fedakarhklanm1'2lla be:-""-
b;!r, b n<:!eniz bu iti!iifm mi.iterkabil me-nafiimi2li tern-
etaigi 'kana·atmcl:eylffi.
Bu mesf'lede biLh<>.ssa nazan di.kkatil cali p bir
de va:'thr. Biz bunlm istiyoruz. Kar§lffiiZdalki de \·er-
miyor. Acaba hu mesele 1 ranm1z halinde kmhr m
·k mlmn nu? (K ml. m sesteri) Bend'eniz. kmlmasm-
k'an: yen tarafta r deg•Dim. Bu arzu ettigirn'iz haxim.·
yotlimlizli ten-l:n c\!,;cek noklalard•a n dolay1 km~
lilzumuna kani o! .lnlard'an degirim. Bu meseJ.en!i.n JS·
lahma ug,a~tlglmi L tak'd :rde kmlaoagma ihtlimal ve:-
miy-orum. is;in, ne en? Efend:jLer. biz siyasetimi~
mi.izakere etrig;m;z z:1:nan ka:)lmlzd'a!klinin vazli)'
umurriiye ini, siy iyesini , imal'i baid~ini, milnaseba-
tl b:.th!liyesini vc nihayd bu esnada bu siya.setli. idare
({, 2) Parante- irintl . l,i l:elim!'!er tarafmtdan e -
lendi. M. Onver.
 t: 94 16 . ] 0 . 1337
o.:len acfaml!ann heye·ti umwniyes.in·i, tem'a•yWatt mah-
•_sasmt blirer bliJ'er nazan dikkate almamtz HiZJmchr.
B~t:n i z bunu bdaham, hq'eN me;:muasul'da. mad-
.;_,lerde dogrudan dogr'uya tsrar ederek itilaft ktrma'k.
H,_ lf bunidan ziy<rde b:Ziim mol1!af7timizi temm ede-
~- . edebi1ecelk fiikrinin cil.~i ve vil.rlit oldugu k'anntrn-
j?, bulunuyorum. Di.in b:r ata rfuk'ip ol'an bir a.damm,
:· .:.:m ayagma bukagdar vurma'Sl gayet ha~a.lJ. bir ha-
-~ ettir. Efenld'iler... Gerek siyaseti umumiye ve ge-
--: - ~rk siyase-ti noktasmdan ve g~rek bugi.inlin s.i-
?.~:: n i idare eden adamtn no!ktai n>azann:dan itil5.-
= ~ • nlacagmJ tahmiin etmiyorum.
BiR MEBUS BEY - Neye istinaden bunu soy-
..;_-. rsunuz?
F ERiT BEY (D~ aml a) - Efend iler, Fransa Av-
De\·Jc ti muazz.amasmm ikinci derecede qok ku v-
- - ;::':l
- , b r devleti tabii kend im ize nisbet edecek oJur-
Fakat maruz buJundugu vaz;ye'L itibariyle ken-
: ~ :1e mu!laka mutelifler. muttefiJ..I er tedarikine me:-
--- yet tevlit e-der. bir vazi ye t go-;tercc ek . Halen Al -
-::.:tya maglup oinH\ml ~ t;r . Bu gi.i!i kli A!man ya Hii-
._,e<i . bunlann ultimatomunu imza etmi} hukiimet-
-_. 0 huklimetin istinatgti f]r sallan1r bir §ek ilded ir.
" endisini tahtie ederek de·;im1ege ugra~1yorlar. Efen-
.:.! r, (Ersiye Reger)'in !;all edildigini biliyor \lnuz .
Dogrudan dogruya V<ltanpe.rverler taraflliuan iclam
e-1 l m i ~ir . BuglinkU mahdut ~ '; kille bcraber gay-. l ~ ok.
_:" f) milyon1uk bir mille~ i n faaliyet i. btiytik bir mille-
' n muvacehes'inde bu!unu yoruz. Silezya y1 Almanya'
110 el inden alarak kuvvetini , kudreUni t enzil, 1enkis
'-~mck is.tiyorlar. Fakat bunlarla ber:1ber bira :t cb in-
g.t,erc'ye istinat eden bir has1mdir. Zalcn ing:Ji zlerin
j :J.ima muvazenesi allatallahu elkelebi.i alelhmzir Sl-
yasetidir. Binaenaleyh bunun kar§JSJnda bulunan bu
i1t.yulaya kar~1 nUfusu 36 milyonJ. inmi~. bugiin teh-
;j ke kar~Is mda tir•iJ , 1iril titriyor, el inden gelcn vesaiti
yap1yor. Fakat elinden gelen vesaitle r;a11~m:1kla be-
raber, Avrupanm 'ic;erisinde daima ho~ gcc;inmek isti -
;or, rnenfaatler tedarikine r;al•wf"or. (Uni\U ba~ka r;a-
resi yoktur. Hatta bunun i~ i ndir ki efendiler, ~i mdi
Biryamn bir notas1 , haval ii §arlkiyecle vc bli'li.i n mi.is-
terr:lckil.tta faaliyeti askeriyesini hadc.!i asgari ye tenzil
etmek mccburiyetinde bulunuyor. Frans:z hal!o n111
bari malisi bitim param1zla i.ic; m ilyar !irad1r. Beh cr
Fra ns1z'a be)ikden en son ihtiyanna kadar her Fran-
Siz'a 60 lira bir bari rlisum tahmil edilm !) buluyor.
f~te ~ar'kta vc digcr yerlerde itiliif akdetn1-k. o:1lara
is·tinat etmek bu sun.:t!c kend.i m nfa:J.ti m u~ t<, kbelclc­
rin i temin etmek istiyorlar. Zannctmey!n iz ki hi7im
C:l
kara go7lerimiz iyin burada bizimle akdi itilaf etmek
19tiyorlar. Fakat heyeti cehl'enizi tamamiyle tahzir mi
edeyim , biz biisbi.itlin bu i§den kayahm m1? Hay1r.
Onl ann vaziyeti oyle olmakla beraber biz de vaziye-
timizi dU~i.inclim . Bu vaziye!tten kac;mmayahm. fakat
kar~rn11Zdaki dli~manm vaziyetini de daima gozi.imU-
zi.in onlinde bulundurahm.
Sonra cfendiler; ~arktaki vaziyetleri gayetle vaz1h
bir surette biliyorlar ki TUrkiye hi.iki.imetiyle haJi iti-
laf ve mtisalimetler olmaz~a onun ic;in Suriye'de otur-
manm ihtimali yoktur. Bizim yapdig1m1z fedakarl1k
feth ettigimiz muvaffakiyetler az degildir. Onlan
durduracak derecede vasidir. Biz.im menafiimize ';e-
ca,·Uz cderek miskinJik gosteremezler. !Ju vaziyeti
gostercm iyeceklerinin en bUyi.ik delili, Meclislerinde
c reyan den blitc;:e mUzakerattdrr. Celsei hafiyelerin,j
ve enclim en celselerini bilmeyiz. Fakat bir ceJsei
aleniyeleri vardtr ki o celsei aleniyede hUkUmetin ar-
Zll ct<igi milyonlan vem1ek istemiyen Meclisin azasl-
nm itirazJanna kanji hUkUmetlerinin cevab1 resmisini
b;J iyoruz. Bu bizc neyi gosterecektir t Bugiin siyaseti
idare ed n adamlarm ·ihtiyacmi ve kend i siyase"tlerini
idame ic;: in ta kip etmeleri liizm1 gckn rolu g~i s ter i yor.
t~re o zaman bir fikir edinecegiz, kar51m1zda J...im var
ve ne i tiyorlar? Ona mukabil ben nc ri yorum. nc
vermei'iyim: bunu du~Unmek JazJmdir. Fransa R.::.:si
Vlikelas1 \e Har ~ ciye nazan bizim mdal ibatllllJZI .
tamamen kabul edeceg imiz bir surette. bakmadan im-
La cc!ecegimiz bir surette, bulunuyorla~. Cger ba)l-
nlzt agntm a7sam okuyacag1m . Kendilerin in isted ik-
leri 280 milyonluk i'istenin fazla o!Juguna clair muh-
telif sivil ler tarafmdan vaki alan tenkidat mevcurtur.
Bir k1sm1 degil, yaln1z Kilikya ded !kleri Adana ,.e
ilavalisiriin degil Suriyc'nin kamilen tahliyesi ni taler
etmektcdir. Buna "kar~1 hi.iklimetin verd igi cevap, bi-
la kayJCi ~art tah liyesi11i •talep eylemektedir. Resmi
yam gaz.::te ifade i olmakla beraber, Meclisi Mebu·
sandan yaZIIip zabtttan dogrucl an dogruya c;:!lcanlml~­
tl r .. (Hangi tarihte sesleri) Biri 13 Temmuz, biri !-+
Temmuzclur. MUsyli Biriyan diyor ki tabii Meclis in
onu miiteil.k 1p mlizakerelerin i bugi.in arzedemcm Y•:.:
bu me~ e Je o giin _mi.iLakere ed 'ilmi~tir. ~ a rk rr.e clcsi-
ni bir sulh a dogru .. . c;:all~m ::l kla ittiham ruil ccck ba-
na... Firenkc;:esine c;ok benzesin diye climleleri c;ok
dcgi~tirm e dim . itt,iham edilecek adam vars:t o da be-
nim . Sew ahitnamesinin tad ili i in b"Liyi.ik mesai sar-
fctt im. Bunu anlamayan vc soylcm cyc.1 rir Turk
kalmam1 ~l l r. Bina nalt:yh mi:isyo 13romunun. hcnd i-
sine it ira;: eden Mi:isyo Bilmerin mliLakcratl s;l\· ~tk­
latl!glmll h ~ Hi!vl::!ki ittiha1111 dogru deg :!tLr. 13ugii·
 t : 94 16 . 10 . 1337 c :1
ne kadar miihim netayi~ hasd olmu~. Londra'da An- decegimiz sulh devamii ve nizas1z olsun. Bu bi11!nc
kara miimessilleriyle Fransa arasmda bir itjlafname nutukdur.
imzaland1. Bu itilafname Biiyiik Millet Medisi tara- (lkinci nutku okudu)
ftndan tasdik olunma'd1. Esbabm1 vaktile arz etmi~­ Muvazene enciimeni tenkis etmek istedi. Simd.
ltim. Bunu nazan d :k ka'te almanm imkiin1 yoktur. bir kii~iik ciimlesi vard1r. Buna itiraz ediyor _o da SJ-
Bunu tak'ip eden 'ikinci miizakere <;:tkml~ttr. Mosyo yaseti umumiyemize taa11uk edecegi ifi:in heyeti cel.-
Brom ne istiyor? Kilikyada kar~1 kar~tya Frans1z ve len'ize arzetmek isterim. Suriye'ye istinad ederek Tur-
TUrk askerlefli vardtr. <;ok kan aktCtdar bunlar, ay- kiye ile akdedilecek itilafnameden bahsediyor ve I -
larca hali muhasamada kalddar Londra konferansl- mammtzdan da zamam harpde istifade e'trnek istiyor
nm fevaidinden biri bu muharebeye nihayet vermek Sark'taki mevki ve (~erefini bu surer!~ korumak n .
oldu : Her halde bir nutuk ·irad etmekten daha biiyiik (I) tarih ir1fikakini · ima ediyor. 13 inaenaleyh efendiler
b ir ne'ticedir. Tiit'k ler bize ~dkiliniz diyorlar. Bu da dii~manm vaziyeti kaJ1Imtzdaki vaziyetidir ve bu u-
pek tabii. Bir cevap veriyoruz. Baz1 mesaili hallet- z;yet bizim •iyin §ayam memnuniyet bir vaziyettir
medrn <;:ekile.meyiz, ellerinde esirlerimiz vard1r, elim Efendiler, diinyada hi<;: bir Devlet diger miittefikle re
bir vaziyeltedir. Bunlann b izc iadesi lflZimdtr. Bu- istinat etmeden maalesef ida\]1ei mevcudiye1 ~ edem z
nun ic;in bugiine kadar bir ~ey yapilamami~ttr. Eger Briyantn konu~mas1 ne kadar sarih olursa olsun. te -
Mosyo Bloktm takriri kabul edilecek olsa miizakere- rar arzediyorum. bizim vaziyetimizi de nazan d ikk a -
ye mahal kalmayacakt1r ve Tiirkiye ile sulh dktetmek te almak Iaztmdir. Binaenaleyh maksad nedir? Sur -
istiyoruz. Bizim salabet ve muhabbe1 ~eraiti dahilin - ycyi tcrketmek ve cenubunda bir taktm arazi terke -
de aramtzda hi~ bir sui tefehhiim kalmamaltdir. B iz m~..k ve Tiirklerin tslamiyetle olan nUfuzu dolay1si}le
kabul ediyoruz· ki muhtelif bir komisyon ar;:tzi iize- Fran sa 'nm esasen miitezelzil bulunan vaziyeti b ir ta-
rinde hudutlan tayin etsin. istcriz ki Hal ep &ehri su raftan Abdullah. bir taraftan tngil·izler zaten mii5te-
yollanni temin etsin. I <teriz ki iskenderun gibi baz1 rck o!an vaziyeti, bizim niifuzumuzla fs!am!arm iize-
no'ktalann emn'iyeti kamilei askeriyelcri temin edit- r in deki ni.ifuzumuzla go terecegimiz dos'tluklarla te-
sin . Bu ~ok iyi bir §e~·dir. Bu mesail 15 gun is;inde min edecegimizi dli§iinerek ~u suretle bu cihete tema ·
haHcdilir. Miizakerat ~ok i!erilerdi. Fakat 1eklifini z yiil eden Fran~Izlann ~u hukukunu gi:iziimiiziin onun·
kabul edilecek olur a teehhiir etmek iht imali Yardtr. de bulundurmak Ia beraber. bizim de Cenuptak i vaZJ·
Bakmtz ben buraya vatanperver hir Franstz gander- yeti islah etmek. Hariciye Vek ili Beyin soyledigi gib1.
dim. Tiirkiye'de dostlan vardtr. Mosyo Frankkn Cenurtaki bir dii}mani aradan fi:I'karmak o dii~ma m
Buyyon. 0 da sizin gibi dii~iini.iyor . Sizin gibi muha- adeta miittefikimiz masma ge<;irmektedir. Miitakab tl
keme ediyor ... Boyle iken ban:J. ~ekdigi bir t~.:lgrafta. 'kongrc konferanslannda onun miizaheretiyle istifad c
tahsisat1 harb;ycain ademi kabu'lii bu miizakerat1 etmckligimiz lazim gelir. Fakal bendenizin as1l arzct-
felce ugratacagm1 bildiriyor. Maliyc enciimeni hi.ikii- m ek i. te dig im budur, bir tak1m kiilfetler daha var ki
m : I ~ Ic miittefikan bii1:<;eyi tenr.il etti. M a kastdt sulh- bunlar fuzulidir. Bunlan ihtiyar ctmiyelim. biraz da-
perverane ve temayiilatt siyasiyesini i~har i<;in encii- ha cesarctle miizakere edelim. M esclen·in menaf
men tenzilati bir derece yapd1. Sulh akdi i~in ktlaati milliyc dairesinde olmas1 esasma m(isteniair. (SiircJ...-
geriye ~ekmek 'kiifi delbldir. Seraiti Jaztmeyi istihsal 1i alk 1~lar)
etmek icabeder. Bizim hi<;: bir ~ey halletmiyor. Suri- REiS - Be~ dakika tcneffiis i<;:in celseyi tall !
yeyi de pek tehlikeye ilka eder. Ktrk milyon bir ten- ed iyo rum.
zilat 1923 senesinde kabul eder.
Bir §ey daha iteklif ediyoruz. Demekki temayiilati (I J Parantez irindeki kefimclcr tarafundan ek-
sulhperverancmiz zahirdir. Faka.t istiyoruz ki akde- /emfi. M. On1•er

.. -·- ..
-348 -
 t 94 16 . 10 . 1337 c 2

lkinci Celse

"GIS Birinci Reisvekili Hasan Fehmi Beyefendi

KATiPLER: Mahmut Sait (Mu.5)

REiS cis.: kU~at cdildi , SUicyman Strn Bey,
"" z siLindir.
C LEYMAN SJRRI BEY (Yozgat) - Yaz ger;:-
REiS - Pekala efendim. Buyurun Ali ~"I rU
-\Li SUKRU BEY (Trabzon) - Efcndiler, boy-
:: :nuhim bir mesel·e ivin ufak b-ir tarihc;e ~eklinde
ey yapmak laztmdtr. Fakat arkada'llanmm
-: :agu bunu yapttgt i~in ben sarft tnzar ediyorum.
.!.>-,1z arkada~lanmm bir ~ogunun tckrar etmi~ ol-
--> bir climleyi bendeniz de t~krar edecegim.
...; _ •.a ten bu bir bu~uk sencden beri sliren mlicade-
=- z.n iyilige veya fenal'tga dogru gitmesi ic;in di.i-
~-- n miihim noktastnda bulunuy ruz. Ya bizi
; u yola sevkedecek veya fena yo!a scvkedecek.
= -.,.enaleyh vaziyeti iya iycmizi g~rek askcri. gerek
_ hatta.idarl ve dahjll mesaili, h·i ssiyata kaptlmak-
z .,_ dli Unerek sonra cia vaziyeti cihant dli~Unerek
ve manttkla karar vermek mecburiyetindeyiz.
_ ~ en ufak bir cUzU arazimizi gaip etmek, hatta
~- uiak bir menfaatt iktisadiyem izi gaip ctmek gayet
_ :"'1 bir meseledir. Bunun act tn t duymamanm im-
• ~ yo ktur. Fakac bu fer'iyatm actst, bize, asil
1 hatta
dentn. ruhun actsmt kurta : magt unutturmamak li\ -
- mdtr.
Efendiler, bende 1izden evvc! 01. soyliyen muhte-
--m bir arkada&m112.tn gayet f:J.sih beyanatmt dinle·
~ gtm. zaman zann::ttim ki mUmklin mertebe
"'a 1 mamur bir vaziyetteyiz. Binaenalcyh kar~tnltZ­
da her k!m olursa olsun kabul ettirecek bir vaziyet-
·e.'JZ, zannettim . r:akat gordLimkU arkada~tmtn
: et belig olan ve uzun Oren mUtalaatmm neticesi,
_erdettigi miltalaa ile taban tabana ztt. Fran sa Ba5-
\ekili Mosyo Briyanm agztyla Meclisi .Mebusan ve
-\ yanda soylemi~ oldugu, gazete ~ahifesine geyrni~
olan §ll beyanat biztm maksadt Millimizi temine
·afidir. Binacnaleyh ba~ka mUzakereye IUwm yok-
tur, kanaatmt i~rap eder ~ekilde bayanatta bulunur-
ken ufak tefek bazt tadiliitla kabul edecegimizi nn-
nettim. Sonra t:annediyordum ki, dogrudan dogruya
bunu rettetmek laztmdtr; demek i tiyor. Neticesiyle
ortaya atmt~ oldugu bir ~,:ok e babt mucibe biri birini
tutmuyor. Efendiler, Ferit bey biraderimizin soy-
lemi§ uldugu ve~,:h.ile, Franstzlar bugUn muztar mcv·
kidcdirler. italyanlar da oyle. Ben zanediyorum ki,
biz onlarclan daha halli bir vazhetteyiz. BugUn or-
taqa bir Misakt Milli mesclesi vardtr. Bendeniz
istanbul Meclisi mebu anmda vaziyetin tzttran kar-
~tstnda kabul mccburiyctinde kaldtgtm bir vesikadtr.
Yoksa ben bu milli vesikayt kabul taraftan degilim.
£u benim kabul edecegim asgari metaliptir. Fakat
ne yapaltmki, vniyeti umumiyei cihan arzumtlll hi-
lafma o vesikayt kabule mecbur etti .
E•'.::-.dilcr, BugUn Yemen'de Imam Yabya elan
bit:e olan tabiiyetini muhafaza ediyor. Bizim ~anca­
gtm•LI t~:u hafaza ve bizim ordumuz ve yine bizim
memuriynimiz orada icrayt hUkmediyor. Simdi
bu v..:~ikanm kabu!U ; iz bizi kabul ediyorsunuz,
fakat biz sizi istemiyoruz demektir. MaatteessUf
bunu bizc o glinkU iz;ttrar kabul ettirdi. MUtarcke-
den sonra vat:iyeti dti§UnUnUz? Bilhas a dahil itiba-
ri )'lc, u izttrann k:tr~tstnda insantn §a~trmamasmm
imkiint yoktur. Biz onu bi.iyUk bir menfaat tcH\kki
cttik,' fakat ben kabul ederken iztirari bir vaziyetle
idim. (UnkU gori.iyorum ki: cihanm bugUn yUrU-
mekte oldugu gaye, bizj bu soyledigim yerlerle \ 'C
ezatr ve Tunus ile birle~tirecektir. Buglin
efendiler biliyorsunuz ki, Avrupa mi.iessesatt ic;tima-
iyesi tcfessi.ih etmi~tir . Yeni bir inkilap geyiriyor.
Avrupalliar demokrasi dcnilcn hlikUmet i~in, i§tira-
.kiyon dUsturuna tebaiyyet mecburiyetini hissediyorlar.
dort ingiltercde, Fransada o!sun Rusyada her tarafata bu
cereyan gittikve kuvvetleniyor. H0le R usyada fiili
bir ~ekil almt~ttr. 1~takiyon meslekini anlatmaga IU-
ga- zum yoktur. Uhuvveti be~eriyeyi istilzam ediyor.
Halbuki o da bizim dinimizin cmrettigi bir ~ckildir.
Binaenaleyh Avrupa KomUniz.m meslekini kabul et-
tigi ta.kdirde gayet tabii bir §ekil olarak bu mUslli-
manlar b'izimle birle~ccek ve bir islam cemiyeti te~ek­
k:Lil edecek.tir. Efiendiler, mU!ateessuf Har.iciye Voki1i
Beyefcndin in soyled!igi v~hile hadisatt alemin guna-
gun tak.tbine ~mkan yoktur. TesadUf olarak ~urada
gordUgi.im bir gazeteden anhyorum ki. bizim sulhu-
muz lizc!1ine galeyana gelen ha1k son zaman!arda
faaliyete giri§mi~ler Malabar sahilinde, Madras ci-
varmda bugiln bilffil islamlar siliih -bedest lngilizlerlc
ugr~tyorlar. Efendiler. biliyor musun-u:zlki. b iz m :sa!o

-349-
 t .: 94 16 . 10 . 1337
Ntilliy•i kabul ett:'j.fmiz zaman H:otElerin konogres:nda
1ka.:xu oct:k.lero! m:sa!<t m:U.i ordann dliwiir u «"her mil-
L kendli mu!:-;adderatma Sla!hiptir» dustu. una .aba:yet-
le «her millet kerrdi dtW·Je.~:n.; te~ikil etme~ : dir » d:pr-
l.ar. On~:u· b:z:im hududu millimiz da.hJinJe istemi-
r::-.:ar o:yorlarkJ: Mekke ve •Med:ne g:Ci bizt:m_ ma-
ha~!i m,u:-.:~ldJesem:z e:'ne;!;.; kontroliine rahi lbir hu-
•ki.i;n~t ta1 afmdan ·idare edilemez \'t> bugiin kan do-
.k.Jyoriar. E ~cndJer, bu ~~<.'ld:u uzun soz so} ~ ~y;p ·0a-
~m1Zt agntmayayJm. Efendi1er, dlinya hliyiik bir ;inkl-
·la1} j~,:;nde bulunu;,or. Bu ir1:oliip bitmem: ~t:r. Ne
c~acag 1 me~kuk':ur. Fa<kaot hir dereceye ·kadlr :kabili
1?/:~d i•r 'd , :r. Biz:im j9,:0 •vaz:ya~in, ioa,bma more vaz:-yct-:-
mi Zi'n i~lii• hm1 Cen<l:bt Hru~ .veroodk'tir.
Ge:d:m asil meseleye : BugUn lb(z i'k·i ~1k ·bqts1n•
da bulunuyoruz Dinisi ya bu miiltarek.eyi 'ka1JUI vey::t-
hu ~ lbu mUtar~· :<.e-yO: ret. (tinki.i bu ·sulh ve Si.ilh mua-
hde3i degi;dir. B:!a·hare FranSIZ.Iar da dah:l otdugu
ha'de k:!~}L >kal1:ya gel'p 9eiki~eceg i z. l3u m:.itarekeyi
yo. ret ve:,'l •kabul meoburiy.e:. :rudc~• :z. Ar:<aJa:larJm:z
mesr:a Fed Bey ken'J~ f.:•kr:n.:e soyliyor, re:tedemi-
yorda ufa•k -tefr;;.;_ tad:lat ~oyl:iyor. Gaip e~tig-:m; z ara-
i :yi, set 've:i menabii dli~linU!lUZ. Sonra hl::tn cenu-
tbunda, 'lQ 'k1ilom,etre v-e]'lahut 2:J 'k :Jometre at;az:) ,: ~j,
~Jn:inliz . '( Bazl mlidahal ·!er) milsaade buyurun c~::n ­
dim. 'be11 ~i:iyl~rim. ·:,:m'l' itiraz1 varsa g~!ir soy~~r.
Simdi cC .ldiler hiz:m sur:ye i ~ : n hudtd .. :11l.IZ Fir::._
n. :1r:t1•: r. Fer:t Boy bunu alabiLirse g~kn . Fer;., Bqe
h>f) :::d:yorum. <;un.kj_i Mecl:s:n ruhuna tes:r yapt1.
r.u:,.-~: . s;;n, so:Y:e ~i n bunu kendisi taahhi.it eJiyor mu
1; .:'-.lim :· : ~e raz.i olur, hep:m,:z de raz.i o: JrtiZ. (lks;n
Faka't bunu taaJhhlit edemiyecek.. >Buntin ~ m!,an l yo :,c
tu,·. Fai<at yann .. zamam ge:d;g: llatman deg:t F1r:\!.
Ira·. ve Sur:ye i!e b!rle~ecegiz ; 5fe!l::ii!er. t: :z ~ : mjj ga-
F : p12.•::k di.i~Unef.'m. BugUn bunu re : tc~~i~. Veyahut
u~ak tad:lat ya; ta'k. Kabul ed:Jmedi. e kopanr isek
b-:L:m kanm1zdtr. Bunu temenni edi'yorum ki. lnsd
o:: _;n_ Simdi tadilatJmJz ~abul ectlmedi. o :z Je r.:l
m~;bur:ye!:nde k.a~d1k. Binaenaleyh vaziyet ne olu-
~ .; ;! Hali harpte d~gilse de hali mu'h:J. 3.n:"d.1 kahy.:>-
ILJL. Bm c'·y:Jrum k!i, Ckni aleni ile di.i~lin lim. hi9 ol-
rn.tL.Sa bJ. m~ . areke b·:ze Adana'yr brrakryor. BugJ:-r
orla y~;.-J~ Ferit Bey.;!'\ ehemmiye: ve digi bir g:J:-rFuk
m.se1,si va rdrr. 'Biz.::n ;9:n g-Uzel >b:r ve3 'lf: Y r. Yarrn
L' iL-Ill i<;: ' n da:u mli,a ·,, t: :r z.aman :n: :zda (.imr:i:, m: -·
\ · ~ _::- c1r,aya atanz. BugUn ~hdas etme-k : tem:,.
c.\luf; ~:.11UZ. hal kar}JStnda bu:J.i1:Jyoruz. Bu ~c~dde
Kili~y·:t, Urfa •b1ir yok yerler bizim ei:miz.de bulunmu~
o:ur. byte b!r ~e;k•:tde hali mahasamad•a bulunma'k mr
hii :m haV<tmrzda haytrhdtr. yoksa' hali ta:biide m:'l
-350-
C:2
(Urfa bizde se:;.ier•: ) (GUrmt~!er) KiHya bizue mi
efertd.Jer? MUsaade buyurun ka11aatrmJ hlilasa e..!:-
yorum. Bu giinkli vaziyetimizi bilhassa vaz-iyeti mali-
yom:zi cfi.i~linmek, me~buit:ye•ti nde y;z. A-vnrpaltlar ne
k;adar JZttrar mevk :: nde bulunurlarsa bulunsunlar,
on!ar rzt1rarlannm 1e!-w~ni 9aresrni pe:< ~.;•;,!ay bu~a­
b:lirler. Fakat, buglin biz s;yaset m~· ki·:ndeyiz. Yal-
mz hiz:m mu, a.zene edeceg:miz llCikta, biz:m Fran-
srzlarla harlbe ge9mt1\ rb:zim, •i<;in haylr:t m!dtr, deg 'l
midir? ita:ly-a nlarla 1n!1J1izlci' bir :.:::1f aJ:;j:::m:~lercbr.
(6l!kefere milleti vaJrui'de) Franstzlar ibiL:rs:n:z k>i, efen-
ct:!er. hissiya<t i.izerine hareket eJen bir mi! ·:et~ir. Fa~<lt
at a)annua,k•i , .:1-CI - SQ sen:e stircm lir h•:ss:yat ilcas1y~a
u~up _ elyevm anl~·yorlar ve 'buglin Fran~:1y1
b:z:den fazla avucunun i~:nde stkan, etm ln:, ;'itereyc
·kar~r Alm~r. il ile a,n~~amryor•;ar. Franstzlar-, lneJiz-
lc;· vasr ~:>~1yla A!n~anyayt tazyik d :y-or::u. D : nd~n­
::~ley!-1 bun!arm h:ssiy.a:tlarmt ren.;; ;de ctme>~ su~~tiyle
buglin ! ~ 'ily-aiJ'ctr (GUru:'ti.iler) Be::,i biinun k<!Jbul eden
esl~t say :.yowm. Franstz:arda muztar .kaltr. Lall o12-
dilmcs:n.k: tadilat ya;>llrmsm uem :yc•. um. 13cn ne -
t!cey~ arz eockyorum. Zanned>ilmesin k ;, taJilat mu:1f !c
degil'di-r. demiyorum. Rica ederim. Easas1 oyli.iyorum.
F:, :t Bty, Fransa Ba~v~!<ili b:zim muka\~ledtn
daha t:Y:sini ve-rmi~fir. Binaenalerh tu mumk:.:·.1-
dUr, deJ i. B: n mjmki.in garmi.iyo"tm . Avru;Jalr-
la.rtn o y le.J::<~?r:n. : daim:t inkar ~ -:· k:.: 'ni !a-
rihen bit:yorum. ,s ·mj•i bu :tibarla bizim dU~unecef­
miz: bugiinki.i vizay"t kar~mnJ-.1 azami nu:i1 :al : t:m: -
nicL'r. Bu azami menfaat e~ -~ r bir c;ok rufe•:-ayr 'k•:ra•
mm ort'aya atlr~r ta:U:I. :il i;:J .ni k,oparma;n;_·, :lrztyla
i~in -kurtarr!ml.SJnt tazm:n e1 yorsa fc ~ ha: bumm
reddiyle hali muhavamaya ge\m:;k m~in:'\i.in 0~ . 1<3.dtg;n­
dan hir;: olmazsa Ada:1ay1 kurtara!:m diy::>rlim. Bunu
reddetm :yorum. Sonra ben caima i:S:: !,hati g:.i z. ~·:m.:~
i l.' y•otum. Bugun efc.ndiler e~er rn.:cburi bir ~tk:l,le
i-ng:liz, i talyan. Fran IZ, it:J:Hma mlincer oJu, za L3n -
nederim ki, b;zt:m hakktn11Zdl pek. haytrlr olmaz.
Onun ir;:in 9.")k: r::a e,ier:m, ar ;.;<IJ:l )~: n a .. .. ) a atmr
oldugu tatLlat Lkirlerini ; p~ koparm:J.~< srzr:l yapnnl<
mlm:kUn e yapsmlar \e :lla benden : z ~ e ka ti mahir: :-
te olmtyan bir mi.itar~l;e lu 1 i n~le o]mtyan bu ·.:Jafna-
menin bir ok. meva.:IJrna istinaden mL;ha ama:,-..a g.:-
<;<bit: r. Su :ti!afnamen 'n 1k::J. :·- u~i tarar,an yt:n. ls:e !·~ e­
ni.,: ben,i ham ·yet; iz.l !kle it·tiham ::-J in!z. Bugun. me;n"
b:...e!n menafii namma, kabu: li nil 11\l!Va f :- I' ulup-
rum. BunJan ba~ka ~aremi z yoktur. lk•n, bu va7·y,o:: i
rztrrar:ye varit ir, d:yorum ve yaLmz. ar.w etm·yc ,·u:n
ki, gert!-k idarj ye gerek mali \'aliye!l;;rj ~l)l l j) u:,..:-
yim. (GliriilaLiiCr)
 t : 94 16 . 10 . 1337 C:2
LUTFU BEN (Malatya) - Milstatktbel sul'h i~;nmen Misaki Millimize mutabrktrr_ Bunun heyeti umu-
.:-..s b;r esas t~ik:I etmez. mi? miyesi itibariyle kabultinde bir mahzur gormi.iyo-
ALi ~{· KR 0 BEY (Devamla) - Lutfil Be y rum, kendi ~ahstm itibanyla. Simdiye kadar bu mese-
.:! ryorki, bu i!eride sulhli mihtakbel i9in bir esas te~- le hakktnda beyam mi.italaa eden ri.ifekay! dinledim.
,1 etmez mi? lleride sulhil milstakbel ir;:in bir esa~ Onlann da hi9 birisi heyeti umumiyesiyle itilafrn red -
:~kil eder_ Demekki, ileride bir sulh mi.izakere~inin dini teklif etm~di . Yalmz zannolundu ki, kar~t tara-
:.a:umuna kendileri de kanidir. Orada efendiler, fa fuzuli bir taktm me"faatlar verilmi~tir ve zanno-
Fransayr tamamryla serbest addetmeyiniz. Bugiln lunmaktadtrki o fuzuli menfaatlan ibta\ etmek im-
Fransrzlar hakikaten bizi sevdiklerinden degil, asian ka nr belki mevcuttur. Fakat bu imkanrn ne dereceye
payrrun lngilterenin eline ger;:mekte oldugunu gordi.ik - kadar mevcut oldugunu anhyabilmek ir;:in bu mese-
:erinden na~i bize el uzatryorlar. Bu bizim itilafname- le hakkmda muhtelif tarzlarda cereyan etmi~ olan
den pek 90k kuvvetli bir taktm paglar ile lta!yaya mi.izakeratt bendeniz de bir kafi: kelime ile tekrar
· agh bulunuyorlar. Bugi.in Franstzlar belki de Ftrat ' arzedeyim. Franklen Bi.iyyon buraya ilk geldigi za -
nehrinin hudud olmastnt kabul ederler. Fakat rica manda mi.izakereyi idare eden rLifeka meyanmda bu-
ederim siz kendinizi bir Fransrz r icali siyasisi stfa- lunuyordum. Bu mtizakerenin ne suretJe cereyan et-
itna koyunuz. Menfaatlann kaq1smda o muahedat tigini, taati edilen sozlerin nelerden ibaret oldugunu
duru rken nastl olurda bugi.in sarih olarak bunu soy- ve mlizakerenin mahiyetini Heyeti Aliyeni z iyi bilir-
yebilirsi niz? <;alr~ahm memleketi kurtar.ahm, ' yanna ler. C,::i.inkli zabttnameleri ve sureti mahremanede
gore 9alt~alun ve yann ir;:in memleketin daha en zabtolunmu~ olan mi.izekerat zab1tnamelerini buracla
- u_i.ik li.izumu olan ciheti kurtaral1m. aynen okumu~tum ve tahattur buyurulurki b11gi.in ve
~USTAFA · KEMAL PASA (BASKUMANDAN) li9 gi.indenberi devam eden mi.izakerelere mi.ihi.im nok-
-\ nkara) - Arkada~lar, mevzuu mi.izakere olan Tur- talann kaffesi o mi.izakerede daha pek amik ve ~e ­
tye - Fransa itilafnamesi hakkmda Heyeti Aliye- dit tenkidata maruz kalm1~ ve binnetice Franklen
mze hukuk tarztnda beyanatta bulunmak istemiyo- Bliyyonla bir itilafname tanzimi kararla1jtmlmi~t•

rum ve yOk rica ederim, bi.itlin ri.ifekayt kiram mlite- ve o itil:lfname Heyet i Celileniz tarafmdan dahi ka-
reddit olduklan noktalan tekrar sorsunlar, boyle bul edilmi~ti. Simdi o itilafname ile bugun mevzuu
mi.i~temian mi.izakere edelim, Gori.iyorum ki aym ' mlizakere ve mi.inaka~a olma kta olan surct arasmda-
eyler tekerrlir ediyor. Fakat mesele bir neticeyc ikti- ki farklar esash olarak iki i.i~ noktaya mi.inhas;r..;,r.
ran edemiyor. Mukaddemei kelam olarak ~unu arze- Birincisi; o kabul buyurulan itilafnamcde <;obanbeyli
deyimki bu itilatname muhteviyatt, ~eraiti kendi ini midir, nedir? 0 istasyona kadar, Bekir Sami Beyin
rettettirmek i~in soz soylemege, fevkalade parlak itilafnamesinde ancak ondan sonra ~arka giden ~imcn­
nutuklar verecek zemin olurki merdut telakki edile- diferin cenuptan 20 kilometreyi dah i kazanmak is-
bilir. Fakat hakikat1 hal boyle midir? Kanaatt fik- tiyorduk. Bunda 20 kilometre mahfuztur. Bundan
riyemle arzederim ki, hakikah hal boyle degildir. fazla olarak gi.imri.ik meselesi mevzuubahi stir. Bir de
Butlin arkada~larunla beraber ve belki onlartn ba · Halebe a it su meselesi mevzuubahistir. Bu11dan ba.-
~mda onun kabultine dair bir tek kelime tefevvuh ka bizim , yani Heyeti Celih!nizin kabul etmi~ oldu-
etmekten ir;:tinap ederim. Netekim Bekir Sami Beyin gunuz o itilafnamede lskenderun havali si kamilen
imza edip buraya getirdigi itilafnameye muttali ol - terkolunmu~tu ve onu terketmegi Hc yeti Celi!eniz

dugum dakikada heyecana tutuldum. Bu kabil degil-
di. Kabul olunamaz dedim. Bu isyan rultiyi bana
yapttran ~u idi: 0 itilafname muhteviyah bizim Mi-
saki Milli muhteviyal1yla taban taban ztttJ. Bizim
kan dokerek mlidafii oldugumuz davayt asliyemizi
butlin butlin ihlal eden ~araiti ihtiva ediyordu. 0 iti -
lafname bizim rettettigimiz Sevr ahidnamesini kabul
ediyordu. ltiHifr mliselles ~araitini dah i alenen kabul
ediyordu. Ondan dolayt o itilafnameyi hep beraber
rettetmi~tik . Benim gordUglime gore buglin henUz
mi.isvedde halinde bulunan i;?u itilafname davayt m il-
limizle asia ve kata ihtilaf halinde degildir ve tama-
o defa kabul etmi~ti. ve bu defa kamilen terk olun-
maga mukabil bir suret dercol~nmu~tur. Bu der9olu-
nan suret Bekir Sami Bey tarafmdan kabul olu-
nan surettir, zannederim efend im. Franklen Bliyyon
ile gi:irU~i.iliirken Heyeti Ali yeniz kabul etmi~ti.
BASR1 BEY (Karesi) - Evvelce boyle bir kara -
nmtz var mtydt Ya?
MUSTAFA KEMAL PASA (Devamla) - Zan-
nederim efendim .
Simdi arkada1jlar, bu yaptlan ~ey ncdir? Tekrar
izah etmek isterim . Pardon efendim , silsilei kelamrmt
~a~trtttmz sureti mlizakereyi si:iylemek istiyorum. Ilk

-351-
======================
 1 : 94 16 . 10 . 1337
mtizakere Heyeti Aliyenize atiyen sureti resmiyedc
J...abul ettirecegi vadiyle iade edilmi~ti . Bugunkti mUs-
vedde arasmdaki fark arzettigim mevad arasmdaki
farkt1r. Franklen Bi.iyyon buradan giderken bize de-
mi~ti, bu itilatneme muhteviyatm1 Fransa HUkume-
tinin kabul edecegini zannetmiyorum. Mamafi ben
~ahsan kabul ediyorum ve kabul ettirmege ~ail~aca ­
glm. Gitti dola~t1, oradan yani Ktitukl li den r-rarisa
Hukumetiyle badelmuhabere sordugu suallere cevab
aldtkta n sonra bir tak1m ~ey ler temin etm i ~ bulunu-
yor. Hariciye vekaleti bize ki; o zaman tenkit etmi~ti .
Yani Fransa Hukumetin in kabul edemiyecegini · bil -
diriyor idi . Bu bize vasrl oldugu zaman Yunan or -
dusu Ankara istika metinde yiirtimekte idi ve ceva p
istiyordu. Hariciye Vekili Beyin pek gi.iz.el izah etti -
gi ve~hile biz bittabi alehtWk haytr veya evet gibi
bir c~:vap vermedik. (Unkli muzirdi. ve zaten gayn
kabil idi. Sureti Umumiyede Hariciye vekaletince den -
mi~ti ki, anprensip, esas itibariyle mutab1k1z, fabt
teklifatmlZ muhtac1 tavzih ve tenvirdir. Biz o na esas
itibariyla mutabtkrz demckle, hakikaten Fransa - -Ttir-
kiye arasmda sulhun aktolunmas1 esa~mda miittefikiz
ve fakat suret ve ~araitini kararla~tJrmak lazun gel ir
ve yeni tcklifattmlZJ kabul etmek veya rettetmek ic;:in
bizi tenvir etmeniz laz1mdtr, demek istemi~ti . Onlar
esasta mtittebidiz kelimesinde, tekliflerinizi esas ola-
rak kabul ettik, mahiyetinde anlamt~lar ve binnetce
Sakarya meyda n muhaberesin i miiteaktp Franklcr,
Btiyyon buraya geldi Hariciye Vek<iletiyle gorti~ttik­
ten sonra bana da resmen z.iyaret yapt1. Bu ziyaretin-
de ilk soz olarak kendisine soyledi~im soz. benim me~­
guliyetim ~oktur , bilhass_a ordu ile i~tigal ediyorum ,
bu defa dogrudan dogru ya sizinle icra olunacak mli -
zakeratta bulunam1yacagrm, fakat Hariciye Vekale-
ti ve daha tayin edecegi arkada~lar sizinle gorti~ecek­
ler ve derhal muzakerata ba~hyacaklar, dedim. 0 de -
diki, siz hi9 mi dahil olm1 yacaksmtz. Dedimki , icab-
ederse ben de sizinle gori.i~ebilirim . Yusuf Kemal
Beyefendi ile rethi Beyefendi mtizakereye memur
edildi . lki, tic;: gtin mUzakere zarfrnda bana vast! alan
haber Franklen Bi.iyyon ile heyeti murahhasamrz:
aras tnda s:etin ve ~edit bir takrm mi.ikalematta bu lu-
nulmu~ \C adeta mukaleme inkltaa ugram•~t1r ve
zanncdiyorum ki, hakikaten de boyle o lmak li 7Crc
idi . Bunun sebebi de hudud meselesidir. Ben bilil -
ditzam kendisine iadei ziyaret etmemi~tim. Bekl i-
yordum ki , Heyeti murahhasamrz kendisiyle gorU~e
rek Heyeti Aliyenizin kabul edecegi§ekil tebelllir et-
sinki , mtilakat1mda ihtirnalki bunlardan bahseder vz buna inanmad1m. Olabilir , mlisait telgrafname alm1~
ben de onlan hallederim diye .. Mtizakerenin boyl e , olabilir . Fakat bizden fa zla l1ir ~e y kooarabi!mek ic;in
-352-
=======
C:2
bir inkltaa ugradrg1 ve cebheye gldeceg.i m bir m ad 1
kendisine iadei ziyaret ettim. Beni gori.ir gormez
bana dediki, sozlerim sizin arkada§lann •zt rencide et-
mi~tir ve arhk benim ic;: in mi.lzakerc }~ devam imkan1
kalmami~tJr. Art1k avdet etmek .mecburiyetindeyim.
Sebebini sordum , sebebi ded i. bizim teklif ettigim iz
hududu kabul etmiyori.H, izah etti. izah ettigi hu -
dut Bekir Sami Beyin hududu. Halbuki - dedi - Ba-
na verilen telgrafta esas itibariyle mtittefikiz. Benim
de kendisine o telgrafnamede zikredilmi§ olan sozu
ben sizinle ilk mlilakat•m•zda soylcmi~tim. Simdi de
tekrar ediyorum .. . soylemi~ olmakla Bekir Sami Bey
hududunu kabul ettik, demi~ olmad1k ve zannetmiyo -
rum . Ve siz boyle bi r kelime tizer ine istinat ederek
bizi bir c;:ok ~eyleri kabul ettirmege te~ebbtis ettir-
menizi de muvaflk gormuyorum. 13ekir Sami Beyin
btittin itilaf ~eraitini bizim Meclisimiz btiytik bir nef-
retle reddetmi~ti. Bu suretle reddolunmU§ bir tekl ifi
ne ben ve ne de Heyeti Murahhasa Meclisin kar~ •-
sma 91krpta bunu tekrar kabul edeceksiniz diyemez .
Binaenaleyh ben de bundan ba~ka soyliyecek sozc
malik degilim . Onun i.izerine ben muzakereye devam
edemem. 0 halde mtisaade buyurun gideyim , dedi .
Fakat bundan sonra iJf1ve ettim . Dedim ki , iz bu
metalibinizde hakstZ •mz. Fransa Hi.ikumeti boyle bir
hududu bize kabul ettirmekle aramtzda teessi.isiinti
c;:ok temertni ettigim sulh ve mtisalemetin ve dostlu-
gun teessiis etmemesini talep etmi) oluyor. Eger id -
diamz dogru ise, Fransa Htikumeti Ti.irkiye ile dost
olmak istiyo rsa boyle bir hudud olamaz. Siz de bu
nikatt Htikumetine vazli1 bir surette bildirir iseniz,
alacagmlZ cevabm mi.isbet olacagma kanaatun vard1r
dedim. Dalla ball teferruat Uzerinde gorti~ttikten
sonra; pek ala; ben bu mUtalaat1m1 sizin lehinize ol -
mak Uzere mufassalan Paris Hukumetine yazacag1m,
dedi. Hakikaten ondan sonra gerek hudud meselesi
ve gerek burada Heyeti murahhasanllln uzun nu -
tuklarla mtitem adiyen tenkit ettigi noktalan havi bir
ka9 sahrfeli rapor yazd1 ve bunun cevab1 vlirut edin -
ceyc kadar artrk bizim heyeti murahhasam1zla kendi
arasmda ciddi bir mu zakere cereyan edemedi . ltilaf-
namenin inikad1 bu madcteye , hudut meselesine talik
edildi . Zannederim 10 - 15 gUn burada intizar edildi.
Yazm1~ oldugu miitalaata bir cevap ald1. Alman bLJ
cc;vabtn menfi oldugu anla~IId1. Fransa hiikllmeti Ba~ ­
vekili Mosyo Briyan Mec lisi Ayan ve Meclisi Mebu -
sanmdan demin okLinan nutuklarr veren Biriyandan
cevap geldi ve menfi idi. Dogrusunu si.iyliyeyim ben
 t : 94 16 . 10 . 1337
hi.ikGmctim reddetti. der. O!~un i¥in Feth i lleye rica
ettim. Mi.imki.in ise telgrafnameyi aynen okuyunuz ve
Fethi Bey bunun imkanm1 istihsal etti. Gelen cevabi
telgrafnameyi aynen okudu. Fransa Ti.irkiy.e ile su-
reti katiyede sulh yapmak istiyor ve bunda c;ok biiyiik
menafii vardtr. Fakat Fransa hiikflmeti hudut mese-
lesinde ilk ifade ile tayin ve tespit edilmi~ olan hudut
lizerinde katiyen musirdir. Eger Ti.irkiye Hi.ikOmeti
bilmukabele 1srar gosterirse rmatteessi.if mi.ikalemeyi
at ile Parise avdetten ba~ka yapacak bir !!eyiniz
yoktur. Franklen Biiyyon tekrar hudut meselesini bi-
zim kar§Imtza si.irdii ve dedi ki, bunun i.izerine hu-
dut meselesi en son g0ri.i~iilecek bir mesele olsun.
Diger mesaili gori.i~elim ve cger n1katr saire, mkat1
nazan millinize muzir degilse o zaman hudut mese-
lesi tizerinde yalntz heyeti murahhasamtz, yalmz He-
) eti Vekilemiz degil bi.iti.in heyeti umumiyemiz ... (::i.in-
u taayyi.in ve tahakkuk ediyor ki Fransa lli.ikllmetl
ou hududu noktast noktasma kabul ctli!'emedigi tak-
dirde bizimle itilaf etmekte hie; bir faide gormi.iyor.
Fransanm bi.iti.in menafii Suriye ilzerinde, Suriye ile
Irak arasmda kaffei menafii >iyasiye \·e ikti. adiyesini
temerki.iz ettirmi~ oldugu i~inJirki hududu boyle ~iz­
mek ve bilakaydiye ~art !iimendifer hakkmdan i tifade
etmek ve bunu temin etmedigi takdirde be~ hude yerc
Kilikyay1 tahliyede bir faide gormi.iyor clemek oluyor-
du. i~te bunun i.izerine heyeti murahh:tsamtz Rendisine
teklif etti ve hudut meselesini sonraya bJral~al!m dedi.
Diger ~eraiti goril~dilkden sonra nihayet mesele hudut
uzerine geldi . Hududda dahi bi.iti.in ri.ifekamiZln
pek manttki olarak serdetmi~ olduklan itirazat1 serde-
derek bunun olamayacagm1 beyan ettiler. Tabii red-
dettik. Hiy olmazsa bunun iizerinde bazt tadilat ya-
pahm, C,::ilnki Meclis bunu katiyen kabul etmez den-
di. Mesela burada zikrolunan 20 kilometrodan vaz
g~elim, ~imendifer
hatt1 piliilmormunun cenup kena-
n hudut olsun. Fakat Dicleye miilaki olsun, gi.izer-
gaht t~kiben ~arka kadar !iimendiferi takiben boyle
sipsivri ~imale gidipd~ Cezirei ibni Omere mi.ilaki
olmasmda bir mant1k goremiyoruz. Bu Musul iizerin-
deki mi.iddeiyaltmtzl ~imdiden terkettigimize delalet
edebilir. Sonra diger ktstm iizerinde, mademki bu-
radan asker ge~ireceksiniz, biz de ~uradan asker ge-
~irelim denildi. Bi.itiin miitalaat1 nazan itibare ala-
rak kendisine heyeti murabhasamtz tarafmdan tekli-
fat ve tenkidatta bulunuldu. Bu arlam bunu kabul
etti _c tmedi. Mesela Cezirei ibni bmere giden hattt
a~agt almak ic;in vuku bulan teklife verdigi cevapda
diyor ki: Fransa htikOmeti bu §imendifer hattile ~i­
male temdit olunan mmtakay1 tabii i~letecektir ve
-353-
c: 2
bunun i';in iki tarik 'ardtr. Bunun birisi ~imendifer
digeri de nehirdir. Binaenalcyh biz nchirc mi.ilaki
olmak istiyoruz ve olmak mccburiyetindeyiz. Sizin
dediginiz gibi dahi nchire miilaki olmak mi.imki.in -
dur. Ancak benim mi.iltehidim ingiltere Hi.ikumeti
§U hattan itibaren l\·f usul vilayetinin garp hududunu
tasavvur etmi5lerdir. Bu takdirde o hududu katederek
lngiliz mmt1kast olarak telakki ettiginiz bir mmtaka-
dan ge~mek ve oradan Dicleye mi.!laki olmak laz tm
gelecek ve bu Jngiltereye ilam harp demektir. Ben
bunu yapamam . Onun ic;:in Jngiliz mmtakasmm ~i ­
malinden behemehal Dicleye mi.ilaki olmak istiyo-
rum. Fakat siz Jvfusul vilayeti ilzcrinclcn ... Tahakkuk
ettirdiginiz takdirde ben reisinize ~ifai teminat veri-
rim, k.i hududda ona gore tashihat yapanm. Ben cc -
vaben; hie; olmazsa bir mektup versin Jedim. Mek-
tup veremem, C,::i.inki 1n~iltere aleyhindc sizinle itti-
fak akdetmi~ olurum. Sa~ibi saHihiycl bir murahhas
gibi verecegim bu temin.H1 ~ifabiyeyi bir giin siz der-
meyan, derhat1r edersiniz demi~. Lafcb n ibarct tabii.
Efendim netice olarak mi.izakeredc bilhassa Yusu(
Kemal Beyefendi bir kac;: defa kavga elmi~tir. Bil-
hassa son bir ka~gi.inkil mi.iz:t kerede haztr dahi bu-
lunamamJ~ttr. Yusuf Kemal Bey girmemi~tir, gire-
mem demi~tir, art1k konu~mam demi~tir. Daz1 tadi-
latt Fethi Bey va tt.tsile yapttrmaga muvaffak o!Jum.
Fakat o da buglin .ti.i hale geldi. o da durdu. En son
. noktas1 ~udm «D 1 anllyorumki hudut meselesinde
b~ka llirlii hareket etmeme imkan yoktur ve ban
noktalar vardtr, onlarda dahi ba~ka ti.irli.i hareket
etmekligimin imkiim yoktur. Dinaenaleyh artlk muza -
keremizin devamina ir.1ka:-~ kalmamt,ttr. Ben si zin
haytrhahmtz bir adamtm, fenalik etmem. Musaade
eJiniz ben Fransaya gideyim, siz de murahha gonde-
riniz, mi.ikalemeyi kat t:: rzmda aynlma.yalim. orada
tekrar miizakereye de\·am edelim . rakat burada bu
i~i bundan ba~ka turlli- bitirmek mlimki.in degild ir.
Orada devam edersiniz, daha iyi veyahut daha kotu
bir netice ahrsm1z ona da kan~mam » dedi i~te bundan
sonra Heyeti Vekile ag1r bir noktay1 kabul veya ret
kar~1smda kalrm~t1r .
Bu husustaki mesuliyeti ifadc et-
meden evvel Heyeti Aliyeniz ile isti~are etmek ve ha-
kiki en son noktay1 nazanmzm cemi karanm verdik.
Bu noktayt nazardan Heyetii Celilenizin fikrini aldtk·
tan sonra tabii mi.izakeresine devam edecek ve Frank-
len Buyyona diyecekki, kabul eder misiniz etmez misi-
1
niz? E~mem .. 0 halde olrnaz diyecektir. Binaenaleyh
milzakere inkttaa ugnyacakttr. Veyahut kabul edece-
giz ve itilafnameyi imza decegiz. !titiifname imza
edilecektir. Simdi vaziyct imiz bundan iba rettir.
 t : 9~ 16 . JO . 1337
Mi.isaade buyurursalllz benden iz ufak bir tahlil
yapmak i'itiyorum. Biliyorsunuzki Franklen Bi.i yyonla
ilk mi.ilakattmtzda ben kendisiy le ne yapmak istedigi-
mizi sordum. Fran -a bir sulh yapmak 1111 istiyor? Ha -
ytr dedi. Maatteessi.if Fnns::t Hi.ikumcti bugi.in sizin-
le bir sullh yapamaz; Fransa Hi.iki.imeti mi.ittefiklc-
rinden ayniJp sizinle ba~h ba5111a bir sulh yapamaz
dedi. bir mi.itareke mi yapmak istiyor? Mtitareke mi
yaptl'? Hay1r Fransa Hl.ikumeti sizinle bir daha muha -
samaya girmeme!( lizere bir §ey yapmak istiyor. 0
halde bu ne sulh. ne mi.i t:-t rekedir. muayyen b:I.ZI ~e­
rait i.izerinde anla§makttr. Bu bir sulhun Lemini ola-
bilir. Binaen,deyh bugUn mi.i svec!de halinde mevzuu
fTllizakere olan bu §eyler bir a nla~mag2 ::til ~e raittir ve
bu husus bu itilatnamenin ntetninde, r.lukaddeme>in-
de, mektubun b:1.5mda gayet ~a rih bir surctte ifac!e
olunmu§tur. Liitfen efendim , mektubun mukaddemc -
sini okursantz pek sarih bir >ur tte anlarstnt ~ ki .
Tlirkiye ile Fransa Htil-.timeti arastnda kati \C de\am-
lt bir sulh yaptlm 1yor; Kali ve devamlt bir sulha nleb -
dei hareket olmak li1ere bu itilafname yaptlt) or.
Bu itilafname neye muka bil yaptltyor 1 Fr~_ n sa . ltir-
kiyenin istik\al vc hakimiyetine mtilealltk kMfei mc:;:J.-
ilde bir itilaft samimaneye cehdetmesi dolaystyla ya-
pdtyor. Yani kati ve devamlt bir ulh yaptltyor. Fak t
katl ve devamlt bir sulh istikla l ve haki miyetimizc
mUtealltk mesainin Franstz Hi.iklimeti t:naf!ndan ka -
bul ve mi.idafaa edilmesine menut olL:yl) r. Biz yazt-
yoruz, ona teklif ediyoruz. Bu bir arlttr. Bunt!an
sonra ktymeti olabilir. Sureti umumiyede bu itilfifna-
meyi yapmaktan kazamyoru?. Fran a Hliklimeti
bize diyorki. sizin hakimiyetinizi ve istiklalini7i. sizi11
arzunuz daire<>inde sarft mesai yi kabul ediyoruz.
UJTFU BEY (Ma lat ya) - Ne ilc temin ediy0r'
MUSTAFA KEMAL PA.)/1. (Devamla) - Ne
olursa olsun, bizim gayemiz b11Jur. Fransa Hi.iki.ime -
ti biz.e c;alt~acagmt V<ldediyor. i!itC mahiyeti bunJo.n
ibarettir. Bazt rtifekamiZ!n dedigi gibi , mi.iddcti gay-
n muayyen bir mi.itarckeden ba~ka bir 'iCY olmtyan.
yani mUddeti gayn muayyen. bir itil;tfnamedir. Bi;la-
enaleyh mUddeti gayn muayyen. mahiyeti asliye:.i
bir mlitarekedcn ibaret bulunan ve sulhu kat! ve ha-
kikl yaptltrken menafi ve i>tiklal ve hak imiyetimiz.:
muhalif olan noktalannda llakkt itiraztmt z o!makla
beraber daima, rettetmek hakkt clahi mahfu zdur.
LUTFU BEY (Malatya) - Mektubun mukaddc-
mesi bunu temin ediyor mu'>
MUSTAFA KEMAL PASA (Devamla) - Ti.irki -
ye'nin hukukuna mi.itcallik kaffei mcsaili ha llctmegc
. .: ~ .
c: 2
cchdetme->i ttibariylc... Simdi bendcniz it;:in oldugu
gibi. bi.iti.in arkada~lanmtz ic;in de mikyas, Misakl Mil-
lidir. Misnki Milliyi darbeleycn bir ihtilafnameyi
kabuldc mazuruz. Bunu di.i~Unmek •·,7.tmdtr.
Simdi arkada~lanmtztn en .,:ok di.i~UnecekleJ i me-
stk ve tetkik edccekle ri mt cle hudud meselcs ;dir.
Hududu ik i noktay1 nvardan mi.italaa etmek liiztm-
dtr. Biri ·; i, M iiaki Miiliye mutabtk mtdtr? Evvela bi-
rinc!yi tetkik. de-lim. M i ak t Millimize gore hudud
meselesinin hie; bi r tezat te~kil edccek noktas1 yok-
lur. Hudud a m(itcallik maddc birinci maddedir. zan -
nedi' rim. Birinci maddeyi okuyacak olursak, okuya-
hm; «Miinh:ts; ran Arapiarla mcskun olup, mi.itareke -
nin hini c.kdindc muhas!m ordulann i~gali altmda
L!l«n aksamm mit!,adderatt ah;~!inin serbestc;:e efka-
nm beyan etmcleri ~artiyle mezkCtr hatt1, mutareke
dahilind>! dinen, trkan, yekcligerine merbut ~araiti ic;-
limaiy~krine tmnamiyk riay tkar, Osmanlt. islam
ekse_riyctine mliteallik aksamt hi.,: bir vakil inktsam
ka bul etrn2z. Btr h::tttJ mi.itareke la avvur ediyor.
Hattt ~flli.ilarcktyi hududu miUi)e gibi tasavvur eyli-
yor. Onun i.i :> t tarafmdaki ycr inki am, tefrik kabul
ttm.::z. I !a ttl rmitarckc ncdir. \ ar mtdtr boyle bir h::tl')
Yoktur.
iBRAHiM B' 0 Y (Mart.lin) -- Di.i~manm girmedi-
MU.:->TAI:-A KE:\1AL PA~A (De amla) - Ha-
ytr ona hattt mi.itare Jenmez. !alumu Alileridir ki ...
H atta istanbul Hi.iklimelinc tcklif ettim. Behemehal
Nclumuz du~man ordusuyla kar~1 kar~tya bulunuyor.
Bir lwdudu m~;tarcke gostcrmck ... Ve ben bunu bi-
zim ic;:in faydali gorliyorum. 0 zaman zannederim
Harbi yc Naz1n izzcc P:1~am1 idi ne idi? 0 bana ... Bi -
ancnaleril c;:!zilmi~. tesp it olunmu}, kiig1da gec;:mi§
hie;: bir mlitareke huduclu yo:.:.tur. Ne var diyor? Hie;
bir ~cy yok ... Yalmz biz Erzurum Kongresini vapar-
ken ana\ atant du~i.increk bir hudud olmak h1zJm ge-
lir. 0 z<:.nun dedik ki, ha kim bulLmdugumuz hat bi-
zim hudut.lumuzdur. Bu noktayi nazardan, iskende-
run uzerindcn S<:trka dogru uzanan yerlcrde benim
k.U\\'Ctlerimi n si.inglisLin(!n hakim oldugu hatti ben
pck[lia biiirim. 0 hatt1 boyle ifade etmek laztm ge -
lir$e, bazt y.:r1trde bittabi o suretle ifade etmi~izki,
icabmda Klt': i:rsa mutaza1 nr ulmtyahm. Mesela ls-
kenderun 'u alc!Jm, Dirzur'a gittim, ~byle boyle oldu.
rattma·nm cenubundan aldtk, Dizrur'dan ald1k, bun-
tar tabii bir es2.sa i ~ti nat eden ~ey\er degildir. Boyle
olmakla beraber bir kar; zaman sonra hakim oldu-
gumuz hat bizim hududumuzdur. Bu emperyalist,
mi.istebit istilact bir ifadedir. Dlinyada menfur bir
 t : 94 16 • 10 . 1337
~eydir, decl!ler. Zaten Vilson milliyetler esastna gore
bir hudut gostermek lazLmut, milliyet prens.iplc:r;ne
mli tenit bir ~ekilde olruadt. Bir ifade bulaltm. Hudu·
du mill imiz nedir? Behem::hal, Ti.irklerle ve beh.:mv
hal mukadderattmtzla te~riki n1c::.ai etmi5 olan K L\1 t·
!erie meskiln olan mahaller bizim hududu millimiz
dahilinde kalnuk 15mn gelir mi? Hay1r, hay·;r. Bu
pek vast olur. bunun List t::trafmda kalan Tlirkler vc
trkda~Ia nmtzla dahi ... Lfendim. gayet vasi bir m ;ky2.s
tutmu~ olur. Bi.i liin di.inyantn.... 1aattcessilf bugiln-
i>.Li kafi ve vafi degi!dir. Bizim hududu millimiz bizc
'Tle5Ut ve mi.i takil ya~ayabilecek bir huJudu milliye
olur ve menafiimize azaml mutabtk ~iLd:rebilecegi­
miz hudut hangi I ise. i!)L o hududu millimiz ola-
.:akt tr . Yoksa sarih bir ~eki!de s;izi!mi~ bir halir
hudud ...
EHBi B ·Y (Kare i) - t-..Hitar kenin bini ak.-
_: nde muhastm ordul<'rlll i~gali altmda kalan... i~gal
h:iri indc kalan hall• miltarc::l<cdi r. Mi~alo Mil!ic!c
rlUkayyettir.
MUSTAF K MAL PASA (Devamla) - Ar/.c-
deyim efendim, Ma!Omu Aliniz iskenderun bolgesin·
den lran'a ne bizim ve ne di.i~man m kuvvet muayyen
noktalar ve m:ntakalarda bulunabi!ir. Buyurdugunu -
zu nazan dikkate almak Hzr m gelirse o zaman di.i~·
mantn kuvveti falan yerde. oraclan ilerisi me~gul de-· I
gildir. Bizim d.:! filan yerden fil1n yere kadar binaen· I
aleyh bir hatt1 mlidafaa olmak i~tL'm gelirki ... Oluna- I
bilir. Me ela dli~rnanrn aym istikamette kaln:•~ bUtUn
ordu ricaod etmi~. bizim bir mQ[rezemiz ri al e~lem..­
mi~ ve mesela Dirzur'da ricat edemiyen ....) imcli b;z
iJdia ediyontz ki. Dirzur hududu mill imiz lalliiin-
d dir. Bunu idia ed eriz Herhangi bir .. cyi temin et-
mek is;i n.. .Fakat dli~manm tahti i~galinde kalmr5
olan halll mi.itareke..
i MAIL SAFA BEY (Mersinl - i~k endc::ru n
mmtakasmda kcsit bir Tlirk var m!clll? Bizi m hudu-
du mtllimiz olacakt1r.
MUSTAFA K E 1!AL PASA (.C~\ :1mlal - 0
ba~ka bir meseledir. Bu hudud Misaki i'.li llimize mi.i-
nafi degildir. Misaki Mil! imizde muayycn ve mi.i•-
bet bir hat yoktur. Ku vvet vc kudre-timizd-:: te~bit
cdecegimiz hat hattt hudud ol acakttr. Hi<; bir mana
jfade etmez. Biz zaruret dolay1 iyle.
ISMAIL SAFA BEY (Mersin) - 1isa ki \1illiyi
yanl~~ anhyoniL. Zanned iyoruzki. kesif bir surelle
Tlirk olan aksaim Misak1 millimiz dahilindcdir. Mi -
sakt ·millim ize muvaftk olrn~yarak t-:rkctl x·egimiz
ycrler ... Ve anavatana hi<;-b ir mania oln~annk i.izere
-355-
C:2
mliltesJkttr. Bir zaruret dolayistyla Adana·y, da kr!:-
etsc idi, Misakt Milliye muvaftk addeteclecek miyiz?
MUSTAFA KEMAL PASA (Oevamla) - Malu-
mu Aliniz M isak• milliye gore ve zatJ alinizin beya-
nattna gore ... miiltestkt) r .. Arada katiyen bir ... Yok.-
tur.
iSMAiL SAFA BEY (Mersin) - Neden Batumu
b·:rakt1k? Misakt Milliye muhalif hareket etmedik
mi? Misak1 Millinin hududa a:t birinci maddesiyle
tezat te~kil etmiyor mu? Bendeniz diyorum ki. tezat
te 5kiJ etmcz bir hatt• mlitareke yoklur. olmamr~t11·:
Arayt umumi usultini.i kabul ctr1i~tik.
MUSTAFA K EMAL PA$A 1Devamla) - Bey-
fendi Hazretleri bu hududun Mi:cakt Millimizi n hu -
duda ait maddesiyle tezat tqt..: ' eJ i- etmiyecegini
. oyliyorlar. l3 izzarure taahhi.it iddji' etti k ve ben id -
dia etmiyorum. M!sak1 Milliye mugayir olmadtgrn•
si.'y!iyorum. Yaptlan ~eyin pek e buna mugayir olma-
drgrnt iddia ediyorum. Kuv vet vc kudretimizin im-
kanlan derecesinde tc pit edecegiz. Mademki gayri
muayyer.dir ...
T A L1 HI LM l BEY (Bolu) - Efendim, VI i-
I
sak! ,'vlil!iye tezat te5kil eciyor. ~li , akt Millinin is-
1
tan bul'da mlizakere i esnasmda... Bir ~ey ya pama yrz
\'C biz bunu yapm1~ olmakla elimizden izmir'i <:~IJ·
mazlar... 1crak ibi baht iyes ;nin nerelerde seyri scfer
ed.t::biiLcegt zikr'-~ildi. Karar i!an cdildi. Bu kararda
inhan t noktas1 zikreuildi. Ve bu mlistenidiileyh oldu.
() e:i lc ile mUtarekenamenin imza edddigi tarihten
iti b:>.ren ....
tvfUST;\l· A KE tAL PASA (Devamla) - Ef<:n-
dim. mi.ilarcl<e akdo!undugu zaman iskenderun 'da
bizim ku\ vctimiz vardr. ingili.~: ve Franstzlar derh ;tl
or.:dan ~r•kacaksm t z, dediler. Orasm1 di.i5man eline
ve rmege razt o lmu~Iard:r. n :naenaleyh iskenderun
dahi di.i~mantn taht1 i~galind e idi.
iSMAiL SAFA BEY (Mersin) - Adana·da da
oylc clmu~tu r . Slineli si.ingi.iye bulundugumuz bir Sl·
racla cli.i.~n t:n i~gale muvaffak oldu. Binaenaleyh,
bu maddeye gore di.i~manm tahtJ i~galincle ...
.MUSTAFA KEMAL PA.)A (Oevamla) - Simdi
Safa Bey 75!-t filinizi n iddia buyurdugunuz gibi hu-
dudun haricinde bulunan... iskenderun ve ·Antakya
gibi mahaller vardtr. Fakat yaztk degil midir ki, boy-
le ekseriyetlc Tlirk olan yerler Misak1 Milli dahilin-
de olduguna u ·Iii degildir. tisak 1 Millimize de mu-
\'lftk dcgi ldir. Yinc bu heyet iskendcrun ve fih1nan
cenubumla krda n ak am1 araziye muvafakat e tmi ~ti.
 t : 94 16 . 10 . 1337
H0SEY1N AV '1 BEY (Erzurum) - Beray1 ma-
lumat arzedilmi~tir, muvakkat oJunmamJ~tlr.
MUSTAFA KEMAL PA$A (Devamla) - Bir
kay1l ile hududun cenubunda bJrak1bm~ olmasm1 ben
~ahsen o kadar mi.ihim telakki ctmiyorum. Biliyoruz
ki oradak.i ahali buraya murahhas gondermi~lerdir.
Hepimizin eline birer vesika verilmi~tir. Azami ola-
rak bize verdikleri salahiyet bundan ibarettir. Bun-
dan fazla muhtariyet gibi, istikliil gibi bir ~ey temi-
nine muvaffakiyet has1! olmam1~t1r.
B1R MEBUS BEY - Efendim bu itiliifname hak-
kmda Ruslar nas1l di.i~i.inmektedir?
MUSTAFA KEMAL PA$A (Devamla) - Aca-
ba Ruslar nas1l di.i~iini.iyor? ihtimal bunu merak
edenler vard1r. Mi.isaade edersl!niz buradan bahsede-
lim. Ge~enlerde , i.i~. be~ gi.in evvel benden bir mlila- yorum .
kat talep clti. 0 gelmek istedi ben gittim. Kendi i
ban a ay1k ve kati o]arak dediki: Frans1zlar iki ~arll
mutekaddim dermeyan etmi~lcn.lir. Bun.lan.lan birisi
Ti.irkiye ile Rusya ittifakmm bozulmasma dair, ikin-
cisi, Kafkasya'da eski emperyali t hi.ikGmetlerin iade-
sine dairdir. Ben , dedim. boyle bir ~ey ofmam1~tJr ve ' larda israr edelim. Yalmz gorii~menin bir ka~ tiirlii
o adam da boyle bir §CY soylememi~tir. Bu teminata
kanaat gctirdi. Du kanaati istihsal eyf.:=d:kten sonra : nizle gorii~tlirmek . i k inc!~1: ~i rndiki heycti murah-
kendisinin kanaatlm hem tczyit ctmek \·e hem nok-
tai nazanm anJamak is:in biraz daha fazJa izahat ver-
dim. Binnetice dcclimki, buna bizim Heyeti murah·
hasam1z, Heyeti , Vekilemiz, Heyeti Umumiyemiz ra-
ZI degildir. Pck k1skans: bir haJde bufunuyoruz. Ben
ikimiz sahs.an gor~elim, iki arkad~ gibi. Senin da.hi
§ahsan ve Hlikfimetin namma noktai n<:1zar ve mi.!ta-
laanl anlamak istiyorum. Dediki , beni gayet mli~klil
bir mevkide b1raktm, binaenaleyh bc-n soylemek mec-
bu~iyetindeyim. Efendim, bclki iki i.i~ saat devam
eden bir diskur yapt1. Beyanatmm silsilesi ~udur:
Doyle bir itilafnameye kar~1 ne yapmak Jazm1d1r?
Su suallere cevap vermek lfiZimdtr. istanbul 'un va-
ziyeti nedir? Bunu bildigi gibi izah etti. Memlckette
vaziyeti dahiliyeniz nedir? Bunu giizel ve mant1ki
bir surette vaziyeti dahiliyeniz budur, dedi. Sonra
vaziyeti maliye ve iktisadiye ve askeriyeniz nedir?
BunJar;n baz1lanm bilirim, baz1lanm bilmem. Ve su-
reti umumiyede vaziyeti maneviyeniz nedir? Dedi .
J~te bunlann hepsine vereceginiz cevaplar bu itilaf-
name kar~1smda alacagm1z tavn tayin ed~r dedi. Hi.i-
lasa ve netice olarak ben diyebilirim ki , boyle bir iti-
15fname i.izerinde bir anJa~madan ibarettir. Bu bizim
yaptlg1m1z ~eyler bir prensiptir dedi. Ondan sonra
-356-
C:2
tasavvur oJunan mehazirin his: birisi dedi. Kendisi
Rusya aleyhinde olmumak ~artJyla bizim bu ~ekilde
daha kuvveUi oJacagtm1za kanidir. Bu hususta nok-
tai nazanm soyledi. Bu meseleyi halletmek is:in va-
ridi hatmm olan ~cy ~udur: Pek hakh olarak bir-
taklm tetkikat yapm1~lard1r. Heycti murahhasa bu
tetkikatt icmal edcr, bundan sonraki miizakerat i.ize-
rinde tekrar yah~1r, muvaffak olursa olur. Ondan
sonra burada beraberce miitalaa ederiz. bu i~ biter.
VEHBl BEY (Karesi) - Mlisaade buyurunuz bir
~ey arzedeyim. falumu iilinizin bir s:ok mevadd1 fe-
da ediyoruz. Mlizakere edecegiz. llu miizakerede bu-
lunan arkad~lar yorgun. Bunbra bir iki arkad~
ilii ve etmeli.
Bir Mebus - Mlizakerenin kifayetini teklif edi-
YUSUF KEMAL BEY HARICLYE VEKiLt
(Kastamcnu) - Miisaade buyurursaruz mUzakerenin
kifayeti Mecli e :1itti r. Bendeniz bir ~ey arzedecegim.
$ imdiye kadar israr eJi!mesi icabeden. tadil edilmesi
birtak1m noktalar tebariiz etti gibi geliyor. Bu nokta-
mii~killii vard1r. Biri i: mcsela, Hariciye Enci.imeni-
hasa ile ... (Takririmiz var s slcri) Takrir -filan kabul
etmem. Mccl i in bizc kar~1 emniyeli \'ardtr. Onun
i~in bendeniz arzediyorum. Bize hakaret olur. Biz i~­
tifa cderiz. Pa~a Hazretlerin in tahtJ riyasctlerinde Fe-
rit Bey ve daha bir ~ok arkada~ afahm. Digerferimiz
kafidir. Fethi Deyefendi hukuk mli~aviri. ('ok ziya-
dele~tirmiyelim . Bir ki~i daha k:Hidir. Tekrar bir da-
ha gorii~e lim.
MUSTAf-A KEMAL PA$A (Ankara) - Heydi
murahhasa imza hcyeti degildir. Ben arzediyorum. Bu
ehemmiyetli bir i~tir. Biz.im cli.i tinemedigimiz nokta-
lan bize izah cdccek, ir~at edecek, heyeti murahha-
sada m~avir olamaz.
YUS 1· KEMAL BEY (Hartciye VekiJi) (Kasta-
monu) - Sonra h<:yeti murahhasa meselesinde bcn-
dc,r izin a!iih!yctine mlldahalc edifm:~ olur. Yafmz
kafabal!k olmJya.ltm. I3u i)te cok murahhas olmaz.
H~..rifl e kaq1 kar~1ya gefdigimiz zaman Pa~a hazret-
leri bulundu!;u zaman heyctle birlikte mli!iavir bu -
lui1masm. Ba~ka ~ekil vc!'Pltk donru degiJdir. Bu ka-
f':u· r.
HUSREV BEY (Bolu) - Fer:t Bey, Munir Bey
gid ip gorii~seler ofmaz ml'? I3u uretle Hariciye En-
ci.imen inde mlizakcre yaptlab ifir.
 t : 94 16 . 10 . 1337
\1USTAFA KEMAL PASA (Ankara) Harici-
~ Vekfilctine ya cmniyetiniz vard1r, ya yoktur. Bu-
-_ja en ~ed i t noktalan zannediyorum ki , c;ok ewel
=-·unm i.i~lerd i r ve tenkit etmi~ferd i r . Boyle olmakla ·
~:;aber daha ziyade temini memleke.t ve menfaa;t
:..:'- ck arkada~lar varsa onlan gi:inderelim . btekiler
. :~ hal c;ekilsinler. Digerleri idare ets'in. Hali haZir-
-- , arka ua~lar buna haZirdirl ar. Hatta Har iciye Ve -
.:. e~jnde n c;ek ilmek en bl.iyl.ik nimettir.
REiS - Mi.Jza kereyi kafi gi:irenler el kaldirSin ...
-,JZ isteriz sesleri)
TUNA U HiLMi BEY (Boluj - Arkada~lar, in -
: ·nbat esnas1nda ben ~u su1etle millete ahdettim.
G Jri.iltiller) Sulh mcselesi ic;in mebus oluyorum. Ben
=.;1-::ak bu vazi fe ye bugi.in ba~hyorum. Benden ziyade
· ~.:1 inrihapta intihap oiLman arkada~Jar bilhassa
:- gun 1c;:i n in tihap edilmi~lerdir. Simdiye kadar si:iz
"'\;cmi~ olan ai·kada~lanmdan bir ikisi mi.istcsna ol-
-~ tize re i~tirak ettim. Benim son derece ehemmiyet
:I'll~ olclugum bir noktay1 ele alacag1m. BugUn I b-
--; m Bey arkad;\~ii111Z u7un uzad1ya burada ~e rhe!ti.
:::!,:- mki clahi tamamiyle ona mut ab 1k o!m,1k i.i ze re
~:a ·p. mm't:tkas ilhr. Bu m1ntakaya ben bilmcm bel-
on dcrcce mmip ve_ a gayn mus ip olarak ehem-
,.,_ ;.-c: veriyoru m. Bir kerre: dem in de oylcd.gml vee;-
- e t fnham) noktas1) bir noktay1 harekeitt ir. Zaru-
,..~~ 1 iba riyle. Misal(l Milll itibariyle degil, terkediyo-
-~z. Sala ha'ddin Bey arkacla~lmiZ iskenderun J;ma-
- nJJ. Tl.irkkre mahsus bir nhtm1 bulun un. (mi.ita-
.=?.5Inda bulunclulJr. ('ok musip bir lekl rf.) (I) Efen-
.:: m heyeti murahhasarmz. h ie;: olmazsa Salahadclin
Be:in tckl ifi ve<;hile, orat.la TUrk antrcrwlarrnm t e~-
'i (i~in sarf1 gayrel buyur;unlar.) (2) Boyle olm ak-
-- bc;.rabe r bu parc;alann terk edilmes!ne vicdalllm
at,ye n raZl deg ildi r. 2~5 bin ki.isur halis Tl.ir'k var
orad::t. Buna mukabil vakoiyle Suriye'dcn ge-tirilmi~
~Ju p Arap trktna mensup Fellah denilen bir kac; bin
1~ i vard1r. Efend im, mesele verd·igi ehemmiyet iti-
bariyle ')LI kat.lar hin kilometre me~ahastnda bir yer
I. ybediyoruz. Mesele mf iktisal ilibari yle haizi
~.-hemmiyetrir. Fra n 1Ziar katiyen bura5111t bo~altarak
Fr"'nk, Ermeni hal ine getireceklerdir ve buna eminirn .
Be~ al!I senede muvaftak olacaklard1r. Bu oldumu
A.ntakya par·c;astna arkada~lar (inn a lillah ve inna
ileyhi rikiun) demek ica p e.decektir. Yarrn Fr·a nsrz
in~aa llah Suriyeyi tahliye edip c;ekilip gidccektir. La-
kin emin olunuz arkada~lar bu Antakya parc;as1 yi-
ne bir Fransi Z, Hiri tiyan parc;a s1 olacakttr. 13u kara
c;aliyt mi.imki.inse ortaclan k<tlciirmaga ugra~1n. Ar-
- 3 57-
C:2
kada.5lar yoksa Arap ve T(irkiye iki Devleti is!ami ye-
nin ittihadma mani ... Yalruz bununla kalrntyacak.
orada bizim Anadolu kervanlanm iza bir bukag1 ola-
caktrr. Ayru zamanda lskenderun den-:Jen mahrece
t1pa olacakt~r ve Anadolu iktisaden olecektir. Zira
arkada~lar. Mara~, Antep Urfa degil Erzurum ve
hatta vasaii Anadoluda bulunan Sivas·m ihracal i i -
kenderun vasttastyladir. Bu kadar mi.ihim olan isken-
derun ic;in ... Buyyon kayn1yor, et suyu gibi kaym-
yor. Ben de i:iyle ise volkan gibi ,kaynanm . Efendim .
meselenin ehemmiyeti o kadar bi.iyl.iktLir k·i. Allah bi-
lir. diyemem . Zararii no kta:;.ra ehemmiyet , -eriyo-
rum. ('Unki.i bi.iti.in ehcmmiyet hu pan;-ada toplani yor.
Yann Frans1zlar kovulurken rner,cliferler yin::! eli -
mizde kalacak. Fi!iin nokta ya gi.Jcc ' .. laki n burada
yapmak imkan haricinde kal1r, yine muhacerel husule
gelir. 0 yaptiracaktir. Bizim mukaddcs gayem i;-in taal-
Juk ettigi dava va r, Trakya davast var. filan. fiilan clava -
SI var. Bu mukaddes davalar ic;in bir sui misal te~kil
edecek tir. Ewe! emirde istirham ederrm ki biz:m 1\1 i-
saki Millimi zi n mebdei inhan1 degil ktyamete katlar
bu fiki rcl e israr etmeliyiz. Allah korusun . zaruret ica-
bt biz bu pan;adan vaz g~ecek. isek em ·ali atiyen-'n
ruhunda Antakya parc;as1 daima gomi.ilmeltd ir. Z::-
ten bir !akrir yazdJm, acizane bildik.lerimi oraua le'>-
pit ettim. 1---fariciye Vek il·i Beyin digcr bir nokta tizc-
rinde nazan dikkatlerini celbederirn efeml1m. m L:L,-
sesatt . tedri . iyeye dair bir mektup var. Ru mt:.kiup
dirlomat olrnadtgml halde ~a~d 1m kald1m. 0 kaudf
tnuzi r tarzda yaziimi~ ki, adeta isbihJalimizi kapitala -
yonlarla bagltyor. 1esela Tiirk kanunJanna muh::tlif
olarak propaganda ya pmayacak. Bunu ya~uklara
soyliyor. 'asil i ·pat edecegim? (i.inkii tefll ~ yak. Bu
mek lu pta tefti~ hakk1 si.ikGtla ge<,:i~tirilmi~. Kaii yt n
bu mektupta tefti~ hakk1 temin edilemez. Bilakis ~a ­
kit oluyor . .Su halde (ol mak Lizere Frans1z) yerine
(Ti.irk kanunlanna tabi olmak Uzere rniiessesat1 ted -
risiye ve hayriye) denilirse o vakit hakk1 tefti ~ lcmin
cdilir. Teklifim bundan ibarettir. Bunun ci a o:,unup
zapta gec;irilme~ini i tirham ederim.
MUSTAFA KEMAL PASA (Ankara) rka -
da~lar: bu meselenin bu tarzda mlinaka~as1 pek c;ok
uzayabilir ve bundan bir netice <;:1kmak m li~k i.ildur .
Mec!isin noktai nazan anla~ilm i~tir . it iraz edilen no k-
talar tamamen taayyi.in etmi~tir. BinaenaJeyh murah-
haslanmtz bu nok.ta Uzerinde daha fula men a fi It>
(1, 2)Parantez irindeki kelimC'Ier tarajn11dan ck-
lendi. M. Onver
 i : 94 16 . 10 1337 C:2
m~ n etmek Uzere mi.izakereye devam etsinler. Art1k R E1S Reis P~a Hauet.terinin ,jzaha~ml 'kafi
hie;: bir ~ey yapmak i.Jnlkam kalinad1gma kani olduk- gori.ip teklifj kabul edenler el kald1rsrn ... Kabul edil -
lan zaman, bu iki Us: gi.in zarfmda onun iizerine son mi~ir .
karanm!Zl verirl;z ve aPllk ~imd'ilik bunun mi.iZ'akere- Yann is:tima edilmek i.izere celseye nihayet veri-
sirni kiifi gorel'im. yorum.

- 358-
DEVRE: 1 C1LT: 2 t<;TlMA: l

T. B. M. ~1.

Gizli Celse Zabitlari

18 Ekim 1337 (1921)

.....
Miinderecat
Say fa

i. - ZAPTr Sl~Bl:K 1-ll.JLA.sA..Sl 360:361

2. - MUZAKER•B EDlLBN MEV AD 361

I.-- Frans darla yaptlacak itilafname 361:372

.-.
Cilt : 13

96 nc1 in!kat, 3. Celse

 t : 96 18 . 10 . 1337 c 3

IDOKSAIN IALTINCI lQDf.MIA

18 TqrineJvweJ '1133 7 rSalt

ilJQUl'~CO OELSB

iREtS ·: iB~rin:oj Rel svok:~: Ha ~a:n Fehmi rBeyefendi.

REhS - Celse ki.i§al ediJ,,j, Zaptt Sablk

---
hUlas:~st ktr.aat olunacak'ttr.

:1. - ZJAJPTI SABIIT<. RULASAS [

lJ6 TC§rintevvel 1337 .P,az;ar
IBLrmoi Re!s Veki!i Hasan F hmi Be!y fe.ndi n.;n.
,t ahu .Piya.seler:nde ib.JJ~n_iik,at zabtt sabJ•!<! hli!a.o;a.ot ·imaat
IVe .a:ynen lk:aJbul dlun!du. Makarru R'iyasetton yerilen.
soz li.zenine Marldlin M 1busu Ebrahim, Bey hudut m:td·
lde~e, K:oa}'1a. Mebusu Vellbi BEendi ta.cdatt rrL'~:n.k.i·
!!1e ti cra 10lunarak ~liilafnameni n 'Vticubu tuas ihna, ik::t-
tTesi M ebusu Basri Bey illilaJ11amen~n M:sak1 M ;Li:ye,
menaEi vata.niyeye muhalif oldugtmdan reline, VJn
Melbusu Ha .<ikt !Bey Resli.la.ym:ctan Ce.zJ:reye kadar
o~an 'hudu!t '! usmma, Karesi Mdbusu Vehbi B~y ~ ti­
Qarnarneruin M isalkt Mi.llinin, b:rinci madde~ : ne muga·
yir olduguna, ~itnendifer hat'tma, tskenderun · ntak-
ya mmta!k;a:d.Jna, Bagdat hattt iro:•:yazmm devr:ne ~-e
usuli.i nab~~asma, mektei)lere. Hicaz demir yolum,
evv lemirde hw:<,iidnet~e izahat il astnda.n _onra ka rarr
kiati i·tn:..'lazt lU.ZU.m,una. Erzurum Me'·u u Dura :( 8 Gy
'8~ k1limaodan. Pa~a Hazr tl ninin beyant rr,Jta::!a ~ a­
ryurmalanna, Ktr ehir Mebusu Y~hya Oa:·;J De y tJ.·
fdil<Ltt miimkine yapllarak .;!:l· di ililafm mumf<>..klt:ne,
!l!SJtan)bul •Mobusu Fed Bey :.t:!aftn e~ a: · zatl :h~ i : af ­
§~l'aJit ve .teferruatt d( i>aril::: ktsmt V\' ~i G3.'u~ ·... sY'p
m,omleketin hak.:m:y;:ti m:I:..iye~ ~ne, mill t:n salta rn-
it:tna mu'l1aftk des:J.t.ire t .... ~an menaL i : ya s:r~, mc:::ye
v-e rt.iccarjyemiz.i temine, arzuytu su!hperveran m:zi
udarneye ka.J1il olmas:na, hujut aksaTll!na, ~:tkeile b!-
>Etilaf kla.yd.J nt.n refine, t~m:nat aJ!z'~~~:ne, hat~m uma-
ru zalbttasma, usu~li. t<lisumiyeye, mJ:>ilhsaLJ~t m:l ·
haJliye ~abir;ne, Haric:ye Veiki::i Bey murahha: ::1 bu
dairede go!'u~lldUglinden zap:-a g ;-mesi mUn;: ·n ol-
duguna, •F erl-t rBey her halde lbu 1balbta 1-/r 11\a.:l-
'<ie dwesi IITl.limklin o}d.ugun :1, mJr,J.Seba "t f('3.c
riye dolaytsile mii a.v :r ii9 J.j;.,.;amtzm Suriy:::)"e
kedbi ·ir~:bM eyliy~e~:rre, Musta fa K mal
Pa~a Hazretlel:nin <~ }"ahut 'b:Ja.kis Half;oi b;z:)
rabt -eyEy·e>-:>eg_i» <beyanma Fer'it •Bey, b-unun da mel,
11lla oidugun::~; glim;uk, hututunun mazarrC!Jttna, hru!<.i-
m·y Ji aUarultm.Iz:a mtwabk olmayan kuyudun, glum-<
11lik ha ttmtn 'bti r zaman _i_le laJ!ry;dine, m m::aJ:~a t fntk
etmc1k:sizin gUmrl[ilk_ mu'k!aJvele-rua.mesimi tanz:me mi.i-
heyya o:dugumuz, Har•;ciye Vek:L. Bey Frans:J. · bv:s;-
re arasmda m;i.Lnasi1i mo 1cut olduguna, Feri t B CJ'j
naok:.!Jiyait aSk.eriye haJklkmm ta!!~1Yi; dine, Cezirei . i:bni
Omer mescles.ine ve:has1! hudut maddes.~n!n · muh:e~
H c;h t:en:n bitteliklclc cev-ap Duasmd!a:n sanra · thalli ne,
{sanayi mcktep!el'i) terci.ime;;:ne, ha:Lt1 <ittisale, Fransa.
rvu,: y ti s:ya;;iyesiGe dru r ten:~:·dat ve mtilahazat ve mii·
dafaaJt dermeyan ·eyleu.ilcr; tend[i.i; ;~:n celse ta' il
edJrli.
.iX! l CELSE
Hasan Fehm~ Beyefe. d:n.:n tai1tt r;yasctier:nde kl·
~:lt -o! unara:~ mi.iz.akera·~a d::.\·arn:a Tra!Jzon ;·,1::()LISi.l
Al i ,Sukri.i Iby memlo~.c~ · n ,-::tZ ; y~:i tzttrar:ye; i hr~J­
smda Ladil~t1 mLi..'1lk•:ne icra:n Ye ::tdcmi imk5.m haL.n··
·dv =:.-JaJn.amenin -k.aoutun!.i, ·Musla fa Kemal F-a.p.
Hazretlcri rn.Jsvedde hai;n:e b;.:!un " n ;uafr.?m~ I C:n
daq:yt a:;~;mizde, M:sa~t MilLmizdv ba:.i ~ li.~ ~~afd::t ol-
r.,:J.d tg:rll, k:>.;c1t:l':rJe b:r b:-:s btcunmacl;g;m, rr,;..::,a:;;r
tdl.: lif ile ~t ~(~: ha:m ·arasm::Ic:::": far'~lan Gac!el :izah
mtiz.a!kera.m , tarih;:ei~i ve sa.:a::~tm t , Hcy;:.:·i V .:\.: ~e­
n:n kabul v~ya 1 et mum::c:1c:>;nde kaldtg;·rdan ve
m:.:m!\L!1 o!.an m:>sai~irui sarfl :· : ~:aJ;;;-J b-~;ayt i~· i~a_re
Mect:si ,pJ:ye aiZJ. brar verdig:ni, it::afna.:-ncn ::n su!-
ha mu.::.:I bj· mccdei har~<e.t, z min t ~~~ etmc:-:.de ol·
dugunu, F1 ailSa ht'kiimetirrin Til kiyenin i~ tikJal ve
h:J;klimiyebne mti<beall;tk kaffei mesa:•;i b ir :Uaft sami·
mane m:ile halle cehdetmesi it;bar:Je tanziln ·edildd~i
mah ~y~~:nde rbulurrdugunu. mudjebi gayri muayy<l'n
:r mi.itar kename hUk!m.i1nde OJan 1~:Iiii'il3.men.:n. te-
min ey!edigi mcnafi l n.hsin:de misa•:o Mi!:·;de muay-
yen hujut de teda.t oimad1gtni ve 9U;-J'kj sar: , ~~a:1!.,

- 36C-
 t : 96 18 . 10 . 1337 C:3
~-lS;,et hrut!tt mlibare!k<e ;ve hududu mlilliye buluum a- hasd oldu. Miitea tben Mustafa Kemal P~ Maz-
..:. ~ - , v :l.hascl hududa rni.itteallik M:salkii i~hnin lbi- retleri :yap1lacalk i~i n Medisj:e veya he:ye:bi mu:naih'has:a.-
: - ~- :na. d~sde teZJat te}'kd e~mi yeceg;i nti, mumbH ekr ca. olacagmrn H.i:zumu testiiti ni, niy.asetler~ ta.rutmdaa1 ce-
--<: L:;:...en:derun - AlnJtal.<,ya mll1'rakas.m;n cenub1
d:a bu- rey:am m'iiz;alkerat ~9in lhe yeti muralhhaJS:mm, m!J<.a.tl
·aJmasma mu:v:a(a\kiat edilcligi ve mama'fi nazannm tas'v1 ; b~ [}j: ve mug!aJk eDldl.r ile kar!}Ll~~a­
:r !iekli ma'hsus iHiv e oluna:bildLg/rii , rnuhta- ml}''acagmdan azami taniln 'ta~in::ni. Bolu M eibusu Hil-
- _,: .:a! gtbi bir ~ kil ternin edilemed i~·n,; , mLit- mi .Beyin Anta.kya mmta:kastn.m terki caiz ol(l.:myll!-.
- - Ruslann da li~bu i ilifnameyi tasv; i ·a.r '01- cag:nJ, ilskend runua Anadolunun ma;hreci oldugunu,
- - _ en ··fati cariye)ni heyeti m.urab.hasa;rruz lbui- saJir mulca:ddes da;v.a:lar;a sui misal •t'~~~:~iil 'eyiliiyece~:n:i,
• .;.,.,._mj me;-:afi lteminine muva:£falk •o!Ll!f vey;a. ol a- m: sarlu m illimizin mebdei, naktai lhare~lceti Lazki:ye
~- on §elk~i fll
IM•e disi IAi icLe lb ~lm'lizla\k,ene ha~~olu­ ~im,alin!de tkain lrtb.an~t rnc'vlkii•i oldugtmdan 'bunda is~
g•ru; Haniciye V>t'Jeili Yusuf Kemal Bey ta :!at rar dil.mesinli, 1nilics · · a t1 ted.rjsi}'cnin tefi!l h" kt ts-
- _,Junda Hamic nye EnoU.m.en;Ie <Mos)io Fra•rdden B '' y- !kat olurudugunu < iirl~ !kanurJ•arma tabi 'OLaoalk mi.ie~
~ n gorli.i.} ~iirWroesi , heye~ murahhasaya lbi r ilci sesau hayniye ve ted · iye) de1~i.l:irse tef.ti~;n 'temin edt-
.....:.: daha iJiLvesi gj1b!i i~i ~ekil rt;asa\ vur ·euig;:n•i, Pa~ Ieceg:ni ve Mu tafa Kema l P~a rhazrc~eri mesele-
fi .. relerinin taht1 n: }~as t!erinde heyvb mur.ab:hasari nitl i~bu tarzda rniizakeresi pel<, gli9 n~ticeye vas1l ola-
o;: aya ](! ndilerint: tal!wiye ve 'ir!iat ede.:; 1\, iza~1 ve cagilll, mii.'la~a st uzay bilecegini, Meclisin mkati
· -~.;reyli yec elk, Pen:t B :Y'~n e •d 'ger r.UJvk,aram :!a ve- naza n teayylin ettig:.Oi, mu~a:hhas ! arumzm lbu nQiki;a•
s· . Mu strufa Kema:l P·a~a
hazJre.Ueri murah rrasla g0- lar i.izeni nde daha fazla menaJEi emin c1m k, tizere mli·
.:_,·· tigU. v;alk;it ,h eyeti rnuz,ahllla: a f.J.e lb~ r u~de mUcp.v;r za:k,ereye devam eyJernelen~ ni ve al'ttrk h:y bi r §ley •yaJp-
.... _ nanli)''~acag mJ , Tr<~Jbzon M busu lHti r;ev Bey mu- maga im!J<.au lkaJliadJfi:t an!~tld;kdan ve son ~ekli te•
::.:iliasl rm tebd!ihi IIlJLIIVaJftik olma:yup Har 'c iye En~i.i­ ayytin ettiikden onra on tk ararnmzm tV erilrn~i n:i ve
~ ·nd e rniiz re ve mun alk~e yapJ.lrubil ceg:n.i , ~ : mcllik bu mese1en::n tehiPi rnuzakeresinli i:fade tti-
tafa K! ma1 P a~a Ha.n:ciy~ Ve.k!ihi Beye ve m'liza- ler
•i ·;· •;we ede n d iger z ovata mn;'Y t ve ·t:m a t rr. tcan:bi alii riyasetten P~a HazretlerinJ teldifi
olm ;da beralber •hey Li mii ami.irrit yh<~Jn:n ev , o VlllkJi' reye vaz olunara'k er i ~etle tlW~Jbul edi.ldj IVe
- · linmli.i!} "'e tenk~t etm i~ o lmalarma go e onlardan c h .y:; 11!: bay et verjjdi.
- ha z;iyade temini menfa:a · mern 1 k. •eyliy e:e,~c ar- IBir inci Rei V el.k.Gbi iKatip
~
ar ' arsa Iiley bi murahha amtn d~i •h al c erki: :eveg i- !Hasan Feh.mi Mu~
- -. Yusuf Kenul Bey Harici ye Veka : •indoa bjle 9C'- iM aJhmul Sa:u
-iL-neye m:Ubej'l)"a bulunldugunu soy1 dJ:Ier. R ets v I jJj iREiS - Zruptt salbtk. hU:ii asmt rey~er; nize arz
B ~y f n'di Heyeti umuoiye hakbn:d a! ,; rniiza•k ren.: n ed: yo Dum.; lk-a.!ml eden!er .. Ellmiyenler .. K<~Jbul ectil-
.ifaye";ini •r eye vazederek 'ktabul veya red'de ter~ddi.i t m i ~tir 1

2. - ·MUZNKER'E D ll.JEN MF..VAD

1. - Frm1Sl zlarla yapzlacak lt:lafname
R · lS - TU r,k, FransJZ it.i lafnamesi
m'iUCI! emta devam eclllyoi·uz,
FERiT BEY (1stanbul ) - Hariciye enci.i.meninde
mevcut iken soylernemi~ de ~irndi neden soyliiyor?
Kcndi si ne vaki olan trall rdc oylernemi~ de . ~imdi
soylUyor derni§tirn. Bunlar da zabta g_.;:sin.
HLLMt BEY (Bo!u) - Meselenin ehemmiyetine
binaen mufassal bir takrir verrni~tirn.
dim etrnekligim d olayrsiyle Hariciye Vekili Beyefen-
diye ~i mdi sordum. Fakat kendisi o takrirden katiyen
malumatt olmadtgm.• beya n e,ttiler. Bu kadar mubirn
olan bir meseleyi nastl olur da Mal amt R iyaset ih-
mal eder?
R EiS - Efendim Hilmi Beyi n bir takriri vard1r,
•i.iz.::rin'dc..ci d.iger arkada~lan n da be~ takriri va rdu·. Mtizakere
kiifi gorillmedigi, tekrar heyeti rnurahhasanm Frans1z
rnurahbasiyle ternasma tali k edildigi it;in evrak ta-
ktrniyle nezdinde kaJdt. Ri yaset vazifesini ifa etrni~- ·
tir. Heyete arz ediimeyen takriri ben veremern . Sim-
di nizarnnarne zamanmda degiliz.
Bu takrir tak-
TUNALI HlLMl BEY (Bolu) - i§ i~den get;dik·
ten sonra neye yarar?
RELS - Zabt1 sabtkl kabul edenler ltitfcn el kal-
drrsm ... ZabtJ sablk kabul ed.ildi... Mamafih Heyeti
clileniz. Mtinasip gortirse Hariciye Vekili Beye ~irn­
d.i tevdi edebiliriz. Mlizakere kafi goriilmedikye tak-

-361
 1 : 96 18 • lfl . 1337
rirleri hiikiimete tevcli edemezdim. Fakat Heyeti Veki-
le ... (Giirilltiller.)
Buyurun P~a Hazretleri.
MUSTAFA KEMAL PASA HAZRETLERI (An-
kara) - Arkada§lar, son celsede ermi} oldugunuz
karar mucibince Franklen Bliyyon ile, tamamen vu-
kubulan ir~adatmtz nazan dikkate almmak Uzere mii -
zakereye devam olunmu~tur. Miizakereye deva~1 eJen
arkada~lar Y· o;uf Kemal Beyefencli Hariciye V kili
stfatiyle · · evzi Pa§a hazretleri de hazJI bulundu.
Mi.iz~tr~ eyi oldugu gibi hi.ilc:.sa edecegim. Kenclilerine
dedin •. ki §imdiye kadar heyeti murahhasamtzla cere-
yan eden mlizakeratmtz neticesinde tespit olunabilcn
§ekiller pek de tatminkar goriilmliyor. Binaenaleyh
Meclisi.,jz tarafmdan daha biiylik bir itiraza maruz
kalmamak ic;:in o §ekli o!dugu gibi Me:clise sureti mah-
susada arz mecburiyetini his ettim ve Meclis o itilaf-
name miisveddesi iizerinde ve bahusus bazt noktalan
i.izerinde pek §eclit tenkidatta buJunmtl§ ve tiu §ekiliy-
ye sureti katiyede kabul edemeyecegi temayiiliiniin
hissini gostermi§tir. Ve fa kat ila ve ettim. Gerek biz
§ahsen ve gerek .! cclis bizimle Fransa arasmda biran
evvel hakiki bir sulh ve mesalemetin teessiis etmesi-
ne taraftardir. Ancak menafii milliyemi zden sarh na- ·
zar edememek bizim vazifemiz ve vicdani mecburiyet-
Jerimiz icabatmdadlf ve kenclisine teklif ettim ac;:t k mli-
zak:.ere yapttm, tetkikatt umumiyeyi i§aret ettim ve
Meclisin tetkikatt umumiye i hangi noktalara mlitevac-
cih ise o naktalara i§aret ettim. Ezciimle alttncl mad-
deden b~lamt§ttm. Tam bir afft umumi mevzubahis-
tir. Oraya hukuku §ahsiyeyi harice btrakmak kaydtm
koyaltm, dedim. Bu afft umuminin Antakya ve 1s-
kenderuna §amil olmamast Hizumundan bahsettim. Se-
kizinci madde 1skenderun ve Antakya havaljsi ic;:in p ek
azirn ve §edit ve gayri kabili mi.idafaa tenkidat ol- 1
dugunu soyledim. Dokuzuncu madde de hudut ' teb'i susuz btra!kmama'ldtr, d.edik. Biz de dii§iindiik
meselesine a.i ~ tir. Bunun bu §ekliyle §ayam ka-
bul gorlilmedigini soyleclim. Sonra onuncu mad-
de de kabir meselesi vardt. Miifit Efencli ha-
tulamt§tl . Onuncu madde de Sultan Osmantn ka-
bir meselesi hakkmda tenkidatlanm soylemi§ti.
Buras1 yalmz bir mezardan ibaret midir? Tabii bunun
rni.i§temilatt da olmak laztm gelir. Onu hatulatrru~tJID.
Sonra on birinci madde lU §imendifer meselesidir. Ora-
d~ ba§hca §irketle bi t tilaf ikaz meselesi sonra asker
nakli meselesi ... Bur ara katiyeo muanz bulundugumu-
zu ifade ettim. Sonra On ikinci madde ki muayyen
sancaklar hakkmda mi.inasip bir usulii riisumiye itti-
hadJ meselesidir ... Halep arasmda bir usutii riisumiye
V.aztDl kabul etmeyeceginizi soyledim, Nihayette bu
-362-
C:3
koyun suyu ic;:in bir «mi.ittefikaD»' sozi.i varki, c;:tkarmak
istiyoruz. Buna da baZ! arkada§lar itiraz etmi§ti. Yani
bu kadar bir hulasa bu itilafname ile beraber siz bu -
radan gitmezdcn evvel Fransa Hiikiimetiyle aramJzda
daha sarih, daha kati surette gori.i§mekligim iz kanaa-
ti izhar oluomu~tur. Hiilasa bu tenkidau hangi nokta-
1? .a ait oldugunu dinledikden sonra uzunca bir dis-
kur verdi. Bundan anla§tlan §ey miiteessir oldugunu
i§aret ettigim noktalarda tadilat yapmaya pe~ de muk-
tedir olamayacagmt, salahiyettar bulurJIDadJgt~l miic-
melen' ifade etti. Fakat bu urnumi sozlerden sonra tek-
rar onu miitalaatma mukabil ben de maddeler iizeri -
ne yeniden miitalaa dermeyan edecegirni soyledim.
Biz~ ne vereceksioiz? dedim. Cevaben dedi, daha ev-
elce bu mektuplar teati edil irken lzmirin, Trakya-
nm iadesinde sarft mesai ed eginizi kaydedin, demi§-
tik. Biz bunu yapacagtZ fakat miittefik bulundugu-
muz devletlere kar§l Trakya ile lzmirio iadesine res-
mi kagtt veremeyiz. Size senet vermeye cesaret ede-
meyiz. Yani kagtt iizerine koyamaytz. Fakat r;:a!J~m z.
Onun gibi size bunlan verecegiz. Fakat itilafnamt ile
beraber kagtda koyamaytz, dedim. Cevaben, ben de ;
bunun madde olarak kiigtda konmasmt teklif etmiyo-
rum. Ba~ b~a gori.i~meliyiz, anl~mahytz, dedim. Bura-
da teslim etrrieliyiz ve biz · g6rmeliyiz. Sizden istifade
edecegiz yapmak istiyoruz, dedi. Bugiin Fevzi Pa~a
Hazretleri yaJmz bu mesele bakkmda kendileriyle go-
rii§mek i.izere gitmi§ti. Ve filhakika bugi.in gorii§tiller.
Sonra efenclim, on dordiincii maddede miittefikan kay-
dt vardt. Bir taraftan Tiirkiye Biiyiik Millet Meclisi
hiikiimeti, diger tarafdan Fransa hiikiimeti gibi bir §e·
kil vard1. Mecli imi zde burada itiraz edildigi ic;:in biz
onu alelttlak kabul etmek istemiyoruz, «miittefikan»
kelirnesini kaldtracagtz. Fakat tensip buyurulursa.
Maddeyi de bareber kaldtralJm. Ma.lcsadimlZ Ha-
Binaenaleyh nastl bir §e1dl koymak i tiyorsaruz kabul
eder<iz. Halep ahali iyle hattm §imalindelci ahall ile
alakadar alan mahaller ahalisii yegdigeriyle uyu§arak,
anla§arak her iki taraft a'Ciil'ane l>ir surette ta'tmin ede·
cclc suret'te olsun <ledik. Maksat bunu s;JikarmaktJr.
Onun yerine dogrudan dogruya iki t lam millet ara-
smda ve kom!itilar arasrnaa hallolunur §ekrinde husu·
s1 bir §ekil ve mahiyet .verebiJitiz declim. B'il:hassa
giimri.ik. meseie in'i keodisine ac;:t'k: soyledim. Biz bunu
kabul ederillyoruz. M mta!ka!i niifuzu !kabul etm!yo-
ruz. Korkuyoruz ki bize bunu ,kabul ett:irmekle ufajc
btl' rruntakai niifuz yerine, nuntaka:i tkti"Sadiye r;:ika-
racakslillz. Bi.iti.in memlekerimiii rruntakflli nufuz gibi
'kullanacakslillZ, dedik. Biftiin bu tevehhiimat br§tsm-
 t : 96 18 • 10 - 1337
da bunu kabul edemeyiz. Yoktur dedi. Mak'saduruz Ha-
1eb1i mii~kil bir vaz ~yette btrakmamakttr. Bir yo'k mii-
naka~attan sonra biz ize te'klif tniyoruz lei aramtz-
da giimriilk: olmasm. Behemaha1 aramtzda giimriik o'la-
c 1<. Giimriiksi.iztligii biz du~liur ..;-.iigimiz ~i"9'in itira-
zmtzt kemal'i hulus ile dirnleyecegim, ded'i. Ben de de-
ctim ki; madem'ld ila hli'kiimeti dos't olarak telakki edi-
y rsunuz. B'ir hiikiimet do t olan b·ir hii'k.iimetle ne
yapa:rsa oyle yapaltm . 0 hal rJe• umumi oln•"?.'k bo yle
bir madde koyaltm. Yani buitilafname imzal ndrktan
nnra Ti.irk'iye iJe Surfiye arasmda bir giimruk muka-
vetesi ve yahut muahede i ap;nak Gzere '-ir kom'i --
yon te~k'iledecegiz ve bu komisyon o gi.i mr i.i'k muka-
,·elenamesinin mi.i:ddetiini ve ~erait'ini te p it edece'dir.
Bu komli·s yon vazifesin't bitirinceye 1cadar tarafeyn
serbest!i&in1 muhafaza edecelc. Bu §ekli binnetice ka-
bul etrt'.i. Zannederim ki arkada!ilan da tereddi!de dli -
§iiren hususi men?.lii mesele i bu idi. Hepsi r; i ka)clira-
rak dogrudan dogruya }.. :>;ncfi men<>fii mfzi esas tuta rak
ir g'iimriik mukavelesi yaj'ma:k u zere bir kom siy n
ya pmaga hazrnz ve yapalim. Tayin edecejfm!z komis-
yon men'afliimize muvaUk: §erai ti kabul eder, muva-
frk olmay_an]an rec!deder, yahut yapdama· an ~ e " ! efii
yapamaz. Yapamazsa yapamaz. Yarursa ne ala .. . ik-
mal edinceye kadar isted igimiz kadar ~ U mrii'k vaze-
deriz. Boyle bir §ey tad'il olundu efend'm. On birinci
ma'dde : $imendifere aittir. Bu .!limendifer ha!tma ait
olan madden in ben iki nokta. rncfa l:iiraz fazlaca val t~­
trm. Diger taraftan Yu uf Kemal Deyefen li yOk mii
n a ka~alar yaptr ve c;ok n i.italiiahr derme an et-ti. r
kat binnetice §U oldu : Arkada§lann en vok m <>
zurlu gordlikleri ; hat trn ve i ta.syonlann in z•i -,_,t; sa-
h'ibi imtiyaz ~irk- ' ' ilit'laf Ti.irk zab1tasr l~rafmdan
temin olunur. ' n .~;r. Muhafazast bize :-- iVti r.
Bu itit:.tfnam ~.. :1dSI! muhaf:tza olunursa i:iy'~
yapanz. Bu iti,~ / e bu kaydr koymayac:tg1z, de-
dik. Binuetice muvatu '-: at efri.
Sonra Fransa Hliki.imeti ~imeodiff'rle nak:l iyatt as-
keriye icrasrnt haizdir, k:'ayd1 vardJ . Bm a itiraz et-
tik - Bir defa dedi·k; Fransa Hti'ki.imetinin biZ'im mem-
leketim'izde, bizjm araz:ide biiim memleketim'iz-
deki ~imendiferle uakl'iya1t askeriye -icrasma mu-
aade edemeyiz. ('iinkii Fran:sa 'bu ~imendiferle a.s-
keri nereye na'kle-der? Farz edel im k'i aleyhim ize de·
gil. Cenuba nakledecek. Yine !sliim kard~lerimize
kar~r sevk edecektir~ Fransrz Hiikiimeti hittabi her
hangi bir mmta'kada kuwet fs!imal erler. F:>.ka.t Tiir-
lkiye Hukiimeti Fransa'ya yardm1 e emez. Bu babcla
his:bir itil~f yapamaz. 1sliim nazannda vaziyetimizi
di.iyan mli~kiliit eder. Surefi umumiyede nakU.yat1 as-
-363-
C:3
ker'iyeyi kabul edemeyiz, deldli'k. Haya1i bir nokta ola-
ra'k telakki et~il'er. Behemahal .nakl-iyatt askeriyeyi
y:J.pacagtz. Ve yaparnazsa'k. oralarda ternin!i harkiimiyet
edemeyiz. 'Biz (teyhizat1 askeriyeyi ve aS'kerlerim'iZ'i:
deve) (!) i'le mi gonderecegiz. Neticede bundan sarft
nazar etmek mum'k'lin olamayacagmt goriince yalntz
F ransa Hi.ikiimeti kaydtm kaldrralun bilmukabele biz
de Meydam Ekbezle <;;obanbeyli arasmda kendi a.s-
'kerimiii sevk vc nakl'edel:Jilelim. Bunu !Jinnetice kabul
etti. Biz nald iyatt askeriye icra edecegiz. On!ar da
<;obanbeyli'den Nusaybin'e kaJar nalkl,iyatr askeriye
yapabilecekler. Anca'k. zevahiri kurtarmak ilibatiiyle
Fransa Hiikumeri kaydmr kaldrrdt>k. Tiirkiye ve Su-
riy.e dedik Bunda da bunu yaptrrab'ildilc efen-dim.
FER1T BEY (tstanbul) - Miiddet meselesi mev-
zuubabis oldu mu?.
MUSTAFA KEMAL PASA (Devamta) - tlaoi-
haye · e kedecegiz. Yani biz ora:da bulundu'kr;:a as'ker
sevk ed ecegiz. Siz rui9in asker se\4<: ed~ks!imliz? Biz
de d ·dik ldi her h:alde Franstzlara kaJ.'§t asker sevk.
etmiyecegiz. Her halde onun cenup ta.r:afmda ka-
Jan mmtak,aya asker sevk. edecegiz. Bura.da. ~tk
•konu ~tuk hiz d'e sevked.ecegiz. Bu m~temlil'll!t mese-
les.idir, dedlik. Bunu ik'll!bul ettfi. Fak.at bu mli~te­
m 1M Cerabliise kadar ... etmesin.
Soma en esaslt hudut rneseles1. Bt. udut mese•
lesi haklandak,i mtitalaaJtml ve mtidafa.a.t r•,.a&.nda
r;:ok soz soyledi. Fr.anlki~. «binrnetice, bu... .1. muk-
tedir d egi l~m, viin'kti d.aha evvel mevmuiJahis ol-
du , H _ye inJiz itli.ra.z ettti ve reel Bunu Bm 1 a.n'a
yaz.drm AJdtg1m cevap -'~ malu..uunuzdur, bu hu-
iut meselesirui kabul ett!itTemediig-i.rriz ta.kdirde V3.2life-
nliz avd.elt etme~kt!i:r, cevabtm aldnn. Ona da.lir Illy
bir ~ ~- yapamam» dedii. Marr. ...aitli' ben, dedlim kii
kendlisiine; siiziill mab.adiJllrZI tamarrnrilc amlad:Jk. Fa.,
·!cat bizim de Mecl[l91mliZJirn hehe:nehal tartmtirni laztm-
dtr. Sliz noktast nOiktasma tsrar e ;e:ntiz, halkliik.a-
ten ya'P·aaa'k ba§ka l)ir ~eyiimi:z Jkaillmaa:. Ben . · •en
dii5iin.uyorum. Mecnis boou lk!arbuJ etm.ez. "" tim
tan:1hmdan ufalk tefek ~eyJ'et1i:n kalbud o1~ie d:a-
hii Mec~is!in !)u meseley~i kiaibuJ edeceginil zannetme:m.
Fa:kat &iztin n~ kad!a:r fooarkarl.rlc edeceg{Ln!i.z;i berabe3.
te§riih ve tes.!Xi1: t. -lebilirtiz. Ve blirr harutJa. a¢Jk ve
Sark par9asmdan b~ad!lk. 'Bududu bOyle Cellirci
ibni Ome:r'e ve Dicle)e 1isaJ G..,U:n 9aiJJ~11k ve w;un uza-
dbya bahislerde bulundlllk. 0, Behemeh: " · ~le'ye
(l) Paran tez irindeki ke!imeler tarafTmdan eklendi,
M. Unver
 t : 96 18 . 10 . 1337
milla.kli olmaik mecburiyetinde olduklllnn1 ifade et-
ti. MaJUm.uaiJiniz hududu ta')llinden sonra Cezlirei
tbrn OmeT'in 30 kitC'IITietre ~ima!Jine isal ed iyor ve
sonra neh.l'l talciben Ce21:reli 1bni Omer'e - tabii ora-
dan daha ~ag1 dogru ~ider - ondan sonra as:ll ken-
d ilerince tngiliz rruntakas1 telaklk!i olunan Mezopo-
tamya hududu b~!Iyor . Dedim kfi; bu Cezire'yli
size v remeyiz. Behemhat D icle'ye mi.ilaki olma-
ntz arzusunu tatmi, n i9in b~ka bir hudut araya-
hm. CeZiirei tbnj Orner bizde katsm. Bunun cenu-
bunda b~ka b-ir hudut ara.}'1altm. Birc;ok tetebbiiden
sonra kendisi muvafaJkat etmemi~tiir. Et edemern5 ~tir.
Ken dli i muvafakat etrni~ degitdJir. Ya!ruz reddedeme-
m i~rir. Nu aybin'den Cezire-i lbni Omer'e giden
eski bir yo! .var. Cezirei tbrui Omer'le usaybin yo-
ludur. ,ki bu yol. onlann ~imdi idct:a ettikterli hudu-
dun Dicle'ye mill.aki oldugu yolun 30 lclom tre
kadar ~arktndaki yoldur. D aha ~rka gider bir hu-
duttur. Bu yolu tamfeyn mli~terek kullanmak ilze-
re hudut telak!k.i ed ....J:Un. Cezirei ibni Orner ka a-
bast ve Nusaybin kasab::tst bizde kats tn, dedl'm.
Ondan sonra Nu aybin'den 1ibibaren Hcmat beyleri-
ne kadar tekmit istasyonlar bizde katstn. Sonra a 1!
Su11i ye'de katmt~ olan paryalardtr. Meydant k-
bez'de.n FatJma'ya ineo yolun... ~agt iner e sonra
yakla~tyor bir birini sonra bir hal yapanz. Onun
Uze11inde tekltifatta bulunduk. ebas\n hernen ce-
nubundald kaydi ihtiraz.... orada tasl1i h edetm. B~
on kilometre kadar. Bunlara dermiyan et~ik. Bir
c;ok mi.in a:~alardan onra en nihayet hududun meb-
de nokta 1 biz;im te!Jifimize gore Payas'tn cenubun-
d.an ba:Jayacakttr. l k.i kilometro. b~ Jometro
mese[ in· ehe:nmiyetli gormiyorum. Bunlar hudut
komsiyonuna <tit (mes:J.ildcnd'ir, Meclif:.imiz i9in bir
noktai) (I) i~~igal d iy kabul edemem.
Ondan sonra Meydam Ek.bezd n Kanan'a kadar
olan par~antn bize kalmas1 teklifini katiyen kabul
etmiyor. Meydant Ekbezden Fattma kmru tekrnil
i tasyonlann. garlarm ne var a bizde kalmasuu
kabul edtyor. u aybin k:asabastnm b:zde kalma-
stnr kabul ediyor. (R esulayn Pa~ a Hazretleri , ses-
leri) Re iilayin'den bahletmedik. Ve Cellie dahi
bizde kal tn. Siz tek.mil Nu aybin, bilmem neresi
b'zde kaJ tn diyecek olursamz benim halledecegim
bf.r j~ de~ildir. Gayet mtih:m b'..r i~, ve mugJak olur,
dedik. R esl.Ha.y'nin · tasyonu bizdedir. Yani listas-
(1) ParaJl/a. i~indeki kelimeler taraftmd(UI ek-
lendi. M. Un1·er
-364-
c: 3
yon ve mii~temli!atl almtrsa kasaha aluuru~ demek-
tir. Ben de gordilm. !stasyon ahmr.sa kasaba aJm -
mi§ demekllir. Bjnaenaleyh hudut hakkmda esas!J
ve miiliim !Yir tadil yapd!Ta.madlk. Yapuanllllr ufak
~~ylerdir. An.oak jfade etrnek laztm ge1i.rse Halep
~al Jusrrunda, es.kl sozleninde noktas1 noktastm
1srar etn11i~tir. Omda.n itibaren · tasyo.nlann biz e
kalacagtnt kabul ediyor. <;;.'ok miitalaalar del'l'IL)~
etti. D icle'Tlli n i.i tUnde 60 JUlometrelik mesafed -
bahsediyor. Onun i~in buntarm uzun davalan va:-
dtr. ezirei ibni Omer'e ehernmiyeti ma.h usa atfe.
diyor. Bu miital aata ragmen Nusaybi n'den
yol<h.n dogm CcZJire'ye gidl1yor. usaybin kasabJ•.
bu iki m 1!rkez b;ze kalma!k. uretiyle yol da tabiatiyl
mii~terek olmak Uzcre Ali Jhsan P~ada.n bir kr :
almt~t1. Haridiye Vekili o da bir yo.k t~ebbi.is.;.:
yapmt~. Azami bu hat o!ursa maksadt temin ed •
d m i~. ~imdi biz.:m c;,izdigimiz hat m3.lum bir Y"'--
dur J<,i ~agt yukan odur. Tab ~i D icle'ye b heme-
hal tisal etmek... Men edemedii.kd n sonra .... Bu h -
tabii onlann alma.k I tedigi yoldur. Ni beten b'Z:.::
lefuiruzde. i~te budur arkad~Jar, azami tad ._:
budur.
Sonra efendim, ekizinci madde 1 kenderun '::
nta:kya hruk.landa bir madded.ir. Bu 1 k oden.;,.-.
ve Antakya'yt tamarnen bize ilhak edecegiz. Bu
paryalayamaytz. Esas davanuz bundan .ibare ~
Bunu tab;i paryallllyamaytz. En nihayet dedtim '
orada mU takil bir Tiirk Hiikfimeti f.e.}ekkiil etrnc' -
dir. Bunu yaparn.aytz, dedi. Bunun Uzer.inde
raz mlinakap oldu. Yaparnayu: dedi. Tabii
yok miltalaatt miitrucab-il dermeya:n ed:ildi. 0 mey - -
da Yusuf Ken1al Bey Briyan'tn nutuklartnt okudu a:
Onl~ra kar~t cev p verd'i. Ve dogru dedi. Hak. :o-
ten m !lliy't esast lizerine bir. hud ut yapmay1 Brj}_-:.
da oyledi, ben de soyledlim. Tekrar ediyoru.-
b nim de tisted:igim odur. YapdtgtffilZ hudut i~e ::-
huduttur. Fakat Mosyil Briyan bu nutkunda m: -
yet esa ma mil ten.it hudut yapacaglZ. D iger n_-.
kunda da 1skenderun Em arum da dezarme edeceg.:
djyor. O rada asker. s.ilah blfakmayacagtz. B ·--
size veririz ve kendilerine mahs bir ~ey yap -.=-
teahhiit e.der1iz, dedi. Ve en oihayet dedim: P k.: -
o~ada bir muhtariyet idare t i. ini teklif ediyon.:..
llunu beiJU yapar. Fakat bugUnden kagtt i.izer·-;!
yaztp ilan edemeyiz. <;tinkti tskenderun ve An ···-
ya'da bunu ilan etti~Jn.iz gi.i.n Halep'de, ~am'da ·.
tcyecek. H~1..lep galeyyan edecek, Sam yapa a.
Suriye'de biz!m areyhimize biiyiik bir suri~ olaca ·.:
Bunu maddeten, F ilen yapaca~lffiJZt vadedel'iz f::..:-
 t : 96 18 . 10 . 1337
la.suu yapamam, e!limde de~iJ!dli:r, dedi. Daha dog-
.rusu .mr tlaiblir kuHJamyor. A1run1 }'lapaca~ §leY go-
r~dukten -sonra. §Oyle roc nereiceye vasll olduk.
tsl<lenderun ve Anta!k.ya'dai Frtansa hUkUmetinin bir
ida.rci ma;hsusa ~ elimiesiine raZI degiliz. Birtakun
hukukrunuz vardu' ve bugiifn !biz bu hukukumuzdan
sa!'fJnazar eltm!i~ deglilliz. Bunu tl!a:htmda, miistetir
ge9uyoruz. Hwkukumuz mahfuzdur. Stmiye iizenin-
dekti hll!krt.ill<Jll1ll\N.d!an sureti mutlakada sarft nazar
etmi~ degi.lli!l, dedJ~k·. Talb'ii o a,yn bir ~ey. Onu
aynoa gorii~niiz. dedli. Binaen:aileyh biiz o haVtali-
n'in Fransa hti'kfune1llilllun ta.htt 'dlaresine g{!9mes-i. kay-
CIIflt 'havri. r}bar:ey~ k1aibu!l ed'emeyliz.
1
Binaen.aleyh ls-
kenderun ve Anblcya'da blir idarrei mahsusa testis olu-
nao~tJr. Bunu ika:l'dirdJ.. Bir ~darei mahsusa tesis
olunaoak ve scmra bunaida. lskenderun'da ve An.ta'k:-
ya'da sowa bur.ada ayrui ile Arap ve F11an IZ bism-
la.n g~bi blir §ey va!t'dt. Bunalda. Ti.ir k lis!fm mahiye-
ti resmiyey~i hruiz olacaktrr, ded!i. So:nra o 'ha.vra:!li
Tiil"k memurTarJa ~dare oluna.ca;!QtJI. Mektep mese.-
Iesli vardi. . Har lrurmm > ink!i§a.ft temlin olunacat!<Jtrr.
Bun! ann he.yotli umu.rrriyesi... Olurs:atk lst!cenderun,
Antalkya diiger ~kli !<>azJa Tiirk mmnurlar tarrafmdan
idare olunacak. 'Yiani mutasarn£, ka;yma.k!am Tiirfk
o1acak Lisa.ru resmiSi Ti.irkye olaoa.lk. MekteplePi
ise Tiirk melk!te1bi olaca!k.. 'Yiaptlmt~ obn ~ey budur.
Y.an>i or-ada bir mevcuditye.t gfuteriilecok!tir. Sancak
meseles inde 'i srar etrtli'k. Tilnk Ba.y ragt ~kJils.in. 1s-
rar etvik. Bunu ~md!i kabul edemem, dedJi. En
9o!k ize .soy1iyehireoegim bir §ey vaJ a oras1 loon:rn-
ne ma,hsus bir bayralk yapaca.kitJr. Bura.smJ da Ica,y-
da. g~jreme-.m. Munahhaslarur:.1Z resmen mi.ikale-
me eder:Jcen zapta g€9irebil!irliz ve yapacag1z dedli.
Ben o vakit lisrar ettim. Zalbta geyire :u:r iniz, banu
o zamaln ywpanz. Mamafli bu nokta{)a fiazla 1srar
etmiyecegim. Bayra~ yapar bunlar, belki bir ta.-
raftna b(r ay ytldJZ koyar. Fa:kat oir dfiger tarafua
da. Frans1z bayra.gt koya:r. Hiil.asa cesaret edeme-
dim. Dogrusu o kadar tsrar e1rmek istemedlim. ts-
kenderun ve Antak:ya h_ak1unda1ci }'1aptlrab'ildignmiz
tadi laJt millllirn de!IJil'<l!ir.
TPillllsit meselesi varrlrr. Fak'att bunlar~ blll'alda
mevruubarus etmediiik. Madam i tarafeyn bEr gi.im-
ruk muahedesi yapacaklt1r o vaikit mevzuubahis olur.
Muhte1itli k;aldtrd1k. lske.nderun mmt:alka.s1, dt~dilk:.
Ben tadil olunan!a.n arz ediyorum. Bu ta.dilata go-
re yeni _yaptllan mlisveddey1 Haniciye Vekili Bey Heye-
ti Cellilel'ine bildireceklerdir.
Scmr'a ef!end'im, hulqlim §ah 1ye har'iy ka1si{J,
m~1 rs'i.. Be~ hai1iy kalmas1 daha muvafl!k rr. Be-
-365-
C:3
·nWm alk!Iun errnfilyoc ml.ilta:hra&JS de~\Jm. Size ~ir v~"tte
bwuna/rrmldtm yal!ruz d~linldi.igi.inruz bli.r malkJsla'Chmiz
liD'an evvel baa ka>ydl. ~[1t sul!h ve s'illdinoo treessiis
ed.ei!Jiilm!e&ld'ir. BOyJ.e ahSi J)ir tailam d.av<rlru- iclllt ol u-
na :IJ:>r. U!JGn '2lin de s&y'le>dlig'inliz hepslinlin on.'i.ine
g- elm! killen i l)aretbdi-r. Mamraful1 sizlin de soyledikJer'i-
1111'z d:ogru!dur. Ben saJllalhiyebta:r o!!madJgtmd'a n bunu
da ben kabu·l edemem. Sonra t·k.en,deruo ve Amta!k'ya'
)1a ~ami:~! o> 1mrusm:da LSralr etlii:k. De!dlillc ki : !s!ken'derun
ve Amrt:alkryla h'avaJHi' i'n!delk!i insanl!a>r tia.m:alrn'en bii~m
IJ<.aJild!?.:;' a.rnntzldtr ve ta.mamen bu maLicsa!t ic;in, bi1lim
malksadlffiliZ i~: n s;alt~alk>~adrr]a:r. Hialen bu m~­
d· n m~iJI ;di o~dL" 'arn1'd!an dc>llary! tah!kJ:ikla!tl sli!yal9iye
V~,; J<i2 ru:rn!.1y y~ talbi olm'a1amia mu,.,.afalk'ait ed:emeyiz.
Bunta. dral:r soz verirlim behem>ahal bunu yarparJz ve
maJcJidety'e kOI)I'alll1aJYIZ, d dli. Maiddeye 'kiorymak iyin soy-
E :ll!gi mahzur, bu ra 1 Fran 12ffann !J ahla tralkim ol-
duiJU'aa lfr mmtalk:aldtr. Pr.m ip olara!k Fr~WSa'nm,
hU'kJii:mJ:l:J:,nEn ~Jaihla h3lktm oldugu mt!l!~'ada taha!k-
ldim klabul >emem dl:yor. Hi.isoli kabul edertim ve
bu yap:Jaoallc bo;<l'e &ryor ef ndim. Simd'i ar ka-da§lrar,
n-ta1urr.u Uoiz bu m:iisvedd:e huzuru alii rine takdim
olurn:dugu zar:nan i' :oci mad!cfeyj nazart dikkate a.TZ~
:f::-:•:m. - ... illlibar 1 ar':ll'ann<falkli hall'i harb:U n!ihayet
bwa.oaglJU IJ~an e;d'~rfer - Bu irila£nant nin imZJa m-
dan a !Ja:ren hali harp hi tam bul'a.cagJ i\'i n t:atbika'ta.
bCll~h:n.::tcalk1 tJ. s::rnd-i p lk mill{m o&namalkla bera'ber,
onla.r i9:n bazt e ash ve miih.im t tikki edilen bu tadi-
~atJ y.apmalk!VaJn nlilktll etm : t1:r. imza alahiyetiin' en
mat.'1rumum dtyor. B"n'aenaTe.yh bu itliJafn·a meye he-
m o vaz1 imzt::t sbm':l!c ve m \. -~ m e11jy te koy1malk
·i 9;n ben sa·!·ah!:)1eJbten mtaJhirurnum dooi. Bu uf·alk liaid'i-
taL! da b n ~ahs.::n kabul ~ -m ve artJik her !? y go-
· t,i.i.'j-ii:mu~tlir. Ben pe~e1mb~ glinli g!tm ik mecburiye-
Ui n:dl e~;,tm. FaZla gor'li~m ge de hraoet ydk . .On'a. gare
nastl t.-nsi!p ed'e:~enl'z harekelt edeyi'm. (G i.irlilftri.i.l ~r)
~! mdfi, yani ~J: r i ~:~·afname yap1p bunu alelbtl 1z.lk llaPa-
f ~Y'n hlilktlirr1~!fl'~ ; ~~ :n ~a.sldrk,in:den onra me'WcJili me-
'liiydte krGiytm'ak ... T.alili ben §ahsen tlitlizlendl:>rn. ~im:d'i
'kia:but~ etdmz. Biz bugi.in bu ~eraiirtfi m.uvaft:k goruriiz.
Palkalt do11t a:y soru•a bunu b"llkli ma!hzurJu gori.if!i.iz.
Ham! n taJ~'l)i'k olwl'aiOctkltJ r dliye bazt mialhzu!nlara goz
yumuyoruz. Hemen ta<t'lilk olttnamadikltan sonra halk!i-
lkla:&<n 'l'ayant en.di ~e llir m::.:;~ kaf1J mrl.a kaMtlk. Bu-
mm Uze-ritnJdl~ lfraz mi.~n'ak·~a yapttlk. Bir rretice ruta -
mam$:fk. Onun ililerine bazt riiftlk'a bu mooe'le iize-
tlin~e bu aidamll'a gorU~til1er. Binnte•tfice bu a!d'am d'iyco-r
•k!:: aync-a l:{r ma!dde lroyalim. Bu r~: !'lfname}"i Fran-
a H ;,y ti VU.\."ela R :_.;: t:as\~p ett!:'k'den oilra mevklii
m::tl ty'tte konu!a-:a:ktJr. <fy~ : m. B'r ciim~·.:: il.lve c ··k
 t : 96 18 . 10
OUn de iJ.alve etitfiik. Fraooa. ~velk!iJli on ~ gi.i.n zar.
fi•oda ilmr2la eldooeOC. 0 h'alde ikllooi maJd(lle; tla.mfeyn
131klldey1n ~u irttilllafuamertin rrrevik'i!i meJiityete ~
litluba.nettb... Bunla! muiklaJoil, ~bu itiflafn~ameniin mevlkl!li
ll'l1leltiiye!Je va:zJJnidaln iti ba:ren ll!l'aU.;l!fJnfdlalk!i hJaJl haaible
1Jliitam vemli~ n~a.zJaJii[e ba:karra!l". Bt.~.rut mullcabil ~u mad·
de i1ave ediMi : t~bu it!"Jlafnlamre tmiiih!i ilnza.;mdan i'tli·
ll:Jaren on be§ gii.n za'l'fm'<l:a. tarnifeyn hill<!funeltll'elriince
lbi]tJilaSv\ip Pn:ya'n inYz:a edeceikJt!i,r. B iz diiyebi'lliTliz kd ta-
rafeyn hi1kli.ilmet!l'e11Lnce ti:Ltasvi p mleV!klili m~rfiiyete ko·
n!a.C'a!klur. .ThsdDk degil, tas...Up. Tasvlip ecJ1er tasdik ede-
mez. Ta!Sid!ilk MeC'llis9<1 dlia.cJalkitrr. Yanli 011 be§ gi.in l:Jir
fla tlk dllac'alk. Bu ta~SW p dlu:nsa b1 zitm hi.ilkii.ilmert de ta.s ·
~ip edell\Sie ve Siz die red!dl:ld!ei1Siel!liiz llal)ili bir kuyme1li
f<bmlaz. ~imicLidlen Hieyleltli A f~}'!e:nliZin de tlafsw l:J:ne bag.
ll.tdcr. !}lilmldlildm Heyelrti Arui')"elllliz tasYip ed!eii'senliz Fran·
\Sa Hukliim;;tli de taswpten sonna talllbli!k.arttrua b~lar.
IBu banla ya:p!h:r'diginiZ ta!dt,Jalh )"aJpti!Imaga salah.iiyeltt"ar
idegi~!m. Salhsen bbuO. t~deoeg:m, cJiiyor. Falk>a!t bu ta·
ldi!]alt mesuill:iyeltirnli k'abU!l ed'emem. Bd~'lmesini istetim.
'Hiitk!i.i!mclj:une de l)ir defa tasvJp emtlirey'bn.
Bfun!dirrn, s'i:l!a:h ~es~i h'aild<.mda Fevzi Pa~a go-
IJ'~tii.i. Bu illll.Zla olnnup mwkJili meriily'e~e kon'.J]dwk.Jtlan
ISOO:ra biiz Si'2le Sitalh ve me!Jbus~t verecegi~ ve her ~
.vet'ede~iz. :Buirn.l!ll! i9m dleuihaJ m'ell'ml1Iil:anruzt tJaylin edl.i-
IJ'iiz. N e 'k!aJd!a!l" si!rah ve rre dinLS 'isti;yal'\su:nuz? Fa.Jcat
II:J.eldaJVa ~!1lliil}'1ooe!latii·r. ijlllllluin ic;iin suhuletle biT tarz
lbui!JunJaltill~ini d!e soylUyor. s;m& biz pef:n para
Ne!J1erdk aJ:iyOI'Uz.. Al\o1a11Jslla a1Jiyoruz. Bun1a da bazJ ~·~y­
iler say~ed~. Ba-o1a, da bilmi.irl'a.ISie'be bOyh: soyted.i : Sim·
di siz vereimezJSI:IIlliz. Bir sen:e sorura iiJci sene son ra ve-
rufiSjfll{jz. Ancalk bu'nu frii'kli.imelt nlalmmta. ya.p mal)'1a, ti.ic-
oar1lla.n ta!~t eldeniz, d'iytor. 0 vrus~ta .j,Je yapac:illardJr.
Zaml!eldl.;,r';m Mai!l)yte V~kli>l!i. &yef.\md'j d'e b!ir ~tlldl ve
&uJ',tt anyor'du ~kl~ bunlai ni'l.l!k:a!bi:l nasll lj;r ~elk1! gos-
·tc:r..:!bOA'iz dlilyle. .)l:md!i a-nk!ald'~l ar da Heye1tli Ahiy.etlfi ·
2Je t>u i'Zahaitl Vlerm'eZ!den evvel Hel}"etli V k'ille de de
bu maJckl!eJ~r iizJeri'n!cJte ilt!ill.'afn:a!menirn hey.eti umum'iye·
s:n!i mli.il~'laa otitEik. Si1llllloli~e bu iti~afruaJm'ede bir ~dk.
malll'zlunlar o]dlugllfnu ~tivaf ediiJytoruz. Anca!k heyet!i
umun1il}1et9i jltlJba.:tiiJ'e dlru\-layr as:l!im!i:zJi. ihl'all ed!ecdk b'ir
!}dk.G'l ta!Savvur eltlmli ytcnuz ve bOy]e bli r ~elklhl. k1abU!l 6t-
ltigf1Illl1z:e kaari d!ef)i:Jfiz. .lfkl~ndis:i bu lli'Lia:fnJameiyli kirub';Ll
ICtm'lk~e lliiDlilni m'eiTI!a.'liiDrn'i2e peik l:ruyiilk h:i.limJe!t olu ·
•ni2IH~e:oegi k!amaa:rl:ndey(tz. Bilr .ma.rldi hi.zm~ ve si;yasi
'1-oiM'l!elt, y~I[Jii bu garp i~tt!n1de h'ii'sntii tesir e1deoegi
~ il i:J.i haJtlrta ~a.:-p, ~a:rlk ·si'YaiSfertJim!izJe de hiiisnlii t.esliT ede·
oe'k:, Ru!syta i'te -s:'}1a.S'~tii:rrlize de hi.its<ni.i teSir eldel)ille.
otikl!l:·r. Bu i111&.1i bu}'1Uo:.'k gofluyoruz.
-- 366 -
1337 C·'t
V9i.indiyi.i de a:rzroey,im efe:n.d!im. DaN~iyl as:Jijrnli.-
zi m h: o!.mam~ ~afltiile ufiak, t:eMc ma.hzJUir1tar tt-
Zli samacalk· $ey'1Jer d~g jJkl!ir. Bu mahzlu!.r'mr'Jla beralbelr
bunu yapdi~lffitz m!kfcJiiro'e ord'UI!Duz daihia kUJVVe!t!lli
ojaaaJk, d'a!hlixem. ~ ha!riCfeln da:ha .hwvetlli Oil'aoaga.
A:rZJ:!Vdig:m husUiS'alt bunu muvaftk goomnelk~'l'. Bu
biJr rn!iisama!ha!Jia!111!e d'eWJ)d!ir, l:Jii.r acl~adtr. Anll1~·
ma gi.ini.i gelw.s!e, kuvvet.Jii ol'1.11'Sa:k bu hamtm OOrlitlin·
do:: bazt ml~ta!l~baJU esas.i'yleimliZi mi.illla!l:fueidbn bli2fi
m e>n' de-Jelk l{r ~ey o~am1az. K'U/VVeft!lj ~ teldll:Ai!I'Jli. bu-
1wrmlaga muteVc.llcklf bli~r ~eycJlir. Ben loonid'i m'l.Jhtake·
mdrnli, k'en'd!i k'aill'alallii viodan1i;yemi aTZie!dlilylorum. Hu-
nrun IJi.iJhi.in mesu!~i'Yeitinli i.i.St:i.iun'e affia,ra!k. sOyiL'iiJY.orul!ll.
Bl.l!!lu y:aprrJalkil'a bi.itun meun!Jie!loolle, or'd:uya ve mJ:Ilfut.e,
fut!iye hi·:zJmle.t ecfeceg!mize ]Qa!nJitilffi. JlalS!Vj'p siijnld!ir. Yu·
suf KeuTial B::Jyd'en rica edenim. Bu tlad.illalt! go~e­
m ' ~l~rd!:r esas iti bat1ile... Bunu yta:ZcW.ar onu alj'frlen
dhrnLar, scmra yazarla.r. Ylann imza ed~l'er. 0 bir gi.in
bu adam gi tsi n. Mi.isyi.i Briyanm Amenik a seyaha.~i var·
d1r. Br;y,ana millak.J olamad1 m1 he~lif tiN ay, ilka ay
d'a si.ii 1Jk,elmEE!i mllfhtemel. Ve nma][alkidat kamalillir.
Bu dlli$'-'bd( r Vie m asene kia!Uab11liir. BUILJ.U kabul ei!nmQc.
~e bugun i~i n ]jir ma:Mur yoik,tur falide vartbr. Nasti
'aCZU eid': }'Oil~'alruZ oyle C:sun ...
HACI HAYALl EFEND! (Urfu.) - P~ Haz .
I l~ttDeJli bu hududu on .kUJ.ometro kadar oen'Uib'a altmak
mi.imil<!i.i:n ;!g] mi?
1 STAFA KEMAL PASA (Devatrnlta) - <;ok
9:1L !;flr, mi~mCci.in olamadJ. Hudu:t masellesi halkau:nda
ct:•yor kii; bu hu:iut hudut degilillr. S.i'Zlin i~in de ~
i9:1Tl de muz1 r dir. HuduHann yairuz bir rn'a!bliylelti \C:·
drr. 'HtJh:C!r.lahall. ya Jj; r';l:)~t4imin'e d~la'n veya dos:
o~a ag:z. Bu ilkJi ~Lkdan b~a manas1 yo!kitur. s:z..:.
d·:> nl:y~1j: 11J i Z d:J>9t olmaik ise o ¥a!l6t bu huduit iyi~
Du hll'd u~ sj'llin i9in 'jyidir. ~Unlkli · her :z:ama111 ]jir h:.
lSMA1L SAFA BEY (Mers.i.n) Muhterem a:·
' kad'a ~:'lr, bugur. yemioE'm'iZJc sadJ:k olldugumw.u g
U,1;:. elk. IJ)r gi.in'de)"fi Z. Eli'J111jzJdle bi:r telk ooferlitrdiz
rnaJdJgi gi.io:de buni.in dlin'Ya ZiLl'llmliimle Jci~1 h'ail<llam!::::
muda'taa ist>n bir prdgnam 9i2'11111i$!!ilk.. BUillUill a~
MIJ!sa!kt M!illi dem:~u:k. Bu progf!a!ml. 9izer1koo .k.~
m: ze aE't d!a;:ra!k ~arndr~lffilz b:atlclarmu'Zll istleiilren
s;dk giilven'cJijg(nl':z ha•kik.miZI!!l kuwatii i:& Ha1Ju:::..
zm i.i!Dvl!yelti ve :lmtsli yetii idi. 0 vaJk'iit hialk olat'allk ~
srukt Milliy! o:r a1ya koym!alk mi1srt13\km ve hti.i:r y~
1 HiZi!111 gd w nol'<.<baJiartda M'iS'alkt M'i'!lliJ1i or!~ya ·
mu~~L~k . Tl1i1:derJ,e mesikun olan .yerQler Mli<s~a3u ~
rrJ:z diillhi:>H:,rudelcl!:r ve hudu'diu mimm'iz dla1hilll'inde ;.._
 t : 96 18 . 10
m<::st elzemd!!r. B iz bunu k:urtiau1maac iQ'in gelmJ~k..
Bazt arfkad~an.mtz ·Fra'n.Slil!all11'a yapllan itilla'fmme
Mlisalk• M iUi'mli z<! muvaflk degiillir. Qiin1kii htidudu
rrlillirniz dahiilinde kruT:rnaJSt laztmge1m iJoi yiiz bin
Tiirfk.Jniir. SQnna arkalda~~ar, bu <i!k..i yiiz elli bln Tiirl<:
t:lir Anadolud.ur ve !Jir Tiirfk.iliye~ir. Qiin!ldi ar~­
tar n.illu.sumuzu hesap edel!im. Ka~ mi[Y<>n n'iifusu-
muz var ki 2~0 !Jni is~isgar OOiyoruz? Sonra lslkJen-
derun'un Anadoluya, Ana'dolunun tSk:enderun'a <;-o'k
"h' :rae• vard1r. Bir kere 1Sken!d~run ve haMal!isi l'i.ir1k
oMu~u i<;:in, M i a,'Jo MliJlli!mize ialhl1 ol.du&'LJ i9:n bi-
21:mdir ve 1Ji2lden aynb.maz. Sanli.yen Anaxlt~lu y~a­
malk is~iyQr a, ikltisasen hiir ol'rna!k is~iyorsa, b~
m!iHet!er g':IJi l>elin!i dogrultma!k:, fakru ZJarurelltlen k.Ur-
tu!malk i dilyo~ a !skentderunsuz y•yamaz. .tshmde-
runtsuz A'Tl'a!ddlu y~ayamaz. !Skeml'erun Aill'a.do1uya
tazmld1r. Onun ir;:in fSkenderun Tiirfk oJm·ayJp cia
rap olsayd1 , Franstz, A'lman o~ -Q y'dJ bize yirre hi.-
zcmdJ. Made:rriki 1skenderun ha:rti~ k'aU.yor, mald'emk!i
tr.LyNI.gtmiZ araxmzdan har:<;: k.a.byor, madem.kl i'!Gili-
ad~yaJt.Jitm2l<ia:n aynhyor. hiTafnameyi ka!bul eid.eme-
yiz.
Sonm ankad~lar, bir sulha muhtac1z diyoruz.
E et, hallCilkia.ifun muhtactz. Sene1'er'<lenberi el•imi.z!doo
ll;lah cfii¥tteilll~tfiT. seneierdenberi muh_aceret }'li.jki(j a.l-
tl cfa .lnllliyoruz. Sulha ihliiyac•m•z var. Fa'kla.t biii
oliim ve seflarelt iQincfe ya~altma.Y'aOak , otli'mre, sefa-1
ICI1lle OJ!dUnmliyecek IJir sulha muhtacJZ. Ydk. a bu ka-
dar •k'an dokdukt n sonra , bu k.adar 1:kmtJ yeilcdiktoo
soo11a ve m_rnfuke~i taraf, taraf harap ve turap et-
d ten Son:J1a el~e edeceg· mrz u)h hiy olmazJSa bizi
yarm yine "]ah ve o!i.im ka~ mda bulundurur. Fran-
tllfar bize bOyle b:r sulh teikl if ediyQJ;lar. Harfta bu
kadar !1il:e d.!g!iJ.ld ir. Biz, memlelk 'm iz k.u..rtuLsun, ezli-
ten !ial'ap olan t!:r kay livanuz elimize geys'i n diye
I:Jiz buna raz1 o[ma:k isd:yoruz· bunu verrni'ym". Daha
cfi.inte J<.a:dar, memul'13!rmJZ yanndan it• baren , ~erle­
t'imliz ye!kli~ece!k derik!en bugun evet «Hilkli.i:melt!im tas-
dilk e~ ftk>Vetn sonl'a>~ d!ilyor ') hald'e huki.im>et'i tasdillc
•etlmcme ne o]aca'k? 0 2latL ill Frans1211'ara ~ !;U-
ryi.lk bir boo"erliJ<S;z[l;lk. daha gOOt'erlrri~ dlla.cagtz. Y~
bunda.'n f dal'karlt'k etmelk ikltiim edecelk:. Yarm Frnnlk-
len B~ Palrlis"e gi'derdk, maa~siif hi.lk~im
IJ<ialbut etmi:I}"'r, ct:iryeoelk. Qiin'lci ar'ka~r !Jir FJ1alll'-
stz muralhhastn1a i~ma111di bunu bura~ klabul ettire-
bli•Jir;z. F.I1a!ruJZ esirl'eri efim1:roe k:almt~ olsaydt. Bu-
ai.in cd.a'r da bizim en~miz<fu ydk:, onPan da b•nalldtik..
0 rel~ll'e de eFimizkle ydk:. Biztim reh'inemiz ~le!'in­
ldddlir. Sevgi¥i Atdana:rmz, A'Ytnitalbtrmz F!'anst2ilann
oJiin!cfedir. Onun iy>in yap1~an trarl'aTar kafiidir.
-367-
1337 c. 3
YUSUF KEMAL BEY (Hario'i;ye Velktlli) (Ka.Sta.-
monu) - Rlioa ederiiml.
SlltRI BEY (l:zmrt) - V'e bu'na razt. oidugumu-
2!U goStlenm.'dk lbenC~Jati ...
YUSUF K8MAL BEY (Deva.m.l!a.) - Strrt Bey
11Jen:m tarafnrfdan cevap vennege mahal k.>aJimadan
•taa-rru2!dta. bulun~
SJRRI BEY (f2!lll'irt) -
Soz soylemedinliz mi?
YUSUF K.EMAL BEY (Ha.ridiye V.) (KiaStamo-
nu) - Kiirsii~e soylersrn1z, ben de ceva:p verfir'jm.
A'BDULK.ADIR KBMALl BEY (Kastam:onu) -
llrrl:n ; oesa·ret ve ~in ~a~i adJiidede tecel!l!iyrutm1
go!'<hlk . Haitlip a.Jbld~taTtrnJz yana:n !Qa.lpleruru n ne
•k:a.dar valtaln a.~ le, !lie k>aldar kuvVetill aJte§llerle yan-
IC!Jgtnl i~a!ret elit!rler. Uzun U2!a'dltyra soz soyl:e>tne~i zaiit
g~riiyon.trn . Ve yal111z R~Sin b~1 uourrda:k:i (ve§a.vir-
hiim fif:'lllr) iht:arma rta'}'6tlkar oimalnm pejk buyiik
no'J.C(• _r verdi~:ru fiilan gorm:elkle memnunum. P~a
Hazretferl]l!:n ver&Merli izaihat bizde oyle bir hl'S ha-
srl ojUi k.i m'ernfelket'in valfi.ydt!ini son seyahailimde de
go.11diigiim dihetre - _pe'k muvaf•k goriiyQrd.um_ Fakat
F•·an!l&en Buyyonun ~.ldinci macfde ha'klkmda yapttgL
c;:evirrm'e liar&<' ti - belk!i yanh~ dii§tin~ - bean i
d~ndlirrnege ba.§ladr. Bu OCi.n i ma.dde zanned!iyo-
n tm ki r~en daVayl mill'Jden feragat ettignnizlt
diinyaya ifana vesik olaoalk.tJr. Ofatiifi r lci MOsyii Bri-
yan' bunu k:albul etmez ve makiis !1ir nel!ice ha,stl Q]ur.
Bu berli 90'k korkutuyor. Onun i9in d~nii:yorum.
Frans1z hUk.i.ime ·mn !Qi senekrdenberti ilmi huku!kda
ve siyasetlte ve ikllisa.diyatta yiik elk olan bir milletin
mura.'llhasma s'lllahliyetfi kamileyi ve11m'em'i~ bu:lunma-
su:ta alktl eJ'di.reniiJyorum . Biz buradan li.r h'eyelt goo-
deJ1~<truz on'a salah'iyet veriyoruz. Boyle ufak tefek
takfila,tla saWUyetri munl!a2ama ve mi.i.kellefe ve!1ir.
Boyle ufuk tefdk kuyttdat dolayt iyle Fran3clerun na-
kEs demesine a!J<,[un erm'i'J'<>r. Omm i~in korJcuyorum
lkii bir aksi n8t!i.ce r,:J:kar. E~er neticenin b~a ~ek!i:l&
yl'k!mayacagmt temin eide!1il.'irl-erse melnlek.~n valliye-
'ti dii$rtamn ljjr tanesb:tin attlma,sllll isfe'r ~e'lci !dedir.
0 k!iyttt cteJ11Tieyan editmddigi ~irde !small Safa
Bey k!ard~njjn s(;ytedigi ves:hile memlek~n yanma-
mJ§, yllkilln'aJm~ pelk az yeri .k!aid1. Me'm:te!ICelttin son
tiniidi oTrun Biiyllk Millet Meo1i~i ve onun Rdisi !1il'
ret k'a~1smda sii!k.Ut ederelk nraJhvolln:a&n. MeiiTrl~iiCeit
il1ir tarafla <~;~'}'! ve i~tfialdeyi arzu edl<y.or. Bi-
nama:leyh F.ra1tild~ BUI}'Yonun salah'i'Yet!i kam~leyi
ih'aliz bir murah'h'as oldugunu zann'eld!i'}"'rum. Franlk.len
tBu;won sa!Iah'io/et!i va.SiaYJ haiz ohnayan bir adam de-
gifdir, veyahut bizde dolcti1ecek ka:nlar ve yanaca~
 t : 96 18 • 10 • 1337
'koyler(mliz va.rsa muka:ddeii1Se bunlarm da ak~:llgrru ve
}"aJndrgtm go:nel'im.
SIRRI BEY (lzmit) ~ Sa.Hihiyeti tamme gori.il-
memi~tir ki , anl~rlan. Her murahhasm alehtlak
haiz olmast liiztm gelen salahiyeti vardtr. Yalmz
Bekir Sami Bey kendisine verilen namahdut sala-
hiyeti ge~mi~ . hi9 bir murahhas hukumetin verdigi
salahiyeti tecavi.iz edemez. Hem de bizi nastl bir
vaziyete b1rakd1 bu adam? Mi.itehassrslar, ancak
kendisine verilmi~ olan talimat dairesinde salahiye-
tini istimal eder. Bu adam diyor ki; <! Benim almt§
oldugum taJimat size evvelce verdigim hususa.ta miln -
hasrrdt. Eger siz bunu kabul etseydiniz derhal tatbik
olunacaktt. <;:ilnki crlmt~ oldugum talimata muvaftk
olacaktt. Bana bir taktm tadila.tt yaptlrdmtz ki bun -
Jan ya pmak salahiyetine malik degilim. Ben , bu tek-
lifatm makul olduguna §ahsen kani oldugum icyin
bu nu imza etmek mesutiyetini ahyorum. Fakat hi.i-
kCt metimi n de bunu tasdik edecegine ~imdidcn bir
cy soyliycmem . Yalniz ikinci bir ~ey temin cdiyor
ki ben ~ahsen izahat verdikten sonra mutlaka 'imza
l'decegi ne kaniim. ki imza ediyorum. Onun i~in de
on be~ gi.in mi.iddet veriyorum. Zira benim bura-
clan Parise gidip Mosyo Briyana izahat verebiJmek-
ligim on be§ gune mutevakkiftrr ve ben c;ok eminim
ki hakik i vaziyeti izah ettikden sonra kabul etmi§
ol dugumu z ~~y leri Briyan .kabul eder. Meclisimizin
mutlaka tasdik edecegine emniyet olunabilir ve der-
haJ ameliyata ba~lanabilir .>> Ben de .bu mesele i.ize-
rinde cyok mi.itereddit kaldrm. Simdilik boyle bir
\:litnamc a hyor. Bir de aradan be§ altr ay ge~er.
Bq ay sonra ~u tarihte bunu kabul etrni§tiniz. Tabii
bi zim vaziyetimiz mi.i~kil olabilir. Fakat in~alall ah
iyi olur. Fakat vaktile boyle bir !}ey tasavvur eyle-
cl ig imizden dolayr bu , bazr mahzurlanle beraber,
bugi.i n Meclisimiz tarafmdan kabul olunursa, bugi.in
tatbikata ba~lanacagmdan dolayr kabul edilir. Hatta
il,ive ettim ki bu on be~ gi.in zamam ~rkarahm. lki
~ Y koymu~tuk. Bu iki aydan bu m~ddeti c;rkar altm~
Dedi ki bilakis o zamant tezyit liizrm geliyor. <:;ilnki
o zamanki tahliye Mersin limanmda olacaktt. Kt~
gcld ik~e o liman gayri kabili istimal bir hale gelmek -
tedir. Di.i ~a n mi.i~kilat olacaktJr. Mahaza on be~
gli ndi.ir. Bir §CY vardtr. Beyenfendi soyliyordu. Bu
Fransaya gider. Fransrz hi.ikumeti ·vq Meclis tarafm-
dan reddolunursa fenadrr, dedi. Boyle bir ret kar-
~to;m da kaltrsak aleyhimizde elegit lehimizdedir.
Fransa h.i.ikumetinin kabul ettigi ~erait hasebile bizim
aleyhimize olur. (i.inki Bekir Sami Bey itilafname-
~ini reddektik. Bunlar vasi mikya~tah insanlardrr,
-368-
C:3
bunlar gori.i~i.ilrnez adarnlardtr, derler. Biz kabul
edelim, onlar reddetsin . Lehimizdedir, aleyhimizde
degildir. Ben israr ettim, dedim, sizin salahiyetiniz
vardrr: mademki imza koyuyorsu nu ...
ABDOLKADIR KEMAU BEY - ,Su halde im-
zamlZ tasdik mahiyeti nJe degildir, demektir.
SIRRI BEY (D evamla) - Ha}'lr ~imdiki vazi-
yetimiz nihai tasdik mahiyetinde degildir; ve hatta
Hi.ikumetin de tasvi bi hususi ve mahrcm mahiyette-
'dir. Bilti.in bu i~ler hususi ve mahrem mahiyettedir.
Bilhassa Heyeti Aliyeniz icra1 bir Meclis oldugu i~in
bu mi.izakeratr yapryor. Yani sen mesul idin ben
idim dememek i~in hepimiz birden bunu tasvip edi-
yoruz. Bunun e~kiili resmiyesi vardrr. Bizim murah -
haslanmrz kar!il kar~t parafe ve imza edecekler. On-
dan sonra murahhaslar yann veyahut bu ak~am imza
edeceklerdir. Ondan sonra oteki gelip bizim Hi.ik(t-
metimize tasvip ettirecek ve sonra Hi.ikt1met gelip
Meclisi Alinize koyacak, tasdik ettirecek. Ondan
sonra iki Hi.ikumet ara mda bi.iti.in bu e~kal olurken
15 gi.in sonra Mosyo Briyan kabul ettikten sonra tah-
liye ameliyau ba~ltyac akt1r . Peki bu tahliye ameli-
yah olup bittikten sonra ve Fransa Hi.ikt1meti redde-
derse. Daha iyi ya rcddetsin. Biz de sonra diJedi -
gimizi yapanz. Fal at biz reddetmiyelim. (Handeler)
HA I }JA YALi BEY (U rfa) - Aymtap ya111 ·
yor. Nastl kabul ecliyorsunuz: Tarih bi7e Janet
eder.
REi · - Mi.izakerenin kifayetini Rcyi Alinize
vazedecegim. Kifayeti ka bul edenler Ii.itfen el kal-
drrsm . (Gi.iri.ilti.iler) Mi.izakerenin kifayeti ~abul
edildi.
YASlN BEY (Aymtap) - R eis Bey, zabta gc~­
sin rica ederim. Urfantn mebusl an clinlenmedi .
HAYALt EFENDJ ·(Urfa) - Di.il) man H alebi
i~gal ettikteo mi.itarekeyi akteddikten sonra hilaf1
usul ve hiliift hukuk livaianmrzt i~gal etti. Birecik ka·
zaian milytakiben Aymtabt badelmi.itareke ve cebren
i~gal ettiler. T~kili.ttan menettigi hald~ biz t~kiliit
yapt.lk, Di.i§man i~imizde buluodugu balde biz te§ki-
liit yaptrk. HUkumet bize silah vermedi, bir asker
vermedi . Bir fi~engi bir <;:eyrege ald1k. Bir mavzeri
on b~ madeni liraya aldtk . Frans1zla.ra iliim muha-
seme ettik. Fransrzlan muhasara ettik. Livamrz kendi
kuvvetine dayanarak cli.i§maru Suru~'tan <;:tkardrk. Ce-
rablus'a kadar - ki Urfa'nm hududu dahilinde-
dir · Frans1zlan ~~ kardJk. 8 istasyondan bilmilsade-
me Fransrzlart <rtkard1k. i!lte bugun o ltvalar, o ka-
zalar Meclis tarafmdan Frans1zlara bah§ediliyor. Bu-
 t : 96 18 . 10 . 1337
giin o li valar bsyun egerek Frans1zlara veriliyor. Ri-
ca ederim hattm o tarafmda kalan yerlere miisademe
etmi~ halk nas1l malik olabilir. Frans1zlara kar~1
gonderilmi~ olan halk nasJJ gonderebilir. $imdi §U
hattm ibdas ettigi vaziyeti soyliyeyim . R ica ederim
dinleyiniz: <;obanbeyli malfunu aliniz Halebin'rur.
Fakat hemen hemen Antep'le hudut te§kil eder. Ora-
daki !stasyona <;obanbey narru vermelerine sebep
budur. Hat ilerledikye Aymtep livasm1 tefrik eder.
1Ierledikye Urfa'run Birecik'tek i araziyi oradan Su -
rur;:'a ge9er. Surur;:'un yarasm1 ve Culobi o tarafa
iki kilometre hattm Cenubuna b1rak1I. Efendiler, Su-
ruy ve Turuk arazisi oyle bir arazirur ki Harbi U mu-
mi 4 ncii ve 2 nci ordulanm iki sene idare etmi§tir.
t te Urfa Iivas1 bu feyz ve bereket i o mahsuldar ve
mii nbit araziye medyundur. Bugiin bunlar al1myor.
aphg•m•z mii ademenin miikafatJ bu mudur bey-
efendiler? Beyim , bunun mahzurl an Surur;: halk1 mii-
teaddit a~airle meskfindur. t ngiuzlerin ilk i§gallerin-
de asayi~ yoktu r. Emruyeti temin i9in gelecegiz, de-
diler. Oraya gelmek ir;:in hi9bir haklan yo ktur. Mem-
Jekette asayi~ i ila n ir;:in ilk evvel a§air riiesasmdan
Basraviyi elde ettiler, bu adam vas1tasiyle (Giiriillli-
ler) (Devam, devam esleri) Yollan kestiler (Giiriil-
tiiler)
OSMAN BEY (Uizistan) Bunlan biliyoruz ne
hacet...
HA YALI BEY (Devamla) - Efendiler, benim
oglum yaraJanffil§, yiirecigimiz yan1 yor. ltil afname bi -
zim memleketimize taalluk ediyor.
YASiN BEY (Aymtap) - ltilafname bizim mem-
leketimize taalluk ediyor. iki mebu umu z soz sayler-
ken AJ!ah'tan korkunuz da miisaade buyunm dinle-
yin.
HAY ALI EFENDi (Devamla) - Hiikiimet ki-
mi gond~rdi bizim yardJrnJrruza . Kehkanh a§ireti var-
dJr ki §aki adamlardJr. Bunlar vas1tasiyle maksad1
hainanelerini i ra ettiler. Urfa, Birecik yolu. Vilaya-
tJ ~arkiye ahalisi bili rlerki onlann yol u demektir. Ne
kadar tiiccar ger;:tiyse soydular. Hatta kadJnlann ara-
balarma kadar el uzattJlar. Hayatm1 aldllar, bir 90k
niifusu islamiyeyi mahvettiler, Basravi nin bir .soziinii
hatJrlatmak isterim; be kelp ogullan , bir e§ek alJ-
yorsunuz, bir de esir al1yorsunuz. Behey C§ek ogul-
Jan. bir e~ek ahyorsunuz, bir de esir ahyorsunuz. Be-
hey e§ek oguJiarJ, evvela oldiiriiniiz... Nazariyesini
kendilerine telkin etti. Onun tesiriyJedir ki ondan
sonra soyulanlar hayatlanndan mahrum bJrakJJd!lar.
Yani evvel oldiiriildiiler sonra soyuJdular. Beyefendi-
- 369 -
C:3
ler hiikiimet biraz kendini gosterdi. Hiikiimet bir yol-
da Basraviyi aldJ. Hala Diyarbekir mevkuftur. Onun
cezas1 asJlmall iili. $i~diye kadar hala bir ~ey yaplla-
madJ. Bilmem ne hikmete mebni ... Simd i hudut bOy-
le yap1ld•g• vakit o havalinin kesif bir kitlesi hattm
cenubunda kalacakur. Miitemadiyen Frans1zlar tC§-
vik edecekler! Bunlar tngilizlerle ittihat ettiJer! Bi-
zirnle miisademe ettiler. 1~te bunun a§ireti bugiin
Franstzlar tarafmdan FransJZlarm aleti makarrunda
kalacaktJr. Nasu olur da hatun §imalinde kalanlar
temini mevcudiyet eder? Sonra bu hat Aymtep ve
Urfa Iivasm1 ikiye boldiigii ir;:in bir adamm arazisi-
nin yar1s1 ~imalde yans1 cenupda kalJyor. Bir adam
bir 9iftlik davasmdan dol.ayJ Fransa'ya m1 , Tiirkiye'
ye mi miiracaat edecek? Sonra Beyefendiler, bu na-
sJl el im bir netice verir ve ne kadar hayahndan bi -
zar eder. Bunu takdir buyum1an1z laz!IndJr. Arazisi-
ru terke mecbur kalJrlar. 0 hudut boyunda ne ka-
dar ahali varsa silahlanrru~ Franstzlarla harbetmi§. Ben
adamlarlffiJ teslih edip harbetlni~im . Bugiin ben 9ift-
Jigime nasll gidebilirim? <;iinkii Frans1zlara kar~t si-
lah atm1~tmdlr. Bunlan terketmek reva rn1? Bunlann
miikafah mtdlr? Hatun cenubunda bir taktm Tiirkler
vardJr. Onlar bizim istiklali millim izden emin olduk-
Jan i9in silaha sarllml~ttlar. Onlan meyus etmek ca-
iz mrrur? Sonra efendim, bizim livamtzm bir ~ok
k•srn-1 bilhassa Si.iru~ ve Haran k1srru ekincilik ve
davarcu1kla temini mai~et eder... Gonderebilirler. Fa-
kat 3, 4, 5 bin davar sahipleri vardJr ki bunlar Urfa
Jivasmm Yerbe cihetinde ray eder!er. Ger9e madde-
de buna kar§J Hariciye Vekili bir . 9are bulmu~ . On
ii9iincii maddeye dercetmi ~ ti . Ne derece kabiliyeti
tatbikiyesi vard1r, bilmem. 0 devletin niifuzu cari
olsun da bu adamlar orada keyfe maye§a davarla-
nru yaysmlar. Bunun tatbiki kabil rru? Bunun kabi -
liyeti tatbikiyesi var rn1d1r? Bu §art dahilinde yani
hatun cenubunu b1rakmak oradaki adamlar1 kurban
vermektir. Urfa, Aymtep belki de Mardin'i feda et-
mek ve oradaki adamlan kurban vermektir. c;Gnkii
Frans1zlann kar§J mda silah atrnJ§Iardtr. l§te aim ,
bunlan kurban edin , demekfir. Aymtep'te afft umu-
mi ilan edilmi~. FransJZiar bir gi.in sonra telefon tel -
Jeri kesilmi~ ruyerek burada Kuvayt Milliye vard1r
diye, Miidafaai Milliye Cemiyetinin methali vard1r
diyerek reisi muhteremi hapse tJkrn•§lar, haia tutu-
yorlar. Ar;: btrakml§lar; istimdat ediyorlar, buradaki
mebuslardan, bizi beslesin diyorlar. Mani oluyor. Bu
halde Urfa livasmm fedas1 bundan ileri geliyor.
REtS - Mevcut takrirlerin bi~isi Kars Mebusu
Cavit Beyindir.
 96
Riyaseti Celileye
On birinci maddede Pozantt ile Tarsus arasmdaki
hat ktsmtrun ihracma Franstz mi.imessilioin muvafa-
kat edebilecegini i.imit ediyorum! Bu hususun hiiku-
mete tebligini teklif ederim.
16 Te~rintevvel I 33 7
Kars
Cavit'
Riyaseti Celileye
Bu me~eley e karar verebilmek ir;:in ahvati hazu·a -
ya bilhassa ~ark ahvaline dair malfunata ihtiyar;: ol-
dugundan evvelemirde ahiren havalii ~arkiyeden av-
det eden riifekanm ora ahvali hakkmda izahat ver-
melerini teklif eylerim.
16 Te§rinievvel 1337
Ertugrul Mebusu
Necip
Riyaseti Celileye
Mesele tenevvi.ir etmi§tir, 1tiliHnamenin liiztm ge-
1en noktalanrta riifeka itiraz buyurdular ve Meclisin
noktai nazannt hi.ikOmet anlamt~ttr! Binaenaleyh mi.i-
zakere kafidir. MezkOr noktalar hakkmda Heyeti Ve-
kilenin mlimklin oldugu kadar azami faide istihsal
etmesini temenni ile biran evvcl it ilafnamenin tasvip
ve intacmt teklif ederim.
15 Te~rinievvel 1337
Uizistan Mebusu
Osman Nuoi
OSMAN NURI BEY (Lazi tan) - Bugi.in He-
yeti Vekile geltip tadilatt bildirJiler. Meclisi Aliniz
yapllandao haberdar oldular. i.izakereyi kclfi gor-
diini.iz. Binaenaleyh it ilafnamenin vaziyeti umumiye-
i hakkmda da Pa~a Hazretleri izahat verdiJer. Biran
evvel tasvip edilerek heyeti murahhasamJZa salahiyeti
vas1a verilmesi. Jil.ztmci.Jr. Tashih olunacak ibareler
vardt. Meclis bir kere bi.ikumetin tespit ~ttigi ~ekli
musahhah1 gori.ip ondan sonra tasvip hususunda
bir karar vermelidir. Fakat ibaratta baZI noktaJar
varsa ne vaziyet almabilir. Bazt mektuplara muka-
bil yaztlacak mektuplar vard1. Meclis bir kere din-
lemelidir ba§ka ti.irlii olamaz. ? kati bir §ekil kabul edemez. Kati kelimelerle, yani
SALAHATilN BEY (Mersin) - Beyefendi, me-
katip hakkmda Fransa usulti tedrisi meselesi kala-
cak m1ci.Jr?
YUSUF KEMAL BEY HARi iYE VEK!Li
(Kastamonu) - Oyle bir ~ey yak.
SALAHATII BEY (M,ersin ) - Oyle i e cevap
verioiz bunun ir;:inden r;:rkamay1z. Ekol noktasma nok-
talar kalmt~ olursa n olacak?
- 370-
18 . 10 • 1337 c :3
YUSUF KEMAL BEY - Bize. imza ir;:in sala-
hiyet vereceginiz mada teessi.iri.imtizi.i gosterir nutuk·
lar soylensin hatta - belki bu bizim rnahcubiyetimiz..
inta9 edecektir - bunun ademi l-.abu!Unii istilzam el·
sin. Mtisaade buyurunuz ben gonli.1mden temenni ed ·
rim ki bu mesele mevzut~bahis olurken diin Ferit
Beyefendi buna itiraz. etti ler. Bir diksiyoner ar;:d1k .
baktik .. (Ecole ind u trielle) anayi mektebi diye ya-
Ziyor. Fevkalade mahcup oluruz bugtin &u kelimeyi.
vann §U kelimeyi degi§tirin . Biz o adamm kar~Ism­
da kiir;:i.ik di.i~i.irtiyor. Ger;:en gun Ferit Bey bu mese-
leyi bundan daha vasi tdadi mekteplerine tahsis i
imi~ diyorlar. Rica ederim. Bu meseleyi halledecek
riz. azan At inize a rz ed ilen proj<:'j~ bu (le ecole of-
ficielles») ( I) diyor, ki muharebe zam an rndan sonra
zamanlarda buna degil elimizde lligat var, hakabil i-
riz. Nazan Alinize arz edilen pro jede bu le ecole of-
ficielles) (2) daha tahfif edildi . Rcsml mektepler kP ·
Iimeleri kaldrnldt. Onun yerine ( Pro fessianelle yao i
meslek) (3) kondu. Yaoi daha Lu hfif cdi ldi. 1yi bir ~ek­
Ie kondu . "Mukabil tekl ifler de h· ,I·· Vfuhal if pro·
jede tasvib ! ··Jiq; ze a rz edilen kc ··in._: idadilere
§amildir. (B L' f·rans;zlarm idadi "'• It:j11<'1 n 1 istemi·
yoruz, sadas1) Ka buli.ini.i islemiyor, B '" .mcak fi-
Ian mektebe ha red iniz. deyini7. Ben de on, gore ta -
lepte bulunayrm . Bliti.in ':irazat H ariciye Vekili ca-
hildir demek vatan! bir ~ey mid ir? Yok a ri ca ede-
rim vatana bir faide temini midir? Hariciyc Vekale-
tine hi'< ihtiyacimlz ok tur dcrsek: ~u taw tahrire
mi.isaade buyurunuz. Mektup oku ndugu vakitte diyor
ki: Biz ~u mekteplere adam a lmak i temiyoruz. ihti-
yacatrmiZI onra bildirecegiz diyorl a r. B mektupl a
hir;: ihtiyacrrmz yoktur, dersek ~u tam tahrir bi.itlin
hukuk~ina Jan, bliti.in Meclisin akh selimine miira aat
ediyorum, bizi Fransa hi.iku me ti cebredebilir mi? R i a
ederim. Sonra bendenizin anlad 1grma gore edemez.
i bare mtitehammil degildir. Sonra bu siialden ba~ka
arz edecegim bir §ey kalmadt. Yalmz ikinci bir ci ·
het dermeyan buyuru yorlar ki , bu miitalaata kati bir
§ekil verildi mi. ve .kati bir ~ekil taayyiin etti mi?
Meclisi Alinin pekala malumudur ki murahhaslar
bunu sen kabul ettin, en kabul ettim diyemez. Qiin-
kii Me...Jisi Alinize kar~1 vazi femiz teahbtidi.imiizii ve
esa~lan tekrar dii§i.inmek ve tensibiniz tizere imzaya ;
mezuniyet altrsak ondan sonra ~ekil tayin ederiz.
Qi.inki.i §ekillerin tayini kar~rmrzda murahhasa kar~1
{1, 2, 3) Pamntez i(·inde/...i ke/imcler taraj11ndall
ckfendi. M . Onver.
 1 : 96 18 . 10 . 1337 C:3
~le Ii i A linizin tasvibini aldJk demiyoruz. Meclisi Rica ederim , mademk.i FranslZ HUk.i.ime'ti , Fransa
A.Iinize berayt isti~are arz ettik. Pa~a Hazretlerinln Meclis'i Mebusaru ve Ayanmm bir itilafname i ~in bir
izahatt vec;hlle ~imdillk Meclisin itirazat.tru dinledik. haldu tasd ' i vardtr. Yani tasd1k kel'imesin!in Te~ki­
~le cl isin isti~ad olarak mlitalaastru aldtk. Bunlar1 go- latt Esasiye huku'kunda manayt mevzuu vardtr. ' Oy-
rli llik ve anla§t.Jktan sonra Meclisi A.linize arz edi- lece MecJiisi Alinizin de halk1kt kabul ve tasdiki var-
) oruz~ A ~a glit yukarlit anl~llan esaslara biz de kendi- dtr. Bir, ik:inoisi Mecli i Alinizde n'ic;:in mlizakere olu-
miz e bir ~ekil verdik. Simdi okuyun. Yalruz tekrar nuyor? Her meseleyi Meclisi Al'inize arz etmek, Mec-
ediyorum.. Bunun 'imzast ic;in Meclisi Alini.zden bir lisi A!inizden icrai salaliiyet i teme'ktir. Hem T~ki ­
mlisaade almadtktan sonra ben Franstz murahhasile latl Esasiye Kanununda tcra Vek.illerinin salaruyet'i
ir !jekil veremezdim. Kelim~si, harfi tayin edilmek- hakmda kanun da vardtr. Ben bu ik'i kanuna istinaden
izin bir §ekil taayyiin edemez. Onun ic;in eger bu- siiin t~di hakkmtz ba'ki kalma'k. i.izere ~imdi imzaya
giin Meclis buna j mza ic;in sali\hiyet verirse mlisaa- mezuniyet ist'iyorum. (Veri1di sadaian) (Guri.ittliler).
de ederseniz bu ak§am gidecegim. Bu ak§am kelime-
REiS - Celseyi tatil ediyorum
leri n kati §ekli taayylin edecektir. Binaenaleyh ister-
niz arzuyualiniz yerine gelmek lizere a§a~ki, yuka- Dosyada mevcut, fakat okunmayan ·eya okundugu
nki esaslan alabilecek !iekilleri biz tayin ettik, yerleri belli olmayan takrirler :
RElS - Okunn1asm1 i ter misiniz? (Haytr sesle- Takrirler
ri) Okunmasmt arzu edenler ellerini kaldtrsm ... 18 . 10 . 1337
I MAlL SAFA B Y (Mer in) - Okunsun. Bir
daha. be§ daha ... Riyaseri . etileye
REiS - Meclisin bir ktsnu okunsun digerleri ltitamamenin dokuzuncu maddesindeki hat!t hu-
dut Cerablusdan iribaren trat ehrini taki betmel i.
o urunasm diyor. Llizum gorliyor antz okuyunuz.
(Gliriiltiller) Cerablusdan dahile dogru berv~hi maruz huduttan
mada hir;bir hududu kabul ederneyecegi.mizden, Fran-
YUSUF KEMAL BEY (Devamla) - Meclisi
sa murahhast kabul edemedigi takdirde iriHifnamenin
Alinizin arzu u tatmin edilmek lizere limJelerin yek-
k5.rnilen reddini teklif ederim.
digeriyle ve ayni kelimeleri istimal etmemek kaydiyle
mukayyet olrnak iizere i terseniz okuyaytrn. D ersim Meh usu
REiS - Ok:unmasm1 arzu edenler llitfen ellerini M. Hayri
kaldtrsm .. , Okunmast arzu edildi. R iya eli elileye
(Osman Beyin takriri okundu.) Hariciye Vekili Beye tevui edilmi~ olan takririmin
0 man Beyin tak ririni kabul edenler ellerini kal- tarihi btr vazifeye taalluku olmak itibariyle 1ecliste
dtr m... Ekseriyetle kabu l olundu. ktraat edilmemi~ olrnasma ragmen zapta cercini rica
(Yusuf Kemal Bey itilafnameyi okudu .) ve teklif .edc:rim .
(Diger takrirler reddolu ndu.) 18 10. 1337
YUSUF KEMAL BE (Devamla) - istirham Bolu
ederim gayet mlihim bir mesele var. Arz edeyim. is Tunalt H il mi
ter tayini esami ile olsun, ister reyi i§ari ile olsun ni -
Riyaset i Celileye
zamnamenin tayin ettigi ec;hile ol un. ('iinkli tayini
I 5 TC§rin ievvel l 337
esamide kendilerini gostere eklerdir... Salahiyeti haiz
femleketiti hayat vc mematma taalluk: eden bu
olmak i.izere ben kendi hesabtma tayini esami ile ol-
mi.izakeren in, soz alan bliti.in arka~lanmtz uinlen -
mastnt isterim. Tayini esamide kendini go tennek,
meden kafi addedilmeme ine berve hi pe} in karar ye-
gostennemek cesaretini go teren arkada~lar istedikle-
ri lme<cini teklif ederiz.
ri gibi hareket edeceklerdir. Ve yahut reY,i i~ari ile,
Karesi Karesi
ne ve~hile hareket ederler e elverirki (BaZI m{idaha-
H. Basri Abdi.ilgafur
leler) - Rica ederim soztimli kesmesinler . elverirki
bence kati bir rey veriniz. Riyaseti Celileye
Elverir ki u ulen ... (G iirli ltliler) Yabu in af ediniz. Bu meselenin tenk.idi hakkmda glinlerden beri de-
Ben de sizin gibi bir niilletin mebusuyum. r e kadar vam eden mlizakerenin kafi ldugunu teklif ederim.
yoruldum. Elverir ki ben e kat: bir rey vefmiz. Yal- 1
Ktr~ehit:
ntz u ulen zapta g~ in ve' bu zabtt mahfuz kal tn. Mlifit

- 371
 96 jS . 10 . 1337 c j

R iyaseti Cerileye R iyaseti Cefileye

Hattrn cenubundan hi~ olmazsa on k.ilomctresinin· On be~inci
madde otmak iizere berve~hi ati bir
terk'ine tavasstit edilrnek i.izere i§bU rakririin Haric iye rnaddenin ilavesini teklif eylerim.
Vekaletine itasm1 temenni ederim. 13 . 10 . 133 7
Urfa Siverek Mebusu
Hayali UHfi
Riyasetr Cetifeye Madde 15 . - Esasen Ti.irkiye tabiiyet!in-de olup ge-
On G~i.incli maddenin berv~h'i ati tadili~'i tekl if rek miitarekeden evvel ve gerek sonra bilfirar Fransa
eyierim . ordusuna iltihatkla kendilerirri bize ka~I hasun teia·kki
13 . 10 . 1337 eden gerek Ermeni ve gerek Rumtar Suriye cihetin -
Siverek 'deki muslirnlerle mubadefe edilir. Arazi ve emlakteri
Liitf-i 13 neG maddedeki me2ik:ur usul lizere hal ve fasledi--
Madde I 3. - Mu'kim veya go~ebe ahalisinden do - lir. (Tililkiye'de kalan ve firar etmeyenlerin arzulan -
kuzuncu maddede tespit edilen hart:tm ote veya beri ta - na b1ra'karak. ve bir bu<yuk sene m iihlet verjjerek yine
rafmda kain gerek mer'a ve gerek arazi ve emlak mlibade\e usulu tatbik tarafeyn a:haNsin·in arzularma
rr.uhtel'it komisyon mar'ifetiyle mubadele usuliyle ve mlitev'akkiftJr.) Suriye k1smmda kalan mli~l'imler her
yahut mi.inasip bir fiyaUa sahi plerini irza ve tarafe yn vakit i<;:in Tiirkiye' ye hicreti arzu ederler"e Fransa
a hal isinin aliikalan katedilir. HLi.k.i.imeli bun lara tesh'ilat yapmasm1 taahhi.it eyler.

· ··~ ·--•••>e-<•••---+ ··
DEVRE: 1 ClLT: 2 t<;TlMA: 2

T. B. M. M.

Gizli Celse Zabitlari

27 Ekim 1337 (1921)

. . --
._,

Miinderecat
Say fa
l. -- ZAPTJ ABIK H ULAS Sl 374
2. - iSTiZAH 374
1. - Ordwwn ilhas ve iaJ·esine dair Lazi.r-
wn M ebum Osman Bey ve riifekasmm i.Hiza/r
takriri ve Miidajaai Milliye Vekilinin izaha //_ 374:386

Cilt 13

100 ncii inikal, 2 nci Celsc

 t 100 27 . JO • 1337 C:2

YUZON'CO 1NIKAT

27 Te~rinievvel 1337 Per$embe

Birinci Celse

REIS : mnnci Reisvek.ili Hasan Fehmi Beyefendi.

KATIP : Mahmut Sait B. ( Mu~)

REIS : Celse kti~at edildi.

Zaptt sabtk htilasasmt okutuyorum.

I. -- ZAPTJ SAT3IK HULASASI

DOKSANALTLN I INIKAT tashihler yaptlmak kaydt ile itiHifnameyi imzalamaya

Harici ye Vekili Yusuf Kemal Beyefendinin salahiyet-
18 Te~rinievvel 1337 Sah
li kthnmast kabul edildi ve celseye son verildi .
LiCONCD CELSE
Re is Kat i[J
Birinci Rcisvekili Hasan Fehmi BeyefenJinin ri -
Hasan Fchmi Mu ~
yasetlerinde inikat ederek; zaptt sabtk hliH\sast ka-
Mahmut Sait
bul olunduktan onra ; FransJzlarla aktedilecck iti-
lifname Uzerinde uzun mtiddet gorti~iildli. Azayt REiS - Zapll abtk hakkmda miilal5.a var 1111? •.
kiram tarafmdan verilen takrirler okundu. hilaname· Zaptt sabrkt kabul edenler ... Etmeyenler kabul edit ·
nin , kabul olunan takrirler istikametinde lilzumlu mi§tir.

2.- ISTJZAH

I. - Ordu'nun ilba.1· ve ia~·esin e dair
J\1e busu Osman Bey ve Riifeka.smm istizah takriri .ve
Miida.faai Milliye Vekilinin cevab1.
REfS - Efe ndim Lilzistan Mebusu Osman Bey
vc rlifeka -mm takrirleri -ki, elbisei ljitaiyeye mlitcallik
hususattn hafi celsede mi.izakeresi tcklif o lunuyor.
Kabul edenler ellerini kaldtrsrn. .. Kabul edihni~­
tir.
MeCj:.Yh zabitanm maa~ alamadrklarrna dair Tu-
nah Hilmi Beyin sua! takririne hafi celsede cevap
v.::rilecegini soyliyorlar. Kabul edenler li.itfen c1 kal-
dtrsm ... Kabul edilmi§tir.
Merkcz ordusu kumandam Nurettin Pa§anm va-
ziyeti hakkmda bir mi.izakere a~tlmasma dair Lilzis-
tan Mebusu Ziya Hur§it Beyle ri.ifekasrnm takriri
v!lr. Oun un da hafi l.elsede mi.izakeresini kabul eden-
fer ellerini ka~Ldrrsm . .. Kabul edildi.
Kay eriye azimet ve avdet eden azayt
harciraht meselesi ...
TEVriK EFENDt (Kangrn) - Bu mesele alent
olmahd.Jr,
Uizistan REiS - Bu Di anda mlizakcre · edildi. ges;ti.
Gi.iri.iltiiler) Hafi celsede olmasmt arzu edenler elle-
rini kaldtrsrn. .. Kabul edilmedi. alenl olacakttr.
Efendim, ~imdi eel ci hafiyeye karar verdiniz,
zaptt sabrk hlilasa mt okuyaltm .
(Zaptt sabtk hlil asas t ktraat olundu .) ( I)
R E IS - Zaptt sabtk hakkmda mlitalaa va r m1?.
TUNALI HILMl BEY (Bolu) - Bir takrir tak·
dim ctmi~tim, okunmadan Hariciye Vekiline tevdi
olundu. U ulcn okunur, zapta ge~er.
RE1S - Malumu iiliniz okunm1yan bir takrir
zapta g~mez.
TONALI HlLMl BEY (Bohr) - Zatl aliniz reye
vazetmi~tiniz, gi.iri.iltti oldugundan an~a~rlamad1. ls-
tirham ederim , zapta ges:mesi tahtt karara alrnsm .
NECiP BEY (Ertugrul) - ~fcndim, ge~enki cel -
sede misakt mil1i hakkmda . idarei keliim edildi ve
itiliifnemenin kabul edilmiyecegi soylcndi . Bunun
kiramrn
i~in bendeniz ne yapacagtmiZt .nereye gi.ivendigimjz
hakkrnda izahat istemi~ idim. GUrUltiiJer)
(1) Zaptt ' sabl( dosyalarda bu/unamamtJ'IIr.

-374-
 1 : 100 2'7 . 10 . 1337
(U.ztstan Mebusu Osman Bey ve rufeka mm tak-
riri okundu)
OSMAN BEY (Uizistan) - Bendemze bu tak-
riri verdiren saik ~iiphesiz .ic;.inde bulundugumuz fev-
kaHide haldir. Bir taraftan di.i~man ile hali tema<>ta
bulunuyoruz ve kazandtgJmJz muzafferiycte ragmen
heni.iz arzu ettigimiz gayeye vas1l olamad1k. Diger
taraftan da kt~ hulul ediyor. Kt§ mevsimi ic;.inde
ac;.•k sahralarda biliyorsunuz ki d~manm ric'atl Jra-
lannda k oyleri m izi yakm1~ bir halde ricat ediyordu,
bunu tebligi resmilerimizde okuyoruz. ~u hattie
askerlerimizin di.i§man kar~tsmda mal1m1ZJO. vatan•·
m•zm, namusumuzun muh::lfazas• iyin barmacak mu-
kemmel haneler oldugundan vatan ve dini muhafaza
icin c;:arp1 ~an kahramanl.ann i~e. ilbas ve tec;:hizini
dii§i.inmek hepimizin vazifesidir. Benden 1z -li.idafaai
M illiye Vckaleti vazifesini ya pmadt demi yo rum , bu
noktai nazardan takririmi vermedim .
Yahmz Mi.idafaai Mill iye Vekaleti intihap t:dipte
her ~eyi onun trtma atmak dogru olamtyacagmdan
bu suretle az· cok iyilik faide hastl ola~.-agma kani ol-
dugumdan bu takriri vermedim.
BiR MEBUS BEY - Sua! mi , istizah mt?.
OSMAN B ·Y (Uizistan) - Hasb1haldir. !era
Vekillerinin her hangi birisini davel cdip onun vazi-
fcsine mi.iteallik mesailde kendi ile hasb:hal etmck
salahiyetimiz il:tizasmdand1r. Anm ic;.i n onJarla mi.i -
zakere yap1yoruz. <;i.i nkLl biliyorsunuz ki memlekete
ve bi.itiin haliye yi.izde k1rk tekalif vazedilmi~ idi.
Bunun da ne oldugunu. ne gibi fe vait temin ettigini
de ~i.iphesiz Meclisi Alinizin bilmesi laz:mdtr. Brl·
hassa ordunun ia~esine, ilbasma ne derece faide ve r-
mi§tir ve ne kadar daha !Lizum u vardtr ve bunun pa·
rastm Maliye Vekili verebilir mi?. Bunu bilmekligi -
miz laztm. Onun ic;.in bem.leniz buraya geldigim va-
kit arkada§larla hasb1hal ettim ve her tarafta aldtgtm
haberlerde askerin c•(llak oldugunu ve yemek husu·
sunda bilhassa bir Kolordunun yanm taym aldtgtnl
baber aldm1 ve bu hususta bazt muhaberatm cereyan
ettigini de haber aldtm. Acaba bu bir zaruret mese·
lesi midir, yoksa menzil te§kilatmdaki noksan mese-
Iesi m id ir? Yoh.sa maka;m aidinin vazifesini ifa
etmemesi dolaytsile vaki olan bir ~ey midir? Bu
nususta Mi.idafaai Milliye Vekili Beyefendi izahat
versinler.
REFET PASA (MUDAFAAt MiLLiYE V.) (lz.
mir) - Mahiyeti hukukiyesine nazaran bu sualinize
cevap vermiyecegim.
375-
===
C:l
OSMAN BEY (Devamla) - Sualinize cevap veri-
yorum, zatt alinize Meclisi alinizin mahi yeti hukuki-
yesi ....
BiR MEBUS BEY - !era Vekilleri bizden ayn
degillerdir.
OSMAN BEY (Devamla) - Nizamnamci e asi-
miz yoktur, daha ikmal edilmemi!jtir.
Baz1 mi.iteahhitler biliyorum ki , bunlar i.it; ay. Li<;
buc;:uk ay evvel bazt sipari~at taahhi.it etmi~tir. Bu
sipari~ahm o anda... diger bir grup onun neticesinde
gelmi~tir. Anm fiyatmdan bir taktm elbise yal'ti bir
pantalon . bir caket, bir fotin, bir kaput ll50 kuru~a
teklif etmi§tir. Bu ondan elli kuru~ noksana taibim
demi~tir. Miidafaai Milliye Vekaleti kabul ettigi
halde diger elli kuru~ noksan teklifi de kabul edildik-
ten, k1rtasiye meselesi tic;: ay devam ediyor. Mali ye
Vekaletine geliyor. Kefaletleri muntazam . gayri
muntazam olu§U dolaytsile i~ uzuyor. Bir sistem
mevzuubahis olmadtgmdan muamele uLuyor. Oc;: ay
evvel. dort ay evvel talip olan mi.iteahhit o zamanm
~eraitirti nazan itibare alarak tabii bir ~ey derme yan
etmi~tir. Or;. rliirt ay i.izerinden ger;tikten sonra ter·
vic ediliycr. Bundan bittabi ben oyle a nlt yorum k i
bu suretle biz melbusata malik olamay1z. ('i.inki.i bir
miiteahh.itle pazarhk ~eraite muvaftksa yapthr. uegil-
e muamele katedilir. Kt~m takarri.ibu hasebile Lie;
d~rt gunde mesele ikmal edilir. Mi.idafaai Milliye
Vekaletinde bilhassa bu i·!jlerle i~tigal eden de\'airclc
mesuliyeti i.izerlerine almak istemiyen amirlerin vcya
vazifedarlann teba§isinden ileri gelmi~ bir vaziyet-
tedir ve netice itibarile Ordu da giyinmemi~ bir vazi-
jette bulunuyor.
Bu meselelerde bendeniz mi.iteahhitlere para wril-
medigini soyliyecegim. Mesela bir Bulgar muteahhi ·
di '"•ir ~ayak kontrato ediyor. (24C) kuru~a altyor ve
pe~in altyor paray1. Fevkalade teshilb.t gorliyor
ondan daha iyisini ikiyi.iz kuru~a veriyor, hatta ondan
daha iyisini veriyor, ha:la da parasmt ald 1g1 yoktur.
Binaenaleyh bendeniz ~imdilik noktai nazanmtzl ait
oldugu Mi.idafaai MiUiye Vekili Pa~a Hazretlcri \'C
Maliye Vekili Beyefendi lutfen meseleyi tenvir cder-
lerse ve para noksam ... ondan son bir fedakarhk ya-
ptyor...
MOFIT EFENDt ( K1r~ehir) - Son beyanall ali-
nize gore mcl>ele istizah ~eklini ahyor.
OSMAN BEY (Devamla) - Meclisi Ali taytn
etsin.
MOFlT EFEND! (Devamla) - Binacnaleyh ben -
deniz diyoruruki arzettigim bu ntkat hakkmda ait
 1 : 100
oldugu makamlar bizi te1-.vir buyursunlar. ondan son
ra hi7im de ne derece yard1m edecegimizi siiyliyebi-
liriz.
SUKRU BEY (Karahi ansahip) - Me\·cut ni-
zamname mucibince hasb1hal edilecek me eleyi mti-
naka~a etmek ve o mesele hakkmda bir arkada ~ ya-
hut umum arkada~lar konu~abilmeleri me elenin ~t!k­
lini tayin etmek lazJmdu·. lstizah ise hepimiz soy-
liyecegiz. Mlidafaai Milliye Veki li Pa !~a Hazrctleri
cevap ersin!er. Hatibin ifadesinde. sahibi lakrin.Je
tereddtit goruyorum. ben tereddUdUnU anlam1yorum.
takriri ~ual midir. istizah m1d1r? i~:ah buyursuniar.
OSMAN !3EY (Uizistan) - Bendeniz Meclisi n
salahiyeti icraiyesi s1fatile bu meselenin haili ic;i n bu
takririmi verdim. (Giirl.iltliler) Ve bi1tiin arkacta~!a­
nmm bu nuktai nazara i)tir;H.. etmc~ini ve l'vlecli~in
•;a lflhiyeti iL·raiyesi s1fatile teklif ettim. (GlirUitiile1 ) ...
Uu mUzak ereden istifade etmemegi di1 ,li nUyurlarsa
kendileri bilirler.
R !:iS - Gerc;i n1tamnameminlc ual ve i,tizah
surctindt! \ekillerle gorli~Uii.Jr. istizah umu;1-1i. sua l
yal1n 1Z sail ik mc-;ul aras111cla cereyan eder. F::~k at
/'vleclis i Alinizin ilk te)ekklil ettigi gUnden bu gi111e
kadar 1\-llidafaai /'vlilliye mesaili ft•\kalade rmihim tc·
Ulkki uldugl'na gore Mlidafaai Milliye bahsindc sua!
yerine i\li;ah tercih olunmak suretiyle. mevzuu umu -
ml bir mi.izJkere haline ko yrnak anane halinde bulu-
1111)'n r. f:\1-.i ~eklc binaen hir takrir \.crildi, kabul
buyurultlu. takriri evveke okuttum. Celsei hafiye ak ·
dilc mlizakere nlun111a 1111 teklif ederiz diy,1rlar. Mec·
lisi :'llinit ic;in umumi ml.iza kere ac;mak veya sual
mahiyetinde tel:ikki etmek \'ard1r. istcrseni1. rcyi-
ni ze arz edeyim.
NE BiL F.FENDi (Karahi~an Sahipl - Evvdki
mlizakerr:ler takrir ile degil I IUkumetin kendi izaha-
tiled ir. )imd1 hu takrir ~ual vo::ya istizah mahiyt;tinde
midir' 7.
1\1 0F iT EFENDi (K1r~ehirJ - Ef~ndim. Mccli-;i
Atinizde mUzakere edilecek mevat ya dogrudan dog-
ruya Heyeti Vekileden bir layiha ve yahut bir arka-
da~ tarafmdan Mecliste mLizako::resi talep oiLman
bir rnadde olur. Veyahut Heyeti Cclileni7den her
hangi bir arkada~1m1Z olur5a olsun bir teklifi kanu-
nidc veya bir sual teklifinde veyahut muamelat1 as-
keriyeye, maliyeye, nafiaya miiteallik bir meselede
onlann reyi isti~arisini alabilirlerdi. .) imdi elimizde
bulunan Heyeti Vckile intihab1 hakkmda. .. Her \ekil
ait oldugu encl.imenlerde istedigi nman onlann re-
yine mi.iracaatla reyi isti~ari alrnaga mecbur ediyoruz
-376-
27 . 10 . 1337 C:2
dcmek dngru mudur. degil midir? . Su takrir ya
i5titabt1r. ya <.ualdir'?. 0 man !3ey arkadas11111Z tc-
reddl.it etmesin. !3urada verdigi izahattan bunun 1. -
tizah oldugunu anlathm. Ba~ka bir ~cy degildir . On a
gore mi.izakeresini teklif ederim.
OS 1A 1 BEY (Uizistan) - Boyle bir mi.in aka a
a<;llacag1111 i.imit etmemi~tim. Ekseriyet bu fikirde
isc bendeniz taririmi i~tinht1r diyorum.
RFiS - Bil ami.inaka a reyi nizc arz edecegim .
HAI\1Df BEY ( i;m it) - Mademki istizah deni -1
miyor. ,ual takriridir. ta krird e imzam \ardu·, i tizah
istcmiyorum.
HAKKl HA .1 i BEY (S inop) - Efendim. tekl it
sua! dcgil. i tizah degil . layiha de gil. O!nacnale} h
isterseniz 1stizah yapamn delllek. bu da dogru degil·
dir. Tayini madde ederek i·tizah takriri verirler.
Meclis onu kabul ede r. Yahut tekrar takrir v~rirler.
Su eel t:l hafiye}i bir takrirle izaa etmektense.
Onun i<;ir. arkaJa ,lar istit.ah taknri ,-erirler. [sa -
maddey..: gec;i lme ini bendeniz teklii ediyorum.
S!RRf !3EY (lzmit)- Meclise arzolunan takririn
mahi}eti kanuniyc~ini Makam1 Rl}aset pck al:l. izah
buyurdu. 'izamnamci Dahili mucibince ya sual ve-
ya i~ti7ah ta!..riri ve rileb ilir. Ancak bit.im Me~:li imi-
l.i n ~1mdiyr k:ldar kabul ettigimi7 bir anane vard1<
ki 01~a da ria yet ctmck. onun da hiikmi.ine ria ye t
etmck bizirn i<; in hir \'ccibedir. Suali mutazammlll
olan takrirlcrin csnay1 mlinaka)a mda ~ayct Vekilin
cc,·aplan bfi gijrtiime.t.~c 5ua! ~ahibi takririn m:.thi·
yctini i<;ti?aila kalbcdebilir. Buna cevaz vard1r. Simdi
v::rilc n takriri mcv ki mUn aka~aya koruz verilen tak-
riri ananemize n1L:tab1k olarak hasb1ilal tarz1nda mli-
zakcrc tderiz. Vek ilin \·ereccgi izahat hizi tatr.1in et-
miyecek olur ~a o va kit sual takriri n1 istizaha kalbe-
der. Hcyeti Celile tcnsip buyurur~a bu takriri istit.ah
mahiyetmde lel ii kki edelim. Sahibi takrir mlinferit
dcgildir. Mar,.JJf lh yine kendi!e'ri bilirler.
REiS - !' (..:ndi:n. mi.i~aade buyurun. ~ek li mli -
zakcreyi tesbil edelim. Ondan snnra miizakere ede·
riz. Esbab 1 mucibe isti7.ah takriri degildir. Simdi
<ua l tarz1 ~eklinc!e mliza kcreye vazedebiliriz.
LlJTI- i BEY ( l\.1alat ya) - Sahibi taki"ir i~titah
cliyor. izahat verdi. istizah a kalbelti.
YF:HBi UEY (Karc-;i) - UsuiU mi.izakcre kiifidir.
reye knyunuz Reis Be y
REiS - Rq•e koyuyo rum. istizah tek'ifi o!arak
'abul edenler el knld1rsln (GUrliltuler) ( Hay1r. h;•~1r
sadalan)
 i : 100
EMi BEY (Bur a) - Vekil Pa~a Ha;retlt:ri
1-.:tht!l (diynr rnu 1 c hu vt: l-.c·tk ce \ :tf'l ll'l"t'C..:klrr mi'!.
(Glirultiikr)
REiS - Refet Pa~a Hazretleri isterse tchir Jer-
!..:r.
REFET PA,SA (MUDAFAAi MiLLIYE V.) (iz-
rnir) - istitah )t:klinck ar/1 cevap cde..:egim .:fendim.
YalttJI. bir i~tizah kar~Jsmda l-.alacagm11 bilmedigim
i<,:in li 7.U n boylu do\y;,i arla. takrirler ilc g J medim ,
yalm1z Heyeti aliyelaini tcn vir ede ... ek kadar hafJzam -
da rakamlar kalrlli<;Lir zannederim. Onun i<,: in
dogrudan dogruya istizah mahi)dinde kabul ediyo-
rum ve ba~ltyorum.
Melbusat. ter;hizat, ia}C suallerinc ben sommdan
yani ia~c k1 mmdan ba,layac ag 1:11 . Az olan k1smm1
daha yabuk hitirmck i~tiyorum.
Ordunun ia~e aziyel i iddia ed~.:mem ki rarlak de-
nilcbilsin. Fakat Anadolunun ka:1aatl-.£tr c1 l:tulnt tc-
min edecek derececlcdir. Ordu ar; dcgildir, ordu doyu -
yor. Tabii ordu arzu cdilcn bir seviyede ia~c imkamna
mazhar ve malik olam:m11~ttr. Me ela pirinr; pilavt yi -
yor, bulgur yiyor. bol, bol et yiyor 1 e daima kafi mik-
tarda ekmek yiyor. Bilhassa ilcrdc bulunan ktlaat ba-
zt glinler hadch mmn1in in iJ...i kat \'e iki mi li ekmek
yemi~tir. Bit unlardan e~irgcmedik vc haddt n1zami -
nin fevkinde gondcrdik yine g0ndermekte de\·am ecle-
cegiz. Geridckiler ilk gi.inlcrdc, ilcride bulunanlar !c-
hine bazan ar; kald1. Bu malumunuzdur . Bu. bu guniin
tarih<;:e i degildir. 1iidctfaai .lilliye Vekili oldugum
giinden bu gi.ir.e 1-.adar bird ·n bire yi.iz bin ekmek
yarmak laztm gelirkcn. Ankara ancak bu miktan ya-
pabildi, bundan fazla yapamazdt. Burada hulunan ne -
ferler ihtimalki o gunleri bulgurla. ke~kekle gcr;i~tir­
di. Fakat ileriye bir yerine iki yeti~tirdik. lJn ilk giln-
lerde biraz kalile. izdi . fakat yenmey.::cck dcrecede
degildi ve boldu. Malumlann m.ilr ki hi~ bir zaman
az degildi ve bol idi ve bu kadar az bir zamanda fab-
rikalar yapt1k. harabeleri mamur ettik. ekmek c;tkar-
dtk. hakikaten stkmtilt glinledimiz r;ok oldu. Degir-
tnenlerimizin nevakt st vardtr. fabrikalanmtztn cksikleri
yok degildir. I3azt gunler fabrikalanmlZ. degirmenleri-
miz bu ek iklikler scbebiyle mcvcut tahilt una kal -
bedememi5 bir kaldc biiylik par<;:alar c;tkanyor. Bun-
lar oluyor, oldu. Fakat hi<;: bir zaman ordu ar; kal-
madt. Her zaman bol. bol ekmck ycdi, bulgur yedi.
pirin'< yedi. bazan ~eke; ycdi. Bilhassa hastaneler ic;in
zahmet c; :-tik. bir utla fazla zahmet r;ekiyoruz. Eli-
mizde pirinr; bulunmad1. Dom~tis dolmasma pirinc; ye-
rine bulgur koyduk. Tabiidirki bulgur ptnn<,: kadar
27 . 10 . 1337 C:2
iyi pi~mczdi. Elbette bi raz zahmetli oldu. basta ar-
kada~larunt7tn bizden olduklan i.,:in, h:1stahg111 mucir
oltlugu asai.>iyelc ragmen, ha'>talanmtz yine li<.: ~~ikret ­
tiler. Millete ~Ukrugilzar oldular. Hastaneler ir;in ba-
zt gunler ma~u~ ekmek verildi. (unku ilk gilnden
itibaren gelen yaralllann daha iyi ekmek yemesi ci -
helini tercih etmi~ idim. Her ;aman gorcbilirsinit..
Yemek ycdtgimiz lokantanm heman ·olunda bir ft-
nn var. 0 fmnlar mlinhastran yaraltlar ir;in ekmek
<,:tkanyor, gormenizi rica ederim. Ben her gun oradan
gec;erim. Furunlara ugrar ekmekleri gorUri.im. Ek-
mekleri daima iyi bulurum. Bir iki clef3. ha-;tane ek-
mekleri fcna c;tktt. Fakat dcrakap lftztm gelenlerin
nazan dikkatini celbettik ve bilha~sa hunlartn ekmegi
iyi bir haldedir.
Beyefendi buyurclular ki hir Ko!ordu lllStf clcre-
ce inde tayin altr. Beyefendinin duydugu bir ~ayiadtr.
Boyle bir ~ayiay1 b~n de duyuum. bu bir hakikat dc-
gildir. Belki be~ bin ekm(;;ge ihtiyac; gosteren o Kolor-
duya otu1. alu bin ekmel< s 1 kcdilmi ~ tir. Kolordu ku-
mandant bunu kabul ve tasdik edcr. Yalntz gcridcki bu-
lunan levazun rei ini stkt~ttrmt~lar. ekmek pi~iremcmi~.
o glin 37 bin ekmek almt~ttr. A ker, hie; bir zaman i-;-
tihkakmdan hie; birini noksan almamt!)ttr.
tHSAN B Y (Cebclihereket) - akli}c hayva -
natma ne miktar ycm vcriliyor'!
REFET PA.SA (De,amla) - ileriueki k1taat .. ('un-
kii vesaiti nakliyemiz gayet a;dtr. Bit ancak bugclay
yeti~tiriyoruz. Arpalan kttaat her ycrde bulduklart ycr-
lerde tarlalardan bi<,:mek suretiyle temin cdiyor. Ben
de Ordu kumanda111 bulundugum ;:aman ay111 5eyi yap-
run ve daima her orclu gcrilcrden gelmckten ;iyacle ile-
rilerden e di.i~man cline ge.;;mt:'>i muhtcmel bulunan
mahallerden iqifadc ctmesini temin elti. Bi.>: son gi.in-
lere kadar orduya arpa gi:indc:rmem i ~tik. Ancak ~on
giinlerde arpa gondermcyc mecbur olduk. Ankara ..:i-
van az arpa yeti~tiriyordu. arpa:11 11 mcnbai cenup ta-
raftdtr. Ak~ehir ve Konya cihetidir. i Jeri de bi'<erck
zahmet r;ekildigini ve kafi gclmedigini anlad1k. 0 va-
kit dogrudan dogruya bu arpay1 Ak~ehir ve Konya
menbalarmda tedarik etmcye ba~ladtk. Bu uretle or-
du arpa ve bugdaymm taht1 temine altndtgmt sizi temin
ederim.
iHSA BEY tCebelibcr.::ket) - Di.i~mant atmaya
memur bir ordunun hay anat t mlihim bir meseledir.
la~esi haizi ehemmiyettir. Duydugumu;,a nazaran tor-
r;u kttaatmm alelumum nakliye hayvanatt mezahimi
seferiyeyi iktiham edecek dere ·cdc degildir. Hayvan
an ak arpa ile ia~e edilebilir. 1-layvanda hamiyet yok-
tur. 0 arpa ile gtdalantr.
-377-
 i : 100 17 . 10. 1337
REFET PASA (Devamla)- 1stihkak ninmname-
Sl mucibince arpa yiyoL Bunun haricinde veremiyo-
ruz.
MUSTAFA KEMAL BEY (Ertugrul)- Bir hay-
varun ii!Y gUn a!Y ka!dJgm• gordi1m.
REFET PASA (Devamla)- Benim buradak1 hay-
vanlanm da a~Ytlr beyefendiler. Harekat1 askeriye ve
harekatl harbiye esnasmda boyle ~eylerc her zi'tnan te-
sadlif olunur. Hareket yapt1gm1 zaman lilY suvari f1r-
kas1 insanlan ve hay anlan k1rk ekiz saat a!Y kald1.
<;Unkti fekalade ahvaldir. Yalmz benim arz ettigim
hususat haricinde temin edilmi~tir.
VEHBi BEY (Karesi) - Gelecek sene, zamam
hasada kadar ia~eleri temin ve tespit edilmi~ midir?
REFET PASA (Devamla) -- Bu hayvanatm bu
insanlarm ia~eleri gelecek seneye kadar mliemmendir.
VEHBl BEY (Karcsi)- Burada gordiiglimtiz, i~it­
tigimize nazaran yevmiye b1r kilo arpa degil, bir kilo
saman bile verilmedigini soyltiyorlar ve hayvanlarm
harici vaziyetleri bunu teyit ediyor. ('UnkU sokaklarda
IYOgU dU~tip o!Uyor" . liye Vekilinindir. Miidafa:li Milliyenin ihtiyacm1 Ma-
REFET PASA (Devamla) - ilerideki ia~esinin
gerideki ia~eye tercih edildigini arz cttim . Geride ia-
~e daha az ve daha hafif tutulmu~tur. Gerilerde ia~e
meselesi bir defa hububat meselesi, saniyen nakliye
meselesidir. Hububat meselesi: elimizdeki ordunun bir
senelik i~esini bclagan mebeHig temine kafidir. Bunun
temerkiiz ettigi yerler vard1r. Ordu her hangi bir yer-
de tekmil kuvvetiyle tecemmu etLigi zaman ... evvele-
mirde ia~e etmek miirnkUn degildir. Boyle ytizbin, iki
yiiz bin ki~ilik ordunun ia~e menbalan demiryolla-
riyle merbut olmazsa o ordularda ia~e temamiyle te-
min edilemez. Zamam sab1k o rdulariyle zamam ha-
Zif ordular1 arasmda fark vard1r. iki yi.iz sene evvelisi edilmi ve edilmektedir.) (I)
dahi insanlar yi.izbinlerce. milyonlarca ordular r;Ikar-
mak istemi~ler, fakat yapamamt~lard1r. Onlarm bunu
yapamamalannm sebebi bu kadar biiytik bir ordunun
yeryiizlinde imkam i~esi yoktur. Ancak demiryollan
yaptld1ktan sonra motorlerle i~Jeyen otomobiller ~Y•k ­
tJktan, otomobil kollan te~ekkUI ettikten sonra layi -
kiyle ordulan ia~e edebilmek imkam has•l elmu§tur. , mtizakere t:decegiz. Melbusat i~Yin elimize &C~YeD mik-
Fen, sanat, askerlik sanat1 30 bin ki~ilik bir ordu ·
nun ... Eski ordular bir defa ~imdiki ordular gibi de-
gildir. Onlann altJ ayhk bir yolu vardt. Simdi miisaa- ! diklcrimizi elbise haline soktuk ve askere verdik ve He-
denizle maruzattma devam edeyim.. .. Burada mezi-
yet ve mahiyet yalntz arpay1 ve bugday1 bulmak de-
iildir. Arpay1 ve bugday1 ta§Jmak meziyeltir. Yoksa
hliytik bir orduyu, rica ederim dikkat buyurulsun, na-
miitenahi cephane arabalan vard1r. Du~i.intiltirse bu-
-378-
C:1
nun azametl gozoniine gelir. 0 zaman yalmz besle-
yebilmck ir,:in arpay1, bugday1 bulmak kafi de~ildir .
Bu arpay1 ta§lffiakta laztmdtr. Ona gore i~e cihetle-
nni temin etmek surdiyle bu derde deva olunabilir.
Binaenaleyh Ordu B~kumandan1 ordunun ia~esini bu
suretle temadi ettirmeye 9ah~mi~lir. Gelccek seneye
kadar arpa ve bugday miiemmen bir sun:tte bulunu-
yor. Ordu a~YI!ktan S!k mt1ya maruz degildir. Ancak or-
duya ba ~ka cin_s crzak vermek isteriz. Diger cins erzak
ta elimizdc mevcuttur. Bir sene mliddetle daima vere-
bilecek bir halde bulunmak ir;in her halde Maliye Ve-
kaleti bu i~e bir miktar para tahsis ederek miibayaa su-
retiyle memleketimizde mevcut olan erzaktan fasulya ,
mercimek , nohut vesai(eyi peydcrpey verecegiz. Bu su-
retle ordunun ia~esini tamamiyle temin etmi~ olacagtz.
RIZA BEY ftstanbul ) - P ·a hazretleri, ordunun
mevcut zehain yahmz arpa ve bugday m1d1r?.
REF ET PASA (Devamla)- Ordunun mtidd.ehira-
ti yahmz bugday ve arp:ldtr. ('linkii Maliye Vekili ile
aram1zda takarrtir eden ~ekil mucibince ambarlar Ma-
liye Vekaleti temin eder. Maliye Vekaleti bugday1
mtiddehiratmdan ,vcya mlibayaatmdan tedarik eder.
Hakikaten Matiye Vekaletinin elinde bilhassa cefl'up
cephesinde bu erzak uaha fazlad1r. Baz1 yerlerde a~ar
ayncn ihale olunduktan ba}ka, baz1 yerler mtiltezim·
ler inin .. Elimizdeki erzak ordunun gelecek sene hasat
zamanma kadar kafi gelecektir vc Maliye Vekaleti bu
cihetten emin bir ,·aziyettedir.
Bundan sonra te9hizat meselesine gelelim. Bu ci-
hetlen de elJen gelen yap1hyor. Muhtelif suretlerle
ordunun cline her cins top, esliha, cephane ve rovel-
ver. tayyare ger;mesi i9in (her tlirlti tedabire tevessiil
Melbusat elbisedcn bahsedeyim. Ben vekaleti de-
ruhte cttigim zaman tckalifi milliye ba~ladt. Bu suret-
Je elimizc r,:ama~1r \'Csaire bir miktar ~ey &C~Yti, bu-
nun miktan hakikisini tcspit etmeye 9ah~tyoruz ve
te~rinisaninin on be~inci gUnU hesabatt alacag1Z, Ma·
Jiye Vekaletinin huzuriyle bu meseleyi konu§acagtz,
tar pek bi.iyiik miktar degildir ve biz elimize ge!Yen bu
miktarm elimizin altmda, yakm bulunanlan getirtebil-
yeti aliyeniz Sakarya muharebesine tekaddiim eden
glinlerde ve Sakarya muharebesinde buradan yevmiye
(I) Parantez; i~indeki kelimeler taraftmdan eklendi.
M . Vnver
 i : 10(}
sevkolunan efradm c;:1plak gitti!derini gorurlerdi. Bura-
dan miilevves bir halde ge<;tirini gi:iruyorlardJ. Bu o za-
man elimize gec;:en mevatlan yapt1gtm:z elbiselerdi. Fa-
kat tabiidirki bunun bir h::ddi vardJr. nu had bu gun
sonuna gelmi~tir. Tekalifi rnilliye suretiyle ahnan ewa-
Jardan gondermeye c;:alJ~Jyoruz. Uzaklarda o!anlan da
celbederek yapt1rrnaya c;:ah~Jyoruz. Onlar da gcldikc;e
k1taata verecegiz. Ben Mudafaai Milliye Vckili oldu-
gum zaman meseleyi nazan di kkate a!d1m. Mi.itderrik
suretle mubayaatm11Z ve kontoratolanrmz vesai reden
e vel bilhassa italya'dan otuz bin !<.at clbis c ve s~l: sen
bin c;:ad1r alind1. Bu elb ise vc pd: rbr eylulun sonu n-
cu gi.ini.i elimizde bulun a~akt : . Te~nnie\' \ ·lin bugi.in
yirmi yedisidir. Maattecssuf b~t t:lbi st:lcri;l hcni.iz eli ·
mi7.e gec;:memes i i~imizi cpey rm i~!<.i.il~ta ugrntt1. Fa·
~at elimizdedir. Yalm!Z te~ebbJ<atmlJZJ takviye cttik.
yazd1k c;:izdik. Tck rar ;1 dam gonderdik vc bu elbi e-
lerin vc c;:ad1rlann mi.ihim kt smu~1 a~ m on sckizinci gi.i-
nU ltal ya'dan \'apura b'mlird i! .. !cri'li tc!grafla buraya
bildirdilcr. ita ly::< ile bur a <!r ~~ Jncl r.ki muhab::rt'miz ko·
J,, y olmuyor. Tel!~ra flar on h.;~ gLiJ;dc al~<~d ~ ~ ~ ic;:i 11 tah-
mil aym on be~inde idi 18 nci gLini.i ~1!;<1ca!w.
VEHI3i BE:.Y tKarcsi)- i•:·lya\l:l hajli Z<~m . fldan
beri bir askeri mlib~yaa h.:ydi \<tr. Bui'I:J.r ne kada r
elbi eve te~hizat1 askeri ye g-"nderdl!tr'!
REFET PA~A (0-:'.·amla) - Ef ndim. bu hcycti
askeriyc bir _ey gondermedt!<;r. u;:ifelerine nihayet
verildi. e kadar para sarfci.tigini bunun hc•·ab:n1 Ca-
mi beyden <Jiacagrl. f ,a ,·n b~t IJ.;y,:i askeri .. _nin
elinde para ~ok idi \~ b•.t t-.eyeii a~l.criye or:.cda bir
hayli te~ebb uslerdc h-.tl u:lnlll). silf• h f"l..;selesini konu~­
mu~. kapsiil m sai!i var. dah<> l!!r ·Jk mesele var.
Bunlann tem ininc plt.j'nil~lar. il· !y«nlar hatta bunlan
vermekten caymi~ b!r r;o:c meselclcr olmu~. Bu hu·
s u~ta ne dereceye kacl:::.r kabi!!yct g.J.,terdigini ve ne
yapligmt Cami bey buraya gd '~1c e;·c kadar sarahaten
soyleyemiyecegiz. En son gclenlcrden anlad:gn11a na-
zaran bir defa vapurlara otuz bin si lah konmu~ ve
sonra c;:tkanlmt~ttr. Daha bu gibi vekayi ve anzalar
olmu~. Sonra muntazam bir de,le tin dost veya bitaraf
bir pazan ticaret her halde glir;: bir mesele idi. Bunlar
bir ~ey yapmam1~tt ve yapamam: ur. Ben Mudafaai
Milliye Vekili oldugum zaman b:mlarm avdeti ir;:in
emir ve bu heyeti askeriycnin \':,zif:.:sine hitam vcrdik.
Yaln1z son zamanlarda otuz bin ka~ elbise ve ek-
sen bin r;:adtr, ki fot in vesaire dahildir, temin olundu.
Runlar Ey!UIUn onuncu gi.inu buraya gelecektir. Her
hangi bir tefehhi.tm ilc te,.hhi.ir etmi~li. Te~rinievve·
lin on sekiLim:i gtillll hunl.t t'l' trkap ed!! ip yola c;:•·
kanlacagm1 Cami b.::y biLe bi! Jirdi ve ben kendi i-
- J/~-
======
27.10.1337 C:l
ne bir kac;: telgraf yazdtm. Digerlerinin de paras1 hazlr-
dtr. Hemen yola c;:tkarmtz, gonderiniz diye yazd tm. Bu
teehhur tabii yeddi ihtiyarumzda degildir. Fakat ote-
kilcrin ne vakit ve ne zaman c;:tkacagmt bilmiyorum.
Kendi kendisine hadis olan bir mi.i!jki.ilatttr ve hatta
kimbilir onlar oradan buraya gelirken Yunanl:larm
cli ne gec;:meside muhtemeldir.
ABDULLAH AZMi EFENDl (Es ki~ehir)- Cami
beyle muharebe cereyan edeccgine buraya davetle me-
sele halledile idi . Kendisi uzak yerde degildir. Buraya
gelmesi o kadar uzun bir ~ey degildi. Kafi izahat ver-
meli idi . Vakit gec;:i~tirilmesi dogru degildir. Malumu
ihsanl!ltZ kl ~ takarrup ediyor. Gori.iyorumki zatl ali-
ler.i ya temamiyle izahat verm~diniz. yahut izahatmiZ·
dan bunu anladtm. Yalntz muharebe ile vakit ger;:irili-
yor. Bu mi.ihim mesele ic;:in miimessilimiz bulunan
zat. ki onunla muhabere cereyan ediyor, bu adam da-
vet olun arak gori.i~i.ilmeli idi. Haber gonderilmemi~,
bu i!jte c~hasm tekasulu vard1r.
REFET PASA (Devam la) - Efcndim. Cami bey
hlikumetin bir miimessilidir. ami bey izahat vermck
ir;:in oradan buraya gclmesi oradaki i~lerin siiri.inceme-
de kal masmt intar;: eder ve vazifesi yalmz bundan iba-
ret degildir. Elbise mesele ini takip ile malumat ver-
mek ic;:in Antalya'dan bir memurla bir zabit gonderil-
mi~tir.
SIRRL BEY !izmit) - Tekalifi milliye surctiylc
ic;:· c;:ama51rt veya elbi~elik allnmamt~ olsa idi ordtt
senevi biitc;:esiylc kendisini idare edemeyecekti.
R FET PASA (Devamla) - Ord u tekalifi milliye
su reti yle elbisc ald1ktan sonra idarc edebiliyor. Hi.Jkti ·
met yeni bir blitc;:e ile c;:tJ...acakttr. 0 ba ka mesele
onu iLah edecegiz.
'I R R I BEY (izmitJ - Mi.iteahhitler cle vak tinde
istenilen elbiseyi te lim etmemi~ idi. Tak :hat1 kanu-
niye icra.~1 nic;:in teh ir ecl ikli?
REFET PASA (Devamla) - Mi.iteahh it! erle ba-
stmtza gelenleri dahi anlatacagm1, uzun boyluclur.
dava eJiyoruz, ana da geleccgim.
M. D RAK BEY (E rzurum) ~ Gelecek c;:adtr
ve elbi e mi.inakasa ile mi altntyor?.
REFET PASA (Dcvamla) - Sonra efendim,
ital ya ile elbiseden ba~ka ...
VEKBL BEY ( igde) - Yi.iz bin elbise yaptla<:a'k
decfiniz. Evet, siz kontorato etmemi s·iniz diye her-
kesin maneviyeti i.izerinde raha·kkiim ediirnek isteni-
yo r. ffalhuk i ben bir muteahhid im. idare ettim. ka-
yttlanma b a kar~mtz . Kefaletim o:<Jn ·mesele ha~ktn·
da tra 1 gelince izahat veririm. Bir heyel inliha p edi·
 t: 100 27 . 10 . 1337
liyor, o heyet tetkik etsin. 1-langi miiteahhit min-
gayri haddin sua! yapml§ ise ... Efendim ~imdi bura-
ya efendiler gelmi§ler... Bir hareket etmek ic;in sek-
-sen bin ... i e, lbrahim Nazif Beyle beraber bundan
size hisse verecegiz dediler, kabul etmedim. Tuttum
ben bir mcktup yazd1in; size i.ic;te birisini terk ediyo-
rum ve Berlin 'de bir fabri:ka varm•~. bir heyetirniz de
varm•li orada; bir milyon param1z buluriuyorm~ .
braclan da mermi mi.iba yaas • ic;in bu adam bizde 37
komisyon ile tayin edilm i!i. Harbi ye Dairesi Riyase-
tinden emri mahsus ile Osman Bey riyasetintle bir
heyet gidiyor. Bu heyet bu komisyondan i.i9te birini
terk ediyorum... Havai bir !iCY oldugunu anlad1m.
Evvelce taahhiit etmi) oldugumuz bir he ab1 ic;:in
Pa~a Hazretlerini ziyarete gittim . Palia Hazretleri bu
elbise meselesi ic;:in ... Binaenalcyh memurlanmz in-
safslz davra111yorlar. Dediki, pazarllk ederiz. ahnz.
Ewa taahhiit ediyor. Bunu es a.~ 1 ... tledim ki.. Pa§a. o
kontoratonuz e assJzd1r: kabul etmiyorum \'e gele-
mez. imka nsJzd1 r. Bir his es'ini de bana b1rak!!lar.
Kabul etmiyo_rum, detlim. Ne demek? Kontora toya
raptedildi. Yirmi bq bin taknn ibrah im azi[ n3.mf-
na elbise kontorato edildi. Bu hakikatur dedilcr ... ln-
~aa!lah gelir. Bir mliddet sonra bir cery;J.n hasll oldu.
kefil go~termemi~ler. birbirini kefil gosterm i~ler ve
ba~ka bir kefil gostermemi~ler. Maruzat1m her halde
ikaz edilmi~ olacakt1r. Zanneclerim ki bendeniz ya n-
h~ i~itmemili isem osmanl1; bir ~a h a devredildi. Sim -
di o adamm zaru edecegi a nl a~ llm::tkla , o acbmm
ziyan edecegi varidi hat1r olmakla: bir memur gon-
deriliyor ... Mak acl JmJ arz edebildim mi?. 615 kuru-
liU alt1 yi.iz b'in lak1m elbi-,e kontorat de o acla m.n na-
mma kaldmyorlar: bir heyct gi:inderi~orlar ...
REP ET PA5A (Mlidafa.ti Vfilliye V.) (izm ir)
Ru adam aldiktan sorra elbise almaga yeni bir heyet
m1 gicliyormu!i?. Bu ciheti llitfen izah buyursunlar?.
VEHBi BEY (Devamla) - Doktor Nazi f Beyin
liz~rinde duruyor mu , kalm1yor mu? Ibrahim Nazif
Beyi n kontoratosu Lizerinde duruyorsa yeniden ik.inci
scksen !Jin tak1rn ne oluyor? .. Eger durmu yo r da ikin-
ci bir ~aha verildi ise Refet Ueyi n Avrupa'ya gitmesi
nedcnd ir? Bir heyelin lekrar Avrupa'ya gittigini i~i­
t!yoruz .. Berlin'de duran bir heyetimiz varm1~. onun
i in yi.iz elli bin liral1k altm rara gitmi~. Kontorato
o vakit orada kalanlar alam1yor da, burada heyet gi -
diyor. Ylizde i.i~ komisyonla memuru mahsus tayin
olunuyur. l.i :r m:I)On l!ran!n ~ii~.:dc li.,:.u mi.ihim bir
)Ck Gn lutar. ikt it.an )c)k~a o heyetin oratla bulun-
masma nc lii.wm var. vlicutluntla ne mana var?
-380-
c: 2
REFET PASA (Miidafaai M :lliye V kili) (Sinop)
~ imdi Beyefen:.l iler. Miidafaai Mill iye Vcka letinde
en giic;: mese!e: tecrlibesizligim ha ebile mi.iteahhitler-
Ie otan i!iler olmu~!ur. Denim zoruma giden mesele.
miiteahhitlerle bali tma gelen lieylerdir, miiteahhitlerte
uzla~mak me ele idir.
Miidafaai Milli ye Vek ili bulunt.lugum zaman za n-
nettim ki: bize yapdan taahhiitler saglam ve katidir.
Eger elim izde bol bol para o:sayd1. i!·k ba ladJglm
surette ili yapacakt1m. Geliyor hirisi: sana elli bin
kat elbise verecegim. Ka9 giincle? Bir haftada. ere-
de? tnebolu'da. haz1rd1r. iz para 'eriniz. Bu elli bin
kat elbise ic;:in. para ile all~ veri~len korktum, paray1
al1r gider diye kork.tum. Bankaya pa ra yal! rm ak ci-
hetine kail oldum. Bankaya yatmn:1nm da muhtelif
devirleri var. Kim i i avan olarak al!r. kimi bankaya
vermek ister. kimi tiiccara vem1ek ister. Faizinden
i~tifade etmez. Nihayet gi.inlin birindc e!bi e yoktur.
der. Bankatlaki para o zat i~in bir itiban malidir.
Amnia i~ yaparsa yapar. }apmazsa yapmaz: elin i yJ-
kar .... e!b ise gibi tlegilcfir. Ve nih ayet bize ceva p
olarak elb iseniz gelmedi . otc;:linliz gelmecfi. Dli i.in-
tliim. bunun ic;:in c;:are;. ogrcndim ki mukal~'t teminat
Jaz1m : 0 da bankaya o rnay1 koy un. Getiremezse
para bizim olsun veyahut bir kefili muleber gihter-
sin, elbise \'akti le gelmedigi zaman. o 7:1t zarar ve
ziyan neden ibaretsc .. o kim~e onu tem in ctsin. Veka-
!ete ilk geldigim zaman k1rk bin elb iset;k bi r kortra-
to buldum. l3u k1rk bin kadar elbi se tahm; ne n iki-
yliz elli b;n liral!k bir i!i. alll)ar liradan iki yiiL. e!li
bin liral!k bir kontrato buldum. YLi;,!~ yim1i be~:ni
b[r bank.aya kredi olarak koyacag1L. Altnw yet.li bin
lira kadar bir para. Ben ba~ka mli 'iteri yok zann ·!e
o k.adar tehallik gi:isterdim k': onun taraf1ndan kefil
gosterilmesini ara.mad1m: onun taraf1nd ::n h:r-
hangi bir kefil gosteril ir ibares:nc liizum gi.irmcdim .
Yani herha'·de teshilat go. tereyim. gelsin!er diye dii-
$Undlim . Sen. dedim, bu elbiseyi al. bana getir: o
zat da benim gibi raras1z, belki bir ~ey yapabilir de·
dim . Onun iizerine diger mi.i~teriler ~1kt 1 ve hem de
ayn1 elbiseyi elti kuru~ nohanile. umum elbiseyi; f~s ,
kabut vesaire. elli kuru~ noksanile. alt1 yi.iz yim1i be!)
kuru$a verdiler. Oteki bir zat ile klr'k bin kat elbi e
lizerine taahhiit yarm'!i idik. Ycni <;:l'ka n Lallar. sek-
sen bin ta k1m iizerine ' i7imle taahhlit yaptdar. Ona
1
mukabil bize kati kefalet gostermegi taahhiid eltiler.
Dediler ki, bit. size taahhlit ederiz vc ~ayet bu
taahhi.idiimilzii yarmaz !sck sizin nrar ve LipninlZI
taahhlit etlecegiz. ta~.:min cdcccg;t. 0 zaman ben o
zatJ <;:ag1rdun. Dedim ki, arkacla senin taahhlidiinii
 1 : 100 27 . 10
tanrmak mecburiyetindeyim. <;iinki :rlt1na imza atJ!-
l l~tt r . Megerki benim imzam olmasm; bu imza ba.<j-
kasJ za.manmda at:Jiml~. Yaluuz bugi.in Haziuei Dev-
lct her tak1m e:l!J.isede yanm lira, k1rk b:n tak1m el-
bisede bu ka.dar zarar edecek. Aym el!J.iseyi bu fi-
yatla veriyorLar. Senin kontratonu 'kabul ediyorum.
Yalm1z kontratnamedeki taa.hhtit mucib1nce bir ke-
fil gos"..erecek; ya bir tticcar kefil gosterecek ve bu
tticcar kabul ets.in. Bunun sebebi bu tticcar kefa!et
go tcrmiyor. Bllillun sebebi il<.i'dir: Bir an -ewe! ana
... tesviye etrnek ... gostermiyecekse k1rk brn katlrk el-
bi e fiyatmd:a yirmi bin lirahk zarardan kurtulay1m.
Bu taabhtidi.ini.i ifa ettirmek ... ve hakikaten gostermi-
yecek ise hem yirmi bin lira kazanahm. hem de ta-
ahhi.it yapm1~1Z elbise'leri alahm.
Bir s:ok te!iebbUsler net ice__i nde o taahhiitname
bu giin mefsuh bir hale ge:mi~t i r. (Unki sahibi. mu-
.'lyyen bir kefalethame 50 tcm1.emi ti r. (67) bin lira~'! ' gosterir, temin ettikten sonra.... nihayet bunun yerinde
bankaya koysa idik. aglebi ihtimal. elb i e gelmiyece'k
biz de elb:sesiz kalacak id ik. Bu sekstm bin elbise
meselesi ga;yet miH11imd:ir. azifi zade Serif Bev is-
m!nde bir za:tm ta<ahhii:dudur. Bu taahhi.idi.in iyinde
muhtelif zevat vardLr. Vehbi Beyefend inin tefsir ett' -
gi mamayt murat etmedim. Benim murat cLtig'm mc-
sele; Vehbi Beytin yapt1g1, araya bir rekabet ... onun
da yUzxle 'kas: m i,ktanm ... kendine teklif ett iler. Ara
yerde reka'beti ~icariye has1l ·oJdu.
VEHBt BEY (Nigde) - Rekabet yo~<tur.
REFET PASA (Devaml:a) - Sonra elbisc ve sai-
re pazarl1g1 mahre:n dlmiyor ve daima temamen a~1 k
oluyor. Bunun temamt ... Miisaade buyurunuz ~ imd i
Vehbi Beyin bir meselesi vard1r .. . E ld tticcar oldu-
gu hai~de Vehhi Bey bile aldanmJ!itJr. Muzaffer Bey.
isrninde bir ·zat, Vehbi Bey tecriibeli bir tiiccar ol•du-
gu haMe ant da aldatmt~t1r. Muzaffer Bey, b,izimle
de Vehbi Bey tarafmdan da bir kontrato ... elbiseyi
muayyen zamanlarda getirecek 'idi, muayyen zaman-
larda getirmemi~tir. Bunian arzdam maksad1m; kont-
rruts:t'l·ann ... bu mesele gayet dogTu'Ciur. Fakat Bcye·
fendi1er b1.1:Il'J,an ~apanlarm hemen hepis-i ... zai!.en da- Parasm1 emin bir surette muntazaman alan veren bir
ha ~i~i bitirmez-den evvcl b<ir 5ey yapam!yacagwt an-
1aml·~ olmakla 1stanbuJ!'a gitmi~, fstanbul'a yerl~mi§­
tir. Geyenlerde bir Wfenk meselcs·i kar~1smda kald1m.
Yirmi gi.in sonra haz1r dedi; otomobil bularnad1m.
Telgraf te!graf usti.ine; inebolu'da arayor... dedim selesi temin olunur ve bunun haricinde ... zaten Vehbi
dur un. Beru;m muteber zat1m ... o biiyiik. bir z~tt1r.
Vapurla gitmesi liizJmdtr vapura yeti~dirdim, bindir-
dim, tsta:nlbul'a gitti sakland1. Bu da ba~ka bir men-
fa:rut ...
========
381 - = = =
1337 C:2
KADRi BEY (Diya.nbekir) - 0 da bir meseledir.
REFET PASA (Devamla) - Simdi teminat me-
selesinde beyefendinin buyurdu:kl:a.n mesele dogrudur.
Onun lluymetin:i ~imdi trukdir etmi~ bulunuyoruz. Bi- .
ze seksen bin kat eloise taahhlit ettti. Kef,anete geliin-
ce ; biz b:r zengin hiikilmet d.egill'iz. Saga sola, oteki
bankaya, beriki bankaya ... ParamEz azd1r. Az para
ile kati ola.rak bize gelmesini istiyoruz. Talip s:ok-
tur, bankaya para koyuyoruz ... Param gaip olma-
yor, vak!it geyiyor. 0 a!iliim o zaman iti<ban m:allii&in-
den istifade ediyor. Ben pa.ray1 al1yorum, amma om
yerde otuz, k1rk k.eten kaytp.
Eger bir kay bin lira olsa muhtelif zevab koya-
y'un. Muhtelif zevattan birinden gelmezse birinden
gel'ir. Zab alilerinin buyurduklan gibi, fiili teminata
mecbur kald1.. .. meselesine gelince; Maliye Vekilinin.
bildirdikleri gibi, bir s:ok Ahmet, Mehmet efendiler
en kavi bir teminat olmak iizere ... ve biz hepim.iz
aldand1k. Meger bankanm mektubu itiban mali mek·
tubu imi~. Bu zatm 50 200 liraLk itiban var imi§.
Her tiiccar is:in bir itiban mali g15steriyor. Fakat ban·
kaya bir §ey vermiyor. Yani bizi de ... nihayet, onun
i.izerine bizi idare etmek istedi. Ba§ka mr zat onun
da vi.iliik oldu~mu anladtk. Nihayet ba:jka bir zat
bize dogrudan dogruya bankantn kefaletirt.i gosterdi.
Maliye Vekili Bey... am zat burada btra.ktJklan her
hangi bir mutemedin, bir zatm bize dogrudan dogru-
ya bir kefil , bankanm kefaletini gosterdi. Ve Maliye
Vekili Beyefendi onun i.izerine o zata... bu ise 80 000
kat elbisedir, oteki 40 000 kat elbise s:i.irlik s:tktt. Bun-
Jar... bir meseledir. Ba§ka bir ~ey degildir. Soma bu
mtibayaat meselesinde.... mi.ibadele edemiyoruz, eli·
mizde para ~ok olmad1gt is:in. Astl mesele para me·
selesidir. Meselenin asli para. Eger bol paramtz olsa
bunla;a ihtiyacm11z olmaz. ls tanbul'da biz de gider,
bizde mtibayaa ederiz. Fi:lhakika tiiccarlardan s:ogu-
nu da biisbi.itiin o vaziyete soktuk. Paralarmt vakti
zemanile veremedik. Alacaklan stirilncemede kaldt.
Her birisi Mlidafaai Milliyenin vaziyetini i~kiil etti.
tliccar herhalde daha fazla muamele istiy~r. Hatalar
vaki oldu. <;linki.i param1z yok, param1z az. Bunun
is:in geni~ mi.ibayaay1 do~rudan dogruya yapmak
cihetini tercih edemedik. Bundan sonra bu para me-
Beyin §eriki, kefalet ettigi zatm bize vaktiyle taah·
hUt edip de getiremedigi elbiseler var idi. Nitekim
bir mi.iddet gc9tikten sonra geldi m·uayene etme su-
retiyle.... bu elbiselerin , zannediyorum, oobe~ bin kat..t
 t: 100 :n . 10 .1337
da Antalya'dachr. Bu eib.iseler elimize . g~ti. __sonra
~ ·bin kat · ellbise daha bir .yerden miibayaa etti_!c.
Ontim"iiz<kki aym onuna kadar 37 bin kat elbi!enin
elimize geQeeegini... elbise emin olarak biliriz. Daha
on sekiz bin kat daha elimize g~ecek. Yekfinu 55 000
kat ola.cak. Bu on be~ yirrni gtin zarfmda, bunun ha-
ricinde, elbise meselesindeki vaziyetimiz budur. Bu-
nun haricinde beyefendinin buyurdugu bir mesele var.
Bu elbiseleri... b~l<.a bir heyet gondermi~iz.
Kaymakam Refet Bey elbise miibayaa etmek ic;in
gitmemi~tir ... Kaymakam Refet Bey hepin:izin anliya-
cagi vec;hile Franklen Biiyyonun ... daha iic; ki~i · bera-
berincte . gOti.inn~tiir. Orada dart ki~ilik bir heyet ha-
lindedir,
Sonra diger mesele Vehbi Beyin buyurdugu Mu-
zaffer Beye % 3 komisyon % 3,5 komisyon mesele-
si. Muzaffer Bey denilen zat Vehbi Beyin kefalet
eyledigi bir ·zattir. Bu Fransa'ya gitmi~tir, Fransa'da
dola~nu~t1r. A vans olarak verdigimiz · paray1 da uzun
boylu elinde tuttuktap. sonra giic; hal ile beFeket ver·
sin beyefendinin vesatetiyle o paray1 geri alabjldik.
D!zimle i§ gorecek kadar iyi bir ti.iccar ·degildir. Ge-
f(:nlerde Mi.idafaai Milliyeye matara vennek ir;in...
j'inni m&tal'a nu idi, ne ·idi? ... ' Hatta ·burada uzun
l!Zad.tya bahsoldu. Vehbi Beyefendinin ·bu matarala-
nn ·doiandmc!llk suretiyle tedarik edicrdigi ... ve di-
yorlar ki buradald · adarmrnz paray1 ·odemezse · sirkat
davas1 ikame edecegiz. ·oogrudan dogruya Ba~ku­
mandan Pa~aya mektubu vard1r. · Haric;teki vaziyeti
bu ·§ekildedir. Bu ·zat bize geldi . . Avrupa'da ban yer-
lerde bi.iyi.ik miktar silah, top falan falan diye gide-
yim size mi.ibayaa .. : tabii biz bunlar1 o vas1ta ile mi.i-
bayaa edemezdik. Avrupa'da silah tedarik etmek me-
seJ.esi kac;akc;Jkk meselesidir. Kac;akc;1 babasmm hay-
nna i§ yapmaz. Ticaret ic;in yapar. Bu zat bize geldi,
bana para verin dedi. Biz bu zata para vermedik.
Bu ' adama dedrk; git bu ~ak o~arak buldugun e~­
yayt goster, yerlerini ... onun elinde para vard1r. 0
mubayaa edebilecektir. Bu elbise ·meselesi degildir.
Eline bir ·rnektup veroik . Bu zatm size gosterecegi e§·
yayt gori.iniiz ... geliyorsa, fiyatlar1 hesabm1za geli-
yorsa mi.ibayaa eder.!rniz. Bu · zata dahi biz bilmerh
ne ·nispetinde komis)!Onculuk verirsiniz. Her komis-
yon ic;in yapttgJrniZ ~tir. Silah meselesi idi elbise de-
kifdir. f~te beyefend.iler i~irniz budur. Bir de[a · para-
rruzm bol -olmamas.t, ikincisi pazarlarm. ticarethane-
lerin bizim ic;in .serbest ohuamast ... vazifei ticariye-
sirri yapnuyan a'danu lstanbul'dan getirip tecziye et-
mek imkaru olmamas1; iic;iinc~i.i buradaki tiicca11larm
kafi derecede teminat gi:isterememesi... Asil mesele
- -382-
c: .1
bunl'ardtr. Bi.itiin bun.lara ratmen .bugiin, :hu 15 giin
i~erisinde vaktiyle bir kaza oJmasaydi .... mikyasta-.mu-
kavel:enameler yapmi~lard.lr. Bunla.r dogrudan .dogru-
ya elbise elirnize g~ektir ve ondan b~ka 80 bin
tak.unlik ... taahhiidi.imiiz vard.Ir. Bundan b~ka .ufak
tefek taahhtidlerimiz vard1r. · Daha ilerisioi isterseniz
200 bin taktmWc elbise ic;in i§irniz vardJr. Bu adam-
lar ic;inde ... Temmuz i~inde bir gtin levaZimat : dai-
resine gitmi~tim ... Bir o var, bir de ikincisi vardrr....
ileri hareketi vaki olmu~tur. Karahisar, Ki.itahya dti~­
man eline dii~tiigii · zamanda biz dahi ttaiya'daki mti-
messilimizin nazan dikkatini celbettik ... . Mukaveleye
raptedilmi} ve bi.itiin muamelesi ilcmal ediliyor. Sam-
sun'u ·nazar1 dikkate a~mz. Di.i~man oraya dogru iler-
lerse bu cihet nazan dikkate almmak icabeder. Bu
i~ar orada ... 1talyaru Antalya yerine Samsun Ban.ka-
sma ciro yaptmnak gibi bir zehaba ... Bunda bir al-
datma siyaseti olsa gerektir. istanbul'da ... aym on-
sekizinde hareket ederse bunun ... yaiih gelmek tize-
redir. Maruzatlm.tn heyeti umumiyesi bundan ibaret-
tir.
Binaenaleyh, beyefend.iler sjz bilirsiniz.
RIZA . BEY (tstanbul) -- Gerek Pa§a Hazretle-
rinin izahat1ndan ve ·gerek bu mese!e hakkmda vu-
kubulan tetkikatlffidan ~u netice 91ktyor ki -birtalum
zevat ile temas edili yor ve bugiine kadar rniisbet bir
suret de elde edilememi§tir. ·Bu da dogrudan -dogruya
mart iptidasmdan beri elbise tedariki hususunda ki
mesainin para olmamasmdan mii~kilata maruz kal-
mt~ ve binnetice yap1lan kontratolann vaktiyle ... "Bin-
netice yaptlgmuz mukavelenameye ve bugi.inki feci
vekayiin yard1mt ile... Ragbetini kesretmemesi bu ha-
disati boyle bugtine kadar stiriiklemi~ . Ordunun giy-
dirilememesi gibi feci bir vaziyet ic;inde btraknu~t>lr.
Mi.idafaai Miliiye Vekaleti hakikaten 195 bin nefe-
rin melbusat ve tec;hizati ·ic;in sene iptidasmdan iti-
baren mtiteaddid... Miidafaai Miliiye teklif ediyor,
'a mma hepsi ayn elbised.ir. 1talya'dan 75 bin takirnltk.
elbise ile yiiz bin taktm!Ik ... Miibayaasm1 bu heyete
emir versin. Bunlann bir kJsm1 benim istihzarat ko-
misyonunda bulundugum zamana bir k1snu ·da mart:·
tan sonraki zamana aittir. Bunlar gayet kati ve esash
~eylerdir. Fakat bu 80 bin kat elbiseden istifade ede-
bilmek ... Tedarik ve temin edip k1~ ic;erisinde -ordu-
sunu layikile giydirebilmesini temine 9al1~mak ben-
deniz.ce bu cihet mechuldiir ... Veyahut mukavele ak-
deden miiteahhidlerin esash teminat verernemesi gibi
birtaktm neticeler dolayiSlyle bu ikisi ... Yapilamama-
smi mucip olmu~tur. Mernleket dahilinde bir c;ok yer-
lerde tezgahlar yapml~lardtr ... Mi.isbet ve kati bir §ey
 t : 100 17 . 10 . 1337
d&nilemez. .:Hlh.a.la.:lra... tialya~n gelecek 30 bin .· kat
elbise -meseaidir. ~ Fa.kat ~rde tayyare getiren
bir ..dalf'er:in _lngilizJcrin . te¥Yik.atiyle bir kazaya ug-
ratnasi v.a.:k.as1 ..:nazan .di.kkate .al.uursa, bu e}bisele-
rin de ltalya'dan... Ve herhalde bir ay -:zarfmda bu
ihtiya~ ~emin . edilrni~ olur. Hirrbir zaman ordumuzu
giydi~k iyin bu . elbiselere rapt" ..kalp edemiyecegiz.
Bu itibarla ordumuzun bugi.inki gi.in<le en birinci ih-
tiyacatt kaputtur. K1sa yoldan !stanbul'dan celbedi-
Iecek kuma~larla kaput yap1p defi ihtiyay zarureti
kar~tsmdaytz. Son zarnanlarda baZJ milteahhitler bi.i-
yi.ik m~kyasta ... Buradaki ti.iccarlar fstanbul'daki bir-
takJm ti.iccarlann komisyoncusudur. Bunlar Anadolu
hi.ikfimetiyle bir mukavele yapabilirlerse... Bu suret-
Je arada gec;:inmek yolunu tutmu~ adamlardtr.... 1s-
tanbul'dan tanJdJgJm bir zatm, ki, evvelve zabit idi,
seksen bin yift !ngiliz fotini yaptJrmagt mi.iteahhit
idi .. Be§ altt liral1k fotinler iken 330 kuru~a teklif ve
317 kuru§ i.izerinden karar verilmi§, seksen bin ta-
klm ... dedik ki, Antalya'dan ~JkaramJyacagJz, onlan
geri alJru:r.... Kefaleti maliye gosteremiyor. LevaZI·
matt UJilUliliye da:iresiyJe... Bir taraftan bu ihtiyactru
temin etmek iyin bu filiyati akamete di.icar etmek,
ona rnuk.abil .malzemei -iptidaiyeyi _ge_tirerek , totin
ha.ZJrlay_lp... Son yap!lan mukavelede 1stanbul'dan
elbise getirecegine _nazaren bunun istihzarata ba~ la­
ID.l§, bu...mi.inasebetle 1stanbul'da bir aldatma t~ki!at1
mevcuttur. ..Bunlar Anadolu Hillci.imetinin ihtiyacatm1
akamete ugratmak i~in 1stanbul'da mi.iteaddit acan-
talar yaprru~tJr. Gerek melbusat ve techiza:t i~in ora-
da. .. dogrudan dogruya ordunun muhtay oldugu ...
Ve binnetice mi.izakereler aym zamanda Anadolu
Hi.iki.imetinin ihtiyacmt ogreniyorlar ve bu suretle
Anadolu'ya ge~en adarnlarla kontrato akd e tmi~ler­
dir. !stanbul'dar, sureti katiyede aldJgJm malumata
gore !stanbul'da yirmi bin tak1m stok elbise kalmi§·
t1r. Bugi.in burada belki sek iz ticaret grupu vard1r, ki
hepisi Mi.idafaai Mi!Jiye ile mi.iteaddit mukaveleler
yapmi§ ve tekrar italya'ya memur... Ve Mi.idafaai
Milliye Suat Beyle ve daha bir ~ok zevat iJe ayru yir-
mi bin tak1m i.izerinde .. Ve binnetice hie;: biri yaplla-
mami§tl . En son yap!lan seksen bin takim elbise mu-
kavetesin·in 4 ay mi.iddeti oldugu ic;:in belki Avrupa'
dan tedarik ediliyor. Miidafaai Milliyenin ' bu mese-
Jeyi daha yazdan temin ve tedarik etmesi lazrmd.Jr.
~di netice olarak bu meselede · soyliyebilecegirn ~ ·
dur ki en k.Isa tarihten §tmdiye kadar mevcut muka·
velatt keenlemyekfin addetmelidir. Andan sonra en
klsa tarik ile ·b:ir ay zarfmda ~rdunun kaputunu te-
min etmelidir. Memleket dahilinde esas olarak bugiin
-383 -
C:2
dahi ordunun ilbas1 iyin mevcut olan tezgahlart si.i·
ratle haJi faaliyete getirmek de icabeder... Ordumu-
zun muhtac;: oldugu kaput ·ise c;:ok ~kt ard a degildir.
Yap1Ian mukavelata istinaden ordumuzun geyinmek
meselesi i.izerinde soz soylenemez. Bu kadar teminat
verildi.kten sonra tilccar bunlan getirmek m ecburiye-
tindedir. Fakat bu elbiseJer gelmiyecektir. Q.inki .! s-
tanbul'da elbise oldugunu iddia edenler sureti kati-
yede yamhyorlar. Binaenaleyh, bu k1§hk elbise or-
dunun ihtiyacm1 temin ederniyecektir. Maamafih
gelmi§ olmas1 da bi.iyilk bir faidedir. Simdiye kadar
ordunun ihtiyat elbisebi olmamast fena neticeler ver-
mi~tir. Binaenaleyh, bunu yapmak bUyUk bir faide-
dir ve en. k1sa yoldan ordunun kaputunu tern in etmek
laztmdir. 9ld1r meselesi buradan arzettigim §ekilde-
dir. .. Adet mahruti c;:ad1r yapUk ve aym suretle bu c;:a-
dlflar yine yapllabiliyor. Levazm1 bir ay evvel te~eb·
biisatta bulunmu~. fakat tediyatm vaktinde yapilma-
masmdan ve geyen seneden oradak i yad1r milltezim-
lerinin _20 bin lira ... Bu c;:ad.Jrlara rekabet edilmi§ ~m­
di dogrudan dogruya bu yirmi bin lira verilmelidir.
Her ~eye terciban bu c;:ad.Jrlar yapwyor.
HAMD1 _BEY (1zmit) - Kastamonu ~daki c;:ad.Jr-
lar bile miinaka~ a yap1lrru§ ve sui is.tiymal olmu~ .
REFET PASA MUDAFAAt M1LLlYE VEKi·
Lt (lnnir) - Miinaka§a dogrudan dt;>gruya talibin
taaddi.iiJe kaimdir. Kastamonu'da dogrudan dogruya
iirnillerin heye.ti umumiyesi bu c;:adlflarm .imali iyin
beslenmi~tir. Ortada yalmz bir mUteahhit vardtr. MU-
naka§a ilamna mahal yoktur. Fazla talip mevcut ol-
sa mUnaka§a dogrudur. Fakat bu §ekilde mi.inaka§a
olamaz ve bu gayri kabili inkard.Jr. Milnakasa fabrika-
larda olur, fabrikalar da mi.iteaddit olur. Melbusat
hakkmdaki maruzattm bundan ibarettir.
Ordunun bu meyanda fotin meseJesi scksen bin
taktmtn mi.inakasas1 i.izerine fena bir ~ekil alml§tlr.
Simdi hakikaten ordu fotinsiz kalmak mec buriyeti
kar§1S1ndad1r. Fakat yalo1Z tekalifi milliye suretiylc
ki.illiyetli rniktarda yank Mi.idafaai Milliye Vekaletinin
eline gec;:mi§tir. Fotin yoktur. Mi.idafaai Mi!Jiyc Veka -
Jeti bu s1rada vakcta ve gon tedarik e.debilirse bu iki
ay zarfmda fotioini yapabilir ve yapabiJirse memle-
ket iyin yok §ayam te~ekkiir bir §eydir. Yalmz vaketa
ve kosele de yoktur. Bunun k1smen memleketten ve
lusmen 1stanbul'.dan celbi suretiyle temini miimki.indi.ir.
Yani --herhalde gank mevcuttur. Fotin de y<rpmalt -
d.Jr. Simdi i~e vaziyeti hakkmda di.i§i.indi.igi.im §ey,
ia§e meselesi Eski§ehir'in sukutundan sonra fena bir
§ekil almi§tlr. Mi.inakasa suretiy1e ve mi.iteahhitler va-
sttasiyle ordunun elinde bir kay :ayhk mevadd1 ia~e
 f : 101'} 27 . 10 . 1337
bulunuyor idi ve bilhassa Eski~ehir'deki fabrikalar
ekmeklik unun temininde orduya biiytik menfaat te-
min ediyordu. Ordu Ankara'dan ia~e edilecegi zaman
tabiatiyle alakadar olanlar bilhassa o SJrada devletin
kudreti maliyesindeki §ayam dikkat bir surette mev-
cut olan zaaf tekalifi milliye emirlerinin mevkii fiile
vazmt mecbur etmi~tir. TekaLifi milliye suretiyle bu-
giine kadar ge<;inmi~tir. Fakat sonra atide arz edecegim
mkat dahilinde edilememesine kailim. Tekalifi mil-
liye olarak mliltezimlerden ytizde kirk nisbetinde all-
nan hububat ~ayan1 dikkattir. <;i.inkU bunun haricin:-
de be~ yliz istanbul kilesi hasilat vcrecegi yoktur. Yal-
niZ Konya'da ve Adana'da. haydi Adana elimizde de-
gildi ... Dogrudan ctogruya istinat edeccgimiz mlilte-
zimlerin ii5af hakkmda a~ar malt olan kismm ylizdc
ktrkidir. Bunun hakkmda bendeniz tetkikat yapt1m. Bu
devletin mahsulatmm mutavassJl seneleri (250) mil-
yon kilo. llu seneki gibi 300 milyon kiloya balig
olan scnelerd ir. Vilayali ~:1;·kiy-ode bol degildir.
OS~1AN BEY (Lazistan) - Viliiyat1 ~arkiyc ile
Aymtap . Eski5chir, KUtallya yiiz bin kilo olar:J.~ bcn-
deniz kabul ediyorum. Bu sene her ycrde hububat iyi -
dir. VilayatJ saire 200 mil yo n kilo a~ar \'Cnni5tir. i¥1ik-
tan a~ar 200 milyon kilo olduguna 11Q.Zaran tekal ifi
milliye russesi scksen miiyona balig olma&l lazim-
dir. Almabilen tekalifi mi iiiye miktan yirmi Ia yir-
mi be~ milyondan fazla degil. Halbuki te!< i\ lifi mil -
liye memleketin mkat1 muhtelifcsinden... Filhakika
Elcezire merkez ordusu ia F i de .. En ziyade i:;ti:,ia k:H
ya~an, bugi.in ga;ple temerkliz eden ordudur. Bu or-
dunun ihtiyacma muktazi hubub<~. tm d;,~cudan dogru-
ya seksen milyona balig o!an ... Anl-..,ra ve Ak~chir
civannda temerkli.<: ettirmek kabil midir? Ele ~C\' .:ek
miktar herhalde (50) milyonu g~:<rmeye::-e kt ir. H atta
Kon yanm o bi.iyi.ik anbarlanm nazan dikkalc aldignn
halde bugday ve arpa ve ordunun insan ve ha y\'anatt
azami ne kadar zaman ... Benucni7ce bir bu9uk ay,
iki ay. Mlitebaki zamanlar i«in tt·kalifi milliy e d~n is-
tifadeye imkan yoksa bu hububat cger te;namiyle alm-
mt~ ise ya anbaria.rda ,·cya suveri saire ile a~ar h<l.k-
kmda oldugu gibi sattlc..cak!Ir. Z atcn tek!Hifi miiliye-
nin ytizde doksam mli!tezirnlerdt:n almd1gma gore
binnetice mUltezirnlerin hesabatma mahsup edilrnek
suretiyle nakil mecburiyeti varcl1. Bunun i;i n yap1lacak
~ey mii.ltezimlerden esmamm altp dogrudan dogruya
orduya vermek suretiyle erzakmt temine mecbur et-
mek. Halbuki tckii.lifi milliye var diJ•e ordu hi9 bir
§ey mlibayaa etmez ve surcti kat iycde ordunun bugU n
ihtiyat erzag1 yoktur. Simdi bugiin bu meselede Mcc-
lisi Alinin neticelendi reccgi nokta. or.dunun gerek mel-
-384-
C:Z
busat, gerekse techizat ve gerekse i~esini temin ile pa-
ra tedariki meselesinin istihsalidir. Simdi Maltye Vekili
beyefendi R efet P~anm ordunun melbusatm1 ve sene
nihayetine kadar ia~eye miitealli . ewa bedelini vere-
cekler midir?
ARjF BEY (Konya) - Hesabt yanlt~ yaptyorsu-
nuz; vilii.yetlerde on haza vard1r, otuz milyon veriyor.
OSMAN BEY (Devamla) - Sonra ayniyat mese-
lc;:si. Eger ayniyat veren kazalar denize yakm kazalar
ise bunlardan istifade edilebilir. Fakat ~imendifer gii-
zergilhma uzak kazalar ise bunlart bilmiyorum. Yir-
mi milyon versin. Maksat ordunun temini ia~esf mese-
.lesidir. lle~denizin tekalifi milliye hakktnda soyledigim
sureti katiyedc istifade yoktur, varsa da azd1r. Bun-
Jar eger uzak yerlerde ise nakledilemez ve ordu da is-
tifade edemez. <;UnkU mesafe uzakttr. Bu usulden fe-
ragat etmelidir. Memleket dahilinde hububat yoktur.
Mesele isiifade etmektir. Dogrudan dogruya parasm1
orduya v rrnelidir, ordu mlibayaa etmelidir. Simdi
]v!Lidafaai. .1illiyc Vekaleti ordunun melbusat.Jnt sii-
ratle temin cdecekler ve aym zarnanda ordunun mul\
tay oldugu ia~esini temin i<;in... ctice olarak ben-
C:cnizin gon.iiigUm noksan para meselesidir. Meclisi
ali meseleyi noktadan ilalletmelidir. Bu mesele halle-
C:!lirse ordunun mclbusat meselesi de halledilmi~ olur.
Para meselesi halledilmezse R efct Pa~a Hazretleri
degi l kimse i§in i9inden ytkamaz. Laz1m gelen parayt
k~ti en vc muntazaman, atalet gostermeksizin vere-
cekrniyiz?.
\'E;mi [f'ENDt (Konya) - Efendiler, ben
uzun soy!emeyeceg im. Su harbe ba~lamadan evvel
ta;·a!'m1I zda '1 cephey giden heyet gclip malumat verdi .
idi . .:\ta!iye Vckili para veriniz, vereyim der. MUdafaai
.~illiye Vekilini miiahaze etsen ol matara yok. kasa -
tura yok, der. H eyet size izahat verdikten sonra
Ankara mUfti i, bcleriyesi ka :J.tura, matara ve yaptir-
mak i<rin <rilingirleri toplad1. i.idafaai Milliye Veka-
let inin leva7!ITiati umumiye daircsi kabiliyetsiz ve eh-
Eyetsi;:dir. 'cclei1 bir ccza gormUyor? Ankara bele -
diyesi kasatura yapt1racak olduktan sonra bu millet bu
levaL:mi neden besliyor? Eger ehliyet ve kabiliyeti var-
da istimal e!memi} ise, aym hatad1r.
ictare ne ic;in tecziye edilmedi? Simdi Mudafaa1
MiJliye Vekili Pa§a Hazretleri makamma gelmezden
evvel bu hal oylc devam etmi~ idi. Makamma gel-
dikten sonra Levaz1matt Umumiye Reisini neye ora-
dan ylkarmad1, idareye neden bir iotizarn verilmed1~
Ben yallmz bu sualleri sormak Uzere buraya gel-
dim.
 i : 100 27 • 10 . 1337
REFET PASA MUDAFAAi MiLLiYE VEKiLi
(lzrnir) - Arkada~lar, dlinyada ·yoktan var etmek
ancak Allah'a mahsustur. Bu his: birimizin kan de-
gildir. Ben Mlidafaai Milliye Vekili olduktan sonra
biraz bir §ey yapabildimse o da ancak tekalifi mil-
liyenin akJttJgl membadan istifade ettim. Onlan ka-
bili istifade bir hale koydum. Ondan sonra istop
dedim, durdum.
Hoca Efendi Hazretleri buyurJular; levaz1 mm
kabiliyeti ve ehliyeti var da istimal etmiyorsa nir;:in
mesul edilmiyor? ... Bunu mUfti, belediye reisi yaptl.
• eye levaz1m reisi yapmad1?... Hay1r: Efencli Haz-
retleri orada aldamyorlar. Miifti ile Belediye Reisinin
yaptlklan, tekalifi milliye kom i yonuna men u biy t-
leri sebebiyle Jevaz1111att harbiyei bizatihi tesellu m
ve tedarik etmeleridir. Tek5.1ifi milliye komisyonJan-
nm i$e ba§lamas1: lktisat Vekiilelinio <;:ekirgeleri pak-
lemek uzere ambarlarda saklat!Jgl r;:inkolan ald1k,
. ar$1da n Jehim tedarik etlik , matara yaplik ve mata-
ralar da levaz•mat1 Umumiyen in. dogradan dogruya
ievaz1mat Daircsinin toplacilf\1 amele il edir. Sl.ingi.i
. e cle i de aynen boyledir. Bir ~ey var. i ktisat Ve-
. :..tcti memurlan esasen benim ambar mcmurlan de-
gildi ki bizim emrimizde i§ yapsmlar. Le\'aZm1ah
·mumiyeni n kabiliyctini J:ifla C'nl?tacak dcgil im. 0
Levaz1mat1 Umumiye, ki bural.lan hareket eden i.ir;:
bin ki§iye ambarmda elbi5e olmad1g1 halde elbi e
diktirip gonderdi . Burada bin iki yuz <;ift "" :. :-ab1
1karacak bir imalathane vi.icuda getirdi. 0 I c· azl-
matl Umumiye ki ortada fol yok, yumurta yok iken
teneke bulunca ycvmiye 500 111ataray1 tem in etti.
Orta yerde keodi ine tekalifi mil!iyenio verdi~i clbi-
eleri derakap, elindc cvvelden haz1rilg1 olmadJgl hal -
de yevmiye iki bin, ii<; bin tak1m yapt1rmaga mu af-
fak oldu, yevmiye bin iki yiiz ayakkab1 r;:•karmaga
111uvaf1k oldu ve yine derakap burada yuz bin ki~i
i9i n un yapmaga 111uvaffak oldu. Bunlan yapan As-
·eri Levazun daireleri idi. Herhalde bir kabiliyet var-
d•r.
OSMAN BEY (Uzistan) - Bunlara b:rer istildal
mada!yast veriJmeli.
HOCA ESAT EFENDl (Aydm) - Bu imalatha-
neler Muzaffer Beyin zamanmda 1111 oldu, acaba ev-
velden var 1111 idi? Her arkada~ bunun aleyhinJe bu-
lundugu ve idaresizligi ~ayialan deveran ettigi halde,
bu bulunmaz Hind kuma~• mld1r, nedir? Tebdiline
miisaade edilmiyor. Eyiligi, fenal1gt burada hcyeti
umumiyemizin gozli onlindedir.
REFET PASA (Devamla) - Levaz•matt unlllmi-
yede kusur varsa bir madde gostert:rek ~ikiiyet edil-
-385-
<.::2
meli ve dogrudan dogruya bana ail olmahdir. Eger
bir kabiliyet izlik varsa beni tecziye ediniz. yapt•rrru-
yor>am bcnim kabiliyet izligimdir. Sizden ben madde
ta iniyle benim tecziyemi rica ederim.
t-r .. FiT EFf:','D i (1:\::lr~·.:-hir) - Bir ~ey sorabilir
miyirn?
HI\ r BC\:iR IT 1\:Di (Konya) - Seksen ku-
ru~:t J..ontr:1t oltmu r il:en, her il-.i taraf1n itimat, ban-
kad::n k'1;!n:ot ve itimat gt)slt:: m::~i ltizm1d1. Yani
m::\..:t•t o 1d.:;;1.1 h3.ldc le\ az1m ncd ,_ n aldanth? Bu bir
hata, on bin kisinin ollimi.ine sdJcp oldu .
RE ·ET P SA (Devamla) - Bi:>ylc kontrat ve
tcminatta lcvazJmah umumi yc bir ~cy ziyan etmemi5-
tir. Simdi CC\'ap vereyim; dedigi m gibi. lcva7Jmah
umumiyenin bunda zaran yoktur. Orta yere ben tes-
rian lilma~l 1\ba bana ~abuk getirse idi ... Erte<;i glinli
bunu degi tirdim.
l\t .. FiT CfEt ·ot (K.1r~chir) - 0 adam buraya
gcldi Heyeti Cdi!:yc h~bcr verdi. Ont!an sonra mata-
ra pp:lm;\~a b:J,h:nd!, bu) .nl•;i:l~ . Daha C\ \'el y::pll-
s:t olmaz 1111 idi? ...
i ki;1~.i sualim: bu Lc\, 1.1111 Rci,..j larafmdan emir
verildi mi. umuma It: .rnil ~.ti mi? L·~.:J.t ~tok kclimc.:-
sinin tefsirinde b:Jkl.al JuU.:.n1nJa!,j bir J;:yye ~ekc­
rc , ·a nn 1)'3 kadar almml'illr. B.;nim ctl,:,ndcki kip
11titt da:1! ylizd~ k1rk1 Hukum tinJ1r. Bu emirkr ,
tarzda yazild1, bu tarzda yap:ld1. Yani her ~cyi n y..;,_
de k1rkt a!mmas1 esast1r. (Bir m:.id ;•h;tle)
Efenc.li, ml.isaatl~ b:.:yurunuz, biz mcseleyi cfu~iin­
dLiglimuz zaman ;.;LC:Iginiz ~~kli ttrcih ettik. Ondan
s nra u[aklann elindekini almamay1 ondan sonra ter-
cih ettik. Binacnalcyh, e as mcsele ordunun ihtiyact
azald!klan, Sakarya muharebesini lcmin cttikten son-
ra alrnamak tercih olundu, Yli7de k1rktan fazla da
allik. Ankara , Kanglfl cihetlerinde halk nesi varsa
verdi. Halbuki her ~cyin her nc suretle olursa olsun
yUzde k 1rkmm almma 1111 tervi<; etmi$ idik.
llACf TEVFiK r ·Umi tK1ngin) - Sualltr
gayri mu l<a nJ soruluyor. Biraz te..:hhlir ctsin, iki
gun sonra o l-;a daha iyi olur.
H'.. SEYI AVNi BEY (Erwrum) - Bu istizah
mtdtr? Efend im Reis B.:y mesdcyi hallediniz. Bcn-
denizce Divam Riyasel yani15 yapmt~t1r.
REiS - Hliseyin Avni Bev mlisaade buyurun,
:Meclis karar verdi.
ABiD! t DEY (Uizi tan) - Muhterem arkada~­
lar, arkada !ar bir \'Ok zevat1 dinledim. Bunun r;:arc-
sini bulmak, tekftlifi milliyc ik kdarik . ·di lmek sure-
 t : 100 %7 • te . 1337
tiy}e ~. Tedarik. edilen veAit .IDm geridedir,
hem nafil.e besleniyor. 1Jeriye katiyen i§ gt)nniyecek-
tir. P~a Hazretleri soyliiyorlar, ahru~lar, fakat para-
smt verrni~ler. Vehbi Efendinin dedigi gibi, daha ev-
vel yapJlmal1 idi. Arkad$r, Polisler her eve giri-
yor, ~i~eniz var nu cepheye gidecek diyor. Rica ede-
rim bir yaz mevsiminde bir Levazunatl Umurniye
Reisi bir mataray1, bir suyu di.i§tinemiyecek olur ise,
artlk ben boyle Levaz1mJ, boyle Levaz1m Reisinl ka-
tlyen kabul etmiyecegim.
Pa§a Hazretleri diyorlar ki bu, tevattirdtir, hi.ikmti
yoktur. (Oyle de oisa bu vaziyete dii§en insan vazi-
feden 9ekilir.) (I) Herkes aleyhindedir. Kumandan,
kendisine istifa edin eder. Diyorlar ki, bu gelire
b.izlim her ~izi gorecek. Bendeniz de askerim, ilk
ordudan gelrligim zaman dediler ki , haben:niz var
rru? Refet Pa.~a Mildafaai M iff·Jiye Vekili oluyor. Bak-
tim levazimda herkes tas1 tara~ toplam1~ . Yaumz
hakikaten Muzaffer dah(l. kavi yerle§li. Boyle bir me-
tanct ki «'beton »·· Bunun is;in bi.raz ... Pa~a Hazretleni
maatteessi.if... geri ald1m, Tekrar ma.atteessiif bir ay,
·}ki ay sonra geJdiler.
OSMAN FEVZt EFENDt (Erz incan) - Efen-
dim, Ah R1za Bey kaffei hakayik.i nazan alinize vaz
etw. Dendeniz yal1mz ona bir ~ey iJave etmek i te-
rim. 1stanbul'dan gelmesi miimkin olan ~ayaklardan,
dah ili emtiadan tedarik edilebi'lecek. olanmdan tirl'.t-
le tedarik ... M<l!lumu aliniz, ~!mdi ~u mticahedemiz
bir har bi ~itai devresine giriyor. Ona gore vaktinden
evvel hareket lazundJr. t~ iti:liyor ki dii~man 9ekildigi
(1) Parentez irindeki kelimeler tarafm1dan ek-
lendi. M. Onver..
....>·--•1!!!11!!!1>-a-< ee---..c....
- 386 ---
C: 1
yerde 1!ahriba.t yapryor. KoyJm bedmedip ~ -enka-
znn ahp gOWriiyorm~. Biz rise hali ~ miarik
edemedik. Ya!hmz yachrda ~n asker bannabltecek
mi? &iiemiyorum. Buratara Pasa Hazret!l'e~ill!in naza-
n di.k!J<;atini oetbederirn. Bunun i9-in evvel beevvel ne
yapmak •11izrmsa ~ila tebr yapJ.lmah. Ne fedakirhk
yapmalk •JazimSa rn iltet ha2Jrdrr. Blbisesclik yii.ziln-
den acaba k1~'iil asker mahvii telef olmaz m1? Allah
muhafaza buyursun. Yabmz soguk i9in, riifekayt ki-
ramdan birisi buyurdular ki a.skerin soguga k~1 ta-
haffuzu temin edUecek mi? &irta!am mahzenler, zi-
riizeminler tedarikine neden muhta9 olunuyor? Bi-
zim i9!n ~ ttedbir 'laz1m ve e'lzemdir, yad1r tedarik·i.
Her neye mtitevekk,if 1se <bjr an evvel terrun ed·ilme-
lid ir. Biz bUI!l'lara muhtay degil m iyiz? Buralanm
sua! OOiyorum, beyan buyursun:lar.
OSMAN BEY (Lazistan) - Efendim, ta'k.r.irimin
bu kadar uzayacagm1 hi9 tahmin etmezdim. Mese1e
bir hasbihal meselesi idi ki -tm §ek'le girdi . .Simdi bu-
nun altmdan y:lkmak kabil degildir. Miidafaai Milli-
ye Vekil i Pa~a Hazretleni ba.zJ rukatt mlidafaa edi-
yorlar. Biz de onun tenkidatm1 yapt.Jk. Mesele esa-
sen para meselesidir. Maliye VekiJ.inin beyanat1m d!in-
lememi~tir. Miiza.kere mecraYJ. salime girsin. Miida-
faai Miliiye Vekili; para verirsen:iz ben onu bir aya
kadar yaparon derse para bwmak bizim vazifemiz-
dir.
REtS - !stizah, malumu aliniz devam ediyor.
Daha devam edecek ise bir arkada.5 daha soz almJ§ -
tlr. !sterseniz va:kt1 ahara talik edeJim. (Giiritltti, bu-
nu re'sen riyaset dahi yapabilir, vakt1 aha!'a sada:la-
n ). Cumartesi i9tima edilmek iizere celseyi tatil edi-
yorum ,
DEVRE 1 C ! L T: 2 1QI1MA: 2

1-,. B. M. lVI.
Gizli Celse Zabitlari
---·-----
29 E kim 1337 (1921)

____. __
Miindr:!recat
Sayfa
l. - ZAPTI SABJK J I LASA. £ 388:389
2.: - I STiZAHLA R 389
J. - Orthi'lllll! ilhav .·c ia~ csi hakklllda
L cizistan 1\ f C'b lllll Oli!IW! 1 ;ey w· riijckamun
,' !~J iye ve Miidaf<~u i Milli:, e Vckilferindcn is-
tizah takriri. 389:-103
]. - A ,-ayi}' l 'e emniyr l i clahiliye lwkkm-
cl,l Lci::.i.\lan .I!C'!Jll\ 11 0 .1111 ' 111 /Jeyin Dahiliye
Vei.ilinde n i.11i::.ah takriri. -103:409
J. --- \fer/,.c<, Orcfu,·u t.; umunclmu urct-
tin Pa)a haf..,\111da Dahiliyc· Vc kilinden i1tizah . .J03:.JOIJ

-- --..~--

Cilt 13

I ul nd iniklit, 1 nc vc 2 nci Cclsclcr

.-.
 t 101 29 . 10 . t337 c

YOZ BiRlNCl JN!KAT

29 Te~rinievvei 133 7 Cumartesi

Bir!nci Celse

REiS : Hasan Fchmi Beoyefendi

KAl'iPLER :

REiS - (else kU~at olundu. Zapt1 sabtk hulasast okuna.::ak.

I. - ZAPTf SABIK HULASASI

izahat ve irad ed:Jen mi.iteferr;k suallere c<!vap ver-

d.ler. Soz alan uvatm vokluguna ve va.ktin a(J..:m
27 Te,rlini.:vvel 1337 P er~embe
mfu.aa:des i n~ mebni cumartesi gi.inU devam edilme
i Ki "Ci CELSE i.it re cclseJye ~~:hayet verildi.
Reis Katip
Bir:m.:i Reis,·ekili Hasa n Fehmi Beyefend ini n tah-
Hasan Fehmi Mu}
tl ,·:yasNI'crinde b:I:n:kad aleh:nfiJ•at reye vazt !eklif
Mahmut Sait
olun>an m:;.vaddan orduya ait melbusat ve tey:hizat
,., ia72 ha k kmda Uizi tan ~1c•b usu Osman Beyle on LOTFj BEY (Malatya) - On be.~ refiki denm 1~
b-~ ren~:n.:n ·takrirler'i reyc.; \'<!Zolunarak' bu bapta H .. SEYi AV i BEY (Erzurum) - istizar
h:tfi ceLe akcli cks.:: 'y ~i.e! kabul olundu. Ma l:)~ ve MUdafaa i Mill iye Vekaletlerinden mi.i~t ­
r~...k yaptlmt~ttr. Takri ikisine aittir. (Okunsun sesler
Dah :J::y~ Vt> k:li B.ycfe,ncLin:n emn•:yet VC a ayi~e
mliC!all:.k i ::znh takr: r: n'n hafi cclscde mlina >ka~ast REiS - Tc.k1•ini oku•tuyorum. dinJti yel im. (Ta'kr,-
t~l:zi'iEi re) e \'azc'un<'rak c~S-i :yeti- tas,·: p ecJ:Idi. Ba - cku nd ti)
d .hu m :!cn~h t:tb'tanm maa~ alamama·:-a rt e;;ba.b tna REIS - 13u ayn bir meseledj r.
ctair Bo!u M.•bu;u Tuna.li Hilmi B<'yin sua! ta'krir<:l.:
EM iN BEY (Esk1i~ehir) - Ayn ayn degild tr
M c.: ilk a 0 1'dusu Ku:1;:tndan1 Nurt·tt:n Pa ~a hak'k mda
(:vii.iT::Lreye b a~! arna'dik sesleri)
Lf\z:stan 1ebusu z:ya Hur~'t B;:y ve rlifekastntn tJ,k-
rirldi nin dJ.hi c_!,~i hafiy~ rulinamr :ne ithal.::n mi.i- HAKK 1 HAI\1Di BEY (Sinop) - Orta yerde b-
z:t.kl'i\. <:i cLcr:r.tl.: bbu! olundu. Kayseri'yc azimct t~kl:r \:tr. T eikLf h:::tti zati!l'de ist1izah olara:k yaptlmJ~

v.: avd.:t ey!ey;::n any1 k.;rama ait harcirahlara mi.ite- t1·. Tal~;i h e~ ik :3i ha•kkmdad1r. Maniye vekil'i, Ba•
d::."r D :van 1 R iya~~· ttcn Hey~ti Umumiyeyc mevdu kuman:hn v~· ya MLid•afaai Mi!J iye vetk>i-li ve her k ,~
t:::o<r r;:;ye var.d.lerek ml.izak•eren•;n hafi olmas1 ka- i>~ meyda na vrkaca'kttr. istizaha cevap vere:.:tlkJerd-
bul eJ.!rn::-::F. BTlh are zap!t sabtk hulasas1 k1raatle H e.~ b'ri ivin ayn ayn k•arar vermey.e li.izum yo'ktu·

ayn~n kabul eu:ldi. 0 _: !11an Nuri Be·y!n mari.ilZ'iki r Muz :;.ker~ te!Hif i.izet•: ne ccryan ediyor. B'na:enaleyo.

t·:•lkrl:ri olkun:lu. Mumailt::yh takririnin esbab1 nwc•ibe- z •.J·.:na m::-nin bu sur;:.tfe tashih·i ni tekl·i f ed'er(m .
s· m: clair izahat wn.li ve \1 ecLsin saJa.h•iy<"ti ina·i ye i REiS - Efendim. lclk~if h<tk•ktnd'a'ki n~ktai n:ua-
ha;:l b.~.: ha l1Jhal sJJ:d:nc!e m:.it:a.kere icrast nt. yi.it:Jc ne.J:r?
kii'k radd.:.,•i nJ.ki l~·ka!.fi m:lliy,nin nc m:ktar cem- HOSEYi AVNi BEY (Erzurum) - I 'llizalw
l';L:Jt ·~ .I.J;ini. ordu k\'il;zrtt ve ilba-;Jna ne derece me-
dJrJ o 1tlugunu. lllLJtcahh:tfae ihalc mucun.~lcsi ne a:t
izahal i~asm1, M~clisin tenvir ediln-ii:sini Sltal ve it- YAHYA GALiP BEY ( Ktr~ ::hir)
yan eyle-di. T ak1•ir;n pk J:ne vc usulli mi.it:ak.:rcye mu- thn '·:J. hzah olunsun ..
L-.J'~:k it:razat d:::rm •yan olunmas1 ve Osnnn B..::y REiS - Efendim, bunlar mUzakcreye aittir.
t~l.;!•:r:n•' n is·tf:zaht mutazammm oldug:Jnu ifade etme- y-::1izc arzed.:yorum. Zapt1 sa.bt•k hi.ifasastnl tash:ih v~ ­
~: liz.: ;:n~ reyc v~z:ed:ICi~:-: i~tit.•th ck,criy:::l.: h.ahul h 'lc rcyin:zc koyacag 1m . Fak-att ne suretle olaca'k.t1r?
n!Jdi. 1liJafaai IV!ill.y..: V1 kili Rcf.!t P~~a Hatre!· MUSTAFA KEMAL BEY (5rtugrul) - Zap tt~

kt i orJunun ia~esine. n~dbusatma ,.e taahhuclatl da ir n..:r ..:s1 tashih oluna~:aklir?

-388-
 J : 101 29 . 10 . 1337
MUSA KAZlM EFEND[ (Konya) - Dl.in!kU
takrir reye konuldu. Bu husus.ta miiza'kere cel'y'an
e~m : ~ de~il dir. Mllza'kere ediien hususat omt ilave
edi•lmclid'i r. Muzak.ere ayilmak liiztm gelirse a·ynt ol-
mali.
VEHBi EFE Dj (Kare.si) - Mlizakere ceryamna
liizum yok. Bu. zaptt sab1k hul1l.sasJdJr. Miizakere na-
stl ce!'ey'an etmi~ ise oyl'ed•i r. Bugiln yeni·d en kara:r
vedwekse veyahut dilo'kcil milza.k'ere ilkmal edileceik-
se o ba. k·a m ~ hldir. Milzak•er<."'l:in ceryanmt taJsll'ih
edtJEim. Fakat dlinkil milzak•e t·eyi hlilasa edeillim.
HOSEYIN .AVNi BEY (Erzurum) - Efend'im,
maruzattmt anlatamad1m.
Ta~ri ·rde i' i zata.n bahseWilm!i ~tir. Ha.sbthal tar-
zmcla soru:m.t~l bilahire ·is·Viz:a ha kaJ·be!dilmi Zabtt-
ta d.iy:or ki. Pa~a Hazrelleri i tizah t kabu l eNiter.
2. - iSTi ~-~AHLAR
1. - Ordu'nun ilbas ye iayesi haklwula Lcizistw1 b:r aJ'kaua~mliZ diger bir ~eyi somyor. H.albuki bun·
Mebu.w Osman Bey \'e riijekastrtlll Maliye vc Mii ·
dafaai Mi!!i yer Vcki!ferind cn istiz ah takriri.
REiS - i t;z;a h Uzerind~k'i dUnku mliLakererere
d.:vam ediyoruz. Soz Abidin Bey: n. Buyurun Efen-
d im.
ABiDi' BEY (Lati;;Lan) - Bend'enizce Heye'li
V.;k.ilen:n h.y b:ris'nden boyle bir isbizah yap1lmas1
13 avvur cd:!miyordu. Simdi mescle istizah ve adomi , o!Jugumuz mektuplardan bunlan anltyorum. (GUrlil-
i<.~; Lah 111 s,lesi u~gduir. B gUn yeni bir haber aldtk.
Bq b:n kat cLb: t ln -boiu'dan gelmi~. Digerler1i i<;:in
<;:rktr> ~urada izahal vers inL:r. Yoksa boyle ~eki l uze-
,~:ne m (izakere ceryan etm ~z . Meclis bunurrh O rdu -
n.un ilb:~slnl dU )linUyo r demclk·Vi r. M esele bu degil-
dO: r. Siz i~tiz:ah1 istcr kabul edin, ister etmeyin. Me-
selc-yi th:te:.: m. Eger tem in edi)'oilar ise bits•in.
'M f ,HMET )LJKRU BEY (Karah isa nsahip)
'Efe-ndim, y3nli5 bir sur::~te i~e gird'i gim :z i~in ~~~ma­
za gird:g:miz: zanncd:yo: 11111. He r hang i mc·s·ele mev-
zuubah: o-ldugu zama.n o:-taya fen-a h.k Urliliiyor. I3 ir
fenall'k is nat olunur'k..:n ~u fenahk, ~u ve ~u sebepler
taht111da yaptlmt;>!Jr, don ir. Ma!·:re Vek il'i buna cevap
ver. Ben bunu isbata kad:r<i m. d'i yebilmek icap eder.
Faka:t orta yerde bir hal yok iken ve sahibi takrir
da.ha kana:Lti rui ik.mal elm'e-den; hasbthal imti.5. balmem
n'e im'i§. KencUi dahi · kan'aan!ni te:Sb:i t etmedw, son-
m'da:n i~~izJah'a k•albetti ve istizah eidiyor. Munyyen
1oir m·esck yok. Etb:se meselesi. ia5e meseles:i gibi
s<>zlcr ortada. Bunlara ccvap vcriliyor. 0 bir taraftan
~ 389-
c: 1
Halbu!k_j ta:Jdir ik;·in'i ihtiva ediyor. Bma'enateyh Ma.-
Liye V k'iUi de dahitdiir.
MUSA KAZIM EFENDi (Konya) - Takrir
veren arkada~Ianm1z bur>adadtr,. Mi.i.cmel:en ma·ksa.t-
Lanm bura.d.a izah etmeleri liiZlm gelir. Bu suretle o
kabul eailir. Yok.sa o kabul. edHmi~ degi.ldJr.
BASRi BEY (Karesi)- DU•nkil ta·krii r yalmz MU-
dafaai l'vL!Iiye Vuk';:,:n:e riicidi. (Degri l, degil s·a:d'a lan)
Onun i!;in bunu kabul edehm. Diger meseleyi aynca
miUzalkere edelim.
REiS - E[cnJ'im. ~imdi ~-1~1.:)~.: Vekal~e·~ine de·
I\.- 1i ~l.imulUnii aynca ~~z~deccg;m Z;;b1t bittaJb'i dUn·
'kU muzak orcn'i n zab1t vc ~eld'ini go;tPrir. Yal n1z bun-
cia rx,,ks'an varsa liitfen onu soyJ ·~yin,.E. Binaen:~ley.h
zaplt ayn~n rc.;/Jl:Z c vn?'cJd<iyorum. Kabul eJe nler ei-
Jc·O:ni k:llcltrsm ... Zapt1 sabt'k aynen kabul ed•iJ m ·i~~i r .
!:mn he·r bir·i si ayn , ay:1 istizah edilece1k ve esbab1
mu~-:bcs1i go t·erilebil~ce'k mevaddad!i'. Binaen::tleoyh
ya nl15 olarak g:rmii oldugumu z bu yoldan c;Jkao:J.
m~k iy:n usra~t:'kl'n, Mal iye Veikili de me.seleyc gir-
m:~~·ir .. 0 dahi ithal ed ilsi n. A ker'n e!imizde'ki mev-
cut m.sele bir meseled !r. A ker c;tpl·akttr. Askerin
Liz:./nd:: elb:se yok.tur. Orduyu bu k1~ta c;rplak•ta bt-
r•:tkm ~ Jogru deg:l'clir. la.~e mesclesi fenad1r. Alm1~
ti.ii'.::r) Soz oylctirm ' yec~·k~ cniz o ba~ka efend'im. Fa-
kat a abiyet go 'ter:ntlyiniz..
REiS- O n b~~ .cal soL ald 1. isr:zah lll Mal'iye Ve-
k:'•: nc cl:thi L~mi ' li onaya sLiriil,uy r.
1E I-JMET SUKRU !3EY (Devamla)- Bi:iyl•e bir
m.ulk<d:L m'eye ih!iya~ vard 1r cfcn'dim. Binae•nat·cyh
mt:lbus::t mese·le-i, para meselesli d:r. Bun'Lin iyin M-U ·
ctafaai Mil/':ye Vekili Pa ~1 Hazmth:!r'i bLtraya gelecek.
b;21den lmr.un. ic;in i•ki mi!yon lira isteyecek tir. Acaba
t~'f aJ;)e Vek'li nin bunu verecek kudre.~i var mt? Ve
n., ic;:n bu giin bizim haJJ i- kar~tsmda kal'dlglmtz ·me-
;dz para m ~sele id'i r ve paranm sur.eti t:e'd•arikli me:se-
tJ:J:dir? Binamal eyh bu n.oktai nazardan MaJ:iye Ve-
k'itin;n de dah'il olmas1 liiz~m'dtr.
BASR i BEY (K•aresi) - Efen'd:m, Osman Bey in
•;e rliM<'8.Si'llm ta.kd'im ettigi rapor hasbt.h'a:~i mu'ta-
2l1mmm bir talkrirdir. Meci'isi mulhte•r emd•e n bazt z:e-
vatm isra·z-lj·yl'e hasb1hal isnizaha k'a!'bed'ilrni~Vi. Haibu-·
ki SUkrU Be.yin buyur'chvklan g·ibi, nokt-rui is:tiza.h ma-
 t : 101 29 ! 10 . 1337 C:l
lwn degi!kfir. Bu l~a dun MaJ!i•ye Vt*ilii Bey« yoruz ve Meclisin bir vaziyeti vardtr ki bizim ru-
s~ i'stlenliifmi~bir. Fa.'k<a.t Md~n mbul etlti&'i zamnamede ona dair bir kelime dahi yoktur. Binaen-
i<!tFzah h'asswl!a'n Miidafa'llli Milli~.e Veldi'line a1iltlt!ir. aleyh biz burada maddei muayyene olmakstzm he-
yeti umumiyesi itibariyle memleketin idaresinde gor·
\fUSTAFA KBMAL BEY (Brtugl'lUil) - Mal!i·y e
diig'iimtiz iyilikleri ve fenaltklan her zaman burada has-
de IVallkhr.
bthal ve miinaka~a edebiliriz. Hatta ikinci bir karara
R'ErS -Efendim, o ba~ka bir mes:eledlr.
bile Maliye Vekaleti ilah ... Her · hangisini isterse is·
BASRt BEY (Dev.a.rnla) - "Sida.~e hastJihal
tizah edebilir. Bilhassa bu, icra salabiyetimiz itibariy-
~1inl<ft. bttlunan taknil1ir! isoiza:ha kallbi ve 1\albtikli
le miizakere ediliyor. Te~ri suretiyle degildir. Bura-
lbir. J1okJbaii is~izaJh buJuJllmiamast SellJ<iliiyJe istlizahm
da karara bile hacct yoktur. Bu noktanm bilhassa
•bir s;ikm:aza gjitt!igi goriih.iyor. F-alkat her na5IIisa bu
zapta ge~mesini arzu ediyorum.
k'aibu1 edi~. M'eseTede §ahhS1ar, §e!ldill.ertlen zil}"llkle
a'l'antlaoalk ~ey, zaltt m'a.Stla'ha:ttJT. Meselte biT mooelei MUSTAFA DURAK BEY {Erzurum) - Efen·
a!<iklet1i~ i r _ diler, diinden beri miizakere ettigimiz bu ordunun il-
bas ve te~hizatt, hepiniz takdir buyurursunuz ki, en
OSMA BEY (Lallisban) - Bunun tefsini Zlffi-
mtihim meseledir. Bunun etrafmda ne kadar i~lesek
'lltnlda KICliiluou Esasi Enolimenine havan.e buyurunuz
yeri vardtr. <;iiokti bugiin hem harpte bulunuyoruz
·dalh'a •i'}ilfir.
ve hem de kt~ gelmi§tir. Bugiinkii yagmur da bize
•BASR! BEY (Deva.rnla) - Bu neye ~ferlemiyor felaketin deh~etini haber veriyor. Askerimiz ilbas
ve nli~in \ola':zljyeti a.slCerii•y e bu halldeldir? Hatlibu1ci bu edilememi§tir, ia~emiz bozuktur. Bunlann esbabm t
•me!Sielte dogrlidlcrn dogruya. Baeyk'uman'd!an·ltga a1t bir ara§ttrmalt. Esbabt ne ise ant bulmah ve bu i~i yola
meiSieteidlrr. :A~a Ha'Z!1elt:feri, kooldfilferlinte B~ku:man­ koymah. Bendeniz zannediyorum ki , her hangi bir
idalnhk. tevo:1ru zama.mnda buyurm~>a>rch ki, mesaliili idare reisi , her hangi bir levaztm reisi getirsen iz bu
aSkerliye i<;-:n anca:k ben iz;ahat veni~im. $imcE ise M'ii- ~ekil bozuktur. Bu ~ekil devam ettik9e melaike ge-
dafa•a!i Mi!Ui•yle Vek'ili Pl~a li'azreihl'e11i atncalk basat za:-
tirseniz bu i~io altmdan 91kamaz. Bir ~eyin ash bo ·
•m'amflla lcadar e1im!zde erzalk vardtr d iyor. Haltbuikii
zuk olursa her halde fer 'i de bozuk olur. Bug'iin rica
.bu!llu ba~k'aJst 9~k1p ink<1r edi'}"or. tBI..IiOidan dolay1 M'ec-
ederim efendiler, Jevaztmatm taahhiidii, mesela mii -
n·,s da'Da!~eltte k'aQII}'or. Dog'rusu hacnrglisik.Jiir? Bunun halk-
teabhitlere miibayaa hakktnda-verdigi karar §ekli dog -
'kmda iza'h!a!t vel'eceik B<I"'J'kUma!nlc.fa1n'lt!l\lttr. B:inia:ena!liey:h
ru mudur? ·Heyeti Aliyeniz JU e~kal iizerine levaz.t -
met~ele, Medfi~t:e ,trul:un'an Ba~kulm'aJnld•amn bl.l!f'a'Ya da-
m atta daima bu muamele cereyen ediyor, biliyor. Le·
vcit elcHm<esiyl~ izaha!t alm:a!k ka~i 1diir. Meselen'in ha-
vaztm Reisi gelip diyebilir mi ki bizim elimizde bir
kocl<iatti halklbn:da kendiiSinJden su1a.l iraot emclc kaf1iid1ir.
kanun vardtr, onunla hareket edecegiz. Eger Leva-
Binillenal•e}"h bu mesel:e &alklkmlda B~kuman:dan ta-
ztm Reisi gelir burada oyle derse -ki yoktur- o va-
111a:hn!:i'a'n izah'a.t vevihnr~dilk9e ne Mrirda.faali Mliliii'}"e
kit isbat edecegim ._ (Giirtiltiller.) Siz de varhgmdan
V~kli!J\intden b'i'r :)ley sonmaJy, ne die. Maihye Velkli1llinli bu
bahsedintz. Efendiler, bizde Levaztm Reisi dend i m i
isbiz:aoha bula~ttnmalk d'ogru degi~dior. Biz tsrar edeillim
levaztm reisi veyahut lev~Zima merbut her hangi bir
k'i Ba.'i'kumancfanltlk ML~dafaJa1i MiHii•ye Veikii'l!etinliln
zabit efendi kundura miitehassstdrr. Terzilik , ma ran-
mesai'Si na:klkmd'a halk'uki kallaa.tieriinli soyl~inler J3;iz
gozlu·k mtitehasststdtr. Ziraatin ve her .~eyin miitehassJSI
de ona gore mii2!alkerem·ize devam ~Fim.
olur. Halbuki efendiler, her ~eyin mtitehasstst ayn-
RE1S - Efendim, mesele, istizahm Maliye Ve-
dtr. Askerlik ise ayn bir ~eydir. Onun is;in bunda da
kiline te~mil edilip edilmemesidir. istizah meselesi
ihtisas Iaztmdtr. Bugti n Refet Pa~a hazretlerinden sua!
dogrudan dogruya bila mtizakere reye arz olunur.
ederim, beni Ftrka kumandant yaparlar mt? Bu se·
Fakat elde ~ekil itibariyle bir takrir var. Tabii ~ekli
beple levaztm i~i de asker t ~i degildir. Bu ancak ti·
miizakereye ait bir iki soz soylenecek. Bunun ic,:in
caret i~idir. Bunlann erbabtha verilmesi laztmdtr. Se·
bir iki zata soz verdim. Miisaade buyurursamz bu
ferberligin iptidasmdan §imdiye kadar bu ~ekil devam
istizahm Maliye Vekiline de te~mil edilmesini ka-
ediyor. Bu kadar milyonlart sarfederiz. His; bir giin de
bul edenler ellerini kaldtrsw ... Kabul edilmi~tir.
askerin tevaZtmatt, ia§esi diizelmez. <;iinkii ~ekil bo·
VEHB1 BEY (Karesi) - Bunu .niidafaa eden zuktur. Sekli diizeltmekteo ba!}ka 9are yoktt:r. Ben de
Stikrti Bey biraderimizin aldandJklan bir nokta var- burada §imdi·§ekli diizeltmek hususunda arn malumat
sJ,u'. His; §liphesiz elimizdeki nizamnameye riayet edi- edecegim.

-390-
=========== ===========
 t : 101 29 • 10 • 1337
Efendiler iyi bJilrsiniz ki, ordularda. viHiyetlerde
birer miibayaat komisyonlan vard1 ve bunlar Ti-
caret odasmdan ve belediye azasrndan mtiteha IS
olanlard~n murekkepti . Bu suretle Orduya ne laz1m
i e bunlar ahrlard1. Ot.du; sila hiyle, tiifengiyle, cep-
hanesiyle, talim ve terbiyesiyle 1~tigal ederdi. Yani or-
du ticaret i~leriyle ugra~amaz ve yapamaz. Musaade
buyurursaruz baz• misaller ve vesaik ile i bat edece-
gim. Efendiler, orduya ne laz1m gelirdi . Ordu kuman-
dam bize yiiz bin tak1m elbise laztmdtr diyor. Bu
memlekette kundura imal edecek bir mi.ie esr.: var mt-
dtr.
Soma ytiz bin taktm elbi eyi konturat edebile-
cek insanlar var mtd1r? Rakipler var midir, yok mu-
dur? Evvelemirde bunu dti~i.inelim. Meseli; on bin
taktm elbiseyi mtinakasaya erdiniz. Muteahhitler-
den yekdigerine rekabet edip tenziJ.,. icrasJ mum-
kiln olup olmadtgma dair bir kay mtiessese var mJ-
dtr, yok mudur? Eger var ise onun mi.inakasas1 a~J­
llr. Laz1m gelen teminat alm1r. 0 zat taahhi.idunu ifa
eder. Eger on bin tak1m1 verebilecek yoksa bunlar bi-
ner, b~yiizer olarak taktmlara aymrlar ve o suretle
m"ukaveleye raptedilirler. Elbise bu suretle 91kar. Fo-
tin i~ine geliniz. Aym suretle s;tkar. <;ank i~i. merci-
mek~ nohut bugday, arpa i§i hepsi boyle 91kar. Mti-
tehass•slan vas1ta iyle ve taahhtit konturatyJ!ara veri-
lir. Konturats;J!ar bunu daima orduya yeti~tirir ve
ordu his: bir vakit . a9 kalmaz. Gortiyoruz istanbul'
dan bilmem hangi taraftan birtaktm adamlar geliyor.
Birisi gidiyor. Seksen bin konturat ediyor. Diger birisi
geliyor, otuz bin takm1 konturat ediyor, gidiyor, gele-
miyor ve veremiyor. 1htimalki 1stanbul'dan entrika
is:in bu adamlan gonderiyorlar. Belki ordumuzu giy-
dirmeyelim diye, i§lerimizi i!}kal is:in gonderiyorlar.
Bu suretle ordumuzu giydiremiyelim , y~diremeyelim.
Belki bu suretle dti§tinenler de vardtr. Su halde ;inla-
§Wyor ki, bunun §ekli esasen bozuktur. Efendiler,
ordunun daima topuyla, tiifengiyle, harbiyle ugr~ma ­
st JaztmdJr. Levaztm dairesinde binlerce adam var.
Menziller, noktalar his; biri bir fayda temin edemez.
Mesela size ~ikayet zernininde degil, gordugumli soy-
leyecegim. $ark cephesinde, Ermenistan epbe inde
ordu ytizbinden ziyade hayvan ald1 A kcrlerin eline
ges:ti. Arz edeyim, ~imdi dort bin tane inek gelmi~.
Bu ineklere bir zabit efendi memur etmi~ler. Maiye-
tine dort tane de nefer vermi~ler. $imdi bu zabit
bu ineklerin ne yemini , ne nerede kalmasmt bilir.
Bunlarm Karsm bir s:ayt vard1r oraya gotlirtir. Olinde
40-50 tanesi buzlann altmqa geberdi ve bunu bir
mektupla bildirmi~lerdi . i~te burada serbaytar diyor
-391-
c: 1
ki: 1 · 800 hayvan kesecegiz. Bu gece ne kadar kasar.
varsa toplaytOJZ. Bu 1 800 hayvan 0 gece oltiyor. Bunu
Levazt~ reisine soylersek senin sozlinii dinlemez, hap-
seder nefyeder. Simdi efendiler, demek istiyorum ki,
mtitehassts olmayanlar bu i~leri goremez. Bilir mi-
siniz, boyle Sark cephesinde 100 000 hayvandan Ordu-
nun defterine 42 000 hayvan kaydedilmi~tir. Sonra
kaydedilen 42 000 hayvandan orada birtaktm inek-
ler var ki , Rumeli ,neklcrine benzer. Bu ineklerden
bunlann ir;erisinde bir tane yoktur, varsa bile Ordu-
da kayd1 yoktur. Hepsi degi~mi~tir. Kalan 42 000 hay-
vandan Orduda hiy bir ~ey kalmamt~ttr. Ordu ancak
15 OOO'i nden istifade edebilmi~tir. 1~te levaztmm ve
Ordunun ~ekli budur. Bu, gizli kapakl1 bir ~ey degil-
dir. Efendiler, burada Ordunun bir sanayii vardrr. Su
sanayiin mevcudunu nazan dikkate altmz. <;rkardtk-
Jan eger mtismir bir netice veriyorsa beni idam edi-
niz. Bir netice vermiyor. - fendiler, burada bin ki-
~i toplanmt~ iki yliz taktm elbise ytkanyor. Burada
bir taktm terziler vesaire vard1r ki, yalmz zabit efen-
dinin emrini dinlemekle mukelleftir. Burada yalnrz
zabit efendinin kendi elbi esi degil, b~kalanna da
dikiliyor. Efendiler, Ordu his: bir vakitte bir tabakha-
neyi , brr terzihaneyi idare edemez. Marangozhane ida-
re edebilir. <;unki.i Ordularda ti.ifeks:i vesaire vardtr.
Fakat Ordu boyle ~eylere kan~mamahdtr. Ordu ya1-
mz ileriye gitmelidir. Geride kalanlara demelidir ki,
bizim ~una buna ihtiyacJmtz ardtr, siz bunu temin
ediniz. Burada her taraftan gelen mlimessiller vardtr.
MOF!T EFENDt (Ktr~ehir) - Bu daireyi kim
yaptJ?
MUSTAFA DURAK BEY (Devamla)- Ordu bu-
gi.in yalmz i~lerini merkezde gormi.iyor. Memleketin
en hi.icra ko~elerinde kendi i~lerini . kendi zabitleri
vas1tasiyle gordtiriiyor. Meselii bir ~ube millazrmr, bu-
rada aym vazife ile miikelleftir. fendiJer, rica ede-
rim , buradaki ordu kumandaru Hakkaride veyahut
filan yerdeki ~ube reisinin o memlekette ne yaptlgmt
ne_ bilir? Oradaki ~ube reisi efendi derki: Ben Ordu
kumandanmdan boyle emir almt~tm, bu, askeri bir
i~tir. Ben kan~amam . Acaba boyle bir emir var m1?
Dinaenaleyh efendiler, buna imkan oktur. Ordu boyle
~eylerden elini r;ekmelidir mtilkiye memurlanna bt -
rakmahdtr. Kendi adamlanm btrakmah, buna kimse
bir §ey demez. <;unkti mliteha 1 degildirler. Hie bir
eyden s:akamazlar bile ... Onlar askerligi gtizel bilir-
ler, muharebe"yi giizel yaparlar. Buna bir ~ey demi -
yoruz. Buyursunlar. askerliklerini yapsmlar. Topla-
riyle, tlifenkleriyle dii§manlan kahretsinlcr. Biz de
onlarla beraberiz, fakat boyle §eyleri yapmasmlar. I~·
 t : 101 1.9 • 10 . 1337
te netice boyle olur dendim. Daha cvvelleri gorduk.
Biiyi.ik ordular da gordiik. Seferberlikten ev-
vel i~ittik. 0 zaman olan harplerde boyle i~ ­
ler ve IevazJmlar yokmu~. Bu gibi !ieyleri kon-
turat~ilar ta~tyormu~. 1htimalki bunlardan be kuru~
ziyadeye almtyor. Var m olsun halk da, millet de
istifade etsin, tUccar da i tifade etsin. Bu surdlc o~­
dunun i~i de ilcriye gitsin . Hepsini bu usul uzere
mUteabhitlere ermi~ ol aydJiar. bugun askerimiz _tp-
lak kalmazd1. Halbuki 80 000 ~ift fotini bir adama
veriyorlar. Efendiler, bunun i!terisinde suiistimal vard.Jr
diycmem, yoktur da diyemem. <;unkii bu i~. iki iiy
ki~inin elinde doniiyor. Jhtisast olan adamlar da bu
i~in iyine girmelidir. Tahkikat yapttracak amz onu cia
yapttrahm, ileri gidelim.
Efendiler. bugi.inkii i i ileri e goti.irm k i in ne
yapmabdti? Bu ~ekil bugiin de f nadtr. yarm da fe-
nadtr. Hi~; bir suretle boyle bir ekil olmaz. Biz boy-
lelikle ne orduyu te9hiz, ne ilba , ne de ia~e edebili-
riz. Ordunun bir senelik i~e i vardtr. Belki d b"y-
ledir. Fakat ben de i~ittim ki, ordu mii tar len bL1g-
day almt~. Bunu da btraksm. Fabrika 1 da olamaz.
Onu da mi.iteha stslanna btraksm .
KADRt BEY (Diyarbekir)- Mi.it ha st a ker el-
bisesi giyerse bu da olmaz m•?
MUSTAFA D RAK BEY (Devamla)- Bu olur.
Efendile r, di.in Ref t Pa!)a Hazretleri burada diyordu-
lar ki; ftalya'dan bize bilmem ne kadar yad1r bilmem
ne kadar clbisc gelecek. Bunl ar orada mi.inakasa su-
retiyle mi verilmi$tir, yoksa alelamya iiy, dort ki~i git-
mi$ de orada mi.ibayaa ~~ edivermi~lcr? Sonra bun-
lar mi.iteha sts rntd1r, nedir, ne al!yorlar, kimin ne ha-
beri oluyor, ald1klan e yaya dair buras1 ne gibi bir
tetkikat yaptyor ve burasmm tetkikah bir suiistimali
meydana 91karacak halde midir : bu vakittcn sonra
gelecek r;;admn orduya ne faydast vard1r? Belki hiy
gelmek imkan• yoktur. Sonra i~itiyoruz b'r mJiyon li-
ramtz Almanya'<h bekliyormu~ . dogru mudur? Bunu
kendileri daba iyi bilirler. Efendiler, neden bir mil-
yon iiram1z Berlin'de bekliyor? Bunlar, konturatla ve-
rilmcsi kabil ~eylerdir. Fakat birdenbire boyle yi.iz bin
taktml dayamamah ki, herkesin gozii a tlmasm. On
bin miktanodaki elbiseye 50 bin lira iJ.9, llerkes ge-
tirir ve tedarik eder. Bu suretle bir esas koy, mii-
bayaayi vesaireyi kald1r. Miibayaa deceksen erbab1 ih-
tisastan adamlar buldur. Efendiler, ordunun bu gibi
i~lere kan~masmdan mevcuduoa halel geliyor. Bura-
da 32 bin ki§ilik kuvvei umumiye vardtr. Bunun al-
b binini hastaneler te$kil ediyor. Yani 26 bin mev-
cut varmJ~. Efendiler, bu yi rmi altJ bin ki~i dogru ise-
c: 1
ler ne i trier, ne 1~ yap1yorlar? Bunlar 26 bin ki~i­
nin yapabile ej!i bir i~i yapabiliyorlar 011, bun:t dair
Miidafaai Milliye Vckalcti vc Levazm· daire i bir
i tatistik yapm• m•d•r?
:onra burada bulunan 26. bin kti~iden -ik'i§er ki§i
bir efendi.nin yamnda.dlrlar \"e ~uraya da nazan dik·
.katinizi celbederim ki, burada bulunanl r elbise-
n:n en iyisini giyerlerdi. Bendeniz harp zamanmda
yarahlan goriiyordwn. bir yok ai'kad lanm1 da
§ahit tutanm. Yahu diyordw11, bu zavaULiara IlL~
de mi elbise tesadiif etrnemilj. Memleketinde-n ge-
tirdigi don Ue kahyordu . Bu elbiseler nereye verrili-
yor? Burada diinyarun le§kilatt var. Bunu anJamak
Hizlm. Fger yapam1yorlar a bunu millete btraksm-
lar. B Lki biraz dalra i_Ler1i gid!ilir ve bu suretle or-
du da kurtulur. Kendil:!rl de bu goriiltiiden kurtu-
lur. Kumllindanlara vukubulan hiicwn hep budur.
Bunl.ar n. el ektikleri glin hi~ bir yerden hiicum
yoktur. Bu azifeleri de mu,kaddestir. Fakat yapa·
madtklart i in takdis edemcm. iinki.i miitehasst
degild irkr. Demin arz ett~ gim g:bi mi.itehassts ol-
maltdlr. Bittabii ben de onun mi.iteha 1 1 degilim.
M TAFA EFE Dl (Tokat) - Sivillerde mii -
tehassLS var m1?
M STAFA D R K. BEY (D amla) - Bir ko-
m i yon t kd eder, buraya belediye ve ticaret oda-
L azalanndan ko.yar m.. Bunlara itimadm yok m.u?
Mesmuattma gore konturatytla.r llamanmda. yan!i o
zaman yalmz bir mi.ibayaa kom.isyonu vard1. 0 ko -
misyon miizayedeye, munakasaya nezaret ed.erdli.
Onun numunelerin~ muhafaza eyler ve geldiginde
onunla kontrol ederoi. 0 vak<itler Ordu hiy bir ~ey
di.i~iinmezdi. Ordu ~i.ifegini, <;;ant::LSJOJ alu iJeniye
glidenJj , Fa:kat bugiin h i9 bir ~ey gidemiyor. Efen-
dliler, Mahmut SeVket P ~a degil, Melaike ol a
yapamazlar.
Efen diler, dUn ankad~lanmtz t kahfu milliyeden
bahsettiler. Tekii.lifu miHiyede bi.zim uzlliktan gor-
di.igiimi.ize nazaran pek biiyi.ik ~eyler almma.st liiZJm
gelird:i ve Orduya pek bi.iyUk fayd:alar temin etmesi
lazun gelirdti. Belkti biZJim tahmtnimizrin alllda., se-
kizde, onoa biri bile elimize geymemi~ttir ve bel!ki
halk da bu suretle mutazarnr olm~tur ve su1is.ti.rnal
de olmam1~ degildir. BeLki olmu§tur. Bunun ~9'in
bir §ey ruyemem. onra, ahaliden almanlardan
biT ktsrru yi.iriiyecek, bir kLSmJ yolia.nda dokri.Hecelk:,
tm- k1srnt IJilmem ne o1acalk. Netiice ifiibarliyle SJft-
rn. siflf elde b:ir ~ey yok, S.iz vereli!fl, falkat ~dare
etsinler. Bu millet hiy bir ~eyi esirgemez. Efendli-
ler, MiidafaaJi Milliye emirle11ini de bi.rta,k tm §U'be-
 t : 101 29 . 10 . 1337
ler vasttasiyle memleketin her tarafma te§mil etl!iler.
Oralarda neler oldu, AYah bifu. Yeti tr efendiler,
bu tdk:al~fi rrlill.eyeye de nihayet verelim. Eger biz:e
pa11a lazmlS-a bu u.sullerli bir d'a.ha uyartmtyaltm. Us;
aylt!k, be§ aJylJ1k: olaralk bir vergi tarh ed lim ve Ii iia
ljiJ em.irle gayni makbul ellerle para toplamtyal.Jm.
Efendliler, i~te bugiln bunu kabul eder isek ol.aca>k.
Bu tek1Hit:i milliye meselesi de orduya biiytik tftr
merhem sa.ra:madt. Bi:uim giimtiiklere gelen mallar-
dan yi.izde on altruyor. Eger bunlara da zam edit-
mek lazJrn getirse bunu kaldJrmah . Unlku tu car
bu halden de bizar oluyor.
Hillasa efencKler. bu ~ek!i1 bozuktur ; bu ~ kil
tashih edJilmezse yann da, obtir giin de zarar ede-
cegiz. Milda6a.a.i Milliye bu t~kilatt ytksm ne la-
Ztmsa yapsm, buna lj;r r;:are bul un ve bu meseleye
bir aat evvel yare bul un.
VEHBt BEY (Karesi) - Efendim, bu m Je
hruk.ktnda izabat verecegim: Buuuu i9in go~tilk,
bagtn~?tLk, maytsta bendeniz Antalya'dan donUyor-
dum. Buulann hii~ tesiri111i gormedlim. $ imd rkli l>i·
21im mtiz,ak:e!latlmtz da }line oyle o[a.cak. t n~aHah
ben yalanc1 r;:J.l<anm . Ortada bir me-ele var ki, a -
ker erzrukstzdtr. Bugiin varsa bile yann iir;:in yok-
tur ve ha':tta bu buhran memlekete de saracak. Di-
ger bir mesele de var ki, memlek tte para dah.i yok-
tur'. Bunlarm hep i ve daba as;tk t>ir nokta 1, var-
d•r kli dii1?tnan Esk,i!)ehir dedir. Mem.leketin yiizde
ktrk serveti, eli silah tutanlan buralarda kalml§ttr.
Biz bunu vertinken bu i~in tamamen haltedilecegi va-
dedilerek o fedakarhga k!atlanmi~t1k.Va -e afa ki dli~­
ma.n heniiz en gl.iz l mahalleri yignemek:le miikel-
leftri.r, tahrip etmekte berdevamd.Jr. Bu ne Miida-
faai Mm :ye Vek!i1inlin, ne Malliye Veklilinin i~icJiir.
Bu , Heyetli Vek1ilenin heyefii LLmumiy i1.1e ait bir
·~t:ir. D~iinsiinler, ta.§msmlar, bir an evvel am
getirsinler. Eger bu i~i beceremiyecekler e haber
vcrsinler.
VEHBt EFEND1 (Konya)- i~te onu yapamaz-
lar.
VEHB1 BEY (Devamla) - Blr taraftan te~kiila­
tLn israfat1, d:iger tar.aftau dii~man memleketi yigner-
ken burada dedikodu etm:dk bence zaittir ve fenadlf.
SULEYMAN SIRRI BEY (Yozgat) - Ef.en-
·dlim, mevzuul>ahis olan mesele, birinci derec de,
Ordunun li'a.§eS'l meselesidir. Malumualiniz, musaa·
deli Unizle bendell!iz de Orduda n fer suretiyle bu-
luncfum. Mensup oldugum k1ta seyyar oldugu hal·
de Ordu, ek.me~ bol boL yiyordu. Hatta bi zim
siivani f1l'lk:a~nmn ekmegi merlk'eplerle oldugumuz yer-
-393
c: 1
lere kadar geliyordu. MaruzatLm, seyyar bir klta-
nm ekmegi p~inde dola.§lr a, sabit olan k:1tamn da -
ha bol olur.
Hayvanai.Jnm ia~?eSJne gelince; hakikaten h:ayva-
nat a):tlr. Vard1kJan yerlerde eger harman va.rsa
fu kanm ·ia.§e memuru bir mazbata veriyor, y1k:rn1~
oian mah ulti efrada tevzi ettiri~-ordu. Eger saman
yok a harmandaki saplara bir miktar fiyat takdir
ederek. mazbata mu:kabilin.de ahyorlard1. Harman
ma.halleri yok a hayvanat ay 1kaltyordu. Dal1a o va-
kitlerde i~e ir;in mti~killat vardJr. onra J vaz.•mat-
tan bahsolunuy rdu. Bendeniz yirmi, y'irmibe~ gUn
bulundum. Bu miiddel zarfmda 1 vazun pek ciizi
b:r cy gond rebildli. Yani Jevazrmm muaveneti bu
olabildi.
Ordunun ilba 1na gehince: Ordu hakikaten ylp·
lak id.i. H atta ak$amlan sJrt 1rta vermek uret•i yle
yattyorduk. ker o vak.itten beri ii~limekte idi ve
oguklardan f vkalade muztarip idi. Bendenlize bil-
hassa ri a ettiler. Efradt goriiyorsun, tl~tre.~iyorJar.
Git Ankara'd-an bunlara birrer kaput ol un kopar-
manm ar ine bak dediler. Bendenize bir zabit ve
btr kay nefer verdiler. Mezunen buraya gel iyordum .
Dairel ri ne ~ittirr.. Me1?gull rmi~. gorii~ilemedi. Tah-
·sen Slivani FLrkasma kaput gonderm e~k ic;:in i met
Pru aya mliracaat etmek laztm gdiyor ded i. Biz bu·
rada n . ifraz cctip gonderelim dediik . Tert-ibat1mtz
umum Garp Cephe i Kumandanhgma aLltir, dellJi[.
di . Bendeniz de bu suretle Flrka Kumandamna
yazd1m. Yani asker hakikatan a<; idi. Stivarlilerjn
kth<;lan katiyen yoktur. Hatta ta:armzda, hiicum-
d::t bJJcrlan yok id1i. Piyade i ek slingiimiiz olrnak
lazrm ge-l'ir. Yalntz adrm1z siivani idi. nra. ben·
denrz acaba }'Ok mudur ki ve, il medii za.nrunda bu-
lun mu?tum. Bir va,gon bhr;:, pala l baleb dolu ola-
ra•k Sincankoyiinae bulundugu halt.! d~man kar~•·
mda harp eden askerc venilmiyor. B]naenaleyh
Ordunun ek:megi · lei bendeniz bulundugum :~:amana
aJit soyliiyomm- boldur. Yalruz r;:rpl•aktrr.
OPERATOR EMi BEY (Bu rs:t) - Gerek diin
v... gerek bugiin riifekanm soylediklerindeu ben iki
n ~ti e his edebild im. Biri i ia.§e, diger<i ilbas. ta~e
v ... :lb:t hu. usunda bjr kabahat var mr yok mu?
Bilm iyorum. Eg;:·r a kerimiz d nildigi gi61i a<; ve
s;rpla.- i e bunlara ne yare yapacag,z? Simdi b;runci
~·kka gore yani Mi.idafaai Milliyenin bu hususta ka-
ba.hal~ olup olmadtglru vekili hanr R efet Pa~a haz-
rctlerinden evv lki devre <llit ollill ktstrnda da ara-
mruk laz1m geJ,ir. Fakat ewelbeevvel ~unu arz e.t-
 t : 101 29 . 10 . 1337
melle .isterim kli aslref.crni.z eger ~ ve ~1plak i.se bu -
nu memleketin kudreti 'istihsaJryesind.e aramahy1z.
Yolu ofroay.an, vesalini olmayan, tezgahlan olma-
)'a.n bir miilellin efrad.i a~ da kal.tr, ~tplak da < ka-
l.tr. Sonra ar'kiad~lar, Leva.zJmatL umumiye dwe-
sinde oir fenaltk vardtr. Hepsi hemen Refet Pa~a
hazr~erilnden evvelk!i devre aittir. Bunu birer birer
ize erkam ile gi:istenirim. Miidafaai M illiyen'izi n
Levazunah umumiye da.iresine top tan bir cevap
vereceg-:m. Hemen sJftrdtr. Yal}i Levaztmat• umumiye
~daresi hakkmda arka<da~larm1m soyled.iklerine he-
men bendellliz de i§1lirak edecegim. Asker~ n tilbas1 me-
selesi yazm d~iinillecek bir meseledir. Simdi baktmz
Levazrn>a1ll umumiye ne yap1yor? Bir ka~ giin evvel
yani. bu a.y :z.a.rfmda. Ha$:m bey i minde bir zattan on
blir !)in me.tre ikuma~ ge1iyor. Bundan i.i~ bin be~ yiiz
metres.in·i mecruh Z<iib~rtler·in elbisesine sarfediyor.
Miiteba.k·i dokuz blin be~ yi.iz metreyi ise amele gom-
leiiJi yap1yor. Hli~ olmazsa dokuz bin ~ yi.iz metre yi
kaput yapmt~ olsayd.i hi~ olmazsa bir ftrkanm kaput
·ihtiyacmt temin etmi~ olurdu. Ordunun 9uvala jhti-
yact vardtr. Yune Ordu Levaz1m d.aire i ~uva)t bozup
<aJSirere kaput yap1yor. Bunlar h p LevaZJmm bece-
riksizl:igudJir. SOillra salliUerde lneboluda, Samsunda
Antaliyada birer miibayaa komi y nu ioad edilcti. Bu
miiooy.ca komisyonlan tiiccarma, komi yonculara
suhulet olmaik iizere malt gorecekler, onun lizerine
miibayaa edlip parasmt vereceklerdi. Fakalt Levazt-
matt umumti yerniz boyle yapmadt. 0 komisyonculara
ragmen gelen malt bilinem ne yaptJ? Burada j:ek.rar
kendisi muayene et1fi, yok bllmem ni.irmtnes.ine tatbik
etti. Bu su_retJe tiiccartnt _siiriindiirdii. Mesela lnebo-
luda bu1unan ikom~syon bir mal teslim ediyor. Bunun
yofda bir lusmt kruyboluyor. Sonra o kaybol an kls-
nu da tiiccatra tazmin etlliriyor. Tiiccar j e di yor ki ,
ben mabrru lneboluda teslim etttim. Siz kaybotm!iy
~dlintiz. Su halde tiiccaran iizer,i nde de bi.iyi.ik ~i.iyiik
bir itimactsiZlrk ha.s1l oluyor. Mrartta buraya Hi.isnii
bey ism;inde bir zat t~rjf etmli§lli. Bu zat pek klart
tarafmdan tanmnu~t1r. Mini kongre rei idir. Gayet
dogru bir adamdtr~ Bu zat m'a.rtta yiiz bin kat elbise
vermek ,js~iyor ve elbisenin beher tak..trrum yedi yiiz
el.lii k.~a te.kl!if ediyor. Bu zat d.aha evvel kendjsi
!tatya'da bulunmu§ lidi. Kongre.nin el]jiseye olan .ih-
lfiyacml duyuyor. Hi~ lcimseye ha;ber vermemi~ iken
altl, yedi !Y.n kaput ·ile bir ka~ bi.n ayaktkab1 al.tp
dogru Antalya;ya ~J.layor. Bunlar1 MiUi Miidafaaya
sat.tyor. Her kaput b~ma otuz ku~ kar al.tyor.
Aya'k.IJcabtlarmt da i.iiTiJz ell~er ~a altyor ve
diiyor kft yiiz elli kuru§ iizel'inden size sekizyiiz bin
-394-
c :1
kat elbi e verebilirim. Kendisi gayet oiddii bir
adam oldugu iyin kendisine jtimat edilebilir. Bu zat,
ben ik!i n den beni j calya"d a bulunuyorum. Siz;in
ltalya ya gondereceginiz komisyoncularmtza nazaran
size yodiyi.iz eUi kuru§a bu elb:seyi vereyim, diyor.
Halbuki Levaztmatt ttn1um iye bOyle yapmtyor. Bir
komi yon gonder.iyor. Cami Beyin kontroli.i. aJtm-
da olan bu komisron beher kat elbi eyi yi.iz yirmi
dort ftalyan frangma yani dokuzyi.iz otuz kuru~a
geliyor ve o kom iyonun mi.ibayaa ctm:i§ oldugu el-
i:;· e bedeli yirmi yed · milyon dokuzyi.izbin kuru!itur.
Hi.isnii beyi n ise yi rmi iki milyon b.:~ yiiz bin kuru~
ediyor. Hiisnii Bey: n getire 11Ji elbi eye nazaran
yi.iz ellib.in ~ira ziyan vardtr. Hare1rah buna dahiJ.i
he ap degil...
Sortra li.kin~i bir m esele tahaddiis ed.iyor. Elbise
bedelinden bir k1stm para kallm~. Bir milyon l!iret
kadar tesviye e<ttlmemj . nra bir liret on bu~uk
kuru~a tereffi.i ediyor. Bundan lolayt da Hi.ikii-
m ~ t yi.iz b~ n kuru~ zar r ed iyor. Otuz b:n kat el-
b; ede yii.z ellibin lira zi) n. N a 1l begendin ~ z rn i?
Bi.iti.in bu sayd1g1m fenalJklar mart ni an aylarmda
oluyor. Bu e!biseleri n b:r ktsm1 geJm ye ba~lamt
ol a gerektir. imdi bunLar arz etoigim g;bi Refet
Pa a Hazretkr' nin zamaru idareterinden e el o!-
mu~ eyl rd ir. Fakat ne zarnan olLtrsa olsun bugiin
Lev:.\Z! matt mumiye idare~ kabiliyetsoizugini isbat
etmi Li r. Hatta odun ve saman miibayaatmda teva-
tiir derec ine varan baZJ mi.ibayaat 'vard1r. Mese-
Ia onb;n okka oduna mukabil yim1ibin o.kkaya maz-
bata venil·i yor. Bu kala.n onbin okkay1 aman, odun
milba.yaa memurlan aralannd:~. tak im ediyorJ.armt~.
Bunun ne dcreceye kadar dogru lduguna dair mad-
d1 bir ~ey serdemem.
Kuma me ele ine gele1tm: Fakat kuma§ mesele-
ini arz etmezden evvel Durak Bey ctiyorJar kii: Bu
levazun i~i degildir, t.iiccar i,idir, mi.itehass1s ademler
olmal1. Bir taraftan Je azm11 kald1m1ak, diger taraf-
tan boyle yapmak. Bunda bir milbayenet vardtr. Le-
\'aztm dair si olmazsa Or du olamaz. Ben buna tama-
men kaniim. Bu, boyle olduguna gore her miUette
levaztm mektepleri vard1r. Memahiki miitemeddine
o,dulannda aynca levaztm dair Jeri ve mektepleri
vard1r. 0 sureUe idare olunur. Tiiccarlar hakikaten
liiztmdtr. i;:ak.at ti.i ca.rlar ancruk levaziJll da,ireJerinin
bir muavini olmaltdtr. Bunlardan i tifade olunma-
Ltdtr, bu dngrudur.
~imdi Miidafaai Milliye Vekaleti bundan evvel
Ki.itahya'da bir kuma~ fabrikasiyle yiiz yirmi l;.'n
metre i.in:;ine bir konturat yapm t !1. Ki.i tahya'n m
 1 101 29 . 10 . 1337
su~ulu Uzerine bu kuma~ gelemedi. Birw<nah:yh
Kayser'i'de t.;'li.idafaai Mi.Uiye narruna ac;:Iimr§ Jjic fc:b-
rika var"drr. Bu fabrika gaye't gi.izel kuma§ i§lerine va-
krf ve mUtebassrs, yaui 1 tanbul'da fes fabrikasrr.r
ida re eden bi{ za't memur edil'iyor. Bu zat fes fabri-
ka t miiduri.yet'ini deruhte ettigi zaman yevmiye iki
bin metre r;:r~arken ye miye altr bin me re ~rkarm•§­
trr. Vc bu zat, bilhassa kuma~ i§ler ini ogrenmek Lizc-.
re Levaz1m Ri yaseti tarafmdan Avrupaya gonderil-
mi~tir. Bu za:tr tutu yorla r bilahire mu!1asebatr umu -
miyeye yerle§~iriyorlar. Kuma§ fa:brika:>!Ull. ba~ka bir
zat gonderiyorlar. Bu yi.iiden yaprian kuma~ miktan
dcirt bindir. Eger bu zat Kay r·i de kalm1~ I aydr
yevmiye i.ir;: yUz ar!lrn kuma§ c;:rkarabil cekti. Eugiin
ise oluz ar§m c;:rkaramiyor.
akliye i ~ Jerinden de biraz bahsed~yim : akli-
ye i I ri ·de gayet fenacltr. Bunu ·kezalik Levazrmatr
mumiye dairesi •idare edemiyor. Aynr zamanda bu
nakliyatt umumiye ·i dar'estdir. S i.mendifcrler nv.: ~l: ­
rinc faz.la i§ brrakmad1gmdan dalavereler mtitemad!-
yen tcvaJi ediyor. Bunlan da idare edemjyorlar. Son-
ra tnbil kagm arabalan ahaliden taleb ediliyor. On-
da cia bir adalet yok. En ziyade -yol tizerine tP.sac!iif
efen koylerden a!rm yor ki, bunlar daha harm a r.rnr
kaTdrrma:mt.'lrr. Otekiler 'i se i~lerini brtirmi~l rtlir.
Buradan K ayseri y'i te~r'if ederseniz yoUarda bir c;ok
hayvan l~eleri gortirsi.inliz. Bunlan efrada sorarsa-
nrz, efendim dort giindilr ac;: cevabmt veri r. L cvazun
1'dar si am da idare 'e dcmiyor. Arkad~lar, bu saydr-
grm !jeyler, Levaztm idaresinin idaresizligine a it § y -
lerd'ir.
Bu idarenin iYilikleri _de var, onlan da arzcde-
yim : Harbin bidayetinde hepiniz §ahit oldunuz ki
pek fena ekmekler yedik. Degirmenimiz yok, f brika-
mrz yok .. Leva.zuuatt umumiye idare i koprU ·-oyiinde
on dor't, Yah~ihanda on altr fmn in~asma d rhal ba§-
lamr§, K ~k iU:de altt.. Bunlar bcnim bildiklcr'm.
Bcl·k'i b ~ka bir mabalde de yapmr§ttr: ~unlar on b~~
gtin i~inde kaxrulcn ikmal edilmi~tir. Ekm k gor li-
gtinuz gibi daha iyi §ekle girmi§'tir. Bunuo Yah ~i­
handan gec;:erken elime bir peksimet alml§trm. i~­
den harbin b idayetinde yaptlan peksimetlerd " n iyi
gordiim. Bugi.in yaprlan pcksimetler o kada r g Uzci
$eylerdLr 1ci, benc.le....h!lflede mimunesi saklrdrr. · Tak-
dim edecegim ve Heyet'i Muhteremenize go terce
g im.
SonTa efcnd im, b~tglin kudura diki~ imaJathane. i
·O;_n ikiyUz ~ift ayak.kabt c;:rkaracak bi r hale celm ; .tir.
Tcrzihaneler t.;§ek'kiil etmi§tir. Gtinde bir. iki bin k.1t
cJQ.;se yapacak bir hale gelm i~ti r. Sonra inrilab har-
- 395 -
c: 1
biye. tec;:hizatt barbiye idaresi vticut bulmu~tur. Bun-
tan bir top, ttifenk fabrikast vticut buJm w~l ur. Ufak
a:nma ne olur a olsun ... 1Jk i§e ba§ladrgtmrz zamanr
ta hatlur edelim. Topumuz vaTdl, kamalan Eski§eh'ir'
d..., ya Jiryordu . Bugi.in her nevi silah, cephane yap!-
hyoi. Bura 1 da toplan yapa bilecek bir hale gelmilj-
tir. Her n vi e. liha. bomba ve a ire yaprlryor . .Simdi
bu maruzatrm efendim.
e akrs rm1z hakkrnda nc yapa· ileceziz? ister ev-
velki devrc ait olsun, •i ter . imd i'ki devre ait olsun.
B:.:hd . nizin dii Lineb ildigim; tekalifi milliye suretiyle
b ;r ok !i yl r aldrk. Bunlard:m eg r kuma§ bulamr-
yor i ~k derhal ·biiylik hrrk.alar diktirerek veyahut
el i m izJc~ i paran1rza gore isle lelere bazt mUbayaa
he -..t! ri gon lerip pe§in para ile miibayaat yapm:!!c
-v..., k rzihanclere tev-ni ederek derhal dik tirm k. Sani-
Fil. t tanbul'da mes-elii, Hilali hmerden istiane
ediiebili r. 1-l'ili\li Ahmere biraz para gon lerilir. C Jat
Muhtar B y gibi zevat mii.bayaa yaparlar diktirir-
1 r. gun e rirlcr. Sonra, daha dogru_u bentleniz bu
·'C'd t yi yalnrz A:Udafa·ai MiUiyeye b1rakmanrn c!.og-
ru olm adigi kapa a tindeyim. 1ti 1k.i.in ise ic;:imizdt.n
bir k a~ 71tr. mUtcha"sr olanla rr m ... "la, r.1fra Vckili
Om-:: r Li.itfi B~y Hact B kir Efendi, Rr za Bey var.
Dah a b" yl' bir k:l9 zatt Lcvazrmatr umumiyeye me-
mur ederiz. Bunu boyle idare etme'kten ba ka ~are
yo'ctu~.
IHSA BEY (Ceb:?libereket) - Efentlim, maru -
zaum. ~u veya bu zat mesul olsun ~ekJinde degildir.
Ordu da bu nekali i goruyor, Heyeti Celileniz de go-
ri.lyo!'. Bundan d{)]ayt ricali devletten bl9 kimse mestll
olmaz. Me3uliyet ·acze delalet eder ve ~u ukut etsin,
bu c;:1ksm diyemiyecegim . 9inkti maattees iif Fevzi
Pa!ianm yapamadJgt bir i~i Re fet Paza Hazrd'Jeri d.z
yapamad1. Yaln1z m·aruzatrm umumi bir endi~ede n
.niiv ll~ttir. 1;Emd.i bunu H eyetimize kimse biJdir-
m di ve bugline k~dar, son Sakarya harbind ki mag-
lubiyetten sonra ruaksadmr Mtidafaai Mill iye bildir-
medi . Bu halde Ordunun davayt miluyi taarruz et-
:nek suretiyle clde edecegine efkan umumiye kan•:-
d·'r. Beodeniz nadollmun Ke kin ve havalisini gez-
.i m. Burada her'k'es sulhun zafer ile kaim olduguna
kanaRt gclirmi~tir ve bunun ikmal ed.ilememi~ oldu-
gunu bize b-ildir]yorlar. BeRden izi n 'kanaatince Ordu
taarruz edemez ve edemiyecektir. !sba!t edeyim. Ben-
den•iz b[r topc;:u zabitiyim. Harpte onrmcu ftkrada
tc?~U kumandanr olarak bu1undum. H ayvanlar ma-
Jumu aliniz ia~e ile, arpa ile yiiriir. Bugi.in orduda
bu, hakikaten gtic;: bir meseledir. Hayvf.Oata ·i . hal ya-
par bir okka bugday veriyorlar. Bu ~erait dahilinde
 t : 101 29 • 10 . 1337 C: I

top hayvanlanm rarlalara urerseniz topu ta~t mala­ gunu oraya evketm i~ti r . Binaenaleyh bu muharebeyi
nnm imkam ye>ktur ve l~tytp t~tyamtlacaktanru iz millelin fedakarl!gt ve Mi.idafaai Mitliye Vekaletinin
de takdir edecsin 'z. P~a Hazretleri beyanatlannda. ci~den .}ayant hayret olan mesal i kazandtrmt~ttr. Bu
dediler ki; biL arpalanm. bugdaylanm gonderiyoruz. muharebede ne Ba~kumandan, ne ml.idafaai Milli-
Hatbuki tebligi resmi leri okuyoruz. Yunan · ta~. ta us- ye :Yekili imammtzt zaytflatmarnJ~tJr. Bjnaena leyh bu
tiinde koymam'i ve buralarda kuyula.rcia bulunan er- ~imdi yapacag1m17. harbi neticelendirecek. ayn1 adam-
zaka vanncaya kaJar ya "-.mt~ . lardtr. Bunlar tam bir azim ve iradeye sahipti rler.
membalardan h:tyvanat ta e edite ektir? Bunun im- Bugl.in mi.inak~tm zamam clegild ir. Belki bi.iyilk bir
kilm yoktur. Sonra bizler burada giyindigimiz haltle mllharebe ih an Bey kard~imizin dedigi k15tan evvel
soguktan, nez leden muztaribiz. Halbuki efendiler, bir otamt yacak ttr. Fakat zamam merhununa kadar a keri
asker is: donu ite na tl harbeder'! Kapu t uz bir a ker ia}e etmek ve mutlak bcmutlak dli~mam ki~ehir- Ki.i ­
kt!jta yiiri.ir ve taarruz edebili r m i., skcrin <;adlfl tahya hattmdan atmak arlttr. Bun u yapmaya mille-
yoktur. tin kud ret i vardtr. Hey ti Cctilenize dli en vazi fe i e
IJ ~kumandana ve H eyeli eki leye zalm olmakttr.
Efendiler, bu i~i ancak Heyeti Aliyyeniz yapar.
R ica ederim ~ahsiyatla m ~gu l olmayaltm.
Egc r di.i, manm fyon Karah!sa r. - ~ak ve <ki,chir'
de bulundugunu nazan d ;:..kale alry~r antz ve ulh iH A I BEY (Ccbelibereket) - Ef ndim, biz
masa 1 ctrafmda degil eniz vc davamn:m fedak:lr mii- harb in gere~ evk c gerek idaresmi Ba kumandan
dafileri i ek - ki bunda iiphe yok.t ur · bunu veki!!er- P~a Hazretlcrine Ba ~kumanclanhkla beraber tevdi
den beklemeyiniz, lnemurlat dan b '·Iemeyiniz. femur- cttik. ve bu husu a a il 1e tisin ua lahtyet hakktnl ona
Jar daha gcyen ay maa tnt alamad!, bakkala u kadar verdik. Su halde mademki Ordunun nekaisi mevcut
borcum vaT diye dii~Uni.ir yap. maz. Ark da~lar bu imi~- ne i in ikrnal etmemi ? Eger Heyeti el ilenizin
zihniyette Ordu idare eclilemez. Bendeniz revzi Pa1a muavenetiyle ikmal cdilcbilecck bir ~ey varsa bunu
Hazretleri zamanmda yi.iziine beraber bu kiir Uye .;:t- Heyete ihtar etmt:k ·a liihiyet iyte mi.ikelleftir. Evet
ktp soyte m i~tim. Bugiin de bl perdi oiarak oyiii- bunu ~i md i kadar Heyet im izc bild irmedi ve bugUne
yorum. R fet P~ a H azrelleri de bu i~i yapamtyacak- kadar da Iinde ulunan clevairin h i btrind n ~ikayel
ttr. Orduyu ilbas ve ia~e edemiyecektir. Bun:t iz \a- etmetli. illelin te hi i i~i n Pa a Hazretleri burayt te -
z.iyed ediniz, ~iz yapt tnnt L ve bunun t~in bir hcycl rif etlerler. Ordudaki nek.ai i. hakayik.i ve bunun ne
tc~k i l etmeli iniz. i<,:in ikma l cdilmcm i'} oldugunu bize biiJrrirler. Onun
i.i z nne biz de illetin dcrece!>ini dU~Uniir ve ona gore
YUSUF iZZET PAS (BoJu) - Arkada~tar,
icabmt yapanz. Oradan iza:hat almadtk~a bir ~ey ya-
bcndeniz Sakarya muharehe indef?. avdelimde burada
pama ytz. ( I k1 Jar)
hu zuru ali nizde maruzattm meyanmda bilba sa bu
noktayt derhatir ettirmek istiyo rdum. 0 zaman, tek- R -- T P S Mi LiYE VEKi -
rar arzediyorum bir dcg ir mcn im, bir fmnun yok.tu . Ll (izmi r) - Arkada}lar. Ordunun ia~e ve itbast ha-
Fakat Miidafaai Milliye ekaleti nin idden tarihi kikaten gi.i~ bir meseleclir ve ben ibtimal ki bu i~in
millimizde kaydolunmaya ve ifUhar edilmeyc Iay1k pek ehli degilim. ('unki.i ~i mdiye kadar harp sahata-
olan mesaisini l i ant minnet ve Ukran ile yadetmi~­ nnda y~,ad1m, gerilerqc blllunmad1m. Fakat buna
tim. Bendeniz MUdafaai Milliyc Vekilinin §ahsma ait ragmen bu i~ ler aztctk bir zeka ve en basit bir faali -
olarak arzetm i ~tim. Si.iphes izd ir ki bu vezaifin Ba5- yetle yaptlmtyacak i~ler tl gilclir. Filvaki ibsan · Dey
kumandanltk makamt ali inde tevhit editmi~ oldugu - biraderimiz yekdigerini takibeden iki pa~anm bu i~i

nu arzetmi~tim. 0 zamanm Ba~kumandant yine Ba~­ yapamadtklanm oytemi~tir. Ne yapa!tm? 0 halde bi -

kuman-danJmtzdtr, Mi.idafaai Milliye Vek:i! imiz yine
vekitimizdir. 0 zaman arzetmi~tim ki, salon Sakarya
muharebesini k:l.zandtk.tan sonra gev~etmiyet i m . 0
soz el'an bakidir. ym yirmi Ufi:i.incti giinti muhare-
be b~lad1. 0 zamanlar faaliyet sahibi otan Mi.idafa.ai.
Milliye VekiH Pa~a Hazretlerinin o muharebede gos-
tetdigi fedakarllg1 ci.imlece malumdur. B.izi bir gi.in
cephanesiz btrak.madt ve bir gun erzakstz kalmadtk.
Bir giin asker iz kalmadtk. Millet tekrnil vannt, yo-
zim onlumuzun kabahati , bizden daba iyisini, daha
aktlhsmt. daha gUzelini yeti~tirememi~ otma tdtr. Bel -
ki bizler gittikren s~nra ufak rutbeliter i~inde , yeti~e­
cektir.
Arkada~lar , ben elimi vicdanuna koyarak.. ve sizin
.insaftnJZa miiracaat ediyorum. Ml.idafaai Milliye Vc-
kili o!Jugum giin ytkilmt~, dokillmu~ bir ordumuz var-
dt. Mademki derdimi.zi dokecegiz. 0 halde bana mii-
saade ediniz, her ~eyi oyliyeyim. Sakarya ordusuna

-396-
 t : 101 29 ' 10 . 1337
. etmi~ iki bin siliibtan 28 bin siliih g lm i~ tl. Digerleri
ekmil dag ilm1~ ve. firar etmi~i. Ben o zamanlar Da-
niliye V kili idim ve tam o zamanlarda bendeniz Mti-
Jafaai !vLILiye ekiiletine memur edilmi~tim. K1rl
in ha~eratm ortaya dag!ldJgi bir anda bu kadar az
•ukuatla onun i inden ~1kmak bana Allahm bir tecel-
li i oldu. Zira kJrk · bin firarl memlekelin ic;:inr dag!l-
mt~tl ve Sakaryamn gerisine zabnli, z;a it iz. e~e ldi,
ek: iz, yigllan yirmi sekiz bin idi. Ben Mtidafaai
~[ iliye V kiii o!dugum zaman tekmil oraya ge-
Jen insanlan - ve oraya gonderile ek insanlan · ki
o zaman bir bir finn bir degirmen v bir okka
ekmek bile yoktu - e sizl::r pekiilal bil iyor unuz ki,
izler c;:ar~1dan yemek i~in ekmek bulam1yorduk. Oy-
Je bir devirde Anakara'nm Lekm il fmn1. degirmeni
ile haric;:t n gelen yaban !lara bile ekmek veremedigi
zamanda ben Mtidafaai "vfilliye ekili !dum ve tek-
mil Ordti u buradan b lemeye 111 bur o!Jum :- 0
z.aman, tekrar arz diyorum, bir degirmenin ve bir ft-
nnun yoktu ve hatta ·bir okka ekmegim, bir ~eg.im
yoktu. ephane de· keza.. Batumda bulunau cephane-
yi harbe s kmak me buriy_tinde id im. Bunun ic;:in ise
elimde bir va ttam yoktu. Arkada lar. a ym. be~inci
glintinde Heyeti Aliyenjz tarafmdan Miidafaai Milli-
ye Vekal tine intihap edildjm. ym on i.ic;UncU gUnii
dti~man iterlemeye ve yirmi lic;:Uncil gfu1il de muha·
rebe ba ladt. Beni intihap ttikt n yirmi gUn onra
akarya boyuu Ia yetmi iki bin ki.,ilik bir ordu top-
land!. Mill t ordu· u te kil etti ve Hey ti C Jileniz
verdigi kuv etle ben buna vas1ta oldum. Heyeti li -
yenizin verdigi emir ile, alahiyctle c;:a!J t1m. Millel in
himme<i ne mliracaat ettik. Ko tu la r, geldiler. Hepi-
nizin insafma mi.ira aal ederim. Buradan hergi.in c p-
heye g'den askerlerin giyili gittikl rini. hep iniz gor-
diini.iz. Evv lee bir tek matara y ktu. Bana bir arka-
d~ sordu. Evvelce bu ten kclcr madem me cut idi,
neden almadtmz? Veyahul almadtlar? Efendi1er; ben
b~ agusto ta Vekil oldum. Bilmiyorum. Fakat nun
da cevabmr vermek j tiyorum. linkii Mildafaai Mil-
Liye amban ile, ikti at amban bir degil. iktisat • eka-
leti kendi amb;:.rmdaki o ten keieri MUdaiaai M illiye
emrine matra iyin verdilH zaman hepiniz gordUni.iz
ki kamilen matra oldu. onra i.inglimtiz yok'tu, tin-
gil yapttk ve bunu Konya'da ve her yerde yaptlk e
aynr zamanda parasrz yaptrk. Demiiini yiizde k1rktan
ald igtmlZ dcmirlerden aldrk. U ta 101 asker1erin iyin-
den ayJrdik ve koyduk. Ufak bir yevmiye ile ve bir
kasatura bize on k:uru~a mal olacak kadar bir para
ile yapllk. 1lk giinler fena olan bunlar gtinden giine
iyile)ti. Buradan yoktan yere bir fabrika oldu. Birc;:ok
- 3n7 -
C : I
degirmenler ele g~ti ve bir c;:ok fmnla r yap1ldJ. Ytiz
b 'n ki~ilik ordu buradan yedi, ic;:ti ve giyindi. Bugiin
tekrar arzediyorum, bu s1rf sizin gayretinizle old u,
sizin ilimmetinizle oldu. Gittiler; matraiJ, cephaneli
ve giyinerek gittiler. Efendiler bu ilahiar ta Bat urn'
dan geldi, Erzincan'dan geldi, Elaziz'den geldi bura-
da yoktu. Bu kadar az bir zaman zarfrnda getiri lerek
bunlarla Sakarya harbini kazand1k. Bu, ceman yekun
yirmi gi.in 'zarfmda oldu. Efendilcr, tekrar arzediyo-
rum. Mi.idafaai Milliye Vekili huzurunuza s;ll<..tlgl za-
man bir ~ey yoklu. Batum'da bulunan cephane m u-
harebe hitama ermed n evvel buraya geldi ve harb
girdi v bu ge!en cephaneyi burada sarfettik. Sonra
Sam un'da bulunan cephane buraya dort gtinde geJdi
ve bunun iyin yolda insanlar oldli e o suretle buraya
kadar geldi e sarfedildi. Efendiler, Sakarya'da bu
sayede muzaffer olduk. Beyf ndiler, ben bunu h~a
slinme h~a haLketmek kudretinde degilim. 0 elbiseyi
giydireb ildim i e bana millelin tekfilifi miU iye ure-
tiyle erdigi kuma~tan giydirdim. Ben kendim bir kat
elbise yapmaya m " ktedir degil im . Bana vermez eniz
ben n yapanm·. H r verdiginizi kullandun, her ver-
diginizi yapum ve dogrudan dogmya hak yere kul -
1an Jm . fak tefe!· uii Limaller o!abilir. Bunlar belli
degild ir. MUdafaai <1 iliiyenin bu ntimuneleri sizin
goztinlizlin ontine geldi. Nihayet el imde m vaddt ip-
ti laiye ka lmadtgl zaman ben de lastigi patlam1~ oto-
m bil gibi dur lum, kaldJm. DarU!harekiitta bu luna n
topr,:ulann hayvanlann1 y mlcri az, yemleri ~ok ..
Buna biz kan~may1z. Ordunun harekiil mmtakasma
Mlidafaai M iiliye 1- an~maz. Onlann menzil mmtak:J.-
Jan vardrr. Onlar o men biden kendi kend ilerine i -
ti[ade ederlef. Dunyanrn hie; bir yerinde cepbede har-
b J en lutaatm samam geriden y ti~tirilemez ve buna
maddeten imkan olarnaz, oralara saman e kedile-
m z. Dogrudan dogruya orada - ki Ba.5k:umandanhk
makam1 vaziyeti pck iyi takd ir buyurdular · olan yer-
den olmayan yerlere nakleltirdiler. i.inkti paras1z
men:1 trka arpah manat1klan n klenirdiler ve orada
hay vanlann ia e i mesele iyje bizzat B~kumandan
Pa.}a Hazretleri me~gul ola.rak idare ettiler. Evet zan-
nediyorum Ba ~kumandan P ~a Hazretleri ...
iHSA BEY (Cebelibereket) - Yemiyorlar Pa!ia
Hazretleri ..
R FET PA)A (D evan1la) - Harekat mmta.ka-
mda bulunan hayvanlann ia!iesini ben bilemem. P~ a
Hazretlerinden soranm. Yemedigini baber ahrlarsa
derhaL bunu B a~kumandan Pa~a H azretleri kemali
ehemmiyetle nazan dikkate ahrlar...
 t : 10l 2l) . 10 • 1337
Arkada~lar. Mlidafaai Milliye Vek.ili oldugum
glinden beri elime kar,: para g~ti'.' Bu busu ta Hasan
Beyfendiye medyunu . likramm. iki glinden beri ve
hurada ben temas et~ck istemem. Hir,: bir zaman ~i­
kayet edecek degihm. (linkti ben Hasan i3 ytlcn ~i ·
kayet edecek olsam ve o da Heyeti Aliyen ize yi.ikJe-
necek. Ben Mlidafaai 1illiye ekili ol:nazdan e \'el
lzmir mebusuyum. Bana nc rdin iz k.i ne istiyor u-
nuz? Beyfendiler, bu sene zarfrnda Ordumuwn haleti
ruhiyesini natan dikkatinize arz tm k i terim. Liitfen
kap1y1 kap:tr m1 1111Z? Ordumuz yaln•z , u iki ay zar:
fmda iki muazzam harp yapm1~t1r. Bir tanesi • h.i-
~ehir - 1nonii, d igeri Klilahyad1r. Sakarya mLtharebe-
sindeki vekayi ayndLr. Yani mart aymdan beri dort.
muhab re g irdi. BeyfenJ iler. aglam ol!n1yan. l r-
biyesi yerleljmiyen bir ordu bugun galip g~l e de yine
firar eder ve Salarya harbinde de hi~ oimazsa olllz
bin ki~i firar etti ve Refet Pa!}a otuz bin tUfegi bulJu,
yerin~ koydu. Oradan aldt, bur..tdan ald1. fng ilizkre
mi.ira aat etti, ca u luk etti ve Onlu tekrar muhare-
beye haztr bir hal geldi. Bu fevkalilde bir· surettc
temin edildi ve bu Ordu tekrar yerine ge!Ji. Beyfen-
diler, marttan beri verilen elbi e gerek ben 'm zam:t-
n•mda, gerek benden evel verilen elbi e bu Ordunun
nizaml alacag1 elbisenin fevkindedir. Yani bu kaJar
fazla elbiseyi verdiginclen dolayt Ii.idafaai M illiye
Yekaleti ~pesuldi.ir. ('i.ink.li haklo yoktur. (Linki.i biz
yliz elli bin ki~ilik eloise ·ven.l ik. aziyet budur. Ar-
kada~lar, bir kaputun i.ic; s ne miad1 vartl1r. Biz alt1
ayda bir kaput veriyoruz. Yine yet i~miy r. ('Unki.i
alan kac;•yor. Arkada Jar. benim elimde ba ]ka bir
<kuvvel yoktur.
Tedip ve Lerhip meselcsine gelince: Memleketi ya-
klp y1kanlar ic;in bir c;ok d falar cepheJen ~iddetl i
emirler vermi~imdir; bunu bilirier. Fa.kat bu emirler
goz dag1dLr. Tekmil hallu ba')tan ba~a a.s1p urga.na
yektikten sonra bu mernleketi ne yapacagtz? Su alt1
ay zarfmda Ordudan iki ytiz bfn .ki!}i gelip ge;:mi~tir.
Bu kac;anlann hepsini oldi.ireyim, a aytm m1? Bina-
enaleyh bugi.in askerleri btvjtan ba:;a giydirdigim hal-
de on b~ gi.in sonra yine Ordu c;•plak kal1yor. Bun-
Ian soylemek istemezdim. Soylemek mecburiyctinde
kaldm1. Bunlar b"yledir diye dU~mana boyun mu
egecegiz? Haytr arkada~lar. .. Bir defa bu vaziyet ir,:in-
de buna para clayanmaz. Sonra Maliye Vekili beyfen-
di gelip vaziyeti maliyeyi izah ecler. Maliye Vek.ili
Beyfendiden benim ald1{pm para bu ~iddetli harpte
b~ ,gUnli.i.k mesarifi degildir. AldJgJm para ceman ye-
'
kCm ik:i milyon lirad1r. Bu para en a)agt nakLiye uc-
reti degildir. Yaln•z cephane nak.liyatmm dort ayl1k,
-398-
c: 1
be5 ayhk U reti benden e velki devirde bir milyon iki
y::z lira tutmu] IUr ve o zaman nakle lilen cephane be-
n im n klettigimt.len daha azd1r ve bu cephaneyi yir-
mi giint.le naklett im. Bwm millet ta~1d1. Fakat ben
ona vas1ta oldum . Bununla. iftihar ederim. llbas ki
dUnyanm en kolay bir ~eyi odur.
lh an Beyfendi, Refet P~a da herkes gibi ka!bin-
de bir a'ik.i vazife t~Jr. Ta bida:,etten beri hu i'le atJl-
m•~tir. icabmda vatanm her ki.i~esi ne konmu~tur ve
tekmil ark.ad~lariyle birlikte ilk gi.indcn b ri c,:aiJ~­
maktadJr. e i tiyor umu? Bir milyon ask r giydir-
me~ mi? Yarm ak am cevabmt vert'cegim. Simdi ma-
k.ine b~mda l tanbul'da tekmil niifuz, hay iyet, ~ah­
siyeti malum zevata miirac at ederek ir milyon in-
am g iydirmeye kafi kuma , gond eriri z deriz. Bir haf-
ta onra bu kuma~Lar inebolu\laJJr. Bu bir k1.m1.
ikincisi; memleket tlanilinde bulmak mi.imkUn-
di.ir. Fakat para laz1m. Para JZ olmaz. inebolu'dan
buraya J...adarki yol tizerinde bozu!m~ otomobiller
g;bi, r,:anmra batm1 mUteahhitler vard1r. Bunlann
hep i iflas etmil}tir. Maliye ekiileti buniann parasm1
verm iyor mu? Elinden geldigi kadar veriyor ve dai-
ma veriyor. Fakat artlk onlar dahi paras1z vemiyor.
Arkacla~lar ak~am yine be~ bin kat elbi~e inebolu'ya
geldi. Bunu herhangi bir mU teahhit bildil'iyor. Diyor
ki; para.m1 ~ i mdi verin. Azami on be~ gi.ine kadar on
be~ bin tak.1m mevcuttur. Bunlar alalade ufak tefek
tef rruatt1r. Be bin kat elbisenin para m1 kac; gUnde
verd igimiz.i hiLiror mu unuz? Bu gel nlere derhal
vaz'iyed ett im. Sonra arkadaslar, bu yalmz elbise me-
selesi midir? Mu namUtenahi cephaneler nereden r,:t-
kiyor. Bir d onu ormaz m•sm1z? Bizim burada es-
kidcn kalma namUtenahi tiifengimiz mi vard 1r? Bu
kadar ti.ifengi, bu kadar ccphaneyi, topu , mermiyi ne-
redcn buluyomz·) Bir tek top mermisi bugiin yirmi
lirachr. Biz Sakarya m.uharebe inde yi.iz k•rk bin mer-
mi sarfettik. Sakarya muharebesi efendiler, dlinyamn
en bUylik: muharebelerinden birisi olarak tecelli et-
mi~tir. En ~ok cephane yakttk, saytstz cepbane yak-
Li.k. Onunla da jftihar ederim. i~imizde arkad~larumz
vard1r. Yu uf izzet Pa!ja Hazretlerini i!)hat ederim Top-
larumz bir dakika cephanesiz kalmad1. Akkoyun, ka-
rakoyun muharebe gtinlerinde belli olur. Muntazam
bir ordu yap.t!dJ. Bunun cephanesi akm akm geldi.
Bunlan ne ile gotUrdi.im, nas1l gottirdlim? Bunlan
ben yapmad1m arkada~lar, o begenmedigjmiz ~ocuk­
lar yapl! Lar. 0 Mi.idafaai Milliye Vekaletinde j!enc;,
ihtiyar, ya§ll ba!jb insanlar btitlin gece makine b~m­
Ja c;aiJ~mi~ lardJr ve ben onlan ilahi '§ahit tutarak hu·
wru millette soylUyorum. Siiktirgtizany1m. Benim
 t : 101 29 . 10 - 1337
~un dondi.i. Bu ba~ dondi.iren i~in i9inde vazifemde
mi.itekabil itimat Orduda ve arkada~lann ara mda
benim ~a.h tm i9in sarfolunan mesai bu i~i meydana
getirdi ve ben onlara benim i~in degil vatan1m i~in,
milletim i~in yah~1yorsunuz, ded jm. Etrafa yazd1g1m
telgraflarda b~tan b~a bugi.in milletin hala 1 sizin
elinizdedir, eger ~ah~mazsamz m illetle beraber tarih
de mahvoluyor. dedim. Binaenaleyh kendiniz i in, ta-
rih i in 9alt~mtz ded im , ~ah~ttlar. Eger i~ yuri.i:ni.iyor-
a kaq1mzda benim. Kabahat onlann degil benim-
dir. Eger i$ yliri.iyor a ere£ onlarmd1r ve ben de on-
Jarm arkada~1 olmakJa iftihar ederim.
hte akadcu:lar aziyetimiz sarihtir. ak.at bu bul-
dugum elbi e, cephane bize pahahya mal luy r. Bi-
liyorsunuz ki , i.i~ aydan beri tekm il Heyeti ek.ile
ugr~m1~, ugra~m1~ m v ut alt1111111 rehine vermi~.
mevcut glimri.iklerini rehine ernni~ ve hala dokuz
milyon lira para tedarik edemenni~tir. Halbuki onun-
Ja ala ag1m1z cephane bir l1i9tir ve biz bu paray1 but-
rna. ir,:in giinler e konu~tuk. ltm kii19elerimizi,
gi.imri.iklerimiti r hin verdik. Eger erdiginiz her ban-
gi bir kuvveti, herhangi bir ~eyi suii timal etmi isem
tecziye odin, a m, oldliri.in,. Fakat dinleyiniz. Eger
9alt~t1m i e... ( llah ra11 olsun e leri) (Miizakere ka-
fidir sesleri) (Giiri.ilti.iler
HASA BEY MALlYE VEKiLi rabzon) -
Pek k1sa oyliyecegim. izi yora ak degil im ef ndim.
Zanned iyorum ki a.hvali umumiyei mali y yi bu kiir-
si.iden bir ~ok defa· tekrar tim. ncak d min Heyeti
Celilenizin ittibaz ettigi bir karann is;eri inde Maliye
Vekaletinde de istizah olunacagmt haber ald1m. a-
kla hi~ bir m ele ta av ur _ otmiyorum ki, neticesi
itibariyle Maliyeye taalluku olma m. akat i tizahm
istihdaf ettigi mesaili maliye, Maliye k~letine
mi.iteallik bulunmak it ibari yle pek de malUm lm1yan
1bir me elenin izah1 degil. e de oylemck me buriyetin-
deyim.
Ahvali maliyeye ge9meden e el melbuu at mesa-
iJine mi.iteallik Mlidafaai M illiye Vekaletinin vuku
bulan taleplerini ve buna mukabil Mal iyece ne ya-
ptldlgtnl muhtara an arz etmek i tcrim . Re(et Pa a
Hazretleri di.in burada verdikleri izahatta elli bin ki.i-
sur kat elbisenin tedarik edilmekte oldugunu soyle-
diler. Be~ bin kat1 Anfalya 'dan e aireden t darik
eclilegelmektedir. Melbusat meselesinin haiz oldugu
ehemmiyet derecesinde aziyeti maliyenin mi.i aadesi
nispetinde Jaz1m gelen muaveent deresinde daima te -
viye ettim ve cdiyorum. Ald1gun el~i elerin para tnt
vermekteyim. BC$ bin kat elbise geldi. Bunlarm da
pedelini yann verecegirn: _Yalntz bir mesele vard.Jr.
-399-
c: 1
C) da 1talya da bir fabrika ile yap1lm1~ olan elbi e
ve 9ad1r hakkmdak.i mukavele bizi biraz heyecana-
miz vaziyete koydu. Bu meseleyi arz edecegim izahat
ile anl1yacak m1z. e Mlidafaai Milliyede ne de Ma-
liyede bir sun'u yoktur. Mal paray1 beklemiyor. Pa-
ra malt bekliyor vaziyettedir. R oma miime iii i-
yasirniz Cami Bey orada muteb r bir italya n ile bir
mukavele yapm1 ttr. 0 mukavelenin ureti buraya
geldigi akit gittim. Beraber okoduk ve tetkik ettik.
Mak at da tedariki Jaz1m gelen paranm sureti teda-
riki i~indi. aptian mukavele bildiginiz ek en bin
kathr. Otuz bin kat elbi e i in bcrmu ibi mukavele
bir milyon dort yi.iz bin frank tcdiye ettik. Eyliil ni-
hayetioe kadar bu elbi enin mi.ihim bir k1 mt gcle-
ceginden iki bu9uk milyon italyan frangmm Antal-
. ya'da italyan banka mda haz1r bulunma 1 Jaz1 m gc-
liyordu ve bunun i in ami Beyin clinde J..ala n pa-
ranm derhal yatml mast ve diger miibayaa i in para
laz1m olursa az z.aman zarfmda t krar k ndi ine gon-
derilecegi bildirildi , .e bendeniz de bir bu~uk milyon
italyan frangt bilmi.ibayaa bankada h L.1rlam1~ idim.
Eylill nihayeti g ldi. mal gelmedi . A , ba scbebi teeh-
hi.ir bu mu oldu diye tela~a dii}tiik. Bir ok muha-
bercler yapt1k. Bir taraftan hata gelm kte dcvam edi-
yor e a~ka bir i~ i~in baglanmt ld ugu bu paray1
tamamen vermiye egini bildinnesi i.izerine mlitebaki-
sinin de t~liyec ihzan teka rrur etti v Maliye bu-
glin bunu yapm15ttr ve 3 mily n Uc; yliz }irmi hm
50 frankm miibayaa 1 yaptlm1 hr. Bugi.inki.i aziyet:
Para malt bekliyor. Ma l paray1 beklemiyor. Biz mu-
ka elenin kati e mulebcr bir fabrika il yaptlm1~ ol-
duguna kanaat ha 1l ederck lunda t r ddut etmedik.
Bilhassa bizim Ordumuzun te hizini I ngiltere gibi bir
devlet arzu ctmcdigind n elinden gdcn va 1!alarla
mani oluy r. Ondan dolay1 bizim ynpa ag1m1z lc va-
tt a~keriye miibayaatt fc, ka!fide mi.i ki.ilatlt olu-
ZII11
yor v bir tak1m ereyanla·r ha cbiylc bu i ,lcr pek
dola 1k oluyor. hir n apilan mukavele mu ibin ·c
k1rk bin kat elbi eyi getire ek clan mi.iteahhidin ern-
rine muklezi para b::J.nkaya ya tmlm1 !Jr. M liyc e-
kiileti Jbi. c m, ele ine. Ordunun tec;hi.t. H! ilba ma
mi.iteallik ol~n husu un halli ve belki mi.itcahhitlcr
arasmda bir hakkt tercih de crcrek elinden gel n
muaveneti yapmaktan 9ekinmemi~ vc apm1~t1r. azi~
yeti umumiyci mal iye daha mli ait olsaydt daha faz-
la kredi muam~lesi yapmak i t rdi . Pa a hazretleri-
nin kcndileri de izah ettikleri e~hil~; bendeniz mi.i-
him ihtiya ah :1sk riyc ve mi.ibayaat1 askcriye i9in
~imdiye kadar cmirlerine be yi.iL. bin lira yatlrabil-
dim . D iger dort yiiz bin lira m1 da tcdarikle me~-
 t : IOJ 29 ' 10 . 1337 c :1
guli.im. Velhasil Pa~a Hazretlerinin vekaletinden son- HASA BEY (Devamla) - Zannediyorum ki,
ra Antalya'da, .~urada, burada bir milyon lira kadar iki yiiz bin liradan fazla gondermek imk'm yo ktur.
yatlrdigim para vard1r. Bunun k5.fi oldugunu iudia Bunu ay nihayetinde ay1racagim . 0 zaman Pa§a H az-
etmiyorum. Vaziyeti umumiyei maliyeyi bir ~ok cie- retlerinin emrin veririm ve ll yapmak i~in de
falar Heyeti Celilelerine arz ettim. Sene nihaye ~i ne memurmin muhacematma go u germek icabedecek-
kadar Ordumuzun bu ihtiyac1 ve gUnden gi.ine te- tir. Zaruret oldugunda l uodan kas;anlardan da olma-
essiil eden miktar ve te kilat1 biLim biit~emizi e hem- digiml bilirsiniz. Eg r hepsini Orduya vermek is;in
miyetli urette sar maktad1r \e ihtimal ki. Hidafaai ten ibederseniz. k1 , eclisin tediyatm1 dahi tehir ede-
Milliye tahsi at1 is;in para k5.fi gelmiyecek.tir. Sebe- lim. bunlarm hep ini gonderelim.
bi i e ondan onra ukua gclen te~islerden ibarettir. REi')- Miizakerenin kifayetine clair Yunus a-
Varidat1m1Z i e eski varidatimiZdJr. Yenidcn kabul di Beyle refikinin takriri var. Binaenaleyh miizakere-
ettigimiz bir kas; tekalifi cedide kanunlannm btits;e- yi kafi goren!er ellerini kald1rsm. Mlizakere kafi ses-
mize olan te iri de gayet ehcmmiyet izdir ve hala leri. mi.izakere kftfi gori.ilmi.i tUr. fendim, Yusuf iz-
bunda musirrim. Tahminimize gore ene nihay tin~ zct Pa anm takriri 'ar okunacaktJr.
kadar biit~emizde 3 milyon .lira a<;ll\ husule getJre- IYu uf iZ7et Pa. anm takriri okundu.)
cektir. i ki nevi tecliyat1n teclahi.ilde kalma 1 icabeder. REi · - E ki ehir bdullah zmi Efendi ile,
Bunun b1ri memurin maa at!, diger k1 m1 Jcvazm1att K1r hir Mi.ifit Efendinin takriri var okutuyorum .
as.keriye ve sair miibayaatm bedeli olan rna arifatt ( ndullah Azmi Efendinin takriri okundu.)
umumiyeuir. unu temin ederim ki. mtiteahhitlerin IMi.ifit Efendinin takriri okundu.)
o kadar ~rzlanmaya hal-.k1 oldugunu muterif degi - R -i - Haf1z Mehmet Beyle refikinin beyam
lim. C::linki.i Ordu he aplannm muha el{esine bakt1- itimat t Jebini ha\ i takriri var. okunacaktJr.
g1m zaman. Ordunun ia~e ini, 7abitamn maa mdan (J-fafl7 Mehmel Bey 'e refikinin rakriri okun-
daha miihim g .. rerek. cl ge en mebaligin mi.ihim kJs- du.)
mmi mi.iteahhitlerin matlub tma vermi~imdir. Teda-
hi.iH.in miktan hakkmda bugi.in elimde katl c rkam ol - R ·i ' - Kon a Mebusu Mu a Kf!Zlm Efendi,
madigi is;in arz edemiyorum. tedahtiliin m cmuu on Vehbi Efendinm ve i sta nhul cbu~u Riza Beyin tak -

alt1 milyon lirad1r. ci anndad1r. Bunun on milyon- rirleri ar, okuna aknr.
dan fazlast maa~ tedahi.ili.idi.ir. Miitebaki i masari- tMu a Kiiz1m. Vehbi Efendi (Kony ) ile R 1za
fatJ umumiyc ve vesaire · bcdelidir. Bu . enc zarfmda Bey ( i tanbul)'un takrirleri okundu .

bu, 140 bin liraya inmi tir. Seb bi i e elden gclcligi REj ' - Kar:.~ i febo u Basri Beyle Erzincan
kadar miltcahhitlerin i~i ni gormck . istikametinde gay- ~febu u Emin · Bcyin t:!krirlcrini okutuyorum .
ret cdiyor, bilhas a I aL1ma 1 asi c1:iye •e ait u an (Ba -ri Bey (Karc i) ve min B y (Erzincan)'In
muameHilta milmki.in mcrtebc tesvi 'Csinc gayrct edi- takrirleri okundu.)
yorum ve elimden gelen her • yi tle yapma a gayrct REi - Pa~a Hazretlt:ri takrirlerin hangisini ter-
edecegim. Neti e itibariyle Heyeli clilenizden bu cih ediyorsunuz?
kadar miihim bir as;1g1n ve enenm niha ye tin e -don
REFET PA$ M .. D F MiLLIYE VEKli..t
ay ka!dJ1bna gore lapat!lma 1 ic;m \ekiil tin dU~iindi.i­
gi.i ve di.i~i.inebildigi ~udu r ki: e!di( cdecegi kavanin izmir) - laliye Vekili para bulacagm1 soyliiyor.

ile bu kapatilamiyacaktir. Bun a bendcnizin kanaatim Binaenaleyh b ol u Mebu u Yu uf tzzet Pa .a Hazret-

bu kadar. a 11 olsa bir miktar as;1kla bu cnenin yii- Jerinin lakririnin reye konma 101 teklif diyorum.
ki.i gelecek encnin blit e ine devredilir. akat miim- R .j talumu alini7 i tizah edilcn zevatm .ve-

kiin muamdfi.l1 mali 'emit:i ted ir i(\:in bilha a rica rikn takrirlerden tercih hakki 'ard1r. SUieyman Sm1
ederim , diger tekalifi kanuniyeyi, yeni gi.imn.lk tarife i Eeyin takriri var okutuyorum .
IYozgat Mebu u Si.ileyman S1rn Beyin takriri
layihas1 ka\an ini ni bir an e' vel s;Jkarmak Jiizlmdir,
ki bir dereceye kadar miizayikayi maliycmizi tahfif okundu.)

edelim. Bunu pek zarurl gori.iyorum. R F.i leni celseye li.izum gormiiyorum. Yu-
OPERATOR EMi BEY (Bur a) - Rcis Bey- uf izzet Pa .a ri.m takririni kabul edenler ellerini kal-
efendi, mi.ihl~ bir ~ey soyliyecegim . _Hi<; olmazsa ay dirsm. (Kabul edilmi tir.)
nihayetine kadar Orduya bir k<w yiiz bin lira gon- VEHBI EfENDi (Konya) .-- ltimat baska, bu
derseler .. . takrir ba ka ...

- 400 --
 t : 101 29 . 10 . 1337 c: 2

REtS - Vehbi efendinin teklifini kabul edenler
ellerini kaldtrsm. (Belli olmadt sesleri) Aksini kabul
edenler ellerini kaldtrsm . (Takririn tatbiki .kabul
edildi.)
R FET PASA MUDAF At MiLLiYE VEKiLi
(ILmir) - Para verildikten sonra ben elbise ve saire
bulmaya muktedirim ve Mecli ten gelecek her ti.irlii
muavenetc beyam te~ekki.ir ederim. Halbuki yalntz bir
ey var. Mesele itimat, ademi itimat meselesidir. Bu
takrir i e kontrol edilmesine dairdir. Suna nazaran
benim vazifemin ipka edilip edilmedigini kontrol et-
mek demek ademi itimatttr. (Haytr baytr sesleri)
REiS - Efendim, bu takrir itimatla alakadar de-
gild ir. Yusuf tzzet Pa anm takriri reye konuldu. 1ti-
matla alakadar olmamak i.izere kabul olundu ve mut-
lak surette reyinize arz edildi .
On dakika teneffus etmek tizcrc celseyi tatil edi-
yorum.
Hitamt Celse

- > t l < - -..

1kinci Celse

R EiS ikinci Reis vekili Adnan Efendi

Katipler

---
REiS - else ki.i~at edildi. Nurettin Pa~a mesele-
sine ait bir takrir varrl1r. Mahiyeti itibariyle bunlar
birdir. M amafi Dahiliye istizahmdan ba~hyoruz.
REFET PASA MUDAFAA! MlLLIYE VEKlU
(lzmir) - Benim hakJomdaki mesele bitama erdi mi?
Yani ben ki.irsi.iye 9tkt1g1m vakit de verdigim izahat
kiifi goriildi.i mi.i? Sonra ikinci takririn kabuliyle, ikin-
ci takrir ile birinci takrir taaruz etti. Yaui itimat ta-
mam iyle ademi itimat 91kt1. (Hay1r hay1r adalan.)
ZiY HURSlT BEY (Lazistan) - Efendim ben-
denizin bir takririm vard1r.
REIS - . Dahiliye Vekili umuruna ge iyoruz.
M ··FiT ErE D! (Ktr~ehir) - Efendim. Refet
Pa~a Hazretleri hakkmda Yusuf izzet Pa§a Hazret-
lerinin venni~ oldugu takrir reye vazedildi. Malu~·m
Maliye Vekiline bilakaydii~art itimat edilmi~tir ve
mesele kapanm1~tlr.
REFET PASA {Miidafa:t: MJliye V.) (izrn:r) -
B yf-f nd i, M "" :t Efen I Haaetlerin:n soz!eri pek
d grudur. Ben vekil vazif~ ini yaJ al'k"n mi.i~kk] ge-
L: r hu zam:tn g'Oreb:t:r. Bu hak.'kt h~r an :~: n h1:zdir.
Z1t:::n her hirin:z bu hakkl haiz bulundu3unuz gibi,
ayrr~a b:r d- Mufad:rai Mi!J:ye en::.iimemn·z var.
0 da bu hakkt haizdir. Bu vaziycte ve ~a rtlaroa, bunJa•1
lba ka, lbir 'd e b5yle bir hq• t te}'\"line bilm m hac~l
v::tr mt? Bunun ;.,.:n b:r kar r :ttihaz ·etme<!< laZJm 011-
d1r? Burada tahirlerin h p i okunrlu. Bu mey~n':h
Vt-!lbi Efendin:n de ta:k·rri ri o:tundu. Ya~mz bir me>.-
le vard :r ki, i~·t:z<Ll mesele :y!e a!a:;.:!dar o!a n ~ ::tfal· r­
l:rd~n ben b'Jisi ni ~er :·h e~~! m . 0 r ye k ~u~da. On -

alileri Mecli i Aliniz, Refet P a~a ile Maliyc Veki-
linden yapml!i oldugu istizah1, tr§rii s1fatiyle yapmt~­
ltr ve b ilakaydi.i~arl itimal edilmesine mi.iteda ir olan
takrir kabul edildi ve meselc kapand1. ikinci derece-
de Meclisi Ali - ki ker.disi mi.ikkildir - vekili bulu-
nan Refet Pa~a ile Maliye Vekili arasmdaki mescle
hakkmda, ki elimizde mevcut bulunan mecellenin bir
maddesi vardtr. t~te vekil yalmz mi.iekkili tamr ...
Mi.iekkil de gelip de vekili ile beraber bir i~e bak-
mak ister e bu, vekili vekaletten azil degildir. Dog-
rudan dogruya mti:;:tcmian ve mi.inferiden yapabile-
cegi i~ler vard1r ve bunlarda salahiyetini haiz oldu-
gu noktadan saliihiyeti vard1r. Yoksa Refet Pa§a ve
dan .:>nr::t ;_t;zah mlin..l. ~~et : y~e ve. :! n her hangi b"r
!akri1 iil rey~ konm1s1 d gru mudur. <h::·~a n;"dir?
• rlip.m1yorum. •B:naenaley:, ban:t it:mat vei::ct:kten
svma, aynca ·~: n i m:stle o'<ln:de br nl.r'r ve~·!:ni5
isc o ta:o·:r d1bi h rhang: b"r maddep a!t verilecC:,f.
0 zam:tn muJ;~.faa c ~m::recekt!m. 0 , bir mes .. !:-i TJs-
taahare o!abi::rd'. Ben onu niy!n hi;: b,;r la:mdJ soy-
fcme:Cm. Burada :st:z_!J, mli!elk"p 'Cil·unan k.r;r;er-
den it!mat tam:lmen muallel bir ~e:-.ilde hasi.I. o!du ve
ad:mi it:m.at ~E!k ;:ni ald1. Bunun §ek:i lb.udur. !st:za:1
m Jnase·!Jcliyle veri!en. ve dk,unan taktirlerden· sonra
bir lanes:ni oh.-urnak <! lekrar yenid~n reyc vaze'tmek
muallel bjr ~ekil hastl etti. ·

-401-
 t : 101
REt:s - 1Miisaade buyurun. efendm, l>ir n()lk,tayJ
mzamn~menin .ta.tbi•kinden mutevelEt o~dugu ic;in 'zah
edecegim. Mevcut ta\klr'irlenin heps.inden Heyetj Cel:k-
niz habierdar ediidi V>e •a ynen o'kuildu. Binaen:tioYJb bu
husu ta Heyeti Vii!kiilfuya bah dilen bakk1 teroihi
nizamoome!den okuyorum.
Maid'de 122. - Eger sadece ruzmamei mi.izakara-
ita. ge;:~lmes-i tel.kll.ifi ika:bul olunmazsa, esbabt mu~;beU_
ta!kni·r lere SJra ge.Li.r. Bunlann bir enci.imen:! ha.valesi
ta!ka.rcir etmezse, Htiklfuneti n terc·h e <i~i l~'-,;r iptida
reye Vazioluour, (1)
!Ben Heye'tinine arzediyorum. Heyetinizden itimat
I <Jaran ·alntd1k!tan sonra levazLm i-5lerinde ikJtuza
muaveneJ~in yapumasma ·dair Jk.i taJkri~ vedd!. Buil-
lann reye vazma llizum var m1dtr, yook mudur? Bu-
nu Heyeli Celi!el11iz k1smen vazedilsin, ki!illOn eddme~
1s in de:CJ-iillz. Sahi:b'i ta:krirlerden Mum. Kazmn Etend.i
lile Mehmet Vehbi EfendillJ; n takri11lenind:::n b ir1si
IJ<lonuiacal<ltL
1Ben Vehbi Efen:d;nin takrirjnin reye konulacagm1
so•y ledim. Eger V ektil Pa~a Hazretieri ti teselerd'i· der-
hal reye konmazdan bu tak rir aleyhine gi.inlcrce s·oz
so•)'1lemek hak1km1 vy alahiyetini ha.iz idiler, oyUy -
-'OiiJirlerdti. Musa Kazun E n.di geni ald1m dedi, ehbi
Eferrdi i e mu irrim dedi . Mam fi !c)< rar Hey li Ali-
yen-iz,;nd:r. tstersen:.Z geri alirsm1z.
V HBt EFENDi (Kon ya, .- Ef.n,'im bu ta.kri1 i
, ben zannedersen\ diger takrirl rJ n daha e v 1 ver-
dim. Halla Rei Bey yerioe oturdugunda bu ta! riri
yerct:m. Ve ben M Udafaa ; illiye e:,a: tine muave-
net ve mi.iza·heret ed:Jm :, lizere bu ta.kriri rJ im.
~imdi kendilerine itimat 0h:lu, .bitti. B"o:tenal~yh bu
tai.klnirin k!abuliinlin itimada n taa!JLeku var'chr ani y'l.-
miyorum. Eger yarm bo yle bir takr:r erirs ;n Paya
};{az[l<)tleri tbu itimada miina~i d;r mi diyewelclerd;r?
-RB1 -
Bu hususla mi.izaJkere a lima 101 arw
buyu.ruryormusunuz? Heye ci eli!...nizden g""nder! le-
cek ~ z:atm •intihabm1 Mi!U 1Udafaa encumenim
havale edel im.
HAKKr H 1i BEY (Sinop) - Rica ed r.un,
B ~k:umanhgm bir heyeti tefti~iyes.i vard1r. 0 da Mu-
dafaai Milliye enci.imenid;r. Bu en limen varken ne-
chm Meo.!isj Alinizden g011der.il in? Hcy~ti A.~:njZJ: n
bir 5<!~r.art vardH. Binaenaleyh bu tkanunu tarb:i'k
etmek !azun. Onu tabbik e ... e/k .. ($ :ade<li giird:lti.i-
ler),
1 Mayrs 1283 tarihli «Heyeti Mebusan ni-
(1)
~amnamei Dahilisinden almcll. M. Onver.
29. 10. 1337 C:l
MUSTAFA •BEY (Thka<t) - EncUmen., enciimen
Jfakat h.;y 'bUr ~ey ...
REFBT .PA~ (Muda~fwai MilliY'~ V,) (iL.mir) -
Ank.ad~lar, bilmem lki ~z" h ed r:ty r muyum? b.ti-
mal iz;anma11 i Da:UU:ye. :.uxu deif1m. Hen:im ma"
ruzattm 1buraya. lb..:r 9 ':< tw.cr;der nri!rrJ:-t·r ve bun-
Jar V hbi Efendi Hnr-tl~•·:rrln buy:urdu'X.}an ~:· b.! ,
hu takrir de "<imatt n evvel ve-:>;!m : tir ve bunlann
hepsi bu i :•izah dolayiSI)-I:e ve:-J.rru ~ir . R!yas tten
'bana han "sin· tercJ1 edel'£'~: z di}'t- or~du. Ben de
filan ta.k.n:ri ter "h eii·jl{lrunl, deiJn. Ond:ln sonra bu
takrjr l"feyy konarru:z lkab ul edam ;~ V:! m~s :v ikapan-
den ml~tlr. Eg r bu yol'da b·i'f tak.rir vet !Ieee' olu r a
VehbU Efendi Hauetlerj yen•icten bir La' rir yazarlar ,
verirler.
0 ··a. r:!r bur ~da okLL'lur ve o da ya su::tl veya ,js-
tizahtlr. Sua! ,; e muayyen zaman L.arf1nda m~ eL hal-
r~ye lolunur. lcrai sJ[atiyle di.i~iindi.igi.im halu~ Mecl i bu
'k.aran v~reb~l.ir. Ben de vekJil oldu i em h;c; hak!k1 ke-
lfumm y. ~'<. Illudur? Ben de 91k.1p burada lak1rdt s·· yli-
yevegim. j im g lir;e k bul ede :m. _Maruz:1t1m sa-
rihtir. Gclmez itiza r ederim. Eger it"mat i~c o me;-
ele bitmi~t ir. Otck i takrir.in i<unm::t 1 zate r:zam-
namei Da.h1;Ji ye mLLV'afJik >dc~ildir. Vehbi -·[ ndi §im-
di o tak1 iri ahp teknar veretn der. 0 takr:r "clis.i n
maltd1r. Do ya ma girm:~tir. Onun he a' 1 g-i:irlildii.
Te rar arzediyorum, bunu burada gi:iri.i lirliz, k.onu-
~uruz. Ben y.ard1:nd.an. mi.irak:abeden ka.m•ybru:m.
B n her tiir:·i mUrak ' ey; b!i1m!a be:--:1.h~ r kab •I ey-
lerim. Ya! mz -~.i !":i.in<Eir 1.:i d::tfaai M "!Ly :,iii is-
LiZiaha Qek ilmi ir. Bunu herk:: biJ:ycr. Burajan so-n-
ra ytka; ak bir kag1t \·ard1r. Elan Llan z vat 1ihh-
faa.: Miilliye ekil•i11,in n~ferlero: n i saymaya. zabiilerini
tadat ve tertibe g:tmi~!erdi.r. Binaenal yh bcn:m vaL.i -
fenl._malum. Ya itimat veya ademi · itimat.. it :mat be
•tay!n.i esami ile it.:mat isterim. Eun,la mi:rir.r:m. Ha ki-
katan sa:<iilm! c:r v::tZ.:yelt- yim M aruzatnn gayet
-
sarihtir. ( ~rG~ , Li.!er)
REiS - Goriil ti.ibden !J.ir ··y anla 1im: 10r. hi-
mat meselesi bitmi§tir.
ABDULLAH AZMl EFE 'Dl ( · ki ehir) - Bir
kaide[ ·klilliye k,i, o tan1an1 iyle •burada car i lir. Fakat
o kaid · klilliyeyli bu.rada soylemez.Jen evve·i ·· y!emek
me buriyetindeyjm k.i, Refet P~a Hazretler.: n:n beya-
natJ parlamen.o usuliinc tamamen muvaf t'k.tar. •B ir
i bizah do!ay1s.ile verden ta:krirler bir ki.iJJi.ir. Onlarm
ic;inden l>ir tanesi kabul ed:td :kten onra digvr crir.~ n
reye konmamast liiZLm gelir- . ;md i a Jl hu m_selc}'>i
halledecegiz. Bu-· reye konulduktaa son~:a hii.k.::n ·· ni.i.
ceryan ettjriyor. ~ki §ey taarruz ttigi zaman «Laaru-
-402-
 t : 101 19 . 10 • 1337
zuna~a olur. Simdi ek.seriyette iklisi de kabul e&ldi.
MdCL!s ne ondan ooner, ne di~erinden. Me.s~lenin ha·
:ldlcat1 .budur. «Taaruzun,akz» yani kendi kendisinti
tirrfua <e:imi b:r. SakJt olmu§tur.
IHrn,aer.aleylh her ik,i in:n tekrar r _ye konuhrnast
'l aztmdtr. B~ka ti.irl'i.i yanlJ~ttr. Meselen in hakdk.aJtt bu-
dur. Yeruden roye tkonutma t laztmdtr. Ba xa ti.irlU.
hallolunursa yanh t1r. (Dogru dogru sesleri)
IMUSA KAzJJM EFE Dl (Kon ya) - ik i glindiir
uovam eden miizalkere isnizaht havi idl. Verile:1 tJk,
r..lder Abdullah Azrni Efendi11tin verd igi izahat mLici-
bince tpek dogrudur. Burtda ne .i timat ve ne de aderni
•iH:imat 'Ydk:tur. Falk:at Vilk.elamn bir halklkt 'n.t: haJbt ve
ttercih.i olmasma naza·ran bu soruldll. Nizamna!Jne
mlldbince P·a,~a Hazreller.injJl tintih<l!p ettigi tak.rirden
gayri inin reye •k10nulma.st icabettmeL.di. P~a Hazret-
IJ.evine ittifaka 1karjp bir surette 'ilimal edildi. onra
d:ger i-eye Jconulan t;akrirde eks . iy::t e ve bu mah:ye-
tti anl~JlamamakstZin k.aJbul j:tdi.
A'BDULLAH AZMi E E Di ( ki~ehirJ -
Halki!katan ikti i de Meclisin l<laranna· iktiran elf. Su
halde 1ikl: i de Meolisin k.arand1r ve mii ~l :dir. Bun·
1ar ise taaruz ediyor. P~a Hazrotleni 'de bunu ademi
1
itimat telalk.kt ed iyor. Bunlann yenJden reye lkonmas1
laz1m geLiyor. Bu ~E'kilde nc Meclis tkararmdan don-
mli~ olur, ne de V<ekil bu uretle 'bu rada n gider. Me-
sele ancalk. bu uretle hailolunur gider.
1MOFIT 6F DI (K111ehir) - Efendim, ortada
gayef miih'm bir mesele, b;r aidei umumiye halled:.
yoruz. Bu takrirlerin ik:_i y kd 'gerine taaruz ed:yor.
Halbuk.i muvaf1k. ka!mahd1r. Vc}·ahut ik.inci tcrkrir
evvelk . talkr.iri talild;r vc.ya ayn :r me.>eledir diye
k~l>ul ediyor ak. taarruz yoktur. Ayn1 z,amanda orta·
da Mecli in k.ararlanm i kat edece-k hi9 bir k.anun
yok!tur.
IR BLS - Bu hllSusta mfu.ak.ere lk,a fi g<Sriildii. MU-
saadenizile bu me ele ha'kjkmda telhisen arzetmiyece·
gim. Clinkii karanruza belki tes:ni olur. ihsas1 rey
§aibesi vandu denebili r. Onun ic;:i n karann1Zt ald1k.tan
sonra lbu telhis n:o1k1tastm arzede:e~im. S~: mldi lbu ta·k·
11irleni reyjnize -a.rzede egirn. Refet Pa~a HazreUerinin
terdih ettilk.Jeri tak:f1i11i kabul •edenler.. e!lerini kaldtr·
~ m .. (Kaibul edilmi·~tir.)
IBu·rrdan sonra Vehbi Efendi Hazretler.!n(n ta:kriri-
DJi r~ye 1Jqoyacag1Z. Vehbi Bfendi Hazretleri ta'k iirin iz-
de musir m isin1iz? (Ger.i al:l t ozl ri)
Yenj bir mesele arz decegim. Yine ni:z.amnamen :n
tanbi!Q! ne ait oldugu !9! n arzeiliyorum. Bir takririn
kal:ru:li.i, diger takrirlerin Mecli in reyine azolunma·
-403-
C:1
stna man.i teyk.il elmez. 1k.inc'si, it:mat ta>krirleri
ic;:inde beyant itilna!t .lle ruznauneye gt>yilmes:ine aJ:,t ta.Jc.
fliri teroih eddb:Jir, lbu Jlle:selelll!n mmakeresj etriilfmda
rdigeriDJi rey'inize ar.lledemeZJ:lirn. Onoo i9in rica edi·
yor•um ar.kada§lar, R uyaset •malk•a:mm:da 'kema:l·i bjta·
raft •ile meseleyi elimdeo geldigi .!<Rdar hrulle c;:alr~mm.
,Simdi bu mese!le l)itti . Da'hiliye Vekaleti mbseleo:: n~.
istinhma. g~iyoruz .
2. - Asayir ve emttiyeti ,dahiliye hakkmdaki La-
zistan Mebusu Osman Beyin Dahiliye Vekilinden is·
rizah takriri.
3. - Merkez Kumandam urettin Pa;a hakkm ·
da Lazistan Mebusu Ziya ffu l'fit Be 'in Dahiliye Ve-
ldfindeTJ isrizah takriri.
R " iS - Efendirn; her iki mevzu da .ahrihiye Ve-
k: ~ l i ndenisr:zah olundugu ve mesam dahiyeden bu-
lundugu o:hetle bunlarm tevhid'en muzakerelerinin
muvaftk olacagt k'an'aa~indeyi'm. Bunlann teV'hiden
mi.iz;)keresini reylerinize arz ediyorum. Kaibul ~­
ler ... Etmiyenler ... Kabul edilmi~tir.
~imdi rstizah takrirleri okun·aca'ktJr.
(Lazlistan Osman Beyin, Dahiljye Ve'kiiletinden
yapllan iSt:izah takriri dkundu.)
(Ziya Hu11it Beyin takriri de okundu .)
OSMA ·BEY (U.zi tan) - Memleketin ~ekli ida-
rei . devletine taalluku ha5ebiyle ve- kanunun tatbi'ki
m elesi jJe dogruda.n dogurya temas ett:igi i~in gaye
miihimdir. Siiphesiz bu meselede Dahiliye Vel<ale!Ji·
nin ileride arz edece~im esbap dolayt iyle Dahillye
Veka!etinden vuku bulan istizah aoiz bir Valjiyette
kaltyor. Fakat mercii aidli oldugu iyin , ~Uphesiz. kii o,
bu memlekefte cereyan eden ahval'den ~ekil it.ibarjyJe
mesul ve aym zamanda Heyeti Celilen'ize hesap ver-
mek vaziyebinde oldugundan istJizah!mJ dogrudan dog-
ruya Vek!il Beyefendiye tevcih ettim . Memleketiin fev-
kalade vaziyeti k'a.~!slllda Heyeti Vekilenin bir karar1
vard1r ve bu karannda Heyetj Velcile diyor ki, ahil-
d'e eh silah tuta'bilen ve ioa!bm'd a Yunan <lonanmast-
nm o mmtalkalara talcarrubu hasebiyle silah tlllta.JbNeri·
J• rin bire k'a~1 gelen a'ksammt tebit, ld bu gayet mu-
iptir, bunru Heyeti Cehilen'iz t!araftard1r. Yalmz bu
emredilirken ve bu ttalfuik edilirlc'en her tarafa ~elkJi
tatl)iki itibariyre bazt fenahklar oluyor. Mesela size
bu teb ~t fii'il!enin'den mti'tevelhlt §eka>Vetlerin nre suretle
tiiredigini arz edeyim : Tra:bzon'da A11ina vardtr ve
Rumlar ile meskilndur. Burada oteden beri Sitah~or
·bjr c;:ete vard1. Bun{ann reisleri Elk.lidis nammda bir
Rumdur Heyeti Veki!enin ~~bu karan ~ark Ordusu
 t : 101 29 . 10 . 1337
Kumandanltgl vas1tasiyle o herufe bildri11iliyor. $lip-
hesiz orada bulunan Rum mi.iselliih e§has1n bu surdtle
tu'tulma1an ve bu suretle dahile sevkedihneleri karat
~ktizasm'dand!r. F1rka bu i~ memur ediliyor. FU'ka
onlara b;r memur gonderiyor. Papazlar ge~iyor ve
daha bir talkun va 1talar araya gii'iyor. Efendiler, bu
sozli Hlikiimet tarafmdan re'S:men tah'k!ike giden biT
adamm agzmdan i§itiyorum. Orada kuvvet mevcut
oldugu halde ve o koy etrafmda Jazuu nikatl tuttugu
halde buradan gayri mesul bir taktm ~as. bir taklm
r;eterer i~e giri~iyor . Bunlar 1rza g~mek ve sa~ire g'l·
'bi harekatta bulunuyorlar. Bir iki ~ocugun l~esi mey-
dan'da gori.ili.iyor. Bunun ii2:el1ine bu Rurnlar testim
karanndan ri.icu ediyorlar ve bu adamlar tesrim olnu-
yarak r;oluk, r;ocuk ve ka'Cimlanm terkederek daga CI-
1Ktyorlat.
Simdi baklmz Hi.ikiim'e'tin karar1 g·ayet gi.izel ol-
'dugu halde i~e bu suretle gayri mesul birtak un kuv-
vetlerin girmesi o memlekette temizierunesi muhak•
kak olan ve Yunan amahlne hizmet eden bu Rurn!a-
nn daga y1kmasm1 intac ediyor ve bunlar bu suretle
Mil liimanlara tecavi.ize ba§hyoriar.
Bu mukatddemeyi arz ~ttik'ten ~onra §imdi bu su-
retle gayri ka.nuni ve mesul ollmyan birtallmn kuvvet-
ler · i~in ir;ine girince mesul oJ!lTllyanlar r;ogahyor ve
bundan sonra askere almm1§ olan zavalh ki:iylillertin
Mi.i'sli.imanlan mutazarnr oluyor. Bu g ibi koyler zul-
me, ha!Carete, tecavi.ize ugruyo r, adeta kMiolunuyor-
la.·,
. am un rruntakasma gelioce : Samsun mmtakasm-
da bu teh9ir vakri olduktan sonra ki orada da gayri
mesul ellerin kan~mas~ yiizi.inden l>ir 90k fenaltklar
oluyor ve merkez ordusu kuman'danlJgi tarafmda.n
kadmlann, yocuklarm teh9iri m'eselesi bi.iti.l.n mmta!Jcoa-
lara emrediJiyor ve ~imdi 'k adlnlar ile !YOCuklann hep-
sin•i teb'it edecek'S!iniz. Bunu haber alan Samsun'lular
Sa'msun miinevveraru ve Mi.idafaan Hu'kuk Heyen, Be-
lt<diye, Mi.iftu ve hepsi dahil ofdugu !ialde diyorlar
'k: : Zaten bunlarm erke'klerirrin tehcirinde sujljstimai
obnu~tur. 0 zaman da gayri mesul e§has igin i9ine
ginn i~ bunlar dagfara yaydrn1§lardlr. (Kimlerdir bu
gayri mestrl ~has sesJeri.) S'oy]ljyecegim, hepsini oyli ~
yecegim. Yalruz sifsilei 'ke!am.Itna miisalede edin'iz,
cndi~eye liizum yoktur. Bunlar, •dogrudan . dogruya
Reisi Hilkfunet Pa5ll Hazre'tlenine miiracaal ederek
cfyorlar k1i: Bvnlan da buradan il:ehyir edersek Sam-
sun'un baskma ugramast ve Yunan donanmasmm
bombardnnan etmesi ihfimali faziadtr. Bu bjr d~iin­
cedir. Dogru olsun olmasm bu lia§ka 'bir meseledir.
;__ 404-
C:2
Dogru da olabi1ir, dogru olamaz da. Her ferdin ka-
nun , hukuk nok:tai nazanndan Reisi Hi.i'klimete mii-
racaatt olur, ya jsaf edillir, veyahut re&ied!itir. Bun-
lann bu suretle mui-aoaatJ neticeslinde Heyeti Vekile
'te!hir karan verd'i. Fakat Merkez Ordusun<ia Kuman-
dan bulunan Nurettin Pa~a Hazretleri bunla,ra diyor
iki. siz ~ehirbentsiniz. Yani R'eisi Hi.iki.imet Pa§a Haz-
retlerine miiraoaat ed~n el1i alh ki~iye §ehirbentsiniz,
hi9 b'ir yere gidemezsiniz, yatl!i Sarnsnn'dan bjr yere
gidcmez iniz diyor. (Gilrilltii!er) Rioa ederiim zi'hm-
yflte bakJnJZ. Siz belli 9igniyer'ek Pa§a Hazretlerine
mliracaat ettiniz, ben de siti boyle yapt.Jm diyor. Bu
tlir cemmigafir huzurund'a aynen soylenmi~'tir. Son-
ra · Pa§a Hazrelleri Samsun'a geliyor, hallun kalbini
ren ide etmek iQin ne laZJmsa yap1yor. Samsun'da
yalmz mi.iftii ile temas ederek Havza'ya geliiyor. Ken-
di inin yanma getenfere maalesef 'bir Mi.isli.iman bul-
m'adun ve avdet ettim, diyor. Klime, kiime her yer-
de fedakarl!k hisleri dogar'ken ve bunun Her yerde
temellerli kurulur'ken neye i tina't ediliyordu? Simdi
is.e bir adam iQimizden 91k1p da; beni ~igned!irriz di·
yerekten ben de i~ 9igneyecegim der ve aym zaman-
da elli alt1 ki ini n hakk1 hi.irriyetine miithi~ bir sul'dt-
te tecavliz eder e - ki bu elli alt1 ki~i Samsun'u temsil
ediror dersem mlibalaga eotm emi~ olurum - bu adam-
Jar bu suretle renoide edilir e Samsun'lulann bi:z:e kar-
~~ alacaklan vaziyeti mi:inaka~a etmeye li.izu.ln gor-
miiyorum . Ve her yerde bu \'aiiyet boyle. Bu elli alt1
·ki iye bu nok'trui nazardan diyor lci: Samsun'dan di-
~an ~JkmJyacaksmtz. Aym nokt'ai nazan kabul ed.e-
miyen Ordu Mutasarnfma da, sen Ordu'da dunmya-
cak m ba~ka b ir mahaUe gideceksin, diyor . (Muta-
sarnf Jdimdir sesleri.) Or'du Mutasarnfl Faile Beydir.
Bend nliz ~u §e1de gor'e bu memlekette Miidafaai Mil-
Liye esasmt kurmak i.izere burada toplana.n bizlertden,
bu kadar oinayetlerin oni.ine bir an ewe! set 9e!lcilme-
sini 11ica edecegim. <;ilnkii bend niz her smlf halkia!
temas eden adamlardanJm. Bu gayri kanuni muame-
teler'den miitevellit mesuliyet ve husumet dogrudan
dogruya Heyeti CeMenite tevecciih ediyor. Millet di-
yor kri: «Biz size her tiirlii riitbeyi tevaih etllik, rnem·
lelketin en yiiksek seviyesine CLkartilk ve ayru zaman-
da icrai salahiyeti de aldJruz. Simd.i l1iz bunu yaptlgl-
mtz halde siz ora!da rahat rahat o'turuyorsunuz. Her
ne derseniz def!niz. Bize yapllan zul'ihnlerJ gormi.i-
yorsunuz. Fak'at unutmaym1z. Bunun hesalbllli biz siz-
1ere soracagJZ.» (Pek dogru sesleri.) Ben bu lll!iilete
bi:itiin mevcud'iy6tlimle te§ekklir ederim kli, bu hususta
ha'idanm istimal etrrl'i§lerdir. Simd'i bu mesele boy-
le... 'urettin Pa§anm daha bir r;o1c ahvali vard1r ki
 t : 101 29
onlan da bir r,:ok arka~ar bil.1yorlar, soyhlyecclder-
dir. Yalntz bu eUi 13.llt za'tm i9inden tiir xa.'tt, Hiik.ii-
met Emniyeti Umum:iye Miid'ti.riye:tine tayin ectiyor,
ki bu zatm ismi ihatt Beydir. Bunun i9in miiteaddit
emirler veri!Iyor. Fakat bu adam Nurettin P~nm
penyesinden 91klp kurtularmyor ve bitta'bi Nurettin Pa-
!laya, ben boyle bir emir aid 1m 'bana m'iisaade et diye-
miyor. Yani o ktis:ill<Jugu de kabul etmiyor. Binaena-
leyh ~u valliyetin hillasasmdan a.nllyorumki mesele
limdir. Ben ~hs1m itibaruyle salaruyeti resmlyesini
suiistimal erup BiiyUk Millet Meclis.ine il1lica eden...
Yalntz Mehmed' idam · etmekle ve yalruz rbir yiizba-
~~ veya bir muhasebeci tardetmekle bu memlekette
meswiyeiti tatbik ediyoruz demiyelim . En bi.iyUk pa-
~asmdan en kiis:iik. koyJiisi.ine ka'dar tatbik edersek
ancak felah bulacagtz. BinaenaJeyh Heye · elileniz
karar versin ve H eyeti Celilenizin karart iizerine
urettlin Pa~anm azlini ve i~ten el s:elk!ti:rilmesini Da-
Hiliy·e Vek·ilirniz temin ederse kend'i ~ne miittef'ikan
b yarn itimat ecfuniz.
ZLYA HURSiT BEY (Uii tan) - Efendim ge-
~en sene Mertkez Ordusu ku.man:daniJ~ ihdas edHd.i.
Nurelltin P~a bu mmtak'aya kumanda.n. olara!k tayin
edildi. Bu tary~ nin ak'abinde Umra.nirye, Ko9]<lfl had.i-
sesi oldu. Bir 90k Mi.is1i.iman koylerl ya:n'dl. Bu yiiz-
den sad:e Sivas vilayet.i dahilinde pelk. 90'k Miislfunan
koyJ'Mi yand1, yaluld1. Ve Nurettin P~a bu faaliye-
tini sahile dogru t~mile k~tJ. Berum aruadtguna
gore buraJ·an d:a yakmaya ka tetmi~tir. S1mdl.i bunu
isbat edecegim. Samsun, O rdu ve o havlrlide Pon-
tlisc;;li bir yo'k Rumlar vardtr. Hepimiziin blild'ig! gibi
bunlar bir i ti.k.lal fik..ri p~i·nd' ko~UJYor'rar, tJir Pon-
ti.is Cumhu iyel!i yapma:k. arru und'ad.Jrlar. B !16 'ken-
dileri R um cl~arudtr, is:tihadma bir ~ey d:iyemem.
Fakart: tarZJ tatbik fenadtr. Nurett:in P~a Samsun'dan
elli ya§mda.n. on b~ ya§ma kad'ar olan RumJ'an teb-
9ire ~rubi tuttu ve il'k klafiile daha Sa:m un'un alt.t sC~~alt:
mesafesin'de taarmza ugrad.J. urelltlin P~anm Rum
tehyiri.nde Samsun'un i9inde Ameriilc'a1dann ve ecne-
biletiin gozii oniinde takl!il yaptm:ilgt ve Amasya'ya
ge~en RumJ arm dahi (ayru muameleye maruz brrakll-
dLkLan LSra:rla soy1enm ktooir ve bu) (1) bOyle ol-
mu~tur. Ondarn sonra F.evzi P.a~a bu Mecliste b'elya-
nrul!ta bulunmu~Pard1. Dii$nan icray1 mezalim dd:iyor,
biz de cep'hede intikam allyoruz, demi 'ler<fi. Tam o
nutlkunu verfdigi giin Nurettin Pa~a kend!i kendi ne bu
(1) Parantez i9indeki kelimeler taraftmdan ek-
lendi. M. Onver.
-405-
! 1() . 1337 C:2
1
i~i gayn mesul yetelerle yaptmyordu. Bunun Uze11ine
Rumlar dagta:ra s:tk!War. (Gi.i:rilltiiler) (Devam devam
sesleri) Egoer bu hareket adam aktlh tat'\Ji:k edilseyJ.i
b:r ~ey olrru.yacaiJclt ve bu Rum yetcleri Nurettlin Pa-
$anm idaresizliginden ve ta.k:ibatt idame edememesi
yili:iinden Miisl'ilinan koyleri.rre taarruz ett'iler. Bu
suretie ~ye kadar otuz Miisli.i:ma11 koyii yanrru§-
br ve Mi.isliimanlann erkeiklel'i hep as!kerde oldugu
~9i n , bunlann kadm ve yocu'klan hep dogranm1~1r.
urettin ~ bu harelketi yapt.Jg1 zaman kadml'a:m
ve 9ocillc,J'ara ka~1 en fena surette yapm.cyhr. As1l i-
fahl! silllfa blir §elY yapllamama 1 a.nl!yamtyorum .
Bu, bir h.ik!met!tir. Pa!kat as1J mii . i tmf daglarda,
e~yc>vm dagla'l'<ladrr. Nurettin P JT:eml k tine mer-
'but bu 56 k.ilJiYi. ki Samsun\m bi.i · ey•af mute-
beram, mii:nevvetam dahildir, mese • neb u ab1k
Nih<rt Bey oranm bcled.iye reisidir. Sam un Mi.i:fti.isii
ve ilerli gclen[eri hep buniar meyamndad1r. Bunlar
tCQlrire man'i olln~lar diye ~I'bet cezasm.a ma.hkilm
edildi. Samstm'a geyen gii:n, ora mebuslanmn da
malum oldugu v~hi.izere 9 ki~ilik Rum t;:etesi gird!.
Bu yeten in i ti ali i9in mtisa.deme devam ettj ve ni-
hayet bir 9dk evler yaktlarak temin olundu. fa!kat
iyice mi.idafaa edileme&i. Eger bugiin Rum §a!lcileri
daha · cesaretri bul msalar ve daha ziyade fJ.T&at bu1-
a1ar Sa.msun'u basarlar. Fakat Rumlan da korllrutan
Samsun dahiJinde'ki aiJefer.idir. Anadolunun ceph:tne
'}'Oll~ n ~ag1 yUk:an buraland!r. Refet Pa~a buyur·
mu . ardt 1ci R umlar bu yol:lar i.izerine mili;cllah no-
bety,Jor koym~ar, her be~ dalcrk:a mesafede mtisel-
lah blir ef11ad1 Vla.fdll'. Bu mtiselJah olan R um.Jara.
hi ·bir ~ yapLld1gl ydkrt:ur. Bu husust'a. en b'iiyl.i!k
lidar izligi g6sterm'~ir. Onun yapa'b'ilecegi i~ erba1b1
namusa l ke siirmck, tebyir yaprna!lc ve Bi.iyiik. Mil-
let Mechsinin ~aru tari h ini iza.le etmektir. Biz ya.rm
•taiih huzurunrla hesap verecegiz. Diyorlar k.i Bliyi.ik
MiUet Medisini n azalanm nezdiue alm1yonnu~. D e-
m 'k k:i bu adam Bi.iyiik Millet Meelisirri n fevkmue-
dir ve kend!i9i. orada bir aile hli'kiimeti t~k'il etmi~ti r.
Da:madt E11kiim Harp Reisi, bir kaT' e}i Tolkat bil-
mem ne mutasarrtfJd.Jr ve biiti.in bunlarla memteket-
te ~imdiye kadar misl1 gorliJmedik bir ~e'kavet fash
ay!lmt. ttr. Ya1mz ben!im anla'd 1g1m bir liey bir Da-
hiliye Vek'ili istan'bul'da:ki idareyi bu.rada tatbi ka
ba 1arsa ooyl'c o!ur. Nurettin Pa)a fevkal<i.cl'e sa!a.h i-
yeti nereden a1.ml$Jr? Ordu kumandant stfatiyre en
ufak teferruata kadar mudahale eder. Mliddei umu-
mi iyle, 'korniserleriyle ugr~ tr . Binaenaleyh Mecri oj
Ali derhal bu adamt mev'kli.i:nden atl;nalldtr. Ricam
budur. Daldk.a fevti laztm degildir.
 t : 101
VEHBl BEY (Karesi) - Efendim, kabul ed.ilen
tik.rir muo"bince is1tizah Dahiliye Velkalefind.endir.
Halbulk.i mfuaJkerenin tarZl cenyaru harekat1 as'k.eri-
ye hak kmdad1r. Bend'en'i•z mi.iza!lce:renlin yan1~ oLdugu
"kanaatinJ' yim. Bina'enal'eyh mi.izalk.b-eyi tistizahtan
Z!iyad'e i ti~re sur~iyle klabul etmek lazim gelir.
UnkU bu salah.i,yeti bu zata veren Heyeti Ve.htedir.
Bunun Dalri]i•ye Veka1-e1ti iJe ala'kas1 yoktur. - Usuli.i
mi.izakeroyc ait degi1 sesleri - Usulu mi.izalkereye a1it-
tir. esastau ba:hsetmiyorum.
VBHBi EFE D! (Konya) - Efenrlim kulalkla-
nmiz doldu ve ak~am oldu.
REtS - R ica edef1im efendim, dinhyelim.
AF1Z BEY (Oan'ik) - Efendim, mesele Dahi-
E.ye Vtlkaletine mi, yoksa diger bir m'ercie mi a~ttir.
Burasmt benderriz bilmem. YaJmz ortada malum olan
b:•r mesele vard1r ki, i~ onun t;ir ayruru Samsun'da-
ki R urn ~a'k'il'eri yapma!Jotadtr. Bu hususta ri.i(ek'adan
bir 901klarmdan t Jgrafla r gelmdktedir. Burrlar bir lea~
koylin yand1g1na dairdir !Qi bu h'al mii:thi~ bir mese-
ted>ir. Buglin Yunan ordusu ne sUI'eJ!1e memlekette
meZJa~; m yap1yorsa ayru Samsun mtimtinde de bu' va-
lk:i olmw~tur. urettin Pa~amn sui ha.tdkatJ. yi.izi.inden
e~k1 iyan m metaLimine hat ve payran yok'tur. Hilkiline-
tin lak'a•ydis·i de buna inziimam etmi~ , gittik~e bu me-
sel'e}li alevl•e.n'dirmilitir. Bu zat oralda yagmagerl re
ml.isaade ettiginden dola:y1 m.emJieiket is;'e:l'i.siinlde n·e
gi bi teda'bir itrt!i haz eid'i1rrii~ti r, onu sormaltdlr. Su.i-
lka Oa ugrayan Rumla.r daga ~ukm1~ar, bir 90:k. ~eruawt
v<: fecaat icl'a etm>i~lerdir. Njte:Jdm bir koyden geJen
70 - 80 ko}ill k'adm ve ~ocugu oTidi.iT'm.i.i§le!1CI>ir. Bun-
lara . :m'CI;ye ka'd ar HUkti.im•e t n·e glibi teda'bir irtlihaz
etm>i ~t'i r?
M UFlT EFENDi ~K~.r~h'ir) - Efendim, Mecfis~
Aliniz:Je ilk mi.ih'im I:Jir mesele mevzuu>bahis olUJYor.
0 da ferlkez Or<iusu Kumand:alru Nureltlt'in Pa§anm
- k'i b~ndenliz h!i~ bir malkama hrcap oomyo.rum - d!aii-
reoi irurihrui:Jiyemde yapuan ~ey[ere k'ar.$t Hiiki.imetin
izahat verm'e-lin'i istti)'1orum. Ondan sonra malwnat
d~:'meyan edei11iUirim. Heyeitli Velk!ife aralann{J'cJ. bu
deJI<fl:>n dcvasm1 bulamamJ~taJr m1 da Mecfisi A'linlire
bu de:rdin devaslni bullm!alk iy.in mi mi.iraca~a,t etm'i~­
lerdl:r? Bendwiz bu Mecli<>t:e icrai s1fatmrz;m tecell'i-
sin:den do!-ayt si2lLel1i telbri1k elderim.
lrkJinci m ~:le, lcra VeiJdiUeri Heyeltii acaba bu meJ_l1-
1ek >t ,da.hil'inde yaptran mezal1imdc:n haberd·a r ediLmi§
de on!f>ar bu mesele ha!klk111'cfa si.iikut mu etlmi~er? !e-
ra Velkiileni Heyetinliu !era Ve!k.illeti Kanununun ()ir
maddesi muoibince !Jir sa'lahiy~t'i vaf1dtr. Bund>an do-
29 . 10 . 1337 C:2
la'Yt aca.ba Heyeti Vekilenin vuku bu fun bu feryat
ve ~;lkB.y ~i Meclisi Al iyi hakem mev'kiinde bulundur-
mak iv!n mi arzedildi. Eger bu i tizah taktiiri bunun
a:di hakk1nda ver:1mi~ ise evvela hii>klimel izahat ver-
m.
HAFIZ MEHMET BEY (Trabnon) - Efen.dim,
Miifit Efendi bira'de11imiz mesele i tizah !Tlldl.f, de-
gil m icfir diyor. Mesele istizah olduguna gore bende-
nliz Dahihiye Vdk ili n1in neticede verece!kleri cevaba
razt deg :J;m. Evvelbeewel bu mesele i9in izah'altlta
bulunmaJ,rar, ondan sonra Mecli ha!k:em vanifesini
ifa etmel;d'ir. Pakat as1l mesele urettin Pa~anm ken-
disinden ba ka kim eyi dinlememe i·cfir.
M UFiT EFENDl (K1r§ehir) - Vek il te!k1ifimi
k;abul ed'iyor mu?
R EiS fendim, herkesin oylemesi dogru de-
gildir.
PETHt BEY Dal1 iriye Veki u) tis.tanbul) - Ha(Iz
1ehmet Bey-den onra soyliyecegim.
HAFlZ MEH ET BEY (Devamla) - Nurettin
Pa~a RumTan allillerden dahile y1gd1. Bunu herkes
kabul edebihlr. Fakat bunda yalntz ~e'kil meselesi
mevzuubahis~ir. Zann diyorum ki, ~u ii~ aydan beri
yanan Mi.is_Iiiman koyleri attm1~1 miitecavizdir. Bu-
nun hare'keti yliziinden Samsun ve havali i dah~un­
delk'i ahaUii islamiye oralarda bir;ken 5 - 6 bin Rwn
e.~kiya mm h r gLin tecavi.iziine maruz kalma!ktadir.
'Bunlar Dah ;Jiye Vekalet ine muta arnflann dahi ver-
m<lk.te olduklan raporlarla bikliriliyor. Daha bun<ian
20 gi.in mukaddem 150 k1adar Mi.isliimanm ·150 sin~
ol i.irdiller, 40 kadm1 da alip ka~trdtlar. Nurettt.'i n P·a-
a bu ve1kaj1i•i yalmz har;ta iimrinde tetkik ediyor.
Sanki muntazam bir d~manla ~ete harbi yapLyor. Bu
· i~ eger k'a ~en yapl1m.1~ ol ·a o kadar yapilamaz. Her
hal'de bu haval'ide yapdanlar k'a ten yapd'anJardan
daha fec1 lir. Bendeniz bu va!k'anm dogmdan dogruya
ahidi oJdum. Ha21ira n iptida'S1nda izinde id'im. 0 za-
man gelip ct· d:ter ki am un koyf ri yan1yor. Onatian
ka~an Rumlar daglara ~ekil•iyorlar. ila'h topla'maiJc
bahanestiyie koylere gid n Gir un aT>aymm bir va,bu:.
ru uzruktan uzaga ·ilahlar atarak koyJere giriyoriar,
•yagma ediyorfar ve yark1yorTar. Haillbu!ki bu U'!'etle
•koyler yan1nca ve aile i tecavlize ugraymca e~k'iya
c;oga•liyor. Burada daha bu gibi bir c; 'k ~eyler ce.ryan
ecl iyor ki, bunlar ye<kdigerine merbut §eylerdir. Bun-
J.an Nure~din Pa~aya oyledim ve d'ed]m ki bu hal
nedi r? D di ki, ciheti aS>keriye ile alakadard1r. Yazt-
yorum, elimden ba. ka bir ~ey ge!mez. 0 glin kasaba
'i9in>de gi.indiiz goz.Uyle be~ ki~ i oldi.iri.ildii. Berelcet
-406-
 t : 101 29 . 10 . 1337
·ers:n ki muta~ rnf iyi a humlt. Hatta bunlardan bi-
ri i A:m.oJ•: ·all kW11panya direktorilnlin kapl.Sl on'iin-
J.: okliliiildLi. Sonra daha ne ·hafi, kJimsenin g .. rem!i-
·~cegi e'kitd'e neler oluyordu. I atta bugiinlerde bir
k Mi.isli.im nlarm dl.ikkanlannd'an cfahi ~apul9ulu:k
:.aptyortardJ. Bu ne bir dti§manhkt1r, ne de bir rn: ·-
J.Jn miity~nltlir. u-f cepleriui d 1 urma:k menfa3Jt1i-
ne mupt n;dir. Bu m~ le i.izcr.;nden bir ka<;: giin g~·
·(' · t~n ora oranm k ri kumandam olan bir bin-
b~L ile g"~tiim, inkar etti ve hay1r bunlarm benim-
11! alaka 1 yoktur, d di. nra 50 y-a ma kadar ola'n-
lann teh~ir ecfilm i hakkmda emir ge~di. Teh)'ire b~­
fan'dl, bir a~am ki, ramazanm son gun~ rinde id'i,
Maliye Vekil'inin kaym ped ri ko1tka kotka evine
Jdi. onra Ramazan bayr.arrunm don.l:iin_cH giinii ol-
dugu hald hala 1ii.s.Jtiimanlar di.i:kkanlanru a~am1-
yorJarJ1. atmagetligin 1 ir ~ kL umum! alacagmdan
rovahhus edt' rardt. Bu me> le DahiJiye Vek§Jeti·
n~ yaztld1. Bunlar tev 'f edildi, m le kapandl. Fa-
at f.;.nal1:k ko-ylude d vam ediyor. 0 str.a kwnandan
Ordu'dan bir mir verdi. Bunlar A ' ni Pa~amn akra-
balan oJdugundan oraya 600 ki~i. 500 ki~i mukabil
hiicum ediyo.r v bunlar k:ls:tyort r. Halbu1d bunlar
o st'!'ada <;orum'd:tn , urettin P~aya telgraf s:ekerek
mi Pa§anm bunlar akrabas1 dl!gildir, c;;:u.r .. k.suJu
M'ahmut Pa)anm akraba 1d1r. decliler · ve biz dedik
·i. tebidf ~h'as dogru degildir ve bunlar memleikete
muzirdir. Bunun i.izerine is:lerind n Ziya ism'ind ki
b'ir ada:rm ge~irdi tabur kumand m ,ptl .Bu gayri
mu2Jir !1ir uzuv ikcn g irilm k urui yle muzir bir
uzuv oldu. Unkli Ordu kaza mda Tur yiilLik, Giir-
oi.11Lik m·e e!el ri ha.ddi gayed iu i, Binaenaleyh bunu
kUtm'an'cf'an yap.makla memll}keliJl hayatu1'a daha zi-
ya de ta arruz clmi ol uk. vd tlc k aya giderken
butiin kasabanm ag \'e . ol taraflannclaki koyler aha-
Li i me'vasrz oir sur rt ortada gezi}orJar. Hikmet,
seb p yok. (\in:ku evfcr yaJe~Jmazsa , agmacuLk ola-
ma7. Bil hara s:-oluk ve \OCUgun dahi dahile sevlci
emri gel ·. Bun dan anl1yonun kt Ordu Kumandan1
u ettin Pa~a Harbi umumi n mda yapilan mer-
but bir karamam nin hala md:yiilahkarn oldugu
kan at:ind~ idi. :\lilnf ri n veya mi.i t mian efr te-
b:di emrinin baki olclugunu zannt>diyordu. He-yeti
t:~k.i(en : n 2 T mmuz tarihli bir kar n anhr. ~osa­
nlll iki tarafn1 a e ki) .. n,·n tahas Lingah1 me ut ol-
dugund:w buradan miimr ubur m n dilece' . Yani
daha ziyad evkiyau i kal etm k. ihtimaline b naen
iki raraft ki korl :'in aha' . i ~1kaniJt. Bura}'a a ker-
ler Ia hi Erbaa ·dan fe ayi ile. bilm m ne j!e geldiler.
. am un'a d bu emir gelince bir 5a]ia C'Jkard1lar ki.
-407-
C:2
lkasabayt b~tan a~ag1 yagma ecfeookler. Vu!.."Uu muh-
temel oian ahvali kestire!Ji!ecegim tarzda yazdtm. Mu-
rasarnf iyi, n'amuslu ve muhterem bir adaro:dl. Bunu
hem Dab'i uiye V kif bine hem de Ordu kwnandamnJa.
ya.WJ . Ordu kumandaru onun uzenine bir em!ir veri-
·yor. diyor ki, bunun tekrar istiJamt acze ddalet ed r,
imdi bildu· ki, bunu yapqorum. Mutasam£ bunu
Llan etti ve bunun LizePine mmasarnf1 istifuya davet
etti. Mutasa -nf i tifa etmedi ve i!an ed.ild.igi v~hife
ii9 gun onra c;:oluk, SlOCU'k gidecek idi . .Simdi bu ha- .
fi ahali duyunca hepsi o sJI'aaa bana g ldiler ve i9-
fcliinden, Zad Siikrii Efendi dedi ki. Beyefendi Sam-
sun·un dort taraftan ate~e vereoe:kfer ve Samsun'u
yak'a alklar. BiZJ!m evlerimiz de liiri tiyan mahalle-
inded.ir. Aman ora tabur kuman<ianma bunlar 9Lk-
m1yacak diye telefon et, dedi! r. Bunlar 9tkaca'k olu.r-
larsa bi.itlin civar e~k.iya ile doludur. B:.ci Hii:kiim~t
bunlardan muhafaza edemiy e.k, b n·as1 ya.kilacaktlf.
Dediler ki bize de habu gonderdiler. gittik, iytnna -
Iannda bulunduk Ruma mahall~si yan ·. H tta
Am.;:r;~altlar da haZJrlarun1~br vapurlara gidiyo-rl r.
Ahali bunun iizerine bunun merku.e azilinast i~in
llizi~Jii t 'kil ttiler. Biz de bu mec'a} i1 nazan dikkaJ
ta alarak yazJtk. Sabahley;n yine }• zdtk. Yazanlar
~imdi ~ehirb nt ldular. ebebi de bizim miira aatt-
mlZt HUklimetin nazart dikkata almasJdlf. Elbetre
efendiler Nure tin Pa~ denil n adam budur. Bu
a:dam orada dur<.lu · a. bu devam ed :e'k.tir. amsun,
ki bugiin mahvolmu.~tttr, mamur yeri yoktur. Zannet·
n eyiniz ki Hlikiimet bunu sizin m'i.iracaabmi'Z iizeri-
ne yapm~ttr? (Hi.ikilinet nir;'in ~imdiy kadar slik.ut
et~tir scsi ri) R i a ederim, izhar cdj[e.n hissiyatt
neclibe iizer;ne bunu soylem ·k dogfll degltdir. Bel.k.i
de Dahili ye Vekifi bun a mlie ir ofam~yaca:kt.lr 'e
et·i de burrfa.ra raz1 deg[ldir. K endJeri pek muh.te- .
r ...'Il1 b~ r al'kad~tmdlr. Evvelden b ri kendilerini ta-
mrrm. Bun1ara katiyen raz1 deg;J;m. Mesele budur.
Ta d'i etrim, hakikat bu ndan ibarel'ii.ir.
FETH:t BEY (Dahiliye Vekili) (t tanbuJ) - is-
tiZah takririn'de en iiyade mevzuubahi lan bu ha-
r katm esbab1 hak kmdaki istizahaltlr. Filvaki bende-
niz Dahiliye c:katetini i~gal e-y'ledigim mudd~en.
beri o havali ile dfger havali haklmda tetk'&attan
geni kalmadtm. M - le maltlffiU aliniz ki b-ir m<.-se-
t dir. Sa..llSun v civ'annda kid n t~ekkl.il etm:i~ b'ir
Pontils kildtt var JT. Bunlann mahadl bu k1snu
mtlmldcet'mildc:n ayu•ma. tan ibarcttir. Bu va yle
Hllki.lmet\'e ha r altnmL~ vc bunl r iQinde ami! \'~
fail olanlann derdesti iQi n faaliyette bulunul'mu~tur .
Bu t~ebbilsat iizerin P n U te} ilat1 am:iHert pok
 t : 101 29 . 10 . 1337 C:2
:zl[yade faa.tiyete giri~rclc. ~ekavetleri:ni ve maza.:rrat.- FETH1 BEY (Devamta) - Meclisten azli veya
a.nru te2lyi:t etmeye b~~arotr. Bunun ii.Zerine nasb.i m~esi.ni istiizan etmilyorum. Bentle:o:iz noildtai
15 ~rn:dan 50 y~ma lcadar ohml'arm teh9iffme ka- nazannu soylOOim. Siz kanaa'l!inizi iste.rseniz bi1d:irir-
rar ver'ihl~;r ve bu ifa edilmi~r. Her halde teh· siniz, isternezsenjz b'ildirmezJSiinliz. llina'en~h ben
~iri mi.iteaiiCip ~vet b'ir ·kat daha fazlal~§ttr. bu zat.J.n tebd!ilini t.e!kl.if etmi~tim . Mescle bundlan iba·
•BunJiarl!Il miislelia:h oianlanna muadil gayr>i rirlisellah .rett!ir.
da ~ya va.r'd!r. Bi~a:bi Da.hi]i~ vesait!i ve elin- VBHBl BEY (KareS.i) - B.ir sual efendlm.
'd e mevcut olan jan'dar.ma kuvvet!i o kiadar ~iya'Yl REls - Soz al<Ul!Itax ~ efend!im.
rt:en!klile kiiii deg'~]dlir. Az 9dk muvaffaficliyetller Mihsail V.ffiiBt BEY {K!aresi) - Bu saJa·hiyetfi s~ai
ooi]mili ise de mi.i:essir ollrna.nu$lf. Evvelemr'd.e Or- e~ti~i .iddria ed!ilen ya:l.'ruz Nur.ettlin P~a mtdrr? He-

duntm malu:mu iil'in!iz Sakarya muharebes'i esrrasmda yeti VeDcile ~imdi;ye ka<dar h!i9 bir 1cum·a ndan haJdkm-
·ta!k'¥1iyesi laz.umid.I. BuraJYa Ordu:da'n kuvvet ifmz et- da mi.iza~heret istemed!igi haJ!Idle ned'en Nuretrrin .P~
n1ek. biraz mi.i~i.ildi.ir. Mevcut kuvvetler birer b1rer, ~9inlstliryor? Merc'i'in!in hab'e11i ofmaidan Dah'illye Ve-
ceph'eden hiS:sedi·l en ih!t'iyaca mebn!i, ceph:eye sevlk- _lk:irin!i n taleibi n:dden n~ ed!i)'IOr?
~l.rrii~bir. Aym tamanda bu m~ ~yarun ce-
FETID BEY (Devam1a) - Efem:llim, y.an.l.l.§ an-
vtllanma p ek mi.i:saJLt bulunuyardu. Ta>samlf edilen ra§tlt'Yor. Bendeniz 0 ndkta!i nazard-ain s()yk:meldlm.
tk.uvvetllerin de bu k1~ s:evlkfuin milinlkii.n oldugunu
Bilak!is her ~!en evvel m~clcetire k'anu:nrm ve ru-
21annecfiyorum. Mamafu buyutduklart gibi fun:diilye ka- zamtn car.i ofm:astm arzu ebt!igum l<rin soyled!im. Ev-
dar hi9 b'i'l' muvaffa!k'iyet eld~ edilmern[~ degjllidi'f. veiC'e bunoo ha:k!k1nda hi•r talkiir venil'nti~. Bunda de-
(Gi.iriilniller) Mli~ade buyurunuz, so:zillmi.i k'a<i:!OOyii- flli yordu kU; eger verilen bu saJah:i~ is.t!iin.a.Me, her-
<!lli-z. NurettJin P~anm ordu kuma:nrlan:hg,. doPay1Siy1e J<les.i hapsetlme!k sa1alliyellin'i ilifi•y ar edecek olursa bu
merrmrjnJi millkiyeye ve idarei mlilltQiye<ye miidahale salah:iyet i.izerinden reiJolU!nffi'aJk. !aztm{l11·.
vaJk:.i olmll$tur. Daha Zi'}"ade va.kltirrizi ga.:ip etmemi!}
H0SEY1N AVN! BEY (Erzurum) Bir sua!.
olm a!k i~in miisaJaJdenizLe bunla:rm hilrr~y.eltlerin'e nc
M ercii n in ne va'k.it naza.n cfi:kk.a.llin:i ce]bettin'iz?
'Suretl.e kaytt konuldugunu Haftz Bey bkaderim iza.h
FETHl BEY (Deva.rnfu.) - Efen'd!im, bwtlkia He·
ettii. A!hal!i Hiilk.i.im'et konagma toplanara!k Samsun'
y i Vekti'l.mi n verdi~i k:Jarar mevzuubah'is degiMir.
da ceryan etmesi muhtem'el olan, bulluna:n hare'k.'ete
Bu salii'hiye!i.i Heyeti Velklileden alm11; oldugunu blil'.i-
ik.'al'ljt go~er. Bu, ahal'in in dogrudan dogruya ha'k·
yorum ve bend.eni7.e zamaru vekaletimde habertlar
ikt ve veza!i fi cilinlesindend:ir. Bunu yapUldan ha'Ede
olmad1gtrn ahvalden ve ta:mam1 tamamma rrnrlwnat-
m'alumu a!in!iz bunlann hi.irriyetler<ine baZl tdk.ayyi.i-
tar ohnad1guru vukuat1 benden so~ruz. mnneder--
<dait konutmW]tur. Bunu m<&amt aidine blil<firdim ve
sem, ha'ksJ.Zh.k etm'i~ olu.rsunuz. Sonra den!i<yor k'i; dii-
!kenld!i·l!erii•ne de bu te!kayyi.i:datl refetmeSi i9in emir ver-
ger bu gibi saliilriyeti stllistimal eden kumandanlar
'digilm halde nazart cfi:k!kate almad1. Bu emri ordu ku·
ha:k!luhda da bu muamel'e yaptlacalk rrudl'l'? Dahillye
ma:n:da:ru stfaJtti•yJ.e degil, te'vll6f ve telb'.id!.i ~hastan do-
Vokiiteti onlar ha.1clc.tnda da i abeden muameJeyi ya-
J•a yt verdim. Bendenizin kanaat'i vicdalliyem bu ku- pacalkit.I.r.
mandamn teibdillinden ba~'ka bir 9are yok<tur. Eger
MUSTAFA KEMAL PA$A (Ankara) - Bfend:i-
IM'edllisi A.'Uiruzin nok~a'i nazan Dahil'i ye Ve'kiiletin!in
ter, mevzubahis olan zat bir kwn·andan olm~ dolayt-
ndldtali nazarma tevafuik ediyorna karar vennesini telk-
siyie Heye!tl.i Veikileyj ne dercoe alii•k adar ederse B~·
llif edii'yorum. Heyeti V eJclile de h!i9 ~i.ipheSi.z leyh ve
ik umandaru da o derece alak!adar eder. Bu hususta
a·~hlinld:e soz s()y.Ier. Fa!kaJt bir nettic:eye rapt.I. laZim-
I::Jiz soz soyiemeden evvel ~u nokltalyl batwla.trna!k is-
drr. Heyellinlizin vakt oJan ~yl:er'i bumld.a. be11taf~il bil-
tei'im k.i onlarm ha!kkmda yap.t.lan ta.hJkJilkaJt l~ Da-
d i.rmeSi laZim.illr. Va2l.i•yetli size arz edi·y orum . Bu va·
hiliye V!'kiilelinde evra!k. vardtr. Bu evrak tellk!ik olu·
~ k~ttida kamnmz1 verinftz ..
nuyor. Y'aln1z efendiler, bu ihttil'af Drublill!i<ye V~l.l.ryle,
IHUSEYlN A VNl BEY (El'Zll.l'Um) - Bir su'ai... ordu ktunanda.nltgt val1ifesinde (bu!un'an biir kJm:;e
Bfenld'ilm, Dani]irye Vclcifi Beyefood'i Heyeti Vdk!ile
< ·a ra:smda tahaddi.is ettigli is;Jin buln.u h~) (1) Er-
'11'alrmna beyanabta bulundu. Bir Orou kumandarum tk.iim Hall'l:Jjye rejsi ile ba:na ~Ltliir. Nurettin ~ d'i-
1bu kaidar seyyila:tma, su'i'istima.l!ine $aihlt otdunuz. Bu·
n'Ulll azlli ru Heyetli OeMeden i tfizan e<liyor'SUilluz, Ne ( 1) Parantez i~indeki kelimeler 'taraf1mdan ek-
u ~i-n taJ~in etti~idiz g'il>i ali[etm'iyorsunuz? ltndi. M. Onver,

-408-
 t : 101 29 • 10 . 1337 C:2

ger kumandanlar gibi b'r oN!u kumandarudtr. Fa:Jcat feVk inde yaptlan bir fiilden dolay1 bu azil hir em irlc
Heyeti V~ilen'in intihabma a'it olan kanuttda bir yaptlab ilirdi.
n:dldta vardtr. Bu kanunun bu ndkta.-;t zannederim k.i
REiS - MLiLak.ere.nin kifay~ine da)r takrirh:r
MedJiisi Mi·llicfe ilil<. defa mevzuubah'is oluyor. 0 da
var. Mlizakerenin kafi oldugunu kabul edenler dle -
vasi isyanlar i9in bitta'bi kuvvei askeriyeye mi.iracaat
rini kaldtrsm ... Kiifi gorlilmil~r. (Milza'kere kafi
edibndk. Iaztmdtr deniyor. Nurettin P~anm merkcz
dcg il, daha soyliyecegiz sesleri)
mmtallCasmda bu i~e miidahale etmesi de bu sel1epten
Takrirler var okunacak.
rre~et ertlmi~ir. Nuretrin Pa~anm gayri kanuni efal ve
( Bir yok tak ri rler okundu .)
h'al'dkaM!a buJunduguna ·dalir ihbaratta bulunuldu . Pok
(Trabzon Mebu'iu Haftz Mehmet Beyin takr iri
n-aiik zamanlara tesacllif e!den bazt hadisattan dolayt
o kundu .)
o.rdu kum'a:n'danJ'a nnm tebdiibine da:ir bende kanaat
REiS - Erzincan Emin Beyin de takriri var. onu
ha'sd olhlarru§'br. Aym z;aman'da Erikam Harbiyei
ok utuyorum. (Okundu)
Umttmliye R~isinin de boyledir. 0 zamanda bunun
rnevzuurbahJis ed'il:me;Si dola.YJ~Siyle ara't111Z.da ihtilaft R EiS - Fethi Beyefendi talkrirlerin hangisini ter-
eflkar hasll ol'du ·v e Dahil'iye Vekibi ctliger taraftan asa- c;h ed iyorsunuz?
yi~in temininde muvaffak ol'a:m'ad.Jgmdan dolayt Nu-
FETHi BEY (D ahil iye VC!k.iti) (istanbul) - Er-
retDin P~anm azlini tekfif et.ti. Ben kendi tarikimle
zrncan Mebu~u Em in Bey'in ta'krtirini.
bunl•an teUkUke ktyam ettim. Buna mukai:M bazt k.a-
na'a;tl.er de hastl etfim. Bittab'i bu , biiim taraftmtzdan REiS - Emin Beyin takrir'ini reyiruze koyuyo-
h1zllmmicra· rollacaiJ</t!:r. rum. Kabul edenler elferini kaldtrsm ... Takrir ekse-
SUKR 0 BEY (Katahisar) - 56 ki~i'Yi ~eh'irben1 r:yctlt: kabul edJmi~t i r . Efendim celseyi tatil ediyo-
yapmast azli •ic;;in kafi deg'il midir? Yan>i kanunun rum.

- -109 - -
DEVIlEd: · CtLT: Z IQI1MA: .z

T~ B. ~I. M.
..Gizli Celse ·Zabitlari

31 Te§rinievvel 1337 (1921)

Miinderecat
Sayfa
1. - ZAPTI SABIK HULASASI 412 -·
2.- MUZAKERE ED1LBN M'EVAD 412
I. - Ordu'nun ilbas ve i~·esi hakkmda
Lazistan Mebusu Osman Dey ve Riifekasmm
Maliye ve Miidajaai Milliye- Vekillerinden
istizah takririnin miizakeresi neticesinde ka-
bul edilen iki takririn. rey!! arz ve kabuliin-
deki tereddiidii izale ir;in m eselenin Adliye
Enciirnenine havalesi. 412:413
2. - Ba}kumandanltk Kanunumm miid-
detinin lemdicli. 413:429.
432,430: 431

Cilt 14

·-·-
 t 10.2 31 . 10 . 1337 c ;1
YUZ iKiNCi i<;:TlMA

31 Te~rinievvel 1337 Paza11tesi

,B}rindi OeiDse

R El-5 - :S:i·rinci Reis Vekili Hasan Fehmi Beyefeodi.

KAT1PLER:

RE1S - Meclis kti~ad ed'ildli_. Zaptt sabtk hula sasr okunaca.k. Zaptt sabtk hu!asast okunacakttr

l. - ZAPTI SAfllK HULASASL

YOZBiRi Cl 1NiKAT LKLNCl CELSE

i•k,inci R eis Veik:ili Adnan Beyefend i n·~ n R iyaset-
29 Tc~rinlievvel 1337 Cu.m'artesi
let';•n'de inikat ederek; asayi~ ve emn•i'Yelli dmiliye
BIRiNCi CELSE haklbndaki Liizista n Mebusu 0 man Beyi n Dahil iy
Vdk'il'l nden istizah tak.Piri ile mertkez kuman'clant Nu-
Birinci R e'is Vdk•i·Di Hasan Fehmi Beyefend1inJin
r·a tti n P.a~a halk.ktnda Lazistan M e~busu Z iya Hur~it
ttahtt ri•y.a'se!tlet<in!de •b'il'i•n!ilkaot; Ordu"·nun 'i lbas ve ia~­
si h aklkmda 1kti ·Ul.zistan M ebu&u O~maln Bey ve rl.i-
·Bar:n Dahiliye Vek Jindcn iSJtizah ta.krirle.rin in tev-
·hid.::n miizalker'esi kabul olunduktan sonra mevz.u
fekla!smm Mahiye ve Mud'afaali Mi:Nii•ye Ve!k'illerinden
iiz~ P:nde gorli~melere devam olundu ve miiza'keren in
'i·sUi2l<rh ta'kr'iJi1 tizerinde!kii muza:ker'a'ta devam oluna-
kifaJy tii kabul edif'cre!k celseye son verildi.
rak, mtizalkrerderin~n •klif;ryetli ha:klkm'd aki ta'krh ka-
R•e:s Kauir
bul olun'd u ve cedseye n i• ha•y et ·ver'i'ldli .
A lnan
R•eis KMip REi - Z1pt1 sab vk hula as1 hakkmda mlitalaa
'I-Jia:s·a n Fehmi var m1? .. Kabul eden!t:r ... Etm ~ye-nler ... Kabul ediJ-

2. - MUZAKERE 6 DiLEN MEVAD

1. - Orclu"nun ilbas ve ia~·esi hakkmda Lazistan y:n ize arzedeceg:m s1rada Vehbi Efendj Hazretleri de
Mebusu Osman Bny ve riifeka5mtn Maliye ve Mu - taJ]{. ;rteJ;n'den sarftnazar etbiler.
dafaai Milliye Vekillerinden istizah takrirlerinin mii - BASRi BEY (Karesi) - Muamelatt ml1tebakliyc
zakeresi neticesinde kabul edilen iki takririn reye arz ik.:'<.n,:·amy· kun'dur. Meclis~e karar verilml ~tir. Bi-
ve kabuliindeki tereddiidu izalet irin muamelC!tt Ad- na:e n aL::~y h -bu karan n'alkzeden ikinoi bir karar o!ma·
liye Enciimenine havalesi. d1gm·a gore bu k<llrar balkld'ir.

R EJiS - Muza!k'erruta ba~lryoruz. Vehb'i Efend'i REiS - Zapt1 sabukt ayn•e n ka'bul edenl·cr ILi t-
H azret~ri faknirlerl:ni gcr1i aldtlar. f'cn d k'ald11rsm .. . Efcndl:m zaptt sab1'k aynen kabul
1'UNAU HILJMl BEY (Boilt) ·- MecPuh zabi- dd .ii:l i.
tan 'h'alk.'kmfd'a ... Ma1tiye Ve!Un B:;:;y haz1r ise li.itfen cevap vorsiin -
l:er. Yolk sa1d'a1lan) TalJ:'i bu halli \.' else i9in tanzim
BAISR1 BEY (K·aresli) - Mecl•isijn verdigi b'ir ka-
_cd)m i ~ cvralkidaJnd lr. Bu sebepfe ba~"ka bir hafi eel·
rar varid1, bu klar'ar ne olaca'kttr? Mi.idafaai M~l liye
seyc ta li;!k ed~riz. (M uvaftfk se!S'leri)
mu'am!elfutllnm ·~eltlklnki ha!k!bnda .
RB1S _:_ lik1inai defa reye vaZI i<;:in baz1 arlk.ada.~­ RUFEKADAN M6MDUH BEY (Karah :sar) -
la-r miitalaa serd e~Mer. TekTar re:ye vaz1111 Vek.liif E, al;d evra'kt ta:hlklilbye va·rdtr. Tabii lYir ma'hikeme-
tlttilrn. YenWcJien r'eye vazt arzddii·lcJI}k:ren sonra; evvela d.::n gddig i ic;in Adl'iiye Eociim'enl:•nin rey ve mli'ta ·
1i'fimad cihelti•fi'i reyinliz:e arzettim. tk.im:i talk.rir'i rc- lia,smt ailma'k i~tiz:a eder. Menfi bir karar ittlihaz;

-412-
 t : 102
eders'e Mecli i Aiinin reyi allruna'k.s1zm Heyeti Ce-
Uen!ize arz:Mer.iz.
MUS11AFA KBMAL PA,SA (Ankara) -
mi~ o karar?
RE!S - Ten.Sip buyurursamz AdJ'iye Enoiimeni-
ne lhavare ederim.
SIRRI BEY (Yozgad) - Mecli ·n bu -hususta
aran vard1r. Mecru i Ali bir karar itfihaz .ed ei'Se his;
bir slirette talk!ihalt yapthn'asm. Bu kagtd'J.a;n arte'tim:em.
:labit oldugu z:am'an'a aJid mahsus l:)jr ~a1am j,~lerdir.
RAGiiB BEY (Kiii!~ahya) - 'JlaJhs1sen !Jir mesele-
ye mi.iJteiailliilkJtir. IXiva~ru Harb evraktm yapmt§, muha-
kemesine .balkJmJ~ . Mi.isbet ve m n1li bir ceva'b ver-
mck i9in Bnoi.1m' nde t tk!ikat yapntalk Jaztm. Aoaba
me-strl•i·yeti; ma'sun1iyeti , te§niiyeyi refiecfecek esasatt
<>.nuniye ihtlva ediyor mu, etmiyor mu? Bunu
-'\dtiye 11 i.im'en'i ne v~yahud bir ~ubeye tevdi etmek
laZ1md1r. T cili ta'ldibat karan vand~r.
MUST, FA HtLMt EFENDt ( igde) Encu-
mene hava le edil in, neti~e.Si IJild'iril in.
•MDFiD EFENDi (K.tr~ehir) - Bo yfe bir mesele
h..,yeti muhtereme taJ1afm' an ne gii:Ji bir kararla ...
Enclimeni Ahn'in bu husu ta karan va-rd1r. AI lJW11k
Medi~i Aliye b ir arzt malumatla , yaU:i bir ~ube.ye
ha al etm'• kJe cL ol•ab ibri&i.
R l - F alkat arzt malumat kal>ilinden bir ~u­
b ye havale ed ceg:z. Y•i ne bu kabil'den olma.k iize-
re Ui~ ~an Mebusu O · man B<"Yin naktiyatt bariye-
Y<> mliteall'i'k bir evrak vard1r. Kendi i de infacm1 arzu
e:iliy r. Bunu da kur'a ifc bir §Ubeye verecegiz.
Memduh Beye a:d ku ra : U9lin li §Ubeye havale
ed e(; g'iz, M emdLth Beyi11 cvr, km1. Osman Beye aid
kur'a : Osm. n B ~yin ,; ini dordlinci.i :jebeye verece-
g-:z.
SUL£Y'MAN SJRRI BEY (Yozga'd) - e reisi
var. 11'-! lkali tJi var.
R E1S - fn :hap ed~r iniz.
OSMAN BEY (Laz;i tan) - Bendeniz arkada§f a-
nmdan r:ca ederim. M limklin mertebe 9ars:a:bLJk ~i'k­
sm. H aber al:d 1m ; bu mesele U" dort ay kapanrm§tlr.
R·ica ett.im ki mey-dana "'ks1n ve §Ube refii'klerimden
rl n<.::t ederim, mlimki.in m e1 Lub v ~abucac1k ~I.kar­
slnlar.
2. - BaJ·kwncmdanfLI, Kanununcm miiddetinin
temdidi.
RE·ts - Ba~kumandan ve Bliyi.ik Millet Mcclisi
Rc'i i Gaz:i Mustafa Kemal Pa ~a Hazretlerinin bir
te~k cr,,si var, okuluyorum.
31 - 10 . 1337 C:l
Bi.iyiJK. MliUet Meol'i i R•i yas.eti Celil.!Sine
mbapealk!i kanun mudill:iince T~rlin'isa ninin be-
Ney- ~i nci gi.ini.i .B~kLJman!cfan!Jik s1faJt ve salah'iyi:Stfi.mlin hi-
'tam bul'aoagt macl'uzdur. K'eyfli;yet tamfim'en or'dul)"a
v,_ sruir ali1kada ra:n<a tebli ktbin!ml!iJtlr.
T. B. M. M. Rei§!
•Mustafa Kemal
R EiS - Bu mevzu ile alfuk>a'lt olaraJc KJr§ehir Me-
busu Mlifid Ef nd!inin bir ta:kr1irli va:r, onu arzedlilyo-
ruz.
Rli.ya!Setii CeJiLeye
Bi.iylitk. Mli.J·:·et .1ec'lli·si R:ei~i Mus~a·fa Kemal Pa§'<l')l'a!
B~kLiman:danil'k tevdihin:e da-ir 5 Agustos 1337 ta-
Jiih'i'nde Bi.iyi.ik Mill'et 1<ecl:isinoe kabul buyurul>an
ka:nundi>!ki i.i~ mah mi.i:d-d'dtlin hi-t-a!rru 5 T~rinli~nli
bir 1337 ta1·ih<iode hltam bulacagma nazaran m ezJdlr k<a-
nunun 5 Te~r'inisani 1337 tar'ill'inden itiiYaren i.i~ mah
d'aha m ertiyeti n'e da:ir oran zil'd'e ld maddei kanunliye-
!1'!rr mi.istacden miizalk.lere ve k'albul bwyu:ruitrr!'asm1
te:kl if 'cd'er'i m.
30 11e~nilnli'evvel 1337
Ktr~enir Mebusu
iflif.jd
B•.~kumaudanJik Mtiddetinin 5 Te~rinisaniden ltibaren
D~ Mah Daha Tcmdidine Dair Kanun
vfatlcle 1. - Bli·yi.i!k Mill t Meclisi Re'isi Mustafa
K ~m a l Pa.5a)'a Ba~uma:n'CianlJk tevoihine da•ir olan
gu~~ s 1337 tarli hli Kanun 5 ~rinisani 1337 ta-
t( h'; nd'm it ; ~raren u~ mah daha temfCIIit edilmi§11ir.
I•adde 2. - t~bu kanun 5 Te§rilrrisa[Jii 1337 tari-
11 ' r.:!:~n muteberdir.
~- 1 ad.J.: 3. - i ~bu kanunun icrasma Bliyi.ik MiHet
\ l eoE i m;!murdur. (l)
R EiS - Bu kanun lcklifin in kabulu i~in crt ei
~ ..m:y;;d~
mi.izakc s:n•:n icras1 lazmxdlf. Meras'imi
r~o:m:y..;n:n ifa dilm, si laZ1md1r. Fakat mesele or-
·duy.:. taa!:u'k e:t igi i~tn e!scti hafiiyade yapallm. Ala-
ca'' .,.kl::! gote karar m: n .i ye ikti ran ederse me-
ras! r.1 i r~m iye in i aleni celsede onJ. gore yapanz.
IBuyurunuz Mi.ifid Efendi.
MUFiD EFEN Di (K1r~:::h i r) - He•yeti Ccli-l'e'nliz
1337 t'arih :nde harbin en mi.i~hii!j bir s•a fhaismda bu
'i~i. esas iti bar: te ~a b-idll!ye inde bu i~i deruhd'e ede-
(!) T. B. M. M . R eisi Mustafa K emal Pa~a 'nm
ya::.c~tile Kcr.reh ir M ebu \'tt M iifid Beyin takriri
5.8. 1337 tarihli 62 11 ci birle$ik dosyasmda bulunarak
humya kolllnuytur. Mustafa Onver
--- 413 --
 t: W.2 31 . ](} . 1337 c: 1

rek, ba~ma al.a.r1a1Jc bu ~ekle kadarr ge1iiren Mustafa I rine ald.Jg1 zaman yine bu kiirsilde buyurduJar ki ;...
}(ldmla!l Jli~arun bizza!t or'dusunun kumanda.smt da Yilz ycdi imza eden b'i r kimse vard1, ki bUllU veime-
ata:nalk, miHebin ba~tna 96kmelk!te olan bu 'kiihusun den evvel bana sormak laZJmd1. D ernek 'ki kime ve-
def ve relii i~in hepini:z!in, biitiln Anadoluda pe!k bli- ril~e salah.iyet o kendisinde biiyiik bir kudret gor-
yUk, ali t;'kirferle kar~Llan'a n u B~kum'<!.11danltk t v- mek istiyor. Ben muhatap kabul etmem. Pa~a Haz·
c'ih!ine mlitedair o~an maddei kanunliyeni n ni 1teJk.im retferi de buradad1r. Orada sui •istimiil olmat!Jgma
ma:dd'eten de fa'idesi gorilldi.igli gayn mlin1kerdi r ve kail olan Pa a Hazretlerinden dahili a ayi~i Uzerine
P.a~a Haz('etleni bittabi kumarrday1 deruhde etmelkle almas1, ordunun biittin kuvvetini i timiil etmesi. idare
na'bt Ha!k!km Uli.ivvli , lnayetile, drdumuwn ina- etmesi 'stenemez lci. T aif>idiir ki h.epsinin oir k:i mse
yel6 Biiri ve imdad1 ruhan iyeti Peyga n:beri ile d~­ tarafmdan ifasma imkan yoktu.r ve bu dUn burada
mant maglul)iye~i katiyeye du9ar ettigi ma~riin m.evzuu bahis olan Nureddin P~a mesele ile tezahfu'
malumunuz ur. Binaenal yh bu zaferlin temadlisi ve etmi 1lir. Mec1isi Aliclen tecelli etti ki Nureddin Pa§a...
milllet ve memiek.etin ribkiaJi esare ten kurttilmas1 ve tmkiint yold.urki, Pa,<ia Hazretleni bu salall.iyetle idarei
'
muzaffer;ye~i tiimrneye na ili yeti ci.imJ~niZlin iimali- umur ve muvaffalk!iyeti atemaJdi ettirsin. Biha.kJkm mesul
miz bulundugu cihet1e bir 'an evveJ bu 'i~in hi.isnu ne- olan bir Hcyeti Vekilimiz vard1r. Brh akkin me ul
bioeye iktlirant i9in Mecl!isi Alin izce li9 ay daha tem- olan P~a Hazretler~Tl!in Mecl.is.in Rei.si olmak SJfa-
d.kl, mi.iduetil1'in h ilarruna i.iy be~ glin kalan ~u ka- tile mt uliyt.li yoktur, Ba~kumandan olmak Slfalilo::
nunun yine o dairede, )''i ne o artla kabul buyurul- rnewliyeti var<lir. Fakat bir hakika'l vard1r. Bi;a: Pa _
maslm &elamcti u.rnurniye nam1na tekfif ediyomm. Hz. ni istem yiz. zarad1r; tarihimize kar~1 ziyand 1r
Talkntdzlki maksad1m sfa budur. 0 vak it .dogrudan dogruya itimad etmek Kurum l..
HUSEYi AVNl BEY ( rL.urum) - Efendim. uliiya aid bir ,eydir. Bunu ben nefs i m~.:e kabul clme
Mi.iflid Efendi Hazrvtlcri daha cvvet hab r alar k he- Pa~ a Hz. eger Riyasette oturmak i tiyorsa bu gr
men bir takrir vererek ozl 11ini burada "ylediler vezaifdcn elini 9 ksin. <;'itnk'i nas1l mesul ed ~eks i n .

ve bir hiL.met ettiklerini beyan buyurdular. id'den Ben Pa~a Hz. nin dii5mesi tarafdan d gilim. Va llie
lkendi kanaatlerine biz de i tlirak ederiz. P ~a H az- sind rnuvaffakiye:t izligi kcndi inin 1 katm1 in --
Jc ~Jcrli
hizmet etmi ve ed~ c.k ir ve ben ist:..rim ki bir eJcr. Ben ·kendi i.nin me ul edilmesini, di.i~uriilmes :-
senelik degil Pa~a Hazretlen bu ~.lecli;,in ba.mJa da - i temem . Onun ic;in boyle mi.ihim me ailde Pa)ayl a
ha uwn mUdd l kaimahd1r. - fen tiler. bugLin fe\k.a - layalrm. h kanahm. Sonra bununla beraber jnor
lade bir hak.ika t k r 1 mda bulunuyoruz. Bu f 'kal:"t- muharcbelerind P a~a Hz. muvaffak olmu~tur. Fi' ~

de vaziydi 1 lah i in Pa$adan bu h azmcti is~irham lerini v rdil rde Erkiin1 Harbiye i kabul etmedi r'
ettik. Kendileri \'at mn t h"k e ~ i ni gorerek kabul ~ci tti de ncf ler kabul etmedi mi? efcrler'in ar _
tiler e cid<.len efkiin umum iyeye ve gerek cihan iyi mda ko tu gitti. I Iii ni.i te ir yapt1. Ben im arwm ~

tesir yapt1. Harp de Jchiilhamd lehimize neticclendi. dur ki: Pa~amn daima Millet Meclisi Reisi ola.r_
0 zaman da Ku tl Eski~"hir'dc ~ad1nn1 kurmu~tu. c1hana kadar tan1nmt~ e cihamn alerni olmu .. -
Bu tedbir onJ. kar~1 idi . Bu kudreti lt.min e 1 tik. Bu Eger o alemi ya~atmak ! tiyorsamz Pa~a y1 y1prM

ke kin ilah:miZI saklayalim bir az. (Unki bir taraf- may1111Z. Pa~ay1 bu gibi . hidemattan klskanm•z.
tan Pa~ ~~ Hazrctleri y1pranm1~t1r. Dunu da del il lc \1 .. FiD Ef' Df (Klr~ehir) - Evvelki taknr ,
arL.ed cegim. (Allah ftfiyet versin se Jeri) Biz. )i.ik-, ·k
imza mz var 1111 idi?
bir salahiyct verdik . Dt.i ~tinmed!k. ki yapJian bnun-
HUSEYLN AV I BEY (Devamla)- Bn )'C"-
lar cihana tarihe terk t.: lJiiyor. Biz pa a Hazrctlc-
tum evvcl kinde (Amik bir iikut)
1inden boyle 1Jek yi.lk ek hir Limtd vc daimi rnu"afla-
kiyctini beklemekle beraber b ' 11 um!dimi bir ~cy Tabiidir ki ordulann id re i tekiiJifi milliyen r

baglad1m. AUa ha. e sonra da sizin c;:Jkard1;m:z ordu- ahnmas1 vcrilmt..si bir ~im e tarafmdan bir fikre, . _..
ya. Pa ~a Hazrcileri· ·ne yapabilirdi? Onun ordud;.;ki bil degil. 1gm1yor. Tekiilifi miUiye ahnml§llr. Zannv
namt bi.ilendi TUrk kalbine ~ecaat erdi . M illeti n de derirn ki i in i9inde bir az ni pet izlik olmu~tur. Ok"
Jitimadl vard1. Fedakiirhgm1 yapt1 ve go. terdi. Du siJa- hayvanlar gozi.irnliziin onilnd . HayvanJar bu der -
hl s<rklamaga mecburuz. Simdi arzedeyim ki m3dd~ zarardide olursa kuvay1 aireleri de oyled :r. Diz
ve mancvi kuvvctin bir zata tcvdii bir millet 'i9ill L:aaf- a bat1 idarc yapmt~IZ. Umuru Dahil iyc, Mi.idafa
ttr. Maddi, manevi kuvveUcr Kurumu uliida vcrilirdi. Milliye... Efendim bu Enkaru Ha:riJiye ve Mlidafaa
/
Netekoim P~a Hz. bu babtaki kuvvet ve salahiyeti el- Milliye bu makamlar eger aciz ise vazifesinde ni~ ·=

-414-
 t : 1()2 31 . 1()' . 1337
i tihdam ecliyoruz? Degilse Pa~a neden mi.idahaJe et-
·in? Ba~kumandanl1k s1fatiy!e gordi.ik k i gerek asa-
yi~i dahiliyeye ... 1mkiin yoktur. Boyle azim muame-
lcHia Biiyi.ik Millet Meclisin in Riyasetiode Devletin
askeri ve dahili vazaifini tizerine almakta zannediyorum
iyi tesir yapm1yor. Tabii'dir ki zatl :Hilerinin kanaati
muayyendir. Mesu!iyeti tamme ile, Pa~anm bir Slfa-
tt gayri masuldiir, bir stfatt mesuldiir. Zat1 alinize de
oyle ... Bi.iyi.ik Millet Meclisi Reisi bence Nureddin
Pa~amn mesuliyetinde Pa~a Hazretleri me uJ oldu.
Gayri mesul yak iyimizde. Ben gayri me ul tamyo-
rum. Mi.isaade buyurun me uldi.ir. Ben oyle tantyo-
rum ki vazifesir,de gayri me uJdtir.
Orduda mesul olup da orduda y rrn m e uliyeti
inlac edecek ... ademi itimat hast! ol un. Pa~a Hazret-
leri ~ayam itimad ... Bana kanaat has1l olmad1. Oyle
oylemek ben bilmiyorum. i§te onnn i in katiyen Pa -
a Hazretlerinin y1pranmasmL arzu etmiyorsan1z yi-
ne orduyu te$ci etsin:er. Yine bizjmfe beraber of un-
lar. Yalmz bizimle birlikte Bi.iylik Millet Meclisi Ri-
ya etiyle Biiyi.ik Millet Meclisinin Reisi olmak i.iz r ,
temadii muvaffakiyeti bu suretle temin eclersiniz. Siz
bunun aksine hareket ederseniz P~a Hazretlerini
y1pratlrsm1Z vc bliyUk alemimizi yakmda harab .eder-
iniz. Ben size boyle soyliiyorum.
CA V JD BEY (Kars) - Ba~kumandan Pa$a Haz-
retleri Ba~kumandanuga intihap olundugu zaman
Meclisteki vaziyeti gozi:inline getirelim. DU$man
ki$ehir'i alm1~ ve Erkiint Harbiyei Umumiye Reisi Pa -
$arun soyledigi gibi, ordomuz kuvvetiyle kahraman
vaziyette degil , ezilerek, ytpranarak ij:ekilmekle mec-
bur oldugu zaman gec;:tikc;e bu maluma ti alamad1k.
Ordumuz magfup olarak, gec;:en glin Mlidafaai Milli-
yc Vekili de soyledi - maglup olarak bir ka yerde
Sakarya'nm garbine c;:ekilmi§ ve ordu si.i!Us· nispetin-
de tcnaku etmi~ bir &ekilde idi. 0 vakit arkada§-
lanmtzm gorgUsti, gerek buradaki arkacla~lanmiZin
ah.IL erenlerin dU~iincesi neti esi .bu i. e azimkar bir
cehd ile c;al1~mak ve bu tarafa gelmek i teyen ordu-
u peri~an etmek ic;:in son bir azimle c;:alt§an di.i§ma-
na kar~L bir <;are bulrnak cibetini kararlal!tt rdtlar ve
bu c;areyi de Mu ta(a Kemal Pa.<ja Hazretlerine Ba~ ­
kumandanilgL ile temini 'imkanmL gordiiler. eticede
Ba~kumandan Pa§a tayin olundu e vazifeye ba§ladt.
jntihap olundu. eticede ordu geriden tekmil mille-
tin azmi ile kuvvetlendi. MUdafaa eclilecek bir ~ek­
le girdi . Cephanesini ve vesaitini ikmal etti. Dii~man­
clan daha evvel haZJrlanmak, ·mukabil bir taarruzla
dli~mam atmak giiyesini takip eden Pa~amn dU§ma-
-415-
c :1
nm haztrlanmasma _vakit b1rakmadan... DU!jman Sa-
k rya'da bize c;:arptJgt zaman bu di.i. mam nas1l dur-
duracagiZ, diye.. . Ben pek eminim Ba§kumandan Pa-
§a nasti durduracag1z diye di.i§i.iniiyordu, mtiteessir
duruyordu zannediyordum. Belki b~a.ramay1z diye
dU~tiniiyordu. Degi! mi Pa~am . (HaYJr hay1r boyle
cl gil sesleri) Dti~man attldL ve nihayet dii!jmamn ta-
arruzlarma kar~1 iyi mUdafaalarla dti§man ricat et-
ti ve muzaHeriyct temin eclildi. Ben di.i}manm kami-
milen ezilmi!} bir vaziyette c;ekildigine kail clegilim.
di.i manlar geri _<;ekilmi~tir fakat mahvolmu fur de-
recede dcgil. Bu ar ziyi yakmasayd1 tekrar taaruz
edebiJecek kabiliyette idi, zannediyorum. Ba$kuman-
dant intihap ettigimiz Zaman dU§man Eski~ehir'in
~arkmda idi, ~imdi de yine ordadtr. aln1z nkara'
yt g lip alamam1 c geri c;ekilmi~tir. Mecli i Alin in
'Ba kumandandan i tedigi vazife henliz daha yanm-
dtr, eticesini Ba kumandamn bitirmc i laztmcltr. 0
halde Ba$kumandanm \azife ine devam etme~i zaru-
ridir. b nd ·niLin kanaatim
Gelelim ikin i ihetc, iya I c1hetc; eger Ba$ku-
manu nltk Kanununu tahdit ederek Ea~kumandanhk­
ta ibkasma tcmin etmezsek. hari9 duyacak vc Tiirki-
y Hiikumeti gaycsine v II olmu<?ltlr ve daha ileri-
ye gitmekten arfmazar etmi tir, d1yecek. Unkii ne
gay ile bit Ba'?kumandaoJ1g1 Pa~aya verdigim 1zi dUn-
ya · biliyor. Yalmz Me li i Ali Ba kumandan Pa~amn
Lalep eclerek te li in la tlik.iylc \ertligi salahiyeti
lakyid etmek ba!}ka bir mes ledir. ize bu husu -
ta bir §ey oyhyemem. Yalmz Ba~kuma.ndan Pa~ a.
B a~ku mand anhk ta kalmaltt.ilr.
HOSR BEY (Trabzon) - Ffenclim; Hi.iseyin
A ni Bey karcle!}imiz burada kanaatini izah ederken
tamami le Ba kumandanllk meselesi ni oyledigi za -
man ... kelimeler halmma gclcli. Benim kanaatim ha-
ll[Jma g lcli. ·a kat o kaclar yaoh. bir zamanda oy-
lediler ki ... Pa~a Haaetlerine Ba~kumand anhk tev ih
edi!digi zaman) (I) nasrlsa. bugi.in dii~man merkezi
sikletinin vaziyeli o zamankinden a agt ckgildi r. Va-
ziycti a keriyesi ondan farkl.I degildir. Bir a ker $1fa-
tiyle vaziyeti umumiyei a keri yenin bizim i<;in endi-
lienak oldugunu oyli.iyorum. iinkti mescle arazi ka-
zanmak mesele i degiJdir. Dii,man ordu w1u magiQ p
etmektir. Bunun ancak birinci afha 1 inayet hakla
bizim zaferimizle n ticelcnmi ~. o da dii~mL n savleti-
nin Sakarya'da ktnlmasrdrr. Di.i, man o maglubiyet-
( 1) Parantez i(:indeki ke!imeler tarafnndan eklen-
mi~·tir. Mustafa Onver.
 t : 1(}2 31 . 10 . 1337
ten sonra dahi inat etmi~ nehrin ~anktnda kalmast i~in ,
fakat ordumuzun gayretiyle nehrin garbma attl-
mt~. Orada durmak istemi$, yine attlmt§, nihayet
Eski§ehir ve Afyon istikametinde durmaktadtr. Bu-
nun i~in son vaziyetimiz merkezi ikletini Afyon ve
U!iak mmttkasma kaydtrmt~ttr. (I) Tab;i buna kar§t
ordumuz da tedabiri mi.itekabilede bulunmu~tur. G<i-
ri.iyoruz ki di.i~man maglubi yeti ni itiraf etmiyor ve ~e­
kilmesini bir ~ok esbaba hamlediyor e ihtimal ki
bir 90k mekatta bu propagandaua da muvaffak olu-
yor, Biz Eski§ehir maglubiyetimizi u nutturacak, yani
Eski§ehir ve Afyon hattmt ele ge9irecek bir muvaf-
fakiyet elde et medik~e. za nnediyorum ki , styaseten
iyi bir vaziyette buJunmtyacagtmtz gayet bedibi bir
meseleclir. Bir kerre Mustafa Kemal Pa§anm. bu §ah-
siyeti mi.ibeccelenin bi.i ylik ve aym zamanda mi.icer-
rep bir kumandan olma 1 bu vaziyeti dogurmu~lur.
Yani iyidir, fenadtr mlinaka a etmiyorum em_-
rivakiclir. Fakat ba§lantlan me ele tabiatiyle memle-
ketimizin ve aiti nakli yesizligi. le9hizattm1ZJn nok-
sanhgt bir 90k mtkatt nazardan i.i9 ayda itam edile-
memi§tir. SLiphesiz hepi miz a rzu ediyorduk ki bu i.i9
ay zarfmda di.i ~mam lerd edeljm. Eski$ehir'i ve Af·
yon'u alaltm. Fakat bu da olmak i.izere bulunuyor.
Binacnaleyh fevkalade bir zamanday1z. Fe kalade
tedbirler al mak m ecburiyeti nde bulunu yoruz .Bu ted -
hire devam etmek de tabiatiyle maslahat ica btdtr.
avid Beyin noktai nazanm da muvafJI.:. buluy rum .
(Fa kat boyle fevkalade haJlerde harekatt a keriye e mu Jar e yine kendilePi u cevabt ver~tir.) (3) Siz
siyaseti dahiJiyenin bir elden idare inde faide vardtr
ve bunun t mini de) (2) kanunun aynen temrucli u-
retiyle olur. Velevki bazt meselede gosterilen tedabir,
ufak tefek tadilat laima mazarratt siyasiyesi ni go le-
recektir. Biz zaten verdigimiz salahiyetten ne zarar
gordiik? enabt Hakkm inayetiyle ve Pa§anm him-
metiyle fayda gordlik ve tn allah da gorecegiz. Onun
i9in gi.iya her$ey rahat imi~ de muntazaman oturu-
yormu~uz gibi, (Memleketi) (3) mamur etmi§iZ gibi
i~ yaptyoruz (Memleketin i9inde bulundugu vaziyeti
daima nazan tirl.ilbare almaga mecburuz.) (4) Hatm
alinizdedir ki Sakarya muzafferiyetinden onra Ti.ir-
kiye Bi.iyiik Millet Meclisi Ba§kumandanbg1 umumi
seferberligi ilan etti. Bunun ne kadar mi.ihim maksa-
dt siyasi ve askeri gi.itti.igi.ini.i. mi.istagnii arz gorliyo-
rum. Mustafa Kemal P~a Hazretlerinin aleni celse-
de siyasi nutuklarmda takip ettigi hedef, << Di.i~man
ordusunu bir nefer kalu\caya kadar, kovmak» keli-
( 1, 2, 3, 4) Paran.tez i(:indeki kelimeler laraftmdan
eklenmiiiir. Mustafa Unver.
- ~16-
c :1
mesi vard1.. Binaenaleyh bunun ikinci safha 1 olan .. ~
Bu vaziyette bendenizce bunu mi.inaka ~a ctmek dahi
zaidclir. Caiz degildir .
MOFiD EFENDi (Ktr~ebi r o - Hi.iseyin Avni
Bey, iki meselede bizi di.i i.indtirdLi. Meselenin birisi
bundan bir ic;tima evvelki eel ede Dahili ye Vekili Be-
yc vuku bulan istizaha (Burada cevap verdi ler vc
itimat reyi aldtlar. Fakat), (I) P.a§a Hazwetleru Nured-
din Pa~a h akk mda ademi itimat almt~tJr. (Pa~a Haz-
retleri d~J (2) d diletik:i, bunun tayini Jaztm gelir.
Malumu alileri, mesele bendeniz bu ki.irsi.iden irldia
etmi~tim ki ; Dahiliye Vckili Bey Nureddin Pa~a me-
~elesini bu Meclise arz etmekteki maksatlan ; kendi-
leri H eyeti Vekilece tahtt muhakemeye almaktan izha-
n aciz mi ettiler, yok a Heyeti Vekile meyanmda
ihtilfi f has t! oldu da onun ic;in mi? Bunun i.izerine
,f u lafa Kemal Pa~a Hazretleri bu ki.ir i.ide c;tktliar
ve deuiler ki. ihtilfift efkar hast! oldu. Binaenaleyh
elimizde icra Vekilleri H eyeti K an unu nda ki arahata
gi'ir , intihaba ait kanunun bir maddesindc Heyeli
Vekile arasmda ihtiliif hii tl olur a H ey ti Celilenin
verdigi karara diger tarafm tebiyeti mecburidir. Bu
ademi itimadt mutazammm degildir. l kinci meseles i
ile BM 1e lisinde hie; bir ferdin gayn me ul oJma-
dtgmL i pat cde egim. ~tustafa Kemal Pa§a Hazret-
l ~rinin mesu1 olmadtgmt zikrettiler. Bilirsiniz Sadn
i lamda bir meseleyi hatmntza getirecegim ... Hitabeti
esnasmda ben egilirsem siz ne yaparsmtz diye, (sor-
beni ktrar, dogrultur unuz. Mu tafa Kemal Pa~a ve
bu Meclisin ic;inden diger bir zat egrilirse, onu (He-
yeti elileniz) (~) ktrarak dogruJtuverir. (AJkl ~ lar . )
H .. SEYt AV i BEY (Erzu rum ) - Efendim,
i.ifid Efendinin buyurduklan gibi in anlar layi.i 'el
degildir. Kuvvet teyidiyesi olmayan ~eylerde ben me-
suliyet bilmiyomm.
ikinci me ele de: ihtilaft Vi.ikeladan bah ettiler,
ihtilaft Vi.ikelayt kim dedi? Birincisini iddia eden Da-
h.iliye Vekili , onun kar~tstnda Mi.idafaai MiJliyenin
Vek ili mi var? Erzurum kadtst hakkmda vercligi izaha
da kar 1... dedigim zaman reddederler. Demek ki i~ oyle
degildir. Ortada bir hakikat vard1. Biz o hakikatt or-
taya koyacagtz. P a~a Hazrellerinden rica ederim ki;
deminki meseleden dolayt bu meseleyi kabul etmeme-
Jeri laztm gelir. jddia ediyorum ki, Nureddin Pa~a
hakkmdaki mesele iLibariyl~ (MecJ,i si Ali) (5) ad mi
(1, 2, 3, 4. 5) Parantez i(:indeki ciimle ve kelime-
ler tarafundan ek/enmi~·tir. M. Onver.
\.
 1 : 102 31 \0 . 1337 c: 1

itimat beyan etmt1}ttr. Mesele itibariyle diyorum. kth¥ mt ramt yazdtm. Bu aniyelere yaztktlr. Vakit
MUSTAFA BEY (Tokad) - Senin fikrin oyle- ge~irmiyelim . Alcyhjmde oyliyecekler oyle in. Cena-

dir. bt Hak zaferler ih an buyur un.

YUSUF iZZET PA.SA (Bolu) - Enctimen na-
1 DURAK BEY (Erzurum) - Efen-
mma degil, ~ahstm namma soyliyecegim.
diler; bundan tahmine n U~ ay muka.ddem Heyeti
RElS - tra ile efendim, milsaade buyurun . •-
euleoiz burada pck a abi ve h yecanh milzak.ere-
ra zalt alinizin degil. tra Tunali Hilmi Beyindir.
don onra c ph yc bir h ret gonderdi. Gidenler,in
TUNALI HILMt BEY (Bolu) - Arkada lar,
hep i bi~ider kt e aym kanaattedtl'ler ki , o vakit
bence meselenin milnaka~aya deger noktast yoktur.
yaplla n harbte birtaktm idar izJikler vuku buL11~tu .
Ktsac1k oylemek laz•m gelirse kanun abkammt il
Bu idar 'zliklerin herhalde memJek de ne kadar
ay daha t mdit edelim, deyip ges:mek iktiza eder. Bu-
f naltk tevlid ettigini bil iyoruz. Bugiin d actyt
mm pek basit me ele olduguna dair bir me ele hattr-
ian 9 kiyoruz. 0 giin ordunun ku ti za.nnede-
l~tacagtm . .Konya ifebusu Refik Bey Kayseri'den nim bu gilnkti kadar idi. 0 hatalar olmasaydJ her
avdet buyurmu!jtu . 0 esnada ahali ajans vastta iyle
hal le bugiln m~ml ketimizin bir y k yerlerj dti§tnan
Pa~a Hazretlerinin (Ba!jkumandan oldugu bildirili-
a agt altmda ign nmez ve di.i.,man ayaklan altin-
yordu. Bunu duyan ahali) ( I) mtitehayyir kaldtlar.
da b.lmazdt. Biz ta bii o y ralan duyduktan sonra
Ne demek dedider? Pa~a Ba!jkumandan degil mi idi
b~ta bu i~i biri ine tevdi tmege llizum gordlik e
ki boyle bir memuriyet tevcih ediyor umlz? Bu hal
hcp:m iz arzu etttk. KumandayJ t vhidctm k i tedik.
iizerine i.iyle bir heyecan husule geldiki, tamarniyle
Diln.ki.i muzaJ..ered..: de oyledigim veyhil , herhalde
halkm terciimant olarak, hepimiz bugi.in ~ahit ola-
kumandayt o Lata tevdi edin, ama Sakarya'dan dU~­
rak (Biliyorsunuz ki. P~a Hazretleri hil nil uret-
maru y>irm i giinde a m d dim. Dil~ilndlik, l~tndtk.
le) (2) meseleyi neticelendirdi. Arkada~Jar, bu nokta -
Buglin B. M . 1 lisinin Hukum tinin irr; nde Musta-
ya biraz dikkat buyurmantzt rica ederim. Allah1mtn
fa Kcmal P a~a Hz. nin her tarafta gerek naJar-
inayetiyle boyle mill1 bir cereyan hastl oldu. Bu milli
talarda ve g r k. her erde fe\ J.. alade hizmeti gorUI-
heyecana mukabil (Kuvvetli bir cereyan) (3) olmak
mli~. Bunun ir;i n Pa$a Hz. ne i1t t vdi eUik. a-
liiztm geliyordu. Maattee sU( o milli heyecan hu u-
kar ya'd n dii~mam ite ite yirmi bir gilndc atttk.
le g Jmedi. Gayri mildrik ve manttk tz bir haJeti ru-
Eski ,ehir'in kaptsma kadar gotiirdiik. Eliin dil$man
hiye bu millette tecelli ederek. oluk s:o uk hep i
kaptda duruyor. Kumand OJ aytrahm. s:UnkiJ bir
meydam harbe doktile ek idi. Bu hu ule gcJmedi.
~~y y-apthru~ degil<Lr ki (demeyi muvaftk telakk.l et-
Bunun bir ~ok alaimi goriildU. Iilli cereyan dur-
miyorum.) (1) B34lad1gtmtz i i bitireu m. Ba~ku man­
gunca bir hal almaga ba~lamt ltr. Pa!janm Ba ku-
damn herhald m uJriyeti vardtr. Hata eder e me-
mandanhgt meselesi dolayisiyle halkm tizerinde hu-
sui edecegiz. d n tmiyecegiz? Ba§kumandana
ule getirdigi tesiri gozonilne gctirir ek bu tesiri tem-
bu i i ,·erdik. Ba .kumandan ted.artkatm• ve buna
dit etmekle in allah gaye inin husulii temin edilmi~
gore harita tot yapmt$ . p(anmt haZLr]amJ , dil mantn
olacakttr. Avni Bey « Pa~a)'l kt kanahm » diyorlar.
azryeti ona gore vuzuhiyet peyda etmi~. Simdli bunu
Dogdu . Fakat A ni Bey iyi bilsinler ki arkada~Jar;
ktrar ak ve yarm bir fenalt k g lirse bunun me uti-
benim kanaatimce biz bugiin dilnktinden daha fazla
yeti kime aiddtr? BJ I nm1~ bir i~t1r. Memleke-
tehlike kar~t mdaytz. Zira ges:en giinkti tehJike yalntz
tim izin bu gibi i J..: re t.:th mmUJii yoktur Bunu kabul
harp tehlikesi idi. Bugiln harbin arka mda bir de i-
edeJjm. Ba.'jJ.. umandan P, ~a vazifesine devam et.Sin
yasi tehlike ar. Bu iki t hlikeyi ta avvur ediniz.
ve mesuliyeti11i mudrik bulun un. atahiyetine a:id
MUmkiln olsaydt AJlahtm bana bir ikin i Mu tafa
bir $~Y oylilyor~an!L. nu da miin ka§a ed biliriz.
Kemal Pa a erseydi. Dogrusunu soyliyeyim arka-
Bu da ba ka bir meselcd ir. Bac lad1gt i~i b ar tn.
da~lar ~u dakikalara actyorum. Arkada~lar , ges:en gUn
l E jp BC ( rtugrul) - Orduyu e cebb y;
B~kumandanhk (Meselesi mi.inaka~a edildi ve) (4)
Pap. H/. ni11 idare inc wm1ek i ;n taraftar olm•ya.-
siz Cuma gilnU karar vermi§tiniz. Ben ona ktrk e-
.. k kims yoktur. PJp. Hz. ne hep imizin i timad1
kiz saat e vel karar vermi~imdir ve uma gUnii dal -
' 'ard1r. Fakat kendilerin. n de B~kuman danJtk Ka-

( 1. 2, 3, 4) Parantez i(:indeki kelimeler tara/11ndan

eklenmi~tir. (I) Parm11e: i{'im/e/;i /,e/imcler tara/1mdan ek-
M. Onver lencli. M. Onver

-417-
 t : 102
nununun munakcres-inde soyledigi gibi, bu ~ek:il
mahzurludur. Ancak ahvah fevkaJade, !usa zaman-
lar i~·in bu oiabilir. lnkar edemey'iz ki iic;: ay zar-
fmda Pa~a Hz. nin ve bizim de arzu etmedigimi-:
ahvaJ, memleket da!hiLinde olrnu~tur . Tabiit.lir ki
biitiin alakadarlar ve vazifedarlarm meseleye azl-
yed etmesi, b~ka bir eie tevdi etmes·i ba~kad!I .
BJz her glin << mil~averehiim f1 i emr>~ emri celilinin
fliyuzatmdan isti fade ederken , boyle kenara c;:eKi1-
rnek bil.mem nas11 olur. Yan i Pa~a Hz. n.in i~ ba-
~mda bulunmasma (kar:J.r verip bir kenara c;:ekti lmek
·i~n) (I) b<ihi millet onun ic;:in gondermedi. Her i~e
vaz1yed e.tm liy1z 'e bunu bir an hat1rdan dilr tut-
mayalm1.
MU T AFA BEY (T k:tdJ - Her ~eyi ehlin e tev-
di edehm.
NECI P BEY t Devarnla) - Fakat biz de elimizi
yekmiyelim. Bendenjz eklin a!eyhindcyim. Yani
Mec!i in alahiyetlerini tamamile vermenin al.:-yhin-
deyim .
K. ZfM EFE Di (Konya) - fuhte-
rem arkada~lar;bu mesele hakkmda Me listc muoibi
miinaka~a mcsclc o!mad1grnJ goriiyon1m. Ben pek
k1sa iiyliye egim. c;: mah mukaddem Mecli in
arzusu ve ittifakile Pa ~a Hz. ne B a~kumandan!1k
tevdi olunurken mev ud alan ihtiya . :z.amret ve il·
let aynen bugiin yi ne bakid:ir. Su haltl bir hilkmi.i
icap tt iren scbep ve ill t m"\·cud olduk'ra mli. ebbip
de bakii ve mevcuddur. Kumand anlig m tevhid'i. or-
dud-a zabtu rabtm temini, bir vahdeti kumanday1
muoip olacagt mUiahazasile B~kumandanl1k azifesi
kabul edilmi~ ve Ba..'}kumandan bu vazifeyi 'icra ve
ifay mcmur edilmi tir. Rundan da mcnafi mil a-
hade edli ldj. Gcrek zabitandan e hatta n crier-
den Pa~a Hz. mn vazMeye ba Iamas1 ile i t.i h a! edilen
gaye ve zaferl r de tahakkuk etti. Va7jfe bitmi~
degil, zaferi kat! ,j Lil"t al edilm1~ deg.il. Yan tn-
da bulunuyoruz. Binaenaleyl munaka~ayt uzatmak-
SIZifi kanumt teklif diniz reye koyunu z.
A:BDULLAH AZ 1 i EFE Di (C k i5eh ir;
Ak'ilden sadtr olan her fiil ic;:in J:jir gaye tasavvur
olu.nur. Gayes,i~; alkval ve efal tabii abes olmu~ lur.
VaktJiyie Ba~kumandanlik tev ih ettigi vaki l bu M -
lis bi.r giiye gozed rek yaptt. Acab-a bir giiye hastl
olmu~ mudur? Bugiln nkara·nm, yahud nef imi-
zin t hLikes:i g~mi!j miJ ir? Tchlikeden bu bdarctk
(1) Paranle;:. irindl'f...i f. . elime!n /ara/tntdan £'kfl'n-
mi.rtir. M. Onver
31 . 10 . 1337 c :1
kurtulmak kifayet etmi~ midir? G ayem iz b:.J mu
id i? (Haytr sadaJan Binaen:Ueyh, o vak,lt, Ba~­
klmlandanlik ihdas ve tevcih ediJcJjgi va'kit gaye
ne it.li i c bugi.in de mevcuddur :, vak:it yaptlan ~iii
eger abc id~ ise donmeik la ~..,;n. Bunun tabii abe
oldugunu kim e iddia demeL.
:vtakamt itirazd.. Pa!ia Hz. nm y1pranacagmdan
bah olunuyor. Beudeniz oyle zannedtyomm k.i Pa~a
H7. bu dan~t mill!i is:'in kendisi, herhalde, feday1
nefi lc ortaya atdd1. Degil y1pranma~k, .k.endisi,nin
feday1 can etme iudcn iftihar ediyor zaunediyorum
bendeniL. Bu gibi ma.k.aml itirazda soylenilen soz-
ler, talJii. yeniden te cih lic;:in bir mani te§-k'il etmez.
(iinkli C\ \Cice d soyl e nm i ~ti bunlar. Yemdon tev-
ih etm mck i in ya ga n in tamarn olmas1, yahud
aczinin tahakkuk elm· i laz1mgeltr. Gayeye vas1l
olunmamr t1r. Yalmz dcg il gaye, hie;: degilse dii~ ­
mam [ k1 ehir" in garbine atmak uretiyle olsun. yani
b~lamlan as1l hadis alan... (Giiril.lrUler J - milsaade
buyurun- Ba kumandan!Jk ihda 1 ic;:in olan hadi eyi
b1ri ortadan kald1rmak lawnd1r. Bu hasrl olma-
ml~t lr. ·iz ha.kkmda da rtada bir !i y gormi.iyo-
rum . cZJin,i de iddia eden yoktur. Su halde aceba
n~: gibi b<ir -sebep ta avvur olunuyor. ki bunu orta
y rde b1rakmak i teniliyor? Yani bunun orta yerde
bJrakdmas1 Lann diyorum ki ya i ·i ge ~etmek veya-
hud iyasctimizdc:: bir ta.hawil.l oldugunu ifade eder.
Ben oyle Zlnnediyorum ki davamlZ kuvvetim:ize.
a k rin iingil Une miisteniddir. Bugiln askenin ba-
~mda temeyyi.iz etmi kimseleri bulundurmakla bir
i ·ti(ade umuyoruz. 1toki m buti.in diinya boyle.
Kimisi klrahm gonderiy r, kirni i ba~ka ttirlii teza-
hiir tmi~ kims Jeri gond riyor. Biz dt: bugiln dava-
YI milllnin nam1m alm1~ olan Mustafa Kemal Pa~a ya
bunu tev ih etmek l . orduya b~ka a bir tesir icra
etmek m ksadmda bulunuyoruz. Aoaba bu tesir ic-
ra edilmesin mi i tiyoruz'? Su halde ne kallyor orta-
d'<!?. P a~a Hz. nin makam1 mesul mu, degil mi?
fendiler mesul olmacltk hi\ bir ~alliS yoktur. Yani
bu "FUrkiye B. M . Meclisinde mesul olmad1k kimse
yoktur. Ya me ·ui.'iyeti siyasiye. ya cezaiye ve,y ahud
mane vi)e vard1r. fesul-iyeti maneviye ki muhak-
kak kim _e bundan kurtubmaz. 1esuliyet'i siyasliye
denilen ey. k.i mUeyyid~i , kabineleri i~kat etmek
vesairedir. B<L5kumandanltk da bundan azade kala-
maz. Il inaenaleyh me uliyct mevcucldur. Bugiln
hcrkes yapm1~ oldugu fiilinden mesuldiir. Bundan
hie;: kimse beri degildir. Binaenaleyh mesu1iyet de
mevcudd.ur. Sunu izah etmek isterim. aceba ~imdi­
ye kadar me~ul olan hangi makam vard1r? VazJife-
-418-
 1 : 102 31 • 10 . 1337
<Sini suiist:imal etmi~ kimler mesul edilmi~llir k.i bu
malkam mesuldi.ir, bu maJkam m ul degil'<iir denil-
sin. Ti.irJdye'd'e his: vukuu yoktur. B'"waenaleyh bu
~ibi ~y mesul edilinez. Zaten gayn mesul makam
ydktur. Aceba B. M . Mecli ~ t~ kiil edeli hjy bir
kimseyi mesul etlni~ midir? Biz bunu bilme1iyliz.
Ama mesuliyet vardtr. Mesuliyeti oted n ber1 taa-
mi.il e taariif bulmu§ olan maloamJardan k1min me-
sul oldugu... Binaenaleyh bu his; b'r a'kit mevzuu-
bahiis d~ildir. Her halde Ba..5kumandan kendi a-
zifes.inde goriilen her ti.irlii ahvalden cevap vermege
mecbut1dur. Binaenal yh bugiin kan nun temdidi
~9in bahis mevzuu olan esbap Lamamen mevcuttur.
Gaye tamam olmadt. i ktidarstzllktan bah is eden
yo . Suu!· &nalden dahi bahseden yok. Bugiin
bunun bOyle yart yolda bLCakllmasl, ben oyle zan-
nediyorum kii, za en bugiin kir.i§te bu1unan kula kl -
.-a A vrupa'da tesir edecektir ve ba§1<a tiirlii tesire
k pllacaklatdtr. Hem asker iizertine tesir yapacak-
tJr ve hem de siyasetimiz yart yolda lralaca'kttr. Bi -
naenaleyh bu tis; hal!i. ispat edecekler arsa bu nu or-
tadan kaldJralun. Yok, bu yoksa beyhude miina-
ika§a etmiyellirn. Takrir ves:hi le kabuliinti tekltif ede-
r im.
L0TF0 BEY (Malatya) - Efenctim. Pa,.a Haz-
retlerjne, Ba§kuman:danl1W. ve Meclisin salahiyeUi
umumiyes.inJin isni:mil'inli tevd!i ettrik. $imdi i~viyo­
ruz ki, ordu kudr.eti. taar;ru:ziiyesil)li gaib etmi§tir.
G~en giin a.r~~ar ordunun kudretri taarrulliye·
sirn·i .... (K!im soyJed!i sadaJan llan1H ede)'lim rjca ede-
r.i.m. Ordumuzda kudreti taarruziye ha.Wldar olmtl§
tise biZJim de h.a.ya.turuz halcl:dar olmu~ demekfr. Bu,
iciirs.ii mualladan soylendi efendim. Bu haya:trnuza
taa:lluik eden l>ir ba.yatl m_ eledir. B!iz ni.9in Muda-
faai M!lliye Ve i11ni getirdik, burada iistizaha c,:ek-
triik? Ordunun nevak!st tamamile ta!kvliye eililerne-
digind.en VJY o.!idunun idaa-e&inde bir ltaikJm nekaisden
dolaiy1 burta.da i.s.liizahta bulunduk. Boyle d.egil rn!iy-
dli? Orduoon bir ihu~yac1 yok ise ne •i9jn biz Mti-
dafaall. Milliye Vek'i1ini buray.a Jstizaha s;ag1rd.Jk?
:Bu ihtiyact temin etmek, orduyu B~kumandanhk
uhdesinde buloodugu mi.iddetce P~ Hz. ordunun
sevlci ida.resini lcendiisi •istirnal etmtik: ve Meclisin sa-
la.hiyet:irui sd.iisUimiH suretlile b:iz Pa§a Hz. ne B~ku­
mandatrlJgt tevdi etmisdi,k. Yriizd:e llurjc telcilifi rrul-
liyey;i P~, Mecl!isin salahiyeti itibarile emrettliler.
Simdi gerk bu tek1illifli m1lliyede vukua gelen bir
s;ok suiistlimalatm tahalclcu'ku ve gerekse ordunun
kudreti taarnuzusiyesinde naktise hasu o1up olmad1gt
tetlcik edilmeli. Bunlardan dola}'l tevelltid edecek
c: 1
mesuliy t mtinhas~ran Pa~a Hz. ne aiddir, Boyle
l)i:r §ey varsa P~a. d.a mesuJdi.ir. Pa§a da bu mesu·
•iyeti deruhde eder Ba.! kumanda.nJJgL alnu~r.
Fakat bizim ha ikaten arayaoagJmiZ nokta; orduda
bir nekaiz var rnJd.Jr, tekalifi rnilliyede su!i.i.stimalat
var mtdLr? Bunlar tamamile taayyill, tezhi.ir etmc-
li. Ordu ne halded.ir? Buray1 anla:mal.Jytz ve Pa-
~nm uhd'esinde bulunan Ba§kumandan.IJga ve sala-
hiyete katiy n nakise gelemez, ternadii edecektzir,
Cti!Jkti biz bu alahiiyeti ve bu 1fat1 P~ya tevdi
ettigimiz zaman d~man1 ta hm ir'den denize dok-
mek is:in verrnj ~izdiir. (In aUah 1 1ala1't) Bina.enaleyh
Pa~ad bu a-
me uliyel!inL m cib bir ttal var a bu u
lim. Ni9in ordu ia e edLierru r r d iyet
dafaai Mill' yeden ual tm zs · me. J'iyet y k de-
mektir. Bunl an bulup teczliye cdecektir. {Gi.irilltii-
ler) Tem!n e<le ilir mi ~>i iz? T kali fi milliyede
yol uzluk yok mudur efendiler? Pa§a Hazretleri
bunu ya ·end i i yapa.cak (v ya yaphracak. Size) (! )
P a ni9in yapm1yor d1yecek iniz ve bunu ne zarnan
me. ul tutacag1z? Bunlar tamamile tahtJ emniyete
abnmad1kc;a ne Pa§adan bu vazifeni n isbirdadt mev-
zuu bah is olabi ur, ne de bu ge:r1 ~ye almablilir.
R FiK $EVK ,T B - Y (Saruba.n) - Bu ui1 ti-
mal yllpanlaJ·dan be. ' on ki ~ill!in tahtl rnuhakemede
ol' ugunu .. .
EHBt BEY (Kar i) - Memleketin iy>itigioi
ve kotii!Ugiinti onJar daha iyi gortiyorJar. Eger gor-
m mi~er e yaz1k, gormli~lerse neden bize bild·ir -
miyorlar?. Bir, i k.ino.isi; Pa~a azretlerlini bizzat
bu memlek ; nef'· ve hayn 1is;in Ba§ um.andanhga
intihab ettik. Bina al yh bu rnernleketin nef'J e
hayn bunu 'icab edliyorsa; kendilePinin Ba kuman-
danldcta bolunmasmt icab ettirmiyorsa ondan sonra ,
lilz dedikodu etmeliyiz. Y ksa Mec]isten bir ar-
kada!i 91k1p bunu,..
REi - Malumualiniz Ba§kumanda.rilik te:klifi
H ey ti Vekileni'n tek~iri degildlir. Bir arJcada~ da
bunun temdidin:i teklif edel:Jilir. Onun is;in bu s1rada,
bu meyanda Heyeti Vekileden beyaru mtitalaa ...
MU TAFA KEMAL P SA HAZRETLERI' (An-
kara) - Beyefendinin buyurduklan dogrudur. Biiti.in
alakadar Vekiller dinlenmeJijir. Ba~kumandanhk vazi-
(1) Paranf_ez it;indeki kelimeler taraj1mdan eklen-
di. M. Unver
19-
 t : 102 31 . 10
fesiyle onlarm vazifesini mi..i~evve~ euer. ihtimal ki Ve-
killerden birisi b a~ka fikirde. Bulunanl ar da varsa (bu -
rada tespit edilsin.) (I)
SALAHADDtN BEY (Mersin) - Bendeniz de
hemen hemen Bey arkada& tmtzm fikr ind eyim. ('i..i nki..i
B a~kum a ndanlik kan ununun temd idi ni teklif ed n ar-
kad a~la nmt zdan bir ;.:attn-. Ayn t zamanda Ba~kuman ­
dan Pa~ a Hazretlcri de mi.iddetin hitammt bildiriyorl ar
ve fakat bu mi.iddetin cle vamma olan H.izum ve ade-
mi IUzum hakkmda harekatJ askeriyeyi id are eden -
ler. bu makastd bunun temdidiyle ve ne kadar mUd-
detlc temdidi sureti yle kabili hu uldi.ir veya degildir.
(~eklindc bir tavzihte bulunmadtlar.) (2) Bunu kcncli-
lerinden i~itmek dogru ol ur. Bir kerre meselenin ci-
hatt airesinin gere k siya i ve gerek askcri vaziyetlerin
izaht laztmdtr. Bendeniz aynt zamanda B a~kum a nd:m ­
ltk makam t CJiJinden de (v:Ui)'Cll a keriye VI.! Siya i-
ye ve ab\'a li umumiycnin. ( ) miidcleti n temdidini is-
til za m ettirip etti rm ~ igini izah cimc:;in i btk lerdi m.
Ou uretl alacagtm tz malumat i..izerine benJ<::niz bu
mesel enin hem lehinde v..: hem aleyhinde obrat~ b:r
yOk ~ey l er soylemek istcrim. Yani her ~eyin i-. endisi nc
go re birtaktm avamdi vardt r. Biliyorsunuz ki harb t
ha ztrt n deva mmd an beri k:lfi derecede hi e,: bir ma!u-
mat almadtk . BugU nkli vaziycli asker iyenin daha bir
mi.iddet beklemek (strajedi~i ni takip ettigi kanaati hii-
sil oldu bendenizde.) t-+) A.;a ba buradan il riye dogru
bir hareket ya ptlab ilecck mi? Yoksa bu nun it;:in bek-
lemek mi 15zu11JJr_ BlitUn bu nl ar, bir <;ok e- bap ile
alfl kadardlr.
onra Ba~kum anda n P a~a Hazrelleri (zaferi ka-
tin tn husuli..inc kani midirk:r'? (5) Husul bulabilecegine
kanaat getiriyorsa, kfini i ~c - ki bam: oyle geliyor. Mec- .
lis in ba ~m d a bulunan bir zat m yapilacak bir yOk i~­
leri bulundugundan, orada v ya burada bulunmasm-
dan lmi.itevellit mli~k i lalt azime mev uttur. Bu hu u -
ian .) (6) Kendisinin ve H c:rcti ckilenin izah etmesi
liiztmclJr_ Bu olmadan ne .. yl::sek nabcmahaldir. Bu
nok talar vazt ha ersinki _ ULerintie ayn ayn f.:vaid e
muhassenatmt arz cdelin;. Ba kumandanhl:, du~man
ordusunu maglub Ye imha v~ istila ettigi mcntakada n
attlma 1 maksadiyle t ~ekki..il etmi~ l ir. Gaye hu u unda i
bu i!ii teklif eden!erden birisi de (benden iz idim. Ba ~­
kumandanltk.) (7) T~kil olunmu~tur ve Heyeti Umu-
miye tarafrndan ka bul edilmi~tir. Gaye hususunda bu
i~ i teklif edenlerden birisi de bendeniz oldugum i9in
(/, 2. 3, .:f, 5, 6, 7) Paran tez i(indeki ke/ilneler ta -
rafundw l ekle11di. /11. Unver.
-420-
! 1337 c: 1
arzt malumat edeyim. Bi z bu kanunu fevkalade bir
kanun olmak Lizere ve tehlikeye kar~r en Jazrm ve
zaruri bir' c;:are olmak i.izere kabul etmi~tik. 0 zaman
oyle bir zamandt ki Heyeti Vekilenin mi.inferid karar-
lan kanun mahi yetinde idi. Heycti Aliyelcrind n bir
~ey sormak isterim. Acab:J. B:15kumandanlt k kamrnunu
i tilzam eden giiye hasil olmu~ mu du r? (O!ma mt ~ ltr
sadaiar.) Bu gaye ne zaman h<l tl olacakttr? Kac; ay-
da, kat; senede kabil o!acakttr. Bu vaziyetin iliinihaye
idamesi ne demekt ir ve ordu unu takibte, Mi..idafaai
Milliye i~lerinj bizzat tak ipten ne zamana kaclar (devam
edecektir?) (1) Onun pe~inde ugr~maktau vaz ge9me:k
ne demektir? Bunun ~e 1<i l e manas m1 ora nm . Ben -
d nize gore bir c,:ok siya ·i m:k:lt 1 nazardan tehlik eli-
dir. Biz bunu an·~ak Z:tmantncla bliyli k bir tehlike ola -
rak gordi..ik ve derhal tatbik ettik. Bu . muharcbc mcy-
danmda bulunan ordunun arka tnda du\a r gibi dikile-
rek di.i'im;J.m mahvctmcl: giiyc ine mlir.ha~tr idi . •iuha-
rebe meydant Lin:rinde tesirini tespit etti_ h.~yn go-
rU!dU. Fakat bu il.lnihaye her han6i bir mer! ezdcn
idare edilmesi ~ek l in i tinaJ cttirilir e. ac:J.ba mcm -
lcl<etin menafii siya iye \e ma!:a~ t d t a<;keriyc i9i n
claha mt iyi olur? Bunun fa da \ 'C z~rarlan nt (tetk ik
cdersek_ ona gi),·e bir karar \ermek iktiza eder.) (2)
Mahaza arz ediyorum Hcyeti Aliyelc~ine iki cihcllt:n
ve Hi..iki.imetin mtkatt nazarmt anlad tktan sonra kft -
ti fik:irlerimi soylemek tizere (tekrar oz alacagtm .) (3 J
Bir kerre bu mill eti n iimali milliycsini tqkil eden_
s;ig n e nm i~ topraklar, istila olunmu~ yur ll ar vesa ir hu-
kukumuz vardtr. r. .teclisi Milli le~ek klil etmi~ ve mil -
letin bu gftyesi ni Meclisi Milli takip ede ek bir Mec-
midi r. dcgii midir? Yani bir ~ tidafa~i M illiye Mec-
Ji i midir. Bu Mlidafaai Mill iye Mecli i ordulannm
istikmii li kudreti e 1 laht is;in mi.itemadiyen zamanlar
ge~tikc;:e elini, ayagmt baglayarak bliti.i n buku ku ve ve-
zaifi de her hangi bir zaitan bekh:mesi e mltzar et -
me ·i dogru mudur? B n~e en ziyacle tek lifi lazimi.i licra
bir ~ey o!dugu ka naatindeyi m. Fa kal buglin b a~ k a
~areler var gibi gori..iyorum. Benim aziycti askeriyc-
den a nla y t ~i m, oyle zannediyorum ki, daha b a~ ka p-
reler ardrr. Bir ~eyi uzun mi.iddet kullamrsa nrz ytp:
ran u- gibi geJjyor bana. Bir ha rp gc<;ti. Arasmdan
bir ba9uk aylrk bir devrei si.ikut... Btrak ttk gibi geldi
her§ey. Mi.irakabesini istimal edemi yordu . 1 e ic;:in taar-
ruz, takip edilmiyor? Ni9in daha Afyon karabisanna
gidilmedi? Imkan yok mu idi acaba? Soramt yo ru7,
(I , 2, 3,) Parantez it;indeki kelim eler tarajm1 -
clan eklendi. M. nrer,
 t : 102 31 . 10 • 1337 c: 1

c,:UnkU bu hakk1mJZJ tamamen verdik. Bu hal ilelebet fuZLlli bir yuk olmast ~<=klinde dU~er. Ben yine oyle
dcvam ederse acaba dogru mudur? Siz harek1lt1 aske - bir kanaa't 'yim ki , ordunun ihyasJ ve idamesi mesai -
riyeyi idare eden zat1, yani verdiginiz hukuktan dola- lindc sahib ·oJmasm. I3inaenaleyh bu g·; bi hususatta
Y• tenkide kalki§maya ·ak mJSJOJZ? Ben d!yo1·um ki 'kendi hu.kukunu inza etmem k i.izere ... Goremezsem
bUyUk i~ler, biiyii k zamanlara mlilcvekkiftir. Sakla- vaZJ:y tin beyhude yere 1damesi mu af1k dcgildir.
ya hm bunu , k1ymeti oldugu zaman I ulJanalun. 01- Onun ic;in ben yine o kanaat1teyim ki; Ba~kuman­
mad•g• zaman saklayahm. Benim kendi kanaal im bun- dar..IJgm idamesini vaziyeti haz1ia. sureti 'katiyede (Jii-
dan ibarettir. Boyle §eylerde bir millctin cle Likiyeti- zumlu ktlma'ktad1r.) (3) Ba)kumanclanl1gm bir mliddet
dir, ki k1ymeti lir. Mesela Ba~kumandanl1k sistemi:1in claha temclid ini ist'ilzam ettirecek (ahval ve ~er·i at
devam etmemesi keyfiyeti harekattan vaz gec,:tigimize mevcut-tur ve devnm e-tmektedir. Ancak. (4) bahara
delalet edebilir mi? Bendeniz diyorum ki: Ba~kuman­ iyi bir ordu yeti~tirmelidir. Bu ordunun kudreri taar-
danlik, l\tudafaai Milliye Vekaleti , Erkam Harbiye bu- ruzi)'e$i biz!m ist d ig imiz kadar... Orduya §im d iye
radan gurliltiyor, ediliyor. Mtihim bir harekatta. daha kadar kumanda denier yin ida r eder. as n be-
Meclis dahi bazt §eyler dU~Li niip bild irebiliyor, veya- n im bildig·m, ordu bu . kl~ yeli lirHmeli. Bi.i tli n uzun
hut memurlanna orada ifade ed bilir. E lhas tl ben di- bir Zaman m aiye kl~ ha se bilc me :wf o facak olan
yorum ki bizim ic,:in hayat memat vardtr. <;ok ~ey­ b'ir l dunun biz,:m .istedigimiz imal ve makas idt lc-
ler ardtr. Dli§man ordusu ile yapacagimJz c,:ok he / ap- mine kafi olup olmaclig111t dli~i.inme k ... B iz iyi b1 r
lar vard1r. Daha c;ok zaman sonra belki taarruzlar ya- ordu yeli tirm cge muhraci z, talim ve terbiy yc muh -
pabilec giz. Onlan 1-lliklimet lisanmdan, Ba~kuman laciZ. B iz iyi bir o rdu yeti~·li rmege c;aii ~ maiiyiZ ... so-
danltk li sanmdan djnlemek isteri m. ( Ba§kumanclanl,k ncr. Onun i,in ben bunlarda tc hlike gorliyorum.
k:mu nunun . (!) i timrar vc temadisi d emek, t-1eclisin D RAK BEY (Erzu rurn - Ya lmz kiSII1 ordu
hukukunu nez (elmek demek tir.) (2) Nfe;vadt askcriye 'b:: lem'e k ...
k1smmt devretmesi ve kendis!n !n ldig!t kalencden iba-
SAL llADDiN 13EY (Devamla) - B a~kum:m­
ret... Zanedersem bu derece inti Lar hukuknn mahiyeti
ctaniJgm stfat e i5m inin id::~me i yine bir §ey yapa-
gide gide gayet yanl!~ bir ~ekle varabi!ir.- Onun iyin
madi, D erfer. c; ay diye me fe olur. Dogru olama1.
buna ILizum yoktur efendil er.
D ~ ayi Millim izdck i... Hie; olmazsa bizi m Agus't<Js-
i.~i orada idare eden !ler eger bunun claha ziyade tan, Tcmmuzdan bcri i gal olunan yerler k•i. Afyon .
Mcdi inizde mlirak'ib olur gicler, gelir. vlecli inizde K uta hy a, Eski~ehir 'de~ ibarettir. Bu noktadan dU~­
m lirak'ib olur. Ordu una. gonderir, fi15.n eder .. Ba ~a mnnm a ttlmas1 imka111 var a, bendeniz sizinle bera-
~Ikan11yacagi vc: ba~ka bir ~ekle ve kall bir surette bcr o il.1kaydil ~art.. Fa'ka!t (Gi.irilltiiler) Vard1r Be-
bir ~ekle isiil ediliyor. EJinizde'k.i kuvveti i raf etm - y f · ndi. Eger ordunuzun d~man ordusundan daha
yiniz. Suiis riyn1al ed ilen kuvvet zarar Jir. Hii snU is- iyi olduguna valof iseo'iz, ·daha giizel haztrlamt is ~
tii m a l edilen kuvvet f1trat ver'ir.... (Bu kadar azim her za man m i.imkiindiir. Efendi m hesa b vardrr. Pek
bir meselenin) (3) m i.i bheun .btnak:malart, hatta tahdiidl a.la miimki.indur ve hatta bugi.in, yann miimkind ir.
dahi (~o'k mlihim neticeler tevl it edebilir. Tasawur) Eie ndim hesab vardtr. Binaenaleyh vaz:iyeti askeriye-
(4) edillliZJI<>i, tekiilif~ m~m.ye vesaire •i•bibariJe bu mille- nin •sla hm1 ne kadar zamanda bitirecegini Pa~a izah
tin huku'ku miira'kabasmd a n size devrdttikleri hak- ctmedi. Ba. kumandanJI!~m v rccegi iyzahatla tenev-
t::m ylizd klrkmt verdi. Te'k.alifi milliye nam:Je yi.iz- ''i.ir etT;ledik. esele hakkmda uluorta bir karar itti -
dc k1rknu fukara veJ'd'i. Zengin bir ~·ey vermedi . Te : hazl dogru degildir. KendiJ ei'in•i clinlemrk dogrudur.
Ulifi askeriye git'li, t kal'ifi adiye kaldt. Ben diyo- Ba~kumandanltk'tan be'kledigimiz arkada~Ja r, vilayat1
rumk'i, memleketim!z m~rutiyet memleket'i olacagma mli!itevliyenin 1bir krsmmrn olsun istihlas1dlr. Bunu
gore, tn~allah boyle olur. boyUlir in ~illlc>:h; mtirak'ibiz, ne kadar bir zama nda 'temin edebilecektir? Buglin-
orduya da mUraki'biz. Ev'Iad!an tak1ip e!tsi n. Tari h ki.i vaziyctVeriyle kaildirler. Ne kadar d evam ettire-
i.iz · rine •soyli.iyoru.m. M•illet!er vc ·inso..nlar muhtelif c:ldcJ 'in1i bir ~o'k esbab ve avamili alan orduya ... Gil-
cereya nlar i.izer'i nde muhrelif efkara tabi olab i bl~r. yet ayn ve gayet esasiJ bir mesledir. Arkatla~lann
Me.5rutiyet in hiisnii istimali ... Ba kt11.1andaohgm bazllannm muhteJif fiklrlerde ol'd u gunu goriiy0rum.

(1, 2, 3, 4)
Parantez i9indeki kelimeler tarafzmdan (1,2,3,4) Parantez irindeki . kefimeler tarafnndcm
ekfendi. M. Onver. ekfendi. M. Unver

421-
 i : 102 31 . 1
Bendenizce bu memleketin, bu Mecli in te~ :kkiiliin-
<le ... Nokta hallolunmamJ$tlr. 0 karanllkta kalmi~­
tir. Onu bugiin burada hal ... Mesuliyetlerin bir ta\ksi-
mi vardlr. Kanunlarda ... O nun i9in bu o1ka't 90k esas-
IIdir. Heyeti Umumiyece daha tavazzuh etmemi, bir
n.es ,ledir. Simdiye k dar tavazzuh etmemi~tir. Hal-
buki ben oyle dli~iinliyorum ki, bu me elel r lizcrinde
bugi.ine kadar ... ve asll yara buradadu. ln allah za-
manmda gorU~tirUz. Fakat ben diyorumki, me uJ ktm-
dir? Htpimiz bu ' ikligi mUdriklz. Fakat gozUmUz
go1cmiyor. idarei HUkilmetten memnun olan kim-
dir? Mesaiye muhta9lir. Bunlan bura<la haztrlamak,
bu mesaiyi haZJrlamak gibi bu mecli in 90k vezaifi
vard1r. Muhtelif mi.izakerat1 ulhiyeler var. Bunlan
takip edcbilmek var. nra sulh i in bu m illet ne
~ekilde ~1kacak? Ba~kumandanlt giinii bendeniz
memleke:i n iyaseti hariciyei iyasiye ve d:1hiliye i
ivin hi9 hazulanm d1g1 ... 0 kadar vezaifi vard1r ki
e li Resinin bunlarla i igal e lerek.. . Hakiki tema -
ta bulunarak takip elm si 1:'\zJmdJr. Bmaena1e h ha-
rckatt a keriyeye · inhi~ar, 1rf or u il d ha ri.i i ti-
galinde bu 'tehlikeyi gori.iyorum. Burada ·a pll acak c; k
i~ ler vardtr. Bunlann b yle t·kib olunamiya..:agJ tt..h-
likcsini gormektcyim. Biz ona hi haz1rlanm:!d:k .
('ok haZJrlanmalt}'JZ. vvela memlekct, onra d1 ~an
muna cbet ... ikincisi Ba kumandanltgm idame< huku-
ku me!II1fa ... 'vfecii l Millinin ... ist imalinden istifade
etme i olur ki ar'tJk Heyeti mumiye cih na kar~1
mUte~ekkil bir hi.ikUmet eklinde «Jkabilmckligimi7
Hiztmdtr. t te maruzal1m gerek Ba kuma nclanltgtn
idame i Meclisi Milrinin ... lstimalinden i tifade t-
me i oluyQr ki, bend niz bu ekli pek tehlikcli go;li-
yorum . Bunu pek vahim olarak goriiyorum. Efend i-
ler milletler ~elametler i ni ic;rihatlarmda gorlirler ...
Gec;mi~ Ia mill t y ktur. Meclis de oktur. o da ...
Bu esas ).izerinde me elenin boyle tavazzuh e:tmesi
liiztmd1r.
OSMf\ UEY (Lazistan) -- Denden·iz gayet k1sa
oyleyecegim rkad~1m izah ttiler. B a~ku mandan-
hgm ~oyle bir devre ald1g bir zamanda lt.mdid v
ademi temdidi m ele ·i n in mt.inaka~a edilme in in
bendeniz dogru olmadJgma kail im. <;i.inki malum ya
herkesin bir kanaati va1tltr. n mil lei! zamanda
Pa.5a H7.. ne tevcih ettigimiz anda ben ta~rada idim.
Ta~rada olmak itibarile bu te cihin yaptJg1 resiri
gordtim. Filhakika .Pa~a Hazretlerine askerlik nokta i
nazanndan fevkalade bir itimad vard1r. Pa~a Ba~ku­
mandan olunca ~oyle bir k'anaat hiistl oldu ki ; bunda
bir zafer vardtr. c;unkii Pa~anm menakibi askeriyesi-
nin bu zafere dahli.i tesiri oldugu kanaatindeyim. Eger
-422-
. 1337 c: 1
Ba~kumandanltk hi9 olmasaydJ, bugtin yeniden tevcih
edi l mi~ olsaydt, veyahut tevcih edilmesi zarureti ol-
sayd• ( P ~a Hazretlennin in!Jhab1 muvaf1k ol~rdu.
Bu iti ba rlar. (I) Giiye i tihsal edilmed n, bugtin bu-
nun miinak~a edilme ine mahal yoktur. H U eyin Av-
ni Bey kardd~imiz dediler ki: Pa~a Hazrelleri ordu -
da neferlere kadar nlifuz etmi~ bir kumandand1r. Su
h Ide ~u sozli ile kendilerini ilzam- ede ·egim. Madem-
ki neferlere kadar nUfuz ctmi§ b1r kumandam taar-
r'uz etmek mecburi etinde bulundugumuz ~u anda or-
du nun b~tndan ayJrmaktaki manayi bendeniz anla-
mam. Sonra diyorlar ki; Ba$kUmandanllgm tcmdidi
mtiddeti memleket i9in bir bfird1r ve B~kumandanhgm
temdidi mUddeti memlckel ve millet lizerinde birta-
lom tazyikler has1l oluyor Ben bunu kabul ederim.
Bu Ba~kumandanhgtn ihda tndan degil, harbin tema-
disindendir. Bu b Ia harbin temadisindendir. Harbi
kurtanrsak milletin t.izerinde bulunan bu yUk kalkm1
olur.
Sonra Pa§a Hauellennm -bend niz burada yoktum-
nutku me hurlarmm on bir climlesini btitUn millet ez-
berlemi tir. Pa~a Hazrclleri buyurmu lardt ki, bu taz-
yikimiz dii~manm on neren memlekette kalmaytnca-
a kadar de am edecektir. Bunu zafere kar$1 berae-
ti i tihlal kabul eden millet mu acehe inde boyle
bir anda Ba.~kumandanhgm tebdil veya ref'i dogru
degildir. Bc:ndeniz bun taraftar degil im. Bir de bir
oz buyurdular ki, Pa')a Hnr tleri y1pranm1 t1r, yo-
rulmu Lur. Bcndeniz bL nu di.i linenlerden degilim . On-
dan e vel milletin istiklal (tamma i ah vechile i var-
dtr. Bu gayey~ vil ul ic;:in icap ederse.) (2) Hatta, he-
pimiz de olelim, i tikliil kurtanlm1~ olsun. Onun i<;in
bendenizce bu mescle bakidir c bugiin Ba~kuman ­
danhk mevcuddur. Taarruza hazirlan.yoruz, bugi.in
edecegiz, yann edecegiz gibi bir aziyelle bulundugu -
muz bir zamanda bunun mlinaka~asm1 yapmak dahi
muvaftk olmaz.) (3) Ba~kumanclanhgm tebdili Heyeti
Cellilenizce (her zaman mii.mkiindlir. Harbe) (4) b'ir an
evvcl nihayet verildikten e ulh akdedildikten sonra
(bu sa.lah•iyetleni nez.-debilii.r1iz.) (5) G-atyeyi •istlihsale'din-
e Ba~kumandanllgt nezelmck cl imi zdedir. 0 hakkt
kimse nezetmemi~tir. Cenab1 Hak muinleri ol un. Or-
dunun, B~kumandantn mui01 olsun.
SUAD BEY (Kastamonu) - Efendim; bendeniz-
den evvel soz soyleye11 arka a§Jm me~elcyi kafi derece-
de tenvir etmi§lerdir. ilave ed ek ba§ka bir ~ey gor-
mi.iyorum. Yaln1z Ba~kumandanltgm ihdas edildigi ilk
(1 ,2,3,4,5) Parantez ifindeki kelimeler taraftmdan
eklendi. M. Unver.
 i : 102 31 . 10 . 1337 C:l
vaziyeti gozonune getirelim. Bendeniz Heyeti Vekile- keriyeleri, ki kendileri cakib etmeleri lazzmdJr. Mus-
den, Hamdullah Suphi Beyden Ba~kumandanltk ih- tafa Kemal Pa~a Hazretlerinin umuml seferberligi ve
das edilmezden evvel bu mese1eyi kendileriyle bagda istihzaratlm takib etme i bir zarureti katiyedir. Bina-
mevzuubahis etrni~tim. Benim gibi bilahare bir c;ok ar- enaleyh, Pa!)a Hazretleri vazifede devam etmek zaru-
kada§larda da o temayiilii gordiim. ' Sonra vaziyet te- retinded ir.
madi etti. Cebheye gitmi§ olan heyetteki (bazt arka- Bir nokta arzedeyim. Ba§kumandanllk mevk iini
da~artn beyanlan iizerine.) (I) Bu mesete oJWaya y.t!k.- ihdas ettigimiz vak.lt dli~man Eski~ehir'de idi. Arka-
tt. Ben oyle zannediyorum ki, esasen Ba§kumandan- da~lar dli§man yine Eski§ehir hatlmcladtr. Fakat Avni
ltgl Pa~a hazretlerinin kendileri talep etmediler. Yani Hakla maglub oJarak Eski§ehir hattmdadtr. Binaen-
Meclisin talep ve Jsran lizerine ihdas edilrni~tir. .] imdi aleyh bendenizce Ba~kumandanlzk makamt 11iz•m mz-
Abdullah Azmi Efendinin buyurduklan gibi, o glinkli dtr, degil m idir? Bunu rue,: mi.inaka~a etfhiyelim. Ba~­
(§erait bugtiu de tamami le mevcuttur. Ancak, Ba§· kumandanllgt tevdi edelim. Jkinci Ba~kumandana ih-
kurnandarnh'k milesS:esesinFin) (2) ltemad'i!>ilnde taJsawur tar edelim. Hemen kendin ordunun b~tna git, bize
ediJemeyen ball zararlar husule gel.mi§ midir? Bunun Eski~erur'i istirdad et. (Aikt~lar)
is;in daha ziyade mlizakereye tahammlilil olan bir me- SIRRI BEY (tzmit) - Mtimeyyizlerin irad ettigi
sele oldugunu zannctmem. Arkada§lar da kati derecede herhangi bir suale ceva·b verirse derecei vukufu anfa-
gordtiler. Bir an evvel mtizakerenin kifayetini teklif •lacagllll idm.k. eden ta.Jebe. o suai tiLe alakadar olrun
ederim. flinunu saireden uzun uzadtya iradt makale ba§lar.
YUSUF iZZET PASA (Bolu) -- Efendiler ; ben- Yalmz orulan suale takyidi cevab etse kendinin mak-
denizin miitalaam Ba~kumandanltk hakkmda hemen Sl,ld olan cevabrmaksur olur. Fakat o sualin aliikada r
lie,:. dart sozden ibaret kalacakttr. <;;:unkli Ba§kuman - oldugunu· _ftinunu sairedeki mevad ile kan~tmlarak
danltk , memleket dahilinde bir Ba~kumandanltk ma- i:iyliyecek olursa i te bir mi.iddet mtimeyyizlerirt kar-
kam• laztm m1d1r? Bu , hem askeri ve hem de milli §t mda uzuuca soz soylemi§ olacak. 0 derse aid olan
mi.icahede noktai nazanndan muhakeme edilebilir. As- o malumat1 duru u saireden de iktibast malumat ede-
kerlik noktai nazanndan Hizumuna kaniim. Milli mti- rek kendisini malulattar gostermek ister. Bendeniz
cah~de noktai nazanndan da yine bir Ba§kumandan - huzurunuza boyle halde bir arkada~mtz olmamak
ltga lilzum vardlf. Fakat, oyle bir Ba§kumandan ki mil -ic,:in, Ba§kumandanlt k vazi fe i ban a kahr ·a esasen
letin her ferdine, memleketiu her tarafmda §ayam b.tir- Mustafa Kem al Pa~anm !)ahsma fazla bir unvan de-
met olsun ve onun bu i§i ba§aracagma milletin her fer- gi ldir. B. M . M ecli inde mi.indemic,: unvanlardan biri -
di tarafmdan kanaat gosterilsin . Bu nok tai nazardan si idi~ Biz en bi.iyilk hatay1 ettik, ki bunu aynca goya
bir askeri Ba§kumandan adeta milli bir ordunun Ba§· malik olunmayan bir hakk1 meydana koyduk. Onun
kumandanlJgl ihdast taraftany1m e bu kanaatteyim i in bu unvant Mustafa Kemal Pa~aya fazla bir pa-
ki Sakarya barbinde de Ba§kumandanl1k ihdas edilmesi ye olarak telakki etmemeliyiz. Mecli in Riyaseti bu
muzafferiyetin en miihim avamilinden birisidir. Sa- unvanlar gibi daha 90k unvanlarm salahiyetini haiz-
karya harbi bu Ba§kumandanhk sayesinde, Ba~ku­ di ·. Onun i9in bunu mi.izakere etmek, bunu tekrar
mandanhgm tevdii suretiyle istihsal edilmilflir. Fakat mevzuubah etmek abes~ir. yazifem ize kar~1 pck de
bendeni£ce bir zafer istihsal edilmi§tir. Biz askerler sathkane bir hareketimizi go termez. (Bir mlidahaleJ
dli§manla meydao muharebesindcn sonra as1l olarak Bendeniz kemali huzur ile zat1 alilerini dinledim. ls-
muharebe zayiatm• telafi ederiz. Ba§kumandan Pa~a tirham cderim ki zatJ aliniz de bu sozlerimi dinleyiniz.
Hazretleri bu zaferle ~an ve §eref meydaomda bir Burada iradt mekal eden arkada§larlffilzdan Hli-
umumi seferberlik iJan ettiler. Bu umumi seferberli- seyin Avni BeyfendiniJJ adeta btitlin sozlerinin ruhu
gin tabii bir manasz vard1r. Umumi seferberlik. aynt iki kclimede mlindemis;tir. yani blitlin ozleri iki ke-
zamanda umumi bir beyanname ne~retmi Jerdi. Bun- limetlen ibaretlir. Pa~a nm y1pranmasz.. Pa!ja yJpran-
da bila merhatuet di.i~manm takibi vard1. Bu soze dJgmdan ~ikayet edcr e bizim · nazanffilzda vazifeyi
millete her ferdi bila aram ve bila, teveklcuf cebheye kendisi red etmi5 olur. Yunanlllar karargahlannt 1z-
:ko!julmak ve dti~manm takib edilmek lazrm gcldigi mir'e nakletmi~ olmakla siyasetinde husule gelen te-
ilan · edilm1~ oldu. Bu umumi seferberlikteki gayei a ' -
zelztilalt Ba.} kumandallk mesele inden ayn yolda
di:inmek vc onu kanunun mLidde1i bitti , diye oldi.ir-
(1, 2) Parantez i9indeki kelieler tarajlmdan ck- mek bence iya~etimiL.i de o da.kikada bitirmek de-
lendi. M. Onver, l· mektir. Bunun misalini di.i~manlarmuzdao arayalzm.
- ...J.23-
 t : 102 31 . 10 1337 c :1
Yunan karargatu urn mlyesmi tekrar akame~e dw;:ar Salahaddin B y buyurdular ki, m illet oi.ittin mu-
edecek olursak harb arzulanmiZm Yunan kararg~ht­ hassenatt kendisinden beklcmelidir. Bir . ahtstan bek-
nm izmir'e nakli efkiin umumiyei meden iyede Yu- 1 memelidir. Pek dogru bir oz. B iz demiyoruz ki
nanlilarm arttk harb edemiyecekleri seklinde tel a!~ki Must<>. fa Kemal Pa5a. Pa.a bizi ... Yahud Mu lafa Ke-
edildi. ~imdi biz de Ba ~kuma nclanlik ta n , Ba ,kuman- mal bu meselede ulunmaz a ma iwo lacag iz. Oraya yol -
danllk Kanununun mi.iddetinin inkizast vesi!esiyle lamakla millet ten gayn bir menbadan fcyiz aradtgt-
(Sarft nazar edersek, bizim de gayeyi i tih al etmi~ mtzt ifade ve •irae ett.igimize lk:ani degiJ,im.) (l) Yi.ik-
oldugumuz kanaatt ha tl olur. Bunun metayicini tak- sek fikirli. yi.ik ek dimag!t bir ada m art}'Oruz. Bina-
diriri arkad~lanma tcrk ediyor um .) (I ) Ancak mese- enaleyh ordunun ba ~ ma Mustafa Kem ali yoliamak!a ,
Jenin iyi ci hetlerini degil , bir az da (Kararlannmm milleLtcn gayri bir baHiterini claha ziyada yUl scltmek
tevlit edecegi fena te iratmt nazardan dur bullmdur- (gaye'ini ta•kli p eltigimiz iddlia edilemez.) (2) Bu , an-
mamtz icabeder.) (2) Bizim; arttk harb arwlanmiZIIl cak hizmet etm ine abc te ir. Vl. illetten gayri bir
niha yeti ugramad:gu11 , hie;: bir zaman tczelziile ugra- menbat feyiz aradig tmt z va rid olamaz. Pa~a bu Hli -
madtgmt ve amali miltiyemizi di.i ~manlanmtza ogret- kum te m v ud iyct ver lil·te n, bu Htikum eti taazzuv
met ic;:in bu kanunu nihayete kadar payiclar etmekli- cttirdikte n sonra da hizmeti bitmi') diyeme yiz. Pa:a-
g imi z Hlztm gelir. Biz bur:1dan on b~ gUn evvel or- nm hizmcti bu Hiikumeti taazzuv ettirdikten r:ra
du ile tema elmek ve on.lunun nekayisini anlamak cia (devam elmeliidir ve onu) (3) ba~da gormek isteri z.
ic;:in bir hareket gostermi~ idik. Gi.inler gost.erecektir Eger P a a. HLikumt:ti taazzuv etti rdim, ben de sizin
o mesele haric;:tir. Aradan az mi.iddet ge~ti. Miidafaai gibi ~u b;·a lahta lan n i.izerinde oturup (i tir a hal et-
M i111ye Vekitini burada istizaha davet ettik. Bence m~k ist.e rJm) (4) diyeceJk IA.Jrsa Va.z'i fesi n~ unutmu
pek miifid idi ve bizim verdigimiz itima lm derecci olur.
tetabukunu a~Jama k i~in bu ' istizaha teves' ut edil-
H Ari AH 1 - D E FENDi Mu) - l illcl ine-
mi~ti. Bunu daha evvel yapm t . ol a idik,ve bizim ver-
cligimiz anz olan .) u vehim bugiln anz olmazd1. ger incle gorme kle , beraber ba tnd a go rm ek ter.
biz o vakit Pa~a Hazrct lerin in muhalefetini dinlemek- IRRI BE' (De amla) - Ege P a~a. ha~bclbc­
izin ordu b izimdir, biz tefti~ edecegiz, gidip gorece- ~eriy , ha belin aniye zahmetc kallanmak i temeLs .
giz demi ~ ol aydtk, belk.i Miidafaai Milliye ek.ili de ahai harbte k ndi ini tehlikeye koymak i temez e -
bu gibi mi.inaka attan ku rtu lmu~ olurdu. Biz eger ona ki bunu katiyen dairei ihtimal haricinde gorUyorum -
kar~t celadct gostermek vazife ini biz o vakil. sala- Pa a B a~kuma nd anhg t kabul etmcdigi zamanda. bi -
hiyetimizi gostermi~ olacak mtZ diyebilir evct ben ze o vakit:1-lay1r Pa a, n bu i i ni hayete kadar ida-
vanm , benden orabilir iniz. Bizim namuruza icr.ayt me edecek in. vazifen budur dem ek di.i~er ve onun
memuri yet ediyor unuz biz de ... Bunun kusuru kim- 13a kumandanltgt kabultinti vatanperverliginc mik ya
ded ir'1 Biz de ona kar~t eliidetimizi.... Tema e,m k adde!mektir. Pa~a B a~kumandanltk vazife ini th:: d -
hak.kmm bii ki oldugunu tekrar te id etmek i terim. rc e ifa eder c ....
Bu da bizim a!ahiyelimiz clemi~ ol aycl tk ne yapa-
etir.:ci kelam olarak oyliyeyim. ben \h.iftJ
caktt? Fakat bunu demed ik, kabul ettik. Ku ·ur biz-
Efendinin beyanatt gibi Ba · kumandanltgm i.i.,: ayb
dedir. Binaenaleyh bu kanunun tekrar tetkik edildigi
muk a.yyed olma 1... Ba. kumandanltgm Uc;: ay kalm a-
bir dak ikada Meclisi Alinin istec!igi bir zamanda tet-
st li\zim geti"rcti. Evet, eger onu n rni.icad eHHt milllyest
kik istemek ... (Br:J.Vo brav sc leri ) Mustafa Kema!
haya tmm nihayrtine kadar devam ecle ek e, ilaniha-
unvant kendi ba ~ma bir ordudur. Ordu ya bir m isli,
ye 13a k umanclan kalmaltdtr. ( Hay hay adalan) B~z
iki m isli k rymeti izaf.i ye ba h~edc r . Sihirli bir kuvvet-
mi.icahedatt milliyemizde, azm irnizclc zerrc kadar
tir. Binacnal yh Mustafa Kemal ordunun ba,tnda I u-
sck te ariz olmadJgint go termek istersek , isbat etmek
lunmak !az1m gel ir. Al::mi i lii md aki derecci t si rini
istersek mutlaka 1ustafa Kemal Pa~aya , . iya etimizi
bununla anlarslll'tz. Ben bu tinvancla ve ben ve be-
nazan dikkate alarak. dcm liyiz ki; Mu tafa Kcm al
nim gibi timmetin her ferdi bu i.inva nd a ih irl i bir
Pa a, gayemizin nihayetine kadar ordumuzun Ba -
kudret goriir. Binaenaleyh Mustafa Kemal ordunun
kumadam 111 .
ba5mda bulunmak laztmdtr.

(/, 2) Pnrantez irindeki keli111elcr tarafmtdan ek- (I, 2. 3, 4) Parantez i<;indeki kclimeler taraftmdan
lenJi. M. Onvcr. cklendi. ~1. Vnver.·

424-
 t : J02 31 . 10
FEVZt PASA (Pozanti) - Efendiler, Ba~kuman­
danhk k.anunu kabul edildigi va)(it maksad, ordu-
nun kuvay1 maddiye ve mancviyesini tezyid etmekti.
Dli§manlanm1z Sakarya'ya dogru ilerl yip Anado-
lu'nun ortalannt istiyla ettigi s1 rad:t filhakika bi.iylik
tehlike ge_~;iriyorduk. Bu tehlikeyi bertaraf ctmek
i<;:in Meclisi .Atinizi n verdigi ka rar gilyet dogru zu-
hur etmi~tir. Art1k bundan sonra ordunun kuvay1
madd iye ve maneviyesinin tazyidine mahal var 1111d1r.
Harekati aske riye noktai nazanndan bunu mlinaka~a
etmek isterim. Sakarya muharebe indc di.i~m:~n mli-
tcamz idi. Bunun menzil hududuna ve a ilm1~ ol:ln
ccnahlanna tehdid _apmak mlimki.in i li. Bu uretle
dli ~ man on iki flkrasmdan u<;: frkrasll1t digerlcrinden
ay1rdr. Dokuz f1rkasiyle muharebeyi kabul etti. Mag-
lub oldu. geri s:ekildi. Bugi.in bizim orduya dli~en va-
zife. dli~man1 yeni mcvzilerinden taarruz edcrek tar-
detmek ve mill tin <;:oktan bcri bckiedigi neticcyi is-
tihsal eylemektir. Fa!cat ~u ar laki, dii man menzil-
Jeri kisalmr~ ve geri inde mi.irtebit yani ittisal halin-
de bulun an bir imendifcre malik, bugi.in on iki flr-
kasiyle d kar~11111Za 91kacak bir vaziyetle (ve neva-
k1Sil11, ikmalini ~imendiferde bizde11) (I) daha si.ihu-
letle yeti~tirebili r bir vazi ettedir. Demek ki ordumu-
za dti ~e n vazife Sak arya'daki dU~ e 11 \azifed n d<tha
mli~ki.ildlir . Biz, ami j ane bir tabirle, ku yruguna ka ·
dar yi.izdlik. Postu tam <;:1karmak i<;:in gay t dikkatli
hareket etmek Hbmd1r. Kuyruk kopm:~sm. P.unun
i<;:in maddl, mane 7 kuv etine zerre kadar bir halel
gelirse bliylik noksand1r. Ba~kumandanhgm te 1ri
manevi i bliyUk olmu~tur e bUyUk .olacaktJr. Tesiri
maddi i. malumu alinizdir ki millctin ha yat ve me-
matmm karargir olacag1 beiJ...i dU11yanm en btiylik
meydan muhar belerinden birisini t~kil edecek ve
herhalde . akarya meydan muh rebe inden daha ~id­
detli olacag1 mubakkak olan meyda11 muharebesini11
icra kiimdtg·f s1rada gayet mlict:rr I) bir kumandanrn
ba!i11111zdan ahnma 1 dogru olamaL. (Aih lar) Bende-
niz Ba~kumand a nhk kanununa nihayet (vermenin za-
mam degildir. e zaman) (2) m mleket art1k kurtu[-
mu~ olur, tamamiyle ordumuz dli man lizerine fa-
ikiyetini l<urmu~ (bulunur a o zaman bu kanunu ilga
ederiz) (3) Fakat vaziyet bu degildir. Efendiler, ben
vaziyeti katiyelle soyliiyorum. Bu vaziyeti a k riye
kar~1smda karar Meclisi Alini11dir. (Kafi reye ~e leri).
(Hari iyeyi dinleyelim sesleri)
( 1, 2. 3,) Parante- il;indeki kelimeler tarafundnn
eklcndi. /11. On rcr.
1337 c :1
SALAHADDiN BEY (Mer. in) - Ycni bir taar-
ru.c ne kadar zaman zarfmda olacagm1 soyler misi-
niz?
YUS F KEMAL BEY HARi iY E VEK iLl
(Ka tamonu) - Efendim, Ba~kumandanhk kanunu -
nun mi.iddetinin idame i. ya hut ademi idamesi me c-
lesinde Hariciye Vekil ine pek soz dli5mez. Fakat bLt
mesele benim za nmmca daha dogrusu. itikad1mca .bu
mesele dogruda n dogruya siyaseti hariciyemi ze taal-
luk eden me elclcrdendir;
Bir iki a evvd elimize bir devleti11 casus heyc-
tinin bizclen bgrenm k i tcdigi bir sual limize geq.ti.
0 ual va raka mda orulan SLialler de. ck cri Mecli -
;n orduya kar 1 nalan na ild1r. Meclisle kumandan-
lrk ar;1~1ndaki mi.ina bet nc lir'1 Meclisin de E~ki e-
hir ve Sakar a harckat111clan onra. kumandanlara
bilha a Mustafa Kcmal Pa~aya kar 1 ne gibi bir ta-
hR· vi.iliH vukua gelmi~tir? Bu laha vlilat1 azadan
kiml cr izh::tr diyor? Bu mebuslar ekserirtle hangi
taraf mebu ian rr? Ordunun kU<;:Uk za bitamnm ef-
kan n dir vesaire p ndikten onra, bu mebuslar ek-
se ri r tie hangi taraf mcbu l:.mdJr? Ordu11un vaziyeti
nazar·r Mecli te yiik cliyor fTILI, al<;:aiiyor mu? Bunu
buradan i.:.e hafi bir eel ede sureti resmiyedc arze-
debilirirn, ki bu bizc en cmin bir m nbadan gelmi~
'e bizi y1kmak i ley 11 bir casu heyeti11in uall ~:ri dir,
ki do yasmda mahfuzdur. Onun i in her zaman bli-
yiik ·Ba ~kumandaniik Bliylik M ill et Mecli i Riya eli
c!aha dogru. u Pa)a ile t\1~.: lisin mlinase bat1 bu noktai
nazard an me zuubahi ldugu zaman . bu mesele s1rf
dah.ill bir mesel d gildir. y111 zamanda siya eti ha-
riciyemize taaJiuk eden bir meseledir ve bendeniz bu
zanla, bu kal1aatle oz oyl mek istiyorum.
~l rn B y bira lerimi_ benim oyliye_egim sozlcr-
d n bir yOklannl oyledi. Malumu aliniz zaman za-
man Heyeti Celileniz baz1 kararlar ittihaz ediyor. 0
kararlann ehemmiyetini. k1ymetini biz burada11 la y1k 1
ilc takdir ed emiyoru z. Fakat hari e t;1k 1p da mem -
r:...i n.:;:r:: l~n gc~ek Jilara.f b:r mz~ria, ger, :{ ~t:.: .-
m~n b'r nazarla. _ge~:'< cJo t bir nazar:':l o karar t t-
bk clundCigu zaman o ~dam 1, o zamail diyo-::.~z 1:':
b::?: ke,J di '<endi:n:.!:v p :; m:ih im bir kar-ar i:tihaz cl-
m-~ iz cf:yoruz. "vi i. in B.a~•kuman:h.n!:x hakkmda
re gi karar bu nevi kararb.rdand1r. Yani ya!n1z or-
dumu.cun takv:yc -i . yallllZ d:i man111 a~I!mr~ vcy:\ht-tt
y:t'ni.G bu i~i nc·:,ta i n:tmrdan k1rmetj tlllkdir ed::lc-
c k. aym zamand a rb'ze sulh iy :n ellerini uz:a rna!< iste-
yc-nlcr!n cllcrin·i uzal maJaruu temj,, :q.in ver.ilmi~ ka-
rarlai'dandJr. 'ctekim asamu gord.liniiz. 0 karann
 t : 102 31 . 10 '1337
neticesi aJimaJk lizere SaJkai'yay t kaz,aJldJ k, muzaffe_r
olara!k £lhamdiilillah. Bize ul h i~in ellerin] uz.att-
yor. Bugi.in Franstzla rJa xlilaf et ik. Yann ihti mal
1tal.yanlaP1a ·itiliif .e decegiz. Belk'i bir h~ka 1 b ize an -
Ia a'h m, '<liyec kctir. Daha dogru u neta}'l:ci gjt~rks;e
gor illmege ba~lamJ )tl r. M alumu aliniz bli yiik i~lvr .
ll:myiik k,ararlar ta:dil edilecegi, tebdil edilecegi e on-
l} ardan geri gelineeeg,: zarnan ok am :k di.i~unm ltliT.
'Berrden iz Meclisi A lin izin _Ba l-.umanlanl1g1mn ureti
umuiniyede ordunun. har katmt ~ ~ k: k elm k, onun
mliessiriye:; hak!ktnda h:c;: hir SOt; oylemck istemiy -
cegim. Kem,a li :ddetle en y""k ek der d 1 tbik J-
mesini .. (tabii goriirlim.) ( l) Fa:kat t ,rar tekrar na-
zan d~kikati at:niZJi c lbediyorum. Meoli te (M oc: : ie
IB~kum andanltgm) (2) rye! diO.erind n aynJma mt g·· -
terecek b1r ka11a r, bugi.in .A:vr upa la Guoari , Bal taci
1tarafm:dan •a leyhimizde rnli thi~ surebte i L' mal edi!e-
cekf r. D~manlanm1z bundan tiiPlli tiirlLi man a lar
arayacalk.tlr. De:m~ill - ar:zd!Iigim sual 'varaJkasma c vab
verenle r hi~ •geymeyen ~eyh: ri omya dercedere>k yoll -
yacaJkJardtr. Gore egiz. 01llln iy.i n ~iiphesiz B a ~bJ ­
mandan Pa~a Hz. n in ~ahs1 ·ve ifa tt!i1H h:izm etl"!'ld n
1bah'sedecek; degiLim.. Bunlar ha!kkmda soz soyiemeJk
~ stemem ve onu ben de gor·iiyorum Fa:.kat Cen:aJbt !Hal!
lbu mi1letin muikadderilltma Mustafa K emal na.m,1nt
Y'az;m1 t1r. •Bu 1i~d:e Mustafa 'Kemal rt<tJm1 batkidir. Na"
fi Z!CL: r oferrdiler. (Alk1~!ar) e ma11taya al 1r a mz a:ho Jz.
IMer<tJk ediyorum ki, baza-n za ma n zaman .. yi ne;n
·soz~erde (ta,ha:lihtku hUsurr bU!1'maml ~tJr.) (3) · alk.at
§Urayt iyi bilel·i m 1ki , hat1rdan lbile gc mez fakat ~u­
rayl ·b'ilmeli·~iz ki , gerelk. i slam alem·: nin , ger~lk . •vra-
pa, Amerillm aleminin nazannda iBii~ii·k, M ill~ t C 1 v
lisi ile Mustafa Kemal memzucen. mlitalaa ed:Lm k-
ltedir.) (4) Ameri ka alerniruin nazannda, ],j aD.Lflda
Musta(a Kemal, Biiylik Millei •Me li i yekd<igerind n
aynlmaz ~eylerdi.r.
IHAIC'f AHMED EF. ( M t~) - (Giiriillii! r, patJr-
d!lar, slirekJ1i pat1rdll ar) Ayan en ri.iyamda gormi.i!iiim-
dlir efendiler, ben go dum. Mus tafa Kem al P ~ay1 b:r
at iizerinde, ooun i~in s6y' :yecegim. Ondan dolayt
mazur goriiniiz.
YUSUF K6MAL BEY t Dcvamla) - nk.ada~la­
nmdan haz1lan diyurJar k i, Meclis hak!kl mUI'akaba-
<s~ru :i.stimal. (JS'k:~ edilmi§ vwiyete ld~iillmi4ti1r.) (5)
IDemin de arljetti~m vechile, bu hus ta h ep ber1!.-
lber, bert de .KastamoQu Mebusu oiaralk. "ze ilt ih.ak
(1,2,3,4,5) Parentez ir;indeki kelimeler tarajmdan
~kelndi.) M. Onver
-426-
C:l
ede]'lim. Bize ilttihaik etsin. S'imd.iye k;adar etti!;l: gibi
lbii'tli.in sui is'irn_ii.Uer rte kluk, edelim. Yalnu. ~ura'Clan bu-
rayi azan d ikkate a!alJm, ~uraya d ilqk,at edelim, ~u­
rayl dikk.aLlen dilr tu miyahm, •ki maksadJIDIZl istirh-
sa1 edmciye . adar tek bir ~ey vardJr. Tur.k mmeLrnio
ida re i Mustafa Kema l Pa a da , Tlirk iye Biiyiik M~!­
let Mecl isi de bu idaPe-nin vesai i icanyesinden b~ ­
ika bir ey deg,i ld ir. Burad<l'~i \'ahdeti gos erelim. 'ok.-
a h.aikki miirakabrurn tZt (zayi etmi~ degilliz.) (l) Mus-
'tafa Kemal P a a lfay1 vuifed e kusur cdj yor a , bir
giin gelir ondan sorant; ve ondan da hesab j t riz.
Fa:kat o gtin gelri n iye kadar ccbhede mii.tte'hid dav-
J'anmaga m ecbu ruz. (A!k 1 Lar) Biiy.iik Millet Meclisl -
nirr va:hde~ ni gostermege mecburuz. Bu mecburiyetin
ifasmda blitii n mazi i go teriyor. Mustafa .Kemal Pa-
a a biZJim!e beraberdir efendim. Su m.ada Gun a-
ris'in gezd;gi Fransan m a iz.im j(/n bir ~ey yapmak
i t digi, yapaca!bm adde t1gi ve onJara bel'ki c;ah ~­
'tlg l; i talya miim :l inin buraya ge~ tp bizirn le anl~­
mak i-tedikle ri ve belki in S~ilizlerin <de bir SUTet le bize
yana$.ma'k isted:kJ[e~i bir mada Mustafa Kema:l Pa a-
Yt ordu n;yasetinden ay1rmak aiz degoildir. R•ica de-
rim 'bundan tevek<ki edelim.
HO EYJN V i BEY (Erzu rum) - Bu yurdu-
nuz ki Avrupamn elini uz.att1g1 bir d r~cle aziyeti
haz1ray1 muhafaia edelim , tesaniit ve vahdel gostere·
Dim. Biz bunu) (2) Meclliste R:Cli oJ.mak stf.Wi:l.e kaina-
ta goster iyoruz. Ba~kumandan!Jk i~iie· vrupa elle-
rin in mLina ebeti yoktu r. Avrupa ellerini uzat1yorsa
o rdurrun b a~mda ol mu§. ol m am1~ bir ~cy deg il. Ordu
a rasm Ia ufak ~eyle rle i~tigal ettirmiye!im. asl! Yu-
na n !: ra il g i ti A tina ya tahta otu rdu ise biz de Musta-
fa Kem al Pa ay1 yeri ne oturtaiJ m.
Y SUF KEMAL BEY (D vamla) - Son kls-
mmda tama m ile ittifak edeb ilirim . rfiiseyin Avni Be-
yin Alioaya gid ip otunn 1ga celbeden esbab bizdc de
has1! olaca k. Fakat ne v:akil o lacak? Ordu vazife ini
tamamife ifa ettikten sonra. Rica ederim , benim , va-
zifem dabilinde bulunmiyan bir §eye (kan ma vaziye-
tinde bJraJkm:ayUllz.) (3) Avrupall.Larm bu te.reddudli
Eski~ehirde , Karah.isarda Yunanl!lann turma 1d1r.
Yunan ordusunun buralarda kalmaslOin n ti esinden
ba ·ka bir ey degildir. (Yunanblar1 dus;a n magi ubi-
yet etmemiz sa;yesinde burada.) (4) cHk!i~ ltu,ttuna~biJiiyo­
ru z Yunanltlar~· An ka raya za~en gitmek istemiyor-
duk, gibi yalanlan oylem ege (Mecbur ediyoruz. ge r
( l , 2, 3, 4) Parantez irindeki kelimclere tarafrlr-
clan eklerz di. M . Onver
 1 : 102 31 . 10 . 1337
dli~man memleket.ten tamam~n atJ.Itrru~ olsayd.J) {I) o
zaman ben de seroinle bera~r Mustafa Komal Pa~a­
ya; g ·J art1k. 1rf vezaifi mlUiliyenle i§tigll et. sulh
meselesile ugr rna derim. 0 zaman geldi mi acaba?
(Mtizak.ere kiifi sadalan)
RE1S - Efendim; mevcud takrirler de hemen
Mufid Efendin in teklifi kanunisinin kabulli yolunda -
d•r. Efend:m, diger bir takrir Ba§kumandanhk kan-
nununun ikin i madde ile ita edi!en salahiyete binaen
memlek.ette iyi net·iceler vermemi~. kudreti ikti 3diye-
miz.in (feVk!ine ~·kLitm~tllf, deniyor.) (2) As•1 'bi
tallrir bunu tek.lif ediy r. Mtistaceliyet kabul edil-
mi~tir. Bir de tayini esamt takriri. iki t1ne. (Hacet
yo ·) Birinci maddeyi kabul edenler el kald1r m. Mad -
de kabul ed.Umhtir.'
TEVFIK EFE Dl (Kangm) ni~11I yor ki bu
:..anun.
BD LL H AZM i EFE Di (E~ki~ehir) - Ha-
r. iye Vekilin in izahatt masmda bir casus heyeti elde
eJ ilmili ve bunlar meyanmda Mustafa Kemal Pa aya
a111 hangi rtaraf Mebu !ann muhalefet ettigi sual
edilmi~. Ben soylemiyorum. Hangi taraf Mebuslan -
nm (rey vermedigini go tennesi baJk•mmda<n ben) (3)
tayini esami ile rey vermeyi siyaset .itibarile mah -
zurlu gorliyorum . Binaenaleyh (Hiy degil dogru sa-
dalan) Binaenaleyh Rei Beyefendi nizamname mu -
cibince harekete mecburdur. Eger heyeti umumiye-
niz bu mesele hakkmda red edecegin1z.. Zanneder-
sem isabet etmi~ olur. (Gliriilt(i) (Hli e in Avni Be!
in hayk1rmas1)
HAYDAR B Y (Siva ) - Ba kumandanhk mlid-
detinin tem1didine <lair olan Kanunun el<seriyeti mu -
lakanm iillisam ar::t<>ile kabulli liiz1md•r. Kanunu Esa-
sinin tadil !ne taalluk eden b:r kanundur. Pek alii b i-
liyor unuz ki Kanunu Esa inin bir madde inde .. (Gli-
rliltliler) tnayet buyurunuz rioa ederim . Beni halLfeci -
Hkrlte iltha.m etme iruiz. (Ka:nunu Esrasi;) (4) KUV'a'YI
befrlye ve bahriyen in b a~k umandan1 padi~aht1r, di-
yor. Biz Padi~1 bu haktan nez.e tik. tnayet buyurun,
biz bir kanunla nezzettik. Muk-arrerall miilk ve mil-
tete hadim .. hte bu madde ile biz Ba5kumandanl1ga
aid salahiyeti Padi~arhtan Meoli e ld1k. Tlirk'iye Bli -
yuk Millet Meclisid ir. Simdi efendiler bi2' u 1<anun-
la ald1gumz bu s•fat1 , yine bir kanunla , temdrdin:i ta -
leb ettiginiz klnunla Mustafa eKemal Pa~aya tevcih
ed~yoruz.) (5) ,Simdi mademlloi kanunun b~1 Kanunu
(I , 2, 3, 4, 5) Parantez irindeki kelimeler tara-
/lmdan eklendi. M. n ver
- 427-
c: 1
E asidir. Kanunu Esasiye muteaiL mevadtn adedi
mlirettebin sillusan1 ekseri ye~ile karar verilmesi mU -
zak re ve kabulti laz•md•r. Bu, Kanunu E asi l dili-
d ir. RiCJ. ederim Beyim oyled ir. Kanunu e USI tadi-
lidir. Hi ~ ba§ka b;r ~y degildir. Herhalde heyeti muh-
teremenin sliliisant lira ile olma 1 ~artt1r . Bendeniz
bunu t~klif ediyorum. tster eniz kabul edin .
DNA BEY {tstanbul) - Bundan evvel ka-
nun k'abul edildigi zaman celSei harfiyede miizakere
ettik. ve Re is Pa~anm kendi talebile reye ·koy luk. Cel-
ei hafiyede bunu tayini esami ile reye koruz. Ale-
n.i elseye badehu g~eriz . Tayini esami tekl-ifi de var-
m•~· etice anla~tl1yor. Ondan onra aleni reye ko-
ruz. Tarihi vazife zabta g~mi~ olur.
BESiM ATALA Y BEY ~Kiitahya) rkad a~-
Jar, sozlime ununla ba Jayacag1m . Var¥>va sukut
ediyor, herJ..es ~enlik yap•yordu. Bel9ika istila ed i-
tirken m mleker ~ ik yaptyordu . Her tarafta Al-
man ordulan ~enlik yap1yordu. Fakat benim kalbim
Meclis teki muhalefete bak1yor. Arkada§lar, muhale-
fet memleketimizin dahilinde haricinde pek fena
te ir yapacakt1r. Rica ederim. Biraderimizin soyledi-
gi oz hakikaten mucibi muha'kemedir. Fakat bende-
niz oyle iimid ed iy rum ki bu Mecli i Alide bulunan
arka la~lar ne Mustafa Kemal Pa~a Hz. nin ~ah ma.
ne de memlekelin m~faatine muvaf1k olan iytihad-
lanna· muhalefet degildir. Efendiler, ancak Haydar
Bey biraderimizin de yliregi yarparak ortaya koydu -
gu soz, memlekette vazzettigimiz, kend i koydugumuz
dlistur kanun, usul hakim ol un demek i tiyorsa (bu.
-kendi gorli. leridir.) (I) Binaenaleyh Haydar . Beyin
Kanunu Esa iye mlitealliktir dlye bir mesele ileri slir-
mesi yanl1§ bir noktad1r muhakeme edi!m i'}tir. Kanu-
nu Esa i muvakkaten tadil edilmez Ayla. glinle tak-
yid edifmez. Bu Kanunu Esasi degildir. M illet in
kendisinin en (zor zamanmda ald1g1 bir karar, ~tk.ar­
digt bir kanundur.) (2) Binaenaleyh bu fevk ladeligi
fevkalade zamanlarda hepimiz mlittehiden kabul ede-
riz. H iy bir arkada~Im1z buna muhalif deg;iliz. (Al-
ki~lar)
HVSREV BEY (Trabzon) - Efendim tayini
e ami ile olsun. <;unki haHn iilinizdedir. Tayini esami
file reye koyalrm . 0 Vakfit bende111iz de bunada fkmk,
e11i kadar arlcada~la Ba~kumandanhk aley'hdarhg1 gli-
dliyordum . Tabi·i o bir i9tihad meselesidir. K1rk, el-
li ar'kada~•m •zm 5ahsma klr51 bu i9(ihadJmJzdan sar-
(1 ,2) Parantez irindeki kelimeler taraj1mdan ek-
lendi. M . Onver
 t : 102 31 . 10 ' 1337
fmazar ederek celsei J.len,iyede hep beyaz koyduk ve
tekmil beyaz renklerle bu kanun kabul edilmi)iti.
,Simdi tayin.i esami ile reye kondugu zaman (ark.ada~­
lar iy~ihadt istikametinde reylerini i"Stimal ederler, fa-
kat eel ei aleniyede) (3) beyaz korlar.
1 ECATi BEY (EF.wrum) - Arkada~tma taal-
luk eden bir mesele yi arzedecegim. Biris.i arzumuza
muhalif bir rey soyledi mi icabtna gore, zamanm si-
y: etine gore muhalif, murteci namtnt veririz. Mii-
aade buyurun efendi m.
REiS - Mi.izakereyi kafi gorenler el kaldtrsm .
(I. 2, 3) Parantez irindeki kelimeler tarafundan
eklendi. M. Onver
y ·: z iKi
31 Te~ri n ievvel
tkinci
Birinci Reisv kili Hasan Fehmi Beyefendinin tah-
tt riya etlerinde bilinikad zapt1 sabtk hulasast ktraat
ve aynen kabul olundu. Mecruh zabitanm maa~ ala-
mamallan esb'abtna da.ir BoLu Mebusu Tunali HiJmi Bey
tarafmdan verilmi~ ve hafi celse ruz.namesine idhal
edilmi~ clan sua! takriri Maliye Vekili Beyefendi ha -
ztr bulunmadtgmdan celsei atiyeye terk olundu. Ka-
rahisan Sarki ve Lazistan Mebuslan Memduh Necdet
ve Osman Nuri Beyler hakkmdaki iki taktm evrakt tah-
kikiye bilkur'a iiytincti ve dordtincti §Ubelere tevdi edil-
di . Tiirkiye Bii ytik Millet Meclisi Hiikiimeti B a~ku­
mandanltgt Makam1 Alisine ait mliddeti kanuniyenin
inkiza ma dair Gazi Mustafa Kemal Pa~a Hazretleri-
nin tezkereleriyle temdidi mutazammm Klr§ehir Me-
busu Mtifit Efendinin teklifi kanunisi okunarak Ba ~­
kumandan!tga ve harekat1 askeriyeye taallukundan do-
layt aleni celsede merasimi resmiyesi ifa edilmek
iizere miizakeresine geyildi. Bu bapta sahibi takrir
ve Aza yt Kiramdan bazt zevat taraflanndan izabat
ita, leh ve aleyhde mutalaat itba ktltndtktan sonra
Heyeti Vekile namma Erkiiru Harbiyei Umumiye Rei -
si Fevzi Pa~a H'azretleri ve Hariciye Vekili Yusuf Ke-
mal Beyefendi teklifin kabultine mtitedair ntkah na-
zan ityan eylediler. Mevcut altt Juta takrire binaen
mlizakeresinin kifayeti kaarrgir oldu . Maddedeki sa-
- 42R-
C:2
ECATl BEY (Devamh) - Daha Mustafa
Kemal Pa~a meydanda yokken Htiseyin Avni vard1.
Bunu arzetmek i terirn. Bugi.in lcimse inkar edemez.
Bu unvan izafe edilemez. Geri ahnmasmt rica ede-
rim . (Giirultiiler).
REtS - Reye i~tirak eden 169, ti" miistenkif, lJ
red de kar 1 !53 rey ile kanun kabul edilmi~tir. (I) Ale-
ni celseye g~ilm i~tir. On dakika tene[ftis i9in celseyi
tatil ediyorum.
(1) Riyasel('e teblig bu ise de, yapilan tasnif neti-
cesinde reye i~tirak edenlerin 152 kabul, ii9 miisten -
kif ve 12 ret olmak iizere 167 iizanm reye iJiirak t -
tigi ve iki rey miikerrcr olduifu ve ret rl'ylerinin de
bir eksik {'lkt1 >1 lespit cdilmi~tir. M . uri Onver
C l iNIKAT
I 337 Pazarlesi
else
Jahiyeti rdi teklifini ha i Erzurum Mebusu Siile~­
man Necati ve mtizakeresinin celsei atiyeye terki hah.-
kmda D ersim M busu Hliseyin Hayri Beylerin tak-
rir!eri krraaat edildi. Ktr§ehir 1'ebusu Mtifit Efend i-
nin miistaceliyet teklifi kabul olundu . Maddelerin kt-
raatine geyilerek birinci ve ikinci ve iiylincti mad-
deleri aynen kabul edildi. Teklifi kanuninin taytm
esami ile reye arzt ha kkmdaki takrir tizerine bu \a-
dide u ulli mlizakereye ait mtinaka~attan sonra mu-
zakerenin kifayeti kabul olundu. Kanunun heye.
umumiyesi tayini esami ile reye vaz olunarak iira le-
detta nif yliz allm•~ dokuz zatm reye i~tirak ettig
yiiz elli dordiiniin kabul ve on ikisinin redeyled t",
ve iiytiniin mi.istenki f kaldtgt anla~tlmakla kanun ur,
yiiz el!i dort reyi ekseriyetle kabul edilmi§ oldug.:
Canibi Riyasetten bitteblig aleni celseye geyilmek tize·
re beray1 teneffiis celse tatil edildi.
Reis Katip
Hasan Fehmi
(/)Esas kay11 numaras1 (13{68) o/an (ll2 nci) ha-
fi cehe zapll bulunamad1gmdan bu birleJime air ola ·
i~bu zapl1 sab1k huliisas1 ken(ii celse -aptm/11 sonur,-
eklenmi~tir.
 t : 102 31 10 • 1337 C:2
Dosyada mevcut fakat okunduklan yer tespit oluna- te iyi neticeler verememi .ve kudret i iktisadiyemi-
mayan takrirler. zin miihim bir ktsmmt feda ettigimiL halde ordunun
iht iyacma c;aresiz olunamamt~ oldugundan bir da-
Riyaseti Celi leye
ha iaderi mahiyette tekiilifi tarhtna _vesai reye hacct
K1r~eh ir
Mebusu Mi.ifit Efendinin Bl~kumandan­
kalmamak lizre maddei meLk(iredcki salahiyetin re-
hgm temdidine dair layihai kanuniyesinin bila mi.ina-
fini tek1if eylerim. 31 Te rinie vel 1337
k~a reye vaz edilmesini teklif ederim. 31 Te~rinievve l

1337 Erzurum Mebu~u

Eski~ehir SU!eyman Necat i
Mehmet Emin
Riyaseti Celileye
Riyaseti Celileye Miizakerenin kifayeti ile Ba~kumandanhk kanu-
Ba§kumandanhk Kanununun tcmdidi mUdd tine nunun tecdidi miihim bir mesele oldugu cereyan eden
ait hasbihalin kafi gori.ilerek Mi.ifit Efendinin teklifi- miizakcreden an1a~tltyor . Binaenalcyh bu kanunun mii-
nin kabuli.i ile ruzn amei mlizakerala geyilme ini tek- zakeresinin Per§cmbe gi.inkii celseye talikini teklif
Jif ederiz. ederim.
Trabzon Mente~e Dersim Mebusu
Hu re Tevfik Ri.i li.i Hasan Hayri

Ri yaseti Celil e Riyaseti Celileye

Erkam Harbi yeyi Umumiye Rei i Pa§a Hazretleriy- Mt.izakere katidir. Hafiyyen de am eden has bihale
e Hariciye Vekili Beyefendinin izahatmdan on ra da- hilam verilerek i~bu teklifin celsei alcniyede bila mi.i -
ha ziyade mUi:akereyi idame etmek mu af1k degildir. naka§a reye vazm1 ve kabuli.inli teklif ederim.
~1Uzakerenin kifayeti il Mi.ifit Efendinin takririnin Bursa
reye konulmasm1 teklif ederim. 31 Te rinievvel 1337 0 man uri
Bur a
Biiyiik 1iJiet Mecli i R iyasetine
Operator Emiu
Ba§kumandanltk vazifesi nin 1 Kanunu vvel 1337'ye
Riya eti Celileye
kadar kemakan Bliyi.ik Milld Mecli i R i i muhtere-
mi Mustafa Kemal Pa§a Hazretlerinin uhtelerinde ip-
Ba!jkumandanl1k Kanunun un temdidi hakkmdaki
ka tnl tcklif eylerim. 31 Te§rinievvel 13 37
teklifin tavini esami ile reye vazmt teklif ederiz.
31 Te§rinievyel I 337 Bolu Mebu u
Erzurum Mebusu Erzurum Yusuf izzet
HUseyin Avni Uleyman Necati
Dersim Ergani DiKK T
Hasan Hayri Mehmet Emin tkoy tabloJanndaf..i baz1 ~.m bolg~lerinin bu
Dersim Mersin giink.ii adlan :
Mustafa aliihattin
Sey•irn Bolgesinin
Siverek Bitlis
Tahlodakl adt Bugi.inkli adt
LUtfi Yusuf Ziya
Ergani Gens;
an(k1 am un
iizhet Celal
Diyarbe~iu ' D iy~arba ktn
Bitlis <;orum
Elazt:zl Elaztg
M. Arif Dursun
Ertugrul B:Jecik
Siirt Dersim
Kangtrt ankm
Hac1 Nuri Ram is
Karahisan Sah :p fyon Karah· ar
Bitlis Eski§ebir
Karahisarf Sarld Sebirt K a rah i ar
Sadullah Abdullah Azmi
IK.aresi t!3altk.esin
Bi.iyUk Millet Meclisi Riya etinc Uz;istan Rizc
Ba~kumandanltk Kanununun ikinci maddcsi ile Mentc§e lMugla
ita edilen salahiyete binaen yapJ!an icraat mcmleket- Saruhan tMan.: a

--I:!I.J-
 1 : 102 31 . 10 . 1337 C:2

Tiirkiye Btiyiik Millet Meclisi Reisi Mustafa K~

~ Hazretlerine ~wnandanbk tevcibine dair
Kanuoun muddetmin temdidi hakkmdaki tayin esami
neticesi (Te!kl.if kabul edildi .)

Az.a
Kabul edenler 152
Reddedenler 12
Miistenkif'ler 3
Reye !~tira!k. etmiyenler

A
AIDA BUR!DUR ERZJUR M HUscY:n tHUsnU Ef.
A'~dullah Fa:k. Ef. Ali ULvi B 1 ismai1 B. Ne}:'. B.
Me'hrnen Hamdi Ef. BURSA: Mu ·· ~afa D urak 13.
iZMiR
A MASY Operator Emin B. ESKJ~EHiR
nver 8
6m.er Liltfi •B. Osman ~u ri B. Abdullah Az.mt Ef.
Hac r ti!eyman Ef.
AINK!ARA CA!NiK Emin B.
'Mahmud Esad B.
!Hact .NtNf .B ~ ,SukrU •B. HalJ 1brahim Ef.
Refeti 18.
Hac• 'Mtistafal •Ef. CBBELi BEREK' T Mehme-d :yaz.i B.
,<p.1k:n lB. ibsan B. GAZIA YlNTEB tl;MIT
IAN11ALY'A Ra irr> B. K1by Ali B, Hal:! lbrah.i m, Ef,
A: ~ Yelf.a B. KA rGlRI Ragtp B . Hamdi Nam1k B.
Rasilh Ef. Beh9et B. G - (' Snrrl B.
\A. YiDIN T a!Ur Ef. AH Yas1f B,
KARAHiSARf SARK1
Dr. MaZJhar lB. Tc;,vfik Ef. eHU B.
I m.ait $iikru Ef.
Emin !Bf. Ziya B. $e)Ah F i.k;d Ef.
'Mu tafa Hulusr Ef .
.Esad IBf. <;'OR!UM
GDIMOSANE
Ta!hsin B. Fer:t B. }(IA RAHI S.A·RI ARKi
BAWM
Ahmet Aklif B.
Ahmet .Pevz:i Ff.
BAYiEZllT
Stdd1lk. B.
DER'Si!M
Ram;2l B.
DiYARBEKiR
I
l
Hasan Fehmi 'B.
Mehmed ~i:ilkrli B.

Tufan B.
HAKKA RF
Mehmet Ya.sfi B.
Mem,duh Necdet ..B.
Mesud B.
KARESr
Dr. Refik B~ iHact Si1krii B. i(EL 1brahim B.
JJiJOA Hamdl EL Ali .R I7A. Ef. Mehmet Vehbi B.
!Ha~ft21 Hamdi B. K ac1ri Ahm.eu 'B. Nairn .Ef. KARS
Hamil~ B. 5evlki \8, CaV'id :B.
EDlRNE
1Mehme!t B~ !S PARTA Fahrettin B. (1)
Faiki B.
BlTLts Haf12l j brallim B. KAIS11A!MONU
A l]i'f >B. ELAZiZ Meh'met ~adlir B. Yusuf Kemal B.
De rvi~ B. Hact FeY21i B . 15TA BUL KAYSERt
HUseyili Hiisnu B. EROAN1 Ahmet Forid B. Atim Ef.
Resul B. l bra:him Hak!kt B. Ahmed MaZihar B, KIRSEHiR
Sa!du llah B. R'li~~~ lB. Ali Fethl B. Ce'vdet B,
Vehibj lB. ERTU<}RUL A1i R1~ 1B. rMur;t Ef.
BOLU Halil B. Dr. Aidn'an B, R!Za B.
Dr. Fua<liB. 1Mu.>tafa Kern.al B, H act Aniil B. Y-a.hya G alib B .
Nurli B, BRZtNCA
Slilk,ru B. .Osman· Fevz.i BL (t) Oy puslasmda1<!i yaz1 : Alla!h yard1mcm olsun
TunJa~t!Hilmi B. Seyh Hac1 F evz:i Bf. Mustafa Kemat Pa§a Haz:retleri B~kumandan olmak
Yu.m f bet P§. TcV1f.i4<' B. uzere reyimi vedyoru m . 31.10JI337.

=== - 430 -
 1 : 102 31 . 10 . 1337 c 2
MAl ~ A.TY

rif B.
KO YA
Feyz.i Ef. I ·OLTt
Hli tem 13. Em.in:
stVAS
Pa.~a
Hac1 Bekir Ef. Lutfi B. Rasim B.
SARV HAN
Mehmet Vehbi Ef. MARDi STVERElK
ibra.hiim SU.reyya B.
Musa Kaz1m Ef. Dervtis B. Mehmed S1rn B.
Mahmut Celiil B.
Orner VehlJ.i Ef. Mithat B. Mu st:~.fa Lutfi B.
Refi.J<: Sevket B.
R ifat Ef. ME TESE . TOKAD
Dr. Tevfik RU til B. SiiRD Mu tafa. Vasfi B.
KOZAN
adett.in B. TRABZON
Dr. Mu tafa B. Hact Mustafa Sabri Ef.
MERSi Celaledd~ n B.
Fevzi Pa§>a. Hact Nuri B.
Yusuf Ziya B. HafLZ Mehmet B.
Hliseyin Avni B. Halil Hu~ki Ef.
·MUS Masan Hlisnli B.
Kacbl B.
KUTAHYA Ahdiilga.n i B. Hi.lsrev 'B.
ecmetti n B.
Besim Atalay B. Hact Ahmed Ef'. Reca·l B.
· SaJ ;h Ef.
evdet B. Ma.hmud Sait B. VAN
,Seyh Seyfi f. 0 man Kadri B. Si
OB HaklkJ B.
LAziSTA IllODE R1za Vamtlq B. YOZGAD
0 man B. ustafa H ilmi Ef. 1-ehmet Serif B. Slileyman S1rn B.

Miistenkifler : 3

(Miisten:k.ifler reyle'rin•i, is!m iz olarak. kag1L!ann

Uzerine «Milstenkif» kelimesini yazmak suret:le kul·
lan.dJkJanndan ac,:tk oy tablo~unda go termek mUm·
kiin olamamJ~tJr .)

( Reddcde,lfer : I?)

BiTLiS KARAHiSARl SAHiB MERSj

Yusuf Ziya B. Hiise~·i n
Hiisnll B.
Haydar Lulfi R. Hulusi 8.
DERSiM ismail Safa B.
S<tmi B.
Hasan Hayri B. Muhtar Fikri B.
LAZiSTA 1
ERZUR VM iZMIT Si OB
HUseyin Avni Fuat B. Dr. A.bidin B. Hakk1 Ham i B.

-431-
 t : 102 31 . 10 . 1337 C:2

(Dosyada bulunan takrirler) Ertugrul tzmit

Rjyaseti Celileye Ahmet Fuad
Miizakere kafidir. K1r~ehir Mebusu Miifit Efen· Aydm tc,:el
dj Hazretlerinin takririnin reye azm1 arz ve teklif Mazhar ehmet Sami
eylerim~
TUrkiye Btiytik Millet Meclis1 Reisi Mustafa Kemal
31.10.1337
Pa a Hazretlerine B t~~ kumandanbk Tevcihine Dair
Erzurum
Kanun
t mail
Riyaseti Celileye Madde I. - 1illet e memleketin mukadderafl·
Siyaseten olsun harben bLt!unsun Mu tafa Kemal na bilfiil vazJlilyed yegane kuvveti abye olan ve aza··
Pa~a Hazretlerinin Ba~kumandan kalma 1 ve miid· smdan her birinin Kanunu Esasi ve Te~kjJatt Esasiye
deti tecdit etmesi vacip oldugundan her halde tecdi· Kanuniyle hukuk ve masuniyeti te~riiyesi tabiatiyle
di miiddet li.izumu kanaatinde bulundugumdan olvec,:· mahfuz ve ~ahsiyeti maneviyesi Ba~kumandan1Jg1 ha·
hile kabuliinii tekJif ederim. iz bulunan Tiirkiye Biiyiik Millet Meclisi kuyudu ati·
iirC ye ile B ~kumandanlJk vazifei fiiliyesine kendi reisi
Hac1 Nuri Mu tafa Kemal Pa~ayt memur eylemi~tir .
Riyaseti Celileye Madde 2. - B ~kumandan ordunun maddi ve
Miizakerenin kifayetj ile maddelere gec,:ilmesini manevi kuvvetini azami urette tezyid ve sevk ve ida·
teklif ederim. resini bir kat daha tarsin hususunda TUrkiye Bliyiik
30 . 10 . 1337 Mill t Meclisinin buna miitaallik saliihiyetini Mec·
Bolu lis namma fiilen istimale mezundur~
Tunalt Hilmi
Madde 3. - Mii~ariinileyh Biiladaki mevad ile
Riyaset i C'elileye
me du s1fat ve salahiyet 3 ay miiddetle mukayyeddir~
Ba~kumandan!Jgm temdit salahiyeti hakkmdakj
Meclis Hizum gi:irdUgii takdirde bu mliddetin inioza·
kanun layihasmm tayini e ami ile reye vazm1 teklif
smdan evvel dahi bu s1fat ve salahiyeti ref edebilir!
ederiz.
Madde .f. - l ~bu kanun tarihi ne rinden itibaren
Mersin 1zmir
meriyiilicradtr.
Muhtar Fikri Yunus adi
Madde 5. - l~bu kanunun icra ma Tlirkiye BU·
Adana Bolu
yiik Millet Meclisi memurdur.
Zekai Yusuf tzzet
Sinop Mersin 2 Zilhicce 339 ve 5 Agustos 1337
Hakk1 Rami Ismail Sefa ic,:tima Celse
Karahisarisahip rdahan
Huliisi Hilmi 62 3

-432-
DEVRE: 1 C!LT:Z tQI1MA: 2

T. B. M& M.
Gizli Celse Zabitlari

22 T e§rinisani 1337 ( 1921)

------·--
Miinderecat
Say fa
1. - ZAPTI SABIK HUL.ASASI 442
2. - MUZAKERE EDiLEN MEVAD 434

I . - Tah!L muhakemeye alman sabtk Mer-

kez Ordusu Kumandam Nurettin Pa§a'dan
mevrut telgraflar. 434:442

Cilt 14

115 nci inikat 2 nci Celse ·

.....
 t : 115 22 . 11 . 1337 C:2

YOZ 0 BESi <ct i lKA T

22 Te rinievvel 133 7 Sah

i kinci Celse
REiS Birinci Reri- ekilli Hasan Fehmi Beyefen:di.

tKatip:

RElS - Celse kii,at edildt.

2. - M ·· zAKERE EDlLEN MF AD

1 . - Tahil muhakemeye al111an sabtk M erkez Or-
dusu Kumandant Nure/fin Paya'dan mevmJ telgraflar.
RElS - Sabtk Merk.ez Ordu u Kumandam Nu-
rettin Pa a'dan mevrut ve Medi i Aliye arzt rica cdi-
len ik.i telgraflar var, okutuyorum.
Ba,?kumaudanhga
C./3! 11 /337 ·ve Erkam Harbiyenin bilanumarasma
I. · Ba ~k umandanhk makamt amisind n te_lakki
olunan emre imtisalen gelmekligimi diger telgrafla
arz etmi§tim. MGteakiben rkiint Harbiyei mumiy
Riyaseti Celile inden mevrud telgrafnamede taht1 mu-
hak.emeye almacagu;na ve babma muttali oldum e
ruhu meselenin ~imal mmttka mda PontUs Rum
muhipleri ve cenup mmttka mda da Kiirt isyant amil-
Jeri olan e~hasa mi.iteallik ve mi.inha~tr bulundu gunu
anladJm . Bunlar hakk.mda tevarihi muht lifede mi.itc-
kaddem telgrafnamelerde m'}ruz detail ve e babt mu-
cibe kanaatbah§ oldu ise bu hu u taki mi.iddciyata
ve takibi e§kiya hakk111daki isnadata kar~1 muktaz1
vesaik beraber getirilmek iizere tavzih ve i ~a r buyu-
rulmasmt rica ederim.
2. Gayei mukaddesei diniye ve vataniye vc mil-
liyemizin istihsali ve Tiirkiye Bi.iyi.ik Mill l ledi i
Htiktimetinin takviye ve ilas1 i.izerinde 1dk ve hulu u
tam ile fedakarane idare ettim. Bu vezaifin ifa iyle
beraber tensik ve te§kil ettigim all1 f1rka kadar
azim ku vvetleri ve suveri aire ile G arp ceph ini
takviye eyledim. Merkez ordusu mmt1ka mda mua-
melah ve muhafazasmda ba kaca te kil ettigim k1·
taah askeriye ile tedvir ve temin edilmektedir. Ku-
vayt maddiye ve mane iye. Devletin tezyid \C ga-
yesi emriode ve sayi be~er dahilind icra 1 mi.im-
ki.in her §CYi yaptJm ve salifGJarz hidematt naciLa·
nemin ifa ma muvaffak oldum. Bunlara mukabil tah·
lisine, takviye ve itilasma azun e ikdam ile bivucuh
sarft makderet eylemi§ oldugum muhterem milldi·
min Meclisi ve Vekilleri tarafmdan mi.iddeti hayaltm·
da ilk defa olarak mamuo sandalyasma se k ve da-
et alundum. H ay rettc kalchm. Hedef eyledigim i§-
bu muamelei m ku ei gayri muntazandan dolayt
arzt tees lirat eylerim. Mukaddema husultine me-
dar olabil cek esbabt kaviye v siya iye ve Dli eliye
halen mevcut ise ve a ti y n boyle bir liizum ve ihli·
ya<;t kati tahaddi.is eder e dinim ve vatan 1m ve mil·
Jclim ugrund bila tereddi.it hayattmt mi.iftehiren fe-
daya haztrlm. Yalruz menaJi ve mekas1d1 asliyei va-
taniyenin husulii i<;in pek bi.iytik mesuliyetlcrin ta·
hammi.iliin li.izum o!dugunu bilmekligim kafidir. Fa·
kat bugtin ortada oyle bir icap ve iktiza yok iken,
hayatt a k riy si aibesiz bulunan ve ancak namus is;in
yasayan ve feda! aran <;alt~maklan zevk alan benim
gibi em k ar bir Kumandanma boyle bir muamelei
nalayika tatbiki re ayt bak degildir. Bu u ul ile se·
Jameti idar temin edilemez. Maslahatt vatan mu-
tazarnr vc mi.ite s ir olur. Merkez ordu unun efal ve
barekall, Ba,?kumandanltk, Erkant Harbiyei mumiye
Riya eti ve Miidafaai l il liye Vekaleti makamah aliyei
ru keriyesince malum e ordu ile makamah mu~ari.ini­
leyha arasmda ihtila( ve gizli saklt hususat gayri mev-
ut oldugundan Ordu Kumandam hakkmdaki cere-
yarra kar. 1 hakayiki malumeye miisteoiden tarafl
amilerind n erdi mtitalaa bu yurulmu§ olmak tabii-
dir. t~bu bcyanat ve mtidafaat1 devletleri semeradar
olamad1 ise bu bapta tenvir buyurulmakllgtmt istirham
ederim.
3. Hi <; bir ur tie mi.i rim olmadJgJmt, elhamdti·
Jill ah. namus ve diyanet ve azmti sadakat ile miizeyyen
Ye mali bulunan hayatt maziyc ve baliycmin bah·
cltilH iman ve icraat ile beyan ve iddia eylerim. Eger
her i.i<; makamt aliyei askeriye mer;hul esbaptan dolayJ
mticrimiyetlme kail bulunuyorsa ve cereyan tevlid
edenlerin isnadat ve mtiddeiyatm1 tasvip buyuruyor-
larsa bilamuhakeme hakktmda vere ekleri seri, idari
htikiim ve karan kabule amadeyim. Behemahal ora-
ya muhakcmerni tensip ve arru buyurursa §absm1dan

-434-
 t : 115 22 . 11 . 1337
ali bildigim Kumandanltk rtitbe ve ktyafetini UstLim-
de maznunin sandalyasmda gottirtip tezlil ettirmemek
i9in evvel emirde stfatt celilei askeriyeden te ridimi
talep ve temenni ve binaenaleyh hayatJmdan azlz ta-
mdtgtm askerlikten istifamm kabultinti istirham ve e-
na:bt Hakka istinat ederim.
4. B~kumandanhga , Erkam Harbiyc Umumiye
Riyasetine, Mtidafaai Milliye Vekaletine arz edilmi~­
tir.
Metkez Ordusu
Kumandam
Mirl iva
Nurettin
TLirkiye Btiytik Millet Mecli i
Riyasetine
C. 8.11.1337 tariWi Ba~ktfmandanltk ~ifresi.
Miiddeiyatt valua bakkmda Mecli i Alice tetki-
kat icrast ba~ka, maznunen isticvab ve muhakeme
olunmak b~kadtr. T tkikat icrast keyfiyeti ile azlo-
lunarak tabtl mubakemeye almmak ~aibesi arasmda-
ki farkt azim maiQmu alileridir .. Ef'ali hayattmt
Cenabt Rabbila.lemine ve icabedenlere vermege da-
ima hazmm. Bu hususta zerrettima endi§e ve tered-
dut etmem. Fakat hakktmda reva gontlen muamelei
gayr~ muntaztra ve namuhikko.nm e velemirde tashi-
hini ve haysiyet ve §Crefimin styanet ve muhafazast
ugrunda fedakarane bir surette 9ah~ttgtm1 Btiytik Mil-
let Meclisinden ve Ziitt amilerinden iim1t ve intizar
etmek hakk1md.tr. Herhangi bir memurun azli ve a-
zifei memuriyetine mtiteallik me ailden dolay1 tahtl
muhakemeye almmast usuli.i mevzuaya tabi bir mua-
mele ·oldugu halde bir Ordu Kumandanmm bu hak-
tan mahrum edilmesi bittabi muvaftkt madelet ola-
maz. Mukadderatt memlekete vaZiulyed olmast iti-
bariyle Ttirkiye Biiytik Millet Mecli i matbu ve mu-
ta'dtr. Ordunun bir hakk1 ise Meclisten tayin ve irae
edilmi§ olan Ba§kumandanli ga, Erkiint Harbiyei
Umumiye Riyaseti ve Mtidafaai Milliye VekiUeti ma-
kamlamilr. Meclisin 29.10.1337 celsei bafivP..sinde
mevzuubahsolan mesailde Ordu Kumandan1 ilc m a-
kamatl aliyei askeriye arasmda ihtiliif yoktur. Ku-
mandanm azline makamah mii§artinileyhadan icap
ve liizum gosteri1mi§ degildir. Tahtt muhakemeye alto-
mast i9in Heyeti Vekilenin rey ve mtitalaast inzimam
etmemi§ ve tahkikati muktaziye icra edilmemi§tir.
Memlekette muamelatl askeriyeden dolayt Mecli e
kar§t yakmdan mesul olan B~kumandanltk ve Er-
kam Harbiyei Umumiye Riyaseti ve Mi.idafaai Mil-
liye Vekaleti makamland.tr. Ordu Kumandanlan ise
-435-
C:2
makamatt rrtii§ari.inileyhaya kar§t mesul olmak sure-
tiyle bilvastta Meclise kar§t da mesuldiir. Boyle ol-
masa idi Heyeti Vekileye ltizum kalmaz ve Ordular
dogrudan dogruya Meclisten evamir telakki ederler
ldi. Ordu Kumandanmm tayini misillu tebeddtil ve
azil keyfiyeti de usulen makamatJ aliyei askeriyenin
tensip ve teklifi ile vuku bulur. Tabtl muhakemeye
almmak meselesinde kavaidi mevzuaya tevfikan tah-
kikat icrasma ve alelusul liizumu muhakemenin tah-
kik ve tayin ettirilmesine mtitevakktfttr. Aksi takdir-
de tahkik ve tetkike !Uzum gori.ilmc::k izin bir n:tebu-
sun (Hakka) ve agraza mak.runi eti muhtemel bir
takriri ile bir Ordu Kumand ntntn zli ve muhake-
meye sevki kanunsuzlugu m ucip olur ' b'u hal ile
hie,: bir fert Ordu Kumandanbgm m a 1r 1eza if ve
me u)jyetini deruhte edemez ve Binnetice bir hercii
merci idari tevelltit eder. Bir kumandan mercii olan
makamat tarafmdan bukuku kanuniye inin mtidafaa
ve muhafaza edileceginden emin e mutmain bulun-
m ak ihtiyacmdadtr. Haklumda Mecli ten sadJr olan
karann istinat ettigi esbap ve mtiddeiyata makamatt
aliyei a keriye tarafmdan i~tirak edilmemi~ ve bu
hu usun Ba~kumandan Pa~a: Hazretleri tarafmdan
Mecli te beyan edilmi~ olmast karart vakiin usul-
stizltigunti gostermektedir. Ankara'ya gelirken vesa-
iki lazimeyi hami.l bulunmakhgtm tav iye buyurulu-
yor. Bu vesaikten maksat ne oldugu anla~tlamamt~-·
t1r. · thza:r edilmek uzere mevaddt miiddeiyatm tasri-
he mir ve i§anm rica ederim. Erkam Harbiyei
Umumiye R iyasetinin 3.11.133 7 tarihli ~ifresine gore
Mecliste haklomda verilen karar ic,:in iki sebep gos-
teriliyor. Birinci i, takibi e~kiyada vukubulan yolsuz-
luklar; ikincisi de, Samsun'daki e~hast maiQmenin
takyidi seyahatland1 r. Ordu Kumandam bizzat e~kiya
fakibine memur degildir.
Anm azaifi de a lidir. Takip vazifei asayi§ me-
murlan olan Jandarmaya, memurini mtilkiyeye ve
anlara muzaheret eden kttaatJ askeriye ci.izi.i tam ve
mtifreze kumandanlanna aittir. Bunlardan vazifesini
sui istimal eden olursa §ahs, zaman, mekiin , veka tas-
rihiyle baklarmda alelusul takibatt kanuniye yapthr.
itekim yaptlmt§ ve kamah aidesine arz edilmi~tir.
Binaenal.e yh birinci madde kanunen Ordu Kuman-
damna tevcih edilecek bir itham m'ahiyetinde ola-
maz.
E~has1 malfunenin takyidi seyabatlan meselesine
gelincc:: Bu vaka PontU HUktimeti Yunaniyesinin
te§ekki.ilii mesaili ile alakadardtr. Yuni:1n ve Rumlara
siyanet ve himaye ettikleri Tiirkiye Buytik' Millet
Meclisi R iyasetinden cevaben Samsun'a ke~ide buy-
 t : 115 22 . 11 . 1337
rulmu~ alan 18 Temmuz 133 7 tarihli telgrafname ile
de miieyyed bulunan bu ~has hakkmda tahkikat
icra ettirilir idi. Ba~kumandanl1gm tasvibine iktiran
etmi~ bulunan i§bu tahkikat heniiz hitam bulmanu~­
tJr. E§hast mezkiireden NemJi Zade GaJip Bey Sam-
sun da Yunanistan lehinde propaganda yaptrgmdan
1stikliil mahkeme ine verilmi§ idi. Merkumun lstan-
bul'a gitmesi digerlerinin neticesi tahkikata kadar
miifarekatlanna meydan verilmemek liizumunu gos-
terdi ve azimetleri muvakkaten takyid edilmi§ idi.
Harp mmtakas1 dahilinde bu gibi vazaif ordunun
uhtesinde ve kurnandanm selahiyeti dahilindedir.
Memleketi ikinci bir lzrnir darbe ve faciasma hedef
ve maruz b1rakmamak is:in miittehaz tedabir meya-
nmda alan bu muamelenin icras1 degil, bilaki ihma-
li ordu hakkmda mucibi muabeze olabilir. Binaena-
leyh i§bu ikinci sebep dahi ordu i~in asia ve kata bir
ciiriim te§kil edemez. Bahusus keyfiyet tafsilen Btiyiik
Millet Mecli ine, Ba§kumandanl1ga, E rkant Harbiyei
Umumiye Riya etine, Miidafaai Milliye ve Dahiliye
Vekaletlenin,e arz . olun.m.u§ idi. Bu m eleli mi.ihlim-
mei vata!l'iye h.a:kkmda daha fazla vesa,ike liizilm ve
~htiyay vansa Pontiis meselesine ait olup Samsun'a
!snikJal Mah~emesi ne ali•t buJunan ve §imc!Jilik ii~
yi.iz k!~iye kariip vatan halinler!i nin ~damlanm muoip
ola.n evrak ve delail ve ves<!!ik isball miiddeaya ve
orduca mi.ittehaz teda b ii'i n elzemi yet·in i ve tetk!i kati
V'~banm me§ruiyetiinri i.zhar ve ,ifa:eye bittabi kaf,idUr.
HasLl ettigim filcir ve ikana:ata gore merkez ot-
dusunun hid.,mati vakia ve mesbukasmdan ve Pon-
rti.is Hiikumehl Yun!aali~)'leltll i.nlin ~e§~t!ikki.ilii.ine fli'i!len ve
madcleten muhalefet etmi§ olmasmdan ve benli.m §ah-
si d~manlartmla degil, ancatk Bi.iyi.ik Millet Medi-
si Hiikfrme~inii,n ve diin, vrutan ve milleVin di.i§man- '
1anile ve anlarm hami ve- tarafdarlani le milcadele et- i
tigimden, ve1hasLl Merkez Ordusu mm~kas1nda cer-
ya,n eden a!hva:J.den ve Hiikiimeti merkeziye file mi.it-
tehiden trukli.p edilen mekas.~di vataniyeden Biiyiik
Mill t Meclis.i 1a}"ik!iie ha:berda.r olmamJ§trr. Eger
Mechs.i Ali va2li•y ete temaa-nen vruktf olsayd1 Rum ~­
ikiyasma :krur§I gosteniJen ciddiye1!i ve Sam un'da:lci
Rum muhipleni ve hamileri ha:klkmda gosteri!en · ba-
9iretli tenk.it degil, bilfuklis ve §i.iphes.iz takrur ve tah-
&in buyurur idi. Mecliste tevlit edilen ceryan mf
§ahs•irur. Qiinki.i Rum muhlipleri ve taraftarlan
oJan ~has h.ruk:hnda tah.Ivikat1 tevkiif ve anfar1 tah-
J,is etmek maksadm1 ve Rum muhiplenin'in ba§mda
ola11a!k Ga•rp ordusunun Ankara ist~kametine r1icahl
esnasmda Samsun'da Hukiimehl Mer'keziyeyi ih.afe
ve tehdit etmi~ oJan Trabzon Mebu u Haf1z M,e hrnet
-436-
C:1
Efendinlin set.rii muibi gayretine matuftur. Ordu-
dan infisalimi resmen tebl!igden evve~ Samsun mu-
h.iti ne telgraflar i le mi.itefahirane i§ae eden miimati-
leyh bundan ilk!i gun evvel da,hi Neml!i~e Celal Beye
yazd1gL b ir telgr·af1a, DahJ.iye Vekaletrinden Sam-
sun'a tekr'ar tebligat yapttrd1gJ ve mutasarnf1 goriip
1ecliste verrugi jza!ha,tla Ordu Kltmandam Pa§ay1
azlettirdiginin muhakkak oldugunu soylemes:ini be-
yan etmi~tiir ki ~ayam cilikkattir. Meseleni n §ahsl-
ma ait alan a:k ammt ancak ve ikinci derecede gor-
mekte}Aim. Zira esasen hayaluru din, devlet ve
milletimin yoluna feda etrni~ olarak ~~an bir Ku-
mandan oldugumdan Cenab1 Allah'm nzas1 ve vic-
dammm huzur.u bana kifayet eder. Asl! d ilhun ol-
dugum bir nokta var ki, bu da benim gibi Mecli in
ve vatanm muhafaz.a ve va.tamm takv~ye ve ·itila 1,
milletin tahDi i i9in ugra§an i tihlas ve istikJal ve itti-
hadt islam gasye ·ne valkft fuk.it ve hayat etmi~ bir
kumandan oldugum halde, Rum e§kiyast ve Pon-
tiis Yunan Hiikiimeti te~kiiLi sa'yii eme1inde bulu-
nanlan h imaye eden ~hasa feda edilmi~ olmakJJglffi
gibi Meclisi n de arzu et:niyecegi bir vaziyetin tahad-
di.is etmi~ bulunmas1d1r. Bu va2liyetfm 1 Jaht ve ka-
r:m vakiin tadili ir;;in Meclli Heyeni Umumiyesinin
t nvi ine ve ma.kamatt aMiyei askeniye ile ordu ara-
smda ccreyan eden muhabenatm ve 5. 11.1337 tarihlfi
bundan evvelk>i ~ifrem ile berab r i~bu teJgra[namei
acizanem.in Meclis Heyeti Umumiyesine arze ve
k1raat ettinilm.esine ve netice.nin emril i~anna milsaa -
dei samileriini i tirham, adlu hakk1n tecelli ine inti-
zar ve arz1 ihtiram eylerim efendlim.
9.11.!337 tarihiJe Tiirkiye Bilyuk Millet Mec1isi
Riyasetin ve Ba. kumandanhga ve Erkan1 Harbiyei
mum i,ye R1iyasetj ne ve Mildafaai Mlilliye Ve>kalet~n
arL ed lil.mi~tir.
Mirliva
Nurettin
R EiS - Telgra~Iar k1r~t olundu.
Bu hususta soz istemi~ bulunan arkada§lanm1za
07. vertiyorum.
Buyurun HUseyin Avllli Bey.
H .. SEYiN AVNl BEY (Erzurum) - Telgraf-
lardan birisi a<;: 1k gelmi~, bu herhalde efkan umu-
miyeye aksetmi~tir. Sonra Meclisin tetkikat yapma -
drgrna dair bir ~aibe vard1r. Binaenaleyh Mecli va-
zifesine tecavuz· ediyor. K umandanlarla anla~ma 1
liiz1m gelirken dogrudan dogruya tenkidatta bulunu-
yor. Herhalde bunlann aleni celsede mevzuubahs
olmast icabeder. Fakat bugiln degil efendim. Mecli -
 t : 115
si Ali karar verdi, bu mesele hakktnda tahkikat yap-
tmyor. Bu telgraflann ~imdi burada mevzuubahs ol-
mast zaittir. Biz ne yapttk? Kendisinin vazifesini
husnii isitmal etmedigine 1ecli Ali zahip
Hakkmda tahkikat yaptyor.
Rica ederim; Mecli i Ali bu gi.in ona mahk um
nazarile bakmamt~ttr. Bu gi.in hakkmda tetkikat ve
tahkikat yapiityo r. Giden arkada Janmiz bunun iddia
et ikleri eyleri tayin edeceklerdir. Bizim bu gun on-
Jann yapacak lan tahkikatm netice ine bakmadan bu-
nu muzakere etmemiz dogru degildir. Belki ~u yaz-
dtgt ~eyler dogrudur ve belki de bunun aksine detail
gelecektir. Arkada~Janmtz bu i e memur
vesaiki cern, ve telfik ediyorlar. Bunlar da
a ra ma girecek ~e lerdir. Bu telgraflann bugi.in bu-
rada mevzuubahs edilme i katiyen zaittir. Hakkt
mtiracaattnr da Mecl i hiisnii kabul ed r (Dog rudu r
edalan) ve neticei muzakerata talikini de zaruri
, orur. Biz onun hakkrnt arad rgmdan dolayt kendi inc
b tr ey deme iz. ok mtina~ip olmu~. hakkmt mi.i
faa ediyor. Yann g lecek arkada~ l a nmtz ya bunu
1eyid edecek ve yahut ta aksini istilzam edecek se-
epler koyacakttr. imdi dogrudan dogruya mi.izakere
edilir e 1e lis karanlrkta yi.iri.imi.i~ olacakttr. (D g-
rudur adalan)
HAFf MEHM · T B - Y (Trabz n - E fend iler;
imdi giden Heye le Ko giri hadise ine ait muame la ll a
i tigal ediyor. Sam un Mesele i ile alakadar degil-
dir. Binae naleyh burada mi.iLakere cer an ederck. bu-
radan Sam un me ·elc i i~inde bir he, et izamt laztm
geli rse. buna Mecli ·i Ali karar eri r.
H0S E Yi AV i fl'"Y.(Crzurum)- 0 Heyet
yal mz Ko km icyin degiluir. M a iCtmu a liler i onlar
int ihap edilirken am un me ele i de mevzuu
ol mu§tU. (. iddetli gi.irl.ii!Uler), (Haytr sesleri)
OPERATOR - Mi BEY (Bursa) - Selahi
verirsek olur.
HOSEYi V i BEY (Erzurum) - Te§milinde
tereddi.it ediyorsanrz Meclisi Ali te§mil etsin. Bu bir
Nurettin Pa§a me ele idir.
HAFIZ MEHMET BEY (Trabzon) - Arkada-
lar, urettin Pa§a hazretleri kanunun styanetine ilti-
ca ile hakkmt talep ederken kanunun bu memleket-
le her ~eyin fevkinde oldugunu takdir etmi§ ve ona
gore hareket etmi ol ayd1. Bu gi.in · bu tel graft bu-
raya gondererek Meciisi Aliyi de me~gul etmemi§
olurdu. Ceryan eden vekayi arkada~larrm ve bende-
niz taraflanndan Meclisi Aliye oldugu gibi hikaye
edilmi~ oldugundan ib:uettir. Hl.iki.imet te vakayt
22. 11 . 1337 C:2
maruzamtzi tasdik etti. Meclis Hi.iktimetle izahat ve-
ren mebu lar arasmda tevafuku efkar hastl oldugunu
gordUgi.inden dol ay t Meclisi Ali vekayii cariyeyi
oldu. nazan itibare alarak, verilen takrir Uzerine, kendi i-
ni azletti. ureddin Pa a Hazretleri Telgrafmdl
Ponll.i~ vekayiinden ve hariccr <;:tkmahnm menet tigi
elli altt ki~inin de Rum muhibbant emiyeti ri.ie a-
smdan olduklanm ve bundan d layt bu muameleyi
bunlar hakkrnda yapttgmt soylt.iyor.
VEHBt EFE Di (Konya) - rkada~lar mtisaa-
de buyurur anrz usuli.i ml.izakereye dair bir ey arz-
edeyim.
edilmi , REiS - Efendim hatip ozt.in i.i bitir in de ondan
onlarm sonra soyler iniz.
HAFiZ MEHMET BEY {De\amla) - Efen-
diler bu ze at bu memleketin eciri degi; ahipleridir-
ler. Binaenaleyh bir ecir astl memleketin sahiplerini
ihan lle it ham eclrmez. (Bravo sedalarr) emli Zacle
Galip Bey zannederim ki memlekette maruf bir aile-
.3- c!ir. Tt.i cardtr, zengindir. Binaenaleyh bu zat hakktn-
da Yunan propagandast yapt rgt yolundaki iddias1,
urett in Papnm yaptrgt hiyanetlerin fc kinde bir
hiyane ttir. Burada harice ~1kma l a nm rnennettigi elli
alt t ki inin harekatt netlir? Bcyler bunu Meclisi Alinin
bilmesi Iaz1mdtr. edir? Telgraf vermi~ler ki burad:t
bu ~oluk, ~o uk ~tk.arken ka aba yanacak. 1itekim
Merzifonda ve aired de oldugu gibi , kasaba yana-
cak . ve kasaba oni.inde ve ecanip oni.inde bir ~ok
ka ten vekayir mi.ielli1'11C de olacaktr r. Binanen:Jleyh
bunu . urettin Pa~a yanl15 harekatile ve adeta daha
gizli ya ptlm a 1 mi.imki.in olan tehcir vesaireyi ga b ve
g, reli bu uretle ecanib oni.in .le kasten e alenen on-
lara go termek ic;:in yap tyo r. Bu , mcmlekel ii(in fena -
dlr. Bin ae n:lie h bunu arLetmekten ibarett ir. Bu eger
bahs ir cUri.im ise, yan· memleketteki vekayit cariye hak-
krnda bir insanm kanaatini tahriren Htiki.imcte arz-
etmek. bir ci.iri.im mahi yet inde ise bunun ta kibi cia-
hi ordu kumandantna ait degildir. Memleketin Mula-
sarrtfl. mahkemesi ardtr. Hi.ikUm ti ml.ilkiye ile bu
zeva t hem fikirdirler. Yani bu zevattn yazdrgr ~ey­
Jcrin vaki olacagtnt ve olmakta bulundugunu Hi.iki.i-
meti mi.ilkiyede aynen Dahiliye Vekaletine yazmr~tir
urettin Pa~a kendini mi.idafaa ederken diyor ki;
ben asayi~ten mesul degilim. (GUri.iltUler) Ml.isaade
buyurunuz rica ederim ...
VEHB[ EFENDl (Konya) - Rei Bey e as ko-
nu~uluyor a bize de soz verin rica ederim . Heyeti
tahkikiyemiz var.
REtS - Efendim Telgrafda ~ah mdan bahsedi -
yor, onun ic;:in kendisini mi.idafaaya mecburdur.
- 437-
 t : 115 22 . 11 . 1337
HAFIZ MEHMET BEY (Devamla) - Bu mese-
le hakkmda benim Meclisi Aliye son bir teklifim
vard1r. Dinleyiniz vekayi1 oldugu gibi arzettim. Bi-
zim maruzatlmJZI Hliklimet tasdik ·etti ve Meclisi
Ali de bunu aynen kabul etti.
BASRI BEY Karesi) - Efendim yalmz bir tara£
dinlendi, ada let bu degildir.
HAFiZ MEHM.ET BEY (Devamla) - Efendim
mlisaade buyurun. Hliklimet tastik etti, Meclisi Ali
de aynen kabul etti. Zab1t burada haz1rd1r. Evet efen-
dim asayi~. e~kiya takibi Hliklimeti mlilkiye ile jao-
darmalara aittir, diyor. Halbuki Ordu Kumandan1;
flrka kumandahlarma, §ube reislerine verdigi emirler-
de dahiliye memurlanm hirer katip menzelesine in-
dirdi ve asayi§i dogrudan dogruya kendi eline ald1 ve
mesuliyet dogrudan dogruya kendine aitti. Nurettin
Pa~a orada Ordu Kumandam bulunduk~a ne Mute-
sarnf ne de Jandarma yoktu. Bu; muameletla, mu-
haberatla kendisine vuku bulan ihtiratla sabittir.
Hatta Ba§kumandanhk dairesinden ben geldikteo
sonra _E rkam H ar biyei Umumiye riyasetioden, veril-
mi~ emri de isga etmedi. Binaenaleyh eger Mecli i
Ali arzu buyurursa ben bunu tek.Jif ediyorum. Mec-
lisi ..."li bir Heyet intihap etsin, Samsuna gitsin, bu
me elcyi tahkik ve tetkik etsin.
BASR i BEY (Karesi) - Yalmz bir taraf soylli-
yor. Mliktezayt ada let olmtyor efendim.
OSMAN BEY (Lazistan) - Efendim, Basri Be·
yin ya lmz bir taraf soylliyor, muktezay1 adalet olmu-
yor sozl.i nlin manasmt anhyam1yorum. Eger Basri
Bey soz soylemek istiyorsa-· gelir klirside saatlerce
sayler.
Efendim Nurettin Pa§anm ~ekmi§ oldugu telgraf-
lann licretini evvel emirde kendisinden tahkik etmek
laz1m gelir. Efkan umumiyeyi iglak ediyor. Kendi-
sinin boyle muhabereye selahiyeti yoktur.
Sonra haysiyetinden bahsediyorlar. Yalmz kuman-
da nlarm m1 bu memlekette haysiyeti vard1r? Ba§kast-
mn haysiyeti yok mudur? Biz her kesin haysiyetine
hlirmet ederiz. Fakat onlar da bu memleketin i~e­
risinde, bu memleketin inkilabtnt yaratan efendilere
de hlirmet etmeleri laztmd1r. Halbuki onlan casusluk-
la ittiham ediyorlar. Benim §erefim vard1r diyor. Onun
~erefi vardtr da ba§kalannm §erefi yok 'mudur? Eger
namuslu b.ir adam ise Mec!isin emrine itaat eder
ve boyle iglak ile hareket etmez, kanuna tevdii nef-
seder. Muhabereye de meydan verilmesin, dogru de-
gildir.
-438-
c: 2
BASR1 BEY (~aresi) '--- Meclisde bulunm1yan
bir adamm namussuzlugundan bahsetmek dogru de-
gildir. Bu mertlige mu vaftk degildir, glinahtlr.
OSMAN BEY (Devamla) - Bahsetmedim efen-
dim, etmedim , namussuzlugundao bahsetmiyorum. _
Yalan soyliyorsunuz. (Devam sadalan)
OSMAN BEY (Devamla) - Zabtt buradadtr,
sozUmU tekrar ediyorum: « amuslu bir adam ise itaat
eder ~ dedim. Bunu yapmadt. «Meclis selameti vata-
m ihlal ediyor, selameti memleki iblal edi yor, Mec-
lis ' bilmem ne dixor» gibi §eyler soyliyecegine ve bize
ders verecegine ve boyle muhaberat ile me§gul ola-
cagma dogrudan dogru ya i tida ile mliracaat eder.
LDTFi BEY (Malatya) - Her kesi hakkt mli -
racaatmdan mahrum mu edecegiz?
HUSEYi A VNi BEY (,Erzurum) - Rica ede-
rim muhakeme mi oluyoruz?
REiS - Efendim; usulli milzakereden bahsediyor.
OSMAN BEY (Devamla) - Efendim, miisaade
buyurunuz; Meclis namma Ko~giri heyeti tahkiki-
yesine bir telgraf ve ririz. Ba§ka bir heyet sevkine
llizum yoktur. Ona havale ederiz veyahut Hlikume-
tin miimessili buradad1r. Burada §imdi gordi.im .
Eger ona da mUracaat etmi§ ise onu izah buyursunlar.
Bendeniz diyorum ki; o heyete bir te)graf verilir ve
tahkikat yap1ltr. Hepimiz i teriz ki namusuna leke
gelmesin , ~eref ve haysiyetine leke sUrUlmesin. Binaen-
aleyh diger kimselerio soyledigi gibi, maznun diye
tamdtklan adamlar hakikaten maznun ise onlan
mahkum eder ve kur~una dizeriz.
VEHB1 BEY (Konya) - Bu hususta aynca ka-
rara hacet yoktur. (Gi.irliltliler) Bu meseleden evvelce
bahsolundu . Ko~giri'ye gonderilen heyetin bu mese-
leyi de tahkik etme i ve tetkik etmesi Ji.izumu evvel-
ce tahtl karara almdt. Bu heyet gelinciye kadar her
ne dersek ve neye karar ve r<ir ek her halde hata olur.
Bu gi.in bunun mlizakeresinin yeri degi ld ir. urettin
Pa~anm ahvalini tahkik i~in taraftmtzdan bir heyet
gitti. Bu heyet gelinciye kadar bu me elenin tehiri
laz1m gelir.
MUFiT EFE Dt (Ktr~ehir) - Reis Bey, ben-
deniz de usulli mlizakereye dair soyliyecegim .
HAMDi NAMIK BEY (izmit) - Simdi malumu
aliniz, evvelce Nurettin Pa§amn aleyhinde verilen is-
tizah takririni imza eden zevatm sozlerini dinlemi§tik.
Rica ederim bir az da ba§kalanm dinliyelim. Biz
dogru yola gitmiyoruz.
FETHt BEY (Dahiliye Vekili) (istanbul) -
Efendim; Heyeti aliyenizce Ko~giri vakas1 i~in iza-
 t : 115 21. 11 • 1337
mma liizum gosterilen heyeti tahk.ikiye yal ruz kendi-
sine veri)en vazifeyi ifa etmek iizere, yani Ko9giri
meselesini . tetkik eylemek tize£e gitrui~ tir. Nurettin
Pa~anm meselesine dair burada cereyan eden hafi
c~lsede gerek sahibi takrir Mebus ef~ndilerin, gerek
diger zevatm izhar ettikleri arzu tizerine bendeniz
de ktirsiye gelmi~ ve Samsun'da htiriyetlerine tecavilz
edilen elli alt1 ki§inin bu muameleye dli9ar olmalan
is;in hi9 bir sebebi kanuni mevcut olmadtgmt Meclisi
A linize arzetmi§tim. Bunun iizerine M eclisiniz, hatl-
nmda kaldtgma gore E rzincan Mebusu Ernin Beyin
ta kririni nazan itibare ald1 ve o takrir tizerine Nuret-
t in Pa~anm vazifesine nihayet verdi ve kendisiilin d.:
tahtt muhakemeye almmasma liizum gordti. Karar
bundan ibarettir.
Binaenaleyh bu karardan geriye donmege hi9 bir
ebep yoktur. Heyeti Vekile bu karar tizerine kendi-
ini hu Ct<)sede mevzuu babis olan mesele i9in tabtt
muhakemeye almak ve tahkikata esas olacak evrakl
tahkikiyeyi tetkik etmek ve kendisini muhakeme ey-
lemek tizere keyfi yeti Mtidafaai MiiJiye Vekiiletine
havale etmi ~ tir. Bendeniz D~h i l iye Vekili stfatt ile
• urettin Pa§anm Samsunda bulunan e!li altl ki~ i
ha kkmda gosterdigi gayri kanuni ahvali mtifir evra-
kt da Mi.ifaai Milliye Vekaletine te~ di ettim. Binaen-
aleyb diger bususat i9in H\ztm gelen evrak1 Mtida-
faa i Milliye Vekiileti cernedecektir ve kendisini istic-
vap eyliyecektir. Fakat bu mtidafaatm yaptlacagt yer,
zannederim , kendisinin muhakemeye 9ekilecegi mah-
keme huzurudur. Binaenaleyh ba ~ ka yaptlacak mua -·
mele yoktur. (Mlizakere kiifi sesleri)
RE[S - Efendim; Nurettin Pa~adan bir telgraf
var. Bu telgrafm Mecliste okunmastru rica ediyor. Ri-
yaset de Meclisinize arzu malumat etti.
.S imdi bu bapta iki teklif var. Birisinde denili-
yor ki , Ko9giri heyetini bu Samsun mesailine memur
edelirn. D igeri Haftz Mebmet Beyin teklifi . Haftz
Mehmet Bey di yor ki; Meclisi A li Samsun'a bir he-
yet gondersin. G erek urettin Pa§a hakbnda, gerek
Nurettin Pa~a run temas etmek istedikleri diger zeva-
ta ait btitiin mesail i tetk.ik etsin.
Mtisadenizle Ko9giri'ya gonderdiginiz heyete ait
bir l)eyi arzedeyim : Heyet buradan mlifarekat ve
bendenize arZI veda ederken dediler, ~i Samsun mesa-
ilinin tahk.ikini bize havale etmek iazun gelirse Mec-
lisin rey ve tensibi olmadtk:9a i~'a r tizerine biz bu
meseleye vazt yed etmeyiz. Bunu bendenize hususi
olarak soylediler. Bunu Mec!lsi Alinize malumat ka-
bilinden arzediyorum .
-439-
c: 1
Simdi ii9 §Ik var. Bu meseleyi Dahiliye Vekili
Fethi Beyin teklifi veyhile Mtidafaai Milliye Vekii-
letince yap1lacak tahkikatm ikmaline talik edelim, '
bir. Bir de verilen takrir mucibince Ko9km'ya giden
heyete havale edelim iki. (Kabul sadalan) U9lincli
§ek Trabzon Mebusu HafLZ Mehmet Beyin tekliti
ve9hiie Samsuna yeniden bir heyet gonderelim. (Ret
sadalan)
HAFIZ MEHMET BEY (Trabzon) - Efendim;
heyet yalmz Nurettin Pa~a hakktnda tahkikat yapa-
cakhr. Bendeniz diyorum ki bu giden Heyet hem
Nurettin Pa§a hakkmda tahkikat · yapsm, hem de
Nurettin Pa§anm iddea ettigi ~ey!eri tahkik etsin.
Yani elli altJ ki§i hakkmda iddeast var ya , onu tah-
k.ik etsin. Benim teklifim budur.
MUSTAFA BEY (Tokat) - Haytr haytr buraya
·gelecektir.
MOF!T EFENDt (Ktr§ehir) - Rica ederim,
istirham ederim; gayet mlihim mesele kar§tsmda bulu-
nuyoruz. Meclisi A linize §U telgrafla vukubulan
mtiracaat bir §ikayetname makammdadtr. Kendi aley-
hinde Meclisi A.Iinizden 91kan mukarrerah mtidafa de-
gildir. Qtinkti eger bu adam Meclisin te§rii , icrai sa-
lahi,yetini bilmiyecek kadar cahil idi ise kendisinin
ha kikaten yapmi§ <;>ldugu i§lerde ne derece alakadar
oldugu aynca tetkik edilmek icabeder. Lakin Haftz
Mehmet Bey buyuruyorlar ki Samsuna aynca bir he-
yet gitsi n; Pontiis Hiikumeti meseles inden dolayt
tah ki kat icra etsin. Evet Pontlis meselesinden dolayt
tahk.i kat icra edecek ama, bu adamm §ikii yetinde,
ihbannda ik.i muhterem Mebusun da ismi var. Bu iki
muhterem simaya sliriilen lekeyi orada tahkik ettir-
mege nizamnamemiz mtisait degildir. Bunu temiz-
lemek i9in bir ~ubeye havale etmek Ko9km heye-
tine bu tahkikatJ ikrnal i9in emir verilmek liizund1r.
Rica ederim mebuslann ~ahtslan muhteremdir. Tah-
kikat i9in oraya heyet gonderiJmesine ltizum yoktur.
Onun i9in teklif ediyorum. Bu mesele bir §Ubeye ha-
vale edilsin.
HAFIZ MEHMET BEY (Trabzon) - Miisaade
buyurunuz efendim. Beyler, eger heyetin mahallin -
de yapacagt tahkikatta sui zan tebeyylin ederse ben
derhal istifa edeceg1"11. _
MUSTAFA BEY (fokat) - istifa ile olmaz; ip,
ip.
HAFIZ MEHMET BEY (Deva~Ja) - Orada ya-
ni mahallinde tahk.ikat yapt!sm; burada tahkikattan
bir §ey 91kmaz rica ederim.
 t : liS 22 . 11 . 1337
OSMAN BEY (U..zistan) - Efendim; bu -mesel -
de urettin Pa§amn yazd1g1 §U telgrafm mahiyeti bu-
rada Meclisin ittihaz etmi~ oldugu karar aleyhinde
bir §ey degildir. Di yorlarki, yapt1g1m icraatta Huku-
met benirnle miittehittir. Bunu dermeyan etmekle de-
mek istiyorlar ki eger benim yapttgtm i~ler yol uz ise.
mugayiri kanun ise bunu sizin itimat ettiginiz Hiiku-
metin reyiyle yaphm. Simdi mesele bundan ibaret ol-
duguna nazaran bu cibetin tabkiki i~in orada bulu-
nan heyete emir veririz. Bunu tahkik eder, me ele
bundan ibarettir. Bu ba§k~ bir mahiycti haiz degil-
dir. E asen tahtt muhakemeye ahnmt~ demektir. Onu
zaten kendi i talep ediyor. Bu talebi yapm t§ olmakla
bu me eleyi de halletmi§ demektir.
HAMDi BEY (tzmit)- Efendim; ge~en.lerde u-
rettin Pa§a meselesi mevzuu bahis oldugu zaman te-
sadlifen vak1f oldugum baz1 vesaiki, hakayiki Mecli i
Alinize arz etmek ve Heyeti Celilenizi tenvir etmek
istemi§tim. Soz aldJm, maatteessiif ·oylem k na ip ol-
madt .
.Simdi efendiJer bendeniz biitliu ~i kayatt bic nok-
tada hulasa ediyorum. Anltyorum ki gerEk H af1z
Mehmet Beyi n ve gerek arkada§lannm ~ikayet et-
tigi nokta ordu kumandanldnnm saliihiyeti fevkinde
icraat yapmakt1r. Bu noktada bendeniz de baldkaten
kendileriyle beraberim. Fak.at ordu kumandanlan na
salahiyet bah§eden elde bir kanun vard1r. 0 gUn de
bendeniz bunun refini talep edecektim. Haftz Meh-
met Beye insafla soranm ki kendileri Adliye Vek.ili
iken Kazm1 Karabekir Pa§a Hazretleri; M ithat Beyi
yalmz bir gazeteye makale yazd1gmdan dolayt divam
harplerde, mahkemelerde vesair yerlerde siirundur-
mil§tli ve zannediyorum ki baklannda istizah vaki ol-
mu§lu. Aym HafiZ Mehmet Bey bugun ... (Siddetli
gurliltU!er)
HAFIZ MEHMET BEY (Trabzon) - i§i muga-
lataya dokmekte mana yoktur, beyefendi.
HAMDi BEY (Devamla) - 0 zaman Kaztm Ka-
rabekir Pa§anm da (Gurliltliler) kumandanhktan ~ekil ­
mesini talep etmi§lerdi. On un i~in efendiJer; Hiiku-
metin muayyen ve kat'i bir siya eti olur. Mesela bir
htikumet tehcire ya taraftar olur, yahut olmaz. Ta-
raftar ise verdigi emri ifa eden bir memuru azletrr1ez.
Halbuki biz oy!e yapmtyoruz. Bir adama diyoruz
ki; ne ic,:in tebcir yapmadm, azlediyoruz.
HAFIZ lfEHMET BEY (Trabzon) - Oyle §ey
yo! ; burada soylemediniz.
HAMDl BEY (Devamla) - Vardtr efendim , teh-
cir meselesidir.
-440-
C:2
HAFIZ M HMET BEY (Trabzon) - Yok, O}le
~ey burapa :-endim.
HAM ' BEY (Devamla) - Ha lbuki bu bana
kanuf\ . tlen bir haktlr.
H IZ 1EHMET BEY (frabzon) - Hangi ka-
nun'
MDi BEY Devamla) - Bu hakk1 i timal ede-
rim.
H FJZ MEHMET BE ( rabzon) - Hangi ka-
nun, hangi haktLr. (Siddetli giiriilti.iler)
BiR MEBUS BEY - Reis Bey o soy.ledi, biraz
da dinle in. Burast yalmz Haftz Mehmet Beye mi
verildi?
1-lAMDi BEY (Devamfa - imdi Nurettin Pa-
~amn bir ~ok fenall kla rm l n bah ediliyor. 1htimalki
dogrudur. Be_ni.leniz ~ah 1m miidafaa edecek degilim .
Yalntz o zat diyor ki. 1 uret in Pa ~a 111n fenaltgt var-
dJ. Madem ki o ledir; r kada~1m 1z orada mezun bu-
lunuyordu. imdi e kadar bize bunu yazma 1, anlat-
mast lazt mdJ. Halbuk i urettin Pa~a mudafaatmda di-
yor ki. bunlan t -·ht:ir ettigimden dolay1 burada tc-
~ekkul eden R um M uhibler Cemi yeti - eger dogru
i e. vebali kendisi ne aittir, bunu tetk ik etmek lflZlm -
dlr - buna ma ni olmaya kal kt~tt. Sonra efendiler me-
scle i tiklal Mahke 1 ine tevdi edilmi tir. Bu mese-
leni n ic;:ind iki mebus me cut oldugundan dolay1 ev-
vela M eclisi A Iiden ir karar istihsali lawndtr.
R i Efendim; e asmt mi.izakere etmiyoruz.
Gonderilecek heyet tahkik edecek.
HAMD1 BEY (D evamla) - Efendim, bendeniz
diyorum ki bir ~ok mesaile muttaliim. Bunlan Mec-
lisi Ali ye arzedeyim. (Gtirulliiler) (Dinleyelim efen-
dim , d inleyel im. Oyle ~ey olmaz, devam sesleri) Mese-
la Nurettin Pa~a Ordu Muta amfm1 tehcir aleyhinde
bulunmak dolaytsiyle azlini talep ve vazifeden r;:ekti-
riyor. Bu istizaha vazt. imza eden Ziya Hur§it Bey
biraderimizin ifadesinden (Gtiriiltiiler) (Devam e -
Jeri) sonra Nurettin Pa§a di yor ki ben bir taktm e~­
basm seyahatlerini takyit ettim ve bu bence laztm icti.
Fakat buradaki maksadtm ~u idi. Acaba bu ahvalf
fevkaladede her yerde bir c;:ok zevattn seyahatt tak-
yit ecti!memi~ midir? ger eyahatt takyit etmek bir
c~ri.im ise, zannederim, burada Dahili ye Vekaleti se-
yahatinde mahzur gordligu e~has1 da takyit ediyor ve
hatta en kti~uk memurlara vanncaya kadar llizum
gorurse seyabat varakas1 vermiyor. Bu bir _ci.irum
mtidi.lr? onra urettin Pa~a bu meseleyi i tiklfd
Mahkeme ine havale ediyor. Meclisi Alinizden bir ka-
rar almas1 me buriyetindedir. (tinku i§i ba~ka tlirlu
 t : 115 22 . 11
tesviye edemiyor. Meselenin inki~af etmesi liizJrndJr
ki 1stiklal Mahkemesi diger e§has gibi bunlan da
muhakeme etsin. Binaenaleyh bendeniz huifisaten ar-
zediyorum , ki herhalde bitaraf zevattan mlirekkep
olmak tizere uu meselenin tahkiki i~in ti<; veya dort
zattan mi.irekkep bir heyetin Meclisi Aliniz tarafmdan
mahalline gonderilmesini rica ederim.
REfS - Etendim; iki fik.ir var. Birisi bir heyet
gondermek. Digeri de Ko~kiri heyetine havale et-
mek.
ABDULLAH AZMi EFE Dl (Eski§ehir) - MU -
aade buyurun, usulU mUzakere hakk1nda soyl<!yece-
gim. Okunan bu evrak i.izerine burada bir I a rar
erilmek iktiza etmeyecegini zannediyo rum . UnkU
okunan evraktn bir umde i var. Bu adamm Meclise
yazmas mda kendisinin bir fikri var. Buolan mahalline
oyleyebilir ve gonderebilirdi. Meclise yazma mda bi r
mde a r. Arkada~lammzdan birisi hakkmda isnadat-
:_,_ bulunuyo r ve bunu Meclise b ildirmek istiyor. Bu -
.J n Uzerine ~oy le olsun, boyle ol un demeye hacet
_,. '. Bu adam · ya mu hiktir veya mtifteridir. Eger
"1Ufteri jse cezasm1 ~eker. <:;i.inkti hiyaneti vataniye
nat ediyor. BinaenaJeyh bu me elede kendisi d.:
H iyaneti Vataniye Kanunu mucibince hiyaneti vata-
:uyeden dolayJ mabkum olmast laz1 m gelir. Binaen-
ale h bunda Meclisin bir karar vermesine ltizum
_ ktur. Eger o zat isterse bu benirn hakk1mda iftira
ediyor diye kendisi hakkmda Meclisi Aliye mtiracaat
er. istemezse mUracaat etmez ve . u evrak kendi -
i muhakeme edecek ma halle tevdi olunur. Mecli ;
urada benim hakk1mda iftira ediyor di ye tahkikat ol- ,
ma ksJZ in, tahkikat heyeti gondcrmesin. (:UnkU bu
adam hakkmda muhakemat dairesinde tahkikat ve
tetkikat yap11lyor. Mecli ten tekrar bir tahkikat he-
yeti gonderilmesini i tcmiyoruz. <;UnkU Meclis onu
azletti ve mahkemeye sevketti; bitti. 0 adamm bir
mdesi vard1r ki refik.i muhterememiz hakkmda bir
i oadatta bulunu yor ve bunu Mecli i AJiye bildirmek
i tiyor. Yazd1g1 ~eyde umdesi budur. Burada yaplla-
ak ~ey; kendi aleyhinde hiyanet isnat edilen zat; bu
muhik degildir; iftirad1r demesi ve kendisinin mUra-
caat etmesi laz tmdL Binaenaleyh Haf1z Mehmet Bey
bu ~ekilde mUracaat .:tmek vaziyeti nde degildir. Ben
boyle ~ey ediyorum.
E MI BE Y (Bursa) urettin Pa ~anm oldugu
kadar arka d a~ 1m1z Mebmet Beyin de ha kk 1 vard1r.
Meclise mii.racaat etmi~tir. Binaenaleyh bunu dinle-
yelim . 0 da talep ediyor. Binaenaleyh diliyelim de ona
gore.
.f-1-l -
1337 c: 2
iJjR MEBUS BEY - Herhangi maznunun hak-
kml mUdafaa etmek hak.lud1f.
OPERATOR EMi BEY (Bursa) - Arkada~t-
mum hukuku ne kadar muhterem ise digerinin de
o kadar muhteremdir.
ABDULLAH AZM.l EFE Dl (Eski~ehir) - Ote-
ki adam kalsm demiyoruz efendim.
Haf1z Mehmet Beyin milracaah bu ~ekilde ola-
maz. Hafiz Mehmet Bey bir takrirle, - ~tinkU kendi-
si mebustur - bir takrirle benim hakkrrnda tahkikat
yaptmn 1z diye kendisi mUracaat eder, tahkikat yapl-
mz der. Kendisinin mtiracaatJ tizerine tahkikat yapJ-
ilr, yok kendisinin mtiracaatJ yoksa heyeti aliyeden
yapllan tahkikat aleyhine zuhur ederse Meclise bil -
dirilir, Mcclis de o vakit resen meseieye bakar. BugUn
m Liracaat kendi ine aitti r.
MUSTAFA BEY (Ocr im) - Reis Bey musaade
buyurun, rica ederim. istiklfil 1ahkeme inde bulunu-
•ordum. lzahat verecegim . (Kafi e Jeri)
REi - Efendim; H eyet devam et in derse soy-
ler iniz. Efendim mtizakereye devam ed~ceksek soz
Basri Beyindir.
M ST FA 8 Y (D er im} - Efendim; me ele-
yi . oyleyeyim. Mesele anla~llsm.
REjS - Efendim; mUzakereyi kafi gorenler li.it-
fen el kald1rsm. Mi.izakere kati gorUldU.
1USTAFA BEY (Dersim) - Efendim vazifem;
oyleyecegim bunlan . i bat edecegim, rica ederim .
Samsun'da, bura 1 Ponttis Htikumetidir, al~ak, namus-
suz TUrkler gidiniz, diyor. Umu m Samsu n ahalisi bu -
radadJr. tngilizler Samsun'a gelirken Aleksandr ihti-
ya r oglu ... 0 gUnU Hi.ikumet konagma geliyor ve di -
Y r ki; izin burada yeriniz yok tur. Altm1~ ik.i bin li -
ra topluyor. Aleksandr'm imzas1 da vard1r. ( e diyor-
sunuz anlamJyoruz sadalan) Bu evrak tstiklal Mah .
keme indedir. Efendim MUtarekeden onra ingilizler
Sam una ~1karken Aleksandr buraya geliyor, ~Jkmlz
buradan, Htildlmet t~kil ettim, bu belediye dairesi de
Pontlis Htikumetinindir, diyor. 1stiklal Mahkemesine
~ehadet etmi~tir. Rica ederim, dinleyiniz bunu. Ytiz on
iki ki~i ayni §ey ile. Merzifon'da 317 sene inden beri
te~kilat yaplim1~. Bunlan ~1kardlk, bunlan kamilen,
bu evraklan kamilen urettin Pa§aya devrettik. Son-
ra Alek andr'1 beraet ettiriyor, b1rak1yo r. Eline de
vesika veriyorlar. Rica ederim , mahkeme gidiyor,
Aleksa ndr't yakahyor. Ay1k celsede muhakeme eder-
ken Aleksandr diyor ki bu vesika bana 30 000 liraya
mal olmu tur. tk.inci gUnU yirmi iiv ki~iyi idam edi-
 t : liS 22 . 11 • 1337 C:2

yorlai". Nedir bu? Artl.k tist tarafma vicdaruruz hakim
olsun.
RE.ts - Efendim; miisaade buyurunuz. Sam-
sun'a bir heyeti tahkikiye gondermek var. Samsun'a
bir heyeti tahkikiye gonderilmesini reyinize arzcdece-
gim. Samsun'a Meclisi Alinizden bir heyet izam1m
kabul edenler liitfen ellerini kald1rsm. Liitfen inc.l iriniz
beyim.
K~km'ya giden heyeti tahkikiyeye bu i~in ha·
vale edilmesini arzu edenler !Utfen ellerini kald1rsm.
Ko~km heyetine havalesinde daha fazla rey var
efendim.
HAFIZ MEHMET BEY (frabzon) - 0 halde
emir verelim, evvela Trabzon'a gitsinler.
REIS - Efendim; bu mesele de bu suretle hitam
buldu. Ko~km heyetine yazanz, Samsun meselesini
de tahk.ik edeceksiniz deriz. Eger Ko9km heyeti i~
c;:oktur derse, o vakit Meclisi Alinize arzederiz.
Efendim, i9tima bermutat per~embe giinti. Celse-
yi tatil ediyorum.

I. - ZAPTI SABIK HULASASI {1 )

Y0ZONBESiNC11<;riMA
24 ~tlimsani 13 37 Sa!lit
1KiNCi CELSE
Birinci Reis Vekili Hasan Fehmi Beyefendini n
tahh riy_a setlerinde bilinikad evvelce azlile taht1 mu-
hakemeye ahnml§ olan Merkez Ordusu Kumandam
Nurettin P~a 'dan mevrud iki ktta telgraf kt,raat ve
bu mevzu iizerinde cereyan eden miizakere kafi gu-
rillerek verilen mubtelif takrirlerden Samsun'da mi.i-
tehaddis vekayiin Ko~km heyeti tahkikiye i tr.rafm -
dan tahkik ohmmasma dair olan Ali Rtza Beyin tak -
riri ekseriyetin kabuliine iktiran ederek Per§embe gi.i-
nUnJ e i~tima olunmak Uzere celseve nihayet veril-
mi ~ t i r.
Reis Katip
Hasan Fehmi
(1 ) 3.12.1337 ve 6.12.1337 tarihli 121 ve 123 ncii
in'ikat zabztlarrlll ihtiva eden 13 / 70 ve 13 / 71 sayilz
dosyalar bulunamadzgmdan i~bu zaptz sabzk buraya
ho nnn qtur. Mustafa Nuri On ver

···>·--•C!!>- >e-<eez~-- - ~···

-442-
DEVRE: 1 ClLT: l tcrtMA: z

T. B. M. M.

Gizli Celse Zabitlari

.-.
8 Jranunuevvel 1337 (1921)

....
Miinderecat
Say fa
I. - ZAPTl SABIK HULASASI 444
2. - IS1'1ZAH 444
I. - Ordu /evaztmatma dair Miidafaai
Milliye Vekilinden istizah 444:445
3.- SUALLER VE CEVAPLAR
I. - Eski~ehir' in hini tahliyesinde terkedi-
len ~imendifer, alat ve edavat hakkmda Nafta
Vekilinden sua/ takriri 445 ·45/

Cilt 15

124 ncii lnikat, l nci Cdse

h ' .. '
 t : 124 8 . 12 • 1337 c: 2

YOZ YIRMI DORDONCO iNiKAT

8 Kaounuevvel 133 7 Pe~embe

l:k•tnci Celse

RElS Birinci Reisvekili Hasan Fehmi Beyefend i

Katip: Mahmut Sait Bey (Mu~)

REIS - (Celse ku~at edildi.)

I. - ZAPl I SABIK HULASASI ( 1)

2. - JSTIZAH

I. - Ordu levaZ!malma, vaziyeti harbiye ve aske- (E rzurum Mebusu Sa lih Efendinin ta kr iri o kun -
riye hak kmda Miidafaai Milliye V ekilinden ii~ istizah du.)
takriri REIS - Re yi nize arz ed iyo rum . Bu i t: zahl ka-
bul edenler IUtfen el k·a ldu: m .. Ka bul etmeyenl·e r.
RBiS ·- Ordu l·evaz1matma. vaz iyet'i harbiye ve
H OS E YiN A V i BEY QErzurum) - K ·im 'den
askeriye ile alakah mevzulan milzakere etmek iizere
Reis b~y? Muda faai M illiye Vek.i li P.1!ia H azretle ri
celsei hafiye akd i talep ed i·Jmekt-ed ir. Takriri oku -
burada yo ktur.
yoruz.
REiS - M ti dsaade buyurunuz H Useyin Avn i
(Tahir dkundu)
bey. Efendim M Udafaai Mill<iye Veka letinden i tiza-
R E IS - Efendim evvel•a celsei hafiye 18 •imzah ht kabul ed ildi.
b ir tak.rirle tekl·if edildi~i i~in bu takt!irle d iger bir HOSEYIN AV BEY (Erzu rum ) - E rk an1 Ha r-
takr ir; daha Yark•i Erzurum Mebusu Sal'ih efendini.n bi ye de dah il ..
•sekiz madde]iik lb-ir takriridjr. Bunlann bjr celsei hafi-
SALIH E FENDI (E rzurum ) - 0 da a rk a da~l a n ­
yede miizakere9ini kabul edenler !Utfen el kald•r-
nt katar efend'im.
sm . Kabul edildi .
R•EiS - Efend im serlevhay1 bir dah a oku yorum :
.) imdi efend im , izahtan ma.ksa-t istizah m1d1r , ya-
(Zirde mlinderic,: mevadrn Mudafaai Mil'liye Vekale-
hut umumi bir mesele ~ek:Jinde m:idir? Beyan buyur-
tin·den istizaohmr tekl if e yle r:m .) Bendeniz de bLL11u re-
sunlar. (ist.iz3Jh sesJe.ri)
y.in ize a:rz ettim ve kabul ettiniz. ,Simdi M lidabai M il-
MAZHAR BEY (Ayd1n) - Bendeniz de vazu im - li ye Vek.aletinden lie,: istiza h var. Biri Kars Mebusu
z:~yrm , is~i zah istiyoruz. ALi R1za beyin. biri de ~imdi celsei haf•iyey i te ~k i l
R EIS - Efendim, ·istiza:h _ka!bul edi lmi~tir. eden on sekiz zatrn, birisi de ~imdi okudugum Erzu -
So nra yine Erzurum Mebusu Salih efenclinin b ir rum Mebu su Sa li h efendin in ta kr irid ir. Bunl a rr lev-
takriri vard1r, ger~i celsei hafiyeye a i1t degild'ir Faka~ hit edel im .
mlih im bir meseleye da irdir. Okunsun da Heyeti ali-
TUNAU HiLMl BEY (Bo lu) - Bendeniz in de
n iz a rzu ederse istlz.aha k·albedeniz.
mecruh gazilere arit evvelden beri b ir ta kr ir im var.
SALAHADDIN BEY (Mersin) - Reis bey; is- REtS - Efendim bu Mlida faa i M ill iye Veka le -
timh vek iHn huzu11i!e mi kabul Oci'ildi? .. tine a-it Tunalt Hilmi Beyi n •t a krirleri var ise de diger
R•EIS - Hay1r efendim, mlisaade buyurunaz, is- rufekasmm da esas •istiz3Jh takrirleni oldugundan , is-
t izah ka,bul edilmi~ ~ ir . Efendlim talkririn serlevhasm - tiza:h mevzuu bah is olunoa ualler o nun tah't1 tesirin -
da «Z irde muharrer mevadm ist izahmm ka'bu!Unu dedir. Hepsin i tevih•it edelim , mua yyen bir gunde umu-
tekltf eder im » den•ilmektedir. Ya•ni bu da bir ist-izab mi bir mliza'k•erede isvi.za.h sah ipleri istizahl·anm , sua!
ta kriridir. sahipl·eri suatlerini irad •e debil·irler:
Efendim , ~imdi yalntz gUn tayin1 meseles i kali -
( I ) 71 nci Birleiim zaptz bulunamadzgzndan zaptz yor.
sabtk hulasast yoktur. M. Nuri Onver. BtR MBBUS Reis Bey buglin tayin ediniz.

-444-
 t : 124 8 . 1l
RELS - Efendim: gun tayill'i meselesi; Miida-
iaai Milliye Vekili Pa ~a Hazretleri burada bulunsa-
lardt kendilerine tcbligatt yapttktan :>onra Meclisi
Aliniz istedigi gUnde izahata karar verirdiniz. Yalt-
na bir tehir iij:in talep hakkt va rdtr. Yan i karar tek-
,,fj kati de~ild ir. Vekll de burada yoktur, bir ik>i gUn
1 ha bekl iyeLim. GUn tayini hu usunda tensip buyu-
rursa ntz tebligat tmtzt makama ~imdiden yapalun .
F~kat gun ta yin> inde bir kas; gUn daha beki'iyelim.
MUSTAFA KEMAL BEY (Ertugrul) - Refet
Pa~ Hazretleri gelmi~lerdlir . umartesi gUnleri is;-
r;mada kendileri gelsin, cevap ver in.
3. - SUALLER VE CEVAPLAR
I. - E.rki~·ehir'in hini tahliyesinde terk edilen Ji-
mt'ndifer. altlt V£· PC/avat hakkmda a/ta Ve kilinden
ual takriri.
REiS - Eski ehir•in ta'hliyesinde dU~mana terk-
-=- ·1 n ~imendifer levaztmmdan bah~ediJiyor. okun-
. m takri rde. Arzu ederseniz celsei aleniye yapanz;
T riri okutuyorum.
Btiyli'k Millet M ecli i R iya et i Celilesine
29 Te~rinisani 1337
29 Temmuz 1337 tarihti Makamt Riya etten a-
t.a Vekale~ine muhavvel sual takririm cevaptan
mU tagni addedilmekle tek•ranna mecburiyet ha tl ol-
mu~tur. Soyleki: Eski~eh.irin tahliyei mUe ifesi hen -
.;Jammda • afia Vekaletine merbut ~im<!ndiferler ida-
re i tarafmdan va ki terahi veya kasd'i mu~ir harek;H
dolayisile Eski ehirde b i lil~izam mel'un dU~mana 3 lo-
omotif, 60 vagon. 12 ton ag. 50 b:n liraltk oduA.
·olayhkl nakli kabil iki fabrikan •n i~ le tm e makine i,
1 alyadan son zamanda mUbayaa edilmi~ olan .Yllzbin
hraltk veya biraz noksan krrtasiye, ~imendiferlere ait
bilumum evrakt matbua. hatta kasa ve hesabatt umu -
miye defat iri Anbarlar dolu u zehaJir, bir ha taha-
nenin kamilen ewasr, pek ~ok eczay1 tibbiye, Avu tur-
ra t~basmdan iki ktymeteli mUhendis, _Eslci~ehir hat-
tmda mllstahdem kuvvayt umum iyeye vaktr ana tn
gayri mUslimden bulunan bilumum makin i t, ~ef~tiren
~e~' tasyon. muhabere memurlan e hat komiserli-
gine emaneten mevdu gayet ktymettar ve IUks sofra
takrmt btraktlmt~ ve bazt ~eyler de iht'las edilmi~tir .
Herkesin malumudur ki Eski~ehirin tahliyesine
13 Temmuz 1337 de ba~lanmt 19 Temmuz 1337 de
hitam veritmi~tir. Bu hes ba gore Eski~ehirin tahliye-
i yedi gUn, yani I 68 saat devam etmi~t i r. Ve yine ve-
saiki re:;miye il:: abittir ki Eski ehirde 13 lokomotif,
-445-
! 1337 C:1
REtS - Efendim, tebliga!tmtzt yapaltm. Uzarsa
Meclisi AJoiniz iS'tedigi gUn istizaha ij:ekebilir. Efen-
dim bu mesele biai.
afta Vekaletinden bi r sua! takriri vardtr. Eski-
~ehirin hin:i tahliyesinde terkedilen levazrmat ha·!<-
kmda. GeJVi bu sua! hafi eel eye terkeditm ·i~ bir tak-
rir degilctir. Fakat mUhim bi.r ~eydir, onun i9in aleni
celsede okunmadan yalnrz tebhg ettik, faiJcat mtide-
racatr olduk9a muhimdir. Arzu •ederseniz aleni cel-
seye brrakaltm. Takd[r Meclisi Alinize aittir. (Hayt r
hafi celsede sesleri)
550 kadar a~tk, kapalt vagon ve slirM katannt temin
edecek her ~ey mevcut idi. Bu vesaiti nakliyenin ms-
fma asker vaziyed etmi~ olsa dani msft doigerile vazi-
fedaran vazifelerini yapmt~ ve yapttnlhlt~ olsa idi ~u
168 saat zarfmda 250 vagonla Ankaraya i k iyUz. Po-
latltya yuz otuz !<Jilometre yakm olan Eski~ehird:: du~­
mana hi~ bir ~ey terkedilmemi~ olurdu . Ve belki Es-
ki~ehir tUccaranile ekenesin•in ewayt beytiyeleri da-
hi kurtanlmlij bulunurdu. Maalesef Eski~hirde her
~ey terkedilmi~ ve yalntz iki vagon rum fa!ti~esi An -
karaya nakl-edilmi~tir . Bunu kim e mkar edemez , bir
cUrmii m~buttur. CUmlemizin e eflerle malumumuz
bulunan bu fenaltklann, cinayetterin mlirtekip!eri
hakkmda ne gibi bir takibatt kanuniye Nafia Vekale-
tince yaprlmt~ ise IUtfen Heyeti Umumiyeyi tenvir
buyurmalan hususunda suaJ ta.kririmin tekrar afia
Vekiiletine havalesini tekl if eylerim.
Erzurum M ebusu
Mehmet Sal ih
RAUF BEY ( AFiA VBKILi) - Efendiler, Er-
zurum Mebusu ar'kada~tm1z Salih Efendi tarafmdan
~imdi aynen okunan bu mealde afiia Vekaleteiniz-
den bir sual takrini var. Sua! takririni aldtgtm andan
huzurunuza geldigim ~u ana kadar icra ettigim tah-
kikatm hulasasmt Meclisi Alil'l'ize arz edecegirn. Ve
Mecli i Alinizin bu k-adar asabi olarak hukuku mil-
leti mUdafaa ~ttiginizden dolayt evveLtn te. ekkuratt-
mt arz edecegim.
REI - Efendim musaade buyurursantz bu ale-
ni celsede verilmi~ bir takrir olduguna gore hafi cel-
sede mllzakeresini ten ip buyuruyorsunuz degil mi?.
(Evet •ses.Ieri).
RAUF BEY (Devamla) - Efendim, arkada~t­
mtz Salih efendinin sua! ta:kriri iki ktsma aynlabilir.
 t : 124 8 !
•Birinci ktSnu EslU~ehJiri maalesef terki medburiyetin-
de orada btrakllan NafJ.a idaresin:in ~endiferler Mii-
dirlyeti umumiyesine <cit bir takun vesaiti hareke ve
miiteharrike levaZJmmdan bahis buyuruyorlar .. lk.in-
oi ktsm1 da tahliye ivin uzun ve miisait zaman oldugu
halde bunlar nic;:in terkedildi diye sual buyurdular.
Birinci ktstmda terki mevzuubahis olan makine
ve vagonlar: Efendiler bu baptaki tahkik.attmdan bu
ana kadar i tihsal ettigim malwnat Eski~hirde iir;: lo-
komotif 50-60 arasmda vagon terkedildigj anJa~tliyor.
Bu iic;: lokomotiften biri i gaz ,jJe muteharnik imi~.
Gaz deposunda gaz mevcut degilmi~. Su halde gazm
ademi vi.icudu ve gaz mevcut olsa da gaz hazinesi.nin
lokomotifin yanmda bulunmamast bu Jokomotifi ba~-
11 ba~tna hareket ettiremiyece'k bir halde bulunuyor-
mu~. (Gi.irultuler) Rioa ederim bitireyim. tekrar ha-
zmm cevap vermege. Digeri de tamirde imi~. uc;:iincii-
U de tamiri icra edilmi~. tecriibe edilmerrii~mi~. Bun-
Ian hep imi~ ile ifade ediyorum, kanaat1m1 oyliye-
cegim, ~imd'i. Efendiler, bu lokom'otifler orada imi~
imkiin ve zaman miisait olsa imi~ kendileri har::ket
etmem : ~olsa bi-fe, digerlerine bagJ.an1r, buraya · c;:ek i-
Jebilirdi . ve buraya getirilirdr.
Diger elli vagona gelince: Bunlarrn bazt ak am1
sakat ve baztlannm tekerleri sak.at ve tamire muh -
ta9 oldugu ve bu yiizden tahrik edilemedigi soylen i-
yor. Bunlarm bir ktsmt ve hepsi de belki bOyle ol:i-
bilir, tekerleksiz bir agonu hic;: bir makine stiri.ikle-
yip getiremez. Su halde bu lokomotif ve vagonlann
terk.edilmesin.in esbabt mucibesi otarak son ta.hrip-
t ireni han~ke t ett igi halde orada b1ralulan bir me-
murun ihaneti mevzuubahis oluyor. Orada Recep "i -
minde bir adam bunlan tahrip vazifesile tavzi f edil -
digi halde vazifes ini ifa etmiyorek dti~ma:n taraftna
fltihak edip ve bunlan tahrip etmeden dii~man eline
g~irdigi m~vzuubah.is oluyor. Bu adam elde degildir.
bu boyle de olabiLir. Veyahut bazt kusurda bulunan
memurinin kendi kusurlarm1 setri~in oradak-i bir ada-
rna da isnat vaki olabitir. Yarti Mecli~i Ali.ni.n istihda-
ft adalet gayesine muvahk bir ~ey vanlir. Bu tamik
ve tahk..ik edilmeli. Asil hakika~ meydana r;:•kanJma-
lid•r. Di.i~man el ine g~tigi btldirilen hir adama tek-
mil curmu atfetmek dogru degildir. Bu tahkik edil-
me! idir ve edilecektir.
Muhasebeye ait kasa deftel'lerile kasa mevcudu-
nun terke::!ildigini ba.na aynca Salih efendi _arkada-
~·m•z isma ettiler. Takrir haricinde olarak, bunu da
aynca tahkik ettim. Kasa defterleri gelmi~tir. Ka ada
mevcut ol·a nm bir ktsmt da yamk ola.ra.k altt bin lira-
ya kadar nakid de buraya nakledilmj~tir . Ancak mu-
-446-
11 . 1337 C:2
hasebata ait bir ~ok evrakt orada terkolunm~tur. ve
bu terkolunan evrakm sebebi terki tahliye i9Ln emir
ald1klan zaman bunlarm tahJ.iyesine liizum go teril-
med1igi tarzda tahriri bir cevap almaland1r. Bu nokta-
yt da nazan dikkatinize arzediyorum. Hula a 1n1 da
~ami!olarak tekrar edecegim .
Takr irde le az1m1 rhh iye mevzuubahi tir. Leva-
Zimt s1hhiyeden de yedi bin lira ktymetinde olan ec-
zayt tlbbiye evked ilmi ve orada bulunan ha rane aliit
ve edevat1 s1hhiyesi de buraya nakledilmi~t·ir. Ancak
ha tahanede mevcut ewa nakledilememi~tir . Bunun
da es-babm1 neticede arzedecegim. Dosyalar ve evrakt
saireler yaln1z mahrem dosyalarla muha ebeye ai·t
kontratolar kurtanlabilmi~tir.
H1ristiyan memurlar meselesine g Iince: Haki -
ka ten efendiler benim de bir ka~ giinliil~ aziyeti ted -
kikim nee tice i bugiin bize memurin an; mda c;:ok lii-
Zim olacak ve faka t sadakat1 mevzuubahis olam1yan
h:ri tiyanlar kalm1~llr. Ancak bu memurlann orada
ka.:ma ma sebep ab1k Miidiirii Umumj Halit Beyin
yalntz miisltiman memurlar Ankaraya hareket ede-
cektir. H1ristiyan memurlarm istedigi gibi hareket-
lerinde muhtard1r demelerinden tevelltit eetti&-i tahki -
kat raporlanndan anl 1li yo r. (Yalan ·es!eri) Evet bu
bOyle de olabilir. k i de varitt ir. Bun u te pit ede-
cek esash tahkikat degild ir.
MAZHAR BEY ( ydm ) - Diger memurlann
kimi ini zorla tirene b indirdikleri abitt ir, ihtiyare
birakilmaml~llr .
RAUF B Y (De aml.t) - Bu meyanda bir tak1m
ahlaks1z kadmlann tiren b:nd irilme i; zann.-!der em
Z l tl iilin iz de ta kd ir eder in iz ki tireni evk ve idare
eden daireye a it degild ir. s :mendifer idarei umumi ye-
in.in zab1tai ahlak iye te~ ki liilt y ktur. 0 hal de mu -
vaf•k ta goriirsen iz zanneder im afia ya taalluku
yoktur.
SULEYMA IRRl B Y (Yozg:~.t) - Getiren -
ler Kayseri ye de got urdiiler.
R UF BEY (Devamla) - Su halde mi.ina ip go-
n.irsiiniiz ki bunlar afia Vekiilerinden uaJ edilecek
hir keyfiyet degildir.
BiR MEB Rei bey sua! midir. i tizah m1-
du·?
R.6iS- Sualdir efendim.
RAUF BEY (Devamla) - Simdi efendim bu nii-
beca ve bir ktsmt da hakikat olan pek dim ~kiili Sa -
lib efendi arkad~tmtzm sua! takrirlerindc ifade bu-
yurdu'klan gibi ek iz gun miiddet zarfmda ceryan et-
mem i ~tir.
 I : 124 8 !
Bu gi.ine 'kadar elde ettigim vesaiki resmiyeye isti-
naden a rzediyorum ki E sk.i~ehitin tahliyesi i~in Si-
mendiferler mi.idiriyetl Umumiye&inln elindeki za -
ma n, k.ablezzeval saat onu yi t'llli g~eden lbadez:revaJ
dorde kadard1r. Zannederim b~ bufi:uk saa,t kadar
bi r miiddet'tir. Bu miiddet 1:arfmda, y.i ne ta!hr.i.k.a'tima
mi.isten!den arzed.iyorum ki, Ankaraya yedi tiren tah-
-rik ·edi·lmi~tir. Ta.k.rir1erinde bahis buyurula.J1 ve l.tal-
yadan mii'bayaa ed.ild.igi soylenen levaztmdan da
zannediyorum, yirmi .v agonu mi.iteca..viz e~ya buraya
:wked.i•lmi~cir. Bu e~ya buradadtr, Fa.ka t cinsi, mik-
tan mefi:hul olan vago.n:lardan !Ylkanhyor, tespit edili-
_·or. Ancak zayiat m1ktarile kurtanlan mtktar o zaman
tebeyyiin ve tahakkuk edecektir. Bugiin kati soyli-
~·ec ek bir ~ey yoktur. <;iinkii Sakarya mubarebesinin
araya girmesi bu mo aili tehir etmi~ir ve i~e gey ba~­
lanmt~tir, bir mi.iddet evvel b~lannH~hr. 4te neticei
tahk:ikatta arzu buyurulu yorsa Medisi Aliye arz ede-
;m_ Su haJde Eski~eh.ir.in tahliye-j mUdd lli olan be~
· u~uk saatllk bir miiddet za.rfrnda benim bugiinkii
-nalumattmla takdinim, E ki§ehirdeki fabrikalan so-
JP buraya nakletmek Eski~rdeki bin b~yiiz ton,
-.e tahmin buyurulsa , odunu buraya getirmek imkaru
hm az. Birde (I 500) •ton d (150) ton da olsa tah-
• ·e emri olmadan buraya tahrik ve sevkedecek her
memur bihakkm hiyaneti vataniye ciirmiiyle itham
edi lebi1ir. Vesaiti muharriye orada bulunduk~a ve
dunlann mfktan ne olur a olsun , behemmehal on-
no orada bulunmast icabederdi. Buraya naklede-
ezlerdi. Mamafih Nafia Vekiliniz bu ma1urnalt kafi
g·· rmuyor. Garp Cephesi Kumandant Pa~a Hazretle-
r.ni n de muracaatt vaktast iizerine bir taraftan Mu-
dafaa.i Mi!il'iye Veka!e~i devam ediyor, bir taraftan da
en de tahkikattma devam edeeegim. Ancak bizim tah-
tkattmJzda miiracaat etemek mecburi yet<inde bulun-
ugumuz memurlarm bir k1srru Konyaya grtmi~ler-
cLr. Bu tahki:kat klsmen de Konyada yaptlacakittr. Bir
zaman uza,.yabilecek, fakat em in olabilir irriz kU bu
tahkikatm neteice inde fa<iller ve kasttlar var.sa rney-
dana 91kartlacakttr ve btln1ar bu milletin gosterrn:i~ ol-
dugu itimad1 suiistimal etme'kle tecziye ed.iJecek-
tir. Bunu vade bilen !Uzum gormiiyorum Bu bel1lim
vazifei clniye ve milliyemdir. (Bt11avo sesleri) Aynca
da si.zlin bana revcti ettiginiz vekal.etlin Vallifei aS'hlye-
indencJ.ir efend.im. Ba~kaoa bir suallerin•iz varsa arz
ederillll.
SALIH EFENDl (Erzurum) - Giirnu§ evani me-
selesi, sofra tJakum mesel-esi .kraldt Rauf Beyefendi ..
RAUF BEY (Devamla) - Efend.im giirn~ ta.ktm -
lan iha<kkmch mi.1s'bet veya menfi cevap verecek bu-
-447-
11 . 1337 C:1
rada bir memur bulamadtm. Malumu alilen4Uz Mii-
diirii Umumi sabtk Halit Bey bu glin cephej harpte
bir vazife ile me~guldur. Bu hususu da tespit ed iyo-
rum. tah:kikata <ievam edecegim. ve neticesini arzu
buyurdugunuz derecede izah edecegim.
RElS - Efendim Vekili sablk Orner Liitfi Bey
bu meseJ.e kendj zamamna ait oldugu i9in soz i tiyor-
lar. Fakat bilrnem We defa vak·i ob.n bir mesele oldu-
gu Jyin bendeniz reyinize arz edecegim. Eger suali ma-
tkam namma telakki buyurursan1z zalen veki1 bey iza-
hat verdi.
SALIH EFE Dl (Erzurum) - Hay1r efendim.
Bendeniz izah edecegim.
RBtS- Sual ve cevaba a it..
SALlH EF NDI (Erzurum) - Yok efendim,
sual cevab:1. ait olmaz. Usulii miizakere yoktur.
OSMA BEY (Uizistan) - Tekl ifiniz vard1r. Ri-
yasete bir daha usulli miizakere y ktu r diyorsunuz?
SALJ H EFENDI (Erzu rum) - Efend.im ben im
sualirn'd eki e~has kendi , MLidafaai 1illiye Vekaleti ni
i~ gal eden zevat. Bu meselede tutmtyorum. Yalntz:
bunlart ~u meselede tutuyorum k i; bunJar iizerinde
'tamiki mes-ai yapman11~lardtr. yapm alan icabederdi.
Bu bir clit;iirndi.ir, ihanettir. Her kesin gozii oniinde
yap1lrru~ bir me eled ir ve ben bu meselede kendile-
rin1 mesul tutuyorum. Yok s bil.fiil em ir vermi~ir
yapmaymtz, etmeyin iz d iye, demi yorum . Fakat sual-
ler ~ok noksand1r. Cevaplarm hi~ ona taalluku yok-
tur,
MUSTAFA KEMAL BEY (Ertugrul) - Cevap-
lar no.Ksandtr.
SALfH EFE Dl (Devamla) - uallerim de rtOk-
sandtr, fakat cevaplarda hifi: ona tevafuk edecek bir
mesele degildir. Bu me ele Orner Llitfi Beyin mezun
bulundugu bir zamane tesadUf etmi~ti . Fakal gelir
gelmez bu me eleye vaziyed etme i laztm gel•irdi,
yapmad.i. Bervefi:hi pe§in bunun canlt !iRhitleri Heye-
'ti Aliyenizdir, ki hepiniz bilirsiniz. Altt gi.in miitema-
diye Eslci~ehir tahliye ediliyor diye caytr, cay1r bu-
raya haber ediliyordu ve bu me elenin ~ahidj sizsiniz.
YAHYA GALIP BEY (K1r~ehir) - Heplmiz
gordiik, j~.
SALIH EFENDi (Devamla) - Bu gibi cinayetler
bizde fukaranm ba.~mad1r. Fakat; Ordu Ku:m.andam
da asrnak, Natia Vek.ili de asma'k hatta bir ka~ Me-
bus ta asmak ~cabeder ki ~~~ mem1ekette adalet tees-
siis etsin. <<Senden lb~lamal1 esleri' Benden ba~la­
ymLZ. Rica ederlm efendiler, o kagm arabalart ile
nak1iy.at yapan kadmlann gozleri doluyor. Yan·i bu
 t : 124
meseleyi elemle dinJ.iyelim, gillerek dinlemiyeUm.
Eger kalbinizde bir parya elem du yuyorsamz bunu
agltyarak .dinliyelim. Eskl!iehir be~ giinde tahliye ed il -
mi~tir_ ve siz bunun ~a hidisiniz. Yan.j resmen on be5
dakika ir,:erisinde tahNye emri verilmi~tir ve tahliye
yapuma~ar; diye uale varit olan oevap. Bu merud-
dur. Esikti~ehirin ·tahhyesi .esnasmda lokomotif vesaire
btrablma~. Bunlar da muhtaca tamir vesaire idi. Muh-
taca tam ir degild1 , tamirden r,:Ikma~ ve hazardt ve Re-
cep nammda !Jir h a·ine emreHiler ki teshin et. On
d akika bu vagonu te~h i n etrirecegim ve tahrik ettire-
cegim dedi. Halbuki vazifcdaranm bunun b~mda bu-
lunmasJ icabederdi. Recep den.ilen herif burada bir
ambar memuru idi . A·sal memur vazJifesin•i yapmaylp-
ta Recebe tah mi·l etmesi ve bu cUrmU de o na atfetme-
sil1'i siz takdir buyurunuz, ki ne demekJtir?.
Su Recebi de size arz e deyim . Eski~ehilrin suku -
1undan iki -ay evvel Recep nammda , birinci defa ker~
haneci, ik•inci defa do]andtiJCI , lir,:Unci.i defa . hlrSIZ ,
dordi.incU defa ~una buna boyle ya pan, oglan ve er-
kek getiren bir teres k i..
BIR MEBUS BEY- Efendi Hazret1eri , bir parr;a
nezahet.
SALIH EFENDI (Devamla) - Burada nezahet
dmaz, celsei ha~iyede . Efendiler, bu adam •iki ay ev-
vel amba rdan e~ya sirkat et ~igi nden , iki ay evvel alt-
ffil ~, be~kalem e~ya sirkat etliginden dolaya azledil-
mi~ ve ar,:aga r,:Jkanlmi!i ve mahkemeye ve rifm i~ ve iki
ay ~urada burada do!a~tmldtktan sonra bu adam yi-
ne memuriyeti ne iade edi!mj~ti r. ' Esbabt iade ne gibi
b ir mel'anet o ldugunu siz takdir hu yuru rsunuz.
MAZHAR BEY (Ayd m) - Barz1 memurl ar tara-
fmdan mUdU riyeti Umumiyeye ha in oldugu da bildi -
rilmi~tir.
SALiH EFENDi (Devaml a) - Beyefendi Haz-
retleri , diyorlar k i Es~i~ehirde §imendifer memurlan
onbe~ dakika evv-el tahli yesi ir;in emir alma~l·ar. Bir
klSlm evrak barakma~lardtr. Fa'k.at mahrem ~.l n evrakt
gizlemi~ler. Halbuki Eski~ehirde evraka matbuanm
ma<hrem olanlan J<.almt~tar. Yani .tahrik edilen trenler
~e falan alay. falan ftrka mevcudu neden ibarettir?
Sonna boyle kontratlara clai r evrak kalsa da ehem -
miyeti yoktur. Astl mesele buradadtr ki can alacak ,
kuvaya devleti temin edecck ~eyler kiigtt Uzerinde ra-
por halinde kiigtHar kalmt!!tl r. Bunu cia burada ibraz
edem;em .
Sonr;i tleyefendiler; Maalm a:hcubiye arzediyo-
rum k>i iki vagon oruspu getirildi. Ben uta<myorum ,
9ilnkri b~zim gayemiz, azametimiz ve vicdantmlz buna
-448-
8 . 12 . 1337 C:2
muhalif.tir. E5ki~eh i r kadmlan ~i mendifer istasyonu-
na gel d!. H i.i ngiir hlingUr agladllar, r ica ettiler, stzla·
d1lar, bunla r redded iltli . Bililtrizam iki danfc' mun'ta -
zam vagonl a Rum orosp usu getirilcii
Bl R M EBUS BEY - K ays ·, iye bile gotUrU·IdU .
SALiH EFENDl (Dev ,n la) - MUsaade buyuru -
nuz, buraya geldi k • •, :,o nra K·ayser.iye de gider, Er-
zuruma da daya !f. Sonra bak1 n1z Yeni~thirli magdur.
ham JyetlJ t: .me.t Efendi nammtla bir adam Kuva -
be~
Yl M ill iyeye bir 91k hiz m et etm'i~ bir •a·d am ewasma
gePiriyor ve diy or ki on yedi bin lirahk e~yayt tica -
r iyem va rdt r, ne isterseniz vereyim , bunu tahmil edi -
niz. Cevaben deniyor ki ; yeri1_11 iz yok. Son olarak
yalvanyor k i yedi bin liras 1 H UkUmete oJs un cliyo r yi-
ne almJyorla r.
Sonra vagon m eselesin e gelince: Ben bugun fe n
adam1 degil !m. Fakat bunu da siz takdir v e mlid ri-k -
iniz. E ki~c:1 irden bur·aya 200 kilometrel ik b ir yo!.
Sekiz yi.iz tane vagonu orada nir; in turtu lar? Eger mU-
d ur U umumi bir fen ve ida re adamt olsaydt bunlan
K onyaya go ntl erme i icabederdi. Ncden buraya ge-
tirdi?. Sonra orad1 o dun terketti.
EM i BEY (Bursa) - ·ak li icabetmiyormu5.
SALiH EFE Dl (Devaml:l) -- 1 akli icabetmi·
yormu~ ..
Em in Beycfend i ·jz daima vekilleri tutarsJ -
niZ. Rauf Beyefendi ded iler ki ellibin Jj rahk odun
emir verilmedikr;e nakledilmez, ge!emezdi. akli ka-
bil degildir. Efendiler dUn g.;;lemez e kendi lerini n ir;i n
unutmadtia r da odu nu b1rak m ayt unuttular? Beye-
fendiler. rahmeten lil-a! •m in ola nl:mn vUcudu mukad -
de3let in i yU kledi, buraya ge ti rdi ler. Be~ okka gaz ile
bir k ipriti odun i~i n unuttular. Fakat ke ndilerini
unutm aullar; geli rd iler. IJu acaba kab ul edilecek bir
mesele midir? Vekaletlerden tem enrl!i ett igim birme·
~ le varsa bu nda bir hmzJr.Jtk m evcut, bunu inkar
edecek kimse yo ktur. Vek ili sabtk, vek.ili Jahik bu
meseleyi tamik ets in. Memleketin milletin ~erefi na-
mma ik<i tane adama salland Jrstnlar. Yani mlidi.iri
umumisinde de kabahat vardtr, muhasebesinde de
·kabahat vardtr, sairede de kabahat vardJr. Bu bir cU-
rUmdUr. Ben bu kadar arzediyorum . M Utebakisini si-
zin hamiyetinize b1raktyorum, istedigin·izi yap mtz.
RE IS - Efend im, sua! kts-ma bitmj§tir, sua! kJs-
mmd an bir ~ey kalmad1. Bundan sonra Meclisi Ali-
n iz icrai vaz;ifesinden dolayt umumi bir mi.iza:kere ar,:-
mak isterse ayn bir meseled~r. Sua! k1sm1 nizamna-
memiz mucib-ince hali.:di!mi~~ir. Bundan sonra Mec-
1isi a~inin tekrar mi.izakere edip etemiyecegi kendi
meselesi<lir.
 t : 124 8 ; 12 . 133',
OSMAN BEY (Laz.istan) - U u!U miizakere
hakkm:la arzedecegim. Rauf Beyefendi ki.irsiiden iza-
lut buyurdular ve dediler ki; bu zamam vekaletime
ait btr m~sele de~iJdir, fakat vaz1yed etm i~imdir ve
rahkikat yapacag1m. Desteres oldugum malumat bun-
dan ibarettir ve bundan sonra tahkika devam edecek-
ir. ve mesulleri sorulacakt1r. Konyada da adam var-
dtr. Orduda da adam vard1r. Esk<i miidi.ir de cephe-
de bulunuyor. Bugi.in oradan da soracakttr. Yani ade-
ta ken:di vazifei m ill iyesi oldugunu b·ize beyan buyur-
dular. Su halde netice te'beyyiin ettigi halde as1lmast
icabeden adam varsa, ben ~ahs1m itibarile ve Mec-
isi aJ.inizin de kana atl oyle b'ir adarru asttrmakta zer-
re kadar tereddi.id etmiyecegine kan i:m. Miizakere-
nin devamt dogru degildir ve mesele kapanmt~ttr
be nee.
t!USEYJN AV 1 BEY (Erzurum) - Efendim.
1l:a efendi biraderimiz mu·ttali oldugu bir takm1
sui i timalat ve yo! uzlu'klan afia Vekiline zamani-
l~ i!di·rdi Bu suale imdi ye kad ;J.r ce ap verilemedi.
Burada aramlaoak bir nokta var. Acaba Orner Liit-
: bey ~imdiye kadar bir tahkikat yaptl m1 yapmadt-
;"'lt? Sualin merkezi ikJeti buradadtr. Simdiye kadar
1 i in yap1hnad1? Rauf beyefendi i e vaziyed ettik-
•en sonra yani tahkikat yaptyorlar. Tahki kaJt devam
edirrciye kadar bunun hakkmda bugiin Orner Ltit-
ft beye suaJ tevr-:cilh etmez.
OMER LUTFi BEY (Amaya) - Eder, ben ka-
ul ediyorum .
I{(JSEYIN AV i BEY (D evamla) - Z:~t1 al ile-
r ' nin vekalet s1f~tile mesuliyetleri vard 1r. Bundan do-
layJ esasen mevzuub:~hs deg:J . iinkii Vekil degiller-
d i. Mesul_iye:i cezaiyede diger tahkikat esnasmda ~~-
arsa; k·i burada da te :~ mi.ih var ve yahut taks ir var;
o vakil Orner Liitfi beye soz ver!lir. Y..thut mahke-
meye s.tWkolunur. Bugiln bilmem me ele bitmi~bir .
Tahkika devam etmektedir. Tahk.ikatm no'ksan kt-
mma mu tta·l·i olursak gerek soahi'bi ve gerek bizler
her zaman vekil beyden sorabiliriz. Bugiln muttali
ofdugumuz hususta hakkmda vektil bey tahbkatma
devam etmesi i<;:i n mi.izakereyi kafi gorelim. (Mi.iza-
kere kiifi sesleri)
·O MER LUTFI BEY (Am:~ ya) - Suale cevabm
niyin teehhi.ir ettig ini mtisaacte buyuru'lmaz m1 Mec-
·lise arzedeyim?; (lfaytr sesleri) izah edeyim.
REIS - Efendim , bu sua! meselesile alakadar
olmamak iizere ...
OMER LUTFI DEY (De-vamla) - Bir arkada-
~tmtz kendi zamamna ait bir me ele hakkmda Mecli-
-449-
C:1
se izahat kabilinden olm~k ilzere... (Liizum yok ses-
leri)
DURAK BEY (Erzurum) - Efendim, siz bir ~ey
soylecfiniz. MecJoisi iHi isterse mtizakere ederiz buyur-
dunuz. Benden,iz de usulti mi.izakereye ait soz soyJ,i-
yecegim. Usulti milzakereye ait oz istiyorum, ver-
m iyorsunuz.
RBtS - Simd<i ya1ntz bu mesel•e ye alakadar malu ·
mat kabi't inden Meotise izahat verecekler, yani mese-
le tenevvi.ir etmek i9in. Eger Meclisi ali arzu etmiyor-
sa re)'lill'ize VJZ edeyim.
MUSTAFA DURAK BEY (Erzurum) - Siz bu-
yurdunuz ki miizakere aymak isbiyorsunuz. Onun j9in
b!z de diyoruz k'i usulti rniizakereye dair soziimiiz
var soytiyecegiz.
OMER LUTFi BEY (Amasya) - Efendiler. Sa-
lih . Efendinin bu sua•! verakasmt aldJg1m zaman ben-
·deniz buraya geldim . Bu suale cevap -..ermek iizere.
0 vak.it makam1 riya eti i~gaJ eden Adnan Beyefen-
diye milracaai ettim. haztrlanmt~ idim. Vakit bula-
madJiar. Ba§ka mesele vardt, tehir ettim Sonra Sa·
l·ih Bey Kayseriye gitti. Uzun mi.iddet orada kald1.
S~H h bey orada iken bendeniz cevap versem tabii su-
a! saktt olurdu. Fakat bendeniz s;rbret~im. Sua4i iskata
hakktm vardt, ceyap vermedim ta nihayete kadar.
Sonra ben im istifam vukubuldu. Zannederim ertesi
gi.in· SaJih Efendiy.i burada gordtim, ge!di . Cevap ve-
remezdim hittabi. Senin bir sua'l,in vardtr, ~imdiye ka-
Jar gelmemi tin, ~imdi geldin, ben ~imdi sana cevap
verecek vaziyeti siya iyede degilim . Mamafih sana
hususi olarak cevap vereyim dedim . Orada ek:iz on
ki~in< in beyninde ben de beyefendinin ta'krirlerinde
buyurduklan ~eylere cevap verdim. Yani sebebi teeh-
hi.ir b:~na birinci milracaattmda Ri y;asetin soz verme-
ge vakit bulamamas1 ve sonra Sal·ih Bey'in Kayseriye
giderek ta istif.ama kadar gelmemi~ olmas1 .
LUTFt BEY ('Malatya) - Tahkikata giri~tiniz
mi?
OMER LUTFI BEY (Devamla~ - Ha; ~imgi
tah•kikat meselesine gelelim . Bendeniz Esk·i~ehirin su-
kutu ola:n on dokuz: giin'i.i ve on d'okuz gtiniln'den da-
ha b_ir hafta evvel buraJara geldim . On dokuzuncu
gilnii ya <::orum veya Sun:gurluda bulunuyordum. fs-
t:~.syona geldigim zaman Esk:i~eh 1 irin suku'tunu haber
atd1m. Binaenaleyh~ Esk'i~ehirin sukutu halinde ya-
prlmasJ lii.ztm gelen tedabire da,ir kendim ta-
limat verenlerden degilim . 0 muharebede talirna,t ver-
mi~ degilim . Fakat I ve 2 nci lnonii muharebelerinde
verdigim talimat vardt orada. Yani beoim talimattmt
 t: 124 8 . 12 • 1337
ktyas edebilirlerdi. 0 talimatla benim yerimi vekale·
ten i§gal eden arkada§tm bilmiyorum talimat verdi,
vermedi. Onu kendileri ~ey ederler. ,Simdi bu vaka ol-
mu~. Ordu ~ ile mub abere edildi. Ordu tahkika.t yapll-
ma k ir;:in miidiri umumi olan HaM Beye emir veri-
yorlar. Aynt zamanda hat komiseri olan Halit Bey bu
emri almt~, geldi bana dedi ki: Efendim, bu mesele
ir;:in ordu beni tahkikata memur ediyor. Halbuki ben
bu idarenin mUdUrliyLim. Benim de naznun olmakll-
gJm Hlz1m geliyor. Bu tahkika~t1 ya pam,yacagtm, onun
~i~in siz yapm dedi .
BiR MEBUS - 0 bah in mevzuu esasen Halit
Beydir.
OMER LUTFj BEY (D evamla) - Mlisaade bu-
yurun efendim. zaten Hal.it Bey; bu i~te benim de ka-
bahatim varsa tahkikatt ben yapm tyay1m, dedi . Bu -
nun Uzerine bendeniz vasi tahkikata liizurrr gordiim:
Erkii nt Harbiyei Umumiyeye. Mlldafaai Milliye ve-
kiiletine birer tezkere y_azdt m , dedim ki : Bu mesele
miihimdir. Ya:Imz Nafia Vekaletini.n adamlarile bunu
ttahkik etmek istem.iyoru m . Erkiin t Harb iyeden ve
M Udafaai M illiyeden laztm gel en zevatl tayin edin,
ben de atiadan bir kac;: k.i~i tayin edecegiiTI , bu muh-
~eli~t heyetle tahkikat yapaltm . Bu heyet t~ ek.k.Lll etti.
Bir kac;: gli.n devam eden bir tahkikat yaptllar. Tah-
k ik•atm bir sureti Erkant Harbiyeye, bir surebi Mi.ida-
faai Milliy~ye verilcl:i. Bir sureti de orduya gitti . Za-
ten esnayt tah.liyede §imendifer istasyonu ~imendifer
idaresinin elinde degildi. ~imendifer taburu Erkiint
Harbiyei Umumiyeye aittir. Bu tahkikat evrakt elyevm
beyefendinin dosyalannda vard1r. Zannederimki be-
yefendi okumu~iardtr, mUtaHia buyurmu~ardtr. llcin-
ci defa ~imdi yaptJklan tahkikat zannederim ktsmen
o zaman yapilrru~ttr.
Terk olunan e~yaya geHnce; buyurduk.lan gibi
orada eUi bin lirailk odun yo k'tu. <;ilnki biitiin ~i­
mendiferleri.n blitli.n hatlan lizerinde bir ayda yakt-
b:n odunun ktymeti bile elli biu liradan a§agtdlr. Fa-
krut o zaman yedi yliz ton odun vard1. Yedi tren yola
c;:tkannak ir;i.n bir ha)l'li yal<ttktan sonra bin be~ yilz li-
raltk odun btra'kttk ded iler bana ve ben bundan o ka-
dar mahzun olmadun. i.iriki odunsuz kaltpta mak.ine-
Jerin hepsi orada kalaydt o vakit daha fena olur.<fu
ve daha mliteesir olurdum .
Sonra ktrtasiye, ltalyadan gelen iki yliz elli b-in lli-
ralJk e§ya katm15ttr deniliyor. Bu mllbala~a!tdtr efen-
ctim . (Ha1bu.ki butUn yekun altmt~ bin lira arasmda
idi, yekU n sipari~ler yLizbi n lira!Lk. idi ve bu e~ya va-
gonda idi , vagonla cer oldu geldi. Elli bin lirahk di-
-450-
C:2
yorlar, blitli.n sipari~ edilen malzeme yedi bin Urahl.-
tlr.) (I) buraya gelmi~tir. Ds: vagon i<;oinde h ~ili du-
ruyor. Kalmt~ ise pek c~ bir ~ey kalmt~ttr.
Sonra Recep on be~ -dakikada m.1kineyi teshin ede-
rim demi~. Bunl!n soziine .ina. t..l !ilarsa, hakikaten
•inanmt~larsa ipini ben yel<enm . Bir makinant.n tstn-
mast icrin Us: saat la.7' dt r. On be§ dakikada tsttmm
diyen bir adama h : bir iimir, onunla mli~terek ol-
mu~sa bile, 'inanamaz.
Recebin mes~lesine gelince; Recebin ismini, res-
min'i zaten tantmam. <;un'k:i ismini , bu meseleden son-
ra duydum . <;Unki hie;: bir zaman Eski~ehir'dekli depo
~efini Nafia Vekili tayin etmez, mUdiri umumiye ait
bir meseledir.
SALIH EFE Di (Erzu rum) - Size ait degildir
bu mesele.
OMER LUTFi BEY (Devamla) - Yalntz ben
sordum ki tah.k.ikat esnasmda bu adam kirli bir adam-
mt~. Ni9in Eski~eh.irde bunu tayin ettiniz?. Dediler ki
bu adama isnat olunan htrstzhk'tt , mahkemede beraet
'kazanmt~t1r. ondan sonra tayin ettik.
SALIH EFENDl (Erzurum) - Ber<>et etmedi .
OMER LUTFj BEY (Devamla) - Sonra vagon-
lann bir ktsmt ne is;in Konyaya sevkedilmedi? Sekiz
yUz vagonun nic;:in Eski~ehirde kal1p Kon ya tara-
fma gitlnedigini Salih Efendi soruyor. Bu vagonlann
ne miktan Karahisann bu tarafmda ve ne mikt,a n Ka-
rahisarm o tarafmda bulunacagt Erkant Harbiyenin
tertibatt neticesidir. Yani Erkiint Har'biyei Umumiye
daima Karahisann §arkmda bu kadar vagon buluna-
cak, Cenubunda bu kadar bulunacak diye tezkereleri
vard1r. Beyefendi de dosyalann'da bulmu~ur . Siin i-
yen vagonlann tamir maballi Eski§ehir olmak mi.in a-
sebetife bozulmu~ ve muhtar;:t tamir olan makina ve
. vagonlar bittabi oraya gelir. Eski§eh•irde bunlan bt-
rakmayarak geriye atmak meselesi vardtr. Efen'd.i·l er,
vagonlart atmak is;in makas c;:ok yoktur. Eger o za-
man vagonlann .sekiz ylizi.inii birden , haydi yanst nak-
Uya.tta id.i, dort yilzlinii birden his; olmazsa ge.riye rutay-
dt..!ar. Vaktinden evvel geriye atmaga da imkiint
fenni yo'k,tu. Tah!i ye meselesini pek gj.izel buyurdu-
lar. Ordunun ver'digi emirde tahribalt yapmaym kaydt
vardt, istasyon tahrip edilmesin d·iye emir vardt. Ben-
deniiin ba~ka arzedecegim bir ~ey yok. Cevabm e
sualin esbaiH teehhUri.i de budur.
(I) Hatibin soy/edigi rakam/ar biribirini tutmu-
yor.
 t : 124 8 • 12 . 1337 C:2

SAL!H .EFEND! ~Erzurum) - Arkada§hk na- ' man<dam i. met Pa~a Hazretleri.IJJin Riyaseti Saniye-
mma b.ir §ey daha sorayun. D rini nammda bir ka:dma
sekiz on aydtr •in·~aaft . bedeli-nden be~ bin kuru~ bir pa-
ra veriJoiyor. Bu ne parastdtr ¥e bun'da!n malumattar
mtsmtz?
OMER LOTFi BI;:Y (Devamla) - Simai ola-
rak maluma'ttmt soy!iyeyim. Kadmm ismin1 bilmem.
Bagdat ha:ttt i n~aat §ir'ketinden lbir mlihendis; Fran-
stzlar tarafmdan gotiiri.illmfr~. faka.t kanst da. bu ta-
ra~ta kalmt~-- Bu miihen'disin kansmt; . Bagd<l!t ha'ttt-
mn in~aa:t miidiri o'la-n mosyo M ;wruk udat u -ua!hbi hi-
mayesin·e almt~. MaJVrukuda.tu'nun kendi hesa:bma
olmak Uzere bu kadrna para verdinnekte oldugunu
si maen biliyorum. Yani kasadan ve muhasdbeden de-
gil.
Mavrukudatu maa~mm dolit yi.iz liraswt ay beay
[erkeder ve 350 hrast k<CltrdJ . Bu i.i9 yi.iz elli Joira iyin- rebi vardtr. Onlar da mi.i-davelei efkar et ~im. Anca.k
en bu kadma para verdirmek:te oldugunu bana soy-
le mi~lerd;i . Bir de burada ~imendifet'd-e m iistah'dem,
beni m billdigim Avusturyalt t.Yir a na. bir •ktz vardtr.
M uhasebede ya!t~ll'lar.
RAU.f BEY (Nafia Vekili) (Sivas) - Efendim,
Salih efendi buyurdular ki, sekiz gUn tahliye devam
etti. IBunu hepimiz biliyoruz; be~ buyuk sa-at degil.
Vallah bendeniz 1burada degildlim. Sekiz giin mii
devam eHi, be~ buyuk saat mt devam ~Hi, bir '§ey di -
yemem . O rdunun em.ri buradadtr, kendilerine de hu-
usi suret1e soylemi~tim ve gostermi~fim .
.Oiyorlar lci: « 19 Temmuroa kablezzeval, (ogle-
den evvel.) on saat ve 35 dakikada; Garp Cephesi Ku -
ye ve Miidiriyeti Umumiyeye teb1igatmda:
M adde l. - Eski~eh irin ·tahJiiyesine miiba~eret ve
istasyon tah1iye olunaca:kttr. 1stasyonun tahribine ' ha-
cet yoktur.» diye emi-r buyuruyor.
~u hald e m li diriyeti Umumiye istasyonun tahliye-
ine ancak o dakik•adan itibaren ba~ltyabi lirdi . Ahali
gi•bi, hir ta k1m muhtacin ve endi ~e eden sair insan-
l•a r gibi. ,jstasyonu tabliye edemezdi. Bu hak ve sara-
hiyet, ben:im bildigim, Miidliriyeti Umu m iyede yok
idi. Ordl.i kumaudam bu emni gondermeden tahJ'iye
etmesi vatnna ihan·et deme:' ol.rb 'lfr:di . ve bu sa•lahi-
yeti kendli inde goremezdi. 6 mer LutN Beyefen,din'm
ifadelerinden a-nladtgtma gore, iithk ik ' yapt1 mamt~­
ttr gibi bir zan hast! olmu~. oyl u.:~ildi r efendim.
Tahkikata ba~lanmt~ttr. Mi.idaiiaai. Milliyede de su-
ifade biz:i lezat noktabra temas ediyo r ve bir-az da
bana ~ahsen bir k1stm diger tarafL h imaye ve siya-
net eder gibi bir fik-ir geldi . .(Bra:vo sesteri) Bunu ta-
mike mecbur oidum ve deva-m e'tti recegi.z. Ve arz etti-
gim gibi S.1lih efend inin buyurdugu v~htle mutlaka
.adam asma'< ic;in c;alt~mtyacagtz. Fakat her halde he-
pinizin ve hepimizin arzu ettigi ada!eti zah"ire ihrac;
edeceg iz. M iisebbibleri varsa tecziye edecegiz ve sui
zan alttnda kalanlar varsa tebrie edecegiz ve hakkmt
verecegiz.
'REI S - Efendim, mesele bitti . Aleni. celseye ge-
iJ-nesini kabul edeoler liitren eil'erini kaldtrsmlar.. Ale-
n'i eel e kabul cdilmi~~i r . Celsei hafiyeyi kapat1yorum.

....,..- -..ee>e-<t!!l!!!ll•----<···

-451 -
DEVRE: 1 CtLT: 2 tQI1MA: l

T. B. M. M.
Gizli Celse Zabitlari

12 Kanunuevvel 1337 (1921)

.....
Miinderecat
Sayfa
1. ~ ZAPTI SABIK HULASA'SI 454
2.- lSTlnAH 454
1 - Ordu levavmatma, 'vaziyeti harbiye
ve askeriye hakkmda :Erkfm1 'Harbiyei Umu-
miye R eisi Fevzi PCJiamn izaha/1. 454 :466

Cil't 15

lUi nc• 1nibt, 2 nci Celse

··--·-
 t : 126 12 ' 12 • 1337 C:2

YOZ YlRMl ALTf CI 1<;T1MA

llinci Celse

12 Kanunnevvel 1337 Pozartesi

REiS

KATiPLBR:

RElS - Celseti haf'iye ki.i}ad oluodu.

G e~eni91:imaa ait zapt1 sabtk hula a ., ar, okutuyorum.

J. - ZAPT£ SABIK HULASASJ

y(jz YiRMi DORDO CO i iKAT Bil5.hare Erzurum Mebusu Satih Efend•inin E k i,e-
h ir"in hir.i tahliyesinde terkedilmi~ olan §imenclif -
8 Kanunuevvcl 1337 Per embe
ma!zc.me ine dair Nafia Vekaletinden o lan sua! t - -
1Ki NC! OELSE r; r ine a6ia Vekili R auf .Bey tarafmdan ce\·ap i:_
o und<-tktan sonra celse.i celsei aleniyeye tahvil ed .I
Hasan Fehmi Beyefendinin taht1 I'iyasetlerinde-
Reis Kiiltip
ltJillnikad ordu levaZlmatma druir Mi.idafa<l'i Milliye-
H.asan F hmi Mu~
den vak•i olan miiteaddit sua! ve istizah takrirlet"i ka-
Mahmut Sait
bul olunara'k Vekaleti mi.i~ari.inileybaya tebligine ka-
REfS - Zaptr sab1k hLtlasasJru kabul edenk-
rar verildi.
Kabul olundu.

2.- JSTIZAH

1. - Ordu levaZ!malma, va;:iydi harbije ve ayke-
riye hakkmda Miidafaai Milliye Vek ;finden istizah.
REiS" - Efendim istizah tak ririni Fevni Pa§a Haz-
vetlePi cevaplayaca:klardJr. Buyurun efendim.
FEVZ[ PA$A (ERKANr HARBiY£1 UMUML
YE RElSl) - Bir kac;: gi.in evvel ordumuzun vaZJiye-
1!ine druir maiUmalt vermi tim. Bu maJOrnat netices~n­
de m el busrutm nok am yapt1g1m tetkika:f!Ja 30 bin kat
eVbisenin bir i'ki haftaya kadar !nebolu'ya ve bir ikll
•baftaya ka:dar da Antalya'ya italya'dan gelece'kti ve
bu suretle ordumuz •i lbas edilmi~ ola ak'tr. ,SUphesiz
'bu husuSt:ak"i taf ilat r Mlidafwai M iiJ.iye Vekili geld<i-
gi vakit soyliyece'ktir. Buglin benim soyliyecegirn
d'i.i}manm yaptrgr tedarikfilt ve faal'iyete daircLir. Ma-
IOmu al:in•iz efencllim, bizim istihbaratJmrz iiy Vekalet-
ten g'~)yor. Birinoisi, Hariciye, kendi matbualt ve •is-
'bh'bar<l!h vas11la iyle; ik<inoi ·;, Dab,iHye, memurlan.
'Efen'dim yalmz men'abi•i arz edecegim, . tafsila~a giri~­
miyecegim. Ald!gtn11Z isrihbaraltm bLrin i i Hariciye-
nlin mena'bi.i istihbariyesi ve m emurla rl' ikiinoisi Da-
hiRiyen!in mena!bi•i istibba[li.yesi ve memurran ve me-
Bu i{:timada Reis ve Katipler btdirlenememi~tir.
M. Onver
mur 1nt n~ah usasr, bunlann iyinde kuJJand1gtn11z r.:.
fi memurlar vardtr. Di.i ~ma n ordusunda, her orduc_
oldugu gibi , adamlarrmrz vardtr. Oralard'a bizim m;;:-
murinin harici nde bir memur'iyette bulunuyo·rlar. F--
kat blze h izmet ed'iyoJ•Iar. tng.ikiz ordusunda , ing t :
kararoahlannda 1'ngillizlere sadtk baz1 anastr, dog -·
dan - c!o gruya para il.e atma'lrnmr~ bazr e~has biz.-
m na.bii istibbariyemizdendirler. D a•ima birbirin'i b
berdar ederek'ten toplu olarak neticed'en biZii ha :::~
dar ederler. Bendenizin son ay zarfrnda du ~man t r:- ­
zm - Di.i$rn~nrmrz deyince Yunanltlardtr. Dli~mar: ::.
nmrz dersek: hep inii a nlt yabiliniz. - yapt1g1 i tif1Z2~;.
arz etmek isterim. Istanbul'dan gelen raporlara 0:12
ran (gazetelerin mi.itema'C:liyen sulhten babsetme: --:-
ve Gonaris'• in sulh meselesi ic;:in Avrupa'da dola ~-
ma... ) (okudu). Bu meyanda §Unu da arz edeyim. D-•
man te~k'ilatt harbiye yap1yo r. Yeni f1rka tilaxe i: ·=
d e~i l. i.ic;: tane mi.i takil ftrkasJ vardr. Bunlan da b --
le~tirere'k bir kolordu t~kil etri. Yunaolrlann ho--
ben ... (okudu) Yunan taarruzu icra edildigi zam:;.:.
J 68 000 J<.i~i i.di. Biitlin Anadolu'da bundan 50
za·)"iat vermi~~i. Bu. zayi~t1 sonradan do:ldurmu~ .:>:-
dugu aola§tl'dr .. !~te efendim, bunlar muhteLif i · :.-
lbarrutrn hulasalandJr. Efend!iler bu sulh propag.:..::
dasrdtr. Ma!Qmu aliniz Be!k'ir Sami Beyi Avrupa·:-:.

- 454 -
 t: U6 12 . 12 • 1337
gond rdigimiz mada da boyle sulh propagandas1 ol-
mu~ arkasmdan harp propagaU'dlast gehni~ i. Ayru
halin tekerriir etttigini goriiyoruz. Efendiler §unu da
arz eddiihll'iim k.i bu malOm<~~tm miihim aksam1 Fran-
tzlar tarafmdan bize veriliyor, hafi olara'k.. Efendiler
bu maddeten gayri mUmkiind.iir. Yunanlllano mena-
Fi buna mUsait degildir. ,Siiphesiz bu propaganda
mahiyetinde olmakla beraber buna dair karann Pat-
r"k.ha neye iblagL bild"irilmi~. (Okudu) S imdi efendim
n :ilOmu aliniz Yunanblar ~imdiye kadar H1ri tiya n
ropaga nda 1 yap1yorlardl. Alemi t Hima kar§l Hlris-
iya nlik bugzunu 'ileri sUrerek bu su.retle Avmpa'y1 ar-
. mda n slirUklemek 9stiyorlardL Simdi i 1amlan
a i§e kan§tlrmak istiyorlar. <:;erkezlere, Ki.irtlere.
~:rrak1 m propaganda yap1yorlar. Her tUrlli if atta bu-
r:uy rlar. Fak'at efendiler bunun en miihim ciheJili
rdum uzun ifsad1 meselesidir. Simdli gelirken ,alm1§
olc!ugum bir h.aberi okuyay1m. (Okudu)
..,.imdi ~fndim ordunun ifsaru U~ sure Je olu or.
B" ~ nci.i; bizcl'en esir etttkleni veyahut koylerden go-
· rctUI lerinin ellerine b!rer vesli'l5:'a verip bJrakJyorlar.
Bunl r crbes't9e bizim 'tarafu ge~iyorlar. Onlar mem -
·c~e geld ikleri -y•a'kit de itk yapt!'klan ey Yunanll·
. ·m kendibine tiyi muamele yaptJgmJ ve klimin esa-
• ·te adam1 varsa Yunan kumandanma bir kag1t gon-
~,r "k leni Jialde derhal sahverileceklerini si>y'lii5ro r-
r. Memloketimizin hali tabilde olmad•g"l.ll'a en bl.i-
u k d lil budur. Dahili sansiirii kaldmlik. Qpduya
· ir 90k mektuplar gel1iyor, geriden ne duruyorsunuz
<!.
U~Linciisti efendim; · birtakun ~~dmJar erkekler
..,...:Ihle~i f ~ekdlerdegeniye gonderil•i yor, muhrellif ~ek!il
·e k1yafE1tte ca u' Jar gonderiyorlar. .GeriJ~rde casu ·
Ja r ele ge~ere'k - h'att1a kadm - 1tildal mah'kemelerine
,·~r:J m · ~tir. Run a 'kar~t biz §Up'hesiz tedabirden geri
.·alm1yoruz. Hab r ald•gmliZl tutmaya ugra~1yoruz.
Bunl>ar o kadar ~ogald 1 ki bir garnizonda hapi'slcrini
rdu kll.ll{a:nrlanJ emrelttli. Kayseri Garnizonuna bun·
ian gon'dermek bir nevi •istiirahalt '<leme'k. olacagmdan
bu oihet>i ltecviz e'tmedim. Bunlan Sark Cephe ine
gonderme'k •i tedim. Yuoan ,Jtfuide propaganda yap1a-
mLYaca'klan yerl re £lcezire'ye, $ark Cephes'irre bun-
Ian gondererek fena1•gm online geymek ristedim. Son-
ra:dan fena:hgt giidermek is)in ordtfya giren mekltupla-
rm, za;bdan tarafmdan hepsirlii 'bi·rer ibirer gorl.ip on-
dan onra. efralda vermesiui emretliim.
NUSRET BEY (Erzurum) - Efend im bunlan
Sar'k Cephesi kabul elt'mez. Bunlan tnabald'a gOn'derin.
. FEVZt PASA (Devamla) - Efen'd'i m, bunlara
hain denmez. 'Bunlar dallrildi.r. Sonra istiirham et:tim.
-455-
C:2
Geriden kendilerine emniyeltbah~ mek'tuplar yaz1J m
ve o yolda propaganda yapal1m. Bu gibi. ~iiph~ ola-
rak gelen adamlan 1k1 s1kl kontrol altma ia'l!p _mem-
1 k te se ketmeli. Ordumuz Yunanm bir taarruz ha-
Zirllgma kar~1 JiiZJm gelen etnri ermi~ ve baZJr, ml.i-
he}rya bulaouyor. Anca'lc Hcyeti Aliyenizd'en §Unu
· ti ham edeceg~ m. 1ngi1iz1enin ·S'i teminden mii's aade
ckr.;:eniz bur<atla biraz bahsetmek 1i lle rim. Bu arz et
tig;m menab,:den peyderpey elde ettigim malfunatm
bir do5yas, vard1r. Onu beo'deniz okudum. 0 d'o ya-
al). aldzg1m mah1matJ , tngi.Lizle11in imd'iye kadar yap-
m•!i oldugu ahvale mutab1k oldugumdan bura.d'a arz
ci"'•i yomm. jngiJijzJeri n e elemir<de Saraya bul01 ede-
r k Saray murutinde bulunan ban ~has1 m'emle'ket
clahilinde nifak •ika ma evlootmi lerdir ve ib u vesaik
le elimizd~ m cubtur. Bu birinci kuvvet idi.
lkin i kuvvelt de ma!Omu al :niz Yunan ordusudur.
Tamam n arz ettigi m vak lt gorecek in·iz loi bunlar bu
ik i kuvveti mlina ebeten ti tihdam ediyorlar. Evvela
Yunan. k 1 v , ki bu mun. ~a zam 'bir kuvvetrt!ir. Bll'nu
·a!d1rrr.oadan e vel ordulann gerilerin'd lci rih!liyatlart-
m171 a ile i kaydma dU~liri.ip onlann ma'n eviyetini klr-
maktlr. - Bu efen 111). ge~en efer de boyle oldu, bu
defa d"l boyle yap1yorlar. tngilri z ·s istemi ... - Aynt pro-
pagandayt takib qriyorlar. Yine bu do ya iQinde el1i
ka ar ca_u va d1r ki bunlar 1rf fngiJiiler tarafmdan
Aru;alya·ya, Konya 'yoa, Mersin·e, K!ilikya'ya ve bl.itlinl
memlek t i~ i ne sevk ediilmi lerd ir. Baz1lan yakala m-
yor, bazdan gelmem•i rir. t lam var, H1ri tiyan var.
Hatta kadm va r. tngilizleni n 'bu u u!U yeni degildir.
Hl"i 'k n Cephesinde de bo yle yapmi~Iard1r. Gerimitde
Araplan li'. yan ·e 'birdiler. Bu u ul Avrupa'nm ananew
zuli.im · ve h iyanet u ullidlir. Bunun ba~ka manas1 yo'k-
tur. Bu'gl.in bu . onm mi~ ir. A"yrren ta!tbi'k oJurruyor.
Mti aa d~nizle bugi.in bir hakrikat 1a rz edecegim. Kzya 1
nta . Harik olara'k s.oylliyorum ve 'bunu it ima'Cit lk.aJp il·e
Eoyll.iyorum. Almanya ordl11anm Liidendorf tidare edi-
yo u. Bunun hat1ratm• dkumu~sunuzdur, tekrar ede-
ceg:m . 1918'de muazzam ~armalarla yl.i-zbinlerce esir
a larak zafer ~ent:klerli yaprltrken benim 'k'a~bim kan
aghyordu. Se1b bii; 9Linki ,Sarkta kom'iini 't cereyanr
Ordumuzun ·intizam101 bozuyor, Garpten <sul'h cere-
yam m iJ I in ve Me li in I?Utiin asabm1 gev~e'Viyor'du.
Cl h": k.'ka bu 'k rku ~1'km1 t1r. Ordu muzafferiyelt or-
ta.>mda iken g ··rdl.iglinUz sukutu azim meydana ge!-
m: t:r. Ef ndl;m, HeyeLi aliyeniz yerui falkma vard1.
Bundan bir iki hafta vvel gazetelerimizi okudugumuz
zaman her tara.fi gi.il gl.ili tan gorl.iyoruz. Ben o va'kit
isbhbarat1 ald•g•m zaman lkara· k1~ gori.iyorum. Uykum
kay1yor. DU~Linl.iyorum ki isnihbarat gelmese d'e ben
 t : 126 12 . 12 • 1337
~ u gazeteleri dkusam cia rahaJt uyusam. Acaba bu g._.
zetelerdeki •rh'barat avam1 na iizerine ne tesir yap!-
yor? Demek 'k-i her ~ey •bill:ti, sulh oluyor, her ~eyi bl-
ra'kabm diyorlar. Emin olunuz efendiler, bu ahali ilZ'e-
rinde morftin tesiri yap1yor. Asker yoktur. Benden-iz
k1ya'S1 maalfari'k dedigim nok!tay1 arz edeceg'im. Ma-
IOmu 1Hiniz lileyman Sami, lsmail Hakk1 gibi Mu ta-
fa Suphi'nin yerine kaim olmu~. lbunJar her sur tie or-
'dumuzu •if adetme'k 1i9in ugra~1yorlar. Garpte n ingi-
liz propagandast geliyor. Her tarafta sul h olacak
diyorlar. Birtcrklm a'damlar gonderiyorlar. Yani oyle
~artlar oylliyorlar ki insanm oymyacag1 geliyor. Mi-
sakl Millinin h'e()S'ini ka:bul edecegiz diyorlar. Oyle
•ise da'ha ne 'kaidi? D iger taratltan Misa'kt M'illimiz-
deq fedakarhk yaptigtrruz FransiZ 1tilaf1ga itiraz edi-
yor. Hakiki ulh isteyen adam bu itirazi nic;in yapl-
yor? MiiS'akl Milliyi kabul edeceksin, n iQin bunu ac;lk-
l!:a'tl ac;lga soylemiyor da elaltmdan soy!Uyor. onra
eren'diler diger bir propaganda vardir. Bu da gerek ay-
n 1Zamanda bil!im hariciye memurlanmmt ve gerek
Samsun'da'ki AmerVka telsizine veri lmi~ mal11matt1r.
'Bunlar hemen hemen yekdiigerini ta kviye ve teyid ey-
liyecek vec;hile, tngiltere, Islanda me ele ini hall tmi -
~! r, bundan sonra biitl.in kuvvei iyasiy ini Sarka tcv-
oih etmi~tir. tngilizin ·kuvvei iya iye i nedi r? Bun-
Jan b~ka bir §CY var m1d1r? Bunun ilk e rin i gorii-
yoruz. ,Simdiye kadar avuttu'klan M1 1rhlara ... Beyin
lbir mek'tubu vard1r. Himaye!den vaz gec;m i§lcr'di r. 1n-
g:Fizlerin bunu bir tarratltan bize, muhtelif menabid cn
1kul'a 'klanm1za ih as etme i, lbir taraftan sulh •ile ugra -
rna 1 'bu sulhi.in _pek bedava olamlyacagma, her halde
k n'di dedigini yaptlrmak i9in Yunanliian bir taraftan
miiheyyay1 hiicum bulundurmak , b ir taraftan da kuv-
vei iya iye i - ki yalan , lifsadat. igfalat ve •i htilala·t
d'emektir - bir taraftan da gayet yaldizh sozlerle bizi
uyu~turrmak, be§ a~gL be§ yukan doktiigiimiiz kan
Jan he'dretderek Sevr Muahede ini kabul ettirmek-
lt:it.
Bugiin umumi vaZJiyeti Heyeti .M iyen~ ze arz ermek
liizumunu hisselttim. Yunan vaziyeti anla~lld1ktan
onra Cenuba ve Garba gec;mek i terim . Fran 1zlarla
yaptiglmiZ itil1ifname mucibince c,:ekil ip gideceklerdi .
Fakat mf lngihililerin t~Yikiyle Kilikya'da bir Em1e-
ni m elselesi yikar1tma'k 1is~iyorlar ve bunu Amiral Bri -
't!ol de fbize ~oyle lb'ildiniyor .. . (Okudu) 20 OOD !sl<im1n
da heyecanda oidugunu i~ittik. Herhalde onl1r islam
olamaz. lngii·izler tamfmdan para oi le Adana·ya gonde-
ril iyor. t 11imlar ta rafn1dan Ermen ilere mezalim ya-
plldlgml diinyaya il1in etmek li9in ... Sonra efendim
ltabii bundan Frans1zlar da 1istifadeler.ini kac,:1rmak is -
- 456-
·c: 2
temiyorlar. Hamit Beyi n re lgrafl vard.Jr. MUcmelen
dkuyay1m. (Okudu) Biz c;1kar ak 1kttal olur diyorlar.
Siiphc iz Reis Pa~a Hazretlenine bun l'ar yazllml$llr.
Kcndi~iyle gorii~e ekler. BizJim yaptigimlz itil1iftan
hi bir fedakarflk yapa ak deg ihlz. Bu da biZJim aley-
him izde bir delil'dir.
Jrak'a geliyorum . Siileymantye'de Mw~tafa ve Ham-
d i pa alar aleyhirrlizde propaganda yapmak ic;in te-
': bbii te bulunuyorlard1. Oradaki ahal•i tamamiyle
bize muhip oldugL ic;:i n bu propaganda hiy bir tesir
yapm1yor. Oralar I ngilizlerin ~enaatini gormii~tiir.
lng:l1iz:ler Ermenilerin, H1ri l!iya nl ann hami idir. On-
b'n l..lam e be~ nasturi olan bir yere geliyor, nasturi-
lere hakim iyet e riyor. Bunu gorm~lerdir lbunlar.
Onun ic,:m kand1rmak giipi.ir. Simko nammda bir Kurt
vard1r. Bizim tebaam1zdan degildir. !ran teb'aa m-
ca ndlr. Bu blizi m do-tumuzdur. Naturiler H1ristiyan
oldugu iQin ingilizler bu adama niifuz edemiyorlar.
eiliyorsunuz ki Em ir Faysal'1 elde etmi~lerdir. Onun
v:uta iyle bunu · elde etmek i ~iyorlar. Tutu fan me'k:·
tuptan bir parc;asm1 okuyay1m. (Okudu) Bunlar Simko
va Ita iyle okmak i tedikleri lngiliz propagandas1d1r.
izm;r'd c Yunanhlann himayesinde c,:I'kan propaganda-
tar da bu uretledir. Halifei Zi~an vardir. Hurucu ale -
ultand1r diyorlar. Faysa1'm agzmdan askere bu u-
retle propaganda yap1yo rlar. Siiphe iz bunlar hakkm-
da tertibat yap1llyor.
Sarka gec;:iyorum. Sarkta Ru '!aria i!JilaflmiZ var-
dJr. Fron 1Zlarla itil1if yaplig1m1Z Irada Jng ilizler
b:zi Ruslara jum al ettiler. Propaganda yapiyorlar,
bol~~vikk r sizin iizerinize hiicum edece'k diye. Ru -
Jar oru or nedir d:ye? Mukavele vard1r, dogrudur,
t!cndi,
Son 'er :Jen nota efendim . (Okudu) Mealin1 arz
ede :m. diyor ki, iz Fransiz kapitalistini kabul eJtmi~­
rn lt . Bu uretle 'kapital izi esir etmi~tir. Mademk i
ulh tmi~ iniz bundan korkanz diyorlar. !ngilizlerin
Ru Jar aleyhinde yaptlluan propaganda yiiziinden
Ru !ann nazannda , i.ipheli bulunuyoruz. Bunun del i-
li n d ir ef nd im? Bunun del ili Rus kuvvetler1 Batum
ve T ifl i ·e gelmi tir. Batum 'da idarei orfiye iJ1in eyle·
m 1 tir. tsliim emiyetlerini hap e okmu~tur ve Batum'-
da bize gond rilen ephaneleri tutmu~tur. Vaziyetimizi
gGI n:.mginde gormemeii}"iZ. Ben nasi[ uymuyorsam
H eyeti Aliyen iz de vaziyeti Jaylk iyle gorerek, ~imd i ye
kadar oldugu g ibi . vahdetini biitiin diinyaya ispat et·
md i iniL
Bir ~ey dah arz ede<;egim. lngil-izlerin bizim ah-
valim izden ne gibi tri e al~hklan f1kras1 vardtr. Onu
 t : 126
da arz edecegim. (Okudu) Efendiler gortiltiyor ki
unlar bize c;:ok nufuz etmi~lerdir. Yunan muzafferi-
• rone bagladtklan bu kadar bel lU§aUah tahaiJckuk et-
m :yecektir. Fakat ~unu da arz edeyim ki bun~ann son
-~ rasu1'dan 'Ya Yunanhlann ... Veyahut c;:ek•ile egiz Bol-
viklerin idareS'ini kabul edecegiz. Bun·a 'kadar gidi-
: r. Efe n<J: m , tngil•izlerin a kerlik hakkmda buyiik
ir dar•b• m eli vard1r. Bunu soyliyecegim ve ozume
.t2m verecegim. ing ilizler ozlerinde daima «nasd
:;!galar en bliyiik kayalara c;:arparak yorulmaz bir
ile Y•kllmaz kayalan y1kmak •itiyadmda o1dukla-
:lt
- J» soylem kle zevk ahr lb-ir mille'ttir. Da ima Heyeti
,;. 'yen ize oyledim. tngil iz harbi ytpratma harbidir.
Hal g.O~teniyor k i biii de y1pratarak imha etmek isti-
r. Bunu bo ~a ~1karacak ancak, ordumuzun dem ir
.,. : inz:bata mal ik olma 1 e gerid ki alhalimiz;in de
:~ \i r d ilm e i'dir. Fesat dalgalarmm biir cezir halin -
·e rn m1 'ku,:'m izden c;:ek·ildigini du~manlanm•za ~Jn~ a1-
go· ter-. giz.
E R EF BEY Edirne) - Muhter m arkada~lar,
:in1 Harbiye R ei imi z FcvZii Pa.')a Hazretleri nli n bir
'<!nt mahrem iyetle Meclise tevdi eyled-igi esran dinle-
- -. Benden·iz vaziyeti haz•ram tz hak'k•nd'a. du~lin bil-
uimi arkada~lanma arz et mek istiyorum. Mah-
~ ...JU h ata olsa da hLi nlin iyete makrundur bild igimi
_; 'yecegim.
G c;:en burada bir fngi liz heyetin in i'nebo'lu'ya gel-
g nd n oahsed ilmi ti. Evvela SJra ile b lamak
-~ [z Hti klim ti n in iyaset in i ve tar ihi si)'aset<i ni ba§-
a ag1 okuyunuz. t·ng'iltere her ne yapm1~ i e tJica-
. ·n yapm1~t•r ve mutlaka ticaret •i ~iyle girmi~ir.
Hindi tan'• bir ti ar t m e1es-i yle i~al etmi~­
• Onun '<;in ingilizl r daima kendisini gizler. Mak-
_dJ 1 druima ba~ka gosterir. Biz de bunu ehemmiyet-
z. addotm i ~-i k. H ay1r fendim, ingiltere sar 1lan va-
-- i iti bariyle kendi ine bir va21iyet tayin etme'k is·
~ ·. lngiltere'de buglin iki milyon i izler alay1 va r-
r. Bunlan doyurmak li ter. _Hangi millet•in kant pa-
ma, hangi m illetin zaran paJhasma olur a olsun
Jr.gtl ter'e'nin mak ad • budur. K endi 1<arn1 doy un:
as1 ne olur a ol un . B•i naenaley'h tng ilrere bir ke-
re ne yapacag,m du~undli. Z;annetmey;iniz k-i dti§un-
medi. Hay1r, •du~unereik yapt1 . 'Mutla'ka 'he r n•e paha-
ma dlursa olwn Tilr iye'yi ezmeJklten ba.5'ka y: l yok·
u. Blittin Alemi lstiimm a'lem'dan otan Ttir milleti-
ni czerse Hindi tan kendi elinde, lrak kendi elinde,
ur'iye ve oivan Fran tzlarda olsa bile onu da bir gun
elde e·decek-tir. Su halde Me1<1ke'nin Emini de kendi
eh de, M1s1r Ida kendi elindedir. Ortad , lbi.itiin hlam
12 . 1:i . 1337 C:2
iileminin nazanru diktigi bu Meclisi Ali, bu Hwkiimet,
tsliim aleminin ba~mda bayrak c;:ekmi~ bizle~ vanz.
0 halde 'bun1an ezmeli. Demin P~ Hazreltterinin
buyur•du'klan gibi, lngiltere'nin ltut'tugu yo! bel'k•i ken -
1i ince dogrudur. Fakat biz bu tuttugu yolu se'dde't-
m k i~in mi bunu yap'tlk? Bu 1ii<Jinci derecede k•altr.
Su halde jngiltere'nin tuttugu yol Makam1 Hilafeti,
~ani lslamlann H illifeJtini ken'di himaye i altmda bu-
lundurarak. i~re bakm, tslam alemi sagd•r ; camileri-
n•iz, rrab tleriniz, tekkeleriniz yerindedir, dedikten son-
ra blitl.in ac;:J.armt doyur'rn"<ik ve bizi soymak ic;.in, As,
ya, Sark olmazsa lngittere'nin mal1111 saltaca'k yeri yok-
tur. Onun ic;:in Sarkta lngiltere'nin bizi ezmesi kendi i
ic;:in hayani bir mesetedir. tngiltere blitlin yap't!g1 ~ey-
1 rde muvaffak•iyet>i ni katiyen casu te kilatma med-
yundur. Cihan Harlb-inde italya'nm har'be sliru'klen-
mc_.i i9-i n lng·iltere Huktimeti 22 mlilyon ingiliz l>irast-
"' R o ma'da arfeltmi~tir. Ve keza. ingiliz casusu :Al-
man i'mparatoriyle yemek yemi~ir. tngiltere'nin mu-
vaffakiyebi s1rf buna mililhamdtr. Bu casuslu'k bizim
a1amJZa da girmi§tir. Unutmtyaltm . Mu tafa Sagir'<i.
daha ge<;en gun 1idam etitik. EfendiJer, tekrar ediyo-
rum. Bugtin'kti Mecl>is ta rihe kar~t vaZJife ini yapacak
dakikalar y~1yor. Hi in~ize degil, asabm1za degil,
fikr•i nize gtivenere'k i~i muhakeme buyurunuz. Yoksa
hi slm izte bunu halledemeyiz. Bu casu tt~kJilatmt n·i-
yin yap•yor demek'tense onun casus 't~k ·ilattm 1CJrmak
ve onu meyus ederek onun yapt-Jgmt bozmak Ja.z•m-
~ c;:in dtr. tng iltere ca u unun 'bir nolktasm• ~kmal et'rn~k ic;:in
bendeniz va'k•f oldugumdan dolayt arz edecegim. B i-
rin i_i; dogrudan dogruya Tilrk,iye Btiyiik M illet
M eoli inln i~leri n i an Jarnak, ordusunun i~lerinJi anla•
mak c ahalinin li<;inde ken'd isine uygun olan proP'a-
gandayt yapmak, buna lmr~t gelen •erbab1 namusu ken-
c·ica u udur diye ~ hbar ettinip istiklal mahkemesine
evket irmelk. Netekim ge9en defa Garp Ceph~in~e
ge<;en bir vakadan bunu istidlal ettim . Yani bu da
casu'-'luk te~klilatma da1hildir. tngil~ere coasus te~kila'tt
•bu suret le hareket edecek ki aramtzdalk•i n'ifa·ku ~·ika­
'kt arttrsm. Binaenaleyh ~im'di mak ada girerek diye-
bilinim k1i Mecl isi aliniz burada te~ek~iil ~tig1 vakut-
d btitlin m'ebtstdt m' illiyesi~i yapm1~ ol~ugu Te~ki­
la tJ Lasiye Kanunu ~le Tespit e't:m1~~i r ve 'bunu ordu
•i fe JTI{"ydana getiriy r. Bir ~aratitan •bit1illli refelt.tik,
diger tara f,tan lbir aihaZJ ida.ni vucU'da getirkl!i. Y'alnlZ
M 11:si n c;:ek<indigi b<ir n'okta vard1r k'i Hulkumet kabi-
ne u ulu olma5m ve Meclisi Milli 'bir halcfe bulunsun.
Fakat blir yerde <;ok hatarmz var. 'B iz lte~nii ve icrai
kuw tleni haiz ol~ugumuz halde yalruz ite~rii medis-
ler'e a•it nizamnamemiz var. 0 Nizamnamei Dahiliye
-457-
 t : 126 12. ~2 . 1337
ti'llt·i'ba etmck 'icrin de biz Heyeti Vekile lile elan muna-
sebebimizi 1tan21im edememi~iz. Heselenin esass1zltg t
buradan geliyor. Eger te~nil ve ,jcrai 'Vaz!ifeyi ha1iz
oPan Meclis Heyeiti Veble ile olan mUnaselbet ve ona
verecegi ve9he'lerden n1katt remasm1 temin edecek IYir
nizamname~i •dahili vi.icuda getirmi~ olursak vek,il-
ler\e gtirU~ebi\lird i k. Bu, mese~eyi halledecektir. Mese-
Ie bundan dolay1 sakat olarak devam edip gidiyor.
Su halde Meclis te~rii vazifesini bir tara(a bJrak1yor.
tcrai va_zife· ill'i ,d'e Heydti Vekileye tevdi ediyor. He-
yeti Vckile yi_iriirken Meclis ona vec;;he veriyor. Ve9he
ik,j ti.irli.i olur. Siyasetti har.iciyemizde ta'kibedeceg,i-
miz ana 'hat neld'ir? Bir gUn Haniciye Ve'kiE gelip de,
siyaseti haric iyemiz ha'kkmda bana bir yol gfulterdi-
n iz mi d iyecek ·olur a n'e yapacag1z? Gosteremedik.
Fa·k.at bunu gos.termemckle beraber - zaman inkt·
Iup diye1 im - zaman bizi oyle goti.irdi.i 1ci, had.isatm
marrti'klan biz i lawn gelen noktaya goti.irmekted ir.
Bin ~ena t'eyh TUrk iye Bi.iyilk M illet Mecli inin harJci
ana hr. ttt Garp degil ,Sa r'kt1r. Derlerki siyasette sami-
rniyet yolktur. Bilakri·s vardJr. T~ekkill ettigimiz gUn-
den beri Sar'k iyasetin:n c;;izilen ana hatltmJ. sarnimi
surette 'Ntloi bctmi~ olsa cidik ve lbu siyasefte samimi su-
J'ette yUrUse 'idik, o zaman katiyen boyle bir hadise
o!mJyacaktJ. <;:i.inki bi'z ltam tnoni.i Harbini rni.iteakiip
ort~ yere bir sulh sozU a!t1lmca, Fevzi Pa~anm dedigi
gibi, a ab JmJz gev§e& Keza Sakarya Muharebesinj
ml1teakip Frank!en Buyyon'un buraya gelere'k bize
sulh yi.izli gostermeseydi asab1m1z gev§emezdi. Buna
~Uphe yok. Hal'buk'i iy i IJii·;rsiniz ki Fransa rnlitareke-
yi yapt1ktan sonra me§hur kaplan Klemanso bile sulh
sozi.ini.i te'keUi.im eyledig-i- 'icrin ·kendi ri.ifeikay1 rnesati-
sinden 159 lki~iyi kur§una dlizdirdi ve hatlf:a T<ardieu
su~h nam es·e ri nde ·d iyor k1i: Elimde mendil agilyarak
onlan kur~u na dlizdirdim . An!ara acJdJm, fakat vata-
nJml kuntannak 1ic;;in yapt1m. oldilrdUm .
Simdl Franklen Buyyon bize sulh sozi.inli getirdigi
igin Buyyon'u titreten bir endi}e otdu. 0 da Rusya
idi. Bi tlt.a bi tafsila'ta JUzum yoktur. <;i.in'kli Rusya ko-
mi.inist esa·s!ann1 'ko ydugu vakrirt: de yeni bir um'de e't-
rafmda topland1. Onunla i~e ba§lad1 ve onun lj~in
taya: c;;J'krnl§, dliyor lki: Ankara HUkilme'ti 'te§ekki.il e'tti-
gi zama:n onun ilan eJtbigi da\(anm esas1, benirn de
magdurlann, mazlumlann hak'kt namma ilan etJtiigirn
•davanm b ir e§idir. Va1k1a onJrar 'B ol§evik degi~d5r, da-
valan !tibaviyle on1ar da b'en,im siyasetirne uygun- .
dur. Bu noktadand1r ki Rusya bize yard1m et'ti ve
Tilrkiye Bi.iy,Uk MiiJeit Meclisi HUkUm ~i Rusya'dan
bu muahededen · haberdar etmedi demem . Hariciye
Vekiileti b'ittabi Rusya'y1 son yapdan i§ren haber'dar
C:2
etm kle beraber Rusya dli~i.indi.i. Y,apt1guruz muahe-
t~ :o b'Ltabi ~: !m<:ndif'er ~mtiyaz1, maden ·iroltiyazJ, me!k'tep
·imtiyaZI g:bi para getirecek i§leri verrneye ba§ladJk
ve bunlart vermekle Rus yain m prensibi aleY'hinde
bulunduk. <;i.inkrj_ o vahrt Ru sya, TUrikiye hem kapi-
taLzme kar§t harp ediyor, hem de sermayedarlarra kar-
~~ yol vererek bizden iftira'k ed.iyor ve memrteketine
sermaye sokuyor ·•diye bizden uzakla§tl. Endi§e vere·
cc..k ~ilphe. her §eyi a;tarak dogrudan dogruya siya.se-
.ti urr.umiyem:Liin ana hattm1 ~izmemiz laurndJr. M a-
attr sslif '<'izi!mem'i ~tir. Zianneder misin1iz ki Franklen
Buyyon buraya ilk geldligi vakit lng.ilizler Afgan:is·
tan'd a kendi iyasetini ~eviriyordu? Hay1r. lngilitere
Afgalistan'la muahede yapmak ic;;in bir seneden beri
ugra~Jyorlar. Her §eye ragmen Afganlarla anJ~rnak
siyasc::ti yaptdar. Bunu yapmakla beraber, keza. Fran-
SIZ[ann bizirnle yapliklan iti laf~amen:in kend.ilerince
int1fa edilecek noktalanm da ald1lar ve kopardJklran
yaygara anzi bir yaygaradJr . <;i.inkQ Fran JZ itilafmJ
Tng' ltere bdiyordu. 'Eger sam imi ve dilriist bir siya-
s~t taki betm·~ olsa idU daha o va1cit yaygaray1 basar-
di. Daha o vakit ilan ederc!i. Su. tu ve inilafname rnev-
J<::i m eriycte konacag1 1rada gi.irilltUyU kopard1 ve
bu yaygarasiyle yine f Jam fi.lem(ne bir lrn.zlk ·SOkahi-
li r miyim d iye yapt1. Bu §i.iphesiz boyle.:lir.
Sonra efend!iln vak'ta'ki oyle 'bir Sakarya Harbi
yapt1k. As1l i~in ruhu has~a 1 burada. Sakarya Har-
b:nd n bugi.ine kad·a r gec;en harpleri y~ayal!m . <;ok
r·ica ederim, hepimiz tarrh rnlivacehesin'de mesulilz.
Eger, o gi.ind en bugilne kadar ~ir defa nazar eders·e k
.
yap~1gm~t i!jler bir 90k takrirlerin havale i ve ufak te·
.
fak i~leri gormt.kle vaklirt ge9i.rdi•k. 1,5 - 2 ay mi.iddet
zarfmua-Allah raz1 olsun-g~c n giin Fevzi P a~a Haz-
retleri aziyeti a keriye hakkmda malftmat verdiler.
Onc an sonra bugi.in gell1iler, bize tizahat verdi'i er. Soy-
/ .
!erken bcnder.iz dil~lindum. Biz bir Ba~kumandanl.Jk
K anunu ~1karclik. 0 Ba§kumandanlik K<anunu muci-
b•:ncv Meclis. orduyu tarsin edecek her ltilrlil ~e)'li ken-
di R t.isine tevdi elti. Derken Mi.idafaai Milliye Ve-
kal uhi ndcn •izahrut ve hana •istizah ba_5la'dJ. Bu isbizaht
or- Ba. kumandan Pa~aya rn1 yapacag1Z, yoksa Mi.i.dafai
Milliye Vekaletine mi? Ba-)kumandan Erkam Har'biyei
Umumiye Kumandan,hgt mevz:uubahis degildir. Biltlin
Mecl isi n bu i$i n ba~ma gec;erek bu i~,j ba§arrnast la-
ZJmdJr. Art1k rt arie kar~1 · bu vazife yaplimamJ§ der'k:en ,
farz edelim, MUdafarai Mimye Vek,i·li yapmathg1 hal-
de n i9in yapt1rmadJk? Bize m:tddi rnesuliyetten bah-
setmek dalgaya bir ~E·kli sahih verrnek demekti·r. Fa-
kat bunun rnesul iyeti rnane\11iyes.i pelc agtrd1f. Gec;;en
gi.in soylendi ki Mildafaa'i Mi lliye Vekalen orduya el-
-458-
 t : 126 12 . J2 . 1337
bise verememi~. Ben'den iz ,terkik ett•im. M"lidafaa:i Mil-
:iye Ve'kiiklbi orduya ; !}ubJ!t ta 125 bin. kat el'b!se, 85
h"n kundura vesa ire vesaire vermi?. Bunlar rakamla-
n ile sa'bitrir. !}imdi wrilmiyen ~ey nedir v ne yapJl-
a ik'tiza ederru? Bir tek ~cy, bli.run mjlletten ve
· zden istenifen bir ttek §eydir. K endi tarihleflindc
:Thsli gelm emi~ ve bir ~o'k mi.isli.imanlarm bu raya top-
'--otp yaratfttklan bir . ey va rd tr. 0 da. bu Meclisin
vaziyeti. Bu vaziyet hiy lb-jr 1Lcl ise b nzemez. Bu ben-
-rmiyen vaziyeti iyice anlamalt ve art tk i~e vaz'tyecl
e.:melidir. SanlL ba~layan bu tarihi }'ine ~anh y~at-
h veyahu t blitiin bu ylik enkawun alltnda Me lis-
e beraber gomiilmeliyiz. Bunun ba ~ka b:r yolu yok-
r. Biz bura1da oturallm. D ahil iye Veka letJi i!) gormli-
ror, afia Veka!eti bunu yapmtyor, bilmcm ne diye
sdy 'yefim. Bu , olm az. Act bir ~ey oyliyecegim.
.\fP.C'cliye ndktarsmda bir yiiLba~tdan bir mcktup a!-
d:!m Diy<fr 'ki, - Efcndim en m illet ckili in. beni
~ya gonderdi'ler, ;;:.alt~tyorum fa kat tam yedi ay-
d:a.n beri maa~ almadun , kanm !an . a! lig11n mektu'bu
iiZle gOn:derjyorum . - MektubLt okutlum. Ka nst diy or
· · Sen Anadolu'da va:tanm mi.idafaa 1 i~ in yali~ t or-
sun. ben beled'iye siiplirgecisi yaztldml, ~ucuk l an bes-
:orum. t~te en bi.i yi.ik vatanperv~;~r kallindtr.
Binaenaleyh ; b1rakum: biraz i~lerimiL olmasm.
~kilattmiZ olmasm, karntmiZ t;:ok d, ymasu1. B ~ on
cane kiigt't li~imiz azals111': F akal yalntz a~II bir- ma k-
sa.t va.I'dtr ilci, o da dti~man1 atmaklir. Bu nu na stl ata-
cagtz? Bunu atmak ·iyin e•velii. para. onra para. yi-
e para Jaztmthr. Meolisin buna hay:r de-digini duy-
ad:un.
VERB! EFE Dl (Konya') - Filan da ire) i lag-
vedelirn ded.ik de heprmiz giilii~tiik. ( Gi.i r~lrii!er).
SEREF BEY (De,'amla) - 1U aatle buyurun.
B!r DaJhiiliye vekaletine, Sthh1ye vekiil tine. afta ve-
·aletine · arkad~lar siz ~imdi biraz oluri yle i~inize
akmtz, biz para yt orduya verccegiz. Hepimiz bir i~
ba~ma g~ecegiz. Tiak im edilecegiL. H epimiz d ire i
inNha!1iyemize gidecegiz. Ordu bize vazife verecek-
tir. Ne olacak, siz de biraz tali! e lin desek. efendi-
-!er bir itiraz varit olur. Bu suali mukaddere ce ap
vermek HizJmdtr. Ta til ettigimiz dakikada memleket-
te hayat durur. Tarihte aynen bugi.inleri ya~am1~ mil-
1etler vardtr. Komiinler ya-5ad1·klan vakit I 4 daircye
aynlmt~tt. 14 komi yon ya pt1. 14 komisyonu her la -
ra fa koydu. 0 asbelya!ar (?)· ki. memlekette para ed i-
yordu, onbr da bir para etmedi. Rakat onl ar i~e va-
ziyed etti. Hatta asker yalmayak idi . Fakatt 14 ko-
mi. yon btitlin i~e vazi) ed etti. Hatta degil - ha5a hu-
- 459 - ·
C:2
zuru lHintizden -. biitlin seciyei l'l'ki ye.-;i b a~J.<as 1nll't
a malin~1atni in oJ'an koaltaban Yunan ; hatta A v n~1ur­
ya'yt. H ollanda, Prusya ordu1ano.t lari.imar ve peri-
~an eth e m mleket fethetti. Memlekc.tin maddj vc
man vi bi.iti.in menab.ii tammesini ld etrneli ve dog-
ruuan dogr uya yfuiiyere:k di.i mant den ize clokrnel'i-
dir. Bunu atma.k ir;:in bizi bir ey korkutur.
Meseh1 bir tarafta bir evin y1ktldlgllll , birinin
o~:Gziio:ii n cldi.iglinli veya bir ba ~ ka bir ~ey goriin(.;e
pck hassa ad'a mlar o'ldugumuzdan actyoruz. Fakat
ef ndiler zaaf yok. Muva[fakiyetin en birincisi 7.aaf
gostermem ktir. Di yec k1ler ki memlek lle mcna bi
yolc Aman efc.nd!!er boyle dersek dii ~ma n1n ded igi-
ni tasdik. etm;~ olacagtz. Dii ~lll'an ne cl iyordu? Yor -
gun Anadolu diyo1 tlu . Yava..5 yava~ ti.i van1 tiikenmi~­
til'. Aman ef mrlc:r. za 1!1 Anardolu h~r gun ~imtli­
yc kada r olurup rahat etmen1i§'ti r ki.. 13 ir gLin rahat
go1mil ~, hir gU n •kdtcmt b1rakm1~ degildir. Benim
mill etimin •bu i~i ba~a r agma iman1m vard tr. Binae-
naleyh: in gi ltere\le bir adet varcl1r. Pa rlamen to ko-
m is yon hal in le topl::tn 1r. Yan i mesa ii umum iy .. in den
hari,: ularak kumis on ~eklindc toplan1r. Dev letin ga-
yet mLihim ul·an i~lerini o komisyon mi.izakere eder.
on oz.'.im 1e ·Ji i M illl bu dakik adan itibaren her
tLirl:i \azif ini ifa . edeccktir. Vatam di.i~andan kur-
rann:lk i in hangi membalara mii ;acaat edec k e e
nere '~ziyed ede ekse etmel idi r.
M - hi bir harp .komite i yapaltm. l3 unu bu i. in
ba tna koyalnn. Beraber ~alt~sm. orduyu idare tsin
d mi}~ rum. Ordunun geri hiz.metini ifa etsin. S·ika-
yetimiz geri hizm tlerindcndir. Yok a Me·hmet9ik va-
zife ini yaptyor. 13-ize arka hiz.metleri l<iz1 mdrr. Bun-
lara k , mak lawndt r. Bizim ordumuzda menzilimi~
oktur. 13en r;:alt ttm. Ali R 1za. Fikret. Ali Rtza Bey·
ler 'buradac..ltr. Ben nas1! se kiyat oldugunu gordlim.
Benim ya lt ,t tg1111 i e halk ko ·uyor. imlllnla ko~uyor
ve o i i yap1yordu. (i.i nki mu a f1 k urette e kedil-
digine inanty rdu. 1en zil!n vazi_ eel eltigi ~ey l er go-
ru lmuyord u, yi.irlimi.i yord u. Siddetli emir! r veriliyor.
terhip ediliyor. tehd.it ecliliyo r. Onun etm ini ya ko-
mlsyon rei i cebine koyuy.or, yahut nok ta kumanda-
nt kul ak a tnt )"O r. Bunu ben gozlerimle go rdilm.
Bin.aenal eyh ~i mdi biz bu i~i kurlara ak ~sek iki
i~ vardtr. Biri aktp gelen ca us t~k ilatm a zaif da -
ranmamak lii1tmd1 r. Bu asus te~kcilat1 yaman bir ~ey ­
dir. Bunun ufak bir misa lini gosteTeyi m. Vaktaki biz
buradan panik zamanmda hareket edecegimiz z<~m n
Hayma n-a arka tnda. (i~.rekdagmda bir te~kiJat mey-
dana getirmi~l erd i . B a~ ta Kati l il yas l lugu halde bu-
 12! 12 . 1337 C:2
radan hareket eden mebusLM'I kesmek i~in bunlar ' decek , boyle kaydedecek dedigimizde «Efendi , aya·
dogrudan dogruya Yunan ordusu arkastnda Jngi1iz- g1ma, .str!tma bir bak. » diyeccklir. 0 vak.it o mlir§it
ter tarafmdan yaptl!mi§ bir te§ki1M idi. Buna hi<; ~up­ ona kar~1 ne diyebilecektir? Sozlin tesiri olur .mu ?
he yolk. Bu te§kiJati yoketmehi. Sonra haJka kar§ I propagandaCI _gonderelim, d iyelim
ki, - zaten adedimiz fazJad1r -· her _ memleketin me-
ikinci te~kilata gelince; Meclis bu i~Ieri hep btrak-
- buslannm iki§erini, Ucy:erini memleketine gonder lim.
mah, her ~eye vaz'tyede ederek dii~ma01 sahile at-
Fakat memlekette mebusur. sozli tesir edecek H liku-
mal!dtr. Arkadaki hizmetler bozuktur. 1~te bizim ya-
metin filiyat1 yoktur. Mezalim cereyan ettikcy:e hi<; bir
pacagtmtz bunlardtr. Memleketin ve milletin menabii
mebusun sozu ge9mez. En cahil, en edna bildigimiz
kuvasm1 anlamak lazotmd!r. Biz IJugtine kadar uyu~ ­
bir fakir oyle in am stikflt ettiriyor ki efendi. Ni<;:in?
tuk, oturduk. Simdi evvela yapacagm11z §ey bir harp
('U nki daima filiyattan birlutiif gormliyor. Bunun
kornitesidir. Bu harp komitesiyle bu i~e vaziyed ede-
i9in ne deseniz tesir etmiyor. Ne yolda propaga nda
cegiz. Ondan sonra propagandaya kaq1 bir komite
edecegiz. rica ederim buyurun? Anm i<;:in - ger9i Pa-
yapacagtz. Ona da ir§at komitesi mi diyeceksi niz, ne
~a H az retleri ne tevecclih etmez - efendiler tam ge<;:en
diyeceksiniz? Ona da vaziyed edecegiz. Memlekette
sene. giden (heyetin temin ettigine beyan olunan ilah
istiklal mehakimine kuvvet vereceksiniz. Bir ka~ ye r-
ve cepbane hala) (1) ltalya'dan gelecek. Rica ederim.
de daha a~acaksmtz . Zaaf gostermiyeceksiniz. A~le ,
BerJin'e, Almanya'ya giden para, ben 1.5 mil yon lira
istiklale kavu§mak i~in zaaf yoktur. Biiyiik bir is-
diyorum. Belki hesapta yanh§llgtm vard1r. Oraya
lam vatanperveri diyor ki: Fevkalade yaratumi§ ze-
mubayaa i9in gonderilen para ne oldu? Goliircn kim-
vat is;in felaket mekteioinden btiyuk dershane olmaz.
di? Neden gelmiyor? Ka<,: ay oldu gicleli '.1 Bunl an hal -
Biz felaket is;indeyiz. Siz beni istediginiz ka9ar mua-
biliyor efendiler. ingilizlerin yapm1 oldugu propa-
heze edebilirsiniz. Tenkid etmek kolay, fakat i~ yap-
gandaya mukabeleten yapacagtmll. propagandam n
mak gi.iytiir. Bir harp komitesi yapalm1. Miidafaai
tesiri yoktur. Bu propaganday1 te ir ettirecek bir ft-
Milliye, Maliye Vekaleti gelsin buraya , mevcudum
liyat yapmak laztmdtr_ efendiler. Boyle olduk<;: faide
budur, param budur desin. Bir yare arayahm. Bir ir-
yoktur. Bu boyle ak1p gidecektir. onra bu kur i.tden
§at komitesi yapalim. Halk! ir~at edelim. Yani Ti.ir-
denildi ki adliye iz olmaz yalmz bir hakim , Dahil i-
kiye Bi.iyi.ik Millet Meclisi di.i~mam memleketten at-
yesiz olmaz, Dahili yede de . bir alinin yanmda bir
mak ic;:in bizzat Hi.ikumete, her§eye vaziyed etmeli-
valiriin ya nmda bir katip katidir. K aza I i e bir ka y·
dir.
makam kafidir. Sonra bu iki us; daireyi aytrdtktan
VEHBi EFENDl (Konya) - Efendim gerek Pa- sonra bize ne thh1 yenin liizumu ar. ne iktisadm lti-
~a Hazretlerinin ve gerek Seref Beyin soylediklcri ln- zumu ar, ne de maarifin li.izumu var. Bunun hep
giliz propagandasma ve siyasetine ait alan mesaili memJeket bizim olduktan sonrad1r. Bu kLir ·Uden bun-
icmalen, zannedersem, arkada~lann hepsi biliyor. Jar soylendi . Hattrlardad·ir ki maattee Lif kahkah_
Miifredatma vaktf olunmaz, o ba§ka mesele .. Su ve istihza ile kar§tlandi. i te bir rene onra bu ole
halde ing·iliz propagandas1 bize ne kadar tesir edi- geldik. Bunu boyle yapmad tk <;a fayda yok tur efer.-
yorsa onun mukabili olmak i.izere bizim de bir pro- diler. Son sozi.im yalntz dl.i§manla ugra makt1r efcn-
paganda tarihi as;mak tizerimize vacip ve laztmd1r. diler.
Malumu alileri her derdin devasmt bulmak §arthr.
OSMA BEY (Lazi tan) - Pa§a HazretJe'ri '>..t •
Tabip derde gore tedavi eder. Derdi biliyoruz. Der-
alan beyanatlannda az s;ok bildiglmiz baz1 me ail-
dimizi bilinmiyecek bir dert degildir. Biliyoruz. Fa-
den , elim §eylerden bahis buyurdular. Yunanm te 1-_,-
kat maatteessi.if tedavisi mi.i~kiildur. Aff1mza mag-
latmdan, taarruz vaki olacagmdan bah ettiler. Tab·
ruren diyecegim ki , biz bu derdi tedavi edecek kadar
bunlara kar§I bizim de bir haztrl.Ikta buluomakiigt-
bir tabip olamadtk. Simdi hari<,:ten ak1p gelen ca us-
miz la:z:im geliyor. Fakal burada bendeniz; biraz ma-
lar halkm zihnini ifsadediyor. Orduyu - maazallah -
ziye irca1 nazar edeccgim. May1s ay1 ibtida mda bu-
.jfsat etmek ihtimali vardtr. Buna kar§I orduya pro-
rada bir enci.imen vard 1. Orada oturuyorduk. Bun-
pagandaci, tashihci, mtir~it gondermek lazrm. Fakat
kemali amitniyetle hat1rlatmak isterim. H i<;:bir ma k-
mi.ir§idin spyliyecegi sozii filiyat tasdik etmekJe ka-
bulii miimkiin olur. Mi.ir§idin soztini.i tasdik ettirecek
filiyat var mHitr? Cepheye, nefeer soyledi-gimizde: ( 1) Par:antez i~indeki kelimeler tara fullclllll (
Sen burada sebat edersen tarih narrnru l!Oyle kayde- lendi. M. Vnver.

-460-
 t : 126 12! 12 . 1337
.sadlffi yoktur. <;iink.i biz daima son noktaya geldi-
gimiz zaman, yahut bir tchlike gordiigiliniiz zaman
hemen bizi ate~ ahr. !tiyaduruz bOyledir. Hemen ~oy­
le Y!iPabm, boyle yapal.Jm deriz. Bu boyle olrnakla
beraber. ben Pa.,«a Hazretlerinin beyanatmdan mii-
teessir olrnad!ID. <;i.inki bundan daha ac1 giinler gec;:-
ti. Tehlikenin daha ziyade etraftm!ZI istila ettigi giin-
leri g~irdik. Cenab1 Hakkm inayctiyle bunlan atlat-
ttk ve bunu da inayeti Hakla atlatacagtz. Fakat yal-
mz ~unu batJrlatmak isterim ki ; burada encilmen
odasmda ben dedim ki, P a~a Hazretleri bu millet ve
B. M. Meclisi sizden yalntz bir ~ey istiyor. Buna mu-
kabil he~eyi vermeye hazmz. Bu, efendiler belki
diinyada ilk defa vaki olmu~tur, b~ka yerlerde kuv-
vei icraiye fazla para almak isterse miUetvekilleri ya-
hut millet buna kaq1, bunlann taleplerine kar~I dai -
ma eksik ve_rir. Bu cilrnleden olmak iizere biz her§eyi
fedaya hazmz. Fakat yalmz zafer isteriz. Fakat ma-
zeretsiz b·ir zafer istiyoruz. Mesela; benim biltc;:emde
;:oksan vardtr, biltc;:ede olan · bu noksan dolaytsiyle
· :r kolordu · yapamadtm ve bu yUzden mukavemet
edemedim gibi ~eyler istemiyoruz. Mesela bu bir fi-
.rdir. Bun a milmasil fikirler serdine mahal yoktur
ve bu gibi §eyleri dinlemek istemiyoruz. Hepsini ya-
palJm. Hata arzetm.i~tim ki, hepimiz birer tarafa gi-
del:i_rn. Her taraftan kuvvet topliyalirn. Camm kor-
kuyorsunuz. ltimat etmiyorsunuz dediler. itirnaduruz
vardrr, hiirmetimiz vardtr e bu hlirmetimiz bakidir.
Yalmz bir noktayt nazan dikkati alinize vazedece-
gim. Bol§evikler son zamanlarda bize kar~t birtak\m
vaziyetler tak.Jnmt ~ lar, vaziyetimizden ~iiphelenmi§ler.
Burada bir eel ei bafiyede B~kumandan Pa~a Haz-
retleri buyurmu§lardt ki: (Nac;:aratos) Franstzlarla ya-
ptlan itilafnameyi bir an evvel yapmtz diye bize soy-
ledi, dedi. Yani efendiler «Biz mukaveleyi tasdik
edersek Rusya buna kar§t ne diyecek?» diye sua] va-
ki oldu Bu snale kar~1 bilakis bizi te.~vik ediyorlar
denildi. P~a Hazretlerinin o giinkii sozlerine ircai na-
zar edecek olursak bugilnki.i vaziyetin hastl olmamast
laZlffi gelir. Yani Ruslar temin edilmWi. Boyle bir
vaziyetin ibdas1 hatra gelrnezdi. Bu nastl olrnu~tur?
aunun sebebi nedir? Bunun lzalesi milmkiln miidiir?
Ultfen izahtru isti yorurn. Bendeniz 1,5 sene evvel si-
lab sevkederken Ferit Pa~anm sukutiyle !stanbul'da
Tevf.ik Pa§a kabinesinin mevkii ikti,dara ge!rnesi ilze-
rine Ruslar kU§kulanmt~larch. lstanbul ile Anadolu
uzl~tyor diye korktular. Emrine vermi§ olduklan
34 vagon mermi .ve toplan bir bahane ile Tuvaliye'
den aldtlar, b~ka bir tarafa sevkettiler. Bu ba5ka
yere gidecektl. Sehven size geldi dediler. Halbuki bil -
- 461
C:2
tiln k.on~lmentolar beniril narruna 1di. 0 vakit biz
ugr~tJk. <;;al!§tlk, bu sui zanru izale ettik. Sevkiyat
b~larn1§ idi. Harp komitesini ,Seref Bey bi;az izah
ettiler. Blr harp komitesi elzemdir ve bu harp Jcomi-
tesi sevkiyat ve miibayaat i§leriyle i§tigal edecek, on-
dan sonra propaganda. Bu da milhimdir. Bizim da-
bilde propaganda namma bir §eyimiz yoktur. Yapa-
m:yoruz. Te§kilattmtz yoktur. Bir tak1m istihbarat
mildiirlerimiz var. Poli ten yapttgt tabkikatt bize bil-
dirirler. Bo§ yere q-~aa§ altrlar ve biz de onlann ver-
d{gi havadislere gilvenerek burada otururuz. P~a
Hazretleri buyurdular ki, sansiiri.i kaldmruz. Halbuki
orduya kar§t her vakit sansilr vardtr. Bol§eviklere
verilen teminata mukabil acaba bol§evikler neden
ku§kulantyorlar. -Fiili sahada gordYkleri §eylerden
korkuyorlar. Bu sefer mezunen Lazistan 'da e biitiln
sevahilde bulundugum zaman gordilm ki, oralarda
bir karga§altkttr gidiyor. Bol§eviklerin tiitiln yiiklii
bir kaytgt geliyor. Bunu ,ahile yana§tLrmtyorlar.
Tah~: tarassutta bulunduruyorlar. Birtaktm suubetler
ylkanyorlar. BUtiin C§yayt muayene ediyorlar. Hal-
buki gelen kaytk ic;:inde olan be§ ki§idir. Bomba olsa,
patlasalar iki ki§iyi yaral.Jyamazlar. Dabiliye Vekale-
tine yaztltyor. Hatta bu hususta Pa§a Hazretlerinin
de, Dahiliye Vekil.letinin de tatmimleri vard1r. Bu
hep idaresizlikten. ileri g Iiyor. Binaenaleyh demek
ki, .TUrk Millet inin bize kar§I bir kin ve gaytzlan
vard tr. Tatlt tatlt teminat veriyorlar. Fakat fjili sa-
hada biz:im bir tiltiln kaytgtmtz:m gormedigi hakaret
kalrmyor. Biz bir vakitler bilmiyerek hepimiz komii-
nist olduk. Sonra bundan ilrkerek o kadar antiko-
miinist olduk ki komtini tier bundan korkmaya ba§·
ladt. Bu mmtakada mutlaka Meclisi Aliniz narmna
harekiitt tefti§ edecek bir miifetti§ Jaztmdtr. Bu su-
retle Rus ya'daki cereyanlan bertaraf etmi§ oluruz,
Rusya'dan gelcn her adam buralarda incinmi§tir.
Bana bizzat soylediler. Ded iler ki camm biz size silah
veriyoruz ve biitiln mevcudiyetimizle yardtm ediyo-
ruz. Fakat siz bizim Trabzona s;tkan adarrumtza: fe-
naltk yapm1§SinJZ, diyorlar. Bizi milletten komilnist-
lik lehinde soyliycn olamaz. Ac;:tk soyliiyorum. Bu-
giin orada da soyledim. Mesela: Lazistan ve Trab-
zon mmtakas1 ki en ziyade Rusya ile temas eden ora-
lardtr, buralar Bol§evlkleri gormil§lerdir. Doktor di -
ye bir adam prezante ediyorlar. Entarisl yok, is;gom-
legi yok. Efendim bu darillfilnundan mezun bir dok-
tordur. Bir memleketin efkan milnevvere sahibi o!an
kimseleri, sahibi salahiyet olan kimleri inkilap neti-
c inde §U §ekli iktisap ederse bu §eklin pe§inden
ko§mak abdalltkttr, cinnettir.Onun is;in o gibi adam-
 t : 126 12 ' 12 . 1337
lann koylere girmes:inde zarar yoktur. Rusya ile ara·
mtzdalci bu halin Jslalu s;ok lazJJnd1r. Sifahi tenlinat
kiifi degildir. Filiyat sahasmda pck mlihim 1slahat
yaptlmas1 !azJmdJr.
HUSEYiN A YNl BEY (Erzurum) - Efendim ,
Pa~a Hazretleri propaganda ve siyaseti harici ycck· n
hahis buyurdular. Miisaade buyun.:lursa evvelii ordu
ihiliyacmJ temin bu yursunlar. Takip edecegi siyaseti
har<iciye ikinci olaral' gelir. Ona tlitiinlc, s;orap tc ir
yap1yor. Nefere propaganda t si r yapmaz. Ceph clt.:ki 1
nefer s;rplakd1r. Cephedeki nef r sizdcn s;orba b k·
liyor. Evvelii orduyu mevbuubahjs eclelim. Bu husus·
da mliteaddit istizah ve sual takrirleri va rd1r. Digcr
hususat ikinci derecede kal1r. Neclen ordu ihtiyac1
temin olunmuyordu? Bunu halledersek daha i aJet
ederiz. (Dogru sesleri) MUsade buyurursan1z bugun
miizakere edilecek bir §CY yokl ur. Miidafaay1 Milliye
Vekilinden sualler vard1r. Karar verclik.ki Muclafaai
Milliye Vekili geldigi vak.itte bu r:1eseleyi uzun uza-
drya hahsedecegiz. Ben de sizinle beraber Fe· zi Pa-
§arun beyanatp11 dinledim. D alla zi ya clc vaziycti as·
keriyeyi uygun gorm:odim. lngiliz propa nganca yap!-
yor. Biz buna mukabii burada te~kilat ya ;)amay1z.
Hizim i~imiL arzettigimiz gibi ordunun takviyesi p·
resine brukmall .
HAFIZ MEHMET BEY (Trabzon - Efen,::m,
~bendeniz ordudan bahsede... ~g i m ve C !)elibe r c:~ t
mebusu ihsan Beyin soLU ile soze ' a~hyao):bm. Yine
Miidafaai MiUlye Vekalet'nde n bir i t[zahda buyur-
m~lardi, ~i bu mes'eleyi Fevpi Pa ~ a ap~madd1r ,
ondan soma gelecek bilmem han gi pa<;a da yapam1·
yacak. Maatteessi.i f lsban B yin bu sozi.i bugun isbat
Q]undu. Hakikaten Re(et Pa ~a da ya[Jamad J ve ya·
pamJy.acaktir ve bundan sonra gelen de bu j~ ba ~e ­
kilde J<:ald!k~a yapamiyacaktir. 1g.QOO kat elbis,_, be-
bolu'ya, §U kadar bin kat elbise fiJan yere gelecekclir
teranesi belki de bir senedenberi dcvam edi yc r. MJ-
dafaai Milliye Yekil.letine dair hangi bir r:1es'ele a ~ Il ­
sa, ·i~te efendilet bir haftaya kadar gelecek us; giine
lkadar gelecek cliyorlar. Ondan scnra da zavallt Ma-
)jye Vekiline buci.im cdiyorlar. Maliye Vekili para
vermi§ olsaydt elbise meselesi oln.cakt1 deder. 18 bin
kat etbise tnebolu'ya yl•kti ise nis;in bu ana . kaclar gel·
miyor? Ben Kastamonu ve fn.ebo!u meb us lann: i.s had
ederek soylerim ki bir s;ok es Lerlcr ar. M evki i kuman-
dan~ar.ma ve ahz1 askerlere odLm geliriyolar. I3unla-
ra vaz'1yed ctmelidir. t~te e(end ilcr tekalifi milliye
olarak ahaliden ahnan bu hayvanlar odun getirmeklc
me.5gul. l~te efendiler, eger elbiscler inebolu'ya gel-
d iyse beheri on kat gctirse bu kadar elbise gelmi~
C:2
olurdu. Sungurlu'da 200 naltliye arabas1 var. Bunla-
rm hep i liurada burada kullamhyor. Zavall1 koylti-
lerin elinden aldJgimJZ arabalann bir ktsm1 bu suretle
m?JlVoluyor.
Osman Bey bi rad erimiz en bi.iytik bjr derdimize
dokundular. 0 da; memurini Hi.ik.mette ikilik, ii~liik,
hatta on be)ik olma 1d1r. Bu s;ok dogrudur, efen·
diler. YalllJZ Beyefendi biz;i temin etrni~lerdi ki. mii·
da!:.ale edenleri ¥1k1yorum ve bir c;ok efaliylede bunu
te id cttiler ve in~allah bun ian bihakkm · yapacak·
larci!r. Velhasil <;ok soyleyip tasdi etmektense benim
yaln1Z bir teklifim vard1r onu arzedeyim. llu daki-
kadan itibaren - harp komitesi mi d iyece.%iz ne · diyc-
ceksek - bu i~de miitehass1s ola.n arkada.~lanm i ZJ i~
ba51na gonclcrmek laDmd 1r.
R AS IH EFENDl (Antalya) - Efendim gerck or·
clunun de atnt inzibatr ve gcrekse memleket da!Iilin-
de m:omnun olm<tmak ve orclunun takviye edilmesi
aslannda sarf olunan gayralcrden hi q. b;ri~z ~i.ip­
he· etmeyiz. Herhalde her makamdan ziyade mernle-
keti.kur!armak, binaenalcyh gerek ordunun vaziyeti ve
memleketin vaziyelini dli~un iirken , miizaker~ ederken
kcndi mesul iyetimizi nazan itibara almak !azm1d1r.
A c<tba §U suretle bir karar ver ek Mi.idafaai Milliye
V kaleti razt olur mll'? ErkiinJ Harb;yci Umumiye
R eisi ran olur m"'> i!ah diye birta_lum ~eyler hi<;: bir
Yaikt mevL 111bahis olamaz. Saniyen karaninJzr verir·
ken gerek memleketin vaziyetirti arzu ediJmiyecek
leri ges;irdik. eCnabt Hakkm inayetiyle bunlan atlat-
bir ~ek.Je koyan fertleri ve gerekse ordunun vaziyetini
memnun olam1y~ agimiZ bir ~ekle, bir hale gelmesi
ic;:in elbis de terahi mi.ibayaada, ia,}ede terahi, sev-
kiyatta suii timal yapanlan takipte gosterecegimiz
cid liyct hi'<bir fercli ne mliteessir eder, ne de Meclise
bu kadar §idd et olur mu diye bir §CY sayler. Bu nok-
tayi iyi dti~iinelim. Fcrtlere merhamet eden milletler
cmiyetl eri feda etmi ~ t ir. Fcrtleri cezadan kommay1
dli }tinen hcycti iytimaiye hcyeti umumi yeyi kotiiJiige,
mazarrate e kederler. Eger hakikaten arkada§lar ta·
!'ctfmdan ~ayilan bu noksanhkla.r bir -ihmal neticesi
is~ ihmal c en fertler meydana yJkomahdJr ve c;:il<.ari1-
malidJr. Bu Meclisin 'buyi.ik bir vazifesidir. llu nok·
ta '.' si.ikutla g~i§lirece.k olursak, yann bu .terah], bu
·ihm ~ l bu suiistimal neticesinde memle.ket, - Allah
saklasm - bir felakete maruz kal!rsa mi.llete kaqr
k cndimizi m::.suJ iyetlcn kurtaramayJz ve kendimizi
mi.idafaa edemiyz. <;i.inki Hoca Vehbi Efeodi Hazret-
lcri burada bir ~ey buyurdular: is;in gitmi~ ve halci-
katen nis;in gelmemi~? Hakika:len gonderilmi§ de e§Ya
mlibRyaa cdilemem i!l m i? Saniyen Meclisin koridor·
 t: 126 1l! ll. 1337
laruu sekiz aydJ.r i~gal edercesine 1talya'dak:i mi:iba-
yaa, oradaki gerek siyasi ve gerek miibayaa i~leri
ni~in bu Meclisten ~imdiye kadar saklaruyor. Ni~in
her ~eyden mesul olan bu Mecli e bildirilmiyor? Ora-
daki bir arkada~ hakikaten 1yi hareket etrni~ ise mii-
daafast icabeder. Yok, bu memleket namma,, bu mil-
Jet namma bir ihanet yapm1~ a hesabm1 vermelidir.
Bugiin tlmagiyle ~ml~1plak memleketi miidafaJ. eden
koyliller ve bu millet, Roma'da sefahat yapanlann
hesabm1 isteyecektir. Arka~Lar gC9en gun de Fevz;i
P~a Hazretlerine sormu~tum ki 1talya'dan bize ge-
len elbiseler fena lffii~. dogru mudur de.dj:n. Evet,
dogrudur, fcna ~1kt1, fakat zaruretten n~i ald1k dedi.
eden kabul ediliyor? Bunu giiveli olarak neden al-
ID!~lar? Gtiveli elbiseleri bize yutturmak, bu, bir hi-
yaneti vataniyedir. Bizi onu kabule mecbur etmek
ned ndir? Saniyen; orduyu takviye etmek; ~uras1ru
nazan itibara alalrm ki arkada.~lar, ordunun ilbasmJ
t min liizlmd!r. Buodan b~ka ~are yoklur. Ordu eger
evind n, koyilnden, ailesinden mutmain olarak bulu-
nabilirse o vakit cephede durur .. Bununla §unu arz-
etmek isterim ki, Hiikfimetirnizin gerideki makinas1
halka refah getirmiyecek bir halde olursa orduyu ne
kadar takviye eder ok, memleket tezebztip i~ind e bu-
lunduk~a orduyu yine dagttlrsm. Hepsi b~mm kay-
gusuuu, ailesinin kaygusunu 9eker. Bcndeniz mlita-
laatum iki noktadan arzediyorum ve iki teklifle bu-
lunacagm1. Biri ordunun levazum harbiye. ilbas, i~e­
si ve nakliyat ile ~igal etmek tizere bugiinden' itiba-
en bir enciimen t~kil etmeli. Bendeniz 5 zat tekli£
ediyorum. Heyeti Celile ne ister e oyle olsun.
1kincisi de arkada§tar; ordu cephede m~gul iken
halka emniyet verecek bir ~ekilde memleketi idare et-
mek, mernleket dahilinde birtakun propagandaya
mani olmak i~in Mcclisten olmak tizere mtifetti ~i
umumilik te~kil etmek. <;ilnki her ~eyde mesul sizsi-
niz. Mecli 1e Hiik.Omet hiybir vakit ayn d~iinille­
mez. Meclis yal01z sual ve ~stizahla memlekete ait
hi9bir i~i ha!Jedernez. Meclis g~en sene bulundugu
tehlikeden memleketi, gonderdigi istiklal mahkeme-
leriyle kurtarnu~tJr. Bugiin arkada§lar, memleketle-
l'ine kendi gozciilerini gondermeli ve o suretle ma-
kineyi daima kontrol altmda bulundurmahd1r. Bun-
Jar o!mazsa arkada5lar ordu cephede olmaz.
SALiH EFEt D t (Erzurum) - Ben fazla soyle-
m iyecegim. Zaten soylenecek soz yoktur. Fevzi P§.
Hz. !ngiliz propagandasmdan bilmem daha b~ka
~eylerden bahsettiler. Tabii bunlar ErkanJ Harbiyei
Umumiye Riyasetine aidoldugu i~in bendeniz kend i-
lerine t c~ekkiir ederirn. Efendim, fiilimiz gayet bozuk.-
-463-
c: z
tur. Tehlike de vardii. Yevmiye 30, 40, 50 nefer fi-
rar ediyor. Hatta Ankara.'da goziimtiziin oniinde ge-
ziyorlar. Fakat buna ded.ik.odu 9afe ol'!-maz. Yani
tbendeniz diyorurn ki , Mtidafaai Milliye Vekili bi:r an
evvel gelsin, askerin ilbas, ia§e levazun ve teyhizau
tanzirn edilsin. Meclisi Ali bundan sonra mesuliyet
soziinii agzma almasm. En ag1r ceza idamd1r. Bunun-
la ise i~ bitmez efendiler. Dti ~iintintiz ki rnilyonlarla
insanm hayatm1, namusunu iizerinize aldmtz. Dediniz
ki; sizi muhafaza 'edecegiz. Vazifeye gelince; bir kay
sancaglffiJZ ~ignendi. Anadolu'nun n1 ft sayesinde git-
ti. Artlk serveti umumiyei memleket tenakus etmi~­
tir. Gerek erzak menabii, gerek insan menabii vesaire
tenakus etmi§tir. D~man kavidir. Avrupa'dan kon-
servesinden §ekerine kadar geliyor. Demin buyruldu-
gu gibi 200 kti ur bin Mehmet vardii cephede. Hoca-
efendi Hazretlerinin dedik.leri gibi, Slrtlannda yama-
§II yoktur. Ernin olunuz, bana ik.i yorgan az geliyor.
Hi~bir ~ey tcmin edilmi~ degildir. $ imdi bugtink:ti
vaziyet, d~man taarruza hazJrlan1yor. Bu da iki su-
retlidir. Biri i9eriden, di~eri d1~ardan . G~en dcfa Sa-
karya'dan yekildi~imiz zaman emin olunuz ki, ordu
propagandanm tesil'iyle geri yekilmi§tir. lnebolu'ya
giderken 80 kafile gordiim. Nereye gidiyorsunuz diye
sordum. Efendim dedi YunanWar l>ir ~ey yapm!yor-
m~. Vaziyeti hakikiyeyi kendileri ne anlattJgnn za-
man . hiingtir hiingiir ag111 yordutar. Melunedin bir
ihtiyac1 daha vard1r: Dem in Hocafend:i soylediler. On-
lann itimadtm celbetmek liiZ1md1 r. Maatteesstif ve-
killerimiz memleket dahilinde intizam1 temin ede-
mediler. Mehmet kendi evinden, koytindcn mtisterih
olmak ister. Halbuki Me li bu hususta i~imad1 kay-
betmi~tir. Halkm itimadmt Meclis ayaklariyle ~i~ne­
m i~tir. Ytizlerce koy ylklldt. Askeri ihtiyac1 soyliiyo-
ruz. Ankara kumandarunm manas1 nedir? Merkez ku-
mandanl, mevk i kumandam, bilmem ne kumandam
diye Ankara'da goziimuzi.in ontinde bin tane kuman-
dan var. Merkcz kumandam nokta kumandam, hep
cephe<le Hlzlmd1r. onra efendiler, memleket 80 mil-
yon ordu btityesi veriyor. Oyle oldugu halde neferi
ccbhcde ayl!r. H i9 bir m:llete boyle bir ~cy yoktm.
B~ miyon ahali iki milyon vergi veremezken biz bu
kadar vergi al!yoruz m illeten. Demek ki, sistem bo-
zuktur. B. 1. M. yeni htikfimet t~kil ederken istan-
bul te~iliitm1 alm1~ . Mtist~ar, mtist~ar miiste.]an
vard!I. Yaray1 tedavi etrnek istiyorsamz cebhedeki
askeri d~ii~iintiz. ?0 bin askerimiz vanm~. 50 bini
firar etm i~, 20 bin ki~i kaldt. Biz bununla miidafaa
edemeyiz ve muzaffer ordulann t~kilatJru besliye-
meyiz. ~lacagm1z para yoktur. Maazallah izmihlal
 t : 126 12 . 1l . 1337 C:2

'~1Sllli!a bulunuyorsunuz efend.iler. D~man An.k.a- R iyasen Ceuleye

ra'da resrni g~it yapacak. Avrupa'dan dileniyor, or- Harp ve :rase i hariciyeyi fiili muraka-be altmda
dusuna getiriyor. Bir d~n, onun menabii iki milyon, buLundurmak ve Mecli e mevfkut ve muntazam bir
serunki be~ milyondur. Uzerimize aldlgJmiZ bu diivayl sur fite am ma!Omat etmcJk i.izcJ'e foclisye 15 za>tltlan
milliyi halletmeliyiz. Bir arkada~tmm giizel bir misali miird!<: ,:,p bir encUmen te kiLini Heyetli Celileye teik-
var. Bu memleket lokomotif gibidir. biz de oyle. Va- Jif dde:t:z. ! 2 Kanunuevvd 1337.
gonlan terketmilj arkam1za oniimiize kat iyen bakml-
tsn:a n!bul M ebtL· .1 Trabzon Mebusu
yoruz. Evet bu millet biiliin anane inden, 'tarihinden
uma.n Haf1z Mehmet
vazgf!9ti. Bize itimat etti. Biz de o imparatorluktan
Erltug;ul . It-busu Bcflime Mebusu
b~a bir ~ey yapmad.Jk. Ki:iylere giderseniz, yiue o
A. Ham:lli MeJunet $eref
a~ar, yine 0 ri.isum, yine 0 kohne i~.
G el'i bo1 u Mebusu Entugrul Mebusu
MUSTAFA BEY (GUm~ane) - <;;aresi? ..
C elal uri 'Mu tafa
SALlH EFENDI (Devamla) - Benden evvel Ergan'i M~busu Ga.ZJianJtep Mebilliu
soyliyen arkada§lar yOk gUz.el buyurdular. Harp ko- Ha~kk1 Kll1y A1i
mitesi faaliyete girmeli. Ankara'da 30 bin adam var. Elaz!iz M ~lbll5u Karah'i tl.nsruhip Mebusu
Bunun manasmt anlam1yoruz. en yapacaksm diye Hiis yin lsmai I Sii.kru
he11ey bic;:are Mehmedin iizcriJlC kalm1 . Kim eden Si verek M~busu
Ergan'i Me busu
hie;: himmet yok. iyiniz yan 1n, el ele veriniz efendi- AbdWgarri
S1rn
ler. Son tarihi vazifenizi yaptyor unuz. Yoksa feHiket
i~. ; M busu Ergan.i M ebqsu
mukarrerdir. Harp kom itesi bugiin i~e vaz'1yed etmeli
i:i Raa Mehm t Emin
ve Meclis de onlara miizaheret etmelidir. YokSa bu-
iitahra 1\Lbusu Erzi ncan Mebusu
rada hikaye dinler gibi di.nleyip gelmemelidir.
Co..-d t Htiseyin
.RE1S - Efendim, yarm i<;tima etmek iizerc cel-
seyi tatil ed.iyorum. Ba y•a.zo.t tv£ bu:su iK'ararusar Sarlci
(Takrirler okunmarru~) Attf Mustafia
Kozan M e:busu Siirt Mebusu
Riyaseti Celileye
H Li.s yin vni Necrnetfin
Mesele tamamiyle tenevviir etmi'itir. Mi.izakere
:k.afidir. Co um Mebusu D iyarbe'k'r Mebusu
iddlk Kad.rli
1ktisat nciimenin mazbatasmm reye vaz'm1 tek-
lif ederim. (Enci.im ni mah usa gon'Cier:lm'· k i.izere heyeti
13.11.38 ur.1UJm': ~)
Kozan Mara~
Hi.iseyin Avni Ta!l in B "" yi.i!k M ilt t Medisi
Riyaseti Celileye
Riya· ri CeliJ 'inc
Mi.izakere kafidir.
Malatya Cep1h.cJ& i k.ar•cf·e~r~r:m:zi i:yarat edip emr'i f.,dare
Feyzi vc lia:;•::Lr•:n-i tet'k•:•k ve nook• anlan var ise <rteld:en ~ba­
Ri.yaseti Celileye r'l•t olJugunu Mccli e arz~l!m~lk ve cephw ki efra:d
MezkOr ikinci maddeye Mer in Iimanmm dahi it- vc zcerDtana Arnk.ara'cfa m'E,vcu!t •b'i!wnum mebus ar-
halini teklif ederim. lka;da ;.~anmtz; n 'i tihkaktndan mahwbu kra .eillim~k
Siirt Mebusu l[izerc so·~..:r l•ira ilk li.izumu &:recesind.e almaca:k til-
Mustafa Sa!::Jri nun, SJ:gara .:gara 'kiigtdl, lkibrbt, ~~' r, ~ay, mWup
R iyaseti Celileye lk.agJ'dJ, za·rf .., lkaF m g:tbi h:ediye1erirni takid'm eyle-
Karadeniz sahiline bugday, arpa ve mJstnn veya m.ik •uZJ~·. ~ 5" s a~adan mur- lk!kep_ 2 heyeltlin lilfllt'itha]b'i
bunlann daliklerinin ru umu asliyes!yle mtiddeti mu- i•le liza:n bu ru:Jm 'J nt tdkJif eyl!erim. 11 Kiimmuev-
va:kkata -ic;:in ithaline miisaade buyrulmastnt arz ve vd 1337.
te.klif ederim. ( azart i~ : bara a!.ln!d1)
Si.nop Mebusu ErZiumm Mobusu·
Dr. Rtz.a Nur Htilseo/Ln Alvn!i

-464-
 t 126 12. 12 . 1337
Ri ya.seJti CeLilcye
12!12.1337
H~IJ'.:l:ri Vldkl:ie rc,:si n•in •harioi ve rdahili va21i•yet ih:alk-
ktnJdalk•i mliom'eil beya•nruttlardan berv 9h'i a'tli mcvad-
dtn lba!hlll IJ<.'a·ran ·ahl1!1Tl'aJSt. 'lli2lLtmu has1~ ol'malkJta~:hr.
J. Fram1z 'ihtilafna~m:::s'i nin 'Mecl'i e m:i.izakeresi
s; rata:nnlda va2li•yeti hwid:'Ye lh'aiklkm·clalk'i m~ruzat>um
rneyarm dda Haridiy~ Viekalebi nden ~cS'ti11ham ey~edigim
ve:Qljibe A!nad'olu , ha:Uta mi.i.rnlki.in~ ~ rt ta nbul m r bua.'t t
n rli,yalmll1, h i iyaltt oengaveran' yi idame lekfucelk
sul'o be 't!evcih •ve 'idar s'i,
2. Harici roldugu gii bi, mlid'cie,ti muv lka1e 'iiftn
<ie. 'dah1:·11 ~an lir vaz'1;
3. oMikaVliT 'ka:za[ar beyninde setya'halt ed1ece!k,Jer
mfuresn•a olm'a!k li.izere, seya'ha't ¥ ij(as1 u ullinUn tk:e-
za~.k muvalkllca.'t mi.idid!et li9jn li bya!>~;
4. rMalk:am t riyas' t tl!ara fmd'an l~diildal m ehalki mq-
mii~n bu vaziye.t h al~kmd'a :nazan d'~k!k·atlerin'in celp
ct:lme3';
5. Kezaffi:lk nlaikam 1 r':<yase1 ra ra f lfi!d an mezu n VIe
m mur ·artka,d~farmuzm 'bulurrdukla n mahaHerde va-
ziyemi ah.ir.e.111i n · 'tilt:am eyledig; m$a'i ve ·iqa - d'a1t'a
seMJ<.·J·~ri;
6. Seriye veJkiileeinin ir~at malksarclJ ile tamimler-
de lbu1un!mC~Sl;
7. PontUs &iyaseeine oovelengah. olan melll·alt!lk ~[e
L:lgiJ<iz - I~ !kradltgt 1t<*lklk:i.iJtli i1e bi.iSbU!lUn 1ktes!Ji
ehem.mlyet eden elce2lire mlitalaast as iyli~inden m!lid-
deti muvalklka!tc · ~ s::in 'd'arei a:s'k'erliyenin mes uJ t!:a:nm-
ntaSI.
(Nazan <Jiik!k'a•te alm:d1.)
Tra>bzon Meibusu
Hlisrev
Ri·yats.atli CelJUeye
iMIUzallCere ikii.frdli r s:i.irrk:li £ezruy\i f1esih'i 'ka.vl'iyaJt pe!k
r.ta.Siid'ir. Hu teba'1 rkiram icale!i eflkar ederek bu bapua
soyrel11n!Gid~ik rsoz 'beyan hUJy·ruLma:dJik: nu'ek'edd1med•ilk
ltenlklid:alt hemen 'b1ralkmardt ~b'rdir. Blj•naena:Teyh (Ha'}'-
ri.il lkelam malk.ail'.,ved Ere) mulk:ltezasmca mi.i:stacelen
yapulaca'k vaiifell11li•z •ya!lmz •saihati ful~ 1 i'Ya'ta en seti.i lralt-
vel·er1e I!Jila vcikikuf g~efl<lteld'ir. ~ ihrulide ri.ifalka'i
lk irarrumtzxfan Hact Hyas EEenc!Jn'in fijliJWyalta >a'it lbe-
'Yanatmun mev1kH'i fiili lliyalt ve icraJI)'a vazm1 il:e'killif eyle-
tim.
~U§
A Ham'<lii
R iylSeti C lileye
Vaiiyertt k'i m ehalike ve fevkaJadelilk:lere daar
i"~vzi Pa~a Hazretlerin·in verdi'kleri izaha.t pelk mu-
-465-
C:Z
h<imdli-r. Bu ttn e~lta!, ilke ik'ai~t it!elda!oilf'i !k'a'I!Vy-e w aci1!e ~1-
tih.azt 1d'a pdk talli•i'd!i'r. AnoaJk >bunu; vatz:iyet!i yalkm-
dan gorlen heyeei veJkli~e d'i¥i'umlii§ ve 11m I!Jclill'lrelere
IJQar§l lbi r program hazt.rl'a:m~ nudtr? Yt~ 'bu teda-
IJ:'Jii re' en lrey<e!lli muh!ter1eim•em!i lirt!tJih.'alZ el<fecelkr~:r? Hli-
lki.imeit dli1linooefkse lbu peik miih'im ve >galile'lli blir za-
manld'a H ey 1tli Vtekiileyi va:zlifelet.inden 'lrl!1coymamak
li9in progra.mJ lhetrnen yruparalk Meclli~i Al'iye program
tile geJimelcrini, Mec'lis~e dU:~iiniilecekse ha1!ipiler.imi-
zin ogrudan maddeten yap!lacalk: lteda!blire dalir dra-
dei ~eilii m bu yuttrmi~anm teflcl·if e'd!eni:m. 12 Kanunu-
evveL 133 7.
Saruha!n
Rlf:§'a:t
Q M'ilZalk. e~a·tm irutact 'ire ted'abii•r 'i tt'ihauoo)
R'i ya!seti Oe!Jlileye
1M evzubahlis meseren'in eh:em'miyeJt e dirdld\>yetlTlle
b 1naen Mecl': lta:niru vazifesini ifla ve muhmie>1 mesall
haJklkm'da lk,a(i I!Ji·r 'kara'I' li ttihaz eitimelk ti.i:ziere gece y~
nsma kada r mUzalkerata ·devam OOI:lmes.im, soz aJan
bl1ti.in ha tlipl rin tamam:yl•e ve sozle:ri !lcesiJmliyerek
soz oyf melerini t~IIjf eyleriz ve Mrol'is.i n eV>Vel em'ir-
rde ya·ln1z ibu 1i le i ~igal eld'er k n'i1spe!t 'bir hatt1 hare-
tk:etlin.in ta:niim ve espit olunmasJru rica edeliiz.
tstanlbul Mebusu iBfltugnu
R.
Hliseyin Hlisn'ii A HaJmdi
Gefi bolu Men~
Celii1 Nuri Dr. Tevf!i:k
LiizJMan Nip;de
Z iya rHu~lt VethHi
12llnir
(O'kunrumadt)
(Kaibu1 ~ilmeani~ ce1s'ei ferda>ya iliaiillc ohlnmtl}tur)
R!iyal.Wtii GelJi[iel)'e'
G~i p ed'ecldk va!ktl.'m'iz ydkttur. Miiza.kere G<atlidir,
lbu vadiJClld.ldi mi.inalka~a.ya mi.i:da:fuali milliyedoo yapl-
Pan li tli!h7:P.!rlar Za!manmda d'evam olun:a!bil'ir. Binalbe-
ri n zi rd!et.\!i meva£1m S'i.ir'atle ~ahtt lk'arnra altnmasmt
beJkl'if ed:erlim. 1'2 Kiinunuevvel 1337.
IBUI'S'a •MdbtLsu
Opr. IBmlin
Ma!dlcle I. - SaYlyeJt Rusyars1 title ak.ltetrt:igim1z mu-
had!e'11!elt lllh9tn•amesi·oo sad.Ilk 'k'a!l!d!gliJnm lbiir celsei a:le-
niyem'iZJde lteytit e1melk ~mretil)1e e11ytevm zu'hwiyatal
mi.iiStenlilt o!an s.uizanmn de11harl li'Zlaff'esi ve ~u suretite
lngiJiz entrlilk:~anrun f ili·F.en i51ca't1 dj!hellrine gildi'l!mresa,
Ma.dtle 2. - B'aJdehu li'd!are1 lda:h'ili>ye, haaiic/iJYe ve
~~khsa'cl!i,ye ha'klk.m!d'a >dalhli ltaJtlbjik ed!ilmelk ti.izere evvet
erriirde l'el\.·azrm, sev!kliyat ve llla~ldity<alt ve t·a~ ve 'il'bast
 t : 126 12. 12 . 1337 C:2

huooSi~e1t1 lt:Mfm ~tigal edilimek IU.rere 15 ·azadan mu- zat vaz"iyed. edii.lm'esin'in tahtt ik'arara .almttn'aSiru tek.
rdklkJop !Jir ha'!'p lkomi:·~esi'l1li n •iruti1hap ve tt:ev.zlil, Fif e;ylerlim.
Mi!!dde 3. - D~a:n1 anm.JZin •bliii gafu•l <w~a'}"a­ Erzurum
ralk. 5u]h propaganid:a.tst ·aitJnlda yap.ttlk!lan i!Yarp lhaztr- s 1';,,
jJ•ld'anru beyannamelerEe ve matbuat ui]ie alha.T.i•ye alrlat- R.!i Ya'S'eJt:i Ce~i1'eye
malk. IaZimlcbir. Mi.i.'daafa.i Mi-l.l!Jye Vekilinden ist:ruah.J k:a'bu:l eJ i-
(Nazan 'itfibare 'aJ.J.n'dl.) lon meva'Chn ik:a!blil'i t-ehir olam1ya~~~ lkanaaiti ihruk.im
•Bu)'liilk M'iH~ Mecl'isi bulun:dugundan mi.isaraaoten ve'k!i!L n ceHC.:le.ye 6cabat1
R ilyrusetii Oell'iJ.wine mu!kJtazi:,yen'.i.n bila telhi r .icrasmt lk-emati ehemmil)'etle
•lik'i gi.i:rud!iir mliza!k!erede l:ml'Ulrdugumuz m'eiS'atil •bli- tetk•l1ii eyletiz. 12 Kal!lunusani 1337.
ltli n •a zanuz ti.izerlirude miiJrh •bir ,t;.,"SJr bJralknu~r. 'Bi- Bi1tlis Erzurum
n'a!en'a·r~h ordunun •k uvvdi m·arrevjly"es'i-nl:n daha. ne de- Ymuf Sal!ih
rec<eidle 'bozuldugunu mahall"irrde lt'etllci!k. ve daJha ziya.- Ordu Bitlis
de 1talkiv.i ye ed!ilmek. il.rere mi.ista.cellen blir lh'eye!Vi.n •goo- ~iis<tem M. Mi£
derAmesinJi •te!k.lif eyier.im. 12 Kanunuevvel 1337. Genr;: Erzurum
Mal'ai(Jya: M ebusu Fi1k r1i Fa'idc Hiisrev
SFtilo Aydm Dersim
R'iya:seti Oel!ireye Esart: Mustafa
12 Kanunusan1i 13"37 S.iverek Ordu
Uzun mil.nak'a~alar emri valktller'-in telil.fu mafwtma Liiltfl.i YGL9in
menhem otam:yaca:k.t1r. G ayey.i mu!kad'dcsimizlin lis- Kars Batum
trh~a:l'i olXI'u!nun ~ntizamm'a ve bu ~ nt izamm teaniTI!i de Fahre~tl6n Ahme!!: Nwi
BliiyU!k IMti:tlet Medisi azruyi muhteremesiniin muralk.a- Biga
beli .cfa'iJnie!9.io/lle D<ialbil olacagm'dan ·bila izaei va'klt ordu- Hamdi Ali Rtza
nun ]'a.~. ifoa!S, na!kliya1mm tesr'j•i li:km'aQi "i9in ooar Si¥erclc
zalttan miire!klkep ii~ 'kornisyon ~klilli 'ile bu ~~£ere IJ)iz- (Okull!anlarlt)

·····--·••>•<·----·""'•· ·
DEVRE: 1 C1LT:2 t<;TI.MA: 2

T. B. M. M.
Gizli Celse Zab1tlar

13 Kanunuevvel 1337 (1921)

------
Miinderecat
Say fa
I. - ZAPT I S BIK H LA ASI 468
2. - !3EY ANA T

I. - Erk/im Harhi)"l'i Um umiye R eili

Ft· l'~i Pa~·a Ha;:.rl'ffainin Sakarya harhinden
.w nraki avkNi l'a;.iyef hakktndaki heyanatt. ~68:48-1

----·-- ...
Cilt 15

127 nci inikat, 1, 2 nci Cclsc

 t : 127 13 . 12. 1337 C:l

YVZ YIRMi YEDiNCi iNiKAT

13 Kanunuevvel 133 7 Sah

Birinci Celse

REfS ikinci Ba~kanvekili Adnan Beyefend i

KATiP:

REi - Celsei hafiyeyi a91yorum .

Zaptt sabtk hulasast okunacakt tr.

1. - ZAPTl SABlK HULASAST

YOZ YiRMl AL TLNCI iNlKAT
12 Kanunuevvel i337 Pazartesi
j K lNCi CELSE
Ordu Levaztmatma, vaziyeti harbiye ve askeriye
i.izerinde Erkam Harbiyeyi Umumiye R ei i Fevzi P a-
~a Hazretleri geni~ izahlarda bulundu ve esnayi mi.iza-
kerede irad olunan sualleri cevapladt. 13 Kat_n muev-
vel 1337 Salt gunu ic;tima etmck i.izerc ~elseye niha-
yet verildi.
Reis Katip
REiS - Zaptt sabtk hUiasast hakktnda si:iz istcyen
var mt? ... Zaptt sabtkt reylerinize arz ediyorum . Ka-
bul edenler ... Etmeyenler ... Kabul edilmi~tir.

2.- BEYANAT

I . - Erklint Harbiyeyi Umumiye Reisi Fevzi Paya
Hazre rlerinin Sakarya Harbincfen sonraki askeri va-
ziyet hakkmda beyanatt.
REtS - Olin mi.izakeresine ba~lamt~ bulundugu-
muz bir mevzu i.izerinde .mi.izakerata devam ediyo-
ruz. Si:iz Mazhar Mufit Beyin. Buyurun efendim.
MAZHAR BEY (Aydm) - Efendiler di.in Fevzi
Pa!jantn beyanah bendenizde hie; bir yeis lie nevmi-
diye dair bir iz btrakmamt~ttr. Bunlar esasen yeni
haberler, ve yeni hadiseler degildir. Bunlann hepsini
iyi kotil biz de biliyorduk. Yalntz bendenizi mi.itehay-
yir eden ktstm memleketimiz i9inde ve hari9te yaptl·
makta olan ve yaptlmak istenilen bir 90k fenaltklan
zikrettiler. Bunu ne ic;in ve ne maksatla soyledikle-
rini anlayamadtm~
NE$ET BEY (Vski.idar) - Fevzi Pa§a gori.irr-
mi.iyor. (Devaro sesleri)
MAZHAR BEY (Devamla) - Efendim ~imdiye
kadar boyle bir §ey soylememeleri ve en mi.ihim ha-
disatm arifesinde gelip boyle §eylerden bahsetmeleri,
her glin bizi ~;eki§tiriyorsunuz, bizim yaptt~tmiZ bir
§ey yok. Daha bir taktm fenahklar yeni zuhura gel-
mi§tir. Yapamtyoruz, bilemiyoru z~ Siz ne isterseniz
ot : Bu irtimada kotip belirlenememiftir.
M. iinver
onu yaptntz gibi boyle bir vaziyette konu§malannm
manasm1 anlaroadtm . Yunanhlarm yeni bir hiicuma
haztrlandtklanndan bahis buyurdular. Zaten zanne·
diyorum ki bila isti na Yunanltlann tekrar boyle bir
hi.icuma haztrlanacaklanna hi.ikmcderdiniz. Yalmz
Yunanltlann siya etle i~;ine dli§ti.ikleri ve arzulan ol-
madtgt halde bir buc;u k senelik hadi at gosterdikten
sonra tekrar o vadide c;alt§arak bunu intac; etmeyi on-
tar da i.imit etmezler. Bahusus Sakarya harbinden
sonra inhila[ etmj~ olarak degil , daha karanl1k bir
vadiye yuvarlanmamak ic;in daha muhkem bir vazi-
yet ihdas etmeleri ic;in belki Eski!lehir ve Ki.itahya
havali.s ine c;ekilmi!l bulunuyorl ardt ve bizi m hi.ikfimeti-
mizin i.izerine en c;ok di.i~en ~ey Fevzi Pa!la Hazret-
Jeri tarafmdan sarahaten · zikretildigi i.izre, tngilizlerin
yegane siyaseti olan ytpratma siyasetine kar~t ytr-
hct bir surette mukabele etmek liiztmdtr. Hiikfimet,
Sakarya harbinden sonra, biran evvel Yunanltlar da-
ha takviye edemeden Uzerlcrine aldtrmak c;arelerini
arad1 ve belki de buna karar verdi . Fakat gec;en cel-
selerde mi.iteaddit defal-ar mevzubahis oldu ki hiikfi-
met liiztm gelen ~eyleri c;akti zamanile yapamadJ. Ben-
deniz §imdiye kadar bu meselede edindigim ve gor-
diigum §eylere hiikfimetin her halde esbab1 m~rua
dolayisiyle bunu ifa edeedigine kani degiJim. Dli§·
man Sakarya online geldigi zaman arkada~lardan bir
heyet gonderip o heyetin buraya avdctlerine kadar
malumattmz ve sizi tenvir eden malfimat h(.ikfimet

-468-
 1 : 127 13 . 12. 1337
ne derse o idi. Kendilerine itimat ettigimiz zevatm
i:izlerine biz de inamyorduk, mesleklerine bizim de
·anaatimiz vard1. Biz de aynen kabul ediyorduk. Es-
' i§ehir i:ini.irrde, Sakarya i:ini.inde plan dairesinde ya-
pLidl~ma kanaat ettigimiz zaferlerin neticesi arkada§-
lann kanaatiyle kar~1la~masaydt eskisi gibi bunu da
·abul edip gide ektik. Bununla anla~ilm1~hr ki arka-
d lanm1z arasmdan gonderdigimiz heyet belki daimi
rette harbt darbm , daimi surette vesaitin noksam-
::-J kudretleri kendi §ahsiyetlerinde meknuz olan kud-
-etleri zafa ugram1 ve bu zafm tesirlerj alhnda yi.i-
r mek e daha zay1f kararlarla yi.iriimek mecburi-
etinde kalm1~ olan o has aslanm izhar ettirecek te-
irat yaptJrdmiZ. Onlar daha faaJ, da ha cevval ola-
a biraz daha bu tehlikeleri uzaklara atm1 oldular.
0 gUn pek acele bir $ekilde az bir zamanda bu ka-
ar udreti alrru$ e bu kudret e kabiliyetlerle dli~ ­
man iizerind miihi m tesirler yapacag1 kanaatini ha-
l etmi§ken , bu gec;:.en iki Lie;. ayhk devrei si.ikunda
mana dab a ziyade darbe indirmek laz1m gelirdi.
Halbuki laz1m gelen ~eyler yap1lmaml~tlr. Art1k bu
;.,:;hi i.izerinde daha fazla si:iz o lemege llizum yok-
'.Jr.
i peten yenj ve mlihim tcillkki ettigim meseJe-
in biri i de Rusya ile tahaddi.is eden keyfiyettir. Bil-
h a bu noktaya arkad~lanmm naza n dikkatini
elbederim . Bilmem izah etmek Hiz1m m1d1r? Garp,
menfaatini her ne suretle olursa ol un ~arkm ma-
zarratmda temin etmek mecburiyetindedir. Garbm
menabii ikti adiyesi en ziyade ~arktad1r ve bu defa
bu harbi umumi sebebiyle biitiin biiti.in y1pranan
garp daha §edit bir $ekilde ark i.ize rinde menafii ik-
ti adiyesini temin etmek zaruretindedir. Binaenaleyh
zannolundugu gibi Ti.irkiye'ye kar 1 dil§manhg1 bir
j lamhk meselesi, bir halife davas1 i.izerinde degil en
zj ade iktisadi noktai nazarlar i.izerindedir. S1rn
Bey biraderimizio Londra'da edindikleri bir fikir var-
dlr. Misafir olduklan otelin yevmiyesi otuzar
banknottur. Osmanh banknotudur. Mahiye oda ican
olarak 1 000 Jirad1r. Esbab1 aireyi de buna zamme-
derseniz ne kadar bi.iyi.ik bir rna rafla gec;inme te ol-
duklan meydana 91kar. BununJa §ark ak am1 i.izerin-
de ne kadar zecri, ikti adi eyler kullanacaklanm an-
lamak kolay olur. Binaenaleyh biz di.i§iinmek mecbu-
riyetindeyiz ki kendi milletini ya ataoilmek ic;:in bu
kadar SlkJCI kuvvetler altmda arka dogru yi.iri.imek
isteyen garplilere kar$1 bi7. aca ba yalmz ba$1ffi1Za
mt kar§l koyacag1z? Bittabi hay1r. Bu miimkiin de-
gildir. Bunun ic;:in ~arka temayiil go terdik . Belki
Belki ~arkda aym hisle bize dogru elini uzat!J. Fakat
-469-
c: 1
pek iyi· biliriz ki geyen sene altt yedi ay devam eden
bir miiddet zarfmda Ruslarla, §ark alemi ile ufac1k
bir l$1k gi:iremiyecek kadar karanhk siya etimiz cer-
yan etmi ti r. Buradan Rusya'ya gonderdigimiz heye-
tin b~mda bulunan adam, - ki Bekir Sami Bey-
dir. - Rusya'da bizim §ark siyasetimiz aleyhinde c;:a-
h§ml$. Batum ve Tifl is havalisinde bulunan ecnebi-
lere bu fikrini beyan etmi~. ugrad1g1 vililyet merkez-
lerinde Rusya siyaseti aleyhinde bulunmu~tur e
nihayet Londra'da en elim. en feci bir cinayeti irti-
kap etmi~tir, Zannetmeyiniz ki Londra'da yaln1z yap-
tlgl itilafnameyi kasdediyorum. L ndra'da az 90k
gizli kalml$ ve belki de b',-im •ci n gizli kalm1~ ve
Fran a ve Jngilizlerce oyle yapmt~·'r ki as;1ktan as;1ga
~arkm aleyhinde bir hareketi ngi,:zlere va detmi~tir
ve bittabi bunu lngilizler mal bu l -nu~ m gribi gibi
zaptolunan ifadatmt Ruslara varmi~ e o zamandan
beridir ki Ru Jar bize kar$1 daima ~iipheli bir arka-
daJi vaziyetine girmi~tir. Yoksa Frans1zlarla yaptlgl-
miZ itilafnameden mi.inbai degiJdir. Bunun esa 1111
pek eski zamnlarda aramak Iazlmd1r. Bu Bekir Sami
Beyin yapt1g1 fena11ktlr. Zaman zaman hududa kadar
gelmi$ olan paralar geri donmii~tiir. Bek ir ami Be-
yin bu siyaseti hakkmda Londra'daki hareketi ; orada
Loi ors; (Lloyd George) ve Giirzonla iki bus;uk aat
kadar devam eden hafi mi.izakeratta bulunmu~tur .
0 miizakerat esna mda siz Yunanhlann ycrine bizi
tutar.samz biz silahlarlmJZJ Sarka tevcih ederiz. dc-
mi tir. Resml ~ekilde ceryan etmiycn bu ozii tngiliz-
lerin katipleri tarafmdar. Bekir Santi Beyin malum a-
!t olmaksJZJn tamamen not edilmi~tir ve katip tara-
fmdan ilan edil mi~tir. Bu hadi at tamamen bitarafane
gorilldiikten sonra TiirkJere kar~1 ne bisler beslend igi
tezahiir eder. Kendi etrafmda en r;ok gii endigi ve
kendi eliyle teslih ettigi h~kumetin boyle bir hareke-
tine maruz kalmas1 ve bunu en ka i bir urette ha-
ber alan Ru Jar boyle miitereddidane harekette hak-
h degil midirler? Biz bu meselelerde o kadar fena
hareket etmi~ i zdir ki arkada$. dinda olmaktan ziya-
de aym zamanda 1rkda$ olan Azerbaycanlliara da
ehemmiyet vermedik. Onlarla miinak~a!Jmlz kavi bir
surette olmaml§tlr. rkadaJihk edilmemi~ . R encide
edil n izzeti n.efislerinin tatmini ic;:in ufak bir hare-
kette bulunulmaml§tlr. Bundan miitee sir \'e mtitees-
ifti rler. Valinin Hariciye Vekaletine kar§l her defa
a ki olan te§ebbiisiine ragmen bu efaret evsiz, yurt-
suz kalm1~!Jr. Bu sefaret hiikumetimize mi afir ol-
dugu ic;:in be§ bin lira verilerek bir ev tutmak nezake-
tini menetmi~tir. Bendeniz bunu en ba it bir me ele
olmak iizere arz cdiyorum! Bunun altmda menafii
 l : 117 13 . 12 . 1337
milliyeye miiteallik mesail vardu-, Ruslann Fransiz-
larla yaptigimiz itih1fnameye taraftar olduklanm hi.i-
kumet buradan soylemi~ti. $imdi ni~in mugber ol-
dular diye bir arkad~Jm1z sua! sordu. Ruslar Fran-
SJZ i tilafmdan dolayt mugber olmam1~t1r. Hatta mi.i-
him bir mevki ihraz eden bir zatm soziini.i soyliye-
yim : ttten arkada~ edinirseniz elinizdeki ~omag1 bJ-
rakmaymJZ. Bundan kasdt Frans!Zlardan, Avrupalt-
lardan arkada§ olursa elinizde yardunc1 olarak, baz1
kozlan tutun. Bu ~omaklardan kasd1, oyle limit edi-
yorum , bu vaziyette bulunan ve daha s1k1 ve dog-
ru surette merbut ~ark ve Azerbaycan ve saire idi.
Biz bunu tamamen ihmal ettik. FransJzlarla. itilaf
ederken yalmz bir cihetten ku§kulanmaya mecbur ol-
dular. Gazeteleri takip eden arkada~lar pekala bilir-
ler ki Kafkas'taki yeni te~ekktil etmi§ olan hiikumet-
lerle ve bu meyanda Tiirkiye'yi de ithal etmek isti-
yorlardJ ve Franklen Buyonda bu yolda alenen so)11e-
mekten geri durmami~tir. Ben Ttirklerle olan mtina-
sebatJmi ittifak iderecesine kadar gotiirecegim demi~ ­
ti. Frans1zlarla itiliifa giren Ttirkiye Htikfimeti buna
uyarak m1 itilaf etmektedir? Yani Rusya aleyhine
hareket etmekle Giircistan hiikumetleriyle birle§erek
Rusya aleyhine mi bunlar istimal edilecek gibi nok-
talardan elbette §iiphe etmi§lerdir. Fakat bu §iiphe-
Ierini buradaki salahiyettar zevatm soyledikleri Ve9-
hile art1k bu §iiphelerini defetmi§lerdir. Fakat hadi -
sat bizi bir dereceye kadar tekzip etmektedir. Bu §a-
yia iizerine Ruslar bizim hudutlanm1zda tah§idat ya-
ptyorlar. Bu, soyleniliyordu. ~akat bu gun burada
re mi bir ag1zdan teyit edilmi§tir. Fakat §U muhak-
kaktir ki daha gelmekte olan fabrikalanrniZI her ti.ir-
H.i vesaitimizi - yuzde bilmiyomm kac;:m1 diycyim -
,l)i 50'sini Rusya'dan tedarik etmekte bulunurken,
Rus siyasetini boyle ihmal etmemiz her halde btiyiik
fenahklanmtzdand1r, Bendeniz §U neticeye varmak
istiyorumki ; meseleyi bu §ekilde meydana getirdikten
sonra htikumetin fena siyaseti, tarzr idarenin fenah-
gL yuziinden bu giin oJiim kokusu ne§redecek bir va-
k itte Meclise ...
FEVZt PASA (Erkam Harbiye Umumiye Reisi)
- Bir tehlike yoktur. Bunun tehlikesi zannedersem
bin ti9 ...
MAZHAR BEY (Devamla) - Pa§a Hazretleri
tefsir etmezden evvel demi§tim ki; yeis ve nevmidi
hie,: bir tesir birakmami~hr. Bunlar bunun ahvali de-
gildir. Harbe ba§ladJglmlz zaman lngiliz casusu de-
vam . ediyordu. Bu giinden a§agt degildi. Elbette o
zaman halifenin te§viki ile ba§liyan fesat memleke-
-470-
C:l
tin dahilinde daha tahripkard1 ~ Daha zay1f ve nato-
van idik. Binaenaleyh diinkii P~a Hazretlerinin be-
yanatt fena tesir b1rakmak mahiyetinde degildir. Mak-
sadtm bunlan bu gtiniin ve dtiniin hadisesi gibi te-
lakki degildir. Bu beyanat c;:ok zaman1:lan beri mev-
cut olan ve kemali ~iddetle hiikumetin ta kip ettigini
ve fakat oniinii alamad1gmt gostermi§tir. Yoksa bu
giin bunlar yeni meydana gelmi~ §eyler degildir.
FEVZt PASA (Erkiint Harbiyei Umumiye Reisi)
- Diin. arz ettigim bir haftahk malumatt1r~ lki ay
evvelki ve olmayan §eyleri ben size arz edemezdim.
MAZHAR BEY (Devamla) - Hiikfimet bunJara
en son zamanlarda muttal i olmuljtur. Daha evvelki
istitHiat1m Yunanldann aleyhimize tedarikatta bu-
lunduklanna dairdi. itekim· bendeniz Antalya'da
bulundugum zaman mustrren istihbarat dairesinden
ge9en ~eyler Yunanlllann cenup kuvvetlerini geriye
c;:ekdiklerine dairdir. Bugiin de vald olan is-
titlaaat belki bir haftabkt1r. Yun anJJ!arm har-
betm iyecegine ve Eski~ehir '·i. l<Lita hya ... belki bu i -
tihoarat bir zamanfar kendiJerinin de itiraf ettikleri
vec;:hile, kendilerinin tetlabirde gev~ek bulunmalannt
'intac;: etm i~tir. Biz tnoniinden o nra damarlanmm
gev~ett:i.k.
Ben iddia ediyorum ki ingiliz.ler bu i$e ba$ladJgi
dakilm.dan itibaren bu ihzaratm arka~1 ke ilmemi~tir.
- ger kesilm.i~ g ibi gortinmii$ler e mutlaka bizim va·
zifemiZJ1 htisn.u ifa etmedigimiZ'den ileri gelmil)tir. Ge-
rek bu casus te§kiliit1na kar. 1 yapt lacak icraatta ve
gerek bunlan ist'ihba rda hiikumet Jay1k oldugu de-
recede c;:aJlliffi'arni~tir. ifa e! med :kleri, beyanatlan ile
ve cerya n ed en had isatla abittir. Siyasetilnizde de
bir §'ey yok tur. H aricrye Vekiliniz kendi i~ti had1 iie
Rusya ile aram1Zt ac,:-a r. Buradatk•i mebu lar vaziifele-
rini ya.pamaz, c;:iinki cereyant . iya iyeyi anlamak iize -
rc kafi derecede menab i yoktur.
Ancak buradan. $Uradan git.li ol-a rak toplayacagi,
at•J(a:da§lanndan alaoagt m l~tup ve malumat!a ka-
hr. Hariciye Vekili verecegi malumatta kendi nokta,i
nazanna muvafl:k olanlannt bildirrr . Q.inki siya eti-
nin aleyhtar1du-. 0 zat ki garp iyaseti nin taraftan-
dtr. 0 zat k,j te§k,i'liit ... Efendiler iz na II oluyor da
s1y'aset-inizi tedvir etmek ... siniz. Dugiln kim idd:.a
eder ki vekinerimizden b;ri §a hsen beyanatta bulu-
nurken t~k ilat kanununa kabiJi tatbik degildir? Bu
nahiye kanunu, kanunu ceza vard1r, ve sairedir d iye
her gun soylemekte iken vekiJlerimiz de ... k:J.riunu
dairesinde idarei mi.izakerat ediyoruz. Ac;:1k vc dog -
ru soyliyelim cfendim. Bu bo yledir, Yoksa bunlann
 t : 127 13. u.
...uri a~1k devam edip durunken ve ayn ayn bunu
~ yle beyan edip P.ururken, sonra bir ~ekil me eles.i
c•:Jugunu soyler, yilk. ek ag1zdan te~k:illatt E a iyeci,
. · k.sek ag1z.dan misaikt · mil<li 'i goriinur, in:mat ahr
5 .J r. P.~a Hazretlerl ne dem k 'Ltiyor? Nemrut
f stafa nm ge9en seneden _beri dol~d1gt bu gilniln
degildir. Falan tarafta ingiliz:ter boyle ifsat yap!-
_. :~r. denilmelcle bana bun1arr- oy1le bir his veriyor ki
z bu gi.in biraz mii~lcil mevkide gibiyiz. t~te soylli-
! ruz. Yann ak i lbir netice has1l olursa bizi muaha-
e etmey;iniz demektir. Baz1 fena noklalan go ler-
;-,e ristediler. Yoksa MecTii' i Auinizi kendcleTince c;:ok
_ )mettar addetrnek htedikleri beyanatlan ile ikaz ve
-envir mi etmek istedifter? H niiz bu noktay1 haJlede-
:nemi~ bul'Unmaktay1m.
Efendiler daha fazia rahatsLz ctm k istemiyorum.
ger bu mi~ller k§fj ve vaz1h i se bendenizce b.ize
-... r fiki.r vermekted ir. 0 da ; Meclis:in blitiin i~lere tn-
mamen va.z'Iyed etmesi mahiyeL.indedir. Te~kiHltJ Esa-
e Kanunun:da IJirr madde ,~ard1r. f~lerin izi kendiniz
_ riiniiz. Samimlily"etJ'e 'iddia ediyorwn ki bendeniz bu-
i tiyorwn. Ne o!ursa olsun in anlar. pek az1 is-
- na ediJirse, hudb iudir. En iiyilk insaniTar en c;:ok
ef ine itimat edenlerdir. Bir c;:ok kuvvetli vek"ller
iyoruz. Tabii daima Heyeti elileniz.te isti!}Mey'i
illizum ve kendi iktidan ile gayn kabili telif gor·
mel..tedir. Bu bel!ki bu hJi in tesirile gayet d<>gru ya-
IY rum dbye o~ma:k ta'cf1r.
n ak binnetice arzettigim gibi fena neti elere
\·ardmyor. Bu, ~in anJ 1gm icabatmdand1r. Falao ve
fililn zat iq-in soylemiyorum. Ben de git:sem oyle ola-
gu"TT, falan efendi de gitse boy! olacaktJr. Bugiin-
k.ii vekayi yann i~in de bizleri korkutmaictad1r. Bu-
giin s1hha!t umu...'Uiyeyi t min etmezseniz, yai!'nJz or-
durtun levaztmJat!nl temin t mekle muvaffak olamaz-
JiliZ. Bu gijn 16 Jiva dahilinde q-ic;:ek hastaiJgt girmi~­
tir. Da.hJirl~e bu ilerlemektedir. Bun1a nmka'bi~ bir ~ey
yapllmami~tJr. Belediyenijn a~1 meurlanm askere al-
mt~lardir. Memlleketin kurtanlmasmda hepbniz be-
r beriz. Yaln1z sevk.iyat meselesini ternin ile i~
bit-
mez. Bu bcnim soyledigim mesail ?e harp m ele-
sinden a~alh dii~miyen ~eylerdir . Ve a:it verrnezsen iz.
S1hhiye Veikfiletini tech.iz etmez eniz sizin askere ala-
oagmtz babarlann memJekette terk ettlgi evHiflarmm
hayatt tehhiike<de kallrsa onlann maneviyatmJ k.Jrar ve
her~eyi yapar. Bu giin tnebolu'da, Kastamonu da idi-
har edil:mi§ bir c;:ok. elbiselerimiz varmi§. Be~ on giin
evvet oral'ardan gelen arkad~lanm1z soylediler. Aca -
ba nekadar mi'ktan buraya naldedilmi~tir? A aba
-471-
1337 c: 1
bunda Nafta Vekiiletinin ~imdiye kad: r o yola bak-
rnarnaswdan dolay1 bir 'kabahati var nud.ir? af1a
Velcileti hie;: yola bakmami§hr e bu giin NafNi. Ve-
kaleti bunlarla me~gfil olmiyacak t ir. Para yoiktur de-
yip c;:Lkma!k dogru mudur? Sonra vebayL batka.ri me-
sele i §ay,ant nazard1r. Binlerce ha yvanatt bakariye
bu gUn vebayt bakariden olmekteclir. KI1aatl askeri-
yenin n1aJd1iryatm 1 yap an ha yvanat1 baka ri yed•i r. Ve-
bayt bakari mevzu!Jahi oldugu zaman serom isnih-
sallni l§itmi~tim. Biz bunu Lagvettik. Bu gun iki Ji,ra!
rl tk bir masrafla i1kj bin tane okrtiz kurtanyor. Mem -
leketin miidafaast a;yn ayn eyler midir?
Binaeoa:teyh mesele ne Miidafaai Milliye mesele-
sidir. ne de diger bir Vekiilet me ele i'Ji r. Bir birin-
den hi9 aynlmayan bilumum umurun me elesidir.
Bunda Meclisi A1iniz.i §imdiye kadar benim gihi ace-
mi. mebuslan. es:ki yollarda ytiriimege ve e k i te~rii
meclis nizarnnamei dahilisile bizi daima yiiriltm ge
sebep olanlar iyi kotu medhaldard1rlar. (Alk1~lar) Pe-
kala takdir buyurursunuz ki mebo an devair rUe a-
sma yeni arkad~IanmJZ geldik9e biz eski ylerim iz-
den vaz gec;:tik. DUn kemali hararet\e kabul elLigi-
miz T~ kiUH1 E asiye Kanunu aleyhinJe bir ccrcyan
dogmaktad1r.
Arzetmek isterirn ki iyi di.~iinelim . «Bize garp Ia-
Zmldlr. Garp ile bemoo uyu~bm. Hatta biraz ileri
gidelim Rusy:a gibi zay1f bir do t edinmektense biraz
dab a fed atka nhk ed_erek 1ngiltere gi bi kav.i devleti
dot edinelim. Diyenler>>l oldu. Art1k bu muellil-n ne-
tayic;: kar tsmda dahi bunlar bir azab1 vicdaoi duy-
muyorfar a ben ha1a ediyorwn. !tiraf ediyorum ki
biittin sulh meselesi lehinde bulunmak Pla.5a Hazret-
lerinin buyurduklan gi!Ji damarlanmiZJ ge ~ek tut-
mak demektir. Sulhu kimlerle yapacagimlZ maJum-
dt r. Hatta bendeniz itiraf _ederim k:i; gec;:en giin bu-
ra:da hariciyeye a it bir tak rir y;aptJm. Sonra lkendi
kendimi bir yaklad1m.
Acaba tngiliz propagandasmdan biJmiyerek ben
de mi miitees·sir olmtl§tum. 0 takrirde diyordum ki :
«lngilizler evvelce bir daha gelmi~ler, bunu c;:ar~1da,
kah elerde duyuyoruz. Ne olmu~tur ve ne oluyo-
ruz? >~ Bendeniz bu traJkrwi imzra ederken biraz daha
i7.iahat alnll§ttm. Haklkaten miih.im bir teklif vaki ol-
mll~. Bunu da ceffelkal m reddetmi~ler, bum1 Ia
me1·suk birr mahalden baber ald1k denmi~ti. Tngiliz-
ler, bu da Me li inizin ma1Um at1 olm:a.ksiZin boyle
miihim bir meseJeden haberdar edilmiyerek redde-
ditm~ o1masmdan, bunu Meclisinize mal etmek i te-
mi~. Fakat neticede anlad1k ki ; ne evvelden gelenl'er
 1: 127 13 . 12 . 1337
b[1yle b:r ~ey ne de sonra lngilizler bo yle b ir ~cy
yapm1~ degillerdir. Btitiin milletin arasma bir sulh
ceryam vermek ve sulhun Y:ne yapdmad1gmdan do -
lay, m.:aleti b.a!jtnua bulunan riiesasma hi.icum ettir-
me~t i r. Hari9te, « lngiltcre iki ii~ defa muracaat ' et-
mi~ . bizimkiler sulha yan~m1yorrar. » Propaganda 1
mlie oir olabilir. Binaenaleyh boyle ulh Jehinde ya-
ptlan prop'a.gandalar dimaglliarda miihim izler btra -
•klr. Bizim zihn:imizde bu ~i.iphen•in olmama 1 •i9in de
her ~cyden Mec:!tisin h.aberdar ed.ilmesi liiz1md1r.
iHSAN BEY (Cebeliberelk.et) - Efendim miiza-
kerenin mUsbet bir netice vermesi ve uzamamas1 ic;:tin
Heyeti Vekile Riyaset inin bunda.n maksad1 ne oldu-
gunu b ize beyan etmesi laz1m gelir. Menabi•i muhte-
lifed en istih al ettigini soy'le<ligi beyanatmdan mlak-
sadl: teJabiri laz.ime j,tt.ihazmda aciz go terdiginden
m idir, yoksa tedabiri lazime almt11 rru? Bunu yapa-
caklarsa yapacaklanna dair teminat verirler, y~ pa.­
m1yacaklarsa yckilirler.
SALAHADD!N BEY ( Me·rsin) - Bu nO'kta ~u k
mlihimdir.
FEVZi PASA (Erkan1 Umumiye Re is i) - 0 min
de soylecligim veyhile biiyiik bir tehlike ar da onu
atmak i9 in degildir. Vaziyet:i gayet sari h bir suretle
Keyet i Aliyeni7e arz ederek muta)aat ve mi.izakera-
t !ndan g~ ird i k ten sonra b ir veyhe tayin ederekten
yi.iri.imek. isti yo ruz. Hukume·t bu al'd1g1 malumat i.ize-
rine. bunda bir tehJike yoktur, fakat esas tehl ike sulh
propag:mdastna kaptlarak. gitmemetk i9in ...
SALAHADDiN BEY (Devamla) - Bizim i~ i n
t:tv ·i ye buy LU·acagtntz noktay1 anhyorum. Bendeniz
zanned iyo r ki bu bizim ir;in pek kolaydtr. Hiikumet
istedigini matbuMa yazd1P1r.
FEVZl PASA (Erkan1 Umumiye Rei~iJ - Efen-
dilcr bendeniz za nnediyorum 1ki matbuatla arantLJa
biiyLik bi•r farlk \rard1r. Matbuata verecegim ~kad1r.
Heyeti Celoilenize uryan hakika1•i soylerim. T~rii ve
icrai k.uvvetsiniz. Size 50yleyecek.lerimi matbua ta ata-
mam . soyliyemem . Bendeniz size hakikati soyliiyo-
mm. M atbuatta gordiigiim sulh ceryanm1 iza11e et-
mek: iizere onlara laz1m gelen taLimatl verdim. Gelcn
haberlerin en iyilerini geyiyoi-uz. Bunlann i9inde bir
c; xla n val'dl r ki ne ri caiz degildir.
O SMA FEVZi EFENDI (Erzincan) -- Fev7i
Pa~a H azretleri n !n beyanatmdan bir kay ~ey iizeri ne
milzat..ere ccryan ediyor. Birisi bir kac; ayltk maz:iye
aitt: r. D igeri siyaseti hariciyemize ve diger birisi de
mllstc. elen tevessiil edilmesi laz1m gelen tedabire
aittir.
-472-
c: 1
Bir de buna ben iliive de:cg ~ : Dah ilde hak ve
adalet nok.ta tna atf1 nazar olunup oh.mmad1gma .. .
Bi ,·inciye ait noktai naz.a nmt hula a eJiyorum. S;m-
d iki hal - zan mmca - mazi ile i~t.ga le akit blnl-.ml -
yor. Ondan sarf1 nazar eJelim. 0 hesaplan ferda ya
btrak.ahm. Bendefl!iz in maruzat 1m budur. ('iinki gey-
m i e atf1 nazar eder ek (. .. . .. ........ ) dedikJeri
gibi aktile ona teve i.il etmedi ler. Simdi onlann fe-
Jaketi zuhur etti . Bir otomobil mukabilinde iki y[iz
·kagmya muhtac1z. dcJigi halde ~urada kendisine
maari a hattrlatt lgtm o hay anat bugi.in telef oldu.
gitt i.
ikincisi: siyaseti hariciyemiz. Acaba biz kimi.
hangi taraf1 memnun e<lebilmi iz? Si yaseti harici ye-
mizi tedvir eden eller bize ne yaprru~t1r ve bize ne
gi i ~eyler tem in etmi~t ir. Bizim s·iya etim:zi ha riyte
tedvi_re memur olanlar ne yap1yorlar? Biz Garp ile
tesi~i mi.inasebata c;:alt~Jrken elde e!tigimiz Sark1 ka-
yll'I )'O ruz. Buna tee suften ba.'jka bir ~ey diyem cm.
Lii•kin bundan sonra eyi lti~unelim .
09ilncilsun geliyorum. Yani bendenizce dii~unu ­
lecek. cihet budur. elamet e gayemizin husu u!i.i
ic;in ya ptlm_ast icabed en ~eyler, - ki mukaddemat er-
diyle t.asdi eLmi eyeyi m · zann1 aoiz.aneme gore ikiye
ay rJI1y0r Biri i cepheye ai t olan k1smt digeri dah iJe
<aJi t ol a n k tsmt. Cepheye ait olan me e!ede miitehass1
olan 1kimseleri oraya gonclermek liiz1md1r. Hiikilmer-
lc te1r iki me . ·i etsin.
ikin isi : dahile ingi lizin desai · ve mefsedetin in
m alwt ve mem lekete okmama'k ve tesiPini kald1rma k
ivin ne ya pmak ~az 1m geliyorsa onJara da teves iii
edilmel id lr. Her i~ten ev el ·a•kr;a laz1md1r. Bunun c; .
resi nedi r . i tikraz1 dahil i mi yoa.pacag1Z, ne olacak
Bunu cia reyi a linize b1ra k1yo rum. B!hasJI paras1z h·c
bir ~ ey gorii~mez. Harbi yapacak p anadtr. Benden iz1r
m·aruzatm tundan ibarettir.
Bir de dordunc u ila e edecegim. Gerek memu r·
lar, gerek bazt muteneffizler ha.lka dogru biz burad
bag1rd1gLm1Z, yag1rd1g1rn1Z· ZJaman kurt gibi gidiyor-
la r. in an gibi gitm iyorlar. Bunun islah1 laz1md1r
(unk.i zulu m ile Hu.kumet pay1d1r olamaz, d :nim iz
adalet emrediyor, diyametsizlik haJ:kt i tiJa ediyor
adalet olmaz.sa muzafferjyet de olmaz. Efendiler, ma·
nevi_at laZimd1r. Bizim sukutumuz manevi yattan ol·
ru, Har b1 umum ide-. Z ulil.m ar1a c;1ktt balta diyane•e
A ya ofya' larda kur~un at1:1k , bunlan unutm1yalt r:
Oylc i e b iz kenclimize gelelim, Adaleti. diy aneti ha l.
ka verelim. Bendenizin man.1zat1m bundan ibarettir.
 t : 127 13 . l2 . 1337
IBRAHiM EFENDi (tsparta) - Efend!im, Pa-
~a Hazretkninin dlinkU beyanatJ, d'i.i~arunuz bil-
hass.a tngilliz'.i.n alemii islam i.izwindek!i hunharllgma
a!et ol:an Yunarun son taaruz 'hawl!gma dtairdir,
Velev bu da.'k:!i1cada olsun, velev ki ii9 ay sonra ol-
sun bugiin alemi ~slamm ge!i'irmekte oldugu buhran
ve binnetice hayat.I listikla.Jiimize taalluk eden siyasetJ.i
hariciye bim dti.5Undlirece!k mesa:ilii miihimmem.izden-
dir. Buglin !Jir taarmz kar§rsmda bulunuyoruz. Bu-
na Meclis dogrudan dogruya vaziyet .etmelidlir veya-
hut ~m:dii1ye 1kadar oldugu gi,l)i velkale.tl.erle ,bij!1l!ikte
idares.i va.rdtr. Pekala trukoo buyurulur k!i l>itim
!slamiyetten ·ba~ka bir 'kaba:hatcimiz yoktur. ~im<tiye
kadar vata-mrruzm Jistikla.Jii ve bayaturuzm 5damesi
noktasmda.n doktiigi.imi.iz hnlar ve feda ettliglimiz
anJar onJann •i litirastnt cellbetmi~ttir. Rize ka!'§l bir-
ok taarruzlara sebep olm~tur. !ngiliz:ler bir ta:raf-
ran efkanmiZL igfal ic;: in. bir !araftan propaganda-
lariyle diger taraftan sulh sozler~yle efkan oyaJarken
oblir taraftan Yunanltlan daha kavj bir surette
tanzim ederek Ozerimize taslit etme\k isttiyor. Su
n:tlde belki bugiln veyahut i.i9 ay sonra bir harp kar-
tsmda bulun acagtmtzt e neticc it:ibariyle muzafferi-
yetimize kanaati kamile hi · etmekle beraber, biraz
m~ki.iHiata ugnyacagtmtZL ben de hi sediyorum!
Efend·im , taarruz olsun, her ne olur a olsu n, is-
ter e bi.iti.in Garp ktlm~lanm 9eksinler, bi.iti.in dort
taraf tmt zdan sarsmlar, bu ku vet ve Jman bun Iann
hep ine kar~t gelecektjr ve neticei mes\tdu ln§allah
idrak edecekt[r. Bunu ~ununla istihH1J edebil·irim :k.i,
!ngilizler bigayri hakkm f zmi r'~ YunanJJ!ara a~gal
ettirdikleri.nde biJ:iyorsu nu z ki hi9 b'ir propagand<uya
hacct tkalmadan ahalimizin dogrudan dogruya ruhun -
dan kopan azmU ceW.det ile, ufa k tefek h.xtalarla
beraber, d~mana kar~t geldigimiz ve k.IItn9 ~ektigi­
mizin neticei mes'udcsi bugi.in 'i'k!iyi.iz bin k:i~il!ik bir
ordu VLicucl-a getirm~~tir. YaJntz Meclisi Alinizden
i tirham ettigimiz bir ~ey var a Jakaytt kaln1Jyaltm.
lngiliz siyaseten uyu~acak , Franstzlarla itililf ettik.
-473-
c: 1
!taiyrunlar ~yi bir mi.llett!ir diye tigfal edilmiye1im. ln-
gilliz btiti.in .d \inyarun m.iliver.i si~dlir. btitiin dtin-
yarun deY'letlerli !nghlterenin siJyasetti altJnda.dlr. Onrun
ama:l,ine hizmetten ba.~ka bir ~ey yapmazlar! RJca
ederJm , bugiln Fransa !ngittere'nin amalind'en ha~ ­
ka bir hatt.I harek:et 9izeroez. 1ta1ya 1ngi1Jiz !kuva.yt
bahniyesinin taht.J. tesirindedlir. Buti.in siyeseti tn~i­
Jiiz siyasetine merbuttur. Bunlartn hep&i. 1slamiyeti
mahvetmek i9in ugra~tyorlar. Tak!ibedilen gaye bir-
dir. Buna rk:ar§t butiin Mechls'i A1r!l!iz ve bi.iti.in efradJ
millet yeJ<viicut olanak ne yapma!k laztms·a yaptl-
ma-bdtr. Bendeninin kanaatime gebnce; g~en gi.in
biraz arz ettim. Bu hanbin merke2!i sikleti dogTu -
dan dogr.uya Asya'yt Sugradtr~ Anadolu'nun bi.itiin
alemli islam uzeriindek!i nlifuzunu kumak d9in ~§1-
yorlar; Ordumuz ne dereC'eye kadar haztrlanmt~,
lUbas ed.Um1i~ ve cephanernizin miktan nedir? Bir
taarruza kar§t bizim ne dereceye k.adar haztr buJun-
dugumuzu Erkiiru Harbiye ve Mlidafaai Milliy~ ~c
Ba~kumandan daha iyi bil!i r ve .i hbiyact takdir eder.
Bendenliz;in arz edecegim ~i mdi cephenin· vaziyeti
inhinalfi ve aynt zamanda Esk!i~ehir'e dogru girmi~
bir vaziyettediir. Qivril cephelerinde dogrudan dog-
ruya ve Sandtkll istikametinden aynca bir hat !joy-
Ieee... !}u halde bu vaziyet Jtibariyle ~incirli'ye !<a-
dar takibettigimiz ptiinlarda daima merkezl bir hal
~ktisap et .tik~ Yani di.i~man taarruzuna kar~ t cihete.
yanl di.i~mamn taarruzunu cepheden klrmak i~in Ia -
ztm gelen tcdabire tevessiil ettik. Halbukti cephen'i n
yanlannt ihmaJ ettik. Cephenin yanJart vaktiyle tak.-
v.iye edilmi~ olsaydt 1jim'di dogrudan dogruya Sakarra
Cephes.i · ve belk i du~man bazt harekellini bu dert!ce
izhar edemiyecekti, daha fazla za}"i<lit verec kti. Bu
mesele hak.kmda be~ altt mevat uzerline nou'katt na-
zartmt tespit ettim. Kabul ederseniz Riya ete tak -
di m edecegim.
(Teklif okundu .)
RE1S - Etendim, mUzakere daha 90k u7aya -
cak. Be~ daJ<lika teneffli edelim,
 t 127 13 . 12 . 1337
iKi
R E iS - ikinci else aydmt t1r. Buyuru n Yunus ' gelmi~tir, bu muhale nasll vlicut erilmi~·tir, diyeceklcr-
Nadi Bey,:
YUNUS NADi BEY (lzmir) - Fevzi Pa~a Haz-
retlerinin vaziyet hakkmda verdik.leri izahat, 1eclisi
Aliyi pek· hakh olarak biiyUk bir asabiyete sevk eyle-
mi~tir. Bu pek ziade ~ayam ~ii k.ra nd1r. iinkii Fe zi
Pa~a Hazretlerini n beyanatr, Edirne'de o kadar ehem-
miyeti haiz bir ~ey yoktur zannrnda bizleri bilaki
Edirne'de p ek mlihiro tehlikeler bulundugu noktasm-
da ikaz etmi~tir. Meclisi ali Edirne'de boyle pek mii-
hirn e pek yakin tehlikeler oldugu zamau asan fii-
liyesini gostermeyi asariyJe ispat etmi~ bir meclistir.
Meclisi ali tehlikeye dii ~en vataru kurtarmak iyi n top- yetin ingilizlerle beraber sureti mahsu ada bizi uyan-
l anmi~ bir meclistir. Elbette tehlikeler devam ettik~e
malt adt hakiki iizerinde devam edecek ve toplandtgt
zamanlardan ve toplanmakta oldugu ulvi maksatlardan
sarfmazar edecek bir Meclis degiJdir. Pek yakin bir mi-
sal olarak, Saka rya meselesini biliyorsunuz. On:lumu -
zun Sakarya'dan evvelki vaziyetini de biliyorsunuz. Sa-
karya'dan evvel ordumuzun ne oldugunu ve bize ne hal
ve vaziyette gosterilmi~ bulundugunu da biliy rsunuz.
Klitahya'dan yukanya dogru bir vaziyette iken ordu -
muzun en kuvvetl i buJundugu hakkmd a teminat alm1 .
duruyorduk. 0 vakit Yunanltlann taarruz edip etmeye-
cekleri bir zamanlar me~kuk goriilmii~ idi ve dU~man
taarruz etmezse ~ok yaztk olur gibi endi~ede bulunan
birtak1m salahiyettar kumandanlar vard1: Ordunun va-
ziyetinden o kadar emin idiler. Onlar bize emniyet
vermi~lerdi ve Meclis de galiba bizce yap1lacak bir i~
yoktur diye bu emniyete itimadan duru yordu. Afyon'u,
Klitahya'yt ter kederek Sakarya 'nm arkasma s;ekildik
ve ordumuz en zaif bir vaziyete ve davayt m illi
biiylik bir u~urumun kenarma gelmi~ti . Altmta~dan
ricat eden ve Eski~ehir'i terkeden darma dagmtk olan
ve magneviyatt bozuk yirmiiki bin ki§iden ibaret olan
bir ordu kabil degil yiizbin ki~ilik Yunan ordusuna,
bu muhaci m kuvvete galebe edemez dendi. Fakat
efendiler fennin bu ica b1 katisini tekzip eden ~ey;
Meclis demi§dirki « ilerleyemeyecektir» ve yirmi bin ki - af kanuniyle me§guldur. Anlarda hakikati ahvale va-
~ilik bir orduyu yirmi gUn zarfmda 78 bin ki§iye ib-
Jag eden yine bu Meclisdir, bu millettir. Gayretinin
semaratmt hari ka suretinde gostermi§tir, Bunu biz bi-
liyoru z. DUnya bilmiyor, Blinu di.inyada ogrendigi za-
man tarih hayretle kaydedecektir ve tarihe hayretle
kaytd i~i·n Anadolu'nun i~erisinden ta Erzurum'dan,
ta bilmem nereden efrat, miihimmat, Jevaz1m na ~ tl
- 47-+ -
C:2
CELS-
dir.
Fevzi Pa ~a Hazretleri beyanatlannda aziyetin
cidd i oldugunu soylediJer. Kendilerine ~ok te1jekkiir
ederiz. Meclis vaziyeti boyle ~ok yakmdan gordi.igi.i
zaman vazifesini yapacaktrr ve Fe zi Pa~anm oyle-
dikleri mehalikin hi<; ye ri kalmayacakttr. Bu Meclisin
ve bu milletin gayreti oni.inde el cri rki biz h kikati
halden gi.tnu gi.iniine haberdar edilmi~ olaltm.
Fevzi Pa}a Hazrellerine te. ekki.ir ederken bu nok-
tada tebarLiz eden bir m ele ar. Buyurdular ki ga-
zeteler sulh havadislerini yazryo rlardt. Bu havadisler
Avrupa·ya giden ve meka tdr mahsu a takip eden he-
dmna - i~in ne~rettigi havadi tir. Gazetelere gec;;cn
bunlardtr. Bunlar boyle olurken belki Meclisin aza-
st ra hat ve huzurla oturuyorlardt. Halbuki ben ha-
kiki raporlan ahyordum. aziyet h kkmda ve siz ra-
hat uyku uyurken bizim uykumuz ka~tyordu, bu yur-
dular. Efendi ler ; Fe zi Pa~a Hazretleri nden c;;ok ri a
ederim ; bize guni.i gi.ini.inc malumat ersinler ve bizi
ikaz et inler. Efend iler, ~imdiye kadar ges;en tecrU-
belerden de i tifade ederek, badema mesalihi i.immeti~
mukadderatt millete azii.i lyed olan Meclis yakmdan
takip etmek i t.:r. Biz bu kadar muazzam bir i~in me-
suliyetini . li'n in Veli 'nin strtma yiikleterek giinii gU -
ni.ine hayat e me aili maliye ne cereyan almaktadrr.
bunu bilmiyoruz. M eksad r milli ancak bunu tayin ile
tecelli eder. Bu vesile ile tebarliz eden noksanm asann -
dandrrki- Fevzi Pa~a .ve arkada~lan Heyeti Vekile
ta bii bu hak ayika va krftrrlar- onlar di yorlar ki , filh a-
kika sulh olmak ihtimali pek azdtr. Oyle iktiza .eder
ki ta Akhisar'da iken sulh yaJ mayan dU~man ~imdi
yapmaz. Bunun imkanr mantrkisi yoktur. Bu boyle iken
hakayiki ahvale daha ziyade vaktf olan heyeti Ve-
kile -kabine §eklini almt§tlr maalesef- Meclis hakayiki
ahvalden bihaber, burada af kanuniyle me~guldur .
Heyeti Hi.iki.imet bir tarafta , Meclis bir tarafta ... Me -
lis hakikati ahvalden bihaberdir. Onun ic;;in burada
kJf olsalar af meselesiyle nas tl i~tigal edebilir? (Bra·
o ses.leri.)
VEHB[ EFENDi (Kon ya) - Na•di Bey: aff1 ne-
den kan~hnyorsunuz?
YUNUS NAD1 BEY (Devamla) - Efendim , ~a ­
ya m te~ekki.irdlir ki Fevzi Pa ~a bu beyanatta bulun -
dular.
 t : 127 13 . 12 . 1337
Meclis, vazifei ataniye i itibariyle miihim ve ta-
:-ihli bir azife kar~t mdadtr. Meclis badema mesaili
-...ayatiyemizi yakmdan takip edecektir. Mesuliyet;
~e~en de buraya bir Jiiyihai kanuniye geldi, durud.iraz
:-1lizakerat1 mucip oldu. Meclisin vicdanj amimisin-
:! gordiim ki; Meclis kabine,~ekli kabul etmemekte-
-ir ve bunda Meclis yerden goge kadar hakltd!r. Bu
. !eclis tarihte emsali olmtyan mecalisdendir! Bu Mec-
bu memleketin hayahnt temin edecegim diye icrai
. e te~rii salahiyetleri nefsinde cemederek i~e giri~~­
: r. Binaenaleyh i~leri kabine ~eklinde, hakayika gay-
ri akif oldugu balde zaman zaman kendisine getiri-
n haber ile h yecan i9inde kalamaz. Her ~eyi her
dakika i(fin takip edecektir ve bunun ameli neticesi
u olacaktir. Meclis(fe kabul edilmiyen Hiyihai kanu-
niye Kanuni E asi Enciimeni ile Enciimeni Mahsusun
t~tim amda miizakere olunmaktadtr. Orada Meclisi
alinin vezaif ve salahiyatt e Vekiller tarikiyle bu ve-
zaifin suveri icraiyesi tasrih olunacaktJr. Kendi ka-
naatime gore mesulii hakikinin kendisi oldugu tespit
olunacakttr ve i~lerini bu su retlc yakmdan takip ede-
~ektir. Meclisin noksam bu idi ve bu noksanda zail
la akttr, Temenni ederiz ki n i.imen buna bir an
ewel gayret etsin, getir in.
Acilen yaptlacak bir vazifeye gelince; h rp mese-
le i ve mesaili sairemiz i9in bir harp komitesi Mec-
lisin i~inden harp i~lerioi tak.ip etmek i.izere Meclis
namma boyle bir komitenin intihap edilmesi lazun
gelir. Belki bunu yapmakta edebiJir
ve tiicilde isabet eder. Bu i. in ameli netice i bundan
arettir.
TEVFJK RU TO BEY (M nte ·e) - Arkada!ilar,
u giin burada huzuru alinizde mevzubahi olan me-
ele zahirde yalntz miidafaai milliye ve iyaseti hari-
iyemize tealluk eden bir mc ~eledir . Halbuki mesele-
nin ~ekli hudu u itiba.riyle, yani Fevzi Pa~antn bura-
da olan beyanatt itibariyle, uraya buraya ili§tigi
teferruat itibariyle gi:iriiliiyor ki bunlar biitiin Hiikii-
met makinesinin hayata taaUuk eden m eleleridir.
Bu husus da uzun lafla rahatstz ehnck i temem. Bcn-
denizden evvel gelen hatip a rkad~lanmdan Dr. Maz-
har Bey gi.izel izah etti. Mtidafaai Milliye deyince
ordu ve ordunun arkas1 degil, onJann sthbatini ve-
saire ini muhafaza etmek ve ilii... gib! bir tak1m va-
zifeler vardu·.. Mesela umuru hariciyeye veya buna
mtiteferri husu ta mucibi istizah olacak sozler mev-
cuttu r. Su halde b:!ndeniz bu meseleyi boyle kavra-
dlglmdan, evvelem irde mernleketirnizin beynelmilel
vaziyeti nedir? Mi.idafaai lilliyen in vaziyeti nedir ve
-475 -
C:l
bunlan temin edebilmek i9in onun istilzam ettigi mu-
amele nedir? Bu ci hetten me eleyi muhakeme etmek
isterim.
Efendim beynelmilel vaziyeti izah edebilmek i9in,
bir nokta da izah etmek i terim. Bugfuliin biitiin si-
yasiyatmm mastart ~an ve §eref meselesi degil, dog-
rudan dogruya mide meselesidir. Yani adamaktllJ ken-
di nefsimce idrak ettim, yahut hepimiz idrak etmege
mecburuz ki devletin iyaseti hariciyesini e istinat
ettigi vaziyeti he aph bir surette kesdirebilmek i9in
bifmek liiZJmd.Jr ki, bugiin siyasiyatm mihv ri, mas-
tan, esas1 ikti adiyatttr. Bunu ispat etmek i~in iki nok-
tayl k.Jsaca battrlatmak isterim. Biri , harbi umuml
nas1l (ftkh, nereden 91ktt; hepiniz bilirsiniz~ lkincisi,
harbi umum.iye kadar devletimizin diinya meselesin-
de, iktisat itibariyle ne rol ve me ki i~gal ediyordu,
Bunu anlamak i9in de bir iki §ey soyeye egim. Fran-
slz devletinin, 1909'dan J913 'e kadar be~ senelik it·
haliih 38 milyon iki yi.iz yirmi dort bin frank, ihra-
catl 31 616 000 fank!Jr. lkisi arasmdaki fark alb mil-
yon kadardtr. Yani her sene bu kadar a(ftgi gi:irillii-
yor, Halbuki Fran a devletinin hakiki para ithalat
ve ihracatlna bakarsak bu be ene zarfmda 1;
yonluk ihracat yapmt~ ve (2 ) milyon frank kazan-
mt§hr. 1ngiltere'ye bakar ak bu daha mtithi§. Be§
misli fazla. bin milyon (bir milyar) frank kazam.ltyor!
Ark?da~lar biliyor mu unuz bu paralar nas1l kaba-
nyor? Harici memleektlere vazettig1 sermayeler ve
oradan halktan 9aldJk.lan paralar ve cebir vesaire ile
suretiyle ald.Jklan ve bizim ~a.l..t~arak bin zalunet mu-
kabili kazand1gtrruz paralan kendi kasalanna koymak-
la bu -a(ftklar kapattltyor ve her sene biraz da bize
iliive ediyorlar. Harbi umumide devletler vesaiti i -
tihsaliyelerinin nt fm1 feda ettiler~ Vaziyet o hale gel-
diki tngiltere'de fabrikalar harbe tahsis edildi. Eski
muvazenet peri~an oldu . Simdi eski muvazeneti ikmiil
i(fin bizler daha ziyade esir bir aziyette (falt~ttnlmak
isteniyoruz. Bundan hula a etmek istedigim ~udur ki,
ellerinden gelir e azami §eyler i teyecekler, yok buna
muvaffak olamazlar a sermayelerinin burada i~leme­
sine miisaade ederek a~tklannm kapanmasma bir de-
receye kadar yardtm etmektir. BunJarm a(ftklarml ka-
patan diyar !jarkt.tr ve onun ba§mda da Tiirkiye var,
dtr. Bu itibarla Tiirkiye'ye adavet gosteriyorlar. On-
larla anJa§abilmek i9in bunu kabul etmege mecburuz~
0 suretle mernleketimizi .mi.idafaa edecegiz ki onlara
esir olmayacag1z ve onlar da bunu , 'anJtyacaklar ve o
vakit soymakta olduklart diyarm i(findeki Tiirkiye ile
ban~acaklardtr . Ben demiyorum ki hi9 bir zaman
sulh yapmtyacagtz. Fakat Tiirklerin bir darb1 meseli
 t : 121 13 . 11 . 1337
vard1r; Bir ~ey ne kadar tekrar e"dilirse zihnimizde o
kadar yer eder. Simdi bizim hareketimiz, bizim istik-
lalimizi kabul edecek adamlarla sulh yapmak ve fa-
kat oniara alt olmamak, yeni sergtiz~tler~e ginnemek-
tir. Birinci hath hareketimiz bu olmahd1r.
lkinci mesele; dogrudan dogruya ordumuzun Yu-
nan ordusu ile olan muharebatl. Burada gerek dtinkii
celsede ve gerek daha evvelki celsede Fevzi Pa~a
Hazretlerinin beyanatmdan anlad1g1ma gore, adeta
taarruza ·ge<;:meite ve bizi bir k1~ harbinden kurtara-
rak bir an evvel i~i bitirmek mevkiinde olan ordu-
muzun maglubiyeti... Bir mebus arkada~tan i§ittigim
ve<;:hile Refet Pa§ay ...-. Bilakis biraz evvel Mazhar
Beyin si:iyledigi gibi levazim, sJbbiye, mtidafaai mil-
liye hepsini birden kasdediyorum , biittin heyeti veki-
ie meselesini, Meclisin dahil oldugu bilumum umuru
kasdediyorum. Bu makineden herhangi birisinin ih-
malinden bahsediyorum . K.Jsa kesmek iyin diyorum
ki, Meclisimiz biJumum i§lere vazllllyeddir. Mesulti
tabisi dogrudan dogruya kendisi oldugu i<;:in bu umu-
ra vaz1ulyed olmali ve kendi vekillerine muavenet
ve onlan kontrol etmek ~arti le , bizzat 9ab§arak bu
mU!tim umuru tesV'iye etmeli ~ Allah·a kar§J, millete
kaq1 dlinyaya kar§t deruhte ettig>i bir J§de bizzat
kenru kafasile, elile 9ah§arak mesuliyete gi:igi.is ge-
re bi1meltidir .
YUSUF Zi Y BEY (BitJ.is) - Efendiler. bu
Meclisi AI ide geyirdigim eyyam · arasmda i.l!k giin
gayei funalimle kaJ1t kar§1ya geldim. Zannediyorum
ki hini intihab1mda Medisi Ali yeni a9 •lm•~. yine
zannediyordum ki 1eclisi Ali gayes.i etrafmda yeni
va2lifesini icraya ba§lamt~tlf. Ciink.li Mectisi Alini-
zin yegane gayesi budur. BinaenaJeyh bu nokta
etrafmda tevekkuf etmiyecegim. <;unkii as1l mevzu
vardJr. Efendiler, .;:oktan beri oniimi.ize yikan ve
her rrasdsa daha yeni yeni bizi tela§a dii§iiren mese-
le zan nediildiginden daha yok fazla miihimdir. En
hayabi bir mesele ile kar§da§•Yoruz. Bunun iizerJn-
de tetkikat yaptld1ktan sonra o emraZt tedaYiye te-
vA~ill etmek lilz•md1r. Mara21 aradJgmuz zaman na-
zanrruz Miidafaai Milliyeye dogru tevecciib eder!
MiidaJruai Milliyenin levaZim ve menzil hidematl
etrafmda toplantr. Bu hidemat mesaJili hayatiye-
mizie en ziyade aJakadardJr. Bunlar ne kadar mti-
1k:emmel olursa gayemize dogru o kadar sePi ve e-
hil bir hat ve atanz. Rata etmiyecegimi bilsem or-
duyu bir '?isme, levaztm idares:i ni o cismin kalbi-
ne, menzil hidematlm o oismin hayat damarlari-
na te~bih ederim. Kalbin harekat 1muntazam ve
- -176 -
C:2
damarlann harekatl muntazam olursa o cisim lay•-
k ile vazifesinJi ,i fa eder. i~te levaztm idaresinin,
menzil hidematmm mesalilli hayatiyemiz iizeninde bu
ikadar ehemmiyeti varrlrr. 4te tetlcik edecegimliz ~y
bu kaJp, bu damar1ardir. Efend!iler tetk>i'kata miis-
tenit kanaabmla sizi temin ede11im lei, o kalp hasta-
dtr. Biiti.in meoabii servetimizi yiyen, kemiren o
kalp muntazam hareket etmiyor. 0 aza hi<; 'bir za-
man sthhat Ye selametini muhafaza edemem!i~tir.
Gellip g~en kafileleri, silri.inerek ge<;:en zua.fiay1,
hastalar1 , mecmhlar1, koylilleni getirdi,kleri beyaz
bir mintan ve don ti9! nde sogukJara kar~1 titre§dik.-
Ievini, arabalan a.; siiriikleyen !agar beygirleri gi:i-
riiyor mu unuz? 0 menzile o Jevaz1ma arz1 ift:ikar
eden insanlar, o ~eraiti hayatiye kar~Ismda sebat ve
yerler~ni muhafaza etmezlerse mazur degiU'er m.i?
Acaba onJar vazifeleri11i yapmadtklan vak:it onlara
m1 ceza edecek iniz? Ef · ndiler onlara ceza ederse-
niz gi.inahttr. Onlan o vaziyctte ya~a,tan insanlara
ceza etmel•i iniz, astl miicrim onlardJ r. Bu ahvar
neden teveliUt ediyor? Acaba biz onlara kar~I nok-
san bir }ey mi vcrdik? M nabii servetimizli n ylizde
doksanm1 Mi.idafaai Milliye biitye ine hasredevken
biran, bir aniye te\t::kkuf mem i~i zdir . 0 kadar
azim varida·tl "oi.ine korken bu Medis katiyen ~akkt
~efe lme111i5 tarz edilen tekalifin keyfiyet ve kemi-
yeti onUndc tarihi vazif~ini ifa ederken katiyen
onun kar~r mda ses <,:rkarmamr$. bu Mcclis tarh ed!-
len . tekalifi mill i ·c ctrafmda hergiin ayn ayn vic-
dan azab1 ge<,:irirken, rnuaarip olurken mavuz•a.le-
hin in · Mi.idafaa:i 1ill :yc olJ.ugunu di.i~iini.i.rken h i<;
b:r ~ikayct, bir fery:1.l yi.ik eltm mi~ fakat yine bii-
tiin feryatlar M i.id:tfa-<li M illiye etrafmda yiiksel~ ­
tir. e vakit ordunun •Jbasmdan, ia§esinden bahse-
dilmi~ ise MUd faai M illiyen: n bunu yapa.ma.di~
mevzubahs olmu~ ve bu cevapla kar~•lannu~Izdrr.
Efendiler kerrat ile anla§Iimi}tir 'ki burada bir ma-
raz var. Bu maraz. bu hastaiik tedaw edilmezse
vi.icudu tahrip eder. Buunn bu haJi ken-at ule an-
laijildigt halde hiy bir zaman buoun tedavisi etrafm-
d, toplarulmam;~ claima ihmal, daima ~maz edilrrll§-
tir. Efen.d iler bu , iki sebebe mebnidir, Biclj mesu-
l•iyet kelimesinin ka.lplerde !>;r te ir ika edememes.i,
digeri bu i~lerde >istihdam edilen kimselerin i§ten
iimitlerinin kes i lmi~ bulunn1as1dtr, Mti aa.denizle
bunu biraz izah edeyim. Zabitan bir mi.iddetten be-
Pi elim bir te irin· taht1 te-iri ndedir. T ekatide sevk
olunuyorlar. Biraz ya~lfll. ba§Iru ~ olanJar
mUtemadiyen bu korku ile mtiteess.irdirler. Dm~tsiz
hareketi n neticesi bu kadar olur. t~te efendliler
 t : 127 13 . 12 . 1337
marawruz, i~te efe:1dilcr l~vaztmllntz, i~te men-
z l hidematuntz. ..
Bundan sonm efendiler mesaili hayatiyenl!izle
ala kadar olmruk uzer·e .ahvali dahiliyemjz gelir. Ah·
~ j dab:ilfuyemiZli hi~ bir k>imse 'iddia edeMir mi ki,
:nuntaz;am bir .idaremiz vardtr. Nim bir idare te~­
'·"1 e~iz. Hi9 bir hnse 'ddia edebilir mi ki halk·
tan bir fer&mi.Ml bile memnun olabi lecegi bir ~dare
-~kil etmi~iz. ldaremizin ~ekli yine e k!i ~ek!iJ, y1-
ne eslci idaredir, esktl ta:hakk.limdi.ir. Bizde Jdare
denHdi . mi mutlak hat~ra §iddet, taha.klciim gelir,
Zannedeniz k!i •idareyi tem'rn etmek ti~;:in ~iddet lazmJ-
d!r! Tahakkiimle, §iddetle temin edilen idarenin
- nu yoktur. Efendiler nazan d.ik.katinize her ~eyi
arz ediyorum. Memleketin her tarafmda Jiizumsuz
t~k.ilat t askeniye, lti.zumsuz hizmeti askeriliye vard1r.
Bu.n.lar ne •i9ffi<ilir? Efendliler •bu bo~ kalan :i nsanlar
uru idaremize vaz1yed ediyodar. Efendjler bu-
'-n derin derjn sebepleni vardJr. Fakat «tzharl gii~;:,
mnan gU!;:» bir ~ey arz edecegim efertctiler. ·Bu so-
tab.i<artm kar§tsmda bi.za.r olan ve koyiinde ida:re-
yiiziinden huzur ve em1]1iyeti olmtyan bu mill t
0
halctmk!i sabilr, hak!l®.kti mi.i.ooha:rnmil lYir millet-
tr. Efendiler i~e marawmz, ~§le idaremiz, i§te
umuru dahil•iyemliz.. Bunf·a n tevlid eden esbab,
sa.J< nedtir? Mi.i.saaden izle bunu izah edeyim. Uzak-
la.ra gitmey1niz. Bu hallere s·e bebiyet veren bi:riz,
Mec.Listir. H epimjz in.iittehit ve mliftefi!kiz kli biz
nefsimizi feda. ~derek buraya geldik. fstihkan ha-
yat edere\k buraya geldlik. Sah i bir di.i~i.ince ~ le
'ze bir hesap yapacagllll. DavarntZJ temin etmek
mlicerret bti'llim m esa!im ize miilev<l!kk.tft~r. Hwl boyle
···en bizim §eraiti haztrarruz gayemiz.le kabili te :k!if
mid.ir? Efendliler biz parl amento azal an goubi sabah-
~ tuvaletfimizi yaptp bLLraya geliyon1z. Bir ili
saat kaidar mlizakereden, ara stra buraya t;:tktp soz
·· yledikten sonra va.zrifem izi ifa ettik zannediyoruz.
a.ztifem·iz bu mudur? Zanned.;)r m!i.siniz kli. halk es-
. i gti!;i dU~i.iniiyor? HayJr •efenruJer; halk daJla
dogru, daha mi.i.spet, daha giizel d~i.ini.iyor. Bii-
tiin halk bize ba.klyor. Her ne sadJr olursa olsuo
her nereden sudur edersa etsin her }ey buradan bili-
niyor ve yine her ~y bLLradan bekJen.iyor. Hal 'boy-
le 1ilk:en ha}k,a kar~t vereced<. nemiz var? EfenddJer
ellenimiz rbo~r. Halktn bize verece~i cevap iki
climlede hulasa edilebilir. 0 da «Ya bu devey:i giit-
meli, ya bu diyardan gltmeli » Efendliler elrimiz;i vic-
darunuZJn i.i.ZierJne koyafl!lk ve hakkl teslirn ederek ,
buraya gerdik g{llelli bir 1§ gormedik. Efendiiler vere-
cek hesatbiffilZ yok ve fakat verecegimiz yok.tur!
- 477 -
C:2
Affmtza magruren d i yece~im ki; mi.icerret geldik ,
miicerret gidi.yoruz. Yine affmtza magru.ren diyece·
gim ki hepsini israf etLik, hepSti ni :Jbzal ettik. Ar·
kada!}lar ara ma tarilti vazifemi goriiyorum, diyor-
lar. H aytr efendi1er burada sozle tarih!i vaz;ife ya-
pllmaz.. Eger vaZJife bununJa ifa edilirse ben her
gi.i.n soz soylerlim . Yalancbr. kendi kendimizi alda:-
ttyoruz. Evelisi gUn burada beyanatta bulunan Se-
ref Beyefendinin Franstzlar~n A vu h!IY'<l.'YJ, Prusya'yt
hudutlartildan kendi b~larma attukJannt soyliiyorlar-
dJ. EfendiJer binim imamrmz, Franstzlarm imalllln-
dan da:b.a lcuvveUidt;r. Biz.im kuvvei muharr.ikemiz
daha ilibi l.-uvveti haizctir. Bizi m istimal edemedi-
gimiz oyle faaliyetlimtiz vardtr ki Ytman ordulart
degil, onun u~;: mi Ii kuvvetleri maglup edecek kuv-
vetlerimiz, milcehhez, mi.tkemmel kuvvetJeflimiz
var. Frukat maa.Jtteessi.i£ istifade ed medik. RaJa da:
· tifaderrin yolunu buJamtyoruz. Sjz:i temin ede-
rim Diyaribeki r'de, Elaziz'de en a§ag• (300) binden
fazla ti.i.fertk vardu efendiler. Vaziyeti da hiliye-
mi2li 1sJah bizim azmimize miitevekktfttr. Ne vakcit
iki yaJn1z MecJtis hakim olacaktJr, o Vlliklit §an biZJim-
d!ir, ~eref biz:imdiir. Bunu te.min etme'k i~in ben-
deniz arkade19lanma imtisalen §U takriri veriyorum.
Herkesin fj[r :kanaat1 vardtr. Bend ertiz onar zruttan
fibaret olmak uzere, te.5kil olunaca:k heye!Ler mi.i.JJkli-
ye)"i teftli~, as keriyeyi tefti~, maliye}'li tefti~, nak-
liye; mUrakabeyi, rnahakimi teft i ~ etmelri dir. Diger-
Ieninli is imlerinden, i.i.nvanlarmdan az ~;:ok ne va:zJi-
fe ile mUkcllef olacaklannt anladJgtntzdan yalruz
mal·iy.eyi, naJkliyeyi, mUrakazcyi, maha.k.imi · izah
edecegim , 1aliye deyincc yalmz maJiyeye vaz1yed
etmiyecGk, yalruz memleketiu Her tarafmda alayi~
ivi n, key'if i9in olan isr.a fatt men, fukaraya dok.un-
madan o menabii seryetle bu harbi idare, Nakliye
deyince; vesaJti niDkJi ye ~le ug ra~ tyacJiglm . Alayi§,
key.if i9in, sefahet ~y in bes.lenen atlan, develeri, ka-
ttrla.n alacagun. MUrakabe kom!itesi da!ima bu k.orn.i-
telerii mlirakabe edecek. Mabak:im komite:sillin vaz.i-
fes-i ~se te~eklci.il eden her sekciz komite tile vekilleri
muhalkeme edecek. Fevzi P~ Hazretlerti Yunanhla-
rm Kiirtlere bir beyanname verdikletini soyledlhler,
Bendeniz mezunen dalirei intibabiyeme gi.tbim. Bliti.in
lkiirtlerle gori.i~tlim . Fena fikir yolktur. Fena fikrir
girmemi~ ve ginneyecekti r. Mernleketime alit bir m'i-
saJ arzedecegim. Uzakta bir at~ yaruyordu, l)jr c;.ok
agavat orada tid.i. 0 agalar ~u suretle kanaattlarmi
li.zhar etti. Ankara Hiikiimel!i lflf ate§tir, biiti.in aJemi
islam .i9in parltyan !Jir nurdur. Eger o sonerse buti.i.n
Alemi lslam soner ded!iler, Efendiler yalntz Ki.i.rtler
 t : 127 13 . 12 . 1337
dyi idare e<iilmiyor._ Kiirtlerin b~lannda istibdat var-
dir. !stanbulda baz!.larmm sO.yledigi sozler Ki.irtlerin
degjildiir. KUPt:Ierle katiyen aHl.kas1 yoktur. Reddede-
ni.z. _Sonra Simko'd.an bah ttil r. Bu adam tantd1g1m
1bir ~ah iyetLir. Siimk.o'nun uza!Jc ve yakm bir gaye~ i
vard!r. Ti.ilikiye y~arsa ben ya§WJTl, Ti.irooiye ya~a­
mazsa ben de y~a.ma.m der. Simko uhmai cdilecek
bir §a.hsiyet degiid!ir, On b bin suvari ve piyade9i
mevcuttur. Hem 1uvvetlri askeni. vardtr. S:imko'yu
1idare lmek mi.ifit Hr hale sokmak Dahiliye VeJc,ili-
nin elinded!ir. Sim.ko'yu DaJ:J!iliye Vekili d~linsi.in.
S:imko'yu d~i.inmemek bizim o hava.l:i uyin bu)"ilk bir
feHikelbir, Onu idare etmek laztmd•r~ Bu da Dah.i -
liye Vekaletlin.e aittlir. Dahiliye Vek.i.Jii muhteremi:nin
bu nok<tadia naza.n ~a.tini celbederirn. Binaena.Jeyh
bun<ian fazla soz soylemeyecegim. (Alkt~lar)
.lLYAS SAM! B Y (Mu) - fendim Meclisin
aziyeti huztra 1 ile mutenasip iki eel eye nenuz i§-
tirak. ettim. Sair ce]seleri ben kendi hesab•ma tayye-
diyorum. Su iki celseyi mi.ihim olarak nazarm1zda te -
pit ediyorum .' Bu· iki celsenin hakikatini bir kere. daha
mi.isaadenizle teceJli ettirecegim. llk celsede gerek Er-
kant Harbiye reisi gerek Ba~kumandan P~a Hazretleri
ordu ve cepheni n aziyetini oylerken bir r;ok ili-
raflar yapmt~tl. 0 itiraflar ceffckalem meskutuanh ge .
ti~ ltira.flara muk.abil hemen onun faidesi hattra g J.
mek icabederk cn bizdc cevap hattra gelir. Yoksa o
sozi.in faidesi ned ir di.i~i.inlilmez. Evvelki celsede iti-
raflara mukabil Mecli i Aliniz adeta geni~ zamanlar-
da gibi bir tenkit saba 1 as;mak tarikma tevessi.il et-
ti. Ben §likranla, minnettari ile §Unu arz ederim ki
~uabatt idarede. heyeli umumiyenin heyeti umumiyei
ir;timaiy i r miyemizin §Uabatmda ki ahval.~ -tabi
tetkik edip le oylemiyecegim- bu iki hafi celsede
vaktf oldum . Dunki.i el eden ~imdiye _kadar de a m
eden (mi.izakerattan edindigim intiabaa gore enzan
dikkatiniz i iki noktaya tev ih etmek icap etmekte-
dir :) (I) Biri i kabine, digeri Heyeti Aliyenizin
gordi.igi.i birtaktm mi.ihlik, ufku siyasimizi muzlim
gosterecek birtaktm ~eyler. (Pa§a Hazretlerinin haka-
yiki) (2) mallan) §ayam ~Ukrandtr. <;arei halli ma-
smda vahdct gostermenizi temenni etmi~tir. Fakat
bi.iti.in mecvudiyetimle kulak kesilerek Pa§a Hazretleri-
ni dinJedigim halde, acaba ne s:are soyleyecek der-
ken, buna yalmz vabdet ve tesanudi.i s:are gostermi~ ­
tir. Binaenaleyh ufku siya imizin muzlim bulutlarla
(I, 2,) Parantez irindeki kl'limeler tarafrmdan ek-
lcndi. M . Onver
- -!78-
C:2
mali oldu~unu i.)y led ilden onr:~., dun ue teklif etmi§·
tim, ~u me eleyi 1e li i A li ihti ar ctsin, vak timiz
-yoklLir , me e!e nazik v haya tid ir.
Z , KAL BEY ( da nR) - On ciakika zatr alioiz
mukaddim yaptmtz.
iLY SAMi FE1 Di (O evamla)- Evet hak·
kmtz ard1r. Zaten de ·o;'lcyecegim bundan ibaret ola.-
cak. Muzlim beyanat, \llecli i Alinin tenkidi, his: biri
beni b dbiniy~ ~evk tmedi. Mecli i Aliye act tec-
ri.ibelerle yar~rl, ola n kalbimden soyleyecekl erim yal-
ntz u ulli mi.izaLr ye mli nh as 1r kalacakltr. Efendi-
ler kencli itira fati ik sizin ta raftmzdan mi.ihim bir
sahayt tcnkid at as:1 lmast bu ikin i el ede ayniyJe tek-
rar etti \e her fert buraya gclip soz soyledi. Bu
sozlcr bir burad ka il yo r, bir de zabtt ceridesinde.
H er zaman kPdrcli aliy in _ rfiiru ettigim Meclisi
Ali , sozlcri a rasmda o k:ldar n<~iihim r;areler irad edi-
yor ki a meli . kle yi.irlllmck. e gayet tecri.ibesiz -af-
fmtza magru ren - accmi ya hui. demin bir arkada.~l­
mm dedigi gibi ab1k mecli~i tak.lit yo!lu hareket edi -
yorsunuz. Mutta tf oldugunuz ve milletin uhdenize
bJraktlciJg l muka dde. atif y i te ri e icrayt adeta
ihma l · tmi~ e e ki meclis gibi ve sukun ir;inde
ya~1yoruz. Burada ti , dor l me eleden bahsedildi ki
bunlann her birisi bi rer he eti is:timaiyeyi mahvet-
meye kiifiuir. Onda n onra Fe zi Pa~ a dedi ki mese-
l eye biz nikbin naza rl a h~k1yoruz. H a lbuki her me ele
hakkmd a ~oy l e •a pchk, boyle yapd 1k di yecekti . Mec-
lis , ku vet ve kud relini bumlan evvelki muhim za-
manlarda gostermi~lir. Tak imi a ma l ve vezaif etti-
gi zamanlar iedi m[ihim bir harika ol ur. Milletin
mutaa tf oldugu lr int:i ku vay t o za man arfeder. Bu-
rada oz oyley n bir rkada nn gariptir ki, Harici ye
Vekiiletinin l>Utun i :ni t nkit etti. Halbuki sizin Ha-
ri iye En umeniniz ar. Onun her bir azas1 bir Ha-
riciye Vekil idi r. OnJar me ul iyetten ' teberri edebilir
mi? · ger onlar -cia stfai.J icraiye varsa enci.imeninizde
de, zannederim. bu her l!r tic vard1r. Taksimi amal
ve vezaif yapil a bilir. Kudrelini a ·an ile gostermi
olan Meclisi Aliniz. tekrar ediyorum ameli sahada
h ie; bir hat e atam•yor. 0 kadar atamtyor ki miJ -
lelin nefine olan bir af kanunu Us; defa enci.imene ~it­
ti , bin ker buracla mi.izak.cre edilcli neticede red-
dedildi efendiler. Efendil r bu kUr i, ki.irsiyi resmi-
dir. Bir i ~ekli re miyc girmek ir;in bu kiirsiye ge-
lir. Buraya geldi mi arttk soz kalmaz, tekamill eden
milletlerde boyled ir. Boyle sozler de am ettikye' izle-
ri kagttta ve bir de hakafta kaldtks:a his: bir faide
olmaz. SUbe ve enctimenlcr te~k.ilatmdan maksat bu-
dur~ Su me eleyi ne yapmal1, lngilizler propaganda
 t : 127 13 • 12. J33i
yaptyor, dendi. Bunlarm her birisi i~in Pa~a Hazretle-
ri bir fikir de rmeyan edebilirlerdi, etmediler. 1ngi1iz-
lerin propaganda ile, yapttklan mczalim ile mey-
dana getirdikleri bu satvetleri bir gUn ba§larma yt-
kilacak. Ameli c,:areye te essUl U\ztmdtr.
Efendiler bir KUrt meselesindeo bahsettiler. Onu
a~tk soyleyeyim. Kiirdistan denilen muhitte U~ sene-
den beri yaptlan mesai ve propagandaya ragmen
hie,: 11:)jr em'ere hast! rd!mam~ttr. (AJ1Io§1al!') Ya1m'Z
ceffe~kalcm IK.Urdis•tan'da, m<tddi ve man:evi !her §.ey
aptltyor. !Bu lkiirS:li'd'e o hava'[li,yi ,j gal 'elden ~alus1ar­
ctan ba:h etmelk !d:ogTu deg!ildi r. Qilnlk'i her tlerrt: !kren'dJ
ba§tna b'ir Slim o•dur, bir Sa':rti r.
RIZA BEY (t tanbu1) - Ge~en salt gUn'ii Erkiint
Harbiyei Um!wn'hye R>eisi Pa'§ a rile E~urna'nrd'a n Pa:-
§a Hazred• tl;n'i dJi.nl'e>d1i'k ve bu bey.ana1t da dlinllteldilk-
ttJ1 son!r!t ~yDe [)irr nr ic:e c,:t'k.lryor. Bu hmmsta Erk.iiru
Hatlb:yeli Umu:rnliye R di i Pa a Hazretl'erine 'bir lkac,:
swi! oracagfm , badehu orduyu za·a fa :cJ~Ur'eCeik es-
ap 'le ordUJyu •ta!k\niye edecdk •esbaJbt retki!k ve !Vaih-
1 :edecegim, ona gor b:r net>ice r;t'karacagtm.
Birinci i ; Ordu herhang'i bir ta:arruia 'ka·r§1 mu-
velm'et 1eldcl!1ileook i?
trkli'nC:i~i; 'Ordunun Lire1!di 'bir rnuhar be 1yin cepa-
1 liye belismdan kuritulamadtik. Ve mi.is'tem'i!lren
nes'l varr rnt dtr?
U9i.incUsU; orldu ileride yapacagt •bir muharebe
>ir;rn gel~ rn!cfe Jdifi ni'kitarda er'zalk idhar etmi~ mi'diir?
ESkam Ha ]j;ry~i Umumiye ~imdidoo bunlan tellk'.i'k
ve te!Sb ~ t ertJrni ~ m'idir? Suallerim bundan ' barett!ir.
Bunctan onra bii>t:Un ar'kada~tanm tarafmd·a n ~1ka·yet
. vap 'oTa:rak ya'Zdlm. tB u gUn eger m nzil hututuhu la-
olunan hu usa.ttr.rn bahsed.ecegim.
Artk'ad~Tanmtz geri h idematmrn fenalJgmdan
ba.hseld'iyorlar. Evet umum i b'ir at.rlete mah'kU:m olan
m.mza.~nn'; z, bugiin g'arp ordusunu takViye eden
beilli b::Clt !1iri i §'ar'kfan gel'e n, :vas, Kayseri'den ve
Ulu!l<I~ladan g'eyen, digeri de Samsun, Qorum ta-
r rkiiJie Yah'~ihan'a gelen meniil ha!tlarrmtz val'llir. Bir
de inebc!u •:fe Anikara arasm'da lilr mooiil hatltt var-
dtr. Buol•ann §'emal'anm gordiirn. Bilumu'm 'bugi.in-
kii naJkliryat mi'ktan yevmiye otaz tondur. Bir merulil
ha,ttt •i .i-n yevm:.ye on ton nakliyat sabet ediyor. Bu,
bunun ~k:ilj ic,:in arfed:ilen rna rafl'arla gayri kabili
lte~ifitr;r. Evet ber birirt;n k'abiliyeti. na · l'iyes) tm dun
ol·a rak !ku'k. ton olma!Ldtr. Sek. en arruba bu IJrndar
~Ya!YI n·a!'J<.!>e.delr. Ya•ni her gi.in men:z£1 hatlan bu nak-
Ji,yatt.J. yapabiim Mir. · ite•kim Sa:ka·ry·a muharebesin-
de elli tona adar na•kliyat yapmt~lardtr. Fakai o za-
man bir kara!keti umumiye vard1. Her kes muhare·
- 479-
C:2
b y'i lkazanmaik iyin ordunun ge.rli~ine cepa:n!e, ,_rzalk
tddl!dLl!1rnaikla mi.ik'el.1'e.5tri. MUJh ar'eibe bi1Jt'ilkitren soma
tb:eye~i umurn'iye~ye 1ari ol'a n rkjsJi umumi (psik'oloj'ik-
man muztr bir netlioeldir.
ilk•inoi me ele; mU.k le~iy.::ti mlk.liye m elesin•;n
idaresi mesel idir. MiikeUefiyeti n'a!kliyey.i ]za!h ede-
yim. Sruk.C~Jrya !llmbarebes'i esnasm'da B~ku:mand'arrluk
tekfuUifi rnHLiye 'em'ir~eri meyalr unda, rm'evcut vesaiit>i
naik·llliyenlin her ma'h o!1du nam ve hes·abtlll'a JYi.iz ton
m'e cca'n>en n'alkl>iyaJt LUzumunu emir ve teblti g 'e/tmi~­
ti. IBu gl.in ~ lkahi·6 mi'U'i·ye ·emirleri haijj(a menvt hu-
tutu tizerin® felsh.ed:ilcl!ifti lla!lde m'emil hUitU!tu tize-
r i11de mi.i!kelJiefirye~i naJJQEiyeye niiha.y t verilmemli§tir.
Bunun elieiJi n'edi·r? Mreniil hatlannt li .letimelk mec-
buri.yet'irMedir. Bu mMzil hututu rUzenne nebice 'oe-
ye rdruyantr? ParaJya dalyalntr. Mecbur'i teUI!if,in bir t-
tltf Uzerind'e mUsl'eT!lirren 1deva'rm b'ir yolk: mazarrat-
J.ar ltevlli't <eder. Hem hatlartmiZ tayt!kJi.J'e 1~lem'iryor. J -
tbid!'ruden lilr ~y arzedecegim? Samsun'dan dol1t de e-
cid: n bir tefgra,f aldan. Namrma <yaZtyor, diyorlar
k'i· •teL\alifi m'i!Tiye nan11 a:lt.In'<la memlelketin en zen-
ginl'eriin'i' t~'il eden ti.iccar1ard'an % 40 aldmtz. Bun-
lann tek?difi millioye ure~ile verd'lderi malm % 20' i-
n!i muteJba!ki % 60'mm fi<11tlanna zam et!rne\k 5u:r'etile
sat1yor ve zaranm yrkanyor. Bi z hala bu tekallfi mil-
bunu
b i z:~ ha'kiktmJZd'a taJbbik edliyor unuz. B. M . M . bu-
nu d~iin iin ve buna bir c,:are bt.d un. Evet di¥-ind'i.im.
Dvrde va!k.tf olm:a'kllgtm, yan:i ma.d'di basta1gt b'ilmelk.-
ligim , bu hu usta bir tmiidd t daha salbr'etmel.enini,
yani lkendileriine bir :mtiddet dah.a. s-abretrn<!'ler'ini ce-
yJ'k1il'e lj~[etrnelk. 'ist!i'Yol1Santz •s ize bir m isal arzeldery\im.
S n zamanParda !n'e bolu yoJu 1kesbi ehemmiyet >etti.
Ba ku:mandan ~. a lnebolu men2Jil battmm te'l!ki'ki
ve lkend isine bu husu tll ·bir rapor yazrnakltgtm! ~n­
dc'!li Ze ureti husu iyede "yledi ler. Te1lk:ik etitiim. !ne-
bolu1da 400 ton cephane life ikiilliyetl'i el,biS'e vardt.
Mazhar Bey biralderim'izi n buyur'dugu vcyhile bunla·r
)'iine mUkellefiyeti na.kliye m eyanmd'a 'ba§m'da lf<'adm-
lar ola'!l 'kagmlarl.a evk ed1i·Jiyor V'e yewni;ye •on tcmu
trecavi.iz etmiyordu. Bu mevctrdu ~tmalk 1iQin 'bir ay-
dan fazla ~ah~tldJ. 1Lerde ordunun bi.itiin ~ast ora-
ya 'dOk!i.ilec'cl<, o taru'kten lba~a is:llifa'd e ed1lecelk. tarik
ydk. Keadile~ioe cevahen ldedim 1!6; Ieger vesa!it:i n'llk-
tiye esha:bma para verir: ~ ve hatta mahaW !['ayiyle-
rini kabul ddersek na:kl'iyat ternin edilir. Miidafaai
M'tilliye bunu ta1tbiik. etti rYe binnetUC'e ha.ttm nafklriyata
1kab:Jiyeti yir'mi b~ tona 'ka'dar c,:Jik.tt. Yeniden •tertJ'k'i·k
odiliyor. te'dr'icen tezayi.it etmekte im~~- Yani para
 J : 127 13 . L2 , l337
veri1dl}k~e nakliyrut z:,yaaele.;-:yor ve bu gibi dediko-
.dul1arm Ida online ge9i1mi§ oluyor.
Sonra m'enzil hututu iizcr:nJdki hayvan<l!ttan bah-
sadi-IicJli. Efen'c.i!illier 'buntan mi!Fete ia'de etmek laZI!ITl-
dLT. Mell'Zlil huMu lizef1inde bir 9dk yerletd'e lkagn1
·arab'ata!n va.rdtr. Btm1•ardan bu s;arrnrurlu ~Idle.
bu yo~un bozuk.'1ugun'd a kiifi de-recede ijSltifaide ed!i~e­
m;ryor. ·Bun.lan n olm.e I, bunlara yem t teln~n eid!iieme-
mes:nldancllir. Yem t mrn ed'il'em'emes'i 1se p·arastilllk-
tan'dtr. Yan'i levazrm dair ini Ven'kit -e!diyoruz. ·Ben
bunhn lkullan>mt§ adam tm , bunlarm i9inde i!j yapa-
calk 'ad'am~ar p~rk 9oktur. i1haJklika bunJ·a r arasm'da
ycJsuZJlrik ta oluyor. Bir Beypazarn mesdesi ~~ittim.
·Beypazan'nda yine bir ta,krm biYyl!e 'kagm ara'balan
mevcutlmu~. bu hayvanlar olmu~. lkum'andan hali .tef-
·ti~te bulunan ser baytara emir ver'm"i§, ser ba.yt'ar tet-
lldk •ertm'i~. bu 'hay an'l'arm i.ir; gi.in'dember'i yem yeme-
di)kh:•r'i ' gorlilmi.i~. Gar-:bi ~udur lld 1BeypaZ!ari'n'd'a ... fa -
lk at bu , esa a rtaallLrk etmez. Bunlar as;tga s;tkarrlmt~.
~ t~e va•iiyeotine g ·l ·bm. Efenrdim Gar!;i An•a•doJu
menzil miifetti~l igi menatJkmd-a'ki i~e vazi,yeti~n 'iyi
1o!.dugu'nu li~it·iyorum. Ora:druk•i meniil hid.e;ma~t d!iger-
le~i ne n-azar'an dah::t ·i'Yi imi~. Bi·bta'bi bunun +ralk~m­
da IJcarli m:1lumattm yolk•tur. Yalnrz 1i'Yi oldugunu zilk:-
retm•- k,Joe. 'ikitifa ed cegim. Yaln1z An'kara'daik.i mewil
Qolk fenadtr. Ya.n1i yemin oeckd, rr11kun ced'id fbir va-
z:yobt'e!dir. !Buntann lk-<i!ri-ym idharatt yolktur. Esha'b1,
·b:d'a}"e~tc te!kahfi milliyore raprc-dibnli ~ ve ordu heyet'i
umem :yesi 1bu miltcahhi-tl!en ia~e ed'ifmi~. ya'n'j An'ka--
ra'ya gehne i lazrm ge1ecek olan bi.itiin hububata va-
ziyC'd e-dliilmi;•eir ve bunlar ih Liy~t er11al!cl'anru bu -su-
r&l!e sarfelltikten on:ra kend i yagl<!:ril'e dcavru1m'<lk
mecbu r'i·y~tin'de rkaJ.mr~!aJ'dtr. •Mal!±.ye V kd•ri rte{jtiya'l:a
b a~lam t§tJr. Yani bu t d'iyat ta ihtiyat anbarlanm dol-
duraca'k b]r m::t!hiyette d lfldir. Yani AniiC'ara'daJc'i
kuV:Veiti ge9ind'irece1< aldardtr.
NE$T BEY CO ki.idar) - Ankara da o kadar
lkuvvet'c m~ 1i.izum var.
ALl RJZA BEY ~evamla) - Efendiler gelel!im
m ul!bu'srut vaz;•yelline : i'k·i buc;:u•k ay zarfm'da_Miidafala:i
MiiJJ1;ye Y. kal' •fi cepheye 24 bin kaput ile 35 biin lkalt
e1bi•se rverm'i~tir. Bu giin1l'erde d-ahil ·olaca>k ve lrrebo-
!u •;·re A•n_'k'ara aJ"asmda b~ bin 1ta'krm elbise lte on il:)m
!kapult yapa!Ca1k ~eyl·eri vamu§. Fa!ka'l: b'onden'izin rtet-
k~kat~na gore M iidafaa'i 'M'illiye Velkaletinin oTdukc;a
muhim me~busatl vardtr. Bunlar geyen aJy iy'ind'e mua-
me]e!s[rnrin yanTr~ 'Yapt'Rmaismdan d'a!-a.y1 rteehhur retm!i:~­
•ri-r.· OJidunun melbusa:tma taail\t'k d•en 1Jctslll11 'birt~i.
EiBen'dim bir Ide propagan:da meso:reilnden hahset-
~iler. Hu munasebe<rl•e benden'iz bir ~eyden bahsedece-
- 480
C:2
gim. Malttmu iiliniz dend iJ..:r, i ~lanbul'da bir n'igeh-
ban ccmiyeti -a9trlar. Bu cem:•yct~ men·sup ola:nl-ann
hlivir.:H;:rin•i, •ki.inydenini uzun uzadtya ·t -tlkik ett'ire-
rak, Fevlii Pa;?a Hazretl'cri daha M iida fa'a'i Mlil'l'i·yerde
illken ahm,J~tl. ~imd i oyte i~iltiy rum ·ki hu nlitgehban
cemliyehne m en-sup zrubi1tan buraya g<~Nyo-rlair ve o -def-
lterd'e lklinyel·erlin'd'e m~~ru hat m'e'Vout, li ~ ml'el'li mev-
Cll!t o~dugu halde, ingil;z!erin bire muha.'lif t~1altt­
nrn bu vasrta ile ordu:nun ic;i ne <a'dam sokmaJ-alft ne-
l'icesi olarak ... mahaza efen U:r 'ilkay1 f at mebha-
•sinde F evzi Pa ~;! ntn izahat1 iiz~r:ne hep•imiz vaziyetli
daha 'iyi anlamr~ bulurruyoruz. t ta[~bu'l'un buraya
propaganda ' i~in ada m gonder mc. :n•e J-i.izum gormii-yo-
rum. 'Bi.i yi.ik ac;lt'k ve c;rplaklrk en biiyii:k .r a!&i fe-
sabtt r.
Biraz 'da Mudafaai Mi·lLye V kiiloti da:ire ri.iesa-
srrrd'aJn li:Jiaih ~d'elim. Hakl annda Mecl i i_ Al'iden lbazt
a;1kada~larrn gerek M~lis dahil inde v gereik haricin·
de yap~tlklart t:n\kjdatrn a'k -, j olarak ben bu daire
l'li;, asmtn maneviyatmm tamam i!e iktnldJgtnt zanne-
di•yorum. Efend:-Jer bir memurda maneviyat olmaz-
sa hir; b'i r zaman istimali alahiyete 'kudretyap o!a-
maZJ!ar.
DURAK BEY (E rzurum) - Nic;in duruyorlar,
9<=0C 1il inler oyby e.
ALi RIZ BEY (D:wam!a) - Dir idar memu-
runun i~indemuvaffakiy ti is;i n azmi.i ce-ladelt ahibi
o~mas1 ve biibi.in meh-aliki goze alma r e mesuliyet
-e asu!da bliti.in vaz.ifesi ne sanlma•st Hizrmdtr. 1a'atle-
sef bu ka'mam1~ttr.
Vaziyeoti maJiyoye •in ' kal ed;yorum. Malumu aJi-
n•:z. orJu daima paraya muh a9t1r. ~i.inkli ordu bir
vok insanlardan ter kiklip eder. Bunlann i'htiyacatt
da anca'k para ile tem in ediJ biiir. Halbu'k i vaZJ: ·~ti
ma·: : y~miz b~nd nizce c,-:Gk fena ~Y: r ~ek'i1dat:r. Bu-
gi.in odumuzun muzafferi-yeti ''e IJil-hassa dii~mam
~opra.k:anmtZJd'an atma'k i9in ~Yalr~a.n Meclis'i Ali ev-
vcfo~mirde mduya para verm l:dir. za·nnederim Yu-
suf aya B y soy!Uyol'du. Bu gi.in hari9~ bir 9ol!_c za-
IMan aytrr. tn t har ticfec:lk derec~ye gelm1§l'erdlir. ·Bu
.so11Lim tesird:!n varestedir, parasJZil rkl'l:! r. Falka: a'lk'a-
•da~rmt tasdik ed~r:m. ~u gun tatbi;k_ edli·ren isrein en
normal zam'anlarda o ~le muvaff, !<iye't tem'in 'efdeoeik
o:r I'S~em 'deg:J'dlir. Bend';mizce efiendil'cor u~i n yaptla-
mamasmtrt S'ai'k.i parastzlr1k•tt·r. :lidare:sizl·ik te oJrur. Bu-
nu da soyJi.iyorum. Fa·kart evvclemirde paTastzl!'klttT.
(GU-rWtii!er)
E~T BEY ('U kiid-ar) - Nikabr a·t da soyle.
 ! : 127 13 . 12 . 1337
ALl RlZA 'BEY (Devamra)- Be.n MUdafa'a'i Mil-
ye V'flklilllhl'in ve!ki·l'i d!egHim. Btmd'eniz m<l'lumm:m ve
· -anaai~;lffi lda!htilliride \SOy:hxEi1111. Idare sli\ltem\ en ;nl()r-
al zam'a!nl<l'.rda bi ~e kaliiri tatbik oLm1·yaoalk ~ek'il­
d~ir, lded'i!n1. !Ben:deniz teinlk:ida>tJmt lkem§Ji e~ep ve
;;.uaketfe l)'a)Yma!k 'isterim. Si·stem:·n Jsl'ahtm l·s:t'erfl.'l11.
i~ b~ma g'ey"etdk ardamlar mesui-i-yet •deruhtre 'ederler.
Bana h!f'SIZ, 'bana fena ded!ilkten scmra bu 1i i !Jen
rapamaltn. ~im'di ben'den'iz k'ana·attmdan bahse'dioyo-
rc..un. Da'h'a 'ay!'k soyhioyorum. Mcfrke;rrer ol'a ralk lbruna
:r c;:'Ok <soz soy-!l;,triniz. 0 hakle d'rnteyi n>iz >arzede'y'im.
Bir;nci dere._e:de ha!izi ehemmiyet ol an parasJzltktJJ'.
B'z k1~ 'i~i n~e blilunuyoruz. Ordunun ytpl'akllgi kt~m
1
: :ne kadar getirilm;!i· Yaz mevs'imli ic;:.inde bu 1i~ler
. · p1tamaz m1 lid'i? 1Bunu lkati •teJt:k,ilka·tm1 netioes6. ola-
raic arred'iyorum. Strf mall S'0bep!erle bli r l(laklim m.u-
"a -deler 'icra ediie mern'i§t'i r. Yani ;kusurun bi-raz da
pa:-asJzlt'kita. IO'ld'Ugunu ·gorebm. ,Simdli denldi,J!er obu,
zaman itilba:rliil'e ne Fevii Pa'iay1 ve ll'e de R e'fiet Pa:-
'l'}"t m~rsul e:d.emoey; z. llu mvsel·e -ayrt'd1r. Te§rjn isani
: - 'nden rervve!'k'i zam'an ve gerelk Refet Pa~anm ma -
. :::..1m veilk'afl~te ge!'iigi zHman:d.an 'b'eri te!kal~fi m1i'l>liye
·~ n mr :it>i n:iz. Tekal'i£i milliyc emri ma1umu abrriz
n"mldlret druhilinde hir s;ok istoi'J(la·r almmalk: suretHe
~emin eldiJecelk.ti. Ya:Jntz bir katerninden ·bah'se<l'ece-
g.m ve rbu mesel'e rUzerind.;k.i •te~kli lkattmt a1rzedeoe-
g:m. Bu <l'cvle ~i n a~ar 'hastlartt 3CO m1ilyon lk'ilodur
e ha ta bu s'ene has1lat biraz daha fazladtr. Geyen
sent'k'i m :r~tan 300 m'ilyon 'k'ilo olaralk: gos~errn'i ~tim.
.A.~arda mlista' '' llkataca'ktt. 300 miJ•y:O'n lkilonun '% 40'1
i no'kiSan olmaik: §artile MUdafaa•i M iHi>ye Vedcate-
. nd'e goJ1dUgUm cetvc:lrerde bugd<t'Y ve ar-pa 1!1111k't1an
15 millyon lkfiPodur. Sonra m'elbu:sa·t lk.Jsmmda 250 bin
s;.;ft 90rap vardtr ve 9am'~1r kmmn'da da 21 ,!)in: n>e-
ferltk e1bise yapiiaca!k. E~ya yan'i >ha'm e~y-anm ver-
d gi ncticeter bunlardJr. Teka!•ifi milhye tatlY.lk: edlilc-
memi~ir :--Hir gok e§ya almm1~t1r.
BM iN BEY (Eriincan) - ('L!'kolata , kon•y-a'k , ~e­
.cer ve 1saire >de almm1~ttr. ·
Li RIZA BEY (Devamla) - Efend;iler PevZJi
P~a Hazret~er in'i n Yunan ordusunun ra!kviyes'i ne mi.i-
teda:ir v'eni':lk:leri iza,hat rUzeri ne Mec1i!>te balk im 10l:an
ffilkfir ·acaba ordun.uz bir tehl i'ke-ye 'kar~t mlidafaa
icf\<fui>lecelk m i'dir, Guretindedi r. Ber.d en·iz ordunun mi.i-
dafa·a reig'eaegirre 'kaJ i~im. Halbuk1i bizi m esas vaz:ife-
rrliz mli.i!dafaa mrdt'r, yolksa dli~ma m memlell<'e!tlimriz-
,d~n ~tma!k r md rr? Her halde or'dum uru n geri hide-
maltma mU.teda•ir olan me-sailde Mecl's1in !Uzumun'clan
fazla ·a•saJbiyelt gostermesi tabiidi r. Bu i-tibarla >iiki teilk-
-48 1 -
C:2
Pifite lbUlfunacagJm. Birinc:i i, Meclri s Salka-rya Muhare-
ba trndalk1i celard'elt in i m utl'a!k. ·~ruk mm a it ve rrmh a f'a za
'eltmeJlildlir. FalkaJt oyl·e- b'ir ·anm'ile YLLri.imelidir I)Qi bu
azmi'miz hie; .IJir zarn'a:n m'e>vzi:i b'i·r za'ferle lktrJilma-
mah ve >bel'ki d!U~manla nrntzt topralklr.mmt·i:d(ljn ·aJtttk-
~an sonra 'Cla:h'i >de:vam 'etntel-idir.
ilk1inci.si; bu gUn vaziye~i ma!iyemiz gal)'et f.ena'clrr.
Bunu Mal i·ye Vdkilinin 'agzm'dan da ti ittiniz. Mecl!is'i
Alin'i'Ziin nazan d'ilkika'lline arz •eder'im .. . Bu gi.in paras1z
bir _$f1Y yaptq•amaz ve ordunun mtwaffa~i.yeJt:in'e para-
SIZ imlkan ydktur. Bunun i¢in ordunun zaruret'i lkar~J­
smdaytz.. (i rafa nihaiyet ver'i)si n esleri) Bu gline
1kadar o[an ~s rafat halkkmd'a ~unu a rze:diyorum . •B ir
anrklet yapalim . M rUsrif o·~anlan ltecz!iye e'd'el im. Fa-
h it malk'sa:dt lkayb'etmelk ha!trudtr. 0 halde para!}la 9a·re
buhcagtz. Bun un 'i9'in ben!den>iz -dort alk~'ain umn
uzad11ya dU~Undlim neticede ~unu bu1J1dum. >Bir, d'og-
ru'd an >d'ogruya mli'k.eiJefi'Yeti na>k.li ye ve rt:eob:izatt as-
'koefi.ye nanLt altmda. 1bir defaya m'ah.su . ·o~malk tize're
ve ha lik.a agtr gefmem elk ~artile blir ver'gi •a>lahm. (G li-
rmtm r) Efendim eg r mald1di 9ar'e anryorsak bu:d ur.
D iger mliza'k'e ratm aL1t11k 1o:rmeti IJ<oal mamJ§ttr. Ma'lii-
ye Vek ili Bey iz:a ha t ersin. Eger ·ordunun iht:iyacJnt .te-
min Jed'e!)i'lecelk para buhlyorsa bend'eniz telk,flifiimden
arf1nazar ect'iyorum. Eger para 'bulamam •derse o va-
rbt bu tek[iifin lkabullin1i meml<!!ket'i n sela meti namma
rica eder'im. Bencletiizi n tekl ifim ~art iletdir. Eger Ma-
J:•y-e Velkiri buna c;are •bulabil e !Yen1d'en iz 1'ekl\ften
sarfi.naza r ediyorum. Eger ~are yok.sa bu vergityi tar'h
·ederlken 'ha~k'a. >bar c>Tma'ma!k astm di.i§i.i'll! iin. Ben-
ldeniz bUinU tekllif ediyarum. MeC'I~ i Al in'iz bunun
n ' 1 · i 'has1lasmt tetlk~•k , eder muvaft'k.sa kabul ede-r,
1cteg i~e ~a'bii recfldcder. Bu glin i9in -a rzediyorum ve
kernali cesaretle wy1U)'orum, arlk'a'da~lar para yolktur
Ve IMi.idafa:a'i Milll'iyen'in hUti.in >i~ler'i bu gi.in parayc.
mlllh~t.tr. (GUrilltUier)
REJiS - Efendirn •yann i9rima etmek 'ilzere tatil
edli')'lorum.
>(Dosya•da mevcut akunma'Yan ta!krirler) 13 .12.'1337
R·iyasetli Cel'il'eye
h~i1klali Vatan ve ~erefi. ditiimliz t tn 'kabul ettfigi-
rniz mUc'ahed atJ m·e~ ruanm gaye'i mu'ka:dderse ve ne-
>l!icei m'esu'fesini bir an evvel ,jdraJk i9in d'a.ha didcti ve
·azitnlkar 'ha>l!velerle yi.ir[ily'ePelk 'b'iT ucu nwza'i mutah-
mrraye mi.intehi ve ·alemli is·lamtn yegarre isfin'adgaht
o[an lbu mti.iJbaJ1 topraJkJanmt2ida di.i~an1arl.'l11!ZL !tart
ve m'aikarn lhilafet ve 5aLta na,tJmtzt lkurta'rm'alk veoibci
·zi'mm!ei~i!ffili z: >
olm1alk·l:a mUC'ehedwtrrntzi druha $ami1 ve
scrllim bir ~ekl'e 1ifrag i9in meva'd dJ aeiyeni n mi.istatili-
y tie mliza'k'eTc ve lk:a bullinU te!klif re~yl'er'im.
 t : 127
Madde 1. - ~1 rke.cJe bulunmak ve bizzat oep-
11e umu. iyic i~tigal etmek iizer.., \1ec!oisi Aliden mi.in-
t0hap yr; 10 zattan mi.irekk p bir he}''eti te~ili.
Mad::le 2. - Oephedeki zabitten ve efrad il e
da·: mi tema ve ihtiya~larm1 tehvin is<in aynca 5 er
zattan mi.ir kkep iki heyet t~ kil ve izamt ve cep'heye
mi.inasobettar m. malikin mii.diifaai hukuklannt ha1i
faal i:y-ete irt:a ederek ordunun ikmaEi n va!Just r9in
t r: i rnesa i elti ilm o ;.
Maddc 3. - Ordunun techizatmt mi.istacelen te-
darik ve si.iratl • ti~ti rm k i\in tnebo!u ve Antal-
ya'ya _mUt hass• arkad larmmidan iki!)er zatm gon-
'd::.:tmesi.
Madde 4. - e!<.iil t!e~in !Uzum LLZ a'k am101 mu-
vak!katen li\.gv, digerlcrini ha!ine mlina ip oJarak ten-
s:'k ve Mi.idafaai MiiJiye mer'kez kadrosunu ten'kis,
ba!k iyeyi zabitan ve bilumum emirb r efrad1 cephe-
ye sevki.
Ma ·.de 5. - .ephey gid ek heyetler her mem-
lcketi n ~uabat \'e miiJafaai hukulan ile jsfi ~are ederclk:
hap'i ban c~~rd :; mdkuf ve mahkD.m olupta Jsllllht hal
etl en ~r'ni t fr:;.;. 've bilfthare m buku lhizme ~lanla­
nnl affetmc'k uzere cepheye vk ve kitaata taksimi.
( azan itibara ahnma~IJ.)
T P• rta Me-busu
lbrah im
Riyaseti eliJeye
Erkant Harbi ye Reisi Pa~a Hazretlerinitl beya-
natt alilerinden Rusya HukUmetiyle arada bir sui te-
fehhi.imun varid oldugu anJa ~ rliyor. Bunun devamt
iyaseti umumiyemiz i.izerinde pek fena tesir tevlit
edeceginden mi.istevli tefehhumi.in mi.i araaten izale-
siyle izale edildigi hakkmcla Mecli teminat venne-
ini Hariciye Vek iline emir ve mezuniyet veriJmesini
teklif eylerim .
13 Kanunue vel 1332
Bitlis
Yusuf Ziya
Riyaseti Celileye
En ameli olarak Mtidafaai 1illiye, Maliye, Dahi-
liye. Enctimenlerinden dorder zat bilintihap on iki ki-
§ilik bir enciimeni mabsu t~kilini teklif ederim.
Trabzon
Husrev
Riyaseli Celileye
Heyeti mumiyede bu mesailin hUsni.i halle ikra-
m is;in mustahzar mtispet mevad tizerinde muzakere·
nin sevk ve idaresi mu va f1k1 usi.i! olacagmdan evvel
emirde yirmibe~ ki ,ilik bir heeyti istihzariyenin der-
-482-
13 ' 12 . 1337 C : 2
hal intihabi ile netayice mutalaatmt yannkj i~Ytimaa
yeti~tim1ek i.izere faalane s:ah~malanm teklif eyle-
riz.
Mente§e Erzurum
Dr. Tevfik Rti ti.i Em in
Erzurum
elalettin Arif
Riyaseti elileye
Levaz1m, sevkiyat ve nakliyatt askeriye ile mi.i·
kellef clan memurinin muamelfitm1 tetkik ve sui i -
timahltm1 taharri ile mtitecasirlerini ait oldugu mah-
kemeye tevdi ederek ordunun geri hidematJm tanzime
demar olmak i.izcre berve9hizir dart maddenin mi.is-
tacelen kabuli.inii teklif ederiz.
adde I . - . evkiyat ve nakliyalt askeriyede ia§e
ve levaz•mat1 harbiyenin temin \'e tedariki i!e mii-
keUef olan merkezdeki devairin taw mesai ini tetkik
,.e inuame!atl umumiyesinc nazaretlc ureti mi.itema-
diyede mi.irakebe ctmek adalet ve sui istimali go-
ri.ilenJed esbab1 mu ibesiyle istik!al mahkemesine lev-
eli eylemek uzere Buyi.i.k Mec!is tarafmdan i~!erinden
mii.ntehap e on iki aza Ian murckkep harp komis-
yonu te§kil edilmi~tir.
Madde 2. - Harp komi ·yo nu , inti hap ede ekleri
reisin tahtr riyasetinde bili~tima jktiza eden mukar-
rerah ittihaz ile her hafta neticei miikarreratJm Bi.i-
ylik Millet Mecli i Riya etine bildirecektir.
Madde 3. - Merkez haricindeki evkiyat ve nak-
liyatt a keriye. ia~e e levazJmatr harbiyenin ihzan
ile muvazzaf fan de,·air 5uebatrn1 mahallinde tef-
ti~ mahallincle tefti. e l kalifi milliye umurunu tet-
kik ve suiistimalat1 tahakkuk edenleri istiklal mahke-
mesine te dii , firari ve bekayanrn elp ve sevkini te-
min. halkr ir§at e tenvir elmek i.izere B~kumandan­
ltk~a tefrik edi!ecek li\alar is;in Bliyi.ik Millet ec-
li inden iki§er aza inlihap edilmi tir.
Madde -1. - Ta$ra hidematrm tetkik ile mi.ikel-
lef olan aza her 15 gi.inli.ik hulasai mesaisj hakkmda-
ki takririni Bi.iylik Millet Meclisi R iyasetine itaya
mecburdur.
Madde 5. - f§bu kanun tarihi ne~rinden itibaren
meriy(il icradrr.
Madde 6~ - hbu kanunun lcrayt ahkamma He-
yeti Veki!e memurdur.
13 . 12 . 1337
Beyaz1d Aydm
A!If Esat
Bursa Erzurum
ecati Salih
 1 : 127 1J • 12 . 1337 c: 2

Klr~ehil! Malatya 2- ila ylizton miktarmda olanJar 100 lira

(Okunamadt) Sttk.I 25 tondan dun Janlar 50 lira
Erzincan Yozgat Kayr k cshabt 5 lira
Emin Siileyman (Buh rlt ve motorlu sefa in a habt bumm iki misli
Ergani ~orum ~c;kljnide tediye edect!kt'ir)

Rii§tu Stddtk Ye) Brlumum anonim ~irketler ile madcn ocak-

Canilc BeyaZJt lan a.<:habt ha tlatt safiyei eneviye inin yiizde be§ini
Hamdi Sevket Kt:f) Bilumum na( 3 derece itibariyle
I 00, 50 e 25 lira.
R iya eti Celileye
(Kaza ve n vahi merkezlcri ite kuradaki esnaf
Garp cephe inin t~h'izat ve nakliyat iht iyactntn
bur.un nt ftnr t diye edeceklerdir)
·emmi i in Maliye Vekili varidatt mevcuJeden kar-
Lam) KiracthL eden esai.,i nal:liye a habt : Be-
t!.· temin edemiyecegini beyan ettigi taklirde hast-
her aded i ic;:in 25 tlra
...u dogrudar. dogruya bu ceph nin te~hiza.t ve nak-
Beher deve ic;in 10 lira
•.yattna sarfedilme'k iizere zirde'ki kanunun mli ta i-
Beber rn 'kkari ic;in 5 lira
'\e[ karan ilc P ~embe giinkli ruznam ye j[hakn
(M crkcplcr mu t nadrr)
muzaker'e vc 'tastiki ni teklif eylerim.
Mim) Bilumum mcmurin-in maatah i att fcv'ka-
13 Kanunu wei 1337
lada maa~al v Bli yuk M illct 1ecli i azalarrmn tah-
htar.bul Mebu -u
'i alt ~chri y lcr;n:n yiizde 20'sini
Ali Rtza
(Maa~t a li i bin kuru§ vc daha dOn olanlar yal-
,f • li fiyeti Takliye ve Tec;hizatt A keriye Ycrg i i nt z yuzde on ttd iye ed eklerdir)
Kanun Layihastdtr un) Bilumum .irkctlerlc, bankalar ve miie c a-
Madde 1. - H r nevi tekil.!Lifii milliy bu kanu- ft husu iye :;. maa~ vc ii r~t ile mii ·tahd ... m lanlar
-:.m ne~r'inden ilibaren miilgadtr. dahi m cmurin misulli.i yuzde yirmi ya on ni betin-
1adde 2. - Miistakil hane sahibi olan her fero de rgi vcr e'kl rd;r.
··e bilumum ti.iccar ve csna bir defa ya mah u ola- laden oc kl<~rtnda c;alt~an amele I lira.
ak miikellefiye~i nakliye ve ~echizalt ask riye namt I kcle \C ~rmendifer hamallan 5 lira.
Jle bir vergi itast ile mukelleflir. Adi hammallar I lira
~-bddc 3. - Bu vergi esasatt atiye dairesindc tarh r ) en vi 500 J lanbul kil inden fazla ziraat
·e cibayet olunur. yapan c;i ftl ik as habt 3 derece i'tibariyle, 300, I 50, 75
) Dogrudan dogruya haric;ten dal 'II! ve dahil- lira.
en harice mal celp e se k eden top anct!:.lr ile se- S d) Bu mUkdlef i}'Ct a habr h:v·icinde kalan ka-
nevi be§bin Jiradan fazla ermaye devir eden liicca- sabalanlaki mii -lakil hane ashabt 5 lira.
ran 250 ve 500 lira Kaf) ~:: ahi ve kuradaki mLislakrl hane a habt
B) Senevi ikibinbewiizden b bin liraya kadar lira.
sermaye devreden tiiccatdan 75 ve ICD. lira
1\l Jdt: 4. - Fakru bali hiikiimctc;e Lbeyyiin eden-
j Senevi binden rkibinb ~yiiz lira raddes;nd
Jer.
s rmaye d vreden tiiccarlar 25 ve 50 lira
Ytizde yirmi ve aiti nakliye t kalifi milliye ini ita
D) Bin liradan dun sermaye ile muamele ya pan
etm i ~ olan bir h:;nedo: muk im evl:it ve damatlarm -
[iicc:~rlar 10 lira
dan iki i bilfi il ask rde bulunan kura ahalbinden
H) Hiikiime'Ue icra}'l muamele eden m .. ah·
mi.i takil hane sahipl ri, di.i~man islila tndan ahi.ren
hitler iic; der ce i:tibariyle 500, 250 c I 00 lira
tahlis cdilcn b -ldclcr ile kura ahali i bilumum kadrn-
V) A~ar miiltezimJeri 3 derece itibariyle
lar i7bu ·rg id 11 mii lesnadrr. Su k:ldar ki memaliki'
100, 50 ve 25 lira
mi.istcvtiyc bali inden lupta istila gi:irmey n mahat-
Z) Bilumum fa brika:ti:irler 3 derece itiba.Piyle
lcrd;; icrayt tic ret ve anal eyl yenler mlikeUef ol-
500, 250 ve 100 lir<1
duklarr v rgiyi tediye edeceklerdir.
H) Degirmenciler 3 derece 'ili bariy!e
50, 25 ve 10 lira 1add . - j bu Kanunun tarihi tebli~inden iti -
T1) S fain ashab1 : Yiiz tondan yukart olan!ar baren !5 giin zarftnda miikellefiyeti mebhu eyi ta-
-50 lira hakkuk cttirmcyen ve bir mah zarfrnda tamamrnt

-483-
 t : 127 13
tahsil etmcyen ve kanuncn scviyen ve tamamen ta't-
bikinde ihma1 ve tekasillli gorlilen ve bu kanunun
rtemin edecegi hasliat1 mavuz:la I hinden harice sarf
eyleyen memurini aidesi, ordunun kuvvei harbiyesi-
ni tenkis etmi~ addiyle derhal az:l cdi1ip hiyanefi va-
taniye cunnuyle tecrim edilir.
Madde 6. - !~ bu Kanunun uveri tatbikiyesi
Maliye Vekaletince derhal tanzim edilecek bir fi.ali-
m atname ile tayin ve tespit edilecektir.
-484-
! 12. 1337 C:2
Madde 7. - Bu verginin temin edecegi hastlat
dogrudan dogruya Garp cephes'inin esJiiha ve mlihim-
mat ve tes:hizat ve nakliyat ve i~e masarifatma kar-
~thk olarak istima1 ectil'ir.
Madde 8. - 1~ bu Kanunun icray1 aPkamtna Ma-
liye Vekaleti memurdur.
[(3) Hlilasa : Ordu ihitiyacmm temin i9in para
r:nenabii bulunmas1 ve yen'iden vergiler tarl:u.]
DEVRE: 1 ClL T 1 1QI1MA: 2

T. B. M. M.
Gizli Celse Zabitlari

14 Jranunuevvel 1337 (1921)

·----
- -.....

Miindcrecat
Say fa
1. - ZAPTl SABIK HU LASASI 486

2. - 1UZ KERE ECiLE MEVAD 4&6

/ . - Erkfuu Har biyei l./l'w mi e R eisi Pa-

.;a HazrC'tlerinin Sakarya 1/arbinden sonraki
askeri va;:.iyet hakkmdal..i izahatt ii::.erine
at,:tlan miizakerat ve o rdw!tl/1 ilbas ve ia$esi,
mali, askeri ve siyasi vaziy.·r ve bun /an ter kik
ermek iizere hir enciimeni mahsus te.;kili. 48(t · 'O'l

Cilt 15

128 nci in'ik1~t, l nci Celse

 t : 128 14 • 12 . 1337 c: 1

YOZ YlRMl SEK1Z1NC1 1N'lKAT

14 Kanunuevvel 1337 Pazartesi

Birinci Celse

REiS tkinci Reis Vekili Adnan Beyefendi

KATlP:

R E1S - Celse aytld.t.

Zapti sabtk hulasast var, okutuyorum.

I. - ZAPTI SA.BIK HULASASI

YUZYlRMlYEDl Ci iN'iKAT ziyeti maliye, siyasiye ve askeriye mevzulannda ce-

reyan eden mlizakerelerden sonra 14 Kanunuevvel
13 Kanunuevvel 1337 Sail
Pazartesi giinii miizakerata devam olunmak lizere cel-
BiRt Ct VE tKl C1 CELSE seye nihayet verildi.
lkinci Reis Vekili Adnan Beyefendinin ri yasetle-
Reis Katip
rinde bininikat; Erkam Harbiyei Umumiye Rei i Fev-
Ad nan
zi Pa§a Hazretlerinin Sakarya Harbinden sonr!iki as-
keri vaziyet hak kmda verdigi izahat Uzerine a91lan RE[S - Zaptt sabtk hakkmda mtitalaa var mt? ..
miizakerata devam olunarak ordunun ilbas , ia~e, va- Kabul edenler... Etrneyenler.. . Kabul edilmi~tir.

2. - MOZAKER ED ILE MEVAD

1. - Erkfmc Harbiyeyi Um umiye Reisi Fevzi Pa- ~oklan

Miidafaai Milliyeye aittir ve bu bapta da
,a Hazretlerinin Sakarya Harbinden sonraki askeri bir i tizah takriri vardtr. Beyefendinin buyurdugu gi-
vaziyet hakkmdaki izahatt iizerine a9clan miizakeral, bi ben de rica ederim ki; bu mtizakereye bitam ve-
ordunun ilbas ve ia~esi, mali, askeri ve siyasi vaziyet. relim ve bu sozlerinin birazmt da Mtidafaai Milliye
Vekiline kar§t soyleyelim. Miidafaai Milliye Vekili
RE1S - Mevzu iizerindeki miizakerata devarn edi-
Pa§a Hazretleri cereyam ahval hakkmda yeniden bir
yoruz.
' maruzatta bulunmak !Uzumunu his ediyorlarsa be-
Soz Celalettin Arif Beyi n. Buyurunuz Arif Bey. yana buyur unlar, ondan sonra mLizakereye devarn
CELALETTiN ARlF BEY (Erzurum) - Efendim !
! edelirn. Buoa !Uzurn yoksa benirn de soziim vardtr.
iki giindtir bu mevzudaki mtizakereye devam ediyo-
ruz. Soz alm 1~ riifekam 1z da var. Dugi.in de, ya nn HOSEYiN AV t BEY (Erzurum) - Mesele
da, belki o bir gUn de miizakere devam edecektir. boyle mtizakere ile anla~tltr. Binaenaleyh devam1 mti -
Yani bu suretle be§ giin kaybetmi§ olacagtz. Be11de- zakereden, zannediyorum ki , i tifade ediyoruz. Mec-
1

nizce bunu (bu roeseleyt) . inta9 etmelidjr. Diger ta - lisi Ali, ilk toplandtgt gtinden beri yapmadJgt veza-
raftan da mevcut takrirler i.izerine bir enctimen te~­ ifi yeniden idrak edt yo r. (Bravo sesleri) Ve binaen-
kil ederiz. Onlar da s;ah§smlar ve neticeyi Meclisi a!eyh mesele bir Mi.idafaai Milliye Vekili meselesi
1

.Aiinize arzet inler ve neticei karar Meclisi Alinizce
kabul buyurulursa mesele bir an evvel inta9 edilmj~
olur.
VEHBt EFEND1 (Ko nya) - Beyefendiyi teyiden
ben de diyorum ki; sualine )<ar~t; Pa~a H azretleri-
nin maksadt Meclisi tenvi rdir. Tehlike yok, berayt
mah1mat arz olunmu§tur dedikten sonra. zanneder-
sem, bu rotizakere kiifidir ve vaki olan tenkidatm pek
d~il, bir Heyeti Vekile, bir Htikumet ve bir millet
meselesidir.
SIRRI BEY (izmit) - Benden evvel arkada~la­
nm vekayii muhtevi o kadar uzun beyaoa tta bulun -
dular ki hakikaten denildigi gibi; bundan sonra soz
soylemeye !Uzum kalm a mt~ttr. Fakat size basi t ke-
limelerle bir misal arz edecegim : Arkada~!artmJz bir
okka §ekerle on okka sudan §erbet yapmak istediler.

- 486-
 t : 128 14 . 12 . 1337
Bir okka ~ekerleri vard1r ve di.i§i.indi.iler ki ~eker az-
dlr. Ancak i.i~ okka su kat1hr a !)erb t yapt mlabilir.
Arkada~lanrn bu suretle soyledigimden d Iay1 beni
affetsinler. Sozlerinin ihtiva ettigi hakayik; mutavvel
ozler arasmda o kadar sac;:Jim1. t1r ki onlan tefrik
eunek mi.i~kiil bir hale gelmi~tir. Ben kendi taraflm-
da n beyam mi.italaa etmeyecegim ; arkada5lan mm be·
:, natmda n iktibas1 hakayik eyleyerek onlan suJl tar-
zmdan, ait oldugu zevala i~at edccegim . Fakat ken-
cilerine temas eden bu me elede Hariciye Vekili ile
fi.idafaai M illiye Vekili burada bulunmuyorlar. Er-
! • m Harbiyei Umumiye Reisi Pa~a Hazretleri ozle-
~- ne ba~lad1g1 zaman propagandanm gayet nok an
Japildlgmdan, di.i~manlartm1zm e kali muhtelifede ge-
re orduda ve gerek memleket dahilinde ifsadatla-
ma germi verildiginden bahsettiler ve bize birka9
· a er verdiler ve bu haberler, benim gibi i tanbul ga-
ze e ini okuyanla rm malumu idi. Eger Hi.ikumetimizin
: hba rat ·menba1 yalmz istanbul gazetelerinin mi.in-
ere atl i e c;:ok ~ayam tee i.ifli.i r. D emek bu husus-
:..:. ·.-erdigim iz para!ar hep faide~iz.
Erka n1 Harbiyei mumi ye Rei · inin beyanat1, hi9
• noktas mdan bana go teremez ki, verdikleri haber-
e i t tanbul gazetelerinde gormemi~ olal1m. Bunu
., aten nazan dikkatleri ne arz ederim. Bu mukad-
Jrnepen sonra sua!lerimin iradma ba~hyorum.
Evvela; L ond ra'ya muvasalat1mdan bir mi.idd t
sonra Gonaris tarafmdan cepheler.i takviye ediniz Zlm-
mda c;:ekilen telgrafname ve propagandaya nazaran;
;ntina ebatl siyasiyenin lehimizJe bir §ekil almasm1 ve
lehimize cereyamm teshil i_in Hariciye Veki li, Erkan1
H rbiyeye bir tavsiyede b:.Jlundu mu? ..
lki : Harici ye Vekilimiz gec;:en gi.in askerin ac;:,
1plak ve ac;:II< oldugunu soy!i.iyordu. Bunun daha ev-
-..el Erkam Harbi ye lisaniyle Meclise arzedilmesi l -
wn gelm;.z mi idi?
De;: : Askerin ia~c. ilbas vc tec;:hiz_inden Mi.idafaai
~1illiye Veki\leti mesul olmakla beraber; harekat1 a -
keriye icras1 her ti.irlii Je az1mm miktan matlupta ol-
ma ma ve ordunun tamamen tec;:hiz edilmesine menut
olup, ak i takdirde faaliyeti a keriyenin neticei makQ-
e verecegi ve binnetice makas1t1 milliyenin husul bnl-
mayacagl, ne ic;:in Mecli e soylenmemi§tir?
Dort : 1ngil izlerin Faysal li aniyle mi.isli.imanla r
arasma sokmak i tedilderi nifakl izale ve vahdcti
idame is;in bir c;:ok zamandan beri o havalide bulu-
nan Seyh Si.inusi'den istifade olunam1yor mu?
Erkam Harbiye, mii~arLinileyhin mesaisinden
~imdiye kadar ne istifade de bulunmu~tur?
-487-
c: 1
Be~ Buradaki Rus sefaretin.in, Franstzlarla
yap!lan itilafnamc menfaat1m1z muktezas1d1r dedigi-
ni bize Hariciye Vekili soyledi. Simdi Ru !ann bu-
nu tenkit ve muahezeye ve hasmane vaziyet almaya
kalkl§malan ne sebebe mebni olabilir?
Bu be~ sualime Erk' n1 Harbiye Reisi Pa ~a Haz-
retleri cevap verdikten sonra, ilk soz benim olmal(
i.izere daha beyanatta bulunacag1m ....
MU TAF DURAK DEY (Erzurum) - Efen-
dil r; liv gi.inden beri burada devam eden mi.izake-
rat; memleketimi zin rnenafii aliyesi noktai nazann-
dan gayct mUbim bir mUzakere kap!S I ac;:ml~tlr ve bi-
ze bu mevzulara temas imkfimm temin etmi~tir.
Fe zi P a a Hazretlerinin, daha dogrusu Hi.ikumetin
burada bize erdigi iza hattan bendeniz §Unu anlJ-
yorum: fendiler tehlike melhuzdur, bize muave-
net d;niz, nc ya.pacak amz yapm1z. Fakat Fevzi
P §a Jlazretleri, dun beyanatlan arasmda bunu
tevil elmek i tedi e tehlike di:irt ay sonra melhuz-
dur dediler.. Arkada klanm1zdan birisinin burada
soyledigi gibi ; tehlike dort aya kadar m lhuzdur
demeJ...le bi7.irn mezanmiZI · kaz1yor. Demek ki tehli-
keyi bu kadar yakla~tlrmi~IZ. Acaba bunun esbabt
nedi r efendi ler?
Sonra Fevzi Pa~a Hazretl ri buyurmu~lard1 ki;
burada -si:iyJenen u]h SozJeri bizim a abtmlZI geV§e-
tiyor. Ha ·1r efendi ler, bendeniz buna hay1r ceva-
bmt veriyorum. ulh haberleri a abtm 1z1 geb§etmi-
yor. Ak. ine Heyeti V.,kile bizi daima uyutuyor;
bize efsun yaptyorlar, bu ki.ir iye ylklyorla r, soyli-
yorlar, oyliyorlar.
Efendilcr bir m suli yet kelimc i vard1r ki biz-
de zi.imrliti.i anka gibidir, ci mi y ktu r. 1e uliyeti,
nka ku~u gibi h i~ bir kimse gi:irmemi~. Fakat efen-
diler ize unu an: edeyim ki mesuliyeti yalmz He-
yeti Vek ileye atm1yahm. . Mesuliyette biz de mi.i~ ­
terekiz.. Me uliyctten biz de kurtulamay1z.
BIR M BUS D - y - eden?
MUST F D R K BEY (Devamla) - Simdi
· si:iyleyecegim. Rica ederim, konu§maml kesmeyiniz.
Biz buraya ni in topland1k, memleket mukadderal!-
m lc ald1k? Biz bu milletin mukadderatma hfiki miz.
M cmleketi kurtaracag1z. Memlekete hakimiz, Hi.ikQ-
met ediyoruz. F k;lt buna mukabil milletin mahm,
cam m ald1k, kuruttuk her §eyi yapbk ve hie;: bir §e-
ye kan~m dtk. Bizzat Hi.i~umet etmedik, Hi.ikOmeti
bir tak1m ellcre verdik. Bendeniz tevdii umur etti-
gimiz zevatm §ah1slanna hi.irmet etmekle beraber ~u­
nu da arzcdeyim ki; bu zevatm hangi gi.inki.i, ba§ka
 t : 128
9areleri kalm:tz, gelirler ve bu ki.irsi.i ba~mda ti rer-
Jer ve bizde hangi gi.inki i]Jeri olmaz, her ~eye on-
Jar bakimdir, biz haki m degiliz, deriz. Rica ederim
Sakarya harbini unuttunuz mu? Sakarya harbini rni.i-
teakip di.i~man Haymana gederine geldigi 2.aman biz
gi.iri.ilti.i kopard1k ki harpten his; havadis alam;yoruz.
0 zaman bizi tehdit ettiler : Size havadis vermeye-
cegiz, art1k size havadis verecek degiliz. Efendiler,
teessiif_ ediyorum ; e ef ediyorum, ~ok esef ediyorum.
tstanburda daha di.inkii giine kadar s;ali~anlar bura-
ya geldiler, o dairelerc girdiler, bi.itt.; n §ifreler ve bii-
ti.in muhabereler onlarm elindedir. Onlar r.er §eydcn
haberdar oluyo rlar. (Allo§lar, bravo sedal<>. n ) Efen-
djler, ~omak ba§kasmm elindedir. Efendiler s;ok ri -
ca ederim, iyi dinleyelim. Fevzi. Pa ~a nm mesuliyeti
ile bendenizin veyahut djger bir arkada~Imtzm me-
suliyeti arasmda ne gibi bir fark va rd1r? Fark ~udur
-ki efendiler; yann tasavvuratimizm aksi zuhur ct-
tigi gibi hepimizin gidecegi yer birer yaglt sicimdir.
Mesuliyette bundan ba~ka bir §ey yoktu r. Millet biz-
den sua! soruyor. Yann benim dairei intih:1biycm
benden bir senelik sua! soracak; ben ne cevap vere-
ccgimt
· Ben bir §eye kart§madJm, orada . bir Heyeti Ve-
kile intihap ettik, i~lerine bizi kan§tlrmtyorlard1. Her
§eyi onlar yaptyorlardt, biz kan§mtyordu k demeye
s1kllmm. Yann hepinizden boyle sualler soracaklar.
Biz 1stanbul'u, o kohne Bizans'm adetlerini taklit
ediyoruz. Halbuki milletin mukadderatt bizim omu-
zumuzda s;o k bi.iyi.ik ve ~ok ag1rdu ve pek s;oktur.
Biz bunu mi.idrik degiliz.
Efendiler, biz iideta istanbul'u burada tamamiyle
taklit ediyoruz. Acaba bizim j tan bul Meclisi Mcbu-
sanmdan ne gibi farktmtz vardif? Efendiler, istanbul'
daki Meclisin iizalan gibi i11 gorebilecegiz. e i§ f:O-
rebilecegimizi bilir misiniz? c;ok rica ederim be,ki
sozlerim bu kiirsiiden biraz fazla ve ag1r gelecektir.
Fazla da oluroa birisi de bana aittir. Ben de zaten da-
hilim ve his; bir mesuliyetten kurtulmu~ degilim.
Efendiler, istanbul'daki !.1eclisin azal:l.n gibi biz
de burada uykuya dalmt§tZ. Za:1nediyoruz ki; ba ~ L­
mizda bir Hi.ikumct vardtr ve zannediyoruz ki ba~t­
mizda bi_r Viikelii vard1r. Zannediyoruz ki ba §~ m1 z da
Ayan v:trd1r . . . Efend iler ben kendi he abtma arz edi-
yorum ki bu vazifeyi gurmek i.izere Heyeti Ve kileye
koydugumuz arkada5lardan bugUn his; birisi yoktur.
(Hepsi va rd1r sadalan)
Eger hf1kimiyet rnilletin isc, bu mesuliyet size ait
ise vazifenize s:~hip 0lunuz. Ben kcndi hcsabtma bu
14. 12. 1337 c: 1
vazifelerden his: birini kimseye vermeye mezun degi-
lim ve veremem.
Efendi ler bizim b1r derdimiz vard 1r ve bu, mi.i-
sellem bir derttir. 0 derlten her yerde mi.i§tekiyiz. On
arkada~. on bir arkada~. on be§ arkada~ bir yere
turur, o dertten ~ik ay et ederiz. Heyeti Vekile de
ba~ba~a oturur ~ikayet ederler. 0 dertten Dmera da
mi.i~teki , Viizera da mi.i ~te ki ... Hepsi mii teki. Ben
mi.i~tckj olmayan kimsey! gormedim. (Ahali de mii}-
teki sesleri)
Efendiler, bilmiyorum ki bizim is;imize melii.ike-
ler mi geliyor? Haytr efendiler. Seytanlar mt giri-
yor? 0 da girmiyor. Biz mesuli.iz efendiler; Allah
da bizden soracak, kullar da bizden soracak ...
Efendiler : Afyon harbini unutmaytmz. 0 harpte n
cvvel yine Htiki.lmet namma bir ki.irsii mual!adan Fe -
zi Pa~a Hazretleri : Ordumuz demir gibi duruyor-
biz bekliyoruz; eyvah nis;in gelmiyorlar, biz hazmz.
kafalanm pan;:alayacagtz diyord u.
Biraz sonra da hatmmza getiriyorum : Efendiler
vaktimiz kalmadt kas;mtz, burada ancak sekiz giin
durabileceg-iz dedi. 0 akit 0 sozi.i ile diger soz·
ara5mda tezat gorduk. Bugi.in de korkanm boyle al-
damyoruz. Aldanmayaltm efendiler ...
Efendiler; ~u balde gerek Fevzi Pa§a Hazretleri-
nin beyana tt ve gerek bendenizden evvel buraya s;t-
kan riifekamn beyanatJ iki ~tkka aynhyor. Mesele bir.
§lk iki. Meselenm bir oldugu ~udur : Efendiler, I•
gorem iyoruz; i~ goremiyoruz. iki ~1kka aynhyor
Bali haztn idame mi edelim; yoksa binat i~e vaz -
yed mi edelim, i~i yi.iri.itelim mi, l ~te mesele burad.:.
aynliyor. Benden iz zan nediyorum ki; i~lerimizin ile-
gitmemesini.n esbab1, hep idarcsizliktendir efendil r
Bir mi al a rzedecegim .
A skerin melbusatmdan bahsediliyor ve asker--
melbusatl hakkmda soylenmedik lakirdt ve soylenm -
dik soz ve yapilmad1k teminat kalmamJ~ttr . H alb u ·-
melbusat mese!esi iizerine size bir hesap verecegim ';:
meselenin pek basit oldugunu siz de takdir buyur.,.-
caksmiz. Efcndiler, -bugiin elde mevcut kontura.tola~
ve hesaplara nazaran bir caket, bir pantolon , bir ka-
put, bir s;ift potin olmak iizere bir asker taktml r.
225 kuru~a altyorla r. Bizim a~ag1 yukan yiiz elli b,
mevcudumuz ol ·ury.. Efendiler, yiiz eW bin mevcuch
yi.iz elli bin taktm elbise dokuz yi.iz bin lira ede:
Halbuki efendiler biz elli milyon lira vermi~iz . As
ker ha la s;Iplakt1r. i§te size ac;1k bir besap ... Gelsir"-
ler bunun ak ini ispat ebinler. lki5er taklm verm -
- 4"8
 t : 128 1-1 . 12 . 1337 c: 1

inler zarart yok. Du da n~ag1 yukart 200 bin lira Bu m illet bize bir takLm i yanlar gosterdi. Oyle
e ~r. (1) bir zamanda go termi~ idj ki; )?en milletin o zaman
Efencliler; yine bu kursii mualladan bLr bu uk ay gosterdigi isyanlan millet is;in pek bliyi.ik bir ~ey
_\\'el Refet Pa~a; a l~erin melbusat1 mevzuubahis ol- g"' rmi.iyorum. (i.inku bilirsiniz ki; bu isyanlar Bli-
d gu zaman, bize efsun okumu~ ve bizi uyutmu~tu, yi.ilc Millet Me lisi Hi.ikumetinin te~ekki.il ettigi za-
· ~ :ni~ti ki : mana aitti. Millet hakikat1 bilmiyordu. Simdi i yan
var mtdtr? e i~in isyan yoktur? <;Unki.i Hi.iJ...'ilmeti-
1aliye Vekili ban a p:na vermiyor: aliye Vekili
nizin me'jru oldugunu anlamakla beraber; fakat mil-
~ ra verirse ben bi.iti.in askerleri bir ayda ilbas ede-
let zulmli le abad olmaz, biraz adalet gosteriniz, ki
~-; im. Ve halbuki o vakit Maliye Vek.ili de ~1km1~
m ' llel daha ziyade JSlllSlll. Yoksa isyanlarm oni.inli
_lemi~ti ki, yUz bin lira verecegim, be~ yi.iz bin li -
alamaz mtz... Ba ka ~are yoktur. Her ne vakitki bir
,·erccegim, sen de noksanmt ikmal et. onra bir
arkada~tmtz bu ki.irsii mualladan veyahut dogrudan
: erde Fevzi Pa~a beraber oldugu halde yine Refet
dogruya bir takri rle mi.iracaat eder de, millet ve mem-
P bir hesap yapm1~ idi : T rin!sani niha etine
leketin menafli aliye i noktal nazanndan bir . ey is-
dar yiiz bin talom elbi e me cuttur. HaJbuki Ma-
ter ve bir &ey temenni eder· e derhal salahiyeti kor-
li e Vekili de be~ yi.iz bin lirayt verdikten maada yi.iz
letilir, -tiidlirUJi.ir. Biliyorsunuz ki bundan evvel, iki
n klisur lira da fazla para verdigi halde yine asker
bu~uk ay c vel, bir cehi hafi yede deh~etli bir tak-
-= • inrn emi~tir..
rir okumu tuk ve deh~ tli bir mlizakerede bulun-
Refet P ~a askerin ba . mdaki bu mi.ihim va7.ite- mu~tuk . 0 takriri mi.i aadenizle bir daha okuyaca-
" ~ b1rakarak gitmi~ Hariciye Velcilinin j- 1 ri ile me~­ gim. Z pta ge~ in ve onun i.izerine de soz soyleyece-
; , olmu~tur. i~te idare izlikler, i te f nahklar. .. Ya- gim. ·: ~ ay evv 1 ine bu sozleri soyle mi~tim , fakat
. t1r, gi.inaht1r, art1k bu milletin verecek ne malt ne kapand1.
.::e cam vard1r. «Bliyi.ik M illet Meclisi Riyasetine
Memleketin ah ali dahjliye inde Jngilizlerin pro- muru idarede her tarafta zaman zaman taraf
ag nda mdan bizim propagandam1z daha kiifidir. taraf asayi§ izlikler me~huddur. muru idaredeki yol-
~l i ll tin malm1, hanesini her ~eyini ald1k. hali gay- uzluklar cUmlenin malumudur. Zaman zaman, taraf
memm:n, g1yri memnun. Bu propagantla kafi de- tara£ asayi~sizlikJere memlekctin, halkm uzun. zaman
gtl mi? tah<tmrnuili yoktur. Bunun yegane mUsebbibleri ba~­
ta bulun an memurlar vc kumandanlar ve idaresizlik-
Efendiler biz yaln1z millete bir aJalet y i.izu gos-
Jerdir. Mesuliyette m ii terekiz. Biz i tedigimizi yapa-
teremiyoruz. DUn arkada~Imizm bi1 i !ill nam ile. bu
nz. ~
nam ile, vergi alahm diyordu. Memleketin her ta-
raft yandt, kavruldu, kimden r.e ahyorsunuz efendi? Affmtza m agru ren buraya nazan dikkatinizi cel-
BiR MEBUS - Millete bir par9a para, Hi.ikQ- bederim. Mesuliyet hepimize aittir. Me uliyet §eran,
mete bir par9a para daima masrafla m1 yi.iri.iyecegiz, aklen ve mant1kan Bi.iyi.ik illet Mecli ine aittir. Soy-
Dt:rak Bey? .. Meml eketin zeng!nleri de vard1r ... lcyiniz kim ar, burada me ul olanlar? ..
M. DURAK BEY (Devamla) - Zenginl ri de SALAHADDi BEY (Mer in) - Hakkmt veren-
yoktur. kre aittir.
Bl R MEB S - Biraz daha ileri gider~eniz ne
M . DURAK BEY (Devam la) - Takriri okuma-
ya pacaklar? ..
ya devam ediyorum. «Memleketin menafiinde grup
M. DURAK DEY (Devaml a) - 1 tanbura ka- murup yoktur. Her §ey memleketin menafii dahilin-
9JyorL r yava~ ya a~... Orada a k rlik de y k, ~u dedir. Ne yapaltm mesuliyeti maneviyeden kurtulu-
da yok, bu da yok ... D un arkada~lanmtzdan irisi- rum ve ada letin temini ve millet ve memleketin se-
nin de bu ki.ir i.iden bu yu rdugu gibi, dlinyada , kiirrei lameti i9in BUyi.ik Millet Meclisi ile ordu arasmda
arzda boyle millet y ktur. Bu milletti,r ki bizim zul- 1kl bir irtibatm daima bi.i Lik faideler tevlit ettigi
mJmi.ize tahammi.il edi or. Milletin ayagmda ~ank, tecri.ibeten sabtt oldugundan Garp cephe inin merkez,
s1r mJa g0mlek kalmad1. Bunlara acJyaltm efendjler. sa; e sol cenahlanna Te~ki!at 1 Esasiyt Kanunu mu
cibince muvakkaten olsun bilaifatei zam. n i.i~er ki§i-
(I) Rakamiar /ulm flyor. Za/Jc tla oldLi,~U gibi bt- den mi.irekkep dokuz ki~ilik bir heyetin intihabiyle
rakt!tlt. M. Onva mli tacele n cepheye izamt ve cephe gerisinJe de yi-

--+ '9 -
 t : 128
ne Ulj: ki§iden mUrekkep bir heyet intih bi) e geri
h idemattaki vazifeye yardtm edilme i ve bunun mi.i .
tacelen mi.izakere ini teklif ederiz ..
Efendiler; 107 arkada~tmtzla imzalayarak 1
rinievvel 1337 tarih inde buraya v rmi~ oldugumuz bu
takriri o vakitki hadisat araya girdi vc kan~ttrdt.
Sonradan bu kUrsUden buna razt ve bu H.izuma kani
olduklanm soylediler.
Efendiler· herhangi bir a rkada~ bir takrirle ir
me ele tizerine mUracaat ederse Heyeti Vekileden bir
zat derakap ~j:tkar ve salahiyeti ni mevzuu bahis edcr.
Bendeniz mUsaadenizle Heyeti Vekilenin her birinc
ayn ayn hitap ediyorum : Sizi n salahiyetinizden
memleketin menafii aliyesi daha yi.iksektir. Bit mem-
leketin menafii aliye ini dU Unerek bu i~i yUrUlmek
istiyoruz. Siz de salah "yetinizi sokmaytntz, bu me e-
le boyledir, ~oyledir, deyiniz.
Efendiler, o vakit bu kUr Ui mualladan ine de-
mi~tik ki : Ankara"mn ilj:inde 32 000 ki~ilik ia e kuv-
veti vardtr ve o vakit ·R efet P a~a Hazret le ri ce ap
yerine bu meselenin Uze ri ne bir set <;ekmi:ti v~ onu
hi9 izah etmemi~ti. Fakat o kuvvet hala yiyor, ha la
yiyor ve ha la bir i~ gi.irmemi~ ve hala se kedilme-
mi~lerdir . Bilmem arkada§lanmtzdan oyleyen olm ~-.
dt zannederim. Su bir bu9uk ay zarftnda istanbul"
dan, ~uradan ve buradan tedarik edilmi~ olan kuv-
vetler bura!arda gerilere verilmi~tir, cepheye gonde-
rilmemi§tir.
Efendiler; ize gayet gizli bir hakikat if~a ede-
cegim ve 90k rica edecegim, bu eel emiz hafi oldu-
gu gibi bendeniz de bunu bafi soylliyorum ve sizin
namusunuza terkediyorum. Dt§arda soylenmez, rica
ederim mUh im meseledir efendiler. Bizi ne kadar
uyutuyorlar ef_e ndiler. Bize silii.h, cephane !il.z1m mt-
dtr, memleketimizi bunlarla mt kurtaracagtz vc hepi-
miz bu hususta mUttefikiz degil mi efendiler? Efen-
diler; ilkbaharda Jtalyan HUkOmetinden 40 000 tU-
fenk ve bin m itralyoz ve miktan kftfi fi~enk almmt~­
ttr. Simdilik para IZ belki bilahare parast verilecek-
tir. Bu esliha ve mtihimmat Pula limanmdan §itnen-
difere vazedilmi§ ve 1talya'yt ba§tan a§ag t katederek
askeri bir liman olan Triyeste'ye gelmi§tir. Bunun a -
It yok diyorsa biz de ispat edebiliriz. Buraya vliru-
dunda ltalya'daki mUmessilimiz Cami Bey taraftndan
bir vapur izar edilmi~ ve vapurun bedeli ica nna da
bir milyon kUsur mark verilmi~. esliha ve cephane
de vapura tahmil edilmi§ti . Biliihare iki vapur da
bunu, bu vapuru, takip edecek imi§. 0 strada efendi-
ler; hatJn alinizde olacak ki Soke ile Ku§adast ara-
14 . 12 . 1337 c: 1
sma bir Yunan tayyare i dU . mli§tU. Bu tayyareyi al-
mak i~in orada bulunan i iUkCtmet memurlartmJz a r-
ft makderet ettil r, fakat kurtaramadila r. Alamadt-
Te~­ lar. 0 vakit l!nupta, cenup cephesi nde bulunan Re-
fet Pa a italyanlara bir i.iltim<.tom verdi ve dedi ki
bu tayyareyi bize tesl im etmez·e niz ben bunu bir
esilei harp ittiltaz edccegim. Fermanya. l3akmtz ne-
ler onlinde ... (fl""yle i e lee sUf e leri) Bu Ultimatom
verilir erilmez ltal yanla r di.i Dntiyorlar ki bir ufak
t, yyare i in bize ilam ha rp ediyorlar. l)u d gru de-
gi!dir \e bunun ehemmi)'eti ok tur, di yorlar. Iaale-,
sef ·~0 000 lUfenk, vusturya toplan ve bin mitral-
yoz, vapura doldurulmu§ ikcn tekrar bo5alttltyor.
Efendiler; biliy rsunuz ki o zaman H akim iyeti Mil-
liye gazete ·i de ltalranlar aleyhinde bir, z al tJ , tuttu .
onra efendiler; ami Bey verdigi bilmern ne ka -
dar milyon yUz bin frang1 tah~i alt me turesindcn
tanzim etmi tii. Yalmz paramtz gitmemi!)t ir, maat-
t:!essi.if o toplar. cephaneler de gitmi~tir. Yalillz bir
alahiyet me ele i ylizi.ind n efendiler.
Biz memlekelle koy!Liden, falandan bir !Ufenk al-
m ak i9in adam a maya kad r yUrUdUk. Fakat oradan
gelen -10 000 tiifenk , top ve aire bir Ulltmatom key-
fine gitti ve bundan kim enin de haberi yoktur. Bizi
UY,uiu yo rl r ve hi.ikmi.ini.izi.i siz verin efendiler. 1-
mz tekrar r ica ediyorum; bu mesele iya idir: 1-
lah a§k111a bu soziimliz burada kalsm. (UnkU mem -
J eke~in menafii aliye i bunun j~inde dahildir, hepi-
miz de bunun ic;:inde dahiiiz.
Efendiler; evvelki gUn Fevzi Pa§a H azretlerinin
beyanatt a rasmda, hududlanmtza Bol§eviklerin epey-
ce miktarda askerleri geldigini ogrendim. Efendi le r;
bunlan ne ic;:in bize vakit ve zamaniyle ihbar elmi -
yorlar? Orada top at tl dtktan sonra, oralar ayak al-
tmda kald1ktan sonra mt bizi haberdar e : c kler?
Siyasetten gUnU gUnline bizi haberdar etsin ler, gii -
nahttr. Bizim hepimizi haberdar etmezlerse, yalntz Ha-
r iciye EncUmenini haberclar etsinler.
Efcndiler; millete de yaz1kt1r. Hudu dumun as-
kerler geliyor, biz bu dairelerin, bu mmtakalann me-
busla n oldugumuz halde bu haberleri burada, ki.ir-
Ude, Fevzi Pa§a Hazretlerinden i§itiyoruz. Yaztktlr.
Verdigim malumat yeni maiOmatttr, muayycn olma-
yan daha bir ~ok ~eyler de vardtr. Fakat bendeniz
ba§kalanm bilmiyorum. Bilenler va rsa soyle inter.
Simdi efendiier; bendeniz <;are olarak ~unu dU -
§Uni.iyorum : Bu bapta Heyeti Aliyenizden b ir 90k
takrirler verilmi§tir. Ne yaptlacaksa bunu bir saat
evvel yapmak laztm gelir, efendiler.
-490-
 t: 128
Efendiler; soztimi.i hulasa ediyorum, sozlerimle
ba~mlZt agnttJm. Biz mtihim iki mesele kar§tsmda
bulu£!uyoruz. Biri ahvali dahiliyemiz, digeri de mti-
nesebah hariciyemiz. Ahvali- dahiliyemiz de bozuk,
ahvali hariciyemiz de bozuktur.
Efendiler; para meselesi bendenizce o kadar mil-
him degildir. Para vardtr, israfat da vardtr, onu Ma-
liye Vekili di.i§i.insi.in, Heyeti Aliyeniz di.i~i.inmesin.
Memleket dahilinde, evvelce soyledigim gibi, §imdi
de arzediyorum; her tarafta asayi§sizlik vardlf. Halk
son saatlerini ya~tyor. Allah a§ktna ne yapacaksak
yapaltm. Mi.ifetti§lik kanunu hararetle mevzuu bahis
oldu. Enci.imende de aylarca zamandan beri yattyor.
(Ona li.izum yok sesleri) Aylarca yatmasm, oradan
91ksm. Ne ede~ek isek edelim. Li.izumu yok diyenler
de soyleyeceklerini soylesinler. Bendeniz diyorum ki
Mecli i Aliden ti9er ki§iden mtirekkep Heyeti Tef-
ti§iycler bir saat evvel 91ksm, gitsinler ve idareye
bir an evvel vazt yed ctsinler. Yaztkttr; gi.inaht1r.
Bu heyetler kimsenin salahiyetine mi.idahale etme-
sin. Dahiliye Vekili i~lerini gorsi.in , bunlar da kontrol
yapsmlar. Halk da bir par9a itirnad etsin. Hallun
dertlerini anlasmlar ve dertlerine derman olsunlar.
Dahilde yap1lacak bundan ba ka i~ yoktur. Bunu
ehemmiyetle nazan dikkate ahmz. Reis Bey de bu-
nu reye vazetsin.
lkincisi; siyaseti hariciyemiz ve askeri vaziyetimiz
de, Meclisi Aliniz Hariciye Enci.imeninde mevzuu
bahis edilsin. Proje mi yapdacak, ne yapJlacaksa on-
lar yapsmlar. Bunlarla uzun zaman ugra§mayahm.
Askeri mesaile gelinc_e; Meclisi Au kumandan
meselesine tabii ne tecavi.iz eder, ne de kan§Ir. Biz
de suveri saire iyle yani vazifemizle ugra§ahm. Or-
dudaki sui istimallerin kontrolil size aittir. Di.inyada
da size aittir, ahirette de vebali ize aittir. Heyeti
Hlikfimet bunu son derecede nazan dikkate alsm,
memlekette de askeri tahakklimlinli kessin, herkes
vazifesini yapsm.
REiS - Efendim; miisaade ederseniz usuli.i mli-
zakereye dair bir takrir var.
Riyaseti Celileye
Ordunun takviyesi ve muhta9 oldugu te9hizat ve
teslihalm ikmali miicerret para ile miimklindiir. Mec-
Jisi Alinin vaziyeti maliyemizi bilmesi ve ona gore
kati bir tedbir ittibaz eylemesi laztmdtr. Maliye Ve·
14 • 11 ! 1337 c: 1
kilinin terciban vaziyeti maliye hakkmda izahat ver-
mesini teklif eyleriz.
Biga <;orum Trabzon
Hamdi Stdd1k Recai
Oskiidar
Arif
( ok yok sadalan, en sonra soylesin sesleri)
EMiR PASA (S1vas) - Soylesin, soylesin.
MUSTAFA KEMAL EFE D!- Mesele tavaz-
zuh etmi§tir.
SALAHADD1N BEY ( ·tersin) - Muhterem ar-
kada§lar; iki gi.indiir mlizakerat Heyeti Umumiye i9in
bir 90k hakayikin ve bazt mesailin tazelenmesine bais
oldu.
Esas mesele hakkmda hatmma gelen nikatt arze-
decegim.
Heyeti Aliyenizin mevzuu bahis ettigi mesele,
yalmz ordu meselesi degil, memleket meselesidir_
Binaenaleyh iki mesele vard1r. Yani Heyeti Aliyeni-
zin baisi te§ekki.ilii ve gayei i9tima1; di.i~mam toprak-
lanmJzdan 91karmak meselesi, yalmz ordu rneselesi
' degil bir Hi.ikumet, bir millet meselesidir. Tedabiri
askeriye veya mi.idafaai milliye (vaziyeti siyasiye, ma-
liye ve asayi~i dahiliycnin ahenk!i bir tarzda yiirliti.il-
mesi, yani) (l) bunun yekfinu icraiyatm iyi yiiriime-
sidir. Te~riiyat Mecli i Alinii:de olup gidiyor ve or-
du , da bu icranm · bir vasJtastdlr. Ordunun arkasm-
daki vesait, yani HUkumet ve millet i~letilemez ise
ordunun kuvvet ve kudretini ve semerei tesirini ar-
1
ttrmak ve ziyadele~tirmek kabil olamaz. Mesele o
kuvveti, o silaht ihzar etmek e keyfiyetteki imkam
dti§i.inmek laztm gelir. Onun i9in harp meselesi siya-
set ve iktisat meselesiyle tamamiyle alakadardtr. Bi-
risini veya o birini di.i~i.inmek ile olmaz. 09iinde de
tevaziin ve tevafuk bulursamz pek musip olur. Bi-
naenaleyh bir 90k arkada§lanmtzm esas meseleye rti-
cu etmeleri gayet dogrudur. Simdi burad.a en canh
mesele ve en canh meselenin yiiregi, ... cidden o ya-
pllmazsa yapacagt i§ bir yald1zdtr. itekim bir defa
yaptJmz.
Hi.ikfimet ve memleket me elesi hakkmdaki bii-
ti.in nikatJ iiy dart sua! ile vicdam alileri ve Heyeti
aliyeleri kavrayacakt1r. Bu, ~undan ibarettir : Harici
idaremizde Htikumet veche olarak hututu umumiyesi
var mJdir, yok mudur? Herkes bunu kendi kendine
(I) Parantez ifindeki kelimeler tara/lmdan ek"
lendi. M. Vnver
- - 491-
 t : 128 1-1 . 12 . 1337
soruyor. Vard1r yahut yok!ur. i~Ierimizin hangi ga
yeye dogru bilinerek veyahut bilinmeyerek orsa
pupa gittigi keyfiyetidir.
Bir gemi gi.decegi istikameti bilmezse hedefi p.-
§Jnr; HUkurnetin de dahilt idaresinde v~ harici ida-
resinde gidecegi yol belli olmahd1r. Acaba bizimki
boyle rnidir? HUkumet dahilde ~er' ve kanunu (h1-
kim kllabilmi~ midir? Millete, takip ettigi iyasette)
(I) sam:mi itimad, emniyet bah~etmi~ midir? Dahil-
de halkm kalbini mi ok~ami~tir, yoksa zecir ve teh-
dit ve zaaf ve tereddiyi mi hakim k1lmi~tir? Bunlar-
dan maksad1m muahaze degildir, ~unu veya bunu
muahaze etmek degildir. <;:'Unkii o kendi hakk1 idi.
Ona ait esasatl kendi yapm1~t1r. Sunu arzetmek iste-
rim : ... icraiyatl eline almast HUkumete bir tevci-
hat vermesi kabil midir? Bir i~ kiilliyatla idare olun -
madan onun iizerine uzun miiddet imali ·fikreden
bir heyetin kudret ve niifuzu tekabUL edebiliyor mu?
Buna sebep biz hepirniziz... Bunu kati}ryen dli-
~iinmek lazimdir. Boyle me aili umumiye, ki ULLin
tecriibelerle yeti~mi~ adamlar ve tecriibelerine ·(vakl(
olunan kimselerden mUle ekkil) (2) bir heyeti umu-
miyede yalmz onun esasatt iizerinde gorii11ebilir. Bu
Devletin idaresinden mesuliyctin bi:z;e ait oldugunu
anlay1p (ona gore tedabir ittil:lan zaruridi~. Ozerirr>i-
ze)' (3) oyle giyabi bir mesuliyet ahyoruz ki; dUnyevi
ve uhrevi bir mesuliyet ahyoruz. c ise ... fcraiyyat
babsine gireyim. Bir sua! ile ~u noktay1 tenvir etmek
isterim : lntihap ettigirniz Vi.ikelayJ umur muhtelif
kanaatler takip ederse bunun mesuliyeti kime ait-
tir, bu mesuliyete Meclisi Aliniz ne suretle nlifuz
edebilir? Bunun bir yolu var m1d1r?
Efendiler; bunda ne dereceye kadar bah~i emni -
yet ediyorlar? Bize, bunlar astl temel ta~land1r. Ve-
kaletlerin idarei umumiyesine amir olacak makam1
icra var midir ve bu makamm, hatta · miisaadcnizle
soyleyeyim, bugi.inkii ~ekilde mesuliyeti hukukiye i
var midir? Efendiler yoktur. Mecliste mesuliyete tu-
tulr)1akla ~imdiye kadar kim ve ka<;: ki§i tecziye edil-
mi~tir? Mesuliyet me elesinde Meclisle alakadar olan
arkada§lanmiZin §imdiye kadar hep soyJedikJerj bu-
dur. Du kaabil degildir. Yapar IniZ belki, faydal1
olur mu olmaz 1111 bilmem. Dii~iini.iniiz bazt arka -
da§lanmJz pek muhik olarak ve yi.irekleri yanmi§
olarak, ahvali fevkalade ve vazifei miihimmelerini
nazan dikkate alarak (sarf1 makderet etmi§ler mi-
dir?) (4)
( 1, 2, 3, 4) Parantez i~indeki ibareler tarafundan
eklendi. M. Onver
c: 1
Bu arzuya hi<; bir zaman gayn muhik demem.
Yalmz. benim ar LU ettigim bunun lizerinde efendi-
Ier, iyi di.i~i.inmck liizimdtr ve iyi di.i~i.inmeye muh-
ta t1r. <_;:'ok tecrUbe edilmeye imkan var midir, bilemi-
1
yorum? Meclisi Alice keyfiyet ba§ka mi.inasip ~ekil
ve suretle yapiimaz m1 acaba? .. Binaenaleyh bu i.,. i
bitiriyorum. Ordu ve <;are meseleleriyle ugra~ahrn.
imdiye kadar arkad~lanmizdan bazilanmn so)'le-
dikleri ~eyle <;are hususunda ne olabilecegini di.i~i.ine­
rek kendimce iki <;are gori.iyorum. Meciisi Aliniz,
ordusunu daha kuvvetli kavramak, daha kuvvet)i bu-
Jundurmak husu unda biraz da ilminin, temsilioin ...
Bu tezahi.ir ediyor ve . tekmil arkada~!anmiz boyle
soyli.iyor. Heycti Vekile ihtimal ki baz1 mesaili mi.ic; -
temian miizakere ve takip i<;:in kati zaman bulamaz
ve ihtimalki kiifi zaman buluyor. Bunu izahat b<:lli
edecektir. Bu halde daha kuvvetli ~ekil di.i~i.inmek lii-
Zim gelir. Bir nokta hahra gelir, yani dogrudan dog ·
ruya }ekil itibariyledir. lcabederse arzederim.
Birinci suret, icraiyata, kendisinin i~tiraki suretiy-
le olur. Ba~ka }ekiller yaparak ve baz1 arkada~lanmi­
z.m buyurduklan gibi, Meclis dogrudan dogruya ic -
rai selahiyeti ifa eder ve arkada~JanmiZ111 di.i~Lindii ·
gli gibi, Meclis Heyeti Jcraiyenin mi.iakkibi ve mura·
kibi olarak <;:ali}If ve Ve~iller s1k 1k enci.imenlere
m a lumat verir ve binaenaleyh makine beraber yi.iri.ir
ve yakmdan takip edilir. Filhakika Heyeti Vekilen in
sureti intihab1 hakkmdaki kanunumuzda da bir ka-
Y't vard1r ki Vekiller enci.imenlerin isti~are ini a!a-
bilir. Bunda gaye, gayet bi.iyi.ik bir serbesti vard1r vc
icrai vazifeyi dcruhte eden arkada§lar serbest birakll -
mak i<;:in , Meclisi Ali bugi.in am istemiyorsa diger bir
§ekil de istimal edebilirsiniz.
HAMDl BEY (Biga) - Sakarya harbi e nasm-
da tecrube edildi.
SELAHADDIN BEY (Devamla) - Sckil ba~ka­
dir, enci.imenler <;:all§mahdir, c;ah~tmlmahdir. Ba~ka
§ekilde yi.irlimez ... Layii' el aroma yefal. Mi.itemadiyen
<;:ah}mak ~artiyle ... 1<;:inde <;:ali§mak lazimdir. Enci.i-
menlerimizin ne yapt1klanm hepimiz biliyoruz. ieia-
iyat meselesinde Meclisi Ali bir heyet intihap eder.
0 beyet bu suretle, daha bliyi.ikye arkada§lar bu ki -
Siffi ile me~gul olurlar. Birinci ve ii<;:i.inci.i ~eklin fay-
clast Vi.ikelay1 umurun me~guliyetlerinin kesreti olmak
dolay1siyle toplamp ... vaktetmek i.izere kendileri <;:a-
h§JP ... manasmt siz veriniz. Su ii<;: ~ekil hat1ra gele-
biliyor. Daha ba~ka.. Fakat efendiler bu <;:arelerden
birincisi nedir, ikincisi nedir? Bendeniz bunu burada
halledelirn demem. <.;i.inki.i bu gibi mesaili dakika,
492-
 t : 128 14 • 12 . !337
Heyeti Umumiyede hallolunmaktan ise bu gibi husu-
satla ayn bir heyetin (ariz ve amik tetkika t bir ne-
ticei katiyeye isal etmesi daha muvaftkllr.) (I) On -
Jar hattrlatmalt; zabtt katipleri uzun uzadtya ... (Lin-
kti Heyeti Vekile ile konu~mayacakttr. Zabtt muh a r-
riri gelip ... §U i~inde bulundugumuz me elenin hal-
li hususunda neden dolayt uzun uzad1ya mlinakap
edelim diyoruz. Filhakika bir kanaah umumiyedir ve
i tikameti gosterir. Fakat bu kanaatt umumiyenin
maddeten ve tatbikan ne yolda olacag1, siya et, ikti-
t ve harp gibi Uy amilin temini is:in mlitehas IS-
lardan mtirekkep ve MecUsi Alinin mazhar itimat ve
heyeti memur etmeli. Bu heyet Vekillerle kar~t kar-
tya konu~urlar ve s:areler di.i§i.inUrler. Orduya m e-
nabii maliye haztrlamak, orduyu takviye etmek i9in
haztrlad!klan bir program ve zeminle ve bir §ek!l
ile kar§mJZa gelirler. Onun iyin bendeniz heyeli t li-
) en in bulacagt yare!er i9inden en dogru yare olarak
:-a bu i§lerle me§gul olan heyet, bu §ekilde int iha!J
_eceginiz kim eleri Heyeti Vekile ile go ri.i ti.irerek.
rJdafaai miJiiye ve di.i~manm tardt mesele~ inc!e,
j· manla rla s;arpt§mak ic;in lftztm gelen tedabiri bilih-
- r huzuru alinize getirip burada mlinaka~a ctmek;
· u, bir. Ama bu suretle bir hafta vakit geyer. Buna
meselenin tahammi.iJi.i olmaz. Bu ayn bir meseledir.
Tabamm i.ili.i olmayan me ailde, bendeniz mi.i aade-
nizle iki kelime soylemek isterim. Tahammi.ili.i olma-
yan mesailde birincisi goze . gori.inen ordudur. ikinci-
si; tehlike. Bundan daha bi.iyi.ik gibi . Yani teh li ke-
nin goziimiize goziikmeyen ... Bir kere ~u noktay1
hattrlatmak Hiztm geliyor. Hi.ikumetin ... bir gi.inli.igi.i
neye mal oluyor ve ne kadar tedarikat vardtr? Bu
harbi idame ve bir mesclei adiye gibi idame edebil-
mek is;in ... liizumunu Heyeti Vekile tasav ur e lii-
zum gostenni§tir. Memlekette ne gibi mevada... la-
ztm mtdtr, degil midir? Bu meseleyi bilm iyorum . is-
ata hacet yok. Acaba boyle harp iktisadiyatt, mali
i ·ti adiyat... ne zaman yapabilir. Acaba bu yoksa
bunun mesuliyeti Meclise mi aittir? H aytr goruyor-
unuz kj efendiler, Heyeti Vekile mesele i yenideu tet-
kik ediliyor. ln~aallah yakmda Mecli i Alinize gelir.
Mecli i Alinin me uJiyeti i.izerine alma 1 ve o mesuli-
eti bir an evvel yakmdan murakabesi bizim i~in ha-
yat memat me:;elesidir.
Simdi efendiler ordu me elesine ges;mek isterim
Ordumuzun ilbas, tes;hiz ve talimi ve sevki 'idaresi
gibi mesail iizerinde burada mi.isaadenizle maruzatta
(1) Parantez irindeki ibareler tara/Imdan eklen-
mi§tir. M. Onver
-493
C:l
bulunmakltgtma mi.isaadenizi rica edecegim. <;al:~a­
cak 90k §ey vardtr ve s:ah§tlmt§ ~ey de vard1r. Ar-
kada§lanmtzm muhtelif oikat iizerindeki itirazlan,
§tipheleri - k1smen, ktsmt azam1 itibariyle muhiktir.
Fakat mlisaade ederseniz bendeni_?: biraz izahat ve-
reyim. Bu memliyeti mi.iteselsilen bizzat Heyeti Ve-
kilenin goriilmeyen maliye umurunda, 9i.inkii o me-
suliyeti siz deruhte etmi§siniz. Mesuliyet sizdedir
efendim. Mesuliyet... Ben ize arzettigim vakitte...
Seklen iizerinizdeo gotiirebiliriz. Mesuliyetini tizeri-
rnize ald1gtmlZ vezaifi nas1l ifa edecegimizi di.i§i.inii-
yorum. Kim eye salahiyet vermeyiz demekle gayet
yi.ik.sek bir §ey ... be~ glin sonra salahiyetimizi bila-
kaydi.i §art verdiniz, efendiler. Dinlemediniz beni,
maksadtm beni degil, sadayt dinlemediniz. Ne Mii-
dafaai Milliye ve Erkam Harbiye; onlar i<;in his;
kimsenin gtyabmda hie,: bir §ey soylemeyecegim. Ne
Miidafaai M illiye, ne Erkam Harbiye. Bunlann li.izu-
mu, kumandanlar_ ve vaziyet hakkmda o zaman go-
ri.i Uli.ir. Enciimenleriniz lis; enciimen ve ya ni M illi
Mi.idafaa Enci.imeni ... Benim i~in sevapt1r. Simcli
zabttlart getiririm ki ben kendi ba§tma i§ yapmaK
is;in ...
Emrolunan vezaifi ifa ile miikellef bir heyetti.
Emrolunmayan §eyler is:in muamele yaptlamaz. Ve
bu boyle oldugu i~in zabitkrla i§tihad ederim. Ken-
di ba§Jma bir · salaniyet yoktur. Oyle midir Pa§a
Hazrelleri? Efendiler, siz Miidafaai Milliye Enciime-
nine husus1 bir vazife vermi§ olsaydmtZ... Kendisi-
ne soranm ki selahiyeti ne is;in ba§kasma verdirdi'?
Huliisa ediyorum efendiler; ~ok §ayam temenni
no!-. tala r vard1r ve heyeti aliyenizin orduya temas et-
mesi s:ok gi.izeldir. <;i.inkli bir hitap ve bir de ktyast
takdir vardtr. Hesap ile bazt §eyler ogrenebilir:iz.
Heyeti aliyeniz us: ay ev elki muharebelerde gor-
mi.i§ i.ini.izcllir, yahut bir heyetle kanaat etmek Jazim-
dJr. Bir s;ok yaralara deva olmak vazifedar olanlann
hususi ve mahdut tesirlerine kar§t siz bi.iyi.ik tesirler
yaparstru~. Orduya temas etroek 9ok iyidir. Orduya
ait mesai l husu unda burada s:ah§mak 90k Jazundtr.
<;i.inki.i bendeniz soyleyecegim, bu me ele ile alaka-
dar olan ze ·atla, arzettigim gibi harp, siyaset ve ik-
ti at vezaifi hakkmda Heyeti Vekileye bir raper ha-
ztrlattrstrnz. K1sast budur. Daha fazla soylemeyece-
gim. Veyahut Erkant Harbiye Umumiyenin vezaifi
hakktnda bir §ey soylemeyecegim. Temenni edilecek
§eyler vard1r, daha baZl hususat vard1r. Daha bi.iyiik
zarar mt vardtr, fayda mt vardtr? Onuo is:in sozii-
mii kesiyorum. Esas mesele burada yapllacak mesaili
haz1rlatmak lazun.
 t : 128 14 . 12 • 1337
MUSTAFA KEMAL BEY (Ertugrul) - Bir he-
yet intihap buyurun. Halk nazannda fena fena te-
sirler yaptyor. Binaeoaleyh bizim yapacagtmtz ~ey
nedir? Gelrn i§ ge~mi~ ~eyleri ihfa ediyor. Bizim ya-
pacagrmlZ ~ey nedir?
REfS - Mi.izakerenin kifayetine dair takrirler
vardtr. (Gi.iriiltiiler) Efendim; yirmiye miltecaviz tak-
rir var. Bunlar muhtelif maksatlar etrafmda toplant-
yor. Bu takrirlerden bir ktsmt bu mesaili... Bu tak-
rirleri demin bazt arkada~lanmtzm dedigl gibi, ihzar
etmek ve takrir etmek ve bunlardan bir heyet te~kil
etmek , bir enciimeni fevkalade te~kilini rica ediyor-
lar. Diger blr takrir de var. Enciimen yerine ~imdiki
Mildafaai Milliye ve Dahiliye ve Hariciye enciimen-
lerini tevhit, miizakere etmesini teklif ediyur.
HUSEYIN AVNI BEY (Erzurum) - H.eis Bey,
evvela takrirler ,okunsun da. Bu sonra ...
RElS - Simdi efendim bu iki tarzda, bu tarzda
Eski ~eh ir Mebu u Abdullah Azmi. Erzurum Mebu-
su Durak ve Fikret Beylerin imzalan ile demin soy-
ledigim bu takrirdir. Bu .kabul ed il e bile Pa~a Haz-
retteri fikir ve miitalaalanm beyan eder. Verilen tak -
rirler aynen kaydolunacakttr.
FEVZt PASA (Erkanr Harbiyei Umumiye Rei i)
- Heyeti aliyeniz ordu hakkmda endi~e izhar buyu-
ruyor, siyaseti dahiliye hakkmda endi~e izhar buyu-
ruyor. Siyaseti hariciye hakkmda reis mevcut takrir-
leri hulasa ve karara vazetti . Bir de dordiinciisii aciz-
leri beni itbam ediyor.
Evvelen deniliyor ki bu i~Ier hakkmda ne i~in
soz soylemiyorsunuz? Sonra buolan soylemekle ne
yaptigtnJZI yine soyliiyorsunuz ve bize bunu soyJe-
mekten maksadmtz nedir? Bendenizden ne istiyorsu-
nuz? Bendenizden istenenler §U hulasa ettigim hu u -
lardtr. Milspet bunlardtr, degil mi efendim. Simdi
efendim Meclise ne i~in bunu sevkettiginizi, bunlan
tafsile hacet yok. Soylecek vazifedir. Mah1mu aliniz
bendeniz iki bur;:uk ay evvel ordudan buraya geldim.
Ordunun harekatl taarruzi ye ini idame, Jaztm gelen
malzemenin sevk ve tedarikini temin ve kt§ gelme-
den taarruza sevketmek imkamm temin buraya gel-
dim. 1ki ay ir;:inde bunu tedari k i~io ugra~ttk. 0 •-
rada bu .. . zannedersem karar boyle idi ve ol vakit
dedim, ki taarruza haztrlamyoruz. Mamafih dii~man­
da timidi muvaffakiyet, son zamanda timidi muvaf-
fakiyet gosteremeyen taarruzu ... bundan sonra efen-
dim takriben bir hafta ge~ti zannedersem, bazt ye-
.,; veni malumat aliyordum. Yeni yeni tekemmtil edi-
C:l
Heyeti Veki1e arkada§lan arasmda tabii siyasatt
umumiyeye ait oldugu i~in malumatJ mezcederek,
ehemmiyetli gorerek Meclisi Alinizi haberdar etmegi
ve Meclisi aliniz bize evam iri miiveccebe verecegi
i~ i n ... bir misal ile arz edeyim. Meselii vaziyeft emin,
salim goriildiigiine nazaran, burada memleket dahi-
lindeki gayri tatbiilikleri defederek memleketi tabii bir
hale ifrag ir;:in bazt arzular dermeyan olunabilir. Vak-
tiyle ahvali umumiyeden haberdar etmezsek bundan
do1ayt bir... mesela heyeti aliyeoizde isti klal maha-
kiminin refine clair bir karar sadtr olabilir ve bunu
bize sormakstzm verebilirsiniz. Fakat bundan dolayt
bir fenahk ziihur ederse bizi mesul edersiniz. Evet
bunun refinden dolayt bir fenaltk ziihuru melhuz iken
nir;:in bunu yaptmtz, nir;:in bizi haberdar etmediniz,
aman siz yaptmlZ diyemeyiz. Bunu yapmt§SIOIZ biz
diyemeyiz. Ctinkli vaktiyle heyeti aliyenizi tenv.ir edip
ondan sonra fenaltk olursa biz teberri etmi§ oluruz.
Sonra efendim, arz ettigim veyhile, bu malumatm
husulii eski olabilir. Fakat sonuncu yeni malumattJr.
Bendeniz bunu belki ti~ dort ay sonra bu vekayiin
ihtimali oldugunu soyledigim Strada baz1 arkada§Jar
buyurdular ki; Hlikiimet boyle ti~ dort ay evveli go-
recek Hlikilrnet uykuda demektir. Biz tic;: dort sene
evvel.... bunlar pek ktsa gorgiiliidilr, diyerek burada
miitalaa vermeli idiler. Efendiler vaziyeti hepimiz bi-
liyoruz. Tarihi tic;: kuruna aym rlar. Kurunu uJa, vus-
ta, uhra, ve haztradtr. Tarihin en btiytik inkilabtru
ya§tyoruz. Bunda benim gibi acizi degil , efendiler,
arkasmda diinyalar bulunan Amerikalilann Reisicum-
huru Vilson dahi en nihayet mecnun diye bir kenara
attverdiler. Bunun i<;:in i.i<;: dort senelik vekayii zap-
tederek soylemek keramete mtitevakktf oldugunu
soylersem beni tahtie buyurmaymtz. Bunda bir hesa-
bim vardtr, onu arz edeyim . Malumu a liniz zaman
kt§tlr. 0 halde tir;: dort ayltg1 nastl bulursunuz? Yalmz
harekati siyasiyeye mtisaittir. Baharlarda yaptlacak
harekati Te~kilat ikmal eder. Tertibat mti§kilata te-
sadtif eder. Aldigtmtz ma!Omat keramete mtitevakktf
degildir. Ayru zamanda Beyejendiye cevap verebilmek
ir;:in ve oniimiizde de ...
SULEYMAN SIRRI BEY (Yozgad)- Pa§a Haz-
retleri, 1zmir'e r;:tktiglDl haber verdiginiz be~ bin 1n-
giliz kltasmm ti<;: dort ayda degil Eski~ehir ugruna
ii~ .d ort gtinde gelebilecegini dti§i.inerek ...
PASA HAZRETLERl (Devarnla) - Simdi efen-
di; ayru zamanda Beyefendiye cevap verebilmek ir;:in
bendeniz tir;:, dort ay sonra olacagmm delilini arz
ettim. Ba§ka bir §ey dermiyan etmiyorum. Mamafi
 t : 128 14 . 12 . 1337
bu yarm olmaz. Bu gUn olmaz diye bir fikir derrni-
yen etmiyorum. Ona gore davranmak ffizun ge-
lir.
HUSEYi AV BEY (Erzurum) - Pa~am bu
da morfin olmasm~
FEVZl P ASA (Devamla) - Hi.ikumet ne yapm•~.
izhara o!unuyor, ve ne istiyor onlan arz edecegim;
ordu hakkmda endi~e izhar olunuyor, bunu da arz
edecegim. Evvelen; gen;:i Kumandan Pa~a Hazretleri
ordunun ba~mda bulunuyor. Gelip izahat verecektir.
Gozli ile goren bir kumandanm avdetiyle verecegi
malumat elbette daha katidir. Benim de verecegim
malumat i~aratl resmiyeye mUstenittir. Vaziyet daha
iyi tenevvtir edecektir. Be11im verdigim malumatl da
hakiki olarak kabul edebilir iniz ve tab iatiyle itimat
edersiniz.
Simdi efendim bunlara cevap vermeden ev el Riza
Bey biraderimizin lie; su ali vard1r. Riza. Bey Ordu-
muz mukavemet edebilir mi, cephanesi var m1, bLi-
yii k bir muharebe i<;:in crz k depo edilmi~ midir? de-
d i!er. Evet ordu taarruza muka vemet edebilir. Biiyi.ik
bir muharebe i9in erzak clepo edilmi§tir.
SELAHADDIN BEY (Mersin) - Pa§a Hazret-
leri bendenizin anlad•g•m bir nokta it;in sua! ede ·e-
gim. Belki memleketimizin erzakl ard1r. Fakat ia~e
meselesi ordu gerisinde gayri kafid ir, yapllacak ~ey­
ler vard1r. "Bunlar yapJlmadikya bendeniz nikbin ol-
mamakta hakhy1m bendenizin kan aa t1m budur? Bun-
Jar yapdmad1kya nikbin olmak istcmiyorum.
FEVZt PASA (De amla) - Uda faa halinde
sarfolunacak cephane ile taarruz ha rb ine sarfoluna-
cak mephane arasmda I 2 ni pctinde fa rk \'ardJr. Bu -
gi.i n taarruz harbi i9i n cephanemiz ikmal lmami§ttr.
Mi.idafaada ne oluyor? Zem inl iklerde. sip rlerde mu -
ha rebe ede egiz. Taarruzda biz a<;:tkta muharebe ede-
cegiz. Erzak meselesi; evet geridc bir mevk ii mus-
tahzarlarda Ordu ia§esinin taarruzdaki hale nispetle
kolay olmadJgmi Selahaddin Beyefendi itiraf ederler.
Yani mi.idafaada bulunan bir ordu yu beslemekten
gliyti.ir. Taarruz etmek i9in ordumuz - heyetiaJiyeniz-
den bazt arkada lartmizm haberi vardtr - kamilen .ka-
niler ki i~ goremez. Baz1 yerlerde de oto mobil istiyo-
ruz. Bu otomobillerin bir k1 m1 gelmi~tir. Yedi bin
be~ yi.iz' deveye ihtiya9 vard1r. Bunun ic;in te§ebblisat-
ta buJunduk, maatteessi.if ii9 bin creve tedariki i9in
ahali~in develerine miiracaat ediyoruz. Karar verdik,
ded ik ki, DeveciJer gelsinler, beraber.
SOLEYMAN SJRRI BEY (Yozgad) - Deveci-
lerle beraber istemelidir!
-495-
C:1
FEVZ1 PASA (DevamJa) - Efendim bunun iyin
karar verdikleri, - bu develeri, devecilerle beraber ala-
lim, askerlikten te'cil edelim ve licreti nak!iye vere-
IJjm, · dedik. Fakat gelmediler (Sahsan ~all~smlar ses-
leri)
BASR1 BEY (Karesi) - Eferrdim; Miidafaai
Milliye Vekfiletinde mlithi~ bir mii~kilat varrru~. Giin-
lerce yalmz insan meselesinden do!ay1 eshab1 mesalih
slirliniiyormu~.
FEVZl PASA (Devamla) - Simdi efendim, cep-
hanem:iz ge9iyor. ,Sliphesiz bunlar taarruz hazlr!Jgldtr.
Efendiler, biz taarruzdan vaz ge9mi~ degiliz. Fakat
noksan vas1ta ile taarruz etmek, geyen glin arz etti-
gim ve9hile, dogru olamaz. Sankanu~ fekaketini da-
vet etmege sebep yoktur. Tesadlife bagh bir hareke-
te giri~erneyiz. Fakat miidafaa iyin hazmz. Gelirse
gorecegi· de var.
Sunu da arz edeyim ki efendiler, ordumuz dli~ma·
nm taarruzuna maruz kalabilir ve bu taarruzda dii~­
man, meseta Dinar'a, Sand•kl•'ya, D enizli'ye tevec-
cl.ih edebilir. Buralanm ald1ktan sonra biiyiik bir ta-
arruzla Sakarya'da yapt1g1 harbi yapamaz. Bizirn iize-
rimize mi.iessir ve Avrupa'daki mlizakerah siyasiyede
mUessir veyahut gazetelerde okudugunuz ve9hile Ana-
dolu'da bir Hmstiyan Vali vesaire gibi baz1 tedbir-
Jerle Tra kya'y• Anadolu'da birakmak ve Trakya'Yl
k[Jrtarmak, doktiigii kanlar1 telafi etrnek.
HAFIZ jBRAHiM BEY (!sparta) - Yalmz Di-
nar'la iktifam1 edecek?
F EVZ[ PA A (Devamla) - Zaytf noktalarmuz-
dan ilerliyebilir. Fakat oraya geldikten sonra dli~man
dura ak m1 , durm1yacak nu? Oras1 askeri bir m_esele-
dir. Rica ederim buralanndan bahsetmiyeyim. Ordu-
nun son vaziyeti, ki endi~e buyrulan 1CJSrru arz ede-
yim. Her gUn Ordunun vaziyetlerini tetkik ediyoruz.
Ne kadar firar ediyor, ne kadar hasta oluyor. Ne ka-
dar kaltyor. Ordumuz a9, ytplak deniliyor. Her giin
altyoruz, her giin okuyoruz, .cetveli. Mesela en son
aldlglm hasta ve mecruh cetvelinde yevmiye iki bas-
ta olmu~. 103 nefer hastahaneye gitmi~ miktarm1
soylemek istemem. 13 nefer tebdilhavaya gitmi~. 0
h<~Jde Ordu mcvcudundan hasta olarak kirk nefer
var. Firar olarak, onu silahh 106 nefer firar etmi~tir.
Bu, bir glinde olmu~tur. Alt1 nefer derdest olunmu~.
66 nefer firardan gelmi~tir. YalandJr bu istatistik efen-
diler. Hep boyledir, vasatisi budur. Hepsini alay1m
dedim, bu gelcii bunu ald1m. (Giiriilti.iler) Konya ah-
Zl asker kaJemi ...
OSMAN BEY (Lazistan) Rica ederim, arka-
da~lardan, hepimiz de dinleyelim.
 1 : 128 14 . 12 . 1337
FEVZ1 PASA (Devamla) - Olabilir, efendim
miibaliga edilir. Ordu mevcuttur. Yiiz yirmi bin ki~i
firar etmi~ demek, Ordu yok demektir. Bu nasi! olur
efendim? Ordu halen mevcuttur, lehillham. Gelenle
giden arasmda 36 farkeder. Bu cihetler efendiler, or-
dumuzun yevmi zayiat1 binde yanma balig olmaz. Di-
ger ordularla mukayese edilirse §ayani §Ukrand1r. Har-
bi umuminin istatistikine mUracaat edilirse gerek harp
senelerinin... k1yas edilirse, bunu yapanlan tecziye
ederiz, §ayam ~Ukraod1r. Ba~ka bir §ey diyemem. Bu
yaland1r, dogrusu ispat edili rse bunu yapanlan tec-
ziye ederiz. Hatta idam edilir. 1§te bu firar meselesi.
Bunlar resml vesaiktir. Bunlar gaip ol:l.cak degildir.
hte efendiler bu firar meselesinin boyle tutulabilme-
sinde sebep de §iiphesiz ki istiklal mahkemelerinin
bliyiik tesiri vard1r. Onun ir;:in bizim malGmattmiz
olmadigi halde 1 tiklal mahkemelerini kaldmrsa-
mz · tabii ve ben size gelip soylemez~em - mesuliyet
size aittir.
Sonra efendiler; vasati · i~e kadrosu Ur;: bin yUz-
dilr. Bu. iki bin dokuz yUz il e Dr;: bin yUz arasmdadtr.
Va ati i Dr;: bin kaloridir. Hayvanata vasati iir;: kilo
arpa verilrni§tir.
Sonra efendim Smt Bey biraderimizin sulleri var-
dir. Onlara cevap verecegim. Erkam Harbiyemizin
menabii hususiyeden aldiklari haberler nedir? Bu
haberler hep gazete havadisidir, k1ymeti yoktur. Pa-
ralanmiz beder oluyor. Bendeniz bu havadisleri soy-
Jedim. Heyeti aliyeniz bu havadis iizerinde iir;: gUn
mUzakere ettinizse o balde me uliyet size ait. (GU -
rUJtiiler) Malumu aliniz efendiler, benim maruzatJm
arasmda gazete havadisi de vard1r. Bunun tngiliz ga-
zetesi ismini soyliyerekten de arz ettim. lngiliz efka-
n umumiyesinin bir numunesi olmak iizere de arz et-
tim. Bunlar efkan umumiyenin makesidi.r. Gizli bir
casusum var desem inanmazsm1z tabii e benim bil-
digim malGmat ve ize arz ettigim bususat bu gaze-
telerden almm1§ degildir efendiJer.
- Kolordu te§kilatmdan bahsettim. Meclisi K1rali
de gazete havadisidir. Fakat gazete havadisi olmaya
ordu te§kilatL ve sevki idaresi hakkmdaki m a!Gmatl-
mtzdir. Dii§man ordusunun kuvvei harbiyesi dii~mii~.
Ordusunun sevki idaresi dU§mil§, buna dair maluma-
turuz vardtr. Bu dogru ~egildir. Bu iir;: flrkad1r. Kol-
ordu yap1yorlar. Bunlar tabii gazete ha vadisi degil-
dir. Bunlar dogrudan ·dogruya almmt§tlr.
Bundan sonra bazt sualler irad edildi. (S1rn Be-
yin sualini okur) Hariciye Vekilinden ikide bir de so-
ruyorsunuz. Siz bizim siyasetirnizi tahkik etmek isti-
-496-
c: 1
yorsaruz hiicilm etmege hacet y1..1ktur ve zannedersem
tabii bir i§ idi ve ben onun i(,)in ugra~t1m ve yaptla-
mad!gt esbabm1 arz ettim. Tabit he eti aliyeniz tah-
kik eder. Bunun mesull ri kimlc:. · mesul edilir.
Veyahut imkanstzllgmdan ne et etmi§se tabii ona bir
§CY denemez. Veya casus !Klan dolay1 olmu~sa buna
bir ~ey denemez. O rdumu zun ar;: ve ~1plak olmad1g1
meydandadtr. Elbi e nok anm1 ikmal etmek i~in ug-
ra~ttm. Su kadar gelir dediler. En nihayet noksamm
geldim heye' i aliyenize arz ettim.
MUSTAFA SABRl EFE Dl (Siirt) - Gelen 25
bin eJbiseden efrada hir;: bir tane verilmedigi soyle-
niyor. Acaba efrad a verilmediginin sebebi nedir? 20
bin adet Selanik Fanilas1 va rd1r. ned en erilmiyor?
FEVZt PASA (Devamla) - Bendenize ihbar et-
tiler. Tahkikat yaptlm. Hilali Ahmer'den alma n fani-
lalar 15 bin adettir. Cepheye sevk oJunmu~tur, eger
zabitan al1p sattyorlarsa hemen haber veriniz. yolun-
dad!r. Bu da kamilen cepheye gonderilmi~tir. Goren
varsa bildir inler.
SABR1 EFEt D1 (Siirt) - Bcndenize 40 bin, de:
diler. Zabitan ahp sat1yormu~ . dediler. 1hbarat boy-
ledir.
FEVZl PASA (Devamla) - Sonra efendim 3 neil
sual; askerin ia~e, ilbas ve te~hizinden Miidafaai Mil-
liye Vekaleti mesul olmakla beraber, Harekiit1 aske-
riye icrast her tilr!U levaZimm miktan matlubunda ol-
masmt istilzam edecegi malUm olduguna gore, asker-
lerin ilbas, ia§e \'esairesi hususunda ni~in Meclise ma·
lumat veriJmemi~tir? Nak1s verildigi ir,:in kuvay1 miJ-
liyenin tenakusuna sebebiyet verilmi§tir. Bunu arz et-
tik, buraya geldik. Bunu tahkik ettik. Hep i C,:lplak
degildir. Fakat taarruz etmek ir;:in kiifi olamadJgm-
dan dolayL harekate ger,:ilmemi~tir.
STRRI BEY - Sordugum da odur Pa5a: 111~10
ilbas edilmedi? iki buc,:uk ay ge~tigi halde ni~in bize
soylemediniz? Cenabl H akta n Lazarru elmekt n ba 5~a
r;:are yoktur. Ben bunu vazifedarana soyledim.
MAZHAR BEY (Aydm) - Bendeniz bu mesele -
nin iyi anla~llamadlgma sahibim. Zat1 aliniz taarruz-
da tekaddl.im edilmek JUzumuna kail iniz ve bunuri'
k1~ gelmezden evvel yap1lmas1 hakkmda mUtalaa bu-
yurdunuz. 0 zaman tabii mUtalaatiDJZJ liiz1m gelen
makamata bildirdiniz. Size laztm olan elbi e vesairc-
yi kl~ gelmezden evvel yeti§tireceklerini soyliyenier
bilahare yapmanu§larsa ...
FEVZt PASA (Devamla) - 1zhar edi yorla r.
MAZHAR BEY (Aydm) - Vermediklerinden do-
lay! araruzda bir ihtiJaf bulunduguna zaip o!uyorum ~
 t: 128 14 . 12. 1337
Herhalde zatt a.linizin arzusu infaz edilmemi§. Ben
yap dedim. Bu adam yapmadr demediniz.
FEVZ! PASA (Devamla) - Geldik Meclise soy-
luyorum ve tam vaktinde soyliiyoruz efendim.
MAZHAR BEY (Aydm) - Vakti muayyeni geyti.
FEVZt PA} A (Devamla) - Neden dolayr o!dugu-
nu gelip burada mah1mat verecektir. 1ngi1izler Fay-
at lisaniyle mi.i liimanlar arasma koymak istedikleri
te eviiti.i izale ve vahdeti idame ic;in Seyh Sunusi Haz-
re tlerinden istifade olunuyor mu?
Simd'iye kadar bunun mesaisinden istifade ediyo-
ruz ve bilhassa Faysal'm yapml§ oldugu melanet ve
hiyanete kar§t klisti.irmemcye dikkat ediyoruz. Mu-
hassesatmr arll nyoruz. Arzulanm kanun dairesinde
isaf ediyoruz.
Buradaki Rus sefareti FransJzla rla }'13pdacak itti-
"akla rda baz1 fedakarlrklara kal'larunammn faidelei
lacagma muaheze ve ha!tta hasmfme 'Vaziyet a!l!rnas1
:"e demek.tir, ne sebebe mebn'i olarbi~ir? I:fatta Qi9enin,
-c~asmda· bunu tekrar ediyor. Ancak diyor, biz ga:rp
·. :;. :taliZmin in yava§ sillin memleketiniz.e gire-rek ~~ -
ii iktisa d! esarete 'dii~meni tden !kor'ka,nz. Efendiler,
• · bir Hii!kumet djger hukumete 'bunu yapmay1ruz.
demez. Biz babii muhadenet ahitnamesi yapd1ksa esa-
c~c girmeditl( efendiler. Onlara dooi!kdd, siz nas1l tn-
gilizlerle i§ yap1yorsanJZ, biz de Franst2itarla gori:i~e­
h ihiz, yapab,iJl.iriz. S ~md,i n!yin boyle oluyor? tnki lap
H iikfimetleri bilhassa boyle tin'klilap yapan·Iar daima
mtive vis oluyorlar ve her gi.in memlekette ihtiliil yl·
_·anyorlar. Bunlarm garp hudu:tiJ·anrrda iki kom}USU
vard1r. B:risi Lehist>am , diger Romanya'dtr. Gex;ertler-
de tab ii gazetede o'kudun'UZ. Benim Romanya'da, Le-
h:stan'da 'kimsem yo.lctur. Tabii g3.zetele rden a'l1p soy-
liyecegim. Ora:dan al'dtgJm malumata naza.ran hatta,
Anadolu Rus telsizinden aldJgJm!z malumam naza-
r an Avrupa ajan slan ba ka ttirilti malumat verdiler,
R us tels)'tiferi ba~a tlirrJu malumat verdiler. Ukray-
rada ibtiliil oldu. Avrupa dedi ki< l<Jiyefi ald 11k. Mag-
lup ettik. Aynt zamanda Fran:sLZ.lann yine _bizi.mle
do t a!ma1n (Gi.irtilttiler) iz bizim · aleyh imime itti-
fa~k e:diyorsunuz. Yarri Kafkasya'ya hiicum e:decegiz
diye beyan etmi~tir. Kerrdisine •Jiiz.rm olan temin<a.t- ve-
I1ildi. Ruslar da, <;i<;erin <de, kanaatlartmiZ va,rd.J.r.
Evet kan•aat1m1Z va:rdLC. Siz yapmazsmJZ diyorlar.
Belki biz taaruz ederiz diye daha k4vvetli bulunmak
tistiryor.lar. Sonra biz sorduk, dedjk; ni9in bu asker-
Jeri getirdiniz? Bize cevap verdi!er. Hra.yLC biz size
dostuz;. SiZlden bir §ey bekilemeytiz. Ya~mz Gi.ircistan'
da haretkat vard1r. Bu harekata kar~1 tedbirti bulu-
nuyoruz.
497 -
c: 1
Sonra efendim, ban C§ya, ceph'allle vesadtre gonde-
rryorlardJ. Bun!la:nn daha b~ka va!idJeri varrd1, on:latt
~i:mdiljk teytelal ile vaJkit <;~iriyorlar. Bizden ri~trbah
ediyor1lar. Bu i§tibahDanna biz ebebiyet vemn!:§ degi-
•liz efendim. Bun'l ar diyor ki tbizirn sfyreseti haric.iye-
mliz krurma k'an§t'kdtr. Boyle yapd1'k, bu bQ!yle degi'l-
dir arkada§lar. Heyeti aJiiye.niz vekiiletile mi.i§·erref ol-
dugum zaman o vakit Celaleddin Arif Bey de dah:I-
di. Hk ri ytimada; ne yapacagJZ, ~arkla 111! , garba ffil?
tevecci.ih edelim dedik. Neticede ~ar.ka <lediik, da;i'ma
~anka dedi'k ve ondan sonra dondi.igi.imi.izU hi9 b:ih11'i-
yorum. Daima ~ai'"lm decfik ve ~11k j[e anla.§111aga. ya-
·IJ.Ikdl'k. Buralda gosterdigim1iz sarnJmi,~et:in tesirile<dir
,kJi cephane ve para a!dJik. Sfiphesiz blmlan o z.a.rnan-
dan ~tibaren lngilizleri~ tesiri olduguna en bi.i,yi.ilk.
deli!. Bizim Bekir Sami Bey heyeti Londtu'da buJun-
dogu trad.a Ruslar b::ze siliih ve cephane gonderiyor-
'lardt. Ha.tta diyebilirirm ki efendiler, Ma.skova da i~ ­
te boyle vaziyetler 'ihdas ettiler. Yine bize kar~t boy-
le §i.ipheli davrandtlar. Hatta diyeb lErim kj Mosko,
va muahedenamesi de bizi kendilerine bendedecek
tJir ~eydir .
ABDULGAFUR EFENDt (Karesi) - Mosko-
vada 'ki ceryam aleyhimize te§did e.tti.
FEVZt PASA .(Devamla) - Arz ooeyim efen
dim, . boyle bir §eyden resmen rbi.zim 1}1lalfimatJmtZ
yoktur. Teklif olunmu~ bir §CY deg ildir. Bu, Loyyd
Cor9 tarafmdan yaptlm1~ bir bJoftiir. Zannetm.eyjn:iz
ki yaJl mz bize yapdllar. Bi:zl·m heyeti Londra'ya <!a-
vet eft"~'<.ler.i vaJkit kendileri de bir heyeti Kab ;·l'e gon-
derdi1er. Ruslara oiyorlar; ~?ar'k mu.lletl'erini bizi~
aleyhimize 'kJ~k1rtma , soora biz onlarla birl~ir'iz. On-
~arla a!e:yhinize yuri.iriiz. Kabil"de sana - 20 000 - si-
'lah, ~ J<!adar Joir~ haydi Rusya'ya hiicum et. t~te va-
si Tiirkistan, Bubara, Hayve de ... Ve bize bc:Jc.i Be-
khr ·sami Beye bizim!e benaber olursan1z ... Bclk.i taz1
kandJrmta,k iyin soylenmi~ olur. AdamlanmiZ tarafm-
dan ·tek,Lif .edilmem~tir. Biz onlara oyle bir emir .ver-
medik. Bekir Sami Bey •kendi i yapm1~ttr. Bu, maa-
~esef Bekir Samj Bey tarafmdan yapllmJ~ttr . Bize it•:-
raf etmi~tir, yani Bekir Sami Bey itiraCetmi~tir. Fa-
llcat ben:deniz bu meselenin De!kir Santi Beye altfolun-
duguna Jlazaran ... hi9 boyle bir ~ey yoktur. Benlde-
niz Bek ir Sami Beyi mudafaa ebmiyorum, Bekir Sa-
mi Beyi mi.idafaa etm k i9in .si:iylemiyorum. lzhar1
hak j9in soyltiyorum. Yoksa bir '<laki'kada bu kadar
§ey olmaz. Bu mah1mrut.Jm Heyeti Vekilede konu~ul­
mu~ bir ~ey degild ir. Bekir Sami Bey getir, sorar,
alllarsmJZ.
 t : 128
EMIR PA~A (S1vas) - Mademki kendjsi bura-
da yoktur. Sahsrndan bahse de burada h.izum yok-
tur.
FEVZt PASA (OevamJa) - Sonra efenJim yani
~ark siyasetine ait olarak si.iyledigim bund:Ln ibaret-
tir. $a1k iyasetinde daima Ruslann bizimle dost ola-
caJk surette bareket etmeleri i~'n amimiyet goster-
mi~iz. FaJkat lngilizler, Frans1zlar bizimle mtizakere-
ye girdigi vakit bizden ~tibah ediyorlar. ('lin'kti ef-
kiirl Bol.<ievike onJan te! vi edebilir. Yine i tibah cJi-
yorlar. Q.inkli onlarm efkann1 te vi~e lli lirmi.i~lcr­
drir. Onfan n efkanm te.}vi~ edebjlir.
Sonra efend im, oa u<; ha1k km a Seref Be yin bir
·i fadesi vard1r, kraydetmi~tim. Bunlan daima milll't
nazannda lekefeylip, mahkum etmek iqin olabilir. Biz
tabii bunJan isti•kJal maha1kimi ne veriyoruz. Tabil
onlar da muhakeme eder, aymrlar. Mamafi ti~tincii
tbjr cins daha casu vard1r. Anlar da ingi!izlerin :Jki
ytizlti casus tabir eftt'tk-ler1idir. Bunla r hem ize, hem
onlara haber veriyodar. ('i.in'kti bunlann bizim nemi-
zi ·anlama:k ·istedik~erini ogreniyoruz Ve Ollia go're ha-
Jfeket ediY.oruz. Efendim, ize m[ e(end im csas b:r
a:dama. i~imat olunmaz. Muhte!if menabidcn a.!Jmr
tespit olunur. Cepheden alm1r, geriden alum. Rep i-
ni te pit ettiler. Hangis.i akla makrun, hang: i f::l bt-
sa gayri ona gore han~ket eder, muayyen dcgil. Hat-
ta bendeniz bunu arzedeyim. ziiti alinize ... Boyle
hi·r kiig1t elime gey.ti.
Sonra, baz1 yer.lerden elde ettig·i m :z ma.!Um:tL"l
gore ~ayseri'den ... demetk ki biz onlan aldatt;gJmJz
gibi. onl'a nn doa bizi aldatma'k: jhtimali vard1r. Sonra
efendi'm: Ru !ann bizi:rn sah'illlerc ge!m~ ine mani ol -
dugumuza gel'ip <;-irk!in muam cle gor'duklcrine dair
beyanatta bu1un 1du. Bundan t.ra.bii mah1matm1 yo~tu,
~unu da arz edeyim •1<-i bizim adamlar da tem:tmi le
htisnti muamele gorm~ degildi. iki adamm11zt tuttu-
Iar, lkurtarabHdlk. c;tintkti ka~akc,:d1k yap1yor d :yor-
Uar. $tiphesiz mesele bundan ibarettir. U.zistan san-
ctalcdanndan ...
OSMAN BEY (Lazistan) - Efendim bendeniz
arz edeyim; hie; arzu etmedigim halde y'a.ptlglm ~ey­
leri soylemek gti~liigunde bulundugum dan mtitees j.
t1im. F1:tk.at ben i i.tap aJtmda buJundurdular. tzhan
hak iyin bazt hakikatler ... Ben ml.i.dafaai me~ru.1 ha-
Iindeyim ve ayn1 zamanda izhan bak ic,:in baz1. ..
FEVZt PA~A DevamJa) - 0 nun Bey buyur-
dular ki; biz. lnonii muharebesinden sonra 1\fUda-
faai Milliye Veiki1ine ne 'i stersek verelim de.d 'gin·.iz
halde o lkrubul etmedi. Benden iz. c,:ok ~uhudda var-
-498
14 . 12 . 1337 C:l
d11, 1 bat edebilirim. 0 MecJisde beni pg1rd 1lar. Ben-
donizin sozlim budur : ElimiZidelcli vesaite gi.ire a l cr
sallry·alim, ihzar edelim. Memkkette umumi bir se-
ferberl:k ac;acak olur a:k tngilizJ·e rin p: 11 olan YIP-
ratma harbinde bizi yarc;:abuk esk it:.rl r. YUL b:n rii-
fen'kimiz var a. yi.iz bin asker almz. 13u urct!e iler-
Jeriz. Sonra efendim, b r deniz gerek ha r:\tc.n silah
ml.i.bayaa. gerekse bu silah geJd;kten sonr, muhaf,t-
za i¥in 12 m ilyo nl uk bUtc;e isted;m. Fakat hcyeti ali-
ye~>iz 4 milyon lira verdi niz. Bu biitc;eyi llc y.?ti aliye-
nize takC: ;m ctt.ik. H enuz ta.sd ik olunmam1~!1r. Red-
dett igimc dair olan beyanat bu suretlc kuvvct !ni za -
yi tmi)tir. (,.'linkti ben para i temi~. par:t vcrilmi~ de
yapmam1~ isem. o vak it mlittehem olaboilirim. Ru su-
rctle hareket ettigimden dolay1 zannetmem ki mlitle-
hcm o!ay11n.
Sonra efcndim. acaba inonli muharebe~'le . Sakar-
ya muharebesi , Eski ehir muharebe_•i ara mda gec;:en
zaman zarfmda - R1 za ur Be :n gec;en gun soyledigi
v~hilc - ben u uyup bo~ vakil geyirmi im. Burada
bulunmayan arkada~'l111t R1za Nur Bey .. . bunu arz
etmek i terim. T'a.b il bi~ c;ak man t1k vc muhakemat
~5 zleri-!e siz,i lasdi etmek i temem. Ancak bir katiye-
ti riyaziye ile p k az sozlerle bunu i bat etmek iste-
rim. M a1Cl mU aliniz Jnon ii muharebesinde bizim 'kuv-
vetimiz, dU~man1n kuvvetinden biraz ziyade ve bu-
gun hcyeti aliyenizin en btiyiik bir muvaffakiyeti
var a i'n onU ve Dumlup1nar mevki'ni kazanmakt1r.
('ii11tkli bun lan kaLanmakla digcr muzafferiyetleri ih,
raz ett ' k. ·:~ m : li kuvvetine kar~1 o vakit dti~man
hala elmeyip, biz onlann hatasmdan i~tifade kraza-
nacagJrniZ zaman zarfmda kltaalJmiZI topliya.bilir
m:}'id'k? Demek ki o muharebeleri dii~manm hata-
mdan istifa.de edcrek kazan ::ligJmJzdan dolay1, son-
raki zaferleri kazand1k. 0 vakit heyeti aliyenizin il-
tifa1ma mazhar oldum. Zannetmey iniz ki ben taltif
ve te~ekklir dti~Unti yorum_ Hay1r efendi; ben im bu-
glin en bUylik sevincimi mucip olan ~ey nedir, bili-
yor musunuz? Arkada.}!ar ne zaman muvaffak:yet
h1is1l olur? Heyc.ti aliyenizden arkada~lar gelir de,
be~ll!i bir surelte gelir de arzJ izahat i tedi'kqeri va'-
kitte,..ve i~te benim en bi.iytik lezzet duydugum o za-
mand:r. Sunu arz edeyim k'i beni tahtie C>lt:iginizden
dolayt mtiteessir oluyorum. Simdi bana boyle gadu-
bana bir surette hUcum ediyorlar. Bu amimi arka-
d~lar nc kadar ~ lJ11:mi ise!er; cei1i ... haklan vardtr
ve bundan doiay1 ben mtitees ir olm1yOrum. Ben
kendimi nutlllklarla miidafaadan .ise, muvaffa:koiyet is-
tihsal ederek arkada§lanmm yme b~u~ c;ellreler'im
temin edeyim , diyorum. Ben kend:mi mtidafaa et-
 t : 128 14 . 12 . 1337
mekle, mant1ki soz soylemekle ugr~1yorum . Bunun
iQin efendiler. S1rn Beyi i~had ederim . S1rn Bey ge-
~en sene cepheler bozuldugu vakrtte beni tahtie et-
mi~i . Sonra !nonil muhareb ;ni kazanmak ir;in, SJr-
n Beyj memnun etmek ic;:in r;ah~t1m. Onu arz ed:yo-
rum.
SIRRI BEY (tzrnit) - Bu irad ettig:m sua~lcr
.zin mevkinizl tezelzi.ile ugr'atma.'k ·i<;!n deg·iJdir.
FEVZt PASA (Devamla) - Kerld-i kumandasm-
da olan bir zatt .,. Fa~kat size bu suale ... Be>ndeniz
efen im, demin !nonii muha rebesi ntlen sonra son
• o mermisi patlay1p - tehlike ger;mi~d:r demiyorum -
endeniz efendim; dii~man lnonu muharebe.sinden
soora, yani Dumlupmar'da 1son menrnisi part.lay1p da,
... bir ay sonra muharebe l)itmi~ir. Ordumuz i<ki bu-
. :.1:· ay zarfmdak•i iki i.i9 misli tezayiit etmi~tir. Bu
'- kayl:ld riyaz;iyedir. Balkarsamz efendiler, iki ay ev-
;e ki haline, ondan sonraki halimizi de gorilr uni.iz.
·i bur;uk ay sonra ordumuza balkarsm1z. Bilti.in
~ alar derecesinde dinmi§, o milddet zarfmda biiti.in
· .,... 'te maFilk oldugu halde, sillils dereces..in•de tezey-
:-c:.· etmi§tir. Uyuyan bir vekil bunu yapamaz.
onra efendiler; Sa~karya muharebesinde Hey ti
~ 'yeleri muzafferiyet kazanmJ§tJr. Buna §ilphe yok.
Onun i~i n en bilyiik alet cephanedir. Eger vekiliniz
t.. urnay1pta dort b in ton cephaneyi yJgmam!~ ol~ay -
,: u mll'V'affakil}'et kazanllmazdt.
Bu cephaneyi nas:l na·klet~igimi arz e ecegim. Ba-
12 milyon lira vermediler. Osman Beyi n dedigi
,:,• i. e ki bi.it9e ne :rse yine onu verdiler. E ki btit<;e
-:.e i e, ben Salahattin Beye te§e!kokiir ederim. M ikta-
nnt arz edecegrm. R1za Beyin buyurduklan ver;hile
·n ton vesacitif'T!izle bu cephane i leoi bu uk ayda
gelirdi. Ben bir ayda ce!betm ·i~im. Bu cephane ve
ce haq. ye verdigim cephaneler iki bu9uk ay zarflll·
a ...
Sonra efendim; zanneder m isill'iz ki elimizdeki
oplar, tiifenkler hep Rusyadan ge!mi~tir. Hay1r, kJs-
ml kiitlisi bizimdir. Muharebe yapan toplar Osmanb
opland1r.
M. DURAK BEY (Erzurum) - Bu cephane ol-
madan muharebe kazandmazd1. Refet Pa~ a muhare-
bc devam ettigi mild let~e Refet P~ anm ... ve h ai~ta
efendiler bugi.in sevklerden fazla daha se kler top-
lad!•k a )'line Refet Pa~nm himmetiledi r efend:Jer.
(Giiriil tiller) .
FEVZl PASA (Devamla) - Efendim; en z;;yade
miinak~a ohman cihet de 1ikilik meselesidir, a keri
mi.illki idaresoi arasmda ikilik mesele i. Dort tarafta
muharebe eden bir mitlet ve dahiLinde ihtilal ruhur
-499-
c: 1
eden bir rrnillet ~iiphesiz Jci cepheleri nde harp eder,
asker sarfeder. Dahill ihtilalleJlini ode dahill cephe -su-
re ~inde yine •a sker idare eder. Dalli ti e harici cephe
namile iki cephe teessiis eder. Her tarafta Ru ya'da
da boyle o!lur, Alm<l!nya'da da boyle olur. ('iinkti en
bi.iyiik tehli'ke nerede ise a keri miimk " n oldugu ka-
dar oraya sevkedec lktir. Milmkiln oldugu kadar di-
gcr yerlerde 'az b11-akarak a.S eri mi.ihim yerlere, ba~­
ka yere sevkeder. itckim Sakarya muharebesi ka-
zanJldl'k.tan sonra iki f1rka, iki iir; alay iivar'm;zi ge-
riye sevkederek bir muvaffa ·iyet eJde editmi~tir. Bu-
nu biz biliyoruz. Tedr.i k ld1 rmaga ba~lad1k. ~rik
ccphe i ... aym zamanda lk1~ •t' di Dii~a nm hareka-
tt olmak zamam teehhur ct , du~ 1a.n harekatt azal-
dr. · T ruboi i boahara daha Zii yo.de 1~' • i!ir.
Sonra Heyetii Miyeniz biz.e r ve -he tar: etti-
niz, ikilik istemeyiz dedirtiz. Dat11! iye veJ.. i!i a\ayi~­
ten mesuldiir. Vaziyete hakim lsun. Vaziyeti n ica-
batmt derk edePken bunu ifaya ba.§lad1k ve bir ay-
dan beri memleket da hilin e ldarei Orfiyeyi lag et-
tik ve Dahiliye Vekili vaziyetten tamam ile mesul ola-
rak, memleket idaresi ni ifa etmektedir. Harp mmtJ-
kalan yalmz Garp cephesinden kdenize kadar de-
vam eden mmt~kad1r. Aynt zamanda D iclc i!e !1-an
hududu arasmda Irak hududu heniiz te pit ed 'tme-
mi~ oldugundan bir de orada harp mmttka 1 vard1r
ve tng il izlerle orada da:ma hali temcu:.ta bulundugu-
muz t9in ... Ba koa yer de kalmamJ~tJr ve idarei orfiye
yok.tur. Meml eiket dahilinde bi11tak1m vesi'kalar ve
sansiirler kaldmld1. Bunun yerine herkes nufus tc£-
keresini ... VazJiyet milsa.it oldu'k9a, bu suretlc go rii-
liiyor lki vaziyet imkan verdikr;e her veyhenizi tama-
men tatbik ediyoruz.
M . DURAK BEY (Devamla) - S-ark cephemiz-
de idarei orfiye yok mu?
FEYZI PASA (Devamla) - Bir k1 mlla bir de
buras1d1r. Orada almazlar ve cenupta almazlar. Cep-
hede s1rf dii~manla tema ta bulunan ala:. lar al1r. D i-
gerleri almazlar.
CELALEITlN ARiF BEY (Erzurum) - ...
FEYZi PASA (Devamla) - 0 cephen in :Lg ce-
nabJ lran ve Elcez:reye kadar imtidat ettigi ir;in tu·
tuyoruz. Onu tutm:1 kta mi.ina ip gordii!c. Gerr; i cep·
hen in bir ktsmmda sulh ,jade olunmu~tur .
NUSRET EFEND! (Erzurum) - Sark cephe;; in·
de umuru askeriye ile umuru siya.s;ye ayn ayn zat-
lara mt tevdi olunmu~tur? Umuru as.keriye ayndlr.
Kafkas Hiikumetlerile arasmda yapdan muamelc Ba-
tum·da Tilrkiye hallkm'dan bir s1 fatt resmiye takm :m
 t : 128 14 . 12 . 1337
biz Batum'da da~ta.~ ... Ruslar bu vaz;ifeyi ifa
ettiter mi et.mediler rni?
FEVZt PASA (Devamla) - Ma.lumatun yoktur.
Bu efendim , bir esliha efendiler, haJya ile ge~en se-
ned.en beri biz!le miizakere oltman bir silah mesel i-
dir ve bu bir ~dk m:ktar soylemiyorlar. Bu Llkriber
be§ bin kadar silaht1r. BaZI a.ksam101 vapurlara koy-
dt.ik dediJcr. Bir ay, sonra i•ki ay bizJim orada..ld mi.i·
rnessHlerimiz de vapur;lara koyduk dedjler. Hareket
. deniz bir mebus tfatile ... ettim. Bu tenkidat1md!t bir
ediyordu . K lfmiZt fener asJiacak, beyaz a Jlacak?
Sonra o giirrlerde bir di.i~man tayyare;:,i bizim hatla-
nm•z fu.erinde gezerken bizrim arazrimize dii~mi.i~. Bu-
nun i~indElk<i esirfleni bizim jandarma!ar tutuyor ve
tayyareyi de ahyorlar. Ha:ber alryor1ar, lt'alyanlar
•bunlan bize veriniz dliyorlar. Bunlar biz.i m arazim iz-
de tutulmu~ zabtederiz deyoruz. Olurdu olmazd1 li-
ye mi.inazaa oluyor. Efend im ; bu jkj Yunant esir
ederler. Boyle soylert em duyu !ur efen dim. 13u iki
Yunant esir ederler ve bu tayyareyi de tab:i zabte-
derler. Tayyare dursun burada der!er. E ir Yunanh-
lan altr, gotiiri.irJer. Tayyarey1i de alma,k i t rler. Bu
suretle Cenup cepl'fesi kumandanligmda bulunan zata
i~ aheder. Bizimlk.iJer vermexler, tayya re de b rad1
dursun derler. Bu suretle oraJard.a bir hak idd:a edi-
yorlar. Bizim memlekebimiZfi ke~fet mek i tiyen hy-
yarpyi tutlUJklan halde onu alma1k •istiyorlar. Adam·
J.an ahyorlar, cephe kumamdan1 t;a,yyare ve es irle. ;n
i•a dcsin·i talep eder. Serbestti r, c;:ekil ebi lirsi n1iz der!er.
Bu suretle ora!arda blir hak iddia ediyorlar. Bi7"m
memleketi m izi ke~fetmek. i tiyen tayyareyi tutt'ulda-
n halde onu a~mak istiyorlar. Ad am!an altyorlar ve
fa•~at ta,yyare ve esirleri ta!ep eder en iz biz cephane-
y:i verme}liz derler. Bizim rmemlekebimize di.i~en tiay·
yare nastl size verilebiJ,ir?
Efendim; baz1 mektepler a<;malk i tiyorl-ar. D e-
d~k leri ~udur: Bir muahede akdo unm~tu. ltaJya i'l e
bunu tastik edliniz diyorla r. Bir de mektep a<;mak i -
t'ryorlar. Biz rii~vetle herkcse verecek deg:liz. S'hh1
verip vermiyecegi m~huJ olan bi r ~eyi tastik ett ik-
ten sonra vc kabul ettitkten sonra, is:tikliil;mizj ke :1di
elim1izle ba:ltaltktan sonra; bunun i9in biz ded.ik ki
biz efendiler meml~:~ketirn:izi rii~vetle be kese verecek
degL~iz. 1stik!ii1imize dokunan hj<; bir ~cyi kabul ede·
meyiz. Mamafo:h efendiler zannet m!i ~iruz kj o s.ila il-
lar yola ~1loh!b h-a.!'d e ... Qi.i-n.ki.i bi~ahire sat111 <ald•g•-
mJZ s;;!ah.lan bilahire Yunanlllara. ihbar ettiler. Yolda
tutturdular. Miicahede ediyoruz. Bu gibi ~cyleri 'ka-
bui edemeyiz. BurasJ bizim memleke imizdir. biz is-
t ~k~iiJ.imi·z i~in muharebe edi'yoruz.
5UO-
C:l
REIS - B~ka b ir sua! var mt efendim?
M . DURAK BEY (Erzurum) - Miisade ediniz;
o va,kit boyle i.iltimatom vermem i~ midlir?
FEVZ! PASA (DevamJa) - R ica ed.erim, ku-
mandan tayyareyi vereyim mi vermiyeyim mi diye
sormast laz1m gelmez rru?
M . D U RAK BEY (Erzuru m) - italya i<;>i nde de
bu kadar casus kayntyor.
OSMAN BEY (Lazi tan ) - Pa~a Hazretleri ben-
his i g:~.dubum yol<!tur. Binaer~aleyh bu husus baiJa
miileveccih i e af buyurur unuz. Cenup cephesi ku-
ma!l'dant haly·an!ara boyle bir tiltimatom ... ;
MU TAFA KEMAL B Y (Ertugrul) - Seyya-
hat. vera1kalan ilga ed: lm i~ midir?
FEVZ[ PASA (D evamla) - Benim arkad~lanm
beni boyle tenk;t etrdderi vak :t zannetmeyinliz ki
mugber oluyorum, daha ziyade milt~elkkir oluyo-
rum.
H .. SEYt A V 1t BEY (Erzurum) .- Bir istit-
hamtm var. Buyurduk~ an gibi malumat kabJ inden
bi.itiin muhaberat Mecl ise ~'m diye kadar bildirilml-
yord u. Bundan sonra bi.ittin gelecek muhab~rattan,
miiz~ 1 cer~ttan haberdar etsinler. Bununla m~gul ol-
mak isteril. ... gLinde on arkada~1mrz hasta..lamyor.
Binacn?..leyh kendi !erinden rica ederim. Bin ki§ide
b:r hasla o1 a yi.iz ki~i ezler. Rica edel'im lkendjlerin-
den, her tiir•!i.i. istirahallan mulkemmel oldugu veyhi-
Je ... uahk'! kat icrasm • kend ilerinden ·rica ederim.
FEVZt P SA (Devamla) - Cephe •kumandan•
kend isine dli~en vazifeden ba§.ka bir ~ yapmam•~­
tll'.
HUSEYIN AVNi BEY (Erzurum) - Mecllis pek
bi.iylik a abiyet go sterdi. Ydma ml'ar d.a daima boy-
le her §eyden bdJi haberdar etsinler.
OSM 1 BEY (Lazi ta n) - Efrada kopek1er !ka-
d:~r ehemmiyet vet ;: m:yor. Re;s yaland1 r demek...
R EiS · - Yalan peJ< fen a bir §eydir, yanl1~ deyi-
niz efendim.
03M BEY (Lazistan) - Ben bir mebus s1-
fatile lenkit ettirn. Pa5anm hidde!j eger ...
RESAT BEY (Saruhan) - Akrl, hesap, manttk
goge <;:ek ilmedi. Hastalar hak..kmda verilen sta.tistik
yanil§~lr. Hak :kate vasal i9jn, kenJi!crjne havaJe all-
nan takr;r:eri Dah i'':ye, Hr:u"~iciye, Mi.idafaai M ii•;iye
en::i.imenleri tetk..ik li9i n; muzakereye ba~lasmlar. Ar-
k<>.da§lardan ri a ederiz, HeyeLi Velkiteye _de rica ede·
riz, onlar da bulunur!ar. (Oi.iriiltiile r).
 t : 128 14 . 12. 1337
RE1S - Efendirn, arka~an bir husuci encii-
men te§kilini •tekl.if etmektedirler. Tens.i p ·buyuru-
luP£a boyle 1bir encilmen te§lk:ilinde fayda o~~dugu ka -
naatin·cfeyim. <;iill'K.ii .dort De§ ki§•i enctimen h~':n­
de yarin toplarursa bir neticeye varmatan mi.imhin-
diir. Flllkrat, buraxla arlca-&L7!arla ekser':yet yapama·yJZ.
Bu harm dolt defa i~tima etm;§iz. Hi~ bir taL"ir 01ku-
ma~ml. Heps.i ses;eceg;iniz bu euciimene gidecek ir.
RESAT BEY (Sarultan) - Or'du hakkmda Pa§a
Hazretlerin!n verillgi st.a.t•:.Stik dogru ~eg il!dir. Tahlci-
kat licrasmt tafep ederim..
BtR MEBUS - Rei.s Beyefendi, verilen ta:krirler
Miida11aa:i M :•lUiye, Dah.iliye, I-Iaric:rye en ilmenlerin c
tevdi ed i~m eli.
REl - Elimrzde ruzname af kanunudur. On un
i9in ~aat bir de ooplana!l:m.
Cumar'fesi gi.ini.i saa.t bir buv u~aa iyt'ima etmeJk
iizere tlaltll ediyorum.
(Takrir!er OkutlmJmt§)
Biiyi.i k Mili et Mecl !st
R iyasetine
1. · 17 Te§'ninlievvel 133 7 tatiblii olup cephelerden
;rinden bir za:t~t tarafLDdan gonderilen lb! r m ektu-
bun .sureti me'lfuzdur.
'f. Bir irhbar - nameye gore (Hilali - Ahmer) de
su1stim:aHer vardtr :
3.. Cebeoi ha ~tahaneleri sertabdx nin tot.Jil edil-
d igi, Operator R tik1 Beyin Kar.gm'ye gonder:Jdi?'
gi.indem ~ii~ ayd':ln) be.ri ha-;tahaneletde inti::rar;-. her
~ bozuJmu~ur. Ha tta do.ctorlann mua.yyen jzjj c
aatler:i blle yoktur. A'k~am tis; bu:;:u'kta, ni ret~rn es-
na.stnda bir dolctorun \' iziteye gelldigini bu gozlerim
gordii. Yemek.lerden m'?..ada pansuman levazimi da
htt1r. Opera.t~r ha~tali!ch bir zatt1r. Serta•b<ip miiteaz-
Zlm, h'a~in ve refik!erine ehemmiyet vermez bir D1e§·
reptedlir . Buna mu.kabd idares.izdir. Hastahll.neler·in
ahvarN buna ~ahittir.
Bu ta'kdiir.imin badehu icap edenlere tevdi etm~i
zmmmda muhte! Lt fevlkalade enciimene havaJesini
teklif ederim.
14. 12. 1337
BOilu
Tunal! Hilmi
R.'il)"aisetll Ceiil erye
Harl:oi SiiyJa5di'im'i·tdle salk1amet 10'1dugu gibi d'a:h'Wi
s i;yaJSe<t ·ve fi&remiz.d.e de lhi:r yok ry{)ll'suz!ulld'a!r ve
ih:aiDc:t. lhiiilk!iim!eJ~tien ~eya mec'listen rtenlfi~r ve te1brli1t edoo
lah'waJl lva>MIJC. ,gjz IMi.i:SIN.i!man 1biT d'ev]Cit.'iz. Hli~il}"ah di-
n'i•ye ve mEIT~i•yre!llllize rve a'rt'anattrruza ri·<tyeit 'Ve hiirmet
-501
C:l
IaztmdlC. iBizim ·i '¢n y.egan.e ~arei f~ta h Mi.isliiimanlik
~satsatma ltevfilk.i bare!k'"vbir. Sarf ed~aen lbii:tlfrn mall ~e
~ah>l me1.>aim :Z lheder olup gid'.iyor. Fe!Ck&M iha:J!k:um-
1
p b:i.ikliim:;t ve mooill e imale ve· effilli•yet ve muha'bbe·
tiDJi oelbetmdk. ·yin kurtsi olan harelkalt1 m"dl<iryeyli lbir
krut daha lku ile~firm ik. v~ haJrt<.m h'i 9ya't.lm ~ay-a­
-;ak tarn '<fare ta kip e m;:!k vaciptir. ~:md.i~ ikarcl'al"
1
o:ill<i:p •oluna:n zilmr-tet muztr ve merdurlltur. 1$e 'bu
emmye Ue baZI vclkal 1etl'ere ~i t berve-;hl a'fi t'Jdifalt.i-
mm 1Jca:bu1ii:ni.i. r:iica eylerim :
1. Umuru ~er;ye · V ka l=ti J l!e: 1•: im;zin ir§aJt en-
Jii.nlefll· 1ile veya ha ri ~ten knstp 1)trytlrdtJiklan zeva:t
· ,e t r&·i mesai d:e:,,8k A n: · ~u .a."':'lc''t.mm 1cutsioye-
'i e buna m'addi, rnanevi m :!.\<' et' ferd:i m'iis-
.. me borv o1dugunu vesaire, An:a '' .ur l1er talra'fl-
na b yannameler •i1e n~ir ve ta§rala:-.. a Ida na:hliyelere
vannca•ya lbdar mi.intii ye mi.Ld'erri ~ ri n riya e i a1-
tmda ul~mayt muk!t dire ve mualtmio den mi.i:;-elk!kep
b!r ir at he 'e>h •te§ikil ve ·bu heyet1er ve t nsip etltiik-
1eri zeNat cevam;i ~ r'ire ve miinas!p olan mena:ril ve
me-;1:. te v~•ka etten g "n·d:-Jt leceik mevzular dahil'intle
;ra:dt m evize il'e haPk1 tenvir ve li r~a:i: eylemeJridJirler.
2. Umuru ~eriye, D ab'i ,; ye, Har'iciye <ve b~lbas­
sa Mi.i:dafaai M i!li>ye, ( oe dah·a m:i.inasip olan) velk.a.-
1'. ~leri n muikadderatt m~ U t ve m'eml'eL'<~te b.izz,rut ve
b:ifi:! vaz.ri.i.!y.t 1ecli azasmdan m'iintehap ve erblllbx
:hti as ~a n 3 v;,ya 5 zatm m~awir slfa:t1 ile 1Iefri!k'i.
3. Y ine Mc.::Esten miin t hap muhtierem Mik'ada§-
Ja,·.m,z::lan Y:rmi, •otnz zat .~arhi'Y·eJtii tamme l.i.Ie he-
men '\t!ay-al ve l ivalara gonderil'melid!ir.
4. M ·fis .tarafmd'an al·emi lislama ve ~a'l'Uc •alkiV'a-
mma ibeyanOJa'InJe ne~r ve bunr.la .A!vrup·a lliri~iryanlt­
giUI tamsJ ien e hiila Tlli!!k.rye'ye lk'ar§t, MLffilliiman
vc ~a kit olmalk i :bariyle her ves; J'eye miiracaaJtila ha-
y-a:~ma su ikast. eden !ngiltere'nin ef:al rve hare!katt
ca[]'rya·!1 :rri ezcLirnl·e Yun·anltl'a'na m'adldi ve man\?vi
~racd: m ·ttig'J v'e ~aTik.tn abr.nfi !s'JaffiJU yegarl'C "-s ;·n:aJt-
gfuhl ola n Ti.ir'kiye'n1irn maazalfah maglub:')'efi veya
zafer'i al mi i§lamm ve §arlkm ma•1Jluba:t ve za:feri ol-
dugunu ve roireyj 'dery e melfd'ir.
5. !s 1:lkJal mili eme1eri selahiyc,ei mutllakarya ma-
:Jk ve her nev.i esasa,tt hukuJk:~yeye mtiSiten!lden 1f.a.yt
ha. kfut vc tecziy'eicFe se11besbtir. B!na'en'a:J:e yh t:ert'ip
cd\,.,.:lkieri cezalann halk i.iZerin:de daha mlli~slilr o~­
mast ~~i n 'bun1ann •w.i.i£bli efenldiilerfl1e •ba'del 'irslli§'are
14 Karnunuevve~ 13 37
IJ<'aJTeS'j
A!bdliiJiga.fu:r
 t 128 14 ! 1Z . 1337 c :1
R~yasetii Cehireye Madde 4. - 1§ bu kanun rui!hi n'e§ni.n:den mute-
OM'U!muzun rtaikviyeSi i9i n ru'ka:u at1yen·in r(laJtlbiok..ini berdir.
1Jek.l!; f eyllel'iz. Madde 5. - Bu lk.anunun 'i crayt a'!Jlk.arruna BU)'Uk
1 Bilumum emir1ber ve mliltelka:id'ini ·~e:riye ve MiUet Meclisi m emurdur.
a!ir~ n'e2ldl:nrde!l<!i neferatJn orduya sevk:i. Maddei Mliinferide
2. Muamelah •J§kal ' eden ve bila li.izum menzil- Enciim nler:n bu esas dahilinde i n~i haht yeniden
1el1d<e bJiaktlan 7..abitarun orduya 'izam1. icra edil elX.ktir. Hi~ bir zat iki encUmvnden fuzlasma
3. Asker ceJp ve cem"i ile cepheye sevki, nakli- giremez. tntibap edildigi takdirde tercihte muhtard.Jr.
yalt ve mevadd.t i~inin temini is;!n liizum goriilen (Enclimene mah u a a ;ttir. Hey ri Umumiyeye
liva1a.J'a 1ki~er mebusun intihap ve izamt. 14 m [n h.)
4. •Meiikezde (SaHihiyeti vasiay1 ha1z) 15 k i il::k
R iya eti Cefileye
lbi r harp encilin~ri.i ·te§kili ve bila ufatei vakt ifai va-
BiiyUk M illet M ed'i 1 icra vazif in.i dogrudan
t if\:lyle ba~lamalan.
dogruya ·i fa od bilm k i~in berveyhizir maruza.tmun
5. Merkezi Ankara'da ollna'k liizere muntazam
nazan d:kkate ahnm 1m tekli f eylerim.
1l1ir propagand:t te<i)ciliitt.
1-l Kiinunu evvel 13 3 7
'6, Zilrram mlikelefilyeti n<!!kLyeden listi nas1 'ile
Kt~ehir fe busu
nalkliyatm bir mecrayl salime i rcai.
Mehmet Ak.if
7. Masarif.au fevkalade i haflbiyeye kar~t para te-
m !n iclimek iizere mli!teha!sStsinden bir enciimeni mah- I. D ev:l!i r t~kilatmm derhal tadili,
su:s itle§kil'i. 14 Kanunuevve11337. 2. H r vekal t i in bir icra enciim nleri te~k iti
Gilin~hane Ergani i l~ encilincnler rei lerirun birle~m e i ilc heyeti vekile
M ehmet Sii!krii Ma•hmut te~kili,
Siirt <;;orum 3. Bu h eyeti VI!!Uenin riya:set vaiifesini n de har-
Mustafa Sabri Stddtk fiyen is;leri nden inta p edilecek zata tevdii ,
Betyazut Elaziz 4. H vr cnciimenin ait oldugu v kMete druir mua-
$e".-iket MU1h!i1tlin mcla~tan mesul o!mast bususunun temini,
. 5. !era enciimenl rinin daimi surette mi.i~e'ldill
Na:z;a:n itibara almdl..
bulur:.mas1,
R iyas~i Celileye
6. Ht:r Livaya ait mebus ini ki ramdan beyeti umu-
Med isi n elahiy~i icrai•ye :n in ureti •isti mal'i ak-
m 'yenin intiha bi ile muamelatt umumiyeyi tetkik et-
k m'da lbi·r giina a!hkam m evcut olmama ma ve s Hi-
m ~k Uzere iki~er zatm da irei intihabiyelerine izam1,
h iyeiVi v<~~ktasmm m'iisaraa:ten tespiti mevzuu mliza:ke -
7. D a:rci intihao:yel rine g;:d k zevatm gor-
r e miinaseibeti ule ta:bakkuk etrnesine ve esasen T~­
dil. Jeri noksanii muamc!eden ait oldugu enciimenleri
k ilii.'t t Esas'i•ye Kanununun 8 nci madd i •il bu liizu-
hab~rdar etmesi vc muhaberatm ait oldugu enciimen-
rnun mi.itehaiklk.at lmasma binaen tird~ i mevaJtm
ler i:e icras1.
a:ni.istaoelen lkaibuliinii telklif eylerim.
14 K ii nunuevvel 1337 8. H er enciim~n'in •ke.ndi vekal tine da!:r hu ~u­
Bitlis :J.:Lan 15 gunde b:r verecegi r apor ile MecUsi ha-
Yusuf Ziya b~dr tme i.
9. Vekalet muam Jatt umuiy~sind n mesul encli-
Ma'dde I. - Vc1killerin umum:i vazif.iesini, fa:al iye-
menl·er ol cagma nazaran r~:sl r verJec~lk ~l<i h i­
tinin ~hes; n•i IMed: i Ali taY: n ve It ·p;t eder. Taay-
y tlcrin enciimenbr tarafmdan tahd idi.
yun ~d n '-'es:he dahil i nd::~ki mesail·eri nden her ha.fta.
(Enciimene m a.hsusa gonderil m <:k iizere Heyeti
velciller •e nciimeulere m :t h1mat verm ye mecburdur-
mumiyeye. 15 minh.)
w. Cer yam mliza'kere miitehasstl kanaate gore 'M ec-
·Ma'd:b 2. - Vdkii ll r enoiimenlerin m::::sa.:Ii umu- J•:si n kvvv i icra;ye ini t~k!ilen her dairei •mihabiye-
mryed.e reyi isr:§arilerin'i a!Irlar. Ak i halde kemakan y.:: b:rcr aza i ..arm mukte.zidir. G idece'k. zatm o dairei
Me~F:si Aliye lkar§I me u !diirler. ·ntihab'f d ki m saili a.SI<'eriirye ve ·aariye ile dogru-
IMadde 3. - Heyati V ki le te~k ili hak'kmdaki 'ka- J an dogruya ve m emurini a idesi ile bil~i ra:k selahi-
<rlllnun bu mevada mugayir ah!kiim1 mi.ilgadtr. yet: k<kdeyi ha!z ol·ara'k i~u:•gal ve 1Medisi a!iteye Gear-

- 502 -
 1:128 14 . 12 ' 1337 c 1

§I II1'WSlrl olmast l!jir emri •zaruni~·r. iBunun taJtm1nen R'iyalSiet'i Oeffiiileye

zirdt:iiCi meva'<itn mi.i:sta:oelen lk>aibuJIIi.intil itelk.Eif eyl<er~m.
•Mtrudlde 1. - Meci!:\Si'n lkruvvei icrali<yesinli tieanSi'len
her d'rui•rei 'i.nlrihahi•ye)'le lbi·rer aza gondleriJ!ecel.kJti'f.
2. .t·~bu lk•anUI!lun li crasma \Bi.i!]'liilk M~M~t 1Me(msi
mt>ml1.!1drur.
•1'4 Kiinunuev:vel 1337
•Bi!t]i8
AAf
R'i•yatselti Geil'i~eye
tBu mliltm meselie ·l!enev\li.ir eil!mi~tir. 'Mii..zlak.ere
_•ar:'di-r. Ancalk meseley'i ·illcilye itef.rii!k ettrne'k. h1JZimmr.
Bir 'lusmt ordunun •talkiv'itye;&, 'Vies.ali<t\i nalk!l•i~nlin trun-
zimi meseilesi:d'ir k'i hrunun i~in ii~ lk'i§ti.J:iik fevik.·aladle
bir lkorn'i'tlenin •irtdiha!bmt ite!kliif edeliim.
.hk!inoisi; lk'i pmpruganda ve ~ilyaJSebi lha:rici·yemize
m'iiteaJil'ilkfior. IBun.tar thalklk1!1!da tdahi yap!lmas1 [aztm
gelen hususrutm mi.i9taoe'len mi.izalkeresi 'i9rn Hruricliye
ve Druh<i:1iye &oi.imen1erine ltevd!ii kcyfiyelt olunm.:a:-
srru ~telkm e<d'enim.
14 Kaoumrewel 1337
Lii:zilsltr.m
Osman
Endi.i'me!l!de etsast ik'aibU'l erdiJen lrar p lk!omi!l:eSi yai-
nLZ merlkez 1i·te m~gul o~acallk rdegi~dlir. Do1:arytsiy[e
memlelk!eVin l!r J1eibi umumli')"t'lS'i cepheyfi ltallk.<Wrye ·~ilba:­
ni•yle 'i!ha'ta ·edlece!k. ve •bi!naJena!l:eryrh mi.i!f~b~i§ ,gonderil-
mEtk lillzllll1 •geil•en ·<yerlrer'i de :bu mey'amid:a. ,gorecekJtfur,
t~~e mufietti~ gO'ndel'ilmersi •Pi.izulmu bu ISU!retfu •teibaruz
•ede!l <yerl!ere Meclli'S'i All!ioe mi.ii~tli~i'er gon!deriilmiesa
esasmrn kaibu'li.i mevzu mi.iZalk:e'l'e draJn meseleyi lhaill'e
lkii:fi:dli·r, n'lli.itaJlaasmJdarytz..
Toralbz:on
R.looali
Qorum Meru~
St!dld.J'k. Yunws Naidi
•@<'albu1 o1un•du.)
'Mti.idafaai Mi!Jli•ye K!omi·teS.i T'~illi Ha!kkrrud'a Kanun
11e!k!J!U1i
i
13/75
14.12.1337
•Maidde L - Mliidrufarui Mi'll'i<yerun 1evaztm, men-
zil, ll'<L'le, 'H·bas, Slh~fi,ye, sev1k.ti•ya:t V'e ~lkmal amliiNer'in!i
mura'k!albe ve •UJmur ve vezai flj. mezJk.fireruin si.i.raJt 'V'e
emn'it}"etl·e ucr:'aJSI!nn lt!evaiklkuf edooegi d!aol'fe!i salirei
me;'Jwzity~e murumeliitmda Mwioi•s'in !Se'lfuh'iyet!i aoraliye-

(Almmad1. 15 minh.) ini ri•srimal ed:ebilmesi i-yi!O .rey 'Ve <ITaza!I'JQl ·veklili Wdl•
ne 'izha:r etmeik vre 'ih!~i lif zuhWlln~·a :Mec.1ij;!i. :lrallkem
R iya~eti OeJ.ri1·eye
'iltti'haz ery.le.rnelk rtizere 10 'a:ZJa<dan mi.irellclc<ep lljiJr oru-
SlbalbJ muCi'besin•i bir da,ha ~ifahen <a:rzetltlig.im dafxai m'ilifirye 'kom!ruesli ti01tithap 'Ve 'tay.in ediieclelktir
v~hl·I •e lt<eyni'l'ardallci ISll'iS'tii'ma1ii:tt, •yohuzliu:k.la:n· g'i!d:e·r-
Bu ikomJ:.te dogrud!an MrecHse merbuilitur.
mi:Jk. ve •ha!!lka mi.imtkti.i!n melibelbe ·a:dalct tem)n'in:e ya-
ll~m:allk ve 'i•r§'aJt vazifesin!i ifla ·etmelk. l(irere ttefriilk etc!i- 'Maidde 2. - Bu lk!omrte merlk<eZde balida ltaJdart
lecelk man!altllka m'.isbacelen goo:d:erilflmelk !iif!n .Meolti!S!i dJunao va7la1fri m!Unfleriden ve mii~emii:a111 taik'ip 'V~ [fa
Ali'deo intrth·ap .ediileceJk 3'er zattan miirek!k.~p rheyeti :ed'erler.
1eftii~:'Y'eJ.·erin hemaJn 'intihaibtnm taht.J !k.a'I'ara allmma-
•Ma!dde 3. - Birindi m•adlded:e lbeyan olum'a.n umtn"
smt f!Jellklllif ey'l:erim. ve 'Vaza'i.fii rnlillhalka:tlta d'a 1taiklp ·V'e 'if.a ~9in muayryen
·14 Kanunu'eY~VIeil 1337 mrnitalkal'ara icabma: ·gore. •azrudan '!)iTer WJ}"a lilki'§!er lkJ.~
Erz;urum M~bU'Su ~iL.itk muralka'be heyeHeri. 'int!ihap 'V'e nza.m o1unacak-
MU!Stafa Dt.iJraik ttr .
.(N aZlrun dJilklk.'a.te ·alrn:dt.) 13/75
He.yebi Umumi'Yeye 14 Kii:nunueY~ve!l. 13 37 !9tima:mda 14.1:2.11337
KabUl! Bdii'en 11alk:ni:r Sur.e~i Encumenlin illCincir 1¢imai
13/75
1•7.12.11337
14.12.1337
~HSAN HA!M1T 'BBY - DruhiU mema~ilk'e miil·
!Esk•i§ehir I(Iozan
fetibi ~l·er;rn goruderi'lmes'ine trura:£banm. .A!ncallk bu m!i.i-
A.!bdulla'h Azmi Filkret
ft:Jbti~ierin IJizzrut <icrruya: geymi')'1e'reik. •goi!di.i~i.i ferraltlk-
Erzurum LaZilstran
lan •M ec'hsi _Arfi,ye liliba:r ~1e ·~ahdli!t 'e)1l·ernre!k h1ZimdN,
'Mustafa Dur.a~k Osman
!Ka:bul olun'du 14 m'in!h Krubu'l' ol'undu 14 m!infrl
Dr. !Adnan •B~p R<eeep (Teklifle il~?ili encumen muzakeratz zaptz ili~iktedir.)

-503-
 t : 128 14. 12 . 1337 C:1
OSMAN 'BEY (Lazis!:an) - Aryn'i filkl'i ldermeyan HAYDA_B. BEY - Propagantda i9in parat}"a ·i hti-
ebti. Ancak bu miifetti~lerin bir heyet hai•;nd-e bir yar;: vard1r. D~manlanm1zm hu.m.Si ve resmi propa-
isf.!k!Jal rmahJk'emes'i ~\~kEnde olmasm1 telk.lif et1li. ga:lja ffi ;!I 1k.ez:~ri v<~~rdir.
IH AYiDAR IB5Y (Van) - ihsan Be-)liin fi'kr ine 18.12.133 7
lta:raf>l!arl:lir. AncaJk Jiizumu lka,ti <>'lao ycrlere birer zaot- OSMA BEY (Uzistan) - Muzir propaganda-
tan li:bll!:"et o}arak gonder'il'ir: :·m m mlelk d<rllil'i ne girmeden 'imha et<rlmesi ve
ka. ptlann 1tutu !mas1 hususunu tekl tf etmi~tir.
YUNUS NA!)i BEY - Milfe>tti~leri n harp ~omi­
REC.At BEY - Umumi bir propagan.'da biirosu-
tesitnin IU.zum gos:terecegi mah:allere gon'derileceg;ni
nun t kC:in'i telkM etmi tir.
1beyan et:mi~tlir. He!defi m::-sai ordunun f'alk:v'iyes'tdir.
NECATt REY (Ulzi tan) - Propa.g andarun ir~lllt ·
tHUSREV BEY - Harp komitesi herhangi b ir surtlti iJe yapilmas1 fikrin:i dermeyan eylemi~t;r.
memura Ida bu 1i§i yaptJrabJir. Bu ko.rllitenin b~ku­
OPE RATOR EMi BEY- HaJYdar Beyle Dolk.-
mantdanligi emri altmlda •olara:k 'k •abuliii b-a~umandan­
tor Ha·yjar Bey:n vU!kuflian dol!!iyisiyle ~a gonde-
'lllk 'i'l'e lk!!ibili 1telif ·goPli ytom m.
r·;]m' ' ni tz-'ld if etm i~ti r.
FETti! BEY - Milza!keren•i n ordunun tak:v'i ye- ELALETTi ARtF BEY - !ng!J izlere kar§L
si!lle matuf <>'lmasl ma!ksa!dL daha .iiyade terrlin ede.l:ri- hrioi bir taarruz propagandas1 yapt!masm1 tetk.tif et-
fi•r. Ha-rp kom.':Jtes•inin kabulU kuvveli mukavelemizin mi~li r.
rteZJyt:'::ti noikttasmda:n gli:rel \jir tedbirdi·r. Mecl.fsin ha- OMER LUTFi BEY- Dah'iJde ir§at tamftamhr.
1
tri~te tefti§ suretiylc 'hlilklimete muavenetirri Heyeti E~ATt BEY (Lazistan) - Da:hiJi i~~da eh~­
Vclkile maal memnun iye kabul eder. Te<klifatm ka- m : }~t verel im. Ga'i'ba kar!il kap1lanmiZI lkapayalun.
buliU mi.i.dafaa~m1 ttezyfi•t ve hal'krn maneviyattru yLik- Hatta garple konu~ma:k dahi dogru degildir.
s cltmEik, muzir pr.opaganda1an 'izale ve mukabele t- HAYDAR BEY - Propaganda iy-in dlinyanm
mcik. ryoJund'alk:i mecli in her ti.i.rlli mUz:1heritin'i ma:al yapt1gr u-ul!er daire£inde i§'e germ iy t verelim . He-
m0011nun•!'Ye 'ka:bul ed·~r;z. mzn har ete geye] ;m.

YUNUS NAtDi BEY - Cephe gerislndi!ki hide-
malt! umum'i·ye ve chusus iyerun rkaffesi cepheyi takviye
i1e 'aJ.aika:dardii'.
'DURAK BEY - Harp !k:offil~tes't d0111 - B~u­
m3lndanligoa merblllt bir h eyv~i tefibi~i;ye ~dem 'kti·r. Cep-
he g~6s: n1 ddkli 'hidenntl umurmly(:jyi temin etm kte
iBa:~kumanrdan1 1gm vazaifei esas.i1yescinden:d ir. Hal'bu-
k'i lb:mJ:m n01:cta!i nazanm b~kad1r. M ernlelkettn her
ttarafmdalki fenalllkla:n, SUM uda·reyi izale tmelk ·iyi n
jcap ~den ]r;valara... gontder;]m:ck surcliyle bu fena-
liiMarm 'izall!~ini te!klif oo iJYorum.
{Yu:n)JS Na'<lli Bey;n 1a!lcniri 'kabul olundu.)
CELAIJETI'lN ARiF BEY - I.Jo'}"i.tco1"9,
Yun-anl'IJam tet>liiJl'a ve oephatre v.erm\i,yoruz, Yunanh-
b r bunq·a:n thll'SU&i ltiucoarla:r vasJ'!!li.Sl tile ttemi n ediyor-
ta:r. Haltbttkii ben'm tebklk.atrm bun-a muhaliftir.
Propaganida mesetlesinde Yunanhlann
lbi.i.ty:Uik b'ir bUroian "lar, oo bliyii:k adam!ar1m 'bu i~ te
lk:unan.FyOJ1ar. Halbuk'i b'ill:m bu gibi ~at1rruz ydk.
· S H'\TTi BEY ir~ad1 kuwetirrrizi art1r-
n121k ;.,.=n isti,yorum. Bumm i~in kuwet yapmak, hu-
kilrn t t is etm .k lazundrr.
San·y . g:>.y-cm iz b lti olmahdtr. Evvclemirde bii-
k.Um?t m-::s ~ l i'di r. lc~at iyinde ayil im'a:n Hizundu.
Ad.;,mi muvaffa·kiyeti icap etti ren amiJ de -ahJiilk~mrz­
dir. Memlctketim !zi n srrn muvaffatkityefi, M'ecli.si hi.is-
nii m :sa:i y.:! sev'k etm kte'rlir. Bunun i9inde MecJ.iste
:un:"le:!i: y n ?den tesis ve 1hya emmelk laZimdtr.
Bsasa ges:-iyorum, en tngHizlere OCar§l lng~ili:clerin
s:la hi i:e mu'ka'bele tmen icap eder mes:elii din me-
selm<i m iihil.m lbir a'i ktir. Dah'ild'etki ir§'a:t mesel'esi ta-
lim ve terb:ye m I idir. fr~at ivin bir enciimen .ya-
b iz pllmasrru tokli f ve d rmeyan eyl<!mi~tir.
TIENPiK R D$TD BEY - D ahilde proparganda
i<;::n zaJb' tam orduda, a:Skeri muallimleri meml~:et
dah :l'i nde i t: mal etmeli ve m i· aki milli esasaltl tef-
Pa:ri 'te s ;r 'ed:I~rdk hallka anlatllmalidrr. Hari~te telsliz tel-
graf ve bro~Urlerd i r. Ti.i.rkr;:e ve Frans1zca bi:r ns·a1e
ue~.::~tmdc sttretiyle ha1•: ~t ki propaganday1 tatbiik et-

·B:z:z;~~t ~allJ~an~arada lditeJktif verm:iy.orlar. Ha"tt.a Sa- m ei:od: r.

tk.!lirya muharehatmm tam cerey-aruru bile mahallere V AZIYETi vlALlYE :
rbildirmemi~'l'erdi:r. Propaganda ~ 9i n evvela para.ya ve HASA BEY - Byhiil gayesine 1k'a.dar verilen
haTi~ :j~in de dah ilde b lli propaganda mer'kezlerinln havalatt1r. Ted ;ye edilem'iyen duyun 15 m!ilyon 530
~k1i.Jiin:e 1illti~ va:rd1'1". !Jin lirad1r. HavaJatimiz mecmuu fise Ey:llill gal)"asi Uiti-

-504-
 t : 128
bari)'lle 34 mit)'ondur. Bunun maa§ata ·a(:t o}an k!ISrm
'3 miii)'IO'Il 543 ibhl liir~cilr. ·BaJkiyes'i masarifata a i<ttir.1
Aynca vari datt 'feNk.aJ!iide meyamna ital ed'iloo
Rusya'•dan gelen 510 b;n altm'<IIr. Aynca 204 !kilo al-
tl:n ·k.i.ill~emiz vardtr. Halen ma'liyeru:n elind•e 110 !Yin
altm vardtr.
Yid i a)"da devl timizin biltye ~Wtgt 15 bu~U!k m il-
yonu gosteri')'Or.
A~artn 'lllyn~n ihate edilen !lo mt 70 m ilyon !k!ilo-
dur. Orduya h i¥ ta'Jv;; rut verilmiyece!k olursa 5 mil-
-yon ~·:ra da:ha a~tk ile sGne n•i hayenini buJ•a bclecegiz.
Va·riodatt cariye 51 ·m'ilyondur. Muvazenei .MaJiye
vari..alllt bi.iltc,:... li 49 mi.Joyon 500 hin lim <ilzer•in:e .taha'k-
kuk •e ttir'iJiryor. Y.ll.2liyeti maliryemh halhlk.i noaza'l'la;
vazily-ert:i <d'ahil':•yeroiz ve vaziyeti miliiyemiz <boyle 80 -
90 mJyon Era:l rk IJir bi.i.tc;:eye m'lit hammill §ek.Jde
degf·~ilir.
ZBKAl: BEY - Ve11ilen talkrir1-erd en anla§ddtgma
gore Bli;'ii.ilk M1Het lecli.si bundan sonra bizzat sala-
h: eti icraiy ini i timal etmeyi as rd ibar;y]e kabul
ederek bunun §imdili:k en miit~bari z bir ih iyac,: ha-
J:rrde gor:ilien mlidafaa;i mill irye i§lerine hasn sLU'etiyle
mi )'oksa •t.anwm deva'iri icraiyeye te~mi1 §'eiklind'e mi
yaptlmast Jaztm gelecegi noktalanntla teferruk etm.i§-
tir. Falka•t h r han~i sur t astl olur a olsun ~u cihet
m!lPalklkalk.JtJ't' k~ medis s liihiye •:craiye ini bizzat
c:Ti.•rel~r intihabt sure~iyl•e 'Y'a lk1smen veya umumen
istima1 etme'k ik.aranndaldtr. Buna nazaran heyeti ve-
lde bu vaziyeti n-e .suretle telaklkli edec gmi evvel
em!:rde anl:amaik 'i t riz.
MALiYE VBKILl HASAN 'BEY - Ben bunu
muhitk buluryorum. T~k!ilatt EsatSiye Kanunu tadil
e:t•Jmedl:lkrs:e bu c ihet tespit :J emez. !era lkuv..·etleri
sure{ryl'c 'darei memlEiket bir nevti -sovyeltizm yapmak
dem d<.•ti r. Bend'ell!iz bunun al yhindeyim ~ahsen.
SJRRI BEY - Tatkr'irler bura:da onwndu usul'i.i
1 p it e_9.elim.
SOLBYMAN STRRI BEY (Yozga.t)- Fcvzi Pa..~a
Harp •i<;:!n hazl'rla:r11yoruz, Mecli de bize milzahir ol-
ma:ltdtr, bt.rlunmaltdtr. Biz mer keZJde i~ba:s, ja~e, noa!k.-
L:yaot mesailio'i muraiJcrube iy'in bir lk.omil~e te~'il etnne-
r:yiz. 1 in eherrnmiyeti de halka anlattlmaltdtr.
OSMAN BEY (Laz;istan) - Hasan Beyjn fik!'in-
deyi'm. Yalmz miidafaa'i milliye mesailini otanzim et-
melk 'i.izere \blir 'harp lkiomi•tesi te§lk.Jil ~el1m. Bunun ha-
rricin·dE'lci IcratCllt ~lcilatt esasiyeye muhahf.ttir.
YUNU-8 N:AD1 BEY - .Heyeti Y.e'k.ileye hulkulki
marnl5tnda 'ellmiyet m~vzubl!lhis degti·ldlir. Qiinki ha-
1kJkatte mesu:l meolli&~ir. M'e5u1 ben 1t>em onra. 'blir §e·
14 . 11. 1337 c: 1
tkil rverj Jmeliilir. Enolimen bunun'la me~i.iT. Bu cl-
het t~k·:1aott oesasi•ye ile ka-bi'l'i teJif miolir? 'Bu dihet
enoUme!l'd n c,:tlkttgt Zli/Jllan •gorilleoelMir. $imd!.i 'l>iT
mi.idafaa:i mliioli·ye mesel·esi vafldrr. Mman ~zahaot mec-
Jiosi heyeca:na ·getirm1 i~tlir. B tr t'alk.tm teda'bir Wtithazt
du~i.itliHmi.i~llir. Bu cihet heyeti vekoi!eyi rendidei hattr
etm m ~l i di r. Bundan evvel b'ir §ey hatll'a ge~tir. Den.e-
!{);lir ki siz bir b~kumand.anl.ttk vilcuda. get:trdliruz, se-
l§Jhiyeti ona verdi·niz. 0 zrut •burada deg'ildi•r deye bi-
li•rl r'di.
DAH[LIYE VEKtLt - Evet, esa:sa getince onu
soyl ioyeookl!itk.
YUNUS NAD1 , BBY (D va.rrrl:a) - M:ecli5 yalkm-
dan on•olk' anltran i'kmal etmelk I tii)'IOr. Heyeti veikile !n-
1
kiir et:memeJoi lkli Moolis i§e 'kcndi ni.i.fuzunu zam ede-
c k olu115a daha iyi olur. Bun·a binaoo Mecl'is~n i~e
kan~mast bence mULtefitk.iin aleyhtir. Buna !karaT ve-
rince Hcyeti Ve!ki le ar'ka:da..~lannuz B~wnandiamn
avct ine intizannt tt k~i f ederler. Yo:k~ ~imd.i boyle
tk.ara:rlar ittihaztru caiz mi gorlirler? Mesele btlldur.
MALi YE VEKILi HASAN BEY - Evet miina-
sip olur. Bir defa o eliihilyeti verdigiruz lb~timan­
danm soztinii dinlem:lk 'ic,:-i n b~eydim, diyecelk.rtir
H ;yeti Vekile.
LEYMA SIRRI BEY (Yozgat) - iB~ku-
mandan Pa · a Mecl i i Alide ia~e ve ilbas v~fes.inin
lay;kt. ile ifa edilemed.igiru beran edere!k bir em.ri va!lci
ihta etmi tir. Bu itibarla p~a. hazretlerin1n bulun-
ma mda b:r fa :de tasavvur emiyomm.
FiKRET BEY (Kozan) - Esa:s mesele Mlidafaali·
M ilEy:! m I 'iclir. HalJolunacak •h usus, vekiJin · mu-
va. he~nde mi , ydksa gtyatbmda rm lk:ara:r venil:ip ve-
r' il~meyec egi ni tayin ve bespifi meselesidir.
DU RAK BEY - Ta'kr'irleri heyelli vekoile rnl.l'V'a-
cehesinde k>rar rcye koyaltm. Heyeti v lcileclen so-
rallm, mlitalaasmt ald!ilQtan onra 1i~e b~laryalun .
VEI-IBl - P vzi P~a dahili, har~cl. ta.J1ihl ola-
rak va.ziyeti 'iza'h eotiler. Heyeti ·umum~yenin arzu
ettig'i bu · vazilyetler ha'k!lon:dalkJi miizalkerat n~ces'in­
•de verdigi •rafk<ri·r~er ri.izer'ill'e 1tedabirin lbu 3 D!dkrtaidai
·DCsp:ti liiztoJ ;dtr. eh de haiklt tbir fjey ytdk ise eiSllsJ
biz tesp'it ede:r k hetyeti umum.i•y eye g'ider.
•FETHt BEY (Heyeti V~ 'J•e R•e is'i)- Heyeti Ve-
tki!e rmiidafaa~ rm illi yenin 1eva.z.tm ve ltaty'ill'ai lk.~Stm·
larmda vao.'!(i o:dugu riva,yet edilen ISUi•istimaJat hak-
iktnda Meelisi At;nin tetki katt icf1a.Stru IJca:bul edi)'IOI',
An:atk Mtid.afa:ali Mi·l1iye Voe!ldli lburada hazll' olldu-
gu hald<e mfulalkeresj.n.i ta'htt lkamra •alim~ard.I'J'!
-505-
 t: 12.8
.ATA lffiY - Mecl:isllen ver'ilen 'talkrir1er O'kun-
'<i'lllkya enoiimence rt:eltfk:.tjk ve heyeti umurniyesi m'i.ina-
k~a edliJ.s'in ve lbaidehu o:azan di!klkame 'alamn ve He-
yeti Ve!Clenin m'titala·atmt dirueyciim.
IHAIYIDAR BEY (Van) - M<eclis da!ima hvan:irn!i
mevzua dahi.l!in'de ·ha'k!lu mu.rafi(a'besini .istimal ooe-
lbilir, ded!i.
VBHiBl iBBY CJ(aresl) - Refet Pa~runm Miidafa.:a!I
Mi<llilyeye jntirhap ed'i1rooelk hey(;tin icra s:clih;yet!ine
<ieg'i'l, yalmz teHi~ hallduna raz1 ola!bilecegine s<iyled!i.
£EI<At rBEY (Adana) - Mi.i'dafaa1 MiJliyeye a!it
lbir m 'eselede behemah<d MU<Iafa'lii M ilr.iye Velciliinin
rhu.ruru ~ant 1degildir. Meclis •icra•i selatriyeti haiz bu-
lundugunldll!n her vll!kit tetkirk. ve tefiti~atta bulunur,
rdleidi.
ATA BEY ~igde) - Ta'krirrer mfutaoelen okun-
un ·esas respit olunsun de!di.
RIZA BEY ct tanbul) - HLI taftcr'irler<len b'ir !los-
mt rrnrlidafaai miUiyenin na'kliyat ve scvlkiyat ve il-
rbasmm bilfiil icras1 i~in'dir. D iger'i de yalmz tetiti~­
ten ·ilbarettiir rdedi.
OMER LU'JIFI IBEY (Ama ya) - Takrirled n
rhillarsasmt bir lk.agtda yazal1111 ve lbu notlar iizerine
govii~eJ~m d'ed'i.
A11A BEY (Nrigde) - Ispa:rta Mebusa Ha'flZ lb-
tl'a.him Be•yi n rtalkririn'i'll aidemii lkaibuJ•U reyinde bulund u.
I ~M'evcut rta!k.r'ir,!.er •dk:wrarak lkaibul ve ad'emi k!a!bul
.olunarnlar ·!:eft'& OO!ilJdli.)
JM.UF •BBY (Naflia V.) - Hey.eh Vrellcile Mec-
O'isi vaziryeti umumi yeden 'haberdar etmelk gal)'e.&i'Yle
Reis IPa~aJYI lirz:aha:t 'i•tasma se'.'k eJtmi~ti. Frukat Mec-
lj_., ·gi:iPi.Hid:i.ilki bu 'iza<ha:!Jtan rmiitees.Sir olidugu ve bl11i
vaiiyet mri.ilhlrik:t!irr, Mecllis ne ryaparsa yapsm; dli·yor
1gi!tii telalk!ki •ettii. Neticede lbende harsL! olan lkana'alt
·umumi olaralk ~ll'dur lki; nakl'iyat, ~evaztm, mahye
i~l'erin'i rfen'a rgir tm~sh1den vaziyet karanll'lc goliilm;i..i~­
lti..ir. Heyeti Ve!k!ileruin noktai na.zan ~imd'iye 1caidarr
memlellcette r]evaztm ve rnalkl'iye li~leri h'i~ yok degit-
idir, va<rd1r. tAn'laJyabildigim derecesi azami ill yapil'a-
mamt~ faJkat rm'i..ihim 'hidemaNa bulunulmu-}'t ur.
yeti Ve!k'itc, ild are maJkin·asmm hal'liine tamfta•!'dtr. Ma-
•ha.za lkoy rme.sa,ilinin m'liza!keresinde mes'u1 reva1a
rhruklkt !kelam bah)ed.ilmelidir. Nolk!s•a n i~ler halkikmda
mesuilerini rtetikli'k 'V'e mey.dana ytlk!a!1ma;yt heyeti ve-
'k'ile rd e arzu ·eder. Ordunun tedaflii vaziyetl ve kalon
milkltanmn yalruz ikrnaline miinhaw olmas1 hasebiy-
1
Je ~ayaru memnuni'Yet degildir.
'Jieklrifat1111 : Harbi Umurni'de ft·rlkaiJ•a ra, lkoJordu·
lara rkumanda etmi~ namuslu zevat geldi, gey gelrne-
-506-
14. u. 1337 c: 1
lerinrden dola:yt kumanda mev.Jcilerin'in gens:Ier ta-
rafmdan U§lgal edilmesimten. , bu zevaJtt:an 'istifarle ed'e-
m::xliler. rErikaru Ha.11!;iyei Umumi•ye Dairesi miit~elk­
kil degild'ir. ~kumandanltlk. karargalu da }"dk!rur.
Enkiim Ha.rtbi·ye de Mi.idafrua:i Milfi•re Karargalunm
te§lk.ili, mesafen.i.n Ulia!IWgt dolayuiyie kabili 'isllifarde
degirdir . .Mi..itehrussiSlann almmaJSI suretilyle bir er-
•kam ha~l1i yei ttmllil1l'i'Ye rt~il <edilmeli~ ·ir.
0.9MA!N BEY (Lazistan) - Rauf Beyin selihli-
ytJt ha!k.!k.mda'k:'i fikrine i~tirak enttigini ve Jcom.isyon-
lardan ziy de miitehasSLS ~a'h1sl'arm daha giizel ~~ler
gi:irdilglinii frukat harp lk!om'itesinin hu lkom.isyonlara:
benzemed'igin'i komiteruin is:inden bir zatt irrVihap ede-
r k o suret[e ifayt umur eyleyecegini hati haz1rda
rmevzu 'istem darhilindc tefti~ yaptltyorsa faidesiz
olamtyacagl harp komite ini n MUdafarai MiJiiye rile
t Hi cfi.i.?Unillmo'k laz1m gel n bir lkeyfiyet oldugunu
ve bir ~ok mi allerlc Miidafaai Milliye t~Jerinin fena
olup her halde bir harp komit:es'in ·n .t~kiJi tarafitan
ol'dugunu ve a:ynca m..,mJe(kett:ekii hututu askeriye
lizerinde:k.i mem.urlann kont.rol ed•:Jmesi iyin mevcut
istrklal mah'kem lerin:n va2lifedar lkibnmasm1 teklif
eiJt.i ve bu vazJen'in b>eh n:tahal mahikem lere verjJ.
masine ve ak.si ha!dv va,JJ olaca'k uii·stimal ile hariy-
ten gelec k propaga ndaya har,et lk:alma'k:s1zm ordu-
nun linzibatl daJJjjj inin muhtel olacagmt ve hillasa-
ten li9l'er'intd·en bi·risin'i salfuhiye:ttar etmdk suretiyle bir
th:arp lk'omirtesinrin rt~ilini •tekr:u etti .
RAUF BE.Y (Nafia Veikili) - Osman Beyin iza-
hatlD'a mulkab~le edecegiz. Bu izarb:ll!rtacn u'ki _nokta
anl~!ld1gmt ve rbunun bjri inin Jevaztm da•iresinde
amLri mu&l alk olmaik iizere m 1 vcwt o1masmt iddia
oMiiJderimi halbLVk'i o~man Bey in ifadesirn'in bir leva-
ztmatt 'l.lmumiye vc!ldileti •ihda.s1m ricap ettigini fatkat
lava:z1matt umumiye Mrildafall!i Millirrenin emrinde
otduik~a bunun kab'iliyeti am liyesi olmtyacagJm ve
ancaik harp r~om: te inrin rrnuralkJp ve mUfcHi~ hir va-
:z:iyettt.: buJunab :Iecegini si:iyledi.
M. DUR.AK BEY (Erzurum) - (Rauf Beye ce-
He- vabt) Meolis.te his:bir ~eyin yap!Jma:digtna lhil oJan
'kimse olmadigmt, fak.a't Meci•: si AJ•i di•y-or k'i bir 9dk
·kill(et ve ma•sarife mukabil rdaha a:la, gi.izel ~·eylerin
yap tl.masnu talep etl!igin.i, lbinaena~eyh mes ele daHarn-
m~ttr, Mecti i Ah istiyor 'ki ri~lerin daha giizeJ git-
mesi iyin muavenet ve miizaherette buluo:sun ve bu
mi.izaheretin miifit olup obmyacagm1 Sa:karya Muha-
rf'bcs;nde Mecljsin i~e eJini kan~mnast •hi.isnii nelli-
ce basil oldugunu ve bu kerede v~i olacalk yard!m-
la 'll:afi olup ola1m'Yacagrru ve Orner Lutf.i. Beyin Er·
 t: 128 14 . 11 ~ 1337 c: 1

tiru Ha:rbi<yei Umurmye lhaik!lundaki lbeyana'tlru en-
ciimenl:mize §'iimul'U olmaldtgtru 'Ve, Ostman tBey'in iiS-
tiklal maihllcemeleri :halldlon:da!kii :tek.lifimn mevzu lba:-
rus otamryacagmt hU!lasa; enciimen~n ll'e nam 'Ver'ir-
se ve.l'Sin bir 1heyeltiin m!Uzaheretre lbu1unmastru teklid'
erti.
ZJlYiA HURS!T B iY (Lazistan) - .Bixim lkruwci
~riil}'leterden marla licra!i se1ahiyetimfi tin Vliicudu uie
kend'.i· ba:}tmtza lber lj§i yapa:bilecegimiii cve rena gitien
· eri Moolise 1gebirmle!Sii. her halide i!JI!Zli de ik:endi.Teri
g;bi gotdligi.irn1Uzili lbi'lt1zum adldeu~igi ve harp Jcom1-
:esirun ·!Jiehema:ha!llt~ldilirli 'talep -eyled'i.
ZBKAi BEY (Adana) - Meseleyi bitinnek Uze-
~e soz soyleyecegini cve mevzu bahi olan icra kom'i-
·esini n t~riiki mesai etm&-:tne imkan yoktur. ha•klkm-
daki Rauf Beylerin sozleri hakikatt1r. Fakat mevzu
o~an muraka:be mesel '' dir. Teft'i~ . tcra ve muraka-
"e ·n tahUi l edilmesini ve · bun!l•a rdan muralka.ben in
~e -zu bahi o1dugunu, bunlar dev<airi miiteaddideye
·-=.:..sim olunara'k ·i~lere vaztiilyed olafalk goriilen i§le-
;e. daha gorUH.inken n•a zaret edecekti'r. Ve Miidafa<~Ji
:'-! :.Uiye Vekaletti ile bir taarruz olursa bunu Mecl·is
~ Jedecek;tir. Ve bu suretle Mecllisin, -i~ler yaptlmaz-
-.can ewe! bilmesi demelktir. Bunu veka.letler ihda.s
bul e~tir ve heyeti vekilen1n bunu kabul etfigi ta:k-
ct:itde bi"Jzim bu·i~'i tedvin etmeHwgimlizi cve abi tak-
dirde keyf·il}'et Mec.l!ise arz edilme1i ve tebaruz ede-
cek ha.le gore heyeti vel<iJe ya ademi kabul ha~m­
da!klr reylerden sarft nazar ederller veyahut a'<lemi \iti-
mat tecelli eder dedi.
RAUF BEY (Nafta. Vek:i1i) - Ze:J<a·i Beyin ve
Durak Bey.i n mura!kabe ~e:klinde;ki beyana,ttntn !k~bil!i
·i!tiraz olmadJg1ru ve bun.un redded.illmiyecegliru (Se1a-
hatt>i n Beyin t~ki•latt esa:siyen:in heyeLi veki·l ede tat-
bik eddip edilmed.igi sua:Jl1ne ceva:ben) Maliye Vek-i-
Jtinin lbi r ,j~ini mi·s al gostererelk T~kiJatt E~iye Ka-
nununa. mu~a:ir Heyeti Ve.J<iilede l:Yir ~ey yapiJmadJgJ-
rnt soy!edi.
SELAHATilN BEY (Mersin) - Ordunun bu-
giin ic;in erz:akt olmadigtnl ve Fevz.i P~a huzuru ile
soziinii bitirecegini soyledi.
RAUF BEY (Devam!a) Meclisin vazifes.irui ta-
1
mamen icra etmediginj ve Zekai Beyin vaz'tyed su-
retinde so)'lediklerj ~ekhn muraJkabe degil icra . de-
mek olacagm t ve bu suretle MUdafaai M'clliye'den Je-
vaztrnt ayJrara'k mu~talk'il ida.re etmek o1dugunu soy-
Iediler.

eJiliyor diye Rauf Bey bir endi§e addederse bu, Mee- ZEKAt BEY (Adana) - Murakabe ile icrayt
rs (i dlur. Heyeti Vek'ilen~11 bir ~hsiyeti manevi ol- aytrdtgnu ve herhalde icradan -ayn olacagmt soyle-
dugunu ve vekaletlerin mUri.feriden mesul kes olma- di . '
dtldarmt ve mevcut kanunlarm mesuliyeti ciimle ve- SULEYMAN SIRRI BEY (Yozgat) - MeCl isin
illere te~m i l ettigini ve binaenaleyh me uliyetlerin maksad1 bizzat i~e vaz'tye'd ederek icra etmek degil-
izafet edilecegi bir heyet i vekile vard1r dedi . Tekali- dir. Azami mesa,iy;i temin ic;ir. t~kil otun.a.cak heyet
fi m illiyen in tararlar tevlit ettigini ve hesaba a:trna- muavenet edecekti r.
adJgmt, ..
OSMA BEY - Harp kom ;tesinin i~e vaz'tyed
MALiYE VEKiLt HASAN BEY (Soz.e kart~­ etmesi ve icraya ges:mesi fikrindedir.
) - Heniiz al.Jnan 3 mJyon hesabm tamamen ar-
MAZH R BEY - Levaz1m i~leri yaptlma.k i~in
kasi Wtn mad I gtlll soyledi.
es'babtna teves i.i1 edemem·i~lerdir. Yap1lan i~ler mil·
ZEKAt BEY (Devamla) - Ve her ne olursa ol-
letin duydugu fehi.ketierin iza1esi ic;in hast! olan l:Yir
sun tekalifi mil !i yenin memeket •ik~i admt trummen
hareketi rpilliye ne~i cesidir.
sa.rsttgtnt ve felaketli neticeden heyeti vekilenin me-
S1rn B yin takriri kabul olunrnu~tur. Harp Ko-
sui oJdugunu ...
RIZA BEY (htanbuJ) - Tekalifi m ill iye emirle- mitesi t~Jclil olunacaktJr.
rioi n heyet i ve iJe kararryte Ba~kumandanllk tarafm- (Dosyasmda mevcut ol<unmayan takrirler).
dan emredildigini soyledi . R iya.seti Celileye
ZEKAt BEY (Devamla) - Memleketi n mtidafaa- OrdLm1.UZun geri hidematmt sureti crdct;;yede mu-
SI Heyeti Vek.ilenin i~irak1 ile husul bulaca~ru ve rakabe altmda bu'lundurma:k ve bilhassa me.nzil wnu-
Fevzi P~anm <.:sizi de benim gibi uykusuz bJraka- riyle SLhhiye te~lcilatm1 ta.k'ip eylemek fu:ere Med isi
cagan». demesi ve tekamJ ve mii~a reket dolaytst ile aEden bir heyetin bilinti:hap memur edi1rnesini teklif
ya Heyeti V kileye itimat veya ademi itimat beyan eyleriz.
etmesi veyahut bu i~e bizzat mildaha'ie edere.'k heyeti Adana Giim~hane
vek'ileyi ta.k\Aiye etmesid ir ki Meclis bu rkioci ~ ~k 1 ka- Zekai Mustafa l-:Jiilmi

-507-
 t 128 14. 12 . 1337 c: 1

Riyaseti Celileye meyi memlekeLmizin saadeti itibariyle elzem gi:irii-

Mtizakere kafi olup malk.sat ve gaye111iz-:n temin•i yoruz. Heyeti n derhal avdetirui ve ordunun hemen
i~in merkezde bir propaganda heyetinin te§bli husu- hareketc gelme ini te.klif tX!er·iz.
•s unda berv~hi at:i mevadi an ve .t ekl ;f eylerim. Burdur Mebu u Ertugru.l Mebusu
Malci'de I. - Tlirk:iye B~yi1k Millet Mec!isi aza- i ·maiJ oy alit Ahmet Harndi
5trtdan ve miltehassis ieva.ttan be§ zat propaganda Ru znameye almmast redd.ed ilm.i tir.
heyetli olara.X intihap olun·acaktir. 25 K anunuevvel 1338
Ma:dde 2. - Eiikant Hanbiyei Umumiye Re.:si, K aLip
Dahi•liye ve Hariciye vekilleri de matbuat, pasta tel- Siileyrnan
graf rmtidiri un1u:mileri propaganda heyetrn~n azay1 R iya eti CeliJeye
daimesi'ndendir. Sulil kon.feran mda. ce;eyan eden milzaker<llt hak-
Madde 3. - ProP'aganda Heyet;i t~kil olund •k- k.mda ajans!ardla ve gazetelerde oktman malumattan
tan sonra bu heyet: gerek dahiJi ve gerekse harici an:~ddigma gore bilhas a aka:Jiycl!~r ve miiba:dele
propaganda•lar i9i n tayin ve <tesp:;t eyled ik!eri t~kiliit me~e:el e ri bakkmda mUrahha lanmJzm mii a!adeikar
ve programJanru Hcyeti Umumiyeye arz ile tahsisat dav1andtkJan fikri hiis1l oldugundan berv~hi ati
ta!lep eyleyecekJerdir. no:ttalarm bi:,kabuJ se. ia n he.ye ti mlirahhasan1Jza teb-
Trabzo11 Mebusu ligini tekli[ ederim.
Rezai I. Dersaadct'deh.i ruml a r ve ermeniler dahi bi-
Riyaseti CeJ<ileye !a isli sna miiba.d eleye ta.bi olacaklardu-. BunJann yer-
Ordunun Levaziml Harb iye, ilbasiye ve ia§e · ve le ri Pdc l'('a 1malan kabul ed ilemez.
vesai i nakliye hll}uslan ile i~ tiga l etmek uzerc Me::.-. Rum Patrik Hanesj ile Em1en•i Palr ik Hanesi
listen 5 azanm intihabm1 teklif eylerim cfendi~ . ve tl igcr pa.t rik hane ler dah i Dersaadetten ~tkanla­
12 . 12 . 13 3 7 ·a klir. Bunlannda ipkast ka!ml olunamnz.
Antalya 3. ,Sebir emaneti hudutlarJ "!gleb iy-etle tstanbul
Rasth \·iliiyeti hudu.tlandtr. Bu noktaya hi.iktlmetin dik.ka-
Riyaseti Celileye lin i ce~bedcJim.

Ordunun 1lbas ve nakJiyesinde sui isti ma1 eden- 25 Kanunuevvel 1338

leri ve askeri mliba.yaata memur edilipte vazifelerin - Burdur Mebusu
de sui istimal veya terahi ve teahhor edenlcri ve Ismail Suphi SoysaU t
Meclisi alinin 1talya mumessili tarafmdan a skeri i- Ruznameyi ahnmast reddedilm i}tir.
pari~atta ika edildigi miistahber terahi ve teahhiiru 25 Kanunuevvel 1338
tetkik ve neticesini Meclise arzetmek iizere M eclis- Katip
ten bir heyetin intihabm1 arz ve teklif eylerim efen- Silleyman
dim. (162 ':! hafi zap ta geym i&t ir.)
13 . 12 . 1337 R iyaseti Celileye
Anta!y?. Fevzi Pa ~a Hauetlerin in izah ettikleri me .. a·;e
Rasih kar~t heyr.ti vckifece nr gibi ladabir ittihaz ed ild igini
Riyasete mii~aninil yh tarafm da n beyan buyrulma 1yle bera-
Karadan , denizden garbi Trakya'ya resmi, ga ri ber. MecLs azayt kirammm mli talaat ve takrirlerini
resmi kuvvetlerimizin ger;irilme ini ve karde~Jerimi­ nazan dik'kate ala.rak bu papta ittihaz o!una ak ka-
zin kurtanlmalanru teklif ederim. ran ihzar etmek. iiz.ere ita oiLman takrirlerin Miida -
Bolu fai 1 illiye, Harici ye ve Dah iliye Enciimenlerinden
Tu nali Hilmi terekkiip edecek b ir komi yona hiwale->i ·ile mczklir
Biiyiilk M illlet Mecli si komisyonun 3 giin zarf1nda neticei mu:karreratmt
Riyaseti Celile ine Meclise arz ctmesini teldif eylerim.
Hariciye vekilirnizin beyanatt umumiyesi neticesi 13 Kii.nmmevvel 1337
olarak hasll alan kanaat konferansta devamt miiza- E$!ci~ eh ir · Kozan
kerattan fayda olamayacagidir. Onun ic;:indir ki neti- Abdul lah Azm i Fikret
cesi muhalkJidalk bir sulha e!'li~iyecek ola n miizake- Erzurum Lazistan
·ratm devanundan ise hepimizin a.vdetini temenni et- Mustafa Durak Osman

- 5og
 t : 128 14 . 12 . 1337
Kabul olundu 14 Kanunuevvel 1337
R iyaJSetii CeLileye
Gerek ~ifaen arzet:tigim espaba, gerek cereyan1
-:1 ·zakere i1e has1l olan ihtiyaca nazaran mesaili har-
... ye ile Medi i at·inin dogrudan dogruy•a i~tigali bir
-~::ya~ o1ara!k tahafkuk e.t mesine ve Meclisi alir.!n
-e; zaman celsei hafiye akti ile bu mesail ile • i~tigali
1 -af1k1 hal ve iyaset olam1ya agma binaen ordu-
--:1 evk ve idaresi, i~e, ilbas ve air kaffei husu-
··• ile satahiyeti kamileyi haiz Meclisi aliden bir·
;-ubun tetkiki muvaf1k oJaoag1 aridi hat1r bulundu-
; ...'ldan. bunu tatminen zirdeki mevatm miistacelen
.1 uliinii teklif eylerim.
14 Kanunuevvcl 1337
Bitlis Mebusu
Yusuf Ziya
1. Bi.iyiik Millet Meclisi azasmdan 30 zattan mii-
-:: ep olma:k, Bi.iyi.ik MiUel Meclisi Re;sin in taht1
- a.serinde bulunmak iizere bir harp grubu te ~ekk i.il
·r.
Grup: ordunun ia~e. ilbas, sevk e idaresi
::-.• nde alahiyeti kamilei icraiyeyi haizdir.
Grup; 1evaz1m, menzil ir~at tefti~ . idari ve
.:. eri, mali murakabe, mahakim namlariyle kom i-
: ' ere mi.iteferriktir. Bu komiteler grubun heyeti umu -
~ , _, esmce ltizum gori.ilecek mikta rda ara!anndan tef-
- - edilir.
-!. Her komitenin vazife~ini grubun heyeti umu -
:yesi tespit eder.
•. Her komite uhtesine mevd u vazifede salahi-
" e · kamileyi ha iz mi.icerret gru bu n heyeti amumiye-
·ne k'ar~t mesuldiir.
6. Grup ihtiya~ hisseH igi takdirde mectisten ye-
·den aza almaya salahiyetdard1r. Almacak aza ba-
:ezkere isim tasrihi ile riyasetten talep edilir.
7. I~ bu •kanunun ahkamma miitedair mevada-
tt miidevve.ne mtilgad1r.
8. t~ bu kanun tarihi n~rinden muteberdir.
9. t~ bu kanunun icray1 ahkamma Biiyiik Mil-
t Meclisi Memurdur. (NazarJ dtlcl<ata ahnd1).
1Madkle I. - Or<.lunun takviyesli ve m'idafaa'i
memlelketin listilzam 'etltigi biitiin istihzarat ve mun'a-
l mtatt ile bu umurun tanzimin'de miies'sir olan sajr
v kalette mu'amelatmm en miism>ir hir ~ilde ve
ahenlgi tam dairesin'de bir Harp Enciimen'i Fe\Akala -
'esi ~k1 il olurrmu~tur.
Madde 2. - Bu Enci.imeni Fevka'lade Mii'Clafaa•i
... ·>- · --~ ·>-~ -< ~~-··- · ·
-509-
c: 1
M illiye, Hariciye, Dahiliye, afia , S1hhiye, Mu az<:-
n i ·M a:•:ye ve 1kt; at Enciirnenlerinden gosrerilec.ek
namz~r;·;:r meyamndan Buyi.ilk Millet Meclisi Heyeti
Urnum:yesi ile her i.i~ ayda •bir tec'dit olunmak tizere
intihap o!unan 10 azadau terek!kiip eder. Meclisin
Reisi evvel·i 'Enciimeni Pevkalad~nin reisidir. Ba~­
kumandan]Jglll 5 Te~ r inisani 133 7 tarihli Kanun mu-
cibince liirinci madd ede beyan olunan esa ata mii-
taalt:k s·aJahiyeti bu enciimedi fe\'kalade tarafmdan
istimal olunur.
Ma1d-de 3. - !ntihap Mi.idafaaai Mill iye En iime-
nince alt1 , Ha riciye ve Muvazen e ve afta ve Sth-
hiye ~ ikti at En iimenlerince lik i ~ r ve Dah.iliye En-
Lim~ni nce de 4'er namzet 'i ra'e i ve bunlardan n1 -
fmm t::fl"i'ki suret:yle vakl olur. . nci.im nlerin go -
terc gi namzetlerin o enci.imenl rd<! mu1kayyet olma-
SI me§rut degild ir.
adde -+. - Birinoi maddede b~yan olunan ga-
y_yi ,t rn ·n ic;in mi.i temirren m~gul olacak olan en-
cum ni fevk alade. J delicap a it o!dugu vek111erin hu-
zur ve :!it:raki ile de i~t i malar akr J .. r k bu n ktai
nazardan ,, kal tlerin veyhei har kat ve icraatm1 ~h­
zara e bu dairede itti haz1 muk ar rerat ile talk:ip ve
murakabe) e memurdur.
.adde ~ . ~ Enciimeni fe kaladenin bilumum e-
ka le;tcr vazaifine ait mukarrerau viikelay1 aidesince
tatb:K. e infaz olunur.
Ma.dde G. - En iimeni fe: kalade rnu kar rerat1 ile
v;;:,, al ,tier mkat1 na-zan arasmda zuhur edect!k ihtilii-
fm m~rcii hall i Biiyiirk Millet Mecli id ir.
Mahmt Riyaset>i Celileye
Miizak.ere kafid ir. Zirde arzettigim teklifin rcye
vaZJnJ r:ca eder;m.
· <<~Miidafaai Mil!iyenin Jevaztm, menzil , ia~e. if-
bas, Slhiye SeV'kiyat Ve ilkmaJli amillerioi murakab Vc
umui· vazaifi mezkilrenin siirat ve emniyerle icra •-
nm teye k<kiif edecegi devairi sa:irei merkeziye muame-
latmda Meclis.in satfthiyeti 'icraiyesini i timal edebil-
m~ i i(fin rey ve nazannt v~kili aid ine izhar etmek
e 1ih~ ; 1ar huzurunda Moolisi halkem ittihaz eylemek
i.izere mWha'ka!tita muay}"en mmtakalara azadan ica-
bma gore birer murallop veyahut iiki er ki~iliik mu -
rakabe heyetleri •intihap ve 'izam ;?lunacagmdan bu
dogrudan dogruya Meclise merbuttur.
Adana
Zelkai
azan iti bal'e a!tnmadi.)
DEVRE: 1 CILT: l lQTlMA.: 2

T. B. M. M.
Gizli Celse Zabitlari

19 K anunuevvel 13.17 ( 1921)

Miinderecat
Sayfa
I. - ZAPTI S'ABlK HULASASI 512
2. - MUZAK ERE BDiLEN·MEVAD '512
1. - K onya Jyfe.busu A'bdiilhalim (:elebi·'
nin evinde y akalanan casuslar. 512:513
2. - K o~giri ,(Zara) H eyetinden gelen
telgraflar. 513:510

Cilt 15

130 ncu inikat, 2. Celsc

.. ,___......
 t : 130 19 . l2 . 1337 c 2

YUZ OTULUNCU 1N iK T

19 Kanunu V'vel 13371 tPaz.anesi

I!Ki C'~ CELSE

•R E IS B:rinci Reisveki.li H asan Pehm i I3 (;:yefcru1 ;

KATiPLER : Sait B. (Mu~). Ziya Hur~ lt B. ( Liizistan)

REIS - el e k{4at edildi.

Zapt 1 ab1k hulasas1 o'kunac ;{ t1r.

I. -
----
ZA·PTI SAIJIK HULASASI

v ·· zviRMiSBKJiZiNCi ,J .iKAT h <> r bak1mdan te::-: :k e tbir karapa bagl1yara :< umumi
hcyete arz t::mek. Uzere b ir enolimen i mJ.1l.>Us kurul-
1-1 K fmu nu ~ vel 13 7 Pazarte;i
mas' ve azayr k•:ram taraf tndan r :ya Ete t~di olunan.
131iR'N i -L E mliteadd it takri l'ler>:n bu 'komi yona ha va lesi kabul
ik·i nci Rei Yek ili Adnan tBey,ef~nJ : n : n riyasetle- olunduktan sonra Cumartesi gUnU saa t 1,30 da top·
r:n le iru:ka~l ej re-!'; EPkam Harbiyei Umum :ye R ei : lanllma:<: Uzere celseye nihlyet ePi ldi
l ·cvz.i Pa ,a Haf.retlerin:n Sak arya H arb:nJen sonra.ki
Reis K ati p
asker-i vaz:y ti ha•kk1nda vadigi iza.hat tize1 :ne a~l­
Ad nan
lan mLizakerata devam olunarak. ordunun ilbas ve
ia. t i; mali. askeri, · iyasi ve dah ili vaz iyet hakkmda RBIS - Zaptt ab rk hUla a 1111 J..a b ul edenler ..
yapllan uzun rnUza!kerelerden sonra v.a ziyeti haz1ray ' Etmi yenler ... Ka'bul ed : lmi: ~tir.

2. - MUZIAKERC BDiL5 MEVAD

I. - K ony a Jll eb u~ u A bclrllhafim ! efehi' nin , yakalanm1~ bu ik.'i ad :J m m :1!lk emeye kar~r verdik·
e ,·,·n d<' yaka!an!lll. ca.\'lfl'far , leri ifadede Yo rgi nammcla orta bo yl u. e tl:, brytgr
lw•ptk. zeng ince bir rumun . Yunan zab:Li olmak. i.ize-
REiS - Mi.lzaJkereye ba.}lryoru.z,
re omzunda ii!Y y tl diZl ve sol tara f md.a kordo nu olan
Soz C ebel i bcre~et M ebusu ihsa n Beyefen lin :n·
za bitile, Manisa'da ~ift!ik sah it>: Kem al Pa~a ile .. m -
bu y.!ru n efendim,
mur:ni mah usa ile Kon a ( 'el b i i re-fik i muhtereme-
IHS N BEY ( Cebel ibereket ) - s ·r numaralt An · miz Abdu.lhal im Efendinin ma; yetine gonderild ikler.j-
kara i tik.lal Ma:hkemesi. on b~ gundiir, K onya'da ni iti r:~.f ettiler ve aralannda ayn1 ~ek i lde dort p:nola
Yunanlil arla temas ve mi.lnasebe:te buJunan baZI ze- vardn·. Bunl ardan .} ems:mah han1m Ko:1 y·a (el :1 is·i
ata talimat getinn k Uzere geJm i~ Sem ;1nah na- arkad~ll111Zm ~vi nde on be~ gUn mil afi r ka!m1~lar ve
mmda •b:r i lam kad mt ile Yorgi nammda Mani all ondan sonra da her gun C:el~b i efend :n.: n vine berayt
b1r Rumun muhalk ~mes : yJe i~tigal e tmflktedir. Yutna· z·yaret g iu mi~lerd i r . ('elebi efendinin ha.ne inde giden
ni tamn Kon ya'da baz1 ze atla bi!vas1ta mlina e!bctle 1bu iki ca usun ti fada mdan Konya ( lebisi Abdulha-·
bulundugu ve oraya gonderilmek Uzere m1ktan kafi lim efendi mahdumu 'Bakrr <;elebiyi taht t i Lcvaba
esl iha ve cepbane ve asker ve para haz,rladtklarmt almaga !ii.L.um g()rdi.i'k.
ve '~unun i~ i n $em _i mah nammda otuz y~~nda rum- tBa: tr <;:'elebi huwru mahkemede b idayette b6yle
ca b 'J.ir 'bir kadmm memur ed !ld :g i harer :ll ;mr. HU - ~eylerden katiyen haberdar olmad1gl ve lllflvk :in·n
ki.imet bu is ri tlaata gore te ailak.uz hal inde bulunma•!< ·ve asaletin:n memlekete ihanetine mU ah olmad 1gmt
uzere em ;r venm i ~ ve Semsi·m:ah hanrm Konya (ele- soy!C{ji.. vaki ol:an uallere k.ar~1, a11trk mah:kem~ y~ .
b i inin hanes:nde yakalanmr ttr. Bu meyanda kadl· bild ' klerim' soyliyeceg:m, ded iler, muhakern::'Y·i hafi
ntn vi.lcuclundan haberdar olnuyan Balr'kesir'li b ir yapt1k .. ve yaz.rh ifades:nde diyor k i: · on binde affl .
rumun da .... sonra o da Konya Hii!k.Gmeti tarafmdan n1za magruren ; · c;asuslanh i.fadesine nMaran. H crlim

-512-
 f : 130 19 . 12 ; 1337
<;elebi fotografmt gondermi~, vesl~ka istemi~ e dort
bin liPa almt~ttr. . ~u es:•k,a ile gonJ rm:~ oldugu an-
l~J.lanaJo.. . Hali'm elol)i almt~ . Ka:d tn da o biri de
b ifudeyi miltt h,d n biiJ.:r iter. Buna rka~1 Baktr
elel:>'i de ... ewela kadm geld1 ve kendisinin fiHin yer-
d .n memun1yeti mahsusa ile g lm:.$ oldugunu oyledi
'e en zli}'lade Delib~ ' tan maluma;t alamamt~lar; onun
h.ayat ve mematma dair de .. Fa!kat ben ve babam bu-<
nun bi r · iftira oldugunu anJadtk ... oyn.attyor dedik,
H .. kurnete halber verirsek ele g~er, lbelldi uizan olur;
ed~k. on ~ glin besleidilk .. maha'lline gebirmek Uzere ..
am geldi. Bu adam da k:endli inin Mani a'lt oldu-
gunu ve ... taraft.ndan memuriyebi ma•hsusa ile geldi-
g:n· soyJedi· 'h ik,aye}'li nalk,letti. Yine biz namusumuz-
la in,andtgma hU.kmettik . Faikoat dentin oyledigimiz
konk;u i1e Hi.ikum te haber veremed8k.. mahk me iL
casusun .. ve memu.riyeti mahsu a rile geldi·kler ini ve
hangi yoldan geld1ik.leri!lli mlitteh:den huzuru mahke-
mede soyliyen iki ca u i ~in. Baktr <;elebi... ntas;
ejebilmcl( i ~ : n alakada r go rdUgUmii-z Konya eb~s u
-\bdulhalir11 yelebi efen&ivi de isticvap etmelk, mec-
burryebi nde •bulunuyoruz. n Umeni rnahsusun !roran
ne yolda ceryan cder e...
R!B~S - ah.kik,at, ~kaldan ~1kar. Usule hUrm el-
ar o1a1tm, bir ~ubeye vere~im . Kanunun. emrettigi
ah.k,a m rbudur. (Giirill tiller) Bunun i~n makamt Riya-
et reyli alinlize munaoaat .etmege dahi mecbur degil-
dir. Tensip buyurur antz k,uray1 s;ekelim.. Yaltruz
<;:'~lbi efend;nin hangi ~u!bede oldugunu bilen arka-
d~lar lUtfen beyan buyur unlar? .. (1Bir satJr yok tu r).
Evnark be~ : nci ~ ubeye deivre ·.tmi tli r.
2. - Ko~giri H eyetinden gelen te/graflar.
RElS - Hafi cclse akdedilmi§ iken Koc;:giri He-
yetin mevrut iki ~ifreli telgraf vardJr, okuyaltm.
(Kos;giri heyetinden gelen 1eigraf okundu)
RE!S - Amasya 1 tiklal Mah.kemesinden yaztlan
tahriratm tarihi 4 kanunuevvel'dir. Dort kanunuev -
vel'den bugilne kadar hafi celse akdedilmedigi i~in
okunmast geri kalmt~ttr ....
BlR MEBUS - Vaki olan tek.lifatta Amasya is-
tiklal Mahkemesinden (bir attr yoktur) geriye c;:ag-
nldtgtnt bu gun haber aldtk ... Degil bazt mesail iize-
rine buraya gelip avdet etmek is:indir ... Simdi bunu
madde madde mUzakere edelim ... (Bir sat1r yoktur.)
Dahiliye Yekaleti bu mesele hakkmdaki ma10mat:Jru
izah ederse arkada~lanmtzm beyanatiyle tevakuf edip
etmedigi anl~tltr.
(K~giri heyetin in d iger telgrafmt Ziya Hu~it
Bey okudu)
-513-
C:i
HUSEYtN AVNl BEY (Erzurum) - Efendim.
bize, Meclisi Ali ye gel n lelgraflann, hatla mtihim
takrirlerin bu gune kadar kalmas1 pek biiytik bir
hikrnet tahtmdadtr. Bilirsiniz ki , bu gibi muhaberat
ve hata miihim tak.rirler Rei Pa a ·tarafmdan gorut-
medikc;:e burada okunmuyor. Reis ve Divant riya ~et,
istiklilini muhafaza edemiyor. Mebusun, yinni gUn
evvel gelmi ~ telgraft divanda... Tedabirine tevesslil
olunacakt1r. Yan i boyle olursa ... Bu giinkii celsei ha-
fiyede bunun i~in elegit;_ tesadiif istiklal mahkeme-
1erinin mUracaatl iizerindedir. BUyiik Millet 1ecl isi-
nm divanmda, makam vard.Jr kim olursa olsun .. .
REIS - Bizim ifa edemedigimiz bir vazife...
HUSEYi AYNt BEY (Devamla) - Yanlt ~ an -
la~tldt .
REiS - 0 halde sozUniizii geri atm .
Hatta maalesef gec;:en bir takririn ·okunmamasma
karar verilmi~tir sonra Meclisi Ali muvafakat etm i -
tir ... Etmemesini istirham ederiz. i tiklalin hakim olan
kimse kendi ~erefine ve Meclisin ~erefine taalluil. eden
husu att Reisi vekili, Reisisfmi ne olur a olsun ke~­
di i... Pa~a Hazretleri geldi, miisaade ettiler. Onun
ic;:in okunuyor ... Bu meselede 19 Kanunuevverde gel-
mi~tir . Bir hafta, on gUn evvel gelmi~tir. G~en giln -
kii hayati meselc varken stra gelmemi tir. .. Bu me ele
hakikat namma soyleniyor ... Sifre halinde gelmi§tir;
M~lisi Alinize... Hak ve hakikaten izhan i\in ...
Teehhiir kalemde olm~tur.
... Soylemesi ~aya nt tee siirdUr.
HUSEYi A V rt BEY (Erzurum) - Efendiler,
ben bu telgraft i~ideli on giindiir... Hatta Meclisin
ha;beri olmak.siZ!n cevap verilmi'ltir. Ben her hakikate
muttali olmadlks;a soyliyemem ... Haddt destile yaztl-
mt~ . aym dordtinden beri bu telgraf htfzediliyor.
TUNAU HiLMi BEY (Bolu) - Meseleye ge-
lelim.
HUSEYi A lf BEY (Devamla) - Arkad~-
lar ne diyorlar? Her giln icraattan ~ikayet ediyorlar.
Sikayet; as1rlardan beri bu memlekette takip olunan
Hii.ldimet sistemmin enkazmm bekasmdan ileri geli-
yor; her zaman bu suiistimal oluyordu .. Bu yolsuz-
luklar, bu hakstZWdar, bu kanunsuzluklar her gUn te-
vali eder ... Fakat... BiiyUk Millet Meclisi .. emri muci-
bince aileler sevkolunuyor; idam kafi gelm.iyormu~.
i tiklal mah.kemeleri kafi gelmemi~ gibi bir de aile
tagrip ediliyor. Dedikodu, fesat \tkarmak i~in bu ka-
fidir. Diyorki, efendi; jandarma Jrzma tasallut edi-
yor; nastl oluyor?. Firar eden neferin s;oluk \OCugu
 t : 130 19 . 12 ' 1337
ile blitun memleketin her tarafmda hapishaneler do-
ludur. HUrriyeti ~ahsiye nerededir'? Cebren askerlik
olmaisa ikna ile olur; o da milletin itimadt ile olur.
Oe;;:en lstikHil mahkemesinden birisi - diyorki bana
47 adam get·irdiler. bunlan nasll idam ederim. ( 'UnkU
a<; . <;: tplak ... Yalmtz sen'in medeni Hukumet... BUtU.n
cihanda efendiler zu!Um va rdtr. Zu!Um , bi.iy[ik zu -
li.imler te~kil. ediyor... Kumandanlar kendisine itaat
etmiyor; Qarp cephesi kumandanmm; ... Aileleri sev-
kettim . nerede BUyilk Millet Meclisi HUkumeti ') Ge-
s;en sene Erzurum'da hapishane muhtarlan gordlim ...
Firan saklJYanlar hakkmda kanun vardtr ... Boyle or-
dunun hi styatt Uzerine; ... Ordu mukaddestir. onun
kudsiyeti adalet ile olur. Ordu , kendisinin trzmm , ~e ­
refinin muhafaza 1 if,:in, ordudur. )'oksa bir ktstrn
eka!liyetin zebunu olarak ordu degildir. i ~t e BliyUk
Millet i\1eclisi salahiyet vem1i~ oldugu gerek ;rtkille-
rini n ve gerek kanunun ve gerek Mecli in ~e refine ...
Gorliyorsunuz ki her glin icraattan bir ikayet... Da -
ha gormediginiz nice, nice hastaltklar var. icra Yekil -
lerinin tabi oluugu te~kiHH, astrlann atttgt halde ...
Her i~ten geri kalmt~stntz. Efendi ilmen. trfanen ken -
dimiz mucit olamaytz .. Her zaman satanz ... DUnya
gelecektir, bizim dlistUrlimlizU tatbik edecektir. .. Ka -
nlan askere gondermek... Btitlin milletlerd en terak-
ki. .. M illete or ... His iyatiyle degild ir; ah efend im
ller ~ey ....
OSMAN BEY (Laz istan) - Ba.51 bozuklar bu
mel'ancti yapmt~lardtr.
HUSEYiN AVNi BEY (Oevamla) - 0 cia HU-
kCtmetin hastaltgL Gayri mesul adamlan gonclerir; ..
Maalesef rUtbe de verd~niz efendiler ... Hapishanede
dul kadtn, Ankara'nm gozlinUn online ... Arkada~lan-
mtz buyuruyoriar ki biz bu memleketi teftis edelim,
efendim Anakara gozUmUzUn onUndedir. Burayt teftis
ettik mi. Buracla bile ·kadmlarnt one katl!arak sUrUI-
dligi.inli gorUyoruz. Bu sistem bozuklugu devam et-
tik<;e ... Efendiler, BUylik Millet Meclisi geldigi za-
man , ne gibi bir halk HUkumeti te~kil edecegini: eski
imparatorlugu ve kendisi Sultanlarm makamma Sul-
tanlann Sultan1...... Nastl olur ... Muttali oldugu dert
hakikat degildir. Efendiler ..... Haddi ve payaru yok-
tur. Bunu islaha Vekillerimiz muktedir degildir ve
ve<;:he tayin edemedi. Herkes kendi i9tihad-1 ile sabah-
leyin kalktyor, ·zavallt bir ~ey du~iinmemi~ ikeo ...
'Boyle olamaz. Ben alim adam/ann kitaplanna bakt-
yorum. Amerikahlar. Bel9ikaltlar boyle yaptyor efen-
dim ... Hangi vekil gelse boyle yapaca>k. <;unki vec;:-he
tayin edilmedi. (Bir sattr yok) Halledemez efendiler...
- 514
c: '2
Madde 4 yenidir. Madde HUkumetir. Simdiye kadar
buna mutiali olma yan ... Kail deg ilim. Hiikl'tmet mut-
tali olmamt~. Meclise gelmemi~... HUkumet yok tur.
(Bir sat 11· yo k).
TUN ALL HiLMi BEY IP.olu) Yard1r, hi~ 111-
kar etm em.
HUSEYIN AV BEY ( 0 vamla) - E~ki Hii-
kCtmet vardtr. Milll inkilap~ t Hlikum et yoktur efen-
diler. Mill i 1nkiliibt yapanlar, milli mefkure ilc <;:alt-
!ianlar ... iki sen~i ne i~ gorUimli~? Herke eski
mefkure inde ya~tyor. (Bir sat1r yok) i tiklal mahke-
melerini Bli ylik Millet Meclisi te~k i l etti ve bunlar
BUylik Millet Meclisi namtna i~rayt ahkam edi-
yorlar ___ Bir inkiliip yaptyorum, bu inkilaba engel
olacak ... BU yiik MiJ.Jet Meclisi namma icray1 ah-
kiim et. istiklal mahkemelerinin ebep bu idi. ikinci
bir nok an daha; yapacagt i~leri, icraau kendilerine
gosterecekti. Vekiller Bi.iytik Millet Meclisin in ka-
'naat ve ictihatlariyle hareket ediyor degi!di. Bu ace-
liligi ben de kabul ederim. Fakat birtaktm anahatlar
vard 1r. Hergiin bura-da soyliyor unuz; mi a! olarak
oyliyecegim. 13ek ir ami Bey Hariciye ekili oldu,
ba-;ka b~ka kanaa L.. Oemekki ve<; he tayin etmemek-
te ayn1 zama nda BUyUk l illeL Meclisi nin icra cncu -
mcni , yani BliyUk Millet lecli i. aht !ann kanaat ve
is;tihadmtn arkasmda gitmege m cbur kald1. Yalm1Z
Yusuf Kemal 13eyin yapttgt i~leri pek gUzel... Diger-
leri llitfen ya pacaklan 1ey!eri yapmazlardt; bera yt
malumat arzediyoruz derlerdi. Siz mlital:la dermi-
yan ... Oldugu i<;:in Hlikumet arkada~lannt, kendi ka-
naatlan ve kendi ic; ti hatlanm tayin etmeden .. , Onlar
hala Sultan Hamid 'den. Sultan Mahmut'tan ... Adat
o, jandarma o, Htikumet o, zihniyet o. her~ey o. Sunu
da ila-ve edcrim ki evvelce hi<;:bir mahkeme kanun-
~u z ... Daima soz zamant degildir. iki se,ne oldu hala
fevkaladelik dcvam ediyor. Binaenaleyh. fstiklal
mahkemeleri arkada~lanm1za demeliki: Ayagr biraz
yorgantmtza gtire ~t-ekelim. Yoksa kanaat ve i<;:tihal...
Azmli iymant noksan bir milletin .. Daha fehmi yok.
Bir mi!Jetin· gayri medeni oldugunu ilandtr; anlarni'
HUkumet te~kilt kabiliyeti olmacltgmt itirafttr. Biz
hakimi mutblk.. . i~kenderlerin bile kanunlan, boyle
hUkmli karaku~i ile, kanaatt zatiye diyemiyecegim ,...
His; bir kimse emniyet edemez, hi<; bir kimse mem-
!ekete gelip orurmak ist mez. Art1k boyle limui!U ve
dtinyayt ihata eden ciimlelerle, kanunlar manevi JZ-
rar.. . 13enim burada yiik ek soylemem, hatta maddi
zarar.. Yani boyle ~iimullu ve umumi salahiyetlerle ...
Ba!ikumandanltg1... Yerdigimiz ~eyler kafi gelmez. Bir
 t : 130 19. 12:; 1337
de Ba~kumandanlllc kanunu yapttk ... tstiklal mahke-
mel erine aza intihabt da dahil oluyor. Uikin salahi-
yete de tecavi.iz edildi. Daima salahiyet 1 tik·lal mah-
emesine,... Dalahiyet B~kumandana... Arttk fevka-
la de zaman idi, memleket felakete gidiyordu. Bu soz-
lerin zamam ge<;:mi~tir, bunlar oylenmez. Herhalde
her ey kanuna ri.icu etmeli , herke in salahiyeti malum
olmaltdtr ... · Binaenaleyh, bundan yukan bir adtm
atarsam ... Binaenaleyh, ~erefe tecavi.iz ettik~e ben de
mi erim, millet de dii~er .. . Si.ipheli e~h.asa tuhaf gel-
me io, ben heptnizden ~iipheliyim , ... Nastl olur? 01-
maz efendim ~iiphe ... $i.iphe ile mahkum.iyet yoktur ...
~1emlekete okmamak... Bunun iradei milliyesi bo-
zuktur. Hakimiyeti milliyesi bozuk, nastl takdir ettin
e ~endi? .. Ben boyle anlacltm, bana Bi.iyiik Millet Mec-
1 i alahiyet vermi~tir. edir efendi; boyle &Oz ol-
maz. Bunlar ihtilil l degil inkilap yapa r. Biz nastl firar
ett ik, Bi.i,Yiik Millet Mecli i nenden ~tktt meydana?.
ultanlar biiz attyordu; bizc dam~madan. Sen nesin ,
sana itaat ediy r... Bliyiik Milet Mecli i boyle hak-
tzltk yapar a, yann d~ bize k.ar~t ha!k kalkacak. ve
Jb tilali .de o vakit takdi etmek lfiztm . • eden mey-
dan Ve£elim efendim. Mademki imammtz vardtr.
Eger boyle de am ederse .. . ebren yaptyorum diyen-
ler aldanryorlar. Bi.iylik Milet Mecli. i de kudretini i ·
im9-l ediyorum derse istikbalini felakete dli~i.iriir. renme'k: ve buna .memleketin
Hiiklimet, karbiliyetini goste:rnek is;in meden1 olarak
te ~ ekkiil etmelidir. Turk milleti bugiin ihtira vaziyetin-
de degil. Bi.itiin kanunu <;:tkaracak... Bi.iti.in rublard~
degildir. Hala k.urunu ulad il!ki devri ya~tyorsun , en
}i 1ce devletlere tefevvuk ettim diyorsun. (Bir at1r
ok) Memlekee seyahat -gidip geliyorsunuz hanginiz ...
Bir ki~i · var mt?. Elini kaldtrsm , bin lira vereyim. Boy-
le ~i.ipheli e~has ile hapi haneler dolm~. Memlekette
adaleti tatbik edebilmek i in ... Bi.iyi.ik M ilet Meclisi ... tehlikeden
Fevkaladelikler 'bizi dli i.irliyor. Bi.iyi.ik Milet Mecli-
inin b.wndan iki sene evveH<.i mevki 11e ~imdiki mev-
k.ii arasmda far:k vardtr. Bugi.in mevkii giinden gi.ine
azallyor. (Giiri.iltiiler) Azahyor. azaltyor. Ma(!de
madde oyliyecegim efendiler. Esasen diin bugiin ily
enci.imen toplanml!i, bu yaralan sarmakla m~gulditr:­
tsnat olunan bir fiilden dolay1 Meclisin irades.ine
taalluk etmeli. .. Sakarya zaferini bilmem ne zaferini,
ittmat kannd1. anakkale zaferini itimat kazand1.
ltimat, cebir gotiir.mez. Esasen itimat i<;:in de... Kom-
~u devJetler, medeni milletler kanlannt, askerlerin
yerine kanlan, 9QCuklan, jandamalara teslimen... ts-
lam tarihine bakm, rica ederim. Bu gibi zuliimleri
kim yapnu~trr?. Fakat Btiyiik Millet Meclisioin ha:be-
ri yoktur. Arka~1m1z cilt cilt telgraf ~eker, verir,
-515-
C:l
~ikayetler k.atiyen okunmaz. Efendiler, tebrik telgraf-
lan okunur. Arzettigim gibi, memurlar. boyle yapt-
yor. Bu zullim artarsa bu, bizi ytkar. Meseleye vaz1'
yet etmeli, ne kadar zultim yapthrsa bilinmel i. Bir
§ahsm zulmi.inden dolayt bir miletin istinatkaht olan
Bi.iyi1k Millet Meclisine ·itimat... Efendin'i , benim gon-
derdigim adam dogrudur ... Keza arkada.'ltrntz oldugu
halde hepisi ihanet degil. Bunlann becerihizlikleri
mi.idafaa edilemez. Efendiler kimin olursa olsun §Up-
heli ~has hakkmda.. . Hiiki.imleri arttk nihayet bul-
mahdtr. Buna meydan vermeyin . Kanuna gore hlik-
metmeli mtwzuatt kanuniyeye l vfi ki hareket etme-
li. Herkes demeli k i 'bu hli l'.i im bir d irme miistenid-
dir ... Velevki adil olsun ; adalet lmu ~ ol ·aydt. .. Ar-
•kada~lanmtzm bihakkm talepl erini j_ ' · J el im ve bu
me eleyi de kapataltm .
Takrirler
(Okunmamt.'l)
epheden
17 . I0 . 13 37
Beyefendi Hazretleri
Her tlirlli muvaffak iya t e muza fferi yatt kendi-
sinden bekled igim'iz ve millet in yegane iimidi olan
ordunun baleti ruhiye inin ve ah vali dalliliyesi ni og-
el ~ meti iyil~ bir ~tarei
lial butmak 1 terseniz H.itfen maruzatt fi tiye yi sem i iti-
bara almLZ.
l. Kendi kendin i vurupta cephei barpten hasta-
haneye ka9anlar daha yii k ek me kilerde i. tihdam
olunuyortar.
2. Yara)aomak tzm e na yt harpte vazi fes ini tet'k
edip mtiteaddit defa geriye kayanlar geride her tUrlti
azade vazifeiere 'tayi n ediliyorlar.
3. Gece ve glindiiz. uYkusuz, strasmca gi.inlerce
ay IJ<alan, vazifesjni bihakkm ifa eden erbabt namus
ollime mahkum .
4. Gazetelerde okudugumuz cephedeki efrad ve
zabitan namt:na gelen Utiinlerden yalntz bir defa gel-
mi~tir. Digerler'i acaba ne oldu?
5. Gerek hal'i siikCmette ve gerek e hali harekette
lola zaHilfant bulgur pilavmt bulamazlcen IJ<arafgfih-
larda be§ altt tii.di.i yemek yeniyor. Ktta kumandant
yalmz bufgur piliivma mah'iye yedi sekiz lira verir-
ken karargah zabttam dortyiiz be§yi.iz guru~la i-dare
ediliyorlar. Acaba bu nastl oluyor?
6. Ceph.e zabitam namma elbi e ve <;:izme geldi-
gitii mi.i'tea-ddi't defalar N!U!k. K-tt'a karargaht zabitan
ve efradfndan arttp bize gelmiyor.
 t : 130 19 . 12 • 1337 C:Z
7. Cepheden bir zab'it memuriyetl geri mmtaka- 15. Zabitanm yalmz taahhUtlti mektubu geliyor.
Jara gitse buradaki memurini askeriyeden pek fena Efrad i~e taahhUtlti mektup gondermek yani sivil pos·
muamele gorUrler, tahkir edil'irler. BugUn Ankara'ya talar yasak oldugundan efradm hie;: bir mektubu git·
memuren gonder'ilen zabtanm bir c;:ogu bu hakaretlere miyor ve gelmiyor. BUti.in efrad bundan m~ekidir.

maruz kalmamak ir;i n gitmek istemiyorlar. Sahra posta memurl a n maa~ almaya mt memurdur-
8l Geri hizmetlerde ve 'karargiihlarda mi.i tahdem Jar?
zabitan ve efrat ile · memurini miilki yet maa~lannt 16. K a rargiih kumandanmtn en mi.ihim olarak
mi.ilkiye maa~lannt muntazaman aldtklan halde biz iki sebebi var;:hr. Biri i mektuplann gelmemesi dige -
daha Nisan maa!}mt almadtk. Acab<t bizim temini za- ri de ahz taskcr ~uabatt memurin in in jandarmalarm
ruri o lan ihtiyactmtz yok mu? Aiel hu sus ta larda , c;:a- ve koy heyeti ihtiyariyesinin asker ailelerine kanji ir-
, ltlarda si.iri.inmek , c;:amurlarda yat mak dolayt 1y!e ne tik ii p ettikleri zu li.im ve i1kencedir. Soylemeye teed-
'kadar c;:ok elbiseye ve fotine ihtiyacJmJZ o lacag mt na- di.ip cdiyorum. Fabt a ra s1ra mi.iracaat eden ve aynt
zan itibare almtrsa. sozleri tekrar eden efradtn ~ikayet leri 'tahammi.il edi-
9. Ahalinin he<l iye ettigini gazetelerde okudugu- feme yecek kadar agtrdtr. Bir nefe rin ai lesi ne taarruz
muz c;:ama~1r c;:orap ve ai re, i~ittigimi7e nispeten pek e~mek i ~ teyen bir alc;:ak l<oca mtn askerden firar et·
az geld'igi gil)i gelenler de kollarda ve karargiihlarda tigini ileri si.irere\ onu tehdit ediyor ve meramtna nail
mi.istahdem tarafmdan e kileri ile tebdil edild ikter olamaz~a firarilcrin aile ine yap lim ast Ja ztm gelen her
sonr(l geliyor. Verilmez veya de1iksiz c;:amaw gel- tlirlli en vc cefay t onbr tarbik ediyor. (insaf ve mer-
miyor. Her an ha yau n1 istihkar eden efraciJmiZ buna haaU).
m1 liiytkt1r? 17.. Ha rp kelimt:si c;o.:uk oyuncagt gibi soyle ni ·
I Q, Karargiihlard a mUstahdem neferler k1ta za- yo r. Fakat bu vazifeyi ifa edebilmek ici n saglam bir
bitanmt kendilerinden a~ag1 gorUyorlar. Bunun en bi- vi.icut, a u le bir fikir vc :;ci7lerin geride olmamas1
rinci ii mili 'ktta kumandanlarmt iyi bir ktyafete ma- Jaz;mdJr. Ru cra :ti dahi!inde .... bir dahil binlerce
Jik olmamast, digeri de kendi ba~lannda b11lun~n /.a· yanarda3lan te kil eJen ate~ler ic;:inde bulunabilir.
b'itanm bize tah'kirarniz nazarland:r. Fakat vi.icut zay1f, muavenehiz. go7ler geride. dimag
11. Dogrudan dogruya cephe ile temastmtz olma- <>i l i!e me~~wl o lu r i ':!.

dtgmdan, h'ir;: ~iiphesiz , hakikatt bilmez iniz. Faka t 18. Ce rh,;clt:ki nbit<> n ve drad1n yedikleri ekme·
Mustafa Kemal Pa~a Hazretlerinin nutuklarmda da gin o nd a ikisini toprak te~kil etmektedi r. Bunu ye-
anlatma'k: iste'dikleri bir hak ikat va r a o da harbin 7a · mek gayri kabildir. caba nkara'da da zabitan ve
bitan harbi oldugundan zanneltiginiz gibi harbi ne eirat bunu mu yi yorlar?
bUyi.ik. kumandanlar ne de askerler ya pryor. Harbi 19. Harb in . iddetl i aylarm.!':t tiiti.in tiryakileri
yakm mesafeden takip eden kumandanlar bunu alii birc;:ok zabitan ve efrat okstirmey2, ti.itUnstizlugi.in yti-
gonnU~lerd'ir . Zabitan ile efradm yara!J ve ~ehidi mu - zlinden verdigi ser emlikle di.i)mant go rem iyorlar.
kayese edilecek olursa bu hak ikat tezahi.ir eder. Efmt endahtlann1. ;rahitan kararlanm ~a~myorla r .
12. Vazifesini ifa edenler her tUrli.i taltiflere inha Oittabi bunun neticesi de pe k vah imdir.
olunuyor lse de bunlar birc;:ogu silinerek yerlerine 20. BliyUk Millet MecE i azas1 cep heyi ziyarete
karargiihlardaki maiyet zabltant yaztltyor ve nazan geldikleri zaman ancak ftrka karargahlanna kadar
drk•kati celbetmemesl bunlann kendilerine birer ktta geliyorlar. Daha a~agliara inmeye tenezzi.il etmiyor-
kumandanligt kay1t ediliyor. Bu urelle cephe zabi - lar. Temasta bulunmak l<iztm gelen ancak neferler-
fant her zaman magdur oluyor. dir. Onlann h alini gormek. zabitanm ktyafetini gor-
13. Vesa itin ademi mti aade i dolayt 1 ile. k1ta mek isterlerse taburl a ra kadar gelmek liiZLmdtr. An·
kumandanlannm e~yalan cem'edilip geriye evk edil- C:\k o zama!1' harr edenlerle temasta bulunmu~ olur.
di. Elyevm ~yalar tarnamen zayi olmu~tur. StrtJmiZ· 2. Manevrayt ~eviren btiyi.ik kumandanlardtr.
da•ki c;:ama~tr, elbise ve potinlerle kald1k. Bunlar eta Fa'kat harbi kazanan ufak zabita ndtr. Harp 'kazan1 ·
harap olup gitme'ktedir. Fakat buna kar~1 hic;:bir ka - hr a biiytik kumandanlar nam ahr. K aybedilirse kti·
rargiih zabit!in'in e~yast yanmdan aynlmamt~tJr. r;:uk kumandanlar lekelenir. Bir sevktilcey~ hatast bir
14. SJ.hhiye arabalan karargiib zabitan mm e~ya­ k1tanm mahvmt , · m Uhim nikatm elde <;:tkmasmt intac;:
Jan 'i le doldururmu~ olduguodan bir r;ok harekii tta bil· eder. eticede bunun mesulti k'i.ic;;iik k.tta k umandan ·
hassa ricat manevralannda mi.iteaddi't ya raltlanmtzt Iandtr. Bir r;ok misaller gosterebilirsem baacel gorti ·
dti~mana terke mecbur olduk. rum~

516 -
 t: 130 19 • 12 ' 1337
22. Bir k1ta kumandan1 yaralan1p hastahaneye
gittigi takdirde yarast tedavi olmadan k1tasma evk
edilir. Halbu'k i karargah zabitam biliyoruz k i t1 ra~
:llur i'ken lkafast u stura ile ~izilen hafifc;e bir yara ilc
'u.stahaneye git'ti . D aha halil gelmedi. D iger bi r bin-
::-3.$1 da bundan hi~ far'kt o_lmayan bir yara_J ile elan
rasma iHi hak etti rilmemi~tir.
23. Geri h'izmette karargah larda is tihda m edilen
itanm vaz;ifesine dikkat etmeyenler ( ·epheye gon-
4eririz) diye tehdit ediliyor. Cephedeki zabitan hep
• _babath ve namussuz insanlardan m1 milrekkeptir.?
!4. Yu'"Kanda arz ettigim vec;h ile biz daha ni an
';la~rm atmam1~ iken levaz1mda bulunan zabitan ve
e'rat te§rinievvel maa~lanm bile senet mukabilinde
:il m~lard1r. Bu hal boyle iken ~ilheda aile in :n pa-
-..ya ihtiyac1 yok m u~ gibi ~ehit maa.!IJ verilmiyor.
Be' · de bir ka;;: tan - i geberir d i}'e krtaat ma~lann1
·e r ediyorlar.
, - Leva.z1mda bulunan eker. kah ve ·e ag gibi
e-z.a'·t nadire kir.k kttru!ia ka rargiihlanndan ag1 in -
- •_·or. K1taat zabitan1 bun lardan yemek ha k ma m ·
degildir.
_6. K1taat (cephane! di ye ba!bnrkcn cephane ara-
:!3.lan kol 'kumandanlarmm zati e~ya1an il e tica ret
;:in ta~J'd1klan erza'kt e karargah i¢in gond rciik.l ri
e_· leri ta~ 1 yorla r .
_7. Hulasa K li~iik k1ta kumandanlan ve efrat
:rdirler.
2 . Harpte terfi. ta kdirname. i tik la l mad a lya 1
iie taltif edilen zevatm k.1Sm1 azam 1 bunl ara lay 1'k ol·
mayan 1lota lkoltugunda olan kim elerdir. Bunlar ic;i n-
de 'lata kumandam olan ha rbe giren pek az k'i m ~ele r
,-ardtr . Haltta. taltif edilenlerin k1ta ku mandan1 olm a -
diklanm gizleme1c i~in, 'k1ta numaralan ile tamim'i lii -
ZJm geldigi haJlde d'iger esami yaz dml ~t Jr. Eger bun -
1ann ik'en'<li rna.ksatlan tetki'k edilecek olur ise goru-
lecekfir ki ktsmt aza1t11 yave r, emir zabitam , tarassut
zabi!aru , istiffi<:am- zabitan1 ve doktor, tiifekc,:i ve sa ire
ile 'lotaatftak:i buyiik 'kumandan!ard1r. Acaba du man
ile gogus goguse gelen gii nde b'in oliim tehlikesi ge-
r;iren ve muzafferiyetin en muhim a mili olan zava!JJ
ki.i~illc ru't bdi zabltan harbi umumide a ~~ ~ neferlerine
kadar verilip ' de ktta lcumandanlanndan esirgenen
harp madalyalan g rb'i istrklal madal yalan ve ta'kdir-
nameler.inin de erbabt vukuf 't arafmdan hie; bir kJy-
meti 'kahnaya«agmt maa lesef arz ederim.
Benim basit da irei riiyeri m dahilinde vuku bula n
haV'salai kasiranem"in ihata edebi!Jigi hala t1 bcrvec;hi
- 511
C:2
bala arz ettim. G orem ed1 ~im ve i~iteme degim dah"i
bi~uur
mefkurem in idrak in den aciz oldugu dana pek
c,:ok ~eyler varsa da onl an da zat1 alilerin in delalet ve
vesatetleri yle tezahiir edecegine emin ve mutmain bu-
lunuyorum . Ankara"da maruz ahvali nebacanm te-
madisi o rd uda pek fena izler b•rakacag1 ve barmmak-
ta oldugu efrat ve zabitanm vazifei ceph iyelerin i
hii nii ifa etmelerine bir engel te~kil edecegini maru -
zatJ ma terd if ediyorum . n biiyiik bir garam ve iman
ile ba~layan mi.icahedemizin mi.icahe.dei milliyemizin
munteci muvaffakiyet alacag1 bir hengamda boyl e
bu gibi mlies if haia tm ademi temad1si esbabmm is-
tikmal i selameti mi llet e i tibia 1 ' at n n k tai na-
zan nm pek ehem ve elzemdir. Cenab1 Ilah muvaf-
fak iyet ve rsin efendim .
R iyaseti Celileye
Fe Li P a~a Hilzretlerinin beyanat1 mlihimmeleri
arasmda memleket'in dahi1inde tefrikayt mucip olacak
. mette menabii muhtelifeden dii . man lanm1z m casus
te~kilatlannJ takviye ve bu uretle va hde-ti i<;timaiye-
mizi ihlale l ~ebbi.i et t"k leri anla Jl1yor. Bu gi'bi teh -
likele rin girmesi melhuz Ia n menatJk e tarikler
iizerinde Anad lu H uki.imeti m rlliye.·inin en keskin
ilah 1 tecariibii teaddide iyle abit oldugu v~hile i~­
tikla l mah kemel ridir. s :nanea'eyh bu gibi mmtakalar
neresi ise orala ra i tiklal mahkemesinin izamm1 teklif
ederim.
17 Ka nunue el 1337
Lazislan M ebu u
li Sabri
Ri ya eti Celileye
Mese!e mufett i i umumilik e .. uabat1 idarei hli-
kii met kaffei umuru muamel"iitmJ teft i!) degil di r. Buna
dah a zaman va rd1r.· Simdilik en cii men imizce teemmi.il
ve tespi t edilecek 11okta, evvclki gu n merkezde bir
heyetin intihap ve te&"ki lini kabul ebt'ik ve o heyet bir
taktm vaz'ife ile tavzif edilece'ktir. Matlup ola n o he-
yeti n merkezde go recegi i~i n ta~rada da hUsnii cere-
yan ve tedvirini murakabe etmek ve c;ah~mayan me-
mur ve zevat1 faaliyete sev'k etmek ve bu vesile ilti.
h_a lk ile temas1 muhafaza ve onlann tenvir ve ir§atlannt
hi.zm et etmek iizere her mmtakaya erbab1 ihtisastan
Me us i Al'ice 'h irer zatm in'tihap ve izamt hususunun
' karad~tmfmasrnt ve mi.izakerenin kifayetini teklif
eyleri m.
17 K a nunuevvel 1337
Yozgat
SU!eyman
 t 130 19 . 12 ;_ 1337 C:2

Makamt Riyaseti Celileye Madde 6. - Miktan kafi e !aha ve cephane ve

Meqlisi Alinin selahiyeti ticraiyesini istimal ve tat- saire ile ordunun cfu~mana faik bir surette rnilkern -
t>ik\e zaman zaman miltehaddis mil~killatt i~ale ede- melen teyhizi,
cek l}jr tedvir olma!k uzere zire dercetrigim 1<anunun Madde 7. - Melbusat ve sair malzemei harbiye
miizakere ve kabuliinu teklif eylerim : rntibayaatmda Oteden . beri vukuu dermeyan 'ktlman
« Madde 1. - Vekaletlere mevdu umuru icraiye- sui.lstimale meydan vermeyecek tedabirin ittihazt za-
nin Mecfisin zaman zaman talkdir ve tespit ettigi esa- ruridir.
sat 'd airesinde tedvir olunup olunmadtgma nezaret ey- Esbabt mezktirenin mtimktin oldugu mertebede
Jeme'k ve devairi merkeziye ile ta~rada menattkt 1n'ki- istihsali is:in ne gibi fedakarhk ve ne misillu tedabir
saem ederek bli'ttin muamelatt Meclise izafeten mu- 'ik'tiza eyledigini talimah mahsu a ~e'ldinde madde
ra'kabe ve hakimjyet_ ve m'tidafaai milliye timdeleri ile rnadde miis'tacelen tespit ve ona gore ahkamt tatbi'k
telff ve tevfik etmek ilzere 30 azadan mtire1<kep bir ed ilmek tizere beyeti muhteremelerinden erbabt ihti-
icra komites'i bilinrihap t~kil krlmmt~ttr . sasla mahiUt ve 30 zattan mUrekkep bir encilmeni
Madde 2. - 1~bu icra 'komitesinin vazaifi ve he- fevkalade t~'kil i ni teklif eylerim .
yeti ve'kileye salahiyeti murakabes'inin ureti istimaJi
Heyeti Celileleri bu hu u u ha ya tiyeye bizzat ve bil-
t>ir ·kanunu mahsus ile tespit ve tayin olunacakttr.
fiil vaz'lyed etmeyipte i i Mildafaai Milliye Vekale-
Madde 3. - hbu 'kanunun icrasma Btiyiik Millet
tine veya heyeti celilei vekileye terk edece'k olur a
Meclisi memurdur.»
mencerrebiilmilcerrep haletbih innedame medlulune
Adana
masadak olacagtmtzdan kor'kmaltytz . Arttk icrayt ica -
zekai
batu heyeti celilerine maruzdu r.
(Enctimene mahsus gonderilmek tizere Heyeti
13 Kanunuevvel 1337
Umumiyeye. IS minh) .
Karahisar Sarki Mebusu
Ri yaseti Celileye Mustafa
Vaziyeti harbiye hakkmda iki gUndur cereyan et- ( azan itibare almdt .)
mekte b.ulunan miizakeratt hafiyenin h-tilasai netaiyi- jmza; ad d i 26
cinden istidlal olunduguna nazaran berv~hiati teda-
R iyasetl Celileye
biri-n ittihazt ma'k sadt erfat olan zaferi biinayetullah
M i·ktan milylC>nlaroa liraya baglt oldugu hald ~
teali temin edecegini kaniim .
hilkilmette. tam ve sah:h bir hesabt rbu! unm ryan tokii-
Macfde I . - Evvelem irde cephede ve aniyen ge-
lifli mill ~ ye muamelatmm M ec~ · si al id n mil n haJ1
ride bulunan asak iri mevcuden 'n mukemmel surette
bir heyet mani fetiyle takip ve ta fi yesin e dair obra'<
ilba t ve ia~esi ,
Muvazene: Maliye Enciimeninden takd :m olun 1n
Madde 2. - Birer bahane ile ltizumsuz l}.izmet- maz ' atamn ordunun geri hidematma e binnetice m :l-
lerde ve bilumum ~ubelerde a llkonulan limera ve za- let ve memlek•e t~ n istihliisma iddeti taalluku haseb ;y
bitanm ve · hidematt husu· iyede mtistahdem neferatm ~e milza!keratt cariye ile b i rl~t i r i lere.k mil _tace!er
tamamen cepheye eVkTeri. ·bi r neticeye rabtrnt te.krif .eyleriz.
Saruhan Biga1
Madde 3. - Bakayada ve firarda bulunan efradm
Re~at Mehm~t
her nevi tedabir i cebriye ile bila ifadei vakt kt'taatt
rBi:ga) Biga
1azime'Sine sevklerl is:in tooa.t>iri mtiessire ittihazt ,
Alkif MehmH Ha.mdi
Madde 4 . - Karabekir Kaztm Pa~a kumandasm- its:el ils:el
diki Sark ordumuzdan 310. 311 tevelltitlti efradt mu- Mehm e t a m ! Al i
alleme ter'his edilrn'~1erse de bunlarm emsali cephede ls:eL Kars
ifayt hizmet eylemekte oldugundan bu rnuaHern asa- Haydar LUtfi •Fahret in
1kirden istifade olunrna'k tizere bunlann da garp cep· tzmir 1Der£: m
hesine sevkleri, Refet Mu~tafa

Madde 5. - Erbabt ihtisast gosterecekl'eri lu- Dersin1 Er6. n~a n

zum tizer.ine sunufu bak'iyeden alettertip mi'ktan Hfi ( Ok.un~amadr) Hilseyiri

neferatm tahtt s'iJaha almmast ile ordunun hattt •kifa- Anta!ya1 Ertugrul
yeye iblagt, Mi ·Vefa, Mustafa Kema·l

-518-
 19 . u :0 1337 C:l
£rzurum Si:irit Hanbiye)li, Umurn:iye Rlfis.i tile Haridiye ve Da1llliye
Mustafa. tDurak, Netmettin 'Ve!kfllleninin IVe m'atbualt ve posta ve te]graf ve telefon
Mu~ mi.idiri wn'Uimileninin de 1i!jltimk edecegi Meclis.i a·J.iden
Rtza Alhmed Hamdi mi.intehap 5 az;adan murelldk.'ep lbir icylt enciimenri
Siverek tK 1r ehir ma!h'susu t~k~l o!U!l'mu~ur. 19 Kanunuevvel 1337
tS trn MU:fir
LiiZJistan Bayazrc Ha ricity,e Enoi.ilm.enli Mazbata IMuhauiri
Ziya JiUI'~it l$evket Reisl I( Okunamadt)
ErzururQ Bazt Ni kJa•tma! Muvaftktm
1~el
1

Dayaztt
Celalenin Ariif Sali\'hatt1:n
Attfi ;\ll Rtza
Yunlis N1\!di
Aymtap Bitlis
!Kal~(p
Air en:ant Sa'Clullah
Mu!ha.lif.im .A!za
Ki.itahya .Bolu
,LazJi z.t:an .Osma'n SertVer
Besim Atalay Siilkru
Ziya; Hu~it
:frabzon
.Mi.i:daofaall Milliye
Ahmet Hamdi Recai
Aza Endi.imenj
Erzurum
Dr. Hkret ReiSl~
IHU.S yif\ Avn,i
(rmzas1 yokitur)

7. Hanp encU'meni feV'kalade~i . memleket dah·ilin- Malibata MuharJ1iPi IKatip

Je lUzum gi:irecegi menatuk!t.a tmltidafa·ai memle!ketin TralbZiOJ1 iKaTalh1i sa.r
J ri lzam ertigi umur ve muameliitt gerek rkendi ara -
Husrev Mehme.~ Si.ilk.Pi.i
-mdan alia •gi:indermelk, gerek mecListen aza ta·lep et- Azci 1\za
mek suretiyle talkip ve munalkta be euirir. Tralbz.oo Ali Sururi
Rt:eaJi
8, Harp enoi.imenri -feV.ka'lade i aza mdan maze-
Aza DaJhiJi.ye En'Ci.imen'i Reisi
retle. alett alii J ve .bila mazeret ·3 i¥tima i~tira:k et-
Gens; Va,n
mlyen ler mi.i tatfi alk>t •olunur.
Dr. Ha:ydar Haoydan
9. Harp enoi.imen,j fevkalades.i, icraattan her 15
Mazbata, Mulharriri Katip
gunde rbir BUyU'k, Millet Meeli ine izahat ve malumat
Adan-a Kta.y eri
v rmekle m:utvaz.z:afittr.
Zelkal Attti
I0. j~ bu k•a:nun. tari'hi ne~ rinden, mutelberd'ir.
II . t'!i bu kanunun tatbik •ve 1icraasma BUyi.ik Aza Aza
\1iJ.iet MecJ.is.i memurdur, Yoz;gan K a.r'a:hii sa·r
Slileyim'an Mustafra
Maddei mi.in.Eeride - Memleket dathl:linde ·ve hari -
inde BiiyU!k Millet MeclisinfJ n amill ve me>kasitini Aza
ne~ri.i, tamim ve ef·kan umumiyey•i tenjV':r i~in Enkam

~ ..>-·--·-->•<•-----·.(...

- 519 -
DEVRE: 1 C 1LT:2 t«;rL"'A: 2

T. B. M. M.

Gizli Celse -Zah1tlari

__.___ ._

24 }(anunuevvel 1337 (1921)

.....
Miinderecat
Say fa
I. - ZAPT! SABIK HULASASI 522

2. - iST!zAH 522

1. - Veliaht Abdiilmecid Efendi'nin Me c-

lis Riyasetine gonderdigi mcktup ve Miidafaai
Milliye Vef<ilinden iztizah. 522:527

Cilt 15

133 ncii ln.ikat, 3. Celse

___ __..,___
 t : 133 24 • 12 . 1337 C:3
YOZ OTUZ Dc;;:DNCU 1N1KAJ.
24 Kanunuevvel 1337 Cumartesi
Dc;;:DNCU CELSE
RElS 1kinci Reisvekili Adnan Beyefendi!
KATIPLER:

RElS - Efendim; Celse kti§at olundu.

1. - ZAPTI SABIK -HOLASASI (I)

2.- jzTJZAH

I. - Veliaht Abdi.ilmecit Efendinin Meclis Riya-
seli!le gonderdijji 111ektup ve Miidafaai Milliye Ve-
kilinden istizah.
RElS - Efendim; Mi.idafaai Milliye Vekili Pa-
~adan bir istizah var. Bittabi celsei hafiyede o\mast
matluptur.
.'}ehzade Abdlilmecit Efendi Hazretlerinin mektu -
bunun okunmast ve i.izerinde yaptlacak mtizakeratm
celsei hafiyede cereyantm reylerinize arz ediyorum.
Kabul edenler. Etmiyenler. .. Kabul edilrni§tir.
Simdi mektup okunacakttr.
(Sahzade Abdiilmecit Efendinin mektubu · okun-
du)
REiS - Soz Ba~kumandan Mustafa Kemal Pa-
&a Hazretlerinin. Buyurun efendim .
MUSTAFA KEMAL PASA (Ankara) - Arka-
da&lar, Sehzade Abdi.ilmecid Efendi Hazretleri bun-
dan evvel de bir iki mektup gondermi~tir. Fakat bu
mektuplar dogrudan dogruya bendenizin ~ahstma ait
idi ve muhteviyatt sarih ve kati olmaktan ~iyade me~­
hul sigalan ile mali idi. Ben kendisine bilvastta gon-
derdigim haberde ; benim ~ahstmm hit,: ehemmiyeti
yoktur ve beni §ahstmla mlinasebet hit,: bir fayda ver-
mez. Z;ltt necabetpenahileri, milletimizin mlimessili
olan Meclisi tammaltsmtz ve ancak Meclisle alaka-
dar olmahsmtz, dedirn. Buglin gelmi~ olan mektup
dogmdan dogmya Bliyuk Millet Meclisi Riyasetine-
dir ve muhteviyatmda da, mesmuu alileri oldugu
Uzere Meclisimiz. «Meclisi Kebiri M illi» tabiri kul-
lanmak suretiyle ifade olunmu§tur. (Alkt~lar)
(I) 20 K/inunuevvel I 337 tarihli 13I nci inikata
ait zablf mevcut olmadtgmdan, bu~a ail zantt sabtk
hiillisas1 tanzim ve yerine konmasmil imkan olmamt$ ·
tzr. Mustafa Nuri Unver
(Not : Bu celsedeki kfltipler ad/an belirlene/lle-
tr'i~tir. ) M . f:Vuri Unver
Buna kar~t yapt!& .... ak muameleyi celsei hafiyede
gorti~mek
muvaftk olur zannmdaytm.
iLYAS SAMi EFENDl (Mu§)- SeQ_zade Abdill-
mecit Efendi ... vazifei lli.zuneyi ifa etti. Yaltruz ben-
deniz diyorum ki heyeti aliyenizin; Silleyman Sahtn
kalbi millette meofun olan hi~ i hurmeti ... (Gliriilti.i-
ler)
Bir hafidi Osmani oldugunu ispat ir,;in kendisi-
nin ... §imdiye kadar mtimktin olan ve bu ruhu ta§t·
yan Sehzadelerin... §ll mevcudiyet i'yerisinde bulun-
masmt Meclisi Aliniz namma teklif eylerim.
,
HU REV BEY (Tra bzon) - Eferidim ,. bu vesika
hakikaten pek tarihi ve pek mtibeccel bir vesikadtr.
Buna kar~t Mecli in millet namma ... ibraz etme i ~lip ·
hesiz ki laz•md•r. Yahntz bu pek nazik bir meseledir.
llyas Sami Efendi kendisinin Heyeti MiUiyemiz ara-
sma gelmesini ta vip bu yu rdular. Bu. tatbikatta pek
muztr ve pek fena bir §eydir e gayri mumki_ndir.
Hallolunacak me elemiz, ~u veya bu $ahts degil, ma-
kamt Hilafettir... Masuniyetini ahdi millimize ok-
mu11uzdur. Bugunlerde bunu kart$hrmak dogru de-
gildir. Ezctimle, Heyeti Vekilenin vazife ve mesuli-
yetine dair mtizakerat n"eticesinde Pa~a . Hazretlerinin
irad buyurduklan . o bliylik nutuk dahi , ne kadar fe-
na tefsirlere ugrayacakttr. Onun i~in bu mkatt gayet
dakik ve hissiyattan ari olarak dli~Unmenizi rica ede-
rim.
iLYAS SAMl SFENDI (Mu~)- Usulii muzake-
reye dair maruzatta bulunacagtm. Meclis~e. bey_a-
natJmtn sui teferrilm istidadmda oldugunu anladrm ....
.Sahtslann kitlei milliyeye ~eref verecek ... Binaenaleyh
rica ederim fikrimi tashih edeyim . Milletlerin vaz et·
tigi ... (GlirUHi.iler). .. hizmet etmekle mti~erref olur-
lar. i~te maksudum hu.dur. (Gtirtiltuter)
BESt M ATALA Y BEY (Ktitahya) - Arkada&lar,
'daima di.inyayt dtizeltecek bir Mehdi gelecegini itimat

-522-
 t : 133 24 . 12
eden millet, eski tabiri ile stiddei seniyeye yiiz sur-
mek b~liyesinde ... 0 vaktin idaresinden memnun ol-
:naz. Vaktin Veliahtline umidini baglard1. Abdillha-
mit zamanmda Veliahdlerden umidi halas beklerdi.
Oodan sonra ondan memnun olmaz, ikinci bir Veli-
. dten limit ederdi. 0 gec;:er, ondan da memnun ol-
-naz tic;:tincil bir Veliahde bel baglard1. Millet ya~amak
. llan m, istiklalini §ahlslarda degil kendi
.u;m ve irade,jn:de aramahd1r. tstihlas1111 da ~liphesiz
yle efendim. Avamm ruhuou tahl>il -ett igin'i vakit-
e~de; daima geleoek Padi~a:h.lardan , Vel ia hdl erden;
un halktn ·arasmda §oyle boyle bulunmasmdan. bu -
. _ bilyilk ilmitlere dil§mii~ttir .
DiR MEBUS - Allaha i~imadm laz1m.
BESi M ATALA Y BEY (Devamla) - Ben de ho-
idi m Hoca Efendi Hazrerleri . Allaha itimadm la-
z. 'T1 old ugunu senin kadar ben de bilirim . H ii nli za n
e -nemursun , H oca olmak itibariJe.
Bu urctle m illet; daima kendi reha ve sa lahm1.
• e:1di saadenini Vel iahdlerden be'klem i~ti r . ultan Se-
al is i ti ria edilirse, hatta Fatih de dah'il oldugu
-,de, hie;: bi risi memleketi ciddi slirette dti linmemi~.
; r memlekeli 9if.tlik olarak gormi.i ti.ir. (Gtirillti.i-
.e- (Devam, devam adalan) Son had is olln veka i
.....zerine millet hakimiyeti elioe ald1. (Bir mtidah ale)
5en de kanaattnl soyle Hocam. M illet hakimiyeti eli -
-e ld1, kan dok>tti ve doktiyor ve dokecektir. l:stlhsal
e:mi§ oldugumuz hakimiyet i, velevki yiiksek o!sun bir
-a vermek, bir §ah m el~ne vermek taraftari de-
- im efend im.
- Kim veriyor. K imse v-ermez. (Gil rill tiller) On -
; r enelerdenber.i b in tilrlil yokluk ic;:inde yuvarla-
an bu m iJietin ne valoit imdadma ko~mu~tlard1r ve
e akit hatmm sormu§lard1r? Buglin muvaffak iyet
g rlince bizi soruyorlar ve bir menfaat isti hsali ic;:in
izi yokluyorlar.
VEHBi EFE Dl (Konya) - R ica ederim iki ke-
h me soyleyecegim. Beyefend iler , her ne suretle olursa
ol un $U Meclise bir eh1m ve baZI mu vaffakiyat1 teb-
ri k zrmnmda bir mektup gelmi§ ... R~ ica ederim bu, o
-ada r uzun bo ylu dil§tinillecek bir §ey degil. Riyaset-
ten buna milna ip larak bir cevap, bizden de bir se-
la m iblag1 munasip olur kanaatindeyim . (.Bravo H oca
esleri) (Gtirilltiller)
OSMAN BEY (U21istan) - Mektup okunu rken
ne ewelki alk1§la.ra ve ne de sonraki gilrilltiilere i~ti ­
ra!k. etem iyorum . Bu maalesef Meoltisimizin gev~ek bir
halidtir. 0 halde efend:im be§ on glin sonra in§allah
na·ii olacagimiZ muvaffa•kiyet ilzerine Altmc1 Sultan
-523-
! 1337 C:3
Mehmetten bir mek,tup ta hrsak, onu da alk1§lanz. Her-
kes sozi.inil soylemek<te hiirdtir ve ben de soyledim.
Orta yerde bir m ektup v.::rd1r. 0 mektup ilzerine ya-
pllacak bir muamele varsa - ki P a~a Hazretlerinin ilk
de fa ag1zl a nndan i~ittik ki; evvelce de lbir ik i defa
meklup gelm i!j- ~ u halde biz i~i n ic; yli zune vak1f de-
gil-iz- yap1lacak b ir mu:~mele varsa ve m emleketin is-
tifade elm<..k imk5.m varsa. bunu bi ttabi muhabere-
Ierin ~ekl.i ccreyanmdan ve ~imdiye kadar ara yerde
deva m eden bu milna ebebtan dolay1, onlar daha gil-
zel takdir buyururlar. Benden iz bu muzakerenin bu-
rad a cereyamn1 muvaf1k bulmam . Eger bir ne~iceye
iktiran1 Jaz,msa, bunu Heyeti Vekilede milzakere et-
sinler, bir ~ ey ya psmlar ve bize ~ek lini kararla~tlrsm­
lar. Anm ilzerine He yet i al·iyeniz fikrini beyen eder.
Bu gibi muh aberaNa n istif.ade miimkuin midir, de-
gil mid ir? t ilmkin ise istifa·demizin ne dereceye ka-
dar o!dugu. ewelce va·ki muh a berelere vaklf olmadl-
glrni Z ic;in t>ilm iyo ruz. Bendeniz meselenin bu suret-
le hall in'i teklif ediyorum .
E MIR PA A (Sivas)- Vulil mlizakereye da·ir
maruzat1m olacak. Musaade buyurun efendiler, bu
gelen mektubu, Mecit Efendi Hazretlerinden gelen
mektubu ok uduk. milndericat ml i~itti k. Suleyman Sa -
him merkadini bu millet azmile sa'yile kurtard,gm-
dan dola yt He yeti Celilenize te~ekkilrler ed iyo r. Sim-
diye kadar bu m illet in yapm1~ oldugu sa ' yti, pyreti
ve bll vatam alt1 yil z senedenberi ba~mda tutan bu
m ill et.. Daha bundan ewe! daha bil yilkleri ve daha
kuc;:tikleri le§ ik et mek .. Bu millete te!iek klir etmek
laz1mdlr diyorum ben .. Bunu ya ln1z bo~ bira km a-
mak ic;.i n kalbinde bunu yazs m ve de in- ki..
EREF BE Y (Edi rne) - Efendiler Meclisi
alinize bir zat bir me'ktup yazml~ . evvet bu mektup
okunur. Ben limit ederim ki Meclisi alinin bu da.va-
ya ba~lad1gL gilnden sonuna ka<lar muhafaza ett igi
vakarla .. E fendiler, 16 m art tarih inde all! a rm btitlin
Turk ve isla m imam ya~art1g1 i tanbul i~gai olunur-
ken ve sizin vekill eriniz silrliklenirken bu Efendi nc-
rede idi? .. izm it kaq1 mda sizin efendiler; siZ'in sev-
kettiginiz Anadolunun jmanh evlad1 ing ilizlerle c;:ac-
pl~l l1ken ve Mehmetc;:ig in kur~u nu iogiliz in kal~ine
girdigi va kit; tstanbul hasta:hanelerine gi<lip tebrik
eden bu efendi idi; ~irndi size mektup yazan.
Efendiler, siz ·az.im ve jmammzla 1:-uraya topl a n-
dmlz ve bir varllk . ya:ra1ttm1z. f§'te Taym i ~ muhabirin.e;
Vel ihadi Salta_nat namma Sevr ahi·tnam ~ ini tatrbik'ten
ba$ka ~are yoktur, d iyen yine bu efendidir. Ben mil -
li mefahirimizle jftihar eder ve maziyi de anlanm .
Duny.ada baba m1 da c;:ok severim . Faka•t o oldugil
 t : 133 24 • 12 . 1337
gUn; aglaya aglaya babam1 mezara koydum ve ev·ime
dondU~iim vakit aghya a~hya yedim ve iytim. Fakat
babam1 unutara<k .. Evet efendiler, bize Fatihterj, Yll-
<hnmlan yaratan ve Yavuzlan meydaoa getiren ve Hi-
!afeti bu millete getirenJer bu hanedan idi. Buna
~uphe yok. Fal<at orada durunuz .. Bir Meclis ki irn-
dei milliyeye hakim ve millet mukadderatma hakim-
dir dedikten sonra, iki senedir devam eden mUcade-
lede dU~man -kar~lSlnda bu kadar fedakarhklar gos-
terildikten sonra, ~1hz bir ses e~idilmill ve millet ylik-
seldik.ten sonra buna nim bir iltifat.. Yine blitli limit
zavalh Anadoluda .. Anadolu c;ah~acak, c;al1~acak ve
ineginin si.itiinii , efendinin saray1 ha~met in e gotiire-
cek .
HOCA FEY Li !;:FEND! (Malatya) - Bu mektu-
bun cevab1: AleykilmsseHim .
.SEREF BEY (Devamla) - Efendiler, bu efendi
mi.icahedei m illiyeye bed'ettigimiz zaman nerede
idi?. Bii. ne vakit tstanbul'u almz, ~u karay1 bura-
dan kaldmrz. ne vakil Bursa'y1 fethederiz; ~ndan on-
ra bunlan dii~Uniiriiz. Emin olunuz bunlar ing iliz
propagJndasJ. Bundan ba~ka oziim yoktur:
SALIH EFENDt (Erzurum) - « yet kur.. »
Efendi, ben sana Kuran okuyorum. Sen buna tabisin.
Size tahliye eden, size elam veren bir adama aleykiim-
selam dersi·niz. Halk Hiikiimetine. hakyllt"k zihniyeti-
le size bir miisliman bir elam gonderirse iz de
mlll!<abele edersiniz. (Giiriiltiiler). Selam ve aleykii-
musselam. Mesele bundau ibarettir ve selam .
HACI TEVFiK EFE Dl (Kang1ri) - Efendim,
Veli•ahdin ~u mek·tubu Mecli de mucibi miinaka~a
oluyor.
Efen'diler, Mecli prensib inden , gaye inden; boyle
Saht.an, Padj~ahtan, Veliahdden gelen mektuplarla
bir ~ey 'k aybetmez. EJiimizden bir ~ey mi kaybediyo-
ruz ki bu kadar tela~ ediyoruz. Bir feveran ba~lad1.
Hia!~buki bu kra.dar mucibi feveran bir ~ey degildir. Bu
mektulbu gondermekrle ne demek istiyor?. Miinderica-
tml tahl'il edersek, ecdad1mm kabrine hiirmet ettiniz,
onu unutmadm1z te~ekkiir ederim; sonra dii~manm
birisin•i de defetltiniz, buna da te~ekkiir ederim diyor.
$imdi onun dii~an1Igml, dost1ugunu tetkik edjpte
bitr hiiki.im Vlerecek zamanda degi1iz. in allah gayemi-
ze vas1l oluruz v.e o zaman hiilk.iim verebiliriz. His-
sjyatl da ~imdiden anl~1hyor, verilecek hiikiim o za-
man veril'ir. Mam1fih bi·r a~maltkt1r bize yap1yor;
bizim •taraflm1zdan ~inahg1 kur mu idi efendiler?. Biz
de bir .a~ma1Jk yaparsak gayemizi feda m1 etmi~ olu-
ruil. Ne olur? Her halde buna bir cevap vermeli~ir.
Fakat ne klZt verrnel idir, ne de geleni kiisdiirmelidir.
-524-
C:3
MUSTAFA KEMAL PASA (Anka ra ) - Efen-
diler, bu mektubun heyeti celilenize okunm~ ol-
masl bendenizce 90k faideli oldu . Bunu oku'mak ve
bunu di.nlemek.. Bu giine kadar Hanedan1 Ali Os-
mani ile Meclisi aliniz ara mda bu meseleyi mi.isbet
noktai nazardan mevzubahis etmege zemin te~kil
edecek hi~ bir vesrte elde edilemiyordu. Bu mektup
bu nokta i nazardan bendenizce bu husus ta ilk bir
zemin t~kil etmi~ oldugu i~i n faidelidir.
Bu mektup okunduktan onra yaptlacak muame-
leyi meydana ~1karmak ve tespit etmek, fajdeli ve za-
rarh olan cihetlerini bariz bir sureLte ifade etmek ve
kar~lla~t1rmak, h1zimd•r. Rendenizce bu mektubu na -
zan dikkate .atm:~.k ve buna lay1kl gibi makul ve mu -
nasip bir cevap ermekte hem faide vard1r, hem de
mazarrat vard1r. Mazarrat1 nedir? Malum!J alinizdir
ki heyeti celileoiz ve biiti.in millet, maruz kald1g1 fe-
nallgl b.;:rtaraf tmek i\in <;:arp1~tlg1 zaman Pad i~a h e
biitiin elrafmda bulunanlar, bu m illeti bu istikametin-
dcn inhiraf ettirmek i\in tevhidi mesai ctmi ler .ve mil -
l t i ine bin tiirlii fesat tohumlan a<;:arak anlan ki-
yam ettirmi~ler, anlara ihtilal yapllrm•~lar ve Mecli·
i alinizin bu gibi i yan ve ihtilaller c;•karanlar h:~.k ­
kmda tedabiri zecriye tatbik etme inc ve binnetice
bir yok kanlar dokillme·ine meyda n vermi~lerdir . Fa-
kat iki enelik ha.di at ve Mecli i lil'inizin tecelliidii ar-
tik millete anlah ki: Mecl j in ha iz oldugu kuvvei ali-
yeden ve iradei aliyeden ba~ka bir kuvvet mevcut de-
gi ld ir. Her haliikarda bu iradeye tabi olmak mec-
buriyetindedjr. Ba ka tarafm, ba~ka makamm irade-
lerin in tali( memleket ve m illet Uzerinde hi~ bir tesiri
yoktu r. Ba~ka mahallerden vaki olacak telkinatm· ma-
zarratmt m illet. fiilen hi etmege ba~lad1 ve bunu iti-
yat edindi. Elhamdi.iliUah bu gibi fenahklann online
geydi. Demek ki m illeti n ana nevi olan ve <;:ok kuvvet -
li olan bu hissiyatl had~ i makule irca edildigi zaman
millet, bu fenal1klara sebeb1yet verenlere kani olma-
maga ba~lam1~t1r. Buna kani o1mu~'tur. Simdi bu f!1ek -
tup ve bu.mektup ve ile ile yaz1lacak cevap, lstanbul'a
kuvvet bah~ olacak j e ve miilette tekrar boyle bir
fi!<rin azami derecede tecelli ile ve azami dereced
t~evii~il mucip olacak i e bu, bittabi, zarard1r. Bu
noktai nazardan caizdir ki; temamen istiklali millet
kurtulduktan sonra bunlara giri~elim. S1rf bu nokta 1
nazardan dii~Uni.ilec~k olursa his: nazan d~kkate al-
mamak iktiza eder. Buna ~unu da ilave etmek mu -
vaflkl ihtiyat olurki bu yazm1~ oldugu mel<tupta, de-
min de arzettigim gibi; Ti.irk iye Biiyilk. Millet Mec-
Jisini tan1yor ve resen de ona yaz1yor; resmen de
ona hitap ediyor ve metn inde de muvaffakiyatJ siya-
 t : 133 24 . 12 . 1337
siyesinden bahscdiyor ve orada « Mectisimiz» diyor,
«Mecl.isi» «m ill imiz» diyor. Halbuki mahmt hila-
fet ve saltanatta oturan zat; heniiz b~nu kabtil etme-
mi~tir ve b ilak-is reddetmek . istiyor; reddetmek isti-
yor; reddetmekle me~guldur ve tammamak istiyor.
Mektubu yazan zat ta onlarm i9indedir e onlar bu
zata, istedikleri fenallg1 yapmaga muktedirler ve cum-
lenizce malum oldugu glbj bir zamanlar kendisini
tah!t tarassuda aldllar, evinin i~ini tahri et1iler. Bu
hallere ragmen a~•ktan a~1ga ve Mecli i alinizce
ku nmasm1 iltizam ederek bu mektubu gondermi~tir.
Demek k•i arzu etmi~tir ki okunsun ve kendrleri aley-
hindek. i ~eylere kar~1 da ehemmiyet vermiyor. Ben im
hat mma gel iyo r ki; benim ~hsen hatmma geliyor ki;
u mektup muhreviyallndan acaba Padi~bm malu-
ma!l yok mudur? Acaba lngil·izlerin malumat1 yO'k
'Tludur? ihtimal vard1r; ihti mal yoktur. Eger malu-
"1atlan yok' a ahibi mektup i9in adcta bir tehlike
-ard1r. Eger malumatlan varsa ne demektir? Onlar da
"'U tarikle, ayn1 tarika teves iii etmek istiyorlar gibi
·ef ir oluour. Binaenaleyh eger o nlann malum at1
·-.1r a, ~imdi bu mektup okundugu vakit. tabii ola-
r • ne yaptm1z'.' derhal alk•~ladJniZ . Eger bu celsei
.1leniyede okuna idi yi ne bu iui ve yi ne derhal alk•~­
J• ·acak idiniz. ve bu , hila ;tetk tk butlin evlad1 mille-
·e anlat lld•g• zaman o nlar da mumessillerinin yapllk-
1 nm ya pmaktan ba ka b ir ~ey yapm1y2caklard1r. 0
hal de bu mektubu yazmaktan maksat; Mecli iniz Uz.e-
r.ne ve m illet Lizerine b ir te ir yaparak uyutulmak
zere bulunan bir bahsi ihya etmek olabi•hr .. Bu arzet·
igim ~eyler mlzarratll olan ~eylerdir. Fakal Mecl is
,jJi nizin vaz• ve tavn, bu mektubu aleyhimizde yapa-
ili r. Vazt ve tavn. bu mektubu leyhinize yapabilir.
Fil hakika bu mektup okundugu zaman bunun cevab1
aayet basil olarak her kesin dimagma yazllml~ ola-
ak tlr ve bu me ele ilk defa olarak mevzuubahis ol-
dugu zaman. ondan dolay1 memnun oldukki bu bi-
zim ivin, hi9 olmaz ·a fikirleri ve hislerimizi ati i~in
ihza r etmi~ olur.
Efen<liler; bendenizce ~u uretle i ·tifade olunur;
o ne 'diyorsa onla n teyit.. Tiirk iye Bii yuk M illet Mec-
Ji i diye; Meclisi millimiz sizi n dahi ve bizim dahi
Meclisi mill imiz.. tstinat ettigi esasat vard1r. 0 ne-
den bah etmi~ i e b iz de aynt ~ylerden bahsederek
ve soy·lemek. istedigimiz ~eyleri bu vesile ile kendile-
rine soylem ek+e Meclisi aliniz boyte bir mesele kar-
~tstnda nasli bir vazt ve tav1r ald•gm1, biliun millete
gostermi$ olur ve millet dahi bOyle b ir vaziyet kar~t­
smda haUL hareketim-izi !iimdiden ogrenmi§ bu!unur.
Bu itibarla da bu mektuba cevap vermek faydalld1r.
-525-
C:3
Biz daha evvel yaptlacak muamele hak.kmda ~oyle bir
~ey du~i.indi.ik .
Evvela yapti~mLZ gibi, l;>ir defa celsei
hafiyede mevzuubalris et'mek, fukat sonra celsei ale-
niyeye de n<rkletmek .. Celsei aleniyede evrak1 varide
meyanmda okuma:'k.. Okunduktan sonra, nastl ki ev-
rak bir hakktnda yaptlmast Jazun gelen muameleyi
yapmak ztmnmda havale olunursa; onun gibi bunu
da, mi.inasip olan cevap yaz1lmak iizere, Di'Vant Ri-
yasete havale etmek .. Biz bir ~ey haztrtanu~ltk. $im-
diden ona verilecek cevap ta malO.mu alirriz tbulunur
ve fakat celsei aleniyede bundan hi9 bahsolunmaz;
gayet met in ve sak•in bir surette fstima olunur ve sa-
dece cevap yaz1lsm <lenihr. Bizim haztrladtglmtZ bir
miisveddeden ibaretbir. Veridi M:ttr olan ~eyler varsa
Iiituf buyurulur. (Cevap mi.isveddesi okundu)
Buna cevap vermegi tensip buyurur!an•z cevap ya-
ZIIsm .. Cevab da arzettig'im ve9hiledir.. Evvela bu ge-
len mektup celsei aleniyede kemal·i sukunetle kar~t­
lantr, D ivan• R iya et~e cevap verilsin denj lir ve hat-
ta verilecek cevapla da o kadar alaka gosterilmez ..
Yani cevap me tnine aliika gosterilme in.
AK IF BEY (Ba tum) -· Celsei aleniyede okun -
ma ada ...
MU TAFA KEMAL PASA (Devamla) - Bu-
nu yazan Sehzade: Turkiye Bi.iyuk Millet Meclisini
tamyor; Ti.irk iye Buyuk M illet Meci'i inin, kendisint
tamyiln Si.ilalei Ali Osman'a kar~1 vaziyet1 nedir; ben-
den izce bu anl a~11mahd•r ve binaenaleyh bu okunma-
l•d•r. cevabt oku nm a•mahd1r.
Di R M8BU - Zatl devletleri cevabm mazarrat
ve menfaatmdan bahi buyurdunuz. «Mazarrattan ka -
~mmak menfaattan daha iyidir.
MUSTAFA KEMAL PASA (Oevamla) - Mu-
saade buyurursan•z cevap bu t.ar:zda yaz1hrsa mazar-
rat bertaraf edildikten ba~ka astl faide de .temin edil-
m i~ olur.
Efend'im , Efendi •hazretlerinin, be~ altt yiiz defa
kendilerile gorii~tiim .. Bah solunacakllr. Bendeni.z de
kendi hak·klmdaki .. Hitama erdirm i ~ olmak i9in b ir
kel·ime daha soyli'yeyim.
Demin arzettigim hususi miinasebat ceryan eder-
·ken, Anadolu'ya gel:rnesirri teldif ettim. Bana ver<ligi
cevapta ben bura·da bazt miinaseba'tl siyasiye t~ebbti­
satt nda bulundum. Bunlann neticesine in~izar ediyo-
rum. diyordu.
Efendim , bunlarm man<iurnu Orner Faruk Efen-
di tnebolu'ya gelmi~ti; ben kendisini iade ett:im. Onun
geli~i pederin;in ve yahut kain pederimn muvafakati·l e
olup olmad•gmt bilmiyorum. Bir saltanat cemiyeni
 t : 133 24 . 12 . 1337
te!)ekki.il etmi~ istanbulda .. ve bazt ~emmeleri Ana-
dolu'ya irayet etmege ba~Jamt~t;. Tam boyle bir za-
manda bir prensin oraya gelmesini muvaftk bulmadtm.
Saniyen; ~ahsen Orner Faruk Efendiyi tanmm. Ba-
na bazt mek~uplar yazmt~lt ve kendisile yak tndan te-
rn a ta bulunan bazt arkada~larla da ~ifahen haber gon-
dermi~ti. Bana yazdtgt ~eylerde diyor ki: Ben oraya
geliyorum . Ben oraya gelir gelmez, benim ~eraitimi
~imdiden te pit ediniz ve ben buradan bir taktm in-
sanlar getirecegim ve benimle beracber kalacaklardtr.
Dogrudan dogruya ishhdaf et igi gaye, hal·ife ve pa-
di~ah olmak .. Bunun mi.imklin olamayacagmt kendi-
sine oylemi~ler. Bunu kafasma koymu~.. Halbuki
Orner Faruk Efendiyi buraya getirmek Halife veya
Padi~ah yapmak mevzuubahi de.gildi. Belki de bir ~ok
te~evvli~att mucip olacaktt. En iyi vazifenizi istan-
bul'da gorlirslini.iz clemi~tim.
Yalntz ona dem i ~ler ki. git.!er gitmeL emr•i aki
yaparsm ve millet her !iCYi unutur, bliylik alayi~lerle
sizi Padi~ah ede.r ve o da ona glivenerek benim mu-
vafaka:ttmt almak tztn. gelmi ~ir ve hak.ikaten inebolu'
ya c;tkttgt zaman . memul.. ve derhal i.>tanbula da ha-
ber vermi~tir. Ya11i caiz e Padi!iahm eyahut Baba~t -
11111 muvafakatile gelmi~tir.
CELAL NURi BEY (Gelibolu) - Efend iler, Me-
cit Efendi 1-fazretlerini pek yakmdan bilirim, kendisi-
ne bir ~ahts olmak it ibarile hi.irmetim vardtr. Mectt
Efendi Hazretleri kelimenin. bi.itun mana ile bir par-
~a pateroj mantnt; .. ·kaybetm i ~ bir zatttr. Bu gUn i -
lamiyet lchinde hoca efen li gibi nat tka. perdaz ()]ur,
ba~ka tlirlli laktrt.!t eder. Bir lic;:UncU gU11U ~air Meh-
met Emin Bey gelir. ergenekon.dan bah eder. Hatta
mademki bir eel ei hafiye akdedilmi tir, gayet mUh·im
olan bir ~eyden bahsedecegim. Fevkalade mUhim ol-
dugundan nazart dikkatiniZJi celbederim. Bir gUn ben-
denizi c;agtrdt. dUn Zatt Sahane cuJu ctti. Zalt ~aha­
ne lehinde uzun bir beyanatta bulunacagtm dedi ve
ba.~tan a~agt ~imdiki Padi~aht methetti ve ded iki : San -
i.ir var. gormeden bunu ge~iremez misin? Dedim ki.
pek mi.ihim bir madde oldugu i~Yin olamaz. Gaster de-
di . Taliit Pa~a da gosterme dedi .. Ba~tan a~agt ~imdi­
ki Padi!jaht methet.ti, aradan bir ka~Y ay ge~ti , tekrar
berti c;agtrdt , tabi i o vakit ktzmt~ idi. huzuruna ~tkltm.
Talat Pa!jaom resmini ptrlantalarla yapttrdtm . Yata-
gtmtn UstUne yapt~lirtyorum, kendisine bUyUk bir hiir-
metin. vard1r. Beni bi.iyi.ik bir beladan kwtardt. 0 mi.i-
lakatt o gi.in sen ne~retseydin millet beni te~ni etmez
m iydi?
-56-
c: 3
Ondan onra birden hire ayaga kalktt. Dedi ki.
btzden haytr beklemeyiniz. (Linki.i Abdulmecit ismin-
de bir Padi!jah vardt. Bu za.t her tUriU tereddiyata
girmi~ bir zat idi. Bunun liry oglu tahta calis oldu. Bu-
nun biri i Sultan Murat; ztr deli oldu, ha!'edildi. ikin·
cisi Sultan Hamil. sonra Mehmet Re~adm aleyhinde
bir taktm ~eyler naklelti . Akibet bu Padi~ahtan bah-
setti. onu da gordUk dedi. Sultan Az·iz; benim babam-
dir, nastl oldi.igi.inli bilir iniz. Biraderim de intihar etti.
ben de inirleniyorum. Hem bu Jaktrdtlart soyl'erken
bi.iyi.ik bir ihtila9 , asabi bir hal ·ic;:inde idi. BinaenaJeyh
bu mektup hu usunda acaba fngilizler mi tahrik et.ti.
yoksa Zatt Sahane mi? . Yo-ksa !jU maksat mt var diye
dU~UnlilUyor . Halbuki onun o dakika aklma bir ~ey
eser, gelir yazar. Erte i gUn de onun aksini yapar.
Kendisi eger boyle bir mektup alaca·k vt herkese gos-
terecek olursa bunu Tlirkiye BUyiik Millet Mecli i
ic;:in bir mukaddemei .. Oemezler mi? ..
MUFiT EFE Di (Ktr~ehir) - Efendim , Mecli-
si AI•iniz iki seneden beri m illetio mevcudiyetile ugra-
~arak. vatantn ba~ma en bliylik bir meseleyi ac;:acak
olan. iki seneden beri yalntz bir yem in etmek nokta-
stndan ba~ka bir ~ey yapmad1g1 boyle b:r meselei mU-
h immenin mi.izakre i iryindedir. Mektup; vakitle sevr
muahedenamesini takdir ve vakt.jle ingiiiz ha taha-
nelerine gidip Ermenilerin ve ingiliz askerlerinin ha-
ltrlanm . ual etmes i mi.ina ebetiyle beyanennas ve bey -
nelenam makduh oi:Jn bir ve:iahdtn . 90k. ~i.iki.ir Cena-
bt hakka k·i, buraya arzt iftikar ettigin i bize goster-
di. Bu halleri gosleren o veliahd v·aktile bize dU~man-
ltk go teren vel iahd , bu Mecli i M illiyi tantmak
surerile b;r mektup yaztyor. Fakat yalntz rica ederim
ki bu kUrsUde Abdulmecit Efendin in ahvalile, cin -
net ile veyahut akltnm muhakeme ile me ,gul olacak
degiliz. Bize bu mcktubu gonderdiginden dolayt, bizi
tanldtgtndan dolayt. arzt ~li:kram teblige; R·iyaseti ce-
lileyi memur eettigindeo dolayt Reisi muhterememiz
mektubu bize okudu ve JaZJm gelen izahalt verdi. Biz
Abdulmecit efendiyi Pad i ~ah yapmak karannt vere-
cek degil iz; o karart mi.izakere etmiyoruz. M Uzakere-
ini e hatta agza altnmasmt tehlikeli addettigimiz bu
me elede iyi dU~Unmenizi istirham ederim. evap me-
elesinde Pa~a Hazretlerinin buyurduklart gibi bunda
hem mazarrat vardtr, hem de menfaat vardtr. Bu men-
faat ve mazarratt tefrik. buyururken bize hat1rlatttlar
ki mektubu yazarken; lngilizlerin ve mabeynin mu-
hasarast alttnda yazdt; k imsentn haberi olrnakstzm
mektubu yazdt. BOyle mektup yazdtgmdan kendi ini
tebrik eder ve biz; bir cevap verecek olursak; eger
tngilizlerin haberi yokk'en yazdtm , alenen cevap ver-
 t : 133 2-l . 12. 1337 C:J

mek suretile kendisini bliylik bir tehlikeye dl.i~iirliruz.
Bendeniz buna da taraftar degilim. Madamk.i Mecl i-
e bir mektup gelmi~. Anm hakkmda bir karar itti -
haz ederiz ne Iii e ne de na m deriz. Zab1t ceridesi-
ne a leykl.im elam ve r hmetullahi ve berekatUhu. der
ger;eriz. R ica ederim. vaktimizi bu suretle ger;iPmiye-
lim .
R I - MUzakereyi kiifi gorenler tllerini kald1r·
mlar .. M Lizak ere kafi gorUimti~tlir.
fendim, Beyazit Mebu unun bir ta~r i r i ar;
tuyorum.
Riya eli elileye
TUrk iye 13 Liytik Mil le t ecli inin Sehz de b lul -
mecit Efendi Hazretleri tarafmdan mer ul mektubu-
na evap verilmesine luzum yoktur. el ·ei aleni ~ lc
ve evrak1 <iride me anmda k1raetle ruznameye devam
Junma ma karar vcrilme ini teklif ed!!rim.
1-+ . 12. 13 37
Ra yezil
Dr. Refik
REiS - Teklifi re ylt:ri niLe arzediyorum. Kabul
edenler .. Refik Beyin teklifi reddcd ild i.
R iyaset.i elileye
MLiza eren in kifayeti ve i~bu mektuptan yaln 1L
o~u ­ .:el-;ei hafiyede malumat al mmas ile ikt ifa edilme. ini
tekl if ederim.
GeliboiLt
Celii l uri
REI. - . Takr iri rc lenn iLc arz ediyorum. Ka·
bul ed nler .. Takrir ek ·eriyctle kabul olu ndu .

.. ..._.___"ll!la>e< t!e~--- · ~ ...

-527-
DEVRE: 1 ClLT:2 lCTtMA: l

,_f. B. M. M.

Gizli Celse Zab1tlari

26 [( cinunuevvcl 1337 ( 1921)

l\1iind;..recat
Say fa
l. -- ZAPTl SAB!K 1-: ULASASl 530

2. - ;sTiZ/\ 1-! IJ~.R , Si JALL .R VE CE-

VAPLAR 530

l. - M:'idafaai Mill iye V('k'!i nden fir il'ti-

Ci'lt 15

13-! ndi in ik: I, 1, 2 celsr

 t : 134 25 ' 12 . 1337 c: 1

YOZ OTUZ DORDONCO 1N1KAT

26 Kanunu vvel 133 7 Pazartesi

Birinci: Celse

RElS : lkinci Re isveki ll Adnan "eyefendi.

KATIP : Z iya Hur ~it Bey (Lazistan)

REIS - Celseyi as:tyorum .

--
Zaptt sa btk hulasa:s1 okunacakttr.

I . - ZAPTI SABIK HULASASI

YOZ OTU Z DORDONCO i !lKAT
24 K anunucvveJ 133 7 Cumartesi
O<;O NCO CELSE
lk'inci R eisvekil i Adn an Beyefendir.i n tahtt r•;•ya-
setlerinde inlikat, e'derek , Vel iaht Abdlilmccit Efen-
d in1in Meclis riyaseline gonderdigi mektup hakkmda
Mlidafaa·i MiJliye Vckilioden istizah talf'b'i vc- Ab-
dlilmecit Efen'diciit mektubu iizerinde cereyan edon
mlizakerat n et'i ~es'i nde Gellbolu Mebusu Celal Nuri
Beyi n miiza'keratm kifayet'i ve bu mektu1bun yaln1z
cclseyi hafiyede malOmat almmas1yla ildifa olunma-
•sma dair takriri 'kabul c'dild•i ve celseye son verildi.
RElS - Zabt1 sa:blkt ·kabul edenler ... Etmeyen-
ter... Kabu_l e'd ilrni~tir ,

2. - iSTlZAHLAR, SUA LLER VE CEVAPLAR

I" - Miidafaai Milliye Vekilindcn 3 istizah ve 17
sua! takriri.
R E IS - Mlidafaa i MiU:iye Ve'k.ilinden va'k.i alan
sua! ve i tizahlara devam edecegiz. Bunun •is: in us;
iStizah ve 17 de sua! var'd1r. Evvela 1istizahla n okuya-
lrm sonra da sualleri . Evvela is'tihzahJan tarih SJra-
siyfe ml.izakere e<iecegiz. Sim!di Kars Mebu. u Ali R1za
Beyin ta'kriiri okunaca'ictJr.
(Al'i R1za Beyin. takriri dkundu)
R EIS - Orduoun il ba'St hakkmda A ydm Mebusu
Esat Efe'ndi de ri.ifekasHlm 'i 'ti zah takr: r :;~ i o!wyo-
ruz.
(Esat Efen:li ve. ri.ifekastnm istizah t~ kri ri o~am­
du)
REiS - Erzurum Mebusu Sa1ih Efend i ile rtife·
kasmm se'kiz maddelik takririoi oku tuyonun.
(Sa:[ih Efen'di ve I'iHe'kasmm •ta'kriri dkundu)
Bun'dan sonra efend'im, 17 sua! takriti vard1r. Ar·
zu e<icrseniz okuyalrrn. Gore.:ek iniz ki suat!er ;~ti·
za'hlar da dahild ir.
Bir Mebus ..
RE!S - Efend'im, celsei alaniyede de olabilir. Fa-
kat bunlarm ceLei hafiyede okunm:J.SJ daba muvaf1k
o.lacak lC'anattndayJm.
Tatbikatmdak'i . yolsuzluklar ha'kkmda An'kani Me-
busu 1ustafa Efeodinin sual •takririni o'k:utuyorum.
(Takrir okundu) .
Simdi d.e Vekale'ti M ilJiye is;in Sivere'k Mebusu
Li.it(i Pikri Beyi n sual takririni akutuyorum.
(Ta'krir okundu)
G orilyorsunuz ki 'iki ual la'kririni okudum. lkisi
de yckdigerihin ayntdJr. 1k'isi de te'katifi miifi yeJ11~n
y;)lsuzluklan hakkmaadtr ki,
VEH Rt BEY (Karesi) - Usulil mi.izakere hak-
ktn'da m amza'tta bulunacagJm. t riza n oldugu is;i n
suale hacet kalmaz.
REiS - Efendim; sahibi istizah zevattan 'k•;mse
soz ·:.>tiyor mu?
ALt RIZA BEY (Kars) - Benderriz, Pa~a Haz-
retl ri is~izah a cevap verildi'k!ten sonra soylei'nek. is-
terim .
SALtH EFENDl (Erzurum) - · 1stizah takririm,
sek'iz .maddeyi mubtevidir. Birinci m a'dd~i hayvana-
tm telef ofrriast 'keyfiyefidir IJ<i, ibu bililtizam het1k'esi n
gozi.i onuocre yaptlrm~ ·bir mescledir. Ciin'kil i'ki ay-
ctar:r.beri hayvanlar gi.inbegun oldti'kleri hafde h i ~ bir
vekalet alelhusu Mii'dafaai Milliye ve 1k~'isalt ve Ma-
liyc Vek'ilferi bir ~ey yapmamJ~lardir. Gor'di.ikleri

-530 -
 t : 134 26 ! 12 . 1337
ha1tde IJ.ir ~ey soylem·emii§ ve yapmamt~lartltr. .Sahidi
de sizsiruz.... A~erei mube~§ere veyahut ba~ka bir
~ey midir? Son soz mille't·i ndir. Son karar Meclisten
t;t'kar. lkinci mesele askerin t;lp.Iakltgt meselesidir.
Bunu B<i§'kumandan ve Erkantharlbiye R eiis1 P~a
Hazretleri ikrar e~tiler. Sunu da bu kadar m udafaa
cdeyim 'ki, herhangi vaat ki, zamanmda vefaya ik·
tiran etmemi~tir. 0 'kavaidi 'kull'iyede bir kizlptir.
Mamafih bu mesele dolayts•iyle ccphe!erde zatlilcenp
ve zatUrreeden olmu~ bir t;ok in. anlar vardtr. Hatta
Cepheden mahrem olarak bana gelcn mek 1:uplann
b iris ini de P ~a Hc:zretlerine vcrd'im. Bu adam me-
sui olmasm. <;un'ki.i vaktiyle bir muhbir dabagh ane-
derr va'k'i bir strkati ha ber ve rm ;5fi. 0 m eselc. i cU;·.
mi.i mqhu't hal inde yakalatltm 3 500 lira!tk emvali
tutuldu. t stik lal m a h'kemcsine gil in ... H a lb u!<i b'lil -
t•' zam bu mescle d ivam harbe vcrildi. I. tiki::!. I mahkc-
mczi nc verilmcdi. Bir mlila wn 500 J•i rayt yal P:7
~r. l ~ :myordu. Bunun fa ili mU ~t n .·kleri va rdt . L ;~:.1 1
mahkcmes ine gitmcdi. D iva nt ha rb(! gidip me h: 'krt-
pandt. Sonra muhbi i'i bend :1 i' gr<:n'::l i. T chd :t e.d ::d·
Dun u P<Vjaya verd im ki . namu · unu za 1:c,:di ediyorum
ne yaparsa mz yapm1z.
REFET PASA (MU·dafaai M ill'iye V kili) (tzmir)
- DLL benden'izin zamantma a:t vakayi m';d;r? lza ll
cd ilsin ....
REIS - Efendim, bendP.niz zapta get;mesini isti-
yorurn. Yani m escleyi ~u uretle ba~ta B a~kumanda n
Pa~a ondan sonra onu n altmda Maliye ve ondan son-
ra da Seriye Vekili Efendiler bu meselede herhangi
bir ferttir ki , bu i~ yaptlmt~ll f , diye soylemi ~ tir ... 1s-
tizah takriri vermi~ ve kendimizi aldatmi§IZ. <;unkU
bunu yapacag1z yap1yoruz di ye sua! kapamyor.
VEHBt EFENDl (K onya) - Salih Efendi R efet
Pa§anm sualine cevap versi n.
SAUH EFENDl (Erzurum) - Evet bu Dabag-
hane meselesi P a~a Hazretlerinin zamanmda degildir.
Hatta bir Fahrettin meselesi vardtr. 0 da onun za-
manma ait degildir. Maatteessiif bu kUrsi.ide bu i~leri
yapanlann istiklftl mahkemelerine sevk edilecegi be-
yan edilmi§ iken o da kapandJ. Mesele ba§ka safha-
ya girdi. Oyle zannediyomm ki ...
REFET PASA (MUDAFAAl MiLL1YE VEK.t-
Lt (tzmir) - Ben bugi.in Heyeti Aliye kar§t MU-
dafaai Milliye Vekiliyim. Tekmil ger;:en gUni.in hesa-
bmt vermek benim ic,:in bir namus meseJesidir ve bor-
cumdur. Yalntz tayini madde edilmesini rica ederim.
Tayini madde edildigi halde Fahrettin Pa§aya ait ola-
rak cevap veririm. Yalmz diger dabaghane mesclesi
-531 -
c: t'
haklonda tayini madde edilmedigi ic;:in ona cevap ver-
mem. Zamammdtr, zamammdan evveldir diye aytr-
mtyorum cevap veriyorum.
SALlH EFENDl (Erzurum) - Askerin c,:tplak-
l!gt meselesi hakkmda bir mektubum var onu da
Pa§a Hazrctlerine takdim edecegim. Bir alay kuman-
dant diyor ki, filan cephede bulunan aJay1m 7 aydan
beri r;:rplakttr. Mecl'isin azametine dehalet ecliyorum.
Askerin bulundugu yer bir ovad1r. D ag etekJeri, dere
kenarlan yoktur ki, sokayrm. Ac;:rk bir cereyan ic,:in-
de bulunuyorlar. Bi.iti.ini.i de c,:rplaktrr. Meclisi Milli-
nin azametine dehaJet diyorum, benim namusumu
muhafaza et inler. Ci.inkti ala ym dagtlacagt muhak-
kak ve ben de intihar edecegim. Br.nr..' a ymun da-
g!lmast ve benim intihanm bir ~ey ve bir mesele
degildir. Yalmz millet namma bir ~eyd ir. Bizi nic,:in
t;:Iplak bekletiyorlar? Duna vaziyet edip bir an ev-
vel cepheleri tutan askerle ri ilbas ecliniz. Herhalde
bu evliitlarrmLzt giydirinek laZJmdtr; Ba§kumandan
Pa~ a Hazretleri 0 5C si c,:tplakttr diye itiraf buyur-
dular. Zabttanm maa§atmm tesviyesinde mlisavata
riayet edilmemi§tir. lhtimal ki bunu bir c,:ok arkada§·
lanmrz da bilirler. Bunu maddeten ispat ic,:in size ~u­
nu arz ederim ki ... Hastaneye yatan mecruh zabitan.t
gorU\-sUnUz. Senetleriyle ahvallerini sorarsrruz. Bura-
da Eylill maa~1111 alan arkada~lanmJZ cephelerde r;:a-
h§t!klan halde isan , Mayts, Haziran, Temmuz oyle
karmakan§tk, a yl!klan ... bu meselemin dog rudan dog-
ru ·a Mi.idafa ai Milliye Vekaleti~le alakasmt goremi-
yo rum. Erka m Harbiye Rei i ve Ba§kumandan Pa ~a
Hazretlerid ir. Mi.isaade d iniz aymyorum. Cepbedeki
zabitan ve neferat aile mektuplannm teatisinde mli§ ·
kU!fit muhadd stir. Bunu ansUr mesailiyle ailelerden
zabitan ve n ferata yaz!lan mektu plarda bazt ac1 §ey-
Ier oldugu ic,:in bililtizam yapryoruz diye Fevzi Pa§a
Hazrerleri yanm bir beyanatta bulundular. Ben bu-
nu makul gormliyorum . <;i.inki.i berhangi bir fert
ilk ailesinin trzm1 ·sonra ahsmt ve sonra vatamm dU-
§Unlir. Aile in in ne oldugundan haberdar olmtyan bir
kimse cephede bir §CY yapamaz. Salim bir fikir ile,
isabetli bir kalp ile vazifesini goremez. Cepbe karar-
ga hlanoda mlistahdcm zabitan mahiye be§ lira ile
mi.ikemmel yemek yiyorlar. Bu be§ lira da hakikaten
fazladtr. c;unki.i yedikleri bulgur pilavtdrr, bilmem ne-
dir? Fakat zamanmda bu yemegi bulabiliyorlar mJ?
Mi.iteaddit arkada§lar1rnd :m tahkik etmi§im, bakika-
ten 800 kuru§a bulgur pilavr glic,:li.ikle temin ediyorlar.
H albuki ilk gUnde cephede bulunan zabitanrn 7CO
kuru§la yemek yimelerine dikkat ve itina edilmek
icabederken bu hususta dikkat edilmemi~ti r . Bunun
 t : 134 26 . 12. 1337
maddeleri yarah zabitanla sabittir. Bendeniz yagan
bararu belliyt size tadat ediyorum. Cephelerde bilfiil
harp eden timera ve zabitanm terfileri geride bulu-
nanlardan daha sonra icra edilmektedir. Muamelatt
zatiye kayd1 is bat etmektedir. Eger inkar edilirse, Meclisi
.Ali bir haysiyet meselesi telakki ederse muamelatt
zatiyedek.i kaydt getirilir, Heyeti .Aliyede tet-
kik edilir. Bu c;:tkan kumanya, cephelere gonderilen
tiitiin, c;:ama~ tr ilk karargahlara go nderilir. Ondan son-
ra cephede bulunan kahramanlara pek az isabet edi-
yor. F1rka; alay, tabur nakliye hayvant tercihan iime-
ramn e~yasma tahsis edilmi§tir.
ZULFl BEY (Diyanbekir) - Usulii mii zakere
hakkmda soyliyecegim. lstizah takririne once Pa~a
Hazretleri cevap verir. Hiikfrmet Miidafaai Milliye
Vekaletine tevdi eder. Nizamnamenin 118 nci mad-
~esinde sarahat vard1r.
SALlH EFENDl (Devam!a) - Mamafih cephe-
de karargahta nakliyat hayvanatt kalmam•~ttr . Bura-
larda gerilerde nastlki h ayva nat mahvolmu~ . bunlar
telef olmu~ ise cepheye yakm olan yerlerde dahi c;:o -
cuk.lar bir yerden dig r yere kazanlanru, e§yalannt
strtlarJyla gotiirli yo rlar. H atta bir saatlik yanm saat-
~k yere kadar arkastyla ta~1maktadlr.
Eldc mcvcut be~ hayvan varsa ...
YUNUS NADt BEY (lZf!iir) - Arkada§umzm
teklifiqi naza.n dik..l;:ate almah. Bu husust:tki soziimii
soyliyecegim. Fakat arkada~Im sozlini.i bitirsin.
SAL1H EFENDl (Devamla) - Vaziyetleri oyle
elim bir haldedir ki bu nakl iye meselesi ... Hayvan
gibi nakliye i~lerinde harp eden asker kullanmakla
beraber gec;:enlerde Hoca Mustafa Efendi Sthhiye Ve-
kili Refik Bey bendeniz buglin, onbe~ giindi.ir go-
ziimle gordlim asker!er kagm araba ma ko~ulmu~ hay-
van gibi araba c;:ekiyorlar. Okiiz yok Beyefendi , ne-
fer boynunu boyunduwga sokmu~ e5Ya t il~ tyor . Has-
taneye ekmek gotiiriiyorlar. Bu bir millet ic;:i n zlil-
diir, hakarettir, ~indir. Ben bir mebus olmak hase-
biyle o askerin kar§•sma c;:1karken elim bir his duyu-
yorum . Ben zanoederim ki §ll mese!e gi.illioecek ... me-
sele degildir. Aglanacak bir mescledir. Aglanac?.k yer-
de giilmek, giilecek yerde aglamak. .. Efendim ma-
ruzattm §imdilik Bu kadar Pa ~a. Hazretleri; yalntz
§Unu rica ederim ki, teklifime Mali ycyi, Erkant Har-
biyei Umumiye Reisini , 1ktisat Vekilini Ba~kuman­
Jan Pa~a Hazretlerini , Nafia Vekilini de kan§tiii-
yorum.
(Seriye VekiJi hakktnda istizah takriri okundu)
REIS - Efendirn , ZU!fi Beyin u u!U miizakereye
dair olan maddeyi okuyacag1m , dinleyi niz. Maddenin
- 532 --
c: 1
sarabati yoktur. Evvela Vekil Pa§a. cevap verir. Son-
ra i tizah takriri verenler konu~ur. Mamafih arka.-
d~Iar biitiin soyleyeceklerini soylesin. Sonra bu hak-
kt da kimse nizamnamei dahili mucibince kendilerin-
den nez edemez. Bize dii§en Vekil Pa~aya sormakhr.
Zaten Vek.il ne zaman isterse her zaman soz soyleye-
biJir.
Pa§a Hazretleri cevap vermek istiyor musunuz?
REFET PASA (MUdafaai Milliye Vekili)
(tzmir) - Arkad~Ianmm daha ba~ka soyl_cyecckleri
var a soylesinler, benim ic;:in daha iyidir.
ZOLFl BEY (Diya.nbekir) - Pa5a Hazretleri is-
tizah takririeri ald1ktan sonra hUiasaten evvel& kendi-
leri cevap v~receklerdir.
RElS - !stanbul teamUHi. degildir, n1zamname
icab1d1r. Buyurunuz soyleyiniz.
REFET PASA (Miidafaai Milliye Vekili)
(tzmir) - 0 halde arkada§lar i~i k1sa kesmek i9in
orta yerde tic;: takrir var. Ve ondan sonra da Salih
Efendi arkada§1m1zm izahah esnasmda meydana c;:t-
kard•gt bir takliTl esaslar vardtr. Bu i.ic;: takririn de
birincisi s1gu- hayvanatmm telef olmas1, ikincisi or-
dunun ilbast ve riifekasmin 8 maddel ik -istiza h mad-
desi dahil oluyor. ·1lbas meselesi de b~ka yerden ~~­
ktyor. 0 halde me ele birle§iyor, Salih Efendi soz-
Ieri arasmda takrirlerin haricinde baz1 meselelerden
bahscttigi ic;:in bana ait bir madde olup olmadlgtru
anlamaktan ziyade hangi meseleye ait oldugunu an-
lamak ic;:in soze kan~hm ve kendilerinden rica et-
tim. Ve derubte ettigi va,zifesine kar§I vazifesini bi-
Ien bir Ve kil i5gal ettigi . sandalyanm mevkiini bilen
bir Vekif mabdei teessiislinden ta sonuna kadar soz
soylemege ,cevap ve hesap verme~e me~burdur. · Brn
bilmem deme k hakkmt haiz degilim. Vekaleti kabu-
li.inden evvel ve zaman1 vekaletinde cereyan eden ha-
djsat ve varsa yolsuz!uklara cevap vermek ona ait-
tir. <;:UnkU kendisi gelm i§ o iskemleye oturmu§, §U
halde diger istizah mevzuJan cevaplandmlacaktlr.
Ancak sordugum yaln1z bu idi ... Dabaghane mesele i
hakkmda herhangi sarih bir madde ifade edilmedigi
i9in bu hususta bittabi Heyeti Aliyen ize hiv bir ce-
vap veremiyecegim. Fakat ondao ba~ ka diger bir me-
sel den bah olundu. Onun hakkmda bahsedebilir
fakat Salih Efendi 1Ibas meselesinde bir meseleye Iii
zumundan fazla temas ettiJer, Evet mese!enin zama-
mnda vcfaya iktiran etmemesi kiziptir. Fakat bu ke-
lime bana kar§l sarfolundu. Ben vaadettigim bir §e-
yin zamanmda ifa edilemedigini gordiiglim za-
man- Heyeti Aliyenizin huzurunda yalanc1 oldugu-
mu bilir ve kend im de laZim g_ten cezayt yapartm
 t : 134 26
ve eger Salih Efendi benim vaadettigim bir §eyi ve
benim yapmadtgtm bir §Cyi soyliycrsa, yaJan soyle-
digimi kabul ediycrsa, cnu kabul etmiycmm. <;iinkii
arkada§lar sizin huzurunuzda ve ii<;: seneden beri hu-
zurunuzda yalan · soyledigimi bilmiycrum. Ben her
yerde ve her koyde Anadclu'nun her yer,inde b ~ta n
ba§a bir ~ck yerlerde vataoda~lanmm huzurunda <yck
sozler si:iyledim. Fakat hi<;: yalan oylemedim. Yalntz
Allah'tan limit ettigimden bahsettim. Onun i<;:in bu
bahse Heyeti Aliyenizin nazan dikkatini celbediyc-
rum. Eger izaha.t verdigim zaman vaadettigim ~eyle­
ri yapmamt~ isem, ben yalanct clursam, en ziyade
ben miiteessir clurum. Fakat ash <;:tkmazsa Salih Efen-
dinin bana kar§t tarziye vennesini rica ederim. Salih
Efendi bahisl~rinde benden ba§ka Ba.~kumandan Pa ~a
Haz'r etlerinde de ait cldugunu soyledi. Ben Ba ku-
mandan Pa~a Hazretlerinin imza ettigi her kagtd m
sag tarafma imzamt atanlardantm. Ba!)kumaodan Pa-
~a Hazretlerinin mUsaade iyle Heyeti Aliyenize kar§t
cevap· ve rm ege hazmm. Dverir ki Ba~kumandanhk
makamt miinezzeh kalsm. Stgtr hayvanatmm telef cl-
masl. Arkada§lar c;:ck fena bir §ey. Fakat isterseniz
bahtstzhk, talihsizlik deyiniz. Ben guniin birinde bu-
raya <;:tkmt§ltm. Tcplann sesi buraya kadar geliycr-
du. Ben o giin. yine buraya ~1km1~ ve bilahare izahat
verdigim esnada arkada§lanmdan birisi ayaga kalktp
dcktcr OperatOr Emin Bey; Hayt r hakstz imi§im, sc-
nin hakkm var, dedi . Operator Emin Bey ekmek me-
selesi ha kkmda sual yapm1~t1. 0 kadar c,:ok fena §CY-
Ier yaptycrum ki , ben bunlann zaran ne oldugunu ve
nereye varacagmt bilerek yaptycrum. Fakat yiirUr-
ken onUmUzdeki dii~m a nt , Sakarya'daki dii§mant, <;:iin-
kii biz olmezsck, dLi§man Sakarya'dan geri gonderil-
mezse, yalntz olecek hayvan degil 'in an degil, tekm il
olecekti. mmeti Muhammet te~mil c,:oluk c,:ocuk
tekmil ktz ayak altmda kahyordu. MUsiUman namu-
u, TUrk n a mu ~ u ezilecekti ve ben orada o vakit
dii§mam tevkif etmek i~in belki burada hakikaten bel-
ki ci nnetler yapttm, delilikler yapttm. Fakat bun-
cia oyle mecburiyet vardtr ki, yapttklanmm bugU n
hesabmt vermege hazmm. Hayvanatta ve ba t bakari
varmt§ ve maatteessUf her §eyi bilemcm arkada§lar.
Ben Sakarya gi.inU buraya Millet namma sizlerden aJ-
<Itgtm emirle buraya c,:tkttm. 0 gUn dil§man zorlu-
ycrdu. Buradan bagtrdtm ki efendiJer. Buglin beni m
bir C§egim yok. Odun ta§tmak ic,:in, ve o gUn burada
daha clnuyan neler oldugunu soylerni§tim. 0 meyan-
da acaba memlekete vebat bakari var mtdtr? diye
raporlan baytarlardan sorahm. Ben yeti§tiremezdim.
Hayvanlar geldi. 0 gilne kadar sondUriildiigli zanno-
- 533
! 12 ' 1337 C:1
lunan ve maalesef c gi.ine kadar sondUgu zannclunan,
fakat sonm erni~ olan saki! clan, vebat bakari ile be-
raber ge!di. Ve hayvanlan oldUrdii. Efendim bende
taksirat yoktur. Fakat arkada§tar, yine c giin bura-
dan soyledim ki , biz o gUn crdu, buradan bir tek ek-
mek alamazken bir kac,: mebus, ve biraz da garip
memur clarak sckakta ekmek bulamadtk. Scnra eli-
mizden Karah isar, Kiitahya c,:tktl ye 100 bin ki~ilik
crdu buradan ekmek yemek bu I 00 bin ki~iye bura-
dan ekmek c,:tkarmak ic,:in biz yeniden degirmen ye-
niden cdun yeniden sair §eyler bulrna mecburiyetin-
de kaldtk .. Bunl ann katfesi, hepi in in kar~thgt uzak
yerden gelmezdi. Efendiler, saman orum'dan bura-
ya gelmez, arpa Amasya'dan gelrnez, tren c lu:-sa gelir.
Fakat Kagnt araba iyla arpa sama r1 rum'dan
Am asya'dan buraya gelmez. 0 kagm arabasmm
okiizU buraya gelinccye kadar samam da yer, arpa-
nm da fazlasmt er, amanm da hepsini yer. Binaena-
!eyh bu 100 bin ki5ilik crduyu beslemek ic,:in clan-
lara yedird ik. Yalntz okUzler degil, belki biitiin cr-
du a<;: kalmak tehlikcsine maruz bulunuycrdu ve bit-
tabi c vaziyet kar~1 mda e o zaman tabu a kerlik
· zamana, hale, mekana uymak dcmektir. Ge<;:enlerde
- oyledigim gibi Ba kumandan Pa~a Hazretleri verdik-
Ieri bir cmirle crdunun vaziycli cey~iyesine ait bir
emir vererek, vazulce}:;ini tadil ederek, bizi bir tehli-
keden kurtardtlar e tabii hayvanlar bu sebeple yiye-
mediler. Fakat tekrar arz ediycrum hayvanlar a<;: kal-
dt Kar~ mebusuna bilhassa m Ute~ekki rim.
llb:ts mes le ine geliyorum. rkada§lar ilabas hak-
kmdaki ce\·abJmt zann d iyorum ki , kafi derecede ver-
mi§tim . Faka t burada bilhassa bu mesele ile i~tigal et-
mel( i terim. Salih Efendi bir ~ey buyurdular. Ben vaa-
dimi yeri ne getiremedim. Arkada§lar takririn biriside
ki , E at hccanm .takriridir, ben istedigim para bana
verildigi zaman bir ay ic,:inde crdunun giydirilecegini
vaadetmi~lim . Salih Efendi arkada~Jm da cnu. Arka-
da~larda elbette zabtt sabtktn celseleri vardtr. 1ki se-
nelik zabttlan vardtr. Tabii ben onlann okunmasmt
talep ve arzu edecegim. Arkada~lar te§rinievvel ic,:inde
idi, c vakitten beri c,:ck zaman gec,:medi. Soyledigim
ozleri unutmadtm ve hem de bu tarzda bir soz soy-
leyecek kadar sersem olmadtgtmd·a n kendimi sersem
zannetmem~.:g mUsaade etmenizi rica edecegim. Arka-
da~lara soyledigim Jaflann tetkiki i<;:in .. Askerin el-
bisesiz bulunmast , para bulunmamasmdan i1eri geldigi-
ni soylemi~tim! Ve demi§tim ki; Efendiler, sizin pa-
rantz va~sa, istediginiz elbisenin miktanm, insanlann
miktannt bana soyley iniz veyahut ne kadar ki§inin il-
bast i~in para verebileceginizi bana soyleyiniz. Hatta
 t : 134
Hilaliahmere de mliracaat edebiliriz. 0 dahi telgraf
ba§ma ge9er ve istedigini:z; elbiseden kuma~1 size k
tanbul'dan 15 gtinde getirtir. 0, istediginiz be§ mil-
yon ki§ilik kuma§ 15 gi.in sonra 1nebolu'ya gdir,
dedim. Gene bugtin ayn1 lafr tekrar ediyorum. Bana
be~ milyon lira verirseoiz bir ay sonra orduyu giydi-
ririm, demedim . c;:unkli diyemezdim. Sizlerin inanma-
yacagma kail idim. Ben size paranm miktan hakkm-
da hiy bir laf soylemedim. <;linkli arkada~lar, sizleri
igfal etmek istesem sizin bu kadar basit bir yalana
inanmayacagmiZl bilirim; Ve ben de bununla 150 bin
ki§iyi giydiriyorum. Efendiler, bu diki § paras1d1r.
Rica ederim, beni bu kadar cli retkar teHikki etmeyi-
niz. Size soyledigim laflar . aynen hatmmdad.Jr Bunu
hepimiz biliyoru z. 500 bin lira bana verirseniz... Ben
bu HHI soyledigim iyin deli olmallylm. Hem soyle-
digim Jaf1 bilirim. Fakat maalesef samialanmtzdan
bunlan 91karamadtk. Bir m.ilyon ki§imi iki milyon
kt§i mi , giydirmek istiyorsunuz? Ben yine tekrar edi-
yorum. Maatteesstif. (Devam, devam sadalar.) Bana de-
gil, Heyeti Aliyeni ze hitaben Maliye Vekili 91~1pta.
Ben orada oturuyordum. Zab1tlarda mukayyet de-
gilse orada benim yammda oturan arkada§lar vard1r.
Ben dedim, aym nihayetine iki, xahut ii9 gUn kaldt.
Maliye Vekili Beyefendi dedi ki; Te§rinisani nibayetine
kadar verebilirim. 0 halde arkada~lar , ben de ayakta
oldugum ·halde, arkada~lar elbise llkbahara kallyor.; ,
dedim. Herhalde yantmda arkada§lanm avrdt. Onlar
da; hakkm var, dediler. Bioaenaleyh arkada§lar, as!l
§imdi ehemmiyetli noktaya gclecegim. Maliye Vekili
Beyefendi , te~rinisani nihayetine kadar 500 bin lira
vadediyordu. Bir dakika i9in kabul buyurun, Te§-
rinisaniden sonra Kanunuevvel nihayetinde ordunun
noksanlan ikmal edilir mi? Arkada§lar, Salih Efen-
di ile Esat Efendi takrirler ini te§rin.isaninin •29 ncu gtinii
imza etti. Halbuki bana verilen 500 bin liranm 150
bin lirast Arkada lar, evet farz edelim ki , ben bunu
soyledim, bana 500 bin lirayt verirseniz onlan giy-
diririm dedim. Bana 500 bin lira te§rinisaninin so-
nunda veri!iyor. 0 halde .. . Ka nunuevvelin sonuou b~k­
Jeyiniz... Arkada§lar o vakte kadar asker basta olur.
Acaba askeri ben bedava m1 giydirecegim? Sonra ar-
kada§lar, bu noktada mi.ihim bir bahse gelecegim. Bu
suali mukadderdir. MUdafaai Milliye Vekili ; Niye
vaktiyle bizi haberdar ederek parayt talep etmedin? ...
Arkada§lar, 1n§allah mevzubahsettiginiz Harp Meclisi
yaktnda inikat eder. Yine beoim du yduguma nazaran
i9inizden bir zat, 1nebolu'ya ni9in gittigimi , benim
burada i§lerim varken orada ne arad1gtmt sorar. !n-
~allah o arkada§ da Harp Meclisine girer ve o za-
26 . 11. 1337 C:I
man anlar! Ve in§allah o arkada§ da lnebolu'dan da-
ha ileriye gitmedigimi sorar ve benim 1nebolu'ya ni9in
gittigimi anlar. Daha ilerilere niye gitmedigim' de so-
rabilirsi niz. Size §unu soylerim ki ben hi9 bir zaman
imandan aynlmad1m! Ve ben bu i~e giri§tigim zaman
Mlidafai Milliye Vekili · degildim. 0 vakit 3 nci.i ko-
lordu kumandam idim. Rlitbesini terketmi§, Miralay-
ltktan 9ekilmi§ ve bir fert stfattyla bu i~e giri~tim . 0
zaman ne gordlimse bugiin de onu gorliyorum. Arka-
da§lar o zaman herkes barbar bagmyordu ve bana
ta~ at1yordu. Elhamdi.ilillah o glinden bugline kadar
90k giinler ge9ti. Ve lehiilhat fahur bir haddeyim. Fa-
kat arkada~lar ben size arz edeyim ki; buglin dahi be-
ni kar§m•za 91karmak gi.in~ degildir: Ve zannetmiyo-
rum ki hesap devri geldi, yalruz kendi hesabima soy-
lliyorum. Heniiz buglin hesap vermek zamam gel-
mcmi~tir . Hareket edebilecek vaziyete geldigimizi
soyleyemem. Bu i§e ba~ladJgrrmz zaman baz1 arka-
da§lar glizel bir §ey soylemi~lerdi. Onun tek istinat
ettigi bir yer vardJr : AUaha 1man; Ylikselen Ezam
Muhanunediye iman ... Ben ilk gtinti -bunu dii§lindlim.
Buglin de soylliyorum. Yann Heyeti Vekile Huzuru-
nuza 91kacak o zaman goreceksiniz ki; hesap devri
gelm{;!mi~ .
Arkada~lar ... <;ok soylemek istemiyorum. Taarruz
yaln•z vazifeye olmad1, ~ahs1ma oldu , ben yalanc1
oldum. Arkada~lar ge9en defa da Sakarya cebhesinde
sarfettigim cephe mevzu . oldu. 150 bin top mermisi
:a rf eoi lmi~ ... Bunlan ika9a alabiJ1i rs.in~ z. Bir obiliimer-
misi 50 liradtr. 150 b in mermiyi ·kaya ala:bilirsiD'iz.
150 bin meruniyi vasat1 o1ara'k 30. hradan ka~ ala'!Yi-
l:tsiniz. Hesabt gayet basittir. Pakat ye'kfmu milyon-
lzra s;•ktyor. Ben bunu 'bu~mak ·ir;:in - lci o va'kit He-
yc.ti Vek'ile R eisl jcflim - Hey ti Vdk.ileyi ilci Uy giin li~­
gal tti m. N ihayet Antalya gi.imriigtinli rehin verd.im.
c; n.! .. ,
RAGIP BEY (Ktitahya) - Pa§a hep ben!im di-
yor· unuz. 0 zamank!i heyeoaru mhlliyi de soylemeli-
siniz.. _
RE ET PASA (DevamJa) - Arka~lar ben o
Slfada o va2liyette kalktp da e~bise iyin be§ ~lyon
Joira isteyemezdim. Bugi.in Ba4kuman:d.an P~ Haz-
retleri d"tVhi vaadetlti'ler. Son bir V'llZiye't dol.ay1siyle
bugi.in I 00 bin 'k at elbi:se hazuxlir. Fa'kiat b~ mil yon
kra istiyorla,r. Arkada~lar bC§ milyon lirayt bulun 100
b:n katelbise haz1r olur. 'Bugtin hesap yap'tl~rmz za-
man gorliyoruz ki, a~ag1 yuk1ar1 50 !Jim ed!iyor. Bugiin
para bulalbilserJz bli:le; .. - . _ han.r buluiunast i9in ko-
lay degildir -ve b_ugi.in onu her yerde bu!lamazs~ruz ba-..
-534-
 t : 134 26 • 12. i337
Zir elb;s yi ... Onun §U farkt vardtr. Bu elbiseyi kuma~
hat:nde alarak 25 .l:iraya ~1kartabiliriz. 1ki buc;:uk mil-
yon liraya. Fa'kat bu bir ayda olmaz. Tabii buglin ba-
na 100 b:n kat 25 liradan iki bu~u:k m ilyon liraya mal
oluyor. Fak:a't bu bir ayda olamaz ki ... Bugiin bana
lC:l bin kat elbi e veriniz bir ay sonra bu lGO bin kat -
tan 10 bin katm azaldtgmJ goreceksiniz. 0 halde ben-
den ne istiyor unuz.
CC:ok ey \i tiyoruz Pa~m sadalan.) Bioaenal yh
efondi1er, ben boyle §eyler vaadetbi i em H eye i AJi-
yenizi en ba 'i t bir § kilde igfal ed bilecek bir mabiy t
•d'ogar Me li iniz davayt o anda sen sersemsin d-..r yil-
ziime ~arpard1. 0 halde arkada§lar ben o kadar ii-
retkar degiLim. Onu <Ia ·arz ettim ki, T ·rinisaninin
30 ncu gUnii, son ktsmmt ald1m. 0 gUnden beri mun-
tazaman c;:all~t1k. Neier getirdik ve 'lleler verdik. zan-
n der em hepinizin maGGmu olmu~tur. ! tikla l Mah-
kt:me i Reisi th an Bey, Levaz1m Dairesi rei lerini ~a­
J:brm i§ ve izahat almt~ ve Freyeti Al iyenize bildi rm i~­
tir. Orada gordililiiz ki biz bir yok ~eyler verdik. Su·
battan ber!i verilen.Ier. .. Evet encilineni mah usa bu
mah1ma<tt vermi~ ...
1HAN BEY (Cebelibereket) - Levaz1m Re isin.i,
Ordu DJ iresi Rei :ni mahkemeye c;:agJrdt1c.
REFET PASA (Devamla) - Harp Enciirnenj
fevk!aladesi tee sii edip etm digini bilmi}orum. istik-
liil M ahkcme i bu enciimenleri t nvir etmek ic;:in. Mii-
dafaai MilLiye Vehbni, Mi..i te~anm ve daha ba~ka­
lannt .Ia celbedebilir ve bu cnciimendt! temin ede-
b:lirlerdi. Encilineni mah u a ·izahat vermek ic;:in c;:a-
gmJarak. Miidafaai Milliyede de azayun. Bu stfatla
arkada Ja nmt da tenvir tmJ~imdir. Bu yalmz ... me-
:::1 i deg ildi r. Hala buglin en ba it ·he ap mesele I
t:klinde Heyeti Al iyenizJen para i tern mi§ i m, al-
mak ve bulmak imkanm1 goremedigim i~indir. Maat-
tee iif verdiginiz para kadar giyinecek· bundan faz7
la giydirm k imkan dahjlinde degildir. Eger ben bu-
giin dil~manm !zmir'den c;:tkanlma 101 zannetsem· ...
'Bey fend! ne paraya ~htiyac1m vardtr. tyi biliniz ~ki­
ya § klinde zat1 arinizi n s1rtmdan palto unu ~1karmm.
Der.:m k-i efendiler, asm beni derim ... Evet: bunlann
hepisi i~nir . Maa§ seyyan n veriJmiyor; ·bu dogru d -
gil<d.ir. Maa~ milinkiin oldugu kadar seyyanen verili-
yor ve verilmesi ic;:in de hatveler atllim~tJr. Me eJa
ht.rhangi bir zabit cephede yaralanm1~, cepbeden
gehr. i~. bir karar ·ttihaz etmi~ id ;k; yaral1Jar geld:gi
zaman maa§lart; hu merkezin m~t ~tktt&:t zaman
~ticar vc beraber verilir. lttihaz eltigimiz karar budur.
Her'hang_i bir yerde hilafma herhang! bir ~ey oJmu~
-535-
c: 1
ise iki ihtimal vardtr: Ya scrsern.I.ik etmi~ler vaktinde .
alamamt)lar veyahut para verilmemi~tir. Buradakti za.
bitan §imdi TC§rin.ievvelin maa§Jnl almt~lardtr.
H .. SEYI A' 1 BEY (Erzurum) - Alman
par ilc ne !~ler gorilld'i.igiinti soylemedin•iz.
SIRR I BEY (tzmitj - fiibahesat, muht !if mev-
zular iizerindedir. B"r sual irM edeyim, miisaade bu-
yurulur a; Ekmek mes It: i iizerinde izahat ita bu-
>•urdunuz. Hatta Op rator Emin Beyin zattiilinize
hak v <.l igin.i e Heyeti Vt:k ile miinakit oldugu bir
1rada ik i tiir14 ckm , gc ~ terdigini - ki birisi 9amur
gibi iyah. dig ri de fran ala gibi beyaz idi - soyledi-
niz ..... ha tanede yat1yordu ve demi~!i ki i~te sizin .ic;:ln
f ;dayt can edenlerin yedigi iyah kme'k .... ve i te
kumandanlarm ycdigi beyaz ekme'k ... buna has aten
nuan d!kk:!tinizi celb tmi~tim. 0 zaman bir ~ey
oylcm gc ~imdi aceba z min milsait midir?
REF T PA (Devamla - Dem in arzetmi~-
im .... S .. yledigi b dihldtr ve taarruzu ~ah 1ma aitlir.
Ekmegi ben- y mi~imdir.
SIRRI B ·Y (izmit)- fiyet olsun ...
REFET P SA (Devam!a) - Arkada~lar Sakar-
)'a Mu hareb~ i zamanmda degildi. daha onra idi; biz
ziycir idik. Baria Bcyefendi giiz I bir ekmek getir-
d iler. Bu ekm k bir az kuru idi. li'k evclii ne oldu-
'hrnu. anl ayamadtm. Ha lane i~in de ha talar m ye-
dtgi bir ch.mck vard1.. ihrimalki bu ckmegi d1~a1da
yap1y rlar. D1 ~anya ~1ktl m v ftnnlan dola~t1m ..
Ha~ tan ler i'rin p i en ekm gi gordiim. iimune o la-
rak v ril n km klerle ha ta ne ekmekleri bir d giL-
dir. Ha tane ekmeginin fena bir ekmek olmadtema
kanaat ttim. A keri fmnlann hepisini gezdim. Bu
fmnlarm hie;: biri inde Beyef ndinin bana verdigi
ekm gin niimunesini bulamadtm. Meseleyi ol::lugu
g; i arzediyorum; biuat fmnlan kendim dola~Im.
umune ini bulamadtm ... <;ar 1 fmnlarmda buna ya-
km ckmck vard1. Me\' ut kumandan karargiihlan
i~i n ek mek p i~irenle ri de gezdim. Namusum tizer'ine
oyliiyorum, kumandanlano ekmek aldJgt yerle zabt·
tanm ekm k ald1g1 yerleri gezdim, numunesinj bula-
madtm.
- Ftrancala 1 ask rlerden almt~t1m.
REFET P ~ (Devamla) - Benim ~oyledigim
kmek g yet beyaz tdi. Sonra ben kani ol'd um ki, ...
bizzat k ndtm, yaln1z kendim i~in, ben yemek ye-
mem, borek iyemem, yaln 1z ekmek yerim. Herkc
hayaum idame etmek !yin tiitiin. eker vesai re buJ-
durdugu gibi ben de kendi hayatmu idame tm k
iy!n ekmek buldururum. Her vakil e her y r'd ya-
 1: 13~ 2{i • t: . 1337 c :1
km uzak un buldururum. Fakat kendim yedigim l!,- katt, ancak ; ..u bin lira akreJ.t:i verecekt.ir. 1n bo-
megi herkesle yiyemcrn, hcrke3i n on lind ' yi'j \.mcm. lu ra veya diter limanlardaki bankalara be§ para
Un buldururum. e yapttm yapt1m un buldum. Fa- konma::i1 k::: bir d1i rh m bir ~ey gin::n1:yor . Biz EJ-
1cat ftrtnda kmek pi!iirtmem i~i md i r, e de p ;~it.:r·m .. haJr,ii.dE..a.h ba.51m1Z s1k1ld1 mt, her ~eyi yap1yoruz.
Evde on okka un, be!i ok'ka un da ima bul und u rur~lln. Onl:\.r b::tk1yorlar ·ki yakalayJp altyoruz, banka.ya ko-
Siz borek y rs iniz, ben de borck yerine ckm k yap- yup elb:se r i getirLiyoruz. Biz sek en bin kat el-
tmrsam, bana bir ~ey der mi idi niz? .. (G liriii<Liler) l:-'- c' . kkrar n::z:tr!ara arzed iyo rum, bu e1b:.seler, agus-
Vaziye:i size oldugu gibi arzettim. Ben o kanr.::~ttaym ~ . to z::t.rfrnda kontratt yap1lm1~t1r. Fakat paray1 va.k-
0 clcmek odaya g~r'rilmi~ i e v egd bcn:m ye:lii;: m tiyle v remed ik. Agustos, eyli.il, te~riniev\ J, te§rini-
ckmek ise glinahlnll itiraf ed iyorum. :lll'i dort ay sonra ize g lectok. 80 bin kat1n akred~­
STRR! B Y (izmit) - Faka t Salah:!ddiil Bcy~­ tif: oi a~ama<.lig1m1z i~ : n yaln1z 2 b:n kat elbisenin
fcndiyi kim hakcm tayin C':ti ki b n i I r;~ ;t ed iyc>r. akred~t;fini apb:ld;k.. Ondan onra tekrar .akredjtif
a9amad1k. Tekrar elbise gelece.-Li. Fa.kl.t Maliye ve-
R EFET PA~A (Dtvamla) - 'mdi ark:~ua ia::
kaleti bankaya yazdrgr z:aman 80 bin kat elbijsecfen
~ubattan beri ~!mdiye kadar, kanunuewcl in onuna
akreditifi falan ~ukadar. 14 bin bankaya yat1rd1k.
kadar olan zaman zarf1nda orduya \'etilen e_ ya 7G
Ve bu eltris teslim olunduktan sonra pa.ras1 Nallifi
bin dokuzyuzsekiz kaput.. fakat maa tee· Lif siz:! tek-
Serif B ye \·erilec k. i stan !.lla bu sure.Ue t~b1igat ya-
rar arzed iyorum, 100 bin kaput ve r ::niz, 10 bin ka-
p1lrr. htanbul'daki tUccar anlaymcaya kadar ... ancak
put vermek mecburiyetinde 'kalmz... vet oyb:!ir.
SO b:n ka elbise geldilb zaman 20 bin kat elb!senin
236 b. n klimr caket. 2~5 550 panto!on, 324 1~0
p:trastnl ... berYi protesto eder. Katibi adiJJige bir pro-
tak1m c;:ama~tr, - kcndimden twelki zzmanbrm da
t toname erir, bzni prole -to eder \'e benden zarar
hesabtn1 veriyorum. -
ve z iyan talep edvr. Mal iye Vekaletini n ufak bir aJk-
R - iS - Sua!i kald1rahm. ri.:a eder im. Sonra· a-
reditif hatast bu clb i en'in gelmesine man.i olmu~tur.
rarstnrz.
fak b!r hata bu :20 b in kat elbisenin gelmemcsine
REFET PASA (Devamla) - 122 512 ~ab:~l ak. sebep oldu . Arkada ?la r, biz bu elbiselerden 18 bin kat
132 !57 pamuklu m intan. 150 l-Ui ·kmek ~orba 1. Italy-an elb.-~ c j \ar idi. Elimize geleceJk. mi.isaade
36 556 arka c;:an .:tst. ilG bin y m ni. 53-l bin ~an!- . buyurulur mu? ··C bin kat dag1tt1k ve bugum akredli-
45 b;n palaska, 1-+ bin ycl~k, 87 b in matara. n bin t ifi n'i ac;:abild ig im !z 30 bin · kat elbise bekliyorduk .
775 c;:ad1r ... 7 700 portatif c;:ad1r. 15 bin fanill:l gom- OJa:-~ b.1,ka tlaha 20 b;n kat elbisenin kootratosunu
lek, 15 b;n d ri ko~uk. 10 b:n 10 bat aniye ... ~ u' at- yapt1k. Fakat para olmad1g1 i<;in ak.reditif umuyoruz,
tan beri verilmi~tir. clbi ·e gelmjyor. i lalya elb:sel~rinden 18 bi n <kat
Sonra arkada~1ar, u re rini ani nrf1nd:1 c!ag:n- elbi - ~ n i<;i n gelmedi? Ben hie;: kimseyi tahtJiye etmi-
l an 21 b ~ n kat elbi c bir. 12 bi'l ka t e!~)i e b ir, b ~ .. ycru m. Cami Bey g itti gi zaman eline bj r :mik.tar
b''n kat elbise bir. 3 100 kat lb-~:: b'r ki. ceman a ans alm1~tt. B tna mukabil bir de avans olara'k
45 1000 ka~ elbisc. Bunlarrn ic;:erisindcn bir f-..1 . mr.11 cll i h:n lira aldt. gitti. Orada bir c;:ok i~lere gi ri~mi~­
MUdafaai Hu~uk Gurupu toplatml')tt. baz1 mi.ital ,- tir. Mu vaffak. o!·amam1 t1r. Elbise mesel i ve bi r de
alta bulunmu5tum. Bunlardan 45 b;n I 0-::l kat1 g~!­ cebhane meselesi me zubah;s jken cebhane bir mf lyon
mi~tir . Gelmiyen!er azifi Serif Bey1e yap.;g1m1z :'0 liret artm1~t1r ve h ir buc;:uk milyon liret te 30 b in
bin kat elbise bir, bir de ttalya'dan b k.lcdigim'iz 18 kat elbi enin avan 1 olarak ... bunun heyeti umumi-
b in kat elblisedir. Arkad~lar o zaman o heyette resi 50 m :Jyon l ira! eder. Bu heyeti umumiyeden
kimler h<wr ,jdti. hat1rlam1yorum. Vehbj Bey vesaire, b ir buc;:uk milyonunu vereb:Jiyor. 1\lutebak.isinin ha-
mevzuba<hsettigimiz zaman R1 za Bey de orada idi. zrrlanma 1 burada b ize bildir.iliyor. Biz Cami Beye
Naz;ifi Beyle mukavelesi yapdan elbjseleri n ~imdiye rica ettik. Ded ik ki ; cebhane i<;:)in ay1rdrg111 bir bu-
ka.d ar gelmesi lazrmdtr. MaatteessUf gelmed i. Fil- c;uk milyon lir ti tah i et ve mi.ilebakis-in.i bankaya
vak'i Rrza Bey de pvk liyi bilirler k i. mutlaka bu y ti5t!rdik. <;'unkli yeti~tirmeye idik avans olarak
dbiseler gelecektir ve gelmesi ihtimaldir ded im. Gel- vcrilen lf:r bu~uk m ilyonu da gaybedecek cidik. Ceb-
mesi mu.'l.teme1 olan elbiseler var dem i~. i. Simdi han<:yi yola <;:1kanyor. Cebhaneye kar~illk kapat.Jyor.
onu a:rzedecegim. Bunun gelmesinin sebebi;- evveJa Eu anla~rld1ktan sonra MaJ iye vekaleti, Canl!i Be}"in
klimseyi yek!~tiirecek degiliz- ... seksen bin kat elbi- orada ted:trik ett!gi cebhane parasmt tedari'k!e me~­
sedir . Bunun heyeti umumiyesi Bunun yaJn1z 20 bin guldUr. Ve rmezse, buJamazsak ta:bii bu elbise gelemu-

-536-
 t : 13-J 26 . 12 . 1337
yecektir. Bunun i<;in 18 bjn kat elbise de buraya ' ise de Sakarya harl>inden epice ewe!... bilhassa da-
gelmiyecekVir. Sonra bunlann hepstini har-i9ten al-
diguruz para ~le yani strf elbi e olarak giri~tigimiz
i~ler ( 173 GOO) kat i.izerinedir. Tabi•i hep!siru verecek- ve MtidafaaJi MiJJjye biit9esoi 3-4 fasla inm.i~tir. Bli-
tir. Sonra mutemadiyen Jnebolu'ya 91kan e§yaJan-
rnuz var. Meselii 10 bin lri.raiik <;:mk esmam. Bun-
Ian sayaca·k olursak ... bunlar ancak peyderpey mah-
dut ham e§ya olarak geJme>ktc<l!ir. Burada ~mal edile-
rek kJtaata veriliyor. S imd iye kadar benim size kar~1
taah.hiidUmden bana bu 500 bin Jiray1 venirseniz bu-
nunla s~ze askeri giydirmege yah~Irtm, diye vadetti -
~:m zamandan titib::;.ren mUbayaa ettigi kuma§tan
(33 700) kaput imal etmi~tir. Binaenaleyh ~imdi bi-
Zi:m han.r ve miibayaa olunanlarla beraber izinle son
gor~tUgl.imden bugiine kadar ceman (82 782) kaput,
(59 579) <;-aket (54 277) panta!on... Bunlar1 Sali h
Ef ndi arkad~1mm d in! m ini d iJerim. Melbmat ct :m. gayri kanunl degildir.
b:r ay zarfnida elde ec!dm:~ oluyor. Bu hesap <;Ika-
nJdigl zaman ordunun eline gr~enler (34 000) ka-
put, (34 4 78) yaket, (31 117) pantalon, ordu ya
dogruca teslim edilmi~tir. Eger efendi ler, sizi n ver-
diginnz 500 bin lira ile bu 'i§i n iyerisindv otedenbei'i-
den id•a rei maslahat yapma ayd1k sizin bana ver<li-
giruz 500 bin lira iie aceba 34 000 9aket 34 OO::l ka-
put nastl alJmrdJ? Bu 500 liin liraya 34 bin ki§!lik
lbise lima! etmi~iz. 34 bini tak.sim ed.r niz zan-
nederim sizin verdiginizden daha fazlasm1 yapm1
oluyoruL Halbuki ...
RESAT BEY (Saruhan) - P ~::t Hazrclleri, :z:th
ediyorlar arnma l>izim anl:l.y::tcagimlZ bU.tyemjzde, 37
Miidafaali M illiye biit9e~inde, efrat melbusat1 olarak
4 milyon 500 l>~n lira idi. e kadar ahnmJ§tlr? Ne
kadar elbise ahnmi~!Ir? Bunu MccE i Ali kab;.I! etti
;>.faliye Vekaleti de ...
REFET PASA (devamla) - B n ~jndj bir sua]
kar~tsmda buraya geldigimden oyliy..,mem. Ya!mz
b:1 para aJmmami~tu' ve ahnmadigmi h i9 he_a ba ki-
taba bakmadan ize soyliiyorum. Hepimiz burada
rne.seleyJ mevzuubahsettik . Maljye Veklili paray1 vcr-
rnedigini soyledi. Simdi tekrar ahnmi~tJ r , all1Ullarru~ ­
ttr mevzuubahis deg iJd:r. Maliye Vckili o paraYJ
verme<.!ig!{li soyledi. «bana 500 bin lira verecegini
&Oyledi. 1B::n bunun hesabm1 veniyorum. Bu para alJ-
nabilseydti tabi'i OOnlann <;-ogu yapilab 'lirru. Zanne-
den:m bu paranm dortte birini almam1 tmdlf. Rakam
s<>yleyemeyecegrim. R~a.t Bey tahsisat i t5yor. De-
rnclc ki ta.h.sisat kalmami}tlr. Simdi l>ii!rn talli;isatJ-
ffilZln rna~ ktsrm vardJr. Bilmem i~e k1smi vard1r,
nakliyat, sevkiyat ·lusml vardtr. Tahs.isat kahnamJ~·
ttr. Maliye vekili 4.5 milyon eJbise faslma konrn~
- 537 -
c; 1
hiliye fasllna konmu§ olmasma binaen mezcedtilmi~.
maddei rnabsusasma tevfika:n seferberlik faslma mez
naenaleyh fas1llar arasmda bugiin ted.ahi.il varo.rr.
Ayn, ayn degild'ir. Muvazooei umum.iye k.anunuy-
la encumen karanyla degil.
TEVFiK RDSTO BEY (izmir) Mecburi de&iil
lki ...
REFET PA,SA (Deva mla)- Masarif biit9esi mev-
zuubahis olurken biitiin Meclis'i asabiyetinj gosterdi.
Muvazenei maliye fasild an fas1la atlamanm mahzuru ...
Fasildan fasLla atlamak ir;in Meclisin veya Biit9e En-
climeninin veyahut MaJiye Enciimeni 'karanna hizum
gosterdi.
HASA BEY (Maliye Vekili) (Tra:bzon) - Efen-
R EiS - Bu meselei mt'i sta hhere, sonra hallederiz.
REFET PASA (Devamla) - Hi.ila a , izinJe son
tema tan beri hazirla digimiz 83 782 •kaputtan 23 000
orduya gitti.
R E.SAT BEY (Saruhan) - 34 bin kaput bundan
kav giin evvel orduya g:tmi tir?
R E.FET P "\ (Devamla) - <:;aket 59 578 bunun
3-l bini gitmi~tir. Pantolon (54 760) d1r. Bunun
r .; 000) kii uru gitmi~tir. Sizinle on temasimizdan'
beri yapt1gmuz 59 bin r;aket vardtr. 54 bin pantolon
vard1r. Ve ondan onra yapacagJmlZ daha bir r;ok §ey-
ler va rd1r. Bir c;:ok kosele, kuma~, bez ve saire ve saire
sipari~ edilmi~ir. Her giin geliyor ve imaliithaneler-
cle .....
REi - Orada bir meclis te~ekkiil ediyor.
RE ET PASA (De amla) - Ben Miidafaai Mil-
live ekili oldugum hafta idi. Zabitan mektuplan ...
H men her kaza merkezinde kaza kayma'kamlarma,
ube rei lerine rica ettim ve birer mektup bi.irosu a<r-
tJrdim. Bunlara emir verdim •k:i, ~ubeler kendi tahsi-
atlanndan kag1t, kalem alacaklardir. Haftada b'ir
glin tekmil yaz1cilar jandarma boluk i~leri vesaire
oturup a kere mektup yazacak1ar. Burada yaZ! yaza-
caklardJr. Ben Miidafaai Milliye Vekili sifatlyla ge-
ride, geri hidematmda bu derece 9ah5tlm. Berum va-
zifem efradm ailelerine, 9bctiklanna me'ktup yaztlma-
Sim tesruJ etmektir. Ondan sonrasmt zaten posta ya-
par. Cephed.::kilerin mektuplanm da k1taat yapar. Sah-
ra postalan bana ait degildir, demekten rnaksadun,
postalarmuz mi.ikemmel i~liyor.
FEVZt PASA HAZRETLERt (Er'kiim Harbiyei
Umumiye Reisi) (Kozan) - Bunlar ha'kkmda bende-
n!z ma!Gmat vereyim.
 t : 134 26 .
REFET PASA HAZRETLERt (Devamla) -
Fa'kat ha:ki'katen bizim memlekerimizde postadan ~i­
kayet, telgraftan ~ika) t eski marazdu·. Ben yalmz
yazllmalan temin i9in o giine kada.r olma)an ycni
bir ~ey yapt1m. K ag tt, kalem beda a, yazmak Ja be·
dava, sev'k de bedava oturunuz ya7.J!11Z dedim ve bu·
nu temin ettim. Sonra 6 nc1 madde .. .. Cephe terfi et·
miyor, geriler terfi ediyor.
SALiH EFE. D[ (Erzurum) - Maddeten i pat
ediyor,
REFET PASA (Devamla) - Simdi arkada~lar,
Salih Efendi cephede her hangi bir zabitin terf1e mtis-
tahak: oldugu halde bize kolayca i pat edebilir. Bu·
rada biz yeni bir orduyuz, Muamelat1 zatiyeyi takip
ediyorum. Alelade k1dem ve ktinyeleri mazbut degil·
dir. Zabitamn ktin yelerini t ta nbul'dan 9ald1np getir·
tiyoruz ve sonra maatteessUf dUnyan1n her sm1fmda
'kalpazan var. Haiz olmad1g1nl haizim der. derecei
fevkini isteyen olabil ir, <;oktur. 1336 sene in de terfi
etmi. ken, 35 yap1p terfi etmeye 9al1~anlar 90ktur.
Diz herkesin kendi ifadesi tizerine terfi e tiremeyi7.
Arkada~lar terfi i9in u~ul ard1r. .. <; sene bir zab.t bir
l(ltadan aynlm1 i e o zabit terfi edeme7 . Bir 7abit in
k1tada veya muharebe i~lerinde i tihdama Jay1k ol -
dugu hakkmda k1tasmdan ald1gt icil Yarakasmm
miiddeti ti9 senedir. Ondan sonra f tanbul'da kalm1~,
hura:da geri hidematta kalm1~ , veyahut es:trette kal·
m1~. De;: seneJen fazla k1tasmda bulunmam1~. 0 za·
bit tekrar hizmet etmek mecburi}retinded:r. Cepheden
tekrar inha olununcaya kadar, boyle bir icil \·ara-
kasl almcaya kadar onun tertii gecikir. Halbuki ge-
ride bulunan bir zabit ti9 sene hizmet etmi~ e. Uc;: se·
neyi gec;:irse de te rfi imkam yoktur. Benim sm1f ar-
kad~lm yUzb<L~1d1r. Kiire ~ube rei idir. K1taya gidip
staj yapmak .i temiyor. Cephe tezkere ini istemiyor.
Ahz1a ker reisic!ir. Ktinya dolduruyor, Ktire'd~ oturu-
yor ve yUzba~1d1r ve boyle giderse ytizba~11lkta kala·
cak. Binaenaleyh muamelall zatiyede his; bir zaman
boyle zabitanlffilZIIl geri usullerimizde, kanunlanmlz-
da, ~ekillerimizde cephe zabitanlrn1Zll1 geri zabitanma
tercihan bir maksatla geri kald1g1 ve terfi etmedigi
vaki degildir. Bunu gayet sarih olarak size temin
ederim. Y:.1lmz tabiidir ki; bizim usullerimiz bilin-
medigi ic;:in Salih Efendi boyle gi:irdiigti her ~ekli.
ktinyesi bulunmaz, inhas1 gelmez, ge"y kal1rml~ di·
yor. Fakat boyle olsa bile bu adamm inhasmm ge-
cikmesi kendisin in magduriyeti mucip olmaz. in-
hast gelsc. inhas1 mzami, kanuni ~ek.ilde ise tckr.ar
arkada~larterfi etmi~ sayll1r ve ondan itibaren hakki
mahfuz olur.
538-
u . 1337 c: 1
Tiitlinler geiilere dag1byormu~. karargahlarda ka-
llvormu~ bunu orduya orduk. Ordudan daha cevap
alarnad1k . Fakat fenallklar varc!Jr ki, maatteessUf bii-
ylik emellerlt:, cmeklerle maoi olunamaz. OJmak im-
kiim var m1? Oiabilir. Zannediyorum ki, gazetelerde
arama gi:irtiyorsunuz. Fakat 15 bin ki~ilik ti.itti n ve-
rilemediginden bu defa ben aJmm. Gelecek defa
iz allrsm1z. Gazetcde on defa tutUn veri ldigini go-
rlir •. bir defa al!r. Mamafih aksini iddia etmiyorum_.
Cepheye yazd1k, cevap gelmed1. Bu fenald:;m olmak
ihtim li vard1r. Yaln1z k1tadaki zabit boyle soylemi~·
tir diye, dogru olarak kabul etmeyelim. <;Unkti be~
on defa ttitlln verilir. hissesine bir def.a isabet eder.
Sonra arkada~lar, mevcut ha \an! arm yans1 zayi ol·
du. M Utebakisi ile de neferler ebhane ta~1yorlar. Ara·
bala r hu u i e~ya ta51yor. (Gtiallttiler.)
MUST FA BEY ( Taka ~) - K1dem masas1 mli·
dUrU vni Bey 1 tanbul'dan gcldigi vakil binba~1 ola-
rak ter(i etrni~ ir. 1angalarla sag1 9ark1 bile gorme·
mi~tir. lkincisi buramn ahz1 a ·ker ~ubesi reisi Kemal
Efendi hi9 bir k1tada bulunmam: tlr. Mektebten 91·
km a Pirlepe'de idi. Terfi tti . dana'ya gitti. Staj
ya mam1~t1r. 1ana<l1rh Se\k t hangi k1tada bulundu,
kim tasdik etti? amtitenahi hak 1z.hklar var.
REFET PASA (Devamla) - <;ok giizel Musta·
fa Bey karde~imiz. Bu tic,: i mi ~imdi yazarlar, bana
vcrirler, ben tahkik ederim.
1HSA BEY (Cebeliber ket) - Terfi ic;:in bir
kanun mevcut mudur. RUe ay1 a keriyenin o zaman
ic,:in ytiriittti1\ti karar tizerine mi terfi ettiriyorlar?
REFET PASA (Devamla) - f ndim. terfi hak-
kmda gayet iyi tespit edilmi~ maddelcr olmakla be·
raber an·ane \e laamtil haiin gelmi~ ve benim za-
mammda benim taraf1mdao yapilm1~ bir ~ey degil-
dir. Kendi karanyla dogrudan dogruya bu gibi me·
add1 yapmay1p, hi9 olmazsa i9tihadi bir karara
kurban olmasm diyc Heyeti Vekileye se\kettim. Ve
Heyeti Vekileden karar aJd1m: Ve zamanmda yapt·
Jan $ey esirler hakkmda ittihaz olunan karard1r! Ve
1 lanbul'da bulunupta halen buraya gelemeycnler
hakkmdad1r. Bunu eger ben bir vekalet karan diye ve-
rirsem bundan onra gelen vekil ayn1 i~tihadda bu-
lunmaz ve maaltee lif bizde boylcdir. Biri geliyor ote·
kinin karannt bozuyor. Onun it;in Heyeti Vckileden
karar aldun.. Hit; i9tihadi bir karar verilmemi~tir.
Benden evvel verilmi§, tekmil harp senelerinde veril·
mi~. teamill halini alm1~ kararlar vard1r. Mesela staj_
it;in, bir zabit lit; sene eger bir k1tada taj yapmam1~
ise terfi e<!emez. Bir k1taya sevkolunur. OraJa mu·
 t : 134
vaflk bir tasdik ahrsa terfi edebilir. Bu bir nizamna-
me degildir. Bir karardJI. Bu karar teamill olmu~tur.
Yedi senedir boyle geliyor.
1HSAN BEY (Cebelibereket) - Bu bahiste bir
kanun tanzimine liizum hissedilmi~ midir?
REFET PASA (Devarnla)- Boyle bir k.anun var-
dtr, y:apthyor. Enctimcn de i ~t igal ediyor.
,Simdi hayvanlar meselesi : --Arkada~lar biliyorsu-
nuz s:ok hayvan ald!k. Bu bayvanlar, oktizler size ke-
mali teesstirle arz edeyim- ciheti a keriyenin hizmeti-
ne mtisait olarak demin vebat bakariden ayhktan bah-
settik. Olmese dahi , bu hayvanlar olmeye mahkumdur.
Bunlan niye aldtm? Sakarya'da ga uru kovmak ic;:in
aldtm. Oktizlerin asker gibi tecemmtili yoktur.. Oktiz
tohum eker tarla stirer. Bir kac;: saat oktiz ormana gi-
der. Fakat ben burada arazi tizerinde dola~t.Jm. Oktiz
cadde tizerinde ytirtiyemiyor. M eselli D aday civann-
daki ol<tizleri ~osaya c;:tkanyorsunuz, yUrUyemiyorlar.
ose i.izerinde yliri.iyemiyorlar. Ytiriise i~i biter:. Son-
Ja boyle rntitemadiyen gitsin, haftalarca gitsin, ay-
.ar a gitsin dayanamtyor. Halbuki bizim hizmetimiz
keri hizmet mi.itemadi bir hizmettir. Mesela Kayseri
u e Stvas arasmda e~ya nakledecektir. l§te bu oki.iz-
er, ktrma, kepek, saman yiyorlar. Bu me§akkatli i§
i.,.in kafi derecede gtda alam1yor. 0 gtdayt yiyor. !da-
re edemiyor. Oki.iz bu vaziyete uzun mtiddet daya-
:tarruyo r, oli.iyor! Ve bunun ic;:in yapacak bir §CY
de yoktur, Zannedermisiniz ki, siz kagm arabalann-
a.n ordu memnundur. H aytr, hi<; memnun degil. Dai-
:::la at arabast istiyor!ar. Fakat memlckette at ara-
'3.51 var mtdtr? Arkada§lar, bu vaziyette tabii ala-
ak araba olmaymca ne yaptltr? Binaenaleyh bu su-
:etle bu hayvanlar telef oluyor. Bunun ic;:in bu me-
seleyi orduya yazdilll.
OMER L0TF1 BEY (Aroasya) - Soz konu§an-
lar, dinleyenlere hi.irmet etsin.
REFET PASA (Devamla) - Oktiz yeti~tiririz. Bu
oklizler Olecektir. tnsan!ar oldtigu gibi . b!dlirmemek
ir;:in elimizden geleni yapacagtz. Aramtzda ayn gayn
yok. Hayvan oldiikr;:e klta kumandanlan isteyecekler.
Biz de bulup gonderecegiz. (Daha s:all}tntz, biraz da-
ha ya§atmtz sadast.) Belki unutulmu§ bir §ey vardll'.
Bize -bildiriniz. Salih Efendi, bir hey !ten bahsetti.
Kagnt arabasura e§)'a koymu§lar ve neferler c;:ekmi§-
Jer. Arkada§lar kagm arabasma boynunu koyrnU§Sa
alay ic;:in koymu~tur, alay ic;:in yapmt§ttr. Her halde alay
ic;:in koymu~tur. Arkada~lar biz elarabast yapar oki.iz
arabast almz. Bizim askerlerit;niz, onunla iftihar eder.
Hayati askeriyede her ~ey araba ile ta~tnJI. Siz zan-
26 . 12 . 1337 C:1
nediyor musunuz ki, biz hayatJ askeriyemtzde her
i§i araba ile, h-ayvan ile yapartz. Haytr, muzafferi-
yctimiz, muvaffakiyetimiz, askerlerimizin ezaya, ce-
faya tahammtili.indedir! Ve bunu cefa olarak alma-
maltdJI. Biz sandtkla gaz ta~mz . Et, ekmek ta~mz, ara-
ba bulursak ta§mz, araba · bulamazsak elle ta~mz.
Gumri.ikler de bile el arabas1 vardtr. Bunlarla nakil
daha kolay olur. Bu ordunun her yerde ve her zaman
yapttgt bir §eydir. Biz bununla iftihar ederiz.
Biz oktiz yenine ara:baya jnsan ko~nz veya.hut biz
oki.iz glibi ara'baya kO§uiUIUZ. Bi~ 0 kia!da.T 'lci'bar a!lt§-
tmrsamz d'ogru ohn:az. Bi2Ji 'k!i1bar ral.I§ttnnaytmz. Bi-
Zl'm o kaGar kilbar crldugumuzu ara¥'trmaytruz. Ha-
yatt •askeriye ecadtr, cefadtr, ho}'lle g<eyer. Hastaha-
neJllin 'kendisine ma'hsus 1\adrosu vardJI, arabast var-
dtr( Gfui.ilri.iler) bu bahiste eza ve cefa bahs.in!d'e za>.
b:tler de danildir. Zal>itlerimiz de 90'k ce£a c;:e'kmi~1er-
ir. Talbii bu:nlar da evladttntzdtr. Nefer Jren:disi ta-
§tr da za'bittin'in '!:a§tmasma tahammill edem~z.
L .. TFU BEY (M-a~nisa) - Biit~ede Meclisi Alice
kabul edifmi~ lie;: milyon on~ miiyon, 'lurk mlHyon
ne i e bir tahsisat var. 'Bu tahsisata mahruben bugu-
ne kadar melbu at b li olara'k ne "'adar masraf ta-
hakkuk etbirmi~. ikinci meseie (Je . Mtida:fua:i MilNye
v kaletine teretti.ip eden vazife tahsisaltma ri&tinadettll
·ica p edenlerle muka vele ve miinakasa yaptp bu ~§i
gormek ve bu tahsisatJ almakttr. MelbusaJt bedeli ola-
rak itldd tizenine 'ktymet ~trbariyle bugi.ine kadar ne
kadar rna raf taha'k'kuk ett'.i:nilmi§, on'lardan ~yri
t :i:iye kalmt§ onlar var mtd!r? Maliye V'eki1i nalla-
l'tn na'klinrlen balhseltti.
R FET PASA (D vamla) - Konaris l:ondra\lrur
bir t ~graf yazry rdu. Cephelere riyi dilclca't edimz,
takviy~ ed:niz. cep11ede vukubulacak tebeddill, siya-
et iiz rinde tebeddiil yapacakttr, diyordu. Bumr Har1i-
ciye Vekilirniz dedi 'ki, Erkam Hrur'biyeyj, Mudafa.ari
MiUiyeyi, Ba~kumandan:ltgt bundan lra'berda!r ettrim.
Yunanltlann 'korktu'klan noklbay>a kendUenin!i gander-
dim. Harjoi ye V:e'ktili •beraber olanak _soracagll'n suailim
'bu'Ciur. Erkam Ha·I'biyei Umurniye Reisi P~ Hazre't·
leri de haberdar oldugunu soyled!i. Habe.r'danm as- _
'k'eri valkbi nde hareket ettirme'k li9in laztrm geien tedla·
rikfutt yaptyorum. Si)'lasetimize miihim suretfte tic-
rayt t 1ir yapa'bi'lmek ris:in a:Skerin levaz.tm ve tesi'sah
kat!i dereceide degildi r. B'izim lbunu bakdirimiz, V1icda-
ntmtza havaie olunrdu . ~ken cirna'mdarlanmurlan
olan zatlao birisi . diyor ki, ben hardk.atJ a.Skeriye ya.-
p~biimek i~:n as'kenin m'i'kltart 'lcafi teyhiz ve ·i lhas ed!iiT-
mcdigini gorldUm ve yapamadtm. Bunun teQlriz ve
ilbasma memur olan ma!kam, valkrtiyle ilbas ve t'eyhiz
-539-
 t : 134 26 . 12 . 1337 c: 1

ic;:in para veremenii~ ise verehlm dedik. Za.tt a!iniz bi-
lahare ve binnetice de boyle bir sua.1 kar~tstnda 'kal-
1
mamak iic;:in siz bana para vermediniz. Binnerice
1ben as'ke11i tec;:hiz edemiyece~ im. Hiareket yapilamamt~.
Ben:i bili1hare mesul e1lmemek ~c;:in bunu batrrlamantz
laztm gelirdi demediniz. ~imd i lbu kusuru biz zahiri Zia·
tt a.L:nize a:i·t gordiik eger 'bu meseleyi tenvir buyurur-
santz, vaz:ifenizi ikmal etmi~ ben de size hizmet et-
mi~ bulunurum.
RESAT BEY (Saruhan) - Meclisi Ali yanh~ mu-
ba'keme etmeme'k. j9in bjr ~y tasrih edByim. Mi.ida-
fa,a.j M illtiye Vekaletinde evvela blityede mevzu tah-
sisata giiven<ilerek bir c;:ok ~yler miinakasaya vazolu-
nur. Bore;: ta!hak'k.uk eittirillir, ondan sonra Ita ernrine
rapt~dilir, \1aliyeye gid<il·ir. Aca!ba bugune kadar mu-
amelei laztmast yaptlmt~, ita emni verilmi~. P~a Haz-
retleri bir i~ go terebilirler mi?
REFET PA.SA (Devamla) - .. c;: defa bu suali so-
ruyorsunuz. Suat Bey, Hamdi Bey ve arkada~lannm
yapttgl 40 b!n Jiraltk bir i§ va.rd.tr. Bunun pa;rasmi
ancak gec;:en sefer 500 bjn lUra mese!esind'e i§Ji saglam
1kaz1ga 'ba~lay<>.'biid; k. Benim geldig:m:u ferdiasmda
yapab.:Id!:gim'iz 80 bn taktmhk bir i§ vardt. Evvellci
ra!kamJa 120 bin taktmJtk elbise eder, degil mi efen•
dim. Bu 80 b:n ta'ktm erbisenin i ~i rri ancak g~en glin
'konu~'tuktan sonra ancak bu 80 bin taktm elbisenin
dortte birini blr ~eye bagllyabild·ik. Diger mukave-
leleri bilmem ne bey... Ben giini.in birinde belki eU-
m ize para ge~er diyerekten takmt1 o1sun d iye imza at-
ttm. Hattnma gelenleri daha kan~tmrsam daha na-
m i.itenabj §eyler bulacag1m. Yalntz 120 bin kat elbi -
c eger ben MU d:1 fa;i M ill iye Vekili olduk-tan sonra
b~o: m MUdafaai Milliye Vek<ili oldugum guruer Sa-
karya giinlerindedjr, Eger onkmn paras! venilseyd<i o
elbise:er, 120 b:n kat elbise bir iki ay sonra gelecek: ·
ti. Ve bu da kiifi jdi .
RElS - Ef nd im be~ dak:ka teneffiis.

"··~> · < ~ · +~

!KiNCl CELSE

Ac;:tlma Saati : 4.15

REfS : Adnan l3cy

KATiP : Ziya Hur~it Bey (Uiz;s an)

RE1S - Celseyi ac;:tyorum. Fevz:i Pa~a Hazretle-
ri tizahat vermeye devam etme~ ·i stiyorlar.
FEVZt PASA HAZRETLERt (Erkaru Ha.rbiydi
Umumiye Reisi) (Kozan) - Efendim, Erzurum Me-
busu SaHh lEfendi biraderJmiz:in bahsettigi me'ktuba
dair izalhat vermek islliyorum. Sonra mah1mattmt arz
edeccgim. Smdi mektup meselesinin bize ailt aksamt-
nt a.rz edecegim. Sali'h Efen'Cliiruin verdigi mektubun
'tabii 1imzasm1 Uiztm gelen tath'Ici'k-att yapttrma:k. iizere
ccpheye... Lakin kendim bir talllukat yapttm. Oku-
d.um. Ne gibi ~yler vard.Jr diyerekten gayelt basit
b'!r nokltastm gofldi.im. Cephede yanlt~ anl~tldtg'IOI
anladtm. Diger Jusm1 oa oyle y<arJ.t~ an!~tlmt~ ise ...
Mdktup 'diiyor k!i cephede 1sbiklal Mada;1yast alanla-
no ve tal!tif edHenlerin 'losrru killHsi geriye, karargah-
lara mensuptur; Cephcd.e pek az vardtr... Kt'ta isim-
Jeri yaztlmamalrd.rr. Halbu'ki malfunu aliniz !uta isim-
lerinin yaZllmamasmm en biiyUk sebebi, dii~arun ni- .
zami har'bi anlamamast j9indir. Filiin alay falan ta-
bur dersek dU ~ man her ~eyimizi anlar. Hangi ftrka-
IJ11Z var, hangi alaytmtz var. Dli~man bunlan yan ya-
na getirince meseleyi anlar. Daima, hatta postalara~
bile b:rer numara verdi;k: Dli~man zarflan mek!tuplan
aldtgt zaman anJamasm diye. Bu her orduda yaptlan
bir ~eydir. D em ekki bunda hata ettigine nazaran, mek-
tubun dliger ak ammda da hata etm ek ihtimali vardtr.
Bin<aenaleyh tahkikat yaptyoruz, ma~lann muntazam
verilrne;;i: Bunda haki'k aten biraz §Jikayetler oldu. HaJt-
ta ordu kumandam ~i kiiyet etti. Kcumandarun ~ika­
yetinde 3 nci.i Kolordu yo'k rna~ alnulj, djger.i al'ma-
mt~ttr, diye soy!edi. 3 ncu Kolordunun havalesinin
veritdi:gm zannedenim . ZongUldak ve havalisidtiT. Bu-
ra havaleyi derhal tediye ediyor. Diger havalesi veri-
len aksamm a'hvali daha zaytf bulunuyor. Ondan ge~
kaltyorlar. Maliye Vekiline bu cihetler yazildt. Bi-
naena!eyh biitun havalat orduya gidiyor ve o!'du ta-

-540-
 t : 134 26 ' ll. 1337
ll'afmdan tesviye olunmak:tadu. M~ meseles.i ileri
geri ha~lolun'mu~tur.
B!R MEBUS - Ger·i~er de boyre midir?
FEVZt ~A~A (Devamla) - Rep ooyledir. Cephe
ma<a~ a>lma~dtktan s·onm hi9- 'bjr taraf aJmayacakJttr.
Sonra efendim mektup meselesi. FiJha!k>ika efen-
diler m elktup rnesefesi seyyar orcfuda gaye't mli~kil­
·cL:r. ('linJ<:i b<ir kere klitaat sab:t deg iJ.ch. Efrat b.amn
'bu ft ~kada, bazan b a~ka bir ftrkraya gider. KoFordu-
da'kl ctizi.itam ba~ka tarafa gicfer. Bilhassa Sakarya
Muhar 'bes inden sonra 'bir yo'k yen.i iVe.'}'kli'lat ve mdila't
yapt!dt. Ordu arasmda b.ir yok kttaoalt Simalden Cenu-
ba, Sat 'k'tan G arbe gitmi§tir. Alileleri adam'lannm ner-
'de oldugunu b'h:p JayJ'ktyla mekltupl~malan ve me'k-
ltuplann dO'I ~a o:ola~a bir 9-ok techhti.rlerin meydana
gdmesi bundandtr. fkinci i eferrdiler, mdk'tuplann
efratm eline vcrilmeden evvel okunmast JablitrtUr: Bu
Hart-i Um<~m:de boyle olmu~tur. Hatita 'buttin mun-
!tazam devle:tler ne yaza-.::aklarma dair basrna bir kart
<venirfer. Yalmz sthha!Jteyim , af•iyenteyim d iye kartlar-
da yazdtdtr. Ba§ka bir ~ey yapmaz!ard1. <;unkti 'bu
surctle ·bazt t~vikat olur ve boyle bi r me'k'tubun da
verilmemesi veya si!inmesi llizumu katisi va<rd.Jr. Bu-
giin ordumuzun ktsmt m'i.ihimmi nakliyat hususunda
gayet mii§' ililt i9in'dedir. Ordumuzun ktsmt mlih im-
mi ta'b:i Ankara ahalisinden cfegildir. Kastamonu'-
·dan var, Bolu'dan var, Sinop'tan var, Siva;,s'tan var.
G ay t uzaklarda n efrat vardtr. On gundeo, onb~ gun-
1den evvcl gelemez. Bu !'adan da cephe ye on gi.inde gci -
der. D eme>k ki yirmib~ gUnde gidiyor. Sonra cephe-
·c!·~
de tabi[ o;:>dudan kolorduya. kolordudan ftrkaya,
ve oradan oraya alaya tabura gidinceye kadar ve o
nefe r o mektubu aldrktan onra - okuma bilmez - fa-
ka , okutup ·azchnp postaya koyuncay';t kada r aradan
bir ay daha gec;:er. Demek ki !Jir muhabere iki a.ya
muht ayttr. Ben deniz efendim seyyar postalarm varidat
ve ir alatma bak'ttm. Filhakika :ki tic; ayda n beri te-
zaytit ettigini gordlim. Ktrk bin mektup gelmi . ktrk
bin me'<tup gitmi ~en te~rinis a ni cetveline bak'ttm
69 - 79 bin mektup cep .eye ge!mi§tir. Bu halde ne
oluyor. Demek efend:le r, bir nefer iki ayda bir mek-
tup alt yor, bir mek'tup veriyor demcktir. 1e ele bun-
dan ibarettir. Simdi acaba bu mektupla r efrat eline,
ailelerine gidiyor mu? Bunu tetkik etttk. Bir kerre bu
aylan tenk is etmek 9are i dli~linlildli. Seri sabra. pos-
talan yaptld1. Bunda m ela cepheye 10 gUnde g:dil-i-
yor. .Simendiferi beklemeyelim. Derezinle sevk ede-
lim ded rk. Be.'} alt1 giioe indirelim. Bunu yapltk ve
melc'tuplar nerelere gidiyor? Meydana 91kartmak i.ize·
re mUfctli~ler gonderd ;k. Mektup gelm i ~. buradan
- 5-tl -
C:2
nereye gitmi~ ve nereye talulmi~tJr. Efradm eli.ne gi-
dinceye kada!r ne kadar zaman ger;;iyor. Bunlan tetkrk
edip bize rapor verecekler. Eger engelleri varsa ref
edilecek, daha kolayltkla gidecek. Sonra efendiler,
cephede mektup yazma'k i9-i:n zabrtl'er, onba~tlar, bo!Uk
em'inler.i rokuyup yazmalk b'i lenler yardt m ederler. Fa-
IJcat geride bu yoktur. Dahifiye Veikilinin bu hususta
soyledigi veybile ahzrasker ~ubesi yardtm etti'kleri gibi
Dahiliye Ve!kili'ne yazdtm. 0 da me'ktup odalan gibi
bir taJktm mahaller te~il etri. Bu sumtle herkes oraya
gelip meccanen mektup yazd~raca!k. Bu suretle mek-
tup meseles inJi 9-ogaftmak is'fiyoruz. Aldtgtmtz haber-
ler de bunu teyit ed iyo r. istatis'~i'kler bunu gosteriyo r.
Telgr<>.f hak.ika'ten <yoktur. Hususi telgraf!ar ~oyle dm-
sun, resmiler {}i!e postalarla gidiyor. Yani tel kifayet
etmiyor. B'iitlin o rdu nun muhaberesine tabi1 kifayet
etmez,
MUSTAFA KEMAL PASA (B a ~kunundan) (An-
'kara) - Arkad~lar, m evzuubahis o!an me ele y; ten-
vir maiJc a1dtyla bazt maruzatta bulunacagtm. Heyefi
Celilenizi bir ka9- zamandan beridir fevkalade rerrci-
de eden. miiteessir eden mesele. orduoun arzu edil-
d igi veyhite ilbas ve bliti.in nevakrsmm )kmal edilme-
mesi mese!es:cfir ve bunun bir 9-0k esbap ve avamili
m'i.ina-ka~a ve teokit ectilme'ktedir. Maruzatuna ba~Ia­
mazdan evvel ~unu arz edeyi m ki , Baf£Umandanllk
biiti,in i~ lerle yakmdan alakadar bulunmalcta e bun-
Jan takip etme'ktedir ve Fla§k uman'dan!tk kanunu na-
zan di!<lkate a!mtr a muba'tabt yega ne o~ara'k yalr.tz
B a.~kuma ndam gorlirii7. i.inl<i.i B a~ku man da n o rclu -
nun noksanlarmt gorlir, vekillere ihtar etmezse mesu-
!iyet dogrudan dogruya kencline a1ttir. Bu itibarla ge-
rek fUdafaai M :ll :y-c Vekfile~inden ve gerek Erkant
Harb iyei Umumi ye Veka leiinden istizaha Wzum yok-
tur. Biitlin i tizah dogru dan dogru ya B:ot•/kumandanllk
mak"mtna aittir. Boyl e olma!da bera ber ~imdiye b.-
dar H eyeti Ce!ilen.ize aydtgt m veka!etlcrden vu:r u
bulan istizahatmtza B ~1<U m a ndan tarafmdan h 'c;: bir
cevap verilmedi. tstizahta serbest bmtkiL Vekili me-
sulleri da,hi Huw ru Cefileni z ct~ t<2mamen izahat ver·
melerini faideli addetti. Bunda'ki no'kta i nazan mu t-
Jaka bir makam1 mesu! etmek... cari mesailde tama-
miyle H~yeti Celi[enizi tamamiyle tenvir edebilmesiy-
d i. Tefcrruat iizerinde Heyeti Celiler.ize d;:ha zi yac!::
izahat veremem. Belki ben o kada r izahat ..- rmeye
kalk! tLm. Fakat Ba ~ku 'mandanlrk. ve~ il!eri isti.,.aha
c;:ektirmekle hakika'ten m iisa mahada buiLm m·. t~ o!uvor.
C'i.inki.i Mud~faai M illive Vekili, yap!tma~I mlimktin
olan ~ eyj yapm1yor. her hangi b ir sebep'ten dola yt
yapamtyorsa, ..... Ha1buki bunun a'k. -;ne Ba ~'mm ancla n
 t : 134 26 . 1l. 1337
ikani olursa Ba§kumandan o vek.ile ·mevkiini daha iyi
yapabilecegi bir zata terk veyahut Heyeti .Aliyeniz.in
huzurunda o vekilden ~ayet etmektir. 1~e ancak
boyle bir ~ikayet. iizerine Ba~kwnandanhk vekilleri
js~izaha yekebilir. Bu maruzatunla goriili.iyor ki, Mi.i-
dafaai MiiL'ye Vekili yaptlma t Jaztm gelen ~eyleri ya.p-
nu~tlr. Bu maruzattmla goriiliiyor ki, B~'kumandan­
lik!ta. hasll otan kanaat bu ~erait dah.ilinde ve bu im-
ti-nsiZlt'k ve bu mi.i~kiilat iyinde pek de irnkan .....
Mevzuubahis olan meseleleri iiy noktada telhis ediyo-
rum. Birisi; m~ meselesi mevzuubhis oldu. Yani
ordular m~ auyor mu, ne dereceye kadar alamamt~­
lardtr? Acaba ordudan daha 9abuk mal~ alan var
mtd1r? Bu nok'taya efendiler, ya'kmdan yapttgtm he-
saplarla vah.idi ktyasi olmak i.izere bir rakam arz ede-
cegim. Gori.iyorum ki biiti.in Mecli ordudan Garp
Cephesindeki ordu ve kttaatt murad ediyor. Tabii as-
'kerimiz yalntz 'bu degil. Ba ka taraflarda da vardtr.
Faka't ha_k ikaten dii~manla tema ta bulunan G arp
cephesi ir,;in bendeniz de yaln1z mi.italaat1mt buna ha -
redecegim. Yakmdan yapttgtm ktsa ve zaruri he·ap
Uterine yalmz, Garp cephesinin zabitan ve efral· m :l ·
a.51 I'ir ay i~tin 833 000 liradtr. D iger te:k ik hliiasa-
srnda Garp cephesi kttaat1 temmuzdan te~ in iewel ni-
bayetine kadar m~ olarak i.iy milv<>n a.lacag1 var c!e-
mek oluyor. Takriben i.i9bu~tul( dort ayltk alacag1 ar-
dLr. Yani Garp iir,;bur,;uk aydan beri ma:)5 a!m";lmak-
tadir. Dort ayllk alacagt varrur. Yani Garp cep!lt:>•i-
·nin ma~t verilememektedir. H ir,; olmaz a memlek ct
ldahilinde bulunanlann di.i§man kar!!l'itnda b~tlu!l a n-
1ardan daha faz!a maa~ almama till te:nin etmek ic;in
Mafiye Vekiline adeta bir emir v erdim . Garp cenhe
sinden fazla hi<; b'ir taraf mnamele .... Fakat y;ne hn-
zuru celitenlzde yine itiraf edelim ki,.,. lnf<'.3 etJT1 e\ -
'te israr edemedik. <;::i.inlkii. Maliye Ve'kili bir o[i., hanil
dedi ki Meclis ma~~tnl alacalktir . Ben de hak ika e1 <r·
~ada~lanmt tazip etmek ve mi.i~kilat i~tinde brakma vl
arzu etmezdim. Miktar bliyi.ik bir mani te~ kil etmez-
di. Fakat bunda bir ta'k1m mehazir bulundugunu d?.
nazan dikkate alarak miimanaat edemedim. Bundan
bir taktm mahazir tevelliit ed :yor. Heyeti Celileleri
rna~ almca memureyn de istiyor. Ana da mi.isamaha
edince Adkara'da bulunan memureyni askcriye de
rna~ .... cepheyj go terdim. Fakat onlann i9inde oyle
adamlar vardtr ki meseta top yapan. ve saire yapan
fa'brikantn mi.idi.irii va~drr. Onlar da ' maa~ al1r. Yine
Garp cephesinin muvafa'kat?yle geride bulunan mec-
ruhime m~ .vermek laztm geldi. Hulas bu emri tat·
b rk edemedi'k. Bugiine kadar ya!t~tyorum. Bir tam
rna~ degil, nefere birer lira vermek ic;i•n, bir miktar
-542-
C:Z
para verdirtm'ek ic;:in 420 bin lira vermek:. lanm geldi
ve her gUn yene Maliye Vekilliyle beraber para bul-
dun mu diyorum? Para bularmyoruz. Belki temin
edecegi 450 bin lira ile zabitana dort ayltk m~larma
ma:hsuben efrada da birer lira verecegiz. M~ mese-
Iesi boyle efend iler. Fkat mernleket dahllinde belki
dort ay maa§ almamt~ ve belki daha fazla m~ alma-
mt~ polis vardtr, memurin vardrr. Artik bunun tevzii
nastl olabilecegini ciddi olarak teemmiil etmek laztm-
dLr. Ahnt§ olanJara hi9 para vermiyerek. bugiine ka-
dar almt§, oteki dort aya kadar para vermeyecegiz de-
sek, hazin bir efalete sevk etmi~ olacagtz. A1m1~
olanlara daha az vermek almayanlara daha yok ve-
rere!c tel:lfi etmek vardtr. Gerek birioci tedbir, gerek:
ikinci tedbi rin kabil olabilmesi i9in Maliyede para ol-
ma!<. flZimd1r. Onu Mal'iye Vekili izah etmi~tir ve
izah edecektir. Arz edecegim mesele bu<fur. Fakat
hakikaten bizzat tesadi.if... muntazaman maa§ verile-
memekten dolyt heyeti zabitam fevkalade mi.itehassis
olJugunu. veyahut olabilmesi ihtimali oldugunu soy-
Jeui. Bunu korkunr,; buldum. Yalo1Z kumandan arka-
da~lanma ric:J. ettim. Bunu bir mesele yapmasmlar.
Ordu niyin rna~ al1yor, almtyor. Mebuslar nic;:in alt-
yor, geridekiler ~tok aliyor, mebuslar alryo r, ordu aJ.
mi yor. _Orduya vermiyor unuz. Bu kelime c;:ok teker-
r[i r ederse pe' fena olur. tmkant maddisi varsa yapt- ·
li'.C k bir ~ey roktur. Hakikaten yapllacak ... Dilimize
dolamaktan tahaddi.i edecek vahim neticeleri ... _ve o
!wmandanlara dedim ki; evet. ordu rna~ alm1yor.
mi.imkLin oldugu kadar para verec~g:z, ve her ka.-
nl at.. .
tk_i nci i o rdunun ilb t me>elesi : Yani t~hi7at ve
sairesinden bah etmiyorum. Efendim, MUdafaai Mil -
live Vekilinin oteden beri verm ! ~ oldugu izahatta . ve
bilha a bugi.in vermi~ oldugu izahatta benim no'kta-
YI nazanm1. .. bir kerre bu on aya gelinceye k<>dar
orduya birc;:ok elbise verllmi~tir. Mesela, -bu 76 bin
kaput orduda var m1 , yok mu. bu bir ene zarfmda
hu kaputlan g i ymi~ olanlann kayml§ veya olmii~
olanlan vardJr. Hi.ilasa boyle bir rakam i.izerine i ti-
nat edere'k ordunun - ... stftr farz etmek daha muva-
ftkttr. - Fa'kat astl bizim istinat ettigimiz, hepim'izin bel
bagladtgtmlZ rakamlar son aylarda Miidafaai MiHi-
venin sipa.ri ~ ~aigi ve line ge<rebilecegini tahrnin ettigi
ve onlarm yekununa bakti.Jr a (416 000) kat elhi e si-
pari~ olunmu~tur. Fa'ka't bu 416 000 sipari~ mufkabil
Mi.idafaa 1ill'i enin eline gecmi para be~ yi.iz bin Jj.
radan ibarettir. Mi.idafaai Mi<Jliye Vek;:i bii'tiin esbabt
maniaya ragmen ~imdiye kadar tedarik. ettigi elbise-
nin m'i!ctan 65 bin kadard1r ve kaput olarak seksen-
 t : 134 l6 • 12. 1337
iki bindir. Ariz ve a.mlk hesap yapmayaca~un. Mi.i-
dafaai Milliye Vekaletinin eline g~ebilen Jusnu na-
zan itibara g~bilmi~ir. Ona mukabil sekseniki bin
k'aput ve saire ondan evvel b~ yi.iz bin lira tamamen
ele gay eydi ve tamame sarf ed ilmeseydi bundan faz-
la elbi e ... astl bizim ·nazan dlkkate alacag1m1z rakam-
lar daha bi.iyi.iktiir. Yalmz garp ordusunu nazan iti-
bara alarak 200 ve 250 bin insam giydirmek mev-
zuubahi olmalidlf.
Uyi.incil meseleye geyiyorum : Bugi.in Garp ordu-
sunu arzu ettigimiz v~hile ilbas etme'k iyin bu Mi.i-
dafaai M iJJiye Vekaletiruin sipar i§ ettigi ve ~imd':ye ka-
dar gelmi ve bundan onra gelm i Jaz1m gelen ra-
amJa r iizerine daha yiiz bin kat eibi e kaput filan
k ymast lazJmdtr. Bu sipari§ edilmi~ olan elbiseler
temin edilme'kle beraber yi.iz bin kat elbise i9in para
dii~i.inmek laz1md•r. Efendiler, bunun hesabm1 yap-
~,m. Efend 'ler, yaln1z bu yiiz bin kat el ise ic;in be§
ilron lira JazJmdJr. Caket. kaput, ad1r lazlmd1r.
fendiler, seyyar ordu mevzubahistir. Taarruz mevzu-
:thistir. Efendiler; bu f1rsattan hili tifade Heveti Ali-
yelerini bu ii~iinci.i no'kta i.izerinde bir hakikatten ha-
erdar edeyim ve bu arz edecegim hak ika te nazaran
!:J.remiz; mutla ·a kanmtzda bulunan Yunan ordu-
~unu ma~luo edccek derecede kuvvetli ve mi.icehhe7
rdu mevdana getirmektir. Bu, gave ile kendiligin len
a.hassiil eder. Halbuki her giin aldlglmlz malumata
l'.zaran Yun<t!l nizam1 harbinde vap:lan tadilat, a-
ptian te 'kiJilt, ikmaller nazan dikkale ahn1rsa bi7!m
ordumuzda aym derecede ikmali nevak1 ....... Arka-
Jar. bunu da ariz ve amik tetkik ettim. Ordumu-
zu matluo dereceye i a l etmek ic;: in. te hizafl, elbi e i.
eslih'a 1 itibariyle, cephanesi itibar:yte bu teyhizatl
iti arivle, k1rk b~. elli milvon lirava ihtiyacmuz var-
dir ve bu sozi.im Basri Bey birader:mizi n bir az...... .
yap1lacak ~ey elli mityon liradtr. bu r ara elimizde bu-
lunduiru s1rada fakat bunun da vakti zam::mivle eli-
mize r,ecme~i artt1r. I te bu dakikada hi~ olma7sa
elli m"ilvon liraltk krecl"miz olursa ik.i a lie;: ay sonra
I
kar ,m,zda bulunan Yunan ordusunu ezpcek ve illa
hovle iR-ne ile kuvu kazmak kabilinden evlerle ugra-
acak ... Allah'tan rica edelim ve Cenab1 Ha'k.'tan daha
i i olm"l 101 temenni edece~iz. Bu kP-Iimeyi ve bu de-
recei ihbiyact ~imd;ye kadar hi9 bir vakit Heyeti A li-
yenize bunu ovlememek bir kabahat g-ibi telak'ki
edilivo a sov emek de bir isa bet olab ili rdi. Benim icin
yan; ordudan bahi , ordunun ikmal olunrlugu bah o-
lundu~u "zaman ordunun ya.lmz e!bi e i i in de~>i!:
ordunun maaJjt ic;:in deg;I ve ire: i i :.0 degil. yaln!Z · •
lahm1 torunu aiacag1z. Cephanesini al?.cagiZ, bunun
-543-
C:1
~in evvel ahir sizden elli milyon lira isterim. Maliye
Vekili bunu di.i~l Ve hep'inizi ikna et:sin. B~a
yare yoktur. Bir defaya mahsus olmak iizere benjm
dii~iindiigiim ~eyi arz edeyim. Bu paray1 yani mas-
raft temin etmek i9in ..... mii~ki.ildiir. Onun iy:n behe-
mahal hariyten temio etme'k mecburiyetindeyiz. Ve
mecburiyeti tatmin i9ln de Franstzlarla bir ~ey yap-
maya 9ah~•yoruz. Diger taraftan Rus dostlanm1zdan
'bazt ihtiyact tem;n etmeye 9al1 1yoruz. Bu mesaimi-
zin ne zaman emere verecegini tahmin etmek maat-
teessiif kbil degiJdir. Eger A'k.§ehir miilakat.Jmizda
bizim li9 rnilyon, on milyon ihzarat•mJZ.... gosterebi-
fecek kabiliyetimiz ol ayd1 efendiler, biiti.in sipari§at•
yapabilecektim. Hatta iki hafta zarftnda yi.iz bin kat
bi.itiin teferruatiyle belki iki milyon. Fakat maattees-
siif oradan Ma1iye Vekiline sordum. sonra isti1<raz
mesaili mevzuubahis oldu. Ve hala bahsolmaktad1r.
Bi.iti.in bu izah ve i tizahJar vaziyet hak kmda birbiri-
mizi. fakat behemahal filan, filan adarru kabul etmek
istersek bir ~ey ~tkmaz.. . miimkiin olan sayi.i gayreti
sarf etmi~lerdir. Alikadaran. Bu §Crait dahilinde daha
fazlast m~killd i.ir. Madde hal ine kalbolundu~ za-
man bu degildir Netice zannolundugu kadar sehiJ
degildir. Maruzat1m bundan ibarettir. Yani istizah
fikrinden, havesinden sarft nazar edelim ve buoun
imkanlanm kariljttr tn Bizi s1k s1k tenvir etsin onu
ortaya koyahm tetkike ~ah~alrm.
H SA B Y (Maliye Vekili) (Trabzon) - Mi.i-
dafaai Milliye Vckili Pa ~a Hazretlerin·den boyle bir
i tizaha.. Ba kumandan Pa!ja Hazretlerinin dol<undu-
gu a ta da ir arz .. bendenizce hayati ve en mi.ihim
meseledir. Maa~at hususunda miisavat yok'tur. fza-
ha!t Pa ~a H azretleri de bizzat verdiler. Mi.isavat IZi r'k
bu memleket kurulalldan beri temadi ooen bir sil-
silei vakayidir. Ald1g1m zaman yoktu. ljimdi gene
vok'tu r. Vekalete geldigim zaman merkezde hie;: miite-
rakim ma a~ yoktur. V ilayatt .Sarki e maa~ almamiSIL
Slmdi bu fas1la belki iki ay arasu1a girmi tir. !ki i ara-
smda'ki fa tla belki dorde kadar inmi!}tir. (.arei hase-
ne i. .. i9erisinde imldint yoktur. ('arei hakrk i bol para
ile miitedahil ... ·e ondan sonra herl<esi yiiriit 'bil-.
m oktir Def'aten kapatacalc tedabir e!e gec;:medikye
tevazi.ine im'kan ... Pa a Hazretleri ordunun 3 - 4 ay-
hk alae~~ oldu~unu ve aike ve malumat1 hesabiveve
i tinaden beyan buyurdular. I m et Pa~a Hazretleri-
nin bu mesa ili konu mak ic;:in buraya ... He eli Ve-
h.ile arkada$1IDIZm hep inin hatmndad1r ki i'kibucuk
milvon ... imdi buna yanm mil yon d:lha iliive ed il-
m ; bulunuyor. llunun mikta n azalm1 .1ir. lhtim1.l!(i
ktlalar arasmda mi.isavat yoktur. lh.t imalki ko!orJu-
 t : 134 l6 . 11. 1337
lar arasmda miisavat yottur. Haitta buraya mecruhan
veya silver'i siire ile gelmi1ler gibi ~il' ko!ordular
arasmda dahi miisa.vat ydktur. G~en seferki istizah-
tan itiba.ren hakiikl para dlarak Mi.idafaai MiUiye em-
r.ine temin edile'bilen paranm mik'tan bir ay zarfmda
yam ·t~sanin.in son giinlerinde of'mak i.izere taa.h-
hiidtim ver;:hiJe (500 COO) liradan ba~a yi.izelli bin Ii-
ranrn ve Antalya'daki taahhude ka11t1ik: olma'k i.izere
yatmlan iki yi.iz yetmi~ bin lira; binaenaleyh ye'kunu
dOkuz yiiz bin liradtr. Mukavelatm ifa edilmesinin
pa~arm telJiiririin tesiri vardtr. Fakat bunun b~ka
teS!ri de vardJr. Bilhassa Cami Beyin bu mu'kavele
meseiesi biThassa bu yalmz bu para mese1esi degilclir.
1ta~a.nl'ar taahhiidi.inii ifa etmeye etti , ast! arz etmek
iSted.igi'm §eY m·all vaziyetimizdir ki, bunun muhtelif
sebeplerinin bi.i'ti.in teferruatrru Heyeti Celilen:ize arz
ettigimi hatrrllyorum. Son zamanlarda, senenin iler-
!emi~ olan son gi.irtlerinde dahi malumat, dah~ ipti-
daJarmda'ki ndktai nazanmt teyit edecek vazivettedir.
Daima size yirmi, yirmi~ milvon lira... bugi.in de
bOvled ir. Mi.isaa'de buvurursantz 37 biitcf'lllizi 1uva-
zene'i Matiye Enciim~iniz 37 senesinin tetl.;:'lcatt •· ik·
mal etmistir. Devairi mi.i'IIJ<ive ve Mi.idafai M'!li·reve
'Verdiginiz musadda'k bu't~esinin 'tahsisatmm yekunu
yani muvazenei malryen'in devairi mi.il'kive\·e... .
RESAT BEY (Saruhan) - .M:J.Iive VeJki!i Beye-
fendinin 37 btit~esi haldnndak i millahazatl 1 ehir et-
me&in'i rica ederim. Enciimen · in-fac; e tmi ~~ir.
MALIYE VEKILt HASAN BEY (Devamla) .
Hiilasalt:en soyleyecegim, teferruatma g~meyecc~im.
Mi.idafaa'i M!illilyenin talep ettigi 12 milvon lira11k bir
tah1sisa1h munzama vardtr. T ahr'ip edifen meman!<e
mucwen·e t olma1k iizere ma.Hyen'in 'koydugu ta'hsisat
var'dJr. Diger 16 milyonlu'k td aha bir tahsisat ki, yekC.-
nu Mi.idafaai Milliyeye verdiginiz pra ti.ikenmi~ oldu-
gundan onun i9in. .. Muvazenei Maliye Enciimeniniz
kabul etme'k liizumuna k'af1t biitcye yekun itibariyle
(91) milyon liraJt'k bir bi.itc;e sene nihayetine kadar ...
37 biitc;esi. Varidat biityesi hesap ed ilmi~ }'<lkun ola-
ra:k ... ~u halde 35 milyon lira bir as;•k kar~tsmday1z.
Muvazenei Maliyc Encii.rrreniyle ha!i temas'taytz. Yal-
mz Mi.idafaai Milliye Vekili P~ son zamanlarda
burada buhmmadtgt is;in ibzar edilen bi.itcreleri bize
daha verilmi~ bulun.muyor. Varidat biitc;esini de !1a-
zrrladik. Eger mutitel'if devairin verdigi erk1im1 bu
sene 338 senesine ait olmak lizere Mi.idafaai MiU iye
~esinin yekfin er'kammdan henliz haberdar degi-
lim. Her haJde yiiz milyonu g~mesi Iaztm geliyor.
Teb~irat i~ crlkma!dtm. Derdi arz ediyorum. Varidat
bii~em'izi ikma'l etttk. 8 senesi ,is;in varidatt muhakka-
-544-
C:2
'ktt'iuz, kabul etrni~ oldupuz ve Oteden beri Ml.Uif
menba1armda her ttirli.i ihtrrnalah nazan dikkate ala·
ra!k ku\: se'kiz milyon lira buluvorum. Bi.iL'iln varida-
trm•z bunldan ibarettir.
NUSRET EFEND! (Erzurum) - A~ar dahi da-
hiJ mi? ..
HASAN BEY (Maliye Vekili) (Devarnla) -
Hepsi dahildir. Onumiizdedir, iki ay soora geliyoruz.
Encwneoinizde onlki ondort kadar tekalifi cedide la-
yihast vardlf. Bunlar henliz kdbi katiyet etmi~ §eyler
degild ir. Bunlar da bir zarureti maTiye olmak ve mem-
Ieketin ilitiyacma bir s;are olabilme'k lizere kabuli.inu
nazan itibara alara1c 338 varidat biits;eniz 59 milyon
lira olaca'kttr. ~imdi bu mesele bir gece arl<ada§l'an-
miZ arasmda mevzubahis olmu~ . biitiin iiryan1tgryla ...
bendeniz aciz bir afka:~mtZ olabilirim. Yaratmak
kudretin~ malik degilim . Kanaattmt da soy1eyecegim.
Mevcut menabiim!ze nazaran bundan fazla vergi ko-
paracagtmiZa da kani degilim. Mesaisi , mLlctan nillu-
su malum alan memleketimizden bundan faz!a bir
vergi koparmak fikrine de kani olanlardan degilim.
338 bi.itc;emiz n:hayet bu aJtm1~ milvon lirarun._ i~ine
stkt§m<!k mecburiyetindedir. Ha:lbtiki Miidafaai Mil-
live but<;en iz, ordunun 37 senesinin hemen (9) ay zar-
fmda miidafaanm ikt'isap ettigi viisat ve cesamet iti-
bariyle 37 btit~esiw 'kabul ettiginiz takdirde fii~a­
faai Milliye biitr;:esine koymak lizere aldtgtmtz para
- 37 esasmt avnen kabul ettigimiz ta'kdirde yani (57)
buc;uk mil yonlu'k - 12.5 mi'lyon liraltk te'kalif.i mun-
za mayt nazan · dikkate allyorum ... biit~esi olmak Hi-
ztm gelir. Bunun haricinde iki buc;uk milyon ... - hep
bilirsiniz ki taha.l<'ku'k eden varida'tm tamamt senesi
ni petinde tahsil edilmez. Hep bir a~I'k kallr. ~u hal-
de Mlida faai Milliye biit~enizi tem ~n ed~bilecek 7
e-a ma gore temin edecek bir yekun varidata ... arzu
ettigi gibi on milyon lira.llgt sene iptidasmda tatbika
1conuldugu takdirde bunun l<at11 mda ne yapacagiZ?
Evvel beevvel bunu dii~i.inmek , Heyeti Aliyenize
mii pet bir tedbi ri :>.rz etme~ Heye~i Vek ilenizin bor-
cudur. HaUedemedigimiz meselede gel ip birlikte me-
seleyi halletme'k icrin gelip Heyeti Cel ilenizle birlikte ...
d-iger devaire paydos borusu s;ekmek laztmdtr. Oyle
tenkisatta bulunacagtz ki, blits;emizi aoca'k kendi me-
nabii varidatmtzla tevfik efmektir.
SALlH EFENDl (Erzurum) - Kabul degiJdir.
HASAN BEY (Maliye Vekili) (Devamla) -
Kendi §ah 1m itibariyle Pa~a Hazretleri son seyyahat-
tan avdetten sonra bilhassa Yunao Ordusunun... ik-
mal ederek i1k.bahara ilk ftrsatta bir taarruz etmek
 J : 134 26 • 12. 1337
ihtimaffine ... ~iza't ye neva:J<JSL rk'mal etme'k i9in
bii)"ilk bir paraya 'ihtiy<19 olldugunu, para bulmak za-
ruretinden bendenizi ha;berdar e'tit'i. Mevcut menabii-
rrrizden 9tlc'armak itn'kam ydk.tur. Zaten ac;1'kh b'ir btit-
c;e i9er~sinden 9ikanp yeniden vermek im'kan1... bu-
nun a!kla gelen yegane 9aresi bu levaz1m ve mtih'im-
matt harbiyeyi bize temin edebilecek bir iStikraz yap-
ma!Jc laztmdtr. Para vennez1erse mtihimmat1 hatb'iye
~ekl'inde olsun ta'karrtir edece'k fiyat esas1 tizerinden
kabul etmek zaruridir. Fakat bu da bir proje ha!in-
dedir. Memleketlte feVkaladeyi defaten izale edebil·
mek i9in, yani bir an evvvel dii~anJ 91kanp mem1e·
kettmizde sulhu tes'is- etmek is;in ve bir an evvel niha-
yet verme'k is:in bu tedbirleri dti~i.inmekten ... maale-
sef Satld'an, Garptan bu vadide vu'kubulan te§ebbiisle-
rimiz hentiz timit halinde bile degildir. Binaenaleyh
vaziyeti maliyem'iz bu §ekildedir. Bendeniz te§kilati
Devlet; masarifi Devlet bu yUkle bir sene daha git-
mek im'kam... bu mikyas Uzerinde yUrlimek §artiyle
buyurun bir sene daha... esasl1 icraat yapmak mec-
buriyeti nde bulunuyoruz. Kendi kanaatfma nazaran
ek az zaman zarfm'da yapmak mecburiyetinde bu-
unuyoruz. Teferruat1 hak'kmda Heyefi Vekile arka-
da~anmizla gorti§tiyoruz. Bu menba1 varidatla yti·
riimez. Memleketin yapmak istedigi bir s;o1c. .. vard1r
ki bun1an yapabilme'k i<;:in bu memle'ket ik.iyliz mil -
yon liraltk, senevi ikiytiz mifyon Tirayt memleketin
aadeti ugrunda gayet mUfit .. . birbirinden daha lazim
olmak ~ar'tiyTe ifas1 labiit olan ve yap1laca'k olan ma-
arifin, talep olunaca'k hizmetlerin, bilnlann hepsi-
nin liizumuna, memleket i<;:in terakki edecegine i.imit-
arfm. Hatve a'tmak im'kiin1 maddisi bizim is:in yok-
tur. Bin'aenaleyh memleketimize oyle bir §e1<il ver-
me'k mecburiyetindeyiz. Menabii vuidatimiza muva-
fik. tstilzam edecegi masarifi urnumi ye kendi mena-
biimize hasretmek. Pek c;ok gec;meyecek bir yekfma
balig o1abi1ecek olan te~kilati Devleri e asl1 bir su-
rette de~i~irme'k lazJmdtr. Bir kac; defa arz ettim.
G~en a'k~m da liizim ofdu . Gene tetkikatJ maa~ .
tah~isat... denilen masraft biityemize giren yekilnlar
or'du dahil oldugu halde (45) milyon lirad1r. 42 - 45
milyon liradrr. Tabii hep i de dahil oldugu halde va-
ridati adiyem'iz ktr'kb~ milyon lira:ltk'ttr. Bittabi bu
vaiiyefte evvela memle'ket memurin maa~atm1 gUnii
giiniine... m'tibal}'aatta bUlunmayacak, tesisatta bulun-
mayaca:k memurine maa§ verecelCtir. Yaptlabilecek
krs1m tabii memurin maa~atu1m kar~tl!k k1smi olan
paradan ifraz suretiyle yap1hyor demektir. Fiiliyatm
istllzam ettigi tedahillii gah maa~tan yap1yoruz, gah
tahaJ<Ikuk eden masraftan yapryoruz. Bendenizce bu
-545
C:l
rna:a.§t bu memileiket veremez. Bu tahsisah fevka!adeyi
bu memlelket veremez ve bundan maada seferber1l'ik
zamm1, ceph'e zamm1, mak'am maa§I, dah'a soyleyeyim
efendiler;. efradmt b'e§er lira ve saire veremez. Gayn
kabi!i telif vaziyetlerdir.
EMiN BEY (Bursa) Mebuslarma ikiytizer lira
veriyor. (GUrillttiler)
HASAN BEY (Maliye Veikili) (DevamJa) - Bi-
naenaleyh ma'Sar'ifi umumiyemiz az <;:ok menarbii umu-
miyem ize gore §ekli idarede tensi1kat, sistemlerde te·
beddi.i'l, maa§ah bu derecelere indirmek ... hi<;: olmazsa
atiyi kurtarma'k Beyeferrd'i... ac; kal'dJlk. diyorsunuz.
Heye~i Celi1enize t<rledim edileli yed'inci aydJr. <;alt~­
madigmt soy1emiyorum. Va'kayi buna mani olmu§tur.
Muvazenei Maliyen>in bu maddesinde ye'kun rna~
ve ta1sisatm ytizde otuzunun katma dair bir madde
vard1 r. Onu da arz edeyim, k'i, tenlk'is'i maa~ tekTif bu-·
raya .gelen mazbata redldi mealindedir. Ruznamede
dahildir. Bir had'di asgar'rsi vardtr. Arz ediyorum.
Mii.d a'faai MiUiye de Maliye de, DruhiHye de, diger
vekaletiler de haddi asgariye inebilme!k ic;in ne yap-
mak lazim gelrirse kanun yaparak te'kfif halinde orta-
ya koymak mecburiyetindesiniz. Binaenaleyh gerek
Miidafaai Milliye Vekili , gere'k diger veka1etler de
bun1a r ablmakla beraber maa~ati da, varidah da, tah-
sisati da tenzil etmek zarureti vard1r. AltmJ§ rriilyon
lirad:m fazla on para temin edemem. Eger bundan
fazla sma... ben maalitiraf elini operek bugUn <;:ekili-
rim,
(Dosyada mevcut ve nerede okundugu tespit edi-
meyen takrirler)
Riyaseti Celileye
Miizakere kiifidir, ruznameye geyilmesini teklif
eylerim.
28 Kanilnuevvel 1337
Erzurum Mebusu
Mustafa Durak
Riyaseti Celileye
Hasan Beyin vtirudunda laZLm gelen mat.um.~t
almmak i.izere §irndilik bu mUzakerenin k.ifayetini
teklif eylerim.
Dersim Mebusu
Celal
Maarif, Seri_Ye, HariCiye vekilleri ile Meclisi Ali-
den veya bu enciimenlerle ir§ad enciimenden icabe·
den zevatt bilintihap ir§ad meselesi hususunda esaslt
bir t~k.ilat ihzar ve Meclise arzetmek iizere memur
~
 i : 13~ 26 . 12
kilmma.lannt ve gayri re mi esaslt e i,lami bir g<tLelc
ve ne~riyat yapacak bir heyet intihabm1 Leklif eyle-
rim.
(A hnmadt)
Mersin
Selahattin
I. Tevfik Ru~ti.i Beyin teklifinin kal>ulu ile be-
yeti umuruiyeye sevkin~;
2. ir}at Enci.imeninin faaliyetc evki ve bu cn-
ci.imene rkunt harbiye ve ma t'-.uattan birer aza ter-
fih
(Nazan itibara almd1).
Trabz n
Hiisrev
Riyaseti Celileye
Madde I. - Ordunun en mi.ibrem ihtiyacmdan
olan kaput ve elbi enin i~tira51 is;in l'vftidafaai Mill iye
Veka.letinden )imdiye kactar nerelere ve kimlerctcn
mtite§ekil ,heyeLier gonderilmi ve bunlar ne miJ...tar
para verilmi~ ve verilen mebaFga mukabi! ne m ikta r
elbise i~tira ve orduya ir al ve te ·lim cdilmi~tir'~
Madde 2. - Bu heyete n vakit gi:inclerilmi~ ve
elyevm bunlann nczdind MiiJa(aai Milli ye nin ne
miktar parast kalmt~ttr'!
Madde 3. - ~itanm ~iddetle hi.iktimran oldugu
&u gtine •kadar ordunun bir kt mt mlihimmi hala ka-
put v~ elbisesiz kalarak nakabili tahammtil bir ~urettc
~edaidi itaye maruz bulundugu muhadak ol lugu-
na gore bu meseleyi miihimmei hayatiyenin imdiye
kadar ihmalindeki esbab nedir?
Maddc 4. - Ordunun temini muvaffaktyatma ba~­
hca hadim olan ve aiti nakliye inden bi;- kt mt mii-
himminin trf tc eyyiip ve ad mi takayyut ve ihmal
jJe mahvi.i ifm1 edilmi~ ldL1guna nazaran elyevm 'e-
·aiti mevcude temini mal< ada kfifi olacak derecede
ikmal edilmi~ midir? Edilmerni ise e babtntn ikma-
line ait ne gibi tedabire teve iii edilmi'itir ve ~imdiye
kadar bu bal:-taki te~ebbi.isat1n emerei ciddiyesi ne-
tlen iktitaf c lilememi5tir'!
Madde ~. - Ordu ya hakiki - bir kud;eti taruLiye-
nin ifa I ile di.i . man! ki.i!!iyen kahruJ tec.Jmir i\i11 Or·
dunun ikmali lilz1m gelen nevakt 1 nc len ibaret i·e
Mi.idilf1:.ai M il liyc Vekilinin ve Erkam Harbiye mu-
miye Reisi nin hemen Mecl isi Ali ye alcl-infiral beyan
eyJemeleri muktaz1d1r.
Balildeki suallere Mtidafaai Milliyc Vekiliyle Er-
kilnt Harbiyei Umumiyc ve Heyeti Vck ilc Rcisleri -
nin cevap vcrmelerini teklif eylerim.
\ifalalya
Lutfi
546-
1337 C:2
aziyeti Maliye hakkmda enci.imeni mah ·usun
hash eyledigi fikir ve malumatm encUmen ;naz.bata-
sma ilavesi suretiyie Heyeti Umuroiyeyc arzmt teklif
eylerim.
18. 12.1337
istanbul
Ali R1za
Ri yaseti Celileye
i r at iki suretle olur. B ilhas~a ilcilen bug tin bizim
m emlekefmizd yapabi le~egimiz ir~at manevi ve mad-
didir.
Manevi i-.1 ·m1: RUe-, ai MU.)kiyeye mak adm1tZI
izah uretiyle umumi talimat verilir ve takip etmelcri
mecburi tutulur. Eunlarda mliftiiler ve miidilfaai hu-
kuklar vas1la 1 ile mahali ulemai j ·Ja.m veya bu i~i
yapabilccek air zevat vas1!as1 ile yaptmlmalJdJr.
Maddi k1sml : Mabalinde hi.ikiimeti mahalliyeoin
adtlane i raa!1111 tcmin etmek. haU 1 1zrar eden ava-
m:li ortadan kald1rmak, eger bu mmtakada harir,:ten
propagandanm gelmesi melhuz i ·c e orada asayi~­
sizlik mevcut ise hUki.imeti mahalliyeye yard1m ede-
bile ek en iyi vas·:tamn imdilik i tiklill Mahkcmesi
ollu~una kan iim. Binaena!eyh mli1:akere kafi ise hu-
susatl sillifcyi teklif ederim.
( lmmldl)
18 Kilnunuevvel 1337
·Lazista n Mebu u
Osman
Riya eti Celileye
Or lunun lakviye ·i ve muhtar,: o!dugu teytlizat ve
tcslihatm ikma li miicerret para ile mlimklindiir.
M ~ ..:lisi -.i.nin vaziy ti ma!iyemizi bilmesi ve ona
gore kati bi r tedbir ittihaz eylemesi laz1md1r.
Maiiye V'-kilinin tercihan vaziyeti maliye hakkm-
da izf.hat verme ini teklif eyleriz.
Biga orum
Hamdi Stdd1k
Trabzon 0 kiidar
_Recai (Okunamad1)
Lazistan
(Okunamad1l
(Heyeti Umumiyece izahat111. tekaddi.imti arzu
edilmemi .tir.)
(Enclimen Lali . e Vekilini dinleyecek)
Riyaseti Celileye
in ei liz'lerin vil1iyat1 ~arkiyemize yapm1~ oJduklan
ve yapmak istcdi!deri propagandaya mukabele edil-
mek ve aym zamanda bu havalide murakabe ve tefti·
 i: : 134 26 . 12 • 1337 C:2
..,
~11 liizimede bulunmak ilzere havalii mezkilre ahva- 2. iyinde bulundugunumuz vaziyetin !evamatmdan
line biha:kkm vfuktf ve bir mevkli mahsusa sahip bu- olan propaganda 1~mm tanzimi mesclesinin dahi
lunan Van Mebusu Haydar ve Gen~ ebusu Dr. esas1 kabul olunan harp komitesine tevdii:
Haydar Beylerin memur edilmesini keyfiyetinin tahti Miizakere kiifi ise 2 suretten birinin kabul olun-
aran almarak Heyeti Umumiyeye arzm1 teklif ede- mak ilzere meselenin reye vazmt teklif ederim.
nm. Nazan itibare ahnmad1.
18 Kanunuevvel 1337 tzmir
Bursa Mebusu Yunus Nadi
Operator
M li(etti ~i umumilik t~kilatmm hat p- kornite ine
Em in
raptt tehJikelid ir. emlekette idarei askeriye tesisin i
Riyaseti elileye
istihdaf eyler. M ilfetti~i umum ilik t, kiJatt ise aynca
Dahili. harici propaganda ve ir~adm ureti icras1
idarei , fenni bir te~kilat olacakt1 _ Bunun §imdilik
hakkmda talimatname yapacak olan heyetin aym za-
masraf bahanesi ile tehiri , Mi.td-·f ~ai vfil!iyeyi temin
manda cemaati ,islamiye t~kilatm< da nazan itibara
yolunda a ayi~ ve emniyeti meml kltm .. tak a m1 _na-
ri ma 1 elz mdir. .
zan itibara almamak demek olurki
Bu babta 12 enelik tecrilbem neticesi olan ma-
gildir. DahiJiye V~kilinin noktai nazz.nru ormak
mattmt heyete arzetmek iizere takririm in nazan
dogru degil mi ?
a hara almmastm istirham ederim .
Erzincan Siirt . 12 . 133
Osman Fevzi (Okunamadt) ZEKAl BBY - Harp k mitesill':n te~l'kklij[ii hak-
an kmda'ki proje halkikmda muharif miltalaa dermeyan
Hayda r eylemi~tir. VeJc.iLLerin mesu1iyetin'in re f ed.:Id:g-; n i 1!>~­
(Aimmadt) yan ylemi .r.
Gerek dahili, gerek hari i propagandalanmJZda
VASIF BEY - TekaEfi MJl!yeden n·Jkledi lm e--
tilaf yoktur. Bu meselenin icras1 iki ~ekilde kabili
mi~ hububat ve mevaldt iptidaiye; salireden Ma l i yey~
•.;:ra :
mlidev.ver lk s1m.
L Meclisten ve mliteha 1s zevattan ait oldugu
-. ekaletlerle tevhidi me ai edecek mesela 5 ki~ilik bir 'Mi.i:clafaai Milliye Bii~e :nden tediyesi zarur'i ba-
1eyetin mahsusun in tihap ve tayini ; kl'yei talh jsat •nedir?

--· 547 ~
DEVRE: 1 ClLT: l tQrlMA: 2

T. B. 1\;l. M.
Gizli Celse Zabitlari

27 Jranunuevvel 1337 (1921)

-~·---·--

Miinderecat
Sayfa
1. · - ZAPTI SABIK HULASASL 550
2. - MUZAKERE ED ILE~ MEVAD 550
I . - Harp En.c iimeni fevka/adesi te~kiline
dair lwnunu hakkmda Hariciye EncUmeni
IIWZhaTGS/. 55(}:563

Cilt : 15

135 nci tnikat, I, 2, Celse

 t : 135 27 . 12 . 1337 c 1

y ·· zoTUZBESi Cl1N1KAT

27 Kanunuev el 133 7 Sail

Birinci Celse

R E iS ikinci Re isvekili Adnan Beyefendi

KATfPLER : Ziya Hur~it B. (Lazi tan)

R EiS - Celseyi ary1yorum .

Zapt1 sab1k hUlasasJ var, okutuyorum .

I. - ZAPTJ SABIK H OLASASI

Y0ZOTUZDORD0NC0 iN1KAT ile m ektupla!)ma imkanlan temini hakk1nda ahnan

tedab ir Uzerinde Mi.id afaai Milliye VekiJii R efet Pa-
26 Kiinunucvvel 1337 Pazartesi ·
~a·nm izahatm1 mi.iteak1p Ba~kumandan Mustafa Ke -
BiRLNCI CELSE mal P a~a Hazretleri Ordu mensuplann1 maa~lanm
i k'inci R eisvekili A<lnan Beyefend inin riyasetleri vaktinde alamamalan espabm1 ve ma~lann vaktin-
al' mda inikat ederek : Miidafaai Milliye Vekilinden de ·ted iyesi nin temini imkanlan i.izeri nd e li.izumlu
i.i<; istizah ve 17 sua! takririnin ih'tiva ettigi orduya gayretlerin sarf edildig ini ifade ettiler. M:tliye Vekili
a•it hayvanatm ielef olmas1, or1dunun ilbas ve ia~esi Hasan Bey Efendinin istizahm kend i ini aHikadar
ile ala'kall kJs1mlan ve azay1 kiram taraf1ndan irad eden kJs1mlar i.izerindeki beyana~tm'dan sonra eel eye
olunan sualler Mudafaa:i Milliye Vekili Refet Pa a hitam verildi.
tarafmdan cevapland1 ve teneffus iryin celseye 5 da - Kalip
k ika ara verildi. Rei Lazi tan
IKiNCI CELSE Ad nan Ziya I ur~ it
i·kinci Rei'SVek•ili Adnan Beyefendin·in taht1 riya-
REfS Zapt1 ~tb•k mUl a as1 hakkmda mUtalaa
sctlerinde inikatla Erzurum Mebusu Salih Efendin in
va r m1 ? ..
ccrhe gcrinisde bulunan bir c,:ok e~hasa da istiklaJ
m:J. fal yas • verildigine da'i r mek'tubu uzerinde izahat Zapt1 sab1k1 reylerin ize arz ediyorum. Kabul
verc re k bunun variot olmadJgJnJ ve askerlerin aileleri edenler... Etmiyenler ... K abu l edilmi!itir.

1. - MU'lt\KERE EOlLEN ME\f t\0

!. - Harp Enciimeni Fevkaladesi Kanunu hak- Bu la yli'hay' t.all:ZJ:mde ami! olan nilkatJ nanr. mli-
klllda Hariciye Enciimeni mazbaras1. dafaai memleketin 'ist il7.:am ettigi ger':ye a it btitJn umur
•REIS - Hanp Enciimenli fe'.,.ka'lades,i kanununun ve h :dematt en m.usmir lbir ~ekild e ted :r ve ta,:<'p ve
e ba!bt muoibe maz!bataJSJnl •okutu'yorum . . mUrakabe i9in bir Harp Enci.imeni fe kaladesi te~'k. ili
IHa:np Enctimeni Fevtka:la'de.>i kanununun. e asm'da miitemerlk.izdir. Mezkilr enoiimen :n m'iidaa-
Eshalbl MLI'c ih6 maaJbata:sL faai m illiyeye mi.i teaU J'k 'h :dematJ ta.nz,im hususunda..
1M i.idafa.ai n1!emleketin istilz;arrn ettigi umur ve n:- t:·si ri der:rnr olan b'ilumum ·ve~kiHetler muame'liitmm
, demat1rn en seni lbiir surette ifa ve ikmali etraf1nda ')'a!lmz mi.id.aJfaa,i memleikJet gayesi nok•ta.i n.azann'::lan
Meclisi Aiide duri1dtraz cereyan eden miina•ka~al ilc en mUsm:r bi:r ~e'k.ilde ve a,hengi bam da,:resi nde te't:f
·bu harpta verilen trukJ'irleri hlilasa ederek mii~bel bir ve tedvi.ni iryin vekmerJe de l>ili~tim1k ittihaz1 mukar ~
c-;as• mi.i:z:alkere hazJrlama!k ilzere Mi.idafaai M fill>iye. rerat eylemeS<i ve zaten M ecli·:si At,; ye mli re~tep sala-
Dafl-:,::,·ye ·v.e iHarici'ye 1E !nclimenlen:nden te~kil bu·yru - h 'yetler climl-e sinden o.Jan velkaletlere veq.he.i hare'kat
lan enci.irnen.i maihsuswnuz ~ giinden beri tetiki1k ve ve icraalt iraesi zemin•:nde, falkat ya! mz m i.idafa•:ti
tam!i'ki •i'le m~gul oJidugu bu esa:sa gore nijhayet mer-· memlek'<eti 1s~ihdaf eden cihetlere miinhas1r ofmak
but lk an•un p11oiesini •i'hZJar neticesine vast.! olmu~tur. 'i.i.ze11e esa-slar ihzan rnuc i.bi taide gorii:mu~ ve veka let-

550-
 t : 135 27 . .12. 1337
3er muamelatMnm ta!kip ve milrakebesi emniyeslinin,
~ ncailc bu ~0ki!de yani encumeni fevka'laden ·n vU'ke-
Uayt a>ides'i•yJe bl:rli'kte bili<;t:ma mudafaai me:mlctk:etc
:ait esayet uzerinde itthazt mu'karrerat etmesi saye-
:sinde mli'mkiin olatbilecegli de~pfi~ edi!mi~t.! r. Kanun
· Iay:ihasm:da rHanp en'oiimeni fevkaladesi namm.a. ver-
d igimiz; bu ·kicm:tenin Mec1isi Al'ice sureCi tcfri'k ve
intithail n en z:iya!de aJiitkadar en ilmenlerden namzet
'gosterilm,es·i §elk.Jiinde tesbtit olunarak bunda daha zi-
ade ameli ve ikafbili t,aLbli!k tbir §ekJJ araJnmt~ e u;: ay-
da ,!)jr k!ere tecdilleri esa:st da Me:'lisi AI'in'in h,yeti
umumiyesinde mliteoelli olaf\ sala!~;yet mlira~abe ve
icnaty.a da!ha muvaftk gotiilmi.i~tlir. Bu en ·i.imen i fev-
tk;l'l'adenin salabliyetle. '8 k,uman·danltk salahiyeti nin
tearuz etmemesi iY:in, de esasen cephe ger:sine ait hi ·
•demata ma!ksur ota·c.ak mcUmen riyase ti icra iyes: nin
,Ba~kumandan olan Meclis Reisi uhdesinde buiundu-
rulmast ve 5 te --n:flJ!sani 337 tarihli Kanun muc i bino~
Ba ~kumandan' l t k salahiye~i nin . Reis ve kum::tndant
mli§ariiruileyhi n icratyi riyas t edecegi enoumen tara-
fmdlan ist imal edilmesi 'kt:<bul edi ld1igi gio i, vekill erin
Medise k;ar~t mevki ve salah iy · tl er.i lile de tel'il i9in
.emri icra v:e :nfazm vakili 'aid:• ne raci ol'd ugu ve encU - : lede dahi aynca bir §ahsiyeti icraiye mUtecelli olma-
.mf)nle vekliller arasmda ihLilaf whu r ederse, Mecl isi111
halkem olacagt dery olunmu~tur .
1Bund31rt ba~k,a m ml t1k t dahilinde !Uzum giir'U~e­
c :.:_ ma'ha l ·ve menat!kjda hidemat ve umuru meZJ:<ftre-
nin takip e mlurallqahe et !ri lm D:;.i lil.Zim g !ecegi tle
du~unliler:ek en Umen:n ·k n,di azast m yantntian v
k ifa:yet etme 'igl ha1de Mecli. i Aliye bilmiiracaa in-
tihap ed<Jece,k 'o lan azalar aras:nda n •t a~naya muraktp
gon'derecegi bir madde j!e te·pil lu mm~tur.
1Bu enciimen i f ,:-:aJad enin gor cegi i~leri d :k.kac
e ehemm'iyetle takt;p ect ~~ g;; ~Uphe iz bulunan 1ec-
lisi Alinin cereyam umurdan muntazaman haberdar
ol·albibnesi i9i n de 15 gunde bir kere IMeclise aw
mah1rn•a t ve tafs;Jat olunrnast ve encumenti fe kala!de
az:alannm muntazaman temini rdevamt ztmnmda igt ~ ­
maa.ta i. tirak edemryenlenin mli tafi a:dd dilecegi yo-
lun,da baZt tedalYir ~ nzibatiyenin de der ; faidesiz. te-
J.ak!ki olunmayaralk bu maki atla kanuna .iki madde
.ililive olunmu~tur.
Enciimeni mahsusumu zda bu layiha zemininde ce-
reyan eden miizakerat strasmda Harp kom itesi aza-
lannm Heyeti Vekile ~ahsiyeti meyanma iltihak et-
mesinin mi , yoksa etmiyerek Heyeti Vekileden ayn
ve Meclisi Ali namma Heyeti Vekile refakatmda bir
murakabe heyeti halinde miistakil kalmasmm mt §a-
yam tercih ve faydalt olacagma dair olan ktsmt hay-
-55!-
c: 1
li uzun miinaka~ata zemin olmu~tur. Bir ktstm rii-
feka Harp komitesi azalannm da Heyeti Vekileye
il.tihak etmesi laztm gelecegini ve ancak bu suretle
Vekillerle beraber bufunup oirlikte ittihazt mukar-
rerat edebileceklerini ve mlikarreratt mezkQre daire·
sinde emri mtirakabede muvaffakiyet gosterebilecek-
lerini teemm'Ul ve bunun aksi halinde mliessesah mev-
cu'd ei Hukiimet haricinde aynca bir miirakebe un-
suru ilavesinin tedahulti vezaifi inta<;: etmek gibi bir
mahzuru miistelzim olacagmt miinaka§a etmi~lerdir!
Enc'Umeni mahsusu te~kil eden rlifekamiZ!n ekseriyeti
ise Harp komitesi azalar:nm Heyeti Vekile haricinde
kalmasmt ve selahiyeti icraiyesinden ahzi mahiyet
eden bir heyeti mtirakabe haJ in de bulunmasmt daha
nafi ve Te~kilatt E asiyemizin ruhuna daha mlilayim
giirmli~ ve miidafaai memlekete miiteallik mesailin
bi.iti.in vekaletlere miiteveccih muktaziyatiyle taallu-
kattnt tespit edecek v~helerin ihzan ile bu esaslar
Uzerinde ittihaZJ miikarrerat i<;in Heyeti Vekile ile ve-
ya mevzubahis olan maddenin taaJ!uk ettigi Vekil ile
i~timalar akdetmelerine bir mani olmadtgtnl ve ~un­
kil T~kilatt Esasiye miiessesemize gore Heyeti Veki-
ytp icra kuvvetinin menbai inti!lan Meclisi Ali olma-
1- smdan na~1. yine o Meclis namtna vazifei murakabe
ile mu vazzaf bir diger Heyetin; yani i~bu encume-
nin Heyeti Vekile kar§ts tnda veya Heyeti Vekilenin
i§bu. enclimen muvacehesinde m evkileri madun veya
mafevk olmaktan uzak bulundugunu ve ancak Mec-
lisi Alinin icra ve miirakabe vekilleri olma k Uzere
vazifeleri ayrtlrm~ ve birlikte miizakerat i<;in araltkta
i~timalar yapmalar bu vezaifin etem ve ekmel bir su-
rette ifast maksadmdan miitevellit ve binaenaleyh i~­
lerin ahengini temine matuf bulunmu§ oldugunu mii-
lahaza eylemi§tir.
Bundan ba§ka tenvir ve ir§at i<;in memleket dahil
ve haricinde muntazam te§kilat ile ~alJ§mak llizum
ve vucubuna kail olan Enciimeni Mahsus ~imdiye ka-
dar maalesef pek noksan bir §ekilde tedvir edilen bu
i§ler ic;:in daha esash bir zemini mesai haztrlamak ye
o dairede Vekili aitleriyle birlikte <;:ah§mak tizere
Meclisi Aliden bir heyet intihap ve tefrikini derpi!i
eylemi§ ve buna dair bir maddei miistakil tedvin et-
mi§tir.
Kanun Layihast
Madde l. - Ordulann takviyesi ve mudafaai
mernleektin istilzam ettigi biitiin istihz.arat ve imalat
ve miinakalat ile bu umurun tanziminde miiessir olan
sair Vekaletler muamelattmn en miismir bir §ekilde
 t : 135 27 . 12 . 133i c: 1

ve ahengi tam dairesinde tedviri mak adiyle bir Harp Veki!Jerinin ve Matbuat ve Posta ve Telgraf ve Te-
Enclimeni fevkaHidesi te~kil olunmu~tur. lefon Mi.idi.iri.i umumilerinin de i~tirak edecegi Mec-
Ma'<ide 2. - Bu Enci.imeni fevkalade Mi.idafaai lisi A.liden mi.intehap be~ azadan murekkep .bi( ir-
MiUiye, Hariciye, Dahiliye, Nafta, Sthhiye Muva- ~at enciimen i mahsusu te~kil olunmu~tur.

venei Maliye ve lktisat enci.imenlerinden gosterilecek 19 Kanunuevvel 1337

namzetler meyanmdan Bi.iyiik Millet Meclisi heyeti
Hariciye Enciimeni Rei i Mazbata M uharriri
umumiyesince her i.iy ayda bir tecdit olunmak uzere
Celalettin Arif Katip
intihap olunan on azadan terekki.ip eder. Meclisin re-
Amasya
i ·i evveli Enci.imeni fevkal&denin reisidir. Ba~kuman­
Katip Aza
danhgm 5 Te~rinisani 337 tarihli kanun mucibince
Lazistan Lazistan
birinci maddede beyan olunan esasata miiteallik sa-
Muhalifim. Osman
Jfihiyeti bu Enci.imeni fevkalade tarafmdan istimal
Ziya Hur~it
o lunur.
Aza Aza
Madde 3. - Emri intihap Mi.idafaai Milliye En-
tzmir Kozan
~·U menin ce altJ, Hariciye ve Muvazenei ve Nafta ve
Yunu~ Nadi Dr. Fikret
Sthhiye ve tktisat Enci.imenlerince iki~er ve Dahiliye
Enci.imenlerince de dort namzet irade i ve bunlardan
Aza Aza
Mersin Trabzon
nt ·fmtn tefriki suretiyle vaki olur. Enci.imenlerin gos-
SaH'!hattin Recai
terecegi namzetlerin o enci.imenlerde mukayyet olma-
Aza Aza
st me~rut degildir.
Gene; istanbul
ladde 4. - Birinci maddede beyan oluna!l gaye- Dr. Haydar Ali Rtza
yi temin i<;:in mlistemirren me$glll olacak olan Encu-· Katip Mazbata Muharriri
meni Fevkalii.de ledelicap ait oldugu Vekillerin huzur Karahisar Trabz.on
ve i~tirakiyle de i<;:timalar aktederk bu noktai nazar- · Memduh Hi.isrev
c.J a n Vekaletlerin vec;hei harekat ve icraatmt ihzara Mi.idafaai Milljye
ve bu d irede ittihazt mukarrerat ile takip ve mi.ira- Enci.imeni Rei i Aza
kabeye memurdur. Memuriyctte Karahisan arki
Madde 6. -- EncUmeni fevkaliide mukarreratiy- Mustafa
le vekaletler mukatl nazan arasmda zuhur . edebile-
cek ihtiliifm mercii halli Bi.iyi.ik Millet Meclisidir. Aza Aza
Madde 7. - Harp Enci.imeni fevkalesi. memleket Kangm igde
dahilinde !Uzum gorecegi manattkda mi.idafaai mem- Beh<;et Ata
Mi.izakere inde bulunmamt~
leketin istilzam ettigi umur ve muamelall gerek ken-
di ara mdan aza gondermek, gerek Meclisten aza ta- Aza Katip
lep etmek suretiyle takip ve mi.irakabe ettirir. Yozgat Kayseri
Mad& 8. - Harp Enci.imeni fevkaladesi aza- Si.ileyman Strn Attf
sllldan mazeretle alettevali be~ ve biJamazeret ii<;: i<;:- Mazbata Muharriri Dahiliy Enci.imeni Reisi
timaa i~tirak etmiyenler miistafi addolunur, Adana Van
Madde 9 . - Harb Enci.imeni fevkaladesi icraatm- Haydar Zekai
dan her onbe~ g"i.inde bir Bi.iyiik MiUet Meclisine iza- SUKR 0 EFENDL (Kayseri) Arkada~lar;
hat ve malumat vermekle muvazzafttr. Enci.imeni fevkalade malumu aliniz Fevzi Pa~a Haz-
Madde IQ. - t~bu kanun tarihi ne~rinden mi.ite- retlerinin esas noktayi ihtiva eden beyanatma binaen
berdir. te~kil edilrni§ idi. Enci.imeni muhtereme on, oniki
Madde II. - t~bu kanunun tatbik ve icrasma maddelik bir kanun ile heyeti aiiyenize geliyor. Ha-
BUyi.ik Millet Meclisi memurdur. tm alinizdedir ki Pa~a Hazretlerinin beyanatt iki ~e­
Maddei Mi.inferide - Memleket dahil ve haricin- yi ihtiva ediyor. Birisi lngilizlerin dahilen casus te~­
de Bi.iyiik Millet Meclisini amal ve makastdmt ne~ir kiHitt ve bu t~kilatm faaliyete geldigi - ,Sehit mer-.
ve tamim ve efkan umumiyeyi tenvir iyin Erkiim hum ftrka kumandam Naztm Beyin buyurdugu gi-
Harbiyei Umumiye Reisiyle Hariciye ve DahiJiye bi ... Buna kar~t Meclisi Aliniz tedbir ittihaz etmek

-552-
 t : 135 27 . 12 . 1337
uzere i~e ba~lam1~ idi. Du~manm taarruz haz1rhgma
kar~1 Mi.idafaai .Milliye, mi.idafaa haz1rllklan ve ve-
saiti ibzardan kam bulundugunu Fevzi Pa~a Hazret-
l eri burada soylemi~ ve bunun it;in bu Meclis burada bu
Enci.imeoi fevkaladeyi te~kil etmi~tir. Halbuki Efeodi-
ler· Enci.imeni fevkaladenin getirdigi kanun bu iki
meselede iki esash derdimize hi9 zerre kadar esash
bi r 9areyi ben bu mazbatada goremiyorum. Hakika·
iKi NCt CELSE
R EiS : Dr, Ad nan Beyefend i
KATiPLER : Ziya Hur~it Bey (Uzistan)
REi el eyi a~1yorum . Buyurun usuf Ziya
Bev.
YUSUF ZiY A BEY (B itli ) - Muhterem ark·a -
d Jar ; Bendeniz... ilk temas ettikJeri noktaya biraz
emas edip ge~ecegim. Bir istizah mevzuu vard1. 0
mevzu bu mevzua intikal etti . asll oldu -
gu nu get;en celseleri tetkik ettigimi z zaman
a nlanz. asll kapandJg1n1 ise gordi.ik. Bi-
aenaleyh her ne olursa olsun bendeniz
mi t ederdim ki o mevzu kapan1rken Refet Pa~a
Hazretleri bu kur Uye gelerek ; bu mu_bhem vaziyetle
u ayi vazife imkaOI kalmadJ . Benim i~in ne buyuru-
_'Orsunuz. 0 vakit Meclisi Alinin haklanndaki iti -
adm derecesini anlarlar. Anlayacaklan kanaat i.ize-
ri ne yaslanarak ~anh §ercfli bu Meclisi Aliden alk1~
fam arasmda 91karlard1. Onu istemek onun hakk1y-
d1 erip vermemek bize aitti. Maalesef boyle olma-
dJ. Maatteesslir tarafeyn mi.ibhem bir vaziyet kar§J-
tnda kald1. U9 gi.inli.ik hafi celselerin mi.itemadi me-
sainin mahsulu · Lie; gun yoksa da - kanaat ve.,.
bi r zerresi olan bu kanun Jayibasm1 , proje ini ben-
deniz de kemali ehemmiyetJe tetkik ve tahkik ettim.
Bi.iti.in tahkikat ve tetkikatunla ~u neticeye vas1l ol-
dum. Aflarma magruren arz ediyorum. Enci.imeni
fevkalade Mecli i Alinin ihtisasat ve kanaatine ta-
mamiyle ni.ifuz edemem1~lerdir. Eger niifuz edebil-
mi~. eger tamamiyle kesbi vukuf etmi~ olsalard1 , Mec-
lisin kanaatine tercuman olurlar, bilti.in csasata mu·
gayir olan bu proje ile basit bir surette tetkik edildi-
gi halde biitiin mahiyetini bir kelime etrafmda top-
-553-
C:2
ten arada bir ~ey var. lildafaai miUiye makinesi
yilri.imiiyor, i~lemiyor~ Bunun i~in pek ~ok arkada~lar
~ikayette bulundu. lstizahJar, si.ialle( devam etti. Bun-
Ian dinlerken (Bravo adas1) a~kolsun Mecli diy~ ...
onra Refet Pa~a Hazretleri 'rlkJyor kUr i.iye beyanat-
ta bulunuyor. Dogru dogrudur. Bir de onu tasdik
etti~iyor. Mildafaai Milliye makinesi i~lemiyor, dog·
ru i~lemiyor~
lay1p mugayir esasata, bukuku e a iyeye , hukuku hii -
kimiyete mugayir, Te§kilat1 Esasiye kanununa serapa
mugayir .. ~ huHisa Heyeti Vekilenin vazife ve salahi-
yetine verilen hukuk ve salahiyete mugayir, hukuk
ve kavaidi intihabiyeye mugayir. Hulasa ba. tan ba-
~a mugayir.. . kar~1 . aflerine magruren arz ediyo-
rum - hukuku esasiyeye fevkalade vukufu malum
olan. baZL ri.ifekay1 muhteremimizin imzasm1 ihri' a
ediyor. Alman o imzalara, bunun muhtevi oldugu
ahkama bakJld1gL vakit acaba ben hatam1 ettim . in -
tikal edemedigim bir nokta m1 var, diye tekrar alet-
tekrar tetkike mecbur oluyor. Fakat her tetk :k ettik9e
ayfii akibet ile neticeleniyor. Yine bu proje Te§kilatl
E asiye k.anuounun. Heyeti Vekilenin vazife ve me-
su!i yeti hakkmdaki layihai kanuniyeye kar§• birer su-
retle mtidafaa li.izumunu hisseden baz1 ri.ifekay1 muh-
tereminin de .. , insan o manalara bakt1k9a kendini su~­
lu gori.iyor. Heyeti Vekilen in vazife ve mesuliyeti
hakkmdaki Jayihai kanuniye mi , yoksa bu propemi
Te~kilat1 Esasiye Kanununu mu? Tetkikat neticesin·
de kanaat getiriyoruz ki tahrip eden budur. Te~kilatl
Esasiye Kanununu mi.idafaa edenler limit ederim ki
bu kanuna kar§l da mi.idafaa ederler. Yine bu esile
ile arz edecegim ki bu proje te§kilini· tasavvur ettigi
harp enci.imenine Re is Pa~a Hazretlerini Reis goste-
riyorlar. Benden iz diyecegim ki Re is Pa§a Hazretleri -
ni her enci.imene, her yaplian eye Re is g6stem1esi
dogru degildir. Bir taklm klyasi te§biherle yuk ek
mevkii rencide etmiyecegim. <;iinki.i kanaat1ma gore
her hangi bir te~bih, dogru bir te~bih , dogru bir k1 -
 l : 135 27 . 12 . 1337
yas olamaz. Bunun i!fin kanaatuna, kaideye istinadcn
arz edecegim, Reis P~a bu Meclisi Alinin Reisidir .
Ba§kumandan ve Heyeti Vekilenin Reisi tabilsi ola-
bilir. Fakat tC§ekkUl eden bir Enclimen, te§ekklil eden
bir grupun Reisi olamaz. Reis Pa§a Hazretleri bu
Me lisi Alinin Reisi olmak dolayasiyle hepimizin
Rei idir.
Hepimiz kendilerine merbut iken ayn mahsusan
bir grup toplamak, mah usan aza toplamak ve ayni
hi le merbut olanlan hariryte barakap o grupa Reis
olmak, bunlar yaptlmazdan evvel dli~ilnulecek ~eyler­
dir. Bu, kalplerde bir iz barakar. bunlar h'issiyat me e-
l~:sidir. Fakat mev'kii i~timaimizde fevkalade yeri
ardar. Bunun gibi te~ekklil · edecek Enclimeni Fev'ka-
l:lde Reisligine Pa§a Hazretler'ini Reis gostermek
mah7ur tevlit edebilir. Meseh1 olabilir ki bu kanun
kabul edilir. olabilir ki bendeniz o encumene aLa ola-
rak intihap edileb'ilirim . Yann muhim bir mesele kar-
$a anda kanaatama tatmin edemem. FaJ,.at muha!if ka-
ltp hakkrma i timal ederken korkaram ki hi si hur-
rnetimi rahnedar edeyim. orkarun ki Pa~a H zret-
Jerinde bir tesir btrakayun. Reis Pa~ Hazret)en. o
l<aran imza eder, Meclisi Ali muvaftk bulmaz, re<l-
deder. Pa~a Hazretlerjnin mu ahk buJdugu meseleyi
reddetmek dogru mudur? Bunlar mesaili haliye ve
i rikbaliy mizde b:rer meseledir. Di~Uni.ilecek birer
me eledir. Bu. bendenizin strf kanaatrmrn mah ulli-
dur. lhtimalki hata ediyorum. Fakat hata. sevap ha -
tara gelen §eyi oylemek. soylememekten daha iyidir.
• oylenen ~eyler belki. belki bir tesir kabul eder. Bu-
nun l~in boyle ~eyler yaprlmazdan evvel dli§tinmek
iyidir. Yine mli aadenizle asrl .sadede gireyim. Sayana
ulkkattir ki, Heyeti Vekileden bir ikisi istisna ediluigi
halde blitlin Vekillerin vaiife ve selahiyeti harp ile
a lakadar ve her hangi tara ftan ~ekilse vazifeden bi.i-
ti.in ekillere veche tayinini te§elkklil ettirecek ncu-
meni Fevkalauedir. Bu suret ve vazife ile Te~kilau
E asiye Kanununun Mecl'isi Atiye bah~ettigi bliti.in
hukuk ve seHihiyeti nezediyor. Yine bu suret ve va-
zife ile kuvvei icraiyesini nezederken bu uret ve bu
e ilc ile Mecli in kuvvei te~riiyesini de nezediyor.
Sayant dikkattir ki blitlin VeJkilleri Meclisi Alinin ni.i-
fuz ve hak.imiyeti kaf§tsrndan alarak nlifuz ve hak i-
miyeti li~ be~ arkada-'irmazrll' eline, daha dogrusu
.!mrli kumandayt veriyor. Yine ~ayanr dikk.attir k i
Meclisi Ali namzetler meselesin1de hukuku hakimiyeti
takyit kendisini o kayrttan 'kurtarmak i<;:in her gUn
her vesile .ile c,:ala§trken bu proje o hukuku ayna su-
retle enclimenlere ermekle daba ba-'ika tlirli.i.... i~te bu
proje bir taraftan tecrit. bir taraftan reddediyor. Bi-
-554-
C:'i
naenaleyh eminim ki hukukunu, selahiyetini her gun
her vesile Jie ktskanan ve etra(ta beliren kaffei ha -
rekiUa kar~t ktsk.anc,:lrk. izhar eden bu Meclisj Ali ne
hakkant, ne hukukunu, ne de salahiyetini, velev mu-
vakkat olsun kim eye ermeyc ektir. Hic,: bir arkada·
~tm.tZa velev muval<!kat ol un, vermeyecektir. Bu ma-
hiyeri ihtiva eden bu kanunu hududu haricine c,:tka-
racak, vazifesine alahiyetine olan a~k alaka rnr bir
defa daha ih1n ve i pat ede 'ktir.
Efendiler. bu J..anunu derin bir urette 1etkik olun-
dugu zaman gori.iltir ki ince ince esa< tr. fevkaliide
bir mahiyeti havidir. Fakat bilmcm ki fevkaladelik bu
Mecli i Alinin kanaata e a i esi ile kabjJi tevfik mi-
dir? Fe>kaladelige maziden mi al getirlle ilir. Fakat
maziden misal getirilirken fev'kalade u uli.i de hazar-
lamalr, fe\'kalade ahval ve hare<kat da hikaye edil-
melr, hatrrlatm lrdtr. Binaena!eyh mazi i ile alakasrnt
kesmi . yahut mazi~m kar r imd ilik go1lerini yum-
mu') fevkalade harekatrn tevlit ett:gi elim cere yanlara
kar~t ruhvnda elim hi si nefret duymu . arttk i.i • b
kiliinin emrini, kumandasma dinlememeye azmetmi .
yalnaz kendi kendi ini dinlemeye. yalnaz kendi kendi-
sinin efendisi olmaya ahdetmi~ bir milleti tekra:r fev- ·
kalade cercyanlara i.iri.iklem k muvaftk olmaytp zan -
nedersem gUnah oiLar. Ef ndil r: bu J..anun, bu proje
kabul edildigi anda Meclis mu akkaten oJ · un haki-
miyetinden tecrit olunuyor. Bu kanun kabul edildigi
halde son olc.rak bir madde olarak ilave ediyorum
Heyeti Celilenizin takdiratrna brraktyorum. Binaen-
aleyh kanun reddedilirken me aili hayatiyemizin de
ihmal edildigi kanaatrndaytm. Bunun ic,:in yaptlacak
en kr a. en dogru tarik yine Te~k l latr . a (yc Kanu-
nuna mUracaat etmek, ekillere v~he tayin etmek ve
mUrakabe hakktnt enci.imenlere vermek. Bunu tatmi-
nen ya ninmnameyi tadil. yahut yine Te$kilata Esa-
iye Kanununa bir iki madde i1<1 ·e etmektir. Mahaza
evvel be evvel mli areaten yapalacak btr ~ey varsa o
Ja Mudafaai 1illiye Vekiline. esas bir ve he tayin ey-
lemek, iyaseti dahiliyemizi halktn isteg:ne ve halktn
ruhuna, halkrn ananesine gore tanzim ve takviye ey-
Iemek, siyaseti hariciyemizi Fevz: Pa a Hazretlerinin
son beyanatt aliyeleriyle pek zengin bir ekle dii$tli-
giini.i anladtgtmaz siyaseti hari iyemizi hak iki ve kati
ha;-eketler: ail ol'duk.lan Vekillere go termek. diger
Vekrllere stra rJe v~he tayin etmek ona gore asrl he-
defe tedricen ol un yeti mek.
ZEKAt BEY (Mazb ta Muharriri) (Adana) -
Efendim; evvela ·~nu arz etmek isterim ki harp Mec-
lisi fevkalade in ait maddelerle tenvir ve iqat mad-
dei miistakille ayn ayn e lerdir. Ger!fi Fevzi Pa~a
 t : 135 27
H zretlerinin ge<;enkt ele att hafiyede burada vuku-
Jlan beyanatt miinasebetiyle uzun uzadtya devam
eden miina:ka~atta bu me ele de mevzuubahis olmu~.
'ani i~at ve tenvir me elesi de mevzuubahis olm~
anm i9in Enciimeni mahsus her lki meseleyi ayn
.>.}'n tetk 'k ederek bir e babt mucibe .ile birisini mad-
• 1 miista.kile haJin'de, digerlerin.i de kanun Hiylhast
"alinde tespit etmi~tir . Zannederim ki, bunlan birbi-
~ ne kan~ttrrnayarak mesela evvela harp meclisi fev-
Jadesi hak'londaki meseleyi miizakere edetim. Bu
_ . efeyi aynca konu~altm. Fa'kat Afyon Karahisar
. ie usu muhteremi buyurdular; o mi.inasebetle ben-
en.iz de arz edecegim bir kere ve kendilerine i~tirak
eden Basri Beyin ifadesiyle enctimenin istihdaf ettigi
"Tl sat arasmda h.i9 bir fark ydktur. Biz de kendile-
~, ·le tamamen beraberiz, hem fikriz. Memleket da-
.Jmde lngilizlerin ve yahut ba~ka dti manlarlffitZm
mekte olduklan fe at tohumlarmm kabiliyeti te-
-enniivti nti imba i<;in buyurdular. Evvela htiktimetin
- 'k.la, ahali ile beraber. ahalinin hissiyattyle kanaa -
. ~ ·le beraber bizzat ami! olma 1 e hiiki.imeti tern if
den ~hasm dt~and a. memurlann ve sairenin apa-
• lan ... evvela kendi nefislerinde tatbik etmek sure-
! le halkla.. . mtimkiindtir. Bu dogrudur ve tab ii dir.
I a ba~ka suretle yaptlacak . ve ilia vukubulaca.k ne-
;ilu n, tenviratm, ir~adm ... memleketimiz dahilinde
ela miiskiratJ ~eri ~erif de menetmi tir. Kemali
ddetle yaptlmahdtr. Bunlarda yaplimahdtr. ir5adm
e tenvirin memJeket dahilinde miies ir olab ilmesi
... - hi~ ~Uphesiz bu da Hiz1md1r. Gerek memleket
hilindeki i~at ve tenvir ve gerek memleket hari-
..:mde Biiyilk Millet Mecli inin amal ve meka tdm t....
: aptlacak olan t~kilatm ve ~i mdiye kadar Meclisi
-ltden intihap edilmi~ i~at enci.imenleriyle. yahut
fiidiiriy ti Vmumiyesinin himmetiyle emerebah~
!madtgt gori.ilmii~ o!mahdtr ki ge9enk'i beyanatiyle
Fevzi Pa~a Hazretlerinin herhalde bu ke~:me i.izerine
daha ziyade celbi dikkat eden riifekanm verdik leri
takri rler kabul edilmi~ ve bu mesele daha ehemmi-
·eUi bir ~ekilde enciimeni mahu a havale edilmi~ti
I te Enciim ni mahsus bunu daha ... edeb'ilm k i9in'
cereyan eden miizakerede nihayet Meclisi Aliden ta-
yin olunacak b~ ki~il ik bir heyetin Dahiltiye, Erkam
Harbiyei Umumiye Rei i. Posta ve Telgraf Mfrdi1r.
V mumiJerinin de i~tira k!iyle biitiin mukteziyatm1 tes-
pit ederek. miinak~a ederek ta'kip etme ine kani ve
bu mak atla bu maddeyi t spit etmi~tir ve bu mad -
denin mtizakeresinde Sdiye Vekitinin de bulunmast
laztmdl.l'. Onu bizde ilave edenz. Daha ba~ala ­
nnm bulunmas1 iktiza eder e onlar da bu madde
-555-
! 12 . 13 7 C:1
Heyeti Celilece tetkik edilirken onlar ilave ed i-
fu, Bina.ena.leyh bu meseleyi mi.isaade ederlersc bu
kadarla iktifa ederek asu mevzuubahis olan Harp En-
ciimeni fevkaJ.adesi klanununa nak'li keh1m edelim .
Malumu alilerid.ir ki Fevzi Pa~a Hazretlerin'in ge9enki
celselerde vukubwan beyanatL mtinasebetiyle b'ir kat
dah'a teheyyii9 gosteren Mecfisi Ali memlekette Mii-
dafaa:i Milliyenjn istilzam etti~i hususatt daha sed,
daha miismir, daha fay<falt bir ~e'kil<le ifa edebi.!mek
i9in Meclisi Alide mevcut olan salah1 iye!~i icraiyenJin
binnetice hast! etti~i ve umumuza te~mil ettigi mesu-
!iyet dolayts1y!e bu mesele etrafmdaki nukatt naza-
rrm dort madde iizerinde tespit etmi~ti. Birisi ~imdi­
ye kadar va'k1 olmu~ olan sui istimala't1n mesul tutul-
masJ idi . ik'incisi bundan sonra sui 'ist'imalat vaki
olmamasmt temin edecek yani i~ i ten ge<;tik'ten , fe-
nahk goriildfrkten sonra, memleketin ba~ma maa -
zallah felaket geldikten sonra, mesullerin muha -
kemeye vertfme i, ileride mak'sat hast! olmayaca-
gml nazar1 itibara alan Mec[i i Ali fenaltk ha-
st! olmak tzm i~e vaziyet ederek. fii len o fiil in
sahipleri iizerinde vazifei miirakabeyi yapacak a -
nca bir Heyeti mi.irakabe t~il etme i, u<;uncii
meselede bu heyeti mtira'kabenin burada merkezde
bilha sa Miidafai. Milliyede ifa edecegi hidemattan
ba~ka yerde mi.ilh.akatta biitiin ~uabatt icrtliye iize-
rinde bu murakaba ve tefti~i tem in edebilmek i in
aynca miilhakata devairi intihabiyeye gondermek u -
retiyle vethastl Mectisi Alinin intihap edip gonde-
recegi azalar vastta i)1e mlilhaka'rta vukubulan mu -
amelatt cezaiyeyi bilh'assa cephen·i n geri hizmetle-
'rine ;ni.iteallik e daha ziyade Miidafaai milliye-
ye ait olan .. bu suretle . eyyar heyetler t~k i li maddesi
idi Dordiincti mesele de bu tenvir ve i~at mesele i
idi. Bunlar Heyeti Celilenizde... onra bu bapta ve-
rilen takrirler te~ki1 edilen Enciimeni mahsusta tasn if
edildi. Bu meya nda miidafaai memleketin o esa iize-
rine mi.izakerat cereyan etti. Bu meyanda bilhasa mii-
dafaai memleketin istilzam ettigi umur ve bidematm
miismir bir ~ekilde gorebibnek i9in i~lerin maye-
tevakki.ifu aleyhi olan para hakkmda, memleket va-
ziyeti matiyesi h'akkmda Maliye VekiJinden Enciimeni
mabsus izahat talep etti. Vzun uzadtya izahat taJep
etmek lhtiyacmda bulundu. Aynca Maliye Vekili
Beyefendi diinkii celsede burada Heyeti Aliyen'ize de
izah etti~i vechile varidatL devlet'in nihayet elli mil-
yon Jiray1 tecaviiz edemiyeceginden halbuki rna a -
rifin bilhasa gelece1< seneye ait Mudafaai Milli ye-
ye ~esin.in bu elli milyon lirarun iki misli mertebe-
sin<ie o1dugundan ve devari saireye ait olan biit9enin
 t : 135 27 . 12 . 1337 c: 2

bUsbtittin a~tkta bdundugundan ve netice
buyurdular ki Heyeti Atiyenize de burada aynen tek-
rar etti, bir Devretin vaziyeti maliye i... Telif edil -
mezse, te-5kiHitt idariye vev sairesi te~kil olunmazsa
feliiketi mtieddi olabilir. Filhakika her memleket ku -
vayi n:taliyesini bUnyei i~timaisini onun medan ktva·
mt o lan vaziyeti mali ye ile tesp'it etmek mecburi yetin-
dedir. Su halde bunu zaten nazan itibara almt.'i olan
Meclisi Ali en zi•yade mtirakabe heyetini te~il ile bil -
h'assa Mlidafaai Milliyede ve eger var a diger deva-
irde mtirnklin olduk9a mi.i'dafaa ederek emri tasarrufu
temin etmek ve daha az memurla daha ~ok i.'i gorebil -
mek imkiint varsa bunu bizzat tetkik ve tahkik ede-
itibariyle kanunlara ve mliteamil alan e.'ikale nazaran mtihmel
kalmt~ olan bazt cihetlcri de Mecli i Alinin saliihiyetini
tl!yit... Mlisaade buyurun . ~Unt...U Heyeti Vekile vezi-
fine dair bir kanun var. 0 kanu,nda Heyeti Vekile
azalan ara ·tnd a ihtilaF zuhu runda hakem Meclisi
Ali olacakttr. denilmi.'itir. Salahiyetini istimal ediyor
demektir. Fakat Ba kumanda nhk kanununda bu
mesele mevzubahi Mecli in alahiyeti icraiyesinin
Ba$kum a nd an Pa.'ia Hazretleri , i timal edilmesini tee-
viz etmi tir. Bin aenaleyh bugiin mevcut olan mties -
se e ve dogrudan dogruya Vekillerclen herhangi 'birine
Ba kumandan Pa a Hazretleri emir vermek ve o i.'ii
icra ettirmck salahiyetini vermi tir. Heyeti Vekileden
_/

rek yakin hast! etmek i9in bu mlirakabe heyetini me- herhangi birisiyle ukubulacak thtilafda Meclisin hii -
mur etm'e k, tayin etme'k liiztm gelecegine kanaat ge· kem olacagt mesele i yoktur. Simdiye kadar mevzuatt
tirmi.'itir. Daha evvelki celselerde Ba~kumandan Pa§a kanuniyemi zde yok tur. Tespit edilen bu kanun layihast
Haz retlerinin de vu:ku bulan beyanatmda Meclisi bilha a bunu te pit etmi$tir ki bir kere Ba~kuman­
Alinin mukerreren izhar ettigi arzuya binaen Ah zt danltk salahiyeti bir ~aht uhde~inde iken altnmt.'i. Bu -
a ker dairelerinin ilga 1 mac!desi mevzubahis o ldug u .rada arahaten zikredilmektedir. B a~kumandanhk be -
gibi menzillerde ve geri hidematta istihdam edilen ve yan olunan e as a ta mi.itealli k salahiyeti bu enctimeni
lli zu mundan fazla oldugu iddia edilen zabitlerin de fevkaJiide .. Biri n i madde ki. Ordulann takviyesi ve
ce phede isti hdam edilmesi yolunda bazt mUtaliialar Miidafaai memlekct in i tilzam ede egi bUttin ihzarat..
dermeyan edildi . - Bu mtitalaalara Ba.'ikumandan Pa- Mliessir alan sair vekaletler muamelatmm ahe ngi tam.
.'ia Hazretleri - takip ediyoruz ~ger tasarruf imkam l.'ite bu hu ustaki Ba kumand a nhk salahiyeti f.mctime-
va rsa tasarruf edelim . Hatta cephe kumandant ismet ni fevkahldeye intikal. .. Heyeti Celilenizin intihap ede-
Pa.'ia Hazretleri de bu fikirdedir. kanaatm1 o ifade- cegi I 0 azii ile Ba ... intikal etmi.'itir ve intikal ettik-
lcrle bir kM dah a teyit ederck filhakika vaziyeti rna - ten onra da Heyeti Vekile ile .. Yani on ki iden mii-
liyenin bu ~ekline nazaran madem i<,i bu i~i mutlaka 1 rekkep olan bir heyetc intikal etmi~tir. Heyeti Vekile
gotmek mecburiyetinde bulunuyoruz ve inayeti hakla o heyet arasmda zuhur edecek ihtilafm mercii halinin
dU~mant onumlizden denize atmak mecburiyetinde Mecli i Ali olacagt kezalik tespit edilmi$ idi. Sa-
bulunuyoruz. o takdirde paramtzm olmadtgtm. liihiyeti mutlaka Vekili aliye ve rilecek, emri in(az et-
hari<;ten para bulmak imkiim ~i mdilik bulunma - tirmek yani kanunen te pit edilen alahiyeti Vekili ai-
dtgma gore bu i.'ii de ~imdili' k gormek.. . Eger is - dine ... Heyeti Vekile ar~smcla zuhur edecek ihtiliifm
rafat varsa yap1Tacak ba)ka bir te~kiliitla, daha mercii . Ba~kumandan Pa!janm am zamanda H eyeti
az memurlar gormek miimktin ise bunu tespit Vekilenin Reisi ta~iisi ... Efendim belki Mecli e ge-
ederek tayin etmek ve bUtiin devairin en ziyade mU - lebil se idi fakat herhalde daha fazla tl rih edilerek
dafa ai memleketin istihdaf ettigi gayeye evk edebil · Ba~kumandan Pa~anm cephe geri ine ait olan alahiyeti
mek ic;:in bu hususta kanaatt kiimile hii 1! etme'k bu enciimene tevdi edilmi~ ve zuhur edecek ihtiliifm
vazifei icraiye ini daha dogru ifa edebilmek ic;:in mercii halli Mccli i Ali ola agt te pit edilmi~ olmakla
boyle bir heyeti miirakabeyi gerek merkezde ve ge- zan nederim ki Meclisi .Aiinin salahiyeti daha ziyade
rek haric;:te te~kil ve tesis etmek ltizumuna kani ol- muhafaza ve tak iye edilmi~tir . Strn Beyefendi bu-
duk . Enctimeni mahsusla i~te bu nokatt nazan tet- yurdular ki B a~kuma nd anhk miie sese i mevcut olduk-
kik ettikten sonra bir harp enciimeni fevkaliidesi na- a bu kanuna ltizum yoktur. izaei vakittir, israfttr bu-
verdigim bir enciimen vucude getirdik. Bazt ha-
1111111 yurdular. Filhakika Ba ~kumandanlt k kanunu mevcut
tip arkada~lanmtzt, ezctimle. Ziya Beyefend i bi.Jyur- olduk~a ay n ca ona muanz yeni bir mUessesenin ih·
dular ki mahiyeti Meclisi Alinin salahiyeti icareiyesi - da ma llizum yoktur. Fakat bunu o ~ekilde a nlama-
ni takyit etmektedir. T~kiliitt Esasiye Kanunumuza malanm rica ederim. izah edecegim. Bu Enciimeni
mugayirdir buyurdular, enciimeni mahsus bunu . Zan· mahsu Ba~kumandanhga ait olan, bilhassa cephe ge·
netmektedir. Meclisi Alinin salahiyeti icareiyesini ta - ri ine ail olan salahiyetlerin 'bu enciimende istimal edil-
kip etmek degil hatta ~imdiye kadar mevzu olan mesine karar verilmi~tir. Yani Ba ~kuma ndanm ~ahsm-

- 55 G - ·
 t : 135 27 • 12 . 1337
daki .. . bu Meclise izafetcn yani bu Enciimeni fevkala-
deye izafeten intikal etmi~tir. Mutlaka bttrada bir he-
yetin bulunm as t laztm geldigi i9in ... ve fakat H ki-
, inin arasmda bir reye sabip bulunuyorlar. P~a Haz-
retleri buna kendileri muvafakat etmi~lerdir . Onda
fayda gormti~lerdir. <;:i.inkti cephede bulunduklan za-
man cephe gerisindeki hidematm ... Mutlaka burada
bir heyetin bulunmast Iaztm geldigi i9in, fakat devair
aras mda vukubulmakta olan bir r;:ok ihtilaftn nihayet
toma rlarla kiigttlar te~kil ederek hal ve fasl ed.ileme-
yerek ... Enctimeni mahsus bu i~i tetkik ederken Ve-
kili aidinden e~itmi~ idi. Binaenaleyh boyle halledile-
meye n ve uzun zaman sliren ihtilafatm bir an evvel
mahallinde, i~in ba~mda bulunarak hal ve fasl ede -
ilmek ve Vekili aidiyle beraber Efendim onu mi.iza-
·ere ederek ... cihetinde Enci:imeni mahsus fayda ta-
a vu r etmi~tir. Zannolunmasm ki bu te~ekki:il ede-
~ek harp · fevkalade enci.imeni Hlikiimetin · yani He-
:eti Vekilenin , hlikiimetin icraatma miidahale edecek-
tir. Bittabi H eyeti icraiye ba~kadtr . Vazifei l ra dog-
< dan clogruya onlara aittir. Emrimiira~abeyi munta-
za man ifa edebilmesi karannt Vekil... mevzubahis
o!a n mesele herhangi mesele ise onu Vekili aidiyle be-
raber isti~are etmek ve yine sureti icrastm o karann ic-
ras mt yine Vekili aidine btrakmak ile kabil 61acak -
lr. 6n ki~iden mtirekk ep olan harp enciimeninde bu-
lundugu e nada varidi hattr olur ki kendisine tahmil
epecegi vezai fi. ittifakla kendisine tahmil edecekleri
vazifeyi ... 0 takdirde mesuliyetle kabili tevfik degil-
dir. Bu noksant ikmal etmek ir;:in enclimeni mahsus
ir madde ihdas etmi~ v~ clemiktir ki eger ~ayet Ve-
kili aidiyle harp enciimeni arasmda bir mu a raza varsa
ekseriyete ittiba mecubur olmayarak keyfiyeti Mecli-
e arzla Mecli in karanm alabilmek· salahiyetini haiz-
dir. Binaenal eyh Meclisi Ali Vekaletlerde cereyan et-
mekte olan muameleden esnayi mlizakerede ... Emriva-
ki halini aldtktan sonra burada fenahklar ara~t1rmak
itimatlar ve ademi itimatlarla, efendim mazallah fe-
nahk olup bittikten sonra fenahgt aramakdansa, dog-
rudan dogruya devairi aidiysinde kendi miiraktplanm
bulundurarak bil isti§are buradan i~ leri tanzim etmek-
te n ba~ka bir 9are heniiz yapllmakta iken en mlis-
mir bir ~ekilde ... Anr:ak bu tariki ihtiyar etmekten ba~­
ka bir r;:are butamamt~tlr . Maksat budur. Bu izahata
nazaran ... (Mtizakere kafidir sesleri.)'
REiS - Nizamnamei dehili mucebince maddelere
ger;:ilmesine kabul edenler ...
ZEKAt BEY (Devamla) - Mlisaade buyurun soy-
leyecegim.
-557-
C:2
ZlYA BEY (?) - Maddelere gec;ilmesinin reye
vazmt teklif ederim ~ (Gliriilti.iler.)
RElS - Simdi efendi m miisaade buyurun . Bu ci-
heti reye koyay tm . Maddelere ge9ilmesini reye koydu-
gum zaman kabul edilmedigi takdirde ret edilmi~ de-
mektir. Efendim, ~imdi dikkat buyl.irunuz. Efendim za-
ten karar ardJr. Enci.imen matlup derecede ya ifayi
vazife etmi~tjr , ya degild.ir.
HOSEYiN A VNi BEY ~Erzurum) - Ret olu-
nursa gine enciimene dadesi liiztm gelir, Biitlin ret
olunmaz. FiJcir bakidir. Ov glin mlizakere cereyan
etti. Enciimene iadesinL
RE1S - Bo!juna yoruluyor unuz HUseyin Avni
Bey ....
S0KR EFENDi (Ka11ah isar) - Tclu'ar Avni
Beyin dedligi gibi enclimene giltmelidir itirnz olunan
esasat tanzim edils'in . (giiriiltiiter)
R ElS - Heyeti umumiyes.i ha.kikmda arka~lar
s<>z ald.J. Heyeti umumiyesj ha!k.kmda mlizakere ist·i-
yor musunuz? R ica ederim ~ka olmaz.
Maddelere ger;:>ilmesini krabul edenler el kaldir-
sm .. kabul etmiyenler el kaldJrsm .. maddelere g~l­
mesini kabul edenler ayaga katksm ... Maddelere ge-
9i1mesi kabul edilmi~tir. Mad<feye geyildikten sonna
celsei aleniyede miizakere ederiz. Heyeti aliyeniz de
k'abul etmi~ti.
CELALETTlN ARiF BEY (Erzurum) - Mec-
Lisi Alin ize vakj olan tdctifim 'iU tarzda id:i. Harice
kar!it gizli kalmast laZJID gelen mevaddt ·if~a etmiye-
ceksek aleni celseye ges;elim.
REFET PA$A MlLLl MODAFAA VE.KiU
(tzmir) - Bey efendiler, ~imd!i hafi celsede mlizak~re
ettigimiz bu kanunun lehinde ve aleyhinde pek mlihim
~eyler soyleruk. Alen~ celsed.e bu kadar mlih.im bi r
meselenin niliza!kerestini uyi bulmuyorum. Bunu heye-
ti Aliyeni.ze arzetmelk benim y.a_Mfemd:ir. Hlikiimetin
zaaf1, aczi vardt r. Bu-nlan •U9tk oylernek dogru de-
gildir. Burada bnun mliza kere edilsin meras:imi bi-
IamUnak~a aleni celsede ya'pam;. ht!izah meselesi
va.r.ken bir vekil stfa't!ile soz soylemekte b-iraz di.i~li­
nliyor.um. Bir Vekil •isttizaha d<lNet ediilirse ya i.timat
ve yahut ademi ittimatla netice[en;ir, Vekiilet nizam-
nameii dabi1i mucii:Ji·nce hemen hemen a91'lcttr. hti-
zah varken orta yere bir kanun mlizakeres.i soktuk.
Miid:afaai Mill i ~re Vekaletinde bif\:ok fena ~eyler
vardtr. Bunu ben de bi1iyorum. Bunun daha z;i•yade
temadisi dogru mudur, degil m!idir? .J (Iararmm ve-
riniz. Benlim de gerek kendime gerek kendi ~ahstma,
gerek vazifeme dalr bir~ok mutalaalanm var, ben
 l : 135 27 . 12. 1337
de "ah~mak mecburiyetindeyim~ Mec1isi Aliniz Nas-
rattln hocarun hakoim1igi mevk1iinde kaLyor. HrukJI-
sm ti· :•. lr.ettiim. Mi.iddei aleyh ge1iyor H!tkltsm hi.ik.-
mett im . Oc;;i.incli Kr·isi geJciyor, Hak taaddti ediyor.
Sen Je hakhsm! Evet, Meclisi ALiruiz.in boyle bir
mevk-ide kalmasmm esbabt nedtir. Benden!iz bunu
kendime mahsus :zJLhniyeuimle, bir koyli.i z.i'hnliyetiyle
dli~iindi.irn. Medrese rnal!1tlkiyle cfe ayar et~im. Ma-
lumu aliniz Mlidafaali Milliyeye ait, harp mesruiLine
a.it malumat.J. sab1kam ~u sangm1dan istiidlal olunur
zannedel'im. Daraba Zeydi.in Arnren, misaLm ogren-
dligim zaman Zeyt Amre kar~t mudarabada muzaf-
fer olmu~, bunu anlad1m. Zeydin Arnre kar§I es-
babt zafer~ni temin eden ~ey nedir? ·Bunu dli§lin-
memi~tim. Sowa mant1ga c;ibyorum- Killlu ins<~~ni.in
Hayvan - kaziyes-ini (ij~rendirn. Fakat Yunan gilbi
bir domuzun harimi isme~ime gireceginli d~linme­
dligim i9in bunu da di.i~iinmed'im. t~te bo•yfe basit
maJumatla· bu lctirsliye c;:Jktlgtmdan dolay1 evvela
affmiZl ·istirham ederim .
Ar, kada~lar esas mesele}Ai ne Refet P·a~a hazretJe-
rin:in ~ahsmda, ne faaliyetinde, ne de vesa'irede go-
rliyorum. Mesele csash t~k:ilaltl 1id.aTi meselesidir!
Mi.isaade buyurursamz arzedej'lirn. Meclisi AlliY'i bir
9iftl!ik sahibi farzettim . Qift~ilk nazmm gePiriyor u-
nuz c;iftlik naZirma diyorsunuz ki ~u kadar tarlam
var, ~u kadar •;:.ift'im ar, ~u kadar hayvarum var.
Sen burada naz1rsm. Ben·im tarlamdan azami is11ifa-
de ~udur, asga!ii i~tifade !jUdur, derim. Sen naztrsm ~
Azami ist'Jfa<leyi c;iftlikten temin ettigin giin benden
·i stedigin ka<lar mi.ikiHa.t iste. Get;irdik bunu, na.l.lr
yaptLk. Eger naz1r se11 li§te bu yolda c;all~acaksm
ha.yvrunlann nahm falarnca nalbanttan , sonra urgan
Vt! sruire lazlm, di.igen laZim oldu mu faianca batkkal-
d-an alacaksm. Sonra zira:atta istihdam edecegin
amele, sonra zira_atta istihdam edecegin hayvan ve
erz.akmt faia:n adam temin edecektir~ Eger bu adam
Qiftll~k umuruna va!lof ve kendlisi haJkJikaten o 9iftl:ik-
lte azami istifadeyi temi ne muktedir sal bir adamsa
der ki efendli heni takyid etme. Ben hayvanJari'ffil is-
tedigim yerden alay1m. Ben !istihdamet~igim ameleyii
kend!im istihdam eder, kendJim kazaru •kurar lkoodim
pi~irir, yedir~r~m- der. Sonra efendirn hayvanlarm
nah sokiildi.i, n:ai!}and-a goitderdi , 0 hayvana uygun
nal yokmu~ olmadl. Bulamadig~ru ~uradan al1r, ya-
pa:r ya;kl~tmr. Hayvaruann ayag1 topal olur · Urgan
9liriimi.i~, t1rpan kesmedi de sonra hasat geoiktii, ek-in
9i.iri.idii .. Azamli ist1ifade yerine •asgari degil, z.iyan bile
ett!i. Bund-an mesw kli.mdir efend!iler? K:~Ml'lZa 9e·
•kin dey;in·iz k•i ni9in sen azatni lisliifade etmedin, zi-
-558-
C:1
yan ellin? Efcndi , sen benim atm11 nalland1r, fala,n
ba-kkaldan getir dedin ben de yapamad1m. Efenci'.iler
sadede gel1iyoru m: bu misali size arzettikten sonra
arzedecegim k.i bizJ! m eskliden bir t~k.i.Ja, tl'ffi!Z vard1.
Eski t~kilfitr ytkmak i9in s;ok dli~linmek JfizHnrlir.
Bir HaJ;biye Nezaret:i t~k.Llfit1 vard1~ Simdi Mtida-
faali MilLiye ve Erkaru Harbtye, sonra bjr de cephe
kumandan1 ismet P~a HazreUeri. Biz cl!iyoruz !ci
ism'et Pa)a HazreUeri dii~mam defet. Ne JiiZim olur-
sa o vereoektir. Mi.isade buyurun efendim; Refet Pa-
~a Hazre!Leri azam1 yalt~mi,}tLr . Fakat ins.anJarm
hilkatind n uzakt1r. Sen.in ~erefin ri9in ben bu •ka-
dar 9all~lrlm , fazla yali~arnam. is.tedigin kadar tku-
cak , kucak ozi.irl r, bahaneler. T~kilatmllZI yokJa-
yalm1. Efend!iler ~:mdi b'irinoi meselede Harbiye Ne-
zareti ile, Mi.idafaai Milliye ile Erkam Harbiiyea
UmLUniyeyi ·ik·i naz1ra ayirdigirnizm esbab1, neden
ilci Pa~ay1 alakadar ebnek istedik. B11rada y~ hatJ.r1
olmamaltdJJ·. Bendeniz ik~ sene zarhnda ikinoidir bu
kli.rs.iyi Aliye 91k1p ta · esas mesele hak.lunda kendi
mantlglmca buldugum halcikati arzediyorum~ Bu
mak·ine ylirLimedi. Bunun i.izerine bir B~hffilandan­
hk yapt1k . Ba kumandanhk yapt1g1rnJZda te~k.iliit1
1dariyemizi telafi ettik zannettim ve se i ndim. Fa-
kat efend>:Ier bu gun hat ve mevki bununla telafi
edilmedilgin'i go terdi. Bendeniz Ba~kumand:anl.Ig1
nasil i terdim . Cepen-in gePisinde c;adLrJm kurmu~.
gece gi.indiiz ordunun a'hvallini d~iini.iyor . Mi.isade
buyurun arzedecegim. Efendiler Fran.say1 kurtaran
bir adama kaplan tesmiye ettiler. Ben FransL.ZCaSmi
bilmiyorum. Arslan olmahdir, b~k.a olamaz. 0 .ars-
Jan nastl olmahd1r. Efendiler; bir penyesin:i d~ma­
nm kafasmt k1rmaya, ezmeye matuf b~ka bir ~ey
dii~llnmez . Bir B~kumandan oimalidir. B~uman­
danlrnlz bir gi.in Mecli 'rnizde, b:r gi.in Ok!ianya sefa-
retha,nesinde nutuk irat ediyor. Bir giln M. Bri yonun
bilmem hututu esasiyesince di.i!}lini.ir. Eger boyle
olursa Ba~ Kumandanltk Efendiler. Bendeniz t~lci­
lattak.i noksarumiZJ arzediyorum. Yan!i P~a Hazret-
ferinin ~ahsma, mevk.iine, makam~na degil, Slizin t~­
k ilatm1zm noksanmdad1r. Efendiler di.inlkti titiraflar1
ve9hile askerin cUi bini aytk ve y1plakt1r. Bugi.inku
k1~ta .. cger R efet Pa~a Hazretle.ri cephe Kumandam
o!S1ayd1 eski vaz.iyete gore, 1kendli i~lerine gore, get1
i~lcri te~kilat onun madunu olsaydl bir askei1in.i ~}p·
lak, a91 k bulundLLrurmu i.dli? Bulundurmazdl. y ,a.ziufe
tefnik edilirse, amma hali tabiisine mU:gaylir olair.ak:
tefrik edilen va2liieler boyle olur. P~a Hazretl.eri
bugi.in hakikaten ~u milleti kurtarmak: ka~bw.iyetlini
gosterdi. Yalmz maliyete Refet olmama:lt, Sonra
 t : 135
I fcndiler , Nafia Vekale ine en muhterem bikligimiz
1h~iy ... tler oldugu halde Rcuf Beyefend!i Hazretll.er:i
ol mamaJJdJr. Es.bab1; bugi.in Refet Pa.§a Hazret.lerii,
Rauf B y •t smet Pa$3. Hazretler~ Pa.§anm bu !i§<in
bidaye~inde t~riki mesaisinden na~i bun.lara kar§t
demlir p nc;:esirri go teremez. (Sa.dede sesleri)
fend iler saded nedir. Bendeniz sadetten ~ulcrnaJc
· tt:mem . Reiis Bey •ile ararmzda bjr 2lihniyet faPkt
\ rdtr. Benden:iz noksanlanmtz t enciimenin ta;ytin
ettigi mevadda gonmiiyorum" Emredersenliz s<>y1i-
. eyim. Noksanlaruruzt ~u .te~klilatta goriiyorum.
Efendiler, i.ic;Unci.i bir derdirniz var. Arzu bu-
yunwsamz noksanlarimJZl burada gostereyi.m. Bir
erdimiz var. Bugiin cephede yalm1z ismet Pa~a
· mesulliyeti arz ett igi m gui:Jidir- tsmet P~a Hazret-
leri Bursa'dan tutunuz E ki~hir, Ki.itahya, Afyon
d Janm1z Denizl!i'ye kadar Hi:r m1ntJka komandam-
dtr. Burada bugiin bir harp ba~la.sa burad:a. c.ere-
17. 11. 1337 C:l
lir~a-t Enci.imenl yaptLk. lr~at cihettinden mesul hir
makarm a1i ki, Umuru Seriye Ve:kalebi ce1ilesli ·kii
li~t onun vazife&i id!i? Bu Vekalet:ti Celi.le ir~at
lis;.in yap1ldt' •ve bu te~k11at ne yapa.bilccektir ve me-
sa.isi.i ~&den sonra .. "evvelki t~k!il ettigiruiz enci.i-
men ne oldu?
TUNALI HlLMi BEY (Bolu) - lnnalilla ve
·inn:a:iley!U ra.ciun.
SDKRO EFENDi (Devamla) - Erendiler eger
geri cepheye laytk oldugu eh mm.iyeti atfetmeik
'oobederse behemaihal ehemmti yet ve11mek me ·buri-
yetindeyiz. Ha.ssa.s damarJrUJZ geri cephededir. Du~ ­
manm sald.t.rd.Jgt melunin ~ebe:keler de Anadolu'nun
etrafmt 1ihata et~i.r. t~inti:zden adam ~alma.ya ~.a­
l.J~Iyoriar , yahut c,:aldJlar, yal!yorlar. Buna k>a.r~J
esasll tedbir ne olabilir. Ve Encilmen buna kar~1
ne gfibi bir kanun ile gelmeli i<li .
Efendiler, bu miil1 im meselede 1ki ~ey fi:ktiza eder..
1

:an eden vekru~in katfesi tsrnet Pa..}aya gelecektlir. Tesirall har.iciyeden memleketirnizi tam.amiyle 'ko-
Emni 1 met Pa..}'a hazretlerinden telakllci edece'k. Ri- ruyahiimek 'i~in ya istanbul kaptslnt tama.milyle set

ederim bendcnfiz bir asker olmam<~'kla bena·ber d lim, ya'hut efendiler lngiliz m el'u n:larmm ar;*ltgt
goriiyoru m. Harp Encilmeni Fevkal.adesi bu ndk· 1:ohumu fesatiJ kabiLiyeti nilm aiyeden mahrum ede-
tayt ni9in gormedli? Eski~ehir muharebesi b.izJim 1 "lirn. HimiZ<Ie bu iokinci ~1k var-d1r. i ogilizJer bugiin
gozi.imiiziin oni.inde.. 1 met P~a Hazretlerinin kafa- 'b:·r taktrn casus t~ila·tl (}Krn~lur. Ben ve sen ya-
1 o bi.iyli.k cepheyi jdare edemedi. EfendiJer, r~ca ottyoruz, uyuyoruz. Onla r fe at tohumu sa~tyorlar.
ederirn. akarya muharebe ini kaZland1ruz. Su ka- Bu fesatt lohumJanm kabili ti nilmaiy en mahrum
darctk !Jir cephe... Evvel b ev el bu te.~kilat di.i- bir . hale fk.oymaiJ< i~in ne laZim geliyor. Benden:izin
zc::J:mel!id!ir. Maalesef bu noksanlar go.r.iilmi.iyor da ~i.mdA<i m: " taJaatJm buna inhisar edecek.tir. Hiikiimet-
teferri.iata alit birtaJktm neva:k1 1 gori.ini.iyor. Efen- •le 'ahali arasmda yiiz sen :denberi miitevaris aytik·
dile r, •ileni cepheye ml.iteal)llik lile.r;i cephenoi.n geri hldan, bo~l uklan doldurmak JaZlm gel ir bunun is;in

um uruna ml.itealhk mant1g1m bundan :ibarettir. Son- esas ~areler nedir? Medi !iLl go terd.igi muvaJf •ki-
ra Efendiler, bu ~~anunda bir noksanll!k daha var- yel!in neye ibtina ettigini , marazm ne ol ugunu an-
d.t.r. Efendiler, bu lkanunun ba:b1 mucibesin.in lan1a1 k rktidannda bulunan ~u MecUsi Ali bu maJdde
onunda ytkm1~ !Jir ftkra var (bundan ba~ka tenvir ile iqat meselesinin istihsal edilm.i-yecegine lkanaati
ve ir~at ti9in memleket dahil ve hartioi nde munta- tamme get irrni ~t ir. Efendiler bu narlde ile olmaz.
zam t~kilat ti'l e ~a.IJ~mak liizttrn ve vucubuna !ka!il. Hihl<.Umerte ahaU arasmdaki ge-rginligi gictermeli.
olan Enci.imeni mahsus ~jmdiye kadar maalesef pek Efen~bler{ Kah~l deM se Jer'i) ikabJ •
olma• d .JiJ<. •bir !iCIY
noksan bir ~ekoilde tedvjr ed!ilen bu .j~ler ·i~in da!h.a •olmaz. Bir ikere ahatoinin 1 ttraba'tt '
d erunl ine vak!f
e a.slt bir zeminli mesai cha.zJ nlannak ve o dairede Ve- olrnU.§tunuz. Var m1dJr, zannederim 'ki ef.'end.iler e'k-
kili a~id•iyle birloi,kde c,:ait§lllak i.izere Mec.hi:si Mden seriniz vakt.fsmJzdtr. Rica ed rim lbu mesele tlin mc-
bir heyet inbihap ve tefrikiini derpi ~ eyl~ ve buna se-lesidir, vatan me'Selc 'dir. K im e buna ka~t sa:ICLt
dair bir maddei miistekille tedv:in etmi~tir) bende- lkll!lmamahdlr. Efendiler bendeniz hoca oldugum 19in
niz evveloe · i~a ret etmi~tim. Sehidi mei1hum demi~­ her SLfat)a ha}km iifli taba'kasioyJ·e (siifli degiJ saaa-
ti r lki bu Avrupa de hanmdan binisinlin sozii plara:k ;lart) r;ca ederim i:kinci ve i.iyiincLi tabcckasiyle s;dk
na:kletmi~ti. Gece sohbeni esnasmda s{jyi!Lyordu. muamelata giri~tim. Efendiler hallkm k1~m1 ·a.za:rmrun
Efendi ler cephe ik!£dir. fleni cephe. Geri cephe ne esran derunu ne11edi"r? ·su hiikilme t hususunda de.rdi
lkadar kwi olursa, ilel1i cephe de o k:adar kavli- Uvd:•r? (Buna 'ben· vafk.Lflm. zanneiderim s•iiin eJk~erioye­
&r. Su halde ger~ cepheye verilecek ehemmiyet l1fin:z vaokt.fdli'. Efendiler tanzimat devresi nden 'Sionra
li leri cepheye verilece!k ehemmiyetin kat kat fevk!in- 'beynclahali ah hocam, ~eriat 1kailli<Tdt, !ka111un nizam
de olma'k laztm. Simdiye kadar efendiler biz bir 91kd1. Bunu ihtimalki 90klanmz i~itmediniz. Ah ~e-

-559-
 t : 135 27 . 12 . 1337
·riat 'kalkdl dryorlard1. Bu meclis §U zamanda ondan
·istifade etmezse b~ka §eylcrden ·istiia'Cie edemez. Son-
ra efendi1cr ·ittihat terak1ki at1ld1. 600 seneliik merbut
ol:dugu bir harredan1 bira1ktL 1tti'hat teralk.kinin 'ku-
cagma atla<i1. Ni9in? •Biliyor musunuz? Orada ad'alet
anyorou . 'Efendliler iha·likm §'eri·art: di.ye ~s·te!digi basit
§eylerd:i. Ah diyorldu. Ben nineroden du<ydwn rilan
zaman ·birisi 1bir 'tavll'k ~a<ll§ da elini lkesmi§ler. Simdi
•ne oluyor 'bir za<if camusumu gidip on'be~ tiraya ve-
riyorum. 15 liraltk camusu 20 iliiraya telkrar satm al-
mak mecburiyetinde tka!Jyorum. Hi.ilk:i.imet balkm1y<Or.
'Muha'k·e me, muhakeme on sene siirlinu,yor. Bu aida-
let m :·dir? Ah §er'iat ·ilan ols·a diyordu. ittihak:l1 ve te-
raJioki de §eriatt ileri siirere-Jk muvaf.falk. oldu. .9onra
efendiler, 1tti'hat ve terak:ki hi.ilk1imeti memu.rlan es-
IJc•iden cami•ye gid·e r, be§ vaikit n·am:anru ikilar, ul•e ma
ile mi.isa'hlllbe eder, has!Jihal eder, ha1'1on dini dertle-
rini 'd'i'fll·er, a:d'a·l'et tevziine ugraw. Faikat Sultan Ha-
mid'in son zamanlann<la hi.ilkiimet memurlan guya
a!ha·ii ba~ka I:Ji r d inde, lkend·is.i ba~ka bir dind'e imi§
gubi camiye g'itmez, Musli.imanian yanma s.o.k.rnaz.
Dort rnuh.teriiSI.i ba§tna topla·r istedig'i zuhni.i, istedigi
mclaareti yapar:d1. Bu nefasedet ;k alktt diye ne gor-
\:hi? bt:~i1had ve teralklkiruin tay.in ettigi memurlar? Efen-
di,l·er b':z lbunl·a n gordUJk. Sanki 1ngiltere'n•i.n Hint
mi.iS!ternh:~kat naZJn imi·§ gibi ahalinin rre hissiya1tna
ne din'ine hiQbir ~e)'line balkma,yan mernurlar, buna
kar~1 da ·aha.Ji fevruran edi·y.o rdu. Sonra zaman bizi
.getir\ii. 'B'izden bi.iyi.i<k ~eyJer 1beikliyordu. B iz hai~ilka-
. ren efienld;A:er haZI ~e}'ler yapt1k a:halinin zih.niyetine
muvaf11k kararlar ticat ·e!Jrigimiz i9in bize tsmru. Bfen-
d:der falkat 'bunu t&Vbilk ve icrasmt gormek laZJm.
Bfendim Mi.ishiman evier~· ~ra~bhan·e oldu, soma bu
~i.in l}'apt•Jglmtz 1 kanunu mernurlanmz tat!rik e1miyor.
1Beyefiendi. ha~iik'aten meslegine eyi 9al1§tyor. Bu glin
·8Sker'i ida:re ,aJ,tmda bu dekoV'il hattt ile her gi.in ra'kt,
~a:rab .geJii•yor. Efendiler...
REFIK SEV\KJET BEY <(Adliye Velkili) {San.rhan)
Q<Oiklan yalkailanrnl~ttr. Ceza·l an a·hmyor.
SOIKR U EFENDi (Devamla) - Yaln1z adlll•ye
rneselesinde .Ardl!i,ye Veikili muhteremi eyi 9a'11~1yor.
Efend';1er •k'anunlann ~r'i ~erifden almmast i9in K:a-
nunu fuas»:d'e 'bir tmadde ·vard1. 0 rna:dde bizim ata-
'laruntzt aldatrm~tt. T~ilat1 Esa.sioye Kanununa ~oy­
dugumuz maidde de 1billim §U ahaliyj aJdatmaJk a9in
ya!ld1z kabilin:den gori.i1!i.iyor. Ahal:inin gozilire biz
esa!satt islamiyeyi bu giinden· <taNilka azmedel'im. ·
Efendilm b~rkas: mesele!dir, bu gUn lkar>aX verelim.
Umum m'i•Ue1ri bir ba§ etraftnda gorecekiS'iniz. Bu gi.in
- 560
C:2
50 m ilyo n liray1 defaten tedari1k etme'k mec buri,ye-
Lnde oldugumuzu oylodi. Dedi ki bu 50 mdyon li-
ra-yl tedar;'k ·e derseniz kurtulacaksmiZ. Edem<e>zsiniz.
MaJ,;ye Vek ili di.i§i.insun. Mal iye Velkilini dinledilk
efend•iler. Ma1i•ye Vek ili 50 m ilyon u ~u memb.a:da:n
alacag1Z, demedi soylemedi. Gi.ilece!k zamanda .degi·-
liz, aglanacak zama 1 day1z. Efendiler, bu efendiler,
bu 50 rnilyon t:ra defaten toplanmak laztm. Toplan-
mazsa bu 50 ndyon lira, boynumuzu esaret zincirine
uzat acag1z. R ica ederim, esas dertlerimize dokunan
rna:ddedir. Te~kiHitJ 'idariyenizi, mi:i.illciyenizi esasatt
ikuts[yei islam iyeye tat bik ecliniz. £min olunuz k'i
~u Hi.iyi.ik Mdlet Meclisi Hi.iklimeti be§'Yi.iz tbin a:s-
ik'eri etbisesiyle, te9hizati>yle <,:tkanr e cihan1gir olur.
Efend ;Jcr, yal n1 z haleti maraziye anl~tlmalt, bunun
devasma takip edilmeli. Ydksa Eferrdiler, ·esa.satt ls-
lam iye her ~eycle di.isturu harek:etimiz olmazs.a - iki
b n de Mecli in fikirlerinin bura1ya akmaikta oldugu-
nu gori.i yorum - hususiyle I3a~kurnandan Pa~a Haz-
r£tleri bu gi.in ga rp zihniyetini ~u ki.irsiide resmen s:i.i-
ri.imi ~ti.ir. Yaln1z bu noktaya itira.z ediyorwn. Biz
b ize benziyoruz. dedi . Benzerniyoruz. Benzese i-dik
esasa11 'kutsiyei 1stamiyeyi bura.d a ~eriah gaza'Cian
maada bir !?ey yoktur d iye ilan ederdi'k . Biz .bize ben-
zemed igimizden efendiler mlinev verlerimizi bendeniz
bir hastali'kla mato.l gori.iyorum. tsabeti reyine, cesa-
roti meden-iyes ine .meftun oldugum ... dedi ki; mii:I'ki-
ye kanunlan ne i~in yi.iru mi.i yor da 'Ciahi·J<iye ... der ~ki
dur ba,kay1m. ts vi~re kanununa bakay tm d'erdi. is-
v;<,: re lkanunu gorme milleti kor · etmi~ti. Sonra yanm
saat ·s onra diyor ki pa~a hazrctleri tenk it ederiken ,
efendiler hangi m edeni hi.iki.imetlere,benz!iyoruz? H<l!n-
gi medeni hi.iki.ime.tlerden unuradm Avrupa hiikiimet-
leri ·ise h'i9 birisine benzemiyoruz. i~te bir ~araf•tan
kurtulahrn der1ken diger taraftan garp bata'kilt~na ~s­
temiyereik saplanm1~ bulu.nuyorla r. R <ica ·e derim ~u
zamanm siyasetine, iQti ma iyat ma uyma'k di'Y~
efendi <;:1k 1n .. H ihak'km burada usuhi.i munazara dai-
resinde munazara yapaltm. 'M illeti n §U tst11aba'tJ de-
runiden ~kurtaral1m. Efenditer 300 - 400 pare koyle·
rimizi ke ndi e limizle sondi.irdli'k. i§te miisaade bu-
yurun, ir~a:t meselesi bu esaslar ik urtulma< chk!tan son-
ra esasat1 islam iyeyi l:a!tbi'ka ba~lama.drktan sonra
' ir~at meselesi bo~dur. Bundan sonra Serzye Ve!k:al'eti
Celilesinin §imdiye 1kadar yapma~:ltgt (bir §CY'i ~hta:r
edeyim. Bir de eski lei.ifli.i medresel'eri<il yeti~tirdigi
hocal·ar varid.Jr iki kal,bi ~eri at, va~tau ... (Gliri.ilti.i) mi.i-
saa.Jde buyu.run bunlar rnunt azam t~ilat yap.tlarruk
aha'ti•yi resmen ~r~a<la sevk edi·Jmi§ mi? 'Bendeniz efen-
diler §'e'bekei ·ir~adiye te~k'il elditmed'igini 'ididia edi-
 t : 135 27 • ll. 1337
yorum. Eferrdiler i~aJt i~in ul emay1 aHiikadalr etJmeli.
Hi.lk,iimet iimemdaranmm biT lbsm1 h.i.ilkumet diniidlir
diye gos~erilyor. Bir tktsmi I·a '<iin»'Ciir d'iyor. Hi.ilk.li.ime-
;m ta1klip edeoegi l:!i'f veyhei esasi•ye . ytok,t ur. Binsi
, amaz :I<.IJan bir memuru azleder, digeni de nasbeder.
Efeml:iler ihU,himet mesa·itli esMi,yede.
HILJMl IBEY ('Bolu) - Reis Bey, bu 2lapta ge-
.;'yor ... (GUrii[tiile'f)
~OiKR 0 EFENDt CD eva~mla) - N'i9in golllimlii-
zU n onUmte 1gezd tr iyoruz. Bunu ahaJ'i soyli.iyor. ~1i'l
ettigimliz hi.iliQUm'etim'iz~e, memurtanmtzJI:a ·alha'l'i'Y~ bi-
halckm lkend imiziden Uphe;ye di.i§UJ1dLi!k . J_lurada bir
fu hu~han•e vardtr. Resm i demeklhir. R esmi fuh1.15hane-
eri ni9in tkatd trmt yoruz? Qa r§Iya saliverd>igimiz Av-
r pa muka!IIitlerin i ni9in gozi.imUz;Un onUnde gezdi-
·yoruz? Bunu a:ha!•i soy!Uyor. Bir Ide 1haJbn kaiFbini,
nabzmt 'Clinleyiniz. t~te hiilk•i1met'l'e aihali ar.a:smdalk.i
~tlk.l!• k izaae olunursa emin o1 ci harrgirsiniz. Efen-
j.ler 'bir memur gelir ben im lkoylim'e. Cami1n ki1lirni
~ri nde ralkt yiikanr iyer· e ben ne g i•bi bir hissi•yaJt~a
;niiteha;ssts olurum? Boyle m emurlar memur degit-
<fr. Bunla-r lbir mi.i temte!ke nazm gi1bidlir: i ~te efen-
d.ler ben gUrUi'ti.i!U yerde eyyan1 mi.ita,liia'YJ sevmem.
Fakat 1bu lka!darc•'kla ihhisar edecegim. Maruzalttmt
urada hu!asa edeyim. Aha'li ile hUkU.met araiSmdak'i
a11dthgm iz:alesi n iye mi.itevekk 1ftir. Har'biye Nezare-
. unvaniyle. Miidafa'a'i Milf i,ye V elkii'l'eti,yle Enkii m
1-{arbiye Velka l'e tinin bi•rle~me i... buna da·ir filk~ r ve
mUtaJiialar. 09i.in.oU cephe ; c ephe meselesi mUhimdir.
0 •ka<lar uzun !Ji·r ceph n in bir kumandanm lkafa-
iyl e rdare edilemi·yecegi kan:aa•tmdaytm. Bu 'lie;. esas-
lt ·cteroe bir ~a~e ol bi:I: r. Y oksa efendiler hat mma
germi~ en bir J.alktrdt ·d.aha soyl iyeyirn . Falan beyefen-
di htanlbul'•da: ne!jriyatta bulunsun . Buraya gd'sin
pe~yam sa1bah c;.t1kansm. Rizden haMo sogutuyor. lr~alt
ed yi m derfken halkt b izden uzaikla~tmyor. J~at e<de-
yim derk•e n •i fsat ed'iyor. Bu z.rkada!jlmizm c;.t'lca.r'<ligt
gazeteni n ,llefriJka mda 124 bin peygamberin muciu-
·n i hi9e c;.tlcaran ld i,ye biitiin muciza.tt isti hfaf erdiiyor.
Bunu aniiyor, 'nastl anhyor. ihtim'al!ki tevj! eder. Fa-
_kat 124 •bin peyga'IDHerine eflend'i d:iyor sizin ga.zete-
nizin ' 124 lbin ·ir~adma memur 10la1tnaz. Sonra diger
I:Yir hi1kaycyi ·de tda:ha talktip edersek: ... Hak imi~ri Mtil-
liye bOyl e ~eyleri yazmtyor. QUn·ktti valkti yo'k!tur. Na-
SI! 'K.uran i le, Hazreti Si.ileyman 'a mudite olan hiithiilt
!lossa&L .. i~te efendiler siz i~at ·~in boyle gazeteled
VaiSrta edersen iz em'in olunu-z aik Ulamerden b.cyka bir
~ey degii'C:lir . (SlireJI<'Joi allkt!j'l ar)
YAHYA GALIP BEY ( Ktr~ehir) - On glinden-
beri muameliitt umumiye muattal bir haldedir. Ne ya-
-561-
C:2
p1lmak liiztm geliyorsa _k.Isa ci.imlelerle yapaltm. Eger
biz boyle yapacak olursak alt1 ayda boyle bir kanun
c;.tk.aramayiz.
SIRRI BEY (tzmit) - Benim tetkikatJm ve ma-
Iumattm boyle ~anm saat tetkikat yapmaya mi.isait
olmadtgi ic;.in ihtisar etti'recegim. MUnaka~asma giri~­
mek istedigimiz kanunun metnini okudugumuz zaman
mazmunu ve mefhumunu iyi anlamak ic;.in esbab1
mucibe mazbatastm gtizel tetkik etmekligimiz iktiza
eder. Nastl k i bu kaide her kanunun tetkikinde icra
edilmelidir. Kanunun hikmeti vazmt biz esbab1 muci-
be mazi:Yatasmm metninde okuruz. Binaenaleyh bu hik-
meti vaztdaki saik1 esbabt mucibede arayacagn. Onun
ic;.in esbabt mucibe mazbatas1m kemah dikkatJe oku-
mak iktiza eder. Esbab1 mucibe mazbatasmm metni
okunduktan sonra bir kerre de Ba!jkumandaniik Ka-
nununun ikinci maddesini okuyaiim. lkinci maddesi ki
onu aynen okumak mecburiy,etindeyim . ( Ba~kumandan
ordunun maddi ve manevi kudretini azami surette tez-
yit ve sevk ve idaresini bir kat daha tersin hususun-
da TUrkiye Biiyiik Millet Meclisinin buna mi.itaallik
salahiyetini Meclis namma fjl]en istimale mezundur.)
Simdi ferden ferda arkada~Ianmdan istirham ede-
rim . Bu maddenin ihtiva ettigi hakaytk ve mevad 'ara-
smda bulamaytz ki bu Ba~kumandanhk Kanununun
ikinci mad~esinin ihtiva ettigi meani haric;. olabilsin ve
bellc.i pek noksand1r. Bu ikinci madde o kadar !ja-
mil bir kudreti haizdir ki onun dairei ~i.imulUnde go-
recegimiz kudretler ve nlifuzlar mezuniyetler hic;.bir
zaman bu· kanunun esbab1 mucibesinde yoktur. Onun
ic;.in p~inen soylemek isterim ki biz adeta bu kanunun
tedkikatma sarfedecegimiz mesai hederdir, beyhudedir,
israfhr. Milletin menafiine hasretmeye mecbur oldu-
gumuz k1ymetli dakikalan boyle ~eylere sarfetmek mu-
vaftk degildir. Ba~kumandanhk Kanununun Ba~ku­
m:mdanhga verdigi salahiyetle Meclisimizin Ordu-
nun kuvvet ve meknetini maddi manevi takviye ve
tersin i9in yapmak iktidanm haizdir. Hatta bu suretle
lstiklal Mahkemelerini gonderiyorlar. lc;.imizden adaiT'
gonderiyorlar, intihap buyuruyorlar. 1~te bu ordunun
madill manevi tarsini i9in her ne ld tedbir varsa, her
ne ki bu zeminde yapacagtmtz . ~eyler varsa onu bizim
namumza Gazi Pa~a Hazretleri yapabiliyorlar 0 hal-
de bu kudretin haricinde Ba~kumandanhgm kudretinin -
haricinde ne gibi bir madde vardtr ki bir adamm ha-
ricinde hatta B~kumandanhgt te~kil ettigirniz zaman
ba!jka bir mahiyet vermek i-rin ona i~imizden be~ on
aza hep ordunun tak.viyesine medar olacak tedabirde
ademi kifaye onlara vlisat verelim, onJann me~guliye­
tini teshil ~delim , 0 Slfada enclimeni te~kil eden ze-
 i : 135 27 . 12 . 1337
vat her ~Ubeyi lt:tkike menwr edildiler ve on lar vazife-
lcrini tamamiyle yapttlar ve ondan netayici hasene hu-
sule geldi. Acaba bu te§kilatta ne gibi tekrar bunu
tcdvin ic;in bir kanun azma li.izum goreyim . Ordu -
nun takviye e ter ·inine lHc:r n teretti.ip ediyorsa onu
da Ba~kumandan Pa$a Hazretleri yapabilirler. (i.inkli
bu kanun mu ibin e haiz Maliye Vekilinin elinde bu-
lunan paralara antimin kadar vaziyet etmek kudre-
tine maliktirler. Velha tl bizim namm11za kanmt do-
ken ordunun bizin nam11111Za her ne yapmaya muk-
tadir i ek Pa ~a Hazr tleri yapmaya mezundurlar. 0
halde tekrar soranm ar kada§lanma, tekrar bu vazifeyi
ifa i~in bir kanun azma llizum var midir? Bu kanu -
nun vcrdigi salahiyetle Ba$kumandan Pa~a Hazretleri
i tihbarat... D ahilen ir~adat ap1p yapmadiklan hari-
cen ... ve~hile i$ac edip etmediklerini tetkik sebebiyle ..
0 halde bu kanunun vaztle istihclaf ettigimiz gaye-
Jerclen biri dahi kezalik Pa a Hazretleri tarafmdan
yaptlmt~ltr. 0 hald tekrar oracagm1 ikinci madde mu -
cibince Ba$kumandan Pa~a Hazretlerine mufavvez
olan kudret haricinde ne gibi bir ihtiyactmtz kahyor
ki onun da temi ni i~in tekrar bir kanun vazma li.i -
wm gorliyoruz. '!bette ben bu noktai nazardan soy-
leyecegim ki Ba. kumandanltk Kanunu mevcut olduk -
~a. hi.tklimran oldukya, htikmli baki kaldtkya ve katt -
beten Ordunun madd i ve manevi kudretinin takviye ve
tersini i~in her nc n m mana lie olur a oldun ...
REi - Te,fiJ.. Ri.i tii Be}. lehinde mi. aleyhinde
mt' •)..
Mlifit Efendi, ( leyhinde). Me ut Bey (Hakkmda).
ccati Bey (Aleyhinde). alih Efendi (Aieyhinde), Tu-
nali Hilmi Bey (Lehindel. Zi.ilfi 13cy (Aieyh.inde). AJi
Bey ... Abin Bey. (Vazgec;:iyoru m ). AbJulgafur Efendi
(Hakkmda). Be im talay Bey (En sonra soyleyece-
gim), HU eyin Bey ( lazi z) ( lcyhindeyim) (Feyzi
:rendi) Malatya) (Aieyhindeyim .) Buyurun Basri Bey.
BASR i BEY (Karesi) - Efendim. Enclimeni mah-
susun yaptp kar~lmtza getirdigi bu kanunun -esaslt bir
ey soyleyecek deyilim - hakikaten gayemize bir an ev-
vd va tl olabilmek ic;:in daha fazla ve fakat daha
muntazam bir uretle 9alt~mak liiztm. Binaenaleyh bu
kanun da bu fazla me aiyi vc intizamt temin eder
mahiyette gorlildi.igli i<rin ben aleyhinde bir ~ey soy·
lemeyecegim. Yalntz efendiler bizde ~imdiye kad~r
kanunlann memlekette bir fa ·da bah~etmemesinin ye-
ganc ebebi tatbik edenlerin $ahsiyetleridir. Omit ede-
rim ki bu kanu nda tatbik edilmeyen kavanin osma-
niye meyamna girmek urctiyl imlltye kadar enciime-
nin yapttgt emekler bo~a c;:1krnaL. Bu kanunda ir ad
C:2
meselei mi.Ihimmesinden de bahsolunmu~. fakat ir adc ·
taalluk eden madde kanunun ta nihayettndedir. De-
mek ki enci.imeni mah us bu meselei m(ihnnmeyi mli-
himsememi~ . kanunun ta sonun:' 'tk i~tlflvermi~. E n-
ci.imen ir~ada atft chemmiyet tmi~ olsaydt Enclime-
ni fevkaladcyi yaln1z \1 e · Iis azasmdan terekklilline
tarafdar olan enclim n. yal!mz Me li · aza tndan ia-
raftar olan enclimeni birtaktm vekillerle, miidlirlerle
muhtelit bir hale gctirmezdi ve bu ~ekilde bir madde
kar~lmtza gdi rmezdi. ir~at me elcsine :: nclimeni rev-
kaladeyi verdigi ehemmiyet kadar ehemmiyet atfet-
memi~tir .
Efendilcr. ir~at laztmcltr. mllhimtlir. Buglin ir~:it
o kadar lii.z1m ki ta Ank ara ahalisinden ba~lamak
suretiyle bliti.in muhiti milliye dogru bu ir~adt te~mil
ve tam im etmek lazund tr. 1 rat bu dere e mlihim ve bi-
zim i9in nazik vc hayati bir meseledir. Ko ylti il faz-
la di.i~i.ip kalkanlar bilirler. (ok tem asla bir ~ey anla -
~tlmaz. Bi i'akis koylli ile ya~1 an lar. koyllinlin haliyle
halla~anlar koyli.iy(i ir at me elesin<le de kend:ne
mah us bir ba'fka ltk. bir It usiyet any r. Gec;:en . e-
ne buraJ a ir at ic;:in bazt miilh 'ka:a giJen:eri koy-
lliler car.kulagi ile d inled .ler. B:r darbt 111 el var-
dtr. Tiirklin t>ildigini tilki bilmez. Koyliileri m i7 ga-
yet ze-kiclir. Koy!ii oldugum i. 'n en ziyede bunlarla
me~gul olmak liiztm oiJuguna kaniim. 13unlar g:tt ::,.
ten sonra aralannda cliyo Plar ki bu aJ3m~ar ne de ·
dilersc peki cled ik. Ba ~ka bir ~ey _soyl medik. Bu su-
retle kandtrdtk gittiler. Efendiler. din! iyor tz1n soz·
lerinizi zanneder irr izirr ozlerinizi ka bul eder. Koy-
li.i senin stiyledigin ozi.i tamam :rle din! mek ; in en
koyli.intin kalbine girmek vazife :yle mlikellef oldu·
gunu anlam, k lfiztm . Koyli.intin ruhuna nlifuz laztm -
dlr. Nlifuzda bir c;ok evsaf \C ~eraitin vii l.ibunu mi.i -
telzimdir.
Efend iler. biLde bir muta.sarn f arch. a t ha -
tip. Tiirkler ic;irrde birin i derc ede hatiplerdend i.
Camii kebir de bir mevtze verecegmi ilfin etti. Bli,lin
halk .camiye lopland1. Bakaltm mutasamf bey ne
oyhyecek. Biz art1k Jonannn kutulannt haz1rlad!k.
Bir9ok kutu. Zanned iyorduk ki bu kutular para ile
dolacak. Fakat hatipde de fe,·kalede c;:ene var. Bu
kiirstinun yanma dikildi . Euzi.ibesmele ile i~e ba~la­
di . Ahali birer birer c;:ek il ip gi-d iyor. man nc yapt-
yorsunuz, etmeyiniz bu mii.him bir meseledir. Bu
camiye girerken f tinle girdi. Secdegaha gelip fot:n -
lc basdl dediler. b" yle tri r adamm sozi.inli dinleme-
yiz. Ahali hepsi gitti. Be~ para dabi iane topltyam ·
d1. lr~ad1 biz maalesef propagandanm mukabili 1-
 t : 135 27 . 12 . 1337
mak ilzere kabul ediyoruz. Memleket[mizde ba~ka­
.:Jr. Sryah t 1beyaz, beyaz1 siyah gosteren ~eylere de
ropoganda derler. Sayialara da propaganda derler.
!3rr kere bizdekti ir~at yani dahilde yap 1Jmalan lazm1
;;e en iqat propoganda degildir. Biz me~hur ve mU -
, olan davam1zm bu me~ru:ye~ i ni te it i9in <;:ali~a-
.::agll.
Binaenaleyh propaganda degildir, meydancla bir
~t vard1r. Mademki mesele b.ir ir at meselesid!r.
B.naef11aleyh ciddl meseled :r. .)a1kaya gclmez bir me-
eledir. 0 halde hakiki telC\!kkisine gore apmruk ica-
-.Wer. Bu hakilk-t telakkinin hari ·i ne r,: !<;lir a ir~at
;sat olur. Hoca Si.ikrU Efendi hazretleri gazcte~erden
~ hsetriler. Vak1>a izde gazete 91k 1 or, fakat Hoca
E'endi HazretJeri r,:ok merak etme}~iniz. 0 gazete!eri
ylliler O'kumuyor. K a abada kuyan mahdut ze-
:Htlr. Koyliiler in gazeteler hakkmdaki tclakki i ya -
·:1, r. ne yaz1yor di e bir ker re okuyan olur. Ben de
=-zeteciy im . Ve hem ha1k gazeteciligi yapt1m . Gaz -
·e'er koylu lere gidiyor. Bo le bir ~ey hatmn1n geli-
r a onu hat1nn1zdan 1'kann1z. Ken climiz yazar.
_ ~dimiz okuruz? e~ri rat1m1zda bir sil ilei teka-
- ·1, bir silsilei tedrir,: takip eclerek i~te ben falan za -
~ n ~oyle bir makale ynm1 ~t1m, ~u kadar yiik k bir
:::1rzda r,:tkard1m.
s· naena~eyh her iki makal m azdmt::tya kadar,
-~ malk.alem ara.smdaki zaman zarf1nda ko yiU yuk-
- lmi~ir, bi.itUn yazilanm1 okumu'itur. art1k ondan
- 'lra muZir · olmaga ba~l1yoruz. Bu mevhum ytiksek-
.i, bu mevhum se iye Uzerine i tinaden birtakm1 ha-
.ali t~kilat yapmak i tiyoruz. Bunlardan zava1 h koy -
.;ntin zerre kadar haberi yoktur. BiitUn tela Ianm1Z
~ r bardC\!k sudan ib:trettir. Gazete il re soruyorum .
Efendiler, bir koyiU ruhuna ntifuz etmek i iyorsa-
•z Hoca Si.ikrU Efendi Hazretlerinin asa tealluk
eden ozlerine mum ap t~t 1rm1z . Mil affakiyetimizin
S!Trl budur. Ba ka tank yoktur. Sonra iya eti umu-
miyerniz istikametimiz, hedefi a Hm1z Slikrti Efen-
di Hazretlerinin buyurduklan nokta!ardan ibaret ol-
ma'kla beraber bunlann tam tatbikini de nazan dik-
kate almak l1iz1md lr. Bir kerre tah riri ir ada! v ne~­
rfyatm keyliller iizerinde hie;: bir tesini yoktur.
Efen iler, koylerde en c;:ok okunan ey nedi~ bi-
lir misiniz? Battalgazi gibi , Koroglu gibi. Hayber ka-
~ ..-..·---I!!Je>e<t!a•---·..c...
- 563 -
C:2
le i g;bi litografya ile 91kan hareke!i yazd1 ~eyler'dir.
B" yle basma harf ~eyle 911k an ~eyleri kimse okumaz.
Ha!km ruhuna ntifuz etmek ister eniz ona yeni bir
Battalgazi yazm1z. Ona Hayber kalesi yazm1z. Koy-
liintin ruhuna niifuz ancak bu sureUe olur. Hem de
harekeli bir kitaplan zamammJz.a gore yazmak Ia -
Zimdlr. Bu harekeli lcit.aplan meccanen te zi etmek
isterseniz, onda hile var der almaz. Hatta ilar,: ver-,
se11>iz almaz. Bunda ne oyun vard1r? 0 yagcilar var-
dtr, nane yag1 satarlar. Oyle adamlara o k :t'aplan ve-
rin, ctizi bir para ile. Halk bu suret1 o ,kitaplar1 al1 r.
okur. Sonra efend'iler, halkt ·i~a unek isteyen ze at
demin arzettigim evsaf ve k.t aatl h iz o!ma.s1. dola-
YI iyle sev,iye itibariyJe behemelw ko"'" 11n seviyesi-
ne inmdk I1iz1md1r. Boyle merkezd ':u, "azetelerin
dili r,:etrefil n~riyatt!a bulunma.st d o~ rzettigim
gibi beyhudedir. An layabilecegi bir li anla. b ir yaz1
1ile hitap etmek l1iztmd1r. YaHah ile. bilm m .e ile
bu •koylti ytiri.imez. buna imkan yo'ktur.
Sonra yi ne $i.i•krti Efendi Hazretlerinin ifadatm -
dan baz1sma lema.<; ediyorum . Bugtin b!Jhassa ir~at
sahasmda bizim ic;:i n oyle gtizel yol var<ilr. ki bu yo-
lu takipten ba~ka c;:are yoktur. Bugun gayei milliye-
mize biran evvel vas1! olmak ic;:in yan1 ~u ihadt mrl-
liyi hareketi m illlyi daha muntazam. d'aha kahir bir
hale getirmek ic;:in efendiler bu hareket dindir ve koy-
li.i bunun i9in oli.iyor. Bendeniz hoca degilim. f~ittim
yaln)Z cihat ha!hlm a Kuran'1 lkerimde bihden fazla
avetikerirne vard1r. Bundan niye . i ti fade etmiyorsu-
nuz.
Fakat 'koyh.inun go.ziinU dolduncak vakayii isla-
m.iyeyi sade bir lisanla ve fakat koyltini.in gozunu
dolduracak bir surette olmas1 Iaz1mdtr. B1:1 koy!Uden
istifade etme i tiyoruz. Ha1ikaten hoca cfendi haz-
retlerinin buyurduldan gibi hoca!arm11Zdan hir,: ~sti­
fade edilmek tariki di.i~ntilmemi~tir. Acaba hocrular
milleti yanl1~ niecrada m1 si.irtikler diye IJ<orkmasm-
lar. Bu en mUkaddes bir vazifedir, bir emri dini'dir.
Koyli.i gidip harbediyor. Binaenaleyh i~at mesele.sin-
de evvelce yapd1g1m1z gibi yanh~ zihniyetlere malik
olan ze attan intihap. Tekrar etmiyelim bOyle bir
ey yapaook olursak memlekette a'ksillaniel hii.s1l eder.
Ma zat1m bunda'n ibarettir.
REtS - Berayi terteffi.is celseyi taM ediyoru m .
DEVRE: 1 C1LT:.2 tcrlMA: z

T. B.-J\11. M.
Gizli Celse Zabitlari
_ . __,.____
31 K anunuiwvel 1337 ( 1921)

Mi.indcrecat
Sayfa
I. - ZAPTl SABJK H .. LASASJ 566

, 2,- M 0ZAKER F:: EDiLEN M EVAD 5(>6

1. - Harp /:.'nc iimeni ll'.)'kifinc dair kantm

lwkktnda Hariciyc En ciimeni ma;;bata.\'1. 566.573

Cilt 15

137 nci inikat, 2. Cclse

 t : 137 31 . 12 . 1337 C:2

YUZ OTUZ YEDiNCi iNiKAT

IKiNC1 CELSE

31 Kanunuevvel 1337 umarfesi

REiS - Musa Kaz1m Efendi Hazretleri ...

KATiPLER- Haydar ( Kiitahya) 'e Sait ( ankm) Beyler. ..

REfS - Cclseyi kii§ad ediyorum.

---
Zaptl sab1k okunacakt1r.

1.- ZAPn ABIK HULASASI

YUZ OTUZ BESi 'CI iNiKAT
27 Kanunuevvel 1337 Sail
BiRiNCi CELSE
Reisi sani Adnan Beyefendinin taht1 r i ya~etleri n­
de bilinikat Dahiliye e Hariciye ve NHidafaai Mil-
liye Enciimenlerince mii~tereken tanzim kil1n~n
Enciimeni fevkaHide i hakkmdaki layihai kanuniye-
nin miizakeresine ibtida r olunarak taraf1 R iya etten
verilen soz Uzerine Karahisarrsahip Mebu u
Efendi layihai kanuniyenin tatmini ihtiyaca kiifi ol-
macligmJ , Enciimenin ir~at umurunu derecei kifayede
tetkik etmedigini. Jzmit Mebusu S1rn Bey mutavvel
yazlldtg101. Ba§kumandanl1k kanununun ikinci mad ·
de i kader dahi salahiyeti muhtevi bulunm adJ gmJ
soylediler. Makam1 Riyasetten soz alan zevat lehte
ve aleyhte olarak badettasnif K a resi Mebusu Basri
Bey Enciimenin ir§at maddesioe E nci.imeni fevkaHl.-
deye verdigi ehemmiyet kada r ehemmiyet atfetmedi -
gini ve ir~adm ~ekil ve suveri tatbiki yesi ni tafsil ve
te~rif ederek beray1 teneffi.is celse tat il olundu.
iKi CJ CELSE
Adnan Beyefend ini n taht1 Riyasetlerincl e
olunarak mlizakereye b icldevam Bitlis Mebusu Yu-
S~If Ziya Bey Miidafaa i milliyed en vuku bulan isti-
zahm mUphem bir surette metrOk bJrakildigm•. En-
ciimeni fevkaHidenin Meclisi Alinin ihtisasa t ve ka-
naatma tamamen kesbi niifuz ve vukuf e yliyemed igi -
ni, layihai kanuniyenin hukuku e asiyeye, hukuku ha-
kimiyete, Te§kilatt Esasiyeye , Heyeti Vekilenin hu-
kuk ve salalliyetine, hukuk ve kavaidi intihabiyeye
mugayir oldugunu, Meclisin kuvvei icraiye ve te§rii-
yesini takyit ve tahdit eyledigini ve binaenaleyh §aya-
m kabu'l olmad1gmt ve Enci.imen namma Adana ·Me-
busu Zckai Bey kanun layihasmda Harp Enclimeni
fevkalade ine ait maddelerle tenvir ve ir§at maddesi
ayn ayn §eyler oldugunu, ir§at ve tenvire miitedair
takrirlerin tetkik ve tespit edildigini, miizakeratta in-
tihap olunacak heyete ~eriye Vekiliyle diger huzuru
lazm1 ze atm ila ve ediJebilecegini ve no kat! nazann
uku bulmu~ sui istimalatm tahkik ,.e te pitini. meni
vukuu He yeti murakabe te~kili ve merkezden maada
Harp
mUlhakaita azifei murakabenin ifast z1mnmcla me -
zunen ve memuren e intihaben bithassa cephe geri-
si ne mliteallik me aili takip iyi n aynca seyyar heyet-
Siikrii
ler tqkili e vazifei ir~adm ifas1 Z1momda ir~at encii-
meni mah usu te§kili itiba riyl e miizakerat cereyan
edere k idarei maliye ve umumiyei Hiikiimet Zlmmn-
da tetkikat icra olundugunu. kanunun Te~kilatt Esa-
siyemize muvaf1k ve kavanini mevcudemize mutab1k
ve Meclisi Alinin salii.hiyetini mlieyyit bulundugunu ,
· Ba~kumandanl1ga bizat ihi mufavvez salahiyetin EncU-
men e tevdi edildigini ve ihtilafatm merciih al ve ha -
mi M eclisi Ali olacagllll ve Ba§kuma ndan Pa~a Haz-
retlerinin merkezden leclelicap gaybubetlerinde boyle
bir beyetin vi.icudu laz1m oldL1gunu. EncUmenin He-
yeti lcraiyenin vazifesi ne mUclahale etmeyip yaln1z
mlirakabe eyliyccegini \'C Vekillerle zuhure gclecek
kU~at ihtiliifatJn Meclise arz 9lunacag1nl ve binaenaleyh ka-
nunun hcyeti umumiyesiyle mu vafaka tini izah vc ifa-
de etti. Canibi Riyasetten Bitlis febus u Ziya Bey in
kifayeti miizake re hakkmdaki ta kriri reye vaLoluna-
rak ekseriyetle kabul edildi ve usulU miizakereye ai l
mlinaka ~a ttan soma kanunun heyeti umumiyesi hak-
J...mclaki miizakerenin kifayetiylc macldelere ge<,:ilme-
ri reye vazedildi. Kabul ve ademi kabulde tereddUt
hasll olmakla ayaga kalkdma k suretiyle ekseriyetle
kabul olundu. Bilahara kanunun maddelerinin alenl
veya hafi celsede miizakeresi §lklan miinaka~a edile-
rek maddelere ait mlizakerata dahi celsci hafiyedc de-
vam olunarak merasimi usiiliyenin aleni celsede ifa

- 566
 t : 137 31 . 12 . 1337
olunacagm1 Reis Beyefendi bittebli~ Miidafaai Mil-
li ye Vekili Refet P~a Hazretleri Heyeti Celilenin
hakkmdaki fikrini bilemedigini, kanunun esnay1 mii-
zakeresinde Vekile mi.iteveccih sozler oldugunu isti-
zahm itimat veya ademi itimatla nihayet bulmas1
ap edecegini, halbuki araya ba~ka bir kanun girdi-
gini Ieh ve aleyhdeki kanaatlanm soylemek mecburi-
_-etinde oldugunu, harp dolayisiyle Heyeti Aliye h•t-
ruru nu2ldan muayyen surette geri donmek zaruretin-
de oldugunu soyledi. Kastamonu Mebusu Besim ve
M0ZAKERE ED ILEN MEVAD
/. - 'Harp Enciimeni te~kiline dair kanun hakkm-
ia Hariciye Enciimeni mazbatast.
REiS- Soz Celalettin Arif Beyin.
CELALEDDIN ARiF BEY (Erzurum) - Me· -
i Alimr, haysiyetine mlitecaviz bir ka~ sbz sbyle-
" eme mi.isaade eder misiniz?
Efendim, biz men 'i mi.iskirat kanunu yapttk. Ve
"l'len '• mi.iskirat kanunu ile memlek etimizde rak·;nm
~rnali ni, bey'ini ve ~ilrbi.ini.i de menettik. Bunun ic;in -
de ic;enler bulunulmu~ veya buJunmazmt~. Bunlar
endilerine ait bir i~tir. Fakat dt~andan bir ~ey i~iti­
·orum ve bunu Meclisi Aliye yakt~ttramtyorum ...
Rakt istibsal ediyor ;.. Bunur1 ic;in Divam R iyaseti
iayt vazifeye davet ediyonm1. Bu babdaki vaziyefi
1fa eylesinler ; Meclis azas t tbhmet altmdan kalksm ..
BASR1 BEY (Karesi) - Bu gibi i5lerle i~tigal
etmek i.izere bir Divan Riyaset te§kili lfiz tmdtr: te~­
kili ni rica ederiin.
REtS- Soz Celal Nuril3eyindir.
CELAL NURl BEY (Gelibolu) - Efendim, bi-
rinci maddede deniyor ki ... lstilzam ettigi bi.iti.in is-
tihzarat ve muamelat ve mi.ioakalat, ma!umu seni-
yeniz miirakabe demek degildir. Bir i~in tedviri de-
mek o i~in icras1 demektir. Bu tedvir kelimesi ni bi-
rinci maddede yazdtklartndan dolayt bu madde «Ka-
aidi hukukiyei mil!iye » ve bizim Tc~kil;:ltt Esasiye-
mizle ve bir tak1m mevaddt mamuli.inbih olan Ka -
nunu Esasi ile birtaktm... . Eger bu harp enclimeni
fev:kalade.s;intin yalnJZ i~i mi.irakalbe ,oJsaydt hie; d i-
yecek yoktu. <;Uoku \.feclisin Hlikumeti mlirakabe
etmesidir. Fakat mi.irakabe degil tedvir deniyor. Bu
madde mucibince vesair maddeler mucibince, mebus-
!ardan terekkiip ediyor. 0 halde bu mebuslar tedvir
umurundan dolay1 mesul mUdi.ir? Degil midir? Ve ic-
radan kim mesuldi.ir? Tedvir eden mesuldi.ir. 0 hal -
de- mebuslar mesul olmamak laztm gelir. (.i.inki.i Ka-
-567-
C:2
Bitlis Mebusu Yusuf Ziya Beylerin izahatm kifaye-
tiyle Refet P~a Hazretlerine beyam itimat oh,mma-
smt .natJk takrirleri reye vaz edilerek ekseriyeti azime
ile kabul olundu ve Canibi Alii R iyasetten per~embe
gi.ini.i ilk celsenin aleni ve ikinci celsenin hafi olarak
aktedilecegi bitteblig Meclis tatil olundu.
REiS - Zaptt sab1k hi.it§.sasi hakkmda mi.italaa
var mt?... Kabul edenler ... Etmiyenler ... Kabul edil-
mi~tir.
nunu Esasi Madde 4. - Meclisi Umuml azas t rey ve
mLitalaa beyar1mda serbe ttir.
K a nunu Esasi belki pac;avra haline gelmi~ olabilir.
Yalntz bu Kanun Esasiye ait degildir. Fenni bukuk
da bunu i tilzam ediy r. icra hususunda mukarrerat
ittih az etmt.k olsa bile: M clis azast mesul degi!dir.
Onu icra eden vekiller, naztrlar kimlerse onlar me-
suldlir. Yani bunu okumaktan maksadtm , mademki
mebusla rdan t <!~ck kUI ediliyor mesu!iyet laztm gelir.
Ha!buki 0 halde mesul kimdi r? Mesu!, veki! veya
NaZ:iidtr. <;i.inkLi Tc~kilalt E as iye kar1unu mi.inifinin
yedinci madesinde ~ .. yle deniyor:
.. ...... Demekki bu mesuliyet esastnt bizim Te~ki­
Hitt ~sasiyemiz kab.ul etJni~tir! Bu Kanunu Esasinin
otuzuncu maddei muaddelesinde de mLinderi~tir . Yal -
ntz orada .. Bir umde degildir. Her de lctin Kanunu
Esasisinde Naztr veya Vekillcr dc vletin iyaseti umu -
miycsinden mi.i~ter eken ve da ' relerine ait umurdan
mi.inferiden mesu!dLir!er. 0 ha!<;le burada hem mesu-
liyet ve hem de ademi mesuliyet kar~1 kar~1ya geli-
yor. Kim mesu!dUr? Miidafaai Milliye ve yahut sair
vekil; naztr ; diyecek k i; a rkada~lar geldiler ~u kara-
n ittihaz ettiler, benim mesuJiyetim yoktur. Maazal-
lah hi.idanekerde mesuliyeti miistelzim bir i~ olursa
diyecekler k i... Meclis azas t hic;bir suretle mesul ola-
maz. Binaenaleyh mesuliyet ;... Yaptlan i~leri temiz!i-
y;:;mez. Mesu!iyet iktthamt ortadan kalkar. $imdi
bund an anla~t!tyor ki biz Te~kilat1 Esasiyemize gore
ilj yap tyoruz ve bund an da Te~killih Esasiye Kanunu-
muzun noksant anla~ t-lty o r . Te)k ilatt Esasiye Kanu-
numuzun semamesi yazt!mt~tJr, fast! ba~lan yazrlmt~­
ttr. Fakat metni yok tur. Bundan dolaytdtr ki Mec-
lisin i~leri bir neticeye varm tyor. Vazifei icraiyenin
ifast hususunda Meclis birtaktm akidelere giriftar
oluyor ve bu Meclisin kanunu asli dahilisi tanzim
olunmadan ; boyle birtaktm kanunlarla i~i yamala-
mak istiyoruz. Nitekim bundan evvel de 5 Agustos
 t : 137 31 • 12 • 1337
337 tarihli B~kwnandanl1k kanununu yaptJk. T k
buna ~aresaz olal1m diye. c;unkii Meclis ... Etmemi~ ­
tir. Sundan miithem olarak istidraten oytiyeyim t-i ,
bu 5 Agustos 337 tarihli Ba~kumandanllk kanunu
da; hukuku esasiye ve te~kilata dogrudan dogruya
mebanid ir. Ba~kumadan diinyanm me!lruti memlek t-
lerindc, - Alman Hiikumetinden bah etmiyorum. ora-
om me~rutiyesi bir cila gibidir. Alm anya lmaparator -
lugu mutlakiyetle idare olunur bir mahaldir - her ye-
rinde lspanya'da, lngiltere'de ltalya'da ve hatta R eisi-
cumhur bulunan yerlerde, Fransa'da , ba~kumandan
reisi viikelad•r. Kuvva y1 berriye, ve bahriyenin ba~ ­
kumandaOJdJr. Fakat bu ba~kumandanhktan maksa-
dJ ;... Mosyo Milranm bilfiil orduyu idare etmesi de-
gildir. M escle silsi le ve meratiplc oraya miintehi
olur. Fakat bunun vezaifini diinyanm her yerinde
mesul bir zat deruhte .. . Kumand an olamaz. H a rb iye
naZJn ikinci kum andan, birinci kumandan. ba~ku ­
mandan vesai re, mesuliyeti derihde eder. .. Tedaviri
umur etmezse bund an biiyiik bir anar~i ta av ur
cdemem ... milletin ve Millet Meclisi nin igra.bdan ma -
halil olamaz... Mecli imiz hakkl salta nat1 dahili ye ve
hariciyeyi haiz bir meclistir. Binaenaleyh Mecli im iz
ba~kumandanllk hukukunun bir zata tefvizinde muh -
tardJr. iinkli Meclis ; 358 ki~i bizzat b ~kumanda n ­
hk edemez.. . Fakat bu kanun ; bir parp. acele yazJI-
mJ~ gibi anla~Jhyor . Evet biraz acele yaz,lim J ~a ben -
ziyor. Ve ic;inde baz1 te~rii salahiyett bir zata veri-
lebilir mi? Verilmez mi? .. . Ba~kumandan ; fiilcn id a-
rei umur ettiginden mesuldi.ir. Yoksa Meclisin sala-
hiyetini istimal ettiginden dolay1 me ul olmamast ik·
t·Jza eder. Meclisin saliihiyetini istimal · ettigindcn do·
layt gayri mesul ;... Demek ki Meclisin Te~kilat• Esa-
siyesi bitmemi~ ; Meclis ve hiikumet boyle bir kanun
~1karmaga mecbur olmu ~ tur . 0 kanun da bugi.in kafi
gelmemi~ ~u kanun yapllmt~ ve bu da ba~tan a~ag1y a
kadar tenakuzla malamaldir. Bir ctimlesinde ve hatta
bir kelimesinde bile tenakuz olm1yan bir §eye tesa-
diif etrnedim. (Bravo sesleri). Hiicum meselesi degil ,
sonra efendim Heyeti Celilenizin affma magruren
miitalaam1 ikinci rnaddeye nakledecegim.
tkinci maddede deniyor ki ; ba~kumandanhgm
ihdasma dair filan tari hli kanun.
Bu kanun daimi bir k:anundur Ba~kumandanhk
kanunu ise muvakkat bir kanun. Muvakkat kanun ise
as1l telakki ediliyor ; daimi kanun muvakkat telakki
ediliyor ve feri oluyor. D ikkat buyurulu yor mu te-
nakuza? Su l:ialde. (Giirilltiiler.) Bu kanun harp de-
vam ettik~e olacak c;iinkli muhteviyatt harbe taalluk
ediyor; ba~ka bir kay1t yoktur. Haibuki tic; ay ic;inde
- 568 -
C:i
belki harp b1tmez. Demekki bir muvakkatiyet var.
Halbuk i bu i-a nunun mah1yetinde oyle bi r ~ey yok-
tur. Yani bir asli kanun , feri bir kanona rapted iliyor.
· B i n a~ , :a leyh bu madde mucibince hareket edecek
olur a. yapacag•m•z i~,
Miidafaa i Milliye Vekaletinin
i~ini ba~tan a~ag1 i~kal
etmekt ir. Miidafaai M ill iye
ekili Pa~a Hazretler i... Gori.irler e diyeceklerdir ki
muracaat ediyorum ... Harp enciimeni fevkaladesiylc
uzla~trsa febiha fakat uzla~am azlarsa mesele heyc-
ti umumiyeye arz edilecek. heyeti umum iycce bir
karar verilecek : ya aleyhinde veya lehinde,
Karar aleyhde olur a mi.id:1faai Milliye vekilinin
ecibei hiic;c;eti , istifa etmekti r. Bu suretle buhranh
giinler ge9ecek namzetler ~unla r bunlar, oldu olmad1
akitler ge9e ck mesalihi harbi ye muattal kalacak ...
Mi.idafaai 1illiye Vekili. Pa!)a H azretleri hak kazand1 :
ec:ibesi istifa ctmekt ir.
Bu suretle buhranli gii nler ge<yecek namzctler olmad1.
unlar bunl a r oldu o lmad1 va kitler ge9ecek mesalih i
harbiye muattal kalacak .. Jv liid fai Milli ye Vekili P a~a
1-lazrc tleri hak kaza nd1 : ll u lakdirde de o enci.i me -
nin e ibesi i tifa ctmektir .. Vekil istifa edcr e yeni
gel en ekil: bir par9a i~ler i bilmedigi nden yatltrga ya-
cak; Hareket edecek. Bu kanunu ya pmaktan ma ksat.. .
(.Sa hs( se leri .) Rir ~ahtsta n bah etmiyorum, bunda ne
kumandan p a~allln ve ne de Mtidafaai M illiye Vekili
P a~anm ~ah1slan me\Zubahistir. Yaln1z nazariyatt hu -
kukiye daire inde bu kanunun ne ak1sm• gordiim . Bu -
nu tekiif eden zevat• kiram m r.naksatlan i ~in te~ri i­
dir zannederim ... i lay•k• vec;hile tedvir edilmiyor da
ondan dola yt bunu yapalim diyor unuz. Halbuki arz
ettigim bu buhrandan dolay1. .. Binaenaleyh i~i t~ri
degil , i ~ kal edeccktir ve bundan dolay• da mesuliyet
bulunmayacak . Eger Miidafaai Milliye Veka letinde bir
par9a miihmel bir zat bulunur a bu . zat, bu kanun-
dan fevkalade memnun olmahdJr. Benim fikri~ce
~eref ihrazt kendisine ait bulunacakttr. thraz edilme-
digi takdirde tebriyei zimmet i~in ... Bir meclis te~ e k ­
kiil etmi~ti , ben de o mecli de ... Binaenaleyh eller i-
mi yJkJyordu m , ben c;ekiliyorum diyecektir. Bir mad -
de de cr•kar kapl bulamayacaktlr ; mii~kil h-al edilme-
yecektir. Simdi bu i~ler esbabt mucibe mazbatasma
nazaran .. Ai tm i~ cepheye ait deg i lmi~ .. Vak1a bu ka-
nunun metninde... Kanun un ruhunu gosterdigi i9in
bizce miihimdir. Demekki geri hidemati daha az mil-
him ve cephe hidemat1 ic;in Miidafaai Milliye Veka -
'l eti enciimene b•rakam1yoru z. Ost tarafmt bJrakJyo-
ruz. Geri hidematt mt daha miirumdir, cephe hidema-
tJ m1 daha hatlrnaktir? Bu kanunu yukansmdan a~a ­
gtsmdan neresinden tutarsamz; mi.izakere olur. Yani
 t : 137 3 1 . 12 . 1337
tabirimi af edin alafranga oyleyecegim : d cran i-
y n. Yani i ra hususunda mi.izakere olur. Fakat a II
I in icrasmda; bir i~in tenfizi mcseJesind r oyJc te~et­
t 'tli ara olamaz. Ve hie; bir kumaodan ta a vur ede-
'Tlem ki kumandanhk fiilini icra ve ita ederk n u ka-
dar adamm reyi ne mliracaal ed gel in. Ne di yccek-
. r e. senin rey ve i9iihad1na muhalif ol un . eger boy-
e olursa ve. dlinyada boyle bir kumandan bulunur a
en bir ~ey bilmem . Boyle icrai . e te~rii i5ini ka-
r· dtrml§ ve kumandanhk vazife ini i~kal etmi$ bir ka -
:tu n. dlinyada imdi e kada r gorlilmemi~tir. Patagon-
:a'dan, Finlandiya'. a kadar biiti.in Ru !ann kanununu
·etki k ediJ'1 . Bu gibi i ler boyle bir kac;: ki inin gah
me uliyeti , gah ademi mes uliyeli ~ klind ted \'i r edii-
'TlCZ. Bun lann cli mle inden b ndenizin anladJglm ha-
· 1 at §Udur : Meclis lay•kiyle laazzi etmem i tir. Mec-
-ki Hlildimet mahiyetin i de haizdir: Iayikiyle taaz-
tmc fni ~ tir' Ve yapilan kanun ki ciimle i ahkiim1 is-
'Y e mu at1~t1r: huku ku ·1rfa labi iyeye mu -
ftkur: ahkam1 i lamiyeyc de hak imi yeri milliye
..t ma da i lin at dcr.
Hukli m cu mhurund ur kaide ini koymu . fak al bu
. aldelcrin na Jl ... go termemi . lem::~yi kiramm ve
I ·i hukuka miintesip bulun an arkada !arm .. 'le-
ellei ahkam1 adliyenin ba mda 99 maddei f1khi e-
tr. Bu 99 kaideyi ftkhiye mucibince arne! olunmaz.
B1r hakim kendi i bir ktya yaparak vc hikm t hu -
Ll unda ~oyledir d iyemez. 0 bin sekiz yiiz kii lir mad -
e mucibince hakiml r ve miifti.i ler hi.ikmcder. Hu -
uk u esasiyemizin ba sattrlannda: kavaidi kiilliye-
miz yazdmi ~t tr . Hie; bir l}ey yoktur. Biz hie;: bir ey
lmadlgl ic;in bir c;:ok ak_ideler giriftar oluyoru7. Me ·
her lahza da bir akide kar~1 mda bu lu nu yo r! Ve
me eleyi ha iled mi yo ruz. Bir kan~ 1 kiJk bir gi.iri.illiidi.ir
luyor ve mescleyi bitiremi yoruz. Me eaili a keriyede,
me aili sairede bile i ler neticeye arm1yor. Biraz
arici gozle de bunu gorebili yorum . Fakat har ici man -
za ra ma bak!laca k olursa bu degirmenin 42 tane ta~1
ar. Fakat ogtitttigli un yoktur. Meclis ma raf1 bir mil-
yo n lira. Bunun mukabilind zannederim ki bir mil-
yon Jira li k i$ rr•km1yor. (Gi.iriiltiiler.) 0 haldc mat-
buat serbesttir. Su te~rihatL kanuniyed en sa rf1 nazar
i lerin nastl tedvir edilmesi Jaz1m geldigine bakal1m.
Yani ci.imleniz tasdik eder eniz ki bu i~ de tenakuz
var ve §U i~ de mi.i alemet yoktur. Mlidafaai Milliye
Vekilinin i~leri te~evvli~e ugrayacakttr. Rlifckai kira-
mm bendenize bu nevi tarizleri ardtr ; i~ 91karmazsm
meydana; onun ic;:in en meydaoa ... Mi.idafaai Milli-
ye Vekili Pa§a Hazretleri; yahut her kim ise o mak am-
da Zeyd veya amir ve pa~a mesele zattan ibaret
- 5 69 -
C : 2
Jegildir ; ~u Te~kilatt E asiye Kanununda mi.inderic;:
me uliyet daire ·in le: B~kumandanhk Ba~kumandan
czai(i ifa eel r. Fakat bir r;:ok arkada~lann muhik
olarak oyledikleri gibi ... Hareka!J askeriyenin geri ak-
sammda b!iZI mertebe betaet varmt~! Metanet yokmu~.
b"'ndeniz a ker olmad•g•m i in bil fiil bu i~leri bil-
mem. idarei umur ile de mute cggil olmadtg1m ic;:in
katiyen fikrim yoktur.
i tikamctlerine itimadm1 olan baz1 zevatm fikrince .
bu har ·kat1 ta -ri etmc'k. i~i i.iri.incemede btraikma-
mak e azami bir uretre makinay1 i~letmek Jiiztm
g l ~y rmu~ . u halde boyle bir tenakuz kanunu mu
yapal!m. y 1-.. • yok a T :hill E a iyem ize ve ah-
kamJ mi.inf~si h olm1yan 93 kanuna muvaf1'k bir §ey
mi }'apaltm? c)b lteki mu vaf1k blir §ey yapmak dog-
ruJur. 93 kanunu f "i h e na•kz edilmedikc;e; tadil
edil,11 likr;:e: mute~rd ; r. Me ehi Meclisin niza mnamei
ahiii · i d<! mu t berdir. (Linkii aksi takd irde mi.iza,
kcrar a!t lit o.ur e h: li bir ki.ill iyat t ka nun iye
n ~ red~mc/. Onun ir;: in. ba1.1 arkaJa lanmla bir tadil
lt.·:<Jifi ta•: "l' m cdiyo rum mu aa d buyurtwan1z.
tad :! !c.l-.U. ni kuyay1 m. (O kur) (Ourtiltliler) ...
y Dl B Y (itm ir) - Simdiye kadar
bu M• ..:li t V.! zann~deri m L tanbul eclisi M ebu-
s-anllhi dahl bir d igtr tadil teklifi verildi idi . Bende-
n:z d:rha l1r e J~m iyo rum. 01 a .. olsa bu ye ni bir tek,
lifi .ka nuni ola·b:Ii r. Du olsa. ! a evvelce teklif lu-
nan layiha i kanun iy nin redd i neticesine vasd olmak
ve bu habcla ka ul luna n ef,kfirda n mlilhem olarak
y.. ni bir liiyi h-ai 'kanuni d Ia! uri Bey; tah i-
sm biL:m niza mnam ei dah illm izi n lstanbul Mecl i i
111'-'busam .niza mnamei dahillsi oldugunu soylemi~ler ­
d i. On a mugayir olarak kend ;Jeri : heyeti umum iye
mlizakerat1 hitam bulan e bina nateyh mactdesi ...
olan bu •tek lifte il•k madd ye a it ne . "yliyecegi varsa
scy};!meleri lazt m gel irken , 0 niza mnamei da hiliyl
muga yir olarak heyeti umum iye i aleyhine ~darei IJce-
lam ve t kl ifi kanunin in heyeti umumiy inin redd i-
ni tek!if tmi ti r.
Ef n l i l ~ r , ' elii l uri B y_f ndi burada mesuli-
yet kel im ini tekra r mevzubah is ettiler. Bu son gtin -
lerd bu m~ I nin i9inden 91kama.dtgtmrz bir rnesele
otdugunu bu vesile ile de gormU ~ oluyorum . Kanu·
nun 7 nc i madde inin on ftkra mda mesuliyet ke-
J;m in':n mu'ka et... i~ yapa ak <adamlann ... ve 1~
yapmay n, kanun yapan , mUra'btlbe eclen bir heyet
t fr;k ed:yorlar. 18u Buyi.ik ·M illet MecLs;n :n hakika·
te n Te~JI ili\l1 Esasiyesi ne taalluk · :len mlihim bir ba-
histi r. DefeaHa hallettigim izi z;annettigimiz bu m ese-
l_ tekrar m zubahi olu yor ve mevzubah i mi.izaike-
 i! 137 31 -. 12
re olma·st beliki laz1m adJ.olunab:li•r. Biz OeHil Nun
Beyefenodinin dahi tefriki kuvva e·sas1 i.inerine gi•den
bu noktai n.azarlann1 ika•bul edemiyoruz. Ha!k iokaten
tczaJhUr ede·n ikeyfi•yete nazaran Meolis d.ruhi bu ciber~
·i~ti ralk etmedigin.i izhar ·etti ve biddefaalt isba! etmi} -
tir. BUyuk ·Millet Mecli si , milterin mu'kaodderatma biz-
zrut ve fii len. ikerrd isi vazulyed dir ve icra umurunu
k:m'di arasmdan tefr:k <ettigi ankada ia ra vermi§tir
ve her hangi bir sur rle meseliL. •kusuru gorUne IS-
kat etmez. Yani rn ... ul iyet m ehosinde, mesul bir he-
yeti hu!Jdimet dU~Unebilmek i9i n, o heyeti hiikiimetin
biraz da i<;:ti'h a~l ile hareket etmesi icap edeoegiui
ka'bul etrnelidir. BUyU k M illet Mecli~i is.teminde, us u-
iUnde: bir heyetin kendi iyrihad! ile hareke edecek
bir h~yet·i n vLi udunu hazrnedemiyor. Bti yilk 1-illet
Me::;l'isinden verileceJk i tikamet da'i res in'<le ve nokta-
st naktasma harek t ed ek bir heycti hi.iklimet bir
icra heyeti tasavvur diyoruz. Bu esa.st ka•bul ettigi-
niz zaman mesul i· etl~ mura:ka.ben:n yekdigerine ka-
n amryacagma mahal kalmad1gmt buyurdular. BU -
yi.ik Millet Meclisi: Te kiHHt Esasiye ile fe'dvir oiu-
naca.)Qllr ... Tamamen yazilrnt~ degildir. Ta ki p ve i -
tina:t ettigi ... vazetmi~tir. Onun ir;:erisind ki mvsuliyet
ikelimesi; mesul :yelten. mU•berra, beJlki umurnl mana-
si•yle 1ka•bul edi•lebilir. Me uf.iyet, mesuliyeti siyas iye-
d:r. Malumu aliniz bunun mihengi meh a1kimi niza-
mi.yecfe ... filkri bizde yal mz tebdil kelimesi ,ile ifade
edi'lmi~tir. JSJka·t ikelimes<ii ile ifade edil ·emem i~tir. Bu
tkanun tanz:im olunurken bu kelimeyi tS'kat kelimc -
sin-i 1koymay1p da, tabdil •kelimes!•ni lkoyanlar ; onu
bi•lerelk k•oymu~lard1r ... o zat ikendi iytilradt ile hare-
lk·Bt le'decelk bir zat degiJ'dir ki, harclk eti I kat eJdiJmi$
olsun. Bel'ki ik end i •i ne tay'in olunan. isti•ka meHe yi.irii-
me'k mocburiyetiO'de 10lan bir zatttr. TeeykiliitJ Esasi-
ye IKanununun ndk:sanlanm ik mal iyin degii'J ir. Ba§-
tkuman:dan1tlk: IKanunu; ... biz burada bilhas a, memle-
,ketin teriJidkeye d[4en 1istiklali ni kurtarmalk 1i9in iy-
tima •etmi~ oldugumuzdan bizi o gayeye isale ikiifi
'tcdalbire mi.i racaat ederiz.
!Bu da 10 ciimledend ir. Bliyi.lk. Millet M ··l i :; kcn -
di salahiyeti te~ r :';·yesini dahi· rei i e -vet:ne e kuman.-
da.n. o:an; kum:wc!anltkta liy-a k:ati ne val.:1f o:du~11 re-
i9i cvve2:ne v~ r'dii?Jj zaman, milletn bUti.in heyecan)a-
nm b:r notk.tada cemc:tmek ve b:r hed.efe e· k et.me'"
.gayesine matuflur ve bunu i'ilen yaptnl§ ve is·l>.a! et-
m : ~tir. Sakarya'da; .. . bu nakise. be:ki Celiil Nuri be-
yin dedigi g( b<i hu-kuk.u esasiye kitaplan ic; in b:r na-
kise tevlit edebilir. Fakat zarureti halin ,!e te vlit tti-
gi .. bizim ic;in ayak alttdtr.
570-
1337 c! 1
HUSEYlN VNi BEY (Er7urum) - - -Bu hissidir,
ilmi ko:-Ju~ahm.,
YU -JUS Nl . Dt BEY (iZ:mir) - Ma:!<sat, hentiz
has1l olmad1g1 cihetle 'ba~kumandanlik me ··elesi , mc-
mur'iye ti Mecl: i At:n:zce t Jj t edilm , ~ ~i r . Bununla
dahi mu:l.ayyet olma an Mecli si all SOil --zamanlarda
dLi5mam memle:(e,ten c;rkarmak ve mem i ·~et i n ist :k-
~alini temin etmek bahsinde, mes : d ihi m:lliye 1 y:t-
ktnd:an ta!·i p e.mek !Uzumunu his et m :~ti r . Mak at
hast[ o!mad1kan son ra, ma ~sat fena olrluk la n on ra,
gori.lle;;c.k. i~ler gorii!medikten sonra; hu hangi bir
ac.iamt teib!t etm· defl. idam etm :t da:,.: bizim FY';-
mizi zaranmtZJ teliifi edemez .. Bu e a, a nazaran.,
b i lha ~s a mem!eketi dli~ .n:m is.ilii~:ndan kurtarmak
l;,ah inde Bi.iyUk Millet Me;;li ; en bii}iik me tl~: ~< n
.kcrdt sine miite \-.~~.::..h o;dug,:na kan:Jir_ Bir m :~ l ola -
rak 1.1n u gorebiliriz ki; biit,:em.(zde Te ri n:sa1. i g1ye ·i-
ne kadar yirmi milpn e sene n : hay ;c.:r~ k:lJ.a r be:lkoi
onbe!) mJyon a tk olduguau .. ben. •isterdim; bunu se-
•ncn in ;pt :da.smJ anberi bifmek, -bii:c;e d n'l n: gele ek
sen_ i.y!n.... UnkU mUsta hzar bir malumal ar .. yeni
vaziy::t in ioa p eteord;gi harek.et: .. iki ~:n: t:!lif edemi-
yor en alimimiz telif edcmiyoruz. lesul hUklimet var-
ya, ar ':~ i.islii p .tma:< ta n b.t ~ ka ya paca:t bi1 ~ey yo,,-
tur. Yirmi m:Iyan ar;:1!h i.i.; ay ev1.d habe r voren he-
yet hU:ki.i met1; idam etselliz te§eff'i ed mez ;niz. Yai-
I11Z ben j-terdirn k:; bu sen n:n ... eg r RU· "•k Millet
Meo!,:s:nin. malumu olsa id i •bunun· e!b~ : te ~~ md: ye
kadar bir c;aresi bulunacakt1 .. climlcniz,i en bUyiik
heyecana · dti Urmetk !fiZJm g ~ Jen. mesele, bu mesedir.
Biid;esi olmayan mem!eketin mevcucLiyeti yo•!<•t ur de-
n l>i!J r. B:na nale)'h Te~k::Iatt Esa :yem:ze h ie; bir nok-
tasmda k1l •k,.adar muhalif olnnr:J.ralk .. ccle at1 haf:ye-
~ inde karar venilen e a at clai re inde: nazan itibara
1alinan takrirler da.: re :ncle dart, , be~ gUn, a,!ti gUn c,:a-
li arak: stze bo}'le bir !a ;hai kanli.Jliye .. bi!ha.s93. mU -
dafaai milliye mesa•ilin1: mi.idafa<IJi me:nleket esa.s1nt
ve jstri kliil ini temi.n etmak mesai!linli yakmd'cln
tetk.ik etmek edebilmek e asmt tayin ve tespit ede-
bilmekt ir. Meol'isi Atin.iz namma y'3kmdan ta1J<.ip
f'dertJk be~. altt ay nra de,i;til, gi.i·nli gi.ilr.line ha'ber
ve11mek ,j~i n. idi. lnt!ihap edece@l: niz 1 ~'. ark. da~ .. inl•i-
i.hap ettigini:z; bir ctizdUr. Onlar yak1ndan tak ip ed e-
ce'kter, ;cap ederse Mec!isi ha;berdar edecek ler .. lhey~ t
urr.umliyenin ruhu esasisi bundan .~barettir. Eger he-
yeti umum !ye mJzakeratl kafi goriUrseniL, ~:mdi mad-
deler mtizalk,ere olu nur ve ica.b1na tevess·iU ed•:Jir.
jHSAN BEY (Cebelibere.ket) - Efend:m , elim.!ze
tevd'i ed i lmi~ bir kanun miisvedde inde ordula.rm
ta'kv iyesi ve miidafaai meml eJke't.n istilza m ett:gi umu-
 t : 137 31 . 12 . 1337
run tanziminde miiessir olan sair vek.iletler aksammm
en milsm :r lbir ~ek!ilde ve 3!hengi tam dairesinde o:r
'harp.. Beli1deniz Heyeti Celi1en izi bu kanunun tanzi-
•m ;na sal:1k dan a amili bat1rlatmak j !n bir bw;:uk ay
lk.adar ewe! b:r maziye irC4J. nazar etmek istiyo rum.
S~k.arya hacfbi zaferle nihayet bulmll!i ve blitlin Ana·
dolu'da rve Mecl isi Al iailide; bu zafcrin tak(p ile ne-
•ticesi tevs i edilece~ i ve Esk.i~ehir ile Afyonun. h!:~
olmazsa istirdat olunacag1 kanaau hasLl olmu~ tur.
BOyle bir ne~e ve .emel suasmda, yava~ yava~ SIZiltJ
olarak. bu ordunun taarruz kabiliyet' •bu!unm ad1g ml
ve vesaitinin, elbiserrin nok.san oldugunu duymaga.
ba§'l.a:d1111Z ve bundan mliteheyyi~ o!dunuz v;: netice:.ie
anladm1z ki hak.:·katen bu ordu, tar.L"l':n, Tiir.k ka\ m:ne
t;ir liltfu mab us olan Sakarya banbinden Jaz1m ge-
len fa :debt netice i t;hsiil edilemedi ve kendi -arzusu
ile ~ek.ilen d~man Eski~eh : r ve A fyon un .. bu f1r au
ka.y~rd "!-3.
Bumm •iiz ~ rine hararet b~lad1 : On:lu neden ikr-
l·cmemis, m~'den ve a:ti n oksa nm1~ , ordu neden ~lp·
lakt1r, neden taarruz edem iyoruz? Bunun uzerine
Heycti CeLleniz isl'izahlar yapt1. Sualler yaptl. Baz1
yirk in propagandala r bazdartrnlZl •kand1rd!. Ded i •ki;
ddkunmayal1m... burnumuzu yi.izden gos.termek •ka-
bilinden •bir enclimen yapahm; mak.sada '<iogru or-
duyu ilts Ln ; 'bu zaferi biz 1kazanahm ... Efendiler or-
dulann talkvi'Yesi elzemdir . .Heyeti elilen:ze arzedi-
yorum lk.i: faikat b ir kanaaJl!a arzediyorum ki bu harg
be~ sene dah ;~. !devaun edece~tir. ·Bu ha:Pbin biteoegi-
ni zanned iyorsantz atdan1yor unuz. Bu harp b~ se-
nede anclllk hi-tam bulur ve bun:dan evvell cle i~ bite-
bilir. Allaihm b:r lutfu mahsusu ·olaralk... efend'iler
yedi, se'k•iz senedir devam eden harpte ... raiktmli 1.epe-
dc ve d·i.i~man lkar~tsmda ... ordu ma'd deten ve manen
•kuwetli olmalid1r. Fa•kat efendiler, bunun cineti hu-
kuki>yesini muJtter-.m Celal uri Bey soyledj ler. Ben-
den izin dyie ~~ylere a'k llm ermez. Ya'lntz tecrilbeme
mlist en: t olan c:heti oa3kcriye mesel'es·i halkkmda soy-
liyeceg ;m. •Boyle Meclisren komite te~k,il etmek ve
naztr ve teik il m uJleri, mesuliyetten •kurta-raTalk or-
duyu; ... bunlann •yanJanna goti.irmekle orduyu 1tak-
v i•ye d.!gi·l; •orduyu buba:t edersiniz efendiler. •Bvve11i
~unu kaJtiyen bilin ;z lki bu davada tem ini zafer i9-in
-yalmz b:r ~t·k vardtr : Bi•rinoi •ola·ralk soyliyeyim : ·Ba.!}-
ra Mustafa Kemai .Pa~a o!dugu ha·! de, Mec~isin bi.i-
'W.n azalan dahi·l ·o ldugu hal'de vaiife alrm~ olan:lar
i~i b:r neticeye erdirem:.xl.~kleri taJkd irde ewelii ·idalm
edil'axklerin-i her!kes bilme'ltdir. Hi~ bir §a!hsa h'i.irmet
yd'6:tllr; Vatana hi.irmet vard1r. Herkes idam-olunur.
- 571
C:2
Dir defa d imagtn1za ve hatt1hareketinizi tayin eden
programmtztn ba~tn a bunu koyun kj ~imdi 50y;lene-
cek cihet geliyor. H'r'kes mesu'liyetlen !ii'lresin. En
yi.i!ksek simalar bi~e uykulartm ika~IPSJU. Bunu re.rriin
otti.kten sonra salaliiyet veriniz. Bcrhusus ord.ular, hat-
ta bir boH.ik idare eden bir zabitin i~iyle 9011< oyna-
maym. Efendil r, ordu takviye ed!lmel•idir. Maattees-
si.if kar~tmtzda bir _Alman ordusu olsaydt .. . !j:i.inlkli lk.t-
demen terfi (!{!en kumandanlar li'}'aB<aten dahi mu-
hik..irler... efend iler, Tii.rkiye Ordusunda rii1t ile liya-
tkat mtitenasip deg ildir. ok mu.kstedir adamlar vard1r
k i kli~itk riitbelerde kalm1~ttr. Qok bily i.ik •ik_itidan ()]-
mayan nnsa olar vard1r Jk i, bii yiilk, bliyii..llc riltbeler al-
mt lir ve bu zevat; - hi~ bir ~ahs1 he:def i1Jt>ihaz etmi-
yorum - ... alamamalan 'Yliziinden midelerinin has-
tahklart ile g lm i~l r.. . eger ordular'da ~bt ve rabt
gormuyorsan1z eger k1ta'l arda, boliikJerde;... b~tan
ahara -kcrdar soyliyeyim. Zabt ve rabt gormiiyorsamz;
'kum an da nlannm li•yaikatsizligin·e. olli oldu'k.lartna hi.i'k-
mediniz. Efenrliler harbi umumilyi .nas1l !~are ettik?
Harb umumide o •k adar eneler ve o tka-dar m'a,hru-
m iy~tl~r ka~ 1tnd a demir bir kuvveot, rli tbesi olursa
o!mn bir kumandam, lbir binba~1y1 bir f1rkanm ba-
~ma ger;iriyor ve bir kaymrukamt ... ve hir; kimse j,fi.
raz ed~m:yordu. He r1lres biliyordu id lbu harp riitbe
ilv deg;l, harp !iyak tla idare edilecffutir. Bugiln a!h-
, ·ali adiyede H:1rbiye Nezare:ti degil. Babt eras'keride
ya~aya11 bir ruh ile ·ya~ty.or ... bir b i nb~1 ne kadar
1kudretli. ne 'ka'rlar malumatlt, ne kadar faa1 olursa
ol un, nw 1 imi~ d is iplin buna mani imi~. An1adtm efen-
diler, Alman ordusuoda ... 42 ya ·m daki p~alar1mtz ...
ken'd ileri nden daha k•i.i9irk rlitbelerdeik.i zabitlere ver-
m :yorlarda tkil pere t olu}"'rlar. Efeodiler; bunun
j~; n orduyu ... hep i nazanmda ~aya n1 hurmettir. Fa-
tkat bu zihni ta§1rlar a bu orduyu muzaffc:r edemez-
ler. Ef;:ndil er. istikla l rnaltk:emesinde ·a za bulunuyo-
rum. Ylizil miltecaviz as')terl r firar elmi~ bulunuyor-
!ar. Ta1kipler :ne giden mi.ifrezelerle mlisademe ... kar-
~mia r;;lk<tt'klan zaman d edil er ·ki kar k1~ donmak ih-
btn ali var: .. . bir gomlek altp gelecekrni . . D:i~iindii.m
ve biitUn artkada,5lanm di.i.~Undil. Ordumuzun inhilii-
Jin i yapa n... ila h kullananlara; kanunun en ag1r ce-
zas tnt v rmege ... fa•kat v:cdan efendit!er; ii9bin ra-
kmlll tepelwrdv r;ar1kS1Z, 'kaput uz nas1l ya§<lnabilir,
r :s b~y sen 'Ya~ayabi lilf misin? Dedi. Onun i-rin le-
vaz!m reisini, ordu daires·i reisini, halUkati aruamak
;,r::·n ma-:~lk e meye agtndtm , -bana ne dedi ,e fendiier,
I,wanm r~: si, ... .levaztm reisi ben dedi bit ij§ yapa-
cagtm z.aanan.. . bundrun sonra bunlara ver.ikcek ce-
vaplan takdir ediyorum. Sana bir §CY fi:lbnazsa on-.
 t : 137 31 . 12 . 1337
dan sonra 1yapty:orum. Bfen·diler, rica ederim Ana-
dolunun •va.ziyetin i dii~iin:iinuz : Her •ta:raf deniz :
l~tanlbul'da 5ruhte ~irtketler 1:esis etmi§ler ... guya on-
larda elbise varmt~ 1di•ye saf Miis~ilm'anlan; 650 lku-
J'~a elbise verecegim ve ben:de §U 'kaidar elbise mev-
cuntur tdi<ye <cldattyorl·ar. Burruda da miidafarui milli-
ye sahiden elbise 'Var zao ned iyor. Bi-r prutlrtt ~Jkmaz­
sa, ... on'dan soma ..... ber yerde veririz di.ye -oynad.rk-
lan zaman; ... rben ne yapaytm bana ~oy le diyecekler,
boyle diyece'kl·er 1d iye ... rlJir :,;ey yapacag1m zaman mu-
kadder sua:ller yap1•yorum. Bana zarrur gehnezse o
vakit yap1yorum diyor. 'Bu zihniyetl-e orduyu teslih ...
bugliak<ii halimize uymaga eSJU ~ekiilleri ~ignemek la-
Zim ve hem de hemmiyetsiz talakiki etmek iaZJmdJr.
Ge~en giin Miidafa:a'i •Miiliye Veikiijli P aija Hazretl-er'i
<Soyledi fki, 'elbise haz1rdtr ... anlad1m lk:i 'Ilo1cal! Silley-
man filanrn1§; caymL~Iar, ihmali yotkmu§ ... yiin'k:ii al-
dMmruk i9in komite il'~elklk U·I •etmi§tir. Nasli ki bir or-
'Ciu iky_maodanmat demin arzettigim g ilbi, i te.Oigi 'bir
za~bJ,tJ, i tedigi malkamda .kullansm ve §ekil ile ugra§-
masm; ~eik<le riayet et!mesin d~ye bu derece saliiruyet
veriyopsunuz; :.. ,boyJ·e a.len1i ml.izaJyedelerle miina!ka-
§alar:Ja, onu bunu 9agmp mliracaa1: etmek1e ingiliz
ve Yunan k!ontrrolii ·a ltmda ha:ri9ten el'oise getiPtemez-
siniz ve gelmez efendliter ... ve ~beoce orduyu te lih et-
m ek ivin Mustafa Kernal Pa§a ... daha bliyiik f dakar-
Irk ta!kdir etme'k. Jaz1mdt r ... daragacm dibine gidersi-
niz 1ve gittig:niz zaman d-ersiniz ki biiyuk zulme ka~1
ugraljtlk. vatana. kar§t hizmet ett:k: anlJyorum tarib
beni •talkdir eder. ta'kdis erler, fak.aot efendiler orduyu
ilbas etm~-k i~ i n. oyle takdir ve ta!kdis beklemiyecek.
bilak i her tUrli.i tcnlkrdatt kabul etmi~ olaoak. Httstz
d iyecek.ler. mi.i.rtekip diyecekler; ve husLLSi §ekle ria-
yet etmemi§. bir lkav bin kuru.~ yutmu~ 'Cliyeoekler
hep ini d:yeceikl r ... o 'k~hraman dedigim adam bun-
Jann hepsine gogi.is gerecek ve bu davayt \kazandJra-
caglln. I terse Mecl is beni ve tarih beni tel'in etsio.
Her ~eyi ... var m1? Efendiler ic; inizde boyle bir §ah-
siyet? ... Mi.i.dafaa i MiiLye Vf'! kaletine bu alahiyeti
veriniz, ekil ara·mayJntz ... ordu kumandanma bu sa-
lah iycti verin iz . ve •ondan sonra deyiniz ki yuru ...
Yanlt~ yola sapar. he-define varamazsa yeri sehpayt
•idamd!r ve gideceg·i yeri anJasm . Yoksa efendiler dUn-
yanm ncresinde gor Ulmi15tlir !ki bir harb enciimeni
fevkaliidesi ... muhedir bir kumanda heyeti tayin edi·
niz· ... ben )m han em de bir ahtr vardtr, 'ikim oldug.unu
'bilmiyorum iki asker <hizmet9i i vardrr iki t.ane nefer
yat1yor ... _efendiler te§kila!t tasvip ediniz, B<i§k:uman-
-dana aliih ~ yet veriniz yoksa boyle enciimen.lerle, harp
encUmenleriyle, kumandan mesuliyet kabul etmez.
-572
C:l
Ordu boyle t~hiz edilemez.. . zaman g~dc; bu da
olmtyaocak; faide .vermiyecek .. .
ALt BEY (Nyonkarruhisar) - Beodeniz de ev-
v lem:rde bu projenin ma.hiyeti askeriyesi 'halkik.tnda
yani proje mahiyeti a.Skeriyesi itibariyre ne g~bi biT
~ekJe giriyor? IB unu ·arzetmek isterim ... malumua'lin:iz
bu mlizalkere Feni P ~a Hazretlerinin izahaJtt ile
lba$ladt ve tabildir ki H yeti Celileniz bunda ha:kh
idi. Mesele, hakikt hayat ve istiklal meselesi idi . .Fev-
zi Pa~a Hazretleri 'Yalruz arzt malumat etmelde, acalba
bulundugu malkamm icaJbaJtmt ifa etmi§ olmalk.la lka!ldt
m1?.. Yok a vazife kendi5ine taallu'k e1!tigi bed-
de bu cih tt n istinkiif etmek mi i tiyorlar. Ar'J<.a'Cia§-
lar, bir asker rruhu ile ve lbir oas'k.er f•ikri die lhalk!ilkaJti
arzed:yorum ki mesele tdogrudan dogruya ... mesuli-
'Y ti aSkeriyenin hudutlan ~e.k..il.teri tayin olunmamt§,
ve bundan ba§ka bir §CY degildir. Ve yine mlistrren
arZ!!.U rim ki , fe,'*.ilatt a: keri<ye tama.men yaptl.madJgl
haldc- bizim yapttgtmtz harp enoiimeni, lk.onk'anm ki
netic.:e itibariyle bir adem mevkiinde lka1aca:k ve is-
~i hsal edilme'k is.tenil n ma\sat elde edilerniyecektir.
Mi.id afaai Milliye Vekili P a~ Hazretlerioin ge~en
: izahda vermi§ oldugu cevaplar ; da:ba dogrusu men-
fl bir ~kilde idi. Ve kanaat baih ohnuyordu. Sebep,
bugli.n orduda bir ahenksizl'k vardtr. Ordu da~iresin­
dt: Mi.idafaai Milliye Ve•kili Pa a Hazretlerine bir ta-
lktm uall ....r ira t ettik. vap verdiler, fakat dese idiik
ki buglin ordunun ne 'kadar elbi eye ihtiyac1 vardtr?
Buna, yaln1z oramn verd ig i malumatla cevap verebi-
lirdi. Buglinkli vaziyet it ibar iyle ·burada Mlidafaai
M illiye Vekilin in bir Jevaz1m reisi ar ve cephe ku-
mandamnm bir Jevaz1m rei i var. Menzil mi.i.fet't'i§i
umumlligi var, onl-ar daima altk vaziyett:e k:altyor.
milt krubilen vazi£elerioi yapam1yorlar. Para mesele-
ini ele afaltm : Yine ayni v~hile Miidafaai Mi1liye
V kateti mahdut bir mahalde kaltr daha ileri gide-
m~z . •Bunun a J! ctogrusu nastl olma!J? ... Efendiler, bi-
lirsi niz ki f1 rk•a 'kum anJan!Jklanndan i~ibaren; ... ~Un­
kti m • ..:le bi.i yLiyor. Kolordu kumandam •o lur, daha
bli y" r o rdu lura daha bli yi.ir ... B kumandanl1gm
va i m:kJarda te§kiJatt 10:mast LCap eder ... dahiJj men-
L.:I mmtJkaJannJ, cepheyi ... ve o suretle ger'iyi ve 'ile~
r:yi ~k 'g rine mezcederek. se 'k.et:mesi icap eder.
Buglin biz;m E11kam Harbiye Reisimiz var. Ona
c ph" har ... katma da ir b:r §ey suai etsek o da ayni
<=<;h ile c vap verir. Buglin orduyu ilbas e ia§e ve
ur I rle ihtiyacat hakkmda fi<krl mahsusantz
ve ' anaat iniz nedir d iye ek olur amz evap vere-
mez... onun i~i n ewe! mi rde biitiin m el.elerin me·
ul iycti haik iki esi Ba; kumandaol:kta kal1r .. Pa.§a
 t : 137
HazneUer'ini'n B a§k:uman'dan!Jk~L. Enkiim Harbiye
Reis'i dogrudan dogruya hem oephe vazaifini ve hem
1.:: -gcni h id' mattm tanzim etme!lctle m:iikelle~tir. Yani
Ba kumandanhga ait vezaifin ... , onun 1i~in efundim
Enkam Harbi·y i Umumiye ezaJretii b ~r teykiliita ma:-
lik 1olma•s t iribariyle ... itda,rei ma!slaJhaJt ~blaotma de-
gil.. . g,~:! nlerde cnciim end dirn1ed·igimiz zaman bir
uale lkar~, ga,yet sathl, mant1kstz e manastz b1r.. .
nun iy!n bu .~'kiliit olmadtln,:a lbu ma.'kina santrai
h aline geViri[m:eklik~e rbu harp enoiim ni ile bu ~~·i
ted,vi-r ·e!decegimize hie lkanalllt 'hast! olmuyor. Y•a lmz
" yle bir vaziyet has1l o!ttyor; Erkam Harbiiye Ve'ka-
le tiyle i tiga! etmek , iid ta B~·kuman'CI>a:nligiU Er-
iim Harbiye vazif in'i •d eruhde etme i <kalryor ... yani
Ba!i kumandanl llk m uliyetlrrde bu enci.imen'lere... bu-
nun i in mahiye~i a:skeriyesini a!rZetmelk i tedigim ~y.
eger lbu suretle kabul edi ·~irse B~kumatl'dan!Igt dog-
ru Jan '<logru ya geri hid maltm.a maJh u u bir heyet
~~ Ti nde Erkam Harbiy., vazifes ini gorece&. ise
na g " re bu madden in tad ilini 'ka:bul ediyorum. Or-
J :a nn takviye i. bu bir ~iimil manad1r. Halbu'k'i He-
-· 1 elileniZ:in 'i tedigi ilbas ve ia~e ve esliha , miihim-
at. 1rast ile olmadtgt ic;;in bendeniz bu •suret:Je 'bir
- kil v rm in'i i ti yorum. (Taokrir dkurrdu) Bu §ekil-
j;: bir m , Ide haztrladnn. imd'i talktdim edecegim.
lhtiya att Straya k yarak bir madde haline koymak .
.... )-.- -..C!!'C!!' ~~ ~C!!!t < eJilt!'!!l--
31 • 12 . 1337 C:l
b ir de yalntz 'or'dula'nn taJklvi ye:Si yerine, mii:dafaali
memleketin istilzam ettigi •lstihza11at... 'bu mese1e lbe-
hemruha.l bu ma1dd de bulllllll1'a.l.rdtr. Qiinku mlfd.a.fa-y1
memJ ketin istilzam .e deoegi 6stiluiara!t, gerid:e imdel-
·ilkJ~iza 1bir mildafaa tert>ilbatt, bir :miidrufaa h'a~ttt ha-
zrrttyor ... ~birbakl'l11 ~ek.iller'i bu hey'et: ik:albu!l e!ttilktien
sonra; ona gore t~e bbi.isat o1ur... m~a tnonu, Kii.-
•ta'hya, lliki§ehir hatttnda o.ridumuz l>ir hat'h miidafa-a
haztrlamt~ttr ve bu lhautt mudafaa1da valiifesiD.i ta-
mami!n .jfu. oedeJbil'e'cegini zanrredi'Y'or. Faik'ait bir harp
oPmruk ihba·ri')'1[e, ... •ibtiha.rn •edilim'e 'inoe tar~ftar degi-
lim. Zirunnm 'h il"iifm'da ·ola:ralk ordunun sol 'tarafma ya-
ptlan bir taarruz, orduyu tarnamen ric'at ett.irmek ...
<bir is•tihzarat stra tnda ikinci bir hat ihza!r eld!ilmi§ ol-
aydt ordunun Sakarya'ya lka:dar geim'e!sine fiizum
lkalmazdt. Orada yap1lan bir ha>t, derha[ otaslrih edi~­
1
mek ihtimal ine girer'di . Yani mudafaayt meimlelketin
istilz;am edecegi bu gibi istihza.ratt neticede liizJmciJr
ve e bu madde de behemalral laztmthr ve onun n~ice­
i ola:ra~ m'aale e.f soyliyecegim... memultin biolafmda
bir I hU(:e kar~t tnda ka:ldtJar. Yani bu, bu gibi ~ h­
zarattn yaptlamamast .netices-idir; Onun i~in ma'dde-
n'in bu sure.tle olmastnl tek.lif edecegil'l! ve §imd'i .bir
made!~ te'klif edecegi'ln. Maruzattm bundan ibaf"e'tltir.
(r by iz eden! r : ihsan , Ali Ekrem)
·-<····
DEVRE: 1 ClLT : Z 1CI1MA: 1

T. B. ~I. M.
Gizli Celse Zahitlari

31 Kcinunusani 1338 (1922)

Miinderecat
Sayfa
I . - ZAPTI SABlK HOLASASI 576
2. - MUZArKERE EDiLEN MEVA'D 516
1. - Harp Encumeni te~kiline dair kanun hak-
kmda Hariciye Enciimeni Mazbatast 576:583

Cilt : 15

139 ncu !nikat, 1 nci Celse

•••
 t : 139 3 . 1 . 1338 c: 1

YOZ OTUZ DOKUllUNCU 1 IKAT

1K:1NCl CELSE

3 Kanunusani 1338 Per~embe

RBIS : Mu!><~. Kaztm Efencti Hazretler·i

IKatipler : Sait Bey (<;:anlon), Haydar Bey (Kiitahya)

RBtS - Celsei hafiye .ld.i~d olundu.

Zaptt sa:br'k hi..ilasa:st var, •ktraat olunaca.kttr.

I . - ZAPTI SABlK HULASASI

YUZ OTUZ YEDJNCI 1NtKAT
31 Kanunuevvel 1337 CUlllartesi
loc1NC1 CELSE
Bit1inci ·Reis Vekili Musa Kazun Efendi Ha.z.ret-
lerincin tahh riyaseteterinde bilin,ikat harp enct.imeni
fevka1adesi t~kili i!akkmdakii layihai kanuniyeojn mii-
z:akeresine devam olunacag canibi riyasetten badetteb-
'Lig verilen ISOZ iizerine Gelibolu Mebusu Celai Nuri
Bey kanunun birinci maddesindeki rtedYir kelimesi-
nin mill'akalbeyi degil, 1(!a.re ve 1icray1 mutazammm
olmas)nca gore kavaidi hukukiye ve T~'\Qilatt Esasiye
ve kavaninli !><lire ile tenakuz te$<ii ettigin:i, enci..ime-
n!in mebuslardan mi..ite~ekiklil Q)acagma ve Kanunu
Esasinin 47 nci maddes.i manhikunca mebusanm gay-
ri mesul olmalanna naZ.aran kanunu mez:kurun 31
nci madde!Oi ve Te~'l<'latt Esasiye Kanunuoun 7 nci
maddesinin ftkrai ahireSi sarahatl mucibince mesuli-
yetin Heyeti VekiJ.eye raci oldugunu ve binaenaleyh
Meclisin vazifei 'icraliye inti 'if<a:da dli<;an ukbe ola-
oagmt ve badehu ba~umandaJllt'k 'kanununa in1likalin
ba~kumandarun fiilen tedviri umurdan .na~i mesul ve
Medisin :sMahiyetJini 1js.~imalin:den idolayt .ga,yri rnesul
otmasmdan dolayt 'tall!Ziimine 'i}ltiya<y messeden 1 i~bu
k•a nun tenalkuzla.rla ma•lamal oldugunu ve ikinci mad-
deye nak!li kelam ile asli mahdy~e ol·a n i~bu kanunun
muvakk,a t ve feni olan ~kumandanhk 'Kanununa
raptolundugunu, m'i.idafaa:i mi!Hye umuru ziriizeber
edildigin•i, Miidafaai Milliye Y.ekilinin enclirnenle
.ademi itilaft halin·de hakem mevk!iinde bulundurulan
Medis!in 1tarafeynden lb irinin reyl•e rnU.talaasm• tasvibi
tu.kdirinde buhran zuihura gelecegini, geri hidematt
ehem 'tutuldugunu. cephe umurunun enclimen mura-
k:aJbesinden dfir lbtraktldtgmt, kanunun kumandanltk
vezaifini i~kal eyleyecegini ve revessill edilooek rt:ed-
birlerin Mudafaai Mii.Jliye Vekaletinin T~kiHitt Esa-
siye Kanunu ile muayyen mesuliyet ve Ba~kuman­
darutgtn salahiyeti dairesinde vazife ifa etmelerinden,
kavaidi hukuk•iye ve 'Te~kilah Esa iyeye muvafLk
ve htikuku esastyeye mutabtk bir ~ekli kanuni ted'Vini
liizumunu ve l>u vadide ta.'dil teklifi takdim ettigini;
hmir Mebusu Yunu adi Bey Celal Nuni Beyin
mi.italaasm• badettenk it tefrjk ve tevzini kuva naza-
riyah Mecl isin taayyiin ve tezabiir eden nukat1 naza-
nna muvaftk · olmadtgm•, Bilyiik Millet Meclisinin
milleVin mukadderatma bfz.zat fiiJen kendi i vaxilil-
, yet olup umurunu tetkik ettigi azasma. ve<yhi tayinle
rliyet ett.irdigi veledelhace anlan 1 kat degil tebdil ey-
led,igini mesul heyeti hiiki..imetin i<;tihadt ile hareketi -
nli hazmedemedigimizi ve ancak noktast noktasma ta-
yin olanan ve<yhe_ dahilinde hareket eyleyecek bir icra
heyeti istooigimizi, T~kilatt Esa iye Kanununun te-
ferruatt yaztlmaytp yalntz takip edilecek esasat ~pit
ve mesuliyebi. siyasiyenin tebdil kelimesi Je ifade ed il-
digini, Ba~umandan1tk Kanununun ebebi ihda 1
Te~kiiMt Esasiye 1Kanununun ikmali noksanma ma-
tuf olmaytp ancak i tihla 1 isti klal gayesine maksur
tedabiri fev'kaladeden lbulundugunu ve hukuku esa-
iye ,jnibariyle bir na!k(se t~kil et' e bile zarureti har-
biyeden mlinbahis uJvi bir kanun ve Sa karya zaferi
bunun muhas ala 1 oldugunu ve b niiz maksat tama-
men has1l ofmadtgmdan temdit edildigini ve bununJa
da mukayyet olmayan Meclisi Alinin mesal ih.i Mil-
!liyeyi yakmdan takip liizumunu hisseylectigi ve en
bilylik mesuliyetin kendi ine mliteveccih olduguna
MecHsin kani bulundugunu , maksat itma oldugun-
dan gorlilecek i~ler gorlifmed ik ten sonn tebdil degil
idamm bile telafii mafata medar olamtyacagmt, bi-
naenaleyh T~latt Esasiyemize muhalif olmtyarak
•.i;ttibaz edilen tkarar ve nazan .i:tibara a.lman esasat ve
tekarir dll'iresinde boyle bir layiba i kanuniye vilcuda
getirildigini, maksadm mi..idafaai mi.IHye mesail.in i va.-

-576-
 t : 139
tanm istiklalini temi.o esasatmt yakmdan takip ede-
bilmek, heyecanlt safahattan gUnU glinUne haberdar
olmak oldugunu, maddelerdek•i nelka·i in ikma:l edi-
lece~in:~ ebelibereket Mebusu lhsan Bey IKanunun
birinci maddesinden mimakerat ve mlina!J<a~tt mU-
tekaddime ve j tizahattan badelbahis Heyeti Ve1d1eyi
maksada dogru evk ve ti al i~in encu'men lt~k-il edil-
digini, ordunun maddeten ve manen takviye i ehem
e elzem oldugunu, harbin laakal daha be~ sene de-
am edecegini, Meclisten boyle bir kuvvet ve heyet
t~kih vekilleri mesuliyetten tah~is , orduyu berbad
etmek demek olacagmt, temini zafer i9in yegane ~tk -
m menfi netice takdirinde bilalefrik cezayt ida-
rom mukarrer oTmasm1 , herke in mesuliyeuen teha-
i ini ve ondan sonra saliihiyet tita 101 , orduda rUt-
be ile Nyalkatin mi.itenasip oldugunu, ~ek,il perestHkten
evekk:i lazimeden buluodugunu aleni mlinaka~alarla
lngiliz e Yunan kontrolU altmda elbise tedarik edi-
lemiyecegini. ordunun ilbast i in takdir beklem·iye-
e i nadal ve ithamata katiyyen ehemmiyel vermi-
ek bir ~ah'siyete liizum oldugunu. Miidafaai Mil-
. ·e VekaleLine, Ordu Kumandanltgma boylece sall1 -
h iyet verilme ini e fakat hedefe vast! olam<uhgt toak-
dirde idam ed ilme ini , kumandanm Meclisle tefrik
edemiyecegini· Karahisar Sahip Mebu u ~li Bey
1esuliyeti a ker i enln §-e)(!il ve hududu muayyen ol-
'11 adtgmt , Te~kiliitt a keriye yaptlma<kslZtn harp enc~U­
'11eni istih al maksa.dt temin edemiyerek ademi mu -
ffakiyeti iota~ edecegini , MUdafaai Mi•Hiye Vekili -
n n i tizaha ait cevaplan menfi bir ~urette oldugunu.
rdunun belbu at ihtiyacmt ta mamen ta yine muktc-
2. - M -- z
/ . - Harp 1:-'n iimt> ni T e~· kilinin Kanun hakkrnJa
Hariciye Enci.imeni mazbatasr
REIS - Harp EncUmeni te kili hakkmdaki mU -
za erata devam ediyoruz.
oz H1Useyin Avoi Beyindir.
SELAHADDi BEY (Mer in) HiikUmetlen
'·imse yokotur.
EBtL IEFE Di (Karahisan Sahip) - E>kseriyet
y k.
REIS - Arkada~lanm!Zdan yirmiyt
S.Oz alan var, leh ve aleyhte tasnif eder ek mesele bir
derece tenevviir eder.
( .. .. bir sattr yok.. .. .) ( ... bir sahr yok.. .. )
H0SEY1 AV I rBEY (Erzurum) -
Harp Enclimeni namiyle te~kil ettigimiz bu fevkalade
enclimen, BUyiik Millet Mecli inin bucalamast mahi-
3. 1 . 1338 c: 1
dir olamadtgtnl, ordu jdaresinde ahen.ksizlik hiikiim-
varma oldugunu, Miidafaai Milliye Vekal·e tiyle or-
du kuman:danlarmm levaztm reisleri ve menxil mUfet -
ti~leri bulundugunu, MUdafaoi MiHiye Vekiilelinin
mahdut bir dairede btraktldtgmt, ftrka kumandanhk-
lanndan itibaren erkam harbiye te~kihltt olacagmt
IBa~kumandanltk te~kilatmtn !Uzumu it\isamt, cephe-
yi ve menzil mmttkalanOJ dairei nlifuz ve salahiye-
tine a-Imast -icap edecegin·i, E~kant Harbiyei Umumi-
ye Reisinin cephe hakkmda mahout malumat vere-
bilecegini ve faht ilbas vesair ·hususattaki kanaatma
art sarih bir cevap veremiyecegini. mesuliyeti hakiki-
ye ve asliye Ba§kumandanltkta tecelli edeceginden,
Ba~kumandanltgm karargaht ve erkant ha(biyei umu-
mlye reisi olursa ciddi ve samimi t~k·ilata malik bu-
lunursa cephe ve geri hidemalt tanzim ~debilecegini
ve i~bu t~krlat vUcuda getirilmedik~e harp enciime-
ni ile bu vazifeo in tedvir edilemiyecegini ve erkam
harbiye cephe umuru ile i~igal edere'k enciimenin
ba~kumandanltgm erkant harbiyesi. naztmt vaziyetin-
de kalacagmt ve bu itibarla maddenin tadilini teklif
eyledigi.ni. ordularm takviyesi ~mil bir mana olup
ma:ksut elbise, esleha ve muhimmat ldugunu, iht i-
yacatt tertip ma ile madde halinde go termek , takvi-
ye yerine mUdafaai memleketin i tilzarn eyl digi i -
tihzarat aynen maddeye dercolunmak muluazi bulun-
dugunu soylediler. Taraft R iyasetten ekseriyet kal-
madtgmdan Pazartesi gUnU vakti muayyende i~tima
edilecegi bitteblig celseye nihayet verild i.
REIS - Zapt1 abtk hUiasa 101 kabul buyuran -
lar .. Kabul olundu .
KERE EDiLE MEVAT
yetinden ba~ka bir ~ey degildir. Murlaka bir program
tahtmda hareka!tnt 1tanzim etmedik9e ik•i ay sonra
noksanmt gorere'k.. Bu gUn · bu kanunun mUza'kere i
dogru degildir ve bu; e a II bir devlet teljkilattyle
mUtenasip bir kanun degildir. Birinci maddesi, bUtUn
devJetin Te~kiliitt Esasiye ve Kanunu E asi ine mu -
haHf~ir . Oyle ma<ldeler var ki; deminden beri §ioka-
yette bulun'dugunuz 1rstiklal Mahkemelerin in sa!ahi-
yeti glbi .. Tefsiri ga yet ~umilllU ve namUtena.hi .. DLin-
miitecav-iz yanm hi<; hir yerinde boyle ~umuJJU. aliistiki madsJe-
Jer, kelimeler olamaz. Budaaym mahiyettedir. Arka-
da~lar iyi bairsiniz ki Te~kilatt E asiye nam1 altmda
yapttgtnlZ o kanunun, katiyen bir maddesinin kahili-
Efendim yeti tatbikiyesi gorUlemediginden · I tanbul Babt Ali
sisteminde t~ekkill eden Hiikilinetin. icraau bize 9ir-
kin gorlinuyordu . tn'JdiaJ)9t Meclis HUkUmetinin; bu
-577-
 t : 139 3 . 1 . 1338
~ekilde degil, inkila~t ~eklinde hareketi ic:abeder. Fa-
lwt Bl.iylik Millet Meclisi onlara bir dUstur ve vazife-
lerini tayin ve tespit it;in .. herkes bildigi gibi yapmak
i ter c: boyle olur .. Bu kanunu dogurdu. Orduyu tal....
'iye; .. Efendiler orduyu takviye i9in iki Ha.ct-iye a-
Zirt kafi gelmedi. Verine Mtidafaai Milliye Vekili
te~kil ettik o da az geldi. Ba~kumandan .. Bunlann
maiyetlerine nami.ilenahi t tiklal Mahk~meleri verdlk.
Bti~elerini bilamiina'ka~a kabul ettik. Mcrnlekette ka-
nunsuz olarak, koyliintin akcigerine k dar aldtk. Bun-
dan sonra ne yapttrmak istiy r unuz ki fevkaliide a-
liihiyetler veriyorsunuz.
Birinot m:tddesi o kadar ~umlillti ki.. ereden te-
reddi.Jt ediyoruz. Kanunu Esasinin tanziminden heri;
i~te bu Kanunu Esasi i~erisinde buca.lamaktaytz. De let
~~kilatmt bilmeyen Heye~i Vekile; verdiginiz o sala-
hiyetle bir ordu; idare edemed.i. Yetrni~ bin askeri
hareket et~iremedi.. Ben umuru hariciyemde kllitiyen
bir meslek tayin edemedim. Frans1zlara k~t hareket
ettik, o biri danld1.. ProgramsJZ bir Hliki.imetin yapa-
cagl i$ budur. Bu gun siz yine gayet alest.ik.i madde-
Jerle al<lhiyet veriyor unuz. Bu salahiyetleri <!aha
, -a i mikya ta, Heyeti Vekileye verdioiz ne yapu ki?.
Bunadan on .ki~i tefr.ik. edeceksin .. yapmak isted'igi i~­
lerin si.irUncemede kalmasmdan ba~ka; .. OrduJann
takviyesini bu endimeo mi yapacak?. Biiyi.ik Millet
Meclisinin ,·azifesi ne idi? Vekilleri ne i~in ·in!Tihap
etti. lki seneden beri n yaptl? .. Sistemi degi~ririr· bir
He) ti Vekile kalacak. e nunla Mecli ~ arasmda ..
Meclis i Aliyi muattal bir halde btrak1yor ve o hale ge-
Jiyor ki Meclis yal012 dua ile m~guldur. (Giirilltiiler)
(Aferin sad Jan).. Ordulann tak.viyesi, mii<lafaai
memleketin istilzam ettigi btittin i tihzarat.. 0 kadar
ki namiitenahi .. Boyle olmaz efend1ler .. Bu kanunlar;
milletin kabiliyet' hayatiye ini ve Hlikiimet t~ili
kabiJ;yeti olmad1gmt il5.n eder. Bu f vkaladelige aik
ne idi?. Erkant Harl:>iye· Umumiye Reisi P~ Haz-
rerlcrinin uykusunu kumamah idi. Onun uykusunu
ka 1ran bir me ele varm1~. 0 da Ruslar bize kapt -
lannl kapami!jlar, silah vermiyorlar. Yunanl1lar istik-
raz yap1yormu~, uyku unu ka~trrn15 .. Sonra fiidafaa1
Milliyeye verdigimiz k1rk milyon ~ira. bu ne oldu? ..
Arzettigim gibi tekalifi harbiye sureriyle, evladmt
!tan tnt bile ald1k. Kanlanmtz btittin erzak 1a~1y r ..
Bu kadar yapttktan onra efendiler bir hesap sorulsa
bunJar bucalayacakltr. Heyeti Vekile izhan acz etti
efendiler. Bu haller; biz bu i~leri yapamtyoruz de-
mektir. Sizin yapacagmiZ bir .$CY vardt: Onlara iraei
tarik etmekti. Biiyiik Millet Meclisi kendisini, hatt1
hareketini daha tayin ve te pit etmcmi~ir. Ha'la bir
-578-
c: 1
vekil mli~ktil bir mevki<le J..ald1g1 zaman h.treketi;
bir p rp dah,l salahiyeti mahdut ad mlara -~i verip
Uzerinuen i.$ atmaktao ba~la bir mahiyette degil..
fstanbul"da altt ytiz seneden ben , 1 ~ · m eden 0 man-
It tmparatorlugunun dlisturla n . "anunJan, idaresi bi-
zim i in kafi goriilmemi ~: ir inkilap meclisile; mil-
Jet kendi hakkmt ·?....~t ida re edecek .. Altrndan al-
mak i~ i n isyan euni$ bir Meclis mahiyetinde tablo
ard1r. e bahtiyarhk. . Tarih bunu kaydediyor. 0
istibdat ara .acak ve millet.. 0 Ktrallarm yapm1~ ol-
dugu hakslZ'I.tklarm daha btiytigtinli. gorecek.. Demin
burada okundu. Yay m.illetin haline ki 0 mtihabL
icra etemi~ de bizden medet bekJiyor.. Geldigi giin,
bi.itl.in cihanda ya~amak hakk1 na 1lU1r? Bunu birinci
gUnu tayin edecekti .. Birin i madde; Devletin T~ki­
Wt Esasiyesini te~kil ediyor; o birleri 1f1r kahr. Bu
madde efendil-er, bir Kanunu Esa i madde idir. Bun-
da 1ereddUt etmemelidir .. Boyle Harp Enciimen·i ara-
sma sil<l~cak miiteferrik kelimeler degildir. Bu Te~ki­
latl E a iye Heyeti Vekilenin vaz:ife ve alahiyeLini
tahdit ediyor; onlan da gayri mesul ediyor. Onun u~in
Btiyiik Millet Meclisi, Hl.i.ki.imet te~kiline ahdetmi~ ise
bu maddeden sonra Kanunu Esasi ini te pit eder. BeJ-
ki bu , benim ~erefimi taky.it ediyor. Boyle tic;: ~ za.-
ta mukadderatt tevdr ermek; art1k vucudumuza hi~
b ir suretle Ji.izum kalmadtgma delildir. Meclisi Ali -
den. temenni ediyorum: Meclisi Ali Bugiinden itiba-
ren? Hiikiimet tc~kil ediyorum demeli .. Evvela Ka-
nunu Esasisini ve kendi hatt1 hareket ve va.~fesini: e
vazife e salahiyet tevdi edecegi vek iUerinin azife
ve salahiyetini tayin etmeli. En birinci vazife i bu-
dur. lki sene<ien beri bu jli yilzi.istti yatmaktad1r. Bu
ahlhiyeti verecegimiz zaman Ba~kumandan; .. · tstoc-
lal Mahkemelerinde fevkalade mii~kiilarlann aleyhi n-
de .. Biz Hi.iktimet ~eklinde milleti idare etmek is i-
yor ak efendiler.. Kanunu Esasi meselesidir. Bunu
1-Iemen havale ediniz. Meclisin de vaziyetei hukuki-
yesi ve Huklimetin ~ekli. onra ordusu nastl yiiriiye-
cektir. miioa e at1 harioiye i nas:l o!acakt1r; bunlar
ic;:in aynca pr gram lcizJmdJr.. Daha biz kendimi-
in hatt1 hareketini tayin cdemedik .. Vekiller vazife-.
ini ifa etmedi mi?.. On ki i daha ayJracag1z; bu dik-
tatorltiktiir efendiler; ba~ka bir ey degildir; bunun
mana 1 budur. Efendiler .. Yirmi milyon veyahut kirk
m ilyo n a 1k ar, bizim agzrm1za kilit vurup .. Be§ on
arkada 1m1z... Onlarm karan tizerine.. Kanun yap-
makla vakit g~iyormu~ ....
CELALEITI ARJF BEY (Eski~ehirl - Mi.isaa-
de buyurulur mu?. Enctimen bu ciheti tedkik eettigj
zaman .. Bir e;a 1 temamiyle kabul eylem·i~; Her ne
 l : 139 3 . 1 . 13~8
adar esbap .. Zekai Bey rtarafmdan Meclise arzedji-
mi~tir. Vergi tarhr ~ lahiyeti yoktur. Vergi t<~rhr sa-
Jiihiyeti Mectisi A1iye aittir.
HUSEYi A V t BEY (Devaml:t) - 0 hal de
enciimenin 1hi~ manast lcalmaz.
Biz ne i ted·ik efendiler; takrirleri <encumen li.it-
fen oku~un .. Enci.imen takrirleri liitfen ok umu~ olsay-
<lr; Biz bu vaZ!ifeyi ~u suretle yapamadrk demi~ti ..
Onlarr mesul srra rna almak mi.imki.in ol ursa onlan
radan ~Lkarmak .. Bu boyle olurdu. Onu orada jpka
et; enci.imen in ernrini ifaya mecbur ka ao.;ak, rjca ede-
ri m bundan kim mesul kalacaktr r. Bugi.in orduyu ha-
eket ett irmek i tiyorsunuz.. H i.i nrl isbimal edilmi~
m irur, edilmemi~ mid ir? Mi.idafaai Milliye Enci.ime-
:1 gider, tetki kat yapar, ihtiyacr hakiki. Bu erilenler
ne ol mu~tur Diin ya nm hie; bir yer;inde .. iyi dii~Uni.ir-
~ n iz; verdiginiz para be~yiiz bin lirad lr. Fakat yjne
ine ~rplak .. M i.i dafaai Milli yenin ihtiyacatr ha:ki-
<esini anlamak i.izere Miidafa ai Milliye En i.imeni-
- n alahiyeti ardrr. Yalnrz burada yaptla ak bir ~c:: y
• rdrr.. lktid arr I n vekil ler, enciimenJerin muta-
. ~ - rm alabilir. Kur'a ile. yoksa i'nrihapla degil.. D ok -
: ru Miitlafaai Milli yeye , ba ka biri ini Sihhiyeye ta-
: '1 edip, oyle on lan muattal brrakarai' felce ugrat-
m . dogru degil. Bu izamnamei Dahili meselesi idi,
anu bo yl e halletmek icabeder ldi .. Bu layiha dogru-
~n d gruya Kanun i Esasi Enci.imen ine taalluk
c:de . Ora ya hemen ha · :lit! ini i tirham edir rum ve
r de takri r eriyorum; sozi.ime de nihayet veri yo -
: Brltlin milletler gibi biz de meden r bir Hiik ii met
.: iline c;alr~lrm , b ")le ~eylertle n vaz gec;el im.
i MAiL KR EF Di (Ka rah i ansahip) -
-\r ada~ l ar; bu kanunun heyeti umumiye i mi.izakere-
e na mda bendeniz te~kiiitll idareyemiz<ieki mi.ihim
-e aktS I arzetmi tim: He eti aliyeniz de dinlemek
.... fu nda bulun dubr.. m it ederim ki o. goze c;arpan
;e arzet tigim nevakt 1 r-;laha, ik rnale elbi,rligi ile c;alr-
thyo r. Yalnrz kanunun bu maddesinin miizakeresi
e·na rnda , lehinde bulunm kla t na kuz etmedigim i
e cvelce arzetmek i terim . (i.inkli ben heye1i umu -
miyesine ait oz oylerken no'k anlanmtz buraya der9
ol unm amr~ dem i tim . Binaenaleyh u birinci madde
1-i bir H arp Enciim.:n i fe ·alade i te · ili hak kmda-
drr- bunun kabul_ii taraftarryrm. Bu suretle, evvelki
eyanalimla tenakuz te kil etmedigimi de evvelden
arzediyorum . Bu mad denjn aleyhinde ~oz soyliyen ar-
· ada~larrmrzdan C Iii! 1 uri Beyefendini n bazt be-
ya natrna int ikal etmek isterim. Cehll uri .Beyefen<li,
bu kammun baZI mevadd rnda bir takLm tena.\uzlar
hulundugunu oylediler. Tena kuz; malumr alinrz. ka-
-59
c: 1
ziyyeten arasrnda ~urutu a~erenin viicuduna .tevak-
kuf e<ier. Murat ettikleri ise bu degil dir. M 11 ra<t bu -
yurduklan ~u ol a gerektir ki; hukuku esasiye fenn·in
de kendile rirri n muttali ldugu bazt mesa'iiG, bu ka-
nunun bazr meva<ldmm m iilenaktz gor[iiimesidir:.
Esasen en ~ok mi.izakerelerimiz fenni hukt'k esasma
muva ftk degildi r; A rupa nazari yatma mu va frk , de-
gil<iir; hukuku cezaiyeye muvafrk degi.ld ir. Bizim
kurdugumuz si teme vuku bulan 1itirazlar; bizim mii-
zakerelerimizi pck 90k :i~kal ediyor. Efl·n diler ha!tn
alilerinded ir ki; biz buraya topla nd• ~rmLZ vakil; ..
Fi.k.irlerimizi bir yere topladd<, brr i, are makinesi
kurduk, bir H i.ikiim et te k il tt, . i~ , rur t zamla-
nnda mahzuratt miibah krlan h r l:tr.·l a.1kler·iyiz.
Su fevkalade zaman bitesi ye kadat f t:•. l:>J li in jca-
batt zaruridir. Biz. Meel is, ]era ve te ,r k uvvetini ken -
disinde cemetmeli ve bir Hiikiimet d gurmal r, diyo-
ruz; ve o Hiik iimet; makine ini tedvir t ~ in dedik. Bu
esastan nrcu etmek dUn mi.imki.in lmadrgr gibi bu
gi.in de mi.imki.in deg ild ir. Brnanalyh ~(mdi biz bir bu-
c;uk senelik idare mak·inem izi bu e as i.izerinden , ol-
duk9a yi.ir[ittiik. $imd i mak inenin baZI aksammda, pis-
tonunda ~urasmda burasrnda bir n ksan!Lk tebarrlz
etigi vaki t buna kar~ t uku bulan itiraz1t; bunu biisbi.i-
ti.in atmak, yeniden ya pmak deme· tir. Yok eger pis-
tonun ya gt a5rnm1~ i . onu .. c; kel im; yok az. da-
ha ~1zana a. ise on u uz3 alrm , kt ala ak ise onu kt-
altalrm .. Bunu !JU e ·as daire inde muhakeme ede-
cek P ur~ak h i ~i.iphe y 1- ki bi7 b "yle bir H arp n-
cumen · fev·kalade inin iicuduna kar5r itiraz etme-
yiz. YalnLZ arka<la5larrn korktugu bir mesele va r.
Malumu 1\l iniz biz bir H Ukiimet c;r anyoruz. H ii U-
met mesul mu. d grl mi? E\·et me uldur.. ncak bu
endimen i te5krl etme le e bu madde i kabul etmek-
Je· H likli metr n mesuli yetini te nk i ve ta hfif edecek.
HLikiimet i maguur tutacak ahval in. hu ka nunda bu-
lunmast ·taraftarr degilim.
D iger maddeler hakkrnd : onl a r miizakere olu-
nurken mutalaamr arzed egim. Sunu a rkada~larrm­
dan istirham ederim ki bu; hukuku e a iye metninin
~ u madde ine miit nakrzdrr tli erekten mlizakere i~­
kal edilm esin. Bn noktada biraz yiirumek isterim.
Hukuku esa i e ne vak it dogmu~tur~. Bendenizin jt-
tilaLma nazaran hukuku e iye fenru; bir c mi ye t ha-
linde ya~ama imkanr olmayan insanlar, ne vakit ki
bu kiirrei arz iiz rind .. 0 vakit hukuku esa iye de -
nilen fen de dogmu}tur. S nra hukuku esa iye fen-
ni nin i11Sanlan ya~ tabilec~k te. kilatrnm baglan gev-
~em.i~ e .. 0 zaman da yUz yirmi dort Peygamberanm
ahyi il e.. Bu m anzu m i al m hu zamana hdar gel-
 t : 139 3 . 1 . 1338
mt~tr . En onra bil'im Peygamberimizin ~ eriatiyle;
,hukuku esasiye baglan, hukuku uhuvvet takviye olun-
dugundan , islamiyet bunun i~indir k•i kainatm gozle-
rini ·k.ama~ttrmt~ ..
Arkada~lar , hukuku esasiye fennine ist·inaden bu-
rada beyant malumat edildigi zaman, bizim bjJdigi-
miz fenler pek te ~1k.ar 'OTmadtgml anhyorum. Hu-
kuku esasiye diye bir fen ~ekl in de tedvinaJt yapildlgl
zaman; lbu Avrupahlardan ~tklffil~ttr . Bu pek yaJan-
dtr; hukuku esasiyeyi ilim ve fen ~elclinde telif etti -
}er .. Bunu beynelbe~er tanzim ve tedvin ederken; kil-
tiibii semaviyeyi de nazardan dur etmemi~ler .. Yalntz
bizim kitaplanmtzt , Kur'ant azimil~~ant; bunu bilme-
yenl·er, evet iman etmerugi i~in her kiltilpten ilave et-
mi~ler , bizim kitaptan .. Yalntz bunun i9i nde mag~u~u
ceyyid i de vardtr. Arz edebiJdim mi efendiler .. Usulu
ftkth ; hukuku e a iyeyi, hukuku cezaiyeyi ve her
~e}"i camidir. l~te efendim bin iki yiiz senelik bir di-
nin sal,ik'i olan Tilrkler, bin iki yiiz seneli<k btr l!niis-
li.imandtr. Biz en son zarnanda din ve vaJtan t~hlike­
ye ugrad1g1 za:manda , bu sistem dairesinde n~ari.yatt ­
mtzt yiiriltilrsek boyle bir Harp Enciirneni fevkalade·
sinin te~kilini zaruri gorilriiz. ('Unkii efend:iJer ~u ­
raya rica ederim, rukkat ediniz; biZJim bir Hariciye
Nv:mmrz vardrr, bir de Hariciye Enciimenimiz var-
dtr. (Vekil sesleri) Hariciye Vekili mehamt umurda ,
Slk stk gelip Hariciye Encilmeninden ahzt malumat
ediyor mu , etm iyor mu? . Ediyo r ve :etmelidir; :etm i-
yorsa. etbrelim .. S nra her vekaletin de birer encil -
menleri vardtr .. ('ok zamanlarda H ariciye Vekili Ha-
riciye Encii men•ine miih im malumat vererek ve onlar-
dan fikir alarak i abma te~ebbiis ediyor. Sair vekil-
ler de enciimenlerine rniiracaata mecbur edilmeli ..
Sonra bunun fevkjnde efendiler, bir de B~kumanda ­
nmtz vardtr.. Bu Ba~kumandanm eline biiyiik bir sa-
Jalriyet vermi~ oluruz· bu dogrudan dogruya .. icabet-
mez.. Bizim imhamtzt ·icabedecek yanlt~ bir kararla
hareket ettigi zaman ne yapacagtz .. Derhal buna mut-
•tali olmak iQin bir Harp Enciimeni fevkailadesi olma-
11 .. Bu da B~kumand ant tahtt murakabe ve tahll ne-
zarette bulundurmahdtr. Bendeniz · birinci madde ha.k -
kmda soyliyorum, diger maddeleri de bu esas da -
hil·inde tslah edilebil•ir.
CELAL NURt BEY (Gelibolu) - Bendeniz ka-
naattmt hulasa edecegim, bu bu usta fazla soz soylt -
yemiyecegim, miisaade buyurun , istirham ederim ar-
kada~lar, <l inlenmiyeceksem ben de ineyim ..
Efenrum bir Harp Enci.imen•i fevkaladesin in kabu-
lii t>araftanytm. Diger maddeleri; bi2lim vauttigimiz
esasata mugayirdir.
- 0-
c: 1
REF ET P $A (Milli Mi.idafaa Vekili) (izmir) - -
ark ada~lar ; m evzuubahis tan me<.ele: miidaf:lai
memleket meselesidir. Fakat mi.idafaai n1emleket m<: -
selesini biz daima Miidafaai Milliye ile yad ettigimiz-
den ; buraya ytkl~tm mf Mi.idafaai Milliyeye ait ol-
dugu iyin degil, bana a·it degilse de mildafaai mern-
lekete miiteallik i~le r oldugu i<;in bazt maruzatta bu-
lunacagtm. G~en gUn Hu eyin Avni Bey biraderi-
miz bu Jayihai kanuniyeyj tenkit etttigi zaman i~in i<;e-
risinde bir dtktatorlilk gordii. Maalesef ben lbunu
goremiyorum. Benim e ki IJ.ir asker stfatiyle bir ka-
naattm vard tr, ihri malkj bu kanaattm yanlt~tLr; harp,
demir bir el ile idare edilir; harp, kuvvetlti bir el ~le
jdare edilir ve Ba~k umand a nltk kanununun bu noktai
nazardan taraftan olmu tum ve bunu alkt~lamt~tm.
Arkad u~lar, dii~man oradadtr. A ker i e 91plak•t1r ve
her ~eyi biliyoruz ve bunun ilacmt anyoruz, burada
toplandt'k. B<ir bu~ukt an beri heniiz bu "asit ka:nunun
esasiyle ugra~tyoruz . Ben de itiraf ediyorum k~ Mil -
dafaai Mill iye Vekaletini n her taraft hozuktur.. Ya-
hut halk me uldur. Para t~ltk vardtr ve rure ve saire.
Ben burada bir mi.iddetlenberi mthlanm~ kalmt&lm.
Eger d ikdator!Uk hi sini bul aydtm, derhal kabul ede-
mezdim .. Maalesef i~_leri iglak edecek reni t~lcilatttr .
Bir defa Mecli vardtr, Mecli in heyetj umum·iyesi bu ·
ra ya hergiln bizi <;agtrabilir. muhtel if meseleleri mev-
zubahis eder, tenkit eder, vekiUerini i kat eder, teb-
d il eder; ndan onra .. .Simdi bo~una zaman gaybe-
decegiz. Dordiincii maddede i~aret vard 1r; «L_!!deli -
cap a it oldugu .. » · (Alttnct maddeyi de okur) Mesele
hallolmu~ur. Ortada H i' eyin Avni Beyi n korkJugu
bir me ele ardtr ki onu da Oelalettin Arif Bey izah
buyurdular. Bu da ire; Heyeli Celilenizin salaruyetinj
i timal ederek neye karar verecek?. · Hi9. Bir vechei
hareket tayin edecek, ben yapmaz am ar<:nJZa ~tkaca­
gtz, bir munaka~adtr kopacak .. Ben de Mebuswn ve
bizim de tfatt ica riye ve · te~r riyemiz var. Bu ve9hei ha-
rekat zennediyorum heyetj umum iyeye aittir. .. Be-
nim onun iizerinde yiirliyiip yiiruyemedigim tenkit
ediliyor.
Cidden arzederim ki ben Miidafaai Milliye Veki-
li olduktan sonra hi? bir ~ey degil im, ben korktum.
Ben boyle oldugum halde benim dairemin memurlan-
ntn odii kopacahtr.
ihsan Bey karde~ i m gayet guzel ~oylediler: Biz $a-
~trdtk. Anladtm, bana bir milyon lira, on milyon lira
verirsintz ve dersiniz ki bugiinki orduyu daha yiiz bi-
ne iblag edeceksin ve Erkaru Hal'biyei Umumiye Rei-
sine de, bu 'Ordu j]e en de dii~mant atabilecek mi-
 t : 139 3 . 1 • 1338
in, atla.m1yacak mtsm?. Maliye Vekili para verecekb;
ne i~in vennedi?. Ben Mlidafaai Milliye Vekil!i ol-
duktan sonra kusur etmedim degil, eltim .. Kabahat1m
ne idi? .. Fakat sizin .de bulam,yacagmiZ ~ey ti di. 0 va-
krt arzettigim gibi mi.itemad.iyen ugra~1m, bulamad1k.
Gelipte .size oylcmekte d•e bir fa:ide gormedim . Yoksa
bana her gUn bu olmad1, bu olma1dt d iye ba~1ma vu-
r.up ta ·i~ yaptlracaksamz .. .Kimdi bitmiyorum, galiba
Hi.iseyin Avni Bey dedi k·i; velcillerden hangisi bil-
mem, !Boyle bir enclimen~ harp ve aire boyle yapmak
li Ciyor. Cidden soyloiyorum bakm1z: a"rkada~lar,
cidden bunu yaparsaniZ memnun ol uru111 . ('iinki ben
~~t!'d1m, afalladrrn, o vak!it bir kenara <;:ekilecegim ,
i~e enclimeni h a rp , i~t· e enclimenj mu'karrerat. Neye
karar verd·iniz, buna m1? Pekala getiriniz jmza ede-
im. Hie;: o!maz a buraya geldigim zaman beni ma-
zur gorecek iniz. Garip bir ~ey vard1r: Heyeti Veki-
le azalan.. D erakap Heyeti Vekile ala~agt.. himat
buyurun ki' bu encUmen, onuncu gUnU bizden a.'iag1
olacak. MU aade buyurursan1z ~imd( biraz fikirle rimi
soyliyeyi m . Hepi tliz bilir iniz ki Mudafaal MiJliye
Vek..aletin•i kab~1l edip etmiyecegim evvelce tekl if..
skerl1igin bana vermi~ oldugu bir terbiye, beni uc;: -
yi.iz lti~i mUtemadi tenkidaHa boir harb-in idare edile-
miyecegoi ve bu muazzam l~in m.esuliyetini al mad1kc;:a
ve on\.ln yolu nda ~erefini teh likeye atmad1kc;:a. mille-
tin ~Ukranm1 gori.ip gorme likc;:e hliri yet harb'in-in ka-
zanllacagma kail olanlardan deg i·lim. Me~ela gorUyor-
unuz.. vesaire vesaire.. Sah1 lara vermiyecegiz, ~-
htslara medun.. Herhalde yer ylizi.inde lie;: yliz ki~i
birden i~ yapamaz. Ba~ka memleketl·erdc pe'k ala bili r-
iniz ki Mecl'isi dagniyorlar. Fran a'y1 idare edebile-
ek Kleman so gibi bir adam c;:lkmaml'} olacakt1. LUit
Core ve !ngiltere bu i~i ba aram1yacaktl. Hakikaten?
Evet bir LUid ore, bir Klemansu anyoruz. Vaktile
Mi.idafaa·i Milliye Vekaletini kabul ederi ben, 'Ba~ku ­
mandanhk: kanunu kabul ed'ildigi gUn, MUdafaai Mil -
liye Vek1He6ni kabul etmi~tim . Zannediyorum ki bel -
ki 'd aha k1sa ve daha hti yo lclan bu i 'e yUrU yebile-
cegiz. Fa-kat olmad1, yaparnacl1m. Ba kumandan Pa-
~ Hazretlerinin geyen gUn burada buyurcluklan gibi ..
ben art1k izin huzurunuza ~rkacak c!egil1 m . f aalte-
essUf 1nebolu'ya gittigim gUnl-er haric;: olma:Jc Uzere;
rie<d ederim c;:agtnnaym, isti2lah etmeytin ve gelmiye-
cegim cledim . B1'raktmJz, mazur gorctpnuz. 0 zaman-
dan 'beri hergUo sabahtan ak~ama kadar ya isvizah
ve ya ~ualdir. Bakm1z ize ne soyliyecegim; Mlidafaai
Mil!liye Vekaletinde ne oluyor. M~vki sarsl!mJ~t1r.
Simdi ruy olmayaoak, yani benden talep edilmiyecek
~eyleri arkada~lardan talebe ba~lam,~lard1r . Simdi
-581-
c: 1
ben bundan korkmaga ba~lamt~lm. Yapamayacag1m
boir i~i. kanunsuz bir ·i~i ben hiraz oyalamaga c;ah~lyo­
rum. Yapamazsam bile saHa.maga c;:ailt~tyorum . Her
gUn her ~11kada~ ask•e r c;:lplaktlr diye bir takrir verebi-
lir veya on, on be~ •imza ile bir ~ey verilebihr, he-
men eller kalkar, 'ben buraya 9agmlmm. Al~ag1..
Arkada~lar dli~1nekten c;:ekinmiyor, islifayt da arzu
ediyorum. Fakat bir Mlidafaati Milliye Vek·ili bir cel-
sei hafiyede dU~erse m'emOeket •iyin hay1·rh degildir.
Soyledigim .. Allah izin vers·in .. Yan•i oyle meselelere
geliyorum ki baz1 zamanlar hastallk ves·ilesiyle 'kac;:ar
gidecim, zaran yol< ~imdi yah~mm. Ne diyecek>!t~r. Re-
fet Pa~a beceremedi ve yahut ordu bowktur.
Efend'i~er Refet Pa~a istifa etti derler . Yunan
efkiin umumiyesini , Yunan devlellini on be~ glin i~gal
eder. ~imd i arzettim ki Ba~kumandanhgm ihdast Uze-
rine.. Fakat maatteessuf i~ler ·istedigim gibi glt-
m edi. Simdi buna bir de encUmen ilave ettik. Encli-
menin ne olacagm1 arzettim. EncUmen onuncu giinU
9iirUyece'ktir. onra encumenle aram1zda ihtilaf ~~k­
tlgt vakit ne olacikt1r? Bir defa encUmenle hergun
dedikodu olacakt1r. Sonra buraya gelecegiz aynca go-
ri.Hti.i olacakllr. Sonra encUrnen, a kla bu · i~i deruh-
de -edemez, yi.iokil mesul degild ir. Ozerlerinde mesu-
liyet olmayan insanlar h:1k ikaten her hangi bir i§
i~in azam i saylerini pek az sarfed·erler. Mesuller de·
bir · ~ey yapmam,~tlr. amenna.. 0 halde arkada~lar
yapllac<tk ~ey; eger ic;:inizde daha iyi yapacak arka-
da $lar varsa. bu sizin -soyled iginiz §ekilde ya pacak ise
pekillii.. Ben hemen hazmm. Heyeti Vekile yj de de-
g i§ti relim. Gelecekler daha iyi ·idare et in·l er. Yok bu
arkada~lar da digerleri gibi ise, bunun ebebini an-
yallm ; ne iyin i~ler ylirlimUyor? Bunu anyahm.
Ark ada~lar, Huseyin Avni Beyin fikr-ine i~tirak
edecegim, T~k>ila•tl Esasiyemiz maksada muvaf1k de-
gildir. Be!ki bazt ~eyler vard1r. Evet hep imiz krai ve
t~rii salahiyetleni hruiziz, HUkilmeti biz •i dar·e ederiz,
arnenna. F~lq[t.. Heyeti umumiyemizle rtayin ettigi-
miz v~hele11i .tayin ·is;in .. Yoksa 'hergun !her hirimiz
icra·i ve t~rii saliih1iyeti haiz:iz dese ve her gun kalk1pta
hay1r bu olmad1, olmad1 demekle i~ yUrUmez. Bu ya
vekili her giin degi~tirme-k ve y.ahut vekili ~a~1rtmak
demekti·r. Bizim yapacag1mlz vec;:he kesdirmedir. Hun-
Jan, burrlan yapacag1z ve ya yapm1yacag1Z. Maarifte
sistemimiz budur. Yapratma harbi yapacag1z, !kim
•tahammUl ederse o 'kazanacak ve yahut rnUdafaa har-
bi yapmayacag1z da taarruz harbi yapacag1z. Pekala
bil•irsiniz ki arkada.§lar, •i~Yin·iz·de en }"org un benim. lki
seneden beri rahat etmedim. Bu harbin hitam bulma-
 t : 139 3 • J • 1331S
ma en ziyade taraftar da bt!ni01. Bu harbi daha iyi
idare etmek e dli man1 lizerimizden atmak; bunu
yapmak. ercf kazan01ak her halde ben i01 ir;:in daha
iyidir. Ederiz rakarna vururuz. 01umkio1 ise iri mum -
1-. in degil e fen:.t . 0 vakil ben <;1k1p lerse01. bana
runuz na d atacag1z? Bana onu orun. 0 da ik•i ki~i
ir;:inde orul01az. Miidafaa i Mill iye komi yo nu vard1r,
orada sorun. llha01la 011 i~te ver;:he budur .. Fakat dii~-
01an yti£ bin ki}idir. Bundan fazb. ku et olamaz. iki
yiiz bine iblag edeli01. OU~01an1 at01ak i;:in ne yapa-
1101. iki yiiz elli bin yapahm. ik i yliz clli bin tUfenk
yapal 1m . tamJZsa r,:ag1r yine sor. Binaenaleyh , be-
nim zannettigim Meclisin vazife i bu ve buna mu'ka-
bil vekillerin de bir r,:ok vazifeleri vard1r. Az evvelisi
muttali oldugu01 bir mesele var; lstikliil Mahkeme-
leri bir eyler yapm 15. Arkada lar, memlekette bir
devlet vard1r, bir hUkiimet vard1r; i tikla l mahkeme-
leri gider, boyle goz gore fen ahk yapar. orarsm1z
ki Hukiimet ne yap1yordu, ne ed iyordu, uyuyor muy-
du. Hlikiimet ne kan 1r? (Giiriiltiiler .. ) Ben soraca-
glm Hiikiimet ncrede idi? j tiklal mahkemeler:ini~ yap-
t1g1 fenahg• her halde Hii:kiimet bilmek laz1m .. Ma-
demki bir fenahk ya pd1 yo r bunu bilecek kimdir? Hii-
kiimettir. Bunu bilecek. muttal i olacak 1-..imdir? (Mec-
lis esleri) Haytr Meclis degil. . 0 haJde neye muUali
olmadtk efendiler. M Usaade edin. Vesaiti ile. vek•iiJeri
ile Me li tir. Mut tali olmad1m. Pek ala ben de tz-
mir Mebusu 1fal!yle me ulum . r,: yliz elli ki~ i icra
yapamaz .. icra hakkm1 ha izdir. Hakk1 hak·imiyet mil-
Jettindir, Mecl isi ndir. . Mukarrerat itti haz eder. Fakat
dogrudan dogruya bir ~ey ya pamaz.
Simdi arka da ~Jar, tefr:«i ku a, te z!ni kuva ve
sa ireJen bahsetmedim. rkada~lar. Ho~a Efendi Haz-
re~l e rinin hukuku esasiyeden bahi le .. ne tevzini kuva ,
ne de tefriki kuva. Ben im bildigim biz biziz. Or.tada
Heyeti Vek ile vard1r. He yeti Vekile ne vak•it bizim
istedigimizi yapmazsa kafasm1 keseriz. Binaenaleyh,
Padi~ah bir ~ey yapamazd1. dedi kodu yapard1. Biz
i'iyle dcgiliz. Biz r,:agmnz. yapmad1 kafa mt ke ::riz.
Dinaenaleyh, hakkl icra. bizded ir. kanunu yapmak biz·
dedir, te~rii kuvvat bizdedir. K uvalar kalmad1. S'im-
beyim, benim ald1g1m ameli ~e·kilde biz , dogrudan
dogruya !..uvvei icraiyeyiz. a} 111 zamanda kuvvei te~­
riiyeyiz ve icraahmtzl da ya para1z. Heyeti Vekileye
deriz k-i vazifen ~udur. budur. , ihayet yapmazlarsa
kafalann1 da keseriz. Fakat arkada~lar, bir makine
kurrluktan sonra bu mak incn in ahengini tanz:01 et ·
mek gU~tUr e li9 yiiz ell i k i i birJ::n bir makinen in
kolunu ~eviremez .. inhli biz bir fabrika yapm1~1Z,
He yeti Ve kile lenilen fabrika y1. i-.t iyoruL ki bunun
-52-
C: I
makinisti lal1m. Felaket buradan kopuyor. Simdi ar-
kada~lar. ne kabine meselesini ve ne de Heyeti Veki-
leyi mevzubahi~ ed iyoru m, hi~ bir ~ey yok . .Simdi or-
ta yerde biz ve i imizde de Heyeti Vek ile vard1r. Me-
eli afia Vek ilinin Hizumlu gordUgU bir ~eyi ben
llizumlu gormem . Kalk1pta aradaki her gavgay1, her
niza1 .. Olu~ak i~ goriilmez. Te~kilalt Esasiyemizde
mesuliyet·i mU~tereke , bu da taayyiin etmemi~tir; bu
da muayyen de~ilctir. Ben oyle zannediyorum ki He-
yeti Vekile Riyasetine, bir vekil intihap ettiginiz gibi
bir zat intihap ed in.. His: olmaz a bir ~d1md1r.
MUSTAFA BEY (Tokat) - P a ~a. gavuru atmak
neye vabe tedir? (Devam e Jeri)
REFET PASA (Devamla) - H r halde zamanmi-
Zl s:ok -i ~gal ettim. Bu ureUe biraz daha muntazam
yi.irUstin. H is: -IUmsen in i.izerinde kalmayan istiklal
mankemeleri ve aire vesaire. Veyahut her hang.i biri -
ne deseniz ki sen MUdafaai Milli ye Vekili ·ol, kendi
ba~llla kalk1pta o mak in enin tanzimine ugra~amaz.
Hepimizin i i r,:oktur. Zaten ben evveldt:n beri miida-
faa etmi~imd !r: MUdafaa i MiUiye VekaJetiyle Erkam
Harbi}re Riyaseti birle~ebdir. Fakat Erkiim Harbiyei
Umumiye Riyaset i. !dare ind en mesul olan bir veka-
lettir. Bu i~ hak ikaten ag1rcl1r. Bunu bir yapallm veya
bir yapmally1z. Orta yerde mi.i takil. herhangi bir ve-
kiileUe me~gul olmayan bir zat bulaltm.
lkinci mesele, ~imdi yapmak i tedigilniz bir en-
cUmeni harp var. Esasen bu encUmen•i harbe. Heyeti
Vekilden olan baz1 zevatt iliive ederler. Bir de MUda-
faai Milli ye EncUmeni vard1r. Bu enciimen her gi.in
ben i r,:agmp benden oteberi ormak hakk!l11 haizd ir.
Ben de Te~kilat1 Esasiye Kanunu mucibince onlarm
reyini almaga mecburum . Onlarla mUzakere etmek
hakkmt haiZJim . 0 halde isterseniz Miidafaai Mill iye
Encumenini dogrudan dogruya tecdjden ihya edin,
i terseniz dogrudan dogruya .. MUdafaai Milliye EncU-
meni, u01umi Meclis olmadtgl zamanlarda Mi.ida-
faai Milliye Vekiiletioe gel•ip d grudan dogruya be-
nim dairemde kendilerine bir oda vereyim. orada ini-
kat etsinler. Dogrudan dogru a beoim ube miidiir-
lerim vard1r. Sube mUdUrleri gelsin onlan, kendileri-
ni vaziyetten agiih el in. B a~1 m1Z lklldlgl zaman , be-
nim za01amm mU ait degildir. gideyim hem Heye~i
Vekilede ugra~ay1m. hem de or da, ona vaktim yok-
tur. Onlar gelsinler, i i tak'ip et inler. Bu suretl·e ben
de biraz kurtulaym1 ve aleliide i!ilerden dolay1 he aba
~eki lm iyeyim, istizaha r,:ekilmiyeyim. Hakl! mlylm,
h.ak LZ m1)'1m? Onla r gelsin anb m. Me elii filan efen-
di terfi etmi . . filan cdememi . Derhal mahallinde tah-
 t : 139 3 . 1 . 1338
ikat yapi11r, sebebi anla~JIJr. Arkada~lardan herhan-
gisi boyle ~ikayette bulunursa o da gel in, orada go-
rii~sii n. Subei aide inden malumat aim m. Sonra bir
encii men daha yap!ik, Mudafaa i Mill iyeden, Maliye-
den, lktisattan. Bunun •i9erisine dahiliyeden de bir zat
m 10. Bu encumen dogrudan dogruya memleketin
ei umumiyesiyle i~tigal el in. ta~ei umumiye bu-
g n e a 11 bir meseledir. lht imal ki yarm a9 kalaca-
gJZ, bunu bilmiyoruz. Memleketin ve ordunun ia e
leriyle i~tigal •etmek iizere bir encumen yapt 1k. ma -
.ll/Tlu iilinizdi r tabii . Bu ~ekild-e zannedi yoru m ki.
.\1udafaai Milliye E.n climeni iyi i~liyecek. Heyeti Ve-
, •le e te~kil edi'len bu enclimen, tevhidi efkar ederek
ve dogrudan dogruya bu i~lerle ugra~ mlar. M udafaai
\I illiyeye a•it olan ~eylerden bah is ediyor unuz.
TEVFIK ROSTO BEY- Bizi m teklif ettigimiz
: e bu yol da idi. ·
R8i - Otura!m1, rica ederim oturahm.
REFE;,T PASA (Devaml a) - Bu encumen clog-
an dogruya her hang i bir veldlkte aittir. Me ·el<1
• Ll iye Vekaletine gidip. Mud faai M illiye Yekilleti -
-~ u kadar para.. ormak alahiyetini haizdir. Zaten
~ .:t.imeni mahsus bir me eleyi takip ve tahkik ede-
. r. Ben tekmil me uliyet i.izel'imde kalmak ~art i le
- 583-
c: 1
ancak o zaman 9ali mm . Arkada~ l anm bana yard1m
eder, tekmil vak i olan ~ikiiyetleri tetk ik ederler. l<.:a-
bmda tatbik ettiririz. Onun it;in bu i~i daha kisa e
daha ameli bir surette yapabiliriz. Denim a Jl maruza-
hm bir an evvel bunun bir nihayetin i gormek ve ha-
k•ikaten yolunda gitmi ~ i~lerimi tanzim etmek ..
ATA BEY ( igde)- Kanun hakkmdak i mlitalaa-
nJ ZI netice olarak soyleyiniz.
REFET PASA (Devamla) - Kanun hakk1ndaki
m.i.italeamm ~ah an hi9 bir k 1 yme~i yoktur. ( Aik1~lar)
Ve bilakis .. Temin itibariyle (Gl.irl.ilti.iler)
RIZA : FENDi (Amasya)- Simdiye kadar harp
encl.imeni yoktu .. Su urerle gidiyordu ve bu uretle
gidemiyecegini vl.ikela da itiraf ett-i. Bundan sonra
nas 1l bilecegiz ve bu i~leri yoluna koyacag1z.
MUSTAF EFENDi ( igde) - Me ele tavat-
7Uh etti. B a~ka kanuna hacet yoktur.
Y HY GAuiP B Y (K 1r~ehir) - P~~a Hazrct-
ri, a kerlerin ayhktan olduklerini si:iyliiyorlar.
AHMET 0 REYY BEY (Kare i)-A _ker t;lp-
lak!ir deniliyor. (Slirl.i ltl.iler)
R EFET P <;; (Devamla) - i te ben so) ledim.
(Gi.iri.iltl.iler)
DEVRE: 1 CILT 2 t<;rlMA: 2

T.B.M.M.

Gizli Celse Zabitlari

7 K anunusani 1338 ( 1922)

.-. -
Miinderecat
Say fa Say! a
I. - ZAPTI SABIK H OLASASL 586:587 3. - MOZAKER'E EDILE MEVAD 5 8

-· - EVRAKl VARIDE 587 ]. - Harp Enciimeni fe vkaliidesi te~·kiline

dair kamm hakkrn da Hariciye Ewiimeni
Tczkere 587
mazbatan. 588
1. - Roma M iimessilligine Cehilettin
~ r ." Beyin tayini te<.keresi. 587:588 -· - Amasya istiklal Mahkemesinin ·
istifa 588 miiddeti sana erdiginden dava dosyalamlln
-· - Nafia Vekili Rauf Beyin istifast. 588 normal mahkemelere tev<.ii hakkmda. 588:594

Cilt 16

141 nci lnikat, Celse 2

•••
 t: Ul 7 . 1 . 1338
YllZKlRK BiRINCI i
7 Kanunusani 1338 Cumartesi
Jk.mci Cel
R EiS : Birinci Reisvek ili Musa K aztm Efendi
KATiP : Haydar Bey (KUtahya), Ragtp Bey (Ki.itahya)
REiS Celseyi kti~at ediyorum.
---
1. - ZAPTJ SABlK HULASASI
YOZOTUZ DOKUZUN U INIKAT
3 Kanunuevvel 1338 Sah
BlRINCI CELSE (I)
Birinci Reis Vek.ili Musa K az1m Efendi Hazreth;-
rinin taht• riyasetlerinde bilinikat Amasya lstiklal
Mahkemesi heyetince vukua getirilen suiistilmalat hak·
kmda Erzurum Mebusu Satih Efendi tarafmdan veri-
len takrir i.izerine mi.izakerat icra ve heyeti miizkfire
azasmdan Canik Mebusu Emin Beyin izahat1 istima
olunduktan sonra Gelibolu Mcbusu Celal Nuri Beyin
kifayeti mi.izakereyi na!Jk takriri ve Adliye Vekili Re-
fik Sevket Beyi n hukuku ~hsiyeye ait klsm1 icran1n
tehiri hususatt reye vazedilerek ekseriyetle kabul edil-
di. ·Bu bapta mutt takr irler ktraat olunarak Erzu'r um
Mebusu Salih Efendinin bilumum istiklal mehakirnine
liamil mevaddt kanuniyeyi muhtevi teklifi bittefrik
Klitahya Mebusu Haydar Beyin takriri i.izerine araya
mUracaatla mahkemei mephusece hlikme raptedilmi~
olar. evraktn cetbi ve Meclisten miintehap bir heyet
marifetiyle tahkikat icras1 ve Canik Mebusu Nafiz
Beyin takririnde miinderir,; tahkikatm alelusul bir ~u­
beye ha valesiyle tesrii icra ve ikmali teklifi kabul ol ·
narak ke~ide edilen kura dordlincii !iUbeye isabet ey-
lemekle bitteblig beray1 teneffi.is celse tatil olundu .
lK!NCt CELSE
Musa Kaz1m Eferidi Hazretlerinin tahtt riyasetle-
rinde kU~at olunarak Harp Enciimeni fevkaledesi te~­
kili hakkmdaki laythai kanuniyenin mlizakeresine ge-
s;ildi vc soz alan zevat leh ve aleyhte olmak Uzere tas-
nif edildi . Erzurum Mebusu HUseyin Avni Bey kanu-
nun birinci maddesinin T~kilah Esasiyeye ait ve na-
mahdut, tefsiri ~Umullii ve namlitenahi oldugunu , T~­
k iliitt Esarniyemizin kabiliyeti tatbikiyesi goriilemedi-
( 1) Birinci eels en in aleni cereyan ettigi an/a~-tl­
maktadrr.
-586-
c 2
IKAT
gini. Mecli in Heyeti Vekile vezaifi ni te bit etmedigi-
ni , Ordunun takviyesi is;in mevcut Miidafaai Milliye
ve Erkam Harbiyei Umumiyeye ila vet en B~kuman ­
danhk makamt ihdas, istikHil mehakimini te~kil , teka-
lifi milliye vesaire gibi C!ikale mliracaat, Mi.idafaai M il-
liye bUtcyesi bila miinaka ~i\ tasdik olundugu halde or-
dunun yine tensik. siyasetimizin tevzin ediJemcdigini,
madde kanunu esa i maddesi olup Harp Enciimeni ka-
nununa stkt~tmlarmyacagmt, Meclisi Al inin salahiyeti-
n i tahdid. Heyeti Vekilenin mesuliyctini rcfeylemek
oldugunu , lie; ay sonra tekrar tadil zarureti hasd ola-
cagmt, Meclisin vazifei hukukiyesini ve ~ekli hiikiime-
tin ve ordunun hareketinin ve mi.inasebat1 hariciyemi-
zin tayini laztmeden bulundugunu. bir dikdatOrlUk
tesisinden ve tekiilifi cedide tarh ve te zii mahiyetin-
den ba~ka bir ~ey olmad1gmt e Endimen Reisi Erzu -
rum Mebusu _Celalettin Arif Bey bu cihet enciimence
mevzuu miizakere edilerek i~bu heyetin vergi tarhtna
salahiyeti olmadJgt takrir edildigini. Hiiseyin Avni Bey
devamla va zifesinden tzhan aczeden heyeti hlikumetin
mesuliyeti , vek1iletten tebditi , ordunun tahriki matlup
ise"-Mi.idafaai Milliye Enciimeninili tetkikat ve tahki-
kat bilicra ihtiyacati hakikiyeyi tesbit eyliyebilecegini
(Vekiller enci.imenlerin mUtalaasm1 alabilir) fiili ikti-
darisi yerini al1r ~eklinin kabuJUni.i, her enciimene mu-
tahasstslar ikamesini. kanunun mevcut takrirler hari-
cinde tedvin ve dikdatOrli.ik tesisi mahiyetinde tesbit
edildigini ve laytharun taalluku itibariyle Kanunu Esa-
si enciimenine tevdii laz1m gelecegini ve bu bapta bir
de takriri oldugunu, Karahi an Sahip Mebusu !}Ukrii
Efendi Te~ki.Jatt Esasiyemizin mlihim nevaktsJ mev-
cut oldugu nu teslim etmekle kanunun lehinde bulun-
mak tenakuz; lf!ikil etmiyecegini, ahvali fevkalldenin
indifama kada r Meclisi AJin in icra ve lf!iri saiahiyet-
lerini nefsinde cem'edecegini ve riicu miimklin olmt-
yan bu esas dairesinde muhakeme takdirinde enciime-
nin li.izumu viicuduna itiraz edilemiyecegini, madde-
nin kabuiU ile mesuliyetin miirtefi olmtyacagma hu-
 t : 141 7 i
kuku esas1yeye tenakuzla e~kal haiz ollmyacagm1, hu-
kuku esasiye §erayii ilahiyede miidevven ve mevcut oJ-
du~unu , Hariciye Vekiiletinin meham1 umurda Hari-
ciye Enciimeninden ahz.J malumat eyfemekte bulun-
dugunu, bunun imaline ragmen diger encUmenlerin ih- , mi~ oldugunu, U~yUz elli ki~i icray1 mukarrerat ittihaz
mali · haiz olmad1gmdan sair vekillerin de enciimenlere
miiracaata mecbur edilmesini, bunun fevkinde salahiye-
ri vas1tayt haiz Ba~kumandanl1k makam1 alisi oldugun-
dan bilakis harekatt men etmek iizere icraat1 muraka-
be Ztmrunda harp enciimeni te§kiline zaruret bulundu-
gunu, Mtidafaai Milliye Vekili Refet Pa~ Hazretleri
Mtidafaai Milliye ciimlesile ifade edilen miidafaai
memlekete ait bazt maruzatta bulunacagtru, encUmen-
de bir diktatorliik gorebilse kabultinti istirbam ede-
cegini, harbin btiyUk bir Meclisle degil demir gibi
k.uvvetli bir el ile i·d are edilebilecegini, encUmenin i~ ­ ninin k.endisini her giin davet ve istizah hakkmt ha ·z,
leri yeniden iglak edecek yeni bir te§kihlt oldugunu,
\iecli in heyeti umumiyesi her giin kendisini davet,
tenkit, istihzah ile i~gal ve iskat ve tebdil eyliyebilece-
gini, bu ~kilde enciimenle miinaka~at cereyan el'liye-
cegini, enctimenin ve:z;aifi kanunun dordUncU .madde-
·sinde musarrah olup altmc1 madde ile zuhurll gele-
~e - ihtilafatta heyeti umumiyenin hakem olacagm1 ,
\ergi tarlu maddesi enctimenin daire i salahiyetinden
hari bulundugunu, ~nctimenin MUdafaai Milli'ye veki-
line bir ve~hei hareket tayin edecegini o dairede ha-
reket edilmedigi e ihtilaf tahaddi.i ettigi takdirde
\ieclisi ali huzuruna S:tkllacaglOI binaenaJeyh , evveJ-
emirde ve~hei harekatm tayin ve bilahare tenkit ve
mtirakabe icra olunacagm1 , Us: yi.iz ki~inin tenkidat1
Ile harbin idare edilemiycegini. ~eref tehlikeye atrlma-
d!k.~a bu i~in yap1lacagma ve istiklal Harbinin k.aza -
rulacagma kani olmadJgtnt , akdemce vekaleti kabul-
de mtitereddit iken B~kumandanhk Kanununun ,
tas ibi i.izerine derhal kabul ettigini ve fakat zanno-
1 ndugu ves:hile yine ktsa ve kati bir yoldan yiiriinii -
Iemi yecegmi, ~imdi buna bir de enciimen ilave edil -
digini, enciimenin le§ekkilli.ini.in onuncu giini.i C(Uriiye-
egini, Heyeti Vekile azasanm Meclisin i~inden oldu-
gunu, ihtilaf hudusunda yine Meclisi ali huzuruna ~· -
kt..lacagm l, enctimen heyetinin mesul olmadtgma go-
re azami mesailerin i pek az sarfedebileceklerini , i~lerin
2. -- i:.VRAKI VARfDE
Tezkere
1. - Roma Miimessilligine Ce/alerrin Arif Beyin
tayini tezkeresi.
RE1S - Roma miimessilligine arkad.a¥1ammzdan
Celalettin Arif Beyin tayin dlunduguna dair tezkere
vardtr, okutuyorum .:
587
1 1338 C:2
ni~in matlup surette yi.irUmedigi tetkik olundukta
Te~kilat1 Esasiyemizin maksada muvaf1k olmad!g1ru
Meclis Heyeti umurniyesiJe icrai ve te§rii S1fat1 haiz
ve muayyen ve~heleri idare is;in· vekillerini tefrik eyle-
eyliyebilirse de tatbikatmt yapamtyacagml , kuru! an
makinenin kolunu s;eviremiyecegini, makinist olamJya-
cagml, Heyeti Vekile riyasetine Jstiklal mehakimi
ve sair hususat ile miistekilen i~tigal etmek i.izere
herhangi bir- vekaletle me~gul olrmyan bir zatm inti-
hap edilmesini , bu suretle harbin muhtazaman idare-
sini, Miidafaai MiJJ.:iye ve Erkam Harbiyenin birl~e­
bilecegini, Harp Enctimeninin Heyeti Vekileden bazt
zevata Mebuslardan arkada~Jar ilavesile t~kil edil-
mekte oldugunu, mamafih Miidafaai Milliye Enciime-
bizzat reylerine miiracaat vazlfesile miikellef oldugu -
nu, neticeten Meclisi aliye arzt mah1mat olunacagm1,
Mtidafaai Milliye Enci.imeninin takviyesini, veka,Ict
dairesinde i((tima ve inikadmt , ~ube mUdiirlerinin her
zaman kendilerine vaziyete ait izahat vem1elerin.i,
mevzubahis ~ik.ayet mevadd!nm mahallinde tetkikini,
basit hususattan dolay1 davet ve istizahtan tahlisini,
Miidafaai Milliye, Nafta, Maliye, lktisat, Dahiliye
vekaletlerinden almacak hirer zattan murekkep diger
bir enci.imenin de merrileketin umuru i~esiyle i~tiga­
lini ve bu ~ekilde Miidafaai Milliye Enclimeninin He-
yeti Vt:kilece te~kil edilecek i~bu enciimenle tevbid ve
t~riki mesai halinde tekmil i~lerin daha ktsa ve mun-
tazarn bir muntazam bir surette yaptlabilecegini , ka-
nun hakkmda~i mii talaasrna ge!ince stkmttlt vaktinde
ho~una gidecegini ve fakat ~ahsen his;bir k·JYmeti, fai-
desi olacagma kani bulunmadJgrnt seylediler.
Ek eriyet kalmad1~ndan per~embe gtinti mtizake-
rata devam edilmek iizere celseye nihayet verildigi ta-
rafl alii riyasetten teblig olundu.
Birinci Reisvekili Katip
Musa Kaztm Haydar
Katip
I tir.
REiS - Zaptt sabtk hu.Iasasmt reylerinize arz edi-
yorum: Kabul edenler... Etmiyenler. .. Kabul edilmi~-
(Tezkere okundu) ( I)
(Allah muvaffak etsin sadalan.)
SIRRI BEY (lzmit) - Arkada~lar, Htiktimetler
arasmda biri biri nezdine gonderilmekte olan mtime -
(I) Tayin tezkcresi dosyada bufunamadr.
 t : 141 7 ' 1 . 13J8 c: 2

sillerin, sefirlerin sureti intihap ve izamlannt hukuku sll ifayt vazife eylemi~ isem orada iken de aym su-
dUvel sarihan beyan etmcktedir. Bunu bilmeyen arka- retle ifayt vazife edecegime kani olunuz. (A ikt ~lar.)
da~lanmJZ yoktur. Kanunun o sahifesi tetkik edilir, lstifa
an'la§_thr. Ancak ge9en Ukrayna sefirinin burada okut- 2. afia Vekili Rauf Beyin islifast
turdugu mektubun veyahut tabiri resmisiyle intihap- REiS Nafia Vekili Rauf Beyin istifanamesi
namenin mahiyeti bizi bu hususta bir az tefekkUre okunacakltr. (istifaname okundu .)- (I)
sevketmektedir. Yani bize kar~t adeta HUkUmetten REiS - Rau f Beyefendi soz tap etmi~ bulunu-
degil milletin nezdinden oldugunu soylemi~ti ve onu yorlar. Buyurun Efendim.
ifade etti. Ondan dolayt nezdimizdeki sureti ka- RAUF BEY (St as) - Arkada~lar. Riyaset tara-
bulU fevk!alade olmu~tur. Bizim HUklimet te~ekkillU­ fmdan arz edildi. Bu maruzattmtn samimiyetine iti-
mUze gore bizim tayin ettigimiz sefirimiz HUkU- mat edeceginizi limit ederim. Su e bu suretle tefsir
met tarafmdan degil, BUyUk Millet Meclisi tarafm - etmeyeceginize kanaat ediyorum. Ben, ne dU~UnUyor ­

dan gonderildigini ihsas ve tefrik etmi~ olmahytz sam onu oyler bir adamtm . Bana itimat buyurun,
ki o sefirimiz orada soz soyledigi zaman HUktimetin rahatstz oldugumu bilerek deruhte ettim. Fakat vazi -
degil , Btiytik Millet Meclisinin oldugunu gosterirse feyi deruhte ettigimden bugiine kadar son dirhem
orada daha ziyade mtiessir olur. Eger mtinasip go - azmime ragmen yapan11yorum. GUnden gUne sihha -
rUILirse giden miimessilimiz bizim taraftmtzdan gon- ttm daha fena bir surette rahnedar oluyor. Yapama-
clerildigine clair vesaiki hamil bulunsun . yacagtlll bir i~i size yapanm diyecek bir adam de-
CELALEITIN ARIF BEY (Eski§ehir) - Arka - gilim . Size hakikatt arz ediyorum. Bunu hi.isnU telak-
da~lar; Heyeti Vekilei muhteremenin deruhtei acizi - ki buyurmantzt rica ederim. Yanlt ~ tefsir bu yurm a-
ye tefviz buyurdugu memuriyeti alkt~larla .kabul ey- YtniZ~ hak ikatt arz ediyorum.
lediginizden dolayt te~ekklirlerle mukabele etmek bor- S~LiH EFENDi (Erzurum) Bra vo: Rauf Be-
cumdur. Simdiye kadar ciimle riifekamm eta· malumu yin aramtzda bulunmakla .
oldugu Uzere, ben vatantmdan ba~ka bir ~ey (hiz-
met etmem. hie;: bir ~e y dU~Unmem.) (I) Burada na- (1 ) i.l'lijaname dnryada .huluna111ad1.

3. - MUZAKERE ED1UEN M VAD

I. - Harp En ciimcni fevkalodesi te}·kiline dair ka- tdcye efendiler; Heyeti Vek!i.Ienin mULga olduguna
171111 ltakkmda Hariciye Enciimeni mazhatast dair bir madde laZJmdtr. EfendiJer; biz (bu kadar
gen i ~ alahiyetti) (2) bir harp encUmeni kanunu tsdar
VEHBt EFENDl (Konya) - Efendim ; son mli -
edecek olursak. (sonra icraa'ftan) (3) k:imi mesul
zakereye clair iki kelime soyl.eyecegim" Harp encti-
etlecegiz? ~i mdiye kadar ak i olan btittin ~eyleri,
meni l'<anunun ba~layt~I boyle degildi. Ctimlenizin
kotU!frkleri Uzenimize alacagtz. Rica edenim , ta.k-
malumudur. U9 be~ ki~ilik bir endimenden ibaret
riPimin ktraet.ini temellll'i ederim.
iken. Sair baz1 sui tefehhiim olan yerleri tetkik edip
2. - Amasya istiklal Mahk em esinin miiddeti so-
arz etmek idi. Maatteesslif ba~ka safahata dokUidU.
na erdiginden dava dosyalarmtn no rmal mahkem elere
gitti . .
tevzi hakkmda.
Efendiler, maksadtntz i~i takip etmek ise boyle REFlK SEVKET BEY (AdLiye Vek!ib) (Saru -
gUnlerce mtizakerede bizim i9in faide yoktur. Binaena - han) - Efendim : Amasya'dak.i aJikada~lartmtza teb-
leyh birinci madde hakkmda mtizakere kafidir. mad - ligat ifast lii zLm gelecekti . Tlabiat>iyle istik.lal mah-
denin tayymt teklif ediyorum. Bir de takrir veriyo- kemele.ni.nin umurundan mU.tevellit tebliga.t riya~et

rum . (Handele r , kabul klabul sadalart.) Mtisaade bu - tarrufmdan yap!lacagt i9in.. bir nok<ta ... Amasya ls-
yurunuz. eger efendiler bu maddeler, tamamen bu tuklal Mahkemesi tarafmdan tahtt tevbfe ahnrnw
kanunun maddeleri farz olunacak ise bir noksan ar - d'ortyi.iz, be~yUz (kl i~i muhakemelerini bek.Jemektedir.
dtr. Tatbikat ~u kanun mucibince devam ettikye Fakat, bu e tm mUnasebet ioyle) (4) bunlara ait.
Heyeti Vekile mUlgadJr. Harp eclimen!i devam et- maznunlann muhakem elerine ait evraktn tetkriki
geri kalmt~t1r. Bu zevat bura ya gel iyor. BuLarm
1

(I) Paran/e z il;indeki kelimeler taraftmdan ek/en - (! . 2, 3 . 4 .) Parante <. ir;incle/..i kelimeler tarafim-
di. M. Unver dan eklendi. M, Unver

588 -
 t : 141 7 . 1 . 1338
yeniden intihap edilmesi bu adam.lann bilisebep k.a-
nunl temadi·i mevkufiyetleni imtlidrut ed·iyor. Bu JJ:i-
inci s.ebep.
i~<,inoi sebep ise; bunlann elierti nde bulunan ev-
aklann tetldkile afdan istifadeleni ·i cabedenlerin
' 1mler oldugunu takdiir edecek ~ir heyet ydktur.
Efendim; onun i~in bendeniz heyeti muhteremeye
a z ediyorum. AdJJiye enclimen:inde go~ti.1k, on-
' ar da bunu kabul rediyorlar. ik,inoi .bir !stiklal Maih-
~mesi gidip gitmemesi, tik.inoi bir mesele olmak
_zere tshkJal mahk.emesine ait evrakm mahalli mild-
dei umumilenine tevdiile her kesin cilnnilne gore ma-
·, allince kam1n muoibinte rilyetinin teminli ve bjt-
"e£ ki k afdan i tifade edeceklenin tefriki i9in i cabeden
-.;Jamtlatm ifa 1 lazm1 gelir.) (I) Bakmtz mahke-
-:7enin ilgasma karar vermeden bir r,:areli hal Jazun-
dir. Pek. r,:ok evra:k tahmi n.en dart veya ~yilz 1k!i~i
:-ub akemesi d~ rd e ti rUyet olarak bulunuyor. Efen-
_m: bunlann yeniden gidecek lstiklal mahkemesjne
~ ra tlmas1, zaman ba:lummdan, baZJ!annm mag-
- riyeti ni mucip olacakt1r.) (2) 0 halde bir ik.inoi
- ·- ' aliyor. Eger mil aade buyurur a mz, yalmz bu
·: kanunundan istitade edeceklerin, evralunm tet-
.- "ne nazaran af oluna akJann mi.imki.in ise truhli-
es;ne ; 0bu vaziyebte olaoJa rm bilaselb'ep) (3) ·ya!Jma-
·:;:ma meydan vermemek -ir,:in o maznunlara ait ev-
-;; · tetldrk ve intacm1 Amasya'da bulunan istin;u
lahkemesinn i tetkikine mUsaade ediniz. Efend.iffi;
e: rak yine buraya gelecektir.
ABiDiN BEY (Lfiz.iztan) Zaten karra ver.il-
"'~ti r. Evr-a k buraya gelecek. Eshabt ne olacak
sesleri)
VEHBt BEY (Kon a) - Evvelce (hi.ikme rapte-
en kar•arla nn bura a gelmernesi karargir olmu~tu.
s -rakbura.ya gelmiyecegine gore bunlann) (4) mud-
. umuml1ye tevdili dogrudur. Hususj mahkeme
·ga ediJmi§ gibi, do yamn a!it oldugu mahkemeye
· r 'lmesi , yani (salahiye t bak1mmdan) (5) tevzi ve
s~ m meseJesj mevzuu bahi.s ol.sa , bittet!cik bu
anundan jstifade edeceklenin takdini, ai kanunun-
d an kimlerin istifade edecegini takdir etmek iizere,
hir,: olmazsa evraJkm te.tk iki hakklnt orad~lci mah-
erneye vermelliyiz. Evralkm celbi ve yeniden tet-
ikli m elesli ba ka. hUkme rabtolunmamr~ evrak
(/. 2, 3, 4, 5) Parantp- i~indeki kelimeler tara/1m-
dan eklendi. M. 0 ver
-589-
C:2
ayn mesele. Fakat hi.ikmc rabtedilmi~ olanJar iize-
rinde ise duru.lamaz.
REIS - AdiJye Vel<!ih Efenili buyuruyorlar ki
Amasya lstikla l Mahkemesinlin henUz hiikme rabte-
diJ.mj~ Amasya lstinaf mahkeme~inin ...
NAZIF B · Y (Canik)- Mesele enci.imende mev-
zuu ba.hiis olmu-?tur. Arz edey ;m . Bu mesele Ad -
~iye Vek·ili Ref ik Sevket Beyi n huz.ur~ le Adliye En-
clime-ninde miln.aka~a edilmi~tir. EncUmen in nok-
tai nazannt a.rz cdi·yorum . is tikliil mahkemeleri bu-
lunmlyan yerle.rde bu veza·ifi bidayet mahkemeleri
ifa eder. Yan'i bidayet hak.imi istiklal mahkemele-
r ill!in varliSii kanurti idir. 0 oradan r,:ck ild igi zaman
vaz!ifesi ni kendis.ine ihalc cder. Simdi i tiklal mah-
kemesini Heyet i Aliyeniz buraya celbctti. Orada
bakast tasavvur ed ilse de, ref,i karargir olsa cia yi-
ne gelecek. zevat m tekrar gitmes in i zannederim tas-
vip buyurmaz.sm1z. Gidip i~e ba~lamas1 zama na
mi.itevakk1fttr. Gitmuyecek olurlarsa o ba~ka mese-
ledir. .:B.ir 90k ~has bila rnuhakeme ka!trsa ~Uphe­
s·iz magduriyetleriini muoip olur. Halbukti af kanu-
nu mucibince bun[ann bir r,:ogunun i t ifade elmesi
melhuzdur. Bunlann magdu~iyetler i ne mahal kal-
mamak ir,:in oradaki evrakm derhal mahaiLi mUd-
d iumumilige tevdi edilme.si ve onlarca telk•ik ed!i-
lerek af kanununun tatbik ed·ilme i ve hatta eger gti-
decek olan istiklal mahkeme i uzayacak. yahut
hir,: gitmiyecckse sonra b :r de bu raya gelecek evrak
vard.Jr. Binaenalcyh malumualiniz. ·buraya gelecek
olan mahdut bir evrakt1r. Erri!n Beyefend.inin hesap
buyurdukla.:n de¥C!Jirdeki arkada$1ara isna.t edilen
mesaile evrak gelebilir. istiklal mahkcmes.i eYraikl-
nm heyeN umumiy inin bL1raya getir ilm:.'si dU~UnU­
Iemtz. Bund:t e asen mana yoktur. Bidayet mah-
kemesine ita 1 Adliye EncUmenl[nin noktai nazanna
muvaflkt1r. Ar kanunu ndan bir gUn evvel istinaf
mahikernelerine tevdii ... Adliye Encilmeni de buyu-
ruyor ki 1 tiklal mahkeme illli n vari i kanunisi ma-
kammda telak'ki edilen Bidayet mahkemele.r1i var-
dtr. Bu derece kanun i mahkemeye vermektense
mercii ta!biyes.ine evrak1 devretmek Jaz1rndJr ve ev-
rakl Bidayet mahkeme ine devrin in kabuiUni.i nlca
edenim ...
REiS - Adliye EncUmenlin in noktai naza nnr
llas '¥1i p edenler ...
Fakat, yaln1z af kanunundan istifade edece1de-
rf n istifadelerirui temin i<;<in degil, icray1 muha.ke-
mesi laz1m gelenlerin muhakemesini icra (etmeler~
 t : 141 7 ' 1 . 1338 C:1
de ikb eder.) (l) \,.'iinkti yeniden !s~i.k.Jal m.ahkeme- Y:nc muan:1l ya~ayacag1z . Efend im; dii~n el.li
lei'iruin tinbihap olunup gondenilmesi (muha:kkaik bir ' b in lira ... Bu ntkattn tenviri Jaztm<.ltr. Beyhude va.1cit
za.tnaiil ra:1a.oa.k:t.M-. Bu tl.titbarla af kanunund'ain fay<la- gc..~iyor. Bendenizce bu tenevvlir etmeden maddeyi
lana.Irnllyanlann da bundan istifade etmelerii) (2) _(la- atmtya:1m, ~un.ku yine ·k aranhk kaltyor.
ZI:Illgelir. Aftan istifude edeceklertin) (3) temadi ~ mev- NEC ATi BEY (Lazistan) - SaJahattin Beyin f:i<k-
J<.ufliyetler~ ·n astl ma!tlup de~iJJ.s.;, ha1i haztrda (maz- rl i.iz~ . ;ne usulu idare aym zaman<la bu usulu idare
nun o1alll.lardan bir klsrrunm <Ia masum olmas1 ihti- naktsttr, nok and tr. Mi.i.saade edi n, burada s()yliye-
mailli balid degil<iir" Bu itiibarla, lst!iklal mahke- ceg:m . Eger her•kes soz "ylemek hatkktot ha iz degit-
mesi gid.inceye kadar, diger davalar ua Bid.ayet e c;etk.il ip g:J eyim.
mahlkemcler1inin ruyet etmelei'i mu vaftkt adil ve na-
CELAL Ri B · Y (Gelibolu) - Reis Bey, ~aik-
safet olur.) (4)
r:ri ok utunuz.
EMIR PASA (Sivas) - Tekrar 1stiklal mahke-
R (yaseti eli [eye
mesi gitti,gi zaman devretme!k Hiz.t.m.d.tr. Bidayet
Adliye V kilin'in beyanatt Mecli i Alice kabul
mahkemesi zaten vazifedardtr. Dogrudan dogruya
• 4) - o!unJu~tan on~a mU.Z.a:kcrenin tatviline hacet .k.al-
btdayet mahkemes.ine devni muvaftk degildir.
nn.dtgmdan muza·kerenin bu ktsmma nihayet verile-
RE iS - Efen'Ciim, Al i S.u ruri Efendi bir kaytt
r.::.k, bundan on.ra ne yaptlma t Jaz1111 geldtginin mii-
i·lave 'buyu:ruyor. Evrakt aftan 'istifade edeceklerin is-
Z:lker.: ine g::9ilmesin i teklif eder.im.
tifadesi i~in diger bir is·tik lal mahkemesi azast oraya
Geliholu
g id ;nceye kadar muh a·kemeyi ruyet etmdk lizer.
CehU uri
R EFi K SEVJ<.ET BEY (Adliye Vek ili) (Saruban)
(K ilfi degi l, devam sesleri)
- Bu mes ~:e h aJ<Ikmda heyeti tenvir edeyim .. Bida-
R E iS - Muzakerenin k ifayetine dacir biT takrir
yet mah'kemesi (anca'k kendi mevzuuna giren davaJa-
vadtr. Reye k yuyorum . Birin.ci maddenin ... kabul
ra bakabilir.) (5) tst iklftl mahkemelerinin (vazacifi me-
cdenlcr cllerini kaldwm ... K abul ed il mecfi .
yamnda) (6) hiyan:ti vata n iye meseleleri de vardtr.
( Bid ayct mahkemeleri) (7) bunlara bakamaz. Onuu [(" Ti BEY ( Lazi~tan) - Li aade buyurunuz,
ic;:-in dogntdan dogruya bidayet hftkimine veya ait oi- rica eueri m , sozlimti ik esmeyin iz.
<.Jugu mahkemeye te vdi yerine, mercii 'ka!l'l.wlisine Efendiler, Haq.' EncU.meni fe\'kah1desi mlidafaai
So;; kc:.me<k lizere muddeiumum iye verilsin. (Miiddei- meml"'k e:in istilzam etigi istihzarat e mlinaikaJa± ve
umumilik) (8) nerke e ait olant veri r tevzi eder. sair nev,ktsm ikmat:ne gayret etmektir. Eger madde
jki. muharip d e lerl•er ~rasmda akted'il:Cn bir muahede-
ALi SORURi EFEND i (Ka-ra:hisan $a.rk'i)
n :n madd~s i ol;aydt. ben de, d iger arkad~lanm ka-
Muddeiumum ' lige tevdi olunacak ve muddeiumumi
dar tela.5 .edcrdlim. etice-de ~oyle olur, iboy1e olur d i-
a :t ol·dugu m a h•kemeye verece'k.
ye tela} ederd im . Bunun i~in degiJd'ir. Bu marlde bu-
SALiH EFEN D[ (Erz urum) - Kayseri mahke- gun cephede nan1lt ile T a nndan b~ka istina.tgiht
mesine a i>t evraJklan da mesul iyeti 'k abul ile a!lmt~-tu. olmtyan Mehmelt~igin Sinttru g iydirmek i9i ncfi'!'. Her
REiS - A dliye VeUi nin telklifi v~hile •kabul ~eyde para ydktur. Her ·~eyde her tur~u umumu ile
ede n ~·e.r ...
Yani aiot oldugu mah'kemeye Tev'dii ztmnm- alakadar biT arilca:da.~ mtz olara:k. !k~ m1za ~tkryorum.
da m 1fkez mi.i.d'de'iurnumioJigine te>Vdi ini k>a~bul eden- D iyebilirim !JI.Ii para, para, para. £vet esasm(ia ruzwn-
fer eUerini kaJ:dmsm ... K aJbul ed.i!di . Ju ~eydir. Falkat b 'zde iman ikuweti, azim ve sebat-
Harp Ei!ci.i.meni FeVkatadesi Kanununun b'irinci ttr. B ~ka b ir ~ey degild ir.
maddesinin .. . Birisi H oca Vehbi Efendini n, bi·risi de
EfendiJer, veaiti nak•liyeden \Jahsediyorsunuz. Mli-
Emin Efendi·nind ir.
saa!de buyurunuz vcsaiti nakJiyem'iz 'YO!ktur. Ordu
SALAHATTl BEY ( Mersin) - Harp encilineni iler'lemiyor, taarruz edemiyor. (Ses dt§anda ~it'ilfyar
fevikala.desinin lagvi yi.i.riiyemez. Bu )<.anunu re't ede- sadast) Za.ten i~iti·lecelkt i r. Pa!lan ydk refenuiler. BiJi..rs.i-
cegiz. pdc g{izel olaca!k . Fa'kat yerine ne 'k:oya.cagtz? niz k•i b:z- buraya 1M isa>kt Milt:nin temin.i, ist.iiklali mil-

(1 , 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8) Parantez irindeki kelimeler (/, 2, 3, 4) Parantez i('indeki kelimeler tarafun-

taraj1mdan eklendi. M. On ver dan eklendi. M . Onver

590-
 t : 141 7 . 1 . 1338
liyi temin, mlicadel.ei milliye ile vatan ve. dinin istih-
last i~fn muvaffa'k olazag1z diye ge~dik. ltikad1m ooy-
Jedi.r ki yUide yiiz muvaffak olacag1z, bu muhaJdcak-
tir. Ben.;m ifkadtmca bunu istihsal etmez elk. Allah
gastennesin, siz bu meml etin kaldmmlann1 aHm
yapml§ olsa:k hi~ bir kimseyi tatmin edemeyiz. Onun
~ ordumuzu takviyeye 9abala:r'ken oguga ka'J1t -go-
gus germi§ 1bu mulcaddes ordunun kumandaru olar.
bizter memle!lCetimizi is~ihlalS etmek:, ahdi milli dahi-
tin.de ha.k.imiyetJmizi istihsal etm ktir, gaye. Bunun
i :n biz;! lazun olacak, Mehmedi giydirmelk Meh-
medi ik~artma'k, Mehmedin karrunt doyurma'k, cep·
hanesini yefi~i.rmelk. Evet mesul'iii: efendiler, Heyeti
Ve!k:iie de mesuldlir. Bundan daha evvel Mehmet i9in
bir ~ HiZ1m idi lki o Ida ruhunu ok~ama:k. Efendiler,
h.::. !ces ha i9te gordi.igumi.iz gilJi · deg1ldir. Biz n·e ile
harp ediy-oruz, me ile gidiyoruz, nemiz de mC9huldiir?
("'n'ku bizim sahlbi ha!kikimiz Cenabt Ha'k, ve inlda-
dma bizi mazhar ettigi Peygamb~ri Z~ ~an vard1r. Efen-
ler. size ufac1k bir k1 sa arzede~'m. 34 senesirrin
agustos iptfidasmda Ka~kasya'ya gidiyorduk. han -
Tiiuk.iye hududu dah ilinde Ra.yat nahiyesi var<hr. Bu
Rayat'm dort saat mz:safesin<le Paren -daglan vard1r.
-lO k'i~i ile ·bu '>ogaz,n tutulmasma memur edildim.
~u'dan ka~n E'rmeniler tesahlip etmeden bizim
gnip o bogaz1 tutmak hlz1mdJ. B!naenaleyh , ihtiyat
: :n, uraya g:der gitmez arkadan o ctaglara 91kma'kta
en askerler ttrmana·ra:k 9!luru~t1 . Bir de yanm sa,at
g~cr gC9m~z arlkadan haber geldi, cephan geriyor.
Ben hesap ~ttimki, m'iisaa~e buyurun, vesaiti naik1iye
haMon<la, istihzarat halkkmda -bir misa1 arredeyim.
S:r de ne gorelim ta uza!k.tan b ir kM"aLtl geliyor. Ben
insan ded:im, gele gele iki deve, jort sand1'k cephane
yil'k:letmi§ler, geldi. Efendiler, deve agaca ~1k>arnu~.
hai',(!A~ soyfiiyorum. Deve agaca ~lkar mt dedigirn za-
man her'kes bu sozli nehyed-erdi. Fa!lcat ben o zaman
kani o:dum idi. Qii.n>ku sonra oradan ~ag1 inmeik i9in
7ki ii9 nefen .kayadan d~ii.rdlik. Biz de rahats1z ol-
dUk. IB(jyle ha'r'i'kalar g6steren millet i9in yokh.ik ydk·
tur. Ya~ruz lbir azim vaT, l:iir mctarr& var, bir seb<Lt
var. ~ger -biz metaneti , azmi elde eder ek bizim i9in
yoJsuzh& yoktur. Tevehhiimdiir, vehm'e itibar yak-
tur efendil'er. Biz b1.1 maddeyi bu projey'i okur'ken
bazrm1z evet. bu Heyeti V k·ilen in huku'kunu, sa1ahi-
yet<ini tahdOt ed·; yor diyoruz. Haytr efendiler. tabdit
rtmiyor. Tevehhtimdiir. Kanunu Esasi yap1yorm~uz.
·Bu da veliim{!i·r. Size de Kanunu E as! (hukmiine
'gore 'Ot'dtmun ·B~· ) ( I) kumandan1 m1z. Mecl'isimi-
zin vazifei icraiye i, vazifei t~i•iyesi vard1r. Vazifei
icra.iyesini istimal etmek liimr,dtr. Ordu u cephede
- 591 -
C:2
bulunarak d~man k.ar~1smda tiifenk ~ala.I'Icen, wguga
gogiis gel'erken bu mu'kadde ordunun kurnandant
bizler burada fal n yerde ziyaf t verilecek, falan G<.a-
nun mtiza!kere edilecek vesaire iizerinde ytlop bura-
da malumrut furu luk yap1yoruz. Malumat fu:r~luk
yapmanm li.iZLtmU yoktur. Evet m.esultiz, Heyeti Ve-
kile mesuldtir. Hepimiz mesu!Uz. Her ~eyden azade
olaraik ta mesuliyeti vicdaniye ve din.iye vardJr. Laz1m
degil midir ki (ayet dkudu) o pey,gamberin eser'ine
tabi olmak liiztmdlr. 0 haLde biz netden korikuyoruz?
Mesul imij'iz, ~yle imi~iz, boyle imi~iz. Cenaze Es-
ki~~hir'de duruy r . Bu .Eski~hir'de Yunan cenazesl-
dir. Mem1eketin tera:k!kiyat1. memleke'tin imaratt
rn!)vzuu b'ah:is degildir. Yalruz bize (di.i~en o cena-
z yi oradan atmallct1r. Mesele budur.) (2) Bunun i~in
bize laz1m olacaik ~ey ne rdi? Evet rna emkli 'Cfradl-
m•z. evladlmiZ, arslanlarll11Jz cephededir. Biz <le bu-
rada iyer;mizden bir harp enciimeni fevik<rliidesi te§-
k ili iJe, bilfiil degil e. bilkuvve onlara i~t!iralk etmi~
oluruz ve bOyle kend ilerini dii~i.inmek<te oldugumuz-
dan dolay1 , o arslanlanmiZin ytir klerine bir lkuvvet
daha ilave etmi~ oluruz. Ben de biliyorum, .Biiyi.ik
M:Jlet Me Ji :nin yapama(hgt ~yi on ki~i yapam1ya-
cak:t1r. Para laz1m i e bulunacakhr. Bilmem Ote.ki la-
ztm ise tedarik olun.acalktrr. Berlkisi laz1m ise bulu-
nacaktrr. <;ok kere bulunam1yanlart Heyeti Ve·kile
bufm~tur. Suna bir m'i al olara'k: ·arzedeyim. Mad'de-
ye miiteaJJ :ktir. 1k1ntt verm in . Kocaeli cephes':ne
b:!ndenizi memur ettiginiz Mii.<lafaai MiUiyenin tez-
keresi tizerine Kocaeli cephesine gittim. Akmct t~i­
Jatl yapama1rm~ idik. Kiiz1m Pa~a ile beraber gidiyor-
duk. Kiiz1m P~a benim her tii.rlii neva!lo 1m1 i~maJ.
edecedcti, bana yard1m edecekti. (Kapt a~tk sesleri)
Ben oziimli isbat edecegim . Kiiz1m Pa§a Hazretleri
ile albhan'da bi rl~ik. Beraber Di.izce'ye kadar
g itti<k. Ben d~lini.iyorum , ha;kkun var. Ben lii<yiisellin,
~oy1eyi'm, boyleyim dem i ~· olsayd1m KiiZim P~a ile
b1r saat harelket ettikten .'>onra zor gel!ir ded.im. Beni
Kaztm P~a ile beraber gonderdin'iz ama gC9ineme-
<i:m, ld'ondi.i:m gefdim. Evet bend mebusiu'k falan
ydk'tur. ~imdi ben de anca'k feda.kiirl:llk etme!k ve mem-
1 kete ·hi:zmet i9in gelmi~ bir adamrm. Kalkt.Jk D uz-
ce'ye- gittiik. 13enim eski mlifreze!m<len bulunan efrat
yaruma gelai. Ve d iler ki; biz de seninle ge!ecegiz.
S:~.karya bogazmm garbmda zaten YunanJilar vard1.
Stnikmd.a da birr,x>k fenahklar hii'kUm.ferma ldi. Ben
yapayafn1z Sakarya bogazma g iden1iyordum. Hi~ ol-
(I, 2) Parantez i{:indeki kelimeler taraju11dal!
eklendi. M. U/1\'C'r.
 t : 141 7 • 1 . 1338
ma~a i•ki ki~i verini z de-dim ve i.ki ki~i ile Sa~karya
'bogazma gitu:m. Swkarya'nm garp sahili d~manla
mc-:;.gul, da<hili ise e.~kiyalarla
dolu idi. Oraya gitti-
g:m zama11 bir takm1 adamlar 'Yantma gei~Jer. Pa-
ramz var rm diye sordum, yoktur dediler. Diger lJir
tbohUge gittim. oraya da gonderilmedigin•i ogrendim.
Boyle oldugu h<rlde a~kruda~lar, ·benim ancalk ve yal-
ntz bir imantm var. Dr; bw;:uk ay zarfmda hir.; para-
stz olan blir alayt i§itm m:~tim. Dii)n1ant Sa<k<l!rya'nm
garp ·sa:h'ilinden tut{uranrk ata ala fzmir'e ve oradan
d~nize dokm;:l!c bir ~ey degild'ir. Ben<denizin te~kil et-
m:5 ol'dugum mlifrezel'e~dir :ki, tahdisi n'l met ol:araB<
soy:uyorum, tUfe n1k de aldtm, bomlba ve cephane de
•a tdtm. A.~erimi de iaije ettim. Bunu tefahUr ir.;in arz-
't'ltmi-yorum. Tefahilr degildir, ha~a; yalmz tahdisi .ni-
met 'iyin zikrediyomm. Evvel e milzakere etmi~ ol-
sa)rdt1k bir adam sip ivri oraya gid'ip te!ikilat yapa-
bil~ir mi? Ewela bir adam §Unu, bunu yapa:bi.lir, mi
dlyereJk dil~Unil!lil'. Azim ve iman her !)eyi temin eder
ve biiti.in muvaffaJkiya!t istihsal eder, kaziyesini isbat
•ir.;in bunlart soyl~dim.
Vchb-i Efendiye sua! sora.b:Iirim. Parastz ·putsuz
ifay1 vaz-i fe ediniz diyeb'ilir misiniz? Ne yedircli ni-z ve
n :y:rd: niz? . ok glizel sordular. Te~dk'kilr . ederim.
Evct dLi~man ·dan altp yedirdim. BugLin badefter mu-
kayye;tdir ik'i Yunanlila.rdan 334 tiifenk alm t~ ve ef-
radtma tevzi eVrni~imd';r.
Milsa,ad'e buyurunuz; ~imcli ikinci bir me'!>e!e ka-
L;or.- B:z:m paramtz -yok. E!Ji milyon biJmem §U k-a-
•clar p~ra laz1m. Bu i para )le degildir. Para Yunan-
cla'dtr, ora·d an afma!tytz efe nd iler. R ica ederim. bunu
da tahd'isi nimet o!arak z:kredeyim. Ben parastz kal-
d1g1m zaman Yunan postastnt bastm1. 30 neferin1 ol-
tlil ;-di(im , b:n lira aldtm. Evet efend<iler. her §C'Y ima'n-
cla.dtr. B ~ka bir ~eyde ydktur. Her §eyi imanda:n al-
dtm. ~imd'i vilouda ge.t:recegimiz encilmen, on ki§'uik
harp enoi.i.meni (va.k it ge~iyor seda!an) t~kil edece-
giz. Ben hil!asa o.lara:k soylliyorum. Biri no'i maddenin
aynen kabulil ile diger maddelerin miizalkeresine ge-
9efim.
SALAHADDj BEY (Mersin) - Efenclim: bu
lkanun iyin goste.ril.en Jiizum ve ehemmiyetin muhafa-
za :l'km ~digini goriiyorum. K endilerin'in no'k!tai na-
zanm ba it olaratk yazdtm. Mildafaai memJekete ait
olmas1 laz1m gelen bu kanun hal<1kmda erkan ve ku-
mandanlann burada bana cevap vermediklerini .go-
rilyorum. Binaenaleyh ne soylesem hi9tir-. Nefes bey-
'hu'de ola a•:t ~ lr . Hilk•ilmet katiyen alakadar olmuyor.
Efendiler· mesele ~udur : Bir Ba~ktunandanJtik
vardtr ki ordula.nn vazifesini ilzerine alm1~t1r. Bu sa-
-592-
c . .,
J lahiyet iyidir. :-oLl.. u:-. o nu Ia mevzuu bahis etmelk
I istemiy{)jUffi . y I. z h- '-elime ile ~unu soylemeik is-
Ci<yorum : i'craat } urumuror. bundan kendileri de
mU~teJkid i r.
'Bizzat F vzi P a H -etleri c;alt~armyo­
ruz, bize yardtm edin~z dedi. ~ im 1 efendi ler; toir ma-
lkine i~lemezs·e ya ' kifaye~inde •kusur va:rd tr veya t~­
. k !~i nde kusur vardtr. Bu , i>ir }ahsi•ye.t, bir zihniyet me-
selesidir. Kifayet mese1esini a•ynca mevzuu bahis et-
m iyecegim_. Bu bir ~ahsiyet mesele idir. Fatkat teijek-
ki.Ucl.e kusur vard1r ve bunun i~in yilrlimliyo r. Ha·rp
i.lzerinde':<i 'kuvveti scv'k ve ida11e -tmek i~i n Sakarya
muhare;bes: nde zaruretle nas1l yapt1ksa Dev!eti n He-
yeti mecm ua•st nt da. yani cephe gerisinde~.<'i hidematt
umumiyei D evh'li de tedvih edece'k hiy bir tedbir Jit-
tihaz tme•d 'tk. H er biri par9a parya vekiJ!erde n ibaret-
tir. T·e~kilfatt Esa iye Kanununda fcra Velk'illerinin
re:s i va-rdtr. Di.in yanm h i<;bir yerinde olmayan bu
garabe·t bize h a' bir b nzeyi~le bir Erkam Harbryei
Vmum-iye.de bu lunan ve en haya.ti bir i !e c;ab~tliken
digerteri 'i9in ne yapabili r. BugLin icra Vek!illeri Riya-
seti •i1ini [izerine alrnr ttr. icra VekiJieri Riyaseti
bilumu'm v bllerin milra:Cabe in i idare ve hidema1t
m'il~ter kei Devlet in e astnt tanzim etmek vazifesiyle
mi.i.kelleftir. H idema!t umum iyei Devlet is;in bir ~iya­
seti maliye ta'k ' p edecek. ikti adiyattm iljerletme!k is;in
herhangi kanun!an yapacak. Yani ve'kil!er'i <bir araya
toplaya.cak bir ba'i yokt ur. Heyeti Vekile ancak defi
b ~la kabilind-en toplantyor. Hidematt Devlet hangi
ist)kamette gi-der. hangi ahengi kalbul e!meli? (Bu hu:
susta li.izumlu gayret sa:rf edilmerni~tir.) (I) f~te mem-
le'kerin ·hali atale-tte (olmast bundan teveli-Li.t etme'k-
tedir.) (2)
B:na cnakyh - Pa ~a H azretlerinden aynen r ica et-
m.\k isterim. Al akadar ol.anlarla bizim rnilnazaramiZI
lk?Jbul ederler. Pazartes i gilnii anca.k kifayet edebilir
ve <esa,sen mak. ineleri d<! sakat ve bozu1c b:r malkine-
d·r. Maatte~ss Lif lkend ileri burada cevap vere-miye-
ce'k ... ve Er'kam Harb iy i Umumi•ye Re'isi de muha-
tabmtz vaiifemi vererek (Gi.iri.iltiiJer) Esas mesele
budur, digerleri h i9~i r. Vallahi efendim, isterseniz bek-
ler, 1kanunun biri nc i m adde ini ya ret veya krubul eder-
s:niz. Ama buna bir esas koymalk laz1md.rr. tmalat1
Har.biye i~leri ne (Gi.ir Lil.tLiler) ... vacip deglldir. Yani
bunlarla biz icra:yatt Devleti dUzel<tebi'li riz. Yalmz
yerine konacak b ir ~ey !az1mdtr.
TEVFiK R0ST 0 BEY ( Men t~e)- Kanunu Esa-
si ve diger encilmen b'irle.~erek (Gilri.il'~il ler) Heyefi
(I, 2) Parantez irindeki keli/llcler tarafnndan ek-
/endi. M .. Onver.
 1 : 141 7 i
Vokt1 •nin elk iginin ne okluguna il:melyakin hastl et-
mesi lazundir. Bidayette onunla beyhude i~tiga1 et-
aniyelim. T nsip buyurur antz deralkap bu ma!Jcineye
bi:r ~
'ki1 verm:' laztmdJr. Burada iken haJI.ed\lir bir
~eyldir. IKanunun miizat eresinde Mlidafaai M1llil)'e
ve Erkiint Ha biy i Umumiye Re'isi P~alar hazeratt
beralber bulunmast laztrndtr.
REJ!S - Mliza'kerenin ltalikini kabul edenler eille-
rini tk.a!ld.Jrsm ..• Kabul ed ildi.
(Do yada Mevcut Tak:r'irrer)
13/ 83
7.1.1338
Riy eli Celileye
.t~ tk1al Ma.hkemeterinin tatili ha' kmda za:ten btr
mese1e meiYOu•t dl'dugundan m(ls,tacefen miiza!kere·
i ve Amalsya ts~ikl~l Mah!kem'esi Heyeti halk!kmda
nizamname mucibince miistacelen lkarar littiha2'.1 ile
a it o~dugu malikemeye tevdiini t'flklif eyler'iz.
TrabZJon Ktr~ehir
Haftz Mehmet Miifit
Ril)'aseti Oel'iley;e
Adliye Vek·iNnin beyanatt M li i Ailece lkaibul
olundu'k'tan sonra mUzak.erenin tatviline hacet ~a1-
madtgmdan mUza'keren in bu ktsma nihayet veri1ere'k.
bun'da'n sonra ne yapt1mast !azun g ldiginin miizalkc-
re ine g~ilmesini tclclif eklerim.
G eliholu
Celal uri
Riyasehi Celileye
Meclis azasmdan herhangi biT zat hak'kmda ta h-
k ikat itrast liizumu k.arargir olur a ~ube selahiyetini
haiz olmalk iizere onb~ zattan mUreldkep daim1 bir
enciimen t~ i lini t klif ederim .
ESk.i~eh i r
Abdullah Azm~
R iyaseti Oelileye
Amasya !stik•lal Mah!keme i ta:hlk ika!tnm Adliye
Enctimenine ha'Val ini teklif eylerim.
Qorum
'Dursun
3 Kanuriusani 1337
R iya eti :el'ileye
•Maden k'azast ahalisin'd en olup ~ahsen kend~sin'i
tantm~dtgtrn Ahmet nammda bir za'ttan <aldtgtm suzi§Il
b'ir m ktupta Yozgat had isesi metftlaldarhgt ·isnadile
lbu defa Amasya t r~klal Mahkemesi tarafmdan akra-
'batann an bir ktsmt idam ed.ilmeikte beraber bl lumum
envali'de satt1m~ta ve meblagt hastll ile giiya yagma
- '593
1 ' 1338 0: 2
edilmi§ o la n Buyii.k Millet Mecli i azasmdan Bahri
Beyin zaran ta.zmin etti:rifiyormu~ . Sahibi mektup bu
hu usta ytizler e !kadm .ve sibyanm magdur ve sefa-
lete dur;ar o1dugunu ve ~u kt§ gUnU bunlar m ken iz
kalmakla telefi nefis olacallclanru bi1di11iyor. Bu defa
vazifesinden avdet eden refilki muhtereinemiz t ti'k.-
liil M !lk.emes·i Reisi Emin Beyefen'diden yana ya!luJa
istima et:tigimiz valk'a insanlan dilhum edecek mahl-
•Ye~te bulunuyor. Bu mesele neden ibaret i e Emin
Be:rin Meclise beyanatta bulunmasmt ve vaki ise he-
m' n bila ifatei ahit mahcuz. emva!lin sahiple:rtine red-
d ini ve mti ebb:blerinin tahtt mesuliyete almmasmt
lciklif eyJerim.
Er:z;urum Meibusu
Meh'met Safih
Riyaseti Oelileye
Ama ya L"klal Mah'k.:emesinin yol uz ve ~ahsi
muamela1tnt b-:h3ikkm fu~ik ve ha!klarmda laztm ge-
lecc;k muam latt kanun iyenin icras1 ba.bm'da bir (di-
van• iil i) nin bilinfihap t~ ikrkiiltinii arz ve teklif ey-
J·erim. 3.1.1338
Siverek
Liitfi
R !yaseti Celileye
Ama ya t tiklal Mahk.emesin'in Yozgat ve Hava-
~i i i yamnda alakadar olanlar halklk.mda verdigi hUk-
mtin icra olunmtyan ktsmmm tehidl infazt ve evrakm
mahk.eme heyetiyle beraber tirati milnrlcine ile M ec-
Ji e cel'bi ile bittetk.i'k. iktiza eden lkarann itfihaztnt
teshil ve te ri buyruTmasma 'karar ittihazma teklif ey-
ler'im.
Giim~hane Ergani
Hasan Fehrni Srrn
Riya eli Oel ileye
Amasya 1 tiklal Mahk.emesi Heyeti hilaft elahi-
Y t ve harici es 1k.az.a bir ydk kimselerin hayatmt Mec-
li i AJii namma mahfetmili ve hanumanlarmt son -
dtirm'ii oldtiklannt mezkur mallk'em'e aa:asmdan Emin
IBeyin ve 'Erzurum Mebusu SaTih Efendinin ifa.de1e-
rincfen anlla§tlmt~ oldugun'dan ve bundan ba~ka mas-
f.u'Jdann envarini bey ve mtisatd'ere etti'klerinden he-
men theye'ti mezlkurenin vaZ:ifesine hitattn verfd:iril•ere!k
Ve masumfann maJ)anntn satt1mamastnL Ve ]\eye1!i
m~uren i n bir tarafa savu~mamas1 i~Yin ted;wiri la-
z.tm n'in itti'haZt ile bir karara rapted ilme 'ini teklif
oederim. 3 Kanunusan'i 1338
Diyarbdkir Mebusu
Hamdi
 t 141 7 ' 1 . 1338 C:2

R i•yaseti Oelileye •Bi.iyi.i!k Mill·et Mecfoisi

Usulil m'evcude•yi •bozma.k mucibi ma:hzurdur. Bi- R i yaset i Ce{i1esi ne
naenaleyh n'izamnamemiZ:in vaz ettigi mll'Hi lbozma- Amasya Lstilklal Malllcemes'i aza<SJn'dan Ernin Beyi:n
ya ra'k bu tevat ha:kkmdalk'i tahiki:k·altm usulen bi.r ~u­ d ig r refilkler'i halkJcmda valki ·olan beyanaltmtn mu-
beye ha vales'i ve ~ubeye devam etmeyenf·erden usu- Eassalan rapor §elklinde heyeti c r· eye a:rz tedilmesine
•len kl -telyev icrasJ suretiyle devamm temin ve niha- arar ita lbu·y rulmasm t teklif eylerim.
yd 10 gri.in zarftnda tahlkika:tm ·ilkmali ~ 1 1'e hizumu mu- -t Kanunusani ·133 7
hakemeye kara·r verildigi talk<lir'de muhalkeme edecelk Erzurum Erzurum
heye,ti n o vakit teemm'i.il ed'ilmesi ni te:k:l•if eylerim. Si.ileyman Necati Nus ret
1Ma:la'tya Mebusu
Canik
S1ltkt
Ah 111.~t a f'i z
R iyaseei Celileye
RiyasL"ti Oelireye
anik Mebusu Muhteremi Bm'in Beyin beyana-
l. .\fezkGr htiklal Mab'kemestinin verdigi hi.i-
ttndan ta>hassul eden teessiiratm tir'deki me:va:tm ta·ht1
·ki.imlerin bu tlakikadan itibaren hukumden sallot ol-
'karan altnma 1 suretiyle ta'dil in'i te!klif ederim.
tlugunu:
I. Amasya istiklal Ma'hkem:esi arzalanndan Yoz-
2. Bu isti•kliil Mruhkemesi azas mm h e rai ist'icvap gat Mebusu Bahri, Si·nop Mebusu .Sev'ket, Bunsa Me-
hemen Meclise gelmelerini teklif ederirn. 3 K anunu - bu u ecati Beylerin Mi.i ara atan celpleri;
sani 13 38 2. H aciz edilen ell'val ve ~ya ve s·a iren'in >ha-
Geny cil;lerin·n fe-kk'i ile ~ayet iyind'e sa.ttlmam1~ vaT ise
<Dr. Haydar b ed~J : nin mi.ibayaa etlenlere redcti ve sa.ttlan ewamn
ahzt ve maduriyetin telafisi;
Riyaseti Celi•leye
Sabtk Samsun i ti•klal Ma hkem'e i nin erdigi ka- 3. H ilaft kanun , hilaft vicdan hi.i.klim Hastna
ra rlar ha•kkmda tetki'ka:t icra etmek ve cereyan eden mlicaseret eden azalannm mi.isara atan taht1 rnuha-
mlitakeren'in ruh ve mana 1 dair inde mi.istace1en kemeye almmalan ve mahallerinde yaptlan yolsuz-
1-.arar i-tti•haz eylem.:1k Uzere yeniden bir mahkeme luklann mahallerinclen tahkiki ztmnmda 3 1<i~il1k bir
herdinin siirati intihap ve ·izamtnt rekl if eylerim. b yeti n mli ·araaten intihap ve izamt :
4. Tahtt muha,kemeye altnacak azalann muha-
Kangtn
kemelerinin hi.iki.im verd ikleri mahalde icrast:
Tevfik
5. evcut evralkt hlikm iyenin mi.isaraaten cel!bi:
3 Kanunu ani 1338
6. Amasya I tiklal M ah'kemesi evralkt hii'kmiye-
R iyaseti Celileye s inin tetkiki ile hlik.i.irnlerinin feshi;
tikl ftl Mah'keme ·i aza tndan Bahri Beyle diger 7. Haczed il n enval 'Ve e~ya beedl in<len istifa
2 ref: :- ve rilki cinayetinin firarlanna meydan ve- edipte muma i l~yh Bahri Beyi n bi'laderi nezdintle'ki
r : ~m mek i.izere serian derde tleriyle ma·hfuzen An- mebali•i n ziyama meydan verilmemesi esbabmm is-
kara-ya iiamlan hususunun tahtt karara altnma tnl ti · mali. 2 Kanunusan'i 1338
tlkl:f etleri m . I3 itlis M ebus u .Kayseri
Aydm Yu uf Ziya Osman
Tahsin ( tmL:!. dkunamad1)

-59-1-
DEVRE: 1 CtLT: 2 lQrlMA: 2

T. B. ~I. M.
Gizli Celse Zab1tlar-d-

27 K anunuevvel 1337 ( 1921)

Miinderecat
Sayfa
I . - ZAPTl SABtK HOLASASI' 596-
.
2. - tvl Uz KERE 6DlLEJN MEV AD 596

1. - Harp Enciimeni fevkaladesi te~· kiline

dair kanun hakkmda hariciye enciimeni maz-
bafast. 596.-610

Cilt 16

142 nci in'ikat, 1, 2 nci CeJse

....
 t : 142 9 . 1 . 1338 C:2

YUZ KfRK iKiNCI i iKAT

9 Kanunusanl 1338 Pazarte i

lKiNC I CELS'E

R 6iS Birinci Reisvek ili Musa KaZJm Efendi

KATlPLER : Haydar Bey ~ Klitahya). Sait Bey (Kang1n )

R i ·- else k·~at olwndu.

Efend :m: ge~en celsei hafiye zapt! sa•b1k1 okunaca.k.t1r.

I . - ZAPTI SABfK HOLASAS[

y " z KlRK_BiRi r .~ i iK T Harp Enciimeni h kkmda K onya Meousu Vehhi

rBeyi n beyanatm1 miitealup masya ist:kh11 mahkemesi
7 Kanu nuwni 1338 Cumal 'i esi
'hakkmdaki mlizakerattan sonra bu mevzu ile alakalt
'i'K i di CELSE gorli~melerin taHkina dair tekl,if kabul edilerek eel·
eye nihayet verildi.
Bi11in : Reis Vekili Musa Kaz1m Efeno :n!n ta:111
Reis Ka Lip
riyasetler:nde bir ini'kat; Celalettin Arif Be)"in R oma
Musa Kazm1 KU tahya
Mlime. silligine ·tay<n·i hak•kmdaiki tesk.ere okundu ve
Haydar
'elal;tt!n rif Bey Bliy[iik Me lisi n hakkmua go ter-
Kati p
digi t ecclihe te~ klklir etti,
Klilahya
Naf1a Vakili Rau,f Bey, vekaletten istifas1 okun - Ragi)J
uuktan sonra istifa ebeplerin i' tavzi·h ed.:!n bir ko- RBiS - Zapt1 ab!l\1 kabul eden!er.. l: lmeyenler ..
nu m.a )"apll . Krubul ed:Jm i.!ir:r.

EDi LEN MEVAD

/. - If arp enciim eni 1qk ili hakk1nclaki lu yih a,' li-1 ··sEY iN V B -y tErzurum) - .G:1yet mii5-
kwwniyenin miizakere w K(lnunu Esasi Enciimenine tace1 olara1k Koygiri heyeti makina brujmda bekliyor.
H avalesi. Adlrye enclimeni bu hususta bir ~ey de :n.

R E iS - MUz.arkerata ba~h.yoruL. NE ATi BEY (Saruhan) - G~en gUn karar ver-

HOS YiN AVNi BEY (Erz.u ru m) - Efendi.
I< o<;:giri (7.ara) heyeti malumu al'iniz ik.: ye .aynlm1~.
Hcyeti celilece ya onlan memur e:J.elim . yahu't ba ~:i.a
b:r heyet.
SIRRl BEY (YoLg<atJ - [iruri Bey:n ta:<rir! hafi
ct::l ede okun cakli. Bu 'kanunun m'Uzaik eresin'i bu gUn
Heyeti Vekilen in huzurile tek,lif etmi.!i.
, ALAHA'TTiN BEY t Mer51.n) - Heyeri a' ·ye
tensip ederse arw ett i ~i karan erir,
I\1DFIT F8 ol (Kll'ljehir) - Ko<;:giri heyetin ·
don gel ipte encti.mene havale edilen bir mesele var.
MU tace!dir efendim. Bunun mlizake;·e. inJ; heyeti ali -
yeden r:ca ediyorum .
REiS - Efertdim. ~imd.i bu mescle i9in davet edil-
di . Binini biti rmeden digerine g<eyelim mi'!.
dik . Medi ·'i n verdigi k:arar i.izerine P a~a Hazr lerinin
gelip, (Meclisimizi tenvir etmesi laz1m gelir. wbm:t ·
fi•h) (4) Beyefe ndi Hazretler:n :n mc:.s ul1:yeti mii~terc­
•k.esi vardtr. Fevzi Pa~a hazretleri bulunma7 ·:J. • diger
me ulli mi.iljterelki olan zevat vard1r.
1ALAHATTiN BEY (Mers:n) - ML~hterem ar-
ka~lar, elimizde bulunan Harp ' Enclimen: Fe•ka'a·
desi halk~mdaki lk anumm hin:nci maldde i ne iht:yac;
dolayJ slile yaptlml§lJr ve bug'li n o i ht iya~ bize {ne ~e­
kilde haf:!l~et elme me.::buriyeh1i te lit etm i ~~· r ?) (5)
Bu hanp enctim eni fevkalade ·i n·;n yapacag1 i~ ned ir?
( 1.2.3,4,5) Parante<, i1·indeki kclimder taraftmda/1
<!kle ndi. M. Onver

-596-
 t: 142 9 . 1 ' 1338
Miisaadenizle bir parc;:a izah etmek isterim. Fakat
zan nediyorum ki neler yapacag1m 1Z1 soylemeden ev-
\·el, neler i~inde bulundugumuzu , nelerin arefesinde
bulundugumuzu ve baz1 kanaatlerimi arzetmeyi fay-
dah addediyorum.
Heyeti iiliyenin bu husu taki kanaatm1 heyeti
umu miyeye nakledebiLmel idi r. Ga yet fe kaliide ahva-
lin arefesindeyiz zannederim . i kinci i no nii muharebe-
: inden onra vaziyeti a ti yeyi bize na II go teriyor idiy-
se. bugiin de alwa l bir aydan beri atiyi oyle mt:him
·· termektedir. Daba . e velden beri boyle bir ati
_o termektedir. Dii~manl an m1z
mUhim mikyasta ha-
Zirla rum~Iardlr e milhim mikyasta mazh n muave-
net olmaktad1rlar. Binaenaleyh. apdacak i , fevka-
t . e tedabiri nas1l yapa bilmek ke_ fiyetidi r? Bendeniz-
e en k1sa yolu, i. yapmak la mlikellef ktld1gmtz ar-
da !ann elini ve kolunu baglamaktad1r.
ikincisi; bunlara zahir ola ak e bunlan ' ileri yii-
r te ek bir heyeti n i ·lerini iglak elmemekted ir. Bina-
enaleyh , tekl ifal1m. biri heyeti icraiyeni n (ittihaz ede-
_egi mak ada) (I) ha dim olan tedbirleri; digeri de
· izzat Mecli in kendi vazife ini en iyi yapa bilece!
:r te§kiliitm ol ma 1 keyfiyetidir. Malf1mu iilileridir
i bizim, dahilde baJI.~tmiza asayi ve haric;:le mem-
le etimiz ic;:in itibar ve emni yet temin etmek, sa ni yen
""'lillet ve memleketin para ve ikl1 adiyat1 mil takbe-
1 ini geni~lettirerek ha lk1 daha ziyade terfih etmek
·e harp ic;:in bizc Jflz m1 olan p ra e e. aiti h rbiye-
- i bu ayede temin edebilmek: ali . en milletin bUtUn
• u a 1m , gerek maddl e g r k manevi kuvva 1111,
. :up gayesine gotilrebilmek i in onu bu gayeye gore
e hid etmek, tanzi m etmek ~arcsi ard1r. Dunlarla
ugra~ mak Uzere Te kil iitt Esa iye nunumuzda bir
i ra Reisi kabul etmi iz. Halbuki ah a li haz1radJ ve
_ lmz bizde oldugu e hile. bugUn bu vazife ordu -
lann da se k ve idaresini deruhde etm i olan Erkiim
Harbiyei Umumiye Rei inin uhde inde bulunuyor.
Bendeniz diyorum , ki bu czaifi - ki ar7ettigim ~ey­
lerdir - yani memleke timizi i~letmek, dahilen ve ha-
ri en kuvvet ka zand1rmak ve hem de He yeti Vekile-
nin vezaifi muhtelifesin i tevhit ve bunlan harp ga-
·esine gore yiiriitmek miimkiin miidUr? Egcr Erkant
Harbiyei Umumiye Rei inin ba mda bulunur a yuri.ir
mil? DUnyanm her yerinde harp ile iya et birbirin-
den ayn §eydir e bir ye rde yUrUmez. Birb irine mer-
bu teo gider. F kat ikisi ir arada yU ri.imez. iki i bir
el ile idare olunamaz e bu bizde oldu. Orada patla-
( I ) Paranle:: irinde/..i kelimeler lamjllwlan eklen-
li. M. Unrcr
..:..... 597-
C:2
d1, infilak etti . Karargiih , umumi harbi ve harp siya-
setini idare etmeye kalkh ve idare edemedi , y•k1ld1.
Onun ic;:in tcra Vekilleri Riyasetinin, ki bizim Te ki-
Jatl Esasi e (Kanunumuzda buna dair hiiki.im) (1)
vardtr, bir vekiilet deruhde etmemek iizere miistakii-
Ien dii~iip kalkmast ve cephedeki kumandanlan lek-
mil, tamamiyle elinin altma almt~ ve harp geri inde
bulunan milletin. memleketin de biitiin haz1rlig1111,
sayini, rahalmt ve memleketin biitiln emniyetini er-
best~e dU~iintip ana yard1m edecek bir devlet adaml-
na ihtiyac;: oldugu i~in te~kiliit kanununda muharrer
olan icra Yekilleri Reisinin ve Erk<\ m Harb iyei Umu-
miye Ri yasetinin ayn ayn ~ah tmlmasm1 teklif el-
tim. Bizim esas meselem iz e ruhu me ~ te bundan
ibaretti r. Bu meseleye ait arka a lanmm bir itirazt
va rsa burada tenvir buyurmalanm nca ederim . He-
yeti Yekilede bulunan ve bari9te gorii~tiigum tekmil
arkada lanm da u noktada bendenizle mii terektir
ve tamamiyl aym "fikirde olarak gortiy rum. Az ~ok
bu i .e dair bizde bir ey hasll olmu~tur. az ~ok biz-
de bu kanaat umumi bir ~eki l almt t1r. Bun a behema-
hal karar veril me ini faideli gori.iyorum. Kim bu i i
yapa bilecegini iddia ediyorsa c;:1kar ve Heyeti mu-
mi ye kendi ini intihap eder, ~1kar gider.
Daha bir temenni soylliyorum. Beyefendi ler. ikin-
ci me ele; Erk.am Harbiyei Umumiye dairesidir. Erka-
m Harbi yei Umumiye. malumu ihsammz, harekatJ a -
keriyeyi ihzar eder ve icra ettirir. c_;:'ok temenni eder-
dim ki. bu dairenin reisi muhtereminin. .. zevat ile
takviye edildigini gormesini (ve memnuniyetini izhar
etme ini temenn i ederd im. Fakat) (I kendileri haz1r
degillerdir e arzu ederdim ki daha kendileri bu dai-
ren in mesuliyetini ... zaman tek.rar oylemek i terim.
Bu nokta iistiinde vakia kendiJeri bu dairenin me-
suliyetini kabul buyurmu~Iard1r. Bu dai renin mu af-
fakiyat ve ademi muvaffakiyatt kendilerine ait bir
meseledir. Mademki Heyeti aliyeniz bir me eleni n sa-
liihiyetini beyan etmek istiyor ve me aili icraiyeden
dahi b ir ... kendisine kabul ettirmekted ir. n endeniz
Erkii m Harbiyei Umumiye dairesinin bugiinkii vesa-
itle miicehhez olduguna ... ifa edeb ilecek ve~hile r,nii-
cehhez olmad1gmt gormekteyim . Harekatl harbiye
~ok k1ymetli, s;ok yi.iksek bir ~eydir. ... ihtiyac;: var-
dlr. Pa~a yalntz kendisini ~alt~t1rmaktadtr. Mesuliyeti
kendisinde olmak iizere bu halin devam1111 ister ve
bitarafane memleketimizde ... tanmm1~ bir ~ok ricall
askeriyenin muavenetinden i tifade etmesini rica ede-
(I) Parantez i~indcki kelimcler tarafundan ek-
lendi. M . Unver
 J : 141 9 . 1
rim. Bunun ic;:in hic;: bir mani ve zarar yoktur. Ve
zannediyorum kendileri arzu etseler n~;:yeti aliyeniz
ic;:inde baz1 muhterem arkada~lanmtz bulunabilir. On-
lann almmasmda bir mahzur yoktur veya haric;:ten
almmasmda bir mli§ki.ilat yoktur. Boyle buhranh an -
larda herkes memleketi ic;:in su bile ta§tmaya mecbur-
dur. Degilki boyle i~ler... Yani istigna etmemek 15.-
z tmdtr. Bununla bittabi bu meyanda §ahstm mevzuu
bahis olmad•ibndan bir defa daha ilave etmek isle-
r im.
Oc;:Unci.i mesele; bizim ic;:indc bulundugumuz tarz •
idare Erkam Hafbiyei Umumiye ile MUdafaai !vfilli-
ye umuru yekdigerine tamamiyle dahildir. Aynt umu -
ru ... bir ktstm umuru her iki daire de gormekte, bi -
rinden digerine tanriri muamelat la vakit geymekte-
dir. Biz sulhU kati zamanmm hi.iluluna kadar bir
harp karargaht ha lindeyiz ve boyle ya§ayacagtz. Bina-
enaleyh , Erkam Harbiyei Umumiye ve karargahm
esas itibariyle birbirine delkU cemas yapmayacak bir
dairede toplu bir yerde ve MUdafaai Millixe i mi -
nin ifade ettigi mesuliyeli umumiyeyi havi olacak
bir e1 ile idare edilmesini herhalde daha selametli
gormekteyim . Olabilir ki ba~ka ~ekilde gormek i te-
yenler de vardtr. Maahaza bu bir ic;:tihat meselesi -
dir. Bunu ahar noktada mildafaa ederler. Bend enit
bu noktada yine tsrar etmeyecegim. Fakat ~unu soy-
lemek istiyorum ki mesul olanlar makineyi bu suretle
i~letebilirler. Fakat bu mak.inenin gUzel i~lemesi, ar-
zcttigim vec;:hiledir ve bu i§i anlayabilen zevatm tetki -
katma milracaat edilmesi laztmdtr. Bu mesele hakkm -
da dUnyantn her tarafmda gerilerdeki hizmetleri top-
lu bir surette idare ermek. laztm gelirken bunu dagtt-
mak hie;: bir zaman dogru degildir. Nitekim ordunun
ihtiyactnda. mesaili umumiye hakkmda daima bir ki-
~iyi gormek istiyorsunuz. Halbuki efendiler, o i§le-
rin gortilmesi ba§ka makamata aittir. Dcpolar neye
yeti§miyor, neye efrat ahnmtyor li.izumu kadar? Ha-
ttnma geliyor ki bunlar Mildafaai Milliye aittir. MU-
dafaai Milliye efradt yedirir. ic;:irir, geydirir. Depo
lcttaatmm !Uzuma kadar efradt vaktiyle. si liih altma
almak. onlan vaktiyle talim ve terbiye ettirmek Er-
kant Harbiyei Umumiyenin vezaifidir. Halbuki bu
vezaifi Erkam Harbiyei Umumiye anlamt§ mt, ken -
disi takip ediyor mu? Ben bilirim ki takip etmiyor:
Bir ay olmuyor, o da sordugum ... heyeti umumiye-
nin hattnna getirmek istedim.
Ordumuzun ileridek i mesaisine zahir olabilecek
gerideki harp haz trltgt meselesi, ki mf Mildafaai Mil-
liyeye ait elbise meseiesi filan degildir. Muallim ha·
ZlrlanmasJ, benim arzu ettigim derecede degildir ve
-598-
t 1338 C:2
kanaatl katiye hiistl oldugu ve bilyUk noksanlan go-
rebilecek ... ve bu noktai nazardan Erkam Harbiyei
Umumiyenin bilyilk noksanlan gorebilecek bir hale
gelmesini rica ederim. Reis Pa§a Hazretleri bu hu-
susta heyeti aliyeyi tenvir eder. Bu ntkat karanhkta
kalmazdt.
Oc;:UncU nokta ; efendiler, heyeti aliye ordunun ih-
tiyacl nispetinde aliikadar olmak istiyor. ... ikmali me-
selesinde heyeti aliyeniz esaslt bir surette ve Mi.ida-
faai Milliye Vekili Pa~a Hazretleri de buradaki be-
yanatmda. bazt mevad arasmda bilhassa erbabt ihti-
sasdan , encilmenden bir kay arkada~m kendisiyle be-
raber ~lt~masmda faide ve menfaat gordilklerini ve
onlarm da bu me eleye vazt'yed etmelerini ve bu u -
retle mevzua daha gi.izel vaktf olabileceklerini soy-
lemi§lerdi e bir yok oyle kalabaltk zevattan ibaret
bir heyct gormekten ise, memur etmektense hakika -
ten ordu ihtiyacmt anlamak, bunlann emri.i tedari -
kini teshil edecek zevattan ilmi bir faide gormek isle-
rim . Zaman gaip olmasm . Malumu iilinizdi r ki bu-
giln bizim mesaili a ker iyemiz lehtilhamd miispet bir
gayeye dogru gitmekteui r. Bendeniz bu milspet ga-
yenin yine boyle devam edebilme. ini <;:ok bi.i_ytik bir
endi~e ile arzu etmekteyi m . Di yebili rim ki efendiler
kuvvetli bir ordu harbi ye hawlamakta ve pek c;ok
~eylere !Uzumumuz o ldugunu e bunlarm en bilyilk-
lerinden biri i, giydirmek filan meselesinden ziyadc
belki yedirmek mesele idir. Bu nokta i.izerindc yinc
boyle bi.iyilk bir i~ iyin ... geni~ ve esaslt ve evvel-
den dti~Untilmemi~ olmast me. clesini mukaddem mua-
hazeden arzetmek isterim . Ordumuzun yalntz bugiin -
ki.i mevcudunun il bast yani silah ve cephanece olan
ihtiyac;:larla bcraber elli mil yon liradtr. Hesap ed cr-
seniz btitiln va ati ayda dort milyon liradtr. Doyle
aztm bir masrafttr ve bu icra olunacakt1r. H albuk i
·mernlcketin hali malisi, . va?t il-.t i adisi maiCtmunuz-
dur. Bu kada r bilyilk bir i~i M ecli dahl biiyUk bir
alaka ile takip etmekte pek hak lt dtr. Bendeniz onun
i<;:in vekili muhteremin tem ennisi ec;hile, evet bu
kadar ... ne tertibinden altnacak . ne uretle almacak,
nerelerden ve nas1l altntr. azami para dahilinde kal-
masl ne dereceye kadar kabildir? Sureti tedarik hak-
kmda ~uradan buradan varid, gayri varid itirazat
ilzerine i§ adamlan iglak ve i~kalden ne suretle kur -
tulacak? Bunu halletmek laztmdtr. Onun i<;:in heycli
aliyenizin bu meselede ... ve idrakinden kanaatm ne
oldugu arkada~lardan be~ ki~inin ... daifesi ile bera -
ber c;:alt~mastnt ve memur edilmesini bendeniz dahi
gayet faideli gormekteyim . Bir proje halinde olant
icabederse heyeti <> liyenize gostermeli ki milmhin mu.
 t : 142 9 . 1
degil mi? <;tinkU efendiler ne yapabile ekseniz dU~ti ­
nebi lir iniz. <:;Unkti efendiler sevki tesadUfe ve hazi-
ei maliyenin mevcudu yevmi ine nazaran idarenin
.. tebean fevkaHidenin ... elli milyon liraya idare ede-
·eginiz meseleyi ... ~1kmaz. Sefil olarak kaltrstniZ,
:;e kahr tmz Vaktinde yediremez. geydiremezsiniz.
Fa at bu ihtjyact daha eY\ I dti~Unerek ona gore
esabmt haztrlamak. memlekete edilecek hem maddi,
em manevi hizmet en faideli bu ~ekilde olabilir.
\' eger bunun HtikO.met~e imkam ... beyeti aliye
ani olursa huzuru alinizde vaziyeti arz ile me ele-
in ne surelle olacagm1 iz soyler iniz. Onun i in
uzun uzad1ya mesailin her cihetini ihata . ede ck ar-
ada~lann yani bir ~ok galabaltk doldurmaktan i. e,
ameli olarak halletmek i~in ordu ihtiyacm1 anlamak
'e ordulann bu ihtiyacatmm ·sureti tedarikini arzede-
e en e !em ve en faideli olabilecegine aklt er cek
. . rkada Jardan Mtidafaai Milliye Vekilinin dairesine
e emrine gonderiniz ve onlardan malO.mat i teyiniz.
Bu uretle zannediyorum ki heyeti aliyeniz ihzari
tr proje kar tsmda kalacakt1r ve ondan on ra karar
erebilmekte daha erbe t kalacakttr. Bu meyanda bu
Jaire hak..kmda arkada !ann metalibinin boyle bir
eyete tevdi edilmesini en faideli addetmekteyim ben-
eniz. (,'unkU efendiler; ricalt mesulenin ba ma bi-
'ierek her gUn orulmast, bu dairelerde ~ah anlann
llerini e kollannt baglamak demektir, hakikaten ~a-
1 rna zevkini k1rmakt1r. Halbuki izin rada arkada-
m•z bulunur. onlardan · r~r m•z e tahkik edersini7.
' ani olmazsa o ba~ka. Fa kat hem i~i haz1rlasm ve
hem de size ma!Gmat versin. (Bu. mlimki.in degildir.
Kendilerine bu urette bir yardun) (1) temin edilmi~
!sun. Bendenizin bu me. elede teklifim budur.
DordUncU me ele efendiler; memleket, kuvvctini
aza mi olarak harbe vermi ·tir. Fah.at bu harbi ida -
meye muktedir midir e ne zamana kadar idameye
muktedirdir? Bunu idame edebilmek i~in muktazi
paray1, n1'uktazi harp ve·aiti yani te lihat ve te~hi ­
zatt ve sonra bu harbi idamede bUyUk ami! olabile-
ek olan mUzaherat1 iyasiyeyi (nazan itibara a la -
rak mtistahzarat1 lazi meye itap) (2 mecb uriyetinde-
iz. Yalmi: dUnya ya kar 1 topla ya~amak dogru bir
iyaset degildir. M alumu aliniz dUnyada her tUrli.i
nakliyat vard1r ve her tUrlti nakliyat1 mUmk Un ve
muhtemeline kar§t vaktiyle al1p ... iyaset de buna
demi~lerdir. Binaenaleyh boyle bir zamanda ... 1e-
ela Yunanltlar Sakarya harbinden beri miitemadiyen
(I, 2, 3) Paraniez. i('indt:ki kelime!C'r tara/m1tlan
C'klendi. M. nver
599-
l 1338 C: 2
A rupaya heyetler, dort defa Li t U te heyetler gon-
dererek Avrupahlan aleyhimize tahrik ettiJderi (~a~
bit olmasma ragmen biz) (3) diinyaya kUskUn olarak
ba~pmtzt bile <;evirmiyoruz. ·.Bu vaziyet dogru mu-
dur? Bizim her nevi havayici zaruriyei harbi yemiz
hari~ten gelecektir, bu muhakkakt1r. Memleketimi zin
bir ok menabii serveti vard1r. bir <;ok hututu ikti -
adiyesi vard1r. memleketimizin miitlafaa olunacak
davalan ard1r. Bu me ele bu gLinim mesel si tlegil-
dir. Biz bunlan hari~te takip etmi yor Llegiliz. kta.
bu mesele bir senenin, bir bu~uk enenin me ele i-
dir. Borada muntazam hiikGmet tees U linden beri
takip edilecek ... siya et~e de ya$amak lfizimd1r. l·
yaset de harp kadar faa! olunacak bir sahadtr ve
bizim ic;:in bunun imkanlan va rd1r. Bir hududu naza-
n djkkate almakla beraber, bizim neden imkiinlardan
a kit e zamanjyJe i tifade edemedigimizi . orm h. i, .
tiyorum . Bu itiraf1 aciz degildir. bu tebdili ~i~aset
degildir efendiler. Bu sade c;:ah makl!r. Kuvvelli bir
hi.ikO.mete yak1~an itimat ile. erbe. ti ile memlekcti -
mizin menafi ini Avrupaya, aleme anlatmak vc mem-
leketin menafiine muvaf1k i~leri yapmak, aym za -
manda orada goreb ilmek i~in bendenizin ic;:imizclen.
gerek en ziyade emniyet cttigimiz, gcrek ke ndimiz-
den ve gerek hari~ten , d1~andan akh eren arkada. I, ·
nmtzm muhtelif da alar pe~inde ko turulma 1 lalllil·
d1r. Yalmz iyaset - yani laf takip edecek degiliL. -
biz. hari<;ten miihimmat1 harbiye tedarik ediy ruL,
bugun petrol tedarik diyoruz. Biz tekmil madcnleri-
mizi i~letmek mecburiyetindeyiz. Bugiin petrol ma-
denlerim iz durup dururken on be~ milyo n lira her
ene gi.imriikten akmaktay1z. Anadoludan ge~en ·e-
ne ~•kan para ile bu sene s:1kan para ara 111da ~ k
fark vard1r. Ge~en sen eye ni. pet n ne c;:1 kacak at.:a-
a? Bu gibi mkattan dolay1 bir davayt miidafaa
ederken yalmz bir cihete hasn nazar etmeyip her
suretle memleketin ya~atllma 1 esas1 Uzerine mti~t nit,
i5lenjlmi~ esas1 Uzerine ve hari~ten dahi kuvvetkr
tedariki Uzerine bir siyaset takibi behemaha l J;t/1111·
d1r. Onun ic;:in ikti adi projelerimizi ve umuru nafi-
aya ait projelerimizi A rupada ve haric;:te Amerika -
da filan davay1 millimize mlizahir adamlann mena·
fiimizi gozetmeleri ve bi zim ihtiyac1mt z obn m Lie' e-
atl nafiay1 uveri miimkine ilc izhar etmeleri laillll·
dtr. fendiler. bunu en mlihim me ele olmak i.izcre
ok gc~ kalm1~1 zd tr . Fakat efen-
diler bugiin dah i kabili ihmal degildir. Bila if:.ki
akit bunlan yapmak laz1md1r. Bitim bUwemi1d..:
kafi miktarda param1z vard1r. l~tifade etmeliyiz ....
Ben de s"yl erim, sevki tesadiifle ida re 1lunabilir.
 t : 142 9 . 1
Tchir olunabilen bu gibi mesail filan, bendeniz bun -
bnn bila ifatei zaman, vakit tehiri caiz mesailden
olmadJgtnl arzediyorum. Emri vakiler kar~Jsmda bu
milleti bJrakt1rmamak i9in zeka ile 9ah mak lazJm-
dJr. Yalmz kaville ~ah mak olmaz. Biz mi.itemadiyen
kaville ~ah~1yoruz. Faa] bir surette dimagla 9ah~m1-
yo ru z. fendiler, o ka mm esirgemez faa! ve zeki
arkada~lann ... Binaenaleyh, bunlardan istifade edil -
meli , ihma l olunmamahd1r. Dimagla <;:ah~ mahd1r. Ri -
ca edecegim §CY budur. Onun i ~in heyeti aliyeniz-
den rica edecegim §ey bize laz1m gelen paray1 ve
menafii ... aym zamanda ba§ka turli.i menafii temin
etmek i~in a rk a da~lanmJZI derhal intihap edip gon -
dermek ve eger tahsisat yoksa maa~Jm1zdan ylizdc
on , o n be5 (ni petinde verrnek suretiyle) ( I ) derhal
bu arkada~lanm1Z1 9ah~t1rmak. liiLJmd1r. Zaten bugi.1n
lmaz a yann ibret alacag1z. Erken gid ip 9ah mak
Iaz1mdJr efendiler.
HUSEYiN 'AV B Y (Erzurum) - Yunanh -
larda n ibret almah .
ALAHATT i BEY (Devamla) - Bu kanaa ll -
mm Mecli ce her halde fiile gelme in i artu ederim.
Rica ederim , eger yanh~ ise alakadar....
Be~inc i me ele; HUkumeti serbest b1rakmak me-
selesidir. Efendiler. bend eniz gorUyorum ki i5leri 90k -
tur, nefes a Imaya akitleri y ktur. M Utemadiyen mli ·
racaatta bulunmaktay1z. Harp zamanmda b""yle bir
90k me lih i~in devai rin tacizini muvaf1k gormUyo-
rum . lcrai salahiyetimiz filan me zubah is etmek de-
mek , U<;: yi.iz elli (mebu var ve bu kadar icrac1) (2)
va r. demektir. Bu mUmkUn deg ildir. (Dog ru sesleri)
Onun i9in bendeniz diyo rum ki devairi ciddi ve a-
kin me ailden ve bu bapta devlet makinesini i ·let-
mek i<;:in iki ihtimal gorUyorum. Bir kerre fevkaliide
i ~ leri olan devair va rd1r. Bunl ardan bazlla n ndan eger
Vekil a rkad a~ I a r11mz ihtiya~ gorUyo rlarsa heyeti umu-
miyeden kendine liiz1m olan. kendilerine muvaf1 k
gclen bir a rkada~1 pekflla (kendisinden talep ed ilen
hizmete) (I ) dirig etmez. Za nnederim Heyeti aliye
(de buna mu vafa kat eder.) (2) BugUn ak~ama kadar
kag1t hava lesi ve kasadaki paranm arf1 i~in kag1t
... Ha lbuki biz mali ye i~in bunlarla vakil ge<;:irecek
degi liz. <;ok daha mi.ihim ~ey lerle vakil ge9irecegiz
vc bu kadar vakit bunlan dU~Unmeye ... ciddi" za-
manlan tam ami yle beyhude gaip ... icraata k1ymet
vcrmek laz1msa muavin ... En mUhim me adda . muh -
(/, 1) Pcralller. i(indeki kelim('/er tarafnn dan e~-
lendi. N!. 1 · ~·er
600-
i 1338 C:2
ta~ olan arkada~lara. yard1m liizJmtlJr. Bu hususta
muhta<;: olduklanm soylemeleri tcbrik cdcrim. r akat
gil<;: inanmm, inanamam.
ikinci mesele, daireleri murakabesiz mi b1raka a-
gJz? fe ndil er, bu hmu ta bir kanun, yani eski ka-
nun gayet bUyi.ik bi r alahiyet vermi~tir. Muvaze nei
Maliye EncU meni mazbata muharririne. Onun i in
bendeniL diyon1m ki; her enci.imenin mazbata mu-
harriri ait oldugu dcvai rde bir murak1b1 tabiidir.
Arkada ·!ann mesai hu u unda on lara Jut fe n delalet
ediyorlar. Su uretl bi.l. uldk tefek mi.idaha lattan
deva iri ma un bJr akmalt~J / . ((ok d0g ru sesleri) Onu n
i~in (a rzulanmlZI bu arkad, lanmtza i:iy!emeliy iz) (3)
ve meta libimizi ar k a d d ~l anmJ7 giJip anlamal 1. Ve-
kil beyler de encUmenler de mwnen giiil bulunur-
lar. 0 gUn de gcrek a rl, , Ja~lanmJ Z \'e!,illcrden '>0-
rarlar, gerek heyeti umumi~ec.l or.<r. San· glinlerde
m::tsa ba§mda yaln1z kalarak kendi b ::t~ lannda d1i Li-
neb ilmeli ve U~U bir araya gelerek k-. hit dcceklcri
mesa il eri i ~ in Iazm1 o lan ·i.ikunu bulab_;lm ·liclirler.
onra memurin hi9 .;ali~arn1yor . . ·:1bahtan ak
ma kadar kah\e esaire ile gel ip giJenlcr. apk i.ite-
rinde, toz i~erisinde. bu mesai degJidir. J,d hi.ikf1m.::t
boyle i.i ri.imez. Bu. bakkal ukkam me ek idir. (ok
rica ederim, bize t~.:relli.ip d n vezatl1 bi1 ifa cue-
lim. Her tUriU metalibimizi ncumen m<zbata mu -
harirlerim ize ' rel im, bu nlan ugra lJrmaya lim. Deva-
irdek i vcl.illeri mizi serb ~t b1rakahm. R ica cderiz. de-
vairde intizam1 me a1yi lem in ct-inlcr. azifeieri ba-
~mda ukunetle 9al1 mlar. Jl memlek t i~in l ~wn
olan kanunlan isteriz .. Bunlar ba it mesaildir. Ger~i
efendiler, m ade~ki icrai al1 } un.itecegiz, bo} le lma -
~~ Hinmd1r ve bo} Ie gcl i~ r bcnJeni7e.
on ra asil hall i liiz1m ~e l n lm me !e, yani lcc-
lisin me ai (sini nastl daha kJ:,m~tlendi re biliriz.) ( I)
bunu I.endi arJm1zda m <il i tih al ede!:Jiliriz? 13unu
tespil elm k bizim i<;:in bir bor<;:tur. H cyeti ekile
nereye gidiyor \'e nereye gidecektir? Bunlan bilmek
laz1mJJr.
ik inci i. harp, ikti at \e idarei dahiliyedir. H utu-
tu e a iyc i yani e<;:heleri ne ola .1k t1r? i ~te bunu ih-
zar e heyeti umumiycye takdim rtmek lizere her-
halde mUtefekkir e emniyeti umumiyeyi haiz biri-
nin <yah masma ihtiya<;: va rd 1r. 13oyle bir e ~as elde
bulunduktan onra. bunlan ger k en umenlere yapl!r-
mak. gerek boyle bir heyete k:ln:>.<:ttla nm takip ettir-
( I , ] . 3) Parante:. irinde~. i /..elim eler tarafundan
e/..lcndi. M. 111"<' 1"
 t : 142 9 • 1 • 1338
mek yine boyle bir heyetin vUcuu1Jna mUtevakktfttr.
Meclis evrakt varide ruznamesiy le ya~amak tad1r.
Online ne gelir e onun la vak it ger;iriyor. Biz burada
'
uyuyup giderken llykumuzu kac;1ran zevat oluy r. 0
halue biz burada bir ~ey bilmiy ruz. 0 halde Mec-
lisin kendi gittigi yolu gorerek onun la beraber o nevi
i~lerin bilinme i ve anlama 1 Iiiztm gelir. Bu gayet
mUhim bir me ·eledir. icraiyat ile ala kada r bir me e-
ledir. Bunun ic;in dahi kendi ine emniyet ettigimiL
bazilanntn vUcuduna ihtiyac; vard1r. icrai hir Mcc-
li e bir encUmen. bir Di am Ri ya et liiztm <J iu yor. ki
kanaatt umumiyei Mecli i az <;:ok tahkik vc tespit
et in ve hey ti umumi eye gelecek me ad h getir~in,
arzet in, gozden gec;irereh.. getirsin. Benden iz bunu
en ziyade encUmenlere intihap ettiginiz eya edecc-
giniz birer rei getirir eniz, i ter eniz bir encUmen rUe-
a ' olur. Mecl i rUesa 1 ilc ber ber bulunur. Bizim
i in laztm olan umumi vcc;heleri haztrlamak Uzere
umumi k, nunlan ; h. rbe, iktisada ve iuarei dahiliyc-
nin tsla htna (mUteuair ne gibi mevzuata ihti ya¢ bu ·
lundugunu te pit ve ihzar cder. Bu ) (li Heyeti Vet.. i-
Jenin yanmda bulunacak yegane kuvvet \e bu Mec-
lisin yegiine Uzgeci olacakttr. Yoksa bu i in halle-
di lme ·i kabil olamaz. BoyI olursa fevkal ade faideli
olabi lir. Bun un i in Mecli imizin ic;inden bir en U·
meni rUe a yapsak. bu he et tekmil me aili milleti
bir nokta trafma tevcih et eler ve ihzarl olarak <;:a-
It sa lar; icra Vekilleri Reisi ile temasta bulun a ve
bu uretle Mecli in umuru devleti idare imkiin1111 ha-
d edebil ek (c;ok faideli o!acag1 kanaatmdaytm.) (2)
Zannederim bu Meclisin bUnye inin 1 liih1d1r. Tabii
bu rUe antn lam intihab1 (ayn ·a teemmiil oluna-
cakltr. Bunl an encUmenlerim iz haLtrlar. bunlann me .
galesi tekli() (3) heyeti umumi ye de intiha p eder. Ya -
ni. olunan !jeylerden ibarettir. Bu Meclis eger icrai
bir Meclis olarak yUrUyebilecekse. kendisine bu i~leri
takip edebilmek ic;in liizm1 olan mutahasstslan ancak
encl.imenlerde bulabilir veyahut baZI mazbata muhar-
rirlerini bunun timsali olarak kabul edebiliriz. Mecli -
i faa! ktlmak liiztmdtr. gorUr bir hale getirmek lii -
7tmdtr.
Bu Harp EncUmeni fe kaladesinin ihzar ile mU-
kellef olacagt ikinci bir i encUmenlerimizi dUzelt·
mektir. Onun ic;in encUmenlerin ihtisa erbabmd an ol-
mast liiztmdtr. Bu bapta kendi mazbata muh arrirler i·
mizi istimal ederiz. lema ederler. Aralanndaki ihti·
!aft bu encl.imen ve nih ayet bu Meclis halleuer. (Gli·
(I, 2. 3) Paranlez. irindeki /..eli meier 1ara/11ndan
ekiC'ndi. M. OnrC'r
601-
C:2
rUltUier, devam sesleri) Mecli te kuv etli bir l u-
vazenei Maliye EncUmenini te~k il lfll!mthr. Ru iki
teklif kabul olunur a hem biz icrai o luruz, hem de
HUkumet c;ab~abilir. So7Ume burada hitam eriyo-
rum.
U RAT EFE Di ( rzurum) Tearuzu :u5
hu u u nerede hal olunacak?
SALAHATT i BEY (Devamla) - r7ett im
efend im. EncUmeni RUe a veya Mecli te hallolunur.
CEL..A.L Ri BE (Uizistan) - Bu mc\Zuua
derde ti mUzakere iki meselenin te hidi hakkmd a b..:-
yant mtitalaa edecegimden ~ozUmlin ke ilmeme ini ri-
ca ederim.
alahattin Beyefend i u J..Ur.-Uden birin i m:1dd yi
tenkit buyurdular. ozlerinin ek . eriyeti azime ini tas-
dik ederim. Pek dogru birtaktm mebahi t n ibarettir.
ot tuttum. ktrk . elli maddeye temas cttiler. GinaJ.. 1m
memurinin kahve ic;mcsi gibi idari. inzibatt mesailden
bahsettiler. Bunlar da me zubahi olm aL degil. olur.
Fa kat mcsele taayyUn etti. Mecli in ekline. idart.) e.
propagandaya aittir. Bunlann ek eriyctini tas\ ir ct-
tigini arz ediyorum. Bir usul ve tttlrat tahund o len·
medigi iryin, hangi sozUn .... ~e dimle rUfekanm lil..·
lerinden anla 1ldtg1 Uzere bu te ·kilat nok an gorUiu -
yor. Me lisimiL iyi bir surette te~kil cdilmemi~tir. B 1
kanun muc ibince Meclis ku \ei icrai;e \C te riiye~ i ni
icra edccegini, nastl istimal cdebile.:egini bilmyor. On -
dan sonra encUmen faali ctleri icra cdemiyor. Bu -
yurdular ki encUmen reislerinden mUrekkep bir cn-
cUmen di ant rUe a te~kil etsin. ~oylc mi.izaJ..cre et -
·in . Bunlann muhas alas1 nedir e ne gibi bir nettccye
pey cste olacakttr? Binaenale h. Mecli in icr;;t \C
te~rii, nastl icray1 ahkam edecegi hakkmd a bir ni-
nmname olmadtgma nazaren, gec;en gUn hc)cti .111-
yeniz buna dair mutavvel bir liiyiha yt layiha cncl.ime-
nine ha ale buyurdu, Layiha en ·Umeni layihantn na-
zan dikkate altnma ma karar vermi~tir . Binaena 'eyh.
bugUn yahut o bir gUn buraya gelccektir. Bu l arar
mucibince encUmenler veya bu MecJjsten \ cya de\ .
!etten <;tkacak olan siyasiyata e bUtUn me:ai l · ak-
ltmla, vi.i 'umla !ierhettim. Binaenaleyh i bu If yihai
acizanemlt: Medisc;e birinci madde i mUzakere edil-
mekte olan harp encU meni fevkaliidesinin tc· hidi ica·
bediyor. lki mesele tea ru z ediyor. Kanunu E;a~ ; mad-
de ·i de bu na mUteal11ktir. 0 vakte kadar i~h u kanumm
tehirini telep ederim .
ABIDiN BEY (Lazistan) - f\tuhtcrem ·Hkada)·
Jar, mtidafaai istiklal ve misak1 milli uah il!n ue YC·
kalet verdigimiz. yalt mak ic;in gonderdigin·.i7 arka-
 t : 14:3 9 • 1
da~lar icraatta nabcmevsim zamanlarda bize geliy ·· -
liar, diyorlar ki; biz bu haldeyiz, biz yani beceremi-
yoruz ve bundan dolayt Meclisi aliniz cu~u huru~a
geliyor? Su arkada oturan Celal Nuri Bey, eger htJ-
kuks;ular onu mildafaada bulunsalard1, daha s;ok Mal-
ta'da kahrlard1. Celal Nuri Bey hukuku esasiye ka-
fasiyle kalsayd1 daha s:ok Malta 'da kahrd1. Arkada~ ­
lar, i~te bundan dolayJdlr ki, heyeti aliyeniz burada
bilyUk bir mi.izakere yaparak, tir,; enciimenin i~ttimaile
dordilncil bir enctimen te~kiline ve bu enci.imenin bu
i~e vaz1yed etmesine ve Ba~kumandanla beraber s:aiJ~­
masma karar verdi. Yoksa bu kendi kendine gelmi
degildir. Fakat bunu yine kendiniz oldtirmek i tiyor-
sunuz. Bu esasat dairesinde s:ah~mak istemeyen i.ivey
valideler y1k1yor. (Bravo sadalar.). Efendiler, Celal Nu-
ri Bey evvelki ifadesinde ve §imdiki ifadesinde gtiya
bir proje ve askerlik hakkmda dti5tinebilecegini ya-
zacakmJ~. Rica ederim , ben daha di.i~tintiyorum , b n
bu teklifi yapacag1m demek olmaz, Celal Nuri Bey
hi9 bir vakit boyle bir ~eyle i~tigal etmemi~tir ve et-
mecligine dair de kayd1m vard1r. Diyor ki , geri hi-
dematJ ileri hidemattan daha bilyUkttir. Geri. hidemat1
daha iyidir, ileri hidemattan. Arkada~101 1hsan bcyin
bir soztinti tekrar etmek isterim veya 0 sozii ikmal et-
mek isterim. Arkada~lar , ordumuz Sakarya muzafferi -
yetini ihr:az ettigi vakitte arkam1zda depolar olsayd1,
i§te o vakit Gazi Mustafa Kemal Pa~a Hazretleri
dogrudan dogruya di.i~man1 takjp eder ve btitiin Kti -
tahya, Eski~ehir, U~ak ellerimizde olurdu. Halbuki de-
posu yok, ihtiyat1 yok. Mevcutla takip etmek imkan-
S!Zdlr. Arkada~lar, bu millet hukuku _ esasiye sada1a:
nndan , bu sahte ~eylerden daha ziyade top ve ti.ifenk
sadalanna ah~1kt1r. (Yok yok sadalar1 .) · Sozi.inti geri
al sesleri.) Almam. (GiirUlti.iler.) Arkada~lar. vazife ini
ktsk:anmayan adamlar i~ yapamazlar. Herkes vazife-
sini benimsemelidir. Soyle oldu, boyle oldu dememe-
1idir. Tah§idat var , yok bilmem ne var dememelid ir.
Kendisi biZZ.llt vazifesini takip etmelidir. Mi.idafaai
Milliye Vekili Pa~a Hazretlerine s:ok htirmetim var-
dJr. Yalmz istiyorum, oraya hakim olsun. Yani Mi.i -
dafaai Milliye Vekaletinde dert yamyor Beyefendi.
Beyefendiler, Ba~kumandan sonra kim mesul olabilir?
MUdafaai Milliye Vekilidir. Ordu yu tanzim cihetiyle
Erkam Harbiyei Umumiye Reisi , ordu noktai nazann-
dan , levaz1m ve her §ey noktai nazarmdan bugi.in MU -
dafaai Mi~liye Vekaletine mafevktir. 1smet Pa5anm ka -
rargahJ ve 1smet Pa~anm §ahst Mtidafaai Milliye Veki-
linden daha mafevktir. Mesuliyet noktai nazanndan
hepimiz mesuli.iz. Bundan evvel icra memurlanmtz da -
ha ziyade mesul olmall idiler. Arkada~lar , sefcrber bir
- 602 -
i 1338 C:2
balde bir ordumuz var mid1r. yok mudur? Vard1r, yok-
tur, kim diyor? lki 'ordu kumandaniyle bir Ba§ku-
mandan var. Bir de Erkam Harbiyei Umumiye Rei.si
vardtr. Fakat rica ederim, Erkam Harbiyei Umumiye-
nin, benden daba asker, benden daha fazla gormi.i§ ar-
kada ~J ar desinler ki te~kilat var midir, onun koNan var
mJdlr e Ba~kumandanlJgm kollan var m1d1r? Yok-
tur. El ile tutmah, goz ile gormeli. Bunun eli , kolu
yoktur. Bu nok an ikmal edilm lidir arkada§lar. Evvel-
ce verilen bir §Cyde diyorduk ki , Heyeti Vekile her
§eyden, her htiktimetlen ba§kad1r. Askerligin Jaztmt
gayri mUfariki olan tc§kilat yapllmalld1r. Pa§a Haz-
retlerine mii~ir ve gazilik verdik ve canti dilden tas-
dik eyledik . Bunun mesuliyetini tamamen Pa§a Haz-
retlerinin i.izerlerine ... Arkada~lar , bu harp encUmeni
ile Ba~kumanda n beraber s;ah§sm ve fsmet Pa§a ile
Mlidafaa1 Milliye Ve!d!i nin ara 1111 bulmak liiZJmdtr,
(Giirl.iltiiler.) istediginiz . kadar gi.iriilti.i yapm, vtz gelir.
Bunu yapamazsamz mesuliyeti maddiye ve mane iye
UzerinJedir. Hergi.in vekilleri buraya s:agJrmaymJZ, ba§-
ka i§leri yokmu§ gibi.
Erkam H arbiyei Umumiye R t-isi muhteremi yahmz
a keri' §uabat nereye geliyor, nereye gidiyor, oou bil-
meli. Raporu o istikamelte tetk1k etmesi lazJm geliyor.
Bunun ic;in UlLin bo}IU soylememek §artiyle iki kclime
oyledim. Yanii§tm arsa ·iz tashih ediniz.
R FET PA~A MUDAFAAL MlLLiYE VEKiLi
(tzmir) - 13eyefendiler, baz1 eyler vard1r ki gayn v~­
ki tel<!kki ·.etmek en muvaf1k tarzd1r. Eger iizerinde ~s,
rar edilir e g~yri vaki halind~n 91kar. Bun_dan s6nra
efendiler. ism t Pa§a Hazretleriyle MUdafaai Milliye ·
arasmda ezeli ve mUtekabil bir htirmet ve san1imiyet
ve hatta mevtin bile ay1ram1yacagt bir hUrmetten ba§-
ka bir ~ey yo!{tur.
Bundan onra Salabattin Beyefendi bir §ey buyur-
dular, dii~man iki aydanberi haz1rlamyor. Yahya Gelip
Beyefendi de bir §ey buyurdular. Salahattin Beyin ay-
nmi. Bu iki soz birle~ince ortaya soyli.iyorum, soylil-
yorum, his: bir §CY yapllmiyordan ibareft ir. Mahza bu-
nun is:indir ki Heyeti Aliyenizde bir kelimeyi tekrar
etmek isterim. Arkada§lar, evvela biz te~rii, icrai Mec-
li siz. icrai meclis degiliz. Hi.ikGmetiz, degiliz. Her ne
§eki lde olursa mesuliyeti mi.i~tereke vard1r. Ne tarzda
idare o!undugumuzu bilmedigim is:in Heyeti Vekile na-
mma 1111 soyliyorllm , tzmir Mebusu Slfatiyle mi soy-
liyorum, bilmiyorum. Madt.mki hakk·t kelam1m var-
dir. soyliyeccgim.
Simdi Mi.idafaai Milliye Vekili veyahut lzmir Me-
busu Ifatiyle soyliyecegim. Arkada~Iar , harp boyle ol-
 t : 142 9 !
maz, bir ~ey yapmtyoruz. Yann inhidam vardtr. Bir
eyler -yapmak mecburiyetindeyiz .. Bu bir ~ey ne olur-
sa olsun, intibah devirlerinden c;:tktp bir ~ey yapmak
mec buriyetindeyiz. En fena bir ~ey yapmak, urun
oylu dU~iiniip gozleri ac;:mamz.ktan evlil.dtr. Arkada~ ­
lar, harp vah~idir, ziilimdir, mlistebiddir. Harbi Hal-
la kt iizam bu suretle halketmi~tir. Harp ne hukuku
esasiye ile yuri.ir, ne .da ba§ka bir §eyle. Harp kornis-
yonla idare ed!ilmez, demir 'bir elle lidaxe olunur. Bunlar
muayen ve mi.iberhen hakikatlerc!ir. Bunlan herkes bi-
lir. Bu esaslarll. r iayet edersek dogru yolu bulm~ oJu·-
ruz. Ges:enlerde de arzettim. Mahza tekmil kuvvetleri
bir elde tevhit etmek ic;:in Ba ~ kumandanltk kanununu
indas ettiniz. 0 dahl insandtr. yemege, ic;:mege, rglen-
meye muhtac;:ttr ve Ba~kumandan Pa§a Hazretleri de
yedi s~nedir benim gibi harp ic;:inde yorulmu~tur . Bi-
naenaleyh, Ba§kumandan Pa§a Hazretleri de bunu pek
zhade arzu eder ve ~undan dolayt elinden gelen me-
aiyi sarfetmek ister ve ediyor. Fakat mutlaka onun
da i tirahata ihtiyact vardtr. Herhangi gemi bir si.ivari
e idare edilmez. E n mukaddem _slivari yirmi dort saa~
oprU Uzerinde kalamaz. Herhangi bir ikinci, herhangi
· ir lic;:i.inci.i kaptan i§i ele almazsa. Binaenaleyh, Ba!}-
· uma ndan Pa!ja Hazretlerinden her ·§eyi istiyelim der-
sek kendisini melekl er meya.11JDa girsin yemesin, ic;:-
mesi n, gezmesi n dersek olamaz ve tabiattan mlimklin
olma~a n bir §eyi istemi oluruz. Ba§kumandan Pa§a
Hazretlerinin tabii ordu Uzerinde i~leri vardlr. Aym
zamanda Heyeti Vek.ilde ve Mecliste de yapuacak i§le-
ri vard.ir. Bu mkah nazarda.n dii ~ilndugiim zaman Sa-
liihattin Beyin reyine i~tirak ederim. Arkada§lar, as-
kerligin esast kuma.nd ayt bir ele bag!amak, ondan son -
ra vezaifi taksim · etmektir ve boyle olmazsa mahvolu-
ruz. Kumandayt miim.kiin oldugu kadar bir elde top-
lamak ve vazifeyi taksim etmek laztmdtr. Biz harp
halindeyiz. Her §eyi bir elde toplamak mecburiyetin-
deyiz. Hepimizin sevdigimiz, hiirmet ve takdis ettigi-
miz ve mi:IJetimize alem ittibaz ettigirniz bir Ba§kU-
mandannruz mevcut. Fakat vazifel.er taksim edilecek-
tir. Meselii umuru harbiye ve askeriyesi .. Ben Sala-
hattin Beyin kanaatma i§tirak ediyorum. Fakat zaten
bunlar fikit:, ic;:tihat meselesidir. BugiinkU ~ekle nazaran
tekmil umuru askeriyeyi bir elde toplatsak . Miidafaai
Milliyesini, Erkan·; Harbiyesini bir elde toplarsak ve bu
el Ba§kumandanLkta ittihad eden tekmil kuvvayt rnil-
liyeni.n bir kuvveti olursa herhalde iyi. bir §ey olacak-
ttr ; kanaatmdaylll Mlidafaai Milliye Vekiileti onun
emri altmda en kuvvetli bir §Ube olur.
Mtisaade buyurun miihirn bir §ey akltma geldi.
Erkiim Harbiye Umumiye i§leriyle ugra~acak mesela
- 603 -
1 i 1338 C:2
ihtimalk.i buglin Miidafaai M illiye Vekili olan ben
dogrudan dogruya Fevzi Pa~anm miiste~arltgtru ya-
paca~tm ve bu surctle ne olacakttr efendiler? Her-
hangi bir zat gelecek , Erkiim Harbiye Riyasetini ya-
pacaktJr. Alman Erkiint Harbiyei Umumiyesi , ki .de-
min mevzubahis · oldu, merkezi Hlikfunetteki dagda-
gadan; gii.rilltliden kac;:mak ic;:in Berlin'i terk etti . Ber-
lin'de daha c;ok mkatt irtibat oldugu halde koye git-
ti, orada yerle§ti. Bu suretle vaz!feyi , erkiint harbiyei
umumiye veziiifini iizerine ala n zat her ~eyden iizade
olmak ister.
Arkada~lar , bizi iki giinde bir buraya c;:ag·i rmak
dog ru degildir. Erkiiru Harbiye Reisi olacak zatm
kli~ayi~i fikri bir memleketin en merkez, en mebde
noktas1d1r. Ayaklarm1 bir iskemlenin iistiine atstn,
eglensin. Ben, beyefendiler, en buhranL zamanlarda
en kiiti tedbiri dogrudan dogruya, mesela piyano c;a-
larken ve arkada§larunla alay ederken bulmu§um-
dur. Kafast dolmu~ bir adam miihim bir i~ gore111ez.
Birtaktm miihim nokta.lar va rdtr ki satranc; taht.alan
iizerinde ... Fakat o zat bu gii.n buraya gelecegini,
saat iic;te Heyeti Vekileye gidecegini , orada blitc;:e ile
ugra~ac a gtru , oradan Miidafaai Hukuk grupunun he-
yeti idaresinde izahat ve recegiti.i , ondan sonra encli-
mene gidecegini dii~i.iniirse fcHikettir. Arkada~lar, o
ha.lde tekmil umuru harbiyeyi bir zatm cline verelim.
Meml~keti sevenler. ic;:in ~a h st meselesi degildir. Bil il.
tereddlid karar verelim.
ikinci mesele de arkada§lar, yine Salahattin Beye
i~tirak ediyorum. Memlekette i} yahmz askerlik dc-
gildir. Yaltruz harp, yalmtz askerlikle i5 yaptlmaz,
Geride ekin yaptlmazsa Almanl ar gibi zmk diye du-
rur. Bizden Almanlar, A vusturyaltlar daha kuvvetli-
dir. Ama ask eri kuvvetten daha bliyiik iimiller var.
Fakat en bi.iylik ami! bugdaystzhkttr. Bugday ekil-
mezse pan yapanz, gt;ride hastaltk c;tkarsa pan ya-
p!mz. Nastl ki huzuru alinizde ben de pan yapt>im.
Tekrnil bu kuv vetleri harbin icabma , harbin arzusu-
na, yalmn mant1ki olmak tizere verilmek laztm ve
bunlan da yine bir elde toplamak liiztmdtr. Tabii bu
el kimdir? Ba}kumandanJmtz Mustafa Kemal Pa}a...
0 halde gec;enlerde arzetmi~tim; Heyeti Vekile R iya-
seti diger i ~lerle ugra§mtyacakttr. 1ktisat Vekaletiyle,
Sthhiye Vekaletiyle i§tigal etmiyecek w en miihim
olan harp i}leriyle de ugr~nuyacak. Ba§ka bir ma-
kam ve vekiilet sahibi olmakst:mn miistakillen vazi-
fesini gorecek. Bu suretll! o makam harbiye umuru-
na, Mtidafaai Milliye Vekiiletinin tekmil i~lerine mu-
kabil diger vatanl ve rniUi i)lerde de gayet kuvvetli
bir 'ami! ve bir esas olacak . Bunu yapmazsak arka-
 t : 142 9 . 1 • 1338 C:2

da~lar i~imiz fenad.lr. Mi.idafaai MiUiye Vekili her Ba~kumandanlrk un\anl ol un , i tcr olmasrn. Esasen
gi.\n. huzurunuza <;1k1pta Maliye Vekili <trasmda her- bu memlt:kdin b ir tim ali halindcdir. Ba~kumandan
hangi bir dedikoduyu halledemez. Maliye Vekili her Pa~a H aactlcri nt: Ba5 kumandanlrk vcrildigi zaman
giin buraya gelip ufak tefek meseleleri arzedemcz mas? ba.51nda oturmu~ asrl mesul zevatla beraber masa
ve daha bir r;ok bu gi bi ~eyler vard1r. ba~rnda gece glindi.1z ak lr ve cehdi erdigi kadar ha -
Bundan onra ilave edecegim mevat ger;en defa rekatl evk e idare etmi5tir. Jvt addl ve manevi kuv-
da si:iyledigim gibi , Mlidafaai Milliye Enciimeninden vetleri de bu i e tah sis etmi~tir. Ba~kumandan Pa~a
intihap edilecek bir c;ok ze atrn dogrudan dogruya Hazretleri bu i!}i yap-.yor , .c yapacakt1r. Huzurunda
Mudafaai Milliye Veldiletine gonderilmesi ve orada dogrudan dogruya mual!a ulan Ba~kumandan me v-
Miidafaai Milliye Vekili olacak zatla tevhidi mesai kiinde toplu ve mLittehit b ir MUdafaai Milljye Veka-
etmesidir. Bunu adilen , .e mlistacelen yapmahy1z. leti her ~cyden mcsul bir Mlidafaai Milliye Vekaleti
Mesela baz t hadi at vard1r - ki size en ufak bir mi- gi:irmtsini arzu edcrim . Bittabi Ba~kumandan Pa~a
sal soyliyecegim - lbise ic;in tahsis ettiginiz herhangi Hazretlcrine arzcttim. Fakat Ba kumandan r;al1~1yor
bir paraya koyun almak icabetu. Acaba koyun mu ve r;alr~acak n ak , Ba5kumandan Pa5a bu kadar
alahm, elbisemi alal1m diye bunu gelip heman size muazzam i~leri 5ah rnda ~.:t:m c kmez, buna imkiin
mi arzedeyim? Vaziyet dard1r , zamana gore yapJ.la- yoktur. Bunu d em ·n de \ii yled im . Yalrn1z sizin huzu-
cak i~ler vardrr. Tckmil Heyeti Vekilc namma si:iy- runuzda dogru t! an d o" ruya m[ittehit Vekalete yani
liyemcm. Celiil Nuri ve Tevfik Rii~hl Beyefendilerin Erkanr Harbiei Umum i}c' \C Mlidafa'ai Milliye Ve-
teklifleri vec;hile, Heyeti Vekilc azalan arzu ettikleri kaletlerin i ~ah 1nt!a L·em edecek Vekile dahi gayet
halde Mecli ten bir muavin alsrn , bu muavin o eki- kuvvetli insanlann mua\in olarak \crilmesini arzu
lin mesuliy tl altrnda r;ai1~SIIl e Meclisimizde bu ·za- ederim. Bu zat ta izin elinizden yaka5rnl kurtar rn
tln o vekil ilc r;al1~mas1na mi.i aade etsin, teklifi. Bu- ki gidip orada c a lr m cle ile r,:alr~a bilsin . imkan
nun da faideli olacagrn1 zannediyorum. Bean ~artki yoktur arkada~l a r . 0 ;a trn ya nmd a o kadar kuwetli
muhtar,: oldugu . arkad~lan vekiller kendilcri al rn, in anl a r bulunmai·Jdlr k i i) in ba rna geldigi zaman
anla~abilecekleri arkada~lan getirsinler. kendi ine ka t'i . a rih . mu a yycn fik irle rden oylensin
Meclisimizin diger teferruat1 hakkmda ben ULLin ve bunlarda n hangi in in en dogru oldugunu kcndi i-
boylu mlibahasatla bulunmak i temiyorum. Mecli in nin dt:rin olan vuJ...ufu Ye tecnibe iyle onun hangisi
Nizamnamei dahilisini tanzim etmek mcvzuubahi iyi oldugunu dcrakap a v1r 1n vc ·on kararla. hu dog·
oluyor ki, o ·hu u ta Di am Riyaset dogrudan dogru - ru. bu yanh~t 1 r des in.
ya ai<lhiyettard1r. Halbuki zaten ben, degil Nizam- Onun i{n mu ta la a um1 icm a l edecek olur am ; Ba~­

namei dahilinin ne oldugunu. hatta Heyeti Vekilenin kumandan Pa a Ha zre!l eri \' azifelerini ne tarzda ifa
mesuliyeti mii~terek mi. gayri mli~terek mi oldugu- ettiler e. >· n i Ba kum a nd a n o lduktan onra ne su-
nun farkrnda degilim. [aruzat1m bundan ibarettir. retle ifa ettile e ya nn d a i:iylc ifa ederler. Fakat i in
Yahnrz b ir istirhamrm var. Bu i~i neticelendirelim . yegane amiJj g[in [i g[i n[ine. dakika I dakika -rna j~Jeri
(Unk.li hakikaten bir i5 yaprlam1yor. Bu gi.in netice- halledecek. Beyef nd iler, ben izden gi:ilgelik demek
lensin. Arkada~lar kanaat1m1 ar,:1k olarak izhar et- G!an bir r~tye ti Vek ilc Rei indcn bir i~ i'>lemek ... ve bu
tim . Bu gi.in yakrn. uzak herhangi bir tehlike kaflil- bundan ben im i ·tedigim H eti Vekile Reisi ... O!unur.
smdayiZ. Dii~iindiiklerimizi ar;1kp si:iyliyelim. Benim Sonra o zat i ter kend i i gel ir, i ter vekilini gi:inderir.
si:iylediklerim, diW.indliklerimdir. Bence muvaffak Sual ve istihzahlarrmz on :1 te,·ecdih eder. 0 zat isterse
olmak ir;in kuvvay1 milliyeyi , tekmiJ milletin kuvvet- kend i i cevap verir. i terse bu Ce\abt vekile verdirir.
lerini bir arada toplamak ve mesul bir §Ckilde topla- H~rhangi bir i~ istemek hakkrn1 haiz degi!siniz. Her hak
mak mecburiyeti katiyesi vard1r. Ba~kumandan Pa~a bir salahiyet mukabilidir. aliihiy t vennediniz ki va-
Hazretleri dogrudan dogruya ~imdiye kadar vaki ol- zife isteyesiniz. Suallerini1. tlogrudan dogruya Heye-
dugu ~ekillerde b.ize daima ve miiebbeden Jaz1m bir ti Vekile Riyasetinc tevccc uh ... Beklenirken azife.
~h iyettir. Ben l3a§kumandan Pa~a Hazretlerinin ge- yaprla ak. tenkit bu glin a rtrk eclis nazan dikkate ..
rek ferdi ve gerek mli~terek ve maddi mesuliyetine, Vekili mesulli buraya gelecck ve cevap verecektir.
dedidoku te kil edecek maddelerin mesuliyetine ka- HU Yi AV i B · Y ( ErzurumJ - Bu giinkli
n~trnlma tnrn laraftarr degilim e bunu evvelden be- ~u miizakerenin ebebi nedir? Gerek Erkanr Harbiye,
ri Ba~kumandan Pa.~a Hazretlerine arzetmi~ ve dai- gerek Miidafaai illiyedcn beklenilen vazife, yap1la·
ma da me ail bu yolda olmu tur. ister iizerlerinde cak i~ (tam olarak yap1lryorsa bu glin Meclisin na-
 t : 142 9 !
zan dikkatini celbeden nedir ve) ( 1) bu kanuna saik
nedn! D m k vazife bihakhn yaptlma mt ~ ttr. Bundaki
eng li ytkmak i tiyoruz. Bu kanun zaten arz ettim.
yanli§ anlamaymtz, bu k:lnun bence bir bi.iyi.ik gUn
di;iniimi.indeyiz. ii.idafa ai Milliye Vekili Refet Pa-
~a bu gi.in var, ya nn y kt ur. Hepimi z hayat ta~t ­
yo ruz. Onda n onra her ve kil iskemle ta~t yo r , Ben
bu gun vanm, yann, yokum. Bu encumen benim i~i ­
me engel te~k.il etmez ve bilak.is gecten gun soyledi-
gim gibi , eger ba ~ tm a~Iri11I §, a ltkla~mt ~ isem ben her
geleni onaya veririm . i§ yuru rmLi? Y urumez. t~ gorli ·
li.ir mi.i? Gori.ilmez. Bu ka nunun kabull.i haizi ehem·
miyet degildir. Bu kanunu kabul ederseniz i~ berbat
olacak. On be gi.in onra hepiniz, H eyeti Vekileni z
ktrk defa da ha yi.iri.ik yumurla olacal<. Ondan sonra
bizi de maya ctekeceksiniz e o zaman i~ler ola·
ak. Bu ka nunu kabul etmektense reddederscniz ye-
rine bir §ey koymazs tm z. Za ten fenaltk ictin bizi bu-
raya ctek tini z. Ben buradan iniyorum ve t>ali size ait-
tir.
Harb iyei
0 MAN BEY (Lazista n) - E rka nt
Umu miye elye m bir veka let §ek linde H eyeti Vekile
j indedir. Zatt Aliniz Mi.idafaai Mi ll iye Veka1etinin
butun emrli kumancl.a yt tevhit ederek aynlan B a~k u·
mandan P a~a Hazret lerinin etrafmda gayet ge ni ~ bir
salahiyetle te§kil edilmesin i soylediniz ve bu surctlc
Erka nt Harbiyei mumi ye Vekiiletinin mi.idafaai mil-
li e te~kiliitt i~ine girmesini e Meclistcn azade sakin
bir bayat ge~irmesini soylediniz. Evet, halbuki elye m
mevcut e idame edilmekte dlan §ekle gore bir tena-
kuzdur. Bu §ekle gore ba zt arkada§la nmtz, hatmmda
kald1gma gore, geyende Salahaddin Bey bu §ek lin
yorucu bir ~e kil olmadtgtm iddia ettikleri zaman , yi.i·
ru ecektir, yli ru yor ve §ikiiyeti m iz yoktur tarzmda bu·
lundular. Binaena leyh eger Erka m H arbiyei Umumiye
Reisi Pa~a Hazr tlerinin o beyanatlannda, o noktai
nazarlarmda bir tefavut basil olmamt~sa, bir taha vvLi l
hast! olmamt~sa bu glinkl.i bcyanat zatt devJetlerinin
beyanatiyle o noktai nazar ara mda bir tenakuz tevlit
etmektedir. Bu me ele bencc gayet mi.ihimdir. Binaen a-
lcyh evvela bu nokta nm len.vir edi lmesi laztmd1 r.
RAG !P BEY l K utahya) - ,K.anunun heycti
umumiyesi hakk md a mu zakere icra edi lmi!jtir ve her
§ey s~ylenmi~tir. Elde bir madd ar. Bu maddeye
temas eder hict bir ~ey konu~muyoruz. esele bl.is-
bi.itun ba ~ka vadilere saptt. Fakat tespit olunmu~
(1 ) · Parantez irindeki kelimeler tara/1rndan el<len-
di. M. l'i.,ver
605 -
1 • 1338 C:2
hie; bir ~ey degildir. Lftf. la f laf. Madde reye konul-
mah, ya kabul edil mt:li. ya ret edilmelidir. Ondan
sonra dli~Unl.ilmeli ..
OSMAN BEY (Lazistan) - Madde sukut et-
mi§tir ve mesele b a,~ ka bir §ekle girmi§lir.
REFET PA$A MUDA - AAi MiLLtYE VEKiLt
(i7mir) - Simdi Beyefendiler ; bi zi m Mecliste her va-
kit bol, bol soz soyleye bilirsin iz. Kanunda mesagt ~er ' i,
mesag1 ihtiyati ardtr. Yalntz bu Mecliste yaraya par-
magtntZI mt , sus. saat g c;iri yor di yor vc bu Beyefen-
di ben ne vakit yaraya parmagm1t koymu~ isem mut-
laka kalkmt§ ve bu sozu soy l emi ~ti r. Eger musaade
ederseniz soylcyecegim .
ECATi BEY (Sawhan) - Efcndi ler, haltrlarst·
ntz ki bir zaman evvel .yuzli niizi.i maziye c;:evirirseniz
daba fena sozler i .~itmi~s inizclir . Htiki.i met bu kiirsi.i-
ye gelmi§ bize demi ~ ti ki .:.>akarya harbi esnasmda.
Kayseri ' ye gitmek Jilztmdtr. larp bunu i.:abeder. 0
vakit imanl1 kalplerinizde 1-.opan ... vc bu gi.in Sakar-
ya zaferini kaza ndmtz. Bu gun yine aym azim ve
imanla itimat etmeniz lazundtr. Bizim burada kal·
dJgtmi ZI hattrlatmaktan bencleniz Anadolunun ic;ini
sizden aldi!bm ku vet! ... Ger;en seneki aziyeti yle
bu seneki aziyeti ara mda p..:k bii uk fark1mtz var-
dJr. Bu fark acid!r, elimdir. fenadtr. HlikUmeti idare
eden serveti um'tt.mi e ek ilmi~tir ve mutemadiyen de
eksi(iyor ve riiesa yt askeri ,·e za y1fttr. D avay t kavraya-
mamt~ttr. Halkm istinatga ht olan Me li ... a rz et-
mek i tcrim . Mtidafaai Milliyc Vekili st fatiyle bu
kiirsii muallada oylemi~t ir ki; efendiler bu gi.inkU
te.!jki latla bu i~ c;tkmaz. Kaqm11zda tehlike vardtr ve
benim kanaattma gore tehlik~.;y i atlatmak ir;in &u,
§U tarik lc1zJmdJr. : ml ke meselesi ardtr demi~ .
haztrlanmakl a yuri.iyecektir. Anm kar§mtnda Sakarya
muharebesine gelmezclen ev l na tl dl.i§linml.i§?. Bi-
naenaleyh bu gi.inkl.i aziyeti de burada dli~Uni.ip ka-
rarlar almak ikti za eder. Memi "keti n vaziyeti umu -
miyesi nastldtr? Efendi ta a vvu r buyurunuz. Millet on
seneden beri bu ugu rda kan d "k mu~llir. Son zaman-
lard a bizim davamtza gelenl er. Sakarya muharebesine
aktn , ak m gittiler. Emi n olunuzki yal mz davayt ve
hakikati gorerek, cebir ve ~i d ete (rnahal btrakmadan
kendi arzulan ile) ( I ) gitmi~lerdir. Dava nm ulviyetini
goren halk (hie;: bir fedakarhk tan kac;:mamaktadtr.) (2)
Fakat efendi ler: onu n a rk asmda n bir k arar verdiniz .
Yi.izde ktrkmt aldmtz. Son kagnt araba 1111 kadm gotl.i -
ri.irken (gorenler inkisast hayale ugradtlar. Depolar.) (3)
( /, 2, 3,) .Parante::. ir;indeki kelirneler tara j11ndan
eklendi. M . Unver
 t : J42 ~9 •1 1338 c: 2

Te~kil ettiniz. silah vennediniz. Depo alaylan yaya run.u Jdar eJelim, ben:m i)yliy~egim yler bun.lar-
ger;erken firar etti. <;alt~amaz. Yazarsan1z cevap ala- dan :barc! .. r. (K5 fi sesl~. r.)

mazsmJZ. <;izersiniz Meclise bildirmez. Binaenaleyh REIS- M'Jzak.u nin kifayeti hak(un:Ja taJ~rirler
memleket dahilinde asker firar etti diye asmak sala- var,
hiyetiniz yoktur. (unku yaralanan gazi yaya olarak ay OMER L .. TFl BEY (Ama. ya)- Takr - ~en t.:r bu-
geri donmu~tUr. 1plak a9 olarak donmu~tt.ir. Bu ~erait yuk ay \vel bu kiir iiJ.: :ze dediier ki ordu taar-
dahilinde askeri siiriiklerken ... Memleketi tedkik etme- ruz etmek i~Y:n ettr: esi ) kiur Taarruz i9in cephan ·
ye mecbursunuz. Yapmazsamz. Size kiiytik bir mesele siru :kmal et<ik. Et;;.:,e:;in: yct i ~tiremiyoruz. Zanne-
arz edeyim. Geyen sene bizi Samsun 'a gonderdiniz. denim, tahm·n :rnJe aldallffil)' rs:1m. burada Miidafaa.i
Meseleye vaziyed eltik~ Dedik ki ; Pontos meselesi Milliye Vek il.nin i tizahlan yapJ!d1. Teslisi z;wiye
vard 1r. Bliyi.ik meselelerini y1kard1k. Kumandanlarla kabilinden elin• :z~ bir mest:.lc verdiler. Za iyeyi i.iye
mUzakeer yapt1k. Raporumuzu verdik. <;are budur, ay1rmak iyin ugra§lli11Z.. olmad1g1 soyledi ve elbise
dedik . Ondan sonra tekrar aynld1k. Vaziyet karma mese.lc~idir diyen zat y:kt1. B ina~nale)'lh ordunun ta-
kan~1k oldu. Vaziyet ne halde oldu bilir misiniz? Ni- arruz etmemesinin bebi hak:::i i paiaSJLI::< m1d1r.
yin bize malumat vermiyorlar. ba~!<a lir . y mid :r. zann~Jerim taaylin etmecli. D6rt
Blirli.n lsUklal Mank.eme ini yekersiniz ora I n. istizah bir arada. ZanneJiyorum o ademt taarruzda-
Rum e~k.iyaJ-arile her gun muk.ate1e vard1r, mlicadele •k:i ebep hal<.:: kat n t.lbi · me elesi olJugu oyle .. Hilii-
vaJ1d1r. Rum ~k!iya 1 her gUn gei'ip k.oyleri y~k,yor. fmJ-a o:dugLlm bu k m:n mlizakere olunuP::cn... e
N :~Yin Huk.Limet g~lip izahat vermiyor? Efendiler, diyor ki t~kiUitiiTIIZda kusur vard tr. Erkam Harbi-
fec i d;uk.ikalar ;y:n le .ya~ 1yoruz. Kar~;m; z Ia hazJrlan- y i Umurniye dair~~i ile !ilda faai Milliye Veka leti-
rnl~ bir o;du vard1r. Bl:ze kar~t olan merburiy t zaylf- ni b:rle_<jtir, ek i tiyor. 8 nd niz!n esas n enci.ime nde
ltyor. Onun i9in memlek.eti gol'rne:O:yiz. Salah iye ti dahi hdafn1.h bulumlugclin hal e .. Hit; biri i 91k1p
umumiyei millet bjzdedir. Ku vv:.< icraiye ve t~t~iyeyi rey\er ini O)']~m : ).)f. aJi\h, iJ in bey ku~rudan U yC-

haiziz. lkt:uan m'Lll bizce tecelli e:m:!itir. alail': y ~ ti ker g' bi bura:,.a .. IJ .na m!e,· h efend .kr elimizdc ta! ·
vas1a ile meml k:et dahilme dag1lmLZ. Eger bu ~erait riben e ki Kafka~ ordulan kadar bir ordu vard1r? Be-
dah ii(nde gilmezsel~<. rnemldk ~i n i.iiU'k.lenmekte oldu- nim gordJgJm ::.=:lne o:ju kararg3!11 vlrJtr ve onun
gu feci aziye~i gormez ek net:ce itibaril bu kiirsli- karargiihmt te l..il len b: r ct•:,5n l harbiye ... 0 kada r
de biz oturamlyJZ. Burada . oturmakl1gm11Z muvaftk. y I;J 'geJ dt: az gorli Lir ..( MuJ:tLni :"L:Jir ayn yer-
olamaz. Me uliyeti killliye deruhte tmi~ ad.amlanz. de, filan y~rde, Z irlat m-~ki~t-.i ba-'ika Y"rde, llai<u-
:cdan:rnJZ varsa feJakarhk. yapmak laz.undtr. Her- mandan k.arargfll11 ba,ka ye ; JeJir. Halbuk i bunhr
gUn gJnden giine Yunan ziilmu artma'ktad1r. Yaltntz gi.inde bir ka; lkLl b:nb ir'!e g:.i1 J~mege vazifet l1i

s0y~~yoruz. Binaenaleyh rarmahd!L Efcn-diler. ya!J- saliih:yettar LCVatur. c: ok. g0r'' m~J : kler:nin be.bi.
niZ 50ylemi}'<>rum. (areler dli~ilniiyorum. Bu gtin bir Bina naleyh kifa }<- ~i mii.c:uk101e ile m: eley : kapatmak
Pon tes me ele· : var. Davet ejiniz •kumandan1 te~v : k zamanm::la d ... gi liz. Ml.iJJ.faai Mil!iye ~:.:.; .iii, diger
eJiniz. icray1 kendiniz yapm 1z. F;rar vukuat1 vard1r. ·ar'k.ad.a. lannm r:kirleri ne me t•kezde. Demek ki gq-
Bir emir verd:ler k:i; firar edenlerin ailelerin,i teb'it ri.i~memi tir. Onun ·i.;:n meseleJ;: mLizakerc t mamen
cdin!z. Efendiler aile : tc:,:t .. Sek e!l bin firan . g::in- kafi bir hale g~lmem: :ir: H ak!kal n ya' · lll.:i-all temls
dendirn k'!t'amda .. 9iink;ii bir askeri ailesini teb'it et- edeceg-:r..z bir dcre::eyc gs:m.' ~ J: r. B ndcnizden evvel
me:Cle gonde ir(si niz.. kalbjni kazanmakfa cepbcye •idarei kflam ed n rJf :<amm "Llerini i~ : tm J ':n. B i-
sevkederiz. Her fu>ann ailesini teb :t ederseniz mem.e- ze anlatsmlar, biz d<! dercl:mizi bilelim. :mdiye ka-
keae fahi e o:ur. Onun JQin verilece k.ararlar kat'i dar verd:g:m;z gibi ve ~ "::m.

olmahd~r . ·Her kafadan 9rkan ada ile memJeket te 1USTAFA KEM L PASA HAZRETIJER!
h[y bir ~e.y yapamazsm1z. e . uretle yliriinmek. lazm1- (B~kumandan) (Ankara) - Efendiler, bendenizden
dtr bunlar yaz!lmalt ve c;;izilmelidir. Onun i9in boyle evvel jdarei kelam eden rlifekamn sozleDill!i i~itme­
madde iize11inde oynamak dogru de!cUdir. MU:.iafaa i dim. Yahmz bazt arkad~lar1m :ikaz ettti.ler. !n-
M illiye Vekiili Pa~a Hazretleri vaziyeti gostennf,~Jer­ tikal suretile soyliyorum. Zannedenim ki olltada bir
dir Onun ka~1smda i e gece yah~mahy,z. Soylt{l:k- kanun layihas1, b ir kanun metni vard1r. Ooun iize-
Jerim mi.ihim me· lelc rJ1r. Bu bli}iik mesele J.ar 15111· r~nde mi.i.d<welei efka r olunuyor. En son idarei ke-
da ve kuvvelli mesele kar!jiSmda enciimene havale ct- lam eden bmer Lutfi Bey diyor ki oephede illoi or-
mekfe ... Biz lburaya yine Srukarya .. memleketin umu- du kal'argabt vard!r. Su vard.Jr, bu vard!r, biryok

-606-
 t : 142 9 . 1 i 1338 C:2

~yler vardlr. Bunlar hep i 1:1iri rnrinden uz.akt1r.
Haytr efendiler, oyle degildir, bu sayd1g1 karar-
ga.h.l>ar vardlr. Diinyarun en yaktn ohnas1 J.aZJm
gelen karargahlan lkadar yalundtr. Binaenaleyh or-
du kar<Wgllhi.le, cephe karargahlar1 a.yn ayn yer-
lerde bulunmas1. B~kumandan filan yer<le oturu-
yorrnu~. En1dim Harb.iye Reisi b~ka yerde oturu-
yo~. degildi.r. lhtiyac1 B~lrumandan ve Er'ka-
ru Hcwbiyei Umumiye Reiisi takdir eder. Yoksa. ha-
niyten ~yl'e oluyormu§, boyle oluyormll} denmesi
do~ru deglild'ir. &karu Harbiyei Umumiye Re:isli
tam yeni,nde olup QalJ§malk!tadlr ve icab'ettigi zaman
yekldigeni·le go~iir.
en:aleyh kanaart: ve i9tihadun kabul edilmiyecek olur-
sa yap!laoak bir ~ :y yoktur. Rinaenaleyh icanaat ve
i9tihrudmu se11best arz ed:iyorum. Eger ~§ler dogru
gi<l!c)"'rsa pek3.13. Cenalb1h:ak muvaffa1k eyleSin. Dog-
ru gitmiyor da bir eksii!kiliik varsa... 0 soyledi·, ben
de soyledirn. 0 yapamadlktan SOD!'a yapila.calk. ~ .. ,
v ben de i§t!irak ederse:rn pekal3.... A:k&i hal.de va-
ZJiferne l1i.t!am vermek mec.burfi.yettindeyim. A!l'z etti-
gim gayet basittir. B~IJ<.umandan P~a Hazretleri
emir buyururlarsa tekrar t~Pih edeyim. Gayet ~CJsa
olar.ak ve lliym kelimeferle arrz ediyorum. Her kuv-
ve1timizdir, maddi, manevi kuwetimizdfir. B~ku­
mandan <OI:madan ewel yaphklanru Ba~kumanda.n

Ondan daiha evvel diger bir arkad~Jmlz Miidafa!ai 1 olduktan sonm da yapWar ve da!irna da yapacak:Iar.
Milliye jle Erkam Harbiyei Ummnliye Rliyasetriruin Fakat B~kumandan P~a Hazrert:J.er~ tekmil mesalis~- ­
tcv h i c1in~ tckl:f eHi. 'Efendiler, Miidafia.ai Milliye ile ni sarf etti!deni halde •biitiin 'i§lerj goriiyor dersek
Erkam Hanbiye zaten birle~mi~tir. B~kumand.an­ ha.ks1zbk ederiz. Kend!ilerinin yapt1gma t~ekkiir

hgm ihdas1 uzerline birl~mli~ti r. Malumualiniz B~­ etmekten b~ka tJir ~ey yapamay1z. Ba§kumandan
·umandrun E!ikam Harbiyei Uinu1niye Riyasetile P~a Hazrert:J.eri biitiin kuway1 memleketti ellinde
harekiit1 harbiyenin sev'k ve lidareslile me gul olup top!amak iizere nlihay t tekmil kumanday1 topla-
planlanm ona gore yapmaktadlr. B~kumandanlJk rru~tJr. Bir Heyeti Velcile Reisi dogrudan dogruya
b~ka bir vekaleti ha.iz olm!yacaJk.tlr, mernleketin
Erkam H arbiye>i .Umumiyen.in verecegi vazifeleri ifa
eder. Bundlan daha b~ka tiirlti ne olaibilir? T~­ tekmilharp ku~etlerjnl i Miidafruai Milliye Vekaleti
kiJ.atJrniZ giizeldir, taksimatmciZ muntazamd1r. Her- ve Erikam Harbi.y e Rli'Yasetliru harp gruyesine tevoib
kes vazifesiru lifa etJmeklted!ir. MalumuaJ!ilerlidir lci, edece'kliir. Bu Almanya'da dahi Mecl~s huzuruna
B~'kumandan hi9bir vrukit size gelip filan veyahut rytkmaiktan sarfma~. mutemadi dedi'k'o<lulada
flll:an adam vaZJifesin!i ifa edem erni~tir diye §ikayet 'i~tigal etmemek j~in merkezden aynhnJ§tJr. Biz
etmemi~tlM-.
de hi9 o!mazsa har-ice k>a9amazsak, ik!i giinde bir
Ordunun temamliJe ilbas edilemem inden ve sair MecJ,ise ·gelmek vesa!ire, vesaire gitJi vazJifelerden
nevak1stan dolay1 hepirnizde b!r endi~e vard1r ve bu kurtulmakhg1m1z lazlffi ge]Jr. Onun igin ~irndtlki
ikma1 meselesi-ni biran ewel yapmak 'stiyamz. Bun- Mtidafaai Millrye Vekaleti ve Ertlm Harbiyei Umu-
dan dolaJYI •Medisi Alinizde bir 90k zamandan berli miye R·iyaseitini, her 1
i'kli.sini blirden ha·iz, her ikJi i-
hararetli miina.ka§a'lar cereyan ediyor. Ba~kuman­ nin ba§Jnda kuvvetlJi b'ir mlla...,in. Erik.aru Hlllibiyede
kuvvet.J~ >b.ir muavin Miidafa.ai Milliye Veka.J.etinde
danll!Pn, Miidafaa,i Mtilli·yenlin, Erkaru Harbiyei
Umumiyenin vezaifu hakkile ifa edip · etmediglini strf bir mliste§'ar olur, bunl• a r dogrudan dogruya Miida.-
faali Miliiye Vekli]ine muti arkad~la.r -meyarundan
Heyeti cel!ilenilli tenvir etmek i9in boyle bir heyeti
ihdasma Ha~kumandanbk tarafmdan miimanaat edil- ,[ ntihap olunur. Bu suretle bu K'l.l.JJl:a1ldanlik:Iart bir-
l~tirelirn. Ayru zamanda burada MecJ/'ISi de :i§tigal-
medi. Fakat ~unu alenen soylemDk. istliyorum 1ki ha-
IGilrn.ten boyle bir enciimeni fevkaladel'liin sizin arzu den kurtamllm. Miidafaai Mill.iye Enciliner!inden bjr
ettiginiz ~ylerJ ya:paca~rra ben em!in deglilim. Bu heyeti miintehibe ora.da yaorui yenli Miidafrua!i Milliye
s1rf Meclisii Alinizi batmine l(llittir! Yoksa bu en- Vektil!inin yanmda onun.La beoolber 9alJ§acak, hatta
ciimenin daha fevka!lade 1 i~ yapacagma kan•i dega- arzu olunursa yeni bir Miidafa'cl!i Mlil1!1ye Vekrili tra-
lirn. Yap1hru~ ve yapliacak olan i~Jeri gormek '9in mdJgl bjr zatt ve o zat siZlin me:runUyeitlinrizle onun
bunun t~kiline bamftanrn. Bu enciimen de gore- nazare1ti tahtmda ve size laZJm gelen lizathat1 verecek-
cekru .kli azami derecede yap!labi1ecek ,j~ ancak yapi- tir Maruz.atrm lbundan Jbarettir.
la!lJilen i~lerden ibarett1ir. Bunu gorecekler ve Heye- SALAHATI1N BEY (Mersin) - Efendlim., bu
ti AiiyeniZJi bu suret!e tatmin edeceklerdir. tekltiLi a~rzeden benden.iz oldugum li9in heyeti umumi-
REFET PASA HAZRETLERt (Mudafaai Milli- yenin bq mesele iizePinde daha ti)lli tenevvtir edebil-
ye Vek!ili) (1zmir) - Efendim , Miidafaai Milliye mesi i9in takriir1in bir kerre da'ha size 1zahma ~I'i~i­
VekJili s1fatile kanaat ve i9tihad.mu arz ettim. Bioa- yorum.

- 607 -
 1 : 142 9 • 1 . 1338
ephedelci bliti.in kuwetlerimiz.in emrii idares'i
tevhlt edilmi§.tir. B~kumandanllk makamile cephe
gertisin<fe istefllilen terekki.ip olacaktlr~ <_0inkii 1cra
Ve~illeri R'iyasetli.yle Erkam Harbiryei Umumiye ve-
zalifi ik~si ayru bir zat uhdesinde bulunuyor. Binaen-
aleyh memleketin yiiri.i.ti.ilmesi iktiza eden bir yok i§-
Jerini yapmaga vakit bulam!Yor. !era Vek,illei1i Rriya-
setile Erkaru Harbiyei Umumiye R:iyasetinin bir ol-
mast, bir meroleket meselesidir~
tk!inoi me ele; bizzat P~a Hazretlerinin Ba~ku­
manda:rlli.k heyetini bil: harp karargaht umumisi ha-
Jin de bulundurmast keyf~ye1lidir ld bu nu bir sene ev-
vel de 'bendeniz Fevz,i P~a Hazaetlerine soylemi§·
tJi m. Demin de R efet Pa~a Hazretlerinin izah eyledigi
gib.i, hem Erkam H arhiyeli Umumiye R eisi vardtr,
hem de Mi.idafaai Milliye Vekili vardtr. iki si ikti
dairedir. Bu jki dairenin bir ba~1 vardtr. ve bunlar
ona itaat eder. B a.~kumanda nh gm icraatmt tabftye
edebilmek ic;in muameliitta teahhur olmamak i9i n
boyle bir harp karargaht Hit.tmdtr. Zannederim ki
P~a H azretleri daha iyi bir kanaat izhar 'eder. Bu
benden:izin gec;en seneden ber;i kani oldugum bir
noktadtr. Bu ndktada kendri kanaatnm arzeyleme~
· memlekete kar~t bir vecibe addeyledim. Mi.ihim i~­
Jer gorl.ilmek ic;·i n daha toplu bultmmak JiiZJ mdJr. Bu
noktai nazardan her iki dairenin de b'ir harp karar-
giiht halinde 9ah~mas1 tcdahuiLin orada ref'i i9in el-
zemdir. Bu noktada b~ndeniz Erkaru Harbiyei Umu-
miye R iyasetine onu beyan etmek isterim . Bu claire
biiti.in memleketi n zliplei emeli olacag1 i<;in bir ~ok
tecrlibedide ordular kumanda tnt deruhte etmi~
adamlann burada buJundttrufmastnt temenniyi bir
vecibe addederim, ~a h 1m 1icyin. Anuna kabul eder-
ler. amma etmezler. t~te mekas1d1 askeriye 1i9in en
faydaiJ gordiiglim nokta budur. Yani Erkiiru Harb.i-
yei Umum iyenin stynhp kendi vazifes:ine bakmast-
ureti ile Kuvvetli bir hale getirilmesidir. Emin olun-
.J<Ii elli milyonluk mesarifi adiye i vardtr. Mahrukat,
melbusat masraft efend iler, elli milyondur, ve buna
hakiki parayt bulmak kadar miihim bir i~te ir;:iniz-
den sahibi jhti as bir kac; zat hem mi.i.raktp olurlar,
hem de Heyeti Aliyenin bu hu u taki dedikodulanru
onlar tatmin eder ve i ~ te efendiler, !}Jerd e boyle yii-
ri.ir. t~lerin hlisnii tem§iyeti ~r;:in bendenizin lii.zum
gordugiim ~eyler bunlardtr. 0 da trf bir meselei umu-
m iye idi, bizirn ic;in tarn harbi idare etmek ve 1leri
gotiirmek meselesi mutlaka paraya ve ves<lliti harbi-
yeye ve muzaharete bakar. VaZJiyeti iktisadiyet.imizin
derecesi malumdur. Ordumuz harekette iken siyasetin
attl kaJmamasJ ta zJmdJ r. iki ay evvel daha iyi yah~a-
608-
C:2
bilirdik. Siyasette, de harptek.i kadar gayret ed!il-
mi~ ve bu nokta iizerinde evvel emirde rniimessilli:k-
ler krabul edilmi~tir. biitr;:ede yooi vardtr. Efendihl.er;
eger siyaset u~lemez, durursa l:Me cl altmdan yap,al.Jm.
Her ti.irlii .vesaiti harbiye h ;r;:ten gelecektir. Sa-
nayii liktisadiyetimizi ink1p.f tedabirinde bulunrnuyo-
ruz. Bir adun demir yoJu mu yaptlk? MemlekeltJin
paras! miiternadiyen aluyor, Bir bur;:uk sened:ir bu
toppaJdar bii.kiir duruyorlar, para mlitemadiyen alu-
yor~ Harp daima para yutuyor. Ya.l.Jntz kolla.rm,
kag1tlarm r;:alt~mast kati degildir. tr;:im~zden hanice
gonderelim, c;alt~ttrahm . Proje ve para verriniz. t~te
bu nokta liizJmd1r.
Bazt vekiiJetlere mua in verilme ·i liiz tm ise ~ok
fa idelidir. Bunu da tekl'if ederim. Bunun ic;in yega-
ne tekllifim, her enclimenden bir k.i~i n i n (intiha.bt
sureti ile te§ekki.il edecek) (I) heyeti n makamt Riya-
setin emri altmda oJmak i.izere bir rUe ay1 enci.imen
t~kil edihnesi ve bunun bizim i in lir;: noktaYJ di.i-
~i.inmesi laZJmd!r. 0 da; harp, iktisat, idarei dahili-
yed!ir. Bizim memlekette neler yapmakltg1m'z laztm
dtr. Onlar hakkmda bir ~ey haz1rlar ve H~yeti Umu-
rniyernizin nereye dogn.t g;deceginizi go terir ve bu
tcra VeJ<!iUe11i nin nuhb i am<lli olur.
M ST F KE 1 L P SA HAZRETLERt
(BA KOMANDA ) (Ankara) - Efend iler, Heyelli
Vekile R iyaseli me ele i. trast geldligi zama n, mev-
zuu bahis edilecek bir hale gelecektir. Binaena.leyh
ondan bah etmek i temiyorum .
Miidafaal MiUiye ve Erkant Harbiyei Umumi-
yenin birle~tiri lmcSi me el inc geJince; malumu ali-
niz bundan bir zarnan!ar evvel Erkiim Harbiyei
Umumiye Reisi olan zat aynt zarnanda Miida.faali
Miltiye Veklil.i idi. Yani her iki vekiilet ljir elde bu-
lunuyordu ve o zaman duc;an tenkit olmu§tu. Her
if<iisi ba~h ba'!IDa ayn, ayn dimaglarm ve bu te§ek-
killlerin b~mda ayn, ayn r;:a!J~masi iktiza eder de-
nlilmi~ti. Hatta R efet P ~a H azretfer i de bunda mu-
str idiJer. Demek ki ~imdiye kadar yap ttk.lan tecri.i-
be neticesinde bjrfe~ti rilmesi li.izumuna kani olmUJ·
lar. Zaten tevhit edilmi~tir ve bir elde bulunuyor.
Bundan ba§ka ; bu ~ekli idarede Hiikfunetin yiirii-
mesi 1imkant yoktur, ded:iler. 0 halde ~a.yan1 tenkit
olan ~ey te§:kilatt askeriye degild:i r. T~kilatm b~m­
da bulunan linsanlar olmak laztm gelir ve yahut mi.it-
tehiden bunlan faide ba~ edememektedir~
(I) Paran te irindeki ktwn lara/lmdan eklendi.
M . Onver
 i : 1~2 9 • J • 1338
i~in daha iyi yurtimesin, deniyor. Efendim, bu
en miikemmel bir le!§kilattJr e ben l3a!jkumandan st-
fanile sOylUyorum ki ba~ka wr:i.i bir t~kilat ile bir
1 yapma:k i teyen varsa Ba~kumandanhktan i tifa
ederim.
Karargahtn harp karargiih1 o!masmdan bah edi-
liyor. Mecli Rei i, riiesayt m vc~den in reisi tabii i-
dir. Kttaatt aSkeriye ile tema ta bir garp cephemizin
k'arargaht vardtr. Gidipte o ce1 he karargiihmda otu-
ramaz. Bir koyde cl oturamaz. Ba~:-.umandanhk ka-
rargaht bura tdtr. Habkat e i abet ,bundacl1r.
H ·· SEYIN V I B - y ( rzurum) - Bu mtiza-
ereyi hangi sebep te lit tm i tir? Diger me :Jilin hi~
biri ine temas etmiyecegim. iinkii bu zcminde soy-
lenmesi laztm gelen e) :er onhr degi lclir. Ortada a-
zifenin yaptlmadtgtna dair baz1 dedikodular ard1r.
Bir an evvel karar vercl !m, unu kapata1tm .
U AF K · M L P , A (De ami a) - Yah-
ntz ii~ haftadan beri degil. n i.i<; hafta.lan beri ve-
zaif i i yapllmamaktad1r.
REF T PASA (Miidafaai :JJiye Vekili) - Sim-
di, Ba~kumandan Pa,a H azr tleri ne ~;kayel ettim.
Bunu pek ala haltrl1 yorum ,. balta bu hu~u ta yaztlt
~ i kayellerim de ,-:~rdtr. Yani Heyeti ekil R iyaseti
Erkam Harbiyei Umumiye R iya eli bunlann hep i
~ It ba~1na bir meseledir. Heyeti Vekile Riyaset ile
Erkam Harbiyei Umumiyenin bir e!de bulunma 1 e
buna Miidafaai Milliyede inzimam dince g yri ka-
bili hal bir hale gelir. Bu takd irde yeni I ir karar \"e-
rilmek katiyen laztmdtr.
onra Ba kumandan P~a I an tl 1 ine l !rnihan
!man Erkiin1 H rbiye:.i· gi i... ·· yle :m. Bundan
maksadtm. Erkam Hartiy i mumiye Riya etinin,
\az;ifesinin crdden gen~!i olmast iti barile erbe t ka1-
masmt e atiyeti a keriy yi i lcr burach buJunsun,
i ter hariyte bulunsun , h i~ iz'a<; edilmE•:, izin idarei
umur etmesini istihdaf etmel< teyim. Yalmtz Erkam
Harbiyei Umumiye h i<; olmaz a cnciimcn ve Me lise
gellmez e biraz daha serin dii~iinebil ·eginden emi-
nim. bu benim kanaattmdtr. Fakat bu kanaattm Ba~ ­
kumandan Pa~a Hazretleri tarafmdan ta vip edilme-
di . Mesele gayet basittir, o kadar basittir ki mesele
derhal halledilmi~tir. Bu mem! ketin ... mevkiinde
daima her grdecegimiz yeri go termi.,ti r. e bundan
sonra da go !ere ektir. Pa a Hazretleri , aramtzda,
lki seneden beri manevi bir tim ·aJimizdir. Pa~a Haz-
retleri ve benim i~tihad11nla kendi ic;tihadmrn tevhit
edhlemiyeceginden noktai nararlar arasmua telif ol-
madtgmt ... ona degil banadtr. Ben kendi kanaatlan-
-609-
C:2
mt a~tk olarak arzettim. Kim rf<imin kudret e kuv-
vctini almak.1a memnun olur? Bunu arzettikte n son-
ra, bunun haricinde her hang.i bir kanaatt kendi ka -
naattm gib" go termek. bu imkant kendimde bulama -
dtgtm i..in Heyeti aliyenizin gostere-..egi bir hizmetle,
Ba~kumandanm emredccegi herhangi bir yercle c;a-
IJ~maga hazmm. Yann daha bir <;ok ~eyler ic;in hii-
cum edilecektir. B~kumandana ~imdiye kadar be-
ledig,im hii:rmeti bundan onra daha ziyade besliyc -
cegim.
FEYZi PASA HAZR TLERi (Erkan1 Harbiyei
Umumiye Reisi) (Kozan) - Efendiler, mesele iki
ktsma ayn.l.mt~ttr. Bir ktsmt Te~kililt1 sa iycye, bir
ktsmt da orduya aittir. Te~kilatt Esasiye bitde Heye-
ti Vek 'le Ri yasetine bi.iyiik bir salahiyet ermi~tir.
Her Wllkit Heyeti Vekileye gelmek me buriyetindedir.
Ma~lemk.i Erkant Harbiyei Umumi e R iyaseti gelip
orada bulunaca'k.ttr: Ha miizakereyi idare etmi~. ha
rey vermi~. ikisi de miisa idir. Bunu go teriyor. n-
ak bunun kafi olup olmad1gt ve b~ka kle girmek
liiztm olduguna dair Te.~kilalt E a i}e Enciimenine
miiracaal olunmu~tur. Daha iyi bir u ul var a o ka -
bul olunacakttr~
SALAHATTJ BEY (Mer in) - ... Memlekeiin
mcnafii ha~kikiye ine mi raptt kalp ede eg im? n ak
bunun kiifi olup olmadtgJ e daha i i bir usul ,· ar~a
bu memJeketin menafii haf<.ikiyesi ic;in. cephede bu
de' letin menaffi hakikiy i ile i~tigal etmek. Yok a
e$kiili te§'kilata ve emni.i asayi~e ve en mi.ihim me -
sail, bin tilruii mesa~ihi ibadm miizakere i lkonu~u lmak
laztm iken Erlcam Harbiyei Umumiye Rei i s1fatile
ordunun se!amet ve ruadetini temin e Heyeti Yeki -
le aza tnt rapt etmeye imkan var mtdtr? Pa a Ha7 -
retleri. ZatJ afiniz:n ~ah I rnuhteremini dii~iindiigiimLi
zannetmez:siniz. Mesele prensip mesel idi r. Ya icra
Vekilleri R iyaseti ele almtr veyahut ikisi de iki -;e-
nedir oldugu gibi siiriiniir gider ve elbette ne i tika-
mete gittigi belli degildir. Efendiler. Ba~kumand a nlik
zaten tevh it edil.mi!itir ve bir elde bulunuyor. 0 hal -
de ~ayant tenkit olan ~ey, aramtzda iki enetlen beri
devam eden te ri.ibelerimize i tinaclen (mii ahede c ·_
tigimiz nevaktst. mevcut yaralann tedav i i preleri-
ni) (I) oY'fiyemiyecek miyiz? Efendim bendeniz ke-
ma1i samimiyetle arz ediyorum. Ben bundan ba ! a
uretle yapmarn. i9in. mesaidir. buna mani o!mam.
Kim kimin fkudret ve kuvvetini alm:~kla memnun
olur. Mecli Reisi Heyeti Yekilcnin reisi tabi isiui r.
Efendiler. bizi m Garp cephemiz. vardtr. Dogrudan
dogrura Erkant Harbiyei Umumiye me<tct ili bu har-
 t : 142
bt azlffiln i~iiyin ve daha bir ~ak §eyler it;:in hi.icum
edilecek~ir bir ~ey ti~itemeyiz. Mi.izakereyi hangi se-
hep tevflit etmi~tJir. Bfzim kulrukUanm1z bu dedi>ka-du-
lara k•aapJtcfir, efendiler.
YAHYA GAL1P BEY (KLr§ehir) - Bt:k t1k art1k,
biz de soyliyecegiz. Yaumz bir k!i~i mi soyJ.iyecek?
Ma:dem!ki ~ek.i1 T~lcil a1t Esasiye meselesine gelmi~r.
Buraida iki haftadan beri mi.izakere ceryan ediyor.
MUSTAFA KEMAL PASA HAZRETLERi (Ba§-
kumandan) (Ankara) - Efendiler, Meclis aliniz her
tilrflii meS>a!illi te~riiye ve icraiyeyi tedk.iJ<. ve mi.izalke-
re etmege salahiyetta.rd1r ve netayice i.ktiran ettirmek-
ie sa1ahiyettardir. Fakat her ~ey cidden bir zemine
istinat etmek liiztm geUr. Yak a herhangi ... ve bir
tek.Jii.f etJtigimiz zaman kay1yar unuz, kabul etmiyor-
sunuz. Bin tiirlil miihim noktalara. temas eden vasi
bir meseleyi ha1letmek ve bunun ic;:inden c;:1kmak im-
rm yoktur. Burada idarei kelam eden zevat buyurdu-
3ar ki· madenler ~etilmiyor, ~a'kat vazi}et pek sa-
rihtir. Sika yet ettigi ktstm Heyeti Vekile Riy¥etile
ba~h b~ma birer meseledir. Nitekim dendiki; Heye-
ti Vekile R iyaseti meselesi zaten haZirlanmakta olan
layihai kanuniye milnasebetile buraya gelecektir. 0
:zJaman goril~illilr. 0 zaman heyeli umumiyenin tecei-
O!iytaJtt h'alki'k.iyesi hangi nokta Ia ise (karar ona gore
teza.hill' ed er). ( 1)
Yine tahattur ettim ki Mi.idafaa.i Milliye Vekil.le-
tinin aynlrnasmdan ziyade Heyeti Vekile ... ve bu tak-
tdirde yeni verilecek karar ayn1 zamanda Heyeti ic-
ra!iye Riya.setin'cle bulunma•kta mahzur arsa. .. mi.i-
5a.'iit olm'az. Bittabi bu me_~cle kenth!l"iginden halledi~­
mi~ oflacaktlr, yai101Z ~U naktaya nazan di!k:kati aE-
Jeri n.i celbetm.e k Jazimd.tr ·ki, Erkam Harbiye Reisi
alan zatm, •i ster burada tb ulunsun , (isterse bir ba~ka
maha~de lb\Jlunsun, vazifei asltiyesi) (2) ycrliniZ vazi-
yatL a!Ske~iryeyi ted!k.ik degil, tefelkkiirle j~tigal etme-
s.ldir, ~ayant arzu alan bttdur. Fakat Erkfiru Harbi-
yei Umumiye Reisi dlan Pa§a Hazretlerinin ayn1 za-
Jlllan'da Heyeti VelOOe Riyasetini i gal etmesi bir za-
ruret (in netJicesi'd ir). (3) Fevzi Pa~a Hazretleri Sa1<ar-
ya mUbarebesi miinasebetJile ve ann milteak.ip cep-
hede idiler. Neden dolay1 pa~a buraya gelmege mec-
bur oldu? (Ken"diler.inti cepheden) (4) c;:cl<tik de anun
·igin mi gelmi~ir1 Hruyu efendiJer ; P~anm burada -
(1) Prantez ir;indeki kelimeler taraftmdan eklen-
di. M . Onv.er.
-610-
9 • 1 • 1338 c: 2
ki gaybubetinden Heyeti Vekilenin i~ lerine hale! gel-
di. Pa~a avdet etmedikc;:e miiza.kereye devam edemi-
yecek bir hale geldi , P~a Hazretlerinden ba~ka ri-
yaset edecek kimse buJunamtam1 ~tt ~ ... 1fa.t1 r iy ase~t
ta!biaten :z;ayi etmi~ir ve sair ri.hekam1z sureti katJi-
yede 'bundan mti§tekidir ve bundan dolayL Heyeti
Vek.ilede.Jci arka'd~lannu .m ricast i.izerine geldi. Pa·
~a her gun buncJian m~tekidir ve daha iyi bir c;:are-
~ekil bu-
sini, ha:k!ikaten mruret>ini takdir edecek bir
lunuz, peki.
lkinci meseleye gelince; arkada§lardan birisi di-
yorki Roiya:set makammt Ba~kumandanh!k yazifesini,
bunlarm hep ini bir adam yapabilir mi?. Hepsi bu
adamm iizerinded ir. Bu adam bunlann hepsinj yapa-
'bilir mi? Efendiler, benim -iizerimde beLk·i i men bir
¥dk. vazife vard1r. Fa:kat bu va.zJifeler hep sizindir
Mukarreratmtzt mahallioe teblig etmekten ibarettir.
Hoyeti Vekile mukarreral1:mm alltma bir imza ~oy­
mak.tan ibarettir. Beni i§gal edecek_ beni yapmaktan
menedecek b~ka bir vazifem var mtd1r?. Ba§k uman -
danltk stfat ve salahiyetile ben im haiz aldugum va-
ztife dogrudan dogruya Erikam Ha~biyei Umumiye
Reisinin yapacag1 vaZJifed ir ve ben dagrudan dagru-
ya Erkan1 Harbiyei Umurniye Reisi, Heyeti aliye mu-
vacehesinde- mes'ul olma'k ha ebile onun dahi s1fat
ve sa1ahiyeti yalm.1z fevkalade zaman arda, fevkala-
de tedbirlere yarayacaik. Sizin alahiyetiniz,i istimale
memur bir .adam1m. Ba~um andan top, ti.ifek altma
gtdip kum'anda edecektir. Yak a ben cephenin geri-
sinde oturacak bir kumandan degilim , diger husu-
satlt'a dahi boyJed,ir. Mi.idafaa·i M i_Uiye iJe benim ala-
•kam varm1~. Falka't buna ait vazifeyi de y'apan a~ka­
da~anm lbutLmuyarsa efend.iler Meclisiniz R iyaseVin-
den de, B~umandan!Jlktan da (c;:ek·ilmeye amade-
yiin .) (I) (GU.rii[ttiler). (Mesele yokJtur, sesleri). Bi-
naenaleyh (bu miltalaatJmz) (2) gayni tabi•idir efendi-
ler, MecJ,i Riyasetindcn de ( B~kumandan'l1ktan da
c;:elcilmeye hazlflm) (3) ve "benim mevcu•d iyetim mem -
Jeketin menafiine za.rar iras edliyorsa (1s"dar buyuru-
Jacak karara bila itiraz ittiba edecegim). (4) Sarta
muallalk olarak (Gilrilltiiler).
REtS - Per~embe giinii mi.izakereye devam edi! -
mek ii.zere mtizakereyi tabil ediyarum.
(1 , 2, 3, 4)
Parantez ir;indeki kelimela tara[tm-
dan eklcndi. M . Unver.
DEVRE: 1 C1LT: 2 lOTlMA : 2

T. B. Ivi. M.
Gizli Celse Zab1tlari

14 K anunusani 1338 ( 1922)

Mi.indcrecat
S~ y fa
I. - ZAPTI SABlK H ULASAS I 612: 61)'

2. - MUZAKERE ED[LEN MEVAO ·613

1. - istikl&l Mahkeme !en hakkmda Ad-

liye Endim ~ ni mazbatas1. 613:619

Cilt 16

14'4 nC:ii lnika t, !2 lf i'C!t Celse

 t: 144 14 . 1 . 1338
YOZ KIRK DORDONCO iN!KAT
14 Kanunusani 1338 Cumartesi
IKiNCl CELSE
Rei s
Kiitipler : Hayda r Bey (Kiltah.ya)
REiS - Celsei h.afiye kil~at olundu.
Zaptl sab1k huHisas1 k1raat olunacakbr.
1. - ZAPTJ SABJK HULASAS£
YUZKlRK IKiNCt iNiKAT
9 Kanunu ani 1J3 Pazartesi
iKiNCt CELSE
Birinci R eis Vekili Musa Kaz1m Eiendinin taht1
riya etinde biJinikat zaptt sab1k hulasas1 ktraat ve
aynen kabul olundu. Harp enctimeni fe kaHidesi te~­
kili hakkmd aki kanun Hl.yihas1 milzakeratma devam
olunarak Mersin Mebusu Salfthattin Bey kanunun
birinci maddesinin red dine e bittakrir tesbit. ettigi
mevaddm tezekkUrU z1mnmda enctimene iadesine; 1 y1p ba~mda bulunan zevatm vazlf I rini ifa cdip et-
Lazistan Mebu u Abidin Bey maddenin muvafaka-
tmd'a n na i kabulUne, Mudafaai Milliye Veki!i Re-
fet Pa~a Hazretleri harbin bjr komi yonla tedvir edi-
1emiyecegine, umuru harbiye ve a keriyenin yedi a-
hidle idaresi ni teminen Erkam Harbiyei Umumiye
R iyaseti nin MUdafaai Miltiye Vekaleline raptma.
milstakilen ve diger bir vekaJet dcruhde etmeksizin
Heyeti Vekile Ri yaseti te~kiline, maddenin r ddi ha-
linde diger bir §ekil ibme ine; Saruhan Mebu u e-
cati Bey vaziyeti umumi yei dahiliye, Daljkumandan
Gazi Mustafa Kemal Pa~a Hazretlerini B~kuman­
danllk makammm ihdas1 ilzerine MUdafaai MiUiye
Vekaleti ile Erkfim HJ.rbiye Umurniye Riyasetinin
tabiaten birle~mi~ oJduguna, te ~ kiJatm intizamma.
mUzakerat ve milnaka~atm ordunun ikmaJi ne akt 1
noktasma matuf bulundugundan encilmen vezaifin
tem§iyet ve ifasmm tetkikiyle hcyeti aJiyeye arzt
maksadiyle tensip eylemi~ idilgune; MUdafaai Mil-
Jiye Vekili Pa§a Hazretleri kanaat ve ic;:tihad mda mu- ·
s1r olduguna kabul edilmedigi halde istigfa eyliyece-
gine dair rdi mtitalaat eylediler. Reis Pa~a Hazret-
lerinin istifsar1 ilzerine Refet Pa~a Mildafaai MiJ!iye
Vekaletiyle Erkaru Harbiyei Umumiye riyasetinin
Not : Bu Celsede R eisin adt belirlenememirtir.
1M. Onvet
612-
C:2
tevhidi hakkmdaki mlitalaa 101 tekrar c.ttir. 1crsin
Mebusu alahattin Bey takriri dairesinde tekrar iza-
hat verdi. Mustafa Kemal Pa ~a Hazretleri Heyeti
Vekile Riyasetinin ayn a mevzubahi edilerek hal·
lolunacagm1 Mildafaai 1illiye ve Erkam Harbiye
umurunun bir elde bulunmas1 evvelce tenkit edildi -
gini ve Refet P~amn da bu fikri dermeyan eyled i-
gini ~imdi kanaat1m tadil dtigini , Ba~kumandanltk
milnasebetiyle i. bu iki vekaletin tevhit edilm i ~ oldu-
gunu, ~ayam t nkit olan ihet te~kiJ.ltt a k riye olma-
medikleri oldugunu ve o halde bili lih digerlerinin
ifay1 vazife eylemlerini te~kilfttimiZin mu af1k bul ·
dugunu e Refet Pa~a Reis Pa~a Hazretl rinin beya -
natl vec;:hile akdemce erdi ~ikayet eylemi~ oldugu -
nu. Heyeti Vekile Riya etiyle Erkiim Harbiyei Umu -
miye Riyasetinin i9tima1 ve Mildafaai itliye Ve-
kalecinin de inzimam1 muvaf1k olrumyacagmdan
· 1Udafaai illiye ekaletinin t frikini . 1fham er-
ledigini, ErkanJ Harbiyei Umumiye R eisinin e-
r'in bir ba~la vazifesini jfa eylemesini, c;:ok me~ ­
gul olmama 101, Meclis ve encilmen mlizakeratm·
da n hari~ kalma 101, e heyeti celile ara mda Ba~­
kumandan Pa~a Hazretleri maiyetinde herhangi bir
h izmeti ifa i~in affm1 istirham eyledigini. Heyeti Ve-
kile ve Erkan1 Harbiye mumiye Rei i Fevzi Pa a
Hazretleri Heyeti Vekile riyasetinin bini i~timada
muzakeratt idareye ve mukarrerat1 imzaya memur ve
Heyeti Vekilece milntehap olmasma gore esash bif
makam olmad1g111J. zaten huzuru laz1m olan Erkant
Harbiye Reisinin milzakerat1 idarede ve rey itasmda
fark bulunmadigllli , Te~kilat1 Esasiye Encilmenince
daha iyi bir u ullin mumkinillkabul bulundugunu;
R eis Pa~a Hazretleri Heyeti Vekile Riyasetinin usu -
len ve aynca halledil ecegi ni, Erkaru Harbiyei Umu-
miye R cisinin scrbest kalarak vaz1yeti askeriyeyi tet-
kik ve tefehhusu ~ayam arzu ise de Fevzi Pa~a H az-
 t : 144 14 . 1 • 1338 c 2

retlerinia Heyeti Vekile Riyasetinin deruhde etmesi 0 0NC0 CEL

eliin baki bir zaruretten na~i oldugunu, Meclis Reisi-
nin ismen bir~ok vezaifi varsa da hak ikatte Mecli si
Aliye ait ve muzaf oldugunu Ba~kumandanltk ma-
kammda ise Erkaru Harbiyei Umumiye Reisi nin me-
sui bir vekil bulundugunu, Mi.idafaai Hukuk Riyase-
tinin diger ri.ifeka tarafmdan ifa edilmekte oldugu-
nu, me ·cudiyetleri gayri tabii ve m nafii millete mu-
ztr ise ~eli Riyasetinden e Ba kumandanhktan
Musa Kaz1m Efcndinin tahh riyasetinde ki.i~at
olunarak mi.izakerata iptidar edildi. Konya Iebusu
Vchbi Efen-dinin teklifi vec;:hile kanunun aksamt mii-
t bakiye inin de Kanunu E asi Enctimenine havalesi
kabul olundu. Caoibi riya etten Reis Pa ~a Hazretle-
rinin mevzubahsi mi.izakere suallere cevap verdikleri
Strada ~arta muaJJak olarak e~kaJi gayri tabiiye de-
vam eyledigi takdirde Ba kumandaolJktan ve Ri-

ve i.izerlerindeki evsafm kaffe ind n f ragat eyliye- ya e tten •istifa edeceklerini soyledi:klerini soyle-

ceklerini beyan buyualu!ar. Badehu Konya M bu u dikten ve Meclisi Alinin de reddeyle<liiginden key-
fiyet tashih edilmek ve zapta ge ·mek i.izere arzolun-
Veh bi fendinin takdimen reye va.z edlien tay teklifi
dugu badelbeyan per~emb giini.i be::rmutat i~tima
ekseriyeti azime ile kabul edilerek birinci madde
ediJmek i.izere celseye nihayet ve rild1
tay oJundu ve muhtelif e asata ait takrirleri n Kanu-
R E!S - Zaph sab1k hwasa tnt re y.~.erinize arz
nu Esasi Enci.imenine havalesi kabul edildi ve berayt
ediyorum.
teneffi.is celse tatil olundu.
Kabul edenler ... Kabul olundu.

2. - MUZAKERE SDtLE M VAT

1. - istiklfrl mahkemeleri hakk111cla Adliye Encii- ve mulutkem etmek ve yine zevahirine gore teemmill
meni mazbatas1. eyl m~k i ap cder. Bu m el k~tsmda derin <l' rin
REtS - Adl iye. Enoi.im n.ind 1 m vrut bir maz- di~i.inm k zannooerim Hiztmdtr. Bendeniz ken-di iman

ata varrdtr, onu mi.i:za;kere edecegiz.
( 1azba.t:a. dkundu)
Zi YA BEY (BitE ) - Efendiim; ~lipheTi ~halS di-
} wbahis s~bk tti. Suph'eli e}hasm ne demelk ofdu-
gunu 'int'i'kal eldemedim. ln anlrurm ~i.ipheli 1, ~liphesi­
zi de mi <oiur; lb ndeniz bunu an1Jyama!dtm. Kuvvere
e rflirU e~melk kuvvetin geli.i gliz& hareketine gore
har lk'e!t etlm k anar i d m'elktir. Ana!r:"§li bir heyeJti ic;:- .
timaiye u~in ttrubii teoviz cJiilemez. HallaJki Azim~§an
kullarrmm n'e derec d giloah'kiir Qlrdugunu bldir1ken,
yine ba'del'rnwha.'kteme c henneme 'a.'l:ac.agmL lbeyan bu-
yurli!Yor. Bi na'enal yh kuUarmm rastgclen:in ikolun-
<ian 1Jutup en Uphelis'in demeleni ga'Yni caizd'ir. Halk-
mda ihbaraJt vruki olan lk'im e!ler i<jii·n <tah:k:ikalt ya~)l­
ltr. Ya'pt'lan tank!ik'at neticesio:de (cena'YI mucip bir
fi ile t.aisard!d'i etmi~ 'i e, i ter gli:zJJ.i ,) (L) ister <a~i'kar ya-
pthn; bi•r lhi.ilk'm ile teyyi.id elder. Ondan s:onra ne ya-
ve kanaatunt soyli.iyorum. e kadar ak i iddia edi-
lirse iJ in. i t'klal mahkem leri te~:iti haikfk:mdalki
kanumm b ir ktymet ve ehemmiyeti tarihiyesi rvardrr.
t tiklal mahkemelerinin varhgt l:iir bo luk i~inde mil-
him ,bir varhkttr. r
tiklal mahkeme]er'i ha.dim"i isti'ldal
had imi ta,ha:kki.im, manii teoobbi.ir e 2Ju1'iim'Cl'Ur. !s-
{ klal mahif<.amalerini t~k.il ·e den ii~ hakim'i'n girdigi
ye-rden zulii.m ve teccbbi.i.r ka~ar. ada!l'e t gelir. Ben-
den ii in lkana·artim budur. (Dogmdur sedalain) !st!ilk-
Ia[ maJllkemeldinin o hakimleri imanlafi,le ha!l'k.t Cher
liir'lli tecl!lvi.iza'ttan him aye edici tedbirlleri aJacalk. rve
ut I vazifeLrini) (I) i fi'kmal eder. OG..!an o va!llifeye
s •ked r. K [m ne derse desin ne kad'ar alks'i idd1·a
ooilir e edil 'in, istkJal mahk e'melerine ha;llfc peresti~
eder, istiklal math<kemel'e rjni y~em 1 iyen<ler istillclar
mah>kem'J'erine f nall!lk e!den1'e r, istilldal maJhJketn~lerinr
~elk em i'Yen·lendli r.

ptlmalk. Jaz1msa yalp1'lir. Bend'eniiZ zanned'iyoorum ki
mazide oo•y'I'e lbir ala'h i'Yel: ver'iJm1¢ir. Baztla.n bu
alaJhiyodti ~sdimal edi·yor, fa!ka't ma:iiU:in ver'digi bu
a:la!h'i'Yeti .acalba bizun teoviz ettrnerniz ca'iz m'idir?
Bu balhis halkik.In'da bu kadar soyl<i'Yecegim.
l's,ti'kJa1 malb'k1emelerinre getince : !sti'k:Lal mabke-
me!ler1n1in ll.U!rum. ve ¥ilculbunu zevalhirine gore rt:etikik
(1) Parantez irindeki kelimeler taraftmdan
lendi. M. Onver.
R·E iS - Mi.ifit efendi 'i za h buyurunuz.
. 10FiT EF ND1 (K1 r ehir) - tzah edeyjm. Arz-
edeyirn, A:dliye Enci.imeni bunu ken'<iisine alma.stn.
Gi.i ri.il1ii1er)
1MUSTAFA SABRt ERENDt (Siirt) - AdTiye
Enci.imeni de m'i yelk'emi}'or.
MUFID EFEND! (K.Ir~eih'ir) - Ef1en<l.im; Aill:iye
ek- Endiimenri bttnu kendi ine afmasm. Bi-r merlk.e:zi ryj~a­
yct n2.za'n d'i ldca.re a'llntr, o mer1koeii vila'Y'C'tt'e iidareye,

- 613
 t ; 144 14 . 1
haLka ta'hafkk.u.rne a11~m1.§. zinillu.z birini tasaiVivur
edin. 1s~r memur, i ter ahal'iden, onl.ar isti!klal mah-
'kemel'erin:i. ~e!kemi,yor. 1~te istitktal mahkemelerini 9e-
lkmnJiyenler ld'eldigi.rn budur. lst!iklal mah'kemelerile
fenahk yapma!k, zullim yapmalk i tiyenler kar~1 kar-
~lya gelmi§ i:ki rakiptir. Yerlerini onla:ra ayarstruz.
Benden:z geyen gun bu lk.iirsi.iden vak.i olan beyanaft
tamarrii yle dinfedim. Onun bir ash olduguna lk.a:niim.
tsrilk.liil mahk'eme'lerinin fenallgm1 go termeik. isflkliiJ
mah>kemelerinin ineihabmm fenallg1ru g&terir. Ehlini
iflltihap ~antile (boyle fevkalade zamanlarda icr<l!yl
faaliyet etmesi zaruri bir te§e'kkilldur) (2) Sa:ruhan
Meibusu MLL'hteremi Necati Bey bu lkiinsiiden pek
uzun lb'eyrunrutta bulundular. Beyanatl ameri pelk ince
m'katl ihtirva etmelk.>tedir. Bi.itiin beyanat1 bu bo~lu!k­
larda mahkumu zeval oldu. 0 !Jeyanatt tetkik 'eder-
ken i tikliil mahlcemererinin viicuduna ne derece lii-
zum oldugunu iz de tastik edersiniz. !stiklal mahke-
meleri bir li.izumdur. 0 li.izum 'Ve Vi.icup heniiz zeval
'bulmam1~t1r. t tilk.lal mahlkemeleri oyle yerTerde me-
sutiyeti'n varhgrm gOst!eren 1bir varl1'kt1r. tstiildal mah-
'kemeleri fenal1ga al1~1~ insanlarm ~u mest!isine
mesuli'Yet var diye bag1ran bir varll'k>t1r. Binaenaleyh,
istilklall ma!hlkemeleri !kanununun mahiyefini rulme,
fenal1ga lka~t d'ig<er lbir malhiyete solkunuz. (HaOda:rm-
ld.a ~ikayet varsa) (!) azalanm islah ediniz, mahvedi-
tiiz. Fa.k.at yerferine gonderecek zevatt ( ~me>kte ti-
tj.zli'k gosterin. Fa'kat) (2) i' tiklal mahkem ler"min
esaJSma itiraz etmeyiniz. Fakat ahsma, azalanna iti-
raz otmama!k:. kabil degil . <;iin'kii ~erdir. Binaen-
a1eyh benden~ zin bu mevzuda!ki miitaleatlm; i tiklal
mahkteme1enni ~'kmeyi degil i tiklal mahkemel rini
1slah etmeyi d~i.inmek Jaztm geldigi mer'k'ezindedir.
RBIS- Ba~'ka bir tedclif var.
HA'YDAR BEY (Kiitalbya) - Efendim; Erzu-
rum Mebusu H " yin Avni Beyin i tikliil mahkeme-
lerirun ~agvine dair mazbatastru okuyonnn, Uyiha
Enoi.imeni mazba.tasmt okuyonnn.
~ Mazbata okundu)
(Muvafl'k. sedalan)
HVSBY!N A VNl BEY (Erzurum) - Efendim,
Lfuyiha Enciimeni bu ret karanm bundan bir sene
on gi.in evvel V'erm'i tir. Yalmz mii aade buyurulur-
sa bu lba.ptalkl reslbaibt mucibe 'Ve mevaddt !kanuniye
de ·dk.unsun.
(1, 2) Parantez i(:indeki kelimeler tarafmtdan
eklendi. M. Onver
614-
1338 c :2
ULEY•MAN IRRI BEY (Yozgat) - Zanne -
dei'im ayn1 ret k.aran )-1ine Meclise ge'lecekfu.
HUSEYl1 A VN1 BEY (Erzurum) - Miisaade
buyurulursa bu baptalki esbabt mucibe ve mevadd1
kanuniye de okunsun , ona gore hallolun.sun... Bti-
yi.ik Millet Me li i t*kkill ettigi zarnan dai.rna bir
mesul Ho)'eti Vekile ta.yi n etmi~ ~·e of1du unu da yi.i-
rlitm.::C 9ar ini de dil~i.inm~ti.ir. Fevkalade ted.bir
ittihaz elmek i9in i tiklal mahkerneLeri t~eikkill etti.
FaJkat bir zaman oldu 'k i Hlikliim~t bi.itlin icraa1t1 is-
ti:~hll mahkemelerine tevdi eder bir ekilde l>ize bir
kanun kabul ettirdi . 0 da da ima Fevzi Pa§a Hazret-
leri bize mazal!ah ordu inhiliil eder, mazalla!h ileri-
inde, geri inde casus te kiliitt .. . ve Ko giri (zara)
h · y tinin tebligi gibi artrk htiklal mahkemelerinin el
uzatmadrgr, vazr'yed etmedigi deavi kalmadt ve bti-
tlin Hi.iki.imetin icraatrm eline aldt ve Me lis nan11 -
na htiki.imler erdi. fendiler, demin de arkada~lann
bir[sinin buyurdugu gibi; in~an<lrr, hata eder. Mah -
keme te~kil etmek (bir ihLi acm mah uli.idur). (!)
(Bu mah1kemelere rlmi hukukla mil tegil arkada~larm
intihab1 bir zaruret. bir me buriyettir.) (2) ihtilalin
bir hukuku vard1r. OnunJa icrayr ahkam etmek mec-
buriyetindedir. E babt mucibede arzetmi~ti.rn ki ka-
nunun ukt1t ettigi yerde mutlruk veyahut arzu edil -
digi gibi hi.iki.im erecek mahkemeJler di.iny'ada mev-
cut degildir. Bu -ilk gorillen ~eylerdendir. U9 adamm
akllna Btiyiik Millet Meclisi hakrlo kazasmr terket-
mi~tir.
Me ela gayet azimdir. Bi.iyii1k MiHet Meclisi ada-
leti her yerde ternine kalk1yor a, her yerde t ikliil
mahkemeleri t kil etmege... hi etmelidir. Halbuki
be~ on yere iiza tefrik edecek . Maal ef Mecli in kud-
reti ilmiye.si azdrr. Her aza srfatt hiikimiyetle mutta-
rif degi!dir. Belki Slfatl zatiye ve ubutiyemize biraz
dokunuyorum. Bir a,rka?~rmlz mtiheodi i e hiikim
olamaz. Mal memum hakim olamaz. Ben her arka-
da~tma htirmet ederim. H er\e me.slekine merbut
olur a daba 90k hi.innet ederim. Sonra boyle bukuk-
~in":-5 arkad~lartm!ZI mahkemeJere tefrik etti~imiz
gi.in Mecli in bu husu ta hukuku az.ahr.
Efendiler, siz memleketi kurtarmak 1 ttyorsan1z,
siz mahkemeleri ya~atmak i teyorsanrz i~te burada
350 mahkemeniz var. Onun kudretini arllnn, onun
kudreti olmazsa dort mahkeme, be§ mahkeme, Dev-
Ie~in butiin te§kilatrm yi.iriitemez. Btiti.in sui istimala-·
( J, 2) Parantez i~indeki kelimeler tara/lmdatt
eklendi. M . Onver.
 t : 144 14 • 1 . 1338
tm online g~emez. Binaenaleyh tecziye e:demez. Ben
zannedi<yorum !kii, adli mahlkemelerimiz olduk9a mun-
taza.mdJr. Yairuz onun U§i i~k.al eden ... selaJtiy li ora-
y.a v~rdiginiz giin hepiniz lbiUyor' unuz ki, kimimiz
reis, k!imimiz aza idik, gelklilk bura,ya. Buraya gelme-
miz bize fa711a bir meziyeti ilmiye verm mi~tir. Biz
gidecegiz. 0 h3Jkimler, o memurtlar gelecelktir yerim i-
ze. ~emleketinde berkesin mesl kini, vazif ini icra
hak!lu ·kanunisine htirmet etmege bof9luyuz. l§te ts-
thlda.J mahkemelelline verdtigi1111iz bu selahiyeti (bunu
temin ·i9in verdilk:. Bu sruahiyet, bC!.§Ika bir malksat
ic;:in) (!) esasen hie;: kimseye verilmez. Bllnun liizumu
kalmanu~1r. 1htilalin de hukuku vard1r. Fe\ kalade-
nin de hnkuku var.
Fa:Jcat katra katra boyle re'yi hodyile hiikiim ve-
recek maddi ve manevi' ciiriim zarar l:alkdirile hii-
kiim vere ek (bir te~ekkiil diinyada mevcut degildir.
Bu) (2) dlinyanm adaletine s•gacalk §eylerden degil-
dir. Bu maddede lbuyurduiklan gibi Pa§a Hazretleni-
nin asker firarisi trakrnda tedabir ittihazma dair mu-
taieatml) (3) ben de nazart di·k kate ald1m. Divan•
harplerimiz o es'ki devrin ya:digand1r. Mahkemeler ...
zaman o askeri kanun yapllm•$, birtakm1 fevalade
mah'kemeler, divam harpler te§eklkiil etmi~ir. SizP-
act bir ha:kilkat soyliyecegirn. Bir tarihte a.< ker bulu-
nuyorum. Ma al deg11 hakUkat oyluyorum. Biri i
cepheden yorulmu~, geriye gitmek iyin i tit'a vermis
... kulaklannda hastah:k, gozlerinde za'f1 ba ar e-
saire olanlar ve orduya istit'y1 anlamayan efeodi
mah'kemede aza olmu~tur, Biz.im en biiyiik maktel-
lerimizden bi ~ divam harplerdir.
.vt1k bu mi11et bundan onra ona veda me!li-
dir. Ehline tevid zama01 gelmi , asker fira.rilerini o
rnahkemelere, her tkazada bulunan mahkemelere hi-
yaneti vataniye ciirmile tevdi etmek biZJim i9in miib-
rem bir ihtiya9t1r. Bu i~le i~tigal etmek iizere bir
mahkeme t~kil edebilirsiniz. Ordu'da. bu1unur. Co-
rum'da, K.ayseri'de buluour. Azmi millisi az, irade.i
millisi az diye (birtakrm insanla~ muhakemeye te-
vessUl edersek ve bunlarla hapishaneler) (4) dolar ise,
efend:iller . altmda 9Jikacaik .i:htilalleri sondiiremezs,iniz.
Yalmz istirham edecegim §U var ki lstiklal mah-
kemeleri aza a11ka~lar1ID1za ben bir §CY demiyo-
rwn, ki ... §ikayet de yok. (Bir Mebusa ·hitaben) Zat1
alilellinden §}kayet de 90k... Simdi I hi tap Meoli erlir.
Ben kanun haklu .t e§cihatta bulunuyorum . Sikiyet
(1, 2, 3, 4, 5, 6) Parantez i~indeki kelimeler tara-
/imdan eklendi. M . Onver.
-.615-
C:2
muhik. midir, degil midir; (o, burada hal edilecek bir
nusus degildir. Arz1rn;) (5) Daha ziyade adliyeyi ba -
kim et:mege c;:all§ahm. Asker firarileri iyin laz1m ise,
yaln•z ona tahsis edelim. Boyle mwdi, manevi zarar
ta:kdirine selahiyeddar, umumi' ciinlletlerle, namiitena-
hi (tefsir ve te ile m~ a~t ciimlelerle verileo salahi-
yatle ve) (6) re'yi hodiyle her §eyi hi.ilkilin altma al-
mak, her ~eye hillci.im vermek selahiyetini art1k re-
fetmek, uzerinize farzdtr,
HIAF1Z MEHMET B Y (Trab21on) - Efendiler,
bu fstiklal mahkemeleriruin mu a'kkat n ta.tilli fa•aliY'~"
tin i mUza :(ere eder".<,en KQ9k.iri t(Zara) hey:!t:n•:n Mec-
li i Alire verd'i g, telgraf mevzuu miiZJatkereye ebep
oimu, tw•. Ba~kumandan Pa~a Hazretleri 'de 'haz1r ol-
dugu halde miizaik! re ve tetkik edildi. Memleket:n
ahvali tabuye iyinde olmad1g1ru hepimiz takdir edi)'lo-
ruz 'Ve bOyle ab ali ga!yiir t·rubl:iye ic;:inde, tahii kanun-
larla- memlekJeti idare etme!k biraz mii§lk"H oldugunu
nazan dilkkate a·ld•'k. Meseley~ girme:den muka-ddern
Yu uf Ziya Be)'lifl lsti'klal mahk m !erini yflk m :: yen -
ler istemiyeolerdir, soziinli reddederim. B:iz ~iiphesiz
iJci bu 1sti1k'lal ma·ht~em.;leJ :nin devam ><: ademi deva-
mt m eJ inde, meml ke:; u menafii umumiyes ini d·li-
~iindlik. O:.ablilir kU ic;:tihadmuzda yamld;IJc. n•: z noktai
naz:anmJzt heyeti umum iyeye arzediyoruz. Heyeti
umum:J·V ya mu ip goriir veya_ mu si p gormez. Biz
n k:ilai nazar;ml7f g~en de bilve ile arz<:.<'tik. Bir Hii-
kiimet ya ihtilal bayragm1 ac;:.ar, ihtilal k·anunlarl;Je
•idare eder veyahu bir Hiilkii.mel!i muntazamad1r. K a-
vanini muntazama .ile v ya:hut th anini ta!bit: ye ile ida-
re eder. Hakii'!Gaten tabiata mugayir olan kanunjar
muvat!<1kal zaman i9in t ·i r go ter dahi bunun 'liZUn.
mudd t d varrunda muztr neu;celer verir. Za-noede-
rim"l{t( pelk uzalk bir zaman deglildir. Har'b1 umumi
i9erisinde bu memldk: t ted!hi~ . tenhip idanelerinin en
mlith!:~inJi g6rdii. Bir gunde bir meml kette tktrlk, ki§i,
elli lci~i asthrkeo, ak§am t1 til yine elli ki iriin firar
etlligine ~ahiit olwyordulk. Halbuki bu ;'dare tesi ve
takip dildigi Zla!U!an miiessir netruy':~ verdi idi. Uzun
mtiddet devam ed!lnce ha~k bununla i '}lad kesbeder
ve . bu tabii bir halldir. Boyle ha:l'ktn tedhi~ ve terhi:bi
i9in ve idarei gayn ta'bi.iyenin idarne~i -i9in tefrilci J'ktliza
eden usul t rthip ve tethi~ muva,Jdk.rut ZJamanlar i~in
mliessirdir. Bun'U dat:ma hali faaliy.ette tutrnaiJc onun
kuvvei mi.i ' ir sinli iza:le eder. Hatta gec;:en sene He-
yeti Vellcilde lbu lsti:kffil ma'hlke.meleninll.rt mu'vrukikaten•
ter1ki faaEiyetini kalbul ettig~ za:man yine- rbu esas, bu
nok'ta.i nazan d'ii~iind'u . Ve ~ayet ilerde bir llUlhalde
ti syan ve ba'disei gay11i ,tafb'iliye busuJU a.nmlda bnarya
derihaJ I!jir malhkeme gonderilm,ek uwre (tehini faatliye-
 t : 144 14 • 1 • 1338
ti ~iipi.iJloo ~e) 1~!) e:n k1orik:utucu bir 'hey~t olma:k
i.i:zere teikJjrl ~ Ja:z;un g~tdli (g6rti.~unden harekd
editldi. 'Ben, lb'unla•ra) (2) gaJYrJ faat bir sure~te tutmak
triizumuna kani hulunuyorum. Evet ·a:h·Vla-li gay ir ta'~i:­
ye li!hdJas odell'lere !ka:~ (jyledir.;, Simdi tdemin arzeni-
gim, ve9hde a~hvalii taJbiiyreillin avdet etcig<•ne ka·ii1 de-
~i.l!iz.
r~Ulll'aJndan Pa~a Hazretlertile miizaJ<,ere e~t:k,
ve ded!Jk k-i iler® in~lla!h rbir §ey olmaz ve ahakm iz
he.Iihalde eutliin olmahytz •ki bir bu~lllk rki sene evvel-
lk!i ~Jbii deglil rve old~ 'bug'tinlk•li daNamtzm ne o ldu-
gunu rdnruk. etmi.§"tir. H~t lbu kadar fena ,g or'ITLyef:l:m,
rbedlbjn _gormi,~llim. Halik da bu memJelk!eti rT e vlii'd t-
dtr. Falkialt iglfia:l edHrrtli~ . Jdlal edHmi~ velhasil b:u hadl~­
seler husule gelmj§, arllllk bu gi.in de bunlan bir buyUik
seneden!beri tutugwnuz tetru§ idar:e i altmda tU:lmJ<Ya"
lltm, daba se.rlbest ibuaikahm. Ahval i daha m'iitenookjp
Cbi~ iha:le gellire1!im. Anca!k) (3 ) bir h.ad :se 9(kt1 g1 va-
'k:i-t bir yertde, oraYI'l fe kalade bir h<.yet gondu.eL m.
~unu da .arze'de}'1;m lk:i lstitklal m>ailik.emelerin in namtru
de81~~inirp delMtii.nmeme_k, mesfileSi ba ka bir ·mesele-
dir. Eger bunun ba~n1da ~bi r Mahkeme t~kil etmek
isteJ1se) (4) Mloollisi tArl-i tat ~ hte mahkcmei tem'y(z az-a-
ligmda bul!unmt~, na:musu ile tantnmt~ hir zat1 re;s
ta.ym etsin. Mi.iJta!bealkiisin!i sizl er intihap eder·sen iz edi-
niz. Falka:t ta!h!k':•k!at mesel~i oyle 'bir mese.!edir ki, b :r
ta-ratftna balk!anstnJZ viodanm ·ba§!ka turthi emr·~der.
Taihiklbt !il erledik~e. rviittiantn bu,icr:nil de d.egi ~i r. Usu -
·Uu 1ta!hlkJitkiat bir iHm!dlir. 1Bir adam m ktep te on b~ s e~
ne IQ!kur, usul'ii tahlk:i.kata yi·nmi sene (nufuz edeme2..
Onun i9-in) (5) 'hliy olma!Zsa :ta!hkli kJ<~~ni )llapaoa!k olanla.-
nn ~li§wda b;r bfuk!im, bu iL:mde usulli ta:hk ilkata va-·
kvf hir adam bulunsun;· mi.i.tebaik·isiflli hey i u mum>i-·
.yeden iitruti'halp .ecJ.ersiniz.
ViB.HiB1 EIF1ENDi (Kloruyra.) Efen'dl:m , mr:.isaade
' b~.~y~urun .ilkii 1kelime s<Yyli'y;ecegim. Bag, ba:hye s.ah i·bl:
olanlar Serye 'Vle '~·wd:an 1d''lgir o ldugu zaman b ir
lkorik.UJI;u!k }'1apar. 0 lconk.ullik orada oldukya on!an
llronkutur. Fa!kiat o kJonkullik o tar1ada durduk _a ku~ ­
lra:r lb,una alt§Jrlar. &yeferrdiler, tsriktlal malhkemelerin-
den blir f.iat'de g()rmedl~k deselk bu j'ianlt~tlr. Ve ha.ki-
katen bu bir korkuluktur. Lakin bu ahvali gayri ta-
biiyeden zaruret dolaytsiyle meydana gelmi§ bir ~ey­
dir. Zaruretler miktariyle takd1r olunur. Zaruret za-
(1 ,2,3,4.5) farantez iryindeki kelime/er tara/1mdan
eklendi. M. Onver
- 616 _ .
C:l
manmda kullanmak laZirn. gelir, Rica ederim hariku-
lade denilen §ey devam ederse adet hiikmtine girer.
Efendiler, bu adetin hilaftna bir mahkemedir. Bu
adet hiikmtine girer ve tesirini gay1beder. Efendiler,
bunun faaliyetini muv.akkaten tatil ettigimizde, Al-
lah gostermesin, ~ayet icabedecek olursa tekrar gon-
dermekte bizim i~in ne mahzur vardu? Ben bunu an-
layamtyorum. Su gtinde ben gorliyorum lei ~nlann
faaliyetine ihtiya~ yoktur, bilakis, halkt fena fena ce-
reyanlara sevkediyor. Biz be~eriz, gittigimiz yolu dog-
ru gortirliz. Halbuki dogru olmaz. Dogru olmayan bir
i§, Turkiye Btiyiik Millet Meclisinin mahkemesinden
sudur ettiginden dolaYJ. halkt ba§ka tiirlil fenaltga sevk-
eder. Neticesi fena olur, cilinlenizden rica ederim, bir
mtiddeti muvakkate iyin tatil olunsun . 1cabederse, ica-
beden mahale gonderilsin . Bunda tela~ edecek ne var?
(Reye, reye sadalan.)
FEVZi PA~A ERKANI HARB[YE UMUMlYE
REiSi (Kozan) - Efendim ; tstiklal mahkemesinin
muvakkaten tatili faaliyetini ve liizumunda tekrar faa -
li yete ge~mesini bendeniz teklif etrru~tim. Esasen 1s-
tiklal Mahkemesi kanununun tedvinine bendeniz se-
bep olmn~tum. Malumu aliniz, geyen sene Yunanh.lann
ilk taarruzlan strasmda ordumuz inhilal etrru~ti ve ne-
reye bir asker gonderilse derakap dagthyordu . .Sid -
detli bir kanuna ihtiyay vardt. Ben o vakit Muda-
faai Milliye Vekaletinde bu!lunuyordum. Bir kanun
tanzim ederek heyeti aliyenize takdim ettim. Hatta
o strada bir taburun sevki strasmda o taburun ka-
milen inbilal ederek dort ki~i kaldtgma dair bir de
misal getirmi~tim. 0 esab1 mucibe burada okunma-
dt. <;Unkti baZ! mubim malumat var idi. Fakat bu-
nun yerine dediler ki , biz bu kuvveti divaru harplere
verecegimize, daha kavi olmak iizere, iyimizden inti-
hap edecegimiz zevata verelim. Bu suretle daha emin
bir tesir·, daba adil bir ~ekli mahkeme vucuda getire-
lim. Bu suretle bu mahkemeler vlicut buldu. Ben-
den evvel soz atlan hatiplerin soyleruk.leri ve~hile bu
mahkemeler fevkalade zamanlara mabsusdur. Bu-
nun fevkaladeligi (zamanla kaybolmaktadu. Nitekim.)
(I) Malumu aliniz, divam harpler me§rutiyetten ev-
vel gayet muhip bir tesir icra ediyordu. Fakat m~ru­
tiyetten bu ana kadar daima ruvaru harple, daima ida-
rei orfiye ile memleket idare olundugu iyin ha.lk on-
lara alt§mt~tt. Bu suretle yeni bir tesir ika etmek,
yeni bir ~ekU adalet gostennek iizere lstildal Mah-
kemeleri vucut buldu. Orduda inzibata tesiri bakmun-
dan bunun faidesi hakkmda tereddtide mahal yoktur
ve bunu.) (2) Herkes takdir ediyor. BiHihara daimi
bir tekil olmas10, diye faaliyetlerin tatili (istenmektedir.
Esuen bunlar.) (3) Vaziyetin mi.icaadesi halinde ev-
velce de tatili faaliyet ettiler. Sakarya muharebesinden
evvel yine bunlann Itizumuna kanaat oldu ve sevkolun-
'<hiar. ~mdli -acalt>a (tekrar tart.Jl faaJti,yetleri 1ic;i n.) (4) Va_,
kit gelmi~ midir? Bunlar muvakkaten tatili faaliyet
etsinJer. B«:ndeniz bundan takriben bir buc;uLay evvel
vaziyeti zatJ aWerin..: arz ettigim vakit gosterdigim
tehlike bugiin zail olmarnt~tu. Gittik~e c;ogalmakta-
dtr, gittikc;e tezeyyiid etmektedir. Gittiks;e tezeyyiid
etmekte oldugu bir zamanda bunlann tatili faaliyeti
kabil degildir. lici misal gosterecek bususu haberler
altyoruz. Askerler gerilerden soruyorlar : lstiklal Mah-
kemleri kalkrm~ mtQir?
Bun1ann kalktJgLOI ha~er altr almaz 6rar edecek-
ti.r. Evvel emirde onlan kaprmamaya ugr~mah. Son-
ra 1stiklal Mahkemeleri binlerce adam a ru•~ degil-
dir. Onlar slff kendi vadiyetleri ile l<izJm gelen te iri
ika etmi§lerdir. tkincisi , bir pontus meselesi var. Ora-
da, takibat icra olunuyor, bir s;ok caniler ele ge~iyor.
Derakap bunlan tecziye etmek ve b~ suretle laz•m ge-
len tesiri ika etmek Hiztmd•r. Mutlaka bir tstiklal Mah-
kemesine li.izum var. Gerek cephede boyle bir tehlike-
li zamanda emniyetle tutulmast ve gerek Pontus mese-
lesinin si.iratle neticelendirilmesi ic;in lstiklal Mahkeme-
lerinin daha bir miiddet devamma taraftanm.
HAKKI HAMt BEY (Sinop) - Meclisi .Niinizdc
bu giin rnevzubahis olacagm1 evvelce bilmi~ olsayd•m
(huzurlanmza ba"ZJ vesaikle gelirdim. Mamafih bazt hu-
susatJ.) (5) Heyeti Celilenize arz ederdim. (Baz1 bususa-
tl ba§ka bir zamanda da arz edebilirjm.) (6) Ancak
§U takriri vermeye saik oJ'an §ey nedir? Bu bususda He-
yeti Celilenizi tenvir etmek ve !stiklal Mahkemesi
!:ta.lclunda jstisna1 bir kuvvet olup olmacl!gt hususun-
da vuku bulan marum.ttmm nastl bir maiCsat i.izerine
mfrsberut td!Jdugunu ve 1&bi1lcla'l mruhlcemel'erinin liizu-
mu vaJr rord.J:r, )'lOk mudll'r; vars.a ne ~e'k:ilde o1ma:hdu
ve tstik.lal mallikeme1eriniin (V3!'tlili fa:a:l1yeti bugiin i~in
rte ode11eceye :kaldar mu!vaftlk olur nt'k:a'tl i.izer.inde du-
racaglfn. IBu hU:SUSiat ta~vazzuh ettilkften son:ra (bunrJiaT)
( l) , 11~ex:.dk k1ara:rida da belk'i da'ha ziyade isalbet
~yax:aJk.t1r.
Bu ~Sefer l~et ,p~ Hazret:leni de bur~ru.
1M-eo1iS! Mmizde lbu,lunarn 11i.itfek"cllll•zdan olma!k ifilba:-
(1, 2, 3, 4, 5, 6) Parantez irindeki kelimeler ta-
rafundan eklendi. M, Dover
617 -
r:ytl.e... Bunlardan birisi ki u'k:uba.ttia. n~yabet ca.ri ola-
m ~yacaguKI,a.n.. . mu:t>la:ka IIJ~a tarzda teilll.lbice ~­
siil edilmebdir. Bu.null'la imkaru '}'!dk.tur. S'ilvas'a gilt-
migimilZ zaman o ha!d'iseye ai't ,oJoo ~ b'i:rer b'irer
totldk ertik. Bi tta:bi esas vazifem!iz bu idli. 94 lci~i ka-
d.C~Jr
1tahliye laz•m geEdi. H3!pisaneye giderek t,.irer lbi-
rer ~J!(ardJk. 0 esll!a'd a ta!hminen 60 y~mda: lb'ir ih-
t.io yar. Konya vilayetine muzaf kazalLarr'dan lb'irisine
m~nsupmu~. K.endi ini heyetin merhametine 'bJr31'k-
~i'k .Herhakle S lva ' tan degildir. Gel(li hiingiir hi.in-
gi.ir ag:amaya ba§ladt e heyetin merlL:imetlln'e deha-
·tut tti. rduk ncdir? «Ve ek,» dediler. Sordu!k «V'e--
· · » ne dem tir? Falka~t b'iz aym talbir y:a.z:dl'k. ·«Ve-
- k» r hin m a kammda (itstlim3!l dluna:n bir lk:el!inre
· :ni~.) (2) Kanua var'd1r. Firar eden a~erlerin 1stilkllil
mruh!k.emeleri ta~rafmdan muhak'e nre olunacallcla:nna
da rr kanun vard1r (ve on! ann vereeegi karada!f) (I)
Kanun mah iy ti n:d dir. Mevcut... beodeniz de Heye-
ti Oeill niz:e arzederd'~m . 0 'kanun mucr!Jince veyabut
b~yanname mucibince istikliil ma'h'kern'e si gooderil-
mi.}ti r. Ta~b w bir ma:hlcemenin ka:ra:r1. .. Sonra biz ls-
tiidal mahkeme in·in bey.a:nname in'i hu~du!k. Mah!ke-
men:n beyanname inde ... <l.iyor lk'i : Bir'isi a:slk'er'den
firar ederse alkrabas•m s1raya koyrnll§ (ve bunlarm
te Z.: yv edilece'kl'erini b i ldirmi~ ve) (2) koy lheyetli li'h-
tiyariy.::.s:nden aynca u~ yiiz lira lkadar para: alJyor.
Bundan cnr.a da dehalet etmezse halkkmda muame-
lii t~ Jazime ifa ed ilmek iizere (t fl'kliil Mahkemesine
sel\<•k olunuyor) (3) Katem R e':&lwi 'i terse buntann
hopsini bird en yapar, isterse i<;lerin'd'e n b1ri in.i yapa-r.
A11 1k boydan: lboya mUsaa-de ... bunu gordliik.
l.Jiitfen d in! }'liniz fend il-er, 'bu .ac1 1bir ~ ... Onda
di-y1or kl bu alkra ba ve taa·I1ulkrutmdan 'bi1muayene
a'lma·c.a:k. dian 'k'imsenin miise!La!h ve ga:yr'i miiseUah
liizm~ler'd'e i tihdamlan caiz olup .olmtyacagma na-
zaran ... Fa!kat ne yapllm1~? Geri hi<:lem.alta gonderile-
cttk, hi,z meti mi.is'elil ha,ya dvcri~Jii degil, ga]'Ti mtisel-
!f.lhaya da L\~r<§l i degiJidir. e yapsaJar :begetn'i'r siniz
'bu ada'm1? Hapsetn:'i~ler. EfendiCer, lbu, diinyamn hi~
•liir ye-rinde yolk'tur. Dolkuz aydtr yaitlj'lor. 0 zalValh
vergi ven:yor. IMemleketin asayi~in'i rem'in etm~. ~u
memlek'eJtin... rica elderum ~u m1illret telkrr:if etltigmlz
hangti telkalifi vermedi? Senin 'oglun fira:r etti. Bior pe-
lderin evf.ad•m It lim e!tme~i J~in diirnyarun (hie; bir
•yer'irtde taz;y'ilk !era olunma,z) (4) B(jyte lbir ~·ey va:r mt-
dtr? Seran, a!J<iren mi.ikcllef r~lt 11ir :evl3ldl pederin
cmrine 'k orii koJTi.in:e ibaa1 ('etlmeye icbar elde'b'ilir mi-
( 1, 2, 3, 4, 5) Parantez irindeki kelimeler tara-
/llndan rklendi. M . Onver.
.
 t : 144 14 . 1 • 1338
'si:nlz?) (5) Hepimmn de 90Iugumuz 9ocugumuz va:r-
d•·r. Pecferikx1ine a)'llon ha:relket edenJier yok muldur?
Efendi'ler bw_rl:a:ra: ~iJt 10lidugurou.z girbi ... <J da mu-
lk.e!L~ lbir a.d.aimdi1'. IBu suretlle oraldaJ gordiiS'i.i gi!!>i ...
IElfenJdiler; Sofra·~ (Salfra: veya Sugra'da rdk:unaJoiliT)
gidel1kbn de ora'l.a.Tda rgo.11dillk. ~phesirz gi.ize11gahta
<taltbilk . dWJmelkite oMugunu ve rbunda'n faJfde ltOOl'in
e&rndig iru 'SOylfWi!Fer. Efen!diler, f.aild!esi IVa.rdtr. F.alkart
muvalk.k:illltfhl'r. Her halligi• 'Oir hastarya muvalk!kart bir
ozatmal!l i9in 1Ja~ -ve~irseniz o i1acm ltesiri rya!buk zalil
Oiur... ve ~unu !kaJtiyen !1ilelim lki efendiler... mreml:e-
:ketrte yer bulmats1 ... 'i'tiraf etmelildrr lki ... gootennek
·i~in -en canh !Jii" delri'l dir. Ge<ytigim ~~Jerde koyiill'er-
le rpeik saJmlimi lVulkuJburan t'.erna!s••mlda her ~eyi fi§'i ttim.
Ha111gi Jfi.i!k'ii:m'et!ten -ba;hsecfli•yorsun uz rd'ed.iler? Evet
hall<'lan vatdrr. Eger 'Hii.ilkliimet demek m'illete rbey!e
ve~gi 'VaT dem~kse ... IBu itibarla biz bunu yaiZCI.rl(en
gece gi.intdliz t i1 riyloi'du'k. IM emldketi ...,go~merk... Hii-
krumeJtin mevcu'dliryeti kalrnanu~t1r eii1endiler. rBiT giin
yrlk r1aca!k enkaa: altrn'da kentd'im'izi bul!J.cagrz. Memle-
lk!eit:m izi ~Unmel'iyiz. Sura·dan c;:!'karsanrz ta . §a'rl<m
mliinteihaisma h ldar her yer bilrun eos'rut ile oL'11U§,
ihal}lvalll ~tDeri, irntSa:n cesetl'eri ile doludur. Bu, za-
raJn 'idaJtleldi·r. Bu zaran i'd are be§ sene evvebk.i f•e ca-
•ylin miicazahdrr, •bugUn bu za:vahlt mlitl'e'tin yek'tigi
ve be§ sene evvel aUkr~1aldlgL talk.dir ve talhs~n ett!igi ...
va'taiJ)per'Verarre harel.klelt OOiyor cLiyerelk ... bu m:ec-
nunane hare!kiet1ierdi1r ki •bunlan initrn inim intetere!k ...
Sizj lkalti;~tl'e temin •e derim ik•i biziim zaman.uruZJda ya-
pillan fena:hk on dort oseMlik zamam m~fiyette
ge~.!~ ... IBu:nu i•tiratf dereJk 1slah1 hal etmeJidir. (Dog-
n.tdur, boyfedi r ~esUeri) ... vesaik dalhi mevcubtur. Fa-
ka't ta:st:1k:e 'lUzum ry~dktur. - Heyeti Oeril~niz biHiiin fe-
•Talkc!tz.eldegam gonii}lor ... 1Bu v<UJiyeJt: lk:a~1smda titre-
dirk efen:diier. <Bu birinci ma!d.ldes.ini mecbur olduk He-
yel~i Cehile)'e arzeitmeye .. .
•Sonra efendil'e r, ~i.ipheli ~has taJbini4e muhake-
meye oetbedifmiyerek. itebir edi:Imi~ O'lanLar da:hi var-
drr. Bugiin biilliin IV'es'aJik ve della.!ilile Heye'ti Cel'ileriize
ar:redeiO:rfiri'm.
Sdnra efendiier, af lkanunu s;JiktJik:tan sonra birydk
.X.esanm s'erfbeist b1ralkillnrast icalbederlken, llilimem ban-
g~ ltaralfm · 'e'mtiU•e, ~hapjshan:eierde all'l'kiolliUlm~laird.Ir.
'1-btl'lli) (1) dailra ~ gildetelk ... iEfendi!er; bu, idare
'Clegitdir. IM~tte vazu kan.un 9<)gail.dlk~ memr
f'eket tfuJ.aik;e,te, i~hlale gider. Buglin Mel:i'isi Atinl:z
(1) Parantez i~indeki kelimeler tara/1mdan ek -
lendi. M . Onver.
-618-
C:Z
kanl'Un vazed'er ve hakkii zartJlllda va:zn ikcanun ~hri ­
yet'ini hai.zkl.ir. K'endi's'ini Mool'isli Alin'in fevlk.inde gO·
11e.n1~r Mec1Jislin 'Vi.iol.l!dunu inlkaT elt:m'i~ olui;l:a.r.
Burllar haini vatandtr. Hareketleri MecJise taarruz-
dur. l§te biz bu gibi kanunsuzluklar kar§tsmda bu
memlektin idamei hayatma imkan bulunmad1gma kani
bulundugumuz ic;in mecbur olduk. Heyeti Celilenize ..
Gerc;i bu Kos:kiri hadiselerinden haris: ise de, bir ha-
rekiitJ isyaniye olmak itibariyle, bu gibi idaresizlik-
lerin ve kanunsuzluklarm neticesi oldugu iryin Heyet
Aliyeniz onunla ugra~rp dururken yanma ikinci bir is-
yan ilave etmek daha ryok mi.i~k il ta sebep olacaktJr.
Bunlann online gec;mek HiztmdJr. Yoksa efendiler, emin
olunuz tstiklal Mahkemeleriyle, biyanet kanuniyle,
adam asmakla biz gayemize vas rl oJacaksak emin olu -
nu7 ki bu hayald ir. Gayeye vas1I olabiJmek ... Yoksa
bentm kudretim ~ahstm a mi.inhasJrd1r. Herkesin kuv-
veti de ~ahsma mlinhamdtr. Meclisi .Aainizin kuvvet i
ise blittin kuvvetlerin fevkindedir. Biittin kanunlar
Meclisi Aliden s;rka akttr. Yok a kanunlar ayak altma
alrndtkc;a tehlike kaprdadtr. Di.i~manda degildir. Ben
dahilden korkuyorum ; di.i~mandan korkmuyorum . Bu
halde devam edersek ne 1stiklal Mahkemesi, ne ka·
nun , ne Meclisi Alini z kimseyi tutamayacakt1r. Bi.i-
tiin du~tincelerimiz de eziJjp kala akttr. Bunu bizzat
gi ttikten sonra goriiyor ve an.h yoruz. Bu deh~et kar-
§ISmda insan titriy~r. Bunlar mecbur etmi~tir. Ha; k
tikla.J Mahkemesi kanunu beyannamesinin ii<;:iinci.i mad -
desi diyor ki Meclisi Alinin Oteden beri kanuna miis-
tenit olmayarak... Zaman zaman yapLian kanunsuz-
Iuktan dolay1 s;tkan feryadi.i figan .. . .Bu arzulanmiZI
bilen kimseler bunu ... Bu m i.i nasebetlerden dolayt sOY·
Iiiyorum ve onun iryin iiryiincii maddedeki yukar1daki
tarzda bunu derce mecbur olmu~tur . Efendiler, bende-
niz eminim ve katiyen kaniimki bugiin pek masum
olarak, as1lan vardtr. 1klntz buradan . Biz Umraniye'
ye kadar gittik. Efendtler Meclisi Aliniz her §eye kadir-
dir. Dti~manla harp cder, memlekette para bulur, as-
ker bulur. Fakat Meclisi Aliniz bir tek nefere hayat
vermez. YaptJgrm1z nedir? Arzu ettigimiz ~ey nedir?
Onun iryin efendiler; hayat ryok yi.iksektir. Bunlar da
goreceginiz koyleri bayku~ yuvas1 yapmak i<;:in mi ,
yoksa mesut ve mi.ireffeh bir devr~ arymak iryin mi
ryah~1yomz? 1stiklal mahkemelerine de ve hiry bir
kimseye de adam asmak salahiyetini vermeyiniz. ldam
ceza:s1 tavuk i;)ldi.irmek degildir. Bunlar tavuk degil·
dir, hayat ryok. yi.iksektir, hayahn degeri yok.tur. Bu.
giinle on be§ giin evveil idam etmek arasmda fark
yoktur~ Zaten hiyaneti vataniye kanuounda. His: bir
surette ifadede tereddiit etmeyecek kadar kendimden
 t : 144 14 . 1 1338 C:2
emmrm, fakat idam cezalan bunlar ~unun bunun , Sonra efendim, altmctst; bii.amuhakeme hi~ bir
elinde terk edilecek ~eyler degildir. Bir arkada~untz 1s- kimse hakkmda bir ceza tatbik olunmamaltillr. Bit-
tiklal mahkemesini istemiyenler, lstikliil mahkemesini tabi bunu Meclis de kabul etmez. Meclisi Aliniz bu-
yekemeyenlerdir, dedi. 1htimalki o tarzda· muhakeme nu nazan di kkate alacakttr.
ediyor. Bendenize oyle geliyor ki, 1stiklal mahkeme-
t~te efendiler, ~imdilik maruzatun bundan ibaret-
sini istemeyen yok. Fakat lstikliill. mahkemelerinin ic-
tir. Vesaiki miiteaddit olmak uzere irae edebil.irim?
raen aldJk!an ~ekil itibariyle ~imdilik muvakkaten ta-
tnkiir edemez... 1stiklal mahkemesi' bir ~ok mevadt
tili faaliyeti arzu edilmektedir. Her halde milletin da-
ihtiva eder. Bir kanun namtna Ahmed yerine Meh-
yanamayacagmt anlamak ve onlann kanayan kalbini
med tecziye edilemez. Az ~ok bilenler kanunda ba§-
gormek lazunillr. ~imdi efendiler, oiz vukubulan ma-
ka bir §ey olmadtgmt bilirler. <;iinkii adam kesmi§
ruzatta yalmz Pontiis meselesi miistesna olmak iizere,
deniyor. Sonra bu baptaki beyanattnt .. Ahmedin ye-
diger hususattan keffi yed eylesinler. Bu vazifelerine
rine Mehmedin asker edilmesi bir kanundur, diyerek.
devam edecek olur ise tabii heyet Meclisi namma git-
Vucudunu kendileri inkiir ederlerse bendeniz itiraz ve
rni~tir ve bittabi . bir ~ok miinasebetsizlikle're de tesa-
iddialanm i pat ederim. Biri inkiir edemez. Su ma-
diif ediliyor. Biz Pontiis meselesini istisna etmi~tik
ruzattm olmu~tur, bunu sui niyetle mi, hiisnii ni-
ve ernin olunuz, enciimen Pontiis de dahil oldugu hal-
yetle mi yapmt~lardtr. Ben bu ciheti soylemiyorum.
de yani muvakkaten tatili faaliyet etmesini muvaftk
Bunlar dlrnu§tur, ihtimalki hiisnii niyetle yaptlmt§tlr.
gormii~tiir. Emin olunuz ki abali. Almmasmdan mem-
Netice itibariyle iyi bir §ey vermi§ degildir. Muvakkat
nundur, yoksa gayri memnun degi1dir. Bendeniz arz
§eyler netice vermez. 1nsan asmakta devam edilirse
edecegim; tabii lstikliil mahkemesi namt altmda olan
netice ne olacakttr? Netice ytktlmak olaackttr. Bu gibi
~eyleri kendisi bilir. Bendeniz maruzattmt vesaike is-
§eyler mernlekete felaketten ba§ka bir §ey getirmez.
tinat ettiriyorum. Yani emir buyurursaruz getiririm,
bilseydim getirirdim. Ben falan veya falan demi yorum. TAHSiN BEY (Aydm) - Bu kanunu ithamat al-
1stiklii1 mahkemesi verdigi hiikiimleri. .. Boyle gordiik. tmda yapmak dogru degildfr.
Ama siz inkar ederseniz bendeniz isbata hazmm. Su
HOSEYiN AVNt BEY (Erzurum) - Usulti mii-
halde bendeoiz diyorum ki !stiklal mahkemesi sui ni-
zakere hakkmda soyleyecegim. Her vakit boyle ak~am
yetle yaptt demiyorum. Bendenjz vukuatt arz ediyorum.
iizeri yoruluruz, aci len bir karar veri riz. Tamik etmek
Maddi bir §ey elde etmek liiztmdtr. Bun!ar akla, ka-
liiztmdtr. Binaenaleyh tehirini teklif ederirn. (Y arine,
imna, manttka stgar bir §ey degildir. Sizin memnun
yarine sadalan.)
olmaillgtmz bir ~eyi gorseniz. Yalntz ortaya kalacagtnJ .
Etrafta bir §ey kalrnaz. REtS - Celseyi tatil ediyorum.

-···---~~-·>•<•-----··· I

-619-
I
DEVRE: 1 CILT: 1 lCTlMA: 2

T. B. M. M.

Gizli Celse Z_a hitlari

16 Kcinunuscini 1338 (1922)

..... -
Miinderecat
Say fa
1. - ZA PTI SA BI K H U LASAS[ 622

2.- MUZAKER E EDjLEN MEV AD 622

1 . - M erkez Ordusu Kumandant uret-

tin Pa~a hakkmda miizakerat. 622 :624

Cilt 16

145 nci i nikat. 1 nci Celse

 t: 145 16 . I . 133H c 2

YUZ KIRK BESiNCi i iKAT

I r1 Kan unusani I 33H Pa za rtc~i

i kinci C'el e
REiS Birinc·i Rei ekih Musa- Kaz1m Efendi

KATiPLER : Haydar Bey t Ku:ahyal. At1f Be y (Kay,eril

RE iS - Celsei hafiye kil!iat edildi.

Zapt1 sab1k hul asas1 okunacakt1r.

I. - ZAP ISAI3 1KH LASASI

YOZ KIRK DORDUNC ... i iKAT ha ila. sas olunma ., zarur·e ti me zu lan i.izerinde du·
rul lu. eticc le claha csa lr bir ~ekilde tetkik vc ta-
I4 Kanunusani I 338 Cumartesi
mik imkan1n 1 tcmin ic;:in mi.izake renin tal ik i teklif e
iKiNCI CE LSE kabul olunarak .:el eye nihayet verildi.
i ·tik'Hil Mahkemeleri hakkmdaki Adl iyc nd.imc- Reis Katip
111Mazbatas1 okundu ve mazbata Uzerinde ce reya n Ki.itah ya
eden uzun milzakereler esnasmda baz1 i tiklal !Viah Haydar
kemelerinin b1r kl "ll11 kararlann1n usul,i.izlugi.i ve isa - R is - Zapt1 ab1k hulasa ~ r ITakkmtla mi.italaa
het izligi ve bu mi.inasebelle bunlarm li.izum ve ade- ,·ar 1111'? .. . Kabul edenlcr ... [tme cnler ... Kahul edilmi~­
mi li.izumu ve bu mahkemelere aza intihab1n cla cia· tir.

2.- MUZ KER EDiL MEV D

I. - !11nk e~ Ou/u.\'11 Kumandant N ure11i11 ' Prl.)'a
H a/.: k nul a M ii :;.a/.:erat.
R EIS - Mlizakerata ba.~liyoru z. Nurettin Pa~a­
mn evrakt oku nacakttr.
1USTAFA KEMAL PASA HAZRETLERi
(BASK UMAN DAN ) (Ankara) - Efendim, hatm
alinizdedLr kli sab1k Merkez Ordusu kumandan1
urett:!in Palja, Samsunda bazr zevatm seyaJhatlerini
taky>t etmi$ oldugundan dolayt arkad~Lardan biri j.
n~ n bir trukriri vard1. Ayn1 zamanda Nurettin Pa~a -
11111 bu hareketini gayri .kanuni gordilgii is:in oradan
altnmasm1 Dahiltiye Vekii leti teblig et mi ~ti. Bu me-
sele heyeti umumiyede mevzuba.h'is oldugu strada mer-
kez ordusunun ·icroaatt umumiyesi tadat olundu,
Bazt mesmuat ve ·istihbarat soylendi. Bu mesmuat ve
i tih.barat Heyeti Celilenizce m a!Ctm olduktan so.nra
Nurettin Pa~a hakkmda bir ceza tertip ve tayinini
tensip bu yurdLtnLI Z Ye veriJmi~ Olan kanar da kendisi -
n in taht1 muhakemeye alrnma.sma da•irdir. Karan
alin i:r. Hlikumets:e tamamen ifa edilmi~tir. Kendisi
i5den el '>ekd·ir ilmi~t,ir ve bero<l!yi 111Lthakeme merkeze
celbolunmu-'itur. Kend ile(.i buraya muvasalat etrikten
sonra Ba')kumandan s1fatiyle bendenize mliracaa!t
vard 1r. Diyo r ki: Mecl i.· i Alin in hakknnda vermi~
oldugu 1-.arara burada tamamen muttali oltlum. n-
cak bunu n esbabt hakk1nda tamamen -tenc \'til" 'ct-
med·: m: 1·ica eclcrim bunun · e bab1 hakkmda ·bcni
ten vi r edin.
Heyeti Celil nizce dermeyan edilmi~ olan esbab
ve ml.ila l•aat m hi.ilasas1. mehakim .)ube ine tevdi edil-
mi l!ir. Bu tevdi olunan husu 'att bend niz telhis et-
ti Juim; Heyeti elilwize karar verdi ren I 0 muhtcl if
s bep vard1r. Bir ta nesi. Sam un'da bazt zevat1n
eyyahat1n1 taf..yittir.
uretli n Pa. a bu 10 matldeye birer, birer mu·
fa ~alan m lumal. izahat e cevap veriyor; uzun b'ir
rapor yazm1~. bendeni ze gonderm~~ . b~tan nihayete
kadar okudum; Heyeti Vekitiye takdim ettim. Onlar
da ba~tan nihayete kadar okudular. Bu raporunun
muhtc vi a!tna ait esaiki de ay nen takdim etmli$ oiLJ-
yor. Bu rap orun hi.ilft a.-, 1, muhtelif mesaile taalluk
c i·yor. Bu mesail•in kaffe. i de m(.ihimd•ir, ba. It ba~J ­
na mi.ihimdir: Pontlis esaire me aili gibi ...
Bendt>n 'izde ha ll olan kanaal ~udur ki, Heyeli
Celilenilce ve r ilmi~ olan bu karar biraz ag1r bir ka-
rar o lmu~ tur

- (,:22 --
 t : 145 16 . I . 1338 C:2
EMIN BEY (ErZJincan) - Nurettin Paljarun dJgt saliilliyet!i fevkaliide tile ·icrayt ha'reket etmi~~r.
tahtt muhakemeye a linmas1 benlim bi r takr~rimle Vaznfe<ii aynca ald1g1 evamiri ifadari ibaretnir. Bu
ayilan miizakere netic indedir .. . Ve Dah.iliye Ve- maruzat1mm hudut ve ~umulu Heyeti Celilen1izin
kili Muhteremi Beyefendiye biliikaydti§ant jti- takdirine aittir.
mat edilmesi ve Nurettin Pa)anm biJiikaydti ~rt
EM i B-Y (Erzi n~.:an) - Usule ait bir ey
azli ve tahl1 muhakemeye alinmas1 ile neticelell!lli ·
arzedecegim: ... kendisine olan itimad1m1z be11kemal
tir. Nurettin p~a merkez ordu u kumandanligmdan
olmakla beraber zannede rim bu evrakm kendi i ta·
Simdi tahtt muhakeme mesel Ji ik ali-
azledilmi~t:ir.
raf1nda11 mUtalaa 1 dogru olmaz. ( ' linki mU ~tekiJer­
yor. Ba~kumandanhk m akam1na sqruyorum: Bu ka-
den biri i de Ziya Beydir. azan dikkatin.izi celbe-
rar ag1r rru drr? Egcr ag1r i ·e e bunu Ba.~kuman­
derim.
danllk bize izah eders ve ag1rhgt da tahaikkuk eder-
e tabiidir ki a ki olacak teklif buraca kabul oluna- HAKKl HAM i BEY ( inop) - uret~in Pa~a
bilir. H azretlerinin verd•igi raporun telkik i~i n heye~imize
tevdiini rica ederim.
MU TAFA K M L P A (D eva.mla) - Efen -
d ·m, bend eniz Nurettin P ~anm r porunu ve vesa1k1 n'i SALi H · F. (Erzurum - Bendeniz de u ul hak-
tetki k ettikt n onra; hey ti tah'kikiye R ei ve aza 1 kmda bir ~ey arzetmek i tiyorum: uretbin Pa ~a
ile de miidavelei efkar eHim; bu babdakii kanaatlan- halckmdaki ·ih.barat ya dogrudur veya degildir . .Zira
nt ordum, onlar da bu karann ag1r oldugunu oyle- herbir ihbar bu liki eyi camidir. Binaenaleyh Nuret-
d .ler. Bina naleyh H ey Li elilenize arzederim ki ; tin Pa~a hakikatcn namu lu bir ru kerd.ir. Mll2li i de
u karar agu·d 1r. ma zbuttur. Hakkmda ap1lacak tah!<Jikatm iyi bir
~ekilde yap1lma m1 i tirham ederim . Bana basil olan
urettin Pa a azifede n infi al etfir~Jmi~uir;
kana:>.ti arzcdeyim ki ; Nurettin Pa~anm am un
iitiin kararJanntz tatbik edilmi~tir. Mamafih bunu mmttkasmdaki harekiitmdan dolay1 a kerJjk naml·
adilii ne bir urette tadil etmek ine HeyeN Aliyele- na muhakeme i icabediyor a muhakem e inin D iva-
rini n elindedir. asil miina ip gorlir eniz "yle a-
nt Harbi A keride yapdmas1 liiz1md1r. Bu evrak
parsmiZ.
da gayet uzundur. Bu evrak1 il k defa Miidafaai Mii-
Miisaade buyurursan1z bir ey daha arzedeyim: Jiye Enciimenine tevdi edelim. (Glirtilti.iler) (Oku-
Me zubah is olan mesail, Pontiis meselesi vesariredti r. yacagiZ scsleri) Ok1mmasm dem iyorum. Yani okun-
Bu: iideta bir tarihye oluyor. Z:mnederim tetk.ik he- duktan sonra Mlidafaai Milliye enclimenine gitmesi
yeti ninin tetk ikatl netice ini ha'i raporlarda naran lazundlr. nu tctkikatl onlar yap 111 .
tkikde n ~iril i rse mUna ip olur zanneder'im. REIS - Efendim; bir 90k 'oz i ·tiyen arkada:)la-
VEHBi BEY (Karesi) - Dii)ma nlanm1zm isna- nmlz ar. E rak okunduktan onra mUzakereye d ·
dallna kar~t gayet mUhim ve aik vard1r; ri ale veya vam edelim .
·itap tarzmda tabettirip ne~rettirilmelidir .
H IZ ~ - HMET B. (Trabzon) - Mli ~ aadc
( · Harioiye vekili; matbuata teblig edilmi~ti r buyurun efend.iler, gorliyor unuz ki bu evrak burada
dedi) Bir Mebus · Mademki mUh.im mesail ard1r, okumakla bit~ ~ bir i~ dcgildir kanaatindeyim. (Gii·
okunsun. rUltUier. edit glirUitUier) Bunu enciimen okusun.
Ondan onra buraya gelsin . Kanaatim budur. Evrak
Y S F iZZET PAS (Bolu) - PontU Tah- burada okunmadan evvel enclimen bize bir rapor
ik heyeti namma soz i terim. Arkada~lar: iizamz ver ·in. Eger burada okumak laz1m geliyor a. me c-
meyanmdan be~ ki~iyi Koy-giri (zara) tahkik h.eyeti
le karanltk kala ca k.
nam iyle oraya gonderdiginiz malfimdur. Heyetimiz
oradaki vazifesini ikrnaJ ederek tallkikatlmiZin neti· VEH Bi B. (Karesi) - Efendim bendeni z Kar i
cesini tesJ)it ettik. Fa:kat daha hentiz raporumuzun mebu u s1fatiyle bir ~y arzedecegim. Biz Nuretbin
e <~itt ihzar edilmi~tir. Heniiz rapor hwrlanmamJ~­ P~a hakkmda karar verirken; arkad~larumzdan
tlr. Heyel'imi z;in djger · · iizast buraya gelir gelmez edindigimiz maJtlmatt kendJirnize rehberi barekit it-
kati raporumuru takdim edecegiz. Ancak ~imdiden tibaz ettik; karanm1ZJ verd.ik ve tahtt muhakemeye
ik.i ciirnleden ibaret bir hulasa arzedebilir.im. Hula a ; ald1k. Efendiler bir adam dinlenmeden astlmaz, ne·
Nurettin Pa. a Hazretlel'i esasen Heyeti Vekiieden a]. den bunu dinlemiyelim. Bu zatm cevab1ru di.nlemek-

-623-
 i : 145 16 . 1 . 1338 C: 2

ten neden . ~ek!iniyoruz? oylenen sozJer iizerine ve-
rilen ceva.bt da dinleyei.im. Ne diyeceksek, evrakt bir
enciimene mi verecegiz, yok a salahiyeti vasia ile
tayin et~igimiz heyeti tahk>ikiyeyemi. veyahut tahtt
muhakemeye almmak karannt refettikten sonra ay-
nca bir enciirnen mi t~loil edecegiz,. Her ne ·ise bu
cevabt bir kere okwnak HiztmdJr. Bir kere mahkilm
ettigimiz adamtn cevabmt dinleyelim.
(Evnak okundu)

-624-
DEVRE: 1 ClLT: 2 t<;rlMA: 2

T. B. M. M.

Gizli Celse Zabitlari

17 Kanr.mv:sani 1338 ( 1922)

Miindereeat

Say fa
1. - ZAPTI SABIK 1:-luLASASI 626

2. - - M .. ZAKERE EDiLEN MEVAD 627

1. - Merkez Ordusu I:umandant Nuret-

lin Pa;a hakkmda. 627:630

Cilt 16

146 nc1 1nikat, 1, 2 nci Cclse

 11 , 1
YUZKIRK ALTINCI l<;TlMA
B1RlNC1 CELSE
17 Kanunusani 1338
RElS : Musa KaZJm Efendi
KATlPLER Haydar Bey (Ktitahya),
RElS - Celse as;tldJ.
Zapt1 sabtk hulasas·J okunacakhr.
I. - ZAPTI SABIK HVLASASI
Y ' ZKIRK BE,SiNCl iNlKAT
16 Kanunusani 1338 Pazartesi
1Kl C l CEL E
Musa KaZJm Efendi Hazretlerinin riyasetlerinde
celse kti~at edild.i. Zabtt hulasastrun Zabtt ve Kava-
nin mtidiri tarafmdan tutulmast hakkmdaki Makamt
Riyasetin teklifi kabul olundu .
1ktisat Vekili intihap olununcaya kadar veka.Jete
ait umurun Maarif Vekili Vehbi Beyefendi tarafm-
dan ifast hakkmda Reis P~a Hazretlerinin teklifi
kabul edild.i. MUteakiben Reis Pa~a Hazretleri Sam-
sun'da 56 zalL seyyahatten menetmesinden doiaYJ va-
ki olan istizahda Dabiliye Vekili Fetru Beyin beya-
nat.l ve bu hususta azay1 kiram tarafmdan vak.i olan
beyanat tizerine azli ile tahti muhakemeye almmast-
na karar verilen Nurettin P~arun Ankara'ya bilvti -
rut tahtt muhakemeye almmast sebepleri hakkmda
tenvirini rica etmesi tizerine bir sureti mehak im ~u-
besine gonderilrni§ olan evrakt tetkik ve 10 m addede
telrus ve kendisine teblig ettigini ve bunun iizerine
Nurettin Pa~a tarafmdan bunlara birer, bircr veri-
len cevaplan okuyarak mi.i~artinileyh hakkmda ve-
rilen karann agu oJduguna kanaat has!l ettigini izah
ettiler.
Erzincan Mebusu Emin Bey soz olarak Nurettin
Pa~anm tahtt muhakemeye al-;nmast kendisi tarafm-
dan verilen takririn Heyeti Umumiyece kabulti su-
retiyle oldugunu ve Ba~kumandanltk karan vakii
agtr goruyorsa ve bunu is bat eyler ve vesaikle de teyit
eylerse teklifi vakiin kabul ed.ilebilecegini soyledi .
Reis Pa~a Hazretleri soze devam ederek evrakt
mezkfuenin Heyeti Vekilece de tetkik ed.ildigini ve
bu karann agu oldugunu ve urettin P~amn vazi-
feden infisal ettirildigi ve karann tadili liizumunu ve
kend.isine veri! n biJumum evrak ve vesaiki makarru
- 626-
~ u~
Sail
Auf Bey (K "Y eri)
Riyasete tevdi etligini ve bu mesele hakkmda bir ka-
rar verildikten onra da mesaili mtihimmeyi muhtevi
oldugundan attlrruyarak bir enctimene tevd.ii ltizu-
munu beyan buyurdular.
Karesi Mebusu Vehbi Bey, evrakt mezkurenin ve-
saiki mlirummeyj havi oldugunu ve bunlarm tab't Iti -
zumunu beyan ve Hariciye Vekili Bey de mesaili
mezkurenin matbuat idare ince cern ve telfik ed.ildi-
gini ve bu vesaikte teblig ed.ildigi takd.irde ilivesi
tabii bulundugunu ityan ettiler.
Bolu Mebusu Yusuf lzzet P~a Kos;giriye izam
edilen beyetin vazifesini ifa ile. avdet ettigini ve iki
refikinin de avdetini miiteakip raporlarmt takd.im
edeceklerini ve hulasa olmak tizere Nurettin Pa~arun
esasen Heyeti Vekileden aldtgt salahiyet ve evarnirle
hareket ettigiru ve tekmil efalti harekiitmm bunlara
Erzurum Mebusu Salih Efendi Evrarkm Miida-
faa i Milliye Enctimenine vc Sinop Mebusu ve Koc-
giri tahkik heyeti azasmdan H akkt Hamil Bey evra-
km kendi heyetlerine havalesini ve Karesi Mebusu
Vehbi Bey Nurettin Pa~anm cevabmt dinlemek Iii-
zumunu beyan ettiler.
Reis Pa~a Hazretleri de evrak okundugu takdirde
suallerin de beraber okunmasmt beyan ve mezkfir
esileyi Makam1 Riyasete tevdi ettiler ve mtiteakiben
urertin Pa~antn ifadei cevabiyesi ktraat olunmaga
ba~lanarak birinci ve ikinci ve li~iincti ve dordiincti
ve be~inc i f:kralar ktraat edilmi~ ve mlitebak.isinin
k1raatlt salt cglinii akdedilecek celsei hafiyeye talik
edilerek is;timaa saat be§ bus;ukta nibayet verilrni~tir.
Birinci Reis Vekili Katip
Musa Kaztm Haydar
Katip
A.ttf
 1: 146 17 ' 1
2. - MOZAK.ERE ED1LEN MEVAD
REIS - Zaph sablk hwasas1m reyinize arz edi-
yorum: Kabul edenler... Kabul etmiyenler... Kabul
edilmi~tir.
1. - M erkez Ordusu Kumandal!l Nurettin Pa,~a
hakkmda.
RE1S - Merkez Ordusu Kumandam Nurettin
Pa~a ile alakall mevzu iizerindeki muzakerata devam
ediyoruz.
,Sim<li Nurettin Pa5anm, bundan evvelki birl~im­
de okunmaya ba~layan 1thamat hakkmdaki cevabi
yaztst k1raat olunacakt1r.
(Nurettin Pa~anm miidafaanamesi yedinci mad-
deden itibaren okundu.) (1)
REfS - N~rettin P~arun cevabt bitti, bir s;ok
vesaik daha var .. Onlan da okumaya li.izum var m1?
OSMAN NUR1 .BEY - Hepsi okunsun.
ZiYA HURSiT BEY (Uz~stan) - Usulii miiza -
kerc hakkmda soz isterim.
RElS - 30 zat soz ahm~ttr . Leh veya aleyhde
olanlan tasnif edersek iyi olur. -
EM1N BEY (Erzincan) - Evvela, isimleri mev-
zubahis olan arkada§lara soz vermek muvaftk olur.
HAKKI F-AM1 BEY ( inop) - Bendeniz mese-
lenin iyinde oldugum iyin maruzatlm Heyeti Celile-
nin noktai nazanna tevafuk ederse bu mesele ile
llizumsuz yere giinlerce ugra§maya meydan kaJmaz.
Hakkm z1yaa ugratt.lmasmm p ck dogru olmad gt ka-
naatmdayJm. Efendiler ctiindenberi. .. Nurettin P~a-
nm miidafaanamesidir. Meclisi Alileri tarafmdan
tahkikat icrasma memur edilrni~ bir heyet var. Tah-
kikatm1 ikmal etmi~ ve Nurettin P~aya baz1 sualler
irat ederek icap eden d iger zevata da sual tevcih ede-
rek tahkikat yapmt}ttr. Her ~ahsm; hakk1 miidafaast
var. Miidafaa.tJ ... 1ntas; ve raporunu arzetmek iizere
buraya gelmi~tir: Bendeniz arzu ederdim ki bu mii-
dafaaname, bilamiinaka~a heyetimize tevdi edilir. bu 10 madde uzerine, boyle bir karar alrnak mecbu-
Heyet burrlart miitalaa ve tetkik ve raporunu tanzirn
ettigi zaman nazan itibara a1U". Diin bunu H eyeti ' Vekiline ait olan meselede, Dah iliye Vekili hakh ola -
Celileden istirham eltim. Heyeti Celile kabul eyledi
idi. Dun tevdi edilmedi ve bugiinti kaybettik. !stir-
!lam ederim vesaiki Jazime .. Belki burada gorillmti~
baz1 hususat anl~1llr. (miinak~alar, giiriiltiiler): .. Bu- haJktm
nunla vakit geyirmekte bir £aide olmaz.
EMlR PA,SA (Sivas) - Usulii miizakere hakkm-
da soyliyecegim. Koygiri'ye ait meselede Hakk1 Ha-
( I) Miidafamrame bulunamath
! 1338 c: 1
mi Beyin dedi~i dogrudur. Fakat Samsun meselesi
tahkik edilrni~ degildir. Benim bir takririm var, bir
takrir verdim. Onbe~ gi.indenberi duruyor, okunma-
mt§tlr. 0 takririm okunsun ...
HAFIZ MEHMET BEY (Trabzon) - Hakk1
Hami Beyin dedigi · Koygiri 'ye aittir. Karar vermek
kabil degildir ...
YAHYA GAL1P BEY (Ktr§ehir) - Efendim, biz
karar vermezden evvel bu evrak1 okuyaltm. Bilmem
nesirri anltyalJm, ondan sonra ne diy<:cck isek diye-
Jim.
. HAFIZ MEHMET BEY (Trabzon) - ... Dodi m
ki Samsun'a heyeti aliyedcn bi r hey~t gii'1derilsin ...
Mesele umumi gibi goriinuyor. H akikaren bu me-
sail tamik ve tahkike muhtayttr; §<1-yandtr. Ancak
maJumu alileridir ki. ..
MUSTAFA KEMAL PAS (BA$KU 1ANDAN)
(Ankara) - Arkada~lar; mevzubaru olan mesail
hak.kmda... Edilmeksizin Nurettin Pa~a hakkmda
taht1 muhakemeye almmak karan verilmi~tir. Ten-
sip buyurur amz bu karan tadil buyuruouz vc yine bu
evrakt heyeti tahk.ikiyeye havale buyurun Llizumu
kadar bu mesele tamik ve tah.kik edilsin . (Giirilltu-
ler) ...
HOSEY! AVNt BEY (Erzurum) .. . Hiikiunetin
1
iknat iizerine beyanatta bulunursa evvcla Heyeti Ve-
kiieyi taht1 muhamekeye altrtz. 'onra bunu btrakmz.
MUSTAFA KEMAL PA.SA (Devamla) - He-
yeti Vekile veyahut D ahiliye Vek.ilinin zatt aliniz.e
1
vukubulan beyanat1 ve teklifatl yalmz bir nokta ya
aittir; yani Samsun'daki seyahah takyit olunan ze-
vata aittir ve Dahiliye Vekilinin H yeti Celilenizden
taJebi, onun i~ten el c;ektirilmesine matuftur ve bu
yaptl.mt~t1r.
Nurettin Pa§anm tahtt muh.1mekeye aJm-
maS1 esbabt 10 maddeden ibarettir. Bu on madde, mti-
zakere esnasmda soylenmi~tir. Ve Heyeti Celileni z
riyet ve Jiizumunu hissettiniz. Binaenaleyh Dahili yc
bilir. D ahiliye Vekili isterseniz...
r
HAFIZ MEHMET BEY (Trabzoo) - Memleket
namu suzlukla itham var. (Gtirillttiler) ... Ben
de vanm ... (Gurilltiiler) ...
MUSTAFA KEMA L PASA (Devarnla) - Otu ·
runuz, konu§altm; zannederim efendim, bu soz oku-
nurken yanh§ anJa~tlmt§ olacak. Nurettin Pa§a boy-
ledir, boyledir, dememi~tir. Sayle ve boyle istihbar~t
627-
 1 : 146 17 ! 1 ! 1338 C:2

vardtr; bunu soylediler, ~unu soylediler demekteler.
Bu suretle bin;ok ef'al isnat ettiler. Bunlan da i~it­
tikten sonra meseleye temas etmek ve tahkik etmek
mecburiyetini hissettim. Yoksa behemhal ... Ve bu
auf ve isnat olunan fenaltklann kime ait oldugunu
anlamak ic;:in, meydana c;skarabilmek ic;irt tahkikata
li.izum gordi.im ve bu tahkik esna snda da seyahatla-
nnm takyit edilmesini istedim; seyahatlarm! takyit
ettim; demi~tir.
ZlYA HURSiT BEY (Liizi tan) - Soz isterim ..
(Reye sedalan) . (Gi.iri.ilti.iler) ..
ALi FETHi BEY DAHiLIYE VEKILl (Istan-
bul) - Samsun'da seyahatt ve hiirriyeti kayst altn:.a
alsnmt~ olan 56 ki~inin bu suretle b;r tazyik altsna
almmasmsn esbabsm ri.ifekadan bir iki zat bir tak-
rirte dahiJiyeden istizah etmi~lerdi . Ccreyan eden
miizakerede bendeniz dedim ki: Nurettin Pa~ansn:
Samsun'da 56 ki~i hakkmda yapt·!gs muamcle keyfi -
dir. Gayri kanunldir. Bu keyfl ve g:-tyri kanuoj mua -
melesini tashih ettirmesini kendi~inden ri ca . ederim :
Fakat 1srar ve sebat ediyor. Dunun ic;in Heycti Ve-
kileye; tebdilini talep etmi~tim ve bunun iizerine me-
sele Mecli te mevzubahis oldu ve malum olan hara-
retli mi.inaka§a netice inde Nurettin Pa ~anm azliylv
beraber tahts muhakemeye almmassna da ir karar v -
ri1di. (Gi.iri.iltiiler). .. ·
Nurettin Pa~anm bu mamele lizerine aztl1gl iza h-
nameyi okuduk . Mliteaddid meva ddan bahi le birer,
birer ve mufassalan cevap veriyor. Bu meyanda ben -
denizin ileri slirdiigiim 56 ki~i meselesi . . Fakat ce-
vapnamesi tetkik edilecek olursa gori.irsiinliz ki bu
yapslan muameleyi daha ileri gotlirliyor. (Alks~lar,
bravo sesleri) .. . Orada bulunan ahaliyi §ahss ve za-
man ve mekan tayin ctmeksizin Rum muhibli.idir ve-
yahut bunlar menfaatlanna, miinafii vataniyeyi terk
ederler, mer:afii ~ahs iye arkassndan giderler veyahut
Rum Pontlis Hiikil.metinin lisanmda Ti.irk<;:e lisam
dahi kabul edilmesinin bahsedilmesi ... Bu gibi umu-
ml ve g'ayet agsr ithamatta bulunmak bir kumanda-
nm zannedersem, liyakatine muvafsk degildir. Bu
Mecliste kendilcrine ukubu.lan mlidafaatt yapacak-
tsr. Bu Mecliste haz1r bulunmayan ve haklartnda
boyle umumi surette ithamatta buluoulan, ithamat
vaki olan e~hasm hukukunu Dahiliye Vekili hakkiy-
le mlidafaa etmek ve onlar hakkmda soylenen ~ey­
lerin.. . Ve bu kadar vesika gostermekte iken yalnsz
ifad~i ah iye ... (Bra o. alk1~lar) Koca bir memleket
halkt mUftli U csairc i e~raf ve miitehayyizam dahil
oldugu haide ag1r surette !eke stirmek caiz degildir.
Binaenaleyh meselcyi bir kere daha tetkik edelim;
Samsun'da ve bilctimle Karadeniz sahilinde bulunan
rumlann dahile e kJeri ic;in Heyeti Vdiledeo karar
ahnm ! ~ ve bu karar kendisine teblig olunmu~tu. Bu
bilcti mle Rumlar ta bi rinden istifade ederek; kadtn,
<;:ocuk vc ihtiy~rlan bu meyanda sevk etmek zanne-
derim Hey ti Vckilenin karanna muhalif bir hare-
ket olur ..
Rc.iS Celseyi, teneffUs ic;:in, 5 dak ika tatil edi-
yorum .

--~·-<-·•~

iKi C[ C LSE

RElS : A'usa ~z1m fen d i

KATIPLER Ha yd!! r Bey (·(Utahya). Atsf Bey (Kayseril

-----oylemc~ i m. a :~ay1 z:krediyorum, nas1ll cerey:an et-

REiS ikinci celseyi ay1yorum .
Nurettin Pa~a haki<1ndaki miizakerala devam edi- uigini arz edeyim: San;,-un'da ve d igcr Karl<deniz sa-
yoruz. hilindeki Rumlann uahilc . evki i9in Heye<i VeK-ile
Soz Dahiliye Vd.ili Beycfendinin. taraf1ndan itLihaz ed ilen karardai<i RumJar tabirin-
ALl FETH! BEY (t~tanbul) - Bun dan evvel~i 1 den mtilhem olarak me1 kcz ordusu kumandan1, bu
ce~ede ~ 56 ki~inin ... tedbirin nas!l ittihaz olundu- meyana kaumlan , yocuklan ve aceLeyi de ithaJ et-
gunu naklederken bunun esbabm1 ve bu babda ce- mi~ ve bittabi haklt olar.!k ora.da bulunan ah<lll1i, ka-
reyan eden vu.kuat1 zikrederken muhalif bir ~ey oy- dmlann ve yocuklann ve ihtiya1iarm da dahile sev-
lemedim; Medisin hissiyatrm renci'Cle edecek bir ~ey ki hal ir,de memlekette kan~1kl1k olacagmt ve batta

628, - -
 t : 146 17 • 1 . 1338
Yunan donanmas.mm oraya gelerek bombarduman
ed.ebilecegrini ve bu suretle mem:le!ketin harap ve pe-
rJ~n ~egini zannetmi$1er ve bu tedbir,in memle-
kete zarar iras edeceginli d~erek hukiirnet't:en rica
etmi~ler; bir telgraf venni~ler ve bu telgralname na-
zan dik'kate almm1~ ve Sarnsun'da bulunan kadm ve
ihtiyarlarm dahile ~k!inden sarft n.azar edilini~tir.
Bu teJgrafnameyi imza eden:ler 56 llci~irur. Bu telgraf-
n.ame yapr!dtktan sonra Samsun'da bull.unan Rum ve
Ermerui- ihtiyar ve kadmlan yerlerind~ bm&tirdJik.tan
sonra Nurettin P~a birtalktm §iipe hata '<lil§m'ii§ ve
haik!km'<laki birl:alkim ithamat, ihbarat ve ~a iatm sev-
kiyle tahkikata ba§lamt§ttr; bu ad.amlan talkip etme-
ge te§ebbils etmi§tir. Burada:ki izahatmda zikrettigi
ve.yhile bunlann Rum muh!ib>bi oldugu ve hatta Pon-
ti.is Hiilk.umetinin mi.i§avirligini maal iftihar kabul
cttik'J.erini i!leri si.irm\4ti.ir.
Simdi bir defa tetkik etmek laztm gelir ki bu ih-
barat; bu telgrafnarnenin hi.ikiirnete yazllmasm dan
sonra mt valki oldu; da.ha evvel mi vaJ<,i odlu? Eger
sonra~n va:ki oldu ,jse filan ve falan adamlar halk-
mda taiJcihat ayn a,yn yapllmak Uaz1m gelinken; yaJ-
mz telgrafnameye vazt imza edenler ha;klunda taki-
bat yapmt§. Ha'ibuki hi.iki.imete milracaat etmek hi~Y
bir zaman bir adam i9in cilriim degildir. Boyle bir
miiracaatt vesilei ta:k. ibat itrihaz etme.k. de dogru bir
tedbi r '<legll'dir. Bunlar idarei orfiye karamarnesine
muhalif olarruk akdi i9tima · etmi§lerse on'lann cezast
veri!lmek laztm gelir. Yahut Pontiisyiili.ilk. edenler var-
sa onlarm cezast veroilmek laz1m gelir. Yoksa, huki.i-
mete milracaM ciirmiinden dolayt; 56 ki~ty e badema
§ehirdl'll dr§an !YJ!kmryaca'ksmtz gibi kanunen yeri · ol-
mayan bir cezayt tatbik etrnek dogru degildir. Rum
kadm ve 9ocuklan rneselesi bundan ibarettir. Yani
vakart hiJci.ye ediyorum efemiim.
Ken'<iileni diyorlar ki bu salahiyetim dahilindedir.
Bendenize kalltrsa hi9 bir sebep olma~, hi9 •bir ka-
nuna mi.istenit olm.ryaraik, idarei orfiye kararnamesi-
ne tevfika.n ik.ar.ar alrnadan bOyle lMetta'Yin ya.JnJz
telgrafn.a.meye vazt imza ettilderinrlen dolayt bu adam-
Jan boyle tatkyit etmek muvaf!k. olamaz.
Boyle namiitenahi sarlah!iyet kim8eye verilmemi~­
dir. Eger salahiyeti v'arsa. o da ancaik bir sebep i.ize-
rine ve bir ci.i.rUm i.izefline asayi§i mem1eketi ve mem-
letin mevcudiyetini tehlikeye dii~iirecek bir §ey i.ize-
Jinedir. Yaksa telgrafnameye la.J.ettayin vazt irnza et-
t».-Jerinden degil. Ancak ken'<iileni diyorlar ki ben
orada bulunan 'i darei orfiyen·in arniri askerisi ve ayr-
•tm harp mmbko-st ikwnantlant idim ve bilciimle te-
-629-
C:2
dabiri ittihazda; tedabiri inzli.batiye almatk husu.sun-
da sa!laruyeti kanuniyem vard.tr ve bu salahiyete is-
na.dendir 1ki bu adarnlann bir mi.iddet seyahatlarmt
tiahcht ettirn.
Bu hatde Nurettin P~anm hareketi gayri kanuni
olm rukla beraber - iti.Jcadrmca • ·kendi inde mevcut ol-
dugunu zannettigi salahiyet.i istimal etmi~ olrnasm-
datn ~eri geliyor. Bu husu&ta kendisine ihtarat da va-
ki oldu. Bu ihtanatt da isn.a etmedi ve tsrar etti : Bu
adamlar hakokrnda bu tedabiri takibiyede bulunmaga
... Bunu i.izerine bendeniz azLini talep ettim. D iger
bususat hakkrnda Heyeti Celilenizin kanattru bilm·i-
yorurn. Yine bu noktada rnu n nm! e bu noktadan
dolayt kuma ndam tahtl rnuha:kem ye alrnak <logru
mudur degil mid ir, burastru... (Gii.riiltilier). (Meclis
karat' verdi sesleri).
Gelelim ordu mutasarnft i•k en elyevm Samsun
mutasarnf1 tayin edtilen bir adam, Faik Bey hak!lan-
da, Rum muhibbi olaraik va·ki olan isnadatrna. Bu
mutasarnf burada mevcut olmadrg1 is:in onu miida-
£aa ve bu babdaki hakikatlan soylernek<le haJk!ktm-
drr, vazifemdir. Ona lazrm clan cevabt da dinleme-
niz laztmrlrr rica ederim· Faik Bey bu gUn mevcut
olan memurini •idaremizin en namuslusu ve mulkter,i-
dir. Mustakim olanlanndan birisidir. Kendisi orduda
iken bizzat tehciri kendisi yapmt~rr. Kadrn ve ~o­
cufklar mesdesine ini raz etmi~ir. «Kanaattma muha-
liftir. Eger tsrar edecek ol~anrz ben size istifamt
veririm»: demi~tir. Yoksa Rum tehcirine muhalif
imi~ ve Rum muhibbi 1 imi§; bunlann hi9 birisinin
asLl ve esas1 yoktur. Bu zatrn oraya tayin o:Jundt•
gundan beri orada1ki hiism1 idaresi nden ve Rum ~­
byasma kar~t gosterdigi ~idtieti tenik.ilattan ben Ve-
kalet narnma kendisine miit~ek!kirirn ve bu giin ora-
da ustimam eden Rurnlan, kendi tekufi i.izerine biz-
zat sevketmektedir. Bu adam Rum rnuhibbi olsa 'id:i,
Rum taraftan olsa idi bu giin bu tcdabiri ittihaz et-
mezdi. Bu zat hak;kmda da Nurlli.i!1 Pa§arun ~ fatla­
tt miibalegaltdlf.
Simdi efendiler, hususartt saire haklkm.da Heyeti
Cehlenlizin izam buyur'dugu bir heyeti tahki!kiye var-
dlf. Bu heyeti tahkrkye tahkikat ve tetlci·k at icra et-
mi~tlir. Raporunu da takdim etmeik i.izered.ir. Binae-
naleyh '0 hususta bendeniz sOZ soy11erniyecegim. Tah-
kikatJ bizza:t ifa eden zeva.t buradad.rr. Benim ~ika­
yet ettigim mesele Samsun'da'kt elli altrru~ Jci~i mese-
lesidir... Hiisnii taJc'd ir edememi§ ve keyfi bir mua-
me1ede bulunmll§tur. Bunun tashihini rioa etti~im
halde tsrar etrni~tir. Bundan dolayt lbir ordu lkuman·
 1 : 146 17 . 1
daruru tahtl muh<lKemeye almak caiz mitiir, degil mi-
dir? ...
LUTFO BEY (Malatya) - Divaru Harbin neti-
cei tahki'katma ta.'llken ... bu ister muhalifi kanun,
-ister muvaflk.t kanun olsun. L§.Jcin ZML aliniz malu·
mu alinizd.ir k!i K~kiri hadisesi iizenine Mamuretu-
lazi.z ve MaUatya vesatirenin seyyahat111!J ni~in ia:kyit
buyurdunuz.
ALl FE1Hl BEY (Devamla) - Tamft acizanem-
den hi~ bir ·kimselllin hi~ bir seyya!hatt men ed.ilme-
mi~~ir. Bu •babda seyriisefer talimatnamesi ahkamm-
dan b~ka hi~ bir ~ey tatbi!k olunmarru~tJr.
HOCA S0KR0 EFENDl (Karahisar) - Hliku-
met, seyyahat vesikasmt 'kaldtrdtgt hafde elyevm harb
mmt1kasmda bUTunan birtakJm koylilleri seyyahat-
tan men ediyor. Bunlar kanuni midir? Dahiliye Ve-
kili...
REiS - Daha soz alan arkada.,c;lar var. (vlirill-
tiller) ...
ATlF BEY - Nurettin P~ HazreUe~inin tabtt
muhakeye almmasma karar verilmege sebep bu me-
sele idi... Yalmz azLi •ille ilktifa etmi~. Binaenaleyh biz
de o m~eleyi tedoiJc ederiz,
ABDULLAH AZMt EFEND! (Eski~ehir) - Bir
telclif kar~tsmda bulunuyoruz. Bir defa miioofaana-
me okundu. Bu mudafaaname uzerine heyeti ta.ltlci-
'kiyeden Ha!k!lu Hami Bey dediller •ki biz tahkiJ<atlffiJ·
ZJ •bitirmedi'k. biz rapol1.1ITt\lZU yapmal1yJz, mtizakere
onun uzerine olmahdrr. Bunun iizerine Reis Pa~
Hazretleri kiirsiiye gelerelk bu tahki'kat neticesine ka-
tdar bu tahtt muha!keme karanru kaJ!dJrailJm dediler.
Binaenaleyh bunun i.izerine mti.zaa<.ere etmek lazlffi
gelir. MiizaJkereyi da&"ttmamalk ve blr nel!iceye vasi.l
olabilmek i~in tahkikat evr.allum heyet istiyor, ben
·"•>-·..-.--ee>e~•e~-- · -<...
- · ('.30 .. -
! 1338 c: 2
tahkikatl i!kmal edecegim diyor. Reis p~a hazretie-
rinin teklifleri de verilen tahtt muhakeme karar1ru
refedelim, neticeye l<!adar ooy'le kalsm ~eklindedoir.
Binaenaleyh miizakerenin bu zeminde cerayam ·Ja-
ZLm gelir. Eger miizakereyi ba~ka noktalardan a~ar­
sak dagJ1l1r. (Giirilltiller).
YAHYA GALtP BEY (K1r~ehir) -Carum efen-
dim bu mudafaaname midir?
M0F1T EFEND! (K111ehir) Abdullah Azmi
biraiderirniz iki mesele telif etti. Bu ilki meseleyi te-
b6lliir .ettirirsek netice anl~tbr.
EMIR PASA (SJVas) - Hoca efenqinin ~ahsma
dokunm~ alrnadrgt li9in.,. ·
HAFIZ MEHMET BEY (Trabzon) - Efendim;
p~a hazretlerinin ...
MUSTAFA KEMAL PASA (Ba~kumandan) (An-
kara) - Arkada~lar, iki fik.ir tebelliir e~ oluyor.
Bu evra:k, heyeti tahkikiyeye tevdi olunsun, tetk..i>k
ve ta.Jrtik edilsin. Arzu buyurulursa vesaik de heyeti
cruilenizce okunduk<lan sonra oraya verilebilir. An-
cak bu mesai!lin tahk ik ve tetkiki i9in g~ecek zama-
nt bilemiyoruz.
REtS - ... Bu miiddet zarfmda karan tadil bu-
yurunuz. Tadil etrnekle hi~ bir ~ bertaraf edilmi~
olmaz.
Aflkad~l:ar. bir ~ey daha · arzedeyim. Bu evrak
iQinde bu vesatike temas eden ttakrirler var ve bunlan
verenler de Hafrz Mehmet Beyle, Ernin Beydirler.
Bunlarm her vakit soz soy:lemek. haik ve salahiyetleri
mahfuz:dur. Onlar bittabi kendiler,ini mudafaa ede-
bitirler. Diyorlar ki binnetice bu tahtt muha:keme ka•
~anrun tadilini iltizam ediyoruz. (Glirilltiller, reye
sesleri). Bu takrirleri kabul edcnler ... Kabul edilmi~­
tir1
DEVRE: 1 ClLT: 2 lQTlMA: 2.

Gizli .Celse Zab1tlar1

19 f(anunusani 1338 (1922)

Miinderecat
Say f a
1. - ZAPT l SABIK H U LASASI 63 2:63 -1

2.- MU Z AKERE ED i L EN MEVAD r1.l-t

1. · ::..._ D clw!c t edecl'k qk iya h akk111da I<'

ci!i wkihat karart i11ifwm:1 clair tek!iji k a-
nun iy<' dair Adliye Enciimcni ma=:.batan. 63./:f> -13

Cilt 16

J~7 nci in"ikat. 2 nci Celsc

---·----
 t : 147 19 . J • •1338 C:2

YUZ KIRK YEDlNCi lN'iKAT

1K1NCt CELSE

19 Kanunusa ni 1338 Per~embe

REiS Birinci Reis Velili Musa Kaztm Efendi

KAT1PLER : Haydar Bey (Kiitahya), Mahmut Sait Bey (<;ankm)

RE!S- C•el3e kii!iat olundu.
Efendim : Dahiliye Vekili, dehaler edecek e~kiya
hakkmda tecili takibat karan verilmesine dair tekli-
fin hafiyyen miizakt.resini teklif etmektedir. Teklifi
reyleriuize arz ediyornm; kabul edenler... Etmeyen-
ler ... Kabul olundu.
Celsei hafiye zabtt hulasast okunacaktu.

1. - ZAPTI SABIK HULASAS£

17 Kiinunu ani 1338 Sah
BiRI Ci CELSE
· Musa Kaztm Efendi Hazretlerinin ri asetlerinde
celse kii~at ve zapt1 sabtk klraat ve aynen kabul edil-
di. Nurettin Pa~a tarafmdan eri!en izahatt tahrin-
ye mabad1 ktraat ve ikmal edildi.
Erzincan Mebusu Emin Bey isimleri mevzubahis
arkada§lara soz vermek muvahk ola agm1 oyledi .
Sinop Mebusu Hakkt Hami Bey Koc;:km mesele-
sinin bir heyet tarafmdan tetkik edilerek raporunun
takdimini miiteakip miinaka~at cereyam tabii bulun-
dugundan ~imdiden bu huMista beyhude vakit ztyat
dogru olamayacagmt ve evrakm heyete tevdii muva-
ftk oldugunu soyledi.
Trabzon Mebusu Haftz Mehmet Bey, H ak k1 Ha -
mi Beyin beyanatmtn Koc;:km'ya ait olup o kt mm
heyete tevdii dogru oldugunu ve ancak Sam un me-
selesi tahkik edilmemi~ oldugundan bu babda ita c'
mi~ oldugu takririn k1raatm1 ve Samsun'a ya bir he-
yet izamiyle veya HUkumet marifetiyle tahkik etti-
rilmesini ve bu mesele bitmeksizin bu hususta karar
itast dogru olamayacagmt soyledi.
Mustafa Kemal Pa~a Hazretleri, mevzubahi me-
sail hakklnda tenvir arzusu umumi oldugunu ve fil-
vaki mesaili mezkurenin tahkik ve tetkik ve takibe
§ayan bulundugunu ve ancak evvelemirde llizumu ka-
dar tetkikat icra edilmeksizin erilen IUzum muha-
keme karanmn tadili ve sonra da ev.rakm heyete tev-
dii muvaftk oldugunu izah ettiler.
Mustafa Kemal Pa!ia Hazretleri Heyeti Vekile-
nin teklifinin yaln1z Sam un'da seyyahatlan menedi-
Jen 56 zata ail bulundugunu ve Dahiliye Vekili ni n
bu meseleden dolayt urettin Pa§adan i~den el c;:ek-
mesini talep ettigini ve bu ma sadm hast! oldugunu
ve bu meselede Vekil Beyin hakh olabilecegini ve ar-
zu edilirse Vekaletin izahat verecegini ve ancak isti-
zab esnastnda bu 10 madde Uzerine' miizakere ce-
reyan ederek tahtt muhakeme kararmm verilmi~ ol-
dugunu beyan ettiler.
Trabzon Mebusu Haftz Mebmet Bey, Nurettin Pa-
§anm izahatmda pir memleket halktm hamiyyetsizlik-
le itham ettigini beyan etmesi iizerine Mustafa Ke-
mal, Pa§a Hazretleri bu meseel ktraat edilirken yanlt§
anla~ildig J ve Nurettin Pa~am,n beyanatmda hiikiim
olmay1p istihbarattan bahis et igini ve istihbarat iize-
rine meseleyi tahkik ve tamika rnecburiyet hisseyle-
yerek 56 zatm seyahatlanm takyit etmi~ oldugunt1
izah ve tekliflerinin reye vaz'm1 talep ettiler.
Dabiliye Vekili Fethi Bey Samsun'da seyaha't lan
kay1t altma altnan 56 zat hakkmdaki muamele esba-
btnm bir iki zat tarafmdan istizah edildigini ve bu
babda mlizakere cereyan ettigini ve bu muamele-
mn keyfi ve gayri kanuni olmasmdan dolay1 tashihi-
ni urettin Pa~adan rica ve ancak urettin Pa~a­
nm 1srar eylemesi iizerine Heyeti Vekileye miiraca-
atla azlini talep ettigini ve bu mada bu mesele Mec-
liste mevzubahis olarak pa§anm azil ve tah!t muha-
keme karan verildigini ve pa~antn yazm1~ oldugu
izahnameyi okudugunu ve bu meyanda 56 ki§i me-
sele ine de cevap verdigioi ve (akat tefrik edilirse
yapt!an muameleyi hakh gostermek ic;:in isnadat ve
iftiraya kadar ilerledigini ve filhakika madde tayin
etmeksizin bir c;:ok zevat ic;:in menafii ~ahsiye arka-
smda gittikleri e Rum muhibbi olduklan ve buna
mUmas il umumi ve agtr ithamatta bulunmak1Igm bir
kumandanm liyakatiyle kabili tevfik olmadtgm1 ve
bu taarruzata hedef olanlardan Mecliste haztr bulu -

- 632-
 t : 147 19
nanlann kendilerini mi.idafaa edebileceklerini ve Mec-
liste hazrr bulunmayanlarm hukukunu kendisi muha-
fazaya mecbur oldugunu ve isnadatl vakay1 tekzip
ettigini ve ag1r ithamatta bulunmak i~in, sahts tayin
etmek, madde soylemek laz1m oldugunu ve yoksa bir
memleket halkma !eke stirmek dogru olmadtgmt ve
::neseleyi simdi bi,r kere daha tetkik edecegimi, Kara-
deniz sevahilindeki Rumlann dahile sevki i~in veri-
:en emirde bilumum Rumlar tabirinden istifade edi -
:erek Nurettin Pa§anm kadm ve ~ocuklan da te~­
:nil ettiginl beyan etmis ve bu mada tahaddtis eden
5~ttiler i.izerine celse on dakika tatil ediJmistir.
iKlNCt CELSE
Musa Kaztm Efendi Hazretlerinin taht1 riya etle-
-.nde in'ikat etti.
Dahiliye Vekil'i Fethi Bey beyanata devam ede-
-e·- tahasstil eden gtiriilttintin sebebini anlayamadigtnt
·. e vakamn sureti cereyanmt arzedecegini, Karadeniz
- ~,- ahilindeki bilumum Rumlann dallile sevki i~in ve-
- en karan kumandanm hakh olarak kadmlara ve
.,: zeye de tesmil ettigini ve oradaki ah~linin bunla-
•• ::1 sevki halinde Yunan donanmasmm bombardtman
ecerek memleketin harap olacagml zannederek bun-
:.mn tehcirinden sarf1 nazar edilmesini hiikumetten
• .ca eylediklerini ve 56 zat tarafmdan imzalanan bu
:elgrafm nazan dikkata altnarak . evkJerinden sarft
-aza:r edildigini ve bu vaka i.izerine kumandan Pa-
; om §tipheye dii§ttigiinti ve ihbarat iizerine de tahki-
Jta li.iz1tm gordtigunti ve ancak eger bu stiphe tel-
;rafm kesidesinden evvel vaki idiyse o zamana kadar
:ehir edilmeyerek daha evvel icrast laz1m geldigini ve
:::. umete mtiracaatm bir ci.irtim olmadtgl cihetle bu
uracaatt vesilei takibat yapmanm dogru olmadtgmt
,e bunlar idarei orfiye· kararnamesi hilafma akdi i~­
·.ma etmislerse o cihetten cezalanm vermek laztm
geldigini ve i~lerinde Pontiscliltik efenler var ise onla-
a n tecziyesi icabettigini ve yoksa boyle bir miiracaat
:.izerine sebir baricine ~tkmalanmn men 'i dogru ol -
madtgmt ve Nurettin Pa§a orada bulunan idarei or-
•i enin amiri askeriyesi ve aynca harp mmttkast ku-
manQam oldugu oihetle bilciimle tedabiri ittihaza ve
batta -idama bile salahiyeti oldugunu ve binaenaleyh
· u meselede de salahiyetini istimal ettigini beyan et-
mekte ise de, l:ti~ bir sebep, hi~ bir kanun, olmaksiZln
-Y bir Divaru Harpten g~meksizin bu yolda bir ka-
iar vermek ve boyle fevkatade saJ.ahiyeti haiz oldu-
gunu iddia etmenin dogru olmad1~mt ve pa§anm ha-
reketi gayri lwwni olmakla beraber, haiz oldugunu
zannottiii salahiyetleri istimal etmesinden, yani sala-
- 633
~ 1 ..1338 C:2
hiyetini hi.isnii temyiz ve takdir edememesinden ile-
ri geldigini ve kendisine thtarat yaptldl~ halde isna
etmcsinden do!ay1 azlini talep ettigini ve bu noktada
mum oldugunu ve ancak bu nokta i~in bir kuman-
darun tahtt muhakemeye almabilmesi muvaf1k olup
olmad1gtni bilemedigini ve Faik Bey haklundaki isna-
data gelince Faik Beyin en muktedir ve namuslu ve
faa! memurinden oldugunu ve orduda iken tehciri
bizzat yaptlgtru ve yalmz ~ocuklar meselesine itiraz
etmi~ ve kanaatma mubalif oldugunu beyan etmi~ ol-
dugundan infisal ettigini ve ~imdi Samsun mutasar-
nfhgmda bulunmakta olup Rum eskiyasmm takibin-
de gosterdigi siddetli takibattan dolayt Vekalet namt·
na te~ekktil ettigini ve oradaki Rurnlan Vekaletten
sormakstzm kendiliginden tahcir eylemekte oldugunu
ve binaenaleyh Nurettiu Pa§anm bu babdaki ifada-
tmm mtibalaga ile malamal oldugunu ve hususatt
aire hakktnda ise Kor;:ktn hcyeti raporunu verece-
ginden Qir §ey soylemeye li.izum gormedigini ve §ika-
yet ettigi noktamn 56 zatm men i seyahatt olup bun-
dan dolayt da ordu kumandanmm tahtt muhakeme-
ye almmasmm caiz olup olmadigmi beyan etmi~tir.
Erzurum Mebusu usrat Efendi Samsun mtiftti·
tiniin namuslu bir zat oldugunu ve bunun hakkmda
beyanatm azviyat oldugunu ve· red edildigini soyledi .
Malatya Mebusu Ltitfii Bey, urettin Pa§anm 56
zatm ~eyyahatlanmn tahdit etme i kabahat addolun-
dugu halde neden dolay1 Dahiliye Veka!etinin Ko~­
km meselesinde, Mamuretillaziz, Malatya vesairede
seyahati tahdit ettigioi sua! etti.
Dahiliye Vekili Fethi Bey, bu hususta vekaletl):e
bir §CY yap1lmadtgtnt beyan etti.
Karahisar Mebusu ismail Siikrii Efendi Sakacya
harbi esnasmda bir ~ok ailelerin tstanbul'a azimet-
lcrinin men edildigini ve manatikl harbiye civannda
koyliilerin seyyahatlanmn tahdit edildigini soyledi.
Dahiliye Vekili Fethi . Bey, bu yoldaki tedabirin bir
sebep ve hikmeti oldugunu beyan ve Siikrii Efendi de
Pontiis meselesinde de bu hareketin hikmeti olacagt-
m dermeyan ettiler.
Beyaz1t Mebusu Anf Bey, Nurettin Pa§anm tahh
muhakemeye ahnmasma 56 zatm tahdidi seyyahatt se-
bep oldugunu ve Htikumetin bu meselede pa§anm azli
ile iktifa etmekte bulunduguna ve binaenaleyh bu me'-
selenin kaldmlmastm dermeyan etti.
Eski§ehir Mebusu Abdullah Azrni Efendi bir he-
yeti tahkikiye bu evrakt istemekte oldugundan ve di-
geri de Reis Pa§arun tahkikat neticesine kadar tahh
muhakeme karannm kaldtnlmast gibi ilti teklif kar-
 t : 147 H, I . .1338
§tsmda bulundugundan miizakeratm bu maddelere
hasnm teklif ve Ktr§ehir Mebusu Mi.ifit Efendi de
aym mi.italaayt teyit etti. - Bu strada vesaikin k~ra­
atl talep edilmi§ ve Makam1 Riyasetten reye vaz edil-
mi§ ve ekseriyet olmadtgl teblig olunmu~tur. -
Mustafa Kemal Pa~a Hazretleri tebellilr eden ef-
kara nazaran evrakm beyeti tahkikiyeye havale olu -
_narak tetkik ettirilmesini, vesaik okunduktan sonra
tetkik olunmasma ve ancak bu mi.iddet i~Yin tahtt mu-
hakemeye al!nmak karannm tadilini ve kcndilerini
mi.idafaa etmek isteyenlerin mildafaa edebilecekleri-
ni ve bu meselelerde i mine en ziyade temas has!l
olan Haftz Mehmet ve Emin Beylerin tahtt muhake-
me karannm tadiline: muvafakat etm kte oldugunu
beyan etriler.
Takrirlerin ktraatma ba§lamlarak Nurettin Pa-
§anm .izahnamelerinin e merbutattntn Koc;:km he-
yeti tahkikiyesine tevdii ile heyeti mi.i~ari.inileyhanm
neticei tahkikattna kadar tahtt muhakemeye altnmast
hakktndak i karan ev.velin refi teklifini havi Karesi
Mebusu Basri Beyle riifekasmm takriri reye vazo- ' yecegim. Heyeti tahkikiyenin bu baptaki raporlan nt
lunarak kabul olundu. bir haftaya kadar Meclisi Alinize vermesinin tahtt
Mustafa Kemal Pa~a Hazretleri, evraktn kabul
edilen karar mucibince heyeti tahkikiyeye tevdi olu-
nacagt ve aleyhinde soz soy!enen rufekanm ~imdiden
kendilerini mudafaa edebileceklerini beyan ettiler.
Mi.iteakiben Per~embe gi.ini.i i~Ytima edebilmek uzere
saat be~ buc;:ukta ic;:timaa nihayet verildi.
I nci Reis Vekili Katip
Musa Kaztm KUtah ya
Hay dar
Katip
Kayseri
Anf
RE1S - Zaptt sabtk hakkmda soz isteyen var
mt?
H0SEY1N AVNt -BEY (Erzurum) - Zaptt sabtk -
ta mUhim bir noktaya temas etmi~tim. Biiylik Millet
. Meclisi karannt verirken mesele Jaytkiyle tavazzuh
ve tenevvi.ir etmi§ olsaydt ikinci defa ~u refi karariy-
le tenakuz te~kil etmezdi . lstirham ederim , i.ic;: aza ltk
2. - MDZAKERE EDlLEN MEVAD
I. - D ehalel edecek e~·kiya hakkmda tccili ta ki -
bat karan ittihazma dair teklifi kanuniye dair Adliye
Enciimeni mazbatasz.
RE1S - Mevzuun mi.i zakeresine ba~ltyoruz.
Adliyc Enci.imeni mazba ta 1 okunacakttr.
634 -· ·
C:2
1stiklal Mahkemelerinin kararlan layetegayyerdir. De-
mek ki biz burada boyle hata edersek ·onlar da eder-
ler. lk.i ay evvel Nurettin Pa§anm tahtt muhakeme-
ye almmasm1 kararla§ltrdtk. Bunda da sebep onu
biz bilmiyorduk. Heyeti Vekile geldi, veya kani ol-
duk ve karar verdik. Bunu biz nastl tetkik ve tem -
yiz ettik ki bunu refettik. Sonra bu zabtt dolaytsiyle
bendeniz dedim. Evvela Heyeti Vekileyi tahtt muha-
kemeye ·altnz, sonra tahtt muhakemede refi karannt
veririz. Meclisin kararlan oyuncak degildir. Bu i~de
bir mesul varJtr. Demek bizi Heyeti Vekile aldattt.
Ne oldu n. M. Meclisinin bundan iki ay evvelki
karan? eye binaen ve rdiniz? Eger yanl!~ verdinizse
tashih mi ettiniz? Bu yanl!~ tasavvur olunur mu? Bu-
nun refi kime aittir. En ziyade zapta i§aret olun-
ma 1 laztm gelen ma!Cunatt vermemi~ ler. Heyeti Ve-
kile bunun ic;:in tahtt muhakemeye almacakttr. Bu -
nun refi ic;:in bunu tasrihini rica ederim .
HAFIZ MEHMET BEY (Trabzon) - Z ab tt l)ak-
ktnda soyleyecegim . M~ ele hakkmda soz soyleme-
karara alinmastnt Heyetten rica ediyorum. (Zap tt sa-
btka taalluk ediyor - etmiyor edalan) Evrak da mev-
cuttur. Bunlar hakkmda bir haftaya kadar bir karar
ver inler. Biz de sizin arkada~mtztz. Bu halde vesaik
denilen ~ey okunsun vesaik ohmmamt~ttr. Bu ve-
saik okunsun. Okunsun biz de hakkt kelamtmtzt is-
timal _e delim. <;:i)nki.i vesaik nedir belli degil, karan-
l;k kalmt5t1r. Dogru i~ degildir. Biz de burada hakkt
kelam sahibiyiz. Bilh assa miisaadenizi rica ediyorum.
Bu vesa ik okunsun.
EMiN BEY (Erzincan) - Benim ismim gcc;:mi}.
Benim de hakkt kelamtm var.
VEHBl EFEN D1 (Konya) - Vesaik okunsun, ve-
saikin o kunmast esasa mani degildir.
REiS - Efendim, arkada~Iann zaptt sabtk . hak-
kmda bir mUtalil.ala n yoktur. Bu mesele halledilmi~ .
evrak zaten He ye ti tahkikiyeye gitmi~tir. Arkada~la­
nn ~aibe dar olmas1 f!!Utasavver degildir. Zaptt sabt-
ka tealluku yoktur. Binaenaleyh zapt1 sabtk kabul
olunmu~tur.
A!d.J-?ye Enci.imen!i Malibaltast
St•kavet e'Ilbaibmdan i's timan ed.'en k·a.'t!il tLyas ve
malumiile:sam'i ri.ifek:wsmm hukuku ~a'bsiye :bailci lkal--
mak i.izcre aflanna da:ir !era Veki-Ileri Heyetin'in
4.12. 1337 tar'ihi:i tezlkeresin:e merbut i.ic;: mad.dooen iba-
 1 : 147
ret buklifi kanuni if•e esbabt muoibr! maz;batast He-
ye i Ulrnun:Uye ikarariy!e Enci.imen'im!ze hav.a le buyu-
rulmaikla HUlkfunet namma dawet echren Dalhili.ye Ve-
- ili Fet'hi ve um:um jarrda:rma lkumandam Galip Bey-
.er hlJ:Zjt.mii)'ile ml.i.zalk!ere ol t.m d ll.
Ha:rl1i Umumin.in son ·senekrin:de itelk:esS'iir ve te-
,-ali eden fiirar vdkiiyli mi.iltareked'e n sonra tahad'di.is
eden idari ve asker! inh';Jat ile bir 'kat daha te~e:ddilt
19 . 1 .. 1338 C:2
b rab:;r c~cnd i ler h i ~_ 5imdiyc kadar bir ~k.i blm.t-
m ', trr ki Hukli.met bu nun ha:k.lktn'd.an geLrnes in. Biraz
ges; o!ur. Elbet bir ~a:k r Hukiim te kar~ 1 payidar ol-
mt~J. l-l.~trr. ills; bir ~eikavetl'e m"luf olan adamlar payt-
dar o!mamJ}!Jr. Bunu hep im iz rnemlelcetlerde ve et-
rafrarda i§ittigimiz ves;hiie hakkm•dan gelmi§ ta c;a-
hcrstndan al ltepiii de Hi.ikli.mete ka~ :rebundur
• V<- ak: bet berbattt r. F akat efendiler, bizde ~Jdiya iki -

ed r k bu vad;-de 'irti:kil. pt cilrli.m ile taii'k.i ~ekiivete si.i-
_;l_- tm'i ~ olan merhum 1Jyas ve rlifckast gi'bi e~has
!:I ' ici.im~t.in kudreti ta•!Ci biye'Si nden 'teiha§t ed·ere!k is-
- ;nan ve 'dehalet edememelkite bulun'dlildan e bu
;lzJen iyinde tbulun:dugumuz davayt m-ilJid·e hidema-
:.. vatani'Yeileri ni i{a •eidememelktc olduklan a:nl~tl t-
.? .:ian bu m::si:Uu e~hasm debaJet ve i timanlannt te-
--_ ~n Hi.i\kllirn 'ts;e tay'in olunacalk b:r mah mliddet
-,--mda d b,aret edenler hak'kmda tecili ta'kibat ka -
:' · t :ttiha;zma 1-fiikli.mettin mezun 1olmmast Heyeti-
. :-J.zce ml1 efi:kan teemmlil oluna,ratk b'irinci mad'de
etfe tadil ve m evarddt mlitea!kibe i ayn'en kabul
__ nm tur.
9.1.1338
dir. Birisi e§k iyayr m ~huredir 'ki - bu gibi cinayetle
ka~il ve aire i!e memldketi tahrip eden ve ka etle
meluf Ian be~ , on ki~idi r - bir de e~iyayr marufc,
•·kiyayr m _hureyi ta ib.. g:den jandarma daircs iJ ir.
Bu j n a rma idaresi ~k iya tak'ibine gittiginde kati -
n ;'kiya iizerine ylirlim mi§tir. K atir n e~'k iyan m
ilz>r'i ne vardrg1 gorlilm mi~ . §imd iye kadar itlaf cdi -
bn, ih!J.k edikn e1kiyay1 ya koylli ya gel.i p gL'\-"'en yol -
u ve.y:~hut o makulder btl gibi adaml a r it[af etmi~ ­
onra o memle!ketin jandarma kuman-danr da
ntanmadan ben yaptrm gibic ine jurna! v m1 ,;~ n
kinm emi_tir. H al bu1k.i yapa n b~kas td rr . Efend i:..:!r
jarrdar'malann yapmad1grna ve ta'ki p etm digi nc gc-
t n~e , takip ed;!r Uzerine vanrsa vanr, tu .ul ursa yu-

R:eis M. M . munta yok, koylin yok, ct yolc yag yok, atrna arpa
'Erzurum Can'ik yok. 0 tu tuJdugu gi.in bunlar k il m i~trr. R ica edc-
• ~_j irnzada bulunama!dJ Ahm'et Nafiz rim din! yin yanm saat m afecte e kiyayJ haber al-
Kii·~ip Aza d •gt h ide bir adtm ot ye gitmez, oldugu kore iner
Biga Kr~eh.ir
, A'k n sen gormiLo:slin koyun getir, kc9i g tir, $U-
HaTJ11iit M'i.i(it nu gotir, bunu geti r, kmek getir ote!ki beri iye lc
Aza Aza sen ckme'k venn:)si n ne hak'ktn var be adar,, ben ne
Tra!bzon Siirt halt d.:y'i m sen i.izerine armryorsun, benim i.izerime
Haftz MehnBt Mu tafa Sabri geli r e ekm k verm m k limde mi benim? H ayrr
Aza sen vkm k verm !~sin, ~ unu takip edel im efend.i [er.
K anthisan Sarki Ben aklrm erdigi bir gundenb ri ye<t m ~ seksen belki
Ali Sururt yliz e,kiya b1iri m hep boyl edir ve bunla:n talkip eden-
Jer bu yolda tatkip etm i~ti r cfendim. Sim'di efendiler
Encli.men•in Kabul Eyledigi
bun! ann af edili p edilmeme i mes·eleslne gel ince bu n-
Mactde 1. - Sekii vet erbabtn'dan olupta ~imdiye
ian a f etmelk liiztmdrr. Ni~in laz-rm? Efenditer arzet-
udar 'istiman etm'i§ veya i§bu !kanunun 'her lkaza mer-
tig;m gibi bunlar ~elkav ti m e~ hure erbabrn.d an be~
z:.Ude ta~ihi .iliinrn<lan it'itbaren bi·r mah zatfmda
on lki :ld:ir. F alkat bun1lar b-ile <rllaliyi tazyjk ·e den ezen
~.man ed'eceik kesan ha!Jclkmda teclli tta;bbat 'karan
bc~yLiz 'k!~id'ir. Efencfiler bu b~yliz ki~inin aha:l.i lize-
:i:tllazma ve lede~icap bu bapta bazt kuyut ve ~urut
r in e zullim ve taaddisin'i n te!llard'i ini arzu edenseniz
·.-azrna Heyeti Vekile mezundur.
bunlan a;f etm.iy tim. Bunlar geber.inceye kadar :ko- _.
MaJctcfe 2. - !~bu ka:nun tarih'i n~rinden mute-
valansrn amma ahali n\n cant ~•lkrrnr$tJI. Yo'k eger bun-
OOrd'ir.
l·ru~r taikip ed'en 0 tbir ydk ahaqinin yam ye!11'i a:ha1inin
M-a!dde 3. - t~bu kanunun icra'sma Heye!!Ji Ve:k.iie
bunlar rn zul,lim ve Vell!ddisin•den lkurtulrrnasrru, vi!lci-
m3IJ1ur!dur.
yeS!i r{ arzu eJdi)lor alk. bunu biran evvrei oi'tirmelkte
1.1.1338
ahaltin.in menfaaJti va!rdtr. Ya:lmz efood!i1er dell'iiliiiyor
VEJHB! EFEND1 (Konya) · - Bfen·d im, ben bu i bu 'kartil :lilyas b:r defa af o1unmu§, te!kcrar cinaye-
kammun esba:bt muci'b'eslim begenmedim . SeJbebi ise te silh1k etm'i~. ikinc.i defa af >O!unm~ telkra:r cinaye-
Hulciiime!t oir zaalf isbat ed'fyor. Bu b&yle. ·B ununla te si.iJUk etm:i§ deniJ'iyor. Erendil'er §er'i·art!ta ttec.ri.ibe

-635-
 I : 147 19 . 1 .. 1338
i.i9e 'k.a!:iardtr. Us;Un.oiid n sonra tecrlibe olunmaz. :l.kli
defa af olun:rn~. Jsla!hmefs etmemi§ lis;i.iocli defa
biz af edelim, tsiahmefSetmezse Allaihda onun bela-
stm verir. Rica ederim uzatrntyalun bunu af edefim.
tBASRt BEY (Karesi) - Ef ndim bendeoiz bu
mesele ha:kocmdaki noktai nazartmt eel ei aleniyede
yara5a-a'k bjr li anla arzetm i~tim. $imdi okunan es-,
babt muc:be mazbatasmda Saki llyas ile aven inin
Hi.:IK. lim~tten tah~i ettigi ve bina na1eyh i timana
yan~adtgL zikretliliyor. Fakat efenilil r zannederim
lki §imdiye kadar tell'killerine muvaffa:k olamad.tgtnlJZ
IK.Mil 1tyas \ e avenesi degildi r. Her hal de teha§i var a
1Iyas avenesinin haricinde aramak. laztm gelir. Hoca
Vehibi Efendi Hazretleri e kiyayt ikiye aytrdtktan
sonra kab:Jl>er ve cani~er zlim~ inde dahi1 bulunan
e~lciyayt me§hurenin afftnt iltizam etti. Fakat e§kiya
ded itkil'eri b:·r ktstm halkkmd a bir r;arei tslah nedir onu
soyle:mediler. Efendiler ben h!s: bjr jandarmanm ~e­
ta~ti haztra ve mevcud cye gore §alki olmad1gma ka-
ni•:m. Sekiz on aJydtr m aa) almaya n bir jandarma her
thald'e hruya:tmda dli§iinillm yen b]r jandarma,. mema-
ttn!da h is: dli§iiniilmez. Bina: naleyh me ele jandarma
veya as\ker meselesi degildir. Esas meselesidir, idare
me elesidir, z:hruyet mesel si•dir v air edir.
Erendi1er her va'kit hruklannda §ikiiy tte bulundu-
gumuz jarrdarmanm t laht hatkkmda acaba ~imdiye
ikruda:r ne yatptttk. 1a'n1darma ile polisin •tevdiine dair
Medrisimize bir lkanun Jiiyihast geldi. Maalesef bu
layuha bir nedenJberi uyumaktadtr. t! dert zabtta
lkUJVvetler!nin, inziba.tt kuvvetlerinin ten iki ve bunJa-
rm tslalhtdtr. Mamafih bun1ar 1 lath edilincesye ka'Ciar
§a!ki 1Iyas ve avenesi af olunmalt midtr, olunmamalt
mtdtr? Hoca E:fen'dinin bir fik.irlerine i tira;k ediyo-
rum. Simdi<ye lkadar e§kiya tenJ<ilinde za.vallt jandar-
mald.an zi•ya:de muvaffa!k olan halkt.Ir. Fakat her mu-
h vtte ha!l'k bu muvaffa'kiyeti go terememi5t'ir ve he r
muhi·bte ruyn ayn zihni<yeitlere al'lk ayn ayn meslek-
c!er ta!.kip .;den idaren1in ba~mda bulunmu~tur. Ba.z1
v.itJayet vardtr ki vali ahaliye i tigna ettigind'en dol a]'l
rnesul•iyet gi,tmez b;l]ll'k.is takdir edcr. Ba.z1 yerler de
var1d.tr ki ~: yruya siJiih aJtttg tndan dolay1 e~kiyaya i-
'l ah ait!an.lair bil.hassa aJdliye ta.raftrtdan tecziye edilmi!j,
il!e'vlkiif olunm~. Binaenalcyh yaptlacak mesele zahir-
ldir. Bi!r ltarafltan ast! derdim iz olan jandarmadtr. Halk-
ibn!d.a lt!edalbiiri lkafiye tinti!haz etmekle beraJber diger
tara:f1tan aha!liye ~l<Jiya tenkil ettiginden dola,yt aha-
tiye salklliiyet verel•im, h~bi r mesul iyet terettlip et-
mi<yecegine tdair saliih iyet vermeli. Efendiler §aJ'J(i 11-
yas voe a!Ven~i rica ederim kas: ki iden ibarettir. Be~
- 636-.
C:2
on ~erir;n, be§ on can:nin tahak:kiimii alt Hrda b inler-
ce nlifus ez ilmek•tedir. E;kiya tenk ili alt~bin jandar-
ma ile mi.imK.iin degildir. Ufak kuvvetlerle ve rule ile
mi.im'klindiir. Bu da !dare mesel idir. Efendiler eger
hak:ikaten gerek janda.-ma ile. ger k haUc kuvvetle-
riyr~ b:z bu ~akileri tenk ilJen aciz ise:'k b ;yhude Mec·
t: diye, hfrkiim t d!ye kurulmtyaltm. Aciz deg:tiz.
Bina_naleyh af ed t;,.'ll, d m k de b:r manttk degil-
dir e(endiler. Bu me ~le hli.klimet is:in bir izz ·ti ne-
fi , bir haysiret me- <!lesidir. Ma'hallin jandarma ku -
mandanlan umumu jandarma kumandanlan tcnikile
muktedir ofamtyo rlarsa bttyil'k bir inkiliip yapan Fer-
hi B yefendi gi·d :p bu i~i yapmaltdtr. ~alt~altdtr.
eg r biz b~ on adama z"bun olupta affa kaJtk1 acaJc
olur ak ktym timiz kalmJyaca'kttr, manamtz kalmtya-
cakttr. Yalntz krrk asker oldiiren adam af olunmaz.
Bin! rce nufu ... adalet:n cezas1 da vardtr. Bin lerce
niifusu i lam iye bunlann 'ilii.ht altmda titrem kte iken
zavai!J ha!lktn hukukunu ayakJar alttna altp dururken,
bunlan gorm ... ipte e$kiyayt af ne hi'krrreti idare ile,
ne ak1Ua, n e manttkla kab ili telif ct:egildir. B ina ena leyh
be nd nizce Heyeni V lcile, datu dogrusu Dahiliye
V(.kaleti, daha dogrusu umum jandarma kumandan-
ltgt bu i5i bir izzeti nefis meselesi tantmalt ve bunlan
b hem'ahal tep J m li. B ~ka a yaptlacak yolu yok-
tur.
Efendiler bir9 k dairei intihabiyemizde e~kiya a(-
ftntn f>ena b; r ~ey oldugunu anladtk binaena.leyh afft
degil bunlan t nk il tm.yi ·dLi~iinelim.
ALt FETHi B Y (Dahiliye Vckili) (Istanbul) -
Ef nd;m bu Ka lil ll ya ve riifeka.stntn aflan veya
~ : mdi gi.izel h ttrlatttrtld1gt ve9hile elyevm m evzuu
muza':<ere kanunun esbabt mu .'be i fil aki iyasi bjr
tarzda yazt!mamt ttr. Bu kusur clogrudan dogruya
bana a.ittir. Dah a muvaf:k 'e claha m li.layim bir ~ekil­
de yazt!m1§ ol aydt belki daha iyi olurdu. Ancalk me-
se'le e babt muc jbv m~ ele i dvgil, as m J idir.
Zannooiyorum ki k11 •k giinden ziyatde bir zaman va·r-
dtr. Bu y:ete ungurlu'da jandarma zabi.t antntn bu-
lundugu han eyi b arlar ve zabitin han ine girerler.
Tab ii zabit t Ia,~ der. Bird nbire bunlar d erler ki
hi9 tela§ etmeyiniz. Biz istima:n et'mek is:in geldik, bu
huslJSlta bize vesatet edi n iz. Sungurlu kaymakamt <;o-
rum mutasarn(ltgma ,k eyfiyeti bildiri r Mutasamf da
b:ze valkayt anlattr. Ben de sizin ilk his ernigin'iz §'eYi
hissettim , isyant ben de hisscltim. Bu lkadar vulk.uait
yapffi!§ ola:n bir adamm sizin orada bulunan 'kuvve-
tiniz bunu teruk ile kiifi degit m ~d.ir. Oeva,ben detl~ k.i
kuwetirniz kiifi tdegilse de her ha:ltde hli:klim~ bunu
 t : 147
ten!ki1 i~in :laznn geten kuvvet1 haizd.ir. Hi.llcii:met bu-
nu ~~d'en ac:iz degilse de oteldenlber.i yaptlmalcta
olan ndk a!rU ~'klyadan da'ha 1fy.a!de ahall•yi de Q:ra:r
ettigTnli nazan cfik!ka!tini>re arzederim. Fi!lV'alki millre-
zvter kayl re beraber e.rzalk: goti.irem.OOi:lclerinden do-
lruyt, . yiyooelk. gotlireme!diikl:ffi"lin'd en rd.!ol'ay1 lkoyli.ller
lbundan mutazarnr oJu;yor, oyl'iiye bar olcyorlar ve
lbun!dan koyiWer mutazarnr oluy dar. ~i:kayet edi-
yorrar. G ~r kse K11~ehir mutasarnfllg1 ahJJ[inln hu-
zur ve Uk.Gn:efipi biran oewel temin el:melk ik,ti adtiya-
tmm h<rli tab"isine ircai i9in bu g~ bi ~akiienn behe-
mahal ten Ilden ise ~imdi J1'.har llti kleri i imal ar-
zusunru mi.ima~a:t ederelk kabul e'tlmelerin'i b'ildirdiler.
Onlarm i timanlanm kalbu! etme1k muvaiJ:k olacagl-
m oildirdliler. Bunun uzerine kendi mahalle:rinde ah-
va!l'i mahall~yeyi iherk ten Ziy,ade tetJl.<.' eden ve bu
hu su ta vaiklf otan zevatm miittefi'kan verdikleri ka-
ran ret ,e,ttrn::Jk cesaretinde bulun:madtm. Onun ,,j~in
kanunu Mecb:i Alinize arzetrim. Evvela Hey~i Ve-
k:iP ye gon'derd :m, Heyeti Vekile bunu tasd rk etti,
sonra Meclisi Alinize 1arze!fitim.
HASlM BEY (Qorum) - Ayn'i mlitaJaaYJ teyi-
den m'i cevap veiXIiler?
ALl FHPH1 BEY (Devarrnla) - Onl.ar da i i'man
til!r.a,m~arl.
Hf\SI'M BEY (Qorum.) - Sua:l mi buyuruldu?
1AIJ1 FETHl BEY (Deva'mla) - £!bette sua:! et-
rti'm. Fi!rvalki bu e§ldlyarun tenkiJin: en hUk.limet aciz
ldeg';.J'cfu". Eger beJhema.ha't ten'k'ili l.a ztm ise cep'heden
§Ur dan , bura an kuwet ceLbe:dere!k bunlann bir ay,
iki .a~y, 'U9 la,y, d.Or't ay veU1a:stl bir mudd t niha.yetinde
lbunjan b' hi~ma!hal tenlk. ~! ederiz. Tenkiil mu'ddetini ta·
•y in e!~mek efimdQ degi1dir.
NBBIL EFE Dl (Karahisa·r) - Ar'kada~pnuz, be~
on at~.Cada§ veriniz 1ben on be§ giin~e if'enkil eder'im
d'iyor.
AU FETIHl BEY (Devamla) - Bu giin ha:li ti-
kGn&,te bulunmalk!taldtrlar, i tim'an et~r rd.ir. Or.a-
la:'da ~eika vet ka!!.kmt~!tr. Faaliyeti ~k§..vet!karaneleri­
'll'e :ni"d-ra~ye>t ' rmi§Tefldir. Eger kanun ka:bul ediimezse
lbuola;r 11'~ yaipacalklard.Jr? Bunlar yine daga ~tk.ata:k:
§":lka te lb~ltyacaklrurdtr. Ankalanndan miifreze ve-
saif'e ~f.<e:meye m bur oPacagtz. Thkrar kart~tk1tga
mube!d'del olaca'kttr. Ondan ba§'ka diger i>ir ndktayt
!flla?Jan cfi1Ckall!;nize arzev'rn'e'k isterun. 0 da •bu civar-
~arda bulunan mufrezelerden miih.im biT ktsmmr Pon-
tlis ~kiyasrm lta!kip etmflk ;uzere sevkediyoruz. Eger
~imdi butilan ltakip etmeye meobur olursall<. ,t,e!Jcr'ar
Jllontlis Rum ejki.y.astnrn kar'§tlannda'n kuvvet ala-
19 ~ 1 ! !1338 C:2
c.ailclar. Bu ~a muvalfik bir §ey deglfdir. Ooun i~in
muvafalk' t buyurursaruz Aldliye tBnclim'enin'in peik.
glizjel tasruvvur buyurtiugu veyhile eger bun~ar teik-
rar ~t!ka te silltlk edecek olurlarsa HlikUm:et aciz
d gJ&i r, behemalhal bunlann ten'kiline b~ILya;hm. Jan-
darm.alar halklkmda Vehbi Efen'diye ya!lruz Dl'f cevap
ve11m k meoburiyetindeyim. Jarrdannafu:nnuz hak-
ktnda gay;;t agtr it ihamatta bulunuyor Vehbi Efen-
:m
dr. Ef-:!n filvak'i jarrdarmamrz pek de kusursuz
d gi~dir. Falk:rut buyur'duklan gibi ~kiyay1 ma:rufe
·i od,_ d gild.ir. Bu m~ml keti n evladrdrr. Bun-
Jar da b:zim lkan:f irniz ve evlatlanmiZ'dtr. Ahvali
maJha!l :y m iiilll ad m'i mlisaa-d e ine mebnii abvali rna
Liyemiz pelk murutazam b ir elkiJide o1rnaiCitgmdan mun-
tazam maa.§ wremiyoruz. Bittabi bu arlerni :intizam
jan-cf~rma efradmm bilciimle ahvali inzioatiyesine te-
ir etm 1tedlr. B:na naL:yh ~urasm1 soylemek i te-
rim ki jandarma efra·dmrn 'kaffe ini boyle jlt.tiham
m~ik d gru degi l'd'ir. H ak:k a•ten namuslu, hamiyetli
frat vardtr. Zab:tan \'ardtr. Ve ~ i mdiye kadar kill-
liy -tli milk,tat'da firari tutup sevketm i~lerd ir. Bunla-
nn da hidemaltrnt ta:kdlr etme'k zannederim in af ve
1
l ka'dir~inas!Ek ic.aJbaltLd.Jr.
!HAFIZ 'MBHMET BEY (Trrubzon) - Adliye En-
olimerun:i'n kabul 'eJttigi esas tecili tla%ibattrr. Hu'ku'ku
esas ~ye no](jtai nazann: an bu tecili ta:kibat ta.oirinin
zaten yeri yokttur. Bura:dalk i kaJytt muayyen 'Olma!k iti·
bar'~yle za:ten bMtldtr. Huklimet bu gun li.izurn goriir...
onun iy:n esasen hurkuku esasil}' m izin ka:bul e ti&'i
ne a[u umumi , ne afLi hususidir. Hili<umetin vaziydi
haztrasrm di.cyiinld ... ~!Uya talkiiJi esna:smda. Vehbi
Bf rrdi>rtin bul}'Urduklan veyhile, ahah nazan itibara
almd1 ve lbu teci•lin klymeti huku'kiy i ldahi dii~linUI­
dli. Bu itibar il e en ehven:i ·tarik olarak hal:km bu
glir~kli Htikiimetin vaiiye"· ne nazaran buou : abul et-
ti'k. en esl m budur kana'atrn:da,yrz. Biz umumi oia-
rak ka>bul e rm>: ~iz. Hi.ilklimct i tedigine bu halkk1 ve-
re'bilir.
SALAHATrl BEY ~M rsin) - Tccili takibat
na1m1 ailltrnda Hii!ki.imettin boyle bir ~ey yapmasr dog-
ru bir ~"Y m::air? Bu umumi ve §amil salal1iyeti na-
stl verdli:n.iz? Ar]{'amrzda. boyle !j~r ha!inleri beslemek
dogru mttdur; bunun b~1ru koparmak milinki.in de-
gil m'Jdir] 'Da!WJ;yenin tahsisrutt mestu.res.i ne va.kit
bi·t>ece.IJctir?
HM=IZ ·MEHMET BEY (Deva'mla) - Efenilim:
b:z Adliye Errolimeni Mecli-i Alinio )tima'cimr haiz
bi Hul<:iime't tta!lllyoruz. Hlik:iimete it;mat etmetlilk.ye
verdigimiz kanunlan uiisf!Dlal edecekleri zanmm
-637-
 t : 147 19
ltal¥Yahn'aly!Z. Bu zan hrustl ol'dugu gUn Hi.i:ktim~ti islkat
~ la21m gefu. Biz, Hi.ill<<timet: baJd ikaldJik~a ver-
d~iirriz lbu lkanunfun, halkla.n ·istimal edecclcleri k.a.-
na:arum lbe:Sfem'tXfilk~. hi~ bir fi~ yiiri.imez. Biz bu ka-
IJlla!artil;a <yaptik Hi.i!kli.im<et em:mdir.
SA'LAHATTlN BEY (Mersin)- Miica.zM.1 kanu-
tJllilyen.iJn at ve ltecil!i Meohlsi Aliye a.ittir. Binaremdeyh
'bu hall.1 b~ 'bir )'ere vennelk dogru degiUdir. Bi-
tZlim haJberi!miz olmalks1Z1111 bir ~ey yap1p ...
HAIFIZ M'BHMET BEY (TraibZJon) - Efendim
'bi1z esa.s :itti'bit1r!•yl'e Meolisi .t\J;'n'in harz oldugu af sa-
~alhi;yestlin1 i lku1tlanma:dLk ki. Af Mec1isi Atinin ha.k'kl-
ldLr. Faka't 'tleci.J mesel'esi·nin bymeti hu!kuh)"es'i ydk:-
ltur. Edt 1g'a:yri muru}")"en o~dugu 'i~in bat11kltr. Bi:r gi.in
'S onr·a takilbaltt'tu yapa'r. (Gi.irliJlti.iler)
RBIS - Efendim miizakererrin kifayeti haiklkmda
.ilki talkrir vardtr.
R iya.ste,ti Cel ilelyle
Mi.iza!kcre ikiifidir. Birinci madden :n 'kabullinu tek-
Jjf eyler'i m.
Liizistan
Ziya Hur~it
Ri<ya!seti Celi1eye
Miiza!k'ere tkii.fidir. Hruli §akave-tte buluoon wnum
m<~Jh:kfunrn ile fiiva:rl1erin oii:t1ihn1er.inEn davay1 m'illi-
yeni'n gayes'ine k:rudar tecil ed'ilmesini tdklif eyierim.
20 Kanunusani 1338
Erg ani
Halk:kt
RElS - Mi.lzalkerenin lkifayehn'i reyiriize arzedi-
~orum. Miizalk'ereyi kiif:ii goroo'l'er el ka:ldtrsm ... Mii-
zaik'ere !k.iifi goriitlm~tiir.
Malddte 1. - Sekavet eilbC!Jbtnd'an olup ta ~imdiye
lka!dar istim'an -etmemi§ vey.aihut i§!bu 1kanunun her
lkaz:a merkceiinlde ~tar[hi jl]amnldan i1ti•baren 1b:!r mah
q;arftntda istiman ~decek 1kesan halkliC!nda tecili taeci -
fba.t 'k'amn i<tt'iha.ztna ve leld:elhave bu balbda baZJ kuyut
ve ~urnrr va.zuna Heyeti Y:ek,iJe mezundur.
RBlS- Soz, rha;k!k..l Harni B'elyin.
IHAIKKI HA!Ml BEY (Sin!op) - Efendim; Katil
Uy:as ve Iliifek:amrun dertdesti em.ninde Huki.imeti ha-
ztranm, Heyo'elti VelU,ren'in maalft:elelssiif iZJhar ettigi aciz
llll~icesi '01aralk ... {Mrud'~ye dta!ir sOyt1:e sedalan) Mad-
de'~ daJir soyltiiyorulm. Es'bwbt muc~bede mezJkt1rdur.
i~'te o 'esbaibt mudbed:~ mezikfu ve H~i CeLilenizce
ma1um esbap dolctylSi'yl'e bi'lciim1Je ~ekii.vet ertbaibmm
b'alk~C!Jnnda t<!lkilbatl'il 'teci'V:ne ve baJdema da bayle bir
ltec:tli 1ta!Cibalt kruranmn 1teidelh.aoe 'i5tima!lin:e da!ir He-
y~ti Vek'il~ye seh1hi,yet itta!St'm ta'Zammun ediyor! _Bi-
-638-
! 1 •.1338 C:2
rilnci madde . .Simdi efen:diler mi>Dieti hi.il.k-fune!tllen ote-
denlberi sogutan esabalbdan biri:ncisi ve en mi.itrimmi
bu gibi ~ekavetle rnillleti 1zrar eden kesanm derdesti
hususun:da hiiki.iJnelt aciz gosterd.ikllen oonra bunJ:a.rt
af ederek zuiiim ve lk.ahirleriine ugram1~ -ve d~an za-
!1ar o]mu§ lkimselerin zaratrlanm tel:alfi'Yi ve bunla.nn
i'damei h.ayattmm l<l~tinmern:i~ ol'ma:-udtr. HC~>llic bu su-
retle fidamei hayatmm hi.ilki.imetre degil , ancalk ~i­
ya~ya muavenet etm€Jk, her emdne ittaat eylemelkUe k'a-
b~l ol'acagt lkanaatmt hast! etmi~'tir ve bunu gezerse-
n:z bUtiln ha•!!ktn agzmdan i~itece~inizi liem:in elderim.
Bu i<tib:1.rla bu gibi af •h nunlla.rt bizim :Hi.i'k.i.imeti dai-
ma zaafa d~i.itlffili.i~ti.ir . Simd.i bu kanun ~t.k'ar ~llk­
maz, gor'ece'ksiniz efenct:ter Katil tlyrus da de'hal'et
fltn1iyece'k,tir, digerler.i de etmiyecelktir. Size l>ir ~
rurz ....deyim; H:.yeti Vekileni n K~kiri hadl5esi dola-
yJsiyll! derdest ¢ilemiyenler hillkkmda bi:r tecili ta-
k tb:lt 1karan var'dtr. Fakat Haftz Mehmet Beyin bu-
rada ded ig1 gibi maatteessiif Hjjikumet sJllo~Jmt seni
af e.~t i m d.:r ve itimliit etmi<yerek (o dogrudur setia-
l:!.n) efendim istiman etmemi§lerdir. Binaenaieyh. bu
ma'2lbllltantn tanzimnde bul\).ll1ll.U§ ola.n. J:Iafa Mehmet
Beyefendi burada pek as;t'k soykxl.igi veyhil'e Hiilku-
met bunlan ve bu glbi mULJrram ftn>at d~ti.igu anda
:cabma ba~,'<.mak iizere ittihaz ediyor. Faik.aJt bu su-
~e~le Mi.l!et·i kendisine lk~t soguttugunu hi9bir za-
ma.n dii~ilnm:m1 i§tir. (Mad'deye dai.r soyfeyiniz efen-
d:m) mad'deye dair efendim. Beodeni.z (Heyeti Umu-
m iye hak.kmda miitaJaa beyan ediyorsunuz sesleri)
mad'doye da:r soy!iiyomm. Efendiler tecili itakilbat
k-a.ran Haftz Mehmet -Beyefendin'in buyu'fldugu gi'l>i
kabyot ifade tmez. Bunu H eyet'j Vekile koodi . ken-
disine diyor. Dqgru degilciir efendim. K>a:nun'dur te-
ci<li talbbC~>t kanunudur. Bu kanun Meclis hall in'ilkal-
ta bulundulks:a ancalk ke'Il'd.lsi rytka:nr, y.oksa Heyeti
Ve!kile dogwdan dogmya lk·anun n'e§redem:ez. Bu ve-
s ~Pe ib bir de Heyeti Ve~k~l~ye kla.nun n~retrrne'k sela-
hiycti ni vermiyelim. Bunida.n sonra teciJ:i tJalk:ip m1
d~iinilyor? Faka.t sorarun Hiitkli.imet ne d~i.1nmii~fur?
E~has halklk.mlda ya:ni hulku!k.u §ahsiye d:a.vas1 ne ola-
cak!ttr. Zann~e~d'errnisirl'iz k.i hu!k.ulku ~a.hsil}'clen mu-
taz<~Jrnr ola:nla1rdlan bir tlan.esi bu §ier'N-ler ha!dcmda
-:rktpta bir m<~Jh'kOOle huzurunda da.va eidece!k ... Eger
bun:u zarunEJdi,yorsruruz ha!kikati ·i nkar ettni~ olu.rwnwz.
Bina1ena.le;y1h Hi.ilk.ilin'et ihulktulku ~sil}"e'Yi lta.1l2lim ede-
-:e!k. mi? Bunca oLdi.irlmil~ in5arul<~Jr Vla.r; bunca ya:k.cl'-
nt~ 'evl'e r YC!Jr, bunca mahved'itmi~ servehler va'rdt.r.
lun'larttn eshrubma Hi.illdill11'e t huik.ulku ~·ahs:iye -itta ede-
'>i1ooe!k mild'itr? .}u hal~ tbir .teci~i ,ta!k'uba.t lk<i!nunu ne§-
;•edeNk. bu'gi.Lni]c'ii v·a iuyet kar§tsm'CI.a klliY'Veit bU!l<IJ)'Im
 t : 147 19 . I . . 1338
de1'k~ kend.isi bi.ltiin bi.1li.ln zaiafa d~mesin. Bmin
oLunuz ki 'bu 'k:anunun ihim tarihin'd'e ~kiya dort ki(l
varsa onbi•n ki~i oJacalkrt1r. Bliti.in ceph·edek'iler lka-
<;oacalk.'tir demdiler.
Ha:lkla betmas ·etmelii ondan sonra kanun 9•karma-
!J. Y oks:a 'boyle at;ioz n'eltices'i o!ara'k: ...
ALl FE'JTHi: BEY (Dahili)'le Vek ili) (istanbul) -
-\ 'z ldegildir.
JMI K.l HAM! BEY (Deva.rnla) Ac'iz degild.ir
d nedir rica ederirn? Bugiin ne is:i n Katil llya 1 der-
d t etrnedinie:. Acizdir efendirn.
AU FETH[ ·BEY (Dah iliye Veiki li) (istanbul) -
-\ ·iz degildir efendim.
HAKK[ HAMt BEY lO evamla) - Beyefcndi
,_; z degil de n·e i~in tutmadm1z? Acizdir B'eyefend i.
Br kioyay1 der 'este muvaffa'k ofama:d1111Z. Bina:en-
_·h af ed iniz acizdir. (Aciz degildir edaJan) Ma-
...:~mki "llciz degi[ ne ic;in derde t etmiyorsunuz? Na-
lu r ua kirk k i ~inin kanma girmi ~ olan bir adam•
iyorsunuz. Ada]'e t m'i yap1yonm nu z? Aciz degil
.... : ned ir? Efend iler katiyert bu !kanul!1un IJ<abuli.l de-
:n::.'· ecli ·n gayesine dogru gitm k i<;in adun ailma'k.
e; .I, bilakis ormn oni.lue bir set, bir dlllvar <;ek'm.elk-
- ~. B y fenld;:Ie r, bunun ic;iu reddini · telkfif edi·yorum.
R ye, rcye esleri)
AV BEY (Erwrum) - Efen·d iler;
in~ mill tin kar$1smdasm1z. A k r besl r ja ndarma
!cr. 13i.iyuk Millet Meclisi be ler, Hiiklim t besler,
_ a! n1z hay:utmt mtrhafaza edemez. Bi<;are ahalin.i n
. bir ~eyi taht1 emniyette degilklir. Ma'alesef ~unu
-oylliyorurn ki buna bir .Hi.ikllimetc;.ililk nazan ile ba-
.-dacalk olur a ne kadar <;irik'indir. £1kiya ile miitare-
>e yapan c~ki•ya oiLtr efertdiler. Bir devlet O!lbe~ e:}·
- ya v;eya'hut k en - e~'k:iya ile m'iiltareik'e yapamaz.
F akat tehdi1de lkudretiniz yo'kmu , yahut tehd'"': kuvve-
:n i hi e-lm k 1kuvveti de yokmu~. Ben zanne'diyorum
·j veya nli Uniiyorum 'ki sev1kel'deceg'imiz aWbin jan-
darma ges:erken yapacagt tahribat bundan ~g1 01-
maoyacalk. bir fu'ka a:skerin ugrad1g1 'koyde ot bilmez
fendi•ler. Sunu 1katiyan bilini.z ki takibat yapay1m
d r1ken tahdbat yap1yorsunuz. Gontierdigi'n'i z 'k uvvet
tahribat yapar. Demelkki ... Bi.iyiik Millet Mcclisi Hil-
· i.imeti bi11ey Ye bir sistemi arad1 bu da bu adamlan
uaga: ):lik'arma·ma'k. <;rkan adamt ise ltfecziye et terbi-
yes·ini ver. .. ydk a ~a.kiden daha ooyiik zara.rlar ver'e-
cdk. ·vaiioyetter ihdas etme. Yarani der.'indir. Bu ; bu
gUrrkii me!Sele degil... Efen'di·t er Hi.lk\.im'et te§kif elde-
mel<:li'k. Dag!arda iki ein ve da1l'a ziy.We ~aki geziyor.
fa.k'at bunlan tedip i~in gondercceg.iriiz kuvvet zavall!
- 639 -
C:2
koyli.ini.in son oki.lzi.ini.i yer. Onda:n sonra 'C§'k!iyal)'t
>arada bu:J, onu da bil. Dem'eik. k.i oiiz Hiilkiimet t~'i­
I:'n'e mulk.red.i.r bir rruoJI.[iet olmacbglm'IZI ve heniiz mu-
v:tffa!k o!mu~ bir Hukiiimeit oJm·ald•glhllZt isbaJt 'eidii)"'-
ru-z. <;i.in!k·li onlb~ e~k.ilyamn 1halk!k.11lidan gel:e.nli>yoruz.
RBIS - Hils yin Avni Bey ma!d!de haik:k.mda so.y-
1 yin'iz.
IHOSEYi A V I .BEY (Devamla) - Mal:!de ga-
y<:t sarlbtiir. Bunun heyeti umumi>y.es1n'i cam:idir. Efen-
di hazr'etPeri ya af edeceksi'n'iz veya etmiyecelksin.ie;.
Af etm'eik. ~~m hi.iki.imete ya!k•~m1yor. Af 0011dk za-
valh, bi9are koyH.iyli ya:k1yor. Bun:da ne gGna k'a:rar
vere:: giz? Ben hayret~eyim. Simd'i as'ker harekatm1,
jar.da-rma har kat ml goz online g~tirin, yanmt§ ya-
kilml~ koylere bakln. Alt~bl n, selki'zJb'i n aJdam gonde-
rece'k son koylliyi.i onlar soyaca.'k. yine o e~'kiyalar
dagda g ze ktlir.
EMiR PA~A (Siva) - Ona hacet yok ... (Gi.iri.ii -
~Lil'er)
H"SEYi AVN[ BEY (Devamla)- B eyler mi.i-
aacd;: buyurutl efendim. Dahiliyeye ikiyi.lz bin lira
t hsisatt me ture veriyoruz.
ALt FETHf BEY (Dah iliye Vekil i) (tstanbul) -
Oy~e ~~y yok.
H .. SEYi V i BEY (Devamla) - Yi.izbin h-
ra. lli,bin J;ra. nbin lira olsun. Bunda n bir m'iiktanm
\ ';m::~uk birk:l<; <a'kiyi ~ki ile oldlirmelk siyasefi ni kul-
laaamadlnlZ ml'? Efendim buradan <;1kacak f1rka bir
e,kiya tutamaz, hie; birisini tutamaz. <;i.inki.l <;l•ngl-
rag•om sesi daha evv I gider. ~kiya ka.s:arr. Arzull'aht
vas ia !ran'a kadar gi'der. Ge9tigi yerlertie de ot bi:t-
mez. Ordunun gittigi yerlerde arikrunndan erza:kt ,git-
m~z Koyli.lyi.i yakar yl'kar1ar. Actin var, -atzi mut-
la!k.m var. Af deceksin, af degil -a.ciz:dir. ninaenal'eyh
~am hLi'ki.imete lay11k hi.ilki.imet t~k:il et. Efendiler >bu
hi.iki.imet ·si terni degildir, Esasen slz boyle bir ~·ey is-
tiyorsunuz. Efen:d!m verdiginiz ja.ndaTimayt, as'keri
nic;in besliyoruz? Bu sozle huzurunuza gelen hUkii-
m,.~i kovarsm1z. Bunu yapmad1ktan sonra eferrd'iler
af etmektcn ba§ka bir §ey yapamazs1mz. S iz de acze
i~tiralk edersiniz.
ALL FETH i BEY (Dahiliye V kili) (tstanbul)
Ef nfdil r meseleyi bun'dan evvel arZCittim. Bu ~kil)'a­
'lllll is·timanl dofay1s~yle o ci varda bulunan c;etefer bi-
rer birer istimaiJl etmi~ler ve hi.iklimete d~halet et-
m i~ter ~ bu gun htik>i.ime:t onl-ara aflla:rvm v~ahut ta-
fk':plerinin ltec'tlin'i Meclisi A.lliye arzedecegin1 vaJat ey-
lcm it}tir. OnJ.ar 'Cia intiz:ar ha!Jnde bek.llityorilaor. B1na-
enaleyh vatiyet bundan ibarcttir.
 t : 147 19 . I .1338 C:2

NESET BEY (istanbul) E~kiyamn elkrinden kanunen ist'isna edilmi~tir. Zaten bu af edil.ernez. 'Bun-
r.~ lah1 almnu~ m!dtr? Jar af olu"1mayanlann i9inde daih il1dir. Bin'a t.:n:a:ley.h
ALI FETHt BEY (D ahiliye VL,kili) (istanbul ) huk•t i:net a:t1 b in suvariyi bir muhr.t iverisinde dola§-
H :ty1r al:nmam1~tlr efen :m. ('e!eler bu vazi ;::~tte in- tJrdJgi hal·dw b. r glin mlisademe apa.Jmyor. Ben bu-
•t.i zar hal :nd·~ bulunuy;.>rlar. GlirLilrul r) Boyle soz nu anlayamryorum. B in'aenaJey!t i1Uikiim'et 1zhan acz
soyle-mnez intizar halinde bulunuyorlar. Simdi vazi- c::liyorsa i\1'ecli onu tutao :k. ve 9aresine bakaca!k't1r.
yt"t boyL :r. Gere:k mutasarnflann - arz ttigim gibi - ALl FETHi BEY tl tanbul) - i9in izhan acz
gere•k jandarmalann raporlan ve bu bab la'<i miita- et;in . Mlimki.in mudi.ir ki hukumet yirtn~ ki~ili'k. bir
hnf·an bund an i·barettir. Hak ikat budur. H aklk1 Ham i kuvvet kar~1 ~mda 1zhan acz et ·; n? Efen·diler memle -
Bey bunu hukumete hlicum elm k a zi mutla<k filiin kette si.i:kutu biran evvel temin etme!k. ik.oyluleri ~ift
g'" bi bir t3kJn1 si>z oylcmek i9irt buraya ~lkmJ~tlr. Vi! uht::..lar.: yle ugra~t1rmak ve rahatlann1 temin m-
UirtJ'k lm h iiaf1 hak.ik:lt beyana ta bulunmu.~tur. Bu m~•k:ir. IJL1nu muvaf1k gordtik te<kuf ediyoruz.
b.::yana't1 tamamiyle muta arnflan n \'C m murini hli- EMiR PA~A (Siva) - Beyefendi sua! soruyo-
lk.umrtin ::_ i ile laban tabana ZJ!!Jr. Efendil::r onlar rum. K1 olmak dolay1 iyle ~ekavet cf.agu'a y~a.yamaz,
bu v'akayii daha ziyadc mahallerind:: biU rler. (tirtkii ·:vas'a gc9emez. Tokat tarafma gid-emez. l~te Yoz-
HaJk'kl H a m i Bey ya: ... u olara'k gelip ger;m;§, bir ~ey­ gat, Ma~ n, K1r~eh!r . Qorum bunun haric.i ne 91lkabi-
l.::r i~i:mi~tir. Bin a.enaleyh me eleyi bliyutme'k ve hu- Lr mi V.! na II oluyor da bunlar bu muhitte ya~1yor
lklimot m;:s•elesi yapmalk 'i.ter eniz onu da yaparsm1z. b yef::ndi?
Fa1:\a-t m ' sei':! g•ayet ba. it bir m~ ·:: : dir. Simd ilk'i 'hal-
•d.: eger bunu geri alao:llk olursan1z hUikum · tin 'kcndi- ALi PETHI BEY (Devamla) - Koye de gider.
IJn~ verd igi vaadi yani Medi im'izin iti ma>Cima is- E•Mi R PA~A (Siva ) - Hay1r. hay1r bu dogru
tinaden verdigimiz af vaadini geri alm1~ ola ·ag1z. Bi- deifi tak ip memurlariyle 'kona'kta beraber yat1yorla r.
na en:aJ:yh ora·da ~eikavel yinc ~iddellc te'krar ba ~1aya­
R i ::1 ed.crim bunu iyi ktk i'k e-t de ondan sonra.
cak ve R um c~k· iya l rtlll takib: de mU }(iliita ugraya- DURSU BEY (('orum) - Bendeniz' Fethi Be.y-
ca'ktlr. ~.1esd yi 1rf bu nokta i nazai'dan nann iti - ef end;den bir sua! sorac.ag1m.
bar:::. alman:z ve on:::. gi.irc karar vcrme.n iz liiz.Jmd1r. CEL.ALETTi. ARiF BEY (Erzur um ) - Pa~ a
•M el'iek~ Jbundan ibaretlir. Ffa z:ct! eri mu a.ade buyurur mu u.n:uz. Encumen na -
mma soyl•:yecegim .
EMiR PASA (S:vas) - V •kil Beyefc nd i. bir y REI - •Buyurun.
sora~g:m. Kalil ilya ·,n ~Elkaveti ve ar'kada Jan ve
vu.kuat1 dci! ayJsiyle K atil i lya.s iy'a!Si bir C'jlk,ya 1111· CELALEITiN ARiF · ~EY (Erzurum) .-.:: Efen-
d1r, y01ksa s::ya!Scti ad:ye esha•b1 midlr, 1hangisi1ii ka- dim K atil i ~yas ve rufe:ka mm tecili talkibat1 ve aff1
hul 'tXI:yorsunuz? i9in gel n kanunu enclimenimiz esas itibariyle 'ka•bul
ALi FETHi BEY (Oevamla) - Biz.ce eger siya- q::~m :ldigind.-en (i~itn1: yoruz sedalan) efendim Kalil

si b'r ~ "kil olsa idi, BUyUk Millet M clisin in m~rui­ ilyasm aff1 .iyin H eyeti Veki'feden gelmi~ olan 'karar-
y:;t; n.: cla ir isyan elmi~ olsa idi ah · ren c,:ilcmi~ oJan nam::-· ·; dhye Enc:limeni oJdugu gibi kabul etmek is-
k'anun mu.::ilfnce bunun aff1 liiz1m gelird1. Oyle de- t.:m~di. (unikli :bu adamlann affrm Adl iye Encume-
gil mi? nin :z de muvaf1·k bulmad1. Yalmz tecili talkibat i~in
hUkii ;ncte bir se.lahiyet verilmesini talep ett.i. (0 e-
S .. LEY 1A 1 SIRRI BEY ( Yozgat) - 0 zaten
Ft~ir~ ~ va 1 seda!·an) hay1r efcndrm yaktur. Huki.i-
(apanogullariyle beraber YoLgart.a idi.
nu:·~in t.:cili takibat i~in h i ~bir seliihiyeti yoktur vc
All FETHi BEY (De- ·amla) - Sekaveti adire onu M~,; J; - j A.J·; n.iz istirdat eylemi~tir. lstirdat eylemi~
e:•ba'b:ndan ol'dugunu adJ.:ttigimizdendir ki bu uret- o]clugu i~in yine Mecl is bunlann haJkkmda tecil•i la-
le aflanm tekl:f edi yoruz e af olunmast laz1m gelir. k:ba:t yap11Jnas! ve baz1 kuyut ve ~urutun vaz1 esasmt
E 1iR PASA (Sivas) - Hay1r. ~ekaveti si·y-asiye lkabul c.t i. Keza AdJ iye Enclimen'i dli§lindli 'ki egcr
csba!bmclan addalunuyor, r;unki.i Yunanhlan harbc Katil. ilyas ve rii[ :Casmm hli'klimetin yanm~ oldugu
teFi'k ettigi za man'<la Bllyli'k: I ill ;t Me-l'isi, aileleri csb:tbi muc:be sureti'Yle bunlan kabul eden; lk dogru
ve h'i.ik(imet yilklerini Kayseri'ye gondcr'di/fmiz za- bir e_as re~kJ;t elmez ve bu adamlann .ismi ni de zik-
man b:iim •arkam1zt vurdular. o sur~tle i)iliroruz. 0 retmeyi Adl':•ye Enclimenimiz zlil olaralk telalkki eyle-
5trtetle propaganda yapll:yor'clu. Su h'a ldc Yunan·a •ui ve umumi b ir tecil esasm1 k.ararl'a~1rarak hii!ku-
yard•m eden b :r adamm aff1 laz1m Jmd1r? 0 gibiler m atc vct'di. ~imd i hUkiimc( bakaoalk. 'kcndisinc mli-

- 640-
 t : 147 19 . I . .1338 c 2

racaJaJt eden veya etrneyen •bu gibi §eKi'll'eri ba21 ~era:it R'iyaiWVi Oelileye
daJh,:IJii•llde 'hizum goriirse tecil 'ed:ecek ve hri.ilkriirnete Miizalkerc '.kiifidi·r. Birunci maiddenin lk'a:bu!IUnu teilc-
vermi,? ollugumuz <SaiJ~hi•yet bu kanunun her ta:rafta lif eylerim .
.n~i·r ve i·liimrlldm sonra IYir a'Y imlt1da.t ·edecektir ve Lazistan
m~le bundan ibaret olma!J<!I~a lkabuHinu Akf!li.ye En- Z~ya Hur§iil:
ci.imen i Heyet'i muht7remen'ize teki11if ed'i·yor.
R'i,ya:seti Cei'i~eye
RElS - Efendim bir ta'krir vardtr, maddenlin t'a;y-
Mle'vmu mii:zJalk.ere ·Olain tecili mfu:azalt kanunu:nun
yt halk:kmda ... Bvveld miizakeren'in bfa:~ini reyinize
ta:yin'i ·e5ami .we reye vaztm t:el.lcl·if reylerie:.
•a:rz edeyjm. Miizalk'ere)1i ikiifi gorenJer hiltfen el kal·
19 Kiinunusani B38
·dt·rst·n. Mi.i-zalkiere kllfi goriildii.
Talkrirl'er var'dtr, O'kunacaikttr. Kays-eri Mebusu Bi·tLis SilVaS
0 §man Bey!n ba'krin : Y·usuf Z ~ya Enlir
Ri•yaseti CeliJeye Yozgat Ertugrul
Katil tl•ya:s ve riifek'asuu af etmelk 'dogru ctegildir. SU•!e:yman Stm Necip
Bun1!ann ka:tfetmi~ olldugu efr.adt rna:su:menin heniiz Dersim <;orurn
'Mus't(llfa: H~m
lkanlan ldinlmem'i~. k:!fen•lerii s-olmamt~tr. Af de~il,
oino!erl:ce izhan ·acizdir. 'M'eclis'i Al'i111:in aciz blr ferdi GUmtii§h an.e Van
olara:k rnerikum ve hempalannm tenlk'iJine avni halkla Okuna'm'a'dL Hasan
soz veriyorum ancak ·istedigim ad'arnl'arda.n eHi ·al<t· Sivals Mers'in
m1§ :k,a!dar ·zatm allnmrusma se11lYestii lt'arn verilm:es·i Ziya Selahatti n
~artttr. 29 Kanunusan'i 133~
Ma:ndin ·Bitlis
Ka1y eri M'i1Uh'a1t Hi.Vseyin Hiisnu
Osrna<tl! Zlelki Haiiz Mardin
Fey,zi Dervi~
OELALETTiN ARfF BEY (Erzurum) - Efen-
Si•vere!k Geny
'<iim Osman •Beyin s.Oylecfjlklerii dogntdur. YaJmz §U
AJ)jdufgani SUTI
esasL nazan d'lklk'alta alaC'aikst·mz lki yalntz bir Kati l
Gen.~ Elaiiz
lfya.strup. ba~hselliffiiyonuz AldLiye En'Oiimerri bundan
GeHil Ahme(
•ba:hsetmem'i§tir. Onun li~in · Kaitil iiJyasa druhli tes iri
Engan'i
ydkitur. Telldifi kanun~de KaCH Jbyas <hruklkmda bir ~y
Strl"r
yoktu:r, umumldir.
IBMlR PASA (Sivas) - Ma•k:sa't Ka!til ll'Yrus'1 kur- R iyaseti Ce'I'ileye
tarmallcttr. B~k.a ~a'ki ydktur. t~bu lk•a:nunun berveyhi art:i t'adilini ve mezkur ka•
RIElS - Mii.zaJJ<!ere mi , -yoksa rpii.sa,lha:brut mt ede- nun yerine kaim oFmalk Uzere kaibul'iinii te'k!lif eyJe-
ceg'iz? rim . 19 IKiinunusani '1338
•BMIR PASA (~iva;s) - HaJyLr efendim. Ertugml
R1ElS - · Oyl·e ise sjjkut edel'im efen:dim. Necip
·E MIR PASA (Devaml'a) - Soz isiern"i~tim.
REtS .,.-- Vereyirn eferrd'im. Frukat -talk-rirl'eri oku- Mrudde 1. - f4k:iyayt m~huren Ka.til iJya:s't 1miha
e-d~n ~a,hsa bin fi ra mukiifatt nalkdirye verilecelkifir.
yacagtz.
Ri',yaseti Celileye Madde 2. - Ka:til l!yas't imha •eden riifeka.'YI me-
M iiza:k'er~nin kifa'Yeti ile teei:fi ta'k•i bat ha'klktndalk•i s'aisi·nd'en lse hi.ilkiimete dehalet ve t'esUimi n!efs'e'lt1gi
i~bu kanunun ib'irinc'i ma:O!des'inin taYYmL 1tekl'if 'ederim. ~al~di·rid'e muafdtr.
S i•01op M'ebusu
Halk!k'1 Ha'mt Maldde 3. - l~bu ka.nunun icrasma Dwhi·li•ye Ve-
lkiil~ti memut1dur.
R'iyaseti Cetileye
IMaldde 4. - ij'lbu 'k anun il:a:rilii ne~roi·ttden mute-
MUza!kere kafiidir. HiaJi §ekavette b,uJunan urnum
lberd'ir.
mah'.k.Gmin ile firarilerin oUriimleri da:vruy1 m inin;in
'gay.eSin:e katdar •tecil •edilmesin·i te;klrif eylerim. ·Bii•yi.i'k Mi<J.k1t M'eicJi.s·i RiyaJS'eti Clcl'idesin·e
Ergani Malddc 1. - Sa:.l<'illeri ik'erihen ve ~ miliafir
Halk~u eyledilklerindc.n dolay1 be~er scneyc malrkum olan Kc-

-641-
 t : 147
sikkoprU ve Camii Sag1r kariyeli Hasan ve Ba.ttal'm
ba:k:iyei mtideti cezaiyeleni af ecMmi~tir.
Erzuru.m
Salih
Riya!seti Celileye
Mad'denin ayn en kabulLLnU teklif eyl.erim.
Tokat
Rtfat
OBLAIJEITIN AtRiF BEY (Erzurum) -
ldi m talkri·rler okundu. Yalmz Katil Jlyas nazan dik-
1b·te all ·nmamt~tlr. Qlink·U bu gUn L1zi tan taraflainn-
da da b irvolk mesail vard1r. Memlelket ·is;inde osiikfine-
ti ltem'!.n edeb:Imek 'i9in bunun t'e-5mil'i ve bu suretle
'de hU'ki.imete bir ayllk mUsaade veri lmesini teklif
oediyoruz. 'Mesele bundan ibarettir.
LEYMA SlRRJ BEY (Yozgat) -
yut w.. $Urut vaz 1n a demi~ iniz. Bu •kuyut \~e ~uruttan
maksl.t n dir?
CELALETTj ARi F BEY (Erzurum) - Yan i
cepheye ,jzam ve saire gibi hlikUmet tarafmdan ka-
bul ed'ilecelk 'kuyut ve ~urul dente'kt:i-r.
SELAHAITfN BEY Mersin) - Beydendi zah
ftliniz nasi! raLI oldunuz bilmem? K ·a nunu Esasinin
yedinci maddesinde Meclisi AliJTin ha'k ve selahiyeti
af ve t.akibi ~ekli nded i r.
Bu Mecllis mU tekar bir Mec-
listir. Bina:enaleyh af eJi•lece'k kim e var·a bu Meclis
af edecektir. Heyeti Vek'ileyc al lltla·k istedigini af et-
me'k. salahiy<'ltini vennek ne ka'dar vii 'i bir ~Umuldiir
bu vc ne gibi fenalt'klara sebebiyeL verebili·r. Bunu
o1anm. Meclis bunu nasd feda ediy{)r_
CELALETTIN ARiF BEY (Erz:urum) - Mii-
saade buyul'tl!ursa cevap vereyim efend'im. Ka!Dunu
Esasinin yedinci maddesinde afdan bahseder, recil-
dcn bahsetmez.
LAHATTi BEY (Mers1n) - Tahfiftir.
ELALETT1N ARiF BEY (Devaml'a) -
ef cndl!m mahkurr. olduktan ronra tahfifi cezad1r. Bu-
rada af y kotur yaln1z bir tecil kanunu ard.tr ki son
z manlar:la ~1km1~ttr. MUcamtm teci'li, muhakematm
tccili, takibatm tecili salahiyct.i - ist'anbul'da ~~k-
1111-'!lt - Mecl i i VU·k~laya verilmi~tir. Burada Heo/eti
Vokile bunu bir zaman listimal eyledi. Ontlan sonra
Heyeti Vekile bunu i lima! e}' lemediginden Medise
iadt: ctmi tir vc zanne rLromm yin'e Kastam'onu'da
boyle b ' r ~aki ~f'kmL~. boyle bir mesele olm~tur ve
1ccl ; i Alin ize gdmi tir ve Medisi Ali bunu kabul
dm i ~tir. Dt.:mok ki hurada bir tc<tmiil \'ardu-. Ka.nun
19 . 1 . .1338 C:2
<dogrudan •dogruya teetl alahiy<lt:ini hill<.umete verm!~­
k:en Meclisin teamillli d{)layrsiyle lburaiya geLr:l:i§1ir.
SimJdi encUmen de du~~ur 'ki bunu b'ir mu<lli·et
zarfmid'a memlciceVtJe si.ilkfin getirebibne'k is;in baz1 'ku-
yul ve §UJ'Ut 'da.hiJjnde Heyeti Ve k'll'eye versin. Falk.at
ibu suretle -Heye.fi VeJki!eye ~ rilecek saJa:hi~et hiyb.ir
za:man Meclisi A.1n·in sa!ahi'Yet:in'i t'ahdit etmez. Sa,yet
'bull'l'ann .is:incJle muvafLk gorillmiy ek ~erait veyahut
diger bi!1!Jalk.1m esasat varsa Meclisi AEniil y'ine He-
Efen-
y~~i V kilenin mesuliyeti tahtmda o·lmak iiz:ere bu
meseleyi daima ~ey eder ve daima takip eder.
SALAHATTi BEY (Mersin) - Adalet V'ard1r
Bcye fendi HaZiretleri. adalet...
REi S - Efendim mi.izaJkere kiHi gorUJdU. Mi.i-
saa'de buyuru.~san1z ta:krirleri reyiuize va-zedeyim. Ta'k-
Baz1 ku- rir!•e rin adeidi s;oktur. Fakat dogmdan dogruya mev-
zuu mUnaka~a oluuan birinci maddeye taalh.tk: eden
tal!<rirler ik.i k1 ;na aynhyor. Il'irinci maddenin Iag-
vtm teklif eden ta,krirlerdir. Diger.i kabul eden ta:k-
r:rd'ir. Bunlardan b~ka verilen takrirler de Kat:i:l 11-
yas·m ismini n tasrih edilmesi suretiyle aflannm dog-
ru oPmadtgt ve gayri caiz olduguna dairdir. Mi.isaade-
niz~v evvzla Jagvmt te'klif eden trukrirleri reye vaz
ed yim. Birinci maddenin Iagvm1 arzu buyuranlar
li.itfc-n el kald1rsm ... Ret olundu . 0 haJde birin i mad-
d. yi kabLtl ed nler lUtfen e! 'k'aldtrsm ... Kabul ed'ildi.
Ma:ddt: 2. - i'§bu 'kanun tar'ihi n~rinden mute-
b rdir.
R EiS PA A - Bu maddey'i !kabui edenler !Utfen
el kald1rsm ... Kabul edildi.
Madde 3. - l~bu kanunun icrasma Heyeti Ve'k.i le
m ~.1urdur.
REtS - Kabul •e denler !Utfen e! kaldJr m... Ka-
Ibu! edi.lmi~tir. Efendim heyeti umumiyesini reyinize
vazediyorum. (Tayini esami ile esleni), (reyi i~ari ile
esleri)
Hay1r
S .. LEYMA IRRI BEY (Yozgat)- P~ Haz-
mtlen ta'YiTii esami ile reye V'aZ buyurunuz.
RElS- Miisaa.de buyuruu efendim.
S L iH EFE Di (Erzurum) - R eis P ~a Haz-
ru:l.!r,i bir tatkrir v<\r ki ...
R E iS - Tayini esami sure~ile reyin'ize arzooece-
gim.
SALiH EFE Dl (D.o:vamJa) - Onb~ imzah <bir
ta:hir vard1r. (Reyi i~ari ile yapal!m esleri)
REIS - Lutfcn rcyinizi isl'i'm al buyurunuz.
-642-
 t : 147 19 . 1 . .1338 C:l

!HASAN FBHt"ft 'BEY (Giimii¥t'ane) - Bir k'elti-
me s&ykttnem~ miisaa.de buyuruiur mu, usuiu m'iiza.-
:ldeooye da'tr. Celse haJ:ik:llir. Ka.nun ise ol{t'u.k'ya §U·
mu:llu bir kanun'dur. M~s'i A-li ltenlsd.p buyurursa cel-
sey'i ·a.'reni celseye I!Qail'bektelim. Kianun bir kere okun-
sun lk.i crl'eni celse!de ltC~Jyin'i esami ile tefrik efdilsin \.1
kabul edii!dlgi talk:dlrde a!eni cehede bit daha mwa-
.si:m yapmalya hizum 1kalm1§ olma.z. (Cumartesin~ ses-
lef.i)
RE1S - Mi.isaade bwyurunuz. Hasan Beyin tek-
lifin'i reyinize arzediyonun. Kabul e:denier liitfen el
'ka:Fdrrstn ... Kabul edU'di.
Celsei hafiye hitam bulm~tur. Celsei aleriyeye
ba§byoruz.

···-----~·~·----····

- 643-
OEVRE: I CILT:Z lQrlMA: l

T. B. l\'1. M. _
Gizli Celse Zab1tlari

23 Kanunusani 1338 ( 1922)

Miinderecat
Sayfa
1. - ZAPTI SABIK HULASASI 646
2. - MUZAKERE BD1LEN. MEVAD 646
1. - Samsun ve havalesi istikldl Mahkem esi he-
y eti Sabukasmzn , Cqnik Mebusu Emin Beyin isnada-
Jma dair takriri. 646:648

Cilt ·: 16

149 ncu 1nikat, 3 ncti CeJse

 t : 149 23 . 1 • 1338 C:3

YOZ KIRK DOKUWNCU 1<;;;11MA

23 Kanunusani 1338 Pazartesi

"()~ iincii Cel.se

~J:!ma Saa:t!i : 4.'30

R'E1S : BiPinoi Reisvelcihl Musa Kazun Efendi.

lKAT1P : A1lf Bey ('K.ai}'5eri)

RB1S - Efen'<lim ~ap.tt Sablk Oikun:acaik.

1.- ZAPTI SMUK HULASASI

y()z KlRK YiED1NC11NtKAT REtS - Zaph sabtk ha.kkmda mutalaa va;r m1?..
19 Kanunusani 1338 Per~be (HayJr sesleri).
tletNC1 OELSE
SALtM EFENDt (Brzurum) - Reis bey, zaptt sa-
Bir.inoi Re~svekili Musa Kaz1m Efendinin tahl1
blk hillasa:s1 degii, zabtt aynen okunmah k • ondan sonm
ri~asetlerinde ~at edi>lerek de halet edecek olan ~­
miiza!kere edilecek 'hususata daha Jyi niifuz limkam ol-
kiiya haklu:nda tesoili ltalcibat kara,n verilme8ine da:ir
sun,
layihai kanuniyen<in heyeti umumli:yesi hak'kf!lda mii-
zaJkere cereya,n ederclc maddeleri aynen lk!abul olun- R'ElS - Efendim; Buna maddeten •imklin yoktur.
du. ·Badehu celsei al.eniyeye geryjlcii. Bu sebeple nizamoomei dahilide zaptt sablk hiilasasl-
Katip Katip nm okUIUl1aSl derpi~ edilmi§tir.
Ktitahya Kayseri
Zapt1 sabtk hillasasm1 kabul edenler.. Etmeyen-
Hayda:r ~hf
ler.. Kabul ecillmi§tir.
Birinoi Reisvek!il!i
Ml!Sa 'KRzm1

2. - MOZAKERiE ED1LEN MEVAT

1. - Samsun ve havalisi lstik/Gl Mahkemesi heye- Sam.sun "le ha'Valisi istllclal Mah.\emesi Heyeti
ti sabzkasznm Canik Mebusu Emin Beyin isnadatma &btkasf
cevap vermeleri talebini havi takrir. Sinop Mebusu Yozgat Mebusu
Sevket Sill.eyman ISIIn
RElS - M~'kerata <ba~h~ruz. Tak•.niri okutu-
<y:orum. Bursa Mebusu
Huseyin Neca'ti
Riyasetll Oe}ileye
HOSEY iN A VNl BEY (Erzurum) Usulii
Ref,1)<Jim iz Ca,nik Mebusu Ernin 'Beyin g~en cel-
miizakereye dair soyliyecegim Emin Beyin 'i hban iize-
selel"in birinde, gtyabimJ.Zida olarak namus ve haysiye-
rine Meclisi A Hce kendileri hi¥ bir suretle i ttiham edil-
timizi ihlal eder bazt beyana:tta bulundugunu ~ stih­
rnemi ~ r. Subece mtidafalanm dermeyan ederler.
bar eyledik. Muma!ileyhin li snada'h s1rf nefsaniyet ve
Eger §Ube rniidafaalarmda lkanaat hastl ederse lk.oodi-
li htimsmdan miiteveliit "le setni ciiriim maksadiyle
ler1n:in soziiniin daha ma,kul oldugunu <!ermeyan eder,
nefi ve telltip edilm:i~ !rftiradan •i'baret bulundugunu
bir rapor verir.
yedlim.izide mevcut evrak ve vesMk!le :isba!Ja amade ol-
dugumuzdan, bu l'bapta:Ici mii'dafaa1muzm da 'istimain!i NECATl BEY ~Bursa) - H a:kklmtzda l:Yir arka-
"le ·isnat olunan madde rtebeyyiin etmedigi t a!kdirde d~ baz1 ihbaratta bulunuyor. MecJii ti Au o arkada-
hakkimizda ltertip edilmesi qazlffi gelen cezanm mu· ~Imlzt din.liyor. Yolda mevcut ve hareket esnasmda
mll'ileyh ·h akkmda ta:trbik edilmesini istirham eyle11iz. bulunan ii¥ k i~ illk bir heyet namussuzlukl a, haysiyet-
12 Kanunusani 1338 sizl ikle, htr 11lrkla . irtikiipla ittiham olunuyor. Bina-

- 646 -
 t : 149 13 . ·1 . 1338
enaleyh Heyeti Umwniye bizi ne i<;:in d.inJemiyor?
(Dinl•iyecegiz sa<ialan) Dinledikten sonra icabederse
Mecli i Ali ii<;: dane azasmt kapiSI oniinde idam et-
si.n. (Giirillttiler) neden soylemiyecegim. Miidafaa-
nuzt dinJemek ~tiyle .idama raztytz. Eger hak'lu
elamuruz yo:k.sa d1~1 <r•kahm.
HAK'KI HAMt BEY ( inop) - Reis Efendi;
mil aade buyurusamz u ulii mi.imkere hak1onda soyli-
_·ecegoim. Efendiler, (Kiirsiiye sadalan) ~imdi. takrir-
leri okunan arka.<fa¥anmLZm tabi.i hukuklan mukad-
destir. Mecl,isi Ali onJ.ann ~ hakkm1 her zaman dinJe-
yecektir. Ya.lruz yaptlacak olan i~ler daima n:izama ve
nuna raptediJecek olursa daha iyi net!ice has1J ede-
bi.lir. Binaenateyh beodeniz bulunmad1m. Fakat evvel-
ce bu arkad~Jar hakkmda mevzubahis olan me ele
ZJ.rmeder em bir §tibeye havale edilm.1~br. Bu arka-
Jar miidafaalanrun s•ras• gelmedigi halde Mecli-
Ai inizJe miidafaatta bulunursa Mecl1 i Ali ne ka-
r.:r verecektir. Usulen ve kanunen verecegi ~ey i<;:in
J evrakla beraber miida.faala.nnm ait ·l dugu ~ube­
de t ranndan ba~ka bir ~ey olmayacakllr. YalnLZ or-
• da kaybolan bir vakht vard.Jr. Arkada~JanmLZ §ubeye
<= derler. Usulen orada. mi.idafaaJarm• yaparlar. Buraya
0
eld.igi zaman tabiatiyle onlar i tedigi kadar soyle-
miye ve biz de on1an hi.irmetle dinlemeye mecburuz.
Binaenaleyh ~im.di zamant degild!ir. Bu itibarla bu
§U eye bavalesiyle bera.ber arkada~lanmLZm da bi.tta-
bi aym ~ubede miidafa.alanm yapmast muvaftk ola-
ca.k.ttr.
ECATi BEY {Bursa) - Bizim. elimizde vesaik
vard1r. 0 esa~ki gostermek i tiyoruz.
E 1iN BEY (Canik) - Mi.isaade buyurun; ~ah­
stm.a teaalluk eder. R!i ederim, zannediyorum kj ge-
<ren celsede Erzurum Mebusu Salih Efen<J.inin bir
· tizaht iizeri.ne Heye!ti Aliyeniz benden bir ma:ddeyi
sormu~t u . ve ben<len!iz de bild'igimi a.rzetmi~tjm, bun-
dan ibar-et mesele degil mi efendim? Arkada~Jann ba-
z•lannm vilru<liyle bazt bildiklerimi vesaikiyle arz-
edecegimi oylemi~l'i.rn. Ve esasen 'heyetin tebdilini is-
<tedim. Yani bizi tebdil edin <led.im. Orada telgraflar
vard1r, bunu ben yazdtm ve onu yazmakta bir §ey
vard1r. Elbette bu esbab1 Heyeti AJiyeniz ~ubede oy-
lemekligimi emrettiniz. Binaenaleyh me~ele kalm•~ll,
rica ederim <linJeyi.n!.z, Beyleri de dinle iniz, ben de
soyliyeyim ve ben berveyhi pe~in.. (,Subede sesleri)
Miisaade buyurun Beyefendiler, rica ederim, beode-
nizi pek 90klarma yalundan tanm1azsm1z. Rlica ede-
r'im h~~ dinlemeden ben:i de ~ubeye havale edin. Beni
bilmezsini.z Beyefen<liler hayatunda ~imd.iye kadar le-
-647-
C:3
kel nmemi"i bir adam1m. Binaenaleyh ben <le istiyo-
rum, beni de ~ubeye havale ed.in.
HUSEY!N A VN! BEY (Erzurum) - Efendim,
biitiin ark.ad-a~lanmLZ beryiizzimmedir, ta ki mah:k.fun
luncaya kadar. Meclis tahkti.kat ~~in !iubeye gonder-
in. Meclis Neca,ti Beyin .telak.kU etl!igi ~kilde telak-
'ki etmemi~tir. Tahkikat i m soylemi~ti r. Yoksa Mec-
li izi biinnetl~ clinizi 1km•!i· iQP.mizde oturtm~­
dur. Ne cani dem~. ne bk ~ey. Bu telalclci yanh§tlr.
1 ECATt BEY (Bursa) - Bendeniz onu demiyo-
rum. EUmizde vesaik vardtr. ($ubeye gel in diyor sa-
dalan)
H . SEYl r A VNl BEY (Devamla) YalnLZ
cfen<lim; ~unu biliniz ki buyurdugunuz vesaik•i goste-
rir iniz, i tediginiz arkad~larllTl.lZ degil midir? On
tane daha §Ubeye veririz, tahkikat i~in gidiyor ~ube­
ye. Bunda i tical ed.ilecek bir ~ey yoktur efendim. Uf-
ta kalacak Ji.izumsuz yere vakit zayi edecegiz. Onun
i<;:in tarafeyni sakinane dinJeriz. biter, m ele.
EMiN BEY (Canik) - Rei Bey usulii miizakere
hakkmda soyliyecegim.
AL1 SUR Ri BEY (Karahisan~rki) - Hallnm-
da kald1~na gore Emin Bey demi~ ki.. Efendiler
mesele yaimz bundan ibaret <legildir, arkada~lann
vi.irudunda daba. madde madde soyliiyecegim, ~eyler
vardtr. $imdi ~ubeye havaPe olunan me ele yalmz
bir .meseledir. (Hay•r esle.fli) mi.isaade ed!iniz b ·· yle-
dir. Diger maddeler taayyiin etmemi~tir. Onun •i9in
eger bu takriri veren arkada~lan dinlemek. laz•msa.
evv Jbe evvel Em in Beyi dinlemek Iazimdtr lki Emin
Bey hangi maddeleri oyliiyor, bangi maddeleri !a-
yin ectiyor ve diger arkada~ar kimdir, bu anJa'}Jlma-
lt ve ~ubeye havale edilmeJ.i. Ned'ir, ha:ngi §Ubeye ha-
vale olunmast liiz•m gelir, hangi i laz1m gelmez? Bu-
nu Heyeti Umumiye takdir edecek. Binaenaleyh bu
me9hulat iizerjne havale dtmaz. $ube yaJmz bir mese-
le hakkmda tahkikatt yap(!cak 'Ve on glinde •ikmal ede-
cek. Heyeti Celileye gerirecek'tir.
OPERATOR EMI B Y (Bursa) - Mademki
min Bey Subeye havalesini ve kendiJerin ;• Jitm ini
kabul ediyorlar, meselekalrnam•~ttr Emm Bey de ~ube­
ye gitsjn evvela ~ubedinlesin.
EM iN BEY (Erzincan) - Biz ~ahtslart Subeye
havele etmedik. Filan, filan Bey, falan, fa3an ~be­
ye gitsin demedik. Biz Subeye verdigimiz vakit tstik-
Jal mahkemesini verdik. Onun i9in Emin Bey tabia-
l!.iyle dahildir. t im zikretmege ha et yoktur efendim.
,SEVKET BEY (Sinop) - fsim zikrediJmi~ti cfen-
dim.
 t : 149 23 • 1 • 1338
ALl SURURt EFENDt (Karahisan Sark..i)
Sube hangi m:addeleri .tahlcik edecek? ..
MHST'AFA KEMAL BEY (Ertugrul) - Emin
Bey haklkmda tahlcikat yapllstn <femek, maznun ol-
mast demekltir. Halblik!i his; bir ma.wuniyeti havi bir
evrak yoktur. Bill'aenaleyh Ali Sururi Beyin buyur-
duklan tizere yalntZ lbir mesele ~beye hava!le edil-
mi~tir. Eger b~a bir m -dde varsa, Emin Bey Su-
beyi t~rif e inler, jza:halt versinler, ondan dolayt maz-
nun stfatiyle ..
NECATl BEY (Bursa) - Mesele bizi ktmtlda·
mtyacak bir surente baglamt~tr. bilhassa m evzubahis
olan evrak 25 tomardu. Bu soba kadardtr, bir senede
tetkik edilemiyecelci~ir. Eger on giin zarftnda, bir ay
zufmda ~ubede ikma.J edilerek biz idam edilecegimizi
bi1 ek kabul ederiz. Arka~lartmJZ is;erisinde mutte-
hern, maznun, cani bir vaziyette bulunuyoruz. B ~.m­
+dan dolayt hakktmJzdak!i ittihama1t ~ubenin ka_rarmt
na ktz ve cerh ede{)ek vesaik'm var<ftr, elirnizde mev-
cuttur. Bunu i bat etmk is;in bir hakkt keliimtrntZ var-
dtr, zannediyonun. Nile1et1ilnizi orada tcrkettik. ki-
beHerinin ne olacagt malurnumuz degildir. Selameti
mernleket narntna yapttgtrntz hizmetler bu gun ayak-
Jar alttna almarak h is; b ir kanuna, h is; bir manttga te-
m as etrnedigi halde ha kk trntZda tiirlii tlirlli Jaktrdtlar
bu Mecli i Aude aleyhirnizde soylenmi§tir. Bunu ret
ve cerhedecek elimizde vesaik ve dela il var<ltr R ica
ederim , is.tirharn, ederjrn bizjm de bir hakk1 kelamt-
mtz varsa, eger burada bir memleketi tern il ooiyorsak
ve bir rn ernleket namma burada vekil olara>k bulunu-
yorsak soziirnlizli dinlersioiz. Yok eger dirrlernezseniz
Alla ~.a tsrnarl a dtk der s;tkar gideriz. Mesele budur
efendim. (Gii·rilltiiler)
TU ALI HILMt BEY (Bolu) - Bunlan mlin-
hastran dinlemek Mecli in eda edecegi bir bors;tur.
Dinlern elidi r, a rk ada~ lann haldu vardtr. (Giirultiiler)
REIS - Miisaade buyurun, usulii m iizakereye
da ir Uy teklif vardtr. Biri i mesele ~ubeye gitsin. her
tiirlli rnesa il ve mudafaa §Ubede yaptltr. Bilahare ge-
l ir bur:tda rniidafaa yaptltr. Takdrin birisi bu. Bir
·de Ali Surur·i Efendinin usulii miizakereye da ir bir tek-
-- 6~
C:3
Lilli var. Sub giden bir mad<fectir. Halbuki mes.1.ih
rnuayyene). - <in Bey·efeadi burada soyJiyecegini oy-
lemi~t ir. v-ela Emin Bey-in "ylemesi, _,onra 'ger!e-
rinin ··evap vermesi laztrndtr, diyor.
SURURi EFENDt (Karahj an ~arki)
M t., a<le buyurun iki kelime iliive ede;im.
1L YAS SAM t BEY (Mu5) - Rei - Bey usul ve
inlizama riayet etmek laz. , ve laydetr gmi.l halde
soz verrniyorsunuz. ulil mt.iza.kere diye kart tm-
yorsunuz.
Me ele tene ur etrneden iz hemen takri rlerl reye
vazetrnek i tiyors muz. Hakkt rniidaf a var mtdtr,
yok mudur?
R IS - Efendim, mii.z:a ere a§lamamt§ltr. su-
IU miizakere h.. ktnr!adtr.
AU R URi -. FE ·o ·'arahi;a n Sarki)
Baz.t arkada Ja r diyorlar ki arkad:l..}lan n burada ~sti­
mai vaktt zari etmektcrur. if ele oyle degildir. Un-
kii meselii Emin Bey on me le tadat eruyor. Arka-
-da~lar mlidafa ~ m. t.lahattnl verirler. Olur ki Heyeti
Aliye o meselenin i.;:in<fen yalntZ uyii ~ubece tetktki
icabeJer di,-e b;r 'arar ,-erir Egnr ubeye ~imdi gide-
c olur a haddi ?.at nJa muhtact tetki k olrnayan
evrak 111 te tkik.iyle ;ube giinlerce, aylarca, enelercc
me}gul olur.
SEL. H ATTi N BEY (M ersin) - 3 ·o· ki~i l ik
m ah' erne olamaz. Bmaenaleyh ubede haJJi en dogru
§eydir. Bunun js;in bunda delaiJi muteferriayt gormek
imkant yoklur. Beyhude ugra§rnayaltm. Bunda reyr-
rnizi i ti rnal ed erniyecegiz. Bunun iyin es,a It bir ycr-
de t tkik olun un.
REIS - Miisaade buyurun. Bir teklif daha var,
a rkatla lanm rztn bur:1da dinlenmesidir. .)imdi bu Us;
tc: liften birincbi, ubece i.>ticvabat yapt!Stn, mudafaat
yaptl m. nra Mecli e gelsin diyo r. Bu teklifi kabul
edenler li.ttf n llerini kaldtrsm.. Eks~iyetle k bul
edilmi}tir.
P r embc giinii i tima etrnek iizere celseyi tatil
eJiyorum.
. -
DEVRE: 1 CILT 2 torlMA: 1

Gizli Celse Zabitlari

28 Kanunusani 1338 (1922)

I - •

Mi.inderecat
Sayfa
I. - Z..A.PTI SABIK HULASASI 650
2. - M0ZAKERE ED} LEN MEVAD 650
1. - Gaziay111tap Mebusu Abdurrahman
Lami Beyin ademi mesu!iyc!hre dair enciimen
mazbatasr. 650:651
1. - La zistan lvfebusu Osman Beyin mah-
kemeye sevkine dair mazbat, •. 651:667
3 .- Miidafaai Milliye Vek{deline iki mil-
yon lira avans rtas111a dair k onun fclyihasr. 668:669

Cilt 16

151 nci lnikat. 2, 3 odi Celse

I - e
 t : 151 28 ~ 1 • 1338 c :2
YOZ ELLl BlRlNClit~lK T

28 Kanunusani 1338 Cumartesi

1K iNCl CEbE

RE1S : Birinci Rei vekili ~Husa Kazlffi Efendi.

KA.TiP : Ziya Huqit Bey (Uizistan)

RElS - Celseyi ki.i~at ediyorum.

Zaptt sab1k hulasas1 okunacaktu.

1. - ZAPTI SABIK HULA A I

YUZKIRKDOKUZUNCU j lKAT Mebusu Emin Bey ta rafmdan vaki isnadatm tahkik

edilmcsine dair takrirleri ktraat ve mi.izakere edile-
23 Kanunusani 1338 Pazartesi
rek ~ubeye havalesi kabul edilip celsc tatil olundu.
O<;ONCO CELSE Katip Birin i Reisvekili
Kay eri Musa Kiiz1m
Musa · KaZim Efendinin taht} riyasetlerinde bi-
At1f
linikat zapt1 sab1k huHisasL ktraat ve aynen kabul REiS - Zapt1 sab1k hulasasmt reylerinize arz
olundu. Bursa Mebusu Necati , Sinop Mebusu Sev- ediyorum. Kabul edenler ... EtmeyenJer ... Kabul ediJ-
ket, Yozgat Mebusu Bahri Beylerin haklannda Canik mi~tir.

2. - M .. ZAKERE EDlLE MEVAD

J,- Gaziaymtap M ebusa Abdurrahman Lami Be- Dordi.incii Sube Reisi Aymtap
yin ademi mesuliyetine dair encumen maz.batas1. HaftL Ragtp
Mehmet
RElS - Abdurrahman i.ami Efendi hakkmda
Aza Trabzon
dordi.inci.i ~ube mazbatast var, okunacak. isticvap edilmediginden Celal
Riyaseti_ Celileye dolay1 muhalifim.
Siirt Aza
lcra kLlman tahkikat neticesinde mumaileyh Aym- Kadri Amasya
tap Mebusu Abdurrahman Liimi , Efendinin masuniye- Ali Rlza
ti kanuniyesinin refedecek esbap ve dalaili kanuniye- Van Erzincan
nin bulunamamast dolaytsiyle evrakm heyeti umumi- Haydar Hi.iseyin
yeye iadeS!ne karar verildi . 4 Kanunusani 1338. KanaatitY:..::e tahkikat Kayseri
Karahisar Konya noksandtr Attf
Mustafa Orner Slileyman Strn
Hulusi Vehbi MUSTAFA BEY (Tokat) - Buna iftira eden
Aza Aza adamm ceza gormesi lazJmdJr.
·Stvas Sinop REIS - Efendim, ~imdi o ikinci bir meseledir.
Mustafa Mehmet (Gilri.ilti.iJer.) Rica ederim soz, almmadan soz soylen-
ffaki Serif mesin.

Aza Aza SOLEYMAN SIRRI BEY (Yozgat) - Mi.isaadc

La.zistan Gene;: buyurun bendenize ~ube namma izahat vereyim. Efen-
Mehmet Celal dim 20 fart tarihinde Gaziaymtap 1stiklal ~ahkeme­
Necati i azasmdan mi.istafi 'lara§b Hamdi imzasiyle Ri ya-

650-
 t : 151 28
seti Celileye bir ihbarname veriliyor. Bu ihbarname-
de Abdurrahman Lami, Efendi Aymtapta Frans1zlarla
hemfikir idi, vesaire gibi birtak1m ihbaratta bulunu-
Juyor. Abdurrahman Uimi, Efendi aleyhinde ihbar-
name verildigini haber al!yor, Makam1 Riyasete mli-
racaat ediyor. Benim hakJ<1mda §Oyle bir ihbarname
verilmi§tir. Bu ihbarnamenin bir sureti §U takririme
r ptan bana veriliyor. lstida, ihbarname Martta ve-
riliyor. Abdurrahman Lami Efendinin tak ririnin ta-
rihi yedinci ay, yani Temmuz aymdad1r. Bu ihbar-
name Riyasette Temmuza kadar kalmJ~t1r. Temmuz-
da verilen takrir liz rine bu ihbarname raptediliyor
e Abdurrahman Lami, Efendiye veriliyor. Abdur-
rahman Liimi, Efendi diger bir takrirle tekrar Ma-
·· aml Riyascte diyor ki bu adam benim .hakk1mda hi-
yaneUik isnat etmi§, binaenaleyh bir ~ubede tahkik
ediJ in. Sabit olmazsa hiyanet i nadmdan dolay1 bu
edam ceza gorslin diyor. Sonra Riyaseti Celile Ab-
durrahman Liimi, Efe!ldinin birinci ve ikinci takriri-
dliye Vekaletine tevdi ediyor v birincisine mcrbut
" an ihbarnameyi Adliye Vekalctine tevdi cdiyor, mu-
;.a!aa soruyor. Adli ye Vckili diyor ki ; bu mahiyeti
ubariyle hiyanet degildir. Bir zem meselesidir. Bi-
aenaley h Abdurrabman · L5.mi, Efendi bunun i\riD
mahkemeye muracaat ederek zern davas1 ikamesinde
mubtardlf. Eger bu bir ~ubcye tevdi edilir, orada
ta~ikat yap11lr, §Ube Abdw-rahman Lami fendi -
yi mesul gorlirse tahtl muhakemcye almma 1 JftzJ m
gelir. Mtiteberri gori.ili.irse ondan sonra Abdurrahman
Liimi, Efendinin mi.iraca2.t1 varid olur. Biz i e bunu
uzun uzad1ya tetkik ettik. Abdurrahman U.mi, Efendi -
ye bu hiyanet isnat etmi§ olsa bile tabii hiyaneti va-
taniye kanunu mucibince- bunun l tikliil mahkeme ine
verilmesi laz1m gelecektir ki ge9en kabul edilen ka-
nunla bu da af ed .lmi§ demektir. Zaten isnadat hiya-
netten ziyade bir zemmi.i kadihden ibarettir. Abdur-
rahman Liimi Efendi, bu adam hakkmda bu §ekildc
i amci davada muhtard1r. Su halde Abdurrahman
Lami, Efendi bu meesle ile alakadar mJd1r, d e~i l m i-
dir? Biz ise adcmi mesuliyetine karar verdi !c.
ABDULKADIR KEMALf EFEND1 (Kastamo·
nu) - Hamdi Efendi acaba ne soyluyo rmu ~?
ABDURRAHMA LAMt EFE Dt (Aymtap)
- Efendim mi.isaade buyurun izahat vereyirn. Son
derece rica ederim, arzedecegim maruzat1 darb1 em-
a! ile arzedecegim. lki ii9 dakika vakt inizi i~gal
edersem de beni affediniz. <;Unkli gayet nazik bir
meseledir. Ali Mecliste kalmas1m bendeniz de arzu
etrnem.
! 1 ' 1338 C:2
SOLEYMAN SIR'rU BEY (Yozgat) - ,Surasm1
arzedeyim ki Heyeti CeliJe derhatlr buyururlar ki bu
adam gC9en sene Mara~ vakasmda hakkmda ahzu
kirift tezkeresi sad1r olmu§. Burada mevkuf iken Bas-
ri Beyin uzun mi.idafaas1 lizerine bunu mevkufiyet-
ten ylkarmJ§tJr. t~te o ad~md1r.
ABDURRAHMA LAMt EFE Dt (Gaziaym-
tap) - MUsaade bt!yuru n, izahat vereyim .
CELAL URI BEY (Gelibolu) - Reis Beyi
madem ki ~ub e tasdik ediyor. Kendileri i9in soz
soylemeye mahal yoktur. Hiis1h tahsildir. Binaenaleyh
Meclisi i~galdcn b a~ka bir manay1 ifade etmez. Reye
konulsu n.
REiS - Dordi.inci.i ~u be mazbatasm1 kabul eden-
ler IUtfen el kald1rsm. Mazbata kabul edildi .
2. - Lazistan M ebusu Osman B:!yin , mahkemeye
sevkine dair mazbata.
REIS - Efendim; Liizistau Mebusu Osman Bey
hakkmda dordi.incli §Ube mazbatas1 var o okunacak.
Lazistan Mebusu Osman Bey hakkmdaki mazbata
«Fezleke»
Liizista n Mebusu Osman Beyin vesatet ve ve-
daati yle Rusya'da n mi.ibayaa edilen ewa ve rnevad-
dJ harbiye ile sair malz~me hakk1oda icra k1hnan
tah~ikatm ikmali ' i9in mi.imaileyh Osman Bey in istic-
vap ve ifadesinin ahz1 !Uzumu Heyeti Vekilenin 6/ 15
337 t:J.ribli i9timamda takarrur eylemi~ olmakla ol-
babta c reyan eden muhaberatJ havi on adetten iba-
ret tahkikat evrak1, suretlerini n raptan takdim kilm-
dJgmdan ifay1 mukten ma mtisaade buyurulma 1 ri-
casiylc i ra Vekilleri Heyeti Riyasetinden B. M .
.Mecli~i Ri ya eti Celile ine takdim ve Heyeti Umu -
miye· karariyle ~ ubemize havale buyurulan 6/16 37
tarih ve 6/739 numarah (I /2 dosya merbutat1) tak-
rir ve merbulatmdan en ziyade mahiycti ci.irmi.i te~­
rih ve i bat oiLman sui istimalat miktanm tayin ve
izah eden Tuab e Sehbenderi Sabri Bey tarafmdan
Hariciye Vekiiletine gonderilmi§ olan 4 Mart 1337 ta-
rih ve 165 numarah mufassal 2/ 2 raporla makam1
R iyasetten !nebolu lrtibat Zabiti Binba§l Kemal Be-
ye yaz1lan tahrirata cevaben miimaileybin 11 I 17 3 7
tarih ve 6/ 3 oumarah cevapnamesi mi.italaa ve tetkik
olundu. Schbender Sabri Bey mezkilr raporda mu-
maileyh Osman Bcyin esleha ve cephaneden. maada
clan diger e5yalan sureti hu usiyede celbetmi~ oldu-
gu hakkmdaki ifadatma ragmen e~yay1 sairei mez-
kilrenin de Anadolu Hi.ikumetinden aldlgl emre bi-
naen Rusya'dan resmen ve Hlikilmet namma talep
6'51 -
 l: 151 28 ' 1
ettigine dair imzast tahtmda vef!T\i~ oldugu istidala-
nn dosyalarmda mevcut oldugu ve bir mUddetten
beri Ruslann silah ve cephane nakliyatma mUsaadc
etmemeleri Rus Hariciye Komiserliginin HUkumet
namma verdikleri e~ya ve malzem enin Anadolu'ya
gonderilmedigine kesbi 1tttla eylemi§ olmasmdan ile-
ri geldigini ve bunun ilzerine <;ic;erin'e ht.jsusi mek-
tup yazarak §imdiye kadar her ne gonderilmi~ ise
yeddi emanette kalmaytp kamilen Anadolu'ya sevk
ve irsal edilmi§ olduguna ve badema her ne altmrsa
kamilen ve tamamen HUkumeti milliyeye isal edi-
lecegine dair teminat ve §ahsi kefil vererek yeni ba§-
tan naki•iyata musaade istihsal edebildigini mufas-
salan zikr ve beyan ettikten sonra mUmaileyh Osman
Beyin Rusya'dan Hlik~met namma ahz vc teslim et-
tigi ewa, esliha ve malzeme miktanm da (4 150) tLi-
fenk ; (4 518) sand1k derununda (5) milyon fi~enk (20)
makinah tiifenk ve bun da n ba~ka temizleme ve - ye-
dek edevatt (60) bin kilo benzin, (45) bin gaz (G50)
ftc;t c;imento (32) bin kilo dakik, be~ bliyUk makine-
yi havi bUtUn teferruatiyle bir fabrika (93) tapta f1c;1
ve (20) demir fu;:t olmak lizere kay:t ve tespit et-
mi~ ve mumai1eyhin §U beyanatt !ncbolu irtibat za-
biti Kemal Beyle !brahim Tali Deyin ifadattm hav i
evrak mefadiyle tey!t etmi~tir.
Ahzolunan mezkur e§ya ve eslihanm Ht!kumet ve
ftrkaya teslim edilmi§ olan hak iki miktan an!a~lima:,
tizere i.ic;Unci.i Kafkas F1rkas1 Kum andam Nuri Bey
tarafmdan H ariciye Vekaletine gonderilen rapora
merbut ve evrak meya nmda 3/ 3 i5aretiyle mevcut
cetvel tctkik olundu!,ta f1rkaya (3 878) ti.ifenk, (3 46 _)
sandtk cephane, (20) m nki ncli ti.ifenk, (12 bin) kilo
benzinden maada bir ~cy gonde;ilmedigi ~nJa~iltni5t1r.
Evrakt mevcudei mevdua tetkik olunduktan sonra bu
hususta mumaileyh Osman Dcyin ifa desine miiracaat-
la kendisi nc 27 su 3J irat vc her sualin cevab! hiz R-
lannda tahrir ve ziri imza ettirilmek surctiyle tah-
kikat bervec,:hiati tamik ve tevsi olunmu~tur. Soyle ki :
Rusya'nm Tuapsc §ehrindc ne s1fat ve salahiyctle ve
ne vakit bulunduguna vc ycdinde Hiikftmeti Miliiye
tarafmdan bir salfthiyet ve itimatname mevcut olup
olmadtgma dair olan birinci ve iki nci suallere 336
senesi Agustosundan itibaren 3 ay mi.iddetle bulun-
dugu ve yedinde Hi.ikumeti Mill iyeden verilm i!j iti-
matnames i mevcut oldugunu beyan etmi~ ve meLkur
itimatname bilahz evrak meyamna konulmu§tur. Rus'
lardan alman e~ya ve eslih,anm bir kay1t defteri mev-
cut olup olmad1gma ve mehuzatma mukabil senet ve-
ya ilmuhaber verip ve rm ediginc ve Rus 'lardan Huku-
met namma ne celp ve ne kadar silah vesaire aim-
- 652-
i. 1338 C:2
d1gma ve bu esliha \'e malzemenin nerelere ne va-
SJta ile scvk ve isal ed1'd1gine dair o!an 3 - 10 sual-
lere dahi Rus'lardan esliha ve cephane bir parti ol-
mak lizere 18 vagon derununda 4 000 tiifenk, 20 ma-
kincli tUfenk, 4 000 000 cephane ve beherine biner
fi~enk olmak lizere 25 bin makineli tlifenk cephanesi
ald1g1 ve bunun ic;in defter tutmak kabil olmad1gr
gibi bunlann hepsini Trabzon'da ftrkaya sevkettigini
ve icap eden kay1t ve defterin kendisinden ziyade tes-
lim ettikc;e f1rkaca tutulmast liiz1m geldigini ve bu
siHl.h ve cephaneyi Rus'Jardan tadat ederek degil, bir
itimat uzerine tahmini olarak aldJgm1 ve Tuapse'den
avdetinde mezkur silah ve cephane hesabatmt Mi.i-
dafaai Miiliyede Harbi ye Dairesi Reisi Miralay Asun
Beye vererek indelhesap mutab1k kald1klan ve me-
selenin bu uretle kapanm1~ oldugu ve nakliyatr te-
min ic,:in Miidafaai Milliye Vekaletinin kendisine ne
bir motor ve nc de ba:jkaca vesait gondermek sure-
t iyle mua venette bulunmadJfhnt ve nakliyatm ancak
sayiT zatisiyle ve s1rf Lazisl'an Mebusu olmak do-
laytsiyle icrasma muvaffak olabildigini ve batta gon-
derilen siHiblardan noksan zuhur ettigine dair ara
SJra ~endisine f1rkadan i§ar vuku buldukc;a bu nok-
sanm yedlerine veri!en irsaliye mucibitice nakillerden
aramlmast laz1m gelecegine dair MUdafaa i Milliye
ve ft rkaya ol vakit yazm1§ oldugu mektubun bir su-
retinin evra k meyamna konulmak iizere verdigini ve
dcnizde mevcut tehlike ve hi'}: bir · taraftan bir tiirli.i
muavenet yap!lmamasma kar§t muvaffakiyetle ifa et-
mi~ oldugu hidematm layl1;1 takdir olma 1 Iazm1 ge-
leceg !ni cevaben ba ~ t ve beyan etmesi i.izerine bu hu-
susta mlimaileyh Miralay As1m Beye yaZJlan tezke-
rcye cevaben mevrut ve evrak m eya mnda 6/7 nu-
rnara ile mevd u dosya tctkik olunmu§ ve silahm
(272) noksaniyle (4 373) sandtk o larak tes!im edildigi
a nl a§ !lmi') ve mezkur aosyada ewayt saireye daic
bir kaytt ve i'iarct gorUlmcmi§lir.
Rus 'lardan HUkumet nam1na bu esliha ve cep-
haneden man.da ·dnha ne gibt ve ne cins ve ne ka-
dar e§ya ve malzeme almc!Jgma dair sorulan on bi -
rinci suale Rus ' lardan mezkur esliha ve cephaneden
maada Hukumeti milliye namma hie; bir §CY alma ·
d1gmt ve ancak Hiikumetin sevkiyat hususunda kcn-
d isine muavenet etmemesine binaen sureti hususiyedc
ele gec,:irdigi motorlarla nakliyatt temin edebildigini ve
bu motorlann- seyir ve tahriki i<;in · Hi.ikt1metin Trab-
zon'da gaz ve benzini olmad1gmdan Jazimlilmiktar
gaz ve benzinin Rusya'dan te§cbbiisli zatisiyle celp
ve motorculara ucret olarak verdigini beyan ve Tu-
apse §chbender!igin den mcvrut cetvelde Rus'lardan
 t : 151 28 ! 1
60 bin kilo benzin ve 4- bin kilo gaz allnm•~ oldy-
gu ve benzinden yalmz 12 bin kilosunun flrkaya ir-
a! edilmi~ ldugunun gbsterilmesine nazaran mi.ite-
baki 48 bin kilo benzin ile 45 bin kilo gazm kami-
len mi nakliye Ucreti olarak verildilHne ve bunlann
t.-u uretle sarfma Hi.ikOmetten mezuniyct i tihsal
dip etmedigine ve motorculara verilen gaz veya ben-
zme mukabil kendilerinden makbuz allm p ahnmad•g•-
;; e bundan ba~ka Hi.ikGmetten nakten para elbe-
J Jp etmedigine dair iradedilen 12 - 13 uallere flrka-
:;a gonderilen 12 bin kilo benzinden maada 101 i.ic-
-e!lerine mukabil esliha ve cephane nakleden motor-
;: lara verdigiru ve esasen maiyetinde makinist ve fen
muru bulunmadJgmdan motorculara her ne ka-
~ar i terlerse o kadar vermek mecburiyetinde ve va-
zi: et inde idUgUni.i e bunun sarf1 ic;:in HUkGmetten
~ ~ r telakkisi icabetmedigiru ve bu bapta mezuniyet
· ihsal edilmi~ olup olmadJgmm bile mevzubahi~
,mas! bile laz1rn gclmeyecegini ve bundan ba~ka HU-
urnetten be~ bin lira celbettigini ve bur:un dort bin
• 1 yUz on be~ lirasmm gaz veya benzinin rna arifi
·a miliye ve nakliyesine sarfederek i.ist taraflm ~ah­
SJ i tihkak1 olan qarc1rahma mahsuben ahkoydugunu
ve bu paramn hesab1m da keza mi.irnaileyh Mu tafa
A tm Beye verdigini ifade etmi~ olmasma binaen
salifi.izzikr 6/7 dosyaya merbut hesap pusulas1 tet-
·ik edilmi~ ve mi.imaileyh Osman Beyin ifade i vec;:-
hile ahzetmi~ oldugu be~ bin lirarun (I 300) Jiras1 .
Ankara motorunun makinesine keza (1 250) lira 101
Laz Zade Mustafa ve Hac1 Harun efendilerin cep-
hane nakleden motorlarmm tamirine ve (250) lirast-
ru gaz bedeline ve (325) lira 101 eslihamn vagonlar-
dan tahliye ve tahmiliyesine ve (120) lira tnl bekc;:i
i.icretine ve (250) liras1m iki k1ta evraki mi.ihimme-
nin irsali ic;:in gosterilen saiye ve (450) lira 1m maa
beygir bir adet Hi tik tekerlekli faytona ve I 5 lira-
sml da hususah zatiyesine sarfettigi anla~tlmJ~tlr.
Ru ya:dan HUkGmet namma bu e liha ve e~ya­
dan m ada 650 f191 c;:imento, 32 bin kilo dakik, be~
makineli fabrika, 93 tahta f191 ve yirmi demir flc;:1
allp almadJgm1 beyan etmesi lUzurnuna dair ol:ln 14
- 16 uallere dahi Hi.ikumet narruna katiyyen 9imento
celbetmedigini ve mebhus 9imentonun Hi.ikGmete ta-
alluku olmay1p Mapavri Belediye Reisi Mesut Bey
Zade Mu tafa Beyin Rus'larla urgao, halat gibi ge-
rni levaztmt ile mtibadele ve kendisiniu de kefaleti
~ahsiyesi dolay1 iyle mumaiJeyh namma celbedilmi~
oldugunu ve mtibadeleten verileo ~ya liste ini evra.k
meyaruna konulmak Uzere tevdi ettigi ve otuz bin
kilo dakikin dahi Rus'lardan ahnan ve iki defada
-653-
1338 C:2
Auadolu'ya sevkedilen 2 milyon b~ bin altmm nak-
liyesine mukabil keza motorculara tevzii ve sureti
hususiyede celb ttigi bu dakik hamulesi meyanmda
mezkGr altmlan ancak na~edebildigini ve tahta ve
demir f1ytlann keza Hi.ikilmetle alakast olmay1p, esa-
sen Rus'lann TUrk gemicilerinden gaspetmi~ olduk·
ian ve kendisinin delalet ve tavassutu ile istirdat edi ·
lip eshabma iade edilen f•c;:llar oldugunu ve be~ rna·
kineli bir fabrika meselesine gelince; bunun be~ se·
neden beri Rize limanmda in~a ettirmekte oldugu
motor tamirhanesi ic;:in Rus'lardan ald1g1 ve menge-
ne ve di~ kesmek gibi hususl rntibayaa ettigi bir ta·
kim alat ve edevatt adiyeden ibaret oldugunu ifade-
de dermeyan etmi~ olmasma ragmen ~yay1 mezkO-
rerun HUkGmet namma celbediJdigi evrak mcyanm-
da mevzu 4/ 5 dosya mi.indereca1iyle ve kendi imza-
Sl tahtmda mevcut ve aik sureti musaddakalan ile
sabit olmu~tur. Rus'lardan ahnan esliha ve cepha-
nenin iki motoria nakli kabil olabilecegine nazaran
buna mukabil 48 bin kilo benzin ve 45 bin kilo gaz,
32 bin kilo dakikin bedele tahvili halinde ihtimal ki
elli bin lira ve buna nakden celbedilen be~ bin lira-
mn ilave i takdirinde elli be~ bin lira gibi mi.ihim
bir miktara balig olacagma nazaran bunun i.icreti
nakliye e verilmesi ~ayant istiksar olduguna ve her
ne suretle olursa olsun bu sarfedilen e§ya ve nakdin
sureti arfm1 mi.ibeyyin nak.illerden vesaik ahzolunup
olunmadtgma ve eslihai mezkurenin bangi motoria
evkedildigine dair 16 - 18 sorulan suallere dahi ge-
rek gaz ve gerek benzinin Rusya'da ~ayam nazar bir
k1ymeti olmadJgml ve bunun Trabzon'da ancak aza-
mi on bin lira y1 teeavli.z edemeyecegini, nakden cel-
bediJen b~ bin liramn verilen hesab1 vec;:hile kami-
len nakliyeye degil motor tamiratma vesaireye sarfe-
dilmi§ oldugunu ve gerek nakit ve gerek e~yay1 sai-
renin keyfiyeti sarfmda bir guna makbuz vesaire
almmad1g1 ve nakliyatta jstihdam edilen motorcular-
dan bazllannm i imlerirun mazbut oldugunu ifade et·
mi~tir.
Mtimaileyh Osman Beyin sureti hususiyede Mesut
Bey zade Mu tafa Bey namma celbedildigiru beyan-
da israr eyledigi c;:imento vesair ewanm Anadolu'dan
Rusya'ya gidip gelen ve e~ya nakleden motorlann
tamiri ic;:in Hi.ikumetin Rize limam mendiregini tarnir
etmek arzusunda bulundugundan talep ettigi ser r~­
tesiyle ve «Anadolu Hi.ikGmeti fevkala de murahhasr•
stfatiyle ~yay1 mezkureyi resmen celp ve teslim ct'-
mi~ olduguna ve Rus'lann bu ~ya bedel ve naliliye-
sinden iki bin ki.isur lira kadar bir meblagm muta·
lebesinde bulunduklanna ve ~imento ve ~yay1 saire-
 t : 151 28 . 1 • 1338 C:2

run rnevzu bulundugu f1~1 ve kaplarm el'an IUzurnu diyle sabit olmu~ olmakla, miimaileyhin m'lhkemeye
iadesinde Jsrar etmekte bulunduklanna dair rnev ~evki mtitaleasiyle i!jbu fezi~cke tan_zim ve 27 sahife-
cut ve aikle ifadeleri arasmda rni.ibayeoet e babmu . Jen ibaret olan evrak1 ta ruk:kiye ve on adet dosya.
izahma ve sevkedilen silahlardan bir kirnseye si lah hal inde yekdigerine merbut otuz d01kuz k1ta vesa:k-
ve cepha'ne teberru ve hediye edip etrnedikle rine dair . lc maan ve merbutan Heyeti Ce!ilerine arz ve talk-
olan suaUere katiyyen Hi.ikGrnet narnm a fabrika ve- dim kdm1r.
sair alat rntiteharrike alrnadigi hakkmdaki ifadat1 ev- Van D iyarbek..ir
veliyesini teyi t ve yalmz bu e nada di.i ~rnan gemile- Haydar !Mustafa
rlnin denizde tarassudatta bulunrnalanna ve motoria- Siirt Mara~
no bir tehlike ve tecav i.ize rn a ruz kalmalan ibtim:~ ­ Sa'bri Tahs·in
line binaen taifelere hirer adet si lah tevzi ve ayn1
~ube Kat ibi 4 tinci.i Sube Reisi
zamanda hrakaya da malGmat verdigini ifade ve be-
Tahtt muhak meye alm- Haf1z Mehmet
yan ~tmi~ ve ifadat1 vakla Tuapse ~ehbenderliginin
mak frkrasma muhalifim.
4 / 8 nurnara ile evrak1 tahkikiye meyamnda bulunan
S. S1rn
Si.ikran motoru kaptam az1m ve rnezkGr motor mti-
rettebatmdan Mehmet oglu H asan ve Dervi~ oglu Bat urn Si.irt
Mehmet'in evrak1 isticvabiyesi mefadiyle tceyyi.it et - Karah isar~arki Sinor
rni§tir. ~
MiEaleatml mi.i vedde def- M. Serif
Hula a : Mtimaileyh Osman Beyin R us'larda n ter~nde mtinderi~tir.
Hi.iJkumeti milliye narnrna dort bin yi.iz elli tiifenk. Vasfi
dort bin be§ yi.iz on sekiz sand1k fi§enk ve yirmi ma-
Bolu Amasya
'k in3Jlt tiifenk ve altml) bin kilo benzin ve k1nk' bin
Rifat
lldlo gazyagt ve otuz iki bin kilo dakik ve alt1yi.iz elli
Erzincan 1u~
f1~1 yimento ve be§ makinalt bir fabr:ka ve dok ~n
M. Hi.i ey;n
tahta fu;a ve yirmi demir furt aldtgi sabit olmakta
lazis! <m Kayseri
•ise de bttolardan ya.Jmz esliha.'i ve cephaneni n Hiilkti-
At1f
meti milliye nam1na resmen, diger benzi n ve gazya-
iirt Eski~ehir
gmm· da bu esliha ve cephanenin nakliye ine veriimek
Ahmet Hac1 Vel i
tizere hususi celbedilerek sarf ve mahaza benzinin
Siirt Gazi'<l!ymtap
On Vki bin ki')O UOU da [ifkaya irsaJj Ve <;imentOilUll
Rag1p
v_e flllbrika aliit1 denilen_ edavat1 mi.iteferrika ile fi<;I-
K aral1isarsahip Yozgat
lann dahi keza Hliki.imete ademi aidiycti ve otuz iki
Mu tafa Htilusi Bahri
bin kilo daki'kin iki mil y'on lira1lm nakliyesine sar-
Ertugrul Kayseni
fettigini makarn1 mtidafaa'Cie dermeyan etrnesine rag-
A Lim
men evrakt tah•kikiye derununda mevzu vesai ve ·ic-
ra kthnm lah'kikat ve ahzolunan ifadata nazaran Hi.i- Sivas Konya
ktirneti mi1Jiye narnma celbedildigi sureti katiyede M. Tak:i Orner Vehbi
anla§Jlan esliha ve ~:taYt meZJkureden 272 liifenk 145
Erzincan
sand1k fi~enk noksa n zuhur etmi§tir.
r:evzi
Ewayt sa!re dalbi f1rkaya teslim ed ildigi anla I-
cran on ik'i bin kilodan maada l"lrk sekiz bin kilo ben- Evraki tahkikiye miieddasma nazaran miimailey-
Ziin ve ,kJrk be:) bin kilo gazyagt ve otuz iki bin 'ki!o hin te elli.imtine memur oldugu e Jiha ve malzemei
.dalbk ve be!f bin lira na•kd in esliha ve cephane ve harbiyed en malumulmikdar k1srnmJ ciheti askeriyeye
•a 1tunlann na!kliyesine verildigi ifade olunmakta i e teslim etmeyerek ihtiHis ettigi lahakkuk etmi~tir. Su
de bu sarfi'}'at1n bir kay1t ve vesaike mii tenit olma- halde fi.il mUcazatJ mtistelzim neviden olup · Kanunu
mas t hasebiyle k·aV'ti miicerette kald'g' ve 650 f1~1, <;i - Esasinin 48 nci maddesine tetabuk ettigi cihetle ol-
mento, ··He 113 fl(;mm ~ahs1na lllidiyeti ha'k kmdaki ve~hile muamele olunmak tizere Heyeti Umumiyeye
mi.iJmll'illeyh Osman Beyin iddia ve 1srarma ragmen sevki reyindeyirn ,
bunlann da Hi.ilktimeti rnilliye namma ahz ve celp ve Karahisan Sarki
mahaza sui i's timal edildigi vesaik:i mevcude mefa- Vasfi

-654-
 t 151 2.8 1 • 1338 c 2

Merbutatl :
Adet Nevi Erak Dosya Merbutah

1 !era· Vekilleri Riyasetinden Tiirkiye Biiyiik

Millet Meclisi Riyasetine yaztlan 6/739 tah-
rirat ve merbutu Rusca varaka lj2 No~ 2
2 · Tuapse Sehbenderi Sabri Beyin Hariciye Ve-
k§.Jetine 165 No. 4 Mart 337 tarib li rapor -2/2
3 D~iincti Kafkas Kumandam Nuri Beyin Hari- .
.ciye Veka.Jetine raporu ve merbutatJ 3/ 3 3
4 Tuapse Sehbenderi S:tbri Beyin Hariciye Ve-
kiNetine 3 Mayts 337 tarih ve 190 numarab
tahrirat. raporu 4j 5 5
5 Sube Riyasetinin makamt Riyaset vasatasiyle
Miidafai Milliyeye yaztlan iki ktta tezkere ce-
vabt 5/5 5
6 lnebolu'da irtibat zabiti Kemal ve tbrahim
Tali Beye yaztlan tezkere ve cevabt 6j3 3
Harbiye dairesi Reisi Miralay Astm Beye ya-
Zllan tezkere ve cevab1. 1/6 6
8 Si.ikran motoru Nazmi Raptan ve tayfalarm-
dan baztlarmm ifadah 8/4 4
9 Osman Bey tarafmdan itimatnameye merbu-
tan verilen bazt mezabtt ve evrak 9/ 9 9
10 Osman Beyin ifadatmt havi evrakt isticvabiye Say fa 10/ 27 27/ 66 YekGn
27

39

1
RE1S - Fezleke tizerine si:iz Osman Beyin. Buyu-
;:-_m efendim.
OSMAN BEY (Lazist~n) - <;ok istirham ederim
'· gayet ktsa si:iyleyecegim. Dinleyi niz ve ibraz edece-
fm ve5i'ka1an Ida arz edecegim. Ondan sonra eli-
-zi vicdammza koyup vereceginiz hi.ikme bila iti-
raz inkiyat edenlerdenim. Bendeniz· · hi.ikme istic-
Ya batma _Jsar~t muhtasaran cevaplanmt tahriri ola-
rak arz ettim! Ve bu stialleri irat buyuran da
Stileyman Strn Beyefendidir. Gayet ktsa · cevap
verdim. Zannetim ki beni bir defa daha ~agtrdtk­
hnn'da §1.Jibe lreyeti a·liyeSli hm:urunda ~if.ahen mi.idel-
lel maruzattmt arz edecektim. ihtimal ki ~ube arka-
da§lan mtzt bazt hususatta tenvir edememi§lerdir. Ya-
hut bendeniz belki bunlan tahriri cevabunda tenvir
edememi§imdir. Fakat bendeniz §im?i Heyeti iiliye-
nize arz edecegim izah<>.tla Heyeti Celilenizi tenvir
ederim. Mahaza htikiim. Heyeti Celilenizindir. Efendi-
1er ben bundan bir bu~uk sene evvel daba burada
lliikiimet muntazam te§ki1 edilmedigi zaman, hatta
Ethem isyanmdan mukaddem buradan Rusya'ya git-
tim. Yani muntazam birtaktm te~kiliita tabi degildL
Bunu arz etmek istiyorum.
Di.izce is yam feliiketinden · kurtulup buraya · geldi-
gim zaman burada iki gUn kaldtm. Meclisi .Aliniz
Ramazan gtinii olmak dola yisiyle mtinakit degildi.
ismet Pa§a o vakit, lsmet Bey idi. Ziraat Mektebin-
de Erkiim Harbiyei Umu!Jliye Reisi idi. Pa§a Hazret-
Jerinin bendenize vaki olan beyanatma gore lsmet
Beyi gi:ir dedi. Gittim gi:irdtim ve 1smet Beye bendeniz
rica ettim ve dedim ki, ben bir yer~ gidemem. Be-
nim hayattm tehlikede kald1. Aman rica ederim Be-
kir Sami Bey Hazretleri Rusya'ya gec;;mekte teahhiir
ediyorlar. Si!Jah bize bir an evvel !a ztmdtr. Acele git
dedi. Bendeniz de kabul ettim ve gittim. Simdi ora·
da yapttgtm ameliyab Allahtma kar§t vermeye de ha·
zmm. Manevi olarak da o hesabtmt veririm. Maddi
olarak de istediginiz mahkeme huzurunda da bu he·
sabtmt veririm. Bundan zerre kadar perva ve endi§em
yoktur. Maruzahm arasmda bazt sual!er rtifekayt muh·
teremenin hatmna ge!ebilir, rica ederim not etsinler,

-655-
 i : 151 28 • 1 . 1338
silsilei kelamun kat ectilmesin. Zaten klsa soyleyecegim.
Evvelen meseleyi ikiye tefrik etmek lamndtr.
Birisi cephe ve o cephanenin naklinde istimal edi-
len gaz ve benzin meselesi. Diger Josm1 eta soylerulen
~imento ve atat ve hususi altrtrnl~ fakat Hi.iktimet
namma denilmi~ olan hususi aksamdtr. Bir defa bu-
nu bu suretle ikiye tefrik ederekden cephaneye nak-
li keliim edeyim. : Cepbane ve o cephaneyi naklet-
mek i~in motorlardan ve onlan tahrik den b nzin
ve gazdan bahsedeyim. Buradan Mosko aya gittik.
Oradan bendeniz Tuapseye geldim . Bunda en ziy de
tsrar eden bendenizdim. Dedim ki parafe edilmi ~ Er-
menistan hududu tayin edilmemi~. tespit edilmemi~.
Ya!lmz bir muahede yapttk diye Tiirkiye'ye avdet et-
mek bir i~ degildir. Arkada~lamn muvafakat ettilcr
ve ben Lazistan mebusu olmak dolaytsiyle motorcu-
lan tantrd1m ve o vakil Hiiktimetin nakliyatt bah-
riyesi yoktu. Hiiktimet bana. hiy bir motor gonderme-
mi~tir . Benim gonderdigim ve benim sevkeltigim mo-
torlara Hi.iktimet tarafmdan be~ para verilmemi~tir.
Be~ parahk simit ve erzak dahi verilmemi~tir. Bun-
Jar askeri motorlan da degildi. Tticcar motorlan idi.
Bendeniz Rostofa geldigim zaman Ordu kumandaniy-
le mtikale,meye ba~ladtm. On sekiz vagon deronundan
4 000 tiifenk ki onun makbuzunu §Ubeye takdim et-
tim. Bin sand1k cephane 4 mi:Iyon ediyor 20 tane ln-
giliz Ltiviz markah mitralyoz ve onlann herbirine ya-
rar alatt size verecegiz dediler. On sekiz vagonu ilk
parti olmak iizere size veriyoruz dediler. E rak1 a!-
d•m Tuapscye geldim. Benden iki gi.in sonra vagon-
lar Tuapseye geldi. Bir memur ve on be§ dane kJZi!
efradm tahtt muhafazasmda olarak geldi.
Efendiler Tuapseyi size iki ii~ kelirne ile bulftse
edeyim : Harap olmu~ bir §ehir tasavvur ediniz, di.ik-
kiin yok, magaza yok, gayet ufac1k bir nahiyedir.
Mahaza bir liman1 ve mtikemmel bir tren demiryolu
ile Mos.k:ova'ya rnerbut. Bu 18 vagonu bo§altacak
adam yok.tur. 18 vagonu koyacak ambar yok.
On sekiz vagon §Oyle re rni geyit gibi oniime di-
zildi. lyinde tiifenk ve cepbaneler ufan sanillk iyin-
de ytglfim~ duruyordu. Memuru mahsusu da bu ka-
gldl al imzalat dedi. Rica ederim beni scrbest b1rak,
donecegim ben dedi. Dedim; yabu; bu dort bin ti.i-
fenk olduguna dair bir §ey yok. Can1m varangel or-
dusunun inhizamt i.izerine meyda01 harpten igtinam
edilmi§ 1ngilizler silahlandtr. 1htimal ki dort bin de
degildir dedi. Simdi beni kurtar da siz Htiki.imetiniz-
Ue gorii§tilgiiniiz zamanda ne eksik ytkarsa iki Hi.iki.i-
met arasmda hallediir bir §eydir. Beni rica ederim
-656-
C:1
burada allkoymaym. Esasen bu ricay1 yapmamt§ ol-
sa bile benim iyin o vagonlart tadat c• ek imkiin
haricinde idi. Beber sand1g1 ayn ayn a •P ,d;.er teker
aymak, imkii01 yoktu. Zira yaln•1 en idim bir ka-
tibim yok idi. Bir anbanm ·o' di. Hiy bir ~eyim
yok idi. Bunlar da bize in -·lap muaveneti iyin verli-
yor. Dti§iindtim, bunlar. sevkedebildigim kadar seve-
derim . Ftrkaya ya . anm. Flrka bunlart not ederek
orada kar~1la Irtrtz. Hesaplan. Bu uretle anbara bu
silahlan koymad1m. <;i.inkti ambar yoktu ve boyle va-
gon iyerisinde aylarca orada kaldliar ve ondan sonra
Ruslar dediler ki vagonlar bize liiz•mdir, harp var,
bu vagonlan nak1iyat1 askeriyede istima! ediyoruz. t:
yapay1m, tisera geldi. 70-80 vagonun biiyi.ik deniz or-
tasmda a~tk barja ic;:eri inde bir kismmi bo~altabil­
dim. Limanm ortasmda demirledik. Bunu btraktik,
onun ba~mda nobetyi b~raktlk. Kim nobetyi? Esir
neferlcrden bizim ordu efradmdan ~oyle goziime yar-
pan hnagisi bana mu af1k geldi i e, yani i~ gorebilir
tarzmda bir iki ki~i nobetyi b1rakt•m! Ve oyle kal-
d• . Yaln•z benim yammda da bir milyon altm var, ya-
mmda adamm1 yok. Ne ile sevkedeyim , a~•rd1m; mo-
tor yok, korkumdan dudaklanm c;:athyor, etrafta kt-
yamlar oluyor, arama ~·kiyalar zuhur diyor. Su a
bas1hyor, memurlar kac;:•yor, btitiin bu tehlikeli va-
ziyette orada bulundum. Yazd1m Hiiktim.ete motor
gondermediler. En nihayet ele geyen ti.iccar motorlan
kimi i bildik, ya Trabzonlu, yahut Giresunlu ... Ya-
hu rica ederim ~u mali bo~alt ak.
Rica ile, m innet ile bulabildig:nuz motor:an sev-
kettilc. Bu suretle on motor mecmuu ek:iz efer i na-
Y• nakil!i yat ed ildi. Ben geldim, b'~rti de orada, bir miid-
det bana intizar emi tir. Simdi efeudim: bu moto -
larla evk·i yata ba~Jad1k. ervkiyat yapa ;Jm 'k i)"n
torun tah.riki !aZtmdtr. Moturun ta:hriki iyin ga.z
yag1, benzin lazun. Gaz, benzin, Trabzonda yok.
Hiik.i.imette de yok idi. Rus HUk.metine bunlann i.h-
zar edilm ini rica ettik. Bilmem ne ett ~k . Bize va~
gonlarla benzin g-Onderdiler. Bunlarm rarhsi da arzet-
:gi.m g~bi.
Merbum Peder Batwn'da Alman gaz fahrihs: n±l
direk:tor idi . Gaz fabrilcasmda boyle ~eyi o:~erler,
kayded rler. Kac;: 1 "lo kuwet vardir. Biz yaln1z kon-
~ : mentosunu teslim altrd.rk. Mahaza gaz mikdanot
n ksan a.ld1m, dem!yorum tamamiyle aldtrn, n.astl sar·
fer ;gimi arzedecegim. ~di on mobor ta.savvur edi-
r~~iz Tr<!lbl!on - Tuapse aras.ndalkii mesafa d'ogruda,n
dogruya '(21Q) bin gidip gel!nv (42C) miich. Fr.an.'iiZ,
1!ng:•liz alblukast var, ftrtmas1 var. Sa'hiili ba:hir'den git,
 t : 151 28 ! 1 • 1338
m~ medbud.irootli Vlat, 'bazl niokJta,fa.r~d.a a..,:rln11al~ mfl'Cibu-
!1ryebi va.r. Qiiruklii au 'ka~ak9bl1Lk!tf[, d~marurlJ cline
te!ihi!m o<lmau:n!alk, bu a•y nca 'bir 1i:I;mdir. iBu denizoi-•
iene maJhsu~tll'r. BununJ!a ber ber (5i2Q) mil mesafa g1>
dip gehneyii ililve_ edenselk. (5(\) mil de ZJ;I~a!k li<;:i[]
i.live .ederse!k,. (4301) mcl mes.aiDa hlz1m •gelhlyor. Bir rrJo-
toPll!!l ~111a ~dip gelme:.i i<;:~ ; n seL<liz ·kiJo g,az y•~ kia nl
var, saalliile 'be~ kilo )liaikla!n V'Cllr 15 lk!Jo y1a!kirun var. Yli-
ne 1efeflld!iJer; itimaJt bUJ)IiUrt.JIU'ua: ciddli -so ~[~Y'Ovum.
Bei.h.er rnJc!.llona J 3C;O lid o 'b:en>Z~rt l:azu.m'd i•r. Yalmz, mJlh-
Tdk!att:. Gidip •gelmek i<;:i!l ve bu da y:almz ·af!i c!:eg}:-1-
dir. MalkJine yag1 lazim.dtr. Ma:k'ine yag1 mi.ih!im lbir
1 bin kilonun. Boyle hesap edelim yek.Cin _bozulmas1n.
suveute sanfediJJdi. !Bun.un ti9~n de 3CC; lk£:o ~az ve
berrzWnll., -yag mUJ1qafbifinde on~ara vermeye m~c'bw-­
dum. Ona da. telk.albllill edeoak: rdlan, 1i <X~:JO ki~lo ede.J'.
Bir mi<Ybo!1un gid!;p ge.hnesi ii<;:(n. Sirndri efendiler; Jbu
yaJkrma!k; Ill)a.Srali sila!lu y1UikJ1uy1or.sun cepha.n yi 1<Jo'yu-
)'O un tiitoann malm1 dt~a:n)'la •Cllbl'y:or un, 1bu•na thi-
ro rsu ki cehenneme git ol. !ngtilliz, FranS!Z a.blukas1
var. Buna bir 'i kramiye vermliyecek mi im ? Ben size
hesab1mla irae edecegiin ki benim motorlara verdi -
g:m iknamJ:ye pama 'deg:~:l!i'r. Gaoz Y·- b n7frn SLH' tiy'le ver-
dm, Qi.iln!l(!i y;edJ:md'Ct!<li gaz gruyet ucUZia ma~l 'QI!m,u:;,tu. B-~­
ni tara!fba on!l1a:r da!ha· fa.z£•a f y1atJ.a salt:!hyr::>rdu. K entiileri
de oytte MZU .etJdiler.- Gaz va benz: n dalha jy,:d!ir. dedi~
ler. Bu da l7ana ~aryet ,jyj gcldi. Onu V'etd:m 9:.inlku
b~ v:asrta :y:01~tu. Ben bunu iSba't ile irae edeD:m ,y-J
bUigiiln bUPada lleesslis eden pek nmnta21ru;n lh surette
1i ~eyen na!ld'iyat1 balhfi.ye licre~inden da.ha az ilicret
vtw1y;oi'LI!m;. Hatlba onll!n 111ts1!f de eoa:Un:de deo,.~d·:r.,
B~IJ:aJena!leyih bumm likLi 'rn(ls!Ji trn,Jik.aJ.aJt oila!l"'.1c
venifuleini !k;a!butl .ecfuniz. U<;: ll:fn. Dkiyli.iz, 'kdo ..
Bu efendilre.I'.. 1U<;: bin 1ik!iyuz kribru11n, Tra!bz·ond.a~
sa.t1§1, Rus'•)lia:da dem'·J1orum. T valbzJDrJda satx§
fijy'lalh 4:CI~ iJ!ina'dtr,. D'Qkme gaz. Krua:en:ru~ y1h rrua'P-
seden kal k1p 500 mJli'k mesafeyi k-atedecek ve ic;;:nde
IkencJii ha·)~a!tln.t ltl/O.tol'unu, teb:~:.!"eye il!ka eidecek r.::.
turul'dugu halde mulhalk!kiak anC1Jda :k!a!acalk ol<::n lbir
seferde cep'hlal!le ve ti.ifenk naildJ.ed n lb.ir mo~ora 40i'J!
·l!i m 'V'ePmek 9dk, m;U!dw?
IEJfen&m, ~imdi. s.ize bi.r misa:l ar:z:ede)"jm,. Hem
tisimle. Liml!de ·~ali:!., Rlizeli LallZJada MustaJa Bfen-
dinli-n md::Orunun lben-deruizlden on ra k i - 1nlg~i1·iz,
Fl'a.nsJ:Zl alblti!Qast lk;aJi~tJ. Y·e Yurran . gemi1eri de
')'d.idtu ~ Yecl!i Balliye Hillil!i Aihrnere aJ:t olarak 1p;os.teri-
.)en. a:sb'll!dia. cihebi a:s:keni:yeye ,a._i t rdon, gom1ek gjlbli
lh:astalha:n;e malzeu:n:esini, m~tiorcwan ta.n.una:yau §.eh-
lbenderl!miz 12.500 tllila'Ya. li sticar etmege mecfbur olmu~­
tu. Ben ibun'U11'la ~e!klbenderin , 'benlim lk.ada,r motJor
-657-
C:1
hu.susunda i~ gor.emiy.eceg:ru anlatmaJk ~stedlm. Q'J.n-•
lkii beni tJanuila:r ve g·deti'wer\
Fa'kat o moobur kal!dt istioar etmege. Bu suretle
yedi balya Hi1ali Aluner e§yast mot.milarm govertesi-
ne meccanen atwp gonder~~ebi1iyordu.
Binaenaleyh efendiler; (3 200) kilo.yu ikramiye
olara:k., pata ve yemeik veri.hniyerek, o gemici taife-
ye vermegi kabul ettikten sonra (4 800) kilo ediyor.
Bir motorun. ma.sraft ytikti on motora zarp ederseniz
asgarl hesap alliyorum. (48 000) kilo Htilk.ii:mete gon-
deFdigi.in onlara (L6 000) k.ilo yazrru§tun. Bunlar
12 000) ki'l o diyorlar. Bunun ehemmiyeti yok, dont
sonra efendiler, son zamanlarda olacak Ri.iswnat va-
puru ve gaze! romorkorii k:i bunllar ka.s:ad<. olarak ora-
ya gelm:i!ilerdi ve bunlarr da biz sevrkiya.t hususu.nda
istima1 ettik.. Fakat ender olava:k. buo.Jann bacasm~
·dan deniz ortasmda dwuan <;:Iok.ryor, yollarda seyri
seferi pek tebBkeLidir.
('i.i111k:ii du~m an otuz kl.rk mil mesafaden bunu
gorebiLiyor. Komiir yalkarken sim siyah duman ~­
jkanyor. Bunlarla bir iki -sefer yapab'ildi•k. 0 zaman
bunlar istanbul'dan yen.i rkaymt~lardt. Bunlarm taife-
~eri <;:1nl <;:1plak, aileleri a<;, Hii'k:limetten maa§ alama·
d1lar, Binaenaleyh bu V'aZlifeyi cleruhde ootigi i<;in,
isterseniz bunu benden tazinin et.tiriniz. kemal·i ifti-
har•ia kabul ederim. 0 gemicilere, o motorculara o
kaptanlara ki f1rk.ada bihlyor. (8 COO) kilo gaz ve
benz:in verdirn. AlmiZ ailell!ize DUl~ gonderirl'iz. Alm
<;:tiruk.ii fedallik yaptyorsunuz. <;iiru.ru onlann yapnk.-
lan fedallilk idi. Aim Trabzon'a gittigin.iZJde ailenize
para gonde11in.
Sonra efendiler geliyor ken Tuapsede kalan kt-
sJm vard1 . (27 300) k!ilodur. Mecmuu da (99 000) 'ki-
lodur. Zaten Rustann iddia ettllJdel'i benzin bu ka~
dard1r. Ben ~klsik aldlJll demiyorum. Tamam ald1m.
Simdi efendim bun1ann iyerisinde ... i'Jci. defa altm
sevkettim. <;e:Ctigim ko11k1tlan ben bilirirn. Br.il:hassa
bir ta·nesine HafiZ Mehmet Beyi i§ha.t ederim. Birin-
ci motore Ruslardan un all<lllk. Bin punJtlUJk un ald1·
g1mm telg Pafi da burada.dJr, Ruscasmt da size aynen
okuyC1Jbili11im. Onlara telgraft ne suretle verdirn. Ya-
ni 'k1ymeUi yti'k:li ma~ke edeb ilmek i~in bana un gon-
deri.niz cledim.
<;un!ku k11ymetJi •a1tm a.')ilire motorc 'konmaz. BiT
milyon altm nastl konur. Bunun meslll1iyetin.i idrak
etbigim ve bunru maske edebilmelk i<;:in, di.l.§roan tut-
tugu vatk:~tte kurtaraJbiJ:rnek .tQia, motore lroydugu-
muz zaman Hafrz Mehmet Beye dedim 1ki bunun tiic·
 t : 151
can sensino <;i.inkil mot:Oriin i~nde siztsiniz.. Eger tu-
tulur amz mal getirip mbbadele edecegiz, d.iye si>y-
leyin·iz. Bu suretlle altrrrda~ ailtlll.l ~ah gonnezler
dedimo ln~allaJh tutuhna.z ded!i!k. ve ham<lolsun bir
kaza olmami~tl·fo Soma lb'ir defa da!ha bir bu~Uk. mil"
yon alt 111 sevkettimo
Be-yefendiler; bunu yall1111da sa.1<:larken d.izlerim
tir tir titriyorduo Yanlffida bir adam ydk.o Bir tilfenk
ba~!mdan a~ag1 as1•h duruyordu. Turapse'de vukua
gelen hadisah Rusya'da bulunanlar bilirlero Bilhassa
~!mali Kaf.ka ya d<timi §elk.ave!t i~erisinde, daim.i bas-
kmlara maruzduo
Harcirah meselesine geLince: F~elk.eyi d.inlledim,
diyorlar •ki bu sarfiJYat yaplifmll§o Faikat israf eldtilmi~
ve bir ve aike ·istinat etmedigi ~~in kavli mi.icerrette
kallyor ve kav1i mi.icerrette karran bir §eye de itimat
etmek dogru de~ildiro Binaenaleyh i ti.Ph<tm ederim,
ben ize ~imdi bu daklkada kimden vesiika a1acak-
tlm . MotorUn lk•aptanmod an allacaktlffio Berrirri muha-
ebe heyetim yoktuo Anlanm ben sarfedilen paranm
vesikaya rapt1 liizimd.tr, elzemldiro Nerede ol~r? Bu-
giinki.i gibi bir naJdiyatt ba.hri•y e heyeti t~e.lcl<.i.i:l eder,
r.llihasebe, kasa, ambar heyeUi ve memurlan olur,
b ~ rtak1m heyetleri olur, o vaikit vesikta Jazimd.Jro Fa-
kat biz de oyle bir heyet yolk, kimse yoko Nihal}'et
nihayet motori.in kaptaru ollan Ahmet'e diyecektim
ki ~u 300 liraya ~u vesikay1 irnza ed.ir:iz.
EfendiJer; ben hi~ para . sarfetmedigim halde o
vicdans1zhga tenezzill. ed~r.sem §.imdi gid.erim., Lazis-
0
tandan elli bin liraya makbuz getirir.irn. Eger ben
boyle vied an 1Zllg1 !kabul etse idimo Ben efendiler, -ne-
reliy im, motorCUJlann % 80'1JJi 'berri tantro En sonra
kaptanm imzas1 degil m'i? - Efendl!ffer, a1digim para
nedir? 6 500 liPao Benirn arka~lanm Moskova'ya
giderken be~ bin lira harcirah ~hm~Iard!ro
Binaenaleyh bana biitUn bu ~eyleri y.aptigima na-
zaran 1 500 lira kal1yoro Daha ben harcirah iste11im
efendimo (H:tndeler) Ben hi~ bir valkit hesap vermek-
ten ~ekinir bir adam degilimo Heyeti Ce1;l]enize ki
ney olsun, Pa~a olsun, narnuslu olan bir arlam ne
olursa olsun mahkemeye gitmekten utarunamahdrr,
(j:OkinmcmeLdiro Ben bu s6ziimlde erim ve sad!kuno
Demin de arzettJimo Bu hesaJln diifliYada veremezsem
ben oldUkten sonra AJllah'una :ka~t bu hesab1 ktya-
mcttc veririm. Fakat ,benden muntaxam bir 'kasa he-
yeti, muntazam bir §'ey .jstiyorsunuzo Dw
efendiler.
ri a ederim, bu sey heniiz 'burada matbuat daitesin-
de bile yap!lmam~rro ~ bir adam olmadt~ ha1de,
hi~ bir ambar memuru oTma.ld!~ halde benden bunla-
nn sevkirri nas1! <fstiyorsunuz?
l8 ! 1 • 1338 c: 1
Efendiler, bu evrwun bu Meclise gellinesine satfk
ben olm~wnduro P~ Hazrelller.i.ne, aJ.eyhinrle az1
rhbarat vard!r, dedilero Bana bunu soyleyen U&Uf
Kemal Beydiro Aleyhinde boyle bir evr k vatrdir, is-
tirham eder.i.m, Heyeti Umumiyeye elbedi.rriz, dedtf
ve ciddi soytiyorum, bOyle o :duo lster safiyetime
hamlediniz, ister etmeyiniz. IIeyeti Celileye ben oza-
hat vereyimo Ben i.im it - erim lci bu kadar tehtik.el:i
bir zamanda Osma ·m yaptigi §U i~ hiy olmazsa va-
zifesil1li yapu ve k olsun, demeli id.inizo
SALlH EFEND1 (Erzurum) - Nasll oyle ka-
naat var, nas!l soyiJ.i;yorsuriuz?
OSMAN BEY (Uzistan) - Devamla) - Size
efendlim arz edey,imo 1>Stirham ederim, gi.izelce odinle-
yinizo Bir arka~mlZin >izzeti nefisine dotkunan bir
meselediro FJ11kaldan ald1g1m mektuplari size okuya-
yimo 12 o 9 36 bilmem hangi aya tesadilf ed.iyor,
0
(Eylill sesler.i)o _Hepsinin ta.alllu1ru yokturo Yalruz bu
meseleye dair uLamru okuyayrmo 1340 adet tiifen.k,
18 rrutra1yoz, 1 800 sandtk cephane gon erild.igin i
bi1iyol'SUnuzo !stirharri ederirn, mezkO.r motor dogru-
dogruca Giresunoa gitmi~ ve Giresun MUdafaaJ Hu-
kuk Reisi Osman Aga be§ yiiz kadar ti.ifenk esliha
hediye gonderild.igini ifade ederek mezkOr miktarda
cephane ve ti.ifenk motordan alJnmJ§tlro Trabzon ko-
misyonundan verilen mazbata merbui.turo Bu maz-
bata rniktar1 ile Osman Agarun ald!g1 s!lah ve cep-
hane yekunu i~an Ali ile ber(\ber 47 sand.tk cephane
96 ti.ifen..\C farki vard1ro Bununla berabtr mektupta
Osman Aganm ald!g1 esliha ve cephane hak.Junda
he_niiz bir kayda tesadi.if edilmemi§tiro Mi.idafa<ti Mil-
liye Vekaletindel! sorulm~tur, Dahiliye Vek.al.etin-
den sorulmakta<hro 1laooo ·Birtak1m ~ylerooo Dclinci.i
Kafkas FI.rkas1 Kumandaru Ali Rtza Bey, bu mek-
tuba dikkat buyurursaniZ, Giresun'a di.i§ebilir, hava
tutmaz, pervanesi tutmaz, bir §eyler olabiliro Tuapse'
den kalkar da Trabzon'a gelecegi yerde Giresun'a
d~ebiliro · Fakat Giresun'da bo§almast matlup degil-
d.iro 0 motor dogrudan dogruya Trabzon'a gelecek-
tio Giresun'dan Trabzon'a evveliyetle gelebiliro <;iin-
kii sa.hilden ana topra~na gelecektiro Orada ~ali­
yoro Orada ne oldugunu Tuap e'den mektupla haber
ald.tmo Hatta o motor avdet ettigi zamah i~inde bir
ti.ifenk vard1. Rica ederim, burada noksan zuhur et-
ti ise bana nu aittir? Bunu gayri mesul eller yaptyor.
Bu devri bilmem Nazun kaptarun motori.ine havale
ed.iyoro Bu suretle bir miktar noksan zuhw: ederse
bundan mesul beni tutacaksUllZ? Rica ederim, yazd.t-
~ mektubu ben size okuyaylffio Frrka kumandanh-
gma bir ~k umur ve hususata · dair mektup- yanyo-
658-
 r: 1s1 us . 1 1338
rum. Silahlat ve cehaneye dair. Silah ve cephaneler
katiyen noksan degildir. Simdiye kadar gonderclikle-
rim nok:san degilrur. Ar;J.k olan sand1klar ary1ktlr. Fa-
kat bo~ degililir doludur. Motor buray.:;. avdet etti,
ir;inde tek bir silah vardt, ald1m. htihbarattma naza-
ran bu doksan alt1 siHih Giresun'da gece motorciller
tarafmdan moti:irde iken ~mru~Jar ve bu, kat!dir.
Giresunda bunu ist!ihbar ettim. Rica ederim, yazdJ-
girn puslada isirnlerini almadan nir;in brrak1yorsunuz,
dedim. Niyin reisleri buaktyor unuz. i tihbaratlma
Trabzon'da 1ngi1h: fi§engi otuz paraya sat1hyor. Eger
cephanenin orada satrlmasma meydan verilecekse ve
HiikOmet §~yam hayret atalet ir;eri inde oturacak i e,
burada envat miihimmatm ir;erisinde oturup iHih gon-
dermekligime hir; liizttm gormiiyorum. Mektubun a a-
&1 1 b~ka ~eylere aittir. Efendiler; Tuapse'den Trab-
zon'da iiyiincil f1rkaya yaz1yorum. Bunun aym ohnak
iizere de Mildafaai MiJliyeye daha ert olmak tizere
yaZJyorum. Burada si!ah, cephane r;ahmyor da frrka
sonra noksanlan benden soruyor, dedim. 'Durada bl.-
nim adamun yoktur, cephaneleri esasen ayam:mu~­
bm Sonra efendiJer; ald1gun 6500 liranw hesab1ru
vermek istiyorum size. Arkada§JatJm b § bin lir.a har-
cirah almJ§lardJr. Bu 6500 lirayt Kazan romorkoriintin
.Yazanmt komi.irden· mazota tahvil ettirdim. c;tinki.i
Tuapse'de komi.ir yoktu . Komtirle onu i~letemiyecek­
tik. Rus meclisleri geldiler, dediler ki siz' eziyet r;ekme-
yiniz. Mazot bizde vardJr, dediler. KomUrii burada bu-
lamazstruz deruler. Zaten oradan aldJgt komiiril yolda
yakar, ufactk bir romorkor, binaenaleyh bunu mazola
tahvil edelim. Hay hay yaptn dedim. Tahvil ettim ve
babri tertibat yapttm. Onu da bahriyeli!erin §eyjne
terk ediyorum; mlitehasstslara terk ediyorum, soyle-
sinier kar;a mal olur. Vapurunun kazanmt tan1ir ettir-
dim, dort yi.iz esir sevketttm. Bundan sonra belki daha
yi.iz esir sevkedilmi§tir. Bin be~yi.iz lira tahsi at gitmi§-
tir. {hera sevkiyatl i9in zaten hesap tutmaga va:ktim
yoktu. Simdi geliyor, Mehmet ryLrllry1plak. Sana ne la-
ztm, be§ lira. AI sana be§ lira dedim. Ba~lanna bir b~
koydum, bu ak§am r;orba ic,:.iniz dedim. lc,:.irdim ve es-
babt istirahatlerine sarfettim. Sonra dort yi.iz elli lira,
deruler ki bir fayton aolmt~ttm. Bir faytonla bir c,:.ift
beygir vardt. Oraya btraktJm, elimde ona dair mek-
tup da vardtr. <;i.inkti tek ba§tma idare edemiyordum:
Bir fayton mtibayaa ettim, elan fayton oradadtr.
~irndj bi.iti.in bogaz meselesiyle ttifenk meselesi bakkm-
da verece~im izahat bundan ibarettir. Bu tilfenklerin,
fi~enklerin sandJklanm kmp sayrnak imkaru benirn
ir;in irnkan haricinde iru ve bunu Heyeti CeliJenizin
vicdanma havale ediyorum. Tuapse'yi ir;inizde goren-
-659-
c: 2
ler ve oilenler vardtr: · Bu,, mtimkiin mtidilr; saydabilir
mi? Bunu da takdiri -alini:w havale ediyorurn. Yine
Heyeti Aliyelerine arzediyorum ki noksanlar benim
taraftmdan de~il, doksan altt ti.ifenk noksan olarak
Trabzon'a r;tktyor. !ngiliz fi~enki nerede sattllyor. Bu
olabilir belki, motorcil belki a§trabilir. Fakat ben mo-
torcilye bir pusula verdim ve motorcu kaptaruru r;agt-
nyorum. Mustafa gel sana iir; yi.iz sandtk cephane, al
diyorum ve bunu yaZJyorurn f·JTka kumandan!Jgma.
Simdi bu puslayt ftrka kumandam almca ve cephaneyi
noksan almca bundan mtitevellit mesuliyet bana rru
aittir. Rica edevim, eger ben mesul isem mesuliyeti ka-
bul ediyorum ve ben bunu motOr kaptanmm yarunda
yazqorurn? Binaenaleyh onun g1yabmda, onun §eyin-
de bir~ey yazamam. <;imento vesaire alau edevat mese-
lesine gelince: Bu hususta bendenize §ubeden tahriren
sorulan sualler oldugu iyin bazt suali mukaddereye
cevap olacak kls1m oraya derry edilmemi~tir. Maalesef
tafs ilat verilememi~tir. c;tink_ii iirnit ediyorum ki bir
da.ha r;agnrlar da ~ifahen arZJ malumat ederim. Hal-
buki bir daha r;agnlmadJm. Simdi ben oradaki ifada-
tJrru buradan itmam edeyim. Simdi yimentoya gelelim:
Efendim benim r;imento ic,:.in Rus Hi.ikumetine bir
t lgraftm vardJr. Oradaki ri.iesayt Htikiimete derum
bana r;imento verebilir misiniz, Tiirkiye'ye sevkedece-
gim. Bakaltm Nevreski'de var rnJdu? Fakat §UDU soy-
lemezden evvel ufak bir mukaddime yapaca~tm. 0
vakit' ki Heyeti HlikO.mete soracagtm; bana Hi.ikfunet
namma Osman ryimento alrnaga memursun dediler mi?
Osman: HtikOmet namma b:ir toma bir makap al gan-
der dediler mi? Ve bu htisusta bir tebligleri · var nu-
dLC? Yoktur. Bu taraftan Rus Hi.ikfunetinden istenil-
miyen bir malt §Uphesiz Rus Hi.ikfuneti bana gonder-
.mez ki al bunlart .tliikumete gonder. Bunu manuk ka-
bul etmez. Bundan -boyle bir talep vaki olmarru§hr.
Talep vaki olmayan bir §eyi Rus HiikUmeti kallop
da bana gondermez. Binaenaleyh almrru~ bi( §ey varsa
§i.iphesiz ki §ahsi olarak almmt§tlr? Arzedcyim; bu su-
retle Hi.ikumet namma aldJgtm r;imentoyu arzedece-
gim. Rize'de Ruslar bir meridirek yapmt§lardJ. Onun
tamir ve idamesini size arzedeyim. Mendiregi Ruslar
yapmt§ttr fakat o 9imento gelmemi§tir. Sonradan
Tuapse'den Yaverli Belediye Reisi H~c1 Mesut Efen-
di oglu Mustafa Efendi Liman Reisi ile bir mukavele
yaptyor ki bu mukavelede birtak11ll ewa i tiyor. Ben-
deniz de buna kefil oldum. Rica ederim, r;imento mu-
kabilinde C§Ya listesi mevcut olursa ve bu e~ya Tuapse
Reisi tarafmdan talep olunursa nasd olur ki bu c,:.imen-
to Htikfunet namma olur. Buna akhm ermez, bunun
parast isteniyor. Efendiler, bu gayet ·basittir, Qimento
 t : 151 28
parasiDI istiyorlar, kefili benim. Bu gayet basit bir
muamelei ticariyedir. Hlikumete sorsunl<ir, hesabt tes,
viye edilme¢ ise kefili benim; ben tesviye edecegim.
Kalbur, alet, torna ve ce&im fabrika diyorlar. Torna
bir, iki di~ kesen, bir de di~ kesmek i~in planye var.
Cereyah eden Rus'ca muhabereyi izah edeyim.. Ttirki-
ye'de ~a edilmekte olan imalathane ir;in ftca ettigim
alat ~unlard.Jr vc bunlar bana laZlmdlf ve rniktan ~u­
dur, diyorurn. Daha evvel benden soruyorlarki pekiilii;
bunlarm ihra.ct ic;;irt kime emir verelim? «Malumu Ali-
niz Rusya'da komonist idaresinde ihrar; ~ahsi olmaz.
Mutlaka Devlet namma olur.» Binacnaleyh bangi dai-
reye emir verelim ki bu s.izin. istedigin.iz ~eyler ihra~
edilsin? Biz asker adarTI:Iz. Yalruz emir veririz. Ona
cevap veriyorurn, falan yerin emrine. <;i.inkli ¥thsi
emval Rusya'da daima tabrir edilir. Sizin neniz varsa
tespit edilir. Bu suretle bu alat ve edevat dabi Ruslar
tarafmdan tabr.ir edilecekti. Bu telgrafrmda diyorum
ki bunlar bana laztmdlf ve bu telgraf muhaberesi efen-
diler, geceyel:in makine b~mda oluyor. Bu suretle ko-
nu~uyoruz ve esasen onlarla ahbabhk tesis etmi~tik.
Bu ise 9/ 10- 10- 920 senesinde oluyor. Simdi rica edi-
yorurn, efendim; Hilkumet benden boyle bir ~ey iste-
medigi halde ve zannediniz ki oteki r;imento da mcr;-
hul gorlinsiln ve ben tekra( o mesuliyeti iizerime alt-
yorurn ve ben o ~imentoyu Slff bir mlisliiman karde-
;iin.iz namma ni.ifuzu mebusiyetimden bilistifade ge-
tirtm.i;i olursam acaba cinayet mi i~lerni~ olurum? Q
halde mebuslar nlifusu mebusiyetin.i istimal ederek
mliteahb itlik de yapmasmla , yani Hi.ikumet benden
bunu istemi~tir ki ~imento gondereyim. Yalruz arzet-
tigim gib.i bir mi.islli.man karde~iniz boyle bir muame-
leye giri~m.i~. on.u inta~ etmek ic;;in orada bulunan b.ir
vek.ilinizin kefaletini istedi; eger o mi.isli.iman karde~i­
niz bir kat;: kuru~ kazanacak diye ve Ti.irk topragma
~imento sokacak diye vekiliniz ona kefil oldu ise ve
bu, bir cinayet ise bu· cinayeti kabul ediyorurn. Bina-
aleyh benJeniz silah, gaz ve benzin bakluncta erkam
ve vesa.ike mi.istenit arzettigim izahatt din!edini.z. Sim-
di doksan lit;: ftr;:t mesel~i nas1l olmu~tur? Efendiler;
bu o kadar kornik bir meseledir ki. Simdi motorcular
oraya geliyorlar, ~undan budan li~. dart ftr;t mi.ibayaa
ediyorlar. Bir giln gemiJer taharri edilecektir diye ilan
ediyorlar. Bu meyanda Ti.irk tebaasmdan olacak de-
miyorlar. Motorlart ve ftr;tlan mi.isadere ediyorlar.
Komini.zm idaresi ambarlanna ithal ediyorlar. Bunun
ii.zerine bizJerde kendilerine diyoruz k.i sizJer kendi
memleketinizde b.ir ~ekli idare tesis ettin'i.z. Fakat ti-
caret i~in limammza, gelen Tilr'k. motorculannm dahi
flyliariDI al..tyorsunuz diye gittim, mi.iracaat ettim. De-
- 66(}-
! 1 ! 1338 C:2
dim ki ahp onlara teslim edecegime dair imza ede·
yim. Bunlan sahiplerine iade ettim. Ben bunlarm kim·
lere ait oldugunu birer birer bildirebilirdim. hte efen-
dim; maruzattm bundan ibarettir. Ben biiti.in hayattrru
tehlikeye attun ve bunu goze almak surctiyle yaptlm.
Diyeceksiniz ki efendiler; bu hesap bir az karanhkttr.
Benden.iz de Heyeti Celilenize arzedecegim ki o vak.it
yani bundan bir bur;uk sene evvelki vakitte vaziyet ve
ahvali umumiye esasen pek karanltk idi. Belki benim
Tuapse'de tek b~tma olarak a<;tJgtm o kap1 idi ki
Garp cephenizi aydmlatlyordu. 0 kaptyt ilk a<yan ve
oradan ilk defa silah sevkeden bendenizim. Eger ben-
derriz o kartal:i acrmamt~ olsaydtm Batum'un Bol;ievik-
ler tarafmdan istirdadma kadar ki sekiz dokuz ayl1k
b'r mi.iddet ge9rni~tir, bu vakte kadar Anadolu'ya bir
tek silah gelmiyecekti efendiler. Gelecekti diyen varsa
soylesin. Binaenaleyh bu hizmetine mlikafaten 6500
lira alrru~Imdtr. Bunun be~ bin lirasm1 zaten arkada~­
lanm harcirah olarak almt§lardlf ve bu kadar paramn
sarfmda usuli.ine muvaf1k sarfiyat yapilmadi, makbuz
al..tnmadt diyorsunuz.Eger bendenizin bu izahat.Jm He-
yeti CeWenizin vicdam iizerinde bir makes, bir yer
buJroadt ise, kan.aat etmedi ise benden.iz derninden de
arzettim, mahkemeye namnslu bir adam stfatiyle git-
mekten zerre kadar havfetmem ve ben. bunu kendimce
~eref addederirn. ·
ALl SURUR! EFENDl (Karahisan~arki) - Bu
ewanfn naklinde ka<;: motor istimal edildi, on motOr
buyurm~tunuz?
OSMAN BEY (Liizistan) (Devamla) - Biri ile ben
gelrni~tim, digerini de bir tehJike vukuunda yantmda
getirdim. Geriye sek.iz motor kahyor.
ALl SURURt EFENDl (Karahisan~arki) - Azi-
met ve avdet mesafesinc de elli mil ilave ediniz. Simdi
beher motor 525'erden 5200 mil. ediyor. Siz demin be·
y~ natta buluourken dediniz ki beher saate bir motOr
ir;in on kilo gaz gider. Bir· motor on kile benzin yakar,
Bir saah vesati ve asgari ka<;: mil addediyorsunuz?
OSMAN BEY (Devarnla) - Motorlann si.iratini
nakliyat.J bahriye ktsrruna sorunuz. Vasati dart mil
kateder.
ALl SURURl EFENDi (Karahisan~ark.i) - Su
halde demek ki 5200 mil mesafe i<;:in dorder hesabiyle
1250 il1i 1350 saatlik mesaf vardtr. 1300 saatlik mesa-
fe i~in hesaba gore ooar kilodan 13 000 kilo eder.
Halbuki orada teslim olundugu beyan olunan miktan
tarla.t ile fukarun tesliro aldtg1 rniktar arasmdaki fark
48. 000 kilo ediyor. 13 000 kilo tenzil olunursa 35 000
kilo kallf. (Gi.iri.iltiiler} Yani sualim ;iUrastd.u-. Bu
35 000 kilo nereye verilmi§tir?
 t : 151 l8
Ikinci sualim; zatl Miniz para olarak 6500 lira nu
aldtruz?
OSMAN BEY (Devamla) - Evel
ALt SORURt EFENDt (Karahisan~arki) - Peki
6500 liradan orada sarffettiginiz ne kadard1r?
OSMAN BEY (Devan1la) - 4215 lirad1r.
ALi sURUR-1 EFE ID1 @<arablis :~.n~af1k.i) - Pe-
i.. Geriye '- 500 lira kallyor. (2 300 edalan) ' vet
2 300 urad1r. Ha11mki arkada~lanruz•n be~er bin lira
hardrah ald1gmt oyliyorsunuz. Zatt a:•: niz ni~in bu
barcira:h1 istem~d·in.iz? ts~em:::di:niz 'ise bu binlerce h-
rayi-ilci aa:kal 3 000 )lira o·l uy r , lbunu . ~eseden ITl!i.
&atfe tti njz?
OSMA BEY (Devam:la) - Yok arfetmedim.
Be~ bin lin harcirah takdir edi.!mi~ ve altnm1~t1r. Fa-
kat ben bunu s arfetmedim. Yariti 'Verilen barcirah art-
m1~t1r, fazla gclm i ~ ~i r.
ALi SURURI EFE Di (Devamla) - Demek k.i
Harcirah kar:J.rnamesi ica:bmca :Um1~ degilsill'iz. Bir
de cephane and1kl.H1 mese1e i vard1r. imdi malumu
alin'iz cepharte sa ndt:klan ~izin de miidafaa •ettigi.niz
v~h!ile san:hkl ar bozUk, 'k.mk oldugundE.n bunlarm
tadadma im'kan yok i'mi}. Bunu lher a:kli sel'.im erbab1
kalbul •eder. F a k::il hi~ olmazsa sand1klan aym1!c ·im-
kaot yok. mu i-di. <;iirukii f1rbnm teslim <C!d,lb mi:k -
ri'Yle orad.'ln tes.l irn olundugu beyan o1unan mik tar
arasmdaki fark cep'hanenin adedi hak:kmda l ·a ydt
peok ~uphe goturmez<ti. ve muh'tla.c t tet' •ik gorUJmezdti.
Fakalt and1gtn. adedi noksan ~lkmca acaba sand1gm
tadadma imkan yo k mu idi?
OSM A BEY (Devan1la) - Mlisaade buyurur-
s:rruz arzedeyim. S-:tndtgm o anda vagon -ic,:eri inde
tadadma •imkan yoktu. Ancak sand1k vagondan o-
~ltmlu:-n nwtorlar yuk:l;m':nken lt:ada1t edilet1ilirdi: Mo-
tera yiikle01 :r:-.en b:r m'iisliiman esire say; dedim, Jiit-
~en. Artrk o ne tadat . :etmi~ i e ona :itib-3.1' ederdik.
Reis ile buabcr ve bu sure le ftrkaya gonderilmi~ t ir
bunJa·r. F1rkaya giLtikJeri vakitte andll<:lann baz1s1
bo~ C,:lkmi~lir, diyor. ,so~ duluya doJdurulm~tur , nok-
an o suretle zuhur e:mi~bir. Y:ani be-ndeni.z ac,:t soy-
liyorwn. Bu sandlklann noksan zuburunda nereye
VeriJdjgj hak..ka.r.da be~ fj~nk_ soy) rrirse benim ic,:.m I
namussuz olar:.t.k.. lk.endimi ilan cd.erim. Bir ha 1ra ola-
rak bu tiifenklerden elimd<: bir ta11e yoktur. Bu tii-
fen'k yeni bir oinstir. Evimde b~ alt1 tUf ngim oldu-
gu batde lbu cinsten buglin evimde yo' tltr. Bir tane al-
mt~ttm, onu da f1rka kumandanlan Trabz n'da aldi-
lar. Benzin hak.kmda buyurdugunuz mesele mahruka-
ta -a•ittir ve dogrudur. Bunun ik·i misli, iicre~i nakliye
- ti6l -
! 1 ! 1338 C:2
olam~. mukafut V'e!di~ de arzekferim. 0 gld7p ge-
len mesa'fey>i ya3oyor, ondan m'otorcuya riizgar ka-
1Jr.
MUSTAFA K.EMAL BEY (Ertugru!) - 0 halde
gaz yaglan ·da kalml'~ Osman Bey ..
TEVP.IK RU,STO BEY (Mugla) - llir kelime ..
Mtisaade buyurur mu unuz? lEfendim, bir nokta var,
yault~ a.ua.<jlimasm. Rusya'ya gid:ip gelen ar'k:ada~lan­
mtz burada yok'tur. ~man Bey '5 000 li·ra harcirah
verrldri, diyor. Ha-Ibulci bizlim heyetirniz i9'inde be~
yi.iz liradan fazla harioirah alan yotk.tur. Bunu 'tav11ih
ederim.
')SMAN BEY (Devamla)- Bek ir Sami Bey, Yu-
-suf K<emal Bey, benden~z. Ur,:iimiiz gitmi~<ik. Butl!lar
dahil degil efendim. Evvel ve atrir Heye i CeliJenize
vereceg·im izahat lbunctan iba'rett:i r, zerr 'kada r V'icc!a-
ntm ltlitremiyor, I!Yen lbunu yapt1m. 0 zaman bundan
daha iyi yaplia'!Jil·i rdi !lcanaatm1 be>;tiyen bir arkada~t­
mtz V'arsa gel inler, lUMen liz~h etsinler ve lbendeniz
de mesuliyete r.~tirak ·e deyim.
CELAL NURt BEY (Gel%olu) - Reis Efendi,
bendenwin takririmi liitfen okuyunuz. Mesel'eyi hal-
~eder z:mnederim.
REIS - Cel§:l Nuri lleyin usulli mi.izaker~ye dair
bir takriri var okuyoruz.
Riyaseti Celileye
La.z;i t;m Mebusu Osman Bey mesele.>Fni ha~letmek
{ p lis i9'in rnJ.ddeten mu~:<iil b:r i ~tir. h ·i n vicdanen
ha' · liiz1m getir ki rbunun i in de bir udul heyeti
(jiiri) n1slbetm~k iktiza der. Binaen-aleyh bu gibi i~­
lerde bulunan kim elerden miirek'kep ve ~ubeilerce
mUntehap on ki~ili~ fb<ir udul heyet'nin t~koiJii ve ruz-
namei miiza'kerata g~i-lmesini ·LekJ.if ederim.
28 Kanunu an-i 1338
Gel.ibolu Mebusu
Celal uri
CELAL Rti BEY (Gel%olu) - Efendiler;
(Oiiriiltiiler) .. Merhemet buyurun, bu. bir ha~ mese-
1esid~r. Lehte mi 'Veya a:leyhte mi sofliyecegim, bilia-
m iyor. (Guriiltiiler) Efendiler; amhkeme ~eklinde ini-
kat ediyoruz. Burac!a 0 man •Beyin ne lehinde, oe
aleyhinde nat1ka pervaz o-lacak degiJim. Osman Bey
m e el·esi ben<:e yoklur. Yalntz bu i~ vicdaniyata ve
maneviyata taalluk eder bi r ~eseledir. (Mah.keme
var seslet'i) 'Mahkemenin yapam1yacag1 bir ·i~ var. Os-
man Bey gayri ta'bii bir zamanc!a, gayri ialbii 'bir yer-
de in."<ilap hal1nde 'k.an~rk bir ZJamar.:h g!diyor. Ni-
tek:im bugun biz;den biriS1i lzmir'e git.se ne ~erait tah-
tmda gider? Orada bir ~ey al-acak o-!ursa n•i7amname-
 t : 151 28 . 1 . 1338
si muciblnce bu ~ey on bin kuru~ fa:cladu- diye mli-
~yede rni.im'kiin mildilr? Binaenaleyh bu gibi ~eyleri
dilnyanm her yerinde bir heye~i udu1 halleder. Yan·i
heyeti udul bu gi'bi·~mit altmda •i~ gormil~ ve bu gi-
bi ~~J·eri bilir bir tak1m kirnselerden t~ekkill eder. Bun-
Jann vicdaru bakimdir. <;:iln'kii.. (Sube var sesleri)
~ube heyetj udul olamaz. <;:Unkil Subede her tiirlii
zevat vardtr. Bu gibj j~Jerde btilunmu~ bir talOII1i
a.darnlar gider, mese]a blmir'e gitmi~ orada efenin ar-
1oastnda. d'ol~rm~ Oelal Bey, Bergamada, Ayvabkta
i~ gormil§ A)loi Bey, gibi bir talom adam1ar hilirler ki,
bu gibi i§ler·de kavan'ine m!iiraat etmek laz1m gehir mi
gelmez mi? Yoksa ben <ie o §Ubede bulunaca!k olur-
sam btiyen bir hilkilm verem~. Bu, fevkalade §e·
rait oa:Itmda gi tmi~lir. B>inaell'alleyh fevKalade ~erait
a:ltmda ya1J~an kimselerden miirek.kep bir udul lheyeti
eger hu madde hakkm<la mi.italaaslOJ beyan etmezse
MeC'lis·irniz ya biiyiik tbir lhaks1zhk etm i ~ olur, ya bir
masum ~·aJh!Jcum eder. (Bravo sesleri) veyahut bilyiik
bir adaletsiZlhik etmi~ olur. Osman Bey mUcrlm ise
onu terbiye eder. E;naenaleYh Meclisim:z ha!<imdi r,
hak;!<t. s.a.Itanatt ha:izd'ir. Binaenaleyh bu mesele:!e bir
-heyevi udul te~ldl edip behemehal isi ona hallettirmek
iaZLmdLr. Bu meseleden 'b~ka tiirlli ¥Lkam ayLZ ve bu-
•n u b~ka .tfu[(j halledersek V1icdanen katiyen mesul
l())uruz. (Bravo se Jeri, hay1r sedalan, reye koyunuz
sesleri, ·gilrilltiller).
SOLEYMAN SIRRI BEY (Yozgat) - Osmatl
Beyefendi «B:tna i>u ~sualleri iile)man S1rn Bey or-
du ve ben '<le smllere bilahere izahat ta!ep olunacagJ·
m zannetrigimden dolay1 uallere muhtasarah cevap
verdim. tzahat almak •zm ltahkikata hitam vefrTll!~ .. »
buyurdular. Bendeniz Osman Beye sual!·eri sorliken
Allah bilir sLkihyordum. <;:UnlkU sual 27 tane oldu.
Daha rk'inci suali irat ederken 0 man Be)'-in vaZJ:yetin-
den- guya bu i~i lbililbizam ince:.iyormusum gibi bir
~ey hissec!•iyordum. Bendeniz vaz.ifemi namusum ka.dar
mu1<addes b}•irim. Deruhde ettigim vazifeyi noksan
veya na.tcmam yapmam. Bu b~nim i~in oir iol.lettir.
YalnLZ Osman Beyden rica ederim, bu meseleyi bOyle
mcetemekle acaba benim kendisine kar:jt lbir husume-
tim oldugunu mu zannediyorlar? Malumu aliniz tah·
lcikat icrast §Ubeye havale edildi. Osman Bey §Ubeye
bl!l! ki on defa •gelece)<. ti ve ~ube on defa mUctem.i ola·
cakt1. tBuna ·i rnkan yokt u. Nevet ded i K'i i9imizden il¥
arkad~ tefr;•k •edelim. Haydar Bey, Husrev Bey, bir
de benden·iz~ B!.! U¥ arkada§tm LZ 0 man Beyj isticevap
etsinler. N~~icei is'llicvapta ev'r.::.k ~ubede okunsun.
Ta:hk'ikatm Alifayetine karar veriliJ" e fezl;;~ke yap1lsm
dedller. Hiilsrev Bey t~rif t1demediE!er, Haydu Bey·
- 662 -:-
C:2
bazt <lefa bulundular. Osman Beye 27 sual soruidu.
Osman Bey sorulan uallere yaztsiyle ve imzasJ bh-
tmda cevap veriyordu. Bendeniz tahkikau Jean gor-
diim. Vesaikoi mevcudeyi tetkik ettk SUbeyi ll!opla-
dJk, evra'k teferrua.tiyle karnilen okundu. Osman Beyin
oifadesi okundu ve kafi gorilldil. Tahk·ika't tekenunill
et in diye fezlek.c yaptlacaktJ. Bendeniz fezlekeyi tes-
vit ettim. Heyet kabul etH. Osman Beyin yapl!gt biz-
meti ben de takdir ederim. Hatta o takdirimin asan
olmak iizere, mazbatada muhalefet ettim. Simdi Os-
man Beye soruyorum: Berrim kendisine ordugum su-
allere verd igi cevaplardan b~a kendisin:i •i thama me-
dar olacak fazla bir oz ilave ettim ise veyahut !iddia
eciiyorlarsa vesa.ik gfuterirler, tetk•ik eder, bizza.t okur,
ben de isba.ta yah mm.
OSMAN BEY (La21i tan) - Oyle fb'ir· §ey soyle-
medim.
SULEYMA SIRRI BEY (Devamla) - Oyle
b!r ~ey soylem iyorlarsa bence b ir F;ey yoktur. Ben va-
zifemi ppm1~1m.
OSMA BEY (Lalli!otan) - Benden!iz bOyle bir
ey arzetmedirn . B n dedim lei ~u'be heye~ei umumiye-
i muvace3esinde iza.hat verecegirn zanniyle liizumu
kadar sorulan sua11ere cevap vermedirn, i!:abl.il etme-
dim. Boyi;: bir ~ey hatrrundan geymemi~tir. Bil.ihire
izahat verecegim zanniyle o zaman izahat vermodim.
Tahrir:.n ve muhtasaran cevap verdim dedim.
H .. SEYi A VNl BEY (Erzurum) - Takrir
mU'l.a ebeti yle bir ~ey arz edecegim.
REiS - Efend-m; miis.a:a.de buyurun. Setii ttak-
rir u ulii miizal<ereye ~ibi h gibi ve fukat bir >heyeti
u ul t~kiJ.j var. Bu heyetoi udul (Nizamnamede oyle
'ijey yok sadalan)
Mii.saa:de buyurun, ~uben•r:n b ir tahkika.Jt1 var. Bu
heyeti udul ~imdi ~ube makammda m1d1r? Tahk!ikat
yine Heyebi Aliyeye mi geleceok, yoksa bir mahkeme
'ijektNnde m· dir?
CEL-\L NURl BEY (Gelioo u) - Milsaaue bu-
yurun, izahat verocegim. (G iiriilttiler)
RBIS - Efend lm; milsade buyurunuz. Binaena·
leyh bu heyeti udul hakkmda1<1 ta'k.riri reye !looymak
lazon gel'irse bunun i9in mtiza,'k.ere lazJm •gelir mi?
gelmez m'i? (gelirr, gelmez secla·la.n) Sonra efencHm
kabulli Hiz1m mJdir, degil midir? (Degildjr sadalan)
MUSTAFA EFENDI (fokalt) - Tabii miizakere
ister, a!leyi-.!inde soybyen olur.
T_lJTF1 BEY (Malatya) - Sube Mech in uzvu.
dur.
 t : JSl l8 . 1
·HO'SEY'tN AVN! BEY (Erzurum) - Efendiler,
tekii·f esaseo Mecl!isindk Yani Meol~sin verdigi karat
beyebi udul karandu-. $imdi bu, oyie bi'f meseledir 1ci
Wtdi.Pi biT mesele. Ma.lh.kem» kanun •kaqtsmda 5iik.Cit
cbni~lli.r. Bugiln .isnat ediJmi~ su\ •i:stimad ydkrtur.
LOTF1 BEY (Mwa~tya) - Olmadtgnii nereden
biliyorsunuz?
HUSBY liN A V'N! BEY (Devamla) - Evrakt 'Var.
L:OT•F! tDEY {Malatya) - Sube var cliyor, §Ube
ll'i1aftna SOz oyleme (~iddetlli giirilltiiler).
YUSUF ZLY A BEY CB~tLis) - Sen yalan m1 soy-
liyooeksin?
HOSEYlN A VNl BEY (Devamla) - Efend1ler,
ben §Uben!in aleyhinde soyl!iy<Yrum. Osman Bey: Di-
yortki; ben fevkalade 'bi·r zammda gittim, teslim a-1-
dtm, §1.1 boyle oldu; bu §oyle oldu, bilmem ne okiu.
Bu, wcda'll!i b:r mese'led•ir. Meo'lllsi udul vaiifesin•i ya-
ptyor. Orada btmun k~tsmda han'8li mah.kemiede olur-
santz olun.uz, han&'i ha!cim olursa olsun, Osman Bey,
~u ka•dar alrum , goadeririken §1.1 kadar zayi olm~. git-
mi~, gil!m.emi~; bunu :k:im iSba.t·edecek?
YUSUF Zl YA BEY (BrHis) - Bura'Cia arka~Ja­
nmtzm namusu ..
HlO'SEY'lN A VN! BFJY tDevamla) - E~er bir ha-
ta yarsa. zamaniyle bir heyet ~eklinode, muhafiz ~ek­
l•inde •goode11ihnemi~, tlata. yapJ.lmt~. Bu da ahval•i rev-
ka:lfude •icaba'tm·dan oJ:du <tiyor. 'Bunu hepimJiz kabw
ediyoruz. Efundiler; han•giniz gitseni·z eJiin'izi vicda-
lll.lltza ..
HlLMt IBEY I(JBolu) - Burada bir arlca:da~m na-
musiyle ugra~t.Jryor, K6m:t'hi &iikune:Je din.Jeyeloim,.
HUSEYfN A VNt BEY (Devamla) - Efendiler;
han;gi hiTiruiz elinti2li Vticdainmtza korsa:ntz; on se'ki.z
b in tfllm:!m n.e, on b:.O. o :: m~ tiiteruk Bol!~~jztm dian
bi-r yerde asayi~S'i.z!ltik yiiziinden, 'bu gilbi lhtrstZhlclar
bulgur gibi kaynar.ken (Bra,vo tSa:dalan) bina!ena:leyh
tahlcikalt bi t.mi~tir. Va7Jife~iz; elinizi vicdanmtz:~ Jcoya-
<rak. bir ar.kada~tntZI ya mahkremeye C~Jt!mak ve gidece-
gi ma•hkemede haktm~n ne yapacagmt iyice d~nmek .
Her birinriz hakimsrrriz. Hakim bunun ka~tsmda ne
yapaoa.kttr? Hakim bunun kar~mnda hangi .'k anunu
tatb.i:k. edecektir?
SOI.JEYMAN SlRRI BEY {Yozgat) - Osman
Bey bi•rn;derimizin 'ka'tiyen 'tectiyesi taraftan degiliz.
YadntZ ~be narnma Hiiseyin A'V'll'i Beyin sO'Zilnli red-
<io:ier ve evrak1 ~di ~fkartnm. $utbe va:ziifesini bi-
h:aJk.k~n yaprrn~hr, fiaka.t bu mesele takdinidir.
HO'SE i!tN A V:Nl 'BEY (Devamla) - Efend!i:m;
~be vazif-eSinli yaprm~; ba~ka bir ~ey yapama.Zldl. Fa-
-663-
! 1338 c: 2
bJt ~be •bugiin -sUi .ist!imad Vta.r ldiyemliyor.
VBHB1 BEY ~Konya) - Diyor; Hiiseyin Avni
Bey.
HOlsEY IN A VNl 3EY (Devamla) . - Diyorsa
bundan sonra talhkikatt yok'lur. Elin.i.ti vicdanlD.IZa k.v-
yarak hii'km'i.i vetirsiniz.
SALiH IEFENDl (Erzurum) - Efendiler-; fazla
giirliltiiyii mucip olacak bir ~ey yo'ktur. ~ki Hiikiimet
arasmda 'Verilmi~. aitnmt§ bir .ta1om mal i.ize11inde me-
sai•l vardtr. 1Bun1ar tesl•im ve 1eselllimde fa2la al.tnnu~.
nolcsan verrlmi~. rndk.san ~ahnmt.~ fazla verilmli~. Bu
tahlcikart:a te"V'ak.lruf eden b ir mesetedir. Mamafib Os-
man Bey buradak!i beyanatmda ~tiraf ediyor. Drnit
ede11iz ki Osman IBey bundan miiteberridir. Fa.>kait bu
rk.i yiiz bin l'iraltk bir mesele:lir. Fakat sen:n b lbbanm
baba:suun malt degildir. $irndi efendim , miisaade bu-
yumn, bu j)(tj yiiz bin ~i ra'ltk 'bir maldtr. Ort:a.da bunu
ararnamak da biZJim iyin bliyiik bir giinahttr. Sonra
ktymetli b ir arka~tmtZtn vicdam azap iyinde Y~•­
yor. M.arnafih boyle kapalt !Yi:r 'kararla bunun masu-
miye ~lle karar 'Verirsek titi raf ederim :ki ·ben'lm kal-
bim §iipheden kurtulrumyacakiltr.
A TlF BEY (Beyazit) - fki bu~uk mil yon lirayt
da hat1Im1zdan ytk.>armaytntz.
SAL1H EFENDt (Devamla) - 500 000 a1ttnt ge-
tirme~< meselesine g~lince; Osman Bey degil Osman
Bey gibi seksen tane de :J<.ahraman ol-sa ondan bir para
yt>karamaz. Siz in IIJiJ.cfiiginiz g>ibi mesele degil'dir. Bu-
nun a:rkastnt h ir tara6tan R usya, diger taraftJ.n Tlir-
lciye talcip ·ed iyor. 0 mru1 Bey ·de ondan oyle lk.dlay ko-
lay b'ir ~ira .bi!e ~ ~kanmazdt. $1imldi meseh~ -sen de&fil,
·k<i mse ~1-kararm.az .
OSMAN BEY (l..:azJistan) - Narm.ussuzl.ar ~tfk.a­
nr, namuSlular degil,
SALfH EFENDl •(Devamla)- Sen muhte11em ar-
kada~tmtzstntz . He; lk1im ~n'hk yemi~se ktlytgt boga-
zmdan y:"kac3.kl tr. Simdi 0 man Bey m~terem bir
arka~tmtZdtr . Bu m~ele hakikaten karan-ltk'tir. Ben-
den'iz diyorum ki boyle Osman IBe}t dogrud:a.n d'ogru-
ya Heyeti Umumiye huzurunda muhakeme edersek
hi): !Yir mana ifbam edemeyiz. Sonra fst.fklal Maihke-
me!!ine verir ek t ~ik!lal Mahkemesine ,t.a;a:lllf.c ede-
oek !Yir mesele degil. Heyeti udul meselesine g irersek
heyeti udul ne <lemeHir? Bu vaZJi[eyj ~oyle ya pmt~ ,
b•~~rmi~tir .dliyelim. Fak:at Celiil Nuri Beye gei•:nce:
Oelal Nuri !Bey Jle11i gazetesijne yaziSim yazar, boyle
meseleyi bilm~ lk.i. IJ<are9iye B11kiint Ha·rp vasJ trus t iJe
on b~ bin sii.a.ht benogel!irmi!i!m .
OELAL NUR!t BEY (Gihbolu) - Ben de onu
s<>yEyo~.
 t : 151
SALIH EFEND1 ~ - ~im .bu bir s.i-
kih ge1lirmeic ~- Nasd ge!ir, n:asll g.Eder; ben
nasu sllah rumJ~Jmdlr, ben ·b'i:l:irim? Sirndi 'bir lrumn
vardtr. 0 .Jcamm:da sa!rahaten 'l}_i.r rnadde var.dcr. Vlike-
laya muteaLl'ik hoyle tisnad:at, .itbamat d'ogruda.n d'ogru-
ya bi·r divam Atliye ve!"ill.cir. Me10l'isi Mliye melliSup O<lan
Osman Bey bi.f\reilcil tk.aJdar heikJi vek!ildoo dalh:a rbli-
yulc. IHeyeti Vek!ileye venselk: ,taaTh:Jiku yok. Ma:ha1cim!1
a!dllliyeye ltevdi edersek tbayle l>.hr arfkada~1m LZI malhke-
nre sandwya:smlda oturm:ak giin:a!hlt1r. (N~den g•umh-
tlr seslerti) BMirn nazariyem oyled!i-r. <;tin!kii ikanun
Vai1d.Lr.
OSMAN BEY (La2listan) - Kemal'i §erefle ka.'bul
ederim.
BjR MBBUS BEY - Nazim Bey~ nasli 'Divam
Ha!"be sevketlin:iz?
SALlH EFENDt ~~Erzururn) - Naz1m Beyin me,.
seles.ilkaran<l1ga g~lm'i·~tir. '(Gii·ril!1ttiler)
Mocti.si AJ,rden on be~ z:at &nttrhap ede!"~z. Mechls-
ten mtintehap 'bu on b~ za;t Dwam Al!i beyeti ot·un.
VBHBt 'EFEND1 ~onya) - Efendim; . arlmtd~­
lanrnl ~ok tSevel"im. Fakia.t mem.1eketi, memqeke~in za -
yia.tmt mtaya r;.Ikartmaga d a:h:a 21iya;de everim. Sim-
dr Osman Beym ~ kiirsiide dinled!igim cevaJ'bmda
48 000 .J@Ib benzin. 45 000 kri:lo 'ga:Zyag1, 32 000 ik_ilo
dalldk, 600 'ka~ va:l"il yillnen'to ve :saJire. Bitr bus;uk [nil-
yon oephane ve siJah. Bunl•a nn orada,n almd:gt ve bu-
ti"ad:a bazlSl jca.ra vel"iltdigi, bazrs1 r'liZ'gar •esip g.:,tt•igi ,
baz1s1 ~radan :gelcfigi tsoyil·emiyor. EfendiJ.er oraJdan
· tes-eU.lim edi•len bu kadar nnl'a :Jca.I\'jt JSevkedi-len dart
b1n .'ilU kadll!I' tii'fenk; onun da ~u ikadan nto ksan gel1-
.yor. i.i9 bin ~u :k:a:dar .s.iJ:a'htn, bilmem ne kadar sa:n-
dik cephaneruin bedel:i -ortada ka')"myor. (Pek dogru sa-
da:la:n) ~nh Eferuci!inli.n dedigi gi~i bu, anaJCl.a k'lllylp
olan meseleyi elte a1u-sa!k. 'Bu bll9 olmazsa. yliz bm h ra-
dlr 'bugi.in. Rka edel"im; ben:cin o maha~}e .geldtigin•de
ve m<f.torlara ·ben21in verileoek. oldugunda, Hi.i'ktirnete
yazJ•p , i.icreti !iwyi.n para gonderecek m!isiniz? Yoksa ben
benzin:leri vereoegim dem'i~ mi? Bu yok .. Efendiler
aoaJI?a <bu benzirvler buraya ge1seydi (o zama.n rnunta-
zarn tclgra.f muhaberat1 yoktu .sadalan) (.gurlil.tiiler)
Rtica ederim ben de ~iz ikada:r ve belki sizden zJiyade
Osman Beyi 'severim. Fa:kat ortada. 'bir h<~;k v.aa efen-
d)ler. (Devam sada·lar1) ·S onra efendiler: o benzinle-
nin lriy olrna.zsa. yans1 'buraya gelseydi, h,a rp zamanm-
lda kmk dO'kiik 'be§ co n dtomldblhmiz varsa, hal-kln bu
!k.adar mahrun zay:i -o}masnna m:a!ha:l kalmaz. Y.ani hoi9
olmJa.Zsa yansmm k:u:ftuJillJa!Sma s-ebep olmaz m1yd1?
Sorura efend•iler, ya:ln1z mes·elenin ga·I"ip· bir cilheti var-
dir. Rusya diyor ki: Naza.n ·dik!koa~till'i~i cel;bederim,
28 ! 1 . 1338 C:Z
bizim size verdi~ eyadll sud ~rumal Clluyor, s.iz
bunu ttes1im ve teselliim :i9in -ehli cletilsin<iz, binaena-
leyh b iz bunu ve-rmiyecegiz, diyorlar. Rica edmrn
R usya ihtar edi)'<lr 'bunu ..
YUSUF ZiYA BEY CBitli.s) - Hocam oy!e bir
~ey yok.
VEHBt rEFEND1 (Deva.rrMa) - Oyle biT fii!Y var
ef.en:dini, oyle lbir ~ey rvar. (rvar sesleni) E5ef olun:a-
caik §urasi :kti E1iendiler; Rusya lbizim ~tifa1m1Z iym
venryor. Biz aa-ad.a rlizga:r !He ha,vaya yodi-rcip mah-
ved:i'yoruz. Rrusya bizlim tin11iifatrn.tz i9i:n 'V'e!'j,yOT. Biz
•amda. ma'hve~:iiyomz. Y'01u :i:le in'tl~fa edem!ioy;o:nuz. Bu-
nunla beraber OIDlan IBeyden :soruyorum . .Ma;demk!i
oraya gi·tti, fed~l<arltk lthtiya.r et1!i, ~ek!kiilr -olunur.
Oradan getince IY~rer hirer or,a,dan a:lm1~ oldugu ve
sarf ct mi~ ollugu ~y~ mahall:ine 'bir hes:a.p vermege
mem1Jr mu ~di , Degjll mli •id:i? · Vermi~ mi vermemi~
mli?
OSMA BEY ~(La2list.an) - Verdim, Ordu da!i-
resi·ne burada ve!"di~irn g:rhi ve.rdtim. (Vermedin ses-
leri) Verdim efendim. 01~u d:a!U-esi riyasetine ver<tim.
Fevzi Pa~ Hazre!Jer.t ~ifahen ~ !bile yapttlar.
Fevlli Pa1a geceli:k oota~yle 2Jiraat m::ktebiinde otu-
ru _orlard1, iza1:rmt verdirn., 'l!~ek:k'iir ettile-r.
VEHiB1 EPENDt (iDevamla) - fzabat 'V~mek ki-
f Ry<it •etmez. Efend,iJ.er hesap verm:;k, muntazarn bir
defterole 111eJreden aJ~mp n~reye vel"ildigin•i, -s antimi san-
'timine 'h:esapla o!ur. Efendiler; .d efter olmaik.smn, san-
'llimi san ~·mine hesap 'Olmia:k•sJZm ~oyle rgee<dii boyle
gitni deme:kle efendi•ler r ica ederim; ya1niz .ooyle de-
mek>le Htlkumet tde eger lbunu .bir hesap d!iye h 1bul
e!lti •ise yuf o Hi.iktimebin lflrvaibma. ~ununl:a heralber
bu kaJda:r ~yay1 Osman ·Bey 'Hii:k·lirnet narnll'll3. tesel-
li.im ettigi haoJ:de bi.r .k~smllfi'Jn baz1 e!i'has n:amma aJm-
dJgmt yahu t ikendi nam1m a a•ldJm d·ersem glin:ah rru
olur, diyor. Gilna'h olmaz m1 den:diler? Hlikumet na-
mul'a a.lm:an 'bi-r ~ey .. ~
OSMAN BEY {LaZiistan) - Huki.imet: n:amma de-
gil, degil efendim .
VBHlB1 EFEND1 (DevarnJa) - Rica ederim; mli-
-saa:de ediniz. Cevap vereyirn. 1Efendiler; Osman Bey
~u .kiirsii'de buyurdula·r lk!i kornwriznn ~da re-si a1:ttnda
~hsiyete bir ~y verilrnez. SahlS !lllamina bir ~y alma-
maz. Bundan doJay1 ben ,~m namma alntaid.Jm, Hi.i-
lklimet namma. ·aldun. Fakat ik:enrlim !i9ffi aldun d i-
yor. Ztira Hi.ik limet ballla buyli.k birr miisa,a,d<e etme·
mi~ti, bende boyle bi-r vesika yoktu, diyo.r. Sonra ef.en-
·di.Jer; sozlim biti•yor, •r ica ·eJdef'im d!inleyin. Sonra efen-
diler, Rusya Hi.ikume!!inin ma1U!Illa:tt o.Jup buraya rna-
-664-
 t : 151 28 :1
lumat ve~inciye ka:dar - tlikkat buyurun - bizim HU-
ki.lmer in ne aJJndJ, ne verildi, ·oradar. ne
geldi , aJman
ne idi, Rusyanm verdi~i nedir, bizim burada elimiz::
ne j.di, Rusyamn verdigi nedir, bi:z;im burada el.imi-
ze g~en ne idi •diye soran yok,tur. HUkUmelte ka!ba-
hat yok degil. Ricali HU'Idimet a•nbimi santimin~ her
~yi arama.zsa biz her ~eyi yaplliZ. Ben ahs1m namJ-
a aldan1rtm. Be~er aldamr ig'fal olunur. nef im ize
J_'anz. Her §eyin ihtimali ard1r. Bu HUkUmet ne ic;1n
· o_Ie? ..
ALt SORURi EPE Dl (Karahisan arki) - Hu-
umet·in i~an Uzerine tahkikata ba~Lamm efendim.
Y.EHBt EFE Dl (Devamla) - Ka~ ay sonra.
~:.mdi hii.Hisa efendiler; ben Osman Beye ~oyledir,
··yled-ir, •diyemem. H.a!fa .. .Simdi oir ~ey demem. Fa-
:H madem, ki boyle ontaya. gelm~tir. Her halde bu
..:.-.·ada-runiZtn b;r m1hkeme huzurunda beraaet et-
r"lesi laztmd1r. (Muvafrk a.da:lan) Eger efendil.or; J.-
'1 Efendinin dedilh gibi Osman Beyi bir mahkemey<!
:t>ndermez, burada boyle geli~i gUzel bir k'arar ve-
-, e 0 man Bey bundan beraet etmi olmaz. Os-
-nan •Beyrn bayatt siyasiye i olUr efendiler. Ben iste-
-·m ki bir arkac;la}JmJZm hayatL siyasiyesi, m~ddiye ve
\Ianeviyesi Iekedar olma•sm. Bina enaleyh §Ubenin
,ermi~ oJ.cJ.ugu ·hillasa bir m>ahkemeye evkidir. Bu
rka da~Jmtz her halde ~ubenin k'<llfan 'Ve;:hile me e-
eri l,IZa·tmJyaltm, ma.hkem:eye gi•ts'in, benet . in gel-
n efendim.
REIS- Efendim; bir ~ey arzedecegim .
0 MA BEY (La21istan) - oz istiyorum.
YU UF ZiYA IBBY (Bitlis) - Efen'dtim; muda-
jaa edecek soz verin•iz:.
REtS - Etme in mti di yoru m, nica ederim. Ben
ba§ka bir ~ey soyli yecegiin. Mlidafa.a:i Mi11liye Veki-
li Kaz1m P a~a Hazret1eri bir avans tekli( e l·iyor. Bu-
g " n kabu l ed'ilmedigi takdirde, mnamelatm bu sa&t-
te duracagmt soyliy r. ·Binaenaleyh dagdm,yallm , bu
j ~ IJittik'ten soma dagdm,ya,hm.
OSMA BEY (Lazistao) - Ho a Vehbi Efen-
d i pek giiz.J soylediler ve pek gUzel tenk!-t ettil r. S im -
di iza'h edeceg ~m. Benzin mesele inde i raf yokt;Jr.
Ra:karnla motorun ya'kabilecegi m1ktan izah ettim .
ve bunun Trabzon 'da yani TUrkiye topragmda her
m'oUora Ucret olara'k dort yiiz l ira'clan fazla i'kramiye
isabet ettigmi arzettim. Buyuruyorlar ki bu IJenzinle-
ri HiikUmete gonderse id·i Hukltmet bundan i tifade
ederd i. Suna i!itirak etmiyecek bir tel< insan yoktur.
FaKat Rusya dahiJiinde kap yoktur. Hii.kUmet ne kap
gonderd i i·e onu doldurdum . Ben buldunt Hliki.imete
-665-
1338 . C·"'
gonderdim ve ba~ka suret le bir ~ey bulamazdtm efen-
diler. <;iinkU yanm1~, yJkJ]mJ~ bir ~ehir .. Benzin kapla
gelir, demir f1c;:t ile gelir. <;:uvalla gelmez. ·tahta f1~1
ile. de gelmez. ·Mutlaka demrr f1~1 olmak JazJm,d tr.
Ben bunu yapt1 m ve •i raf edilmem'i~Nr. tBu yuruyor-
Jar k•i yliz bin lirallk bir kay1p ar. Yok'tur. efend·i-
Jer, kay1p m1ktan on bin l tray1 gec;mez. Rusya HUkli-
metinden alman gaz: e enzinlerden dolay1 Ru ya'ya
borcumuz 743 lirad1 r. Efendi·ler; size maddi ·hesap
oyliyorum. Benzinj n 12.5 tkryye i 550 ntbtedi r.
Diyor!lr . k!i mahkemeye gitsrn. Heyeti Celilenize
ben arzettim . Eger benim bu iz:ahatJm VJcda'nmJZ Uze-
rinde makes bu!madt ise nuhk.emeyi ben kemali ~eref­
le kabul ediyorum, declim.
ZiYA HURSiT BEY (Lazis-tan)- Efendi ler; ben-
den iZ>i dinleyin•iz. B nden-iz de Laz.istan Me'busuyum .
0 zaman orad ben de me.zunen bulunuyordum. B•i-
naenaleyh zannederim ki b nim de soz oylemege
liakk1m v.arJtr. Bcndenjz Trabz<>n'a gittig!m zarman
orada gordum. Bu tog~Uz ti.ifenkleri Trabzon'da sa-
tJI!yordu. Ali R iza Be yin yamna giltim. Bu, nasll
oluyar diye ordum. Ded i k<i sand1kta ck ik <;:tk1yor.
Biri birine tetab k etmiyor. Otede beride sat1hyor,
dedi. Bunun ir;in mlitemadiyen muhaiJere ed<iyo'fUZ,
dedi. Ondan sonra R.ize'ye · gittim. Orada bu •ti.ifenk-
lerden daha c;ok m1ktarda satlhyor buldum. Fak.at bu
hu u ta bu s:th ilde jr· ~ k dedi·kodu!ar oldu. Dedi-
le r ·ki bu 0 man Beyi n veyahut Tra•bzon ftr'kastnm bu
hu ·usta mu tlaka bir ui i timaJi vardtr. Her hatde
mutlaka yolda :z:i aa ugrayan yoktur. Yaln1z geli-
yor, ara yerde bir c;ok ui ivtilllja[ v·a rdtr; oradan <;:a-
[Jmyor, dediler. Bu m.uhakkakttr. H atta bu su,i isti-
rm.Lden ·dolayJdtr k'i i tersen•iz 'MUdafa1i Mii.Hye Ve-
bli tahkik eder, b ;r ok za'bitler D;vanJ Harpte·dir.
Binn nal..yh 0 man Bey de taiht t zandad1r . 0 man
Re y arkada~lflllZ bir m bu tur ve Mec[ i- i Alin·in ~ere ­
fini muhafan etmek i<;in mahl<emed., beraet etmeSJ
lazJmd1r. Bendeniz Osmar. Beyin mahkemede beraet
edecegine .ka.rillim.
BiR. MEBU BEY- Evrak, v·esaik burada .. Yok
diy rlar, i terseniz o'kuyal1m.
DR . F AT B - Y (Bolu) - EfendiJer; bendeniz
m o ele i i ki k1 rn a ay~nyorum . -TUfenk mesele i, ben-
zin ve gaz m ele ·i. Bu hu usta 0 £man Beyin oyle-
dJklerini tamamen kabul e iyor um . aln1z bir <le al-
l! yliz e:J'i andtk c;imento m~ elesi vard1r, f1~tlar var-
dJr, ve saire vard1r. Bu hu u ta Osman Beyin kendi
'imzasJ alttnda'ki evrak1 mU p!te arasmda 650 f1<;:1 yi-
m ntoyu b n kendim te lim et·ti m diyor, ben ~ah i
 t : 151 28 . 1 . 1338
ald1m diyor. Halbuki Sehbender abri Bey gonde ·ctigi
.tdgrafta jiyor ki yan·i dordi.incii ~ubeye gonderdigi
tdgrafla Hiikiimet namma bunu istem:i~tir. l~te Hii-
lk.umetle Osman Beyin kendj imza 1 alt mda.ki tah ri-
ratt!a. ~ir -tenakuz 'Yard1r. 0 man B y benim Diizcede
felaket arkada~•mdJr, kendi ini ok severim. Fakat
her hahle bit mahke!T'Ijeye g itmeli ber<'-:J.et etmeli
~erefle .aram1za gelmehd ir. (Miizakere kafi. reye vaz-
edrniz sadalan)
REIS - Miizaikerenin kifayeti hakkmda bir tak-
rir vardtr.
ILYAS SAMl BEY (Mu~)- Efendim; usulii mi.i-
zak·e re hakkmda b ir kar;: oz oy\iyecegim. R ica ede-
rim bu ve buna benzeyen m!i a'llerde pek. bi.iyiik dik-
kat ~h1 tan ziyade, H eyeti UmumiyMlizden ziyade,
h.akiki ve umumi bir mesa ili millet, mesalih i umumiye
i~ te budur Tabii ah 1 lile hie;: b ir;m iz ugra~am,adlgl ­
miZ gibi benim de nazanm da, kalbimde yoxtur, on-
dan bahsetmi yeccgi m. Hundan evvel hatm iilinize ge-
tireceg im bir mazbata var. Heyeti Al iyenizden mUte·
hap miitehass1 zevat IYir ubed Abdurrahman La-
mi efendiyi tahkik etmi ve o mazba tanm fezleke i
okundugu vakit bila tereddlit evet. evet dediniz.
Zavalh haHmda evvelce kalplerimizde has1l olan ~Up­
heyi ·izale ettiniz. (Unkti ~upenin ta hk1ka.tma iti mat
ettin:iz. Rica ederim, ikinci bir mazbata okundu. e V I BEY (Erzurum). - Efendim;
oluyor, bilmem, bize bir ~eyler oluyor. En nazik
ZJam :wlanmiLda oluyor, boyle ~ey·ler . Hatta gosterilen
heyecanm itidal:imiz.i ihlal eder, metanetimizi jh liil
eder zannederim . Mevzubah is olan meseleden daha
mtihim bir arazdu·, bir hastal1k alam idir. Hali ii-
kunetle '<linled·iginiz gibi diger ozlerimi de klsaca
soyliyecegim. Kemali ilkunetle dinlemeniZJi rica ede-
rirn . .Simdi ikinci mazbata okunuyor. Den·iyo r ki ar-
k-ada~lanmlzdan ~oyle birisi de u ~ek·ilde bir k a ra
ta.bi olunmast 13.Zllnidlr, deniliyor. Jlendeniz ~eklinden
'bruhsedecegim. P.ek ala ondan evvel bir m.azbataya
oaffelkalem e'tet dem'i§ olan bir Mecli ik'inci ini de
yine i<.end•isine ~yam itimat bir ·heye~in teN('ikiyle ha-
srl olan (giirulttiler) diger bir ~ube olsun.
MUSl'AFA BEY (Tokat) - Ond a oyle pa ra yok .
ILYAS SAM't BEY (Devamla) - Soziimi.i kcs-
memenizi demin rica ettim .
NUSRET EFENDl {Erzurum) - Heyetin vazi-
f~sidk.
tL YAS SAM1 BEY (Devamla) - Soztimii ikes-
rnemen•iz muktezayt hamiyetinizdir. Simldi fezleke
l!ll'eVrubah:is olunca gaye<t: fena bir cereyan alrl1 Ki-
mimiz Kanunu Esa:simizd'en bahsetti. Bu mesailin
-666-
C:2
hir;: bir;nj ihma l etmeyen Kanunu Esasi Mebuslann
Muhakem asini de kabul etmi~ e boyle bir ~ey ya-
pacagmt da kabul etmi e mebu iyetine de hale! gel-
memek uretiyle mahk emeye gitlT\e ini ve orada ken-
disini miidafaa etmes ini temamiyle t min tmi~ yollar
arken bir ~rb.da~nmz heyeli udul yapallm, Divam
Hay · iye.t var. Temyiz var dedi. Hayret olunaca:< ~ey
halbuki me ele ahibi savgili bir arkada~lmlZdtr. En
miihim ozii kendi i oylemi~tir. Dedi ki; bu. m,esa.ili
iyasiyeye i:tirak eden ferdin rencammda her ~ey
dah ildir. Binaenaleyh mahkemeden h i<; ((ekinmez,
mahk meye gider. Bu ozii oyliyen arkada ~1mtz bu-
giin hepimiz:in genr;:li~i ile. zinde kuvveti •i le milletin,
memleketin istifade etmes i e hi<; bir suretle heder
ofmasm1 i.>temedigim ir arkada~tmtzdtr. -Kendi i soy-
ledi gider ve m hkeme-d en kurkmaz, gelir. Simdi ktrk
ki iden m:tirekkep e mUte5 kk:l bir 'iUbe evet git in
di yor. H eyeti Aliyenizin ara ·mda, patlrtl ve alk11 e-
reyanlar iyle anlamtyorum ki , bir k1 m1 gitsin diyor,
bir k1 mt g;tme in diyor. K ndi de gitsin diyor. Ka-
nunu E asi ~eldi hak kiyi go termi~tir. Tereddiide rna-
hal y ktur. Z:1 ten miizai<er nin kifayeti de oylenmi~­
ti r. Arkad:t~lmtzt agu~umuza altrken sam im.i alaltm.
.Siiphe altmda b1rakt p heder ·etmiyelim ( 1iizakere
kafi dalan)
demin bendeniz 0 man Bey ~oyledir, boyled ir de-
memi~tim. Dl.itlin yanl1~ anla~tldt. Ben Celal Nuri Be-
ye he yeti udul · i~in ded im k i elinizi vicdammza ko-
yar an1z; 0 man Beyi n evrrukt okundu. Kendisintin ljz.
har cttigi mii$kiilat ~udur: Kariyen arka da~ianm1zm
ara tna girdigint zaman ben 0 man Beyin kabahatt
vardtr veyahut yoktur, demedim. Vaziyet bu. Kend.1
miidafaas1 ile katiyen siz yanll$ anladtntz diyorum .
Sube de resm n, a~1ktan bir ~ey oylemiyor. (miiza-
kere ·i difi esleri)
REIS - Miizakerenin kif yel'ini kabul edenler
ltitfen el kaldtrstn .. Kabul edilmi~tir.
f~dim; i.ir;: ta'krir var.
E MiR PA.SA (Sivas) - Bunu hangi mahkeme,
hangi kanun halledecek?
REIS - Efend im; Bitl i Meb usu Yu uf Z iya Be-
y-in takriri:
R iyaseti Celileye
Laz[:>t•an Mcbusu O:;man B~ ye -tevdj edilen azife-
n in ehemmiyet ve zamam tevdiine, sureti icrastnt.n der-
har olan nezak.et ve ehemmiyet ine ve tek ba~ma bu
mi.ih im vazifeyi ifa husu unda mevcut olan mii~ii­
lata naza•an kend1s inden hesap talebi her halde mu-
 t : 151 28 . 1 ; 1338
vaftk degildir. ('i.inki.i bu kabil vezaifi ifa edenlerin
yapacaklan hizmet bir fedakarTrk, vezekleri heap ta
namuslanna bir itimattan ·ibaret olur. Binaenaleyh bu
kabil hidema'ta at!lacak ri.ifekamtzm azimlerini hale!:
dar etmemek namzna ~ubenin olbaptaki kararmm
reddiyle arkada 1mrzm namusuna itimat olunma 1n1
e !if eylerim. 28 ·K anunusani 1338
Bitl'
Yu uf Ziya
Riyaseti Celileye
Mi.iza.kere 1kafiidir.
Lazlstan Mebu u 0 man Bey aleyhindeki bu ev-
ak r tahk ik'iye bir ihtilas meselesinden ibarettir. Mec-
Ii>i Aliye men up ir arkada~tm1zm ihtilas m elesin-
den mah'kemeye e ki pek 'de miina ••ip degildir. Ka-
'1Jnu Es inin maddei mah usasma tevfikan Me li j
4,1.d n mi.i ntehap on be~ z.attan .miirekkep bir D~va-
1 li te~kiEyle bu hususun Divanr li huzurunda
Muh~ ~<eme edilmesini teklif eyier.im.
28 Kanunu ani 133
Erzurum Mebusu
al-ih
SALIH EFE Di (E.rzurum)- Reis Bey; mi.i aade
uyur~n; tcra alahiyetine malik bir arkad~unr adi,
oyle bir mahkemeye evkediliyor bu olmaz. (Gii-
ri.ilti.iler) hay1r hay1r adi mahkeme yoktur sa.dalan)
REIS - Efend:m; mi.isaade buyurunuz, Yu uf Zi-
ya Beyin takniJ1ini .tekrar Qkutuyorum. dinliy.::lim.
(Takrir tekrar kundu)
R•EIS - Bu <karari h.abuJ edenler li.itfen ellerini
J...aldrr m .. K'<!bul edi lmcdi efend•im.
ECATi BEY ( aruhan) - Anla~rlmadt efen-
dim; boyl e ~ey o lm az. Mesele biiyiik bir meseled ir.
ep11ane mesele i var, benzin meselesi var. eyi reye
koyuyor unuz anlamtyoruz. Bir ka<; d kaldrnJ1yor.
REIS - Efendim; rey kondu . .kabul edilmedi.
(Hepsi ay.akta. hepsi konu~uyor. anla~rlmtyor ada-
Jan).
Riyaseti elileye
Lazistan Mebu u 0 man Bey mesel-es;ini hai_Jetmek
Mecl<is it;in maddeten mii~klil bir i~t:r. t~in icdanen
halli Jazum, gel ir ki bunun •iyin de bir udul heyetl
(jUri) nasbetmek iktiza eder. Binaena.leyh bu gibi
- 6(,7 -
C:2
i~lerde bulunan kimseler~n miirekkep ve ~ubelerce
miintehap on be~ k i~ilik bir udul h-eyarinin t~lcilinii
ve ruznamei miiza'kerat.a geyilmesill!i teklif edenim.
28 Kanunu:sani 1338
Gerrbolu Mebu u
Celal Nuri
HACf SUKR .. BEY (Diyarbekir) - Ta•kriri re-
ye koyunuz Reis Bey
REIS - Deniliyor k·i bir heyeti udul t~lcil edit-
in. Heyeltei udul t~kilini kabul edenler lutfen elleri·
ni ka!ldu• m .. (Ret sadalan) kabul olunmadt ·e femiim .
Erzurum Mebu u al'ih Efendinin takni·nin<i tek rar
okutuyorum.
(Erzurum Mebusu Sal•ih Efendinin takriri tekrar
okundu)
HAKKI HA.Ml BEY (Sino p) - $imdi efendi-
ler; kanunun sarahatt kar~ISmda vakit za:yi etme'ktir.
Bu efendi hakkmdaki mazbata reye konur, ya ret olu-
nm veya kabul olunur. Bununh i~ti gal etmek dogru
deg:!d ir. Y k a h.jc;: bir takrir Kanunu Esasiyi t.adil
m1hiyetinde olmamahdtr, olursa takrir Kanunu Esa-
id ir. Bu glin n~redilecek h r hangi bir Kanunu Esa-
i ile na · tl olur k i mukaddeme cereyan etm·i~ bir mad-
dei kanun·iyeyi ta•tbike .. Bu 'tib.arla bu taknirin zaten
okunmama 1 Jaz,mdJr. Eger hukuku e asiye ve Kanu-
nu Esa iye tevfiki hareket edece'k'sek.. Yok hissi,
keyfj hareket edeceksek ra tgelen takrir okuoolb'il:ir.
R i a ederim bu t:1krirler haddi zatmda, okunur, reye
konmaz. Mazbala reye •konur. (alkr~lar)
SALiH EFENDt (Erzurum) - Reis Efendi,
usul haikkmda soyliyecegim.
RE.iS - Efendim; Salih fendinin takririni kabul
edenter llitfen el kaldu~m. Kabul ed•ilmedi.
YUSUF ZlYA BEY (Bitli) - Kanunu Esa i
siilil am ek eniyet diyor. Tayin esami iledir. Tayini
e· ami ile reye koyunuz.
R• i - Subenin mazba:ta 1 veQhil<! Osman Beyin
mahkemeye tevdin•i kabul eden!er llitfen el kaldtrstn .
(kabul adalan) kabul edilmi~tir efendim . (Hangi
mahkemeye sadalan)
TU ALI HtLMt BEY ~Bolu ) - Hangi mahke-
meye evkedilecek?
R IS - Efendim. c,.Jsei aleniyeye gf9iyoruz.
 t 151 28 . 1 . 1338 C:3

('0 CO OEL E
R•EiS Birinoi Reisvekili .1 usa Kaztm Efendi Hazretleri

KATiP : Ziya H:uqit (Lazi tan)

REIS- Celse ayJ!mJ~tJr. gmdan dolayt _ Maliye Vekaleti reddile kar~ilama'k

3. - Miidafaai Milliye Veka/etine iki milynn lira
4 vans itasma Dair K-anun Uiyihas1.
REIS - Efendim mevzuun mUzaken'!sine ba~h­
yorul.,
Efendim MUdafaa'i Mil!iyeye .avans talep ediliyor.
Vet<·il soz istediler. Buyuruo Pa a Hazretleri.
KAZIM PASA (Mi.iclafaai Milliye Vekili) (Kare-
si)- MUdafaai Milliye •emrinde hi<; lYir para yoktur.
Miidafa>ai Milliye Vekaletli ha'vlalatt •bitmi~1ir. Yeni ha-
vale ve tahsi M isl!iyoruz. Bunun iyin de bir tek'tif
yapt1m . Fak~t bunun tetkik e neticelendirilmesi bir-
·kay gune tevakkuf ed!yor. i~ neticelen in, fa'kat netJi-
cdenmezden evvel bir miktar tah isa•tm avan o}arak
verilmcsine !Uzum vard1r. Bunun iltasJnt •i tirham ede-
rim . (MuvaUk sesleri.)
HASAN BEY (Maliye V kili) (Trabzon) - Efen-
diin, Heyeti Celi•len:in malGmudur ki Mi.idafaai Milli-
yen·in 45 milyonluk bUt~ i Heyeti Celilece tasdik
edildi1<ten sonra ihtiyacah askeriyenin gos•t erdigi li.i-
z-um tizer-ine ordu •te~k1liitt 'bUyi.itlilmU~ ve bunun kar-,
~1hgJ olmak Uzere daha Mayt aymm eva ttmda oni-
'k•ibuyuk mi·l yon liraltk bir tahsisatt munzamme Iayi-
hast t.akdim edilmi~ idi. Onb~ Ma•y1 tan beri ben-
deniz daha Maliye Vekale1ini deruhde etmezden ev-
vel veri·len bu Hiyiha heni.iz jntas: edjlememi~tir. Mu-
vazenei MaJoiye EncUmeni bu Hiyihan~n te&.ikatiyle
ugra~tyor. Hasbe'hcap Ordunuo tev i edilen kadrosu
ve t~kilah vesaire dolaytsiyle 1337 seoesinde Mi.ida-
faai Mill!iye masarJfiru kapaltmak i9in ne kadar tah-
sisa't liiztm o!duguna da•ir Muvazen ~ Maliye Enci.ime-
lfli kaJti IIJir malumat almam1 _ bunun iyio bu tahsisatl
munzamme layihas1 Heye'ti eliJeru21in huzurunuza
me buriyetindedir. Biz de Miidafaaj Milliyeoin ala-
cagt tah isatt munzammenin ktsmen Mal·i yenin ayni-
yat olarak a ardan verdigi zeha:irden mahsubu i ten-
mektea;r. Bin-aenaleyh bu mesele Muvazenei MaJoiye
En Umeninde uzun uzadtya mUza.kere edilmek•tedir.
Fakat mi.i tacel, zaruri, gayn kabili tehir olan mua-
meleyi ve masarifi askeriyeyi durdurmamak i9in IJir
iki milyon liraltk bir teklif vardtr. Bunu kab~l buyuru-
nuz. Fakat her halde atiyen Muvazenei Maliye En-
ciimen :nin Heyeti Aliyenize bir ikti. gi.ine kadar evke-
decegi ;tah i attan mah up edilme!k i.izere veriniz.
$EVKt BEY (Ic;:el) - Bu 45 milyonluk Mudafaai
M illiye •but<;:esi kamilen sarfedilmi} midir?
i;lASA BEY (Devamla) - Havaleten ar.f eail-
mi~t i r.
bak'iyesi kalmami~ttr.
R• IS - Bir maddei kanuniye teklif ediliyor.
Riya eti Celileye
Mi.idafai Milliye . e Maliye Vekillerinin vaziye i
icbriye hakkmdak~ izahatt mebsutelerine binaen me-
salihi miistacelei askeriyenin halelden vikayesi emrin-
de berve<;:hi atj maddei kanuoiyenin mi.istacelen 'ka-
bulUnU ve tahsisati munzamme ihl!iyac1 ha'k'kmdaJci
'hesabm dai rei aidesince enci.imene bir hafta i9inde
il'ast e babtntn i tikmalini teklif ederim.
29- 1 . I 338
Mersin
Salana'ttin
I. i.idafaa:i Milliyenin 1htiyacati mi.istacelesine
arf edilmek ve Muvazenei Maliye Enci.imenine ojlbraz
olunacak hesap i.izerine 'Enci.imence telklif oiunacak
mik•tardan mahsubu icra ktlmmak iizere dl!lirei mez-
kGre bi.ityesine iki mifyon !•ira avans ita kt!tnmt~tJr.

~imdi gelemiyecektir. Bunun ikmali muamelesi qkj i.ic;:
giin daha zaruri olarak devam edecektir. Fa'kat ~u
nu arz etmek jsterim k·i Mudafaai Milliyenin musa'd-
dak olan btit~esinden bugiin Mi.idaf-aai Milliye em- ,
rinde kabili is~ifade tahs.isat bakiyesi kalmamt~ttr. B i~ Ii Muvazenei Maliye Enci.imerrinin izahattna ihti-
mi.iddetten beri MUdafaari Milliye ne kadar acii ve za-
ruri olursa al'sun yapacak oldugu hrdemat •iyio mese-
Ja her hangi i.imera ve zabibi mahall~i memuriyetJine
gondermek ~9in harcira'hmm tesviye ine imkan bula-
mJyor ('i.inkU gelecek olan havaliitr tah i at kalmadt-
2. t~bu kanun tarihi n~rinden muteberrur.
3, 1'~bu kanunun icrasma Ma!iye ve Mi.idafaai
M illiye Vekilleri memurdur. (Kabul sa~ alan.)
T1EVFl K R .. ST .. BEY (Ment~e) - Eger Mec-
yacJ var i.\ dinler.
Dr. ABlDtN BEY (Laz-i tan) - Muvazenei Mali·
yeye te ekkiir ederim.
REfS - Heyeti umumiye hak'kmda mi.izakereyi
kiifi gorenler el kald1rsm ... Kafi gori.ilmii!)ti.ir.

-668-
 t 15L 28 . 1 ·- 1338 C:3
Maddelere ge~iyoruz. ben kabul ed<iyorum. Ben Medisi Ali ye ihtar ediyo-
Madde 1. - MLidafaai Milliyenin 1ihtiyacat1 mli'~­ · rum. Bir mebus Slfa't·iyle soyliiyorum_ Verdiginiz pa-
a elt::sine sarfedilmek ve Muvazenei Maliye Encume- rarun sureti sarf1:-11. verdigin,iz paranm hesa·bmt b il-
n ine -i<braz olunacak hesap tizerine Encu mence tek1if m ezseniz, veridiginiz heder olur. Ark'asmdan takip
~u nacak m ik< tardan mahsubu icr~ kilmmak Uzere dai- edip .. (Oluyor sadalan.) Oyle bakm1z hepimiz aya'k-
r i mezkure bl.it~esine i· i milyon lira avans ita kllm- t a b'ir heyecanla duruyoruz. Alelacele para kabul et-
,.,..'l~il t. t ik ric a ederim, dort ayd1r asker para almamJ~tlr.
1
ZiYA l-nJRSiT BEY (Ulzistan) - Efendim; bu eyi ka'bul ediyorsunuz bu mesa1i'l'i mli tacele nedir?
-nJdeyi bendeniz de Icabul edecegim. Yalmz bir §ey Bunu anlamak •lazJm bizim i<;:!n bir senelik bUt<;:e ka-
-::'•lif edecegim ki, her zaman , bu i~ boyle s1k1§rk za- ·bul ettiniz bUt<;:enin 'i ki misli tekiHi fi mill iye ah<nd1,
-:-~ana m1 getirildi . DU§tini.iiUp va·kti zaman•iyle gel!i- haberin iz yok.
- ;.p meras·imi kanuniyesiyle olsayd1. Bundan soora B SRt BEY (Karesi) - Efe ndim ; HUseyin Avni
-~ -- yle olmasm. Beyin buyurdukl·a n mesele hir meselei mlisteharedir,
HOSEYi A VN[ B'EY Erzurum) - Efeodim, bir meselei ahiredir. B'inaenaJeyh bugun Meclisimizin-
~ z evvel e M iidafaai Milliye bLit~esini bila mUnaka}a te)ekkUIU gaye ine dogrudan dogruya taalluk eden
-5 m 'Jy n lira olarak kabul eftik. H eniiz bunun sure- bir meseleyi kabul etmezsek birtakm1 netayiy soyle -
sarfJ hakkmda bir f·ik ir edinemedik. Binaenaleyh n-iyor. (Kabul ediyor sesleri.) Binaenaleyh her vazi-
~_gjn de boyle - buyurduklan gibi - slkl~lk bir ~a­ femizd·e n akdem olan bu vazife nin ' kut iyeti ni nazan
~~nda iki m 1ilyon lira is<tiyorlar. Yann sabah §oyle itJibara alarak clerhal bu kanunun kabu!UnU teklif
~.:-ak. boyle olacak diyorlar. Rica e:dePim boyle Sl- ed iyo rum . Mlizake re de kafi gorUI lin. Kafi seslc-
• -,• zama nd a degil , daha dort ayl!k a kerin, zabita- r: .)
- "1 maa~ 1 verilmemi~tir.
Bu hesa plar anJa~Jllnahdtr. REiS - Mlizakerenin kiifi gorUI rek maddenin
-=•a te ir yap1yor, para veriyo ruz. Kabul kabul gitti. kabulUnLi reyler inize arz ediyorum. Kabul edenler. .:
--··ar l>ize heS'ap veren yoktu r. M adde ka'bul cdiliyor. Etmiyenler ... K abu l e lilmi~tir.
DEVRE: 1 CtLT: 2 tc;riMA: 2

T. B. M. M.

Gizli Celse Zahitlari

2 Subat 1338 (1922)

.... --
Mi.inderecat
Say fa
1. - ZAPTI SABJK HULASASI 672
2. - MOZAKE&E E DiLEN MEVAD 672
I. - Hariciye Vekili Yusuf K emal Be -
yin A vrupaya azimeti. 672:675
2. - Ba!ikumandanl1k K anununun tenuli-
Ji hakkmda (:orum Mebusu Fcrit Bey ve 43
refikinin kanun teklifi. (2 / 447) 675:677

Cilt 16

153 ncii ln'ikat, 2 nci Celsc

 t ~ JS3 l . l • 1338 c: 2

'UZ ELLl 0<;0NC0 1N'IKA T

2 .Subat 1338 Per~ernbe

1kinci Celse

REIS : Reis Vekili Faik Beyefencli

KATIPLER : Ziya Hur~it Bey (Lazistan), Sait Bey (Mu~)

Rt:IS - Celse kii!)at edilmi~tir.

Y•iiz ·elli bi-tinc'i in'ikM zab1t hulasas1 var, ()kutu / orum.

1. - ZAPTl SABIK HULASAS~

YUZELLIBiRiNCi iN 'JKAT sevkine dair mazbata aynen kabul edildi ve celseye

son verildi.
28 Kanunusani 1338 Cumartesi
O<;:ONCO CELSE
IKiNCl CELSE Birinci Reis Veki11 Musa Kaztm Efendi Hazret-
Birinci Reis Vekili Musa Kaz1m Efendinin taht1 lerinin riyasetlerinde in'ikat ederek; Miidafaai Milli-
riyasetlerinde bilinikat, Gaziantep Mebusu Abdurrah· ye Vekaletine iki milyon lira avans itasma miitedair
man Lami Beyin ademi mesuliyetine dair Dordiincu kanun layihasmtn miizakere ve kabuliinii miiteakip
.Sube mazbatas1 ktraat ve badelmiizakere aynerl ka - celseye nihayet verildi .
bul olundu. Reis Kiitip
Liizistan Mebusu Osman Be yin R usya'dan mii- Musa Kaztm Liizi tan
bayaa edilen e~ya ve mevaddt harbiye vesair malzeme Ziya Hur~it
hakkmc!a Dordiincii ,Sube mazbatas1 okundu, 0 - REIS - Zaptt sabtk huliisasmt o ylanntza sunu-
man Beyin miidafaast ve mevzu iizerinde cereyan yorum . Kabul edenler. .. Etmeyenler ... Kabul edilmi~ -
eden miizakerelerden sonra, mumaileyhin mahkemeyc tir.

2. - MUZAKERE EDILEN MEVAD

I. - Hariciye Vekili Y l4SII / Kemal Beyin Avru-
paya az imeri.
REiS - Soz Yusuf Kemal Beyin. Buyurun efen-
dim .
YUSUF KEMAL BEY (Hariciye Vekili) (Kas-
tamonu) - Efendim , son zamanlarda cereyan eden
vukuatt nazan itibara alarak ve baZI istihbarattmtzm
bize verdi~i fikirlere tabi olarak Roma Paris ve
Londra 'ya taraflmizdan bir hcyet izamt veyahut yal-
ntz Hariciye Vekilirun azimeti muvaf1k goriildii. Bu
hususta hakikaten biraz gey kahnd1. Fakat vukubu-
lan istimzac1rn1za gerek F ransa'dan vc gerek dogru-
dan dogruya Londra'dan ald•g1m1z cevaplara naza-
ran , bunun faideli olacagmJ zannediyoruz. Ge<;: ol-
a dahi yine faideli olacagmt zannediyoruz.
BEH(ET BEY (Kiingm) - Gc<;: mi haber altn-
dl , ge<;: mi dii~iiniildii?
YUSUF KEMAL BEY (Devamla) - Efendim
bunu yeni dii~Unmiiyoruz; <;:oktan beri dii~uniiyoruz.
Fakat muhtelif avamil ve mlilahazat , bug(.ine kaoar
bu i~i tehir etti . .Simdi umid ediyoruz ki boyle bir
seyyahat bize faide verecektir ve ne uretle faide
verecegini de pekala takdir eder iniz. Yalmz bu ha-
reketimiz yani Hariciye Ve.kilinizin bu hareketi. He-
yeti Aliyenizin tasvibine iktiran ederse onu, evvel-
emirde bir hafi celsede istihsal ettikten ve buna
kani olduktan sonra, bir celsei aleniyede bir ikj soz-
le bunu mevzuubah1s edip sizden mtisaade ahnz. Be-
nim muvaffakiyetim, tamamiyle sizin ve milletimin
muvaffakiyetidir. Maruzat1m bundan ibarettir ve rica
ediyorum, meselenin mahiyeti vesaire hakkmda ~im ­
diden mtinaka~ata giri~mek muvaftk degildir. (Dogru
dogru sadalan)
SALAHATTIN BEY (Mersin) - Gayet miihim
olan bu meselede arkada~lanm:t muvaffakiyet temen-
ni ederim. Hariciye Vekili Beyefendiye gosterilecek.
itimat, Meclisin bu meselede muvaffak o lmas1 i<;:in la-
Zimd•r. Bu itimat meselesind~ mvttehit bulunulmasim

672-
 t : 153 2 •2
arkada~lardan rica ederiz. Ancak meselenin mUtevek -
klft aleyhi ve manahni.ifihi i.izerine konu ~mak da lii -
ztm. Harici ye Vekili Beyefendinin pek mi.ihim olan
bu seyyahatlerinin bir iki ay devam etmek ihtimaline
binaen heyetin yevmiye ve masarifi zaruriyelerine
arfedilmek i.izere Hariciye bi.it9esine ljlO bin lira
tahsisat ilavesi Jiiz1m geliyor. (Gi.irlilti.iler, ftstlttlar ... )
Binaenaleyh aleni celsede bu para meselesini mliza-
kere efmek liiztmd1r. Tasvip buyurursan1z li9 dart
maddeden ibaret olan ve Hariciye bi.ityesine ilave edi-
lecek bu tahsisat meselesinin esasm1 ~imdj hallede-
lim. Masarifin bir k1smt 1338 senesine devrolunacak-
ttr. Ge9en sene oldugu gibi iki ti.irlli muameleye
mecbur olmamak lizere bu tahsisatm bakiyesinin, sar-
folunamayan ktsmmm; 1338 senesine devri iktiza
eder. Bunun iyin de Hariciye ve Maliye Vekiiletleri
memurdur gibi bir ~ ekli resminin de kabuli.ini.i zaruri
gori.iyorum.
YUSUF KEMAL BEY (Hariciye Vekili) (Ka -
tamonu) - Simdi efendim, bendeniz gidiyorum. Ya-
mma buradan umuru siyasiye mi.idi.irlinli ve hukuk
mi.i~a vi rini
ve iki katip ahyorum. Sonra Erkam Har-
biyeden de bir mi.itehasSIS Erkam Ha.rp zabiti veri-
liyor. Oldu 5 ... Buradan ileri gittigimiz vakit, tstan -
bul tarikiyle gec;:ecegiz ve i stanbul"dan da ica bedecek
bir - ki~inin bana refakat etme ini rica edecegim; ora-
dan Avrupa ya gidecegim.
Avrupa'da efendiler; ~imdi arzediyorum; ruzgar-
dan da istifade edecegim. Yani orada bulunan blitlin
Ti.irklerden ve orada bulunan bi.itlin islamlardan i ti-
fade edecegim . Daha ziyade tafsiliita gir i~me k i temi -
yoruz. Heyetimiz bir heyeti ma hs usa haline inktliibe-
derse o zaman Hi.ikumet Meclisinize dam~arak haber
gonderir. Simdi bu heyet , bir heyeti mahsusa halinde
degil, yalmz Hariciye Vekilinin seyyahati halinde-
dir. l!e;:ide, arzettigim gibi , ihtimal bir heyeti mah-
susa haline inkilab eder. 0 zaman buradan liiz1m
gelen zevat, arkada~lar; tefr ik edil ir, gonderilir. Ora -
da mi.itehasstS!ann kiiffesinden istifade edecegim.
Anm i9in listede bu para ona gore istenilmi~tir.
Buradan gondereceginiz heyeti mahsusa da bu tah-
sisatta dahil olacakttr.
Tekrar tekrar arzediyorum; rnesele 90k mi.inaka-
~aya gelir bir mesele degildir. Ar~ettigim gibi Lon-
dra'dan, ingiltere'den ve Roma'dan istihray ettik,
buradan da gorli~i.ilmesi liiztm gelen yerlerle gorti!i-
ti.ik ve bu meseleyi kararla~ttrdtk .
HAFiZ MEHMET BEY (Trabzon)- Yusuf Ke-
mal Beyin, Sark siyasetini takip ile muvaffak oldugu
-673-
! 1338 C:2
k3,dar garp siyasetinde de muvaffak olacagma ~ahs1
itibariyle itikad1 var mt? Ci.inkli garpte Yusuf Ke-
mal Bey; ~ark siyasetinin muakkibi olarak tan tlt yor.
Bu hal keridisinin gitmesine bir mani te~kil eder mi ,
etmez mi? (Gtiri.ilttiler)
YUSUF KEMAL BEY (Deva mla ) - Tekrar
tekrar Haftz· Mehmet Bey biraderime te~ekki.ir ede ·
rim. <;unkti dogrudan dogruya benim ~ahstmt mev-
zuubahsetti .
Arkada~lar, bu hususta dti~i.indi.ik , ta~md1k ; en
muvaftk olarak oraya, garbe; ~ark siyasetini yapan
bir adamm gitmesini muvaf1k bulduk. (Dogrudur sa-
dalan) Sark siyasetini yapan bir adam; bu memlekete
bir dost yaptt , buniya geldi ve bunu Mecli iniz de
kabul erti ve elhamdi.iliUah memleketi hi9 b ir yere
esir etmedi ve etmeyecektir.
ISMAiL S0KR0 EFENDi (Karahisan Sahi p) -
Bu hal , ~arkhlarla olan mi.inasebatlmiZI ihlal edecek
mi, etmeyecek mi diye, ktymettar zamanlanmiZI bi-
hude g1:9irmeyelim. Celseyi bir an evvel aleni ye tah-
vil edelim , Hariciye Vekiline beyam itimat eyleyc-
lim.
TEVFiK R 0ST0 BEY (Mente~e) - Yan i efen-
di; memleketin mukadderatt hakkmda bir mesele
mevzuubahis olurken susal1m. agz1mtzt ortelim. ka-
payaltm; oyle mi?.. Kimse soz soyleme in mi?
TUNALI HILMI BEY (Bolu) - Efendim, Ha·
riciye Vekili Beyefendiye te~ekki.irlerimi arzedecegim;
bu eyyahat ge9 kalmmasma ragmen her ne vakit
yaptlsa yok muvaftkttr. Hakikati daima oldugu gibi
gorelim; btitlin muvaffakiyat; ancak. tevhit ve te~ri ­
ki mesai sayesindedir. Memleketler; dahilerin degil ;
a~tk adamlann mesaisiyle, vazifelerine sanlmalan u-
retiyle kurtanlm1~t1r. Yalmz Hariciye Vekili Beye -
fendiye refak;~.t edecek mlitehasSISiann yine bu Mec-
lisin sinesinden ~tk.masmt temenni ederim.
SALiH EFENDl (Erzurum - Ilk soz benim-
dir; Tunali Hilm i Beyin teklifini kabul edelim. c;tk-
sm gitsin.
HOSEYiN AVNt BEY (Erzurum) ~ Efendim,
T . B. M . M . burada te~ekklil ederken kendisini si.in-
gUsi.iyle civar devletlere takdim etti ve dost mil-
letlere de ... Fakat bi.itlin milletlerin yaptlgt gibi hu-
kukunu siyaseten halletmek ciheNni de maalesef ih-
mal etti . Yani te~ekki.ili.imi.iz gi.ini.i, muhtelif yerlere
bir 90k heyetlerimiz gidecekti ve feryatlanmtzt din-
letecekti . Amerikahlar; buraya gelip giden muharrir-
lerin ne~riyattm gazetelerine sokmadtlar; 9i.inkti Ttirk-
ler vah~idir, barbardtr dediler. Biz bu hususta hiila
 t : 153 2 . 2 ' 1338
bugUne kadar h1kayt kald1k. Ge~en sene cte bize bir
kapt a<;ilmt t1 : Londra bizi mUza kereye davet etti.
Diger taraftan Yunanltlan Uzerimize hlicu m ettirdi.
Fakat elharb i hud 'atin; biz o nd an istifade ec.l ecek -
tik. maa lesef edemedik. Azmi miz.. Allahm inayeti vc
sUngUierimizin ku vveti_le Avrupalilar hukukumuzu
tammak istiyorlar ve Mecli s mU ttehi den kendilerine
mUzahirdir. Bizim me~ru hukukumuzu sUngLi mlizle
beraber, siyasl mesai ile de halletmek i<;in tesirlcr
yapacakt1r. Zannedi y rum .ki -+5 mil yo n liray1 bii:J.
mUnaka}a feda eden bu millet bu 160 bin liray t da
seve seve verecektir. Yal n1z temenni edeceg im ki bu
para heder olrnas1n ve bu nun iyi semerelerini gore-
lim .. . Meclis bu husu ta kendilerine mU za hird ir. Yal-
niz mUteessir im ki , gidecek leri zaman hak ikl prog-
raml anm bize okuyamayacaklard1r. Me a il erinde mU ~­
kUi ata ma r.uz kalacak bir hale mahal kalmamasJnJ
cia temenni ederim. Sunu bilmlinasebe oylcyecegim
ki : Muhtar Beyin ge~en sene; siyaseti ci hane hitap
ve TUrklere yak1~ m ayacak bir vesikas1 vard 1r. !~tc
boyle bir ~ey teker rli r etme in. Hariciye Vekili i3ey
in~aallah mU')k Lilata dli~ar olmayaca kl ard 1r. B u~adan
<;tkt1ktan sonra, buyurJuklan gibi; r Li Lga rd ~.n bile ol-
sa istifade edeceklerdir. Her ne ya parlarsa itim ad1
kamilem iz vardtr; kati yc n kenclisine mlizahiriz. Biz
kendisine mlizahir o l cluk~a mesai lcrinde muvaffak
o.laca kl anna Umidimiz v.n 1r. Bu i~c.le ge~ kal m1 ~ o l-
duklan halcle . azi felerini yaptig Jn clan dolay 1 te~ek­
l<.Ur ederim.
R EiS - MUz<>.kerenin kifayetini kabul edenler ...
Etmeyenler ... Ka bul edilm, i ~ tir.
R E IS - Bir takrir geldi efendim.
(Tevfik Rii ~ tU Bey ve rLifekasJnin takriri oku nur )
RE iS - T a kriri reylerinize arzcdiyo rum : K abul
edenler ... Etmeyenler ... T akri r recldo l unm u ~tu r .
Efendim H aric iye Vekili Beyefendin in izahatlan
ve~hile seyyahatlerini kabul edenler el kaldirsin ... Et-
meyenler ... Ka bul edilmi~tir.
Efendim bu kanunun usulen Muvazenei Mali ye
Encl.imenine gitmesini kabul eden ler el kaldtrsin .. Ka -
bul edilmemi~tir efendim.
R ESAT 13 EY (Sar uh an) - Mu vazenei Ma li ye
EncUmenine havalesi liizun gel en bir mesele encU-
mene ha va!e edilmeksizin kabul edilmi~tir. 13undan
mUteessir olan enci.imen. a m istifa edi yo r. (Gi.i rliltli -
ler) (Kabul , kabul sadalan)
SALiH EFENDi (Erzurum) - Muvazenei Ma-
liye Enci.imeni Reisi · k1ymettar bir arkada~Jmtzdtr;
meseleyi yanh$ anlamt$1tr. Muvazenei Maliyeye da-
- 674 -
C:2
hil olan arkada~ l a nm tzm katfe. i buradadtr. Ortacla
~-{uvazen e i Maliyenin S;tlft hi yetine tecavUz yoktu r;
y1ne biz kabul ediyo ru z. mesele bundan ibarettir.
iSM A iL $0 KR U EFEND i tK ara L;sa n Sah;p) -
Efenclim me,elede ui teteh hi.im ard 1r. Zannolundu
ki Meclis Muvazenei Mali yenin s lah iyetine tecavliz
ediyo r. Enclimen ler; he:-hang1 bir encUmen olursa
olsun, Mecli in me vz"uba his ettigi mesai li ihti sas
dahilinde te hil i~in fiki r istihsa li Zll11ntncla ay nlmi~ ­
tJr. Eger He et Umum iye bu mese leyi uzu n boylu
tetkike hacet gormezse enci.imene h va le etm eyebilir.
Bununl a, Muvazenei Maliye EncUmeninin hukukun a
lecavUz nereden anla~iiiyor? H1~b ir teca i.iz yoktur;
Mecl i mlihrem gormu~ti.ir e M uvazenei Mali _e
Encumenine' crmeksizin kabul etmi tir. ife ele bun-
dan ibarettir.
EMl BEY (Erzincan) - Ah va le dair maruzat-
ta bulunacagi m. ' ncU mcn bu ha reketi , hukukuna te-
cavUz suretincle telakki ed iyo rdu ise re1·e konu lma-
dan evvel itiraz etmeli idi. Boyle bir talep vaki ol-
mami $ttr ve m seleyi Heyeli mumiye kendisine ma-
letmi ~t ir. lkinci de fa olarak da M U\ azenei M ali ye
Enci.imen ine gidemez.
H .. SR · y BEY (Trabzon) - Bu kanunun en-
ci.imen e gitmes inde hic;;bir mahLur yoktur. Bu para-
nin seyyahate tahsis· o lun up olun mamas1 meselesi ga-
yer mUhimdir. Bunun i<;in bu mesele me zuubahis
olm ada n. eel ei aleniyede tas vib ecleriz.
V EHni BEY (Kare . i) - Efendim, Nizamnamei
Dah il l sarihtir; bu gibi ·muameliit enc.i.imene gidcr.
Variclata taal lu k eden mesail de Mu vazenei Maliye
Encumenine gider. Bizi m Meclj si n daima asa bile~tigi ­
nin sebebi i~ in ~ok sUrlinmesindendir, encli menlerd e
<;ok ka ldigmda nd1r. Hi<; za nnetmi yo rum ki, bu tek -
lifte . Mu vazene i Mali ye EncUme ni Ia desin. Mesel e,
bu tahs isat hangi fasla konacak ise, usuli.i ma li yeye
tevfik1 muamele i<; in tetkik edip getirmekten ibaret-
tir. Binaenaleyh enci.imene gitmesinde bir beis yok -
tur ve bunun i\;in ne Hariciye Veka letinde . ve ne de
Hi.i ku met de hi.; bir mani ycktu r.
HACL SUK R U BEY (Di ya nbeki r) - Sekilperest-
lik ya pmaya hm . Ha riciye Vekaletinin fil a nca faslma
$Ll kadar lira ilave edilmi$tir. diye bir karar ittihaz
edelim. mesele bitsin.
Y SUF KEMAL BEY (Hari ciye Yek ili ) (Kasta -
munul - Arkada~lar: hiz gizli bir ~ey yapm1yoruz,
bir §ey ka~trmtyoruz. Ben , Hariciye Vekili bu hu-
su ta kemali amimiyetle ve her tlirli.i tetkikatm icra-
sma tarafta nm . Yan i Muvazenei Maliye EncUmeni
 t : 153
unu filana ~ok yevmiye verilmt~. filana az yevmiye
.. rilmi~ diye tetkik etmek istiyorsa kabul ederiz.
'I a lmz aleni celsede; izahat verilmek sizin fash mah -
olarak ilave edilmeli.
J sadalan) (Miizakere kiifi goriildU)
HACI BEK iR EFE Dl (Kenya) - Efendim bu ·
-un Muvazenei Maliye Enclimenine gitme~inde bir
_,ahzur yoktur; yanm saatlik bir i§dir. Enclimen he-
: i umumiyesi de JOtfen bunu tasvib ederler, ya-
-.'11 aat ic,:inde meseleyi biti rir iz. Yalmz mesele ka-
-uni olmu~ olur.
BDULLAH AZMi EFE Di (Eski~ehir) - a-
ve muhim mesa ilde, ufak bir ektenin bile me-
leye tesiri olacagm1 zannediyorum. ('Unku ray
.aerinde giden bir Jokomotifin online ufa k b ir ta~
.., raktltrsa yoldan rytkar. Bendeniz c,:ok rica ediyorum;
e-.cumenin rei i muhteremi R e~at Beyefend iyi gayet
-ezin bir zat olarak tamyorum. Bu meselede her nc
- _rerle olu rsa olsun, herhangi bir usule k r§ I fed a-
• ;.rhk etsin, feda karhklarla her ~ e y hasll olu r. R ica
:!jerim bu istifay1 geri al smla r.
'I HYA GALiP BEY ( Ktr~eh ir)- Bu meselede
e-cUmen rei i, enciimeninizin na mii I esa bma hare-
e etmi§tir. Bu butc,:eyi tabettirip Mecli inize getirin-
~ere kadar parc,:a parc,:a evrak1 ... toplami~t t r.
r kanun t;:tkarsa t;:tksm mutlaka enclimenden ge<;·
,....eli ki usule muvaf1k ls un. Bli meselenin encUmene
'-avale olunmas1 teahhuru mucib olmaz. Re~at Be-
yin iddias1; muamele usulden harice C,:Ikartihyor, bu -
un usule irca1 ir;:indir.
REtS - Heyeti umumiye enci.imene ugratmaks l-
zm da karanm verebilir.
TV ALI HiLMi BEY (Bo lu) - Ar ka da§lar;
emin Tevfik RU~tli Bey arkada~tmaz; ... munaka~ ay a
acet yoktur ... mebu luga namzetligimi azederken
ulh meselesi ir;:in namzetl igi mi vazedi yo rum. (GUrUI -
ii ler) I tanbul'da ben klirsiiye c,:akmad1m . Arkada~lar
tek rar ediyorum, §ll dakikada Allahtm bana bir kud -
ret verse de Avrupa 'ya bir and a ur;:uversek . Usule ne
hacet? Vatan meselesi orta da iken usule ne hacet?
Bu boyledir efendiler. (G (iriilti.iler)
SALAHATTIN BEY (Mersin) - Abdullah Az-
mi fendinin ifadeleri gayet dogrudur ve zannederim
i Re~at Beyefendi de bu ifade iizerine ... ve borcu-
du r ve zannediyorum ki bu vazifeden kar;:mmayacak -
la rdtr. Onun ir;:in kanuoa ittiba olunmasma teminen.
soy lenmi~alan sozleri o suretle telakki ile, rica ede-
rim enclimen istifa etmez, vazifesini ifa eder. Yalmz
yaptlacak muamele; bunun beray1 muamele bize ha·
va lesini talep ve temenniden ibarettir. t~te bu kadar;
2 . 2 . 1338 C:2
ba§ka mesele yoktur. (M uvaftk, muvafak sadalan)
REiS - Kifayet hakkmda takrirler var. Mlizake·
reyi kafi gorenler el kaldarsm. (Reye hacet yoktur
YUSUF KEMAL BEY (Hariciye Vekil i) (Kas-
tamonu)- - Mesele h ita m bulduysa; bu hafi celse-·
de gosterdiginiz asan itimada kar~l te~ekklir ederim.
Ya lmz bir noktay1 arzedeyim; ben gittikten sonra,
gozden 1rak olan goniilden de 1rak olur kaidesine tev-
fikan ben i nazardan dur tutmaym1z rica e9erim. Ben
orada muntazam ve me~ru bir devletin memuru ol-
maktan ba§ka bir ~ey olmayac gam; elimden geldigi
kadar HUkOmete aTZI mvlumat c ccegim ve ciimle-
n izin kaqiSinda arzediyorum er e suretle olur a
ol un, bir gun beni itham e er · niz ana sormadan
itham etmeyiniz.
REIS - .Su halde bu mesele celsei aleniyede
reye konulacak tar.
2. - Ra.fkumanda11ltk K anununu11 lemdidi hak-
kmda (:o rum Mebu.w Ferid Bey vc 43 refikinin ka -
nun reklifi .(3 / 447)
REiS - Ba~kutna ndanhk Kanununun temdidi ile
e ka- alakah kanun teklifini okutuyorum .
Corum Mebusu Ferit Bey ve ktrki.i~ refikinin . Ba~ ·
kumand anhk kanununun iic,: ay daha temdidine dair
kanun teklifi. (2/447)
Esbabt Mucibe Lii yihasa
Meclisi ali nin davay1 millimizi hiisnti neticeye isal
1ic,: in irbt:ihaz eyl·edigi tedabiri miihimme meyamnda bu·
lunan B a~ kumandanhk Kanununun temdit edilen mtid -
deti dahi 5 Subat 1338 tarihinde hitam bulmaktada r.
Ba$kumand anhk ihtasa ile bu vazifenin Reisi muhtere-
m imi ze tefvizini icap ettiren esbap miindefi olma -
daktan ba~ka i~in siirat ve hUsniiniyetle intact hak-
kmdaki elzemiyet kuvvetle cari bulundugundan iiti-
deki teklifi kanuninin bu glinkii ruznameye ahnarak
mUstaceliyet karan ile miizakeresini ve kabuliinii arz
ve teklif eyleriz.
Madde 1. - Biiylik Millet Meclisi Reisi Musta-
fa Kemal Pa$aya Ba§kumandanhk tevcihine dair olup
evvelce· Uc,: mah temdit olunmu~ olan kanun 5 Subat
1338 tarihinden itibaren Ur,: mah daha temdit edil -
mi~tir.
Madde 2. - l~bu kanun 5 $ubat 1338 tarihinden
muteberdir.
Madde 3. - i~bu kanun Biiyi.ik Millet Meclisi
tarafmdan icra olunur.
31 Kanunusani 1338
- 675
 t : 153
RElS - Teklif iizerinde soz isteyen var m1?.. Bu-
yurun Hiiseym A vni Bey.
H0SEY1N AVNI BEY (Erzurum) - Eft:ndim ;
ge"en tecdit zamam da arz eHim ki , fevkaladc ted-
birler fevkalade zamanlara mahsustur. Bunu , Heyeti
Cdileden baz1 arkada~lanm tefsirlerinde; Pa~a Haz-
retlerine, mukaddem itimat olunupta bilahara ademi
itimat hast! ve (fakat efkiin umumiyeye kar~1 vazi-
fc.sine bir za, uret olarak tdevam etmesi z:ehabm1 uyan-
dtracak ~ekglde mi.italaa yi.iri.itttiler.) (I) Pa~a Hazret -
Jeri Ba~kumandanltga birinci derecede takdir eder.
Biz de o stfatla . bakanz, Meclis Riyasetini (harbin
devam1 milddetince.) (2) Hatmna getirmemeli. 0 ,
davamtzda mesul olan bir me vkide (bulunmaktad1r. Bu
tarz mi.italaat onu .) (3) Mevkiinden tenzil mahiyetin-
dedir. Avrupa ve cihan bu telakkide bulunamaz. Av-
rupa ve cihan bir teHikkide bulunabilir. Bize zaman za-
man harekatt milliyeyi ktymetinden dii~i.irmek i9in
bu harekall yalntz Pa~a Hazretlerinin ~ahsma atfet-
mek suretiyle onu ktyametten dil~i.irmek istediler.
Pa~a Hazretleri daima MiUetin a.zmine istinad ile .if-
tihar eder. Pa~a Hazretleri bir fer t o larak istanbul'dan
Anadolu'ya ge9tikleri zaman onu kar~1layan yiiksek
bir ruh , yuksek bir azim vard1. Onu i9ine aldt ve
birer birer noksanm1 ikmal etti. Cihan burada milletin
ruhundan kopmu~ bir Meclis (gormek ister. Ba~ ku­
mandanm kudret ve kuvveti.) (4) Meclisin itimadm1
kazanm1~ oldugunu gormekle anla~Lqtr. Yalntz de-
mesinler ki , Memlekette Mustafa K emal Pa~anm ~ah ­
si arzusu hukumrand1r. Hay1r. Milletin arzusu hii-
ki.imrandtr, istedigi zaman yi.ikseltir, istedigi zaman
da yere vurur. Binaena leyn ge9en mi.italaa\an bugun
reddediyorum; o soyleyen arkada~lardan (gorii~lerini
tashih etmelerini rica ediyorum. Biz onu Ba~kuman ­
dan yapmakla.) (5) Bu harekat1 milliyenin alemdanm
gosteriyoruz. (Ancak. Mec!lis olarak biz.) (6) Pa~a ­
nm arkasmdan si.iri.iklenmiyoruz, onu yilri.itiiyoruz.
Meclisimiz bir kimsey i Ba~kumandan da yapar, nefer
de yapar, mi.i~ir de yapar. Ben Pa~anm biiyi.ikliigi.in-
den boyle i.imit ederim ve boyle gori.iri.im. ilk arka-
da~t olmakla iftihar ederim . Yoksa katiyen Anado-
lu'da bulunamaz ve bugi.in de ya§ayamazdt .
Sonra efendiler ; Pa~a Hazretlerine biz daha 90k
mesuliyetli i~Jer yapt1nrsak ytpratmz. Pa§a Hazretleri
yaln1z cephe ile me~gul olmalhdtr· dendi. Bunun hi9 JU-
(1, 2, 3, .J, 5, 6)" Parantez i~inde kelimeler tara/1m-
dan eklendi. Mustafa Dnver
2 •2 i 1338 C:2
zumu yok tur. Sonra. Pa anm da bunda alemdar olma-
smi. daima ya~amasm1 istiyorsanrz dah a <;ok olmasmt
isteyin . Fakat mesuli yetli i~lere girdik9e ytpranryor,
bunu zaman ispat edeecktir ve ediyor. P a~ a Ki.irsiye 9• -
ktp da bUtiin icraat1 mlidafaa etmemeli. Kendi leri
de ger;:ende buyurdular : Tevdi olunan veza ifin ci.im -
lesini ben yap am ... Fakat yapm1yo r efendiler; ...
devlet iradcsi. millet irade i, tarihi boyle yapmt~ de-
gildir. Tarih kar tsmda mesul tutumak lflZi mdtr.
Pa~a Hz. me ul isc ben bugiin bunu kabul etmi-
yorum ; ... mi.isamaha ed!iyorsantz hiya:neli v·atan~ye­
dir. Pa!ia Hz. nin hat trlan liyin hiyaneti vatanuye ...
kal'iyen bi.iyi.i k bir davadtr. P a~a Hz. ba~kalannm
mesul iyetini i.i tUne atmamalldtr ; B ~kalanm n idare-
s.ini i.izerine almalm altdtr. Bir degirmen ~anlu !?libi
bumda soylenmiyecek ozler oylendi. Oelal Nuri
Beyin dedigi gibi , bu rada degirmeni ola ra k laf ha -
]rinde burada bilmem. alman tekalifii miU~ye hi.isnli
istimal ediJmedi dendi . Bu hususu ta zih iQin kar-
~tmtzda, hiinnetle kar~tl ad.tgtmtz Pa.!ja 9tbnca, si.ikJ.It
ettlik ... ve kat iyen hi.irm tt.ir, b~ka bir ~eydir, hi.ir-
met olmasaydt, hakaret olsaydJ onu da ... Biz o vil -
cudu ytpratmamalt ytz. Oi han a kar~t . vata1lllll.lZI se -
V:iyorsak . o vi.icudi.i ytpratacaJk, mesul edeook. bi.r haitde
buLundurmamalJytz ... n i artar Pa.!ja Hazretleriinin .. .
askerler, Yonan kt.ralmt kar·tlannda gordiigi.i za-
m an ... neferoik, mehmet9ik demektir. (Itir satLr yok)
faarruz degiJ, h a'k,ikat soylUyorl!m. (Devam devam
sc"' leri) Pa~a Hz. burad an buyu.rdular ki , MiidaJ:aai
Mill.liye hususunda, Mudafaai MiUJi·ye Vekilin!in ya -
v a~ gittigini ihsas ettiler. Fakat dedigim gibi, hiir-
metle ve katiyen bir sa niye •i9in mesul tut.rna:dtguniZ ...
vatarun menfruati boyle icabettiirdigi ·i<;in ... v.a tarun
menfa·ati bOyle .icabetti.rmezse ben arkada.!j slfat.tyle
driyorum, hakkl olur. Vat antnt 90k sevdi:kleJlinden
do!ay1 kendileriinden ... koym as mlar, yani kendtile-
nini mesul etmede.n korkm1yoru z. Erkaru Harb1yei
umumiyenin s.ala hliyetinden j tifade ed.elim ; salahi-
yetleri kamilen alaltm. Ba.!jkumanda nlLk !aZI.msa yi-
ne erelim . Biz uyurken kendileri u yumuyordu. De -
mekki Pa.!ja Hazretleri uyumad.Jguu ~unurua isbat
etniler ; tnonu muharebes.inde... reisi olmruk stfaru.iyle
hergi.in gider ve hergi.in miidafaa ederdi. Mesulleri
'kenara "tkaracak va.ziyette degiJ. Kas; defa efendiler
bir kaymakam meselesinJi burada miidafaa etmi~tir.
Pa!ia da bunu :istemiyor. Pa.5a Hazre tlerri run vi.ioudu
laztmdtr. Ona hiirmetimiz var, yok, onu soylemeye
lii.zum yok. P~a hepjmiz;i fJyi tamr. Biz y;ine, ~smine
Ba.!jikuma.ndla.n diye~im , yine o usmi t~tyalun ; Fwkat
asker! (mesuliyet yalntz mesul degi.J , aledderecat me-
676-
 t ; 153 2 •2
sui) (I) !lcimseler de olmamaltdu . <;un!ci ytpranma-
sm; davam bu idii. Bu t:avzitiimi, SJm Beye cevaibeo,
ii~ a.y S'onra V'eniyor;um ... lisOOrse olsi.in , t>aJhil oleceg1z.
Fa,idelii li"'-e y~asm , zal1lilrh ise olsiln. Gayet sarnlimi
wodarumdan soyliiyorum; memlekete menafij,j olatn
he11kes ry~asm, mufteni >olan her.kes O:lsiin. Salahiiyet
hususuntla: 1k endileninde isbirlram e!decegim. Kiirs.ide
g~n giin:kii gi:hi dlm'asm . Herhangi blir hususta di-
ter mes.ul 'k!imseleri biz lilllp yere c;:akma<k isteniz.
Henhang;i hususta mil~kiilata ugru;yorlarsa biz o hu-
susta salahiyet: verelirn. Kem:liiJer>ine dilnden daha
l!iyade ~timadmuz vard1r. Bunu d.aha z!iya~e arri Jr-
mak ist!iyorsa, bilhassa ~LI kiirs<iden r~ca ediyorurn;
bundan sonr<a. hic;:bir ~ey soylemiyecegim.
TUNALI HiMi BEY. (Bolu) - Arkada~lar: Pa-
a Hazretlerill!in Ba~kumandanhk vesi·le9iyle, HilseyJ n
Avni Beyin tekrar et~igi bu sozle11i, bilhassa g~en
sefer dinledik. Onl ara katJiyen cevap vermiyortlrn.
~iinkli cevaplan o zaman venilmi~tir. Muhal'if...
HOSEY iN A VNt BEY - Ben muhalif degi1im .
reddeder.im .
TUNALI HILMt BEY (DevamJ·a) - ik!i esash
nokta iizerlinde cevap verecegim. Farzediiyorumk.i lYi-
rinois.inde cfe, ·ilk'incisinde de hata ettik. hatanm nere-
sinden dontilfuse kar oradan ba5lar darbt mesel'i bu-
rada kabili tatbik degildir. Hariciye Vek;i llinin ge~n
sefer bu kiirsU~on soyleklligi bir sozU hattdatac g1m.
(I) Partmtez i~indeki kefime/er larajnndan ek-
/endi. M. Onver.
- (>7'1-
! 1338 C:l
Eger B~kuma,ndanhk memuniyettine devam salabi-
yetillli vermezsek acaba nastl tesir eder? SOzu uzat-
mryorum, ktsa soyleyecegim. ~a Hazretleni en bii-
yuk ~ezrud<an, .e n biiyilk cezaya milstahak ... Hayir,
arkad~}ar. (Gilrilltiller) ... Kanunu bilamiin~
,J<;abul eddll11,
RE1S - Ka.nunun heyeti umumiyes.inin miizake-
res·inJi ·kif~ gorerek maddelere gec;:ilmesini kabul
edenler elle!1ini kald1rsm ..! Kabu'l edildi. Ma.ddeleri
okutuyoruz.
M adde J . - BUyiik Mlillet M ec.J&j Rei i Mus·
tafa Kema:l Pa~aya B~ kuman :milk f-'}vcihine druir
olup evveelce il~ ma.h temdit olun.rr. . : ian kanun 5
Subat 1338 tanihinden itibaren u mal" '· l a temdjt
edilmli~tir.
REiS - Birindi maddeyi kabul edenier ... Ka<!Yut
edilmi~tir .
(Ret sesleri gtirilltiiler) ..!
SALAHAIT1N BEY (~ersin) - Kabul edil.nli~
bir kanunun leh ve aleyhinde Jdarei kelam aytp-
ttr.
Ma.dde 2. - l~bu ka,nun 5 Subat 1338 tanihin-
den muteberd<ir.
REtS - Kabul edenler ... Kabul edilmi~tir. R ey-
leri n<izli ~istimal ed~niz.
Madde 3. - l ~bu kanun Biiyiik Millet Meclisi
tarafmdan <icna olunur!
R EiS - Ma:ddeyi reylerinize arz edJiyorum ; ka-
bul edenler ... Etmiyenler... Kabul edilm!i~tir.
MUzakere o!unacaik. ba~ka madde kalmamt§ttr.
Celsei haf.iyeye nihaye.t vef.liyorum.
DEVRE I_ C lLT : 2 l<;TlMA: 2

T. B. M. M.

Gizli Celse Zabitlari

4 $ ubat 1338 (1922)

... -
Miinderecat
Say fa
I. - ZAPTI SABIK .HULASASI 680
2. - MUZAK.~RE EDiLE MEVAT ~811
j_ o-- Karadeni- limwr 1ar/fla ithal oluna-
cak nusrr ve ·n11srr urrlarr i/e j zmit Sanca ~m a
J;r!fece k bu iicfay, arpa, i/17\'!r 1'tr-bLmfarm IW-
frm/1111 r>iimriik r em1intie11 istr\na.H lwkkm-
cia iktisat Enciim eni mazbatast. 681:688

Cilt 16

154 ncii in'ikat, 2 nci Celsc

----41·---·----
 t : 15~ 2

Y Z ELLi l)r" ROO 0 iNii\:AT

-+ Subat 13:o Cumarte i

REi · B!rim:, Re:- ~.:k I! \1u a Kiiz1m Ef ndi

K "TiPLER :

REL - Cel eyi a l}o:·u m. Lah irc Giimruk r s- S!RRL J3 : Y (izm:t) imkii.n1 )O 'lur. (GuJ[i!t[i -
m inin tenzili hakkm Ia bir \..:klif 'ar. ikLi ar ckili ler. ni9i n sadalan ).
S;rn Beyer ndi bu t klifin hafi cd-; de muza\er \ini R EiS - Musaade uuyurunuz efcnuim. ' IITI [Jc~l
tekl if etmektedir. ,La 1111 11ah etti. LlllU bunu mlinaka~a tm iyelim.
J :1 seJeri). Onu rcyiniz<! \ az ed ccgiz; !...abul H SA:"J BEY (Mali kilil ( l"rabzon - Efen-
ederseniz nc ala .. uim: bUI1U11 i<;:in U7UI1 lll<idlya 111Unaka ·a etmege ha-
IRRl BEY (ik,i :~l Yckilil ( izmit) - cb-.bini Cl-t y 1-tur. Bc'ki hakik. ten aleni elsede izah cdil-
si.)yliycyim efendim. Takci.r. Heycti muhterem ·y~ mi 't.:cek haz1 es ab vard1r ·11-r1 Beycfendinin noktai
<dti1·. Zcriyat1n m;kta 1. bu ord Jnun i ; va ziy ~~ g:t- na;an budur. Bu k 1 1111 ~i.i) lcJ.kten nra yine aleni
,et calib i nazar I ir nlert·bedc uUugu i in bu mc~e­ cel-.cde it mam1 mU:-:ak re}e ir1ka n Yardlr fendim.
lenin harice a_ i olma~m1 arzu :m;yorum: on l n ·.:_:Jr BI::Y (l3ayaz!tl- Rei~ Bcycfcn cl1: E a· iti-
d l:ly1 me clenin hafi bir c ·I c lc mii1aker- ·1r i U, Jif bari!
cdiyon1m. l.lD i R KF 1 Li BCY (Kastamonu) -
BiR. MEBUS B · Y - f:ncli mend ~i miiza: ere i EfenJim: a! nl el e I 11, hafi c ! eye i11t!kalde bir
a~1k olmu~tur. 111:1hzur l veillit Lde ilir 11i?.
TEVP1K R 0~ J 0 !J[Y ! h·nl ·~e1 - B "1-it.:niL IIUU B~Y (iJ..ti\:!1. Lk i!i) (izmi ) - 1~ ·li1i
bu tc, life J..ar~1. 1 ir nuUanm t::l':z·l· ni ri._'l cde ·e- \ I'. hoyle het han;i b1r me' Ic) 1 miiLakc e cd rl-.• ,,
gim. 0 ua u k1 : bu 111' e'en in mUzaker ··i cehri a'" bih"thare cd,ei hafi)ey int.kal c:mi.tir. Bir <r k ker
niye,le ba~la h. imdi t:lln:tm miizakerenin n••fm- rc bu '::1k1 !mu tur.
cla eel ei hafiyeye gc~·m.:~ dogru deg -!d 'r. ~er h•J- REiS - Efendim. m lenin celsci hafiyede mii -
nu cl ci aleniyeJe mUzak ·re etmiyecek olur ;::~J.: i~i zaker ini kabul ed nlcr llilfen cl kald1rsmlar ... Ka-
daila yOk ilan etmi clacag L. Onun. i~in eel i alel1i- bul cd ilmi tir.
y de ~ozlerimi7i id:u·c etm kl' m(i;aker etn·e:.. da Efendim. evveL zap11 ab1k hula a 1111 okuyaca-
h:> mm af1kl1r.

1. - Z P 'I J\f'lK H . ASASI

hak.!...il1,1aki kai1U11 muzal-cre c 1-abul eJilcli. c !,eye
nih:J. y ~t erildi.
2 '?uhat ! :i. 3 Pc:~cmilc
Rei Kat ip
iKi.·lCl r-E ·- Faik Uizista11
Ziya Hur~it
ik inci Reis\C·!cili Fa;k 13eyin taht1 ri} <c :er111 J
Karip
bilinikat: Hari ive e!<ili Yu uf Ke mal Bcyin h:w
Mu~
dcvlct mum c. silicri ile lema etmek li1erc 'rup:t' a • Mahmu t Sait
eyahat1 mcvzuu gorii~Uklli \C m(izaJ..crclc r kii.fi gi). Rr:is Zapt1 Sab1k hakkmua soz istcy n var
rlilcrek. teklif ka.bul cd ildi. illi?.. Kabul eden! r ... Etmeyenler. .. Kabul eclilmi~­
Ba~kuma qtJanlik kanununun mliddetin in tcmuidi tir.

680 -
 1 154 4 . : . 1338 C:2

2. - rv OZAKr:RE EDiLE 1EVAD

1. - Karadeniz liman!arma itlwl olunacak mmr bunun vaktiyle tdafi ctmek imkanull bulabilecegiz.
ve mwr unlan ile izmit San en ';ma gelecek bu•'~dny, Fak:tt bu makinalan her hangi bir mania zuhur edip
nrpa, 1111.1"/r ve bun/arm unlamzm giimriik resminden de buraya getiremedigimiz takdirde bu zeriyat yaptla-
ilfima.n hakkuula ikt1 at enciimeni 11/a;;hat_.m. mayacak ve gel cek ne kahtolacakt1r, cfendiler.
((ok dogru sesJeri.) Bu muthi hakikat kar,1smd:t or-
REi - Mevzu lizerinde rnli7a. !"e e ba. hyor.
du \'azir tini almak mecburiyetinde buiundum ve
i!...Lisat ekili S1rn Bey izahat verecekler. Buyurun
bunun i~mdir ki biz buna kar~l bir ~ey oyleme-
efendim.
dik. Biz imdid n tedabiri lazimeye tevc Ul etme-
lRRl BEY jKTiSA VEKiLi (izmit) - Arz
yerek ilkbaharda yapa agm11z zeriyata bel baglay1p,
edecegim hakayik ~unlard1r : imdiye kad r lktisat
hay1r: kaht olmayacakttr diye emniyetle harekct et-
ckaletine 7eriyatm miktanna dair gelen raporlann
tigimiz takdirdeki bu mniyet bizi selamete gottire-
muvaf1k1 hakikat . olmad1gm1 bittedkik ani ad 1m.
meye ktir: ak i zuhurunda bize dlil)manlanmtz o va-
Ziraal memurlan makils haber \ertr k bizim ir;in
kit cepheden silahla degil, abluka surctiyle maglup
gayretsizlik hissi verir mi.llahazasiyle daima zerriyat
edeceklerdir. Fakat ~imuiden boyle e baba teves Ul
miktarmt miibalagalt ve pek miibaJagah olarak merke·
eoerek nok'i< n1rn171 hari~Yten g~tire egimiz zehaire iL
ze bildirmi~lerdir.
telilfi ettigimiz takdirde tehi1k n1i.ind f1 olacaktJr.
!' ADRt BEY (Diyaribekir) - tiklal mahkeme- .,.imdi heni.l7. ac,: degiliz. Fa! a tcdabir Uiz1meye teves-
ri \erilmelerini teklif ediyorum. sul elmezsek a kaJmakllglnliZ dahi imkan dahilinuc-
JRRI BEY (Devamla) - K1r~ehir. Yozgat, n- dir. DLi~manlanm1z buglin bizi a~ btrakmak surctiy-
j.,ara havalisi de boyledir. Yani me ele dikkatle din- Je amana getinn k tedbirine teve sUI edemezler. Fa-
lenilecek kadar miihim bir me el dir. ger arkada~lan­ kat \:iktaki dti iinuugumiiz hakikat tecelli eder ue ilk-
mtt, hayati bir me eleyi dinleyecek kadar ta- baharda zeriyat yapamayacak oiur ak, o vakit, ac;:lt-
hammiil go teremiyorlarsa oylemiyelim . (Dinliyoruz glrntZI anlaya aklard1r. 0 vakil harp etmektense ab-
aualan.) Ziraat memurlanndan aldzg1m1z raporlann luka eJer \ e bunlar-a ekmek vermemek uretiylc a man
miktan fe,kalade miibalag1J1 oldugu ic;:in l tkikine JLi. crm y lim diyeceklerdir. Onun ic;in, buna ihtimal
zi.im gtirU!dU; tetkik ettik. Dab a mi.i m ne:1 \ csaitc kalmainak i_ ·in dU~manlanm1Za bu silah1 vcrmeye-
mliracaat ettik. Anla_d1k ki ald1gm11Z halo.il\1 malumat lim, <Jiye ~imdi<Jen tedabir iltihaz edi)'OI'UL v::: bu-
arasmda yiizde seksen fark vardu. Zir..,at mcmur:an Ollll csbab1 mticbire i budur.
bize gec;:en seneki zeriyatm miktanna gore. (GurUltu) Diger bir seb p dahi salideki meml ketlerin ha·
ge~en seniki zeriyata nazaran bu en ki zeriyat miktan kikalcn a~ bir halde olmalamhr. Dahilden a!am1yor-
yiizde yirmi fazla gosterildigi halde, bizim hakiki bir yar. Bu gtin Zonguldak'ta yirmi be~ liraya bir c;:uva l
u rette elde ettigimiz malumal onun biisbutlin aksine un satJityor. Qrdu, Rize, Girc un hatta Barl1n bile -bu
olarak ancak ylizde yirmi nisbetinde taayyUn etmi~ ­ glin haber aldun- aym h::ddedir; ba~tan ba')a a¥hkta n
tir. feryal cdiyorlar. Bun lar dahilden ald 1kla n zehair il e
BiR M' BU B y - Re men yalan St)yJ yen mv- g c;inemiyorlar. (.'LinkU fe kaladc gali fiyatlarla zahire
murlar tst>ikW.l mahkemesine verj!me.lidir. al1yorJar. Bunlannda khvin iaruretlcrine c;al 1 ~mak el-
SJRRJ BEY (D.evamla) - Hatta Ankara'da dahi bette bizim ic;:in farizac!tr. Gidiniz; kezalik Adana ...
zeriyat mil tarmm gc~en senekine ni beten ytizd ir - -Adana mlittefikunaleyh oldugu ic;:in buna . dai r stiz
miyi ge~medigi resmen taayytin etmi tir. O mid imiz an- ozlcm yecegim.- ihtiya mutlakt1r. Oradaki zeriyat1
cak i!kbahar zeriyatmdad1r. Halbuki renc;:perin elin- ikmal edemezsek ve ahaliyi d yuramazsak Adana bi-
de kalan hayvanat miktan. i~ittigimiz zamao adeta ze bar olacakt1r. t te boyle mi.icbir mlilahazalar bizi
tedehhii edilecek dere e azalmt~llr. Bunu teJa.fi ede ek boy! miilalaalar dermeyanma C\ ketmi~tir. icab1 hal
kadar vesaite malik olmadtgmdan bu zenyat yapila· ve unun tedbiri HeyLti muhteremeyc aittir. Bu nun
mayacaktJr. Onun ic;:tn ilkbahar zenyatiyle bunu te· hilafmda " yl n cek miitalaalan cJI ette bi1ler mlida-
lafi etmenin imkanm1 bulamayacag1z. Ancak yeg ne faa edecegiz.
bir premiz kalm1~t1r. 0 da makrnc kuvvetinden i ·- ZlYA HUR~iT BEY (Uizistan) - Ffcndim ik-
tifade etmektir. Bunu kemali ehemmiyetle takip cdi- tisat Vckili Sin I Beyefendi, bu 1-..Lir Liden soyledilcr.
yoruz. Makineleri vaktiyle getirebilir ek o zaman Bu senek· zeriyatm, ge~en seneki zeriyat1n yiizde yir-

- GSl-
 1 : 154 4 .
mis.i oldugunu beyan vc bu nu mtiemmen vc·,ai r ilc
yapt1klan tahkikata i tinat ettirdi!er. Ondan sonra il-m-
ci ~ey olarak soylediler ki, vesaiti nakl.iyeyi temin eden
hayvanatm miktan mi.ithi~ bir ·urette azalm1 ttr. Ay-
n• za manda ta «Kokmu bnn•nu» ndan; yani . im-
di btitiin iLmit'i dahil tulunuz, ta izm•t\. kadar biitun
Karadeniz ve d iger dana mmttkastn aki yerlet de
bir de a~ltk vard1r. Simdi efendi1er b, .rada ~e ille
ugr~dJyo r. Kavan.ioi iktisatla ugra~th or. Bu nJan n
hepsi dogru Jur. Fakat bu gUn ya lmz ir hakikat var-
dJr. Huktimeti dola~t1k t an sonra bize k a dar geliyor,
Buna bir tedbir ittihaz edip bunlan idare edecek ko-
mi yonlar tecssti edccek, em.irler yaZJJacak. derken
sahilde a~bk mi.itemad1 ve muhlik bir aziyette te i i
gosterc ektir. Ahalinin ku ; ·naddiy ve mane iyesi-
nin inkisannr kim i ter· rica cderim? Boyle bu a ha·
li nin a<;hktan olme ini arzu eden bir fe rt ta avvur
ed mem.
Saniyen bizim evahi'l zehair yalmz Rusya'dan
gelirdi : Tayka'dan, uak havali inden gelirdi. -J 1ii-
saade buyurun- $amsun havalisi ndeki ahva ii 'hepirr:iz
biliyoruz. Bizim se ahil.imizde yeg~n m1~1r ere k
olan mmt1 kada zeriyat y ktur. 0 havali ahali i a lt k.-
tan olliyorlar. Sikayet filan etm iyoruz. Bu gtin yegan
~<~;re -bendcnizin fikrimce· derhal memlekette i har
ettirmektir ve memleketin her tara(mda mi..i mir te-
sirini gosterecektir, bu ..
aniyen ordu meselesi; buyurdularki pek dogru-
dur. Ben<ien'iz harb'i umumide, malumu aliniz man-
ya'da id im. Almanya, as;ltk..tan u: ut etmi~ttr. Alman
ordu unun garp ceph esin in arkasrmla Alma nya. bir
senei'ik .ia e edi le elk ZaQire btrakmt!lttr. Alman r-
1kanJ harbi;esi bitlab i memlekete ihanet etm 1i lir.
Bu gun ordu kendi mtnttk::tSt dai re in e bir <;:ok er-
zaka az·Jyed etmek v bunlan kendi labtt mlllye- ,
tinde tutmak mecburiyetindedir. Bu uretie mem1e-
·ketlerin a§a~ , yukan zahire aoban oJan yerlerd en de
sevkiyat yapamryoruz. Zaten vesaiti na·kt.i ye d yok-
tur. Di.i manlann eline 'ku vvetli bir ila il ern emek
I
i9in Hi.ikumerin tekJifini kabul etmek bizi m ic;in va -
cip ve zaruridir kanaattndayJm.
HASA FEHMt BEY (Giimti§ hane) - Rei
Beyefendi; evvela soz al'd rm. Halla nobet gelmed i ki; bendeniz da,lma zarureU ri mtklarrnca tay in ve
mi?.
REi (Riyaset Matkamtn a Faik Bey g ldi) - J< i-
ca ederim , miisaade buyurun daha §imdi gel'dim.
HAKKI HAM[ BEY (Sinop) - Efendil r in -an-
Jar, her ~eye 9are bulur. Fwk<Lt tabiata kar§t <;are bul-
m~kta ~ok mi.i~kUiata ugrar. 1ktisat Vek ili Beyefen ·
- 6<:'')
:z . 1338 c: 2
dinin burada bu kamU1d an maksat ne ldugunu ·arJ-
halan vc lis nt r mi ile so iediklen nra. benJe-111L
zart gormek lc beraber. bu kanunun . eklinin ga} ri
kiifi olduguna k. oi im. Efendiler gc en
nt,_ inop'a gitn •istim. 13'6 cne i, allt a
Ia yaz da d hi!. olmak i..izere yagntur y sur tile
mop Ltva ·mrn ihti a etligi Act 1 n7ar kauiMt
dahil, h i bir zeriyat yapdan 1111 e e •elki ~ ne-
en eide rdi len bugdaylar ha, an ed il em · 1ek. har-
marrla d ~i.irii 1i.i ttir. Bunu gozi.imle gor fli1 1, bu
ene dahi geo;:en neye ma,kus olmak. Uzere I ur::~.k
devam etmi~, yaz mahsulii olan mtstr zeriyat1 bile
yapJtamamJ . G~en ene yanctk. Liva 111m a<;ltk
ektigi buraya biidir'ldigi ve bendeniz unu Mecli e
a. etlirdigim haiJe maale~d buralara m avenet I-
I meJ i Bu frrsattan 1ir ka r"cca r i tifade etli. Bu-
n ma al bt ..akmayaltm. Dolt, be ti.i c, n mi.idafa1
e.mdde, b ~ on uru} kazandtrmak i<,;in bir kJ tm
amli i a<; II. lan . idu ri.iyo ruz.
Bunlar f nd;m. pheJ ah}an 1 h r· gun e-
hit vcren l:ahraman.ann y rine ikame cde.:c:gimu
kim . elerclir. Olenlerin yerine bugda ikame e lcme-
yiz. Efendiler, haJkm ia e ini de di.i Unme m -buri-
c
·eti ncle, iz. arm :rer " ngu ile di.i¥Jlamo kar 1~1na
1ka ak anlard1r. k a h.i~ bir zaman dort, b~ tuc-
car mernlekeli kurtarmamJ!jtrr, ri a ederim. K c;ki-
ri1dcn - filhal..ika buna munasebeti yoktur. amma
oyli CCt'_glm - Ko~g i ri'den ac;hk i~in ya7ml oiJu-
gum te1graflar hala en iimendedir. Sizin ere~ g;niz
paranm. bugdaym belki bundan sonra f yda 1 oimr-
yacakt•r. Eg r bundan onra sahili cle bitireceJ.. 1. ·k
bilmern bundan kim me. 'ut olac:uk? i tirhant cdc-
rim, Heyeti umumiye·i ha,kkrnda mi.izakere zaittir.
Hemen madclelere g~·il in e mad del· r pek mahdul-
tur, tev i edil in. tMiizakere kafidir adalan).
TE Fi K R .. .STO BEY (Mente~e) - K o~giri
me ele i enclimencl degil Heyeti. um umi yededir.
1-f FJZ MEHMr:.T BEY (Trabzon) ' - llcyeti
umumiye i ale hinde degilim. Ma<ldede tadiliit i te-
rim.
1-1 EHML J3 - Y (Gtimi.i ~hane) rkada~-
lar, mukaddemei kelam ol ma·k Lizere ~unu arzeJerim
izale etmeik taraftany1m. Maksad r a lim i arzedeyim :
Ziynet e ya 111m me n'~ duh.uli.i hakkmdaki kanuna
B cetvcli) altrndaki hu bubat lan ti<; mi il gumrtik
re mi aLnrnast bakkmdaki htikmU ilave ettinnekl
Me -li i Al ide haft olarak arzediyorum - sabtk 1:J.Ii-
ye Vekifi Ferit Bey! yaptlgtm miicadelede, uzun se-
u -
 f : 154 4. 2 . 1338
nelerden berl devam eden hayatt te!}riiyemde mem-
leketimize en nMi bir hizmet olmak i.izcre ifa ettigi-
me lanFim ,-e unu da arz ediyorum ki memleketin
ahvali iktisadtyesine o kanun kadar icarayt tesir ede-
cek bir kanun Bi.iyfrk Mi-l let Meclisinin 21 ayhk mud·
deti zarfmda vazedilmedigini de muvacehei aliyeniz-
de soylemek i terim. Tacbii ben hatmnrza getirdim,
fa 1 at ~t>ref iz.e aittir. Siz. kabul ettiniz. Maliye Ve-
kili Hasan Bey buyurdula~ki- memleket dahilinde
mev ut olan bububat y~ayan in ani nn idar sine
kfif·i olduguna kant.im.
Faikat nafkl!iye mesel~ i, harbin d vamt yi.iziioclen
d layt nakliyatm t·aozim edilememesinden baz.t ma-
hal!erde aQ! ilk tehlik inin ba5 go terme i idi, k! He-
yeti Vekile bu kanunu b·ize teklif etti. BenJeniz Je
memleket dahiJ,i nde mevcut olan zehairio memleket
dahilinde y~yan bliHin in anJarm ihtiya ma kafi
gelecegine t amen mutmainim . Yalmtz bir ~ey ha-
t•rl ttnm k.i Ma~i e Vekili Ha an 3eye bu kanun ya-
limz 1337 senesi ii§a:nna, J 336 ene:·i a§a nndan ta-
hakkti'k ve tahsil fank1 olmak iizerc iki milyon ir~
ve im ndifer gilzergil.hma te adiif eden en rni.i:him
livalanmtzm varidatt da elil'll'izden ~~kt1g1 hal<le iki
milyon lira bir fazlal1k zuhur etti. he bu, bu kanu-
nun te iri fili idir. Giimriigi.i hububata ayma-k, He-
yeti Vekilenin teklifi veyhi le serb t b1rakmak, ben-
denizce ikvisaden int·ihara karar verme~ktir. (Dogru
adaran). Ve hatta mu htelif sebeplerle da a 1 milli
ve hephenin mi.ileessir o!a ag1 y lunda bu ki.i rsUde
crdi mtitalaa eden zevata cevap ol r k arz ede im
ki; j e devam oJunacaih giin erveti miltiyenin gaip
oldugu gilndur, memleJ..ette zahire ar, fa' a<t nakJi
gayri mLimkun, memleketin ba:z.t oak ammda ihtiya<,:
va r. Bu ihtiyacm derecesi belki Heyeti Vekile'-de olan
arkaJda Janrn1Ztn oy!edigi der eden daha hafiftir.
Fakat kendilerine emniyet ve i!imad11nt z var'd1r.
Onlan n oyleaigj derecede 'kabul ediyorum. Fakat
encumenin tei.klifi ti·le Heyeti V kilenin teklifi arasm·
dalki fark Nk!deniz'de Antalya i kcl ini, K aradeniz'
de de arnsun iskelesin.i maddeden hari<,:te bJrakmak-
tan ibaret kahyor. Fa·kat Ji a ed rim, 'li mil yan1
ba~mda bulunan Ordu limanma giimriiksiiz giren un
s;uvallan, oradan aktarma surelile Samsun'u tama-
men doldurmJyacak m1?. (Ha1y1I oyle degil adallar·J).
Mi.i.sadde buyurun, zaruret hak ikaten biitiin li-
manlan ·ac;:ma.kta m1d1T. yo1<sa miibrem goriilen yer-
lerde dahilde nakliyatt temin winceye kadar muay-
yen bir zaman i.y.in muayyeu mahallere, muayyen
m iktarda zaniren•in giimriik. ·iiz girme ine miisa'arle et·
-683-
C:2
mek midir? Bendenizce e!bette muayyen mahaHerc
muayyen miktarda i ter~eniz miktan tahdit edilmek
ur ti le, celbet in, · icart:t od.alannt celbetsin, mali
tliccarlan celbetsin, Ziraa:t Baonikast var, Hil:llt Ah-
mer var tbuolar ekle aitlir. MemlekeLte ist<ihsailiiLm t
hari~ten alan e istihsaliitt dahiliyesi h i9 hir sure'tle
kendisine kifayet etmiyen yaln1z Rize ve havalisi k•s-
mt mev uttur. Sair ak amda bugtin dedik.leri dere-
c de. me elii ·ordu, hububat lizerine ihracat yapan
bir jskele idi. Evet, buglin muhta<,: oJabilir. ani ha-
riytcn zahire almaga •il11iyact olla'bil•ir. Falkat rnuvak -
lkat, geyici bir ~cydir. Tekli[ edi len maddede mu-
vakkat bir zaman i~in veya muvak.ka bir ay i9in,
iki ay i9in d~ye bir kay1t yok, (Va r adalan). sba-
bt mucibe his; uir vakitte kanunun metnini ~ey et-
mez. Bendenizce A lana h.eniiz memlekctimize ilhak
edildi, ey--ahut eskiden claim! bir iliiyetimiz i9in bu
e babl mu rbe olamaz. Adana ne j ~ diger aksanH
m rn likim)iz d odur. Hep i hakkmda ay01 his ile
mUteh si iz, ihtiya arsa her tarafta var. Zongul-
dak'ta ar. izmif,in baz1 ak amm Ia var. Rize e ha-
alisinde de var. Trabzon'un da, Hasan Beyefendi-
nin buj'Urdugu gibi. yallmz m1 rr yiyen koylerinde
ar. Sehirde degil. (-3 J..uru~a unun okkas1 sadalan).
g r ihtiya m miktarm1 Ma)jye kiileti iktisat Ve-
kaleti tayin ve takdir edemiyor a.
TEVFiK RO,ST BE Mente~e) - Edemiyor.
H SA FEHMi BEY (Devamla) - Benden i£
bu rkr veldilete aittir derim. Diyorum ki: ihtiyacm
miJ...! an nt tahdit ederiz. Dort · milyon kilo gumriiksuz
ok unlar. Yabut me imi hasada kadar, tehlike ol-
mamak i<;in ve i ki ay i<,:in filiin, filiin is'k elelere ge-
gclccek, zahirelerden giimriik resmi almmaz deriz ve
yahut o l/t'ki'ltle zahirenin ~1iktann1 tayin ederek e
yahut da kanunun mi.iddeti lemdit edilmek suretile
muayyen bir zaman i9in ihtiya at ve zaruret bertaraf
edilmi~ olur. Hey ti Vetkilenin eya enctimenin ltek-
'lifi ki ya hmz Samsun limanlarrn1 istisnadan bahseder.
Eger bu her iki ~ekli vazih bir surette kabul ederse:
niz gelecek ene a§armrz da yoktur. BUt~e a~Jgm1z
ki otuz. 'krrkt milyon liraya baJig oluyor. Bu suretle
o daha miizepzep bir hale gelecelktir. Sonra bayat1
iktisa:diye hj~ tutulmtyacak bir hale gelecekNr. Bina-
enaleyh his: bi r ferdin menfaat1 is;in ·SoYIIemiyorum.
Hasbe!tenlillah soyliyorum ve liunu <Ia · teminen arz
ediyorum ki; bendeniz sekiz eneden be11i, yani har-
bi umumi ba§lad1gt giinden beri. mubacir oldum .
i~ bir doniim arazi zer tmnege bu gtine kadar na.il
olamad1m. Fakat btitiin memkketin menafii umu-
m1yesi namrna arz ediyoniJTiki, 1htiya<,: varsa ki soz·
 t : 15~ -l . 2 . ] 338
lerine inan1yorum varJ1r. miktann1 tahdit ed rek
muayyen bir miktan oksun1ar, onJan onra bit mik-
tar zehairi gi.imrliksli,; s k un~ar. Binaena1eyh her
tarafm11Z1 ayupta serveti mill iyemizi berbat etmesin-
ler.
TEVFlK RO 0 BEY ( Menle~e) - Rei efen-
tli mli aaJe buyurun. en ·timen n:11nma 6y1iye-:e-
gim.
SLRRI BEY (iktisat Vek.ili) (izmit) - Efendim,
Hasan Beyefendinin beyanat1 hakayika makrundur.
~?.yam ehemmiyettir. !Jin aenaleyh HukOmeti ithaJa-
tm zaman1a muk ayyet o1masini kabul ediyor. Yah-
I11Z m iktar i1e olamaz. (Unkil ~imtli siiratie bu isti -
naiyetten i tifade iyin evkiyatta bulunan tiic arlar
istifade ederler: illt:kara sebcbiyet yerir1er. Onun
iyin bu mahdut olamaz. ncak nmanla tagyir edi-
lir.
MUSTAFA KEM L BE (Ertugrul) - Bu ka-
nunu takip· edi~ror1ar, geldigi £lin h men tatbik eJe-
cekler. i' tecliginiz kadar. Hatta bu cvahil..
EBiL EF N i (Karahi arr S1thipJ - Bu ka-
nun y:k m diye Zonguldak'ta b kliy rlar. merik:t
ma11 doldurmaktan ba~ka bir ey degildir.
'TRRI BEY (Devam1a) - Demin Mu tafa Ke-
mal Bey karcl imiz b ndenize ureti husu~iyede soy-
lediler ki bu kanunun y1kmasmda ve tal i~inde mad-
deten alakadar olan ?e at vard1r. Bendeniz bun.t b 1-
miyorum. Ancak kendileri bunu alenen iiylerler e
vc bize bildirirler e ve· a1aka larm1 meydana ko:,ar-
larsa bize bliylik mua enette buJunmu'i olurlar. De-
atiri ahlakiye ker.dilerini davay1 i ata e\ke-diyor.
ATIF BEY (Bayezit) - En timen'de cer yan eden
me eleyi anlatacag1z.
ZiYA H R~IT BEY (Lazi tan) -- Bendeniz de
enclimende aza bulunuyorum. Bunu biz tevkil etme-
dik.
ATIF B 1 Y (Bayezit) - Hakikat ouraya yazd-
maml~llr. Bu hilaftrr.
EBiL · ENOt (Karah1 an Sahip) - Uu maz-
bata el altmdan yapilm1 t1r. Enclimende bit de bulu
nuyorduk. Herkese haber verilmemi tir.
TE FiK R -· .ST B ·Y (Mente-e) - A.-kada~-
la.-, en i.imen namma birtal<1m uzier oldu. Onun
iyin izahJt ·ermege mecburum. Muvazenei Maliye
ve iktisat en iimeni topland1k. Riya eti Mlifit Efen-
di idare cdiyordu. Hiil' ay1 kendi i bizzat reye koy-
du ve kend i i maddeyi te1hi ctli. Ancak miktar me-
elesi biraz evvel izahat verdigim gibi. me\ .wbahi
oldu Yoksa bu miktan ta in edebilmenin imkii111 ol-
- 684·--
C:2
madr. \ c: a it yok. Binaena1cyh, as1l mesele mliddet-
1>, miktarla tahdidi idi. Miiddetle tahdidi esbab1 mu-
Cibe-de aynen mevcuttur. Fakat Ha an Beyefendinin
izalt cttigi gibi, bizim orada Jahilden sevkiyat icra
edilinciye kadar pek <;ok tahdit ettik. 1 ter1er e onun
yerin iiy ay d inler (Gi.iriiltliler).
REi · - Efendiler u. unuz ri a ederim. fedi i
inh i ar altma 1111 altlrn1z. u unuz.
TEVFIK RUST BEY (Devamla) - E asen
talky'idi _her iki encUm:::n birli'kle kalbul etmi~tir ve bu
i z:t eden~erde Muvazen i Mal-iye Enclim~nini 1rf
mli avore i~i·n davel ctmi lerdii, ki bu da hey ti umu-
m iyeni n a'ktiyle verm'!J o1Jugu karar i'abaitm'da'll
idi. Bu karar mucibince bunu aza 1 b.e ki i olarak
imz edjp tal d.im e~:ni tir. Yak a evralk i1nza edilip
lkti art Enci.imenine haval cdilm:.- degi1dir. (Mi.i te-
n.lk edialan)
LEY:M LRRL BEY (Yozgat) De gil
c[cndim, Muvazc:n'!i \1aliye Enclimeni da et etmi -
tir. Ri a ed rim, b k1n1z b~nd niz de luvazenei Ma-
liye Encumenine dahi1 im. Bu takrir O'kunurken ora-
dn. bulundum. Takririn mt4terd' ha alesini gorduk.
lki en Limen'in bir le_m ine biz karar Yerdik.
TE Fi K R .. ST B Y (D~vamla) - Binaen-
a eyh, li:m Ji a.>en maJd.:n>in ~ kli tadillnde us: esa'>
k bu1 t.:JiiJi. Rri mucldd ile tahdid1, biri mi:ktar Ue
ta>:y1d1, diger m:~ya ile tahdittir. Yani umumi ola-
nrk kabul olunmcum,ilr. Bin enaTeyh. milddetle tak-
yi·t za en kabul olunmu tur. Esbabt mucibeye de ko-
nulmu tur.
ilkinci·i. muayyen i keJel re tah i i kabul ediJmi~­
tir. i)te bunun iyin Samsun Antalya i keleleri I tisna
ecf1Lmi ,ferdir. Bu i t1 nay1 hafif dey.ip geymiyelim.
Giirnri.i ithalat ve thra atma bakarsamz foodiler,
am un v , n a1ya ithalat e ihracat mecmuu dig~r
buttin limanlann ihracat ve ithalatlan ye'kuouna m\.la-
d.l oluyor. i ti na d~yjpte ufak bir ~ey ati!IT\1~ demi-
y-lim. Hi.ilasa bu ta yidatt kabul ed'iyoruz. Miklar
ta.ky:JatJ me le i ic;in i e maal ef elimizde esas
o1aca'' bir i tatistik meyJanda yo·ktur. Eger bunu
ya.pa a.J i tidarda arkad~lar \'arsa bunu yaparlar,
onu da iliive ederl r. Ancak tahr'if gayri variddir. iJ-
d'alarrnr ret vey"a iade ederiz.
EBIL '01 (Karahi an Sahip) - Kendiniz
imza ed iyorsunuz.
R IS- Hact Bt:kir Efendi buyurun.
BIR f4BU BE't - Adana hakkmda soz isti-
yorum. Ora. 1 il alakalt ...
 t ; 15-l 4 - 2
R iS - Encumen namm<t si::iz oyli.iyorsunuz. St-
rast geldigmde ize de soz veririm.
tHA I B-EKiR EFE Di (K: nya) - Efendiler,
ilktisat Vekili B y bir ¥eY buyurdular 1k i ~imdiye 'ka-
dar zeriyrut memurlanndan alm1 oldugum rapo11lar
mucibinoe yiizde on yedi, yirmi rcisb tinde fazla zeri-
yat i:.:ra edlihni~tir; beyan buyuruy rlar. Halbuki ha-
ric;:len mev uk e ha:kiki olarak ta;,hk ikattmdan anla-
t!dlj~ma gore yuzde Y:irmi ek:ilmi!jtir. ylizde eksvn
ndksandtr. Bu memurlara Hukumetim iz hem para
versin, h m besles'in ve a:ym z:amanda bu mil[etin
mevltin: c;:ah~an bu adamlan. a~<llba ikti at V kili Bey
li!>ti'k'lal maihk'emesinc mi tc lim bttyurldular? Yoksa
Jbunlan kamil n tar"d ve !eb'id mi etbler? Yo sa ze-
riyat mernurlugu meseles:ini butc;ed n il•g a mt ettiJ r,
ne ya.pt!Iar? R ica ed rim. milfetin para Ul! miUetin
afeyh'in is•timal edt:n butc;:eler yap ryor. Mil!etin bu
g :• bil re ihtiyact y<Yklur.
ZiYA HURStT BCY (Uzi -tan) - Sadet hRri-
cindedir efend.im.
R51S- Enoi.imen namma oylliyor.
HACI BEKiR EFENDi (Devamla) - Rica ede-
rim. bu nasrl bir i~tir.
ikin i m esel<!; bu gibi memurlann tar=dt mull aka
lazm1dtr. M.illet burilara para veremez.
Sonra Jkti at V-ekili Beyefendi bunlara yine ze!1i-
yat memuru o!arak mt para v riyor? Burasmt izah
et:inler. Bu e ncLim'ende b nd niz; de bulundum. u-
vaZlenei Maliye .-ncum ni v 11k1' a:Jt Enclimeni hir-
Je ti!k ve bunun miizake sini de yaptJk. Hiik'iimetin
bir ~eyle gelm i laztmd1r. Filan yerin ~u iJ<adar ih-
liyact vard1r, fih.in vakte kadar fil'an yerin hastla'tl
y ti ,Eib!lir \·e ~u kadar ihtiyacJ vardtr. Bunlan tatdat
v be ah is tay·n d~rck g lme~i lazim~:hr. Dem ik ki
biz: biz a~ o!Uroruz diye le!6raf <,: li mi onlan teb-
lig tmeden ben. at;:l!ktan kurtaracagm1 diy dogru-
dan Jog-rura bir tak.rir _ap1p, dogru'd an dogruya bir
madde yaprp ta gelinmez. 1-J y ti Atily ye buglin i<;:in,
J• b~n oyluyorum. mademki Heyeti Vekile s"yl i-
y~mir r, i te b~n at;:tk. soy!Uyorum. dana'mn bu gun
100 vagon bugd Y' ihtrya 1 y ktur. Bu giin ~imendi­
feni erb t bH'ak Inllr, Ha an Fehmi Beyin buyur-
dugu gib!, giimrug de bire ii<r zam ell:$in-l'er. Kiloda
}irmi, y:nni b~ . otuz para allmyor. Bunu kiloda
ii.,: kuru ya] l!klan h:~Jde hari ten gel k bugday
iit;: kuru~a g l$·11- Eg r boyle olmazsa 100 vagt,ndan
z;;yadc An adoluJan bugd y gidece' olursa ben me-
sulum. besliyecegim. (Gi.inlilti.iler)
MUSTAF BEY ( 1alatya) - Konya zahire vcr-
mcyil Jiyc feryat cdiyor.
GS5 - -
1338 C:2
1--I CT BEKi R E "E 1Di fDeva.mla) - Onu d<t
arzedcyim. Efendiler, bu gun Anadolunun ic;inde
zah:re mi'bayaa ede(; k mu~teri namma Hi.ikum ::;t-ten
ba~ka bir fert yoktur, ancalk m~teri Huki.imettir, bayi
mill ttir. _ Ba,k-a b:r mu~teri var a buyursunlar gos-
tr . . r in! r; yokotur. Olmad1g1 halde Hii!k.Lim& - bu giin
Konya ve Ak~ehir'den bugdaym !kilosunu bC¥ lkuru!ja
·allr a; Aziz.iye'den ve saireden di::irt kuru.5a a!Jrsa, An-
ka.-a dan 8 - 9 kufll!j-a aJm>a bunun n·eres:in'd e a-d'allet
olur vc kiln <;:-:kam? iktisat ve Maliye VeKtiJi Beyler-
den oruyorum, caba bugd.ayt <;:-iftc;:i kaya m-al et-
mi~t i r , acaba ka a . sattyor? Bunda istifadesi mi var-
d!l', Z<llran mr vaid1r? Bir insa n dilnyad:a ancak ti-
care>ti ic;in ~li~rr, ba~ka bir i~ ic;:in plt~<Unaz, zaranna
'kims;! bir i~ i~l mez. Bu tgLin tical'et i~in bir a.vus; bug-
day, bir a•u<;:- arpa yere sayan yoktur. Memleketi-
mildc: buo u aramay•o. Ancak ba ka bir i~ bul'ama.-
YI P [)a~ka bir y re gir mi}'ecek, ba~a bir yerde kar-
01111 doyuramtyacak y vmiye i kuik paraya bogazr
t kluguna m buri c;alr~an a-damla.r'dtr. ki i'lte <rift<;:-i-
l:tk d n bunlard1r. Tab:i yuzde yirmiden fazla ziraa't
Ja olmal, hi;: de ekm z. Ef n:diJer; bu gun bir ara-
ba jnebo!u'y'a, amsun'a gidip gelme i 'ic;in yiiz ew
lira aiJr. a. b:r c; ittc;::i bir c;ift okcuzu iJe, sapiant ile. to-
hLUllU ile, bi!m m nesi ile hem s-ana zaranna verip,
h-m de mecam:n, be para kaz nmadan sana <;:-tra-k-
h·k edivermcz. Hlikumetimiz va He yeti Aliyeni~
m~vcut ise bu bug· ay bu renc;:berl'ik uzcrine bir kilo
bug~ay ne 'ile b i ~ i l ir. ne ile kalk!ltr, ne ile siiri.i!Ur?
13unu hesap tm' liyiz. Bu bugday ~una mal oluyor
demeliyiz.
Bir de lkti at kili Bey buyurdular; makine ge-
Lre~giz. Eg~: bir ma·kine get;rj p te yeni has!lata 'k-a-
'Ciar i~Je. re i!] r;e alntndan operim. Bu dunyada olur
c.y c!:-ifldir. 1 l a!kin yi ~ ti ren benzin bulmah, iki::i-
mur bulmal!, mi.ihendis bulmat!J. Bunlar ner'ede? An-
cak ufa 1'k apanla. olecek O'ki.izle; ren;:-bere krrk pa-
ra, iki kuru:l ti aret gi::isterir. Bugda-ymt, arpas1m c;u-
ru)'eze<'< yerlerde. yediremiyece!k yerlerde hlfzeder.
bir tar:J..ftan da hiikLimet mlibaya'a eder c;:elk~irge def-
n~ r gi!Ji bugd:1.ymt, arpas1ru <lefnederse elktireb.cli-
I'iz. Y:ok a ekdiremezsin. Di.inyada bir fert tasa•v ur
o-lunamaz i<i ks in, b.:c;: in . ana yedirsin. Bu haklkiy-
di.i -- niilmd i, hak'k'iy!e yapiimah, an-cak . hi.ikumet
hir defa tt.:sbi~ i d ft r etmel'idjr. Bir daha oylioyeyim
t..i" nJ il r. Adana'nm ihllyac1 ~uraJa iki aydtr, bir ay
sonra ht n'bul'a arpa, bugda:y v ri,r.
L "Trt UEY (Mala.tya)- Adana'da mezruat yok·
tur.
 t : 154
HACI BEK1R EFENDi (Deva'mla) - Eferidi~er,
lbu;giin li¢n men et demiyorum. Bir lkazadan diger ka-
zaya bugdlaly ~J!kma~k m'emnudu r. Heyelti M.iye:nizin
mahlima'tl. yokrur. Mene<Jii[mi$tir. Bu n'e demeik:itior? Bu -
nun esals1m tetk.ik etmeli, ona gore i~ yapmalJ, aksi
tak:dirde m evte mahkumdur. Eger biz ii(,:, be§, yirmi,
elLi gUn y~ay1p.ta ondan onra ~amak fiikrimizde
yaksa o l>a:§k'ak:hr. Yok y~aml!!'k. f.ikriyJ'e bu seneyi,
gelecelk. s:enl:ly'i d~Un ecdk ek bunu esasmdan dli§iin-
meliyi·z. Degi'!se 1bu i~ yilrUmez. , SIRRI BEY (Devamla) - Bizim, vilaya.tm ahva-
SlRRI BEY 0lkrisalt V eikili) (izmit) - Mlizaokera-
lm su;eti cereyanm:da n anla~lldt ki bidayctte celsei
hafiye telk.lif e:tme'kote ha,klan
iATJF 'B EY (Bayaz1t) -
varmJ~.
Bu h<tkk1 ta lim etmek
§art~yl'e.
SlRRI BEY (Devamla) - Hact Bekir Efendinin
'lrat ettigi suallere birer b irer c vap verecegim. Boyle
hayat1 memlek te taalluk den mesailde yalan rapor
veren memurlanmt tecziye e'ttim ve mucibi intibah
otmaJk U2lere d'igerlerine tamim ettim. Tabil teiJ<errlir
vlikuuncfa onlan daJha z;iyadc § did bir suretle de ce-
ZJa etmek vazifiemdir.
BlR MBBUS BEY - Bu muaJmele daha evvel ya-
pdacal!dJ.
SIRRI BEY (Devamla) - Hay1r, emniyet dtigi-
n':L Vl'k ili niz vazife ini dakika be da'kika tak.ip ctmek-
ted ir. Konya vilayetinden (Gliriiltuler) rey v rirken
isaJbet buyurulmam1~ ofacakt1r. Konya vilayetinden
jhracatm mentxlilmesin:delki hikmeti soyliyeyim. Ben-
d~nizden ·e vvel Heyeti Vekile Koruya valisinin ihraca-
tJn meni haik'kmldaki karanm ·tedlcit ederek; bu sizin
salahiyetin'iz haricindedir, katiyen caiz degildir tfiye-
rek karar verdi ve kendisine teblig etti. Bunu do ya-
nm tetlkiki nden .arrl!yorum . Selefi muhteremin bu hu-
su ta iyi bir teidbir buyurdular, valiyi teczrye ettiler.
Falkat va>Ti cliyor ki : Sen menedece'ksin. ben menede-
cegim myere'k. Jbu gun muhabere etmeye va:kiil: yok-
•tur, teh!Jke Mlbean ziyadeJa mektedir. Ordu?un
vaziyeti ha:kilkart:en •elim bir hal alma!k.tad 1r. Buna kar-
~~ vaziyeti la :zJi me~i a:Ima:k vaziJ.iemdir. Bu"nun iy-in si-
ze son vazife olmaJk li2lere soylliyorum , bu ihracat1
menetm'ek laz1mdJr. Bunun ref. mesul iyetini kimse
lizcrine a:lamaz. •B unu soyleyen zat vilayetin me ul va-
lisid;r . .Binaenaic'yh, onun sozline itimat etm ek ve-
'YaJhut etmemel.k lfinmdJr. Aksi sabi~ olmaymca ozli-
n'e · itli ma:t ederek dedi~i·n.i yapm<ll'k. bizim i~in Ja-
ZJm'd.lr.
•MAHMUT CELAL BEY (Sa ruhan) - S1rr1 Bey
hakikaten tenevviirli i(,:in arzediyorum. Konya vali-
- 686-
4 . 2 . 1338 C:2
sinin ~hra.ca~tm menedilmes.i dedigi zamandan on ~
gUn evvel bir taJhri ratJ. vardJ. 0 truh.riraittnlda diyor ~i;
~htioyaca·tl mab<llllJi•yey~ ald'lktan sonra ibracat.J ser1bestii
rnutla'k'a ile senb t bLJ"aJkmak 1az1md1r. On be§ glin
'Is-i n 1denmi§-tir. (Bravo s:esleni)
HACI BBK.iR EFEND! (Konya) - Bu -giin i~in
Konya vilayetinde ihtiyacatt mahal~iyeden f~·a mal
var'd1r.
J
lin i gormek ve i§itmek iy-i-n vasJtalantnJz, m'emur~a- I
nmrZ:d1r. Onlann go:zii.i. ile gorlirliz, kulalkJ.aniyi'e i~i_.. i
tiriz. Buraclan oraya kadar nazar etmelk biiim iy-in
mLimklil1 deg.ild'ir. Onlarm verecek.feri mafumalta ka- I
naat e-~m k JazJmcllr. Onun iyin ve 'i§in g&terdigu §U I
vaz;:yct LJLerin~ onun irac ettigi ted.aJbiri bozmamalk
laz1m geldi e ondan dolayJdJr ki Hac1 Bekir Efen-
d :nin teklifatm1 bendeniz ~ayaru kabul gortniiyorum.
Vali bize vukubul:m j~aratmda, yine <f<>&yamn · tetki-
kinden anla·cilm, g~en sene birikmj~ olmas1 dairei
ihtimalde gorliJen zehairin miktanm, ibtiyacatm m]k.-
tanm. sarfiya11 muhtemelenin mikotanm ve zeri~attn
m i'ktanm, onra zamanm, mi.iddetin miktanm muka-
ese ve tetki'k ederek §U mliddet zarfmda, §U tedbiri
itti haz etmek:ligimiz JaZJmd1r.
R SiH EFE Of ( ntalya) - Efendim, Vali
Beyefendi H yeti Vek i l~}'e bu tedbiri arzettig.inde,
Harbi Umumide ge9irdigimiz pek elemli ve pek feci
bir bali Heyeti Vekilenin batmna geldi mi? Harbi,
umumide malumu aliniz, bi.r kazadan diger bir ika-
zaya, bir livarlan diger bir livaya ia e meva"dd!m :ide-
ta elden \'lkacalkrnJ-} g'ibi, menettigirniz bu lk'adar !o'S-
k.an;: davrandJgJmJ.:: bir zamanda yalmz bii §-ey te- ·
velllid etmi~. bir ~ocuk meydana gelrni§ti. 0 yocu'k
ta ia§e mlid:iriyeti diye ortaya ta.bm memurJann
gelmesi oldu ve onlar icraat1 eta memlellcetin ia~
mevaddmJ vlirlitme ve. halkl d a aybk.lt!an oldlirmeJk
olmu~tur. Bu gli~ de yine bir Iiv<rdan diger bir llva-
i~e ya, b:r viliiyvl!ten diger bir ilayete ibr.acat memnu-
dur. R ica ederim, ihracat memnudur kefunesi aym
hak :miyet altmda 1bulunan bu meml'eketin livalan ara-
Sin Ia na 1! kullamhyor? R ica ederim , bug lin Adal'l.a,
Karadeniz sarulin-de olur ki ve aiti na'kl·iyc, y-iinki.i
o ra nm vesaiti ankliyesini bilmiyorum, orada da var
ve yahut imkan yoktur desinter, fa'kat Adana i9in ve-
sa'iti n:1kl iyc yok:tur d mek i§i esa:smdan tetkik etme-
m e'k demektir. <;:'linkli Adana'mn yam ba~mda Silifke
ve saire gibi §ehirler dururlken Adana'da avllk his- 1
sotmek, rica ed rim. ne demektir? Sili11ke"den, Antal- I
ya'dan zahirc gotlirmeyip tc Amerika'dan Adana'ya
 t : 154
zahire getirmek ... Rica ederim. iktisat Vekaletinin
uO'iyalanm te~ki'k 1buyurursamz Samsun rivasmm, An-
talya Jilvasmm bize, bugdaylanmtza mahr~ bulun
d iye mlitema:diy<eo mliraca tl erini goreceksiniz.
SIR·R f ·BEY (Devamla) - Hoca Ra5ih Efendiye
ccvap vere.ceg;m. Rasih Efen'di Hazretler!in'in.
RAS1H EFEND l (Devamla) - Netice olar:alk arz-
ecterim ki, en 2liyade kortldugum harbi umumid¢ki
vaziyeti ihda dan ba~ka bir faidesi olmryaca'kttr. Bu
t 'kyidat do!Cilylsiyle memleketteki zehair i:gal a1tm-
ua olran yerrerde g~en sene aym ted bir ylizi.inden
dli~mana btralloldi, dli~maol·ann elinde kaJdt. __Bu gun
de aynt te:d'abir neticesinde topragm altmda o zthairi
c,:Urli,tllireceg•iz, bir taraftan da mill'e'ti ac,:ti'Ma btra'ka-
oagtz.
BlR M BU. - Dort adam i tifade euecektir.
Bir taraftan da pazanmtzt ecnebi ell re ereceg'i7.
SIRRI B Y (fzmit) - lttihaz olunan t dabir hie,:
bir zam n Hoca R asih Efenldinin ...
1'AH iN EY (?) - Ben de oyl iy • gim efen-
dLm, hak'ktmdtr. HU'kUmct. tarafmdan vukubuJan oe-
yan~bba ia~e mevaddmm or<lunun bir enelik ihtiya-
crna kil.fi gel eginden ba.hi ediliyor. Bu sene vesaiti
ia esi mevcut oldugundan bahi ediliyordu. lfadeniz-
d'en ise ordunun i~esi elim bir wziyettedir. Biz bu
sozreru·en hangi ine inanaltm?
SIRRI BEY (D vamlaJ - Hoca Efendi emin ol-
sunlar, h.ic,: bir zaman muhar~bei umumiyede dogan
o c,:ocu'k bizim ittihaz ettigim iz tedaOir arasmda mey-
dana gelemiyecektir. Hie,: bir zaman ittihaz edilmelk-
te bulunan tedabiri ia5e memurlan me dana getire-
cek m'aihiyette degildir. HilkUmet bu fikirden uzak-
ttr. Ka•tiyen o. hilkfunetin akltna gelmemi~tir. Binaen-
areyh, zemini mlina!k~a te~kil edemez. Konya iW.-
yetinden zehairin c;tktp c;tkmamast ordunun bilecegi
bir ' i~tir. Ordumuz bunu soyiUyor.
,~
HAC! BBKiR EFENDi (Konya - Orduyu bes-
lem>eyi ordu b.iJmez, ordu ahval.i bilmez. Hal'ktn elin-
rdeki zehair ordunun malt degildir, miJJetin maltdtr.
Ordu hiik-limerten ihtiya mt ister ·ve Hi.i'kiimet bunu
teminle miikel!efitir.
Or'dunun ia e . vaziyeti bu tedb'iri ittihazda bizi
muztar b1rall<tr. Bunun aksi varit olamaz.
'SALAHATTi 1 BEY (Mersin) - · Haytr bu dog-
ru degildir. Bunun aksini isbat edecegim.
HACI BEK.iR EFENDI (Konya) - Biz bu hu-
susta sahibi saJiihiy~ olan zat boyle soyli.iyor. Ben
lburada onun nalkiJ,iyim.
4 . 2 . 1338 C:2
SALAHATTI BEY (D vaml-a - 0 halde tah-
1k)k buyut·unuz. O rduya milbayaoat eden s izsiniz efen-
d:om. (Gi.irli!tubr) Bunu oyl iyen zat olmaz ki ...
SlRRl 13 Y (Dahiliye V.) (izm it) - Bunu soyli-
yen zact alahiye-t s hibi bir zatttr. 0 nalde bendeniz
izi me -el J~n habvrdar dtmi~ oluy rum. (GLirliltil lrer)
Haber iizerine ual • ranz fa di nd en ual oT'ar mtz.
SALAH Til. BEY (Mer · inJ- lmaz Beyefen-
ct:. b 'ktntz b' r m¢suliyeti azime va !'dJr bu meselede.
Ot"du ic,: in zahire diyortar, ~ ! l i flo.e livasmda za hire ~Yli­
Pliyor, M er in'e gonderilmiy r. 'eden? Otdu ala ... ak.
Mt.ml k l<en a.ltntz, haric,:.ten altntz 1beyefendi .. .
IRRI BEY (Devaml ) - Mllsaade buyurunuz,
za ttiilinizi latm'i n d.:yim . il iPke. dana haltkma ve-
r'ifm si d- mevzubah i · oldu. Fakat ordu , biz zah.ireyi
Mcrs in' gttir.!..; ... giz, 1-r in'den K nya·ya getirecc-
giz.
N i P BEY -r,ugrul ) - H .:r eye burnunu sok-
m m' r. (,S:dJ~ooUi gli ruttUI~>r) agma H anm boregi.
Ben ize hak i a t i oylii rum.
S LAHKJ -, i B -Y \Iter, in) fcndim, mli-
sa'ad r:: buyurunuz. 13izim zahir I ri yi;ecek olan, en
buyi!k mil}terisi olan OI•du degil m idir? Bunun hari-
inJ. m i.~reri ar mtdtr? Bunun ic,:in ordu, ihtiyact
ni b~ r nd- altr. . unJ..i ordu el inde arzertigim miktar-
da zahire, hatla 7im miktarda ihtiy·a t bugday1 bulun-
durmak i.:tty r \ ~ hu d.ogrudur. batta elzemuir. Yal:
ntz a aba Hi.ikum t o rduya mu ba yaa c::decek mi, bu
para ile kencl i i h ri ten alamaz mt id i? Zanire ti a-
r::-<ini ert btrakarok ahali n:n h ir kt mmm oyul-
rna tna meydan verm"m i daha dogru degil mi? Siz
ordu i in i ter n iz hari ten pa halt altr mtz, bulamaz-
tntz. ( :ctJ tli gurultU!cr)
Zi A H R iT BEY (Liizistan) - Re is Bey r ica
ederim, muhasere lu ·or. Bu milnaJ..a~alt konferan a
b~nzec.fi.
BEY ('vters in) - Hay1r. Sua! so-
ruyorum, ce ap ver~inter .
S .. KRO EF . Dl (Karahi an SahipJ - Za t ali-
niz mlitaJaai iililerint Konya vali inin raporuna ve
i tinat ettigin 'z i~tati t iklere nazaran soyliiyorsunuz.
tstati ri•kler n:: d0rccc ~ayant itimatttr. Bunu soyler
mi ini;; Bizde , 'mJiy.; kaclar i ta'tistik tutulmu~ mu-
dur ve ne d n.:ceye ka·clar hakikate ya'ktndtr?
HAD BEKiR EFE Dl (Konya) - Tabii refen-
cfim, mi.Laad~ buyurunuz, bizde i tafistik namiyle bir
~ey yoktur. Binaena-teyh Konya'da ordunun ihtiyracm-
dan fazla zahire oldugu ~ununla sabitt.!r ki Konya
- 6. 7 -
 t : 154 4 . 2 • 133!! C:2

tiiccCllrlanndan biri HUklim l.'. l 500 vagon tonu 600 HA AN BEY (Mali}e Vekili) (Trabzon) - .'1-
kum.tan mal verme'k istiyor. Hiikiimet almam1 t1r. taJya 18 kuru~. J~i n on sekiz kur~ i tem.iyo un?
1-f CT BI:KIR T ' Di (K n•}'<l) - Ha ~'t:f i n
I fA. A BEY (Mali}c V~::k .l1) lTr.tbzoo) - La
piya a ·1 aynd1r.
an1Latrmyorurn, en in am kim i. c o tli ar afacag1m.
ZfY HUR$iT &t:.Y (Uh.: tan) ~ Rei Bey. ri-
Sa;tanJn i mini oyler mi inJZ, §irpJ! aldm1.
c~ J r ;n1. !\.faliye Vek iJi 1'1LiZ:tkereyi ihlai e liy0r,
HA I BEKiR ErF.t Dl (Konya) nkara'da muzak•re imka nJ yok.
tesJ•: m ed:J m k uzerc kilo u 9 kuru a on bin vagon REi - - Pnarh. i gl.inl.i i tima etm •- uzere ccl-
!Verecegim. seyi tatll ediyorum.

-..

- · fi~S -
DEVRE: 1 ClL T:% tQI1MA: l

T. B. ~I. •

Gizli Celse Zabitlari

6 Subat 1338 (1922)

Miinderecat
Sayfa
1. - ZAPTI SAIBIK HULASASI fi90
2, - 1MUZAKER!E tBDllliN MEVAD 690

1. - Karadeniz limctnlarma ithal olunacak

mrsrr ve mrsrr unlan ile lzmit oancagzna ge-
lecek bugday, arpa, m1s1r ve bunlarm unlan-
nm Gumruk Resminden iStisnasz hakkznda
lktisat Eciimeni mazbatasz. 690:698

155 nci inik:.- 4 2 nci Celo>e

--................, _
 t : 155 6 . 2. 1338 C:Z

YOZ ELLl 1BESiNC11N:IK.AT

6 $ulbat 13 38 Pazart:esi

lKh Ol OELSE.
RE1S : Birinci Reisvekili Musa Kaztm Efendi Ha2:retleni

IKATIP : A1tif Bey (Ka)i\'ieri)

RB1S - Celsei hafiiyeyi ki.i~at ediyorum.

Zapti sab1k hulasas1 okuna:OO~ttr.

1. - ZAPTI SABIK. HULASASI

YOZ ELLl DORDU CO !<;TlMA Tenzili hatkkmdaki Kanun miimkere edilru ve celse-
yc nljbayet veriJdi.
ik inci Celsenin mabadi
Reis Kitiple.r
4 Subat 1338 Outnartesi Musa Kaztm
Musa Kaz1m Efendinin tahtr niya!Setfe1'illi1e mi.iza- REt - ZaptJ sab1k hiilasasm1 reyle11inize arz edi-
kereye devam olunara1<. Z ahire Gi.imri.ik Resmi n.in yorum. Kabul edenler ... Kabul edildi

2.- MUZAKERE EDlLEN MBVAD

1. - Karadeniz limanlarma ithal olunacak mtstr
ve mzSU' unlan ile lzmit Sancagma ge!ecek bugday,
arpa, mlSir ve bunlarm 'unlannm Giimdik Resminden
istisnaSL hakkmda iktisat Enciimeni mazbatast.
RE1S - Efendim, rnznamcle bi.it~e var. Bir de
g~en eel ed n hafu milnkerata kalan Gtimri.ik re im-
· 1 hakkmdak:i Kanunun mi.iza'keresine de-
lerinin iJg
vam var. Hangi: in!i tensjp ederseniz- evvela onu m'i.i-
z,ake.re edel!im. (Anlamad'k sesleni.)
BtR MEBUS - Rei.s Bey affeders.in1iz. Rica ede•
riz bir prun;a bagJrlQI Z, ne soy)ediginizi rj~itemiyoruz.
HASAN BEY (Maliye Ve16Ji) (Trafbzon) - Efen-
dim aleni celsede 1338 bi.i!tyesinin faSII fa :1 mii:mke-
res'ne g~eden, cger heye'tli umumiyesi ha!kkmda 'bir
mtizakere arzu buyuruluyorsa, bidayeten oldugu gi'bi
lki 1337 bi.iltyesinin mi.izakeresi de haf.j o1mU}tu, (bii.tr;:e-
n'in heyeti umumiye inin miizakeresini yine hafi ya-
palJm .) (I) <;unkii va.ZJiyeti malliyemiz ha'k'kmda ary1k
dertleri:mizi burada dokmek, isted igimizi konu~(abH­
mek iQin ceisei hafiye yapmak) (2) mecburiyetlinde-
yiz. (Zira burada arf olunan sozJerin) (3) Harir;:teki
inikasat1, maa'le ef, di.~manlanmlZl aleyrumize te.~vik
vememlekel'in ab ali ha1kkmda fena fii!Girie r peyda et-
meye ai .olma'ktan hali kall:myor. Tensip ·buyurursa-
OJZ fasli fas1l icra. edi'lmi§ dian biitr;:enin sed'si Heyeti
Ce1ilenizjn tetkfkinden g~r'ker., heyet!i umumiyesi
bakkmda konu§ma'k. isteyenlere soz ve!'iJmek ve i~le-
rin ~u suretle ~intacm1 11ioa ediyorum. Evvelki bii:tr;:e-
kl1i de kar;: defalar bu tarzda) (4) mi.izi~ere e'tmi~k.
0 halde hafli c Isede. miizakere etmek lazJmd1r. ~unu
da arz etmek 1sterim ki, suratie miizakere edei.Jm
22 giirJ.limiiz kaL<IJ~Jr. (Ernri va:kiler r;:oga1d1 se 'leri.)
R ica ederim. emri va'klleri ben y-apm nn. Meclisli
Alih:ize biltr;:e ve;iJel:i. on ay ol~u. B'inaenaleyh stiraltle
btitr;:emizi l:iitirmeJk mecburiyetindeyiz. HaUa mi.imkUO'
olur a her gi.in biitr;:e :i9in Heyeti Umumiyenin §U yir-
mi gi.in zarfln'da liy,timruru tekli:f edeceg;im.
ThEiS - Efendim bir defu beyeti umum.iyesi hak-
kmda gori.i~tUk'ten soora icartxxierse aleni yapanz.
Fakat yanm kalm1~ bir kanunumuz var, tenslp
ederseniz onun rnuameiesini ,j'k mal edehlm on.ra he-
yobi umumiyesi ha'kkmda b'i.itye miiza1ceresine 'b~Jaya­
!Jm. (Muvaf1k sada!lan.)
(Zahire Gtimri.ik Re minin Tenzili ha:kkmdaki Ka-
rum tizerinde soz Veh'Jji Beyin. Buyurun efend.im.) (5)
MAHMUT VEHB! BEY ('Karesi) - Bfendhn
g~en gi.in zahire, ihr.aoat ve i1ihalatmm serbeStisi ha1c-
kind~i Kanun miizakere edil.ilfk:en zahire ihracatt-
nm K onya'dan men ediPdigl mevzuuba!h.is oldu. 'Bu
lbir der~eye kadar ta~zihi mudip oldugu iyi n bir par-
Y~ iza:h edeceg;im.
(1, 2, 3, 4, 5) Parantez i~indeki kelimeler tar~
fzmdan eklendi. M. Unver

-690-
 t : 155 6 . 2 . 1338
K<mya'dalll .i'hraoat men edifmi~ delWdir. YalruZI
az1k:'ada~anm din les'inler de ha3dkati a nJasmlar. Kon-
ya'dan degil , bazt m enattkl)an ihra.catm men'ini Mii.·
dafaai M illiye Vekaleti Ma1riye Vekaletine yazmt~ ve
Maliye Vekaleti millhakata tebLig etmi!j. :Bila•hare ..
fSMET BEY (<;orum) - Hangi menauk?
VEHBl BEY (Devamla) - Kangm, Ak aray,
Kays ri gibi ordooun arkasmda bulunan bazt mena·
't ; isimleri tamamen batmmda yok; oralardan ou-
raya i i7.an e 'itmil!. Heyeti VekiledA mevzuubah'is
cdl!ldi. 'Harii Umumide boyle b ir memleketin bir
mu1ta'kasmdan diger mmt.akasma ' 1racat men edilmi~
i. Fakat bu kab:liycti tatbi ·y i olma<hgt ve bila-
kis bir ~ok ui imale meydan verdigi icyin ihdasmm
ka.tiyen dog-ru olamJya agt ve l:liftiac a bir vilayet hu- .
du dunu d:ger vilayete, di.i~man hududu adt :ile atleta.
1hracatt menetm k mant1kla da kal:)jJi telif 1mad~t
mevzuuhahis ecrildi. Bunun tizenine derhal bunun
ref' i lbi.i'hin mahaUere teblig e ildigi gihi. Mli afalli
MilLiye, t ktisat, Ma,iye Ve'k.a~ tl .Nne de
eblig e il-
mi,ni r. Bu meyanda Konya vilayeti, ges-e • elal B ·
yin buyurdu'IU.an v~hlile, zahiren in 9oklugundan bah-
sed..-: ken bilahara zatrurenin yokiugundan bah eder. k
men'•in d nmmt ve bunun mesuJ;iye~ini 'ki'ms~min
ka:bul edemiyecegini il eri siirerek lktisat Veka!etiyle
yazt~alar olmu~tu. tk!i g'i.i n de am eden VekliTetimde
bunu , na'sl'l eliH Beyefendi yazmT~sa, kru iyyen muva-
ftk olma:d.Jgm t bendeniz de yazd1m . D ahiliye V :J<a-
leltiyle muhab'erede, otada da ayn1 m uhaberata tc a-
diif et:Cik. D a!J'loHiye v~ka1 ti de men'·in r·f olun'Clu-
gunu bilcl<ird igi harde vc viHiyetin men'li- de ciheti as-
keriyenlin sara haten emriyle degil, deJ a eten emrile
de-'Va'm cdild igin'i bildird'i'k. 'Biz kendi's ine katiyyen men
muvaf1k degildir, gerek Adana'ya ve gerek ·her han-
gi bir m>kJta}"a dahil•i m emlekette ihracalt serbesttir
Vl katiyyen menetmeyin:iz diye sureti katiyede emir
ver<llik,
BlR MIBBUS- Vali dinlerse...
MEHMET VlEHBt BEY (Devamla) - HUki.imet
d in:fettir[r. D !n'l emezse H'ii'kiimet yoktur. Sizd ·n ala-
cagJmiZ kuvvetle her va'kilt dinJet'tiniriz. Ges:en gun
nastl!k.i filan malk.am diolemiyor dedin'iz, ald~n1z a1tt·
n•J. a~ag1ya ...
NAPlZ BEY (Oanik) - Vehbi Beyefendi, maka-
ffil ahinize ait degil~r. Verdlig.in:iz emirler;i d inJemez.
<;i.in'kii Kanya val:i'sli adeta kendisin'den b~ ka kimse-
yi begenmemi~ . isnik.J.a!liye!tin.i ulan etmi~~ir. Bundan
hruberiniz vat midlr? T ekalrifi miUi ye 1agovedliJdigi hal·
de tekaJiif·i milliyenin Iagvediki'igini ya.za'n adam1, sen
- 691 -
c: 2
'bunu ne s1fatla if~a ettin diye tstiklai Mahkemesine
_evketmi~tir. K onya vaLisi ne istikl.al tam r, ne Hi.i-
kii.met tamr Oyle bir a'damd 1r.
M HM ET VEHBI BEY (Devam1a) - Hiikii.me-
t,ruzona dinletir. Bendeniz ona dinlete egim. Din-
letemedigim zaman ya onu oradan kald1racag1m ve-
yahut da ben k.alkacagm1.
ilcin i k1s1m nakliyat : Bilhassa Adana'n•n ac;h-
gmdall! dolay1... (GUrilltiiler, dinliyelim sesleri.) Biz
birtir;mizi dinlemel!' k vali !}izi h1 ~ dinlemez. Ada-
na'nm za·hire ihtiyacmm Kony ' an ;,evki nl menet-
mek: li ene ha r tindf'n . on~a bit avu .a n bir kl-
tai memlekete kar 1 bunu tat 1 . i:'· el<: ue bu vaziy.e-
ti :: hdas etmek hicy kabili arzu hi . .tL'J,t clegildir.
Bmaenale_rh •bu ihra a erbe t dt. • 't decektir.
Ya!n1z ~im n ifer m selesi vard1r. -,.;mcndi fer orJH
ihtiyacatma \'e phe I vazun mt ta~I a 'a memur-
dur. Biz 'ihracat s-rb t ir d digimiz znman. ~i men­
dif r n vag n al1p almama' m :vzuub.thJs dogildir.
$ ;m nc'if r raya gidemez.se, vagon verm zse, ~imen­
d tf r bu tarafa dogru ' kiyaL yapmazsa bu biz;im
vaziyctim i~i n hari indedi.. Yan•i bu ihet kan~tml­
mamall dlr 0 cih t ordunun vaziyetine tabidir. 1 -
't rl r harvanlarla gotiiriirler. araba ile gotiirlirler,
d ve ile goti.irurl r. H er hangi urctle goturlir e go-
tlirslin1er, ordu nun ihtiyc cma miitea1J.ik, yani ordu
iht:yacatma 111i.iteallik zahire meselesinin Mi.idafaai
Mill iye ·ckt!li Pa~a Hazretleri kendiJeri buratda ha-
Zird lrL ·. Hangi n kitadan icap eder e ihraca't rr.ese-
le;. ini arz edeceklerdir. Dahiliye Vekaleti bilha sa
.,u nok.ttadan 1 rar edec ktir, ki Adana bu ene eker-
c g lee k s ne a•s la ac; kalm•yacakt1r. Simd·i tohum-
1uk g ;tmiy' cek olur a, r;i.inku harr~ten tohum1uk ge-
tirmc•k. iht;mal i y ktur, ,, ek se e dah•i ac;.ttr. Bina-
enafc.yh Dahiliye ek5.1eti namma lifay1 vazife eden
arkad~ 1n1 z ve bi.itli n arkada~lan bu ihracrut s rbesti-
(ndc istar edecoktir. Za:ten hicy bir m akam bu em-
ri vermemi~ tir. l rar ed ce1k o lun ur a cmri taltbik et-
ti meye D ahiliye Vekal ti mu'ktedirdir.
AU RIZA EFE Dl (Batum) - Kime kar~t israr
dece'k?
MERMET VElfBI BEY (D evamla) - l<ci'm mu-
halef e'der e na kar 1.
AU RI ZA EFENDi lBatum) - Va li muhalefet
t.P iyo:.
MEHMIE;T VEHBi BEY - Vali emri infaz cde-
t:k•!!ir. Onu tatrbik d c ok.Lir. djyorum. Emir verdim,
c!iyorum . Eg r ikinci d~fa tan1m1yacak olursa icab1
hnfaz edilecektir. Ges: n defa mevzuubahis oldu; bu-
 1: 155 6 . 2. 1338
rada menooilm i~tir, denildi. Bendeniz onu tavzih
ediyorum. Heyebi Veki1ece ve Hiiki.imet<;:e memnuiyet
yoktur. Ya:ln1z mahaUinde bir hadise vard1r. Bu ha-
disen in izalesi •i9in Huldimet Hiz1m gelen emri ver-
mi tir. Eger vaz edilmemi$ ise icabtna bakar.
YUSUF ZlYA BEY (Bitlis)- Memnuiyet ol~un,
olmasm vesaiti nakl iyemiz tanzim edilmezse, bir e·
feni serbest olarak icra edilmezse yine ha memnuiyet
olmu~ ha olmam1~. <;iinku nakledilmed en ha olmu~.
ha olmam1~. Bu , nakliyat meselesidir.
ATfF BEY (Bayezit) - Simendifer nakliyat1 Si-
malden Cenuba degildir. Cenuptan Simaledir. Bin-a-
enaleyh bu ~imendifer, erzak nakl iyatJ i e Simalden
Cenubad1r. Binaenale:,.'h bunun a kerlik ile alaka 1
yok!tur.
MEHMET VIEHBt BEY (Devamla) - Hep-inizin
malumu al iJeridir ki, harp cereyan eden menat1ka da-
hil olan veyahut mucavir olan hututu had idiye dog-
nrdan dogruya aske11i lcomiserlerin taht1 miira ·ab -
sindedir ve onlann nevama tahtL idaresindedir. Dina-
enaleyh, o ~imendiferin tarz ve e k idarc i o~lann
muvaffakiyetiyle olabili r ve ben onun ce abmt vere·
mem. Ya Mi.idafaai Miltiye Vekili veyahut af1a
Vekili Bey cevap verebilir. Benden!z yaln1z zah irenin
men i hakkmda ~ttihaz edilen tedabiri idari)'li men ile
muke!Icfim.
SUKRD 8 Y (B !u) - Y'ani memn uiyel lafzan
mt:ned il mi!jtir. Flilen mened i lmemJi~ti.r .
MEHMET VEHB! BEY (D vamla) - Bendeniz
muhatap degilim?
Yl JS F ZiYA BEY (Biths) - Bendeniz ~i.mendi­
ferden hull . etmiyorum. Serbe ti tcmin bu yu rulur a
mal... at temin edilmi!i olur.
TAHSIN BEY (Aydm) - Malumu aliniz ahafi·
n:n ia e ve refaht hususunu temin etmek mecburiye-
'tin e degil midir?
MEHMIET VEHBt BEY (Devamla) - Degildir.
Eger makam itibariyle oruyorsan1z degtldlir. ('i.inkU.
ta~e veka.leti degildir.
TAHS) BEY - Mi.idafarui Mill iye V kaleti bir
vilayetten diger vilayete zahire ihracm1 kendi ince
elzem addederse,
MEHMET V EHBt BEY (Devamla) - Kim? ..
T HS!N BEY (Devamla) - Mi.idafaai Milliye
Vekaleti, e onu d grudan dogruya, Heyeti Vekilenin
rey.ini almak 1zm dogrudan dogruya Mal iye Vekale-
tine inha eder. Mabiyc Vekaleti de onu tecviz eder
emirler verir ve bundan ahali izt1raba d(4er e ve bu
hu u i.ic;: eneden beri anavatana mi.iteh-as 1rane ka·
-692-
C:2
u. an ac;: bir memleket ahalisi nastl olur da ia§e olun-
maz!
\I E.HMET VEH BL BEY (Devamla) - Beyefen-
d i. bu ua!iniz; Mi.idafaai lilliye Vekalettine Pa~
Hazretlerinin intihabmdan evvelki vakaxhr. Bendeniz
size tanhc;:esini yapttm. Simd!iki vaziyeti ne Muda-
ra• i lv1illiye Vekili P~a Hazrerleri emretmi$lir, ne
de Mal iyt. Vekili Bey emretmi~~ir. Meseleyi oldugu
g;bl bliti.in iiryanhgt ile arzettim. Bu husu ta emri kati
v ·rilm i)tir ve serbesrtir. Memnuiyet ref edilecektir.
TAH i BEY (Aydm) - Astl mesele, burada
deg iiJir. Bundan anla~1hyor ·ki Ordu, Konya'dan Ada-
na'ya zahire gitme ini arzu etmiyor. '
MEHMET VEHBI BEY (Devamla) - Bende·
niz muhatap degilim beyefendi.
T H i t BEY (Aydm) - Bunu Heyeti Vck.ile
olarak neden ~fecl i meselesi yapm1yorsunuz?
1 H I ET VEHBi BEY (Devamla) - Bunu Er·
ldm Harbiyai Umum iye Rei i bilir. Erkiint Harbiye-
yc aittit'.
SIRR [ BEY (ikti at Vekili) (tzmi~) - G~en giin
huzuru alinizde izahat vermeye kalkl~tlglm zaman la·
ztm gelen ve aiki getirmemi~im. ¢unkU bu mesele-
nin mevzuubahis oo ileceg<ine muttali degil idim. An-
IZm 'burada bulundum. Huzurunuza haztrltkls1z r;Ik-
'um. Bugi.in bLitLin vesaik.imi getirdim, her ne sua1
oracak an1z buna cevap verecegim ve ~imdi mesele-
nin nlLbJcinden, milnteha ma kadar safahatmt soy-
liyc~eg i n1, ize. Manltkm biili.in hakayikini havi olar1
euall c rini 7e ~evap veririm efendim. Konya vilayetin-
den. bidayt.ten, ne suretle ve ne gibi esbab1 mucibe
v 'aik ile zehai rin men edildigini. mebdeinden mi.in-
tt.ha~Jn a kad r gc irdigi safahatt soyliyecegim.
Konya vilayeti 6 Kanunuevvel tarihinde buraya
~ k•tigi bir telgrafta diyor ki: A kere liiz1m olan za-
h ' re ayrdd1ktan onra bakiyc ka!an mi'k.tann serbes-
tii tam ile ihrac1 aizdir. Dikkat buyurun serbestii
tam ilc ihrac1nt. a kere tah i olan zahire miktannm
takdirine .talik ediyor. Birinci i~'an bu zemindedir.
-+ Kanunu~anide yazd1gt bir telgrafnamede diyor ki:
A.ynen okuyorum.) << Millhakat ve merkezde mev-
ut zahire Ordu ve ahalinin jhtiyacma gayri kafidir. »
(Anla ilmaml$ -esleri, ya!andlr.)
R iH EF Di (Antalya) - Bu ac;:tktan a<;:1ga
yalandK". Tahkikat yapllmalidll-. (Dinleyelim sesleni.).
SALAHATTiN BEY (Mer in) - Yani miktar
jlibariyle tcv iki he ap ed rek mi soyliyorsunuz beye-
it..ndi? ..
SIRRl BEY (Devamla) - Arz ooecegim efendim.
ve diyorki: <<lifadatlm kaymakamlann ve otiiccan mu-
 t : 155 6 . 2. 1338
teberanm, ticaret odalamun vesa•ika, ista'!!i tika mtis-
teni>t esaika na2!arandrr.» Bunu vali soyluyor efen-
dim. Bi~aenaley'h ordunun ve aihalinin halen ve atiyen
zahire ihtiyacrnr dt:f ic;:in haric;: vilayete zahire sevikini
menetmc'k zaruridir diyor. Bu i~an geldigi zaman 1k-
ti at ekaleti diyor ki. boyle haric;: viJ yete zahire
:c'.kinin rm.mnuiyeti salahiyeti sizde yoktur. Bu ihti-
ya<; viirid i e, bunu an a Heyeti Vekile yapabilir
ve buna kat•i yy n teve i.il etmeyiniz djye oraya emir
veriliyor.
H Cf S .. KR .. BEY (Dipr'bakrr) - Emir dinJe-
memi~ mi lley fendi?
SIRR[ BEY (Devamla) - biceye kadar sabrr
b-uyurulursa arz edecegim. Tekrar ediyor bu sizin sa-
J"hiye!inizi n han ir~de d diginiz h Ide vali 20 Kii-
lUn an·iuc cliyor ki: «Bunu yapar' 111, yapamazsm g'i-
·. alahiyeti n. v.arJ1r. yo tur gibi mtinaka~alarla za-
an ge<;irmeye aktimiz mli ait degildir. ( erin sa-
lalan) Ve yine aynen, kendi i~'aratmdan fl'kralan
alarak arz ediyorum: « ~ahire frkdanmdan dolayr
ordu e ahalin;i n ihtiy cr tahtr tehdiddedir, .te'dabir.i
ihfyar iye almak lazrmdrr. Bu ozlerimi in.di mUliiha-
zaya a'tfetmeyiniz. Tahkikal ve a!iki resmiy ye mLis-
tt.ni:tir.» Ve h abrn.r yapryor.
Simdi Slikrli Beyef ndrye hilap diyorum. Suali-
nin evabr geldi. ydi. ehir, Em1enak, Bozk.rr ve bU-
'Ilin Kon ya·ya merbut olan yedi kazanrn ve merke-
zi n me cudu ylizellili milyon ti~ylizelliyedrbin ki-
l dur. diyor. artmr mt e J ri.) Emreder eniz gi-
der ta rtar gelirim.
HAS J B ·y (Maliyc ck·ili) (Trabzon) - ar A
kayu1n?. gore.
SIRRT BEY (Devamla) - Bunun yinnialil:t mil-
yonu mahall n arfedildrgi zaman...
0 .• 'vfA BEY (Uizisran) - Reis Beyefen'di, dlin-
yanm her hangi tarafmda boyle bir mtizakere cereyan
etmcm i.,tir. Hi<; bir . yden bir ~ey anlamryoruz ki biz.
(Dinliyelim dalan.)
l RRT BEY (De am! a) - Altt muyon u tekalifi
milliye ol·a rak almd 1. (3) milyon kii ur m1iktan ordu
I az1m t ic;:in mli'bayaa edildi 22 buc;:u'k milyon mik-
tarr tliccar tarafmdan ihra~ edildi. (Nereye se leri)
ihra(( d mek dr§anya yrkarmak deme-k!tir. Tabiidir kli
dr any gitmi~llir Bunlar cemedilince elde ( 9) milyon
·J! zahir<> kaldr.
ATIF BEY (Bayizit) - Beyefendi bu telgrafm
.trihi kaytrr .
IRRl BEY (Devamla) - Tarih:i 4 Kanunsan i-
di,·.
G93-
C:2
ATTF BEY (Bayazrt) - Nasrl oluyor da ihrac;: vu-
kubuluyor, 4 Kanunsa:niye k•adar?
SlRRI BEY (Devamla) - Hayrr o vakte kadar
efendim. Elde 89 veyahut 85 rniJyon kliJo zahir kal-
dr. Halbu'ki llkbahar zeriyatl nazanmrzda m~kiiktlir.
Miktanm tayin edemeyiz. Ve aitin krJletine nazaran
bize emniyetbah olacak derecede deg<ildir. Onun i~in
89 milyon zahir yi gerek ahatinin, gerek ordunun
ia~e ine kafi addedemeyiz; diyor.
,Simdi diger bir ciheti de izah ediyor. FHvaki, ge-
en he ap enelerinden binikmi. ir c;:ok zahire var-
•drr. Fakat bu biri'ken zah:reyi "iz Konya viJayetJinin
tdhumluk ihtiyacma kar. t h JlunJurabiliriz. Daha (az-
la bizden ~ey o1amaz. Olsa, ola tuhum'•tgumuza kaf.i
gelebil•i r. Binaenaieyh mevcut zahi renin 1.. iltarr, yap-
trgrmrz mukayeseli hesab nazaran, ncak bize dor't
ay kifayet edebi!ir, diyor. Ve ila e diyor: Bir ka~
We ann menfaatini tezyit i9in felak .ti mt.i ta'kbeleyi
got onUnde bulundurmak liiztmdrr. Tabii blittin di-
ger frkralar gibi bu da heyeti muhteremenin nazan
dikkaltini celp etmil}tir. Bu srrada kendi inden j tif-
iz, me'elenin mebdf'in de biZJi boyle
·tc'hl ikeli bir ~ey kar 1 mda bulundunmmu~tmJZ. Sim-
dik•i i.$aratmrz, evvelki i~aratmrzla kabili telif degil -
fir, dendi. Buna kar§t ~oyle cevap veriyor. iki ay
evv lki vaziyeti ziraiyeye gore maruzatta bulunmu -
'tum, Halbuki me le tavazzuh etmi~tir. Hakikatle
imdi kar~rla.$trm. Binaenaleyh bunu oylemek rztrra-
nn .-t rm , diyor. E ba 1 adide dolay1 ryle zeriyat ya-
rrlamadr. Zeriyatm miktan Y'ine tutulan ve a!ike gi)re
r*' 2Q'yi ~ecaviiz edcmedi. Eger elde bulunan zehairin
·erbestii ihract taraftarhgt gosterilirse an ak dort.
ay yiyebi!e egiz ve ondan onra ac;: kalacag11.
Ge!·ecek ene kabt muha•kkakttr. (Bunu kim diye se-;-
lcr i.) Ef nd:m bu soyleni len ozleri Konya Va! i i dr-
yor. Bu maruzatrm Konya VaJisinin ozleridir. Ken -
diligimden bir kelime arz tmiyorum. Vilayetin i~ann·
da bir teZ'at var. Yukanda ihracat yapar ak bir ay
on ra ac;:rz d•iyor. En sonra d:iyor ki: be~ ay sonra
ayiL Simdi efendim cereyam arz ediyorum. (GlirLil-
tUter.)
REIS - Efendim Mlisaade buyurun efendim.
IRRI 'BEY (Devamla) - Vali Beyin tahfliratr -
nm yukan rnda bir ay, diyor. MU'taiTaa ettim efen-
dim. t~ekktir ederim. Fakat onu uaha evvel yaptrm.
etic yi arz edecegim.
REiS - Mtisaade buyurun istirham e erim .
S!RRI BEY (Devamla) - ilkbahar zeriyatrnrn
miktan anla§rlmcaya kadar ihtiya:tlt bulunm k Jazm1
 t : 155 6. 2. 1338
gelir, diyor. la.J.llmdur lci... (Giiri.iJtiller) Fakat is-
rirham eder;m, rey verecek iniz. Bu kilde ne aleyh-
te ve ne de leyhte vere egmiz rey yerine masruf ol-
mtyacaktt.
Sonra bu safahatt mebdeinden muntehasma kadar
t tkik ettim. Gayet hesap1 olaraJ... yl.i.ri.iti.ilmi.i ti.ir.
Olimleler birbirinin manasm1 nak etm.:mi~ olma'k iyin
Jra ile konularak durend i ~ane ya11lmt ttr. Hit,: ir
z.aman madunundak'i f1kra makablinJek.i .... Umleyi nef
eder ma hiyette degild ir. Olsa ol a yapllan hesabat
yanlt ~ t1r. Vali yanli~ malumat almt tt r. M enabii ken-
c! i in i aldalm1 t1r. Bunu "kabul edebili~im. Fakat bu
zincirleme beyanatta birbirini nef eder kelin1e yoktur.
TEVFiK RU o ·· B Y _(Mente~e) - Muhtelif
,j~aratmda tczad var.
HACf iLYAS Mi BEY (Mu ) - Efendim g -
fil ziraat...
IRR[ BE Y (Devam1a) vet oyle olacak .. Su
Strada Antalya'nm ia~e vaziyetini sordum. Antalya'-
da Kanunuev el zarftn'da kilosu 12 - 13 kuru tan ...
(Gliri.iitiil'er) , (Dinleyelim esleri)
REiS - elseyi tatil etmek mecburiyetinde kalt-
yorum. Bir iki deg il, ki h pi birden .. (Gi.iri.ilti.iler)
HA Dl Ml B · Y (lzmlt) - izamoamei
Dahiliyi tatbik ediniz.
S.IRR I BEY (Devamfa) - Bir milyon yiiz otuz
bin kilo dakik e - 9 kuru~tan iki yi.iz yirmi bin
'kilo bugday ihra etmi1ler Rodos'a, Ku~ada t"na. lz-
mir'e ...
MUST rA KEMAL BEY (Ertugrul) - Bunu
ner ye ihrao; ediyor?
IRR l BE (De amla) - Rod s Ada ·rna. Ku~-
adasma vc izrn ir'e ihras: ediyor. Bendeniz hakayi i
oldugu gibi arz edi orum . Bundan ahnacalc nelice
ba~kadtr. Antalya"dan. Mer in'e zahire se 'kine ba§-
Janrnt5 olma rndan ve ntalya 'nrn i<; taraflanndan ka-
abaya zahire g tirilme i gii9li.ikle hu ule geldiginden
her k:lo b~ na on iki kuru fiyat artmt !1r. Bu mi.id-
det zarfmda bize r kab t edeceginden korktugumuz
Amerika unl, n·, hmir'de nlkibuc;uk liraya bir 9UVah
satilmt~t1r.
MEHMET V HBi BEY (Konya) - Arnerika'da
63 lirad1r.
lR I BEY (Devamla) - Kas: kil luktur? Van'-
da ti.iccarhk etmedim. 0 kada-r ince dli linemedim.
Bilmek vazifeniz. Yani imdi mi tenkit buyurdunuz
beyefendi? Jki enedir lktisat Vekaletine kar~t zatta!i-
leri uyuyordunuz. Sonra bu rnmtaka dahifin'de ne ka-
dar zahire vardtr. onu tahkik ettik. Gayet rnemnu-
-694-
c: 2
niyetbah~ malumat ald1k. Mesela, Ak aray livasmda
ihtiyact mahallinden b~a ~ yi.iz bin lstanbul kilesi
daha fazla zahire vardtr ve belki daha fazlat!tr, deni-
Jiyor.
EBlL EFE 1 Dt (Karahisan Sahip) - Bin va-
gon eder.
Sl RR I BEY (Devamla) - Fakat zer'iyat o/c 80
nok and1r. Keza k aray ti 'aSI dahi bunu oyliiyor.
Hatta tohum ) c 0 nok andtr. Heni.iz tohum atma-
yan ren<;:berlerirn1z bile vardtr, diror. Aksaray liva 1
bu zehairi kendi civarlanna evk edememe'k zarure-
tinde bulunuyor. S bebi de; vesaiti nak.liyesinin dii-
<;ar oldugu harabidir. Fakat bir s:are gosteriyor. Ora-
daki orulan uale ' rilen cevapta memurlar diyor
ki; igde rnerkezi . ve e :}ehir de bunlann yol vesa-
iti vard1r ve bunlar his: bir zamari mcinm mi tir. zin-
deligini rnuhafaza elrnektedirler. Giizergahlan ~imen­
difere karip oldugundan dolayt ~imd i ye kadar bir za-
rar gormediler. Eger fi.idafaai Milliye Vekal ti tt!i-
haz edecegi bir tedb1rle A ·saray ve havalisj vesaitini
biraz rnitst~rih btraktr a ve bu }imdiye kadar rencide
ofmayan igde ve Ak aray li asmdaki ve ev~ehir
kazasmdaki ve aiti oa'k1iyeden i tifadeye kalk1~1rsa biz
de k aray ve mi.ilbakatmda bulunan bu ki.illiyelli zahi-
reden i tifa de edebileccgiz. ilifke livasmda bulunao ze-
hairin Mer in'e naklini MUdafaai Milliyeden istirharri
etmi tim . Diyorlar ki aldtgtmrz tezkerede; Silifke !i-
va 1n"dan Mer in'e getirilecck ·<?lao zehair ordunun
ihliyacatt kar~thgt tutulmu tur. Zehairin bu rniktan
kar 1 mda Konya vilayetin in Maliye Vekaleline yaz-
digt bir telgrafnameyi g tirdim. Onu arz edecegim.
0 telgrafname 2- Te~rini ani 1337 tarihlidir. Diyor
ki onda vali. her iki viliiyet zahire gonderilmesi hak-
mda mu ip_ bir karar ittihaz edebilir ve ittihaz ede-
cegi karar ile muhtekirleri_n de ihtikarlanna meydau
btraktlmarnt olur. Vali· adeta nakarat kabilinden
her ihtiyas; kar 1 mda bau mubtekirlerin ken'di ·inin
tedabirinin menafiioi izale ede ilecek baz1 kar~Jl!k.it
hi!elere Uluk etmek i tediklerint . oyleme'k. istiyor ki,
maddeler arihrir. Orduya zabire vermek if>teyen ~ccar
diyor ki e 'ann tereflili nispetinde kendi fiyatlarmm da
terakki etme i uretile taahhi.ide devarn edecegini 5oyli.i.-
yorlar. ihayet vali on oz olarak tiiccarm Mtidafa;ti
Milliyede tahakkuk eden matluplannm tesviyesi de
meseleye biraz muvazene verebilecegini ifa e ediyor.
Validen aldtgtrntz telgraf gayet nazan dikkati ca-
liptir. Tohumluk ihtiyact i<;in 'Adana'ya yi.iz otuz va-
gon zahire itast Mecli i Jdarei Y.ilayetve kararla~-
tmlm1 ttr. (Kas: vagon sadalan)
 t : 155 6 . 2
SUKRO EFE Di (Karahi ·an Sahip) - Tarihi
ka9t1r?
SIRRI BEY (Devamla) - -\;-z c:decegim efendim.
2 Subat 1338.
BIR MEBUS BEY - K a~ \agon buyurdunuz
beyim?
SIRR I BEY (Devamla) - YiiL otuz \'agon cfen-
dim. Fakat §imendiferden istifade olmadigi i~in bu
zehair sevk olunam1yor. Siz bu vaziyet kar~1 mda
ayirdigimiZ bu miktar zahirenin ,\Jana· ra irsa!ini te-
min ediniz, diyor. Konya viHiyetinden Adana 'ya gon-
derilmek i.izere ayJrdiglmiz yi.iz ki.i ur vagon zahire-
nin Adana'ya irsalini temin ediniz. ~Linki.i ~imendifer­
lerden istifade edemiyorum. cLiyor. Son i .~·an ludur.
YUSUF ZIYA BEY (Bitlis) - Bugi.ini<U i~'arat1
ile teha!Uf ediyor. Bi.iti.in bu i~·arat hilaft hakikat1ir.
ABDULKADiR KEMALi BEY (Er1urum) -
Reis Bey; biz bu mes'eleyi bu tarzda mliLakere ede-
meyiz. Bendeniz valiyi mi.idafaa tarzmda >oz 'oyle-
miyorum. Eger bu ~ekilde kunu~acak olur ak alt1 ay
devam etsek bitiremeyecegi z. Her vekitlct th >ktayi
nuann1 soylesin ve netice anla~Ilsm. Bu ~~ bitmn
efendim. V:tli bi:ivle diyor. Adana'nm ll>humluk ih-
tiyaci oldugu i~in tohum gonderecegim. diyor. To-
humluk zaman1 ~oktan g~m i ~t i r. Rundan ba~ka bir
maskarahk vard1r.
SfRRI BEY (Devamlal - Kun . a 11ilayetinin et
rafmm ia~e vaziyeti ve zer'iyalmtn m11(tart hakkrnt.!a
elde ett:igim istatistik malumat bu arz ett1 lenmden
ibarettir. Buna ilaveten soylunC'k j,tenm ki ve aiti
naHyenin tanzimi i~in Mi.idaf n ~1illi~e Vekaleti
netdinde te~ebbi.i atta bulumi\,Jrum. Tabii Pa~a Haz-
retleri de buradad1rlar. Sliif e't.lcn zahire ihra..:rn1 te·-
h!l i~in Cemiyeti A keriyenin vaz'ettigi vesaitten gay-
n bir surettc oraya vapur u[::'<tlllarak naklivatm tes-
hi li i~in Hariciye Vek£llet i nez,Jinde te~ebbi.isatta bu -
lundum . Keza Cemiyeti A~kcriyenin va7'tyed ettigi
koylu ve,aitinin tanzimi i~in. yani fiili bir netice ve-
recek t~ebbusi.im vard1r. Konya vilaye1i hakkmd a
tsoyleyecegim soz budur.
Sevahil hakkrnda soyleyecegim oz mu ·1agni izah-
tir. leap ederse onlar hakkmda da cevap \'Cririm.
MEHMET SALIH EFE Di (Erzurum) - Brr
t~e Nezareti ihdas edemez misiniz? la e mes'ebi ile
aliikadar .
SIRRI BEY (Deva111la) - Tara.ftar t.!cgili~.
SALIH EFENDl IErzurum) - Tarafta r ulmaniZ
Jaztmdtr. Emke mes'elesidir Bi r ia: e ne?arett te~k il
ediniz. Arkad~Jardan mi.itc~ekkil ve r arasJZ. Bu
mes·ele i.izerinde iyice tetkikat yapmak JaLimd1r.
=====~s
13.18 C:2
SIRRf BEY (Devaml~) - .)imt.!i~ < ~"'dar t.!u~iin­
mcdik.
SALiH EFE Dl (CrL JtUill)- Bo) k: ,,!u rsa mem -
!cketin gele<.:ek ene ekm cji de tem111 Ldi l ir.
SlR R I BEY (De\ am Ltl - ~1mdi nir me$·e:e da-
ha var ki Silifkc'den vLya Antalya'd 111 Konya'}a
naklettirmek i.;:in 1ersin'e 'e Adana ·),, getirilen za-
hire ile buraya kadar na~lettircrek Uilfetten iizade
kalmak ve beyhude ma'-ra f etmemek i~in b<lZI tuccar-
lar mallanndan cemiy~t1 asJ..criyeye ,,.r,inler ve ona
mukabil de cemiyeti a\J..eriye 1er ·i n 'cya Adana'da
hulunan mallann1 bura ,L, \er:,in.
SALIH EFE Dl (rrturum\ -- o,,un haJ..J..mda
te..:ri.ibeler Y\lPilmL,tir. \ .tl-.ti~l e tiic'"' di)e giil'cnt.!i -
gimiz adamlar tebedu til cd1ynr. Nc ·,1 •laplar di)nJii -
ri.iyor. bil1yor musuntJ L nc tlnlaplar ,., . n lmi)tir.
SIRRI BEY (D~vaml.1) - Yan1 lv Ill! bir mLbtah -
sen teklif diye yap1yoru1. Ar:w bu1 l'rulmaL a yap d-
maz.
TEVFiK R(SDI R[Y (Mcnlc '' - Uendim.
bu me<'ele taayyi.in ch1 11 mevc\Ut 1 1' "'- de Ad:ma' ·
nm ihtiyac1 temin cdih )or mu? I .dtni lCC tem in
eclilir mi?
SIRR! BEY !Oeqml.d - H ,l\'
TEVFiK R 0)00 B! 't (\1ent. - t\levcut ;a-
hire Adana'ya vc 1-.. t~ n l 1'):1 J..ifa y.. ,Je r mi? UmeL
Ill!'?
'siRRI BCY ([)c,·aml.;J - I I 1.lc ve·aiJ.. bana
kuv\'et verm :yor.
1 EVriK Rt'~DI HJ Y t..\1, ,c,e) - H i1kiimct
kendi'ii bir miktar t~bon: getir•• lc tetkikatllll, yani
zahire miktann1 te P'l .:-tllllt:CY• .. •d<t r bir tarafft.• n
muhtat; olanlan iJarc t'di p de he~ · tl11 rcni11 haJ.. :katcn
ida re etl1gi taa) ~Lin c :•gi takd .
OSMA BI ~ Y 1La.1i,tanl ~-'' Be y u-.ult.i 0111
z.akere haJ..ku~ti 1 ,5} le)eccg,• , 'u mc.,·cleyi a~ma·
mak t.! aha tdo~n ,, ]OI.lZ m1? '1 , kl11l}a\l.iJ..i Lah 11 c
me>'ek :ni I ft..veti VeJ..denin hi r k<~rar1. hit; h1r
tebl igat1 olmat.!an hliiHI bi; ' : J, dlt.dcceg i;:'! BiLe hu
nu bildir!> inlcr. Yolk a kcndi':! b~·' tp elmi~!a. oruii·
Jan ormu~lar. ordunun it1 iy.1utP 1 .. 1 1•• mr,Jar. m.t
hallinden mevcul L.ahlfC}i anl.unt~l..tr. kf1 iJ..i i ·:1p
eden miktan biliyorlar vcv ahnma 1 i..:ap eden mil-.t;u•
tefrik etmi~kr m1? Bunun mliLakerc'i la11md11·. 1\!t:,·
ele bli: le i.. c an ilyorum. Fakal u~killt:ri11 )imd i}c Lt·
dar SO) lediklerint.!en, dogrusunu ~oylcvcceJ.. olur,.Im.
bendeniz bir _ey anlayamadun. Yan i Ko n: ,\l,l nc ~.~
dar zahire, nerede zahire ~ard1r. anlt}i.l.iHdJrm. mu
zakerenin bu suret]e cereyan elme~ i laLIIllJJr. HeH'''
 t : 155 6. 2. 1338
Vek'ileriin burada valinin ~eyi ile ~eki~tirilmesi aczi
degildir ve ~ayant teessurdiir.
SiRRI BEY (Devamla) - Rica ederim, Reis Bey
arkada~1ma cevap vereyim. Ra'kam kadar bu mes'ele-
yi ifade eden kat'i b'ir §ey ve hi~ bir ifade yoktur.
$imdi l)iz vilayetin i§'arma ya inanacag1z, ya inana-
ma>yacaglz. Bu vaziyefteyiz.
SALAHADDtN BEY (Mersin) - Zatt aliierini-
zin tetkika1mJ anlamak isteriz. Yani zatt alinizin ora-
da te§k'ilat1n1Z var. Pktisat Vekalefi memleketin bug-
day. arpa velhas1! yiyecegi, her §eyi ile alakadard1r.
Bu mes'ele yalmz vilayete ait degildir. Sizin de me-
murlannlz var,
SIRRI BEY (Devamla) - Evet efendim, yalmz
vilayete ait degildir.
SALAHAITlN BEY (Mersrn) - Neticesi nedir?
Yaln1z vvilaye'tin i§an ile mi iktifa ediyorsunuz?
SIRRJ BEY (Oevamla) - Fakat her hangi bir
ma'kam memleketin her" hangi bir 1otasmda yapacag1
tetki•ka-tt i~in hangi vas1taya mii:racaat eder?
SALAHADDlN BEY (Mersin) - Sizin de fen
memurlarm1z var.
SIRRI BEY (Devamla) - Nas1l ki Aksaray ka·
za:smdan be§yiiz bin kile · zahire buluadugunu ~oylcdi.
SALAHATTlN BEY (Mersin) - Zattiilinize rica
ediyorum . Suallerim vard1r. Soracag1m.
SIRRI BEY (Devamla) - Hesab1ma dii§enlere ce-
vap veririm.
KAZIM PASA (Miidafaai Milliye Vek ili) (Kare-
si) - Efen'd im, bu meselenin daha k1sa bir surette
haJJi mumkiindiir. Ordunun bugiinkii vaziyetine. ve-
saiti nakli.yenin mefkutiyetine binaen ordu Konya
mmta>kasm'clan ia§e ed:i•lmek zarureti k~lstn'<iad!r.
Konya mmtakasmdan §imdiye kadar ordunun yedigi
ve bundan sonra yiyecegi hububa<t ha'k.kmda Hiikil-
met9e, Cemiyeti As'keriyece ve Dahiliye Vekaletince
yapilacak tahklk•a t mahallindek>i memurlar vasttas'i-
led·ir. 0 memunine soruldugu zaman onlann verdik-
lerJ cevabt dogru tela:kJkli etmek ~:lctiza eder ve biz
boyle kabul edi yoruz. Orada valli <1/i~or k,i: Bur~daiki
bububatm mi,ktan benim tespit ettir;im m!iktar §U
kadard1r ve bu m!ktar ordunun anca!k dort aylJk ih-
tiyacma kaf4di.r. Tesbit ettzig>i mi.lcta.n biz hesap edi-
yoruz. Hakikaten gelecek hasada. tlile yeti~mez. Bu
mmttka.ya b~ka mahaJden, mesela da.ha . ~imalden
hububa.t sevk>lne vesaliili n~lcliye kafi gelmediginden
do!ay1 Ol)t.m!a iktifa etmek, yal!li omdak~ hububat-
tan listifade etrnek mecblll'iyeti ".~a.rdt.r. Bu i§'ara gore
dort ay sonra ordunun b~ka nuntrka:dan hububat
= = = = = 696 - = = = = = = = =
c: 2
celbine ih!Jiyac1 hast! olacagm1 goruyoruz, Bunu
nereden celb edehilece!ktir? Mernleketin b~ka bir
yerinden. 0 z:a.man yeni mahsul bellci yeti~bi.!Jir. (De;:
ay sonra sesleni).
SDKRD BEY (Bolu) - Be§ ay zarf1nda yeni
mahsGI ~1ikar . (Giirilltiller)
KAziM PASA (De\llamla) - Bi-r ay kal1yor de-
gil mi efend:im? ... (giirillti.i.ler)
BiR MEBUS BEY - Efen<.J.im Adana'dan i.ic;:
ay sonra yerui mahsUl c;1kar.
TUNALI HILM[ BEY (Bolu) - Reis bey mli-
saade buyurursan1z, usulii mi.izakere hakkmda arz-
edecegim . Efendim Vek4l Pa.~a Hazretleri ifadelerini
bibirirler, not alan ankada.~lar sonra sual.leri~i sorar.
Boyle muh<11vereden kurtulam1yoruz, Muhavcre, mu-
havero nedir bu?
KAZIM PASA (Devamla) - Bir ayhk mes"elesi
ka!hyor. Onu 'krubul edersek ordu tabi'i k.i a9 kala-
maz. B•ir gun bile .a~ kalamaz. Bu bir ay1 nereden
telafi edeceg>iz? Bir ayhk ·i htiyay epice 'kili.Liyetlj bir
~eyd.ir. Fara.za )'line bu bir a,yl1k ihtiya9 'i9in zahire
bulahm. Bunu nereden temin edecegiz? Burada
ber<~Jber gorii.}ellim ve bir karar verelim. Bu bir
·ayh•k a~1k ka:lqor. Dort a,yl,lk mevcuttur. Buradan
h ie;: bir ljey c;:Lkmad1g1 balde yine bir ayhk bir hubu-
batm Konya viliiyetine hari~ten gelmes.i laz1m geli-
yor. Bunu nereden getirecegiz. Eger Adana ekilir-
se «Allah da verirse sesleri » isan nihayetinde ora-
dan geti.rebliliriz. Belki bunu tela fi edebiliniz. 0
vakit ikJi ay ten~li iktiza eder. 1ki ayt tenzil ettik
mi, yine arada ordu bir aydan fazla ac;: kahyor. Yi-
ne bunun hari ~ ten behemehal gelmesi hiz1md1r.
BIR MEBUS - Zer'iyat yoktur efendim.
KAZIM PASA (Devamla) - Arz ett:im efen-
dlim. Adana'ya Konya'dan gondereLim diyoruz.
Pekala gond:erdiik. Gelecek hasdata kadar zahire-
nin kifa,yet edrip etmcryeceg,i me~kiik, hatta muhte-
mel deg\ildir. Konya'dan bir ayl1g10t daha Adana'ya
vei1irsek ordu ik·i ay a<; 'kalacalk. Bu i'ki ·ayl1k ihti-
yact nas1l tem1n edecegiz? Adana mahsuli.i yeti51ince-
ye kadar. Arkada!ilanm1z Konya vilayetilnde, hii-
kumetin resml memurlannm 1i~'aratmdan daha fazJa
hububat mevcut oldugunu soyli.iyorlar. in~aJlah; bu-
nu r;.ok temenni ediyorum. Eger bu mevcut ise bun-
Ian bu arkada§lanm1z bize gosterseler ka!bimiz ga-
yet ferih, mi.isterih olur. Ve ne kadar .ib.racrut yap-
mak mfunki.indtir? Acbvna'ya ne kad-ac ihra<; ed•il-
JTI:(,Sj laZLm li se sevk ooi'~ir. Har>ic;:ten za.hjre getirjp
kendii 9ti ftyiler.irnli.ain zararma ·i~ler yapnu~ olu.ruz.
 t : ISS
Fakat bunu b<ilmek ve vesa.ik.le gonnek laZim.dtr!
Bu, sozle olmaz efen<lilcr. Ordunun birgiin dahi ~
btraktlmasma razt olunamaz. Ordunun jaljesini
m~kilk halde btrakmaya ka.rar ver·ilemez. Bunun
•J <;in, kati hir karar verebilmek i9in kaf~ vesaik.le
bildiirmek Ianmgellir. Orn.da vilayet vard1r. Vila-
yet ta.hlk•ik ediyor ve oyle diyor. Valtinin sozi.ine
unaruruyacalk: olursak burast resmi bir makam oldu-
gundan yanlllj j~'atatta bulunmulj .jse bunun yanl1~
soylediigini, ora mebuslanmtz burada vardtr ve bun-
Iar orarun e§nafmdan, ti.iccarmdan, ~ift9i'lerinden,
zi.irratndandJr. Onl·a r bize vesa.iki tile, dela.iJi ~Je
isbat ederler ki bu mevcuttur. Size bunu yanh~
soylemi~lerdir. BlntaenaJeyh bu hububa.t mevcut iken
Adana'ya hemen vakit g~meden zahire gonderin.
Simdi Adana'nm zer'•iyata daha vakVi vard1r. Bunu
hemen gonder,in. Ordu vesaitinden tistifade edin
d.:rlerse gonderdim. Harice iftikar etmiyel'im. Biz
<;ift9i ve zurra bir memlekette iken harliylen hubu-
battmtzt ~etrirmege mecbur kalmtyalim . BLLnun •i9in
de bu gibi vesaJit Jaztrnd1r. Bunlan temin etmeden
olmaz. · Rica ederim hububa.t ylksm, git ·i n, ekil-
sin. Faka.t ihtimal iizerine blir karar vermiyeJlim.
(ok tehlikeli bir karar olur. Sonra hep·imiz bura-
da mi.iteessir olur ve sonra bunu aleme ilan edersek
pek fena olur. Vesika istiyorsunuz, ~imd·i esas
mes'ele... ti htima:l •ile olmaz efendiim. Nitekim vali
evvela, fazlasmt 91kannz demi~.
ABDULKADIR KEMALl BEY (Kastamonu) -
Hay1r efendim. 130 vagon bugday haz1rd1r d•iyor.
KAzTM PASA (Devamla) - 1htimal iizerinedir.
Bunu hangi tal"ihte soyltiyor efendim.
ABDULKADiR KEMALt BEY (Kastamonu)
Simdi lktisrut Ve.ki1i soyledi. tstinat et~igirtiz vila-
yet makamt 130 vagon bugd'a y gonderebilecegim bu-
yurdu. Zahire ordunun ihtiyacmdan yok fazla efen-
dim,
K.AZIM PASA - Bundan benim haberim yok-
tur efendJim. Za.hwe oJdL.g-unu bilmliyorum; bundan
ben!im malilmattm yok.
ABDUI.JKADtR KEMALl BEY (Kaslamoou) -
Cemilyeti Askeniye ~mendifer vermiyor, diiyor ve
<illa isnadJ budur. Zahireyi gondermiyor. 11i5 boy-
led!ir d!iyor efendim.
KAziM PASA (Devamla) - Benim blildigim
V'ilaye~in
muteber olan jfarHitr.
ABDULKAD1R K.EMALt BEY (Kastamonu) -
- Pa~a hazretleni Adana'ntn zer'jyatJ rkalmarm~t1r.
Yan.lJ§ hesap ediyoruz, 120 vagon yeti~dirli.lmezse
- 697
6 . 2. 13311 c: 2
fena olur, Adana'run maat zam<~Jnt g~i~!l.ir Yart·
h~ hesap ediyoruz.
BASRt BEY (Karesi) - Reis Bey, nedir bu art.Jk
dlinlemiyelim gidelim yahu .
ABDULKADtR KEMALt BEY (Kastamonu)
VekiHerti n wzlerinden soz soy1iyemiyoruz. Vekllier
kendini mildafaa ecLiyor. Biz ha~kiki vaziyeti soy-
lemek istiyoruz. Adana halkkmda en salaru•yetdar bir
vaziyetteyim.
HASAN BEY MALIYE VEKiLt (Trabzon) -
Efendim, mi.lzakere blisbi.itUn y1g1rmdan 9tkm1~llr.
Konya'dan bahsetmege ll.izum yok. Sebebi sevk Kon-
ya degildir ki Konya'da zahire varm1~ yokmu~ diye
mlinaka~a edelim . fster e Konya'da milyonlarca zahire
olsun. Kanunun buraya sebebi sevki bunun i9in degil-
dir. Ben de kabul ediyorum ki dahilde milyonlarca
zahire vard1r, fakat sahil buna mukabil a9ttr. Efen-
diler, telgraflan geldiniz, gordi.ini.iz.; bu vaziyct de-
vam ettik9e. hali harp devam ettik9e ...
ABDULKADiR KEMALl BEY (Kaslamonu)
- Hit,: bir kimse dahilde olan zehairin ay olan ma-
hallere evkini temin edemez.
HASA BEY MALiYE VEKILi (Trabzon) -
Bu, teminat olamaz. Bu teminata inanmam. Kanu-
nun scbebi sevki budur. Konya'da zahire varml§,
yokmu~. Konya'daki zahire i9in degildir. Konya i9in
kamm gelmedi . Ordunun ihtiyact meselesi bilmem
nercye ylkllll)tlr. istirham ediyorum. Kanunu sebebi
sevki ir,:in muzakere edelim.
KAZIM PASA MUDAFAAl MiLLiYE VEKI-
Li (Karesi) - !}imdi efendim, bunu bir neticeye
raptetmek !azJmd1r. 1htimal i.izerine ordunun ihtiya-
ClOI di.i~i.inmek dogru degildir. Konya'da ordunun ih-
tiya~mdan fazla hububat varsa bunlar Adana'ya gi-
dcr ve slirat le gider ve ekilir.
ABDULKADIR KEMALt BEY (Kastamonu) -
Yali vardtr diyor.
KAZIM PASA (Devamla) - Ondan ma!GmatJm
yok. Varsa gider efendim. Bunun hepsinin ayru za-
manda gitmesi de mi.imki.in degildir. Trenlerin vazi-
ycti mu!Gmunuzdur. Haftada ancak iki defa tren ha-
reket eltirebiliyorlar. Yagonlar kafi miktarda degil-
dir. 0 iki trene bu fazla hububattan tahmil edip
gcinderilebil ir.
Sahillerin ayligt meselesine gelince; o variddir.
Oteki arkada~lanmJzla gori.i~illi.irse daha iyi olur.
Onun i9in ihtimaJe raptederek bir karar vermemenizi
~ok rica ederim. (Tabi o!amaz sedalan)
 t : ISS
VEHBl EFENDl (Nigdc) - Pa~a Hazretleri mii-
saadenizle bir §CY soracag1m. Simdi §U vaziyet iize-
rine hasllatl cedideye kadar askeriyemizin ihtiyac1
tesbit buyruldu mu?
KAZIM PASA (Oevamla) - Malumdur efen-
dim.
VEHBt EFENDl (Devamla) - Bu ihtiyac kar-
§Jsmda ciheti askeriyenin elinde ne miktar zahirc var?
Fazla var m1d1r yok mudur?
KAziM PASA (Devamla) - Efendim ciheti as-
keriyenin elinde bir ~ey yok. Kornisyonlar gonde-
rilmi~tir. Bunlar yevmiyedir ve oyle muamele yapar.
Yevmiye sevkiyat yap1!1r ve defteri zabt edilir.
VEHBt EFENDt (Nigde) - Efendim askerin
elinde bulunan zahire ne kadardJr 33 - 34 - 35 sene-
lerinden elinde seksen, yUz vagon mal vard1r. 133 7'
nin tekalifi halen ~Urtimege mahkumdur.
KAZIM PASA (Devarnla) - Nerelerde efen-
dim.
VEHB1 EFENDl (Nigde) - Nakledilmeyen mm-
t:tkalarda.
HASAN BEY MALlYE VEKILt (Trab~on)-
Efendim tekrar istirham ediyorum. Ordunun ihtiyac1
ile bu kanun alakadar degildir. (alakadar sedalan)
Degildir efendim.
ABDULKADlR KEMALl BEY (Kastamunu) -
Yal91z sizin dli§tincelerinizle kalm1yacagJz.
Yalmz sen alakadar degilsin yalmz sen dii~tine­
mezsin.
HASAN BEY (Devarnla) - Biz alakadar gorii-
yoruz. Yaln1z ordu ihtiyacatl i~in bu kanun ortaya
gelmi§ degildir.
ABDULKADIR KEMAL1 BEY (Kastamonu) -
Burada keyfi i§ yoktur. Bu kadar tahakktim isteme-
yiz. Binaenaleyh Meclise bu kadar tahakktime Jtizum
yoktur ve istibdad da yoklur. Senin kadar herkes
<!nlar.
-· • > · - -..:el:!!!t > 8<t!!llt!ll---<<••
6 . l . 1338 C ,: 2
HASAN BEY MAL1YE VEK1L1 (Trabzon) -
Allah, allah ...
BlR MEBUS BEY - Zahire bulundugu halde
harir;.den zahire almak giinahtLr.
KAziM PASA M0DAFAA1 MlLLtYE VEKl-
Lt (Karesi) - Simdi efendim, hakikaten baz1 mm-
takalarda ciheti askeriyenin elinde fazla hububat
mevcuttur. Mesela: Merkez ordusu hububatmdan
Garp cephesine gotiiremerni§iz. Bunun iyin pek ~ok
dti§tin'dtik ve bir yok defalar te§ebbtis ettik ooun im-
kan olmadJ~bm tesbit ettik. zatt aliniz te§rif ederse-
niz oradaki vesaiti nakliye miktarmm buna kafi gel-
medigini goriirdiintiz.
VEHB1 EFENDl (Ni~de) - Buyurdunuz zahi-
renin rniktanru tesbit buyurunuz.
KAziM PASA (Devarnla) - Bizim vesait itiba-
riyle istifade edebilecegimiz mmtaka Konya'dLr.
MUSTAFA KEMAL BEY (ErtugruJ) - zatJ
aliniz ordunun elinde hir;.bir zahire olmadJgmdan ba-
his buyurdunuz. Halbuki geyen defa Refet Paza Haz-
retltri tamam oldugunu beyan buyurdular.
KAziM PASA (Devarnla) - Ordunun bir se-
nelik zahiresi olsa boyle bu kadar burada mtinaka§a
olmazd1 efendim. Arzediyorum Beyefendi, Ordunun
ia§esi yevmi miibaya ile temin ediliyor.
MUSTAFA KEMAL BEY (l:.rwgrul) - Refet
Pa§a bir senelik zahire mevcuttur buyurm~tu. Za-
bJtta mevcuttur.
RElS - Efendim, bu bir enctimen i§i oldu. Or-
tada bir kam~n var bunun ir;.in de soz soyleyen yok.
Binaenaleyh bunun neticesi ... (Gtirilltiller)
KAZIM PASA (Devarnla) - ·Efendim ihtimali
i~tinaden karar vermeyiniz.
ABDULKADIR KEMALl BEY (Kastamonu) -
Ordu ilk dti§iincemizdir Pa§am, karar verilemez.
REIS - Celseyi tatil ediyorum.
.... 69S --
DEVRE: 1 CtLT: 2 tcriMA: z

T. B. M. M.

Gizli Celse Zahitlari

7 Subat 1338 (1922)

... -
Miinderecat
Sayfg
I . - ZAPTl SABJK HU LASASI 700
2. - MUZAKERE EDILEN MEVAD 700
I. - Karadeniz limanfanna ithal olunacak
mtstr ve mtstr unlan ile izmit sancagma gele-
cek bugday, arpa, m/Slr ve bunlar111 unfanmn
Kiimriik resminden istisnast hakktnda i ktisat
Enciimeni mdlbatast. 700:711

Cilt 16

156 nc1 inik:at, 3 ncti Celse

 t : 156 7 . 2 . 1338 C:3

YOZ ELLl ALTlNCl lNlKAT

7 Subat 1338 Salt

A~Lima saati : 3.30 (Zevaldan sonra)

RElS : Birir.ci Reisvekili Mu . a Kaztm Efendi Hazretleri

KATiP : Attf Bey (Kayseri)

REtS- Celse kii~ad olundu .

Zapt1 sab1k hulasasmt ol<utuyo m.

I. - ZAPTI SABIK HULASASI

YOZ ELLl BESlNCl iNIKAT dair layihai kanuni ye mi.izakere cdilcti ve celseye nl-
hayet verildi .
6 Subat 1338 Pazartesi
Reis Katip
1KlNC1 CELSE Reisvekih Kayseri
Musa Kaz1m At1f
Musa Kaz1m Efendinin tahh riyasetlerinde bilini- RElS - Zaptl sab1k hulasasm1 reylerinize arz etli ·
kat Mersin, Karadcniz ve hmit limanlarma i9hal edi- yofl.lm. Kabul edenler ... Etmeyenler ... Kabul edilmi~ ­
lecek zahireden altnacak giimriik resminin tenziline tir.

2. - MUZAlKERE EDlLEN MEVAD

1. - Karadeniz limanlanna ithal olunacak mtstr
ve mtstr unlart le izmit sancagma gelecek bugday, ar·
pa, mts1r ve bun/ann unlanmn gumriik resminden
istisnasz hakkmda i ktisat Enciimeni mazbatast.
REfS - Efendim, evvelce miizakeresine ba~laml­
rnJ$ bulunan Zahire Giimriik Resminin tenzilli hakkm-
daki Jayihai kanuniyenin miizakeresine devam olu -
nacakttr. Buyurun Liitfi Bey.
LUTFi BEY (Malatya) - Maarif naztrt Siikrii
Beye verilen paralar hakkmda Maliye Vekili Hasan
Beyefendi izahat verecekti, vermedi kald1. Demin ver-
d.i~im
takriri okuyunuz.
REIS - Beyefendi, her takrir geldigi vaikt okunur
mu rica ederim.
lSMET BEY (<;orum) - Efendim limanlara cc-
nebi ununun giimriiksiiz idhali hakkmdaki kanun
iizerinde bir ~ok arkada~lar her bircrleri kendi nok-
tai nazanndan miinak~at ve miizakerat ve miita-
laatta bulundular. Halbuki bu kanunun reddine veya-
hut liizumuna karar verebilmek i~in evvelemirde es-
babt sevkinin tetkiki laZLm gelir. Sonra kanunun
taalluk ettigi sahil ihtiyacmm derece ve mahiyetinin
izah1 laztm gelir. Esbabt sevk edilmeden, ihtiyacm
derece ve mahiyeti izah ed.ilmeden soz soylemek ve
binaenaleyh derecei katiyecte bir fikir ~ermeyan ede-
memek miimkiin degildir. Bundan dolay1 bcndeniz,
yalntz KIZI!trrnak ~ark havzasm1n fazla istihsalatJn1 ve
fazla istihsaliitm taalluk ettigi sahil ihtiyacmtn dere-
cesini ve fazla istihsalatt sahil ihtiyacma tevfik eden
mutavassJtlann vaziyetini izah edecegim .
Bu kanunun sebebi sevkinde vesile olan Lazistan
Mebusu Esa l Bey biraderimizdir. Lazistan'm ihtiya ·
cmdan dolay1 zahire idhalinin gi.imri.ikten istisnasm1
te!dif etmi§tir. Uizistanm yine ihtiyact vanhr. Evvelii
bunu tetkik edelim.
Bir defa Lazistan'm hakikaten arazisi dard1r. Ha -
kikaten kendisini idare edecek hububata , zehaire, istih -
saliHma malik olamaz.
Bu, idaresini miicavir memaJ.ikten celbeder ve
bununla idare olunur. Fakat halk burada ne yer?
Bugday unu mu yer, yoksa a.rpa mt? Haytr, bu llzis-
,m,run koylilleri tamamen mLStr yer. Kasabarun da %
60't rrus1r unu ve memunin vesa.ire bugday unu yer.
Su halde Esat Bey arka~1m1z tetktk el!m!i§? Mesela
giimriiksiiz nustr lidhal edilmiyor mu? Yani g:rmrii.lc
oldugu halde rrustr jdhal olunmuyor mu? td.hal ed~­
liyor. Giimriikten ne kadar res.im a.IJ.ruyor. Mtsmn
kuosundan iki ~ 85 santirn re:smt ahruyor. !stan-
bul'da ve buraya celbedi'ien yer'lerde rnLStr fiyatma

-700-
 t : 156 7. 2. 1338
rra.zaran azami alb ~ur. Alu ku~ lizei'i ne nak. ·
liye masanifu de zam ve ilave erlilerek ciha~ InlS.l·
nn kilosu belikli Uziistana 9-10 k~a varn. D~n­
m~ ilci ha.lk f;d{,irdir ve beLidi bunu il'ga edersek 3-4
k~ da faidesi olur. Thlep teo-akus eder. Ta:lep -te-
nalkus ettfigi valcit bu JUmana bugday veren ~r li-
ma.nla.rda. talebi.n tenakusuna k~1 bit!G!bi ih1!ikar da
terul!kus eder, fliyat d!a ~er. Bu noktali nazal!"d:an
tkend!i memlekefli.nin ihtiyactnr teh in etmek d9in za.
ten az feda:karllkta.n libaret olan bu tek1ifu yapw~. He-
ryet:i Vekile de bunu f1rsat addedere.k Konya'da.kii
zahirenin mahalhi •ihtiyay ve ordu ti h1!iyacatdan fazl a
olup olmadJgt meselesin:i mevzuu bahsed:erek, Mers.in
limaruru <19may1 >istenii§, lzmit ihlliyac1nt d~iinerek.
l:zmit'i aymay1 istemi§, sonra Zonguldak. livastrun
Rolu mebusu SUkrii Bey b1raderiroize vendigi telg-
l'll!fta, omrun da ek!mek fliyatmm ba.h.allhgtnd.a!n bah-
sedilmi§. 0 da yare o!arn.k zehairin gii.tnri1ksiiz Jidha-
lini tekllif etmi§. Mersin ve J(onya iiz.ei'indelci nok:-
taii oozanmlZI izah etmeden evvel a.rz edeyim lci as1l
telclife seibeb alliin zOnguldak tivasmm ba.hahllk haik-
•km.da ~ilkayetliyJe U:zJistamn bahahltk hak:ktndaik-i §i·
•kay.etidir. ZonguldaJk li•vasr Samsun'dan darul ununun
torlbasm1 14 l!iraya ald1gmdan §iilkayet etmi~t!ir. Hal-
bulci lkl§Jn vesll!itbi nakliye kiJ1alar1 bahal1 oldugund'.an
KIZihrmak §arkmdan Samsun 1im~nma kadar gitmesi
sebebile .anca.k o f·iy.a ta mail o1abilliyor ve bel.k.i mu-
t:aivassltlar zar>a~r edliyorl>arrx:I.J. Unun tot1bas1 An:k•ara
20 hradlr. (Giiriilttiler) Efendim, mtisa•ade buyurun,
an lata.cagtm.
HiLMi 1BEY (Bolu) Zonguldakta da 25 lira<11r.
lSMBT BEY (Devamla) - Mtisruad.e bwyurun
efendim, ~imdi an}ataoagtm. Sebebi ne idi? Amenika
unr.anmn malum ya, kuwei gtdaiyesi azdtr. Amer~ ­
ka, unlartrU I 0 Dii-.a ya maledi.yors-a buna 15 llira ve-
niliyordu. Fakart bun.u vermek!ten maksat nedir? Ar-
·~ar. bittrubi Alrne11ika un.Lanrun bir lk!ilJosunu yi-
yen bir adam bunoo yanm ki.l!osunu yemek:le .tegatd:di
eder. Y Mlli gtdasmt temiLn eder. tega.d.di iti bani yle,
ktymet 'itii!bamyle bu bahall degil. Fa.kat bu baha!Jb.k-
La 1bi21i tedihi~ eden ve bu bruha:llili~ tevl:id eden sebep-
ler nelerdir? Sebebi!ll birti.noisi. bu teiklifleni, iihti-
ya.cm .mahliyet!inli ~~ tet!k.ik etmiyerek heyetJi veikilenin
tamim etmesidlir. Teklifin Vialkii oldugu gun, yani
da1hil fazt.aill!k>
l anm Samsun ihti'Yll7ma tevfi!k etrrneik
liyin yah~ mutavass1Har durdul:a r, netlicesline »n.tli-
za,r et:tiier.
BtR MBBUS .dEY - Ekseril}'et yoktu, §imdi de
yoktur.
=========7.01 =========
C:3
lSMET BEY (Deva.mla) - Mtisa.a.de ed!iniz. Efen-
diler, mutava.sstt1ar durdul:a.r, ya.ni p.iyasa.ya yen:i
mal sevk:etmemeye ~IadJ.la:r. Eger gi.inuiik.l:eri ~
olu.rsaJc, bittabi, mutaNassttlar miista.hsilllerden sa.blite
11dare ed>ecek fliyatla ma!l ta!IJac:aiklar ve ves.alirtJi n'ailcli.iye
f.iy.atlanm ona gore tanz;im ve ~~111yece:krer. H.ala da
duruyodar ve &u duru§ neti.cesi her giin bu sabil fii'}"att·
lartna z.ama:im icra ed!iyor. Qiink!i IllUlta.WSSJi :i~­
mez.se k.oylti, fazla ·istihsa.l sahi!bi olan mah.a:ller alh:a.-
l!iSi mailru satmtyor, malt anoak - mul?aJviaSstt pa2Ja.l"a
gertJirebiliiyor. Miista.hsi.l ta.lullm got:iirliip un yaptmp
sarfooebilir mi? Mutlaka sarfedemez. Mutavass.ttla
jhtiyact vardrr. Mutavasstt ise miistahsti:loon aJ:a.oagt.
fiyatt nazan d.i.k!k-.!Jte al:a!na.k bir fiyat talep eclleoolcmir!
t~te bu giin fiyat belli olmad.Jgmdan bu f§ durmu~tur.
t~te bu durgunluk sebebi .ile miistehJ:ik unun torbast-
m 14 lliraya alma•ktan miistagnli .iken bu gi.in Tmbzon
da 20 Iiraya y1km1~hr. Bclki Zongulda.k 14 ThraJyai
miistagni iken 25 ~iraya s;Lkarm1~tr efendlim. Sonra
mutavass1tlara bir f1rsat daha. 0 da. ~stok1anndan
% 40 vazedilen maHanndan zamrlanm s;tkambil-
mek i9>in ell~ninde mevcut otan bli,r yok unlanru bi-
raz daha fazla sartmaya... Sahiller.inde ahz1 mevldi
otmi~ ve bu talepten derhal ahzt f1rsat ederek bunlar
ellePindeki un1an yiikselrtmeye ba§lam.J~Jiard.ir. S011J'a>
memleke!Jin fazla istihsalatJm dahll ' ihtiyacma tev-
fik eden bu mutaVas.s1tlar, bir de na.Icliye m~u­
na' maruzdur. Ba.kma efendiiler, Havza'dan Samsun
a11asmdaJci mesafe 18 saat kadar bir mesafedlir. Qii.n•
k1i bu mesafe 901k az blir ~eydir. 18 saat .kiadardu'.
Bumy.a beher to11basma ~ bu~uk Ili!l1a Vei1iJyorJar,
Simdi bir sahilin. mesela btitiin UZiistllln'm ihtiyact
ivin, yarui m1s1r li htl•yacJ<Il!lll bugUn biraz dla:ha fii,y a-
tmJ tehV'in et.rnek uylin 15 misMi. Giimriigu be§ mishi.
indirecek olursak ve bunu Karn.deniz seva.h.iJ;i.ne t.e§·
mil edecek olu.rsak ve sevabli-lin koyleliini minhaysel-
mecmu nazan inibara ahrsak % 50 si muHaka mt·
str ~ isduhlak eder. Su h&lde % 50 bu tJa.leibi IJ.ir tenildis
ederseik tal·e bin tizerinden bugiinkii Samsun f:iyat1run
o nisbette tenezzi.i.l etm:i~ o1dugunu gorecerJjz. Ayru
zamanda )1az nak!l!iyat ldiralan nmf dereceye ~necek­
tir. Bu suretle daih a Zliyade ,a z mlllSall1i fle malilian yet!i~­
tirebileceklerdlir. Amenimnm verebil~i dereoeden
belik.i lbir lirada ~ag1 sata.ca!lcJJa.ro:Jr. Veya Sialtaml-
yaoaiklarotr. Boyle hir f.az1alvk mevcut nken ve sa·
hi.llin fuhti'Ya.ct da bunoon 1baret iken, esasen kendim
lkendi ma:hyle idia.re etmeye :lmrar veren bu ·mlill1et
gtimruldenmi a9aca:k oliursa, yalruz bir Kamderriz sa-
hilinri. n~a.n mti1Jal!aa}la. ahyol1llm. Ancaik mi.ittevazm
liiman:l:ar Kararlen!izdir, 9tinlk!i tiitiin ·1~ ed!!yor!
 i 156 7 . 2 . 1338
Amer.ikahlara dahilin bir ~ok §eylerjni ihray ediyor.
Afyon ihray ed..r, ilitiin, tift:ikler ihra.y eder \'elha-
sll az ve 9ak mi.itevazin bir vaziyeti iktisadiyeye ma-
lilctrir ki bu vaziyet sayesinde gerek mutavass1tlar ve
gerek iliccarlan dah:ilde faaliyeti iktisaoiyeye sevke-
diyor. Eger biz bunu ~acak olursak, hamdolsun mem-
lek:ette kaht yok, pahalilik vruxftr. Pahali!Jgi bu ted-
bini muvaJkka.tle izale etmeden bunu ale]jtlak aryaca:k
olursak a~te Kmlmnak l}arkmdaki istihsalat amilleni-
nin, yani zi.irrrun hayatm 1 ihya edecegiz. Qlnki.i ma-
sanfL istihsa.l!iyeyi bugiinldi fiiyaJtla bile istihsal ede-
miyen mi.istahslil lalcayt kalacak:. hayatma. Efendiler,
b.izim koyli.imi.ize oleceksin , sen bunu ekiip te idare-
nli temin edeceksin desek. ben oli.iri.im yine ekmem
der. Mademlci temi n tiQin eLine bir ~y gerymjyor, ole-
yjm de kurtulay1m der. Bunun iryin bu tedbirli alel-
acele yapmak, yani ecnebi zehairine gtimri.ikJeri ary-
mak bu mernle!Qit:in iktisadli var1Jg1 olan 2liraatii imha
etmek demek:tir. Bu bi.r kazi,yei bed!ihiyedir. Fakat...
SUAT BEY (Kastamonu) - Beyefendj, <;orum'
da boyle oluyor diye mi dli~i.inelim? Digerlerind_e 20
kuru§tur, onu mu di.i~i.inelim? Bugi.in maJi ~eti umu-
miyeyi dii~i.inmek Janmd.Jr.
1SMET BEY (Devamla) - Efendim, tedbirleri-
mizi arzedecegiz. Bi.r keree giimriikleri arymak mese-
leslirnn temini umurnisini, tesiri mumrini teslim
ettikten sonra ihtiyacm derec-eSine gore gerek mu-
vakkat ve gerekse esas tedbirler itl!ihaz1 lazllTidir. Biz
§imdi Karadeniz havzasmda Karaden:iz limanlarma
idhal olunacatk misirlann glimriik resmi asliSinin, ya-
ni 15 mis:lini ~ misline indi.recek olur ak, ili ku-
ruk daha 'istifade ed.iyor ve Karadeniz sevahi11i ihti-
yacmJO % 50'sini temin edecek olan bu rru Ir mese-
lesi dolaytsiyJe hububat unlan lizerindeki talebi ten-
kis ediyor. Aym zamanda bahar takarri.ip etmekte
oldugundan vesa.iti nak:liye tenezziil edtiyor ve bu su-
retle her vakit almakta olduklan fiyattan alrnaya
mtistagrni bir vaziyet dogacak ve bu suretle Ameri-
ka'dan gelecek unlarla bir lira, bir bu9uk lira. fark
edecek derecede inecektir. Boyle oldugu halde mem-
leketin fazla listihsalli.ni 9lirlitmek pa.hasma bu liman-
lan ecnebi unlar1 U.9in a((mak dogru ve muvaf1k
olu.r mu 'arkad~lar.
SUAT B. Kasta:monu) - Oradaki ~!Jg1 dii§un-
sentiz a?
1SMET B. (Devamla) - Azizim, a9bk mesele-
sini anlad.Jk. Uizistan rms1r yer diyoruz, r:c 50'si
rruslf yer diyoruz. Belki memu.rini ve U21istan bug-
day unu yer. Fakat Laziztan'm un ~sttihsalatl pek
az oldugundan oradakli un ti.iccarlan da azd.Jr ve
-702-
C:3
/.l.tn se.vah:l:n bir kere % 50 ihtiyac1 temin edilirsc
l:Llep bittabi f ' 50 tena'kus eder. Arzectyorum k.i. bu
pa~a!Jhgm sebe.l:ri bu kanundur. Bu kanunu kaldJrxlJg•-
1
niZ gi.in bi.itUn muta vass1tlar ellerinde bulunan bug-
daylan i~ liyecekler ve I:mana se>~k.eJxe'klerdir ve ye-
ni pazara gelecek. mi.icStahsil malJan da. mustah 11larm
hiry o!mazsa bugun ms1f n1sfa zararlan var.dir. :Anca'k
seikizde bir zarannt kapatma'k i9in alacakJar ve sahil
ihtira~fara tevfik edeceklerdir.
Bir Mebus Bey - Ehemm!i:>"eiti yok e~end : m. asll
al1ali istifade et ;n de.
ISM ET BEY tDevamla) - ~imdi bizim ve rUfe-
kamizm Karadeniz havm 1 'haklkmdrukj nok.tai oozan.
Knrad eniz ha za ma idhal olunacak misir unlarmdan
dort ay mliddetle 28 Temmuz 1336 tari.h.l'i k!anun ka -
bili iell'ki olmak i.izere talkrinimizde tesbit edilmi~ ..
t(Gi.ir{ilti.iler) EfendiJer, 1336 tanihUi Kanun:d a i~tifas1
liizm1 gelen gi.imri.ik re>mi a1Inacak't1r ki, 80 bilmem -
ne kadar santimden ibarettir, bu suretle sahile gireceik
rniSir dan.elerinin k'Josu anoalk 7 - 8 kuru~ arasmda
maledilehilecektir. Biz bu suretle sahil ihtiyacmm Sr
50 ini temin ve .t ehvin eli ,'Kten sonra, druhildek•i is-
tihla'k fa7Jalarmt imha edecek tarzda giimrlik kapila-
rmi a9may1 arzu etmiyoruz. ('lin'k.i memJeketi me'hve-
deriz,
Konya · Mers in limanma gelince: A'dana ihtiyac1
ic;:in arytld1g1 oylcniyor, belk.i b~kad1r. Konya'da
ve aiti na·k liye mevcuttur. Bizde ve a':ti nak~;ye yok-
tur. s:md1 Adana'n.m ihL;yact tetkik edilecek olursa
Adana o kadar ihtiyaryh defldr. Yani belk•i de ihti-
yaci ·ar\l1r. Adana'n1n ihtiyac1 derece>i ayn1 zaman-
da Konya havZiL iyle Silifke Antalya ha zasmda ma-
hall ini idare eJecek ve ordu ihtiyacm1 liiLJm oldugu
kadar :dare edecek. Yani bunu hakikca.Li vechile ta-
haklkuk ettirdigimiz Laman Mer in limam a~t!sa bile
Am rikahlarm rekabetin~ k.atiyen imkan yo~tur. ('iin-
tkU ~:mendifer gollirec ktir. Fakat bunun Uzer;nJe
no.kta i mUnaka~a budur. Yani bu havza dahi·l:i ndek hu-
1
;
bubatm ordu ih!iyecmdan fa:zh olup olmadiginJ tet-
kiktir. Hi.ikUmetin tah"'ikatmm nok an oldugunu bi.i·
tun arkada~lar oyleJ.:Ier. Kaz1m Pa~a Hazretleri de
diyor ki, Hi.ikilmet tahkik'atmi yaparken , halk, eliooe
o lan mahm hakiki olara'k soylemez. Qiin!kii elinden
ahnacagmdan korkar. Emn!iyet izliih vard1T. Buna b::n
de kan ii m. Ben :m de bir kay tecri.i:bem, vard1r. Fakrat
ne yapalun, onlar bundan mesuldLir. Bize bun11 tesbit
etsinler. Bizim bu havza dahilindeki zahiremizin
m ::<tan ~undan ibaretlir diye so}'llesinler. Kanaat ha-
st! ol un biz;de cLyor. Kendi vesaitimle goti.iri.irlim ve
limanlan da arymam diyor.
 t: 156 7 . 2 . 1338 C:3
hmit'e gelince; onlann ihtiyacm1 goiJrme•k ..;"n lerdek'i ne zlirra, na tli car. ne mlibaj::J~;;;: ' i :l!J~a­

Hukilinet, vCJsa!:ti natkliye tedarik ede-::eg:z diyor. Bu lllt)•acak bi,· hale gele::cktir. Bir kanunla mcm:ck~· • ­
nokta~ard:a biz 'tearruz etmiyoruz. Yallll7. karad::n:z miz.i idare cdecegiz. 0 da. kend: ke.nd :mizi idare ka-
limanlanna <rn1s1r idhalinin hasnm to•kl.f, KIZIIII'ml:,illl nunu. l~te Lman1larm k.apanmas1 bu kanundan d g·
~rk havzasmdiaik:i ve bu ene mlicad~lem:zin muzaffc- mu$tur. Klndi kend:mlize did i ~ecegiz. Bahal1 iycce-
niyetle tctevv~ edecegine t3mam:y:e kan::m, fak:l.t gii. YOiksa oiu PUZ. B::n bu sahil at •kaJa~lanmlzh gJ-
ted<a:biri ihliya.tiyeyi e:den b1ra1kma.mak }art:y; e isti- l~i~erek vli~uda getirdigimiz ~(}kli Makamt 1iya~et~
nad edecegimiz y<.•gane .zJiraargah me~kezi Anadv!u'- tcvdi edliy . um. Herhalde gayri muvaf1k degildir.
dur. K1z1hrmagm ~ark havzas1'd1r. Eger bu K1zilu .na-
HiikLimLt h;;r v<:.kit o nnlddcti liiwn o!Jugu ka IM
gm ~at1k havzasmdaki ziraati imha edecek tedab iri
hubub-art a,ld1g1 akit kesebilsin Jcmektir. M~, in Li-
•Jcalbul edecek olur.sak ..
m.aniyle izr :t J;mantna !iCY c..tmi)oruz. V~~aiti n::k\iyc
Dr. SUAD BEY ( Kastamonu) - imha oiMaz.
mese:e.-i d ; ;ldir. Bu memleJkerte fa:.la istih;,,,J;it Me<e.
•I"SMET BEY 'Devamila) - Ona hi.; ~J,;·:J~ y:::::.
I i degi!d ir. ihti}'la atm tal1kJiki mcsele -;·d ir. Zaten
Sunu istitrat olarak arzedeY';m ki, b:z bi.itlin kuv:l.Jt
rahak,'ku•k: e.tig: ZJ:lman Mer in lirn a 111 at;l'lmaL.
maddi•Yie ve mane.viyemilii .b:r vaz::f::.n:n ifas ma bi,·
gapnin istihsaline 'hasrli tahsis ettig :m.:z Larm.n, b:l- OSMA J BEY (LiiZJi"tan) - I on ~ BeyefenJin :n
husus b;Z!:TT\ mernleke!imizde nn•k·ine olm1yan. ~im:m· An<:.dolu k~iyliisiinlin himaye-mj kasder ... r.k. vaki o :an
d'fer olrnayan, ve aiti zir·aiye ve fenniyesi olm1yan beyanalmt ve bilhas a kavaid i ikti ad .yeye temas
meml.eJk~te h:demat ve vezaifi umum:y~d~ hu3ule g~­ ettirecek uretle ta\ z::h ettigi gayeyi. eger '\nadolu
~ecdk mli~'iliit ve buh1an gayet ehemmiyeblidir. Yani •koy!lislinlin men£aati ne bulsayd1m , b n kemii da irei
gelmesi gayet zaruridir. Ondan dolay1dlr ki bugun bJ- int:habiyem ve sevahil halktntn ma ,_ana<ma olsa da -
tiin mevcud!~yetimiz.i bu cidale · hasrli tahsis cttig:miz hi buna susar ve kabul ede11d1m. Fakat net..::~n : n ora-
zaman 'h•idematl sairede az r;ok buhranlar hu ule g:!l- ya vat m:ya·~ag;n1 ~imJt ktsac~:.. ma1 ULaum:a arzeJe-
mi~tir ve gelrnekt J;r. Ya111i gayr; l:J.b:ii !'k. g:;;;m:~:ir. c g;nl.
Ha.tta. bu ha!al1h1k.la da ond•an :ni.ite,·eJ! :tt :r. (i.inki Koylli y;ne ez ' lm : ~tir ve ezJ:ec,•io..: ir. Mallim e 1e-
saiti natldiye i.iz.erindc tazy<k•at varchr. Ger :..: i : ; h s :~ ­ man:ar tu.: f;ndan. Uizistan R,.man)\1-J.tn '~ Rusya -
liitlmtzda, gerek ihtiyacatlm1zda gorduglimi.iz bu dan m1s1r al1r vc gf.l9inirdi. Bu.glin Ru ta·yl ara yer-
buhran:.ann bizi der<:;;e:-erin" gore takJ :r ede!:m 'e den r,:tk.an) xuz. Ru ya g i rmi~ o!Jugu az.:m ink·ila -
iicil te.Ub;dere muhla~ olan ktslmlannt a.:.: ve mu.:.d;- bat dolayt .y!e buglin 1hracat yapam:}or . s.:naona!Ey;1
kat tedbirlerle, olmtyanlan da teda.biri c a; iye ile. da ·- inkilaptan onra ahile m1s1r gelmir r. .)ima!t l)a f.
ma akltmtza gelecek tedbirlerle yapacak o:ursa.k daha. ka ya·dan gelirdi. SimJi bunlar yak. Kahyor Ro:nan·
muvaftk o!aoag1 kanaat!ndeY:m. Efendiler bu miica- p .. Bu g:in· . ,igli vazett iirm :z gi.indL·n _:•.' :uen Roman-
dE;lenin is!Jinad edccegi elemanlar m ·mlekette m \CUt- ya'dan ve a in:den i taruvul tJ.r<kiy: Lii7ist-:~n ve Trab-
tur. Demin arzettim k!i 3m un ile Havza ar3 mda''i zon·a m1s1r gelmemi~rir. Bu gi.i.mr·iigJ 'azertig:m!L
kira bede~i be~ bu~uk lirad1r. Samsun, Havza an- .gun~ k.adar Romanya'Jan "·esa ;l eden gekn n11 1rlar
mda bir deklovil in~a etsek bu. glimrli1!;le:< a;td.. !an ci.izi bir ffil k~rda idi, Uizistan •aha!i i de. am un.
zaman ecnebilerle vereccg:miz paran1n onda bir :yle ('ar an''.,a. Term.!. Cn1e burab;J n k~1(l. motorla -
meydana gelir. 0 vak,it 5.5 lira nak: iye li.:reti te111ezz :il nyla tcdari5 ed iyorlard1. Romanyad an yaptlan ~tha-
etd:nce efendiler. Amerika rekabet ed ~: ! i r m i'? Bi- ' Hit ga yer cliz.i bir m:ktarJa idi. Bu g~m rugu \"JL~ttik ­
ZJim fazla istlihsalimizle dah :l ihtiyac tn tem ·n cJ~: · ten .n ra l~omanya'dan iuhaliit \ak 1 olamaJ1. Fakat
gil. 300 - 400 bin lirali'k fedaktirli[\-3. k:lr~1 ..:. - ' m ·i· bug · n Liizi t.an aha~isi, daha dogru u bug.~1ya m:.~:1-
yon ha11:ce vermeok i~in bu teda:bini eo;as iy.:y' it t:!1:...: ta~ ol a n kitle, evvelce sa.hil ak ammd:::n ted:uik t·~tigi
ermiyelim. l•hniy.a:c1 olursa ihti}'1a~ vard1r. ct:ye a-;alim. mt slclllt bu de fa oktkasma 3·3,5 kuru') zamrnedec ;!k
mem:lekeui irnha edeiim mi Benden' z bel kaziy.'!i bc- tedari'- in.:: ba~lamt'i'tf. Yani 2Jarar bu kanunun \37tn-
di'hiyeye tarafta:rrm ki, bu memlt:!ket:n gU,nrli.kleii a;:l- da:1 evvel. 3,5 kuru~ sJ.tilan ve sa· ttgmda Ja id.u~ tt-
lamaz. A~il'd1g1 halde memleketirnizde kahtli gala ol- :nedig:nden dolay1 .kayet ttmeyen ~ar~amba' hlar,
madlgl halde Avrupa kahtli gala .oJduguna kani o:a- termeliier fuzuli olarak 3,5 kuru~ 'daha zammeltiler.
caJkJur .. Merniekette hi~ bir ~ey olmad1lb ha!de bu li- ('i.inki giimrlige zammettiniz bunu. Bu suretle kanu-
manlardan l)il:Hiizlim para ihra~ edecegiz ve Gyle nen ihtikara sebebiy t ve11ilmi~ ol'dtl. )imdi ii~ kuru1a
muvazenemiZJi beribat ectecegiz ki burada, daha geri- yakmclir kilosu. K1yyesi dort kuru~tur.

- 703
 t : 156 7 • 2 . 1338
B1R MEBUS BEY - Eskiden ka~ kur:.J~t u ?
OSMAN BEY (Devamla) - Okkast dort kuru§-
tur. 4 kuru~ da gumrtik resmi . Lci.zistan ahalisi bu-
gtine kadar ktyyc ile mtstr yemi~ degildir. Harbi Umu-
minin felaketidir. Be~ okkaltk ols;ekle mtSifl tartarla r-
dt. Yoksa boyle okka ile mtstr yedigi yoktu . Bu bir
zaruret neticesidir. Dort kuru§ buna zammederseniz
o halkt, ki Rusya'da baltk~tltk , furunculuk yapardt,
ttittinctiltik yapardt , para kazantrdt, kiyamet h .dar
ticaret yapardt, evine geiird i. Bugtin btittin bu me-
nabiden mahrum olan bu halk hi ~ bir yere gidemi-
yor. Arazisi de yoktur. Dort kuru ~ da mtstrtna zam -
mederseniz arttk insafmtza mUracaat ederim.
Sonra bir takrirleri var efendim. Nastl, hangi sa-
hi! mebuslariyle uyu§up da bu tadil tekliflerini yap-
ttklanm bilmiyorum. Sordum ~ uradaki ti~ arkada§I·
mtza. Haberimiz yoktu dediler. D ort ay mUddetle
diyorlar, ki mtSlfdan gUmrtik almmasm. ~u halde
Heyeti Celileniz bu kanunu bugUn kabul ettiginiz h:l.l-
de dort ay zarfmda gUmrUk allnmayacakt.tr. Du
dort ay zarfmda zaten bir ktsmt idare edilir. Hazi-
rana kadar fiyat dti§tiyor. Astl ihtiya~ ondan sonrada.
Bu ana kadar koyltinUn paraS!, malumu aliniz yev-
min cedit, nzkm cedittir. KoyiUntin hali malUm. Bir
kutu yogurt satacak, 15 yumurta satacak, bir okka,
iki okka mtstr alacak. Dort aya hasrederseniz mul !-
tekir tticcarlar bugilnden mtstr getirecekler, ambar-
lara koyacaklar, bu dort ay sonra gtimrtige dart
kuru§ zammediyorsun uz ve i§te o vakit bu dart ku-
ru§n bu muhtekirlere vereceg iz ve bunu Heyet i Ce-
lileniz kabul edecek.
BiR MEBUS BEY- Tenzil edecegiL
OSMAN BEY (Devamla) - Dogru amma, dort
ay sonra da zammediyorsunuz. Dort ay sonra ithalat
memnu diyorsunuz. Koylti menedildigi zaman alma-
ya ba§layacaktJr. Mevsimi o vakittir. Halbuki zen-
ginlerin ambarlarmda zaten gtimrtikstiz zamanda id-
har edilctigi is:in bu defa gtimrtikJti zamanda mtira-
caat eden koylUye, ru~ aim terlemeksizin , Siktlmak-
SIZin dart kuru§ fazlasiyle satacakhr. ihtika.r edecek-
tir. Nastl bunu Heyeti Celileniz kabul eder? Bu na-
stl tarul teklifidir. Hangi sahil mebusu buna raZI
olur? Bunu kabul ettigi zaman dairei intihabiyesine
gidemez o mebus Halk a~ttr . Onun i~in istirham
ederim, bendenizce bu tadil teklifini Heyeti Celileniz
hi~ nazan itibare almamall . MuvafuC. adalet degil-
dir. Arzettirn esbabuu. Bunun aksi olamaz efendim.
Sunu da arzedeyim ki giimrtik resmini ilga ettiginiz
andan itibaren <;ar§amba -mmtakast Lazistan't besle-
-704-
C:3
leyebiliyor. Yalmz bu mmtaKa katidir. C::iinkii Harbi
Umuminin verdigi felaket neticesi olarak ahali hem
az yiyor ve hem de nerede bir t~ rubi varsa, §U
kadarc1k bir toprak varsa orayt bir tarla haline ge-
tirmek mecburiyetini hissetmi~ < tr. La.zistan ahalisi ka-
dmlan, erkekleri ~ah~tyor. c;unkii eskisi gibi Rusya ·
ya gidemiyor. btede ticarct yok, beride ticaret yok.
Binaenaleyh nerede bir toprak par~ast varsa onu zer'
i~in ~ah~tyor. Onun i~in bundan bir derece istifade
ediyorlar. Hatta hi~ arpa zeretmedikleri halde koylli
arpa zeretmeye ba~lamt~ttr . M1strdan evvel arpa zere-
diyorlar. Arpayt hasad edince akabinde, bir par~a ge~
olmakla beraber, hemen mtsJr zerediyorlar. Temin
ederim ki ge~en sene ve daha evvelki sene ~am aga~­
lannm kabukJariyJe ffilSlri mahJuten ogiiten koyJi.iJeri
gordiim degirmende.
SUAT BEY (Kastamonu) Ko~an101 yemi~ler -
dir.
OSMAN DEY (Devamla) - Evet, ko~antm ye-
mi~lerdir. l3una kar~I dort kuru~ zam dogru degildir.
Onun iryin bendeniz kabul etmiyorum.
Sonra diyorlar ki hari~en kaptlan a~arsak Ana-
dolu koyliisii bundan mutazarnr olacakttr. Haytr
efendim. Ben sizi temin ederim ki Anadolu koyliisu
mutazarnr olmayacakttr. Anadolu'da koylilnUn str-
tmdan, ko y!Uden erzakt mtibayaa edip, ucuz zaman-
da erzak1 deranbar eden zenginleri mutazarnr olacak.
((:ok yanh$ sadalan) Efendiler, bir hafta evvel size
soyledim ki buradan telgraf s;ekilmi$tir, el.inizden ze-
hairi s;tkartmtz diye. Esbabt nedir? Efendim nedir bu
telgraf ~ekilmenin esbabt : Elinizdeki mah rytkartt-
mz, boyle bir kanun teklif ediliyor deniyordu . Ahp
sonra gtimrtigiin mevcudiyetinden bilistifade satmak-
ttr. Bundan hi~ bir zarar hiis1l olmamJ~tJr. Heyeti
Celilenizden btinu rica ediyorum. Zannederim ki me·
seleyi tavzih ettim. Konya meselesinden bahselme-
yecegim. Onu Konya mebuslan kendi muhitlerini
pekala bilirler. Adana'hlar ke1:a. Binaenaleyh maruza-
ttm bundan ibarettir.
ABDULKAD1R KEMALi BEY (Kastamonu) -
Efendim bundan bir kary gUn evvel bir sua! takririy·
!e... Bundan dolay1 iis; vekaletten bir sual tak:ririyle
Adana'ya ait §eyler sormu$tum. iki giindenberi cere-
yan eden milzakere ile o sua! takririm alakadar idi.
1n§aallah bu takririm bu i~ bittikten veyahut gittik-
ten sonra goril$illtir.
0 sual takririnde de arzettigim veyhile; Adana'
nm vaziyeti §U merke:lldedir : Adana'da cephe tees-
siis eftikten sonra i~Yinde bulunan btiytik ~iftryiler;n
 t : 156 7 • 2 . 1338
d1~nya ~Ikmas1 laz1m geldi ve bunlann dt~anya ~tk­
masi laztm gelwgi zaman da, maalesef, hasat zama-
mna tesadiif etmi~i. Herkes elindeki altmt ve kagtt-
lan topraga atmt!} ve bundan da bire asgari on alma~
iimidiyle hasat zamanmt beklemi~ti . Hasat zamam _gel -
.di . Herkes mahsulatm1 yemedi. Tam satacagt bir St-
rada d1~anya ~tkmak emri verildi. Ot!}anya ~tktJ ­
Iar. OJ!}anya ~tktlklan zaman mahsulatmt kamilen ve
maalesef Ermenilerin, Franstzlann cline b1rakttlar.
Dahilde kalanlar da i~erde Ermenilerin yapt1klan bir
~ok miinasebetsiz. harekat dolaytsiyle ~iflliklerinden
~tkttlar. Liizumu kadar zeriyatta bulunamadtlar. Ge-
r,:ende yine soylemi!}tim. Hari~te bulunup da Adana'
nm istird~dt ilzerine Adana'ya giden miihim ~ift~iler
muhacirin tahsisatJ ile ger,:inmek mecburiyetinde kal-
dlk:lan i~in Adana'ya girdikleri zaman maalesef pa-
rasiz olarak girmi!}lerdi. Hiikumetin, insan itibariyle
gayei milliyenin istihsalini temin i~in nati olmasm1
dii!}iinerek, bazt yardtmlan itilafnameyi aktederken
dii!}iinmesi laztm gelirken, bunu ihmal etti. Dii~Unme ­
di. Adana'ya giren ~ift~iler bir kere Adana'da zeri-
yatta eski seneye nispetfe az olmast dolay1 iyle fazla
tohumluk bulamadtlar. Kendi paralar1 da miisait de-
gildi. ~iiphesiz sabtkaya nispetle Adana'nm zeriyatJ
az idi. Fakat efendiler burada , bu kiirsiide bir ka~
kere soylendigi verrhile, Adana kahtii galaya maruz
vaziyette degildir. Adana'da hububata ihtiya~ var. to-
humluga ihtiya~ vardt. Fakat Adana'da halk a~hk­
tan olmiiyor ve bir ay sonra mahsulatJ idrak ede-
cegine gore olmesi ihtimali de yoktur. Binaenaleyh
Adana'nm ihtiyaciyle Karadeniz evahili ahalisinin
ihtiyact kabili ktyas degildir. Karadeniz evahilinin
ihtiyacm1 mebuslan pekala biliyorlar. Hiikumetin tet-
Jcikat yaptp yapmadJgmJ bilmem. Yalmz bendeniz di-
yorum ki Adana'nm tohumluk zahireye ii~ be~ gun
vardrr. Bu ii~ be~ giin zarfmda sevkiyat yapacaksa-
mz yapm . Yapmayacaksamz Amerika'dan m1 gel~­
cek, nereden gelecekse tohumluk bulunuz ve Adana·
ya gonderin ve bir bu~uk ayhk bir zaman i9in, bug-
day itibariyle yardun edin diyorum. Halbuki bu ya-
pumamt§"ltr. Adana'ya bundan sonra gonderiiecek to-
humluk zahire ancak yenmek i~in sarfedilebilir. Yok-
sa tohumluk olarak kullantlamaz.
Adana'mn, diger yerlere nispetle, basit olan ih-
tiyacmt temin i~in de vesaiti nakliyenin miisaades tl
olmasmm mevzuubahsolmasma aklun ermiyor. Harbi
Umumi esnasmda Adana'nm ihtiyac1 vard1. Fakat bu
ihtiyactm giinde l>ir vagon, iki vagon temin ediyordu .
Bu ihtiyact eger giinde bir iki vagon sevkiyat yap-
mak suretiyle temin etmezse HiikOmet Harbi Umumi
7fi5-
C:2
esnasmda oldugu gibi, bir taktm mem ur!ar ~uvallar­
la ekmek gotiiriir. <;uvallarla bugday gotiiriir ve bu
suretle baz1 adamlar ahalinin ekmek ihtiyacmdan isti-
fade ederler.
HACI SUKRU llEY (Diyanbekir) - Vagon sa-
ttlmaz m1? ..
ABDULKADIR KEMALi BEY (Devamla) -
Vagon mesaili belki olur. Fakat nasll olsa bu bir
bu9uk aydan fazla devam etmez. ('iinkLi Adana'n111
zeriyatJ, iktisat Vekili Muhteremi Beyefendinin bu-
yurdul:lan gibi, '!c 20 degil, '/r 40'tan fazladtr. Ze-
riyatm haylice yapJimasma ragmen o/c ~o·tan fazlad1r.
Sl RR I BEY (iktisat Vekili) (izmit) - M~sul va-
limiz soylilyor. Gayri mesul soylemiyor.
ABDULKADiR .KEMALi BEY (Dcvama) - Va -
linizin nasi! basit dii~Undugiini.i ve soyledigi sozlerin
ne kadar yan h~ oldugu, zatt alinizin soyledikleri ~0-
ziiyle Miidafaai M!lliye Vekili Pa ~a Hazretlerinin soz-
lerinin miibayenetine nazaran zahirdir. Yani zat1 ali-
niz buyuruyorsunuz ki 130 vagon bugday vard1r.
Adana'ya_ tohumluk i~in sevkedebiliriz. Miidafaai
Milliye Vekili Pa~a Hazretleri diyor ki; orada bu~­
day yoktur. Evvelce Konya valisi zahirenin ~·kmasma
taraftar olmadJgmJ soyliiyor. Biraz sonra bu fikrin-
den vazge~iyor. Zahiren in ~Jkmast hazJrdJr diyor. Bil-
mem ne derecelerde vilayetin i~an ~u vaziyet kar~J ­
smda haizi itibar· olur. Bence hi~ k1ymeti yoktur. Ben -
ce muhakkak olan bir ~ey varsa maalesef miilhakat -
la merkez birbirlerini tanJyamtyorlar ve birbirlerini
tammamakta 1srar ediyorlar. Bence muhakkak ola;1
~ey bu. Merkezin dii~ilndiigilnil ml.ilhakat dil!}iinmu-
yor ve yekdigerini maalesef dinlemek lutfunda bu-
lunmuyorlar. Benim bildigim bu . Bu mese!enin rnhu -
nu Adana vaziyeti dolayisiyle ~oyle hulasa edebili-
rim : Harbi Umumi esnasmda bir ~ok dmltllara, de-
dikodulara sebebiyet veren vagon milnasebet izligi
vesairesi ~oyle bir tarafa konduktan sonra, levazJ-
mm vazifesindc sui istimal korkusu - ki Harbi Umu-
mi esnasmda aym $CY vaki olmu~tu - zannediyon1m
ki Heyeti Vekiliyei ve -bilhassa Ma!iye Vekilioi fart1
harniyete sevketmi$ ve bu fart1 hamiyettir ki Adan:~. '
ya yard1m edilmesine maalesef mani olmu~tur . Soy-
le ki; Harbi Umumi i~inde bir levaz1m te~kilatt vii-
cut bulmu!}tur ve herkesin soyledigine gore bu leva-
zJm te~kilatJ htrsizdJ. Maliye Vekaleti ihtimalki ha-
kiki dii$iincelerle, samimi dii~iincelerle hmiZhk ol-
madtgJ takdirde dahi halkm dU~iincelerine mani ol-
mak i~in bu i!}i Levaz1mm elinden alarak kendisi yap-
maya karar verdi. Fakat ordu beslemek oyle bir me-
 : JSS 7 . 2
sele idi ki bunu vaktiyle du~unmek. l<lZlm gelen he
saplan yapmak ve levaztmm yapacagt i~den a~agr i~
yapmamak ~artiyle bunu deruhte etmek l:iwn gelirdi.
RElS - Kanundan bahsediniz. l!fend im.
ABDULKADlR KEMAU REY (Dcvamlal
Kanunla alakast vardrr. Taalluku yoksa vazge<;el im
efendim. 1sterseniz maddelerden bah edeyim. (Devam
devam sadalan) Efendim silsilei kelamtm !<ayboluyor.
(Devam devam se Jeri)
SOLEYMAN SI RRI BEY (Yozgad ) - .}a~rrd l ­
ntz galiba AbdUlkadir Kemali Bey ...
ABDULKADIR KEMALi BEY (D;v;vnl al -
Zatr alinizin dunki.i vaziyeti kadar ~a~rlaClk vaziyete
du~uyorum da onun i~Yin. (Ha ;1delerJ Levaz rm111 a-
pacagr i~i Maliye Vekaleti fartr hamiyetle yapmak is-
tedi. Fakat i~i bozuldu. Bilhassa askerler vagon yok
demekle Maliye Vekilinin i~ini boLmakta devam edi-
yorlar. Vagon var efendiler. Adana'nrn i:•t iyacmr te-
min etmek de gayet kolaydrr. Vagon mevcuttur. Ada·
na'dan Mersin'e giden vagonlar kamilen bo~ duru·
yor. Bunlann ic;erisine biraz zahire koymakla Adana'
ntn ihbyacr · temin edilebilir. !}unu arzet1:1ek isterim
ki. Adana ar;l!ktan o!Ume mahkum olm<~~ degildir.
Eger her §eyi ac;tk goru~mek laztm gelirse. aklima bir
~ey girmiyor. HUkumet bu noktai nazarc :m diWinli-
yorsa bunu , bir dereceye kadar Amcrika '.Jan bugday
getirtmekte mazurdur. Bazt arkada~lara soyledim.
Du ~man yakmda c;eki lecekse ve evvelce gb rdi.iglimU z
gibi c;ekildigi yerleri tabii tahrip edecekse oradaki in-
sanlan ~imdiden a!Y btrakmamak bLiyi.ikli:g i.ini.i yapt-
yorlarsa Amerika'dan biraz bugday getirtme~te beis
yok. Aksaray'da 1335 senesinden bugday \ ar. intizam
tahtma konursa elimizdeki ~u kanuna Adana itiba -
riyle li.izum yoktur. Fakat Karadenizde 3.5 milyon
niifus itibariyle c;ok li.izum vard1r. Yalntz Adana
itibariyle de arzediyorum. Rilmedim hu~usatta da
soz soylemek ihtiyadtm clegil ve Adana' ya fev!<ala·
de tela~a liizum yok. Gi.inde iki ii\' '::gon 66nderme!;
suretiyledir ki bunun Konya'dan temini kabildir.
Zannediyorum ki Hact Bekir Efendi Hazr ~! leri de ~u
teklife muvafakat buyurur. Giimri.ikten '~ 3 yahut
o/c 4, bilmiyorum. hesap i~leriyle alakam yok. Fakat
hem gi.imriik zammetmek. vazetmek suretiyle hem
Amerika'dan, hem de dahildekinden istifade edersek,
zannederim, daha iyi olur ve levaztmm kontro1 edil-
mek suretiyle bu i~de 9ah~ma tnt H~kumct kabul et·
se de boyle altmdan kalkrlamayacak . bu i ~l ere girme-
se daha iyi olur zannederim .
SIRRI BEY (lktisat Vekili) (lzmit) - Bu mese-
leye dair biitiin vesaiti aray1p taray1p bularak He-
============?~- =============
1338 C:3
yeti muhteremelerine arzetmeyi kendim ic;in miihim
bir vazife addettigim ir;in nazan dikkatinizi calip mii -
him bir vesika daha soyleyecegim.
AFIZ Bf:Y (Canik) - Yine Konya valisinden
degil mi efendim? Eger Konya valisinden ise lutfen
soyleyiniz. (Handeler)
SlRRT BEY (Devaml<:.) - Kudreti ke~fiyeni?.in
takdirkany1m. Bu 25 kanunusani tarihli vih\yetin tel-
grafJ . (Hangi vilayetin sesleri) Konya 'nm efendim.
Aynen okuyorum . «Miibayaasma b~lamlan 20 mil -
yon kil~ zehairin ~imdiye kadar mikdan taahhiidat
ve teslimat 20 Kanunusani tarihli telgrafla arzedilmi~­
ti ... "
SUKR 0 BEY (Bolu) - Miktan ...
SlRRl BEY (Devamla ) - Mikdannt soracagJ-
111Zt bil eydim vesikamt yammda getirirdim. « ... Son
giinlerde fiyatlar ~ayam dikkat bir derecede tereffii
ve merkezde fiyatlann muhafazast i9in sarfolunan
gayrete kar~1 yeniden bayiler zuhur etmemeye ba~la ·
mt~t1r. Fiyat tereffU etti ve yeniden bayi zuhur et-
miyor ve miibayaatta durgunluk has1l olmu§tur. Ka -
zalarda tereffiiii fiyat peyderpey 'fr 16 nispetinde
yiikselmi~tir ve daha da ylikselmektedir. Memleketin
ve ordunun 3 - 4 ayhk idaresine ancak kifayet ede ·
bilecek olan mevcut zahirenin serbestii ihracatt fazla
olarak es'ann '7< IOO'e karip bir tereffi.ine sebebiyet
verecegi de ~Uphesizdir. i~de bu miihim mahzurlara
kar§t dli~i.ini.ilen ve kararlalittrJian bervec;hi zir teda-
birin kabuli.inli rica ederim :
l . - Mliteahhitlerin - ve zannederim ki ho§a gr-
decektir - mi.iteahhitlerin ve tiiccarandan orduya er-
zak vermi§ olanlann bazrlanna mezkiir erzaktan mat-
lubatt derhal tesviye olunmak uretiyle bugiinkii za .
hire fiyatiyle be§ kuru§ otuz paradan bugday ve J
kunt§ otuz paradan arpa tedarik ettirilecektir. (<;ok
iyi \adalan) Daha krym!ftli sozler va r rica ederim.
BiR MEBUS BEY - Vaz'iyed daha gi.izel. (Din ·
leyel im sesleri)
SIRRl BEY (De amlaJ - Daha !oymetli sozler
var, rica ederim dinleyelim. Bu taahhi.idat !YOk kty -
metli degil mi? ('linkii HiikGmetin vazifesini yap-
maya da\·et olunuyor. Daha ne arzu ediyor Heyeti
muhtereme bilmem? Bu taahhi.idata giri~en zevatm
matlflbat1 sabtkalan 135 bin liraya balig oluyor. M i.i-
maileyhirn 4,5 mil yon bugday ve I ,5 milyon kilo ar-
pa itasrm taahhlit ediyorlar. Yani muhtac1 izah de-
gil. Bu mikdar zahire vard1r. Bulacag1z diyorlar.
Bendenizin izahattma hacet yoktur. Es'ann muhak -
kak olan terefflili. fiyat1 haztra ile son fiyat arastn -
 t : l56
da bir fark ve tefazulu mucib olacagma binaen i~te
bu tefazulii es'ar arasmda es'an hazirantn mlitcfavit
kalmast , sabit kalmast halinde muteahh it ler in tediyc
edilecek dUyunatt sabtkanm imhastnt tem in etmi~ ola-
cakttr. Vasati bir hesap ile beher kiloda iki kuru~
bir tereffU farzedilse, altt milyon kilo taah hUdat ilc
120 bin liraltk bir faide tahassu l etmi ~ bulunacakt!l·,
ki i~ te bununla mUhim bir borer 20 m ilyon lira za-
hirenin esmam baligast i~erisinden ...
TEVFlK R U$T0 BEY (Mente~e) - (ok yanli~
hesap ...
SIRR [ BEY (Devamla) - icrerisinden biliktisat
~tkartlmt~ ve odenmi~ olacakttr.
SALIH EFENDI (Erzurum) - Biraz hayale b-n-
zer.
Sl R R I BEY (Devamla) - Binaenaleyh Mtidafa.ti
Milliye tahsisatt umumiyesi dahilinde ise mezkCtr 13-1
bin liramn bu muhasse'\attan mahsub edilmek iitere
buglin nakden ve 20 mil yoniuk zahire tahsi satmd , n
bittefrik istastnda bir beis olmayacagt itikadtnda-
ytm.
EMiN BEY (Erzincan) - Te~ekklir ettini z mi
va liye? ..
SIRRI BEY (Devamla) - «l - Am sabtk vec -
hile. viliiyetten zahire ihracl. ati ir;in miihim ... Jhtar
demck o lacagm lan buna herhalde nza gosterilmem..:
~i liiztmdtr. ~u kadar ki Adana vilii yeti. filha"- ika
;.ah ireyc baZI mertebe muhta~ · oldugundan vi Ia} ct1
mczkCtrcyc bir mikdar zahirenin ita t •1ayan t l:.!tm
mUldlir. Bu mikda nn tayint i~i n her iki 'ilf•yet bir
karan musip ittihazma imkiin bulabilir ve te pit ed i
len fiyattan istifade olunarak muhtekirlere de me:
dan btraktlmamt~ olur. lstitlaattm a nazaran Ad an;:~
i~in 100 vagon zahire kafi gelecek ve bunun cia ihti
mal ki peyderpey sevki miimkun olacakttr. P.ilakis L \ ·
hire ihractntn tamamii ...
BEY (Mer in) - Bir ~cy ()ra-
ytm Beyefendi.
SfRRI BEY (Devamla) - Bilakis tahtre ihra..:l -
nm serbestisi birinci maddede arzolunan tedbiri mlt -
fidi ihliil ederek mUteahhitler es'artn terakki i ni~ ­
;:-etinde kendi fiyatlan11111 lerakkisi k:J.bul ctmek ~ar ~
- -~ le taah hUdata devam c:uebikceklerini bey a 11 ec.l iyur-
::.r.
~UKRU BEY (?) - Mesclenin can 11oklast bu ·
rast i~te ...
STRRT BEY (Devamla) - Seraiti mukarrere i·
nin vekaleti celileleri11ce kabulline mUteallik muhabc-
re vc muamele ir;in ~ehri halin 31 nci giinlinc kad;tr
-707-
7 • 2 ,• 1338 C:3
mliddet tayin edilm i}tir. Muvafakat emrinin daha ev-
vel ve derhal itast ve mezkur 135 bin Jiranm Garbi
Anadolu menzil mlifetti~liginden ... Bu eta ciheti a -
keri yeye ait bir mcseledir.
H USEY I A V t BEY ( rzurum) Bir ual. ..
LR Rl BEY (Devamla) - Mutal£tamt aynen ar-
zcdi~·orum.13unu da arzdan maksa d1m Valinin i~artn ·
da mlibayenet olup olmad1gtnt ve l:lztm gelen izaha-
tt 'esaiki Hcyeti muhtcremeye ha belvazife bildir-
mcktir.
H .. EYL v B Y ([rlllrum) - iktisat Ve-
k£\lctinclen bir ~ey istirham etliyor, m Kendileri zur-
ram hamisiclir. B. M. M. nam·r..i VaJ1~.;" telgrafla -
nnl burada okuyorlar, dinliyoruz. t~t;f" :•' ediyoru7.
Fakat iktisat Vekili 1fatiyle vasttai t...bttg ve tebel -
liig mah iyeti11de kaltyorlar zahnedenm. Zlirram hii-
mi~i lmak dolay1siyle tir; kuru otuz paraya bu ko~r­
llinlin c;ah)ip da bugday satmast acaba memlekelin
i~ti~adiyah i in zi.irrat mahtv mt eder, t lah m1 edcr?
onra i ktisat Vekftle tince muayyen bir rakam yoktur.
lhtikiir deniyor. ihtikar daha ne Vali. zannedi·
yorum ki ne de vekiiletler i tok ya pmt~ degildir.
Mahsul nereden gelecek, ne kadar c;tkacakttr. bu sa-
tilacak zehair kimde11 cr1kacakt1r? Kii ylu sair ihti-
' acatm t yUz mi li fazla~ma ahyor. Bugda} 111 th; ku·
ru ~. he) kuru~ fa71a ma \:lltlma ma nedcn mu,aacle
c:.miyor~unut'? ~cker mi getirdini1. gatyag1 1111 getir-
tlin ·7 .•tyai-.kabt 1111 mt. kundura\tnl 1111. )CI'lcgini mi?
Her cyi 200 nmli a h) oruz. Efendim, bir ktstm mU-
t?.l;"tatl a Hukumct byle ~apa ·ak mt . 100 hin asker
be<>leyecekmi~. milyonlara balig olu)or. On mi~lin~
maloluyor. Bu11u gormLiyur mtt\unu7? K oy lu i~Cin ne
du~Unuyor unuz? Himaycs i icri n neden i'ttyo rsunuL?
Vali nin mesaisinin heder ol dugunu na,tl dti .Li ni.i){>r·
sunuz? Veka let ziirra 11am1n:t mlic:1dele etmi~tir.
B. M. M. nam1na bunla rr} UzUn .;arraca k. B. M. M.
1-.tiyli.inun p ;:i m i~idi r. Ki.i} lu\i.iz millet ya~amaz. Benim
"-oylum 1(1 kuru~a atacakt1r. l ·tihsal<ltt para etmc-
ycn millet ya~amaz.
SlRRl BEY (iktisat Vekili) (iLm it) - Buyurduk-
lan <;ok dogrudur. KoyllinUn , tliccarm HUkCtmet ye-
dinde t a h~il olu nmam1~ ne kadar hukuku var a mli -
kerreren v::u.:ibUleda oldugunu dairei aidcsine yazdtm.
Hatta pek kalil olan ~u muddeti memuriyctim zar-
fmda mlikerreren yazdtm. Veka letc zurratn menafii
hususunda terettUb eden vazifemin zerre kadar kal-
madtgtna zatt alilerini temin ederim. Arzu buyurdu-
gunuz bir kilo zahire koyluye ka<; kuru, a maloluyor?
Hesap ettiririm ve soylerim. 13unu benim hcsabtma
 t : 156
bir ktisur olarak telakki ediniz. Bunu henliz hesap
etmi~ degilim. Bunu ihlastma bagt~larstmz zannede-
rim.
Vekaletten bahsediyoruz. Fakat ~imdi
mademki i~gal ediyorum; tabii cevap vermi~ olaca-
gtm. Fakat ~imdi sizi ilzam i~in oyle manastz keli-
melerle ben sizi igfale 9all~mak ve hem de kendi ken-
dimi aldatmak istemem. Mtisaade buyurursamz bir
koyltiye bir kilo zahire kac;a maloluyor ve kac;a sa-
tarsa bundan mtistefid olur, bunu hc·abeder, bir vak-
ti merhununda arz ederim.
EMiN BEY (Erzincan) i}te bunlan hesap eder-
siniz. Koyli.iniin refalitnt temin etmi} olursunuz
SALAH A TTi BEY (Mer~in) - Bir noktayt an-
Iamak istiyorum. Gerc;i maruzattrntn bir ktsmt belki
makamt alilerine aid olmayabilir. Bu klir tide bu me-
sele ic;in bir kac; vekil arkada~tmtz idarei li an .etti·
ler. Binaenalcyh umumi bir me eledir. Bunon ic;ia
zatt alinize aid olmayan zat cevap versin. 12 veya
13 kanunusanide burada bu ktirsi.ide ordunun erzak
ihtiyacmm kati olmadtgt soy1enmi~ti. 0 zaman' ben·
deniz soylemi~tim ki, memlekette mcvcud clan erzak
mt hesap ediliyor. yoksa ordu ambarlanndaki mi.i-
dehharat mtdtr? Cevap verilmedi ve ondan sonrl
i~ittigime gore, tahkikata giri~ildi ve nihayet !5. 16
kanundan sonra vaziyct malftm olmu~tur. Ricah mti-
dirammtztn bir ktsmmca, erzak11111Z yoktur. Bende-
niz soruyorum i ktisat Vekaleti ve ordunun sevkU ida-
res-iyle mtikellef olan makam Erknm l-Iarbiyei Umu-
miye mi, yoksa E rk iln t Harbiye Reisi midir? Ba~ku ­
mandanltk m1dtr, Mtid<!_faai Milliye Vekaleti miclir?
Onu da bilmiyorum. (:unki.i bu bir sehpad1r. Bunun
hangisi vazifeli ise bu meseleyi ~imdiye kadar dli~i.in­
mesi. bilme i icabederdi. Subatta bu mesele bize ge·
liyor. Bunlar ~imdiye kadar uyuyorlar mtydt? Buna
cevap i~tiyorum. lktisat Vekalet inden de soruyorum,
bu mahsuliin bu memleketi idare etmeyecegini nedcn
dU~tinmedi? ..
i kincisi bunu biliyordu, gori.iyor idi ise neden An-
talya limanlanndan, Suriye'ye, Adalara oteyc beriye
zahire 91kardt? Bu zahire daha ba$ka ti.ir!U bugUn
Jaztm olurdu. BugUn pek gi.izel olarak Antalya Ji.
vast mahsuli.i ordunun ihtiyacma yardun ederdi.
D~iinclisi.i:
bugUn Franstzlarla muahedc aktcdc-
rek ... sahip olarak acaba vekili aidi bu ~imendifer
hattmdan istifadc etmek ic;in bir hayat mesclesi ol-
makta oldugunu dU~Unmekte midir? .. ke~if
mudur? 1~Ietilmesi ic,:in bir heyet gitmi~ti. Bu hattan
erzak nakliyatt yaptlamaz mt? Mardin, Urfa· hattm-
7 • 2 • 1338 C:3
dan memleket istifade edcmez mi? Bir ka9 koprU,
bir kac; ti.inel varsa erzak nakliyesi ic,:in mtinasip bir
c;are bulunamaz mt icli? Yani biz paramtzt harice
bendeniz vermemek, memleketimizin c,:Urtiyen erzakmdan istifa-
de edemiz miyiz? Ve bunu tetkik etmi~ Heyeti Ve-
k.ileden kim e var m1d1r? Heyeti Vekileden sualim
budur. Cevap beklerim efendim.
SJRRl BEY (lktisat Vekili) (izmit) - Suali iili-
niz arasmda bendenize ait olanlanm gormi.iyorum.
SALAHATTiN BEY (Oevamla) - Aittir. Bun -
Jar zatt alinizin mesaisidir. Adana ac,:tldtgt zaman Ada·
na mebu Ian, bendeniz de dahil o1dugum halde, rica
cttik. BUyi.i k bir ordunun ic;inde bulundugu mtntaka-
da bittabi pek c;ok crzak sarfedecegini ve darltk ola-
cagmt biz tahmin ettik. Heyet re isine aynca mi.ira-
caat ettigim gibi. Meclisin de ale1Gsu1 bir takrirlc
nazan dikkatini celbettim. He yeti Vekile.ye hava!e
ettirdik. Vekaleti alinize geldi. Bunun i.izerine to-
humluk ve yemeklik ic;in bir havale verildi. Soranm
lktisat Vekaletindep. bu para ahnmt~ mtdtr, mahai-
Iine vc rilmemi~ midir, yoksa bu bir teselli veya nuska
mtdJr? Acaba te~rinievvelde orada topraga tohum attl·
sayd1, may1sta on misli bugday c;tkarak memleket is-
tifade etmez miydi? Efendiler. bugUn bizim bLtUn
arzu ve temenniyatm11za ragmen Adana ·ya on para
gonderilmemi~tir.
Yalntz bir nuska gonderilmi~tir. Bu ·
rada kasalannda duran parantn ktymeti, hUkmi.i yok-
tur. Benden iz diyorum ki. eger iktisat Vekiileti bu
erzak ihtiyacal1111 bil e ve bunu kendi ine bir siyaset
etse ve binaenalcyh memlckette may1 ta, nisanda
mahsul verecek zamanda oraya biraz tohumluk at-
ttrSaydt, on mislini a lmaz m1ydt efendiler? Fakat
cfendiler; kiigtt havale ediliyor, memlekete fikir ekil -
miyor. Sordugum budur. Adana"ya ne verdiniz, bu·
gi.in ne istiyorsunuz? Ne hakkmtz vard1r? Memleke-
tin ac;h gmdan bahsedildigi zaman ne kadar tohum
verdiniz ki. ~tmdi zahire i teyesiniz. Neden istedigi-
miz zarrian vermediniz, diyorum. Sonra Adana ·ya
za hire gitmesini kim menediyor ve boyle bir mesell!
neden mtinferiden hallolunsun? Bi.itUn bunlan bir ta-
rafa koyuyorum. ' Yalntz size ~unu soruyorum bcye·
fendi : Memleketin erzak tzltgma kar~t c;are arayan.
mesul olan yalntz siz misiniz? Yani bu mesuliyeti
yalmz bir ki~i i.izerine alstn kar~tmtza c;tks.m, onu
bilelim ve soyleyecegimizi ona soyleyelim ve eger
att alinizin kuvvet ve kudretine hale! iras eden varsa
onu anlayahm. Yani csas mesele budur. Zahire ihti-
o lunmu 5 yactnL gorerek ve dU~tinerek orduya yard1m etmek,
memlekete yard1m etmek i~ini lktisal Vekiileti mi
deruhte eJiyor, Nafia Vekileti mi deruhte ediyor,
-708-
 t : 156 7 • 2 . 1338 C:3

Maliye Vekiileti mi deruhte ediyor, kim yap1yor bu vakit gec,:irmeyiniz, dogrudan dogruya yapm1z ve ne-
i§i? Bunu anlam1yoruz. Bendeniz gi:iriiyorum ki , Va- ticesini bildiriniz, dedim. Boyle Vekalete ait olan
liye htikmiiniiz gec,:miyor. Herkes bildigine gidiyor. vesair salShiyetin !mmt miihimmini, en ziyade m-
Simendifer hart1 i~letilmiyor. Kim bu i§i dllzeltecek- za~t dikkati ca lip olan ciheli btrakarak , Valiye tev-
tir? Binaenaleyh ben diyorumki bir adam bulay1m ve di ve binacnaleyh i~i teshil etmek biraz meselenin
zat1 iilini.zi buluyorum . Eger zat1 aliniz deruhte edi - derpi§ edilmi § olduguna delalet eder zannederim .
yorsamz, sizden suallerime cevap istiyorum , size iti- . Simendifer nic,:in i~letilmiyor? Bu na bendeniz ce-
mat ed iyoru m , bu i~i siz yapm1z. Yaln1z kar~1mda vap veremem. Yaln1z kulaktan aldtgtm ma!Gmat1 soy-
bir mesul gormek istiyorum ve onu gi:iremiyorum. leyebilirsem, odur. Bunu da siz bendenizden daha iyi
Sl RRI BEY (lktisat Vek ili) (izmit) - Sahihattin bilirsiniz... Efendim komlir tcdarik edememi~ler.
Beyefendinin beyanat1 ba§tan a§agt aym hakikattir ve
SALAHATTi. BEY (Mersinl - Ben onu dU -
kendilerinin memleket ic,:in kalbinin titrcme ine hak
~UnmUyorum , om1 bir faide addetmt)'orum.
veririm ve tebcil edcrim . Beya natlilJn muhafaza ede-
SIRR113C Y (Devamla)- 0 h~:Hi(;' benJeniz onu
bildigim noktal a nna :evap vereyim : Adan:l·da ne
nasll tenk id edebilirim ? ZatJ a liniL , :~ la l. tydta r bir
ya pt1mz buyurdular. Bendenizden evvel 30 bin lira
hakem olabilir. ini;.
ve rilmi~tir .
SALAHAn iN HEY (Mersin) - · BcndeniLin ka
SALAHATTIN BEY (Mersin) - H ava le ola -
naatim : Efenclim Ma rdin - Mer in ~ime ndifcr hat-
rak m1?
tmtn bir an evvel i'iletilrne~inin memlek et i ~i n fev-
SIRRl BEY (Devamla ) - Aynen verilmi~tir vc
kalade me nfaati vard 1r. Biz kuvay1 ihtiyatiyemizi de
bunu ihtan a lilerinden evvel tetkik s1rasmda nazan
orada n getirebiliriL. Er7ak tm1 ZJ cia getirebi liriz. lsti-
dikkati calip gordiigiim ivin valiye bizzat so rdum,
fade ederiz.
kendi te§ebbusatJ zatimle, mukab il i~aratia clegil, biz-
SlRRI BEY (Devambl - Keza 12 killl unuevvel-
zat kendim sordum, ne yapmak li'tztm dJr, dedim. Ba·
de burada ordunun ihtiyacma kfifi zahire van.hr den -
na gosterdigi esbap stras1nda biraz daha para olursa
Ini .~ken. bilahare oltnad1gmm taayylin etmesi. .. Buna
ihtiyac1 defederiz dedi. Seksen bin lira verdim \e
musaadenizle cevap veremeyecegim. Bunda izhan ac-
gonderdim.
zedecegim. bilmiyorum diyecegim . Onun ic,:in bcnde-
SALAHATiiN BEY (Mer in) - Bugun mU gt-
nize aid olmayan hususata kendilerine aid olan ar-
diyor?
kad ;:~) l an m cevap verirler.
SIRRl BEY (Devam la) - Ocr giin evvtl git·
mi~tir. EVFiK R USTO BEY (Mente~el - Usulli mU-
SALAHATTiN BEY (Mersin) - Yan i mevsimi 1
zakere hakkmda bir ~ey arzedecegim. Salahattin Be-
zer gec,:mi~tir. yefendinin gayet gtizel tasvir ettigi vec,:hile, bu me-
SIRRI BEY (Devamla) - Rica .!derim ... sele dogrudan dogruya iktisa t Vekaletine mi.iteallik.
degil , lc ra Vekilleri Hcyetine taalluk ediyor. Bina-
SALAHATTiN BEY ( Aersin) ~ SahsulJZa de -
enaleyh zalt aliniz arkada~lanmzla gori.i~meden buna
gil, makamt alinize diyorum .
cevap vermcyerek o nokta iizerine durmak lazund1r.
SIRRI BEY (Oevamla) - Oturdugum sandalyc
(Yapt1klan cia odur se Jeri)
bunu dti~iinmli~tiir. Makablime ait mesail ic,:in de -bu
bapta hie,: bir kusur goremiyorum. Fakat siz tetkik Sl RR I BEY (Devam la) - Yani arkada~lanntzla
ederseniz goriirsunuz o ba~ka ... gorli~mediniz diyorsantz, bunu yapmadlgtmt soyli.i-
HILMI BEY (Bolu) - Eger siz dii~Unemeyip de yorum. (Unku vazifem degildi. Yalntz bir noktayt
sandalyamz dU~UomU~ ise ~ok yaZik! (Handeler) daha si:iyleyecegim : Bidayeten orduya zahire vcr-
SJRRl BEY (Devamla) - lktisat Vekaletinin i~ e mek ic,:in bir mi.iteahhitler heyeti te~kil edilmi~ ve
nas1l sanld1gmt bunu bir misal olarak gosterebilirim bunlaar ne gibi ~erait allJnda zahire verirsiniz. dcn-
zannederim. Adana valisine memleketin inki~aft ikti· mi~. On lar da Konya vil:iyetinden zahire ihrac,: edil-
sadisi ic,:in yapllacak tedbirler hakk111da vasi salahi- memesinn temini ~art1n1 dermeyan etmi5ler.
yet verdik. Oramn ziirratna miisaadatta bulunsun HACI BEK iR EFE 1 Dl (Konya) - tc,:indc ben
diye. Orada iktisadiyat umurunu dii~unecek mustakil van m . Yoktur oylc bir 'lart.
bir idarehane tesis ettik. Val iye. Vekiiletc ait sahi- HACI ~OKRD BEY (Diyanbekir) - Bu kontrat
hiyetin klsmt mtihimmini tevdi cllim. Muhabcrc ilc Maliyc Vck5.letindc mahfuzdur.

-709-
 t : 156 7 • 2 . 1338
HACI BEKlR EFENDi (Konya) - imzamtz
tahtmda ytkacak olursa ...
SIRRI BEY (Devamla) - MukaveHittan musad-
dak senet ahnmamt~ttr. Arada teati edilmi~ sozdlir
ve boyle bidayeten kendi tarafmdan zahire verilmesi
talebedildigi zaman, bu maksadm husuli.i ic;in Konya
vilayetinden zahire ij:lklnamasmt ~art ko~arken, bila-
hare Hi.ikumet aynt tedbire tevessi.il eyledigi zaman
bu neden ciiriim olsun? (Gi.iriilti.iler)
SALAHATTIN BEY (Mersin) - Bu mescle hak-
kmda mi.isaade buyurun ki tenvir edecegim.
HiLMi BEY (Bolu) - Usuli.i mUzakere hakkmda
soyleyecegim. Efendim bir Vekil beyanatmt bitirir.
Ondan sonra sualler sorulur. Or;: gi.indenberi ugra~t ­
yoruz, oradan bir ~ey soruluyor, Vekil de cevap vc-
remiyor, mesele de tenevvUr edemiyor.
SALAHAITIN BEY (Mersin) - Efendim. suali
kendileri iradetmiyor. (Giiri.ilti.iler) Burada mevzuu
mi.izakere olan mesele erzak verecek bazt zevat me-
selesi olarak mi.ilahaza ediliyor gori.iyorum. Ben di-
yorum ki, Vekil Beyefendinin orta yere koydugu bu
erzak vermeyi taahhUdeden zevat Konya'dan geriye
erzak naklolunmamastm istiyorlar, ihtimal ena ihti-
yac; vardtr. Fakat ben diyorumki Mardin. Diyanbe-
kir ve Urfa cihetinden dahi bu memleketin istifade
etmesi cihetini Tktisat Vekaleti dli~iinmedi mi? Den
buna. cevap istiyorum. E~has ve muayyen mmtakayt
lmakahm. memlekete ait olan meseleyi di.i~linelim.
Bendeniz i~de bir idaresizlik gorUyorum.
SIRRT BEY (Devamla) - Mara~·ta yolun Lize-
rinde bulunan zehairin Adana 'ya sevki iij:in te~ebbli­
sah fiiliyede bulunmaktaytm. Fakat neticesini alacak
kadar vakit olmad1. Sunu da soyleyeyim ki arkada~­
lar; bu kanunun naztmt ben degilim; dogrudan dog-
ruya Maliye Vekilidir. Ben, delaytsiyle alakadanm.
Onun ic;in, bu sualin esasmt ve hakikatini anlamak-
ltgmtz ic;in izah ediyerum.
TEVFIK R0ST 0 BEY (Mente~e) - Strrt IJeye-
fendiden c;ek istirham ederim, bir nektayt tavzih bu-
yursunlar. Kenya Valisi yazdtgl tahriratmda fiyattn
tereffuiinden bahsediyer ve mi.itemadi tereffui.in ile-
ri siiri.ildiiglinli soyli.iyer. Binaenaleyh iktisat Veka-
leli. iktisat noktai nazannca bu tereffi.ili ne ile izah
ediyerlar ve ne nam veriyorlar? Bunu ogrenmck is-
terim .
SIRRI BEY (Oevamla) - Bunu uzun uzadtya
soyledim ve zaten metinde de vardtr.
TEVFtK RUSTO BEY (Mente~e) - tstirham
ederim; enun dedigini istemiyemm . Ben Konya Va-
-710-
===========
C:3
Jisinin noktai naLanm tenkid edecegim ki gayri muk-
tesidane ve gayri vaktfanedir. Bendenizin bilmek i te-
digim astl, lktisat Vekaleti makamt, Kenya Valisl
tarafmdan bildirilen mlitemadi tereffi.ii.i fiyatt neye
atfediyor ve ne ile izah ediyer ve ne nam veriyor?
SLRRI BEY (Devamla) - Hie; bir nam vcrmiyer.
Yalmz Valinin sureti i~anndan anla~dtyer ki, zahire-
yi e!inde tutanJar; Hi.ikumetin bu mliracaatmt zaif bir
mcsele ve bir nekta zanniyle fiyatt terfi ediyorlar.
TEVFiK R0ST0 BEY (Ment~e) - ikti~adi ne
hadise v.ar?
SlRRI BEY - iktisat tsttliihiyle Beyefendiye ce-
vap verecegim . Talep vard1r.
TEVFiK RUSTO BEY (Mente~e) - Beyefenui:
vali; saltnalacagtnt bildiler ve mallan saklatttlar.
Sl RR I BEY (Devamla) - 0 ba~ka .. Vali enu da
izah ediyer.
HASAN BEY (Maliye Ve-kiii) (Trabzon) - Ben-
denizden bir ~ey istifsar ediiiyer amma, bilmiyorum
nedir?
YAHYA GALiP BEY (Ktr~ehir) - 0 zaman,
orath konu~uyordunuz,.
HASAN BEY (Devamla) - Ne arzu buyruluyor,
mUteahhitler hakkmda ne izaha.t isteniliyor?
REIS _::_ Size sua! yoktur efendim ..
HA I BEKiR. EFENDi (Kenya) - EncUmen
namm?. soyl iyecegim .
REiS - Mi.izakerenin kifayetine dair bir takrir
var. (Soylesln soylesin sesleri).
HACI BEKiR EFE Oi tKenya) - Efendiler;
Konya valisi telgrafmda uiyor ki: 5 kuru~ 30 para-
ya :!O milyen kilo bugJay, 3 kuru~ etuz paraya arra
mlitayaa ettigini soylliyor, bu hakltdtr ve degrudur .
SIRR[ BEY (iktisat Vekili) (izmit)- Boyle soy-
lemesi ...
HACI BEKiR EFENDi (Devamla) - Vali, ge-
rek a~arct!arm ve gerek ij:iftc;ilerin, ista\'iyon civann-
da olan maUannt aldt. Halbuki i tasyena 25 - 30 saat
mesafede elan zehairi: acaba idlesu i.ic;: kuru~ otuz
paraya getirebilir mi , a.labilir mi? Rica ederim, bunu
bir dl4iinmek Jiiztm. 1stasyena 30 saatlik. 20 saatlik
yerdeki zehairde tic;: kuru5 otuz paray·a gelmedi ki ..
Halbukiyse ~imendifer yaptldtgmda kumpanya bir
adet, bir teami.il keymu~tur. B-ir vagenun navlunu
Haydarpa~aya kadar 25 lirJ. eJdugu halde acente me-
murlannm tayini ile on saatten fazla mesafelerde
25 lira yerine on lira altntr ve 15 lira ikram olunur-
du. Bu nedendi? istasyona bait alan mesafelerdeki
~ift9ileri te~vik it,:indi. Tabil buglin iic;: kuru~ etuz:
===========
 t : 156 7 . 2 . 1338
paraya, istasyomm civannda ve clinde mah olaular
sattt ve parasmt koynuna tkoydu. Fakat on saat, yir·
mi saat uzakta oJan yerlerdeki adamlar acaba U!; ku·
ru~ otuz paraya nasll atabilir? Muta ass1tlar "gidip
te ora:dan on paraya yinni paraya m1 alacak da, is·
ta yonda Uy ku~ otuz paraya sata ak?
SIRRI BEY (lkti at Vekili) (lzmit) - Muteah-
hit eger bu fiyata veriyoruz diye kendileri soyliiyor-
~ar. Bunu vali soyJemiyor.
HACI BEK1R EFENDt (DCV"'dmla) - Tu ca rla -
nn 135 bin lira Ma1iyeden alacaklan anm~. alama-
mt~ar. 4,5 milyon (zahi r) eririz d mi Jer. Maksat
nedir: 135 bin liradan 30 - 35 bin lira zara r edecek-
ler, mtitebakisini de a!Jp ~leri~de gi.i!;lerinde kulla -
.
nacaklar. Bu suretle zarar edecek tucca rlann zaran
acaba ne ile orttiltir ve acaba Heyeti Ali ye bir fer-
din zarar gordiigunu kabul eder mi? Ka tiy n, bunu
hie; kim e de kabul etmez. Heyeti Aliye de ketbul t-
mez.
Evveli gtin de bendeniz arzettim ki fend ile r : He-
yeti VekiJe Adana"nm ihtiyact ne oldugunu bilmi}O-
ruz diyor. Bendeniz de o glin ytiz agonu ge!;mez
demi~tim. 1~e Vail·i de telgraf1itda di}'Or ki dana·
nm ihtiyact 100 vagondur. Bu da I ,5 mil on kilo
eder.
HA N BEY (Maliye VekiJi) (Trab1.0n) -
na 'ya I 00 vagon haztrlad1k diyor.
HACI BEKIR EFE ' D[ (De amla) - i~te t lgraf
burada. Katiyen 100 agonu geymez. Mer<in, ni an -
da t tanbul'a arpa i.ikletir· bu ~imdiye kadar her
vakit i9in te ri.ibemiLden gec;mi ·tir. l·hd1rilya oeJJ ie i
gi.in lstanbul'da mev im arpa 'l atll1r. Bun unla bera -
ber 100 vagon 1.5 mil yo n kil eder ve. 1.5 mily n
kilo ihtiyac; i!;in de dogrudan dogruya liman a 1p da
serbest b1rakmak revay1 hak degildir. Mamafih Kon·
ya"dan 100 vagon sevkettigimiz takdirde §imendifer
de 80 bin lira alacak . 0 bin lira da. bu milletten gi-
decek. Yekun 160 bin Jira. 160 bin lirayt da defne-
dip g"de egiz; mah ed egiz ef ndiler. Bugi.i n i in
tahkikat1m ve tetkik:attm neticesi ol arak Ankara -
Konya hath uzerinde mevcut altt bin agon van.l1r
ve bu da viftyi elindedir. Tiiccar, ti.iccar, tticcar d -
niliyor. Efendiler herkes memJeketi bilir. Thccan
i!;'in zahire ahZ:U ita 1 yapm hi9bir ti.iccar var m1d1r?
Yoktur. Alaular ya miiltezimdir veya Hi.ikilmete mi.i-
teahhittir veyahut 9'ift9idir. Suradan buradan 3 - 5 ki-
....> - - ..~~ > e -< f!l!~'!»-- · -< .. ··
-711-
C:3
lo bugday alay1m da, depo edeyim de ticaret edeyim
diyen bi r tti car yoktur. (Vard1r actrulan). Rica ede-
rim, katiyen yoktur.
H · S N 13[. Maliye Vokili ( rabzon) - Kati-
yen va.rd1r.
H I BEK iR FE 'Di (Devam la) - Var a ya
mtiteahhittir v ·ya mliltezimdir veya yift~idir. Bina-
enale}h: mu\·af1k gorUldligli takdirde gi.izelce yeni-
uen t L'·ik.at kra edilme i i!;in. bunu ikti at enciime-
nine havale edelim . Yeni Jc,l tahkil-. buyurulsun. Ka-
radeniz s vahilinin , izmit, Adapazan ve Adana'n.m
hakiki ihtiyac• ard 1r. Oralarda ithalat erbest ol-
mad•k!;a idarc lunamal. n i.imende bunlara gore
tctkik edilir. Maliye vc ikli at vekilini celbeJeriz e
ona g .. re, mi.izakere netice inc nazar:m kabul ederiz.
Bu hapta t, kririm de varJ1r.
R F i. - Kanunu i: tisat e Mtivazenei Maliye
enci.imenleri mi.izakcre etmi~. yaln1z mi.ivazene encti-
mcni a:>alannm invalan 'ar. ikti at cnci.imeni azala-
nnm imza lan yok. ik ti at enci.imenine bavalesine
dair de bir ta krir var. Orada iki gi.in zarfrnda kabul
cdenler llerini kald•rsllllar ... Kabul Jilmi~tir.
J-1 'KKI H i BE ( inop) - Rica ederim ne-
dir bu'? .. Bu . ur :lc b !ki ylizler e adam oli.i r. tn an-
Jar ac;JJI,tan ol. i.inl r mi"! Gtinahttr. yaz1kt1 r. (Daha
C\ { soy] meJiydiniz c._Jeri).
da-
T ,\ll HiLMi n -Y (Bolu)- Diistinmeye rna-
hal kalmaJan reyc koyuyonunuz. Bendeniz bitara-
fm1. Fa ' t Z<!IJ ali.niz makam1 riya~ette bu1unamaz-
ln1Z.. i.inkti Ko n ·a m bn u unuz ve Konya~da n
babe edili~·or. Bu ir h::tkikattir. (Gi.irulti.iJer).
REi - llu s .. zli b ~ka biri oyle e idi ce ap
verme}e tenez iii cderdim. Fakat Tunali Hilmi Be-
yin ~6:ti.i oldugu i ·i n evap 'enneye tenezzi.il etmiyo-
rwn . (Bra\o ~aJalan. alkJ~I:u).
TU T Hi L I i 13£Y (Bo!u) - Affe'Cler in, is-
tirham lcrim. ,fiis ade buyurun efendim. Eger ben
•iLe bir ui niyct ik i.' . l mi em .. ( yak pat1rlllan)
( G iirulliil~r; ...
R - B llla~t \ di oz vermiyorum.
T ~ir. 1l BF.Y (Bolu) - Ne demek? ...
• fendim '·anun. tek liflerle beraber lkti-
. at en tim nine ha ale ed i1mi§tir. Per em be gi.inti iy-
tima ~t m k i.izere eel eyi tatil ediyorum.
4,45 sonrada ir;timaa nihayet verildi.
DEVRE: 1 ClLT: 2 IQI1MA: 1

T. B. M. M.
Gizli Celse Zabitlari

9 Subat 1338 (1922)

Miinderecat
Sayfa
l. - ZAP fi SABIK HULASASl 716

2. - MUZAKERE EDiLEN MEVAD 714:716,

717
1. - 1337 senesi Mu vazenei Umumiye
Kmzun Layihast. 717:726

Cilt : 16

157 n i tmkat, 2 IIUC!l Ce.!se

 t : 157 9 • 2 . 1338
YOZ ELLi YEDtNCl
9 $uba't 1338
1KiNC1 C.t:LSE
A~1lma Saati : 3.25
R E1S Birinci ReisvekiJi Mu!:a Kfmm Efendi Hazretleri
KATiP At.f
RElS - Celse kU~at olundu .
Maliye Vekili Hasan Bey, buyurunuz.
HASAN BEY MALiYE VEK.lLt (Trabzon)
Efendim, 1337 Muvazenei Umumiye kanunu liiyiha·
s1 ruznamemizdedir. Heyeti urnumiyesi hakkmda bir
iki gUn evvel maruzatta bulunmak istedim. Bwada
rnaddi dert.Ierimizi a91k9a gori.i~ebilmek ve herhalde
a~1k9a soz soyliyebilmek maksadiyle heyeti umumt·
yesi hakkmdaki .mi.izakeratm l:ioyle hafi bir celsede
yap!lmasmt muvaf1k gordi.im. Heyeti Celilenlz bunu
tasvip buyurursaruz heyeti umumiyesi hakkmda ve
bilhassa maliye mesailine dair gori.i~egirn'iz ~eyle -
rin hafi celsede olmas1 dogrudur ve bi.it~e as:•gt bak-
ktnda soyliyecegimiz sozlerin blitun deptepesiyle. bli-
tun teferruatiyle harice aksetmesi mahzuru siyasiden
siiliro degildir. Evvelbeevvel Heyeti Celilenizden is· •
tirham ettigim nokta budur. Bu taht1 karara a!tmr·
sa heyeti umumiyesi hakkmda maruzatta bulunaca·
·g.m efendim.
RE1S - Efendim, Ma.Iiye Vekili Beyin te~lifi
tabii anla~tld1 blit~enin heyeti umumiyesinin celsei
hafiyede konu~ulrnas1ru ve diger hususatm da mlitea·
kiben celsei iileniyede mii.zakeresini teklif ediyorlar.
1
SALAHATTtN BEY (Metsin) - Efendim, Ma·
liye Vekili Beyefendin·in buyut<duk lan bazt n1katta
rnuvaf1k oJabilir. Fakat bendeniz baktyorum, efen-
dim, bizim Meclisimizin bi.iti.in mesaisi celsei hafiye-
de g~iyor. Bundan bir ~ey aruamJyoru.m. Paras1z.IJ·
~umz her hesap bilenin bilecegi bir i~tir. Baz.1 gorii·
~ecegimiz ~eyleri gorli~ebili riz. Fakat bi.itc;cnin heyeti
umu.m iyesinin dlirud1raz mii.naka~at1 ki, bizzat ve-
7.aif ve hidemah devlete taalluk edecektir. Bunu mil·
letin bilmesi liizJmdJr. Ve saklamak dogru degildir.
Rn noktai nazardan bcndeni z heyeti umumiycs,rm
aleni celsede miizakeres ini tektif ederim. Yani bura·
da bafi soylenmesi icabeden kisJmlan k onu~ahrn ve
:..leni celsede bunu kasredelim, borcumuzdur. Hunun
heyeti umumiyesini millete kar§J a91k bir surette gos·
-714-
C:2
1 iKAT
Per~~be .
(Badezzeval)
Bey (Kayseri)
t ~ relim .
Bund an niikul edersek milleti bataga gotlirii·
yoruz. Du memJekete ve bu millete kar~t bunun he-
~ahm• biz ve recegiz. Eger para mescles:ni de konu-
~amazsak bilm m serbest ne konu~acag1z?
HASAN BEY MALlYE VEK[L! (Trabzon) -
Salahattin Beyefendinin fik.irkrine mu:u·,z degilim
vc hakhd1rlar. Fakat alenen heyeti umumiyes1 hak·
1< mda cereyan edecek mi.izakerata varidatm he yeti
llmumiyesiyle kabul edilmi~ olan masanfatl devletin
heyeti umu.miyesini bilmukabele netic;!de ~u kadar
; c;•g•m•z var, maliyemiz ~dylcdir diy~cek derJimiz
~oyle. as:•g•m•z boyle, s:arei teliifi bulduk , bulamalhk
g"bi .~ey lerin mlizakeresini ve a\1g1 kapatmak is:in
heni.iz elimizde bir memba ge~ip ge~medigini izah t.t·
mek i~in, zannediyorum ki, aleni celse mahzurdan
sii!im degildir ve kendileri de takdir buyururlar zan·
nederim. Bunun haricindeki aksarrun alcnen konu~u.l·
masmda melhuz olan faide ki halk·;mJza, mi.ikellefi·
n!.mize, isma1 iktiza eden mesail hakkmda aleni celse
yapmak imkam vard1r.
YUSUF ZtY A BEY (Bitlis) - Aleni celsede biit·
c;e as:tgmdan bahsetmiyecek miyiz?
HASAN BEY (Devamla) - A!eni celseyi bende-
niz mahzuru iyasiden siil im gorrniiyomm, fakat siz
bilirsiniz.
FEYZULLAH BEY (Malatya) - Mademki bu·
gun bu hal ic;indeyiz ve mademki harp ii.zerindeyiz.
bu mlizakereyi hafi yapmak daha iyid·ir. · .
HASAN BEY (Devamla) - Vaziyeti maliyemiz ..
hasebiyle burada biz aile mii.zakeresi ~eklinde her
ti.ir.IU dertlerimizi ac;1k soyliyebi liri z ve pek miihim
§eyler &oyleyebiliriz. Fakat zannetmem ki bunlann
bu suretle harice if~ast mahzurdan siilim olabiJ in, siz
bilirsiniz.
SALAHATTiN DEY (Mersin) - Duyurdugunuz
n1katm nezaketini anlam1yan arkada~1m1z yoktur, bu
noktada kasn kelam olabilir. Fakat bu blit~eyi eline
alan her hangi bir zat bu varidatla bu masanfm y.:-
 t : i57 9 . 2
kl1nunu gomliyecek rni bunun nereden geldiglrr.i anla-
mayacak nu? yani buna kar~wk dnran bangi memba1
varidat kalnu~t1r ve el vurulmam1·~ bangi memba
kalrru§t..Ir? Yarri hafi ol_arak burada gorU~iilmesi ik-
tiza eden ·mesele §Udur; Elimizdeki masraf btitc;:esi
bu memleketi bir uc;:uruma gotiirliyor. veya gotlirmii-
)'Of- Buna kar§l Hukiimet ~u c;:areyi buluyor veya
acizdir. Burada bu n~ktayt gorii~ebiliriz. Fakat bun-
dan mada kiiffei mkat ac;:tk olarak konu~ulmaltdJr.
HASAN BEY MALtYE VEKtL! (Trabzon) -
A<;1k olarak ko§unulmast laz1m gelen noktalann ale-
r.i celsede miizakeresine muanz degil'im. Pek tabii
·boyle olsun. Fakat, i§in her tiir!O. aksamm:n §U va-
ziyette veya bu vaziyetteyiz diye resml miinaka§at
ile, miizakerat ile bizim agZirnizqan harice if§asmm
tesiri ba§kadJr ve evrak ve vesa'i ki hesa biyeyi gore-
rek, tetkik ederek onlardan c;:Ikaracaklart miihim ma-
na ile elde edecekleri kanaat busbiitlin ba§kad1r, <yok
fark vardtr. Siz bilirsiniz, isterseniz blitUn muame- ~ Bey rica ederim, bizleri soz soylemekten menetme-
latmt, biiti.in milnaka§atJru aleni yapal1m. Fakat ben ! yiniz efend im. Siz de makamm verdigi vaztfeyi ya-
oyle zannediyorum ki ve oyle bissediyorum ki bUt- pm1z. M aliye Vekili soyledi, eger Hlikfimeti Maarif
c;emizin derdi dolaytsiyle soyliyecegimiz sozlerin bir Vekili mi.id afaa edecekse ben yokum burada.
kismt herbalde §U zamanda ve baric;:le mlinasebat.I
siyasiyeye giri§tigirniz §U Sirada soylenrnesi, gondcr-
digimiz heyetin dahl ne gibi mii~ki lat ve ne gibi sebebi
madd! saikasiyle gonderildigine dair ~i rr.diden harice
kar!j'l beyanatta buJunmak manas1ru tazam mun ede-
cegi ic;:in mahzurdan s~lirb olmad•ih kanaatmday101,
siz bilirsiniz efendim.
HUSEYIN A VNt BEY (Erzurum) - Efendim,
bir milletin biltc;:esi, varidatiyle tekabill eder veya et-
mez. ac;:•gt olur veya o!maz. o ba§ka bir meseledir.
Bizim mektup tutacagimtz ve bunun ic;:inde harice te-
sir yapa.c ak mesele hangi meseledir? Simdi a~1k me-
selesini his~ettirmemek ise, zannediyorum ki, bunu
haric;: bizim ol~Umilzle ol<;iiyor ve bizim idaremizle
mukayes.e- yap1yor. Daha o olc;:U BUyUk MiJlet Mecli-
sinin elinde yok ike.n ve maalesef Hlikiimeti bunu
idra'k etmezken dli§manlaPJillJZ olc;:Uyor. Bendeniz bu-
giln fran biitc;:esini biliyorum, Afganistan blit<;esini
ru-
bi-liyorum, ingil'iz biitc;:esini biliyorum. Tlirkiyenin
hunu daha iyi anlaml§, kendin.i bu suretle mi.idafaa
etmektense birinci gUn bu dereceye dU.§ti.igunli soy-
lemek Jaztmdt. Efendiler tesamilh ettiniz, efendiler
hilsnii idare edemediniz, Bliylik Millet Mecl isi miira-
kabe vazifesini yapamadt ve en nihayet bu glin bu
act §eyleri i§itiyoruz. Neden ac;:tk efendil er? Tekalifi
milliye diye lie;; milyon verdiniz, on iki milyon veril-
di. Ncdir bu hesaplar efendiler?
-715-
1338 c: 2
HASAN B'F.Y (Maliye Vekili) (Trabzon) - Ben-
deniz zannediyorum ki HUseyin Avni Beyefendinin
§U mlitalaalan bile, hiv olmazsa konu§acagumz kt-
sJmlar hakkmda hafi bir celse yapmak1IgimtZin mec-
~ bur:iyetini ifaded en ba§ka bir §ey degildir. Gordu-
glime gore HUki.imeti tenkit edecegiz, dertlerimizin
_elim o!dugunu soyleyeccgiz, c;:aresinin bu!unup bulun-
madigmt konu§acagiZ ve bunu da aleni · konu§aca~z
ve bunun da harice fena tesir yapmtyacagma im-
kan vermek ihtimali yoktur efendim. Siz bilirsin:iz.
HUSEYtN A VN1 BEY (Erzurum) - Haric;:e gti-
liinecek vaziyete dii§ecegiz. Haric;: filan gorliyor, bu
miJJet in 25 mil yo n a<yigt vad1r. <;tinki idaresizdir.
.SEREF BEY (Edirne) - HUkfimet namma Ma-
liye Vekili rrli cevap verecek, yoksa Maarif Vekili
mi?
VEHBl BEY MAARiF VEKlLt - Bilmem,
1
SEREF BEY (Edirne) - Bilmem ne demek Reis
VEHB! BEY MAARiF VEKlLt - Hay1r efen-
dim, buyurun .
SEREF BEY (Edirne) - Efendim, bu klirsiiden
senelerdenberi toplanan derdin hassas noktasma gel-
cl ik.' Millet paraya parmagm1 koydu. Biltc;:e, bu me-
sele mlizak'ere edilirken Devletin siyasetin·in dahili, ha-
rici ana hatiannm hepsini bura.d a biiti.in buglin d~iin­
dUkleri gibi soylemege mecburdur, vazifedir. Zaten
- bUt~e demek bu demektir. ~imdi bunun hafi ve cell
~ekline gelince; biitc;:e hie;; bir vakitte hafi mii:lakere
ed ilemcz, biitc;:e a<;Ik mlizakere edilir. Biz burada
biitc;:eyi miizakere etmeye ba§laymca aleni surette
mi.iL.akerei resmiyeye ba§hyo~sak ve bunda birtaklm-
mahzurlar var •h e fevka.!ade vakit i~in fcvka:Iade ted- ,
bir olmak i.izere Maliye Vekili ve Hariciye Vekili ve
Heyeti Vekile azayt kiram1 devletin siyaseti aliyesine
dokunur rukat gori.iyorl arsa teklif ederler, Meclis ka-
rar verir. Fakat blitc;:en·in heyeti Umumiyesi burada
o zaman aile suretiyle tetkik edilir. 0 milzakere de-
gildir, hasbihaldir. Onu milzakere olarak kabul et-
mem.- Hasan Beycfcndinin dedigine bak vcrilir, blit-
<;:enin hafi olarak heyeti un1umiyesi gorli~Ulilr. Fakat
c;:ok 6ca edecegim, blitc;:e geldigi vakitte i§te hayati
mesele geldi, demek.ki buglin varhg1m var n11drr, ya-
§Jyacak miyim, ya§amiyacak nuy101, meydana c;:Ika-
caktir. Bunun i~in dcvletin siyaseti hariciyesill'in ana-
hatlart arasmda yegan yegan biitlin arkada§lar ka-
 t : 157 9 0
naatler-ini soyliyecek, tenevvtir edecek. Bugiine kadar
devam edip gelen tezebziip haUere nihayet verilerek
bundan sonra dogru olarak her §ey cereyan eder.
Binaenaleyh, heyeti umumiyesini hafi olarak gorii-
~ebi liriz.
CEL~L NURt BEY (Getibolu) - Efcndim, Ka-
nunu Esasi mucibince bir maddenin mlizakeresinin
hafi olmasmt Hiikfunet arzu ederse o miizakere hafi
olur. Yahut on be§ ki§i talep ederse Meclisin ekseri-
yetine iktiran ettigi takdirde hafi olur. Hlikfunet bu-
nu aleni rni istiyor, hafi mi istiyor? Tabiidir ki bu,
bUtiin blit~e mesailinin hafi olmast degildir. Soyle-
necek bazt sozlerin hafi o!mastdtr. Onun i~in usulu-
miize tevfikan Kanunu Esasi mucibince, Hiikumetin
dedigi gibi , Meclis hafi olur. (Haytr sesleri)
YUSUF zty A BEY (Bitlis) - Usul boyie degil ,
usul Mectisindir.
H0SEY1N A VNt BEY (Erzurum) - 0 bazt me-
sail i~indir. But~e hakkmda boyle bir salahiyet veril-
memit§ir. Biit~e daima alenidir. Fakat ahval dolayJ-
siyle ise yine Meclisin reyine vabestedir.
ABDULLAH EFEND1 (1zmit) - Ark~da§lar,
diinyanm hi~ bir yerinde biitye hafi olarak muzakere
edilmemi§tir. Bu hi~ bir devlette vaki degildir. Anuna
bizim burada yaptlmak istenilenbila mlizakere kabul
etm~k. Miidafaai Milliye biit~esi geldigi zarnan usulii
mlizakereye dair ayak iistiinde bir oz istedim, o va-
kit soziim kabul edilmedi. Simdi bunun cezasmt go-
riiyoruz. Bunlann hepsinden vaz ge~elim. Bu gun se-
nenin nihayeti gelmi§tir ve bu para sarfedilmi§tir,
bitmi§tir i§ i§ten ~JkmJ§tJr. Bag1rsak da faide yok,
gag1rsak da faide yok. Arefe glinli oluyor, yann bay-
ram. Vaktimiz her zaman boyle olursa i§imiz de tabii
boyle olacak.
TEVF1K R0ST0 BEY (Mente~e)- Efendim, bir
ciefa biit~e mevzubahis olurken §U noktayt nazargahl
alinize arzetmek isterim ki mevzubahis olan mesele
yaltruz vakti geymi§ olan 1337 btit~esinin ernri vaki
I. - ZAPTI SABIK HULASASI
Zapu saft>tk hulasast dkuna.ca~kur.
Ylizelli Altmct 1ni kat
7 Subat 1338 Sail
O<;ONCO CELSE
llininoi Refus Vekli:.tii Musa KaZim Bcyin tahu
11iyasetlerinde mirmt ed:erek; K.a.mdeniz llimallllanna
li.thall •oluna.c<llk rrusl! ve mtstr unlan ile 1zmit sanca-
~na gelecek, bugda..y, arpa., rrus1r ve buniarm un-
la.mun giirm1(ik resminden !istisnoa.s1 hrukkmda 1ktisat
-716-
2 . 1338 c: 2
kar~tsmda bulundugunuz fuzufi degil, gerek mukaye-
seli cetvellerimizde ve gerek esbabt mucibe mazbata-
mtzda arzettigimiz v~hile, siyaseti maliyemizin, as1l
curuhu maliyemizin bu blit~e mlinasebetile mevzuba-
his olmastdJr. Bu itibarla lcra Vekilleri Heyeti. evvel
emirde mlizakerenin hafi olmasmt istiyor. Belk.i ta-
l pleni pek muhiktir. Mcllik, bunun li¥in Mecllisin
bir .karar vermesi lazimdtr Jci benderuiz de buna
tarafdanm. Qiinkii Celal Nuri Bey biraderljrniz
her ne karlar Kanunu Esaside ni:zrunnamede hiiku-
metin bu haik!G oldugunu <ifade etmi§lers.e de orada-
k·i hiikfimet hak•ikaten ba§ka bir hiikftmettir. Te§-
kilau Esasiye Krununu muoiobince hiikfunet biiziz o,
bize matuftur ve T~klilau Esasiye Kanununun ru-
huna mugay;ir degil, !Jilfimum degil, nizrunna-
me mevad.d1, Kanunu Esasi mevadd1 da.hi mlilgadtr.
Su halde 1cm Vek:itlerilllin bu talebini heyeti celile-
niz nazart •itibarn. aJ1p karar ver.ir ve i§e ba§lamJ§
oluruz. Astl •istirham ettigimliz oihet, ~umda ernri
vak!i kaJr§tsmda bulundugumuz 1337 biityesi degil,
bunun tetk.iki mlinasebetiyle esasat ve ciiruhu mali-
yemizin t~rihi ve tedavi inin miizakeresadir.
SULEYMAN SIRRI BEY (Yozgat) - Usulli
miizakere hakkmda soyl'iyecegim. Maddeyi aynen
okuyacag1m, heyeti ceHle tenevvlir etslin.Jer. Ka-
nunu esasiniin 78 nci maddesini okuyorum:
Madde 78 . - Heyeti Mebusarun miizakeratt
alenidir. Fa:kat bir maddei milhimmeden dolayt
mlizaker.att hafi tutulmak Vlikela Canibip.den veya-
hut Heyelli Mebusandan on be~ zat tam.fmdan tek-
•if olunduklia heyetin liybima ettligi mahal azanm
madasmdan tahl iye ediJerek tekLi.fiin ret veya kabu-
lii iyin ekseriyeti araya miiracaat edilir.
B inaenaleyh bOyle olmast laztmdtr.
REtS - Maliye VclciJinin tek.lifli ~l!ile heyet:i
umum1yenin haf!i olana.k miizakeresini ka:bul eden-
ler llitfen el kald1rsm... ~abul edilmi§tir.
Zaph saJb1k hulasast okunacrukttr.
Enci.imeni ma.zba.tast iizerti nde gorii§iildu ve mazJbata ··
vet1Jen takr1irlerle l:{;rl!ikt.e Komisyona 1ia.de olunara:k
celseye son vetiildi.
Reis Katip
Musa Kaztm Kia;yserJ
Atlf
REtS - Zaptt sa~btk hulasastru oylartruza arz
ediyorum. KaJbul edenler... Etmiyenler.. . l<aibul
edihr.'i~tir.
 t 157
2. - MUZAKERE EDlLEN MEVAD
1. - 1337 -se~i Muvazenei Umwniye kanun
ltzylhasr•
.I.RtS - La~ U7.eninde miizlclcercleoo ~hyo­
roz,
MUSTAFA KBMAL BEY (EPtugrul) - Reis
iBey 'Mr nok!myt ~ ede}lim. Etendim, mfuJa:lreresi
U1ll1l siireoelct!ir, yedli ~kliz melfuflu evrak vard.Jr.
1llk defa hl.ttlu mtizakere edelli.m, _on ~ dakimda
s:!!kar., Mi.i:nraSi:p bUJYlll10iL'lil'5'a b~hyaJ;un!
SALAHAITJN BEY (Mersin) - Maliye Vekili
Beyefendinin mutaleatmdan bir giln evvel istifade et-
mek Ia.zlffidtr. Hitta enclimen · ~imdi mlitalealanm bt-
raklp Maliye Vekilinin mtitaleatmt dinlemek mecbu-
riyetindeyiz. Enctimen mtitaleasmt Cumartesi gtinii
beyan ederse .daha iyi olur. Maliye Vekili haztr, ktir-
sii hitabettedirler. Bu kadar mtihim olan meseleyi te-
hir etmiyelim, mtitalea!lanm dinleyelim ve muzake-
·esini yapallm beyefendiler.
HASAN BEY MAL!YE VEKlLt (Trabzon)
Efendim, miivazenei umumiye layihast mtinasebetiyle
teamtil olan uzun nutuklar1a heyeti celilenizi rahatstz
edecek degilim . Zaten boy1e bir biitye kar~1smda de-
gilsiniz. Verdiginiz salahiyete istinaden bir btitr;;enin
senenin son gi.irrlerinde heyeti umumiyesi hakkmda
soz soylemektir. Vaziyetimiz malum. Binaenaleyh, ma-
ruzatlffi heyeti celilenizi ne tasdi edecek derecede
tizun olacak ve ne de bir ehemrniyeti mahsusay1 haiz-
dir.
Sunu itiraf ile ba~layacagim ki 133 7 btityesi, es-
babt her ne olursa olsun , 1336 btityesinin akibeti ne
ugramt§ttr.' Yani seneniri nihayetine on sekiz gun kal-
nu~ttr. Bu on selciz gun mi.iddet zarfmda btityenin he-
yeti umumiyece fasrl fast! m•izakeresi bugi.in miiyesser
olmaya ba~layacaktir ve onun da bu giin heyeti
umumiyesi iizerinde ytiriiniilecektir. 1337 biitr;;esinin
1336 btit!;:esinden mahiyeti kanuniyeden farkl vard1r.
13-~. -veka:yiin icabatt zaruriyesi o1arak, bi.itiin sene
zarfmda heyeti ce!J1enizden a.lman avans kanunlan
dairesincle "'arfiyat hir;; bir esasa miistenif olmakslZin
-awnslar dairesinde icra edilrni§ ve avanslarl!a isteni -
len biltr;;eyi te§kil .eden yekun dairesinde sarfedilmi§
ve 'bald·yesi :de 63 milyon lirahk btitye ile kapattlmi§·
tn'. 133Tdeki vaziyet -biraz farklld1r. 1337 senesi ip-
tidalarmna heyeti celileniz masanf biityernizin ytizde
altmt§tnt te~kil eden Mtidafaai Milliye bi.itr;;esini bu-
rada fasil fas tll, yani usulii kanunisi dahiJinde tetkik
etmi~. musaddak biitye haline girmi~tir. Bu gUn ye-
-717-
9 • l • 1338 C:Z
niden tasdik, yani fasu fasu tet-kik ve .tasdiki mev-
zubahis bir Miidafaai Milliye biityerniz yoktur. Bu-
nun· haricinde kalan devairi millkiye biityeleri i9in
henilz mtinf.eriden tetkik esast bidayeten kabul edil-
rni~ iken, bilahara Heyeti Vekilede tebeddiil husule
gelmi§, yeni Muvazene Enciimeni te§ekktil etrni§, de-
vairin ayn ayn masanf biityelerinin ba§lantnast velci.-
yii harbiye dolaytsiyle biitr;;enin Muvazene enciinte-
ninden tetkik ile mtizakere edilecegi ha.lde heyeti ce-
lilenize sevki son zamanlarda miiyesser olmu§tur.
lkinci 1337 senesi Btitr;;e kanunu muvazenei umumiye
layihast heyeti celileye tetkik edilmek, muamelesi icra
edilmek tizere Mayts aylannm nihayetlerine dogru ik-
mal edilmi~ bulunacaktt. 0 zamandan beri bu layiha-
nm strf varidat btityeleriy1!e, devairi mtilkiye biitr;;eleri-
nin ikmali tetkiki ile tasdiki ancak sekiz ay zarfmda
ikmal edilebilirdi. Bunu tevlit eden zaruretlerin ha-
pisinin tizerinde degiliz. Fakat bu miiddet zarfmda
masarif btityelerioin sarfiyatJda temamen avanslarla yi.i-
rilmii§ degildir. Muvazenei Maliye Enci.imeni bu zaru-
reti gormti§ ve senenin miihim k1smmm yiirildtigiinii
nazart dikk.ate alarak heyeti ce ilenize vakti zaman
ile masraf biit9eleri hakkmda tetkikatm1 heniiz daha
ikmal etmek tizere iken heyeti celilenize bir teklifte
bulunmu§ ve o teklif heyeti celilenizce kabul edile-
rek Temmuz iptidasmdan itibaren mevkii tatbika ko-
nulmak iizere Heyeti Vekileye bildirmi~tir. Masanf
btit9elerinde ve her daire biityesinde Muvazenei Ma-
liye Enciimeninin tetkikatm1 ikmal ederek, gerek mas-
raf ve gerek kadro maa§tl iyin tespit edilen esasat Tem-
muz iptidasmdan itibaren mevkii tatbika konmak iize-
re heyeti ce!lilenizden 18 Haziran tarihinde bir ka·
rar istihsal edildi ve o karar mucibince biitr;;e ka-
nunu olarak Temmuz iptidasmdan itibaren mevkii
tatbika ve meriyete konm~tur. Bir taraftan alman
avanslarla zaten Miidafaai Milliye bi.it9esi musaddak
oldugu ir;;in ona dair olan sarfiyat temamiyle, ahnan
avanslarla da devairi miilkiye hidematma sarfedilmek
iizere heyeti celilenizin tasdikine iktiran eden ge-
rek maa§ fasillanndan ve gerek masanf fashndan
devairi millkiye biit9elerine konulan erkam dairesinde
ve esasatma gore sarfedilmi§tir. 0 zaman bir §ekil
dolaytsiyle yani otedenberi blityelerin fast! , fast! mil·
zakere ve tasdik edilmesi liizumu kanunisi varit ola·
rak baz1 arkada§lar ve bizzat bendeniz, sureti umu-
miyede Muvazenei Maliye Enci.imeninin teklifi ta-
sarrufatt temin maksadma matuf olmakla beraber, he-
yeti ce!lilenizin fast! fastl bilt9eleri tetkik etmek ve
 t : IS7 9 . 2 . 1338
tasdik etmesi hususundaki k1sunda kanuna pek tevaf1k
edemeyecegi mi.italeasiyle bendeniz de taraftar de-
gildim ve buna muanz kalm1~tlm. Fakat va~yet boy-
le olduguna gore ihtimal ki Muvazenei Maliye En-
ci.imcni hakh imi~. hie;: olmazsa miimsik bir kanun
dairc inde, musaddak bir bUtc;:e halindt: serbestc;:e yU-
rUtcbildik. Heyeti cclilenizin tetkikinc ihtiyac;: arz et-
meyecek bir masraf yapm1~ bulunduk. Su suretle 18
Haziran tarihli heyeti celilenizin karan mucibince
gerek masraf, gerek kad ro ve maa}t Mu azenei Ma-
Uiye EncUmenince tcspit edilip heyeti celiJenin mev-
zubahis karanna iktiran eden ~ekilde mevkii tatbika
konulmasiyle adeta heyeti cclileniz her daire bi.it-
c;:esini yekun itirabiryle ve fakat Muvazenei Maliye
Enci.imeninin fa tllanndan te pit ettigi esasat daire-
sinde icrasm1 temin etmi~ bulunuyor. Binaenaleyh,
mahiyeti umumiyesi itibariyle 1337 senesi masraf bUt-
c;:esi heyeti celileniz e musaddakt1r. Yeni tasdika, di-
yebilirim ki, hukukan am ihtiyac;: etse bile, yaln1z
fas1l fast!, ayn, ayn reye konulmak gibi bir muame-
Uei kanuniye kalmt~tlr. (Dogru sesleri.) Bendepiz e-
kil itibariyle mahzurlu oldugunu e velce arz ettim ve
esasen bidayette de buna muanz kalm1~tJm . 1tiraf edi-
yorum, ekayi bu ~ekle gore ancak senenin nihayetine
on sekiz gtin kald1ktan sonra imkan bah~ettigine go-
re, i abet olmu~tur. Bunu da tekraren itiraf ctmek mec-
buri yetindeyim.
Heyeti celilenize bidayeten verilen Muvazenei
Maliye liiviha mda 85 milyon liral1k bir bUtc;:e mev-
zuubahis idi . Varidat bUtc;:esi bidayetten beru heyeti
celileniLe tevdi ve teklif edilen levayibi kanuniye ile
tarh edilen yeni varidatm kabul olunacagt esasa gore
ve o varidatJ da nazan dikkate alarak eskiden beri
vaki olan tekalifi cedidei maliyede tahmin olunan va-
ridat yekunu olmak i.izere 72 milyon lira tahrnin edil-
mil} ve ta'kdim edilmi~ti ve bununla varidat rve mas-
raf bUtc;:esinin yekunu arasmda ac;:t'kta, Jusmen haric;:--
ten bekledigimiz fevkalade varidat ve ktsmen biitc;:e
tasarrufatt §eklinde kapattlmak i.izere deruhde ediJmek
suretiyle seVk edilmi~tir. Bi.itc;:enin mi.izakeresinin te-
hirine mani olan esbap ayru zamanda varidat kanun-
lanrun vakti zamaniyle tetkik ve mi.izakeresine mani
oldugu ic;:in tekiilifi cedideden HtikUmetin bekJedigi
varidat ci.izi k1s1mlardan ibaret kalml§tlr. Bunlar mUs-
tesna otma'k iizere ki bunlar tasdik edilmi~ clan bir
iki kanundur ve 1337 seneSi btitc;:esinde de ahz1 mev-
ki edebilmi§tir. Haris:ten bir muahedei siyasiyeye isti-
naden bek1edigimiz muavenet ancak rus1f derecesinde
tahaldcuk edeoildigi ic;:in o da ktsmen has1l olamanu§-
ttr. Netice itibariyle Muvazenei Maliye Enci.imenini-
-718-
C:2
zin tetkikatiyle 133 7 senesinin btitc;:esi ic;:erisindeki
taha'kkukata gore, bidayeten olan miktan muham-
meneden ayn olarak, ta.sfiye edilerek varidat1 muham-
mene elli iki m'ilyon liradJr. Buna mukabil heyet'i
celilenizden musadda'k olan masraft kiisursuz soyle-
mek i riyorum 44 milyon 'kU ur liradJr. Buna 45 mil-
yon diyecegim. Buna Mtidafaai Milliyeye ve · muhte-
1if tah i at kanunlar'iyle hidematl millkiyeye sarf edil-
mek iizere 20 milyon lirallk bir avan verdiniz, ye-
kunu 65 miJyon lirad11:, Ahiren Mudafaai MiUiyeye
iki. milyon lira tahsisat1 munzame olara'k kabul edil-
di vc istirdat edilen. mahallere muavenet ve daha su-
veri saire ile vukubuJan tekalif i.izerine kabul edilen
tahsisa.t1 munzanlelerle masanf btit~esi varitlat bi.it-
c;:esinin ehemmiyetli bir surette fevkine c;:•kt1 . Bi.itc;:e
tet'kikatl halinde Muvazenei Mafiye EncUmeninin ka-
bul ettigi 77 m'ilyon lira , iki milyon lira da sonradan
'!Cabul edilmi~ oldugundan bu suretle 79 - 80 milyon
1iraya kadar t;1klm~t1r. Buna mukabi1 varidat biitc;esi
52 milyon lirad1r ve ~unu da arz etmek mecburiye-
tindevim ki ordunun ihtiyaca11 harbive dolav1 ile te~­
kiliihru tezyit etmek hu usunda Mi.ldafaai Milliyenin
ene i~erisinde vuku bulan ve tahakkuku zaruri olan
masar1f101 kar~llamak i.izere maliyenin ii~ardan ken:
disine devrettigi ayniyatm mahsubunu icra edebil-
me'k ic;in , zannediyorum ki, Heyet~ Celileden ya tah-
i at1 munzamma §eldinde veya senenin mUrurundan
sonra tahsisat1 mUtemmime ~eklinde mah up mua-
melesini iera etmek i.izere bir m iktar tah i at talep
etme i zarureti hii 1! olacak. Su halde 52 milyonu 80
milyona iblag edebilm k ic;in 28 mityon lira ac;1k var-
dlr. BUtc;:e miktan muhammeneleri i.izerine ve mas-
raf bti t~esi nde teklif edilen ve Mu azenei Maliye En-
ciimeninin kabul edilen mlktarlarile veridat bUt~esi­
nin yekOnu ara mda'ki fark, ki bi.itc;:e a~1gm1 te~kil
ediyor. 25 milyon liraya balig oluyor.
NUSRET EFENDI (Erzurum) - Hasan Beyefen-
di mU aade buyurulur mu? Tekalifi milliye bu hesa-
ba dahil mi , yoksa bu 52 milyondan baric; midlr?
HASAN BEY (Devamla) - Haric;:tir efendim,
balunLZ arz edeyim. Bunlar1, yani tekalifi milliye su-
retiyle toplad1grrmz ~eyleri aynca fevkaliide bir btit-
c;e ha1inde ve ~eldinde aynen arz edecegiz. Vablei u1a-
da bUtc;:emizin ac;:•gmm otuz milyon liraya balig ol-
dugunu goriiyoruz. Varidat bUtc;:esinin Muvazenei
Maliye Enci.imeninde tespit edilen miktariyle, kabul
edilen Miidafaai Milliye biitc;esi ve diger devairi mi.il-
kiye masraf btit~eleri yekunu arastndaki fark, a§agt
yukan, 30 milyon liraya balig oluyor. Sunu arz ede-
yim ki, fiilyattaki blitc;:e ac;:1g1 bu miktardan hayli
 t : 157 9 . 2
dGndur. 5 Kanunuevvele kadar maalesef vaziyeti
ma:liyeyi biittin livalarla bifmuha'bere tespit etme'k.
hususunda, telgraf hututunun mun:tazam olmamast
ve baZJ yerlerde muha'b ratt telgrafiyenin ktsmen
munka1li omast dolayJSli<yle 'bu ha1!i maJ:iyi siiratl.e tes-
ptt etmek ltmk.aru oJlrna:chgmldan Maliye VlekM'eti
bu huswta fev~a,de rni.i ilat is;eri inded!ir. 5 Kanu-
nuevvele kadar hall mal:i ill'i g&tereb!:lmek iizere lYil-
muh:abere <tespit ettigimi!z erka.ma gore 1337 senesi
tahak.k.uk etrni§ ma!Sanft dev.let, diiyunu devtlet ve tes-
viyesie: ka:l'ml§ olan miikit.a·rla tespi·t e~tigim m11krtar 15
milyon l!iTaidtr. Kanunuevvelden sene ruihayeuine kraida.r
liJci buyuk ay va:rdtr. ·B u miiddet zalffmda da ma:sanft
mUtehalclcika.dan ve ordudan hesabalt allnamtyan
diiyundan 5 mlilyon l,:.ra .kabul edecelc oLursaJk, 3 7 se-
ne biitr,:emlizin halcilci a~1g1, varidatl mii rehallcldk.amJ-
za gore, haddi azami olarak 20 mllyon lira dah•il,inde
kalacaktn. Su halde biitr,:e masraf btitr,:elerinin yekunu
fulertin'den ka!bu1} ·ecl!ilen, yani Milvazenei maUye en-
ctimenJince ltespit edilen t:lllhsisa.t yekfinl•a!CI ilzerirrde
fitiyaltta 8-10 mi'lyon Hra k.adaT 'bir ta.sa~rruf huSule
~elecdktir . MtidafaJrui Miillriyeden maida 'b!idemrut1 urnu-
miyei devlet i9in ~imdiye kaodar ancak 20 mi:lyon li-
ralltk kabul edilrni~ ,tJahsisatma mahsuben avarns aldtk.
Bitta.bi bu on b~ yirmi milyon lira ~1gm :takriben
msft maa§at , rnsf1 da ma.sanft sairei devlehtir. Diger
kLSnu da hidematt scrire mu'ka.'biJ,j diiyuqu devl·e t 11:~­
kil edecek~~r . Memurin'io, ordunun ve haJttra zavall1
M~me ry rkleflin oc•rubul edJlen kainun mud1bince mu-
teh.akka:k matlubaltmdan bir kLSmt tesviyes<iz kala-
rak otuz seldz · ene gec;mi ~ bu1unao~~z. Va!ridatm
m iktan muhammene der.ece inde olamama:st, yetmi§
ttki J11!J}'OD teldif edilini~ iken e ~i iliiye · inm.ef>'i esha-
iblrn mu'htasaren arzet~i m. Evvela te:<alifi cedide bu
yellllli~ iki milya'na iliil echlm ~~i ve ibunu OO}'~e
gosterm;:-k.te bircq; da siya:seti maLiyei hi.ikumet tasav-
vur eclt'Imi~ idi. Bendenizden evvel boyle y.aptldJgJ gti-
bi, bu no. ta:i <nazard.lll tekallifi oed·ideden beklen~len
varida'h muhammeneyi de ~ridat butr,:esinden s;&ar-
m3'k istemed:im, laytbayt na gore verdim, bu !ay1ha
kabul edildi. Bu varidat ele geyrn,edi.
Sarriyen , 133 7 enesi va:oidatmdan 1336 sen:esinden
mtidevver diiyunata kt men ~hemmiye~li tediyat ic-
ra ethk. Bu giin aldJg1m hesa'ba nazaran 1336 senesi
diiyunundan t viye;iz ka!lan maa§ ve masanf bir mil-
yon lirad1r. TophyaibJdigimiz h.esalba gore, ~ki ben-
den·iz vekalete geldigm zaman 'l:;i!hassa V'hlayatt ~ar·
ktiyenin 1336 senesinin 'te~rini evtvel, t~rin:i sarri, kanu-
nuevveJden j'~ibaren maa~t1 mtitedahildir, lt.abhl 1336
ene ;nden 1337 senesi ne para devir edilmedi. Sand1k-
- 7f9-
1338 C:2
!LaT da clixi nukut!Ian ma-rla para devir edilrnecij. Bu
maa~t ve 1336 dtiyunu mut~mdan tesviye
'edilmi~ rnrusartfatt, 1337 'Sellesi iyenil£inden 1337 vari-
tda!l!ile .tesviye ed'ild~. 1336 senesinde heyeti ce'lilenizlin
\kabul ettigi tahsisat'Ja emlak, M<IZI a~3.T, 'temettii ve
sa!ire bir yo'k varjdattan, . gat oolayts.ile, varidau
devlet ha:sll olamadt. Tekalifii milliye usulun·e miira-
catart: edilme9i ktsme.n. 'bu mecl>uriyet!lerden dogdugu g i-
bi, ordunun a:ni vahidde ihtiyacatlrn temin edere+:
m.iistacel emrti mtidahalesinin tem:ni i<y>in bu ~1g1r
a~rldl ve faidesinden xiyade mazarrat1 oldu. Tesirah
iktisa.dlyesi haxineye maddeten tem<in edeceiD mena-
f!ie ~alip gel.chl. Bundan ma:ada tekiillifi .milli:yenin mev-
cudunu bazt yerlerde baz1 nevi varida.tt devlette tena-
lkus husultine sebep oldu . Bunun dev-am e~tigi tic,: ay
zarfmda giimriilcler 1f1ra indi, s1f1r deg il e de be}te
birine !indi. 13 ay zarfmda giim:rlik varidatmm da,
varidat biityes.;nde goreceksiniz, m~ktan rnu1ummen-
lere takatrrup edememes.ine, boyle senen in bir rubu
'esna.smda . giimruk va:6datmm ehemtniyetsiz derece-
1lere •i nme •in de tekMifi m illiyen'in neeticesi 'idi. Fakat
arz~!imeJ~< no.~er: m, ordunun o zaman ani bir SU[IeObe or-
duyu oanlamdJrmak lYe ani bir surette ikmali t~hi­
za.tt ve nev.ak1s1 i~in 'Varjdalt bulrnak suretile yap1lan
tekal:i:fi milliye emirleri zaruri id:i. Fakat netay~i ma-
'liye ve lktisadiyes(ll!i bittabi gormekte geexmedi . Vel-
ha.sll bugiin hesaben btit9e muhammenartt noktai na-
zatdan 28'-30 rnilyon 11ira, hakika.h~e vu.\ubulan t.a-
sarrufat'tan dolayt, haddi azamt olara:k bir ar,:}k kar§t-
smdaytz. Miidafaa i M iil iyeden, buyurdugunuz t.ah-
9isattan bakiye yok·tur. Bilak:i bundan maada tahsi-
sah munzamma item k mecburiye i var. Btit~e ··tasar-
rufatJ, ki 7 m ilyon liM. ac!J.r deru.'de etm i~~k Miin-
.hasJrl.ll Miidafaai M ill·iyeden mal.~a deva:ri mii!!.'<iye
masraf btitr,:elerind n yapa r. Sene j~ er i s inde ifa edile-
rniyeni •e.,'1>a'bt mania haylu! ehle jcra. edhl erniy~ ve
liizum kalmay1p icras mdan sarf1 nazar edilen hidema-
tJ millk!iyeden ve saireden bu 7 m ilyon ·l:ira ta arruf
edilmi~tir. Bu hususta 1ildafaa Milliye biltyesinden
rnacfa diger biit~e!erin am'ii"J i!.aS I oJan -arka~Janma
aJenen te§elclcur ederirn. Heye~i cel!ileniz:in huzurun-
da ta~rrufatt sayabi lmek i~in ken-di d!er~r.d<m geleni
yapnu~lardu. El1erinden geldikleri k:acbr hiisnii niyet
gosteimi~lerdir, ki Miidafaai MLilliyeden ma:ada ye-
:kun .telillifat• ma.sraf o1M'alk 32 miJyon kilsur tire'<l1r.
Bu 7 mi.Pyon fuaJlLk tas.a:rruf, bu 32 mHyon iizerin'den
yaptlmt~ttr. Su cihetle Mudafaai M~ll·i yeden ma!ada
hidematt millkiyenin, sene n';hayehne ka1da~r. masan -
ft rnuteha'k'klkasmrn kapata:bilecegin•i pek kuvvetl e
lim·it ediyorum. Zannederim 5 m'ilyonla bu i.'lin ·i~eJ 'i·
 t : 157 9 . 2 . 133&
simlen ~lkabilece~. Bu 5 rnilyon 1337 lbli~esinin ha-
Jcildi ~~~ ka.payabitmek is;.in eJ.inmde acilen miim-
caat edileeek ve az zaman Zill!l'fi.Il'da bize bu m ik.tar
varida,t ·ternln edecek, ma3.!lesef, varidatJmtz yoktur.
Bunu 'b:iJr +me, istik.razt cebfli gibi iinva:n!lar aHmda
:zaten teka.li~i emiriye tahtmda hali ~b:ta gelen hal-
ka yii:kflet:rnek imkamda yokrt:ur.
ZlYA BEY (Bitlis) - lstikmzt dahili yj hesap et-
mectiniz.
HlASAIN BEY (Devam:la) - Yani az ~ok iimit
edifebilecek harici bir 1i tikraz meseles•idir. Bu harici
·rstik~ ..
YUSUF ZlYA BEY (.Bitll') - Efendim, nlli.i-
saad.: buyurur musunuz, bu Rusya'dan aldtgmtz
para hesaba dahil m id: r?
RASA BEY (Devamla) - D ahiJdir efendim,
maamafih bi.it9e:ien ah:tname mucibince istemekte
otdugumuz miktann ~iddetle tal<!ibinde gecikrniyo-
ruz ve haltta muavenet ~e:<linde bize, davamtz mli~­
terek olma:k it!;_,ar-ae, mlim.l(in olan muaveneti yap-
mruk hususunda !aZJm g·e ien te~ebbiisattan geri. dur-
dugumuz yoktur. tn~aallah bu kap1dan d~ bir neti-
ce hasrl olur da ar;:Igimizm bir ktsmJ mii'himmin·i
buradan telafi etmi~ oluruz. Fabt sa'ire ~ei<'ilde is-
tikraza,t arttJgt i9-in laz1m gelen te~cbbiisatta buJu-
nuyoruz. Seraiti ·itibarile Hiikiimeti miUiyenin ka-
lbul edebilecegi evsaf ve ~eraitte bir •i!;'tikrazJ harioi
lmikan dah.i~i ne giredek o!ursa, onu da kar;:trmak ni-
ye~: n-rle degi~iz ve buna ·ihtiya~ k.e:::bi ka·tiyet edecek
~e:cil olursa taayylin edece:{ ~erait lizer;nde tabii
lbi~ lay1haj .kanuniye ile sureti katiyede gelecegiz
ve mi.isaade istiyecegiz. Fa kat ~imdiden bo} le bir
·imlkan nas i! olmu~ degildjr, heniiz bir istikraz ya-
paca·k vaz;iyet~e degiliz. Temas!anmiz ve mlina ·e-
be:llerimiz bu imkiint henliz hast! edemem i, ir. Ba§-
ltca 1337 den tahaUuk eden diiyunu mliteha-"kkika-
mlZt sin':01i atiyede. eyyamJ atiyede ceste ceste temjn
e:nwk ~an~ife d·evirden b~a yar~iz ka•lmami~tJr.
SULEYMAN SIRRI BEY (Yozpt) - 1336 da
oldugu gi'bi.
HASAN BEY (Dev.a.nL-aJ - 1336 d"-ll bakiye
k.allam arzediyorum.
ULEYMA SIRRI BEY (Yozgat) - 0 da
devrectib:ni§ demek isviyorum.
HASAN BEY (D:evamia) - Sekiz miJyona ka-
np. Efendikr bi·r halcikatt tekra.r arzetmek isterim,
benden!iz sekiz on sene:ik muame!a.t1 maliye ile,
mesa iLi ma::·iye ile i~t!gall et~in. hasbe1mesl k bu-
nunl·a ugra~t1m. Kendimi bi.Jdig:m zamandan beri
- 7?1)-
c ;..l
bu memleketin iyi devrinde, fena devrinde. bii.t~e
mi.itev·a xin varidat blityesine rna!IJhlc oldugunu hi~ b.ic-
zaman hattrlamtyorum. Emlinei tarih•iye}'1i na~a.n
itib~ra alacak olur. ak Hiikiimetin ta ri i mal 1isi mii-
teval'i but~e a~1klanndan ibarett ir itta'bj bu va-
ziyet ir;:er'iS!inde ve glinden g " ... memle'k.et miidafaa-
Sintn i'stilzam ettigi masar ' keriye (j:Ogalma3<:ta ol-
dugu bir deV'irde sekiz. · n senelik ahvaJi harbi·ye ile
menabii ikt'isadiv 9i fevkalade ytprandtgJ bir devirde
bu mem1ekel ; blitlin masanf1 harbiye ve miHk.iye-
ini k ar~tl.t}'acak varidata malik olmasm1 limit et-
me!<, bendeniz gerek k1sa tecriibemle ve gerek ote-
denberi bu i 1.: ugr~tJgim eylerden anJatmak 'iste-
digime gore ve bnaal1ma isbinaden arzederim lci ha-
yali muhaJd!r. Vaziye!i maJiyenin esa; It salah1, an-
cak hati sulhun avc!et etme ile kabil olabilece'ktir.
Sonra hali ulhta dahi, masanft askeriyesi ni beten
eh m:niyetsiz oldugu zarna.nda dahi mi.itevazin bir
btit~eye malik oJam1yan bjr parayt da dev!etin te~­
kilatt esasiyesinde gorliyorum. S imd ilik fevkala.de
b:r ,·aziyetteyiz, es.ki-den bu imkan yoktu. Kapiti-
las yon lar buna mani icti, tezyid edemezdi. Simdi tam
erbe:;; iye mal:!<iz. Dliyunu umumiyem :zio kan}Ih.k.
o!an varidatt lemamen hazinen•in varidat J gibi ciba-
yet e:! ' p sarfediyoruz. Bu ~ekilde dah~ yine ka.~t
gj~me:l i k. Ben·der.:Zce biz tte~k·ilfutJ devleui esash bir
suie~te, yani biinyei ihis-adiyemizin icabetLi~i §okil-
de i lah etmek meoburiyetindeyiz. t~te dert §udur
ef ~ n~ i m, hak ;ki ve daim i dert budur efeodim. Vasi
U!:ce, ham bir u;:;e ir;:indeki nlifuzu astrlardan beri
devam eden sui i:lareruin tahribatJ, tcsira 1 muhribesi
allmda nlifu.m azalm1~ ve rlmii irfam ve te<;nizall
haJi ip tidaide -kafm!~, menab:i tabiiyei rvett n hi~
biri m vk ii istifadeye k.onmam 1~ va i ti!keJe. en son
m e!J J~·i TanzimatJ hayriye ile b~hya11 ve fevkaJa-
d;: terak'<i e!mi menabi-i ik t!sadi ye g rek nlifu ca ve
gerek membH varidaLta terakK·i etm i~ olm m~e­
'ketlerde cer yan eden idareyi kopya e!mi$iz. T~ki­
latJ -.u:keriyemiz de bo}lle, r~ki!atJ ad1iyemiz de
b " yle, ~ki Jatt J millkiyem:z de boyle, itiraf edec:!-
g im , te!?kilatJ maliyemiz de boyle. Ve~hastl ~ubemi­
zin ner tarafmda mutemeddin nlifus iti bariJe hali
ti ~baa gelm i~ olan memteket!erin ve servet.i tabiiye
namma nv varsa o memlek.etlerlin t~k.iJa:tmt kopye
etmi~iz. Efeadiler. bu te~kilat1 yapmak lazundtr ve
bu derece!ere kadar getirmek liizLm. Anca.k mem-
leketin biinyej ik~i a..liyes.ini, serve~i nlifu unu da
onlar g;.!,i yaptJ.ktan sonra ..
SULEYMA SlRRI BEY (Yozgat) - Muame-
latt ku•tasiyeyi de unutma.
 t : i.S7 9 . 2
HASAN BEY (Devamla) - Arzedeyim, muam-
melatt .lort.a3iye yine o kopya - yapttg1m1z te~kilatm
ve o teskilatt termil eden kanun:l'arm icabah zaru-
' l"iyesidir, ba~ka bir ~y <legilclir. Binaenaleyh, bizim,
memlek:etrimia:in vaziyeti maliyesinin icabatt iktisa-
diyesinde amil oldugu t~kilatt bir an bulup mevkii
tatbik<t koyma,k lawrullr ve mecburiyetindeyiz.
fHSAN BEY (Cetbelibereket) - Matiye v;ek.ili
Beyden bir~ey anlamak iste11lrn. 1338 senesi ic;:in bu
esas dahilinde bir proje haz1rlamt~lar m1?
SALlH EFENDJ (Erzurum) - 1337 senes.injn
taiiyetfl'amesini soyliyor. 1338 senesi gelsin de onu
da anl·a nz.
HASAN BEY (Dev.amla) - Arzedecegim , he-
yet, vaziyetin boyle gi.inden gUne .devir suretile 1336
nm 1337 ye, 1338 in 1339'a devretme~< imkan1 ol-
madJgl ic;:in bu i~in jJanihaye devir sur.etile yi.iriitmek
niho~.yet, ytik. agrrla~a ·ag1rla~a gi.ini.in birinde altrndan
c;:t-k!l.a.rruyaoadc bir <hale geldilciten sonr.a bilahare hie;:
ofmazsa 1H8 den i•tibaren olsun yi.iki.i bir dereceye
kadar hafifle~tirmek ve bir ~ekil bulabilmek ic;:in
.irnal edecek bir varidat i9in bu hususta Miivazenei
Maliye Enciimenin'izle temasta bulunm~tuk. Bir
kere t~k•ilat1 Devletin az s:ok ehemrniyet1i tasarru-
funu te~ki1 edecek bir surette bir adrm ata'bilmek
ii2lere evvela, !te~kilatt mi.illciyertin biz:im Te~kila.tt
Esasiye Kanunumuz vec;:hile bir an evvel hazlflan1p
mevkj.j tatbika 'konu£mast teemmiH edifrrii§ ve Da-
h il·iye Vekiileh bu ·i§e memur edilmi§ vt: 'ihzar et~igi
laytha:da ta!kdim ecl!il'm i§tYr. Fa'ka't ~unu arz edeyi m
ki Dahilliye vekii1e'bin!in; .memleke~in ica'ba!tl idare-
s'ine muvaftk. bir ~ekl· i ·rdare ve te~k·ilatt ·esasiye ·J<.a-
nunun ami! oldugu bir §ekE i<lar·eyi bulmak maksa-
dile haztrla•<llgl liiytha , T~kiliit1 Esasiye Kanununu
temin else bile, vazAyeti mal'iyenin iim 1I . oJ.dugu d~­
r,ecede ta<>arrufu tem·in etmek·ten uzakttr. Esas 300
bin ni.ifumn bir vilayet •te~kil etmt:Sine gore tertip
edifmi~ bir laythadtr. Buna nazaran a§agt yukart
ba'k•iyei memali'kte 47 viliiyet dogaca'ktt . Ben.den·iz
ba:lciyei memathikte bilii mlibalega lbunun yansma in-
mesi •l aztm oJ.duguna kaniim !k!i, o Iaytha buraya ge-
digi zaman gorli~liri.iz , te~kilatl saire te~ilatt millki-
yeyi ta:lcip eder bir mahiyeLte oJdugu ir;in ondan ba~­
b.ma.k liiztm gelir. Gerek te~ktilah maNy~ue ve ge-
re'k diger t~kiliiHa ona gore i§ tuta:rak her halde
ehemmiy.etH tasa-rruf yapt'IrnaJk rrn:k.ant vardJr ve ya-
pllma:st. zaruri<lir. Efendi-ler, bundan mada bizim biit-
c;:em!izJin asll derd:ini arzediyorum. Vasi iilke ve iua-
resinin; en asgari bir §ek.'i.Jde idaresinin istilzam et-
- 72l· ·-
~ 1338 C:2
•ti~<digi bir memurin kadrosu olduk~ vasidir. 6ut~e­
mi2lin mlihim bir kLSmtrtt degil , varidatJmtztn he-
men umumunu te§lcil eden masraf askeri ve miill<'i
m:ta§attdtr. Askeri ve miillci bu giinkli maa~tm ye-
.k.i.inu 42 milyon lira ile 45 milyon ara5mldad1r.
ann, seviyei ma i~eti n ~imdiki derececle memurine
vermekte oldugumuz maa~att asliyeden ziyade ol-
dugu kanaatmda degitim. Ancak bunun 'ta hsisatt
~ehriyei fev'kal·adesi vard1r k.i harbi l!mum.inin on
enelerindeki galaya nazaren memurini bi raz ik'.dar
·e tmek ic;:in yapdmt~ bir kanun idi ve giinden gi.ine
de o kanunun yap1ldtgt mmanda.k!i gala v~ yliksek
ev.iyei ma.i~et zail olmaga ba§la'ml~ttr. Bu •tahsi at1
fevk·aladei ~ehriye, bwim lcanaat1ma gore, Heyeti
Vekile arkada~lanm
<la bu n:oktai naz:ara i~tirak et-
mi~lerdir. Tahsisatt fevkaladei ~ehriyeden her halde
ehemmiyetli bir surette 1tasarruf yapmruk mecburi-
yetindeyiz. Bundan ma:ada velevki pek miistacel ve
mi.ihim millahazat ile ol un Mlidafa.a'i Milliye'ye Bi.i-
yiik M 1llet Mecl is ince kabul edi[mi§ bazt maa§la;r
vardtr. (Ma<kam maa~lan sadalan) Evet makam ma -
a§lan da goze bata nJardan bir!sidir. Faka1 yekun iti-
barile ·en hafi&dir. Bu zevaid t~kil eden maa~lar iic;:
kL tmd1r; Birisi ma.karn maa§t, birisi sefenberlik, di-
ge.ri >de cephe zammcd1r. Bilfill harpte bu1unan za-
bita verilmektedir. Genilerde 9ah~n limera ve za-
brtan sabit bir vazife ifa ederler. Bunun dogru ol-
dugu Z<anmnday1m. Fa:kat bu derecelerde degit Efen-
di'ler !Jirz maaeteessi.if, M'ehmetc;:ikllere ma·a~ 'Ver.ecek
vaz:iye~i maliyeye malik odegil'iz. Binaenaleyh Meh-
metc;:igin maa~a:trndan da o lsa, l.'abitanm ifa. eb~rkle­
ri mu~a:ddes vaziferl'in i.ilviyeti onunde her ktymetli
'Vatanperver i9in egiJmek zaruri o1an ve bu mu:kad-
das vazifeyi i fa eden adamlann bile, zaruret1 ma'l iye
neticesi olarak , bugiin alma,kta olduk.Ian - haddi za-
tmda i tisk.al edhlmeme ,i liiztm gelir - tahsisatmdan
tasarruf edecegiz. 1338 'bi.itc;:esi!'bi 1337 butc;:esinden
.daha dun yapmak. imkiin1 vard1r ve hidematt miHici-
ye)'•i 32 mifyon yerine 22-23 mi·l yonla idare etmek
imkiim has1l olacak•t1r. Bu naktai nazardan Miivaze-
nei MaJ~ye enciimeniniz;in §i.iru buyuracagL mlivaze-
ne'i umumtye liiythasmda ba:z1 esaslar tekJiif ediyo-
ruz. Senei maliye bitmek i.izere.dir. 1337 but~esi fa-
st! fasrl musaJdak olm.crkJa beraber, muamelatJ k•a-
nuniye nok:ta.i nazarmdan t,mdi 1338 biit~esin:in ma-
lesef esbabt tehhiiri.inu heyeti celileruze 1ki ke~ime
liie arzettim, bilmem okundu, lbiimem okunmadt.
M<llaJesef heni.iz heyeLi umumiyes<i de talkdim edil-
lemedl. Buna sebep 'oir ~k telbeddi.iUer ve gaybubi-
yetler dolayisHe Miidafaai Mili'iye biityesi, elyevrn
 i .157 9 ! 2 . 1338 C:2

almamClidt ve nihayet He}'ehi vekile kararile a:rzed11- yacJmtz olmayan ~eyleri sev.k.edecek. Sevketm::k im-
di. Mudafaari Miill.iye blit~in!i v~yeri maliye jrJe kci.m da yokltur. Bendenli.z:in :kendi rk,a:naauma gore
r'kaibili tl!Jfu~k bir hale getirmek m'litehaa.sJS zevatW.n lbu 116 bin J,ira heder olm!U§'tur: (Yah vah rsesleri)
mureklkep bir komisyon marifetde haztrlanmakta- Eg~r bu para Moskova'dan oraya gideceg+ne bura -

dtr, k!i o da bir ikri gline bitip gelecekot:i-r. Bunu bek- )'la gelmi§ olsaydt yekunu a~ag;yukan, bjr rniJ.yon pa-
iemekisizlin baztr olan va ridat but~es..i!l·e 1338 devairi ra eder, el~nrizdek·i ordunun muht~ oldugu ve en
saire masraf blit~eler ini heyeti oelileuize ta!kdim et- mlilbrem 1ht.jlyacml t~kril eden mlihimm1t1 temin
iti'ID. 1338 mlivazenei umumiye esbab1 mucibe layt- daha slihule~le kaibi'l olurdu. (Bunu kim g{)nderdi
hastm hflla :ill'tiz.ar etrigim 1338 senesi MUdataai se Jeri) Ben bunu devlet blits;es'ine irat kaydetmedim .
M.iililliye tbfrt~esiJe 1beraber aynca rtakdiim edecegiln <;;::urtk:i ben ,aJmadlln. Onun hesab1 ve ritir. 'A!hnnu~
1338 blit~esin:in mi.izakeresi, >taiSdiiki yine 1338 sene- olan eway t da MUdafaa<i Mi.Jliye hesab1na masraf
sin.in ntsfma d gnl ancak i·kmal edilecek mli1·a haza- kay;dederk.-en o vak'itte 1irrut ka:ydederim. 0 geLnciye
sile 1337 blil9esinin 1338 de de trutbik cdilmesi ve k<~!dar ne i·rat kra,ydede·rim ve ne de bir ~ey yapanm..
J 338 blit~esin1in
aynca mi.izakere ve fast! fasd kabuJ ISMET JBEY (Qorum) - oJ<ar~I:l1k gretermek
·edi!knesrinden Strf ts-larhat, r tenrk.iha~t, te}'k~:lil.t yaptlarark Uzere encumende ·de bahis echldig:i halde buna ni¥in
EylUl zarfmda 1338 layihas mm heyeti celilenize vaZ!'yed ediJmemi~? Blit~enrin a<;:Iglni kapatmak ir;:in
ttakdim edi'lrne i karar alttna a-lmm1~ ve esbabt muci- ned en .. ?
be laythasmda dercetimi$. Ta:bjri heyeti celileni'Z'jn bu HASA BEY (Devaml.i) - Ma}iye Vek.ili la -
mliZ'a:kerede taayylin edecek nokrt:ai nazara gore zim gelen her ~eyi soylemli~ ve her §eyi de yapn\1§·
J 338 i~in muvakkat bi.it~e haz1 rlad1m. Onu da ica- 11r.
bina gore yakmda t<l!kdim edecegirn. Mi.iyazen~i Ma- ·SALiH E EN D] (Erzurum) - Musaade buyu·
Jiye enclimenrinizin tek.lifatmt heyebi celileniz · ~ayant run. M:tliye Vek·ili bey bu paranm gelip gelemiye-
kabul gordligi.i ttakd!irde 1338 esasatmt ihtrva etmek cegini ve neticesini anlamak i~in gerek H riciye. Vc-
Uzere 1338 mevadd1 kanuniyesi de 1338 mlivazenei kaleti •i!e; gerek rkend'i temaslanm1a her gUn te~eb­
umum'iye ·i ile hirhk te m Uza:K.ere ve ta d ik
1
'e dilmek busteyim demWi.
icabedcr. Bu husu ta Muvazenei Maliye EncUme- HAS~ BEY (DevamJa) - Mli adenizle iza·
'llin•izi dinlemek Uz.ere ~imd!iiik heyeti umumiyesi hat vereytm. Eferu:fim. saat be}te gitmege mecbu-
hakkmda arzeHigi.m malumat ile ik.rifa ediyorum. rum.
Ona gore, esnay1 mlizakerede arzu edilen ma!uma- SALtH EFENDi (Erzurum) - Bu para sualle-
·h a;ynca takdim -edecegim . rini · ikmal edecegim. ,Simdi ben lYiJ-iyorumi !Hi bin
~:radan ald1gt miktan kaybeimi~. Bu dol andmcilt k-
SALIH EFE Di (Erzurum) - Rei· Bey, bir
t Lr, bunu biz bliliyoruz ve Mecli"ste b,u mesele bir ke-
ey soracag1m. Ru ya-dan alman altm n kada~rd1r?
·re pa1thyaca•kt1r. Z a·t1 alin"izden bir~ey daha sora-
HASA BEY (Devamla) - fiivazenei hari- cagun. KaZllTl Karabek ir P a~adan para gelecegi za-
c ;y;: noamma ~rmdiye kadar 6 mliJ on 160 b-in rub .... man, bu parada:n \bir h:l!se de o gotlirdli. Bunun
Iedir. Ya.n i 616 b in altmd1r. Sunu arzedeyim kli, bu- mik!an ne kada:ndtr? uri Bey ve <l!!r ellerle dolan -
nun 1 16 oini buraya gelmemr~l'ir , - zannederim bu- dmcliik vad1r, biz biliyor uz. (Gi.irii.ltiiler)
·na dalrr bir rtClJkfifr Vandtr - on m'iJy n rub1elik Rus HASAN BEY {D.evamJal - Simdiye kaoor H a-
a!!tmt Moskova sefareVimiz vas1ta He Ruslardan te- rioiye Velcile~i edaatile ahiren gelen para budur.
selllim ech!mi~ ve ordunun te9biiza•tma sarfedilmek b~ka bilmiyorum.
i.izere uri Bey, S.1fvet B-ey ismio<le 1 itigim adam· SALiH EFENDi (E rzurum) - Pi1$am , oteki
lara tevdian mlibayaaLt·:t bulwrmak i.izere Almanya' panry1 soruyorum. Kiizim Karabekir Pa!ianm aldt-
ya evked.ilmi~. Sek,iz on aytlanberi devam eden bu gt para ne o·! du? 1U ·aadc buyurunuz, dogru Rw )~.t'
sevk.iyattan maalesef memlekete hak.kt gelipte mlida- dan para ge.J iTken bu paradan vaziyed clli. Bizim tct-
faaya nafi !Jir h'izmet gormemi~ ~ir. B~n-den iz ge~di­ kik.almllz vard1r. Bunu biz l:>rliyoruz.
gln glindenberi 116 b irn liDa:dan heni.iz ne bir ~er)! HASAN BEY (Devam!a) - -100 bin ahtn get·ir-
ge:mi~ ve ne de lbu para ahnm.1~trr. (Oo se9leri) Mi.i - mi~ri. Bu ~ark cephesi-n-de kalmi~tir. M'liren o za-
da.fJ.a'; M~Hiye VekiH cedid'i de lbu meseie}'li ehertlj'm'i- manlardaki te~ebbi.isiim i.izerine 165 bin J.iras1m ~ek­
yehle ta"klip etmek'tedir. Zan-nedenim ki i~ . olup bit- rtik, mlitebak:isi ora·da sarfedilmek Uzere ka•!mi§IIr.
tikten sonra; orada tayyare ve saire gib'i art1k ihti- 1b unlar hesap harici olamaz.

-722-
 1 : 157 9 . 2
SALlH EFENDf (Erzurum) - Tekal'ifi rnilliye
namrna •ikinci lm defa daha dtlar. Bu para da bir
~eye ugram1~1r. Os;iincti meseleyi de .1rz edey8n Ve-
kll bey .. ~im\di beyefen'di on bir paramtz var<h ki
ne R us! ann paras• ve ne <de Mustafa K~ P~anm
~l.bstna ve ne Heyeti Vekil eye; d'ogructan dogruya
Btiyiik. Mille~ Mecli ine ve Htiktimeeine ve m rll ebne
para verdiler. (Ne vakit sadalan)
HASA BEY (Devamla) - e vak'it? ..
SALtH EFENDi (Erzurum) - Ruslarm mua-
veneti bundan ibaretti . Yine miUet nam:n1 veriyor-
la r. Yan i ~aht s yoktur. Zaten Ruslar ~ ;_ h: tammaz-
lar. Dogru<ian <logruya m illete veriyorlar. S ora bu
pa:ralar klSinen f tanbul'a gondenildi ki, s;i.iri.ik , ka-
gtt par.a gelsin diye.
HASA BEY (Devamla) - K tm gonderdi? ..
SALIH EFE Di (Erzuru:m) - · M iisade bu yu-
run, on lira.hk, yirmi lirallk. y;rmi be§ lirahk-, elli
liraltk lu1gtt paralar tedavi.il ediyor. Scnra bu para-
Jar miibadele ivin I ~anbul'a gonderilmi~.
HASAN BEY (Devamla) - Kim gondermi~?
SALIH EFE ' DI (Erzururn) - Bun;, izi n miis-
te~anntz
da. memur imi~ ve zannederim ki bu .dog-
rudur.
HASAN BEY (Devamla) - Katiyen Maliye V -
kal>ebi el•rne geyen Rus altmlarmdan tsta nbul'a gon-
<le~ip 'Sra.J'ttl!mt~ degi-ldir. Mi.isade buyurun arz ede-
yim, i§rttiginriz ~un·dan ga.l~Ittlr, Rus sefareti bana 'de-
<fi ki; a.lltm para ile tediye ed ilme'k. iize.re i.iv b·m ~a­
grt paraya. kadar b!r miibayaam varx!Jr, t ta.nbul'a
'buradan altt yiiz altm para gonderme'k. i tiyorum,
Osmanh bankast vesatet etmiyor, Sen buna bir va-
tta bulabil·ir mistn? Dedi.
SALI H EFE Dl (Erzur um) 1~1 ya efendim.
HASA BEY (Devamla) - M i.isade buyurun,
Osmanh Ban:kas1 buradan a!t m ahp da t·tanbul'a
gondermez. Ben btrakmam , dedim. Ben'im el;mde
bir vas1ta yok-tur. Emin bi r memur gider·e o ra ya
lbu siz:'ll altmlarmrzt geVirir veririz de~Em . Zekai
bey gidecekti, parayt ger.i rdi, ona verdi. Dediginiz bu
parayt Rus sefareti emanet olara'k verd igi ~tkm ha-
linde miihi.irli.i olarak. kendine verdigi altt yi.iz altm-
dan •rbare tir, ki mahaiJoi sarfmdan telgraf gelmi~ ve
Rlis sefareth:mesinc teb!ig ed'ilmi~ ir.
SAL1H EFE D1t (Erzurum) - Ben tica retle i~­
tigal eden bir adam1m.
lSMET BEY (('orum) - Varidat1 umumiyenin
fa:sh mabsusuna taalluk etlcr. Orada mi.izakere edi -
lecek 'bir meselcdir . Simd'i te~ri•t edemeyiiz efend im.
723-
1338 C:2
SALiH EFENDt (Erzurum) - Zaten biz buna
miihi.ir bastp ~lkacag1z. Bankalara verilen para.lar ls-
tanbul'a gittigi mutla · ttr.
HASA BEY (Devamla) - Haytr, haytr efen-
dim .
SALIH EFE Di (Devarnla) - Ben ticaretle i~­
•Ligal eden bir a<:larntm. tster.seniz eninle bankaya g i-
der kontrol yap1nz. Beyefendi, nukudu madeniye
bizim memleketim izde kalmtyor ve izi n gordii~iioi.iz
o harifler. ki ~urada tern etm k i in.
HA A BEY (Devamla) al1h efendi, va-
zJiyet degi~ti. Mi.isaJe ~er~enit. .•u.-deyi m. Su mem-
lekette a~1k bir altm k ~ak tltgt ol 1 ~··• za nnejer-
em i~k defa heyeti celi len ,ze ... c ·- b .. :~Jei1 iz oi-
'Clum ve yine bu memlek e:i:-~ altm _::~ . :11 ne ya-
aptp muhafaza eetmek c;aresi ,r; d.ii~i.ini.ilme-
·n de bendeniz o zama n a rzetmi tim e itiraf ediyo-
rum, bu gi.in ahil! rinizin hep inde vesaiti hu u iye
~t erbab1 ticaret, k a~akc; t , ~u. bu istanbui'a aHm
ta~tyor ve or-adaki fazb. fi) ttan i tifade etmek i.ize-
re sallyor. K imlerin kuc; ak~tltk yapttklan Hiikiime-
tin ~eyi ile ma.llJI!l oluy r. F kat unu itiraf edeyim
ik•i. a!ttnm buradaki fiya·ll 540-550 I ta•nbul'daki fi-
yaTt 650-700 kuru ol{)uks:a Htiki.imetin tedabiri taz-
yi'kiyet>i nc ka l:lr z iya d~ (}li.lrsa olsun. a.ltm ka~ak<;l­
'ltglllm oni.in~ ge mek imkant yoktur ve maalesef
geymenin c;aresini de bulunam:lmt~ttr .
ALiH EFE Di (Erzurum) - H i.iki.imet bcrc~.­
berd r
H S. 13 Y (D vamla) - Haytr efendim, ha-
ytr. ,Simd i bu ded igin iz meselen in esbap ve dela:Jiru
ortaya kor unuz, bakaltm Hiikilmeti 'l muvafakat1
a.r mt ,ltr; yok mud ur? Bunu anlann!Z. Vakta biz
a ::.ha bu p:~ ra } 1, fark1 fiya.tlan Hiiki.im et istifade
temin b;di i!e ve Rusyadan ge!m k. a rtile i ·tan -
bul"c~. yithut her hangi bir tal ibe bu parayt ataltm
m1 mese:e<.in.i miizakere etmedik degil. Gizl i. kapak -
h i~ler degil. ('i.ink.i bil iyoruz ki n1Sll o! a meydant
t 3avi.ile ~rkal' 1gtmtz pcra elden ele k· 91p gidiyor
ve Rus a:·tmlannt burada meyda.nt tedaviile 750'den
91 ard1g'm vak'it, burada epeyce itirazata hedef ol-
mu~ t um. IJu gi.in iade edildigi yoktur m~ liyc:len
h.wg isi . •k ·a g ider ve bu gun eli me gec;en R u· al-
tmlanm d1~an ya <;tk'masm diye da ima mcydant le-
da.vi.iiden aytrmaga aiJ~ryor um g'itme in, memle-
ketle ka-lstn.
S LIH EFE Di Erzurum) c yapacaks1-
!1 JZ?
HASA BEY ( Devam~a) - e yapacagtm, ya -
pacagtm .
 1 : 157 9 . 2 . 1338
TAHStN BEY (Aydtn) - Buna siz.in hatanlZ
sebebiyet ve11di. Rus aJ,tmlannt 615 kuru~a sa.ttmtz.
Ta'bi·i 'burada sarf o1unan 615 kuru~a s atd'd1gt zam:~n
faiflk t fiyat ~u idi. 750 ye ~Ytkar.dtgJmtz za'm'an da bu-
dur. Ma,ahaza gorli!}i.irliz.
HASAN BEY (Devamla) - Maahaza, icabeder-
se yi ne gorli~lirliz ne demektir? Heyet1 celilenize ha-
f.i olarak arz etmek i tedigim nokta1lar bu kadardtr.
Yi~mi sek·iz milyon muharn.men blit~e a~1gi111 biz
bir !Yare bulup k.apatamadtk. Bunu l338'in i~Yine so-
karak, in~aallah az z:aman zarfmda ordunun terhi-
sine •imkan ha tl olursa, IYi~tabi bliyliyecektir. Dere-
ce derece tediye etmekten, vlis'a.tt ma:l•iyemizle. miHe-
na:sip olara,k tediy•e ee~mekten baork·a ha:li haztrd a
memleket:in ahv·a•Jrile kabiki .telif bir c;.are bularnaJdtk.
Mlina!>ip ve sizce ~ayan1 kabul ~entit altt'nda bir is-
·tlihaz yapmak imkam var a. ki buna da ugra~J yo­
ruz. bundan ~Yeki nmiyecegiz. Lde edecegimiz ~erai­
ti de bi.r ' la:ythai kra,nuniye ile gebeirip heyeti celiile-
n•ize ~u ~era!it ·dahtcliinrde !:iir istirkraz yapmamlZJ •.Ka-
bul buytu1Ur musunuz diye ·soracagtz. Tasv,ip buyu.
rur.sa,n1z yapacag1z, tasv'ip buyurmazsanlZ yapmJya-
oaglZ?. Fakrut henliz •a aha kati bir teklif ha•lin·de bir
~ey erde edilmedigi iyi n bir !jey arz edemiyecegim.
NUSRET EFEND·i (Erzurum) - Tf'kiiltifi mil-
1:iye hakrkmda bir ~ey ..
SULEYMA SIRRf BEY (Yozgat) - H erkes
SJra ile SOZ a!d1, . tra i]e soy!esin.
iSM ET BEY (Corum) - Miitaleatr umum iye-
sine rk.ar~t bir ik i sual irat ec!ecegim. Yani rlifeka.y1
muhteremenin sorduklafl ~eyler masanf bUt~elcrine,
vari.d;..t blitr,:elerine, .fusulli m:aoh.susuna taa lluk ediyor.
MUvazenei m a~iye enolimeni mazbata.i umumiyesin-
de ve bi-lhassa zeyl·inde siyaset maliyeye mlitoollik
bir ~o· k tedabir ittihaz1 li.izumunu gosterm'i~ti Vek•i!
beyefendi bunlar hakkmdakj nokta~ nazarlannr izdh
cctmediler, edecekler mi?
Sonra vebl beyefendi izaha·tt arasmda Mlidafaai
MiUiyeden maada ve:kiiletlerin tasoarruf hu sus unda
gosterdiklen gayrete te~ek·klir eetmi~tir. Mlida faai
Milliye neden dolay1 bu gayret·i yapm:1mr~? D iger
vekiller hangi noktal ardan tar>arruf etmi~ilerdir ve
edeceklcr mi? ..
O~Uncli sua•! efendim; Mlivazene~ Mllll 1iye En U-
menrinrin ra,ptettigi cetvelde .taihalk!kukata nazaran te-
_diyait mik>tan 24 milyon }ira. Dokuz :1y hesabile bel-
lki hesa:br,:a bazt eksirk.Uk alur. 24 mil yon Iira tediye
dihnesine ve on milyon dliyun bulunmasma ve _i.ir,:
ayllk. daha 011 milyon dliyun tahak!kuk edece~i tah-
C:2
min edi·Iine~ine nazaran borcun y1rm i m ~l yon, yani
bi.itye a~Y1gmm yirmi mi!IY<Jn olaoagma gore Yli•nmi
dont milyon, y·irrm!i mllyon darha 44 milyon •alm,a,st
·Iiizlm gelen senellik masanft halci•kiyemiz:in mi·k,tarn
bu o!dugu hal-de, bun:a muka!bil 77 m il'yon tath'Silsa.t arl-
mast gerek Mlidafaai M'illiye vc gerekse sa1i·r .devair
:ter~lba•tmda llizumsuz rakamlar ol'duguna del'il olu-
yor. Binaenaleyh. 24 mil yo n lim i•le enel':k masanfa -
fatJmtzt idare etmek imkanmt gos~eren bu cetvel ve
bu ifadeye gore neden dolay1 77 rnilyon al1myor?
Eger bu 77 milyon Irradan terbp yan!J~ilgl var.sa bun -
tar senei atiyeye ·devrediil·ecekler mi. binden iptaled 1i-
·feoekkr mi? Devred1}lecekSie bu dogru degirlrdir.
HASAN BEY (Devamtla) - !pvaJI edilecek!Vir.
fSMET 'BEY (<;o11U m) - fptaJI edi,J•ecekse 52 mil-
yo n varidatt muhammeneye l kar~l ha.rkik i mas.rafJ -
1
miZm 44 milyon lira olm1s1 !a1:~m geliyor. Bundan
dolay1 neden mu V~aze nesiz bir bl1tr,:e gerirere:k, fli -
zums uz masraf, Jlizum:SLlZ rakamlan, llizumlsuz ter-
'tli plere ko y1a:rak aleme kaq l mucibi ten'ld t ve mlia-
haze oluyoruz? Bunu iza!h · etmeleri llizumunu arz-
e::l·iyorum.
HASA t BEY (Devamla) - Efendim , orada gor-
dligUnliz 24 mil·yon bliti.in senel'ik de~i ldir.
Siintiyen bli!Un tediyatt ihti~a e~miyor BiH1a.ssa
bunda ehemmiyetl1l tediyat1 te~k•ll eden or:du tedi -
ya·tr dah'i·l _degild'ir. Binaenaleyh, gordliglin,Uz n'iSbet-
siz!Jikler. buyUk farklar ba7J erkam1 ihtiva etmeme-
sindendir. Umumi degildir mevcut malumlttma ala-
br llrnli~t·ir .
iSMET BEY l(orum) - Yani bu cetvel sahih
degildir.
HASA BEY (I?evamla) - Evet; mevcu.t ma -
lumatt alma mt~tlr , cetvel Lama,m degi·ldir.
iSM ET R Y (('orum) - Rcis He y m(i aade bu-
yurun. sua·~imi rkm I edeyiin.
HASA BEY (Oe\·amla) - Efendi m. cclvel ta-
mam degildrir.
HAKK[ HAMil BEY (Sinop) -- Efendim, Ma-
liye Vek il'i Beyefendi •ahvali mali hakkmda bi.i:tlin
beyanat ve rnlitaleatmt dermeyan edenk•en mucibi
ter,k•il noktalar no·! ed il•ir, Vek•il bcyefen·di milt'<l le!atl l-
nt i·kmat e~tikten 5onra sua! tevcih edil·ir. Yoksa da-
ha mukaddemede i·ken .. (Biti rd i sada l·a n) Dah a soy-
liyor eEendim .
HASA BEY (DevamJ•a) - Hill as-abn bu k:l-
darla iktifa ediyorum . E na y1 mlizarkerede icabe-
den, rani .it.ah edilmesi f.Jzm1 gelcn noklJ!an da not
edcrek arzt maluma•t edecegim cfendim.
 t : 157 9 . 2 1338 C:2
SELAHAIT1N BEY (Merslin) - AlJtm k~a<k­ •servevin i~leti1Imes.i ;jy-in mii.imki.in oJ,an her §eyi yap-
~r!Jgmm mli.iteve's'S'i !jj,r ~ek•iide devam etmekl!e o1du- m aoklta.dir. Ve o v•akri CYI,an t~eb'b'i1sleri memnuni'Yet-
gunu zaltt a'Liler.i soylediniz. S~efi acl-ileri Ferit Bey Ie kar§ll•rumaf!<lta'd!r. Heyet•i VeJklcle di.inya i1le temas
de ga;en setlle lbu J<.i.irsude ·soylemi~t>i. 0 vaik·irt·en bu etmemek , di.inyanm serv.ebinlden i·s ifade elt:memek gi-
vakite kadar bu altm ka<;:ak9tltgtnt men ve refedecek bi her§eyden teoerri.tt etemek; al'mei tecerrli•t1 te ya§a-
~d'ilt bir k:a'!1un, ,!Jijr te'k'Jiif Heyeti Vek1ileden gelmi~ ma:k fikri de yaktur. Maanesef buyurdugun uz ~ey­
midir? Bunu soruyorum. Yani bunu soruyorum ler hah harple aJak-adard1r. VaZJiyeLi harbi ye hi·tam
Hil<klimetin, maliyenin vedbini nedir?. bulma'd1k9a ve memlekedin ~erai,f i iktisacbiyesi ~era·i­
HASAN BEY (Devamla) - Ttira f etmek mec- ltti tabi'iyeye inkiJap e ~medtk9e maalesef bu hususta
buriyet•i ndeylim, Hi.i!kiimet'in aHm ka~<;:riigma marui ehemmiyetli le!iki:lata mal<ik degihz. Simdiye kadar
olmak tiz.ere yapabileceg'i tedbiir maalesef tedabrr'i enim'ize gelen her han_gJj b'ir teklif v.arsa h<i9 birini ka-
zecriyeye, tedabiri maJ.iyeye ifllhisar etme1<.1t.edir. Ba~­ <;:r•rmamt~JzJdJr.
Hep inden azaln'i 'i stifad·e etmege ya-
IIca lirn,an1.an, finar et~il'Ji ge9itleni, mahaH'eri biraz ,ll~Iyoruz ve vergi hususunda da , zannederoim, Muva-
daha. sl'k t~tJrmak, biraz daha rtazyik etmek kaC?ak9da- £enei MaJ.iye encumeninde n, on iki ·!'li ne reHHfi
n bl~raz dah1a. ~iddetJe aramak ·lazund1r. cedide lay1hasL vard1r. Ruznam eye d:1h'il bir c;:oklan
SELAHAITi BJ!Y (Mer&rn) - Mi.isadere ya- vard1r. Benden·iz daha art1k zorla nacak mem;ba
ptbyor ve ceza veri'Jiyor mu? denken bu yaptlan teldifleri kabul ed'ilm i~ farze-

HA'SA BEY (Devamlla) - Mi.isader.e yapllt-
yo r, aHm topltyanJ.ar i tikliil Mahkemesine veriliyor
(Bravo sesleni) Tuttugumuz rultml<an derhal mi.isade-
re ediyoruz. SimcLiye kadar ne 1k•adar m ilsadere edil-
digini bilinuhabene 91k·ara'b'il'irli m . Bizzat
bi·kilal Mahkemes.i bunun bir ik!i rnisa~i·ni yapm1~tlr.
.SiR MBBUS BEY - Efeo.dim, MalJiye VekiJi
b'eyef.el1!dli sozleJ:iin'i oyle'd'iler ve yerleroine
iaT. Soz soyl'iyecek ZaJt bit'er birer soz soyler, ondan
sonm. oturur'lar. Bina·enaleyh. 1bu suretle h er kes su-
·ruLini sorar. Yoksa apada durupta sua•! soran
diyorum ve ha.!ta jSJt•irham edecegim , 1338 bi.i•tc;:~ in­
de ol un biraz sala h husuie gelmelk 1 in bu tek§.'ljfi
cedide lliy\ihalann1 bir maddei kanuni•ye i le isl1irham
edeceg:m. 1338 den itiba ren tek!•ifl·eri emaneten mev-
amsun ts- k'i·i tat bik<a. koymaga mi.isade buyurunuz. Ret ett'i'k.-
lerinizin t'llsfiiyeten muamelesi ga yet koiay·d1r ve bun-
-cia haMa israr elme'k mte bmiyetii katiyesiindeyim .
oturdu- Mem1eket'i inki~af ett.irece'k menab;'den jstifade ci-
het!i derpi§ ed!iid'igi gibi daha mahmu1 ola'bii!ecek me-
nabili vari-dr.Lt m da heps'i di.isi.ini.ilmli}ti.ir ve tekl'if-
a r- leri de yap i ']'mi ~tir.

kaida~la.ra cevap venmeJk dogru d•egil'dir.
SEH SERVET EFENDi QBursa) -
di, bzerudell<iz bir uai .soracag!'n1. Soraca!bm sua!
temin'i ¥arida:t j~·in .. (Gi.iri.i.Jti.iler) Mal~ye Veki!li tez-
}'1idi var'idJalt imka n olnvaldJgmi itiraf buyurdu. Hina-
enaleyh, varida1t ·a ks·a ml, envat bunQardan iba.ret mi-
di·r, memlelketin mena.!Yi~. iMis·aJdiyesin~
~n'kli~af
etltirmek i9in neler dti~uni.iyoi1Sunuz, bun'Clan
soma n!P!ler ya.()acagtz?. MaJdenler toprakla:r a•!Jtmda
duruyor. Menabii esasiye hi.i:da•i ~ya!anm1zm hi9
binis'i·ruden is'tifade ol!r myor. Bunlar haJkk 1nda bliki.i-
met neler ya.paoalkltl'f •ve ne tdli·~linliyor?.
HAISAN BEY (Ma,Jiiye Viekli·IIi)
Efundim, bir memJ.ek:euin haz'ineJsine ati:t ol1an vari-
·dat hi~ §i.iphe yokltur ki o m;emJeketin muamelatL
iikuisad'iyes.<ile benliber dl'al1alk 1anta.r. MenahiJi, t•icarebi
O'e derece inik•i!)laf ederse, menah-ili ta'biiyeSJi ne dere-
ceye kadar .i~letecek o'lur.sa hiazines:i 1de buodan ol
derece mu'Stefit olur.. Hi.illdimet gerek imt~yazM ~ek­
'Jlinde ve gercl<Se ~uveri saire ile ~imd~ye kadar el
vurufmamt§ menabii m·<l!deniyen'in ve sa:ir menabi'i
SEYH- SERV ET EFENDi (Bursa) - Faika1t bi-
z im hli<;: biris'i nden haberimiz yok.
Reis efen-
SOLEYMAN SfRRT BEY (Yozgat) - Efendim
Miivazen i M·rul'iye Enci.im en.i n•in 1337 sene~~ i~·in
rt anzim ed 1ip Mecli:si a!riye seV'k'etiUigii bu butc;:e, ~ayet
Meol'i <;Ji ii•li 1338 seneSiinde de ta.Ubi!k.ina. mi.1s:a.de bu-
•i stima·I etmek, yurdugu taikd'irde •tabli•i ffi,t,bik edti'J.ecek. Eyli.He ka-
dar 1338 blit9esinii 'ihzar i•l e mlilkellef olaoalk. enci.i-
m!en. Dem'in buyurdunuz ki mem:urin fevlk.ala'<le tah-
sisattndan ve cephe zammmdan tenzi,Jialt icra ed:i'le-
cek . -Ma'dem:ki 133 7 biHyesi ka!bu[ edjl'jrse 1338''de
le ta.'t:buk edilecek•Vir. Bu haide bu tern~'ihat 39'a mt
a'i't olacak?
(Tra'bzon) -
HASAN BEY (Devamla) - Hayn·, 1338 'e a·ilt
o:Jacaikltrr. 1338 sen·e sinde miiva.zene.i ma~'i1ye layiha-
SI'l1lTI m6VLa.ddt kanuniyesi aym zamanda miizakere
ecMecek'd<ir, ki oraya mrudcle oJ.anuk koyacag1z.
OSMAN FEVZi EFENDi (Erz:incan) - Efen-
diim:, istlihsailat varidattan ZJiya'de, 'iso!Jihqiikat ve saiffi-
yalt: m tetkii'k1i a'kdem vezaifimizdlir. Bin•a•e naleyh, §im-
·di buyurdugunuz !Jir mesel'e, mailij bir mesde o1ldugu

-725-
 : 157 9 . 2
i9in MeoH~i . alintin karan olmad'g' halde onu kim
gondermi~tir Almanya'ya? Ve Almany.a'ya kimin
emr.ile g~l'm i~t·ir? Mecl1i in karanna mustenit midir?
Gi•t'm•i~se ~imd i den sonra bize luzumu O'lm 1yan ve i -
tifade edemiyecegimiz bir tak1 m e~ya ve eslihay1 ve
boyle ~eyleri getirmek'te pek istifade olam1yacagJ
meydanda oldugu halde bu paray1 aynile ger iye cel-
babmek, zaruravimiza sarfetmek mumkin midir, de-
g<il m'i·dlir? Buna ebebiyet verenler bunun·la mukel-
lef mlidir, 'degil midir?
HASA BEY (Devam la) - Efendim, me~ele
uphesiz hilaf1 kanun oereyan etmi~ degildir. Bu,
Mudafaai M ·:J•iye mubayaat1 i<;in, lidafaai Milliye
Vek'ilin'in, yani MU'dafaai Milliye namma olan mu-
bayaa rna anfm 1 heyeti cel'i]ellJiZ namma yapmaga
kanunen mezun olan makamm mutemet tayin etti-
gi adamla,ra mlibayaa i<;in para vermi~. gondermi~.
bunu tenk'it etmiyorum ve bu para mlidafaaj milli-
yen'in ait oldugu blit<;cnin ta hsisatmdan mah~up edil-
-726-
133R c: 2
mi~ti r . Net ice itibarile bidayeten Almanya 'dan belk i
bir ~eyler gel!iri1ecegi umidile yapilml~tlr. et'ice iti -
barile bu te~ebbli ten hi<; bir faide olmad Jgi ve i -
tihbara.ta nazaren bu a·damlar orada baz1 mubayaa<t
yapml lar a da bu yaptlklan mubayaatJ bur:~ya gon -
dermek imkan Jnl bulama-dlklanm ve mubayaa et·liik-
leri, paray1 bagladJklan e~yadan asll isbifade edile-
cek. l>ir zamanda maale ef i tifade imkiin1 kalmadJ-
gmi oyliyorum. Ellerinde bak'iye para va r a bunu n
hi<; l>ir yere yatmlmay1p. tah i ed·ilmeyip bir an ev-
vel geri gonderi lm esi i<;in te~~bbu;; vard1r.
HA iM BEY ((orum) - Kendil:!ri vrupada
rni?
HASA BEY (Devamla) - Yani benim emrim-
de degil, ben·im memurum d gil .. Bendeniz Ha7ine
nam1na elim'den gelcn te~ebbli;u ya pt1m.
REIS - Efend im. Mecli te ek~eriyet kalmad1.
Cumarte i giinii i<;tima etmek uzerc cel \cyi l<l~il e l1-
y0rum.
DEVRE: 1 CILT: 2 tf;ftMA: 2

T. B. M. M.

Gizli Celse Zabitlari

11 Subat 1338 (1922)

.-. -

Miinderecat
Say fa
I. - ZAPTI SABIK HULASASI 728

2. - MUZAKERE ED1LEN MEVAD 728

1. - Konya Mebusu Abdiilhalim Celebi

Efendi hakkmdaki Be.rinci Sube mazbatasr. 728:735
2. - 1337 senei Muvazi'nei Umumiye Ka-
nun layisas1. 735:748

cat t6

158 nci ini'l•at, 2, 3 ndi Celsc

 t: 158 11 . 2 ' 1338 C:l

YOZ ELL! SEKiZINC11NlKAT

11 Subat 1338 Cumartesi

1K1NC1 CELSE

REiS : 1ltinci Reisvekili Faik Beyefendi

KATiP : At1f Bey (Kayseri)

RElS - Celsei hafiyeye 1kil~at ediyorum.

Zaph sab1k huiasas1 okunacakttr.

I . - ZAPTI SABIK HULASASI

Ytiz Ell!i Yedinci tn.ikat Reis Katip

9 SUiha.t 1338 Pe~embe Mu·s a Kfiztm Kayseri
1MUsa Kaz1m Efendirrin taht1 riyasetlerinde bilini- Attf
kat 1337 senesi biit9esinin heyeti umumiyesi hakkmda REtS - Zapt1 sa!Hk ht.:J.a5asmJ kabul edenler ... Et-
mii.zakere cereyan ederek i9timaa nibayet verildi. meyenler ... Kabul edilmi~t.ir.

2. - MUZAKERE EDlLEN MEVAD

I. - Konya Mebusu Abdiilhalim Ejendi hakkm-
daki Be$inci Sube mazbatasc.
RE!S - Mii.zakera:ta ~hyoruz.
Buyurun Rag1p Bey.
RAGIP BEY (Ktitahya) - Muhterem arkad~!ar
celsei haftyelerimiz celsei aleniyelerden daha fazla ol-
maga b~ladt. Bunun hari;;te iyi tesir b1rakacagma ka-
ni deg ilim. Her halde celsei hafiyeJerin bu derece s1k
slk a:kdi, hususiyle 'boyle celsei aleniyeden sonra, ev-
rrukt varide okunduktan sonra ani bir surett'e ce:sei ha-
fiye akdi hari9te iyi bir tesir b1rakmJyacagr kanaatm-
dayl'ffi. Eger celsei hafiye akdine Meclisi Alice !ilzum
ve meoburiyeti katiye gortili.iyorsa haftada bir gUn !a-
yin ede!cim ve o gi.ine celsei hafiye gi.inti diyelim, has-
bihall gi.inii diyelim. 0 giin celsei hafiycye ait i~ olur-
sa celsei' hafiye akdederiz, olmazsa ba§ka i~lere ge9e-
riz. Yoksa bOyle ani bir suretof.e s1'k s1k celsei hafiye-
ler aik.di herhalde Meclis <i9·in de, memleket i9in de iyi
bir ~ey deM'dir. Binaenaleyh Medisi Alinin buna ka-
rar vermes1ni veya baftanm bir gtiniinii celsei hafiye-
lere tahsis ederclc o gtine hasbiha1 gtinli denilme~i ni
bendeniz teltlif ediyorum. Liitfen bu ciheti nazan dik-
lkate al3J.IID. Celsei hafiyelerin boyle suk srnc akdi - iyi
celsei hafiyeyi miistelzim bir i~ varsa celsei hafiye ak-
dede~iz. Y oksa ti~imize ba1kanz.
HUSEYlN A VN! BEY (Erzurum) - Bi.it-s;e mtiza-
kcresi degil mi?
HAKKI HAMt BEY (Sinop) - Efendim, nizam-
name saribtir. Ragrp Bey nizamnamenin tadiline Iii-
rum ve bunda da baz1 esbap goriiyorlarsa bir teldif
ya!)arlar, niza.mname tadi~ edilir. Yoksa nizamname-
nin sarahatma kar~l bu varit degiadir.
SOKRD EFENDt (Karahisar) - Meclis icral ve
te~ril salahiyeti haizdir. feral mi.iza:kereler e!bette hafi
olur. Bizim Mecl isim iz ba~ka meclislere benzemez.
Bun:.m ic;:[n biz but~enin mi.izakeresinin celsei hafiyedc
cereyamnt ka:bul ettrk. Nas1l olur da a!enlde mi.iza.kc·
re ederiz. A'.!elhusus bu biit9e mi.il'aJkeresi nas1l olur
da haftada bir gi.in mtizakere edilmekle inta9 edilebi-
Iir.
REtS - Efendim, b~inoi ~ubeden bir maZ'bata
vardrr. 0 okunacatk'trr, liitfen dinleyin·iz.
SOLEYMAN SIRRI BEY (Yozgat) - Celsei ha-
fiye akdi ha·klkmda nizamnamedc ·s arahat vardrr: ya
vi.ikeladan bir zat talep edecek, yahut Mecl isten on
b~ imzah bir ta.krir verilecek. Bina.e naleyh bu ~i.lbe­

degildir ve di.inyanm hi9 bir yerinde bu derece s1k s1k den gelen mazbatanm celsei hafiyede okunmasr ben -
celsei hafiyeler aikdedil memi~tir. fyi tesir bJrakmJyor, derrizce dogm degildir. (Paamiil var sadalan).
bunun oniine gC9el1im . Bu maihzuru defedelim. Mesela REtS - Bu taamtilleri vaktiyle kabul e<ttiginizden
dtyelim ·ki pallartesi giinii ha.Sbihal gtiniidtir. 0 gtin ~imdi itiraza hi9 hak.km1z yoktur. ( Do~ru sadalan).

=============== 728 --===========

 t : 158 ll . 2 . 1338 C:2

Abdiliha'l:im <;elel:J·i EfenJi hakkmdaki mazbatay1 simi soylemi~ lise de ruyu HtifaJt gormeme.kle beraber
okutuyorwn. ahvali dlllli!i ~iiphe olmasmdan n~ pollise tesllim edil·
Maz.hatanm Sun:ti d!igi ve ftrsat bulduk9U- dergaha gitmi~ ~se de fakir
«Yunan ordusu tarafmdan casus s1fatiyle gonde- olmasmdan bir k~ kuru~ sada:ka verilerek. defed.ildigu
rHen ~hasm rjiyet ed:Uen muhakeme!eri esnasmda ve fakat casusluga ait ma.lumat .i tasmdan tevehhilmen
maznunualeyh SJfariyle Kon'Ya Mebus u AbduJhaJim ic;:tinap edl:Ld'igu anla.} JimaktaJdJr. Gerek mezbure
<;elebi Efendinin dahi istic¥ab1 mahsus bulundutun- Scms,: malun ve gerek Ahmed·in iJadeler inde Kon-
dan muktezay1 ik anunisinin ifas1 talebini mii~'ir An- ya'da tekrar k1yan1 'ihzan i9in liizumu olan para ve
kara 1stiklal mahkemesinin te~keresiyle evr?.kl JT(ile- eslahanm ·ithalini ve hususat1 saire)l1i tecemmi.il etmek.
ferriasJ, Heyeti Umumiyeden bakur'a ~ubemize te-v- iizere <;elebi Efendiruin akrabasmdan mtinasip bir za·
di buyurulmakJa gerelk evrl'.tkl mevdua ve ge:c'k ~!1- t1n Man<:sa veya 1zmire go nderilmesi de mevzubarus
bece tevsian ic11a kuhnan tahkikat netay ici hervc-;-. . i oldugund:m o esnada <;el bi efendinin damadmm ts- _
ati hwasa edihni~tir. t::mbul'a gitme.k iizere ve ika talep eylemesi maha.lli
HUkiimetin ~i.iphesinj takviye eylemesinden dbaret-
Yunan OJ1dusu taraf1ndan casus SJfatiyle vc dort
tir.
nevi parola telkini;~ e harp cephesinden Kon ya cihe-
Hulii.sa
tine Semsimah nam!nda:ki bir kadmm gi:inded c!!gi
Mczbure Semsfmah ile Ahmed'in rnll!hteM tarih-
ve meZJbure de KonY'J.'da CeJebi Efendinin hanesine
Jerde casus olaratk d~man tarafmdan gondertildigi
giderek miisafir oldugu mada Abdulhalim (:elebi
ve vazifelerli AbduJha:l;m Qelebi efend!i ile Mani-
Efendinin mahdumu Ba:ki Efendi•ye pek mlih im ma-
sa'da ~ek.k:i.il eden heyeti fes-adiye a.r-asmda tern-as
ruzat iy.in <;elebi Efendiyi gormesi liizumunu mum-
temin ve icabeden tertibatl teemmill eylemegi i9hl-
ran beyan eylemesinden na.}i <;e!ebi Efendin ;n Anka-
sardan ibaret oldugu c:asuslarm yekdigenini miieyyit
ra'da bu.lundugu cihetJ:e kend isine soyleme<i B o:~d
!ifadat ve cem•iyeti fesa.diyenin sevkeyledligi casuslar
Bey tarafmdan cevaben . beyan edilmesin e mebni mez-
hakbncta Hiikii.mete mevaki.i muayyened.en vii.rit olan
buro sureti izamm1 mufas.salan h ikaye eylemesinden
telgrafnamelerden anla~J!makta ise de A'bdulhaJ.im
endli~e eden Ba.kir Bey meZJbureye hanesinden yo!
<;elebi efwd;n,in o te~cbblis ve ter ibata nza ve mu-
verm:~ ~se de mezburenin ~tipheti takurundan olma-
vafakatJm gi:isterecck dclail ve emamt1 ~atiyeye ~­
digi cihetle bir muddet . daha h'aJnelerinde ikarnet ey-
d:lik desteres olunamld1gmdan Qelebli efendli hak-
lemesi mtitefenika muavini tarafmdan ba tezkere
kuda takibat1 kanuniye •icras1 liizum gortilmedigi-
bildirilrnli§ ise de B<likir Bey taraf~r•dan casusluga
n:n H~yeti umumiyeye aw tezekktir ktlmd1. 26 Ka-
aH beyanattan havf ederek Zll!bJtaya bu ciheti ifham
nunusani 1338
edemem:~ ve miiahh<!!ren ·ikiinci ca~us Ahmed'in san-
B~i n oi Sute R e:si Katip
dtldt'da elde edderedc rnezbure Sem.s.imah'dan bah-
s :nop Me:bUS'..l Ertugrul
seylemesinden na.}i mahai.Li zab1tas1 mezbureyi taras-
Em~r Mustafa }(ern~
sut etmege mecbur olmu~tur. Muteak~ ben yine aym
Aza Aza
maksatla dii~man tarafmd•an gezginci tiicoan 1fatiyle
$i'~ rt A }fUm
harp cephes,inden San<hkh oihetine ithal edQ]en di-
Nccmli Tah ;n
ger casus mtihtedi Ahme!Jin tahk·ikti hiiviyeti esna-
Sa rkikarahi ar An kana
smda en btiyiik kumandana hak!ilkati soyley~gini
Hu.lusi Mustafa
beya.n eylemesiyle orada bulunan siivari f1rkas1
(MiisltenkiEm)
Jcumandaru nezdine sevk odilerek ifadei mazbutasm-
da tafsilah muharrer oldugu v~hile kendi in·in ca- Mente§e Oltu
sus olara.k Ytman ordusu tarafmdan Konya'da <;e· Ahmet Yasin
lebi efendinin nezdllne gonderildigini ve evvelce de Batum Beyiizit
$emsimah nrunmda blir ka.d1mn aym maksa.tla gel· Ahmet Nurettin Sevket
d:gitl!i •ifade ve Semsimah'm beyan eyledigi parolalar1 Gtimii§han ... Saruhan
teyit ederek SidkJ. jfa,desj ef'aJ Ule anl·a.}llmak ic;:un h.afi Hasan F ... hm i bmer Li.itfi
tarassut edlilmek: ~lliylee serbest b~r•akllm.asmi t.eOCJ,jf Erzurum Ankam
ve Hi.ikti.melii merkeziyenEn muvafaka.~iyle merhum Hliseyi n A vn i At1f
Ahmet Kcmya'ya sevk ve <;elebti efendinin hanesine Oltu Ergani
vararak kapuya gelen da.madma parol a laadan IJ.ir ilki- Ri.istcm (Okunamad1)

- 729
 t : 158 11 . 1 . 1338
De:rbizll Erzur;um
~ Htiseyin Salili
Mazlum Baba. (Baz.J. esbap dolayiSiyle bu
ka.na.na muha.lifim, yiink.U cu-
ger mevlruflann mas.umiye-
tine de kwtiim.)
Gumii~hlane Trabzon
Mehmet Ru~en Rooai
(BaZl nokt:alar kara.nllk kai-
di~naan ve bir rkanaah vic-
dian!iye heniiz has1l edeme-
digi.mden miiSiterooitm.)
KarahisaJ'
tsmanl SU.kri.i
(Muiha1i£im)
RElS - Mazbalta •tizer.in<!e •kon~ iizere bu-
~n Sukrti Efendi.
SUKRU EFENDt (Kru:a.h<isar) (l) - Bu ~u'be­
de ben.deni.z de dahil:im. Sube ile aJ!1amtzda ufa.k bir
nokta:i nazar tihtilafl vard!r. Bunu ,arzetm~k mecbu-
.zftyetlindeyim. Ben<kmiz bunu arzetmek iQin vakarun
safahatmi goz oniine getirmek lanm oJdugu kanaa-
tmd'alytm. Ba.k!i efendiye evvela Manis.a'dan Semsi-
mah tisminde bir casuse gondenilriyor. Bunda.n Htikii-
metin maolumah yok. Bilahare Hlikiimet malumat
al!yor. F.a:kat Casusa venilen emir Konya'da Celehi
~bdu'l!hafflim Eftmdti HaJZI'etl1erj!ne varaOlll~IDIZ, siZli
ta.rumam der. Pa<rota dort bin 1ira alrm~m1z, otoma-
bil a:Iml~Jmz. !m.oalt karllmZl gonde~~iniz der-
sin.iz. Sizi kabul etti•k!ten sonra dersiniz ki ilci milyon
,JUra, istediigillliz kadar eslaha haztrdtr, faa.I.iyete ba!j-
~aym. Parola bu. Bu Konya'ya gelir, Hiikiim.e1Jin
habetli olmaz. Konya'ya geldigi z;aman <;:elebi efen-
d!i burada bulunur. <;:elebi efendi buradan mezuniyc~
ru}aJI"alk Konya'ya vartr. Konya'da ailesini tel~ iyeri-
sinde gor'Jr. Baki CeJebi, Efendi Hazrettenine bir
kay giin malumat vermemelc lister. Fakat Baki yele-
b'inin va:!Jides.i haberdar eeer. <;:elf'bi Efendl.i Hazret-
Jeri siikut eder. Bundan bir ay sonra Ahmet gellr,
Helvact Ahmet <isminde biris.i gelir, aym parola ile.
Ne Ahrnet Se!ffiSJimahl, ne de Semsim'aJh Ahmedi
tarumtyor. 0 da ayru paro~a : dOnt bin Lira alml~­
stn, otomobl!l sipa·rri~ etmli!jSin, ·imzalt fotograftm
g()ndenn.i~in diyor. tid m ilyon lira, eslaha hanr-
(1) jkinci devre isim defterinde Karahisan sahip
ve Karahisart Sarki'de Siikri.i Efendinin ismi yok.
Ancak birinci devrede Karahisarz Sahip'te Mehmet
Si.ikri.i Efendi mevcuttur.
730-
C:1
dtr, aodamtnl gonder, fakat parola Kral Kostantli.n<lir.
G*rken Kral Kostantin pa.ro1aslru verrirs.in, i.kW
d~ boyle muttefik:. Ta!)iti <;elebi efendi t:arafi'D.dan
gonderilen adam dti~ tarafma ~ek. !yin pa.ro-
la olarak Kral Kostantin parolasm1 vereoek. !kisi
de bu paro!ada miittehit bulunuyorlar. <;elebi efendi
bunu duyuyor bir ay sukut odiyor. Fak.a.t §Ubemize
gelen evrak bundan ubarettir. Biz bunda noksa.tl!iyet
gordiik, bir az da daha dogrusu <;:elebi efendi Haz-
retler'i nin a.leyh:inde tertip olunmti!j. Hu.sertl3Si tara-
fmdan yap!.l.rru~ bir pliin. Hatta bir klsmumz yapma
kehribar .tabir ediyorduk. Bunda bir ~ey var. <;iinki.i
ifadelerde noksaniyet vardl. Sonra buradan baz1 ar-
kada~larl memuren gonderd!ik, tekra.r bunlarm ~ fa­
desini almaga. <;:i.inkti Seffisimah diyordu k.i ben ken-
di i~im Jyi n gtt:rken U~ak'ta bana ~oyle bir §ey tev-
dJi ediverdiler. tnsan boyle I:J:r i~ti, ag1r bir i~i ta-
hammill edemezdi. Bunlar soru.Iinak Jaz1md1. Mah-
kema burada noksan sual etm.i~ dedik. Kendimiz ar-
kad~lardan ti~ ~ ki~i gonderdik. Bunlar isticvap
edilc:Jiigi taman ca5us olan ~msimah hakika.tJ bir az
daha taviih ediyor ve ·evet diyor, mademki i~in ha-
kikatini soruyorsunuz. !~i n hakikat1, diyor, ffiiin
efendi tarafmdan tertip olundu ve ben casusluga mu-
vafakat etrim. B:n lira verecek.ti Ben ~in tiste-
dim gotiiremezsin dediler. Hatta U~ak'ta da tekra:r
.mukavele edildi. U~ak'tan, ~i.mdlikli elyevm Yunan
i~ga.li altmda oian Man;isa'ya vardrk. <;:elebi Efendi-
den gden bir mektubu okudu. 1~te bununla me.ktup-
l~Iyoruz. Zehra namrnda filan, filan da gitt:i, gel-
di miiteaddit defa. Muvasala vakii oldu. On!Jin li-
my! verecek sana, hatta o moktubu okudu diyor,
Celebi Efendli tarafmdan yaz!lan mektupta, Semsi-
mah"m ifadesine nazaran, tahliye ettiniz dliyordu, di-
yor. Simdi bu SemSJ~mah ceb-ir ve tazyik ile s<:>yletJtoi-
nilmed.igi ~u ifadenin dogru olduguna tamamen k.anh
degilim. Belki de Sem 'mah yani bunun <;:elebi Efen-
di tarafmdan evvelce Manisa 'da~i casus ~bekes.ine
olan alakasm1 da gosterir. Ya;ni ~ptidalii m :dir bu t.e-
~bbiis, yoksa ik,inci bir te~bbi.is miidlir?. Dort b!n
bira, otomobil, imzah fotograf ondan sonra mektup..
m?-selesi. Bu meselc-ler bu gelen casuslar ilk oasus
o!maytp jkinoi bir temas oldugu anJa~!ltyor ise de
bendeniz burada artka,d~lanrmn kan<aatma i$tiraik mec-
buriyetini ~y ettim. lrfa ta~itkiyle ~y ettim. YW!-
mz bizim Ceza Kanunnamesinde bir §ey vardJr. Rir
-adam casus saklarsa, bir ay, <;elebi Efendintn mah-
dumunun ifadesiyle ve kendi i1!ira6iyle sabit oimll!jtur
ki Semsimah gibi b:r adam! bilerek bir ay Huk.,iimete
haber vermemi~. saklamt~ttr. Ka.nun nazarmda C'a-
 t : 158 11 . 2 . 1338
sustur. Bir ay Hukfunete haber vermemi~tir, (bil-
miyerek sa:dalan) haber vennemi~. bilerck. ,Simdli
mi.isrua;de buyurun efendim, Kanunu ceza - bendeni-
zin nokta'i nazanm - kanunu ceza swibtir. Biz <;;ele-
bi Efendinin bendeniz zannetmiyorum ki Hiikiimeti
Milliyeye b~r isyan yapmak i9in gitmi~tir. l!ci m.ilyon
1irayt alm1~trr yahut almak istemi~tjr. Te~kilat yap-
mak arzu etmi~tir. Bunu ·katiyen zannetmiyorum. Ar-
tkrud~tmJZt bundan tebni ederirn, bende bu kanaat
yoktur. Yahmz casus saklamJ~ttr.
KADRt BEY (Diyarbe!Ur) - Te.s.lim etrni§tir po-
lise ...
SUKR D EFEND1 (Devamla) - Mtisaa<le buyu-
run, etmemi~Ier. Etmi!} meselesi ba~ka. Mubiti de
dti~tintirseniz htikmti verirsiniz; bendeniz?.. . noktasJ ·
m arz edecegim. Bunlara bakmtz, birisi 91kar da kim
tahrnin eder iki milyon lira ve eslaha ahnm1~tJr? Bunu
kim temin eder? Te§kilat yaptlmJ~hr, bunun kim te-
m in eder aksini? Fakat ben ahvali hususiyetini bil-
medigim i9in ~eyh efendi bunu yapamaz ve yapmak
iktidanndan uzakt1r. 0 nu da arz edeyirn. (Bu vic-
dana malik degildir sadast) Bu iktidara malik degil-
dir ve bu vicdana da mallk degildir. Yalntz efend i-
ler rica ederim, yalmtz §U noktay1 yani muhalefeti-
min (Dinliyelim, 'a nliyalim sadalan) Bir kere bizde
bir kanunnarne vard1r, Ceza kanunnamesi . Ahmed'i
haber vermi~ fakat Semsimaht haber vermemi~. Ah-
met ca us degildir, rnuhbirdir; Htikiirnet nazan nda,
Sehsimah casustu r. Casusun haber verilmedigi ... Bu
mlidelleldir, itiraf ile sabittir. Ceza kanunnamesi
mUebbet klirek vard1r, diyor. (Ha, bunu arZLI ediyor-
sunuz sadalan.) Biz <;;elebi Efendi olmasa da casusu
haber veren Ahmet agantn, Mehrnet aganm odasmda
casus bir kimse yatsa casus oldugunu da bilmi~ olsa
ne yaparsmtz o Ahmet agay1? (Asanz sadalan) Rica
ederim, ' bunon i~in bir hadisi ~erif vard1r. Asn Re-
solullahda bir kadm kendisi rurs1z1Jk etmi~. Bo , fU-
kahanm ~eysiyle sabittir. H1rs1zhk etmi~tir, baz1 hul-
liyatt al1r inkar ederdi. Bunun elini kesmek ilzere Haz-
reti Peygamber emir verdi. Bu mezbebi banefi ile
rnezhebi §afii arasmda rnuhteliflinfih bir rneseledir.
esas ihtilaft ·a rz tdecek degilim. Yani kadtrun adeti hul-
liyatt al.Jr da inkar ederdi. inkar edenin elini kesmek
laz1m gelir. Halbuki bir adam §U kadar kuru~ kryme-
tinde bir §CY 'i)alarsa bizim §eriatJmtzda oy!e e! kesi-
lir. Bir kadm hem inkar etmek adeti vard1 ve bunun-
la beraber fiilen inkar etmekle el kesilmez. B.ilim
mezbebimizde bununla beraber mekam ma'razdan
bir §ey 9airnt§tJr. Hazreti Peygamber elinin kesilrne-
sine emir verdiler~ Esamettiibmizeyt radJyallahiianh
- 731
====================
c: 2
(GlirtiltU) Mlisaade buyurun, rica ederim. <;iinkli · be-
ni mahzum kabilesinin §lirefasmdandt bu - Esame
Radtyallahtianh §efaat etti. Bir ka.9 laktrdJ soyledi,
af kthkll ... Hazreti Peygamber buyurdu ki; ya Esa-,
me hakkmda haddi ilahi, haddi ~cr'i icabeden adam
hakkmda §Cfaat i~in soz soyliyorsun ha. Vallahi di-
yor klZlm Fatima binti Muharnmet yapmJ§ olsaydt
elini keserdim. Senden evvel helak olan milletler,
bizden evvel helak olan milletlerde; §i.irefadan birisi
hJrsJz!Jk ettigi vakit eli kesilrnezdi . Fakat fukaradan
birisi btrs1zhk ettigi vakit eli kesilirdi. Boyle helak
olurlard1; buyurdu. Efendiler, bir koyli.iye tatbik et-
tiginiz kanunu bana, arkada§Jrna, babama tatbik et-
mek mecburiyetindesiniz.
MUSTAFA KEMAL BEY (Ertugrul) - Efendim,
esas mesele Manisa'da bir casus §ebeki va:rd1r.
REiS - Efendim rica ederim , itidalkarane dav-
ranaiJm.
MUTAFA KEMAL BEY (Devamla)- Esas me-
sele fani a'da bir casus §ebeki vardJr. Kemal Bey is-
miyle, Yorgak i isminde bir adam. Bir glin Semsimah
nammda bir kadm Kemal Beyin ailesiyle temas ha-
sJl eder ve gorti§lirler. Bu Kemal Bey Semsimah na-
mmda bir kadmt elde eder ve derki sen Konya'ya
gideceksin . <;:elebi Efendiyi goreceksin, bir ka~ paro-
la tarif ederler. Bunlan vereceksin. <;elebi Efendi
sana a~,Jacak ve icabeden milkalemeyi yapacaksmtz
dcr. Semsimah bunu iki ifadede soyliyor. Guya Ma·
nisa'dan Konya ya gelirken zevcinden bir maa§J var-
mJ§, o maa§ i~in U~ak 'a oradan da, geliyor bu ka-
dm Konya'ya. <;;elebi Efendi Hazretleri Ankara'da
bulunuyor. Geliyor <;:elebi Efendinin mahdumu Ba-
ki <;;elebi fendiye miilaki oluyor. ilk millakatta <;e-
lebi diyor ki ne i9in geldiniz? Pederle gori.i§ecegim,
diyor. Pederimle gorU§emezsin ·diyor, ne gorii~eceksen
beniml'\ gori.i§ diyor. Onun tizerine diyor ki; beni
Yorgak i ve Kemal Bey nammda iki ins an gondermi§·
tir ve sizinle gorU~ec eg im. Kimdir, diyor Yorgaki.
Kim olacak. Fotografm arkas1ru imza etmi§ gander·
mi§ diyor. Nas1l adamm J§ bu can1m? Bir otomobil
i9in dart ~in lira gonderecekti. Ne otomobili diy.or?
Camm diyor, hani size dort bin lira gondermi§ti.
Simdi Bak! <;;elebi bu kadmm ifadatmdan biraz §Up·
heleniyor ve hadi git kadm, sen bize yaramazsm, di-
yor. Ertesi gUn k1ta kumandaruna bir tezkere getiri·
yor zevcinden maa§t oldugunu ve takibata geldigini
soyliyor . ve dlinkil gi.in nerede mtisafir kald1gmJ so-
ruyor. <;;elebi Efendinin evinde miisafir kaldJm di-
yor. Oyle ise sen ~a.yaru itimatsm, yine gidersin c;e,
 I : 158 11 • 2 . 1338
lebi Efendiye misafir kabrsm ve eline bir tezkere ve-
riyor. Baki <;elebi Efen<liye gonderiyor ve diyor ki
bu kadm ~tipheli bir kadm degil<lir, oturacak yeri de
yoktur. Bir k~ giin evinizde kalsm, diyor. (Daha ne
kald1 sadalan) Baki <;elebi bu kad1m a!Jyor. Bu ka-
dm evinde misafir kald1g1 miiddet~ bu casuslann
vuku bulan sozlerini Baki <;elebi'ye hirer, birer soy-
liyor ve Baki <;elebi diyor ki sen bu sozt. 'Ja~h yer-
de soyleme. Zira <liyor seni de idam ederler .,,n; de ...
Zira biz <liyor Htikumet nazannda ~up r ::i ,, m. ~ a­
mz. Defol git diyor.
HACI ..SOKRU BEY (Diyarbekir ·n•j kim
soyliyor?
MUSTAFA KEMAL BEY (Devamla) - <;elebi
Efendinin mahdnmu. Baki <;elebi... Bu esnad :.. <;ele-
bi Efen<linin mezunen gelecegine dair bir telgraf
allr. Aile ve validesinin gelecegine da1r telgraf a!Jr.
Ve kany1 da evden defediyorlar. G · · .m sonra <;elebi
Efendi geliyor. Ailesi geliyor. : · . <;elebi Efendinin
validesi meseleye muttali oluyor. .i(eyfiyeti . <;elebi
Efendiye soyliyor. Hiikfimet bu cassus kadmdan hir;:
bir haber alanuyor. Baki ('.-elebi ile ikisi beyninde bir
meseledir. Sonra efendim, bu ca ·t..3lar mtihtedi Ah·
met namrnda birisini tekrar sevk ediyorlar. Biz §Ura-
ya bir kadm gonderdik ve o kadmdan bii malumat
r;:•kmack Sen git bu kadmm ~ parolalan Celebi Efen-
diye soylemek suretiyle bu kadmm ahvalinden malu-
mat al ve <;elebi Efendi ile gorli~, bize malumat ver
ve neticeyi bize haber ver, diyorlar. Manisa'dan mtih-
tedi Ahmet'i Karah.isar'a gonderiyorlar. Karahisar
nokta kumiindam tarafmdan adeta kendisine bir c;:er-
c;:i klyafeti verilerek adeta islam ki:iyliisu kJyafetine
sokularak Sandtklt istikametine sevkediliyor. Bu de-
mek oluyor ki dii~man tarafmdan sevkedil.iyor. MLih-
tedi Ahmet geliyor ikinci defa. Sandtklt'ya gelldigi
vakit polis bunun ahvalini tetkike b~laymca casus
Slkl~tyor ... Ben hakikati ahvali soyliyecegim, fakat
sana soylemem. Buradaki en btiyiik kumandana, ben
keyfiyeti ona soyliyecegim, diyor. Bu miihtedi Ah-
met'i ikinci Suvari fnkas1 Kumandam nezdinde gon-
deriyorlar. Ta o vakte kadar Konya'ya bir casus
geldigi malum degil. Bu ikinci suvari f1rkas1 kuman-
dam nezdine gittigi vakit de diyorki; ben casus Sl-
fatiyle gel.iyorum. Manisa'da Kemal Bey ve Yorgaki
vesair avenesi tarafmdan verilen parolalarla <;elebi
Efencli ile gorli§ecegim. 1sterseniz keyfiyete yakmdan
mutt:Ui o!mak, ic;:in, tarassut edin diyor. Bunu fiili-
yatla ispat edecegim diyor. Suvari f1rkas1 kumanda-
DI Dahiliye Vekaletinden soruyor. Konya'ya sevkine
-732-
c: 2
emir veriyorlar ve keyfiyeti Konya'ya i§'ar e<liyorlar.
Aym zamanda bu Semsimah kadmtn da ahvalioi ta-
rassut etmek ic;:in Halil lbrah.im isminde bir polis bu-
nu tetkike koyuluyor. Bu miihtedi Ahmed'i bir ta-
klm casuslarla, hiristiyan muhacirlerle ac;:tk bir ev-
rak ile serbest, aym zamandan diger casuslarla, Er-
meni, Rum muhacirlerle birlikte gidiyor. Keyfiyeti
herkes bil.iyor. Serbest bir halde Konya'ya vasll olu-
yor. Polis Miidiriyetine teslim ediyorlar. Pol.is Mtidi-
riyeti bunun arkasma bir sivil polis memuru koyve-
riyor. Ak~am iizeri Celebi Efendinin. evi~e vanyor.
Polis tarassut memuru da onu tarassut ediyor. <;ele-
bi Efendinin damad1 c;:tktyor, ne istiyorsun, diyor.
Diyor ki, ben Manisa'dan geliyorum. Haydi git diyor,
bize Manisa'dan gelen adamm liizumu yoktur ve po-
lise diyor ki gel, bu adam §iipheli adamdii, adam1 a!.
Ayn1 zamanda meseleye <;elebi Efendi de muttal.i olu-
yor. Polise haber gonderir, bunun hakkmda tetkikat,
tahkikat icra olunsun der. Bir ka~ saat sonra polis
geliyor, bunun. hakkmda tahkikat yapllk bu !ji.ipheli
bir adam degilmi~. Pekllla diyor.
SALiH EFENDT (Erzurum) - Rica ederim, so-
ztintizii Huz11 ru ilahide soyler gibi soyleyiniz.
MUSTAF KE MAL BEY (Ertugrul) - Ne isti-
yorsunuz?
SALiH EFENDt (Devamla) - Bu i~in ic;:erisine
kan~mt~ yUzlerce islam var. Bize kar§t tuhaf, tuhaf
soz soylemeyiniz, tahkikatt dogru soyleyin.iz? (Bildigi-
ni soyli.iyor sadalan)
MUSTAFA KEMAL BEY (Devamla)- Evrakl-
ntaynen okuyacagtm. Neden yalan soyliyecegim. (De-
vam sadal-an)
Y AHY A GALiP BEY (K1r~ehir) - Bizim arka-
da~tmlza emniyetimiz vardtr, efendim rica ederim.
H0SEY1N A VNl BEY (Erzurum) - Efendim,
'lalih Ei "nd inin sozti bir ukde btraktt. Ben de 0 §Ube-
denim. Mustda Kemal Beyin ifadesinden neresini
noksan buldular. Yalan yanlt~ neresi vardtr?
,SOKRO EFENDi (Karahisar) - Bir parc;:a se-
hiv var, tahrif var
MUSTAFA KEMAL BEY (Devamla) - Aym
ifade gibi soyliyorum efendim. lstcrseniz evrakt gos-
terebilirim. (Devam sadalan) Polis idaresi zaten bu-
nun casus olarak geldigini ve dogrudan dogruya. <;e-
lebi Efendiye miisadif olacagm1 bildigi ic;:in arkasm1
takip e<liyor. Kiilli yevmin dergaha gidiyor, arkasm-
dan polis gidiyor. Kavuyorlar, yine geliyor.
tBRAHtM BEY (Karesi) - Efendim izah edece-
girn bir nokta var. Si.ikrii Efendi diyor ki; <;elebi
 1 : 158 11 . 2 . 1338
Efendi Konya·ya mezunen gittigi zaman .)emsimalu
evde buJuyor ve bir ay sonra Semsimahm r;:tkan.ldJ-
gtnl soyliyor ki SUkrii Efendi, halbuki <;elebi Efen-
di geldigi zaman evde Semsimah yo k idi.
YAHY A GALlP BEY (K1r~ehir) - Camm efen-
dim, hatip bitirmedi . SozUnU clinlemiyoruz, bu ol-
maz.
HUSREV BEY (Trabzon) - R eis Bey usu!U mU-
zakere hakkmda soyliyecegim. Mustafa Kcmal Bey
sozlerini bitirsin . Eger herkes bir ~ey soracak olursa
mevzu kaybolmu~ olur. Kan~1yor Meclis. Bir kere
hatip sozUnU temam etmelidir. Ondan sonra herkes
sualini sorma!Id1r. Mesele gayet mUhimdir. Eger i<;in-
den <;1kamazsak 1stiklal Mahkemesine veririz.
MUSTAFA KEMAL BEY (DevamJ a) - Diger
taraftan bu Sem simah'm arkasmda bir sivil polis me-
muru bunlarm takibatma koyuluyorlar. <;elebi Efen-
di ile bu mUhtedi Ahmet gorU~mege muvaffak ola-
miyor. Ayanen meydana <;Ikt1g1 gibi polis resmen tev-
kif ediyor. Semsimah (elebi Efendi ile gorU~memi~­
tir ve gorU~mege muv affak olamam1~tir. Ahmet (e-
lebi Efendi ile gorU~m e mi~tir. Yahmz SUkrU Efendi-
nin buyurduklan ve<;hile Semsimah, Celebi Efendi
Ankara'dan geldigi zaman evinde degildi. 0 <;Ikanl-
011~tlr. Yaln1 z (elebi Efendi Konya'ya geldikten son-
ra Sem imah arama o eve gelir gidermi~. Fakat <;e-
lebi Efendi il.e gorU~Up gorU§medigi hakkmda bir de-
li! yoktur ve kendisi de gorU~medigini soyliyorlar.
SUKRD EFE Dl (Karahisar) - Semsimah·m
gelip gitmekte oldugunu duyuyor (elebi Efendi. m a-
lumat vermiyor. i §iliyor <;elebi Efendi , fakat bir ay
haber vermiyor.
A BD .. Ll-f Ll M KEMAL BEY (Devamla) -
Neredcn haheri olacal<. Evine gelen bir kadmd1r. ri-
ca edcrim. H aki katen Semsimah kadmla mUhtedi Ah-
med'in casu~ Slfatiyle geldigine muttali oluyor. Ora-
da Edip Bey nammda - kencli ifadesine nazaran - bi-
zim erkan1 zab1tandan birisine nika h ediyorlar ve bu
adi bir ~eyJir. HUktimete haber vermiyelim diyorlar,
kentli ifadelerine gore. F a kat bunlar teeyytit etmi-
yor. Tahkikattan istihsal olunan }ey gerek muhtedi
Ahmet gerek Semsimah casus stfatiyle gelmi~lerdir
ve fakat arzulanna mu affak olamamt~lardtr ve <;e-
lebi Efendi Hazretlerindcn cevab1 muvaffak alama-
mt}lardtr. Kendi itiraflariyle casus olduklan sabittir.
I IAMD1 BEY (lzrnit) - Bir sua! soracag1m. Sem-
~tmah ve Ahmet dediginiz ada mlann tstiklal mahkc-
mesince casus olduklan tahakkuk etmi~ VI! bunlar
mahkum olmu~ mudur?
-733-
C:2
MUSTAFA KEMAL BEY (ErtugruJ) - Hay1r ...
HAMDt BEY (DcvamJa) - Eger bunlann casus-
lugu hentiz tebeyylin etmemt~ ise nas1l muhakeme ya-
piyomz. Bendeniz anlamtyorum. Eger bunlar casus
ise o vakit arkad~tmtzm ve mahdumunun bu mese-
lede zimethal olup olmadtgml ancak o zaman dU~U­
nebilecegiz. Bunlar casus degilse zaten mesele yok-
tur. Binaenaleyh 1stiklal Mahkemesi karanm verme-
den bu meseleyi burada mevzubahis etmek dogm de-
gildir.
MUSTAFA KEMAL BEY (Devamla) - Efen-
dim, gerek mtihtedi Ahmed'in, gerek Semsimah'm ca-
sus oldukJan kendi ifadeleriyle ve ayru zamanda Ma-
nisa'dan, Soke'den gelen telgraflarla mueyyet ve mUs-
pettir. Fakat bu casuslann ef'al ve harekatma (elebi
Efendi muftali olmamJ$1Ir ve muttali olduguna dair
evrak meyanmda malumat ve delail yoktur.
SUKRD EFENDl (Karahisar) - Ne gibi de-
lail. ..
MUSTAFA KEMAL BEY (Devamla) - Mti-
ma$atk a r olduguna dair bir ~ey yoktur. (Reye sada-
lan)
REfS - Mtisaade buyumn rica ederim . Daha bu-
rada yedi sekiz arkada~ soz almt~llr. <;elebi Efendi
Hazretleri de mtidafaa edecekler. (MUzakere kiifi re-
ye sadalan)
HAKKI HAMt BEY (Sinop) - Efendiler; maru-
zatimm m\ikaddemesini mtizakereye ait usule; ma-
badi de ~ubenin vermi~ ol·dugu mazbata Uzerindeki
kanaata ait olacakttr:
Evvelernirde rUfekayt kiramdan her hangi birisi
hakkmda ~ubeden leh ve aleyhte gelmi~ olan bir ka-
ra nn m uza keresi esnasmda ; bir arkada§IO ve hir;:bir
~ahsm ~u kUrsii milletten soz soylerr,ege mana yok-
tur. Ancak okuoan evrakda - lehte olduguna naza-
ran - Jaha cem'i liiztm gelen delail ihmal edilmi~
olur. Fakat zannedersem tahkikat temamdtr. Bittabi
esasa dair bir ~ey sayler ve ~u tahkikatt haz1raya na-
zaran: Soyle olmas1 laztm gelir, benim kanaatim bu
merkezdcdir, dcr. Yoksa hi<; bir ihsasatt izhar edecek
mahiyette beyao1 mtitalaa edemez. c;tinkti reye kon-
madan evvel ihsas1 rey etmi~ olur. 0 zaman reye
i~tirak edemez.
KADRl BEY (Diyaribekir) - Biz hakim degiliz
efendim
HAKKI HAMt BEY (Devamla)- Rica ederim,
mUddei vaziyetinde arz ecliyorum. Onun ir;:erisine bir
garaz girmi~ olur diyorum . Esas meseleye giri~lim.
(GUrUlttiler) Efendim bende.,iz §Ubede bir iki defa
 t : 158 11 . 2 • 1338
bulundum. Tabu sam.iin sJfatiyle dinledim ve §imdi
bunda ik:i mesele var, birisi casusluktan dolaYJ, di-
geri de ...
Efendim filhakika <;elebi Efendi Hazretlerinin ca-
suslarla t~riki mesa! ettigine dair delail bulamadJm,
fa-kat casusu muhafa.za ettigine kanaat hasil old~.
Bunlan hi.ikumete teslim ve ihbar etmesi lii.Zim gelir-
ken etmemi§tir. Kanunu cezanm bir maddesinden
bahsederek mi.iebbet kiirek cezas1 §U noktadan veril-
mek lazlm gelirdi. Her halde bu noktadan ithamlan
icap edecegi kanaatini izhar ettiler. Bendeniz <;elebi
Efendi Hazretlerinin casuslarla te§riki mesai ettigine
dair bir delil (goremiyorum. 1) Ancak, <;elebi Efen-
di Hazretleri casuslarm casuslugunu bildigi halde on-
Ian muhafa.za ettigi yolunda bir §eye tesadi.if ettim.
<;elebi Efendi bunlann ahvalinden §i.iphe etmi§ ve
fakat Hi.ikumete haber (Vermerni§lerdir. 2) Hi.ikO-
met de maalesef makus bir ci.iri.irn vi.icuda getinne-
ge 9ah§MI§ fakat vi.icuda getirmege 9ali§Till§ vi.icuda
getirmege 9ali§t1g1 ci.irmi.i her nasilsa agZJna yi.izi.ine
bula~tJrmJ~ ve i9inden 91karruyacagm1 anlaymca ...
Rica ederim, <;elebi Efendi Hazretleri herkes i9in
icabedecek olan 'lekeyi kendisine siirmek istemez. Her-
kes bu mi.i§kill vazifeyi deruhde etmez. Buna emni-
yetbah§ olmak i9in onun fotograf1 da var, mektubu
da vard1r. Boyle bir i§i yapabilrnek i9in bu vazifey1
deruhde eder, birisi geliyor Anadoluya... l§te oyle bir
i§e kabul ettirebilirse Yunan i9in bir ka.zan9hr. Bun-
lar bir zar atml§lar. Tutturabilseler idi iyi idi. Tut-
turamadJ!ar ve yakay1 nihayet ele verdiler. Yakay1
ele veren o a!damlar §irndi kurtulmak i9in ...
Mazbata muharriri bey izah ettiler. Bir adam ne
diyebilir. Efendim bu casustur diye teslim edince bu-
nun ispatJ IazJmd!r. SLipheli adamd1r. Binaenaleyh
hakkmda tahkikat yapm diyorlar. Bir casus evinize
gonderirse, sonra efendirn bu istediginiz §ekilde paro.
verecegim derse ...
Hatta baZJ insanlar, mevkii yi.iksek insanlar para
koparmak i9in bu gibi §eylerle muvazzaf oldugunu
soylerler ve para almaga m1 cesaret eder; rica ede-
rim, ahvali umumiyesi, vaziyeti haZ1ray1 ve sonra
<;elebi Efendinin vaziyeti i9timaiyesini nazan dikka-
te alarak ona gore ka,rar vermeli. Yoksa efendim Yu -
nanhlar gondermi§tir, binaenaleyh i~eride oturmu§
kabilinden bir arkada§I sellemehi.isselam mahkemeye
(I, 2) Parantez i~indeki kelimeler tarafimi:zdan
tashihen konulmu§tur. Mustafa Onver
-734-
C:2
sevketmek bir defa dogru bir §ey degildir. Dogru ol-
mad!gJ gibi Meclise de mi.inasebettar, aliikadar bir §ey
goremiyorum. Rica ederim fazla mi.inaka§a olmasm,
mazbata pek muvaf1kttr. (Alkl§lar) (Mi.izakere kiifi
sesleri)
1SMA1L SUKRU EFEND! (Karahisansahip) -
Kanunun 54 nci.i maddesi tadi1 edilsin, ondan sonra
bu §ekitde reye vazedilsin. (Gi.irillti.iler)
MUSTAFA LUTFl EFENDl (Siverek) - Sus
be; utanmaz m1sm? ...
!SMAlL SUKRU EFEND! (Karahisar1sahip) -
Sen sus rezil herif...
MUSTAFA LUTFt EFENDt (Siverek) - Sen-
sin rezil herif...
RE!S - Rica ederim itidali muhafa.za edelim,
si.ikut ediniz. Efendim celse hafidir, kap1y1 kapaym 1z.
(Mi.izakere kafi sesleri) Daha soz alan selCiz arkada§
vard;r, onlar soz soyliyecek. Onlarm soylemesini is-
ter misiniz? ...
(<;elebi Efendi Hazretlerine hitaben) onlan dinler
misiniz, yoksa evvel mi soylersiniz?
ABDULHALtM <;ELEB1 EFEND1 (Konya) -
En sonra soylerim. (Mi.izakere kafi sesleri) Efendim,
soz soyhyecek arkada§lar vard1r.
ALt SURURt EFEND1 (Kua:h'isar1~t) -
Efcnd:m, bemfeniz Hoca Sitlcri.i Eferldi H~rin'in
mi.ital•aasma kar§J maru2la.tta bu:luna.cagtm. Hoca Sii'k-
ri.i Efencfi buyuruyorlar ki filhakika QeJebi Efendi
casusl,arla ,t~r ilk i mesa:i ' etmem~ i<r. Yani Yunanhla.-
rm isredigi fli li yapmarru~hr. Falk.a,t casus oldu~u
bikligi halde Hukiimete haber vermem:i~. evinde mu-
hJ.faza etm i~ . bunun i\'-in de Mi.iJIIdiye Ceza Ktanunoo-
m es inde bir m a•dde vardLr.
ISMAtL SU KR O EFEND1 (Kara'h:i.sansalllp) --
A!lkeriyed·e de vardtr.
ALl SORURt EFBNDl (Devattnla) - Millkiye
'> uyUJTdurruz efenJdim. Filha'k'ika Miillkiye Ceza Ka-
l Ununda bir madde var, hem de muhtasar. Blli dor-
-ti.inci.i madde : (Madde 54 - Tebaa'i Hazret'i Padi-
"J.hiden her kim d~m a n tarafmdan !Jceiif ve ta.hk.iki
chval z1mnmda gonderilen casuslan - casus oldukla-
" lnl bilerelk - ke ti'm ve ihfa eder:se veya ketim ve ihfa
:!t>ti rirse mi.ieobeden kiirege konur.)
Malumu afin:iz lkanunlarda muharrer olan kclime-
leri epeyce taJmilk etmelk lazJm!drr. ()yle kat'i okuyu§-
·a hernen tatbi.ka gir'i~ir .isek pe!k }ftanll§ yola sapm1~
oluruz. Kanunu yapnl'<l!ktan tart:bi'k et:nresi daha m~­
ki.ildiir. Simdi ~ bnunun bu maddesini gi.izelce o'lrur-
sak iiJci tetkip var ve maddenin de ruhunu ~kil eder,
 t : 158 11 . 2 . 1338 C:3

Bu m<rd'deyc nazaran bir adam tecr'im edilmek ifi:in
yan.i 'l}U ceza iJe mi.istahalk olmall< ifi:in ilki ~art Jaztm·
d11'. 0 ~artlardan birisi casusu d~manm casusu ol-
dugunu b ilmesi, ikin.,; i casus oltdugunu bilme'k ile
lberaJper casusu ketim ve ihfa etmes':tdir. $imdi ben-
(f.. ni.z bu !jlart]tar•dan ljiris.i Qel.ebi Efen•dj hatk'kmda ola-
bnllr zannmday1m. Fa!kaJt ketim ve ihfa meseJ.esinin
lk.rutiyen va,rit ollmad1gl ka:n-arutmdtay1m. Hlilkilmet'e de
lltaJ!;er vermeci'igi·n'i bir kusur tela'kk'i edel'im. Rica
edorim, ketim ve ihfa ne demektir? Saklamaik ve giz-
lemclk demelkttir. Cel•ebi Efendi casus oldugunu geryi
Jb"rl'mi~. HU!kU.mete de ha:ydi ha,ber vePmemi§ diyelim.
Fia'k.alt 'k!e~im ve :Lhfa etmemi~. casus d'enilen ka.dm Qe-
l:ebi Efen'd in'in evine gelmi~, bir kay gun sonna tek-
rar geTmi~. KaJdmm bu harek.eti-yle <;;eJieibi Efendi bu
k~dm1 k:Jtim ve ihfa m1 etm i~tir? . Bin·aenaleyh ba§·
ka ma:ddei kanun.'iye va;rsa Heye1i Cclile t'edk'ilk ede-
!J:t:r. 1Li~~: r~ Ceza
Kanunnamesindeki ~u madd.c;
~i.i:krU
Efendinin tasvir ettigi fi•ile, hadis-e~ tkiCiti·yen
tevafuk ve tcmas etmez. CBraJvo sesleri)
B(!ndenii;n maTUzatJm bund'a n ibarettir.
REiS - Mi.iz.a:kerenin kifaye>tine dair aLt1 tan.e
ta.k.11;r vard1r. Birisinde; ~Mi.izaikere kafi<Lir, !jube maz-
bata mm reye konmasm1 teikli( cderim.) deniyor. (Mu-
vafuk seJda•lan)
Mi.iza•ker:!iyi kafi gorenler lu'lfen el kald1rsm ...
(M Umtkere kafi gori.ilm~tlir efendim)
Su ha.lde cfendim, ba~ka miira.ca.at ydk.tur. Su·
b nin ma7Jbatasmt reye koyuyorum. Subenin mazba-
tasmt kabul ed nrer Hltfen el kald!rsm... Sube maz.
b<~~ta 1 aynen ve miittefi'kan k<~~bul ectlmi~tir.
On d~kika tem~ffiisten sonra yinc hafiyen but-
ere mlizakeres'ine dcv.am edecegiz.
H itanu Celsc; 3.15 Sonra

- ·->•<-

UCUNCO CELSE

Ac;:llma saati : 3.45

R CiS Birinci Rcisvekili Musa Kazm1 Efendi Hazretleri

KATi P : At1f Bey (Kayseri)

REiS - Celseyi Kti~at ediyorum.

---
2. - M .. ZAKERE EDiLEN MEV AD (Devam)

2. - 1337 senesi Muva::.elll!i Umumiye kamm /ci-
yihasl.
R EfS - Bundan evvLiki inikatta mi.izakere~ine
ba~ladJgtmlz 1337 senesi Mu\·azenci
mumiyc kanun
layiha 1 tizerindeki mi.izakerata devam ediyoruz. S~iz
HUseyin Avni Beyin.
H0SEY1 AV l DEY (Erzururn) - Efe::ndiler
gec;:en sene but<;e mi.izakere edildigi zaman ahvali fcv-
kalade, dolay1siyle i~i incclcme f1rsat1 bulamad1k.
Babt Ali taslagmdan ibaret olan o blitl;:e rakamlan
konarak ba~tan nihayete kadar, hatta tqkilat1 of-
mayan bir taklm §eyler dahil olarak oni.imi.ize geldi.
Bu ahvali fevkalade dolayi iyle bu mazercti mazur
gorduk. Aradan bir sene gcc;:ti . Bu sene gclcn bi.itc;:e
o btitc;:enin ayru mahiyettedir. Ben andtm ki burada
mtiahaza · edilecek bir kuvvet va.r, o cla Heycti Vc-
kile degil, Heyeti Cclile. Aff1mza ma£\ruren a91k
soyliyecegim. lc;:inizden ay!rdlgJniZ y::di ki~j bund<!n
ba5ka. bir ~ey yapamaz. Bu gUn zannetmeyiniz ki
Or.manlt Parlcmentosunda bi.itc;:e mi.it.akcrc ediyor-
sunuz, hay1r efendila? Bu gtin Ti.irkiye Riiylik Mil-
l"t Mcclisinde bir buhram mall kaqtsmda titriyorsu-
nuz. Bunu ben bi.it\e miizakeresi csn:tsmda dcgil, bu
f1rsattan istifade ederek yaralann c;:aresini arayaca-
gm1. Tiirkiye Bi.i yiik Millet Mcclisi Htikiimeti yine
o blitc;e taslag1 kabilinden olan o rakamlann altmda
77 milyon Jirallk bir bi.itc;:e ta.hmin edilmi~tir. Bu
tahminatm 23 milyonu toplanm1 ~ ve sarfedillni~tir.'
Bu yekGn iic; ay hari<;tir, haydi iic;: ay zarfmda 10 mil-
yonluk di.iyunat vard1r. Efendiler : hcsap gayet ba-
riz ve gayet ellmdir. Bu giin yani yanll§!Jklari da
vard1r. Stra ilc arzcdecegim: Bir kere Miidafaai
Milliyc btitc;:esini bilami.inaka~a. orduya htirmet degil
efendiler, hlirmet ise milletin hukukuna hilrmetsizlik
ettiniz ve bilamilnaka~a kabul ettiniz, bu hurmet de-
gildir.

-735-
 I : 158 11
Efendiler: ordunun zaferini tcmin etmck ve misaki
milli!Tl!ize kavll.§Jl1a:k <istiyor.:;unuL., paranJZID heder ol-
masm,, israf edilmemesini temin elmek laztmdtr. Maa-
lesef kalbim stzbyarak itiraf ederim ki Misalu milli-
den ~ok uzakla~1~1Zd1r. Daha yak 1ndan gitmek la-
ztm iken daha uzakla.rdan giltik. Kuvay1 maddiye ve
maneviyenin ikisini de israf euik efendiler, hesap
meydand.adir. 77 m ilyon tahmin ediliyor. Mesarif 45
milyon orduya verilmi~. HaJbuki mesarifat, tediya!t
23 milyon, !?imdi bu i.i~ ay zarfmda ordunun, biitlin
kasalarda degil , butiin ordunun havalcsi bitmi~. Bu-
radan ·iki m ilyon hava.le g1Lmi~tir. Orduya kasadan
~rkan paranm bu hesabtnt anlad1m. BUtun devaire
bu 23 milyondan para vcrilmcmi) mi? Sonra orduya
kasadan <;1kan paranm yekGnu 23 milyon mudur?
YekCmu yarri tamam1 bu ise, ordu 23 milyon 1irayt
almt§Sa iki milyon daha buradan fazla almr~d1r. Fa-
s,ldan fas1la nak:i~ i~in esasen bize mi.iracaat yoktur.
Bundan sonra bu gUn havale surctiyle Heyet<i Celile-
nin kabul ettigi 67 milyondur. 77 milyonluk evvel-
lki tahminattlr. iki milyon daha 79 milyon. Bunun
farkm1 nereye koymu~1ard1r. Heyeti Celile te~eikhil
etrigi gUn kendi kuvvei maddiyesinin ncden ibaret
oldugunu epey dU~unerek ana gore bir Hiiktlmet te~­
kil edecekti,
Bu gi.in e(endiler ; bu hesaba gore 30 milyon a~1k
var. Efendiler mart birine kadar biz blitUn bor~lan­
mJZI helal eltigimiz halde dahi gelecek sene bi.it~esi
kar~1m1Za geliyor. Yal1111Z onlu muktesidane yapm1~­
t1r. Oyle muktesidane .ki nefere 19, hayvanata 21 ku -
r~ verilme-k lizere yapt1g1 bi.it~e 60 milyon bir he-
sap geliyor: ge!ecek sene i~in yi.iz milyon kar~1smda
bulunuyorsunuz. Acaba bum: nercden erecegiz? Ben
hesabm yerini bulamadm1. G e~en sene bu zaruret
kar~ISJfld:l 37 blit~e&;ne ge.;e1irn d nmi~ti ve bunu ta.s-
hih i~in kadro enciimenleri on be~ glinlUk miid:let-
le, astrlardan beri te)e,;k:.il etmi~ bir devletin temel-
1crini bozro1"k ve yen iden te~k i l etmck i~in on be~
gJn tab il kifayet cc!cmezd i ve zannedersem bundan
bir semere has1l olmazd1. Eger H eyeli Celi'le kail ise
yliz milyon daima bir zarGret ise, alacag1 paray1 da
ona gore yapmd idlr. Rica ederim. (10) milyon halk
yi.iz milyon lira bi.it<;:eyi vermekte biraz di.i!?i.iniir ve
veremiyor. Ellerimizi ka!dmyoruz, bu tavan arasm -
da kaltyor. Para bulup tesviye ed ilemiyor. Bendeni-
ze bununia bir bi.it~e ve bunun faslmJan fi1an bah-
setmeyin Beyefendiler.
Ci.inkii ben bunun pek c;ok yerlerini hilafr haki-
kat gorilyorum. BununJa i<ttigal a bestir. Kendi devle-
tinizi kurrei arzrn ~u k1smmdaki hakim oldugunuz
==~7_36 =====
! 2 ! 1338 C:3
yere efendiler; tstiklali millisini kazamp onu b-:t~ara­
cak b~r yola sok.mal idJr. !~te Misa'kl m ilJimiz buld.ur
efendilcr, gittigimiz yol iflas yoludur efendiler, Mi-
sa!ki milli derken, dU~manr Salihl''den kal:dlflp Eski-
~ehir'e getirdik. MaazaJJah sonra ordunun nmkave-
meti kesilir sonra daha fena olur. Bu felaketi gor-
memek i~in Misak• mi!lin :n yolunu, tst iklilli millin in
yolunu araym ef ndiler. Hududu m~iliye ist>kla li ma-
li ile girilir. Yoksa biz ta Viyana'da.n geliyoruz efcn-
diler, lsti'klali m iJli neye mutevakktf ise onu temin
etmek kolay degildir efencl.iler; biz o hududu milli-
den geliyoruz efendiler. Ta Viyana'dan geri geliyo·
ruz e[endiler, i_ri>klali mali neye mUteva!<Jkif ise onm-
la i~tiga.l etmemiz <liiz1m geliyor. En bi.iyuk ana hat-
lannr nazan dikkate alacak Hi1kumetin kendisini ab-
luka eden dil~manlar metamr gonderiyor, p'ara.mJZJ
~ekiyorlardr.
Memleketimiz i<;:inden el·li milyon ~ !lkarsa ne hal
olacagmr bir gi.in evvel anlamalr idi. 1thalata degil,
ihracata bakmall idi. Tabii ben Hlikumeti tenkiit et-
miyorum. Ben HUkumetten bundan fazla bekJiyemi-
yordum. Bi.iyi.ik Millet Meolisi kendi hayatm1, mi11e-
tini y~atmak i~in bu esaslar lizerinde yilriimesi la-
Zim gelirdi ki maaJesef buna dair bir ~ey yoktur efen-
diler. Bilti.in i~tigalat1mrz defterleri a~1nca gorillilyor
ki burada kambm kambur ilsti.ine yi.ikledi'k. Hiy bir
i~e gormedik eCend iler. (Defterde yok. sesleri). Var •i§·
te, az ~ok bir kavanin mecmuasr, a<ym okuyun efen-
diler, memleketin menfaatma hir; birisi yaramtyacak,
iktisadiyat bir santim fark etmemi~tir. Mutlaka teka-
Iifi artrrmak ir;in yapdan mlizakereler, tkanunlar bun-
dan ibarettir. 1hracattmlz ithalatlmlzm si.ili.isu nisbe-
tindedir. Zannedersem o si.ilusli de memlekete ka<yak
suretiyle giren mallard1r. En bliyi.i.k kabahatimrz,
memleketteki asayi~i ih!al ederek a ay·i~iLligi asayi~
gosterirken biz asayi§i as<:~-yi~sizlik diye i:la n ederce-
ine fevkaJade mahken,eler, fevkalade tedbirler •ilti-
haz ediyoruz. Mcm!ekette icraat yaptyoruz diye fev-
ka:lade mahkemelerle cihanm yilzilni.i bizden ~evirt­
tik. Yani memleket sermayeye muhta~. hari~ten ser-
mayedar gelmek degil, bilakis dahildeki sermay!Xlar-
lar birer, birer sermayelerini ~ekip goti.iri.iyorlar. J-.Li-
ktlmet ve siyasetin manast bunlard1r.
Efendiler, uyuyan arslanlan uyanotrdmrz. Bili-
yorsunuz ki Pontiis mefkGresi heni.iz Kuvayt rnilliye
Hi.iktlmetr t~kkill etmedigi zamand.a bile. mi.ida-
faai hukuk!la.ra. kar~t bile, §tma:nkhklarmt izhar ede-
miyorlardl. <;iinki.i ylizde iki mevcudiyete mali :t olan-
!ar tabii k•m!ldanamazJardJ. Bunlar ~in di buyiik me-
 1 : 158 11 . 2 . 1338
seleler s;tkarar~k harice kar~t bizim mevkiimizi kii-
s;iiltiiyorlar. Her gun...
TUNALI HILMi DEY (l3olu) - Onl:u arslan
degil, mtland•r.
HUSEY1N AVNl BEY (Devamla) - S1rtla~ ol-
sun, lanet olsun. Ben onlardan bahsetmek istemiyo-
rum. Bu gi.in bendeniz meml 1-.ette hadise olsa bJo
onu kimseye haber verdirmemek. •i:.terseniz gazete:e-
rimizle kainat1 velveleye ve~di.k. Birtak1m a::eze ve
c;:oluk c;:ocukla hay iye!i mililyemiz, 11uyuk MiUet
M clisi ~erefi namma vah~et hal:m.le icraat yapllmi5-
tJr ki, efendiler biz si.ikG.t ediyoruz. Diinya nazann-
da gayet yiiksek tanmm•§ mi!Jet:mizin yiiksek kadri-
n i biz du~iirilyoruz. Efendiler; bit.im mJletimize ya-
kt~maz o, b:zim millctimiz kabul ctmez onu. Dir ga-
ye ic;:in ittihat1 Terakkinin ) apt1g1 icraat1 ne kadar
buyiik olsa dahi ka.tiyen kirnse hi e:medi. Dil~man·
lanm1z bile takdir tt.ler. Gazetelerle bir tavugun
iki paral!k yumurtas1 mukabilinde !ki ~aat kak1rda·
mast kab:linden cihana vehele verdtk, sat·'ittk kaina-
tJ. Yapt1gm ~ey mem.leket.i dti~Ur. ne:;.ten ba~ka bir
§ey degil. Sonra birtaktm hafiydcr, b;rta:tm casus-
Jar memleketin ic;:eri ine c;:karm1 1;ar. 13ilm m kurt
meselesi ... Hep i yalan, yalan efendiler. Hi.iktlmet
mesele icat etti. Hafiyelik tc~kiifil1 vlicucla gctirmi~­
tir. Onun ehemmiyet verd;gi bLkiur. H<I,·;yeligi irti-
kiip eden ve onu memuriyet d.ye kabul euen al;:ak-
lann yiizu memlekette ac kadar karacilr. {Ah;a'< ses-
lcri). Memkkette efenJi ma a} ;'li t::l:lLim eJ ..:egiz.
Asayi~i tanzim ederken asa;'·/'- iL!Jk •;1karJd~r. Tek-
rar t:diyorum, bunl::tr BUylik M ;Jet ~.fc.;:lis: he acma
kaydediliyo r. Boyle memlekctin rcfah :na sa,,· .l ~..:ek
yerde felakete gi:it~rdunUz. lttihat \ "e Tera:.;.ki nzim
i~ler i~led.i.
Fakat kimseye hi settirmcdi~cr. .Gizim i ra:>.t1m1Z
s1f1r ol:lugu halde tehlike altmda bulunan m.iyonla r-
ca kat•Je~lerirnizi dU~necek kldar b.r ma!,aret gi:is-
tcrcmedik . I3unu yapanlar efendiler, bu f1r attan isti-
fade e.ctew:, ya birisini soymalc ~yahut Us; adam bq
hafiyenin HU kumet aleti olmak. yolunu tuttular. Du
fenaltlcian bizim nam1m1za yapttlar. Efendiler, boyle
0ldugu halde hi9 bir ~ey yaptlamam1~t1r. Pontih yine
uykuda yattyor. Pontii cular i<rin biliyor~~nuz firsat
var idi. Fakat onlara bir icraat yaptlamad1. Bilakis
biz tazyik ederek. memleketimizde asayi~iz.lik gi:is-
terdik. Bu suretle biltc;cmizi de iflasa dogru gi:ittirii-
yoruz. Mazaallah, sonra. efcndtler kalbimizi s1zlatan
bir ye.r var.
MUSTAFA VASFl BEY (fokat) - Ha, ha,
bay ...
737 -
C:J
HUSEY!N AVNi DEY (Devamla) - Rtca ede-
rim efet1di!er; ben memleoket namma hitap ooiyorum.
(Dinliyorui sada·lan). Her kes biraz da §ahsi kabili-
yelini gi:irmelidir. Yliz milyon veren milletin zavallt
askeri c;:•plruk Oll•du•k!an halde ccpheye sevked.iliyor.
Oradan oraya gidip te firar etti diyerekten k.anlanm
li\"adan liV'aya sefili sergerdan bir surette siiriiyoruz.
Du vah~eti be~e1 ;y t kaydetmemi~tir efendiler; i~te
bu da BuyUk Millet Meclisi namma yapl11yor. Sonra
memur ilihdam ediyoruz. Dunlara esir gUruhu gibi
ekiz ay-dan beri rna~ vermiyoruz. Onlann parast
Yerilemiyc ckse istihdam ed::'lmesin, mart geliyor, ye-
di ayl.k bor umuz var... fendiler; hamiyeti vatan•ye
i<;in mcnfaattm•za tlokunuldugu zaman k1y.ame.ti ko-
panyo;dZ.
JESET BEY ( skUdar) - Siz:n teJahlililnilz var
mt?.
HLSEYi;- AV I BEY (Oe,·amla)- McnfaatJ-
nm:a JokunduJ ~ l zaman k1yameti kopanyoruz demi,-
t"m. 1-:ferdiler, bunJa TilrLye Bliyuk. Millet Medi~
al'l;ada~lanna it:mat ettikleri zaman di.i~ilnmediler.
B111:'ar p :n,z. m ·mu!" ta~Jcldar. biit<remizin ac;:1g1 bu
gi.in tuz milyon raddesinJedir. Bu sene ic;:in 77 mil-
~oniJk blit<;emiz var iken gele ek ene, ki mart ge1i-
yor, }liz m!l}onluk bi.itc;:emiz olacak. Maliye Vekili
Bey teka:ifi cediden bahsetti. Rica ederim efendiler.
Vak i o 1 a c a!~ tekii · :fi cccJ:dc tckiilifi milliyeden daha
m1 <;o:.. olaca!,tJr. Bu tekalife 12 milyon daha ilave-
ine akdlan k iyor mu?. e alaca!dard1r? Vergiyi
\·:re.:(.;k kimler lir efendiler: biliyor mu unuz? Har-
bi umumi yakt1, y1l<lJ. Ki:iylcrde dort erkek yok. Be-
ycfen d :'lcr; ...
Et\·1 U BEY (Bur~) - ('are go terin iz.
H US[Yi ' A V I BEY (DevamJa) - Efendiler.
~unu arzedeyim ki c;are hatantn aksidir. Jrtikap edi-
len ccza bulundugu vakit onun hata 1 buiunur Emin
ncyefend i. 1iras yedi gibi buraya akm, aktn in~an
gel i yo~. Bu memur olmaz. filan gel in. Buraya akm,
akm aJamlar geliyor. in an gel!yor. Para gidiyor.
efer ay, memura maa~ verilmiyor. Dilt<re ac;1k. Bu
seneyi kapattyoruz, bi.it9eye ugurlar olsun. Gelecck
ene yilz milyon lirahk bi.itye kar~; mday1z. Memle-
kete sermaye girmcz. A ayi!}sizltl<: ilil.n ederiz, emni-
yet yok. Bunlar Hlikumet manas1 degil, kadrosunda
bu memleketi'1. tefevvukudur. Binaenaleyh bundan
sonra Biiyiik M illet Meclisi buna biitc;:e diyemez. Yal-
ntz 23 nisan bu gilndi.ir diyerek yeni te§kilatmJ, yeni
kadronu yap. Kadromuzu yeniden tanz1m edersek
bunlann c;:aresini boyle buluruz. Anadolu HiikCunet-
 1 : 158 11 . l . 1338
siz kaldJg1 devirler vardlr ki li9, dart, ~ ay asayi§
miiikenunel'di efendiler. Miitareke aJkaJbinrde ne Pon-
tiis, ne Rus, ne Ermeru hi9 kimse klrrnlllda.rruyordu.
Biz gelir gelmez birtak.Jm avamfiribane y~yan ve
kendisinc memur stistinu veren cahil insanlar tiife-
gine sa.nldJ. Kimi casus, kimi hafiye efendiler; ben
memleketi tamyanlardarum. Her yerde Ennen.i, Rum
yi.i21de i:ki, be§tir. i slam ahalisi kar~1 mda ktmildaya-
mazdi . Biz onla.n ktime, kiime daglam lj:I.kardik. Ana-
ddlu'nun asayi~ini bozanlan Anadolu'lular artlk ta-
ruyor efendiler.
NESET BEY (Usktirdar) - Kar}Idaiki dli~manlar
<Ia onlar mtdrr?
HUSEY1N A VNl BEY (Devarnla) - 0 da va-
zifesini yap1yor.
NESET BEY (Usklid ar) - Aruma da vazife ha ...
RElS - Muhavere etmiyelim efendim.
HUSEYlN A VNl BEY (DevamJa) - Bendeniz
butyenin alj:tgmda buyurdu1dan gibi... MaLiye Veki-
ai, biit9e a9tgt ic;in tekalifi cedideden bahsediyor. Te-
kalifi cedide nedir efendiler ve tekalifi cedide ile ne
alacaklar?. Koyllinlin 6'kilziinli ald1k; istihsalat1 dur-
du. llkbaharda bugday yok. Askerine ne yedirecek-
sin? Misakl rnilliyi nerede ve nastl arayacaksm?
Bize en yaJondan muavenet ve mtiz.aheret eden
Rus Hi.i.kfuneti oldu : fakat kos koca Azerbaycan
'idaresini kendirn.ize p~ke~ yapttk efendiler. Erme-
ni'Stanla harbi biz yapti'k, parsay1 Ruslara toplatt1k.
Giircis1lam ark.adan vurduk. Parsayt Ruslar topla-
dJ.
Bize altt milyon lira veri}inde onun ba~ka emeli
vard1r. Bize para verenler: a.mali basi ·esine bizi alet
yapmak i9in venir. Biz bu kohne siyasetten ne zaman
donecegiz? Franstz para verse Rusa i1am harp der.
Be~eriyet bizi kor bir a(Jet gorlir ... Biz art1k. memJe-
IJcette kendi ,kudretimize 1kendi imantmtza istinat ede-
rek, az yeyip az · y~ayacag1z. 1ki yi.iz lira yemiyece-
giz. Daha az yi,yecegiz... Yoksa iflas muhakkakJtr.
Y~I<.sa sizden, biliden eser kalmaz, kill oluruz efen-
diller ...
Burada Hiikfunet te~ekklil edeliden beni ordu ya-
ptyoruz. Her ~eyi veriyoruz; ordu dedigin yiiz bin
!k.i~idir. Onlan ba1 ldava ile beslerdik. Maalesef yine
a9. Sayak giyerdi efendiler. Maalesef 9uha giyiyor.
Verdigin tek.a.Jifin ve paranm hesabm1 bilme:k la-
zun gelirdi: bi1miyoruz. Yine soyliyorum efen.diler ;
Heyeti Vekile dedigin on ki~idir. Ya biz li~ yiiz ki-
§i ne yaptyoruz kli onlara da ne dli~n?
MUSTAFA BEY (Karah isan~.ki) - Biz veri-
yoruz.
738-
======
C:3
HOSE YiN A VN! DEY (Devamla) - Verme
efcndirn verme. Her ~ey senin namma yapllr~'or. Bi-
ze, namuruza K09giri'de i1kiyliz adam oldurlildli; yiiz
seksen Jkoy yandt. Yalan icat ediJdi cfen:diJer; Klirdis-
tan ve Kiirdistan meselesi yokt;,, efem!iler. Kiir1dis-
tan olsa, oradan feveran etmezdi. On3ar her va'k.it
Devlete merbutturlar cfr nd:!er. Ttirklerden daha sa-
d~k olduk.larma ben ~allidim e£endiler.
MUSTAFA LOTFt BEY (Siverek) - Hepimiz
~ahidiz.
Ki.itd istan mesele i yoktur.
HUSEYiN A VNl BEY (Devamla) - Bir mesele
daha : hafiye meselesi. MemlcJ<eti biri birine sokup-
ta ondan istifade eden avanti.irf:teri is:irnizden ~j: Hk ar­
mak Jaztm. Memleketi yakan bunlard1r. Hafiye te§-
kilatl. ..
HASIM BEY (<;orum) - Reis Dey, rica ederim
Heyeti lcraiye yok iken blit9e miizak.eresi olur mu?.
HOSEY iN A VN[ BEY (Devamla) - Efendiler,
boyle bi.its:e muzakeresi olmaz. Ben <ie boyle biit9e
mi.izakeresi abestir diye iddia ediyorum. Bu gun ya-
pacaguruz mliza:kere, buhraru rnaJiye ~are bulmak-
ttr. Biz bor~ i9indeyiz. Memurlara maa§ vermemi-
~iz. Bun1ar mtisbet §cyler. Bize Hi.i.kumet bir biit~e
vermi§; 34 milyon tahakkukatt var .. 37 milyon lira-
ltk da alj:JglmiZ var. Gelecek. sene yi.iz milyon kai§I-
smdasmiZ.
TelkMifi cedildeye a!k!Jm ermiym. Bina.ena:Jeyh kad-
t'olannJz ri.izerinldie oynayaoalk.smrz. Bi.iytilk MlJ.Ilet Mec-
lis.i 1338 sen'eis'i j9-in de boyle bir emri vaiki kai§t-
'smda bulunmasm. Ben g~ sen:e bi.ityes'inrde iJik soz
a!ltdigJm zaman deuni~tim iki : Marul'esef korJcarun; ge-
~ecelk sene biiltyesini de boyle bir giinde 91kacag1Z.
Benim son istirhrurrum budur efendilier : Misakt
mi,lliye k.avu~malk ist'iyonsan1z, t~ki~atmlZI jhMyaca·
t1mza gore yapm. !cap ediyorsa bi.r kismmi paydbs
edlin. ve t~Uah yam1z Mi.idafaaJi Mi'liliyeye h>asre·
din. Memf.e!kat iyerisine bi,r.az emni•yet sdkun. B'izim
memlek!ell'imiz asayi~izdir demey<in. Fevka!lade m.ah-
'k::-nlebd!en, fevik'aila:de ~.ki!lattan tev.rlli edin. Yak-
sa M isalkt MiHiyi kaybooerjz; kendimiz de helalk olJ.!-
ruz maaza;llah. Bunu kaJtiyen b1lin. S'onra m:emleJke-
timiiin madenlle11ini ktsika.nrnaym. Meml.el<'ete para
sdkun. Sarmaye so'k.un. Memlit:!kielfi'miz ha!lkt a~. Mem-
~ekielt:m'izde saOJa/t ydk, yegane memba! varida1tnUZ
mad'e~erdlir refendi:l'el"; iira!a!M:rr. Bunlara ehemmiyet
verellim. Yaamz itl1a'Jat ve itharrattan aiman gi.imriilk
kati cfcgillrlir. Elli m:iltyon lirada ~ milyon giimri.ik
atmak bir muvalffaik.i<yet degildir efendiler. MemJ.e-
kebte servet bJsm da, biz wnra hepsini cebren ruht-
 t : 158 11 . 2 ' 1338 c: 3

dJik. TJkallii ced[d:eyi biJmiyoruim. : Bir da'h a yiizde 0111dan yjnni kuru~ be'kl'iyo:uz. Efend!iller biz vergi-
kU'k bulamaJYIZ k.i a!lahm. Memlekette para yo!k para. ·Eeri alma;dJ'kta.n sonra ve istikraz da yapamadt'ktan
Bura;da'k i para, buraidalki t~k'i liiti y~az. Her ha1- sonra bu bi.i.tye a<;tgm1 n~rcden kapatacagtz. Memu-
de ve her ~eyd'en evvel memle!ket in te~kiliitim parast- rin in ma~at mdan kes-.."TTlelisiniz. Sonra. onl-an slirUn-
na gore UY'durmalt ve te~kiliitm bir 9ogunun lagvt m eye, h1 rstzltga sevkedersin iz. Bu gun 600 klln.t~ maa~
lazl'rl1. Bu giinden itibaren bunfara bakmazsantz ge- alan bir m emur 1<00 ku ru!? zammiyle beraber iki b in
l'ccelk s:;ne vahimdir. !stikraz yapsalk, bu gUn para da dart yliz kurt.L.5 altyor. Bunun on lirastm da ev kira-
bur. ruk o, bu gUnkU a~tgmt kapatmak i~i ndjr. Gelecek sma ve r:yor, sonra gerisiyle nas1l ge<;:in<>in ll ir kere
sene )'fi n d'eg;I. d~uni.in. M emur'in in m a~.at;nda n kesmek c inayettir.
1
B[tit~en!n b ir bu~u!k m i ri a.ytik ol:lmaz. Bu sene (Bravo se-dalan)

boy~-e o}dugu gibi gefecek ene iki mi'li a>;:tlk kalf~t­

ALl S " KR .. BEY (Trabzon) - Efend ' Jor; 1337
sen:5i b iHye in in mi.izakere~·~.Je b::nde n evTel soz
smd.ay tz. Aytgt t'f'kalifi cedidooe f iliin kapayamaz
soy•:.::yen a ;·ka da ~l·a rti111Ztn if:;.J: C ·,·~l \·e;h iJe, mi.iza-
efendiler. Ha:~ m hepsi homen as"J(ere gitnri~, harp-
Ierde klil olmu~. Z avallt Anadalu s•anats1Z, i nsans1z, kere:yi beyhude vakit ziyamdar. a <-a !- ·· ~cy adde1 -
m iyomm. Zannederi m ki biz::m 1<;:1:: ~·:,ptlc.•_a'k mese-
zlraatstz, p3.rastz. Eller:nde hayvanlan vardJ, onlan
da ald;•k mahv- trjk e(end.iler. Bu gUn bUt~ uzer'ine le, sarfed:!mi~ olan b ir bU t:;:eyi topt;!n ·a bul c:<tmek,
tasd:ik etm.:J'k ve mcm!J; 1in ih iyaca~ma gore ve ken-
mii.zalk· re e:tmeyin, bU'tve il'e i~tig~l etmeyin; buhra-
nt m aliye yaJ~e bulun. Ben bUt9enin fastl ve madde-
di arzumuza muvaftk b:r b[it:;:e yapttmlakttr.

Ieri n~ g:rrm-eyi nit gorUyorum. MUSTAFA SABRI EFE:"/Df ( :i n ) - D:;: sene-

d ir, boyle soyliiyoruz.
CE:\1iL BEY ( KU•:ahya) - Efendiler; malumu
ALi )UK R D BEY (Devamla) - Eh ... Bu sene
a!:n ;ZJd ir J<i f<:v'kalfude zamanl1ann her ~e}'li de fevka-
kendin iz: n kudr.:'lni lir kerre d~ncy i n iz. Sarfed i lmi ~
Hi.de!d'ir. i .<;Lanbur gazeJte!erinin b ir kas;mda gordUm.
alan b ir b Ltlf;cden tasarruf tmek imkam olmadtgml
Bu gUn fstan_bul ~ehrinin var!da,tt u.efsi fstanibul ile
hep :n iz teslim eders:n iz. Yalmz bu gi.ln m omlc'kotin
<;at ailca sancag1 ve i~gal aJitma gimli§ olupta ya!Jan-
vaz:yeti maliy;;~·: ne gore, bundan sonraki biit~en i n ne
mt~ k'e:m )kten iba:ret a1'an vc Yunanm igmaz1na ugra-
~::!kilde olacaguu te:sp:t ctm~ l<iztmdJr. Fakat bu,
mt~ yer!erin va·pida!lma miin,hastr i'k'<::n fstanbul HU-
boyle o~ma' kla b eraber geyen swenin but c;esi hak!lun-
Iki.ilmeJtii n in blitveJS:i 78 mi·! yon f'iradrr. (Handeler). Ha-
ch da soz soy!enm~meli midir'l .. Bi..it~~ mUn·asebetiyle
k J!<Ja:tt s.Oyh1yon'm efen:d il'er. (Yanlt~ ses.Jeri) Mfuaade
n, .;n:leketin siyaseti mal:yc ye haJtla siyase-ti umumi-
·,myurun. son.ra ten,kit edersiniz. B'izim elimizde sekiz
yc:s :ne a it ynk sozl_r. oy:eneo:!ir. Bu mUn.a scbet le b2-n
tane v ilii y 't vc 50 - 60 tane Sanc ak bulunur'ken 52
.-.L bir ikli soz soylcm.k istiyorum. H atlraniZI Mec·
m :t,yon'h!lk varidat ancaik r;:1<karab:liyoruz ve h albuki
tis:n b : day~ti te,~clkkuti.in•e ve He·yeti V ek'il<"ni n ilk te-
m:emuf'la.r1mtza da yi.izde yetmil'$, yU.Zde se.k•sen za·
}dklkU I ettig i z~ma na icra1n1 r:ca ed:::-..:.::g:m : 0 zaman;
ma!'m yap1yoruz. l'ki yi.iz b in ki}ilik ordu besliyoruz.
gay~·t sa:ri'mi gi.inl~rdi efemJ:Icr : B en d ~niz :VWdafa'ali
V l!Jtant kurtarm.a'k ic;in ne gibi fev1kaliide hare'ketl'e r
M ;;JLi ye umuru i!.:: i~~igal eden b ir Fevzi Pa~ayt go-
varsa hepsini yap tyoruz. Sonra e'timizde de zay1f l}jr
ri.iyordum. Oniincb bir tahta m as,a, Uzer:ndc gawte
bi.i:t<;e va;r. Aman hallk •Uni.i.lmes'in ve aman halk. bUI-
yaytlmt~. YanmJa b ir tclk yuveri. Ne miisteljan var-
mem ne o~masm diyoruz. Pc:lkiilii : Sonra nereden va-
ch, ne b :r ~e·y'i vard t. Ne de kakmi mruhsus. Ve btl-
rida't bulacagtz.
tUn vekal'c:der bu tarZJda ida·re ed!itiyordu ve zanne-
Efcrrd}cor, b en bu gi.in'k[i bUts;emizi liigar ve ycrin- d:::rim ki Adl-iye Veikil.leti de, Maliye Velk aleti de, Da-
den dort adam!a ka•ldJonltr sUtsi.iz bir jnege b enz&iyo- htliy0 Vekaleti de, ·hcpsi de bayl'e idi. 0 muhiti sa-
rum. Hep sagmaya c;:alt~lyoruz. Fakat bogaz:ma bir m im i i:;:.;n:d>! her kes <;alt~ly'or; ve memle'k:e·t in der-
~::y, yem vermiyaruz. Efend iler bizim mtemurin imize d ine derman bulmaya ugra~tyordu . S imdi bu giin'kii
yliZJde yctm:~. yUzde seiksen maa~ i•lii ve edliyoruz. Bu- 1lidafaai M :.:.Lyeden ba.hsdecegi m. Mudafaai Mil-
m lffiukabil icra ettig imiz zamaim hangi vergi•l·e redir. li:}'e Vek iti P~a Hazr~tlerin:n mUste§art var, yaverle-
Bir ii~ar, b ir de glimrUik: resiml!eri . ~ar vergisi zalten ri 'v'ar, ka~ em i mahsusu var. Sonra b ir de mUste~ann
kendi kendine gelir. Frukat bu gUn aro?Ji vergisi eslk.i •kalemi machsusu var, mi.iste~ar muavin'i var, ~usu var.
hamam eski tas. A!kar verg isi esk'i hamam es'ki tas. busu var. Sonra da insaf din:z. lstanbul'dan memur
Va!ICitiyle dort bin ikuru~a yaztlm t ~ olan b ir dJ'k1kiin celb.Jdi<l•i yor. Mliste~ar , mliste§ar muacvin i, kalemi
bu gUn yirrn:i otuz lira vergi vermek lazun iken biz mahsus, ha{ta h•ayret ehtim ka b mi rriah.susta bir b in -

-739-
 t : 158 11 .
lb~. yi.izlbll§!llaJt ve bir ~ .ta.:ne de mii!lazm va.r. Bir
tbe ooph:ede zalbilt yak. Y;a ztmz f,iiJ.an 1guruba, !stan-
bul1dalll za111it gOn'de!"Sin dilyorlar. Ben trrebolJu'da.n
;yeni gclldilm. !n'elbol:u'da 9 tane kuma.ndrurll!k VJa:r, hep-
l!linin ']'apttgt i~ aJYD.1 $jey. HepSinin de yaptt~ i~ bir.
nennin Hhl~in Alvn1 Bey biraderimli1Z, giiz:el bir
~ey haJtrrllailmt~ ve bir ilhtaflda bU!lunmtcytu. BiZim a:sl'l
vaiiifem'iz muralk!albei ma;Jli')l'eldi,r. Bu hl.!Sus istlilldaQ lka-
pttan kapanml§ ve i~ gortrmlk i9)n }'alrHz mi11lete mlii-
I'acaalta m'edbur k1alam~ ola~n bizPer iyin en btiyi.ilk va-
zife, bUtyerii·n muralkalbesi oldugu hal'<le m<l'ail>esef
lbiz, Iris i'le 1lHl1rek'e!t etti'k ve B:ilrinci tnonU Harbirrdeki
mu21afferiyet'in verdigi n~e ile; mmle'ketin p<ara~n­
nrn en mi.iihi!m ktsmmt hel'eden MUdafaai Milliye
'bU!tyesini buraJda bilamUnak~a kabul etti'k ve IC'Ulli
lb :~r para verorlc
!Efun<d!iJier h:epinirz l>.i~irsiniz ve hatba n'efsi n,izde de
il!ecrU!be etmv~initzxmr; biz aJlr~m~tzdtr. ElimiZide ne
lka:dar para olu:rs,a kend:m izi ona gore idtare ederiz.
Benim bu gUn bin kuru~ param ol'Sia evimi nastl ida-
re edens;m yann ~ilk'i bin kul'u~ aldtgtm zamanda Yine
ayru ~elkildeyim. MemurlaJ1dan para bir(k:til'mi~ b.iy
bir 'ki~i gost!e.rebiliT m:isiniz? Bir yok ~eyleri irti'kip et-
m'i~tir; ~a'kait ma:sraft Ida, el'ine para ge;;tigi n'is.bette
yapm~ttr. Bunun gibi biz de Miid:afaai Miltil)'enin
eline ·ayJ!ktan, bilamiizalcere kiilliyetli bir para verin-
ce zannetti ki. Bu pa11a boyle du!Jna gelecektir ve bu
surctkl a~11Jc say~k sa:rfiryat yapllll~tr.
Simdi meseJa, naik.fiya;t ve s~vkayat miicliriyetin·e,
yalruz bahriye sevkiya:tt iyin zannediyorum ki altt yiiz
bin lira veri.Jmi$tir. R ica ederim, beh~ tonu 25 lira-
dan hesap edenseniz bu para ile 30 bin ton oepbane
ge!me'k icabederd'i. Gddi diye kim isbat e.!<!Cef-<? Hal-
bttki bu para bi·bmi~ ve t:elkrar yeniden para istenm.i~­
·ti'r ve ~n'im gi1bi lnJe:bolu'd ·an, Srurnsun'dan geJcnler
pek a la bilirier ki : KaJYilkytlar, cep:haneyi ve e~yay1
. as~eJ'i,yvyi beda:va ta.5tryorlia!r, ytiJcanyo,rJ<ar. Ahaili str-
tnllda broava ua~~yor. Bu para n ereye veriL}'or. Ben-
dcn•;z lb]mi•}'ontm. Fakat Ol'ta yerde p11ra gidWyor.
lndl>ol'u'da ii9 gUn kaimla;r i~i.tm1§1'erdir. Ey ahaii ha-
ml:y"ti olr.m, Allahmt sfWen sahile gilbsin, cephane ta-
~tsm diye ilan. Hat~ kism'e'n de cebren, bir dillekan·
ida ~k'i •k'j~j V:l.I'Sa di.lk:kan.da oiri'SirU bll"afkmaJk digerini
·inzjb3Jt m~urlan 'WIIS1tasiy!e ~nre'k suretiJyJ:e ta-
~ry•orlar. Sonra. efenJdirer telka!Lifli m i·l1iye lagvofdu de-
d;·:·er. Ben kallimann sl!1tma cepha:ne saodtgt yUk-
·Jenmi~ ·oi1 a'!'c:!:~ GOle bogazt'ill ve ydkll§unu ytiJcttgmt
gol'dum. Bunu £rzun.vm MeJbusu Durak Bey d::! gor-
dii. R :ca edeTi:m efend;Ier d~iniinuz bu m 'm~iJimc-
= = = = 7<-~=
o=- ====
z . 1338 C:3
mi~ti. sonra bi!hnreim menedi!lmi§ mid'ir? Vrel~ki bir
an iyilll yapclsm bu caiz degilldi,r. Bu OCia!dtlllil :revci
oephooe ya ~nittir ve Y'aihut ta karum d&kmek iy'in
her dem miilheyyadtr. Nastl olm da bu kadm evin'-
den a:ltrur, sen te!kalifi m'iJ,Lil}'le venm:edin diye cephane
sandigmi mtma yi.lklen'i~or?.. $ im'<lJ efendi'l er yaJruz
bun~wn .soyi1e:m!~lk:ten maJksaJdtm. Efenrliler rica ede-
riim vazifemizi, mUJialka:berrri21i iora ed e:J.:im. 1
Bu brJtye ile ugra ~rruya ltm, her ~eye talkdimen bu
onumi.i<zJde!ki senenin blity!eS'in i, her §eYe t•alk'd imen ih-
zar t:·Jt'ir.ip bura,y a geotit'tdim, ha.rztrlt}'lahm , mUza.kere
edelim ve sarfiywt yapaoa!lda;nn el1ine ~u /kladar dleruz.
Efeml':> lter bi·z 'm i'kVudanmtz, kudreltimiz bttdur. Yapa-
cak<san:z yapm, yapamaJ}'lacalksantz yapaoa'kl'a rJ ge-
tirerm, d iyeJ:m.
HOSEYiN AV t BEY (Erzurum) - Efend:im,
gc-.o·k MUdafaai M iH:,yeyi, ik~isa:di, da;hi•liyeyi stra ile
tenlk'''t odi}'loruz. R ioa ederim k1end'irler'i burada yo!k 1<j,
coVIap vers'nl~r. (Qok dogru sesteri) Heyeti Vei!Cilleldoo
r bm~::! )llol~tur.
SALAHAITI N BEY (Mens in) - Hiikfunet ade-
mi m esuJiyet esasmt kabul etmi(uir. Hi9 aldum:all.
ALt SUKR 0 BEY (Tmhzon) - 0 ba.lid.e efen-
,fb b~nden~z ~unu soyliyebilir'im k'i Meclisin vaziife!i
mu;a'kruks;ne Hiikilinetin verdigi ebemm'iyet bu gUn-
kU har.::kcd;! sa.b;ttir efend:iler .. (Bravo sesleri)
R51S - Efendim. Matiye Vek ili bazJrotr. (Bir
,1al:y.:: Veh!i ile i~ olm:1z >SeSll'e(i)
SALAHATriN BEY (Mersi n) - Efendim 'bir
t;:k !i f var. Hcyc~i Ve•k'ile mevcut degil{iiir den'iyor.
RETS - Ha ~' bu'ki Mal:ye V ek ;·Ji bumda'<lll". Mii&-
ker.:n:n d;Yamt i ~Yin Heye:ti V k.ilen!n huzurunu ist'i-
yor mmunuz efend :m? (Ta:b-ii s~l ni)
SALAHATTi BEY (MeiSin) - Efendirm hafi
c ::- ~13ede.n b'irirud'en blityen in heyeti umumiryesi balklkm-
da bu ayPk. k·ar~ t mda be-ndeniz; n ora.dalki Malii)'IC Ve-
k:Jin'in iZ?u11att ve kend' }~ri njn ta>S'd ilk'i ve9h'ile l)iz bu
arada am~ak bU.ty:e... ve buhranm 'kaJ1t·s tnda yillpaca-
g,m:z olan bir meseteyi mUzakere eder-..eik ve d'ii~ii­
neoegiz. Yoksa bU't9en'in sakatoo ha·k'kmda t::\krimiz
biytir.
T AHSlN BEY (Aydm) - Bu sarfedilen parala-
~m mlikabi~; r<de yapclan i~teri n tadadmt isteyecegiz
'(:i ,g elecdk s:::nc i9in mU.teyalkktz o~.aJ.un.
SALAHATTlN BEY (Mersin) - Simdi efendim
;,i.itly"~rt'in t<rlJbJLnddk'i mesollen'in Vie Dev1etin vatitlait ...
l~!eUmesi Vi! mesar'ifiaJtmm suii&timal ve :israf ed:iline-
~~ haklktnda!kti mlitaJiaatimt aleni cel'Seye telice!diryo-
rum ve tekmil a, '~ad~lanmm bunu a:h~n'i ce-lsede mil-
 t : 158 11 . l
fetin sc;im•j 1ttl1a.ma beyanaltiru ye~innesi !aZ!In'dJr.
IBuralda ya!Imz hafi ve ma:hrem. olian krs~m kion~ur.
IB:naenallie}'lh mli.ialkerey<i bu ooMa'Ya hasrederelk he-
'Yeti um~inde soyienmesi dogru O'llmal)'an ~irkin
lbvr n"leseD~Y,i a.rzeld'ecegirrn. E:Gm'iZJe verJl.en liste ile irat
lYe masr.af -ve a<;~k miik'tan malumdur. (28) mily<m li-
'ra. gosteriien bu ac1rkta - ki Maliye Vdk.i'ia Bey 20 mil-
ryon lira d'i)'lor • Duyunu umumiye.rlin sarfettigi m.ik-
lta:r hai 1jt;b:r. Yani b'iz onu da!hi vermtlk, zammertmelk
zorunctai)'IZ. Mahalli sanayid~1ki serma'Yelerimiz ha-
r':9t'i r. Bi1tli111 bunlan nazan ct:·kkate almazsa:k yal-
nrz 28 mi'fyon veya: 27 m'i·lryon denilen biltcenin iistline
n1s1l olsa k'oymak mejburiyE•~: ncte;yiiz. To\:ilifi mi::;.
yen·in mi!1etten aJ!Jntp ta!hs!'l edJ::>n ve m1ktan gayri
malum o!an ~eyfJlJ:n m'1kranm .nasll olsa ko:y,m:~r'<. me::-
bur':yet:n'de'yiz ki Hliil!.:iimet ~imdiye kadar henilz 12.5
m!Jyon hesap v,ermi~t ir. Fakat ha.!<~: k,atte bunun cc~:~
ziyacte o:'dugu muhak,!<aktJr. Ordumm SCf!~ niha·yet"r.:J
Jcadar idar~si ve HiliJd.i.metin idaresi i<;in talep etmc'~
iste:J.jk.:er.i m :~<~ar da 'bunun i.izer:n.e zarr.mc!unur.:J.
a~~k 43 ml;lyKmdan a~ag1 ldegi:ldiir. Arna bu, r::llhm
itrbar rledir. 1h'dima11d bunu k.endilerj 3C · 31 m:Jyon
ri•lo (dare ederrler. B::ndenJ:z 'd:[i~i.1r,liyorum 'k.i onU.mQz-
delkli sene · !~in a~ag1 yU/kan 85 · 90 m:r1yondan ap?;rya.
o:.rnrya;;alk, ot:tn bJ~~esi, otuz m::yon:la de:vredxck
olan a<;1k ~e bu 1221 m:tyon'.!uk. masr,afJ ne ilc kar5J·
layacagJz?. D<~~va. budur? S·imctii arzed:yim ef.emdim,
cfendcler as1l me-:;ele bu yliz yirm: m:lyor.•~~,;·k ta~ebe
h~1 ne ile k.ar~1 ~ark;acagtmJZJdii. Hi.ik,Gme~im :zt: n YJ.·
ridat1, k'en::iilenin·in go terdigi kay t<t iizer:r.de 46 m:1-
yon. Fatk•at Muvazenei M:1: :ye En::lirr.:ollri Rei;; BeY:n
Ht~kU:meete.n biz.zat yap·tJgt tctk';k'a'ta gore lbu glir:(u
var·idat ista;liS!oika giYre 32 m::•1 yl0n rL:radtr. M.1(:ye Ve-
tk:[j rBey Mec:•:si tell!v.ir e:m~::d:r. R ioa e~bim me : ::-
'lenion va:h.a.:neti 'bura'dadJr. Kendderi bi:hlssa Me::r:s;
~tenrvir etmdi·c ,·r, e•:.lei': nd,~•'kJ! IJ<·a yda ist•;nl d~n. B::-,ae:la-
•leyh 'V·an:·a'at kulk alt1 m:Jyoil ~ira de!f'dir. P.an ola-
'Jiak, 32,5 m:~yron lra tbir p.ara'd!r. Bu da para ~:am ·am
ahmrsa ve bu sene mi!eitten a!mmaga im'kan varsa
1113511 120 mily>on ·VirJ. l}hbiyaca lk.afi ge:ec::<ktir. B:n:tc-
n~te}qh •m asar:m Dev1ei·i JJ:r dere::e ind:rm~ 'k veya te-
a:'}'3it m b•: r r,urbunu indirm;;fklten b~k,a yare yotkur. Y.aJ
g1day1 i!misin'i lblile temin edemiyen muhassesat, me-
seta taym1 rwbu mu vereoegiz? ,s.:mdi •inade gcr:eT:n.
Zarr.~n Zliilyi etmemek ic;:in benderl!iZ gayct ba'ih soyli·
yorum, bura'd:t. BeFki ga.}'lbe>tt:g:'m 'nc1kat v-anltr. Fa-
rkat heyeti ttnumiyesi itibanyle safi k!asa')'a giren para
olarak; g;ren paradJr. 32 5 milyon. lir3. kanya g ' r~n
parad1r. Jmkan var mJdJr, mem!f'lk,etimizin y1kmad;•k
- 741-
1338 C:3
neres:ni bll'al<tJk, tahrip olunma.<lLk h<mgi rnemb:uru
bu-a!ktJrk,
Efendifer tah_rip edilmiyecek servet vardJ. Fakat tah-
r~p otrinildii. Bunda bize mahsus o:,an bir ce0bare.lik•
v-rurd1r. Bu d:a lfLlememekten mi.i.teveHittir. Benideniz..
enkarm i.izerinde bu varidJ.tl ayn, ayrr tet~:k etm·re-
re!k tahmini surette siYyuiyeceg:m k,i ge.,-:::n swfl·,,i al-
dJgllniZ va6da:tla k' a!acal?,tillJL. kalmamJ~ttr. Agn-am
'bi, tmi~tli r, tahr;p olmu~tur. hayv.anat bitmi~cir, a~ar
b itmi ~r.i r, gorilyorsunuz. Bu ontimJzd<.ik.i 91ka Jk
maJhsul m:!dir? E!yevm e!imizde bulunan mahw:un ve
bununla geyen sene dil~i.i.n.i.l!m: :Yer : ra ~t:an o s:ya;eti
1k.tlisadiye ile mefm!lekoti ,rwreye gol·i.iril~ cl:igl.in'li .. .
Orouyu besliyemiyoruz. Ordun ~m a9 o.Jugunu J\fi.i-
dafaai miniyenin bu ~~ !e ugra~ a n adam:_m bun •l bili-
}'1or:ardl. Bundan ik: ti<; ay ewe! •bi ' }Or 'a:-dt. B:1:1a
da.hi s·oy!em'i~!erdi. Fakat r:c3. 1i mc~u:c., ··n dJ.ne ka·
dar hab~rleri yoktu. Bu1ada ira:Jt J..c :am ctt:k ie!'li ;:.a-
ma.n ~liphe ett:m sdzler:ndc:n. Tc~r, : k etti:cr haQ.er-
•ler~' yok!tu. Yeni cendeniz; Un1Llm1 oy~i} ;>rum ,.;: kJ·
·sa soy1e)lip g~iy:>rum. Me.n: ~:(e• : m ! z ichre o:una:llt-
yor. Asrl meseJe ve ruh buradad1r ve s:psc:i ma_lty;,
ve saireru:n heps;ni nihayet idare ed:'J":,,,:k. d;.,,c.
me:( :1tLCIJS, eh.:·:y::t ve k!ifay(.t me ,t':srct: r. B.r de tc~­
rki:dc, }'lni hiiny.delk.i ha. "lhk ve m:uu v:tr.iir. Efen-
diler bir inhisar idare!li te~k.; !; :y:n ahdi misa:" c~.n : 'l : z.
d:i•n'Ya!da m:sal <Yimayan b:r ' Mec~:s vucu:h ge .'r.n:<j ·z?
Efmd.:ler, bi.itiln kuvveti. kudr:;,j bur:ay3. v;:ren•!< i!·;
yi.iz k,~ ! yi b:.iti.in tlll1u~u de.\ : ~ Va:?:ti.i:yet d~·_,, ·-:· z,
'bu o:amaz. E ~ E1:1d :~r. 'n1u' y ttir. fa'~lt :;:::,L.·'·:e.
•bilfi·i'l ola'maz. Bu b:na ihr; ; as eh:l!e~iy1e id.a:-e o!u-
l!lut l:~eil bu jh~'s:u:'.l!'Jn h ::·;n:r~·n a:akad 1r o!mast !1i.znn
ge!miyen. Ala kaJar olalb ':m::-:.i i ;n umu ru Jt\':e:•:,.,
umumunda mesui iyet ya~1 ma;k bu n~dr: r? Sc: :~:-: a:Lk-
dilmesi n:e demek.:i r? Bu i~lcnt!cr~ ,x_ yap:lr) cr !?,:bi ge-
·~··yor bana. Sak::t c 'Jr_ buJ•.1r. Bu m~;u: y::t lay;ha::.' y-
~e bu ~ek.iiJe tir Me:;: :$ ;_;.,_~:.:ndu!k~a ve mesu r· }d d~­
n:rlen hey.ula .. «3C.O k!i~i bunu ~ey c"me,l:k;e me u :i: y~·. i
rkim:n i.izer:ncte bulmak ve tatb;k k.at<!cl•, r. Ba i<a i1rZ 1
Hey ~Ui Ve!f<l:Jenize bulup yak·a:aylfl t!?mizleycmiy·oruz,
yanrj di.i.ze:.-tirem:y'oruz ama.
Bir sakathk vard1r ki bu noktada ftktimi iyi anb-
yamJyorum . Ya11i bUnyemizdc, bUnyei tc:,kilimizde
bir yanh~hk vard1r ki bizi mu vafbk kdtmyor. 1kin-
cisi ihtisast meslektcn uzak dun.tyon•z. i~l::tmek nok-
tai nazanndan yani iktisadm cnva1 mcsaili aliyci mil-
Jiye bu mcmld eti i~letmek meselesidir. \c yapml-
$1Zdtr? Her hangi birini ele c.hyorum, lkycti umumi-
yede soylemek i tiyon.tm bunlan. ( iinkj claha f<.Jy·
 t : 158 11 . 2 . 1338
dalt olabilir itikadmdayun. Bir Zonguldak havzas1 ' ben bu fikirde degilim . Ama bulurunu~ bulurunam1~,
vard1r, muattal ettik, bakamad1k, i~letemedik. En
giizel idare olunan ordular. Fakat en ziyade idare-
sizlik ordudad1r. Ezciimle efendiler, bizim bu sene
tahmin edilen miktarda mesarif edilmi~tir. Gec;cn
sene bizim tahmin ettigimiz mekadir. Fi ya t ni~bet­
lerine iizerine tahmin edilemiyecek ve nisbet kabul
etmiyecek surette fazla sarfiyat olmu~tur. Yani bir
hayvan 21 kuru~ ile idare olundugunu dii~Liniip du-
rurken 39,5 kuru~ masraf yapm1~lard1r. Binaenale} h
israf vard1r. lhtimal belki de yoktur. Bendcnize
oyle gosteriyor ki idarei Hiikiimette biz ricali mtite-
hasSISa bulup getirmegi ihmal etmi~iz. idare ed.::bili -
riz zannettik. Bu memleketi i§letmiyoruz. Halbuki
m emleketin kuvvetini alm1~1z istihlake sliri.iyoruz. Pe- Meclisinin §U vaziyeti c;ok ag1rdtr. Su blan~o ile
ki bunu kim siirecek ve bu orduyu kim besliyecek?.
Binaenaleyh bu memleketi i~letmeli, altmda altm ma-
denleri yatan bu m illet her hangi bir hayali hulya ile
boyle bo~u bo§una b1rakllamaz. llu kadar kuvwt
sarfeden insanlann mesaisine kar§l i§!emeli ve milleti
idare etmelidir ve beslemelidir ilia koktimtizd n Yl·
klhyorul. Sorarsam size agustosa kadar bu orduyu
nas1l idare edeceksiniz, agustosa kadar elimize gcc;e-
cek olan agnam nedir, ne kadard1r?. Yine be§ mil-
yonu almtz ne eder?. Efcndilcr haydi 7,5 milyon lira
olsun, bu yedi bu~uk milyon lira ordunun di~ini bile
kan§tlrmaz. Peki kime ne ver.;ccksiniz, ge~cn sene-
den devrolan bor9lar ne olacak?. Agusto:;a kadar
biz nereden , hangi varidatla para bulup ta bu orduyu
idare edecegiz? Bunu bu gline kadar biz gormemeli
mi idik?. Memleketin kudretini ellerine vardigimiz
HUkumetin (c;Unkti biz burada kiig1tia. kalemlc me§·
gulliz) Heyeti Vekilemiz bunu cormemeli mi idi?.
Ayn, ayn ha.sbihal ettigimiz zaman neden soylemiyor
idik, neden varidat menbalannt i§letmege, mlitehas·
s1s adarnlan getirmege, i~leri bitirmek yoluna h immet-
ler sarfolunmamt~. bcnim anlamad1g1m nokta budur.
Bendeniz diyecegim , sakathk buradad1r. Bunu boyle
vc Meclisi bu yanh~ girinceye stirtiklemck dogru de-
gildir. 300 ki§iJik bir hcyct oturup ta mtizakere et-
mesi ic;in ittihad1 fikir has1l etmesi gti~ti.ir. M<::lekler-
den ibaret bir hUkC1met yapmak lfiz1md!r. Bu da
kabil degildir. Gec;enlerde hususiyle kabine usulti
falan dediler. Efendiler, tarih bize gosterecektir. Siz
her ne derseni7. de yi niz. dUnyada olan ~eylcr bizim
it;:in kiifi misaldir. 13iz dtinyanm tecri.ibe etmedigi
~eyleri nefsimizdc tecrubc edecek za manda degiiiz.
Onun ic;in ba~ka ~eylerden sarf1 nazar ediyorum. Yal-
niZ bir noktada soyliyccegim : ihtisas sahiplerini top-
liyahm ve bu Hcyeti Vekileye inhisar yapm1yallm,
-742-
C:3
ama yetmi~. behemahal mutahasSJS adam getirmeli,
liyakatJ1 zevat gctirmeli. Htikumetin devairi muh-
telifesini maadin, orman. nafia ilahir bunlar hepsi
i~ler. Hangi birini ayay1m efendiin. Efendiler ge-
c;en sene nafiaya iki yliz bin lira verdiniz, dekovil i~­
lem i~ olsaydt ahalimizi ne kadar sevindirmi§ olur idi-
niz. Yapabildik mi. biz bir kan~ yapamaytz. Bina-
enaleyh. mutahass1 adamlar getirelim. Bu kabiliyet-
sizligimizdendir. Boyle mticadele ile olmaz. Muta-
hasSIS adam anyalim, ay1p degildir, ilmi bir devlet
glbi ya~:yal1m , bu i~ yurumez sakattlr ve bu bina Yl·
kliac:>.ktlr ve a!tmda kalacak sizlersiniz, yani biziz,
hepimiz. Binaenalt:yh, 338 senesi i~in Btiylik Millet
o ntinde bulundugu mesuliyet en ag1rd1r. Efendiler,
dUnyanm en ag1r bir i~ini yapmak i~in bu Heyeti
Al iyenin en fena bir vaziyette ka1Inas1 ihtimali var-
d!r, goziimtiztin ontindedir. Binaenaleyh; ~ok ciddi-
yctlc bu i~i dti§tiruneliyiz. Behemehal azami bir ta-
sarruf yapmak lfiz1 mdtr. Memlekete acil para bul-
mah ve masarif maselesinde behemehal azami bir
tasarruf teminine gitmelidir ve binaenaleyh §edit bir
miirakab~i ma!iyeye ltizum vard1r ve memleketi ~ok
i~!ctccck adam bulacakstmz. 1~te iki i§tir, hepsi
bunda hlUasa olur. D~ilnctisii, bu Meclisi ~ali§llrmak
liiZLmdtr.
Onun da en k1sa yolu ehil adamlardan enctimenler
yap1p icra umurunda onlan te§vik etmek: Bizim bir
ki~imizi n k ifa yeti olmuyor. D~, be§ arkada§ i§tirak
edip b ~ r aber ~al!~sm, boyle idare edelim ve beheme-
hal haric;ten ihtisas sahibi adarnlar getirmek lfizund1r.
Efendiler, buz lizerine yazt yaz1yorlar. Efendiler hi~
bir kay1t yoktur. Maliye hesapnu yap1yor? Yoktur
efcndi ler. Defter mi, efendiler yoktur. BUtc;e hayalet
Uzerine murakkamdJr, i tatistik yoktur. Yani bunun
ile bir kimseye tariz etmek istemiyorurn. Mtisbet
1 alumat tizerine fikir gU~ttir.. Btitlin bunlar i~in
b:i§ka ~cyler lfiztmdtr. Mernleketin bUnyesini iktisadi
bir §el-le sok maily1Z. Orman, maadin idareleri, em-
liik idareleri ve mernleketin muhle.lif idareleri hep
boyle olmaildir. Mtidiri umuminin eline verirsiniz ve
suiistimali gortildtiglinde mesul edilir ve berbat olur.
Boyle devairi inhisar altmda topla, biittin varidat fu-
kara s1rtmdan \lkml§llr. Memlekctin vakti geqiyor;
bir taraftan masraf oluyor. Param1Z yoktur, AJlahtan
korkmak laz1m<.l-ir, bu vaziyet ytirumez. Ticaret ve
sanayi tC§Vik ytiz(i gormliyor, 6Jdilri.iJmege gidiyor.
Mtisaadenize atfen soyh.iyorum, ben btitUn bu zih-
niyctleri idraksizlikJe muteraftk buluyomm. Efendi-
 t : 158 11 . 2
ler, ticaret te~vik edilir. Milletlerin hepsi mii§tereken
menfaatlerini gozeten insanlardan ibarettir. Menafii
mii§terekei memleketi miidafaa etmek i~in bt:: hu-
susta vaktiyle ~ah~ml§ olan adamlann fikirlerine
muhta~ oluruz. Ticarct ve sanayi erbabmm heyet:le-
ri . odalan acaba Hi.ikfimet iiz~rinde mi.ifi t midir? Ti-
caret ve sanayide zerre kadat alil.kalan olmayan me-
murlann herhangi bir i$te haizi karar oldugunu gor-
mek hangi karanhkta yi.iriidiiguni.i bize gosterir. Bu
i§ler adeta mi.i~terek §irketler haline gelir ve 0 ~irket­
Jerin meclisi umumisi gibi idare eder. Menafii umu-
miye i.izerine dogrudan dogruya yi.iri.iyen ve onu go-
ren Hiikfimetin adamlart idare eder. Binaenaleyh,
para getirmeyen bilumum te~ kilatl devletimizin §ekli,
l<amilen sakattlr. Onlan para getirecek ~ekle sok- ·
mak lazJmdJr. Varidatiyle masanfatm1 kendisi yapsm.
Ba§ka bir ~ey Uzerinde soz soylemiyecegim. Ne ~are
di.i§iinUyorsunuz derseniz yani para bulmak mesailin-
de, enci.imenimizin mazbatasmda vard1r. Ne gibi vari·
dat laz1rnd•r.? Burada iki kelime ile soylemek laz1m.
Sunu soyliyeyim ki efendiler, masraf biitc;emiz, c;ok
kabili tenkis degildir. Ne suretle kabili tenkistir ve
bunun hatas1 da bizdedir. Hatanm ekberi buradan
ba§lam1~t•r. Fakat bir §ey ki olmu§tur, donmez. Ge-
~eh sene bUtc;ede o kadar ricalara nazaren veremiyece-
gimiz, paray• verdiniz ve hatta MUdafai Mill iye ve Er-
kan• Harbiye Reisinin bizza.t alakasma riazaren veril-
miyecek paralan orduya verdiniz ve kabarttm1z. Sim -
di efendim , 120 milyona kar~1 30 milyon varidatla ne
verirsiniz? Zaten efendiler bir hi.ikfimet ~ekliyle bak -
samz. aglarsm1z. Rica ederim, efrad1 askeriyeye aca-
ba be§ para verilmi~ midir? Sureti tediyeye bir kere
bakm1z, . a§ag1dan yukanya kadar nasi! bir silsile ta-
kip ectiyor. UsuiU tediye bir tak1m zaruretlerdir. An - , ucuza temin olunabilecegi hususu tespit olunmahd•r.
cak bize gore ifade olunur. Akla , mant•ga, hakikate
gore ifade olunmaz. Bize ait olan kanunidir. Mah be-
mah alm~MiUete ait kanun yJrtJIIr, ahhr. Onun hiik -
mii yok. Onun ic;in efendiler, maliyata kuvvet vermek
devrindeyiz. Miirakabei maliyeyi ordunun en hi.icra
ko§esine kadar sokacag1z. Ezci.imle maliye ayniyata
kad<r elini sokacakt1r. Ge<;:en sene bunu yapacak idik ,
yapmad1k, yapllmalld•r. Sonra ordudan icra olunacak
tasarrufatm bazt imkanlan vard1r. Bendenizce bi.it<;:eyi
yapanlar tatbik etmedigi i<;:in fenahk oluyor. Bunlann
hepsi Jaztm degildir. Bu Mecliste az c;ok kanaatlar
bir noktada birlc§iyor. Fazla te~kiliit~•y•z, li.izumu ol- burada tutm1yor, hatta buradan naklediyor. t§ yap-
mayan te§kiliit yap1yoruz ve hatta bundaki mant•k-
Sizllgt de soyleyorum. tdarei askeriyede iki ba§ var-
dJr. Birbiriyle gdri.i~meden i§ yaparlar. Bundan maksa-
dJm miiahaze degildir. Erkam Harbiyei Umumiye
-743-
! 1338 C:3
Riyaseti, Mt.idafaai Mill iye Vekiileti . Bunlar ayr-1 ayn
te§kilat yapar, tahsisatJ munzamma istenmez, bir
biri i.yinde kaynar bir hesapttr. Amir kimdir, memur
kimdir? Buradaki suale hangisinin cevap vermesi lii -
ZJmdJr. 0 yana§maz. Binaenaleyh. sakathklar vard1r
ve Miidafaai Milliye diye ba§Jm1za bir adam ve bir
Harbiye nazm gelsin kar~•m•za . Bunlan b1raklyorum
efendim. idarei askeriyenin ba§m• birle§tirin derni§
idik. Yani masar1fda tasarruf imkam vardtr. Yani maa-
§at ve cebhe zamaiminde ve sairede. l§te bunlar He-
yeti Celilenize arzolunacakt1r. Bir tak1m zevait var-
d•r. Mesela Jandarma ve potisin tevhidi. Biz zengin bir
millet degiliz. i)te efendiler. 1 800 polis k1rk lira maa~ -
1<' ve bir Jandarma zab1t1 maa§iyle. hte efendiler 70
bin memurdan ibaret olan bir hiikfimet Yedi Milyon
ki§ilik Anadoluda mi.istahsillerdan elbet c;ok. Onun
it;in efendim idarei maliyenin kuvvetlendirilmesi. Ma-
liye Vekalct.ine daha ali bir mevki verilmesi laznnd1r.
Meclislerin mi.irakabei maliyesi mevcut degildir . En
bi.iylik masraf eden daire ki mecmuu varidat;m1Zm
bir buc;uk mislini Mi.idafaai Milliye sarfetmektedir.
Bunun nezdinde biitr;esini tetkik etmi~ . mi.itahassts
adamlardan mUrekkep heyetin beraber bulundurularak
bUyi.ik miibayaat meselelerinin ve paras1 pe~in olarak
rli.i~i.ini.ilmesi. Bunu bendeniz ger;en sene de arzetmi~­
tim. Fakat ricalin tebeddi.ilii, ezmanm tebeddtil(i ha-
sebiyle ehemmiyetten saklt oldu. Efendiler, Mudafaai
Milliye biitc;esinde Be~ M ilyon lira tasarmf kabildir.
On milyon lira tasarrufda liiwnd1r. ('iinki tasavvur
buyurun bu memlekette verebilecegimiz Elli Bin lin
ile yiyecek i<;:ecck i.izerine muamele yapan bir idare
ki ; bu paray·• bulmak ve vermek kabil olsa, ahnacak
mevadm neler olacagt ve hang i ellerden ahmrsa daha
Halt-uki bu idarenin ba§mda yine tahavviil eden zevat
bulunur. 1htisas sahibi bir adam bulunmaz. lstedik-
leri zaman Maliye para vermez. Bu ~ekil ile idare
sizi nereye gotiiri.ir? Bendeniz i~i uzatmaksiZin
varidat1 arllrmaga r;are bulmaktan ba~ka c;:are gor-
meyorum.
SALAHATiiN BEY (Mersin) (Devamla)
Efendiler, memleketimizde emniyeti siyasiye, emniye-
ti maliye ve adliyeyi tesis edersek bu memlekette pa-
ra c;:JkJverir. itibar uyamr. Bugiin benim anlad1gtm
bu memleketin erbabt serveti olan adamlar parasmt
rnJyor, tutmuyor, emniyeti yoktur. Bu emniyeti verme-
li. Bu emniyet ne ile olur? Evvcla ~ekli hiikfimete
emniyetiniz olmamas1. Biz nasll bir hiikfimetiz. Bu
gi.inki halden sonra ne §ekle inkihip edecegiz? Bugiin
 t : 158 11 . 2 • 1338
malum mudur, rica ederim, nereye dogm gidiyoruz?
B"inaenaleyh. ~ekli hilkumetimiz ilzerinde idame ed![-
mek isterrilen mes:huliyetle evvela milletin emniyeti
yoktur ve binaen2.leyh. kimse parasmt c,:tkaramaz ve
hi9 bir kimse sagl.am bir mesaiye gtremeL Memlekcci-
mizi harap eden bizim kararstzltgtmtZdJr. Ne olaca-
gtmtzt bilmiyoruz, soylemiyoruz. dil~i.inmilyoruz.
Efendiler, ~ekli hlikumette tebeddill yapmamak ve
bu istikrara kemali silkCmet ve ciddiyetle yap1~mak
suretiyle kanaat-mtzt tzhar eders.lniz kaounlanntzla bu
memlekette para emniyeti ortaya c,:tkacakttr. Gerc,:i ben
biraz hillya sayler gibi soyliiyorum. Fakat hakikat
kar~mtzdadtr . Sulh i9in gelecek adamlar ne oldugunu-
zu, ne olacagmtzt sual eder. Binaenaleyh. ~liphesiz
havaya atmaz parasmt. Binaenaleyh. bu memlekette
tarz1 te~ekkilliimilzil kanunumuzla tesis ettigimiz gun
memleketimize haric,:ten para sokabiliriz. Emniyeti ma -
liyemizi boyle idarei orfiye, tekiilifi milliyeler, fevkai-
J..anun ~eyler devam ederse hie,: bir vakit emniyeti ma-
liye olamaz. Sermayedan kac,:mr. Sonra ernniyeti ad-
l'iye meselesiyle mehakim meselesini birle~tirmeliyiz.
Arl1k bir tek mahkeme liiztmdtr, yeti~r ve sulh i9i n
kar~·ilarma C,:lkttgln11Z vakitte hangi mehakim onilndc
bl:~ap verecek? Binaenaleyh, mehakim ne ~ekilde
olacak? Adliye Vekili bunu dii§linlip ~imdiye kadar
vermeliydi ; Biz sulha gittigimiz zaman yalm1z yanm
yamalak ba~1m1Zt c,:evirerek gidiyoruz. Boyle sulha gi-
dilmez efendiler, 9ah§arak gidilir. Hakkm1 bilen adam -
iaf' o hakkmr her ~eyde bilmelidir ve gozetmelidir. 1~­
tc bu gibi nokat1 nazardan bendeniz diyorum ki vari -
datt temin edecek kanunlan, emniyeti temin edecek
kanunlan yaparsak memlekette yapmaga 9alt~1rsak
9ok menfaat bulacag'IZ. Ba~ka noktalardan bu masra-
fm tenkisine ait tedabir encilmen mazbatasmda mu-
harrerdir. Bilahare arz olunabiJir. Esa mesele efendi-
lcr tam te~ekkilliimtiziln sakatltgmdadtr. Her insafh
adam di.i§ilndlikc,:e bulur ve bilahare de bulunacakttr.
Kendi kanat1mca biz mesuliyetin erbabmt bulmaltytz,
bu yoktur. Ozerinizde mlirtesemdir. Hic,:bir kimse mesul
yoktur ve bu tarzda kimse mesul degildir. Bendeniz bu
~ekilde Heyeti Vekileye tevcihi hitap etmege bai(Jyo-
rum, hayret ediyorum, bulamtyorum. Maahaza yine
kendileri muatephrler. <;ilnki onlar hukuku milliye-
yi daha yakinden tetkik ettigi halde onlimilzde boyle
bir blit<;:e ile gelmemeli idiler. Bu buhran malum idi.
maksadun taaruz degildir, hakikat1 soylemektir. Bina-
enaleyh, 9areyi art1k vicdanda buJmahy1z. Bi.itc,:e me-
vaddmm ac,:tk miizakeresinde iHiveten arzedilecek cihat
varsa soyliyecegim. Mesele efendiler mi.irakabei mali-
yeyi tesis. emniyeti siyasiye Maliye ve Adliyeyi mem-
~ 744
C:3
lekette temin, mutaha!>s1s celbederek bu hilkumeti ak-
h eren iyi adamlann elinde i~letmek, iyi adarnlann
eliyle idare etmek ve Meclistede aklt eren arkad~lan
aytrarak icra umuruna tavzif ve te§rlk etmektedir. Ba~­
ka <;:are ben gormiyorum . Ba~ka bilen varsa soylesin.
MEHMET VEHB1 BEY (Maarif Vekili) (Karesi)
- Bendeniz de gec,:en sene bilt~e mi.izakeresinde gele-
cek sene bu zamanda bilt~e mlizakere edilecegini
si:iyledim ve ~imdi yine si:iylilyorum ki bu gidi~le gele-
cek sene bu zamanda yine bilt~c mi.izaken: ini yapaca-
gtz. Bunda yalmz Hlikumet filiin. falan mesul degil
hepimiz mesuli.iz. elimizdeki te~kilatt yapahm diyo-
ruz. Biltiin memlcketin te~kiliitmm , te~kilatt idariycsi
ruhunun. te~kiliit·J ikti adiye. maliyesi nin ruhunun , nti.-
vesi nah iye ~uralarmm c,:tkma ma baglrd1r. Bu niemle·
kette neyi . hangi te~kiliitt yapacagtz? ahiye ~uralann~
kabul etmiyece'<:sek hangi idareyi kabul edecek 1 ek
onun yine tcmelini 1-..uracagtz. B:naenaleyh evvel
emirde koylerden ba~lryarak bu memlckete bir idare
~ekli vermek zaruridir. Binaenaleyh. ~unu arzetmek
istiyorum ki hepimiz lakayrt kalryoruz. Netice geldigi
zaman hep imiz tel a~a di.J~ilyoruz. Benden iz de bu sene
yine iddia ediyorum . bu yilriiyli~le ve Hiikumete avans
vermek suretiyle. ~unda Marta On Be~ giin kadar kal-
mt§trr, avans vere vere gelecek sene bu zamanr bula-
cag1Z. Halbuki bundan hem memleket zarar ~ekiyor,
hem Hilkumet vazi fesini ifa edcmiyor. (ilnki elinde
muayyen bir blit9~ i olmadtgt i~ i n acaba Meclis but-
ryeyi boyle 'mi kabul edecek? Binaenaleyh, mlitereddit
bir surette sendeleyerek bunlar daima sendeleyerek
ylirlir.
HAFIZ AH MET BEY (Trabzon) - Bunlan bu -
rada oylemege hacet yoktur. Aleni celsede ~oyler ­
siniz.
MEHMET VEHBi BEY (De amla) - Bir takrir
ver de hakkt keliim1 refet. Binaenaleyh bendeniz her
~eyden evvel bu emri vaki halinde bulunan 337 btit-
9esini, ki sal muhasebesidir. istedigim iz zaman gore-
biliriz. Meclis istedigi zaman ·bunu murakabe ede-
bilir. ('i.inki.i sal muhasebesidir. ba~ka bir ~ey yok-
tur, sarf edilmi~tir. istedigimiz zaman bunun tetki-
katmt yapabiliriz. Su halde bunu hi9 mlizakere etmi -
yelim . Simdi astl ~ey 338 senesi biltc,:esi ic,:in burada
esasat kabul etmek, §Ubattan evvel bunlan tespit et-
mek , bunun ic,:in evvelce bir 90k c,:areler dli~ilnilldil.
Kadrolarda tenzilat, bilmem maa§attan tenzillH, yeni
vergiler ve Mildafaai MiUiye biltc,:esinde tenkihat.
Bendenizin arzetmek istedigim nokta; hafi celsede
yaptlan hatiyat, yaprlan sarfiyatt tenkit etmekle va-
kit ges:irmiyelim. Bu suretlc ztyaa ugnyacak vakit·
~
 t : 158
lere yaztkllr. 3 7 btit~e i ile ugra!jmaytp. 338 but-
~esini tespit etmeli ve ona istikamet vermelidir. Ve
iUa gelecek sene de boyle olacakttr. (Oylc, oyle ses-
leri)
TEVFiK R O,STU BEY (Mente~eJ - Arkada~­
lar. bazt ufak. izahat arzedersem meselenin fccaat ve
ehmiyetine ragmen meseleyi te~rih ve mutalaastm
teshil etmi~ olacagtm. kanaatindeyim. Mazbatamtz
zaten hepinizce ayn , ayn okundugundan tekrar et-
miyorum. Ancak strf hafi celseuc mevwbahis of-
mast caiz olan iki, ii~ noktada durac:agtm.
Birincisi, 337 senesi mi.ivazenei umumiy.: layiha-
sma zeyil olarak tabi vc tevzi edilen rnatbu cetvel
vard tr. 0 celvelin bu mtinasebetle ue tvleclisin mf
hafi celsesine ait oldugunun ve harice asia c;tkanlma-
masmm liizumu ehemmi etini arz ve rica ederim ve
ondaki maksadtmtz da strf hesabatt maliyemizin ne
vaziyclte oldugunu gostermektir. Yoksa orada go -
terilen rakamlar. adetler vc tahakkukat: hakikatt
ifade eden ve onlara tercuman olan crkan degildir.
0 cetvel hayli tenK it ve miinaka~a gotLirtir bir cetvel-
dir. Ondan ~·kardtgnmz netayi~ bunlardtr. · Bun larla
maksadtmtz hi9 k imseyi ten kit etmek degil , ancak
bazt hususat1 tavzih etmek ve huzuru ftlinizde bir
defa daha tekrar etmektir ki ~u veya bu daircnin
kadrosuna ve daha diger hu susatma ait bir mi.italaa
mevzubahis oldugu vakit i ~i ehemmiyetsiz 66rerek
be~ dakika zarfmda karar almak ve i~i ;slah ve ten-
sik etmck i~in neticede bekliyecegimi;: emcr vc ne-
tayi~ daima boyle olacakttr. Her ne \·akit nan..rg<lht
ali lerine gerek Devletin umuru esasattna ve gcrek hLt·
susatt sairesine ait bir mesele gelince. ~u iki senelik
act tecrtibeleri gorelim ve kendimizi bilhassa tenkide
ah~arak sayimizi, tanzim edelim ve badema bu gibi
mesaili esasiyede istical etmiyelim. Bu bi.it~emizin
ademi tevaziini.i , hastaltgt mtizmin ve Devtetle bera -
ber hemen tev'erndir diyebilirim . Fakat bilhassa
son senelerde daha mi.ithi'i bir vaziyct aldt. Bunu ne-
ye atfediyoruz vc c;aresini ncrede bulu yoruz?
hafiyede arzetmek istedigim noktanm b:risi budur
ve bunu da mcmlckette mevcut olan evrakt nadiye
vr: ajiyo meselesi ne haldedir ve ne farktadtr? . Mem-
leketimizde c;:ok para var mtdtr?. Yani ikidc birde
sermayemiz mevzubahis oldugu bir zamanda haki-
katen memleketimizde bu yolda i~ler yapacak adam-
Jar c;ok, fakat cebir ve kahtrla bir !iCY yaptlamaz ya:
faraza, cebir vc kahtrla ~tkanlacagmt kabul etsek
bile ~tkacak sermaye nedir? Ve vas1tai miibadele ne-
dir? 09i.inci.isi.i de mazbatamiZln birinci ftkrasmt teli-
kil eden 338 senei maliyesine ait maruzat•m•zla onun
Jl . 2 ' 1338 C:3
mtizakercsini de bu bi.it~e ile beraber bitirilmesinin
temennastdtr. Simdi birinci ctheti arzcdeyim: Birin-
ci ci het, bizim memleketimizin kurtulu~undan bir
miiddet sonra hadis olan gah iyi vc gah fena inkila-
bat• ve tekalltibatt tetkfk edersck gortirtiz k i esasat
ve siyasiyat iktisadl oldugu halde daima idari ve si-
yasi ~ekilde tecelli etmi~ sahast mti ~killle rin tashihi
ile ugra~tlmtlive zannalunmu!i ki Hi.ikl'tmetin ~u veya
bu ekil almast ile i§ ida re olunur, ~u ve bu adamm
gidip gelmesiyle hastaltga ~are bulunur diye idari ve
iktisadi sahada tecelli etmili. ic;timai ve iktisadt •aha·
da sakit kalmt~ttr Esas maraz bundan ibarettir. En
son tecel li ederek gerek mille timize ve gerek onun
namtna infetle Meclisimize btitiin _dlinyada ~ani.i ~c­
ref getiren hu inkilapta dahi iki seneden beri yalntz
ugraljmadtgJmtz bir tek mesele vard1r ki. esasatJ ik-
tisadiye ve maliyemizin mi.izakeresidir ve iljte bu gi.in
bi.itc;:emizi tevzin maksut degil fena halde buluyor-
sak mi.ivazenet olmtyabilir, mt..ivazene dogru olabilir.
F01ka! mtivazenete gitmek ihtimali mevcut olurdu.
Bu gi.in bu halin dcvamt mtivazenetc dogtu rkgil. if-
lasa dogru bitmektir. I te bu kadar fena dii!ii.inditrcn
ve bunu di.iliiinmek i~in hepimizin el birligile gee;:
kalmamtz ve bizden evvel idare ba~mda bulunanlann
bize haber vermck i~in de daha ziyade gee; kalma-
stdtr.
L MET BEY ((,:orumJ Maksada, mak~ada .
T VFiK R OSTU BEY (Devamla) - Strf mak -
sad•m bunu te~rihtcn ibarcttir. Mesela ithalat ve
ihracat cetvelimize bakttgtmtz zaman gori.iri.iz ki ih -
racattmtzm maattecssi.if bw·ada takdim olunan cctvel -
de cinsleri i.izerinde duramadtk. Onlan te · pit etmek
laztm gelse idi gorecektik ki mevaddt hayvaniye ..
(Kimse kalmadt sesleri) Ve afyon be•lli ba~lt ihracat1
te!ikil ediyor. Astl nazan itibare almacak sanayi ma-
atteessi.if inki§af etmek ~oyle dursun geri kalmt~
bir surette duruyor. Devletin siyaseti maliyesini
Celsei ne kadar tslah edersek edelim. vergiterimiz·j ne kadar
ha:ddi malkule getirirsek getirelim, nihayet bu parayt
t'anzim edece'k, parayt verecek halkm eline para ge~­
mek laztmdtr. Halbuki gelecek sene ir;in ithalat me-
selesi daha mtihimdir. G~en seneletden dalha mi.ihim-
dir. <;iinki.i Afyon diyan maatteesstif elimize gelmi~
degildir. Ti.iti.in o da balJka bir faciadtr. Yeni sene ic;:in
her halde bi.iyi.ik timi1ler besleyemeyecegimiz bir ta-
ktm mevadd1 iptidaiyedir. Meva:ddJ hayvaniye de,
maatteessiif bu cihet i.izerin'd e itina edilmemesi sebe-
biyle, felake'te ug-ram1~r. Binaenaleyh bugi.in istik-
lafi mil!i ve siya.simizi mi.idafaa. ederken mi.idafaa es-
4..1 -
 i : J58 J1 • ~ . l33H C:3

babtmtz. olan ordumuzu. f\1ecltsunizi, mevcudiyeti· mukaddema memaliki Osma n iyede tahminen ve fa-
mizi idame etmek i<;:in mi.izakerattnm.tn ekserisini her kat kuvvetli bir tahmi n ile (50) milyon altm hesa p
~eye tercihan esasatt iktisadiyemize hasretmek ve i- edilirk'en 1334 senesinde (25) mi!yon ilii (3 0) milyon
yaseti maliyemizin tayin etmek liizum ve vticubunu arasmda tahavvu! ediyordu. Bura.da da bir noktayt
•k at! arz ediyoruz . Fakat bLt bapta umumi laflarla tashih edeyim ki bu al!tntn mi.lhim bir ktsmt Suriye·-
si:izler kaybolacak mlispet bir netayice iktiran etme.si de bulunuyor. Su halde gere'k altmm gerek evrakt nak-
gayrimtimkiin bulunacagmdan ftkra, ftkra miizakere diyenin miihim ktsmmm bulundugu azayr memle-
edrtme ini rica ediyomz. Onun i~Yin sasat olarak bi- 1cetten mehcur bulunuyoruz. Gerek bu nun ve gerek
rinci derecede mazbatamtz..la mevlut ftkarattmtztn ve ithaHil ve ihracat ara~m'da'ki ademi tevazuni.i dahili
biliihare azay1 muhtereme taraftndan iliive edilecek hesap ederken burada t !..rar te~rihi belki de baisi thti-
ft•kra. ftkra mi.izakere edilme.si daha tenvir ve tavzih !iil olaca'k hesabattan -arft nazarla (47) mdyon azaml
edecek ve bizi daha ziya'd e hakrkata isal edecegi zan- olara'k evrak1 nakdi ye kabul etmek zaruretinde bulu -
nmdaytz. Birinci teklifim budur. nuyoruz. (Guriiltiifer) Bun unla da bizimkiler bazt
muamelall he abi ede tah mindir. !3unu daha ziyade
ikinci 1338 ene<;i mese!e~t ki u Ja bir ~ok. arka-
tashrh edccek hesabatla gelecek arkada~lanmt?t bu -
da~lar ve hat :pler taraftndan oylenen si:izlerle taay-
rada dinleyip zeha'Jtml~t biz. de- ta hih edecegiz. bu-
yun etti. untazam bir zamanda bir btitr;:e gelebil-
n urla ;ialart dikkari alinizi celbetmek i\tiyor um.
mek ir;:in her halde 338 senesi btitr;:esine daha z.iyade
Eger btr an e\ vel ithalat ve ih racat me· ele iyle i~ti­
ehemmiyetle sanlmam1Z liiztm geliyor. 338 butr;:esinin
gal edilmezse ve ithalat ve ihracatm heyeti urnumi-
varidat ve mesarifatt aJetleri ve fu~uliin !jahsiyeti
yesine yine bu memleketin heyeti umumiyesi ki ~trast
esa kabul ed ilerek baZt kuyut ve ~urutu ile yani Ma-
geldtkc;:e §ekillerini arz vc vaztlilyet bulunma7~a bu
liye Vektli tarafmdan ktsmen huliisa edilen ve kt>-
memlek'ette sahai ikti~adiyatta bu gid i~ le maale ef
men de bizim taraftmtzdan iliive ed ilt:cek olan :1. n
~imdiden na kadar act olursa olsun i:iyleyeyim ki mii -
bir kanun ~cklinde Heyeti Umumtye~c takdim edile-
tenebbih olaltm . Gelecek. ancak bir esareti iktisadi-
cek olan bir kanunla 338 bi.itr;:esinin de kabu1iinii rica
yedir. Qnun iyin ithal " t w ihracat me<;eleo;i haklun-
ed iyoruz. 0 kanun mlizakeresini bu kanunla beraber
daki noktai nazanm1. miitaliiamrzt >i:iyleyecegiz . rica
y::~ptlmasm1 rica ederim. U~Undi~ii. muamelatt nak-
edecegiz. Fakat dogrudan dogruya ikt i!-<tl End.imeni-
diye me:selesidir. onu da m:utteessiif blitl.in rica ve
ne taalluk eden bir keyfiyet oldugund.in evvel emtr-
istirhamlanm1Za ragmen azayt kiramm r;:ogunun umu -
de lkti <;at Enclimeninin de bu baptaki nokt;1i nazannt
ru mal iye ve ikti adiye ile me gul nlmak istemedigin- tasrih etmesi ve· aynca bunu eta miizakere etmesini
den pek ktsa kesecegim . Pek ehemmtyetli ve oldukc;:a istirh'am edecegim . Bu maruzattm (i~ m:1cldede hul a-
bunun tizerinde :1rf Hcycti Celilelerine arz etmek i~in sa eclilebi lir. Maruzattm tensip huyurulur da reye
ugramt~ bulundugumu mescleyi ik i kelime ile kese- konulursa o suretle mlizakcrcsine bak !lmastnl ve on-
cegim. Tekrar ihtimal oraya ge!mek zarmetinde bu- d an s,mra celsei aleniyeyr ge~ilmesini rica ederim .
Junacagtz. R E iS - Efendim vukubulan teklif karan katiye
13 34 biitc;:esi i sta n bul Meclisi Mebusantnda tetkik tktiran edecek bir teklif degildir. Tensip edrlcligi ta k-
olunurken veri!en hesabatta mu amelatJ na'kdiye mcse- dircle bir layihai kanuni ye tanzim edecekler.

les'iyle de aynca ugra~tlmt~ ve n va'kit tespit edi!mi~ TEVFiK R USTO REY (Deva mla) - .Sekii mii-
adet!erle taayyiin etmi1tir ki lJR milyon tab'edilmi) zakcre hakktncla encumen namma ii~ esas teklif et-
olan evrakt nak'd iycden. bir c;:uk esbap tahtr tesirin- tim. Birisi mazbatai umumiye ftkralarm1n bire r. birer
de, Memaliki O sm;tniye da hilinde yalntz (90) milyon miizakeresi: iki nci si zeylin hafi kalma'it: Li~lincli'iii
kalmt~ttr ve bu iidetler dogruclur. hayali istMistik'ler yine hafi eel ede ithalat ve ihracat meselesinin miiza-
degildir. (iinkii . bankalarla c,:ekilt:n ve sonra. daha keresi ve 38 blitr;:e · j e. a atmm mazbat2da istirham
hir r;:ok muameliitt nakdiye ile gasp olan altt aylrk ettigimiz baz.1 kuyut vc ~urut dahilinde mlizakeresi
biletlerin farkt fiyatiyle saklananlar giir:elce hesap kabul edilecekse ona clair muvazenei mari yt:!ye ta'kdim
edilmi~. memleket dahilinde (90) milyonluk evra·k1 etmeklig im izdir.
nakd iye oldugu an la~tlm1 . Ha!buk i bugi.i.n burada REfS - Ru teklifatmtztn ccisei aleniyede mi mu-
memaliki me~gulemiz ve Suriye'nin biiyiik bir ktsmt takeresini istiyorsunuz. yoko;a eel ei hafiyede mi?
da dahildir ve buna mukabil de oldukc;:a kuvvetl i al- TEYFiK R 0ST0 BEY tDe\Jmla) - Heycti
tm kac;:a'k~tltg1 yaptlm1~ttr. 0 ha!de harbi umumiden Umumiye bu usuhi muLakere) i c-;a kabul edero;e ona

- 7-H1-
 t : 158 11 • 2
gore mi.ispet ve mua; yen yolda gidebilecegimize ka-
ani bulunuyorum . Onu rica edi)rorum. Bunun maa-
dasJ tabii celsei alwiyeye aittir. Teklifim usulU mli -
za·keredi r.
iSMET BEY ((orum) - Efendim. Muvazenei
Ma!liye Enclimeni mazbata muharriri tanzim ettikleri
blit<;edeki rakamlarm s1hhatine ve ademi s1hhatine,
tevazi.in e a Ianna, tedabirine ve enci.imenin bu hu-
sustaki noktai nazarma varidattaki rakamlarm derecei
s1hhatine ve hakiki varidatm ne olduguna ve kadro
ve devair tertiplerindeki a<;1k ve fazla!1klanna ve ta-
sarrufat m miktarm dair hie;: izahat vermediler. Rica
ederim varidatm hakiki hir surette gosterilmesini ve
hakiki a<;lgm bilhassa a<;lk<;a soylenme in in ce!sei
hafiyede olmas1 laz:~md•r.
TEVFiK R0ST 0 BEY (Devamla) - Heyeti Ali-
yeniz halktan gizli olma~1 taraftan ise buraya gelir
izahat veririm.
iSM ET BEY (<,:orum) - R ica ederiiU, biz celsei
hafiye karann1 vaziyeti mali)enin le~rihine hasrettik.
Su halde vuidal lffiiZ ~udur dersek (35J milyon hakiki
a<;1g11n1Z (40) milyondur der ek, efendiler bunun ic;:in
hie;: bir yare bulamaz a Mecli~ halledebilir.
TEVFIK R .. ~TU BEY (Devamlal - Bendenit:
zan nediyorum ki Maliye Vekili arkada~1m1Zm eel ei
hafiye talep etmekteki mak ~ad1 csa at1 maliyemizde-
ki curuhu. vaziyeti maliyemizi izah etmek ve buna
ait celsei aleniyede zuhur cdecek munaka~at ve te ev-
vii~atm onlini.i almak ic;:in ~imdiden b:w esasatr bir
nevi karde~ e ha bt hal tahtmda te pit etmek ic;:in
celsei hafiye istEmi!iti. Yok~a hakiki blitc;:emiz oldugu
gibi dogrudan dogruya na 11 kl tab 'edilmi~ 'e eyaJ ii
adaya ge<;mhtir ve ona dair buldugumuz halktan de-
gil bi.iti.in diinyadan gizli tutmakllg1mlz icabedt:r. Yok-
sa bi.itc;:esi gizli olan bu memleket. bir Huki.imct ve
devlet ve millet idaresi clegil. bilmem ona bir i~im
veremem. (Oogru sesleri)
Mahaza eger hususi mi.izakere emrederseni.:. i -
met Beyefendinin sorduklan ualleri ~imdiden arz ve
izatia mecburum . Arzu eder eniz emrinize mUheyya-
ylm,
HU EYi AV BEY (Erzurum) - Efendiler:
biitc;e mi.izakere i, buhran1 mali me ele idir. Runu
di.i~mana ihsas ettirmek dogru degil'dir. Siz buhra111
maliye ve bi.itc;:e ac;:1gmm ne uretle kapatdacagma bir
karar verin. Fakat buglin buhran1 mall meselesi mev-
zubahistir. Evvela ac;tgm iZI hafi celsede hallediniz.
evvela kapatm1z. Ondan sonra aleniye <;tkann1z. Ag -
yara bunu c;a:kt1rmaym1Z. Efendiler ic;imiz kan agll-
yor.
747-
! 1338 C:3
B1R MEBUS - 0 halde bu bi.itc;e meselesi degil-
dir. Bu. buhran1 malimizin c;aresini bulmak mesele~i­
dir.
TEVFJK RUST O BEY (Devamla) - MUsaade
buyurun, o halde miizakeremizin teshili i<;in ve soz-
lerimizin kaybolmama 1 ic;in yine burada mazbatada
mevzuubahis o1an f1kralan birer birer muzakere et-
mek esasm1 kabul edelim. Orada dahi ona ait muta-
faatlmLZI yaztiL bir surette arz ettik. Tekrar betekrar
izahiyle mucip salah olacagma kanaat edemiyorum.
Her birine ait u?un maruzat1m vard1r . Her mese-
le hakkmda ayn, ayn maruzatta bulunacag1m.
SALIH EFENDi (Erzurum) - Saat ikide mUza-
kereye b~lay1p da bu vakte kadar dort saat ic;:erisin-
de ne soyJenebiJir. ilk once devam1n1Z1 tespit ediniz.
Ne vakil geleceksiniz ve ne vakit ba~layacaksllll.<: ve
hem ay1p oluyor. gunah oluyor.
SALAHATTfN R Y (Mersin) - Bi.itc;:e mi.iza-
keresinde tahsisi hl.z1m gelen veyahut buhran1 mali
meselesi hakkmdaki encitmen mazbata-;mda tah i -j
liiz1m gelen gi.in ic;:in mUsaadc buyurun Heyeti Aliye-
lerinin reyinc mUracaat edelim. Bir iki gUn vu' bu-
yurur, veyahut ogleyin mi.i aade edilmek Uze re sabah
ak~am <;al1~alim. Daha gi.i7el nlur. ('i.inkii mevcudi -
yct :miz me~elesidir.
1 EVFiK R .. .)TO BEY (Mentese) - lsmet Bey-
efendinin arz ett igi meseleyi . imdi te~rih ederim. Fa-
kat temin ederim ki W.akal U~· ~aat si.irecektir. Onun
ir;in Salahattin Beyin mutalaas1 nazan itibara alma -
rax karar verilir e daha iyi olur. Burada biitc;e me e-
lesini yanm aal1e te!lrih cdebilmek imkan1 yoktur.
HAK K l HAM IT BE (. innp) - Bendeniz Tev-
fik Ri.i~ti.i Beyefendin :n baz1 beyanat1 i.izerine celsei
h'af iyenin maksad1 akdma mlibayin olduguna kani
oldum. Beyanatmm dogru olmad1gml arz etmek iste-
miyorum . Celsei hafiyeyi biz hakikaten blitc;:eyi ve
vaziyetimizi dli~manlann dillerine dolam1~ oldugu bu
ifliis1 maliyi du~manlanm1za hissettirmemek ic;:in ak-
dettik ve buyurduklan gibi kar~1hk olmak i.izere go~­
termek istcmedigim iz ~eyler soylenecek ve tadat ed i-
lecek ki bunlann celsei aleniyede kabul edilmemek
imkam vard1r. Binaenaleyh bunlar1 celsei aleniyede··
koymak ve MecUsi Alinizi emri vaki kar~1 · mda hulun-
durmak ve bundan . onra ikinci bir celsei hafiye ak-
detmek gib1 elim bir vaziyete di.i~mekle neticelene-
cektir. Bugi.in millete kar~1 ne mal oldugumuzu anlat-
mak ic;:in bendeniz mebdeinden miinteha ma kadar
celsei aleniyede olmas1111 i~terdim. Fakat maattee~~i.if
millet biZ!i, biz de milleti pekala biliyoruz. Yalnl7 di.i~­
man bizi bilmesin, ma•ksat budur. Ounn ic;:in bu ac;:1g1
 t : 158 11 . 2 • 1338 c: 3
kapatmak i!j:in ne gibi var;dat clu~linmli~ler. bilhassa men de lie; teklifte bulunuyor. 38 bUt!j:esinin bu biito;e
bunu cPl~ei hafiyede zikretmemeh ki Meclis kabul et· ile mUzakeresi , sonra ayn ayn mUzakeresi, ve bunun
rnedigi takdirde bunlara kar~t bir ~ey di.i~tinmek Ja- da teshilen hal\edilmesi ic;in ve s~rf bu meselenin tet-
zun gelecek. Eger ceJsei aleniyece bunu d~iinmeyip ki'k i i9in her hal de b;r kac; gUn biit!j:eye tahsis etmek
koyverip reddederse halimiz ne olaca.'ktrr? Dii~man lazrm gelecektir. Hatta Salahattin Beyefend'i sabah
bi..itiin §iddetiyle bekledigi bir }eyi Meclis alenl bir ak~am devam etmek ~artiyle tek'lif ediyorlar. Binaen-
celsede dii§mana bir senet olarak vermi!i olacakt1r ki aleyh ~u takrir ~imdilik !ill izahattan sonra okunma-
dli~man!n kuvvei maneviyesini art1rmakta n ba$ka bir smt tehir ediyorum.
c;aresi olmayacaktJr.
YUSUF Zi YA BEY (Bitlis) - Bendenizin maru-
TEVFiK R 0,ST0 BEY (Mente$e) - Celsei hafi -
zattan maksadtm yarm mazur gorlilmekligim ic;indir.
yede olmasmt enclimen kabul ediyor. Yalnrz zama-
REIS - Me<jrudur. anltyorum. celsei hafiye de -
nm miisait labilmesi ic;in ve arkada~lann muntaza -
vam edecek. Simdi cumarte i, pazartesi, per~embe
man gelmeleri ic;in ic;tima saatinin tayinini rica ede-
glinlerini bi.itc;eye tahsis edelim ve bu giinlerde sabah
r im. Miisaade buyurursantz her gUn devam eddim.
ve ak~am iki celse yapaltm. Fakat ek's eriyet yapabi-
REIS - Efendim cel~ei aleniyeye geyi!mesi ic;i n
lir miy iz bilmem. (Yapacagtz ve yoklama yaprls m sa-
bir takrir var.
dalan)
YUSUr Zi Y A BEY (Birlis) - Baz'r arkada~lan ­
mtzm ozu vardrr. Celsei aleniyede soz soylemek ic;in ALAHATTiN BEY ( Mersin) - Ac;rgr kapat-
kendilerine hak vermi~ oluyoruz. Soz istiyoruz. Mti - maya ve harbe devam etmeye ve bu kabil'iyeti goster-
zakerenm kifayetine karar veri·lirse celsei hafiyede mege azmeden bir rnilletin heyeti abahleyin ic;:timaa
soylenmesi icabeden ~eyleri celsei a len iyede soyleriz . gelmekten i>tinkfif etmemeli ve etmez. Bendeniz btl-
Celsei hafiyeye ihtiyac; vardrr. Sozlimi.izii soyledikten nun reye vazmt rica ederim . (Reye sadalan)
sonra celsei hafiyeyi kapaltntz . Sonra celsei hafiyede
R E iS - Simdi efendim cumarte i, pazartesi ve
soylenecek sozleri celsei a len iyede soylemeye mecbur
per~embe glinleri sabah saat lo kuzc'a ac;1lrp on ik ide
oluruz. Sonra bizi miizakere kafi deyip de sozUmUzii
tatil edilmek ve bir buc;uk aat sonra ac;iltp ·aat 1.5 ·
soylemekten menetmeyiniz.
tan ak$ama kadar m lizakere i rasmt kabul edenler
R EIS - Efendim bir takrir ardrr. onu reye koy-
!Utfen el kaldtrsm (Kabul adalan) Kabul edilmi tir.
ma ya mecburum .
Pazanesi gUnU aat dokuzda ic;tima etmek Uzere cel-
YUSUF ZiYA BEY (Bitlis) - Bunu arz edi-
~eyi taril ediyorum .
yorum. Yarm soz altr c;rkar ve celsei hafiyede soyli-
yecegim sozleri celsei aleniyede soylerim. TEVFiK R liST BEY ( Mente~e) - i. met Beye-
REiS - Bendeniz bunu halledemem . Heyet i Ali- fendinin suallerine pazartesi gUnl.i cevap ar7eder ve
yenizin verecegi kararla olur. Efendim esasen encU- arzulannr tatmin ederim.

-· •> ---ISS>~ <t!!lt!!l---·-<".

DE\''RE : I ClLT: 2 t(ll1MA: 2

T. B. M. M.
Gizli Celse Zabitlari

13 Subat 1338 (1922)

Miinderecat
Sayfa
I. - ZAPT I SA BtK 1-IULASAS l 750
2. - MOZAKER E EDiLE 1 MEVAD 750
I. - Karadeniz /imanlnnna irhal oluna-
cak mmr ve mwr un/anyfa i zmit Sancagma
~elecek bugday, arpa, mrs1r ve bunlann un-
lannm giimriik resminden istisnasr hakkmda
i ktimt Enciimeni mazbata\'1. 750:777
2. - 1337 senesi Muvazenei Umumiye ka-
111111 loyihasr. 777:785

Cilt 16

J59 ncu inikat, 2, 3, 4 ncii Celse

 t : 159 13 • 2 ' 1338 C:l

YUZ ELLi DOKUZUNCU iNiKA!

13 Subat 1338 Pazartesi

ikinci Celse

A<;:llma Saati :

REiS : Birinci Reisvekili Mu;a KaZJm Efendi Hazretleri

KATiP : Ziya Hur~it Bey (Lazistan)

REiS - Celseyi a<;:Jyorum.

Za.pt1 sab1~ hulasas1 dkunacakt1r.

I. - ZAPTJ SABIK HULASASI

YUZ ELLi S5KiZiNCi i iKAT (0NC0 CELSE

13 SL1bat 1338 Cumartesi
Birinci Re isvE:kili Musa Kfwm Efendi Hazretleri-
iKrNCi CELSE
nin taht1 riyasetlerinde inikat ed·erek: 1337 senesi mu-
ikinci Reisv<:•kili Fa:k Beyefend'inin riyasetlerinde
\'azenei umumiye kanun Iayihas1 uzerindeki mlizruke-
ini•k•at ed·er.:k; Konya Mebusu Aod·Lilhalim (elebi ile
rcle re devam olundu ve cc15eye nihayet verildi.
aliikah ve $:mddik Abdulhalim (elebi hakkmda ta-
<kiba.tJ k·anuniye jcrasma luzum gorulmedigini niit11k Reis Kiitip
be!)inci ~ube mazbatas1 okundu ve uzer'inde cereyan Musa Kaznn Kayseri
eden mliza'kereJerden sonra mazbatta aynen kabul A.:tlf
edildi ve cel's eye son verildi.
REiS - Zapll sab1k hakkmda miitaliia var m1?
Reis Katip
Zapt1 sab1k1 kabul edenler ... Etmeyen-ler... K•a.bul ed'il-
Fai!k Ka:yseri
m 'i ~tir.
AM

2. - MlJZAKERE EDiLEN MEVAD

I. - Karadc•ni z lilllan/arma i;/wl <Jiunucak n11str
ve tiiiStr unlarr ile iz111it ,\{//ICa,~ma gelecek bujjday,
arpa, mtstr ve bunlar111 unlarrntn giimriik re.\'lllinclen
isri.ma.1·t hakkmda ikrisar Enciimeni Ma:.hata1t .
REiS - 1337 s~ne:.i MuvaLenei Umumiye Ka-
nunu ile aliikali ola1a'k ikt isa t Enci.imeni mazbatas1
v.a;'dlr. ik1tisat Ve!kili rica ed iyor. bunu but~eden ev-
vel <;:•karalnn. Bir madd den ibarettir. Tensip buyu-
rursantz bumm mi.lzakeresine ba~liya.lim. (MUnasip
sed allan)
l•k:ti<sM Enclimeni mallbatasllll okuyoruz.
R iyascti Cel i!eye
T(Jkalif ve lc.karriri mcv~:ude lt!'t kik vc mlizakcrc
cdild;lktc A-dana, Mersin havalisin in izam edilecek
•d.:recede zeha•ireye muhta~ olmadJgl vc az ~ok bu ih-
tiya.:m vi.icudu pahahhk ~eklinde mahsus olsa bile
1tdklif edilen kanun il'e temin ve telafisine gidilmesi
muJvazJenci iflisadiye.mizi pek mlihim surette ihlal
ed.:x:eg•: nden caiz olmJyacagt teemmlil cd'ilmi~tir. Kon-
ya vdiiyetinin kiiffei i~anna r.agmen Konya vilayeti
vc haval:sinde•ki ki.illiyetli miktarda zahirenin mev-
cud iy.:tine kanaat hasil edilmi} ve o havaJiden gide-
c-.k zehair ile Adana. Mersin ihtiya.cat1nm temin ve
teliifisi maaziyadetin mum'kiin olacag1 anla}Ilmt~tlr.
Esasen enciimenin mi.iza1keratmda haz1r bulunan j•k-
t:sat Vvkilinin beyanat ve teminatmuan 130 vagon
zah·irC>n:n Adana ve Mersin havalisine se~ki derdest
bulundugu gibi veYaifi hususi•ye ite de sev.kiyat icra-
sma ml.isa<rde edil.digi mlisteban olmu}, gere'k. bu ze-
•hair in sevki ve gerek zahire naklinin talkyit edi1lm:iye-
l'vk scvkiyatm seyru serbestlsi temin edildigi hald'e
A-dana \'C Mersin havalisi ihtiyacmm tehvin ve iza-
lesi ~upheckn vareste bul'unmu}tur. BinaenaJeyh tek-
lif edildigi v~hile ithal edil•ecek zehair giimrl.iik resmi
munzammdan i&tisna edilse bile, hari<;:ten getecek ze-
hairin, da.lli.lden gi'decelk zehaire pek de rekabet ede-
miycccgi ve te'klif edilen kanunun bir faidei ikotisadi-

-750-
 t : 159 13 . 2 ' 1338
yeyi inta¥ etmemelkle beraher ahval'i j,kti aJiye ve
ziraiye'mi2li har'ice kar~ t yanlt~ anrl.artacag1 e bap ve ka-
naatiyfie Mel"sin limanma ithal olunacalk ecn'ebi ze-
thairin'in giimr.iik re mi munzam tndaJn i 'tisnasma mu-
vaf.alka:t .has11l olamam1~tlr. i2lrllilt ltivasmm vaziyeti
cog~af.iyes"i ne na21aran , da'h•iJrden zehair celbi ~imdi~tik
vesaiti n'ikliye mli~kilatma ve na,kliye iioreN'erinin
fiyatt •iiZJerine fazla mirk tarda fark husul·e getirecegi ih-
•timahltl·na, bu !iva ih:riyacmm haris;ten ith<al oluna-
cak zeha'ir i•le temin ve teliifisi mlimklin ol•ab'ilecegi ne ·
binaen , bu livaJYa i·thal olunacak zehaJir'in gi.imriik re-
sim iicretin'den i.s~isnast muvaf1tk gorliltrnli~tii r . Kara-
.deniz sev~hil'i·nin ihtiyaoatmm ise en ziyade m1s1r ve
m1 1r Lmlanna mlinh as 1r bulundugu ve kiifei zehai-
rin glimrli'k resminden 'isbisnas1. Ka·radeniz liman!ariy-
Je merkezl Ana:dolunun iktisadiyatt iizerinde pelk. fena
n·etayi!( tevl it ve imha'kiir bir tesir icra eyliyecegi ~lip­
hesiz bul.unmasma, bu havalide fazla zehairi n me vcut
olmasma tekarriip eden yaz iicreti nakltiyelerinin ta-
haffiif edccegi gibi bu teklif ile Karadeniz limanla-
nna yeni evkiyat yapmaktan kor'kan miit:evass1t
tlicar ve fabrikactlann tevakkuf etmesiyle mevcut pa-
hahhgln husule geldigi ~nla~1Jmasma mt 1r ve mtstr
unlanmn resmi munliam.s1z ·i·thai'ine mii ·aade editdi-
gi takdirde halktn bilhassa koyl·iinlin ihtiyact 1lizumu
tka:d,ar tehvin ve temin edilmi~ olacagma biml'en bu
'sevahil i9in de zehairden bir k1s.m1nm yani mtstr ve
mtstr unlannm gUmrlik resim iicretinden istisnast ta s~
vip olunmu~ ve olbapta1ki layi hai kanull'i•ye suveri ma-
ruzaya gore tadilen •tanzim edilerek leffen Heyeti
Umumiyeye arz ve takdim ktlmmt~tlr. 11 ~ubat 1338
i,ktisa!t Enclimeni Reisi Aza
Hact Be:ki r Yozgat
Bah ri
Aza A za
Corum Gen!(
S1dd1k Karahisar
Neb it
M . M.
Bitlis
Yusuf Ziya
i'ktisat Enclimeninin Tadilen Teklifi
'Madde 1. - Karadeniz limanlarma ·ithal oluna-
cak m1s1r ve mtstr unlanndan izmit sancag1n a gele·
cck bugday. arpa, m1 s1r ve bu m'Jvad dm UITianndan
·altnmak'ta olan glimrli'k resmi 28 Temmuz J 336 tarih-
li Karmn muci·bince istifast Jaztm gelen mitktara ten -
Ziti 'Olun'mu~tur.
Madde 2. - f§bU kanun tarihi ne~rinden mute-
berdir.
751 -
C:2
Madde 3. - f~bu kanunun icrastna Maliye Ve-
·kiLi tmemurdur.
13 Cema:lliyelahir 13-lQ Ye JO Suba·t 1338
ISM ET BEY (<;'orum) - Efe nd·im: bu 'kanunun
heyeti umumiyesi hakkmda cereyan eden miizalkerat
ve izahat Uzer ine verilen ta krirler ik ti'sat Encumenine
1
havale olunmu!?lllr. Ben de takrir sahibi oldugum i~in
tktisat Encumen'ine i~tira.k ettim. l'kll!isat E ncumeni ,
sahillerd'e ihtiya9 var diye soylenen, bu climlenin ma-
nastnl iMiya!( d•egil paihaltltk sure!tinde tefsir etmii~tir
vr- meseleyi inceden inceye tetkJik etmi~tir. K aradeniz
sahi lind e hari~ten za hire ithal etmek sureti'YI·e be~ al-
It ay!t'k ihtiyactnt hani9ten tedarik eden Ri ze : R ize'de
•buglin mtsmn okkas1 on kuru~tur.
ESAT BEY (lazi tan) - Ok'ka 1 deg il, k ilosu ...
o cia vasati.
iSlMET BEY (Devaml·a) - K ilosu on kuru'a
olduguna da :r E ·at Bey biraderim iz ald1g1 telgraf
Uzt:t ine tetkikatma devam etmi~ . Kilo u on kuru~
olduguna gore martan itibaren de ihtiyacalmt hari9-
ren cel betme'k. mecburiy tinde bulunduguna nazaran
bu on kuru5un II , 12 ilii 15 kuru~a kada.r 91kmak ih-
timat :ne v bu on be~in de ftkarayt hark Uzer'indc
icrayt te~ir edecegine nazaran ve zaten sahril haltkmtn
'ktsmt kUJJisin in bilhassa koyl U ve ftkaranm muhtar;
oldugu ~ey de m1s1r olduguna ve binaell'aleyh ...
HASAN BEY (Maili'Ye Vekili) (Trabzon) - Ml-
s tr ihtiya al l umumiyenin ylizde otuzunu te!)kil eder.
ISM ET BEY tDevamla) - M1s1r olduguna gore.
K ar~deniz sah ilinde mtstr ithalinJi teh\ in is;in m1s1r
ha.kkmda glimriik resmi munzam i.icretinin ilga.stnt
bbul etli : nclimen . Malum ya zaruretl'e r bikaderil-
imh.an takti'ir olunur. 13u gUn Karadeniz sahil hal'ki-
11111 bilhassa koylii ve ftkaras1nm ihtiya~;mt Le}k'il ede n
1111 ·1nn glimrUk resm1i munz.:tml ilga edili nce, bu ha·l-
km yU£d eii:sinden fa z!as 1111n ihti,yac 1n1 temin etti.k-
t n sonra , bu glin sahilde un f iya..tlanrun o nisbet.te
tc. nczzi.il edecegi·n i ve bu pahal l11g111 bu kanunun in-
lay e·d:iJm~mesi nden dolayt mutavas.s1tlann daima da-
hil•dE,ki fazlaltklan sa:hildeki ihtt:yacata tevfik is;in ye-
ni sev'kiyat~a bulunmadtlk lann:dan ileri geldiginli ve bu
giin Samsun'da unun torbasmi yani 60 kilosunun 17,5
lira oldugunu ve bu 17,5 lira yen:i i~lentilerle bali ta-
b:lyc avu.:-t ed~cegi n i ve bina enaleyh Ameri,k•a tmla-
nntn, R oma nya unla.rt gil:i: mahlu't ve fena ol'dugu
g:,b•i bu fena. unlann kiiUi miktarda istok edilmek su-
retiy~le dahildeki fazlai istihsalatm imha ed'ileceginin
ve bu imhanm meml1eketin ilk1lisadi varltgtnt da imha
edec'egine kanaat hast! e~tiginden dolayt yalmz Ka-
radeniz sahiline mtstr ithalinin gi.imrlik resm'i mun-
 t : 159 13 . 2 . 1338 -
C .. ,

zam Ucretinden istisnasmt kabul etmilitir. Simdi efen- pa. mtstr unlannm girmesine mi.isaade etmi~ ve en-
a:m; ta Sivas'•tan Samsun'a kadar un geliyor, sattlt- cilmende iktisat Yek ili de haztr oldugu hailde mtiza-
yor. Pahaltltk meselesi yalntz a!lilde un me-selesi de- kere ccreyan etmi~ti.
gildir. Bugt.in Ankara'da un mi.ileferrik surette ktrk B_una gayet dikkat edilmesi vc m suretle takip edil-
kuru~a sattltyor ve torbast yim1i liradan fazladtr. Bi- m si ve b:naenaleyh ihUiya, zail ol'dugu zaman der-
n~enaleyh b[ili.in ha vayir;: burada, sa,hli ldeki havayi~­ hal kaldmlma t...
ten kat kat fazladtr. Sahillerde bazt yerler vardtr ki
NEBiL EFENDI (Karahi ansahl:p) - Ordudaki
mlihim bir k1 1111 buradan kat kat fazla oldugu ha.Jde
vaziyeti ba~ka dii}iiniiyorsunuz, bura'da,ki vaziyet ba~­
un h;mt buraldan a agtd1r. Em'n olunuz ki bu kamm
ka. Aramzda oy'le ise ittif.atk yoktur.
r;:rkittMan sonra. ve Karadent:z ahiline mtslr ithaline
hasnndan sonra dahilden sevkedilecek unlann fiyatt iSMET BEY ((orum) - Miisaade buyurunuz.
haddi asgariye tenezzi.il edecektir e bu on b~ yirmi ' ersin limanmm ac;tlmast. (Nizamnameyi tatbik edin
gline kadar olmazsa ben me uliyet kabul ediyorum. • adalan). Giiri.ilti.iler) Mersin limantntn a~tlmasma
F'<l!kM eg~r bu olmtyacak olursa bu onlann layuad vesile olan ...
istod<dannc.Jan memleketin istihsalalt mahvolup glde-
HOSEY I AV BEY (Erzurum) - Vekilfer
cekt:r. Yani bendeniz ne zlirra, ne mlilevassttlm. ne
bozuyor intizamt. lktisat Vekili ile Mali)·e Veokili.
•de ti.iccar, zenginim, H:r;: bir ~ey dcgilim. Ya!ntz mem-
lek·t"ti n menaPii hayatiyesi ve bu cidalin idames,i ir;:in iSMET BEY (Devamla) - Ac;:Iima tna vcsile olan
·liiztm olan menbat kurur. Bundan dolaytdlr. Yoksa Adana Vilayetinin Konya vilaretine ihtiyact hakktn -
pahaltltk vardtr, ihtiyar;: yoktur. Pahaltlt'k ise Anka- da bildirmi~ oldugu miktarla Adana'ntn ihtiyacmtn
ra da . Anatlolunun menkez:nde daha r;:oJ<tur. Burada o kadar ~edit olmadtgi. Adana'dan altnan telgrafla
unun kilosumt sc:kiz. yedi kuru a taahhi.it eden mii- , tahakkuk etmi~tir . Adana'da bugdaym okkast on be~
'teahhi:.tler mc\•cut iken, burada unun torbas1 yirmj kuru~lllr . Ye bunu tehvin etmek ic;:in r;:iizi mikdar
liraya, okka·t ktrk kuru~a sattltyor. Eger hi.i'kiimet dahilden zahire evkine ihtiyar;: ,·ar. 130 vagon za-
kmd:lerti is;in gayet kolay tedbirkre tcves l.il etmek su- hire sevkedilmesi hakkmda Heyeti Vekilenin verdigi
rctiylc pahaltltk vesair<! gibi hususat1 izale edecekleri karan ikti at Vekili ent-"i.imene tebli~ etmi~tir. Bu
ycrtl membk;-t in iktisadiyattm imhakiir tedbirlcrle ·uretle Adana vi!ayetinin yani fiyatta hl.z.tm o! ·:~n eh-
ttlm in edece•k!erse halim:z harapttr. Yani bendeniz vcniyeti tehvin edecegi ~tiphesiz olmasma ve Konya
Maliye V kal tinin hunu l klif ve bunda 1srar etme- havalisinin Konya ve Silifke'de bulunan zahire mik -
sine •hayret ediyonlln. tanna l\llcak resmi bir surette mullali oldugu - vc
HASAN BEY (Maliye Yok:li) (Tra.bzon) - Ben halkm varltgmt Hiikiimetin suallerine kar~t ancak iic;:-
tl'e hayret ediyorum. Boy!.:: dort lane fabrikatort.in te bir derece inde bildirebilecegi bu hepinizin ma-
menfaattntn mi.idJ.faa edilm~sin<.!. Iumudur.
!SMET BEY (Devamla) - iLmit li:man1 hakkm- Binaenaleyh bu havalide Vilayetin malumatt res-
da, izmit liva<;t ve ha va li~ i ·hak'kmda enct.imenin tet- m iycs i ancak asgari bir surette Uc;:te bir derecede ol-
kikatt dahilindeki fazlaltklartn bOdiye•t ve nalkJiye cluguna kanaat hast! ettiginden zaten Adana ihtiya-
m~kiliittna binaen fiyat Uzerinde icra edocegi ze- cmm da o kadar ~edit olmadtgmdan oraya gon ~lerile­
maim ve galaya bina n izml: t limanma ithal ect•;J-e~.:ek cek otuz vagon zahire ile tamamen tehvin edecegin-
'bugday ve arpa ve bunlann unlanndan altnaca'k olan den. hatta yliz vagonunu idrak zamana kadar yiye-
resmin munzamt ahireJen istisnasim kabul ettik miyecegine kanaat hast! olmazsa Mersin Jimanmtn
Ciinki.i Istanbul yak1n olmak vesaiti nakljye de bu- ~imdilik ac;tlmasma ve imhakiir muamelenin yap!lma-
funm :d.:. itibariyl.! kanbul'un un fiy:lllan da malum masJna. ~imdilik tedbirin kabul etlilmesine taraflar
o:'uuguna h:nacn Amerika unlann111 Fiyau malurndur. olmadt . Konya ve havalisindeki zahirenin vilayctin
Ancak on b;;~t..: b..:~ kalan gLimruk resm i izmil vc ma!Ctmat1 resmiyesinen azaran kat kat fazla oldugu-
havalisine unlann torbast on. on iki liraya mal ed.e· n:J. kanaat etmeniz laLtmdtr. (iinkii halk varl1gt su·
c~'ktir M1 1r iizerinJe iki kuru$ ek en b ~~ ant:min i... reti katiyede Hi.ikiimetin sualine kar)t ~ey edemiyor.
Sctksen bq santimi kald1r. lstanbul'da sekiz kuru!ia t~te Silifke ve Antalya vc havalisi mebuslan tama·
olan mtstrtn bu havaLiye dokuz. on kuru~a girmcsi men mesuliyeti kabul etmi~lerdir. Kat kat fazlad1r.
halk'km::lak•i kanaatma binaen. yun! gireccgine !?liphe Binaenaleyh Mersin limantnln as:tlma 1 hakkmda hi~
ofmad1gma binaen tzml; t vc havalisinde bugday, ar· bir scbcp yoktur.

- 752-
 t : 159 13 . 2 . 1338
<;;'iinkil Amerlka diri bugday gonderemez. Ancak
Romanya gooderebilir. Rornanya'dan gelebi·Iecek
olan unlann okkas1 on iki bwru'k kuru~ oluyor.
Bugdaym kilosuna resmi munzarnJ kaldir5aJk ; alt-
m~ para zammetsek on dort kuru~ mal olur. Hal-
buk.i orada on b~ k~ seV'kedi'lmek suretiyle su-
reti •katiyede temin edilecektir. Bundan ba~ka ~are
yaktur. lktisat enciimeni bu kanaatla mazhatasm1
tanzim etmilj ve bir martta lzmit sancagma gelecek,
bugday, arpa, misJr ve bunlann unlan yine Karade-
niz Iimanlarma yalmz mJSinn ithalline karar vermi~­
tir ve bunun ~imdilik a~1lmarnasma karar vermi~tir.
Bu kararla memleketin iktisa'di var1Igm1 sureti kati-
yede nazan dikkatte bulundurrnu~tur. Eger bunu a~a­
ca,k i-seniz, billikaydil ~art biz rnemleketimizin hal-
ikma biliriz. Nerede ~iiriik ve ucuz ma'l var ise onu
ahr, memlekettek!i istihsalata kurutur, r,:iiriitiir, imha
eder. Ar,: kal1r da onu yine yeti~tirmez efendiler.
<;iin'kii bizde koyli.i, zilrra yanc1 olm~tur . Tema-
men kendi sermayesiyle kendini idareden aciz bir
ha-le gelmi~tir. Bunun sebebi nedir? Sebebi masarif.i
istihsaliye kifayet etrniyor. Her sene zarar ediyor,
digerinin sennayesine muhtar,: oluyor. Bu giin KIZI~­
Jrmagm §a!lkmdaki bu havzadaki fa:zJa bugday yedi
kuru~tan sekiz kuru§a kadar satil<i!bili·yor. Eger biz
Amerika unlannr, biz Karadeniz havzasrna ithal ede-
cek olursak dort kuru~a inecekt-ir. Bu dort •kuru~la
sekiz kuru~ arasmda zi.irram masarifi istihsal· iyedek~
zaranm di.i~tiniiniiz? Sonra acmdan olecek ekemiye-
cek, ziirra acmdan olecektir.· Aym zamanda sermaye
vermek suretiyle elin·izde 7.arar edecek vermiyecektir.
Zilrra da mahvo!Iacakt1r. Emin olunuz boyledir.
ESAT BEY (Uizistan) - Efendim ; benden.iz bu
sene dairei inti.habiyerne gittigim zaman kura'khk de-
vam ettigin.i gordiim. Bili-rsiniz ki Uzistan'da rah-
mf!t r,:ok oldugu halde bu sefer gittigim zaman bir
(ki ay 1lmraoklr'k gitti, ma;hsul buzuldu. Sonra rahmet
yagmaga b~l adt ve faz.Ia devarn etligi ir,:in daha zi-
yade tezayiit etti. Sonra ugradigrgi.m, gezdjgtm Liva-
lann arazlisi ancak b~de bir kabi1i ziraatt1r. Yeti~ti­
rilen mabsulat nih a yet be~. alltL ay idare eder. Bizim
kalan alt1 ayhk -i•daremiz Romanya , Rusya, Samsun
sevahiLinden temin olunuyor. Bu sene Rusya'da ih-
tiy~ oldugundan dolay1, RuSiya'dan ihraca•t mene-
dildi. Rornanya'dan da gelmiyor. Sarnsun'dan da ta-
bii vaziyeti ahire dolay1siyle asker.i· idare tarafmdan
birta.klrn vesai.te Va.zJ yet edillrnesi dolayrsiy-le gel.mi-
yor. Mamafih Samsun'da da feyzi.i bereket yQiktur
dediler.
753--
C:2
Binaeoaleyh siz Ankara'ya gittiginiz zaman te~eb­
biisde bulunun, memleketin ih iyacatm1 temln ettirin
veya giimrtik resminin ilgasma t~ebbiis edin, dedi-
ler. Bendeniz geldigim zaman bun-a t~ebbus etme-
dim. <;;'iinkii dii$ilndi.irn ki nihayet mart evahirine ida-
re eder diye va'kit g~irdim. Biliihare hususi mektup-
lar vc telgraflar almaga ba~ladm1. Diyorlar ki ihti-
ya~ IJ.a~hyor elimizde bir ~ey kalmad1 . ilerde belki
paramrzla da zahire tedarik edemiyecegiz dediler.
Bundan bahisle bir tekl11ifte bulundum . Meclisi Al iniz
nazan dikkate ald1, mi.istaceliyet kabul eMi, enciimen-
lere gitti, ~imdi o kaoun buraya geldi. Heye~j Veki-
lenin bir teklifi kanurusi vard1. Onunla birle~in, be-
raber miizakere edilsin dendi . Simdi mi.izakere edi-
liyor. $imdi arz ettigim ve~hile Uzistan sancagmm
ha;ki,katen ihtiyac1 vardrr. Simdi aildigim mektuplar-
da diyor ki bu mesele uza·d1 ve ihtiyac1 fevkalade ba5
gosterdi. Biran evvel buna bir ~are bulun, yahut za-
hire derhal sev'ketmek ve mutedil fiyatla gondennek
imkan1 yoksa mademki alat1 ziraiye, smaiye sonra
ticaretin inki~af1 i<;in birtaknn hmyonlar giimri.ik
re~minden istisna edildigi halde hayat1 tehdit eden
bu gibi ihtiya<; kar~rsmda her halde Hiikiimetin. Mec-
li in nazan dikkale alacagmr !}ey ediyorum.
iSMET BEY ((o rum ) - E at Bey isted1giniz
miSir degil mi?
ESAT BEY (Lazistan) - ikt1sat enciimeninin
noktai nazanna muhalif Uizistan ancajbndan gerek
resmi aldigJm telgraflarrndan ve gerckse Dahiliye
Vekaletine kti~al edilen. gerek Samsun mutasarrfii·
gmdan gelen telgrafta diYorlar ki Lazistan sancagJ·
nm ihtiyac1 vard1r. Her sene be~ bin c;uvall •kadar ·bug-
day Lini.J geliyordu.
Bu sene do11t b~ bin <;uval k.·adar yine ihtiyac1
vard1r. Bundan ba~ka da on milyon kilo miSir ihti-
yact vardrr diyor. Fa1kat m1sm koyli.iler yiyor. S -
hirler de •bugday eklediyorlar, bugday unu yiyorlar.
Efendim bu defa be~ bi11 r,:uval hari"ten geliyor da
fakat Mecli i .Aiiniz bundan, daiki·k ilha:latmdan sar-
f, nazar mr eder? Bunu Heyeti elileniz bilir, Mec-
lisin takdirine ba~IIdJr. FaJcat memleketin ihtiyac1
var'd1r. 011 milyon •kilo mlSJr, be~ bin ~uval daki1ka
ihtiyay vard1r. Onun i"in bu bapta ne karar ittjhaz
edilecekse bir an evvel karar vcrils1in. Mernleketin
daha ziyade tahammiilii yok. Bilmem aft1k memle-
k~tin daha ziyade miibrem ihtiyac1 olan meseleyi ~im­
diden bir kararla halledelim vesselam.
ABDULLAH AZM[ EFENDI (Es<ki~ehir) - tk -
tisat enciimeni mazbatasr aleyhinde soz soy1eyecek
====
 i 159 13 . 2
varsa soz,lerini dinliyelim. Mazbata bu suretle yapll-·
th. Bo~ yere vakit g~irmiyelim. Yani mazbata alty-
hinde soyliyel im. Ondan sonra enci.imene mi.i aade
verJlsin,
TEVFjK RUSTO BEY (Mente)e) - Reis Bey:
hen.ueniz aleyhinde ~oyhy cegim.
OSMAN BEY (Ulzi·tan) - iktisal Endimeninin
mazbatasm1 uinledik. End.imen tertip ettigi uzun
maZbatas.;yle, eger memlek tin iktisadiyaum bu c;er-
c;eve dahilinde gori.iyorsa ve lkt isat Vekaletine bu
<;:erc;eve dahilinJe v~he irae edecekse vall<ihi gl.i!e-
rim.
YAHYA GALiP !3CY !K1r ehirl - 'eden gi.i-
lersin canim.
OSMAN BEY (Oevam!a) - Be::nJeniz bu maz-
batada mi.itenak1z ifade gbrliyorum. O iyorlar ki Mer-
sin'den glimri.ig(i ilga eder. ek yani resmi munza m1
kakhracak olursak ... (U\;i tan'tlan bahset se Jeri) ...
Mersin uegil Elcezire hakkmda <>tiz oylerim .
CELAL BEY (Gene;) - 'vier in ve Adana'nm ih-
tiyact yoktur. Bunu tekrar tekrar so} lemekte mana
yoklur. Bqhude vak!l gec;iriyursun u7.
OSMAN BEY (LiiLi~tan) - lht i_ac 1 var yok. o
ba~ka . Mcseleyi anlamadan. clinlemeucn hirlakm: ga-
leyan gostermckte mana yoktur. Ben , buradan gi.i-
ri.ilti.i ilc inmem. Efentlikr. resmi munnm M·.·rsi n'
den ilga eclilse bile harir;ten gele.:ek zahire dah ildc\i-
ne rekabet eJemcz. Glimri.igi.i ilga et~c b:lc har ic;ten
gclecek olan zahirc dahillck ine rekabcr edernez di-
yorum,
iSMET BEY ( orum) - TcnakuL yoktur. scv-
kedilmek ~artiyle.
OSMA BEY (Dev.lmla) - Sonra 'ahile gelin-
ce: Zonguldak. inebolu. amsun. Onye. Fatsa. Gire-
sun. Orclu. Trabzon. Rize ahali ine unun kilosunu
i.i9 kuru~ fa1.!a bir fiyat ile yedirmekte mana nedir?
L~zistan koylli U umumiyetle 1111 1r yer. Sehir halkl.
memurin ve e nafm bir k1smt JnJSir yer. Liizistan
Livasmm bugdaya o kadar ihtiyact yoktur. 1-akat
umumi Karadeniz sahilincleki ahalinin mtslr ihtiy:~ •; J
Maliye Vekilinin pek gUzel buyurduklan vec;:hile r;
25, rf- 30 dereceo;indedir. Sonra rica ederim. Zongul -
clak'ta ameleye nasii m1s1r yedirecek iniz. Amele bu-
nu ne suretle legaddi ederek c;:a!I~acakt1r. Keza aym
suretle bliti.in sahili nazan itibara a!Irsak bugday ih-
tiyact rek barizdir. Bliti.in bu ~eylere kar~1 bendeniz
ger;enlerde de arzettim, dahili himaye maksadiyle ya-
zdan esbabt mucibe mazbatasmda maalesef dahJJ-
deki ko yli.l i·klisadiyall himaye edilmemi~tir.
75-l -
=======
J338 c: 2
('Unki.i bu gUn dahildeki koyllini.in elmden muta-
vassJt ti.iccarlar bugdayt toplam1~ bir vazi ·ett e bulu-
nuyor. TopladJ!dan sonra sal1ilde sevk meselesi ka-
hyor. Hari<;:ten bu surerle glim r"k resmi munzam1 il-
ga edildi!H anda ya ni bu ikll';tl En.ci.imeninin yap-
rot~ oldugu mazbatanm habulii halinde sahil halkl-
nm yiyecegi bugd ayit kendi elimizle i.ir; kuru) daha
zam yapm1~ ola ag1z ve bu suretle bilmem ki hal•km
ihtiyacatma ne uretle bir na.s11l bir ehveniyet verme-
ini, nas1I kabul ettigimizi bendeniz anlam1yorum.
Binaenaleyh bendeniz Enciimenin yapt1g1 mazba -
tayt mi.itenak1z gordi.im ba~tan a~agt; Sonra sahil :n
ihtiyacm1 adam akiiii ta.kdir edememi~tir. Binaenaleyh
hliti.in bu mi.itenak1z ifadelerle ma!Gl olan ikt isat En-
ci.imeninin yapm1~ oldugu mazbata halkm ihtiyaca-
tini ve sahildeki ihtiyacat1 temin ede ... ek b.ir ~ey de
degildir. Yani temin edecek kabiliyette degildir. Bi-
n.aenaleyh bendeniz serbe t resm in e ki surette kalma-
siyle hububatm serbest girmesini teklif c lerim.
T - VFiK R .. S'T BEY ( 1 ntt:~e) - Benden iLi
C(endim. yaJniL be!i dakika. >iikunetJe u in'emenizj is-
tirmah ediyorum ki - bendeniz hu gi.inki.i vaziyeti !a-
yin eJen ~eklinc gore hem Enci.imenin ve hem de ka-
nunun karan aleyhindeyim. Su itibarla ki -
iSMET BEY ( orum) - Sen Anadolu koylihii-
ni\ bilmiyN un .
TEVFiK R .. ST BEY (Oevamla) - Beyefcn-
ui: sizden ~j:Ok iyi biliyorum. t\nadolulu) um. K oyli.i-
ylirn ,·c buraya su·f korli.i ekseriyetinin hukukunu
muhafaza elmek i.izere geldim. Yok a mutava s1tlan
mi.i lafaa}a gelmedim. Simdiye kadar Meclisin izan1
ima fma b11·aklyorum. Sozlerimin ne tice inde 1rf koy-
lii ekseriyetinin hukukunu mi.idafaaya masruf de~;J.
~c ve bu tebcyyi.in clmedigi takdirde Bey in s(iyle-digi
liif1 kabul ediyorum . Taayyi.in eclerse beyin maksa-
tllllJ da siz tayin ediniz. Oiyorum ki bu giin mebu~­
lar bize birtak11n malumat getirdile r, bun lara inan-
mak mecburiyetindcyiz. Hi.i ki.imet Vekilleri birta·k1m
malumat sertletti ler. Bunlan cia kabul etmek mecbu-
riyetindeyiz. Halbuk i bunlar biribirinin ZJCldJ malO-
mat.
Bin.aenaleyh bu mesele hakkmdaki hak :ka te va-
kil' olmak ve onu el ile tutup da musip bir karar it-
tihaz etmek imkiin1 yo ktur. (Unki.i mevazzah e mu -
sarrah nevvar maiCimata malik degiJjz, alenen soyli.i-
yo rum . Halbuki memleketin bir taraftan bilhassa ek-
mek fiat iy le a·iiikadar olan koyiU ve amele ekseriye -
tinin ihtiyac1 azimi ki - avilktan gi.indelikci ve 1rgat
ve sahilde i~Jeyen f1karayi, ahali rica ederim bu ek-
mck ihtiyac:d 1r. Bu ekmek fiatiyle oynamak 90k va-
=======
 t : 159 13 . 2 1338 C:2

kit ihtilaller meydana getinni~tir. Ona mukabil meru- Binaena!ey.h benden:iz da.hi·lde mevcut olan ~u za-
leketlin ~k,tlisa'dt millisi hakkUlda da ceffelkalem ka- •hirenin memleketin senvet>ini ecneibi kucagma akm
rar vermek dogru degildir. Daha dlin burada huzuru - a,km aJkJ.tma·ktan i e, dahil'deki zeha~ir:n oralara yani
mlZCia para mevcudunu arzettigim tehlike oniinde sevahi~imize s.evkederek •ao;: bulun,a•n karde~ler imiz' :;'
alelfevr karar almak, bu tehhkelidir. Binaenaleyh ha)"ll!tmt kurtarmak tarafmt i·l~i21am edi}'lorum. Bu -
ne bu giin, ne de gelecek sene z.iraat h<tkkmda karar nun ja beraJber ~ayet buna jmJkil. n yoksa bendeniz yllJ!-
vcm1en iz muS'ip degildir. mz mtSI Pa mUsaade ed·i lmesin( n mUfit olmas1 reyfn-
JBu lk!anun hatl.mda ~imdi b(.r karar Vlerd :k mi n ;- dey:m .
zt:omOOimem:z mucibi nce b:r scne'Ye ka.dar tek.mr nw • H~,KKI HAM 1 BEY (S:nop) - Efendim; vaz,i-·
'kii mliz!alk:erey;e koyama-y1z. 0 vakit gay~>t!e tcih·:·: ke:·i y~·~i haik·Jkiye)li gi:irerelk hlsden tece rriitle bu kanun
b tr V'ae.iyeNeyiz. Kanun yapmaga Iiizum yG':q.Jr. esa- iizerirrde mi.izaJkere edecek, olursa'k he1haLde memJeke-
smt redded.)"orU!m. A•ncalk ihttyac1 o:·;m yer!erde mJ- tin •menaf ii ha•k:•kiyes ine muv af tl:. L:- ~a·nun c;: rkan-
st r yerlerse ffilSir, bugday ise bugda y, ~ay~t dahild :1 nz. Yoksa az ~ok h·;ssiyata me y; .. j er h·r ~ u~Ja
ha.ki-
bu, ta:lara lbugday sevki miiml<!i1n olma'd1gl taha.k •kL~'< :,act gormiyere<!<. harelket edeoek. o lurs •. ;, · '."kanm
ederse .bugdaym lDla·~i Ahmer gibi bi~ ce 1•i yet-i hay· k:i r;d<:aracagLmrz bu k•arann mesul-i yer ~i3. dd i _.rcs:ni
riye tarafutdan yeti~tirilme>in i (gtiriiO:i:ii) ih ti yact acil zarl'O(;)Jmem , fa•ka t me.su 11iyoui m.aneviy~( :•l! t :~da eb.·
i!e y-e~i~tiin:•;mes! .ho~:<Lnia ·b:r miisaade vere': m . Yok~a dlyyen •biz titreriz. lkiLisat enciimen,in;n esbabr mL;-._ibe
ne memltlketin :•kt:sad1 m :~:•:.>iy!e oynJya•l lm ve ne d~ olar•a'~<. gosterd :g ; $e}"krden h : ~ h :r•:•si kanaatbah$ de-
meml ~•keti n elksen!yet:ni te~kd eden halkm y'qe .:!gi C('k sure!te bir esasa ! tinat etmez,
ola.n :bugday iizer:nde a'! ·e~fevr bir karar ven:rek bir
ilhtilale selbe~b:yet vermiye~:m. (gli rlil'tu) Efend :Jer. :thalat, .ihraoat olmayan bir yerde mu, ·
temadiyen ith~Hit yapma.k para:s1z oldugumuz ha1de,
SULBYMAN SIR-Rl BEY (Yozgat) Efend :m mu ~el:n:ad:•yen borca giren bir ~ahsm vaziyeti ne •ise,
benden!:Z s.evaJhli1 haLkmm ~1k iyeris;nde lk•a•lmaosJnJ •o me'ml<:.Ket i t:e o valliyece sokar. Bu •iLbarla b ;z h ·o;:
arzu etmem. Acaba bu ac,:l!k dah ilde zahirenin yoklu- b ir zam3.n imkan1n1 bul<tbilsek, har :r;ten bir zerre so!<-
gooda.Jn m1. y1Qik:sa . seVik!edi'lememes;'Tl'd'en mi? Ben'd e· mamafk · ve dahil'd en mii eemadiyen harice c;:Jka·rma·k
niz, z.anoneder-:m, ku dah:Jide o;:dk z;ahirem;z vardtr. Hataa •isteniz. Fa'k.at bir in' a n ay kLld1gt zaman ba~kasrndan
i'k·i glin e~Vtvd YoZ!gaCtan tgel'n1:~ ve elyevm buracta bu- parada istem-ek gerr;-i ay1pll11. Htrstzh,k yapma•k mem -
lunan bir tliccar diyor ki Samsun'da elyevm on sekiz nudur. Fai<..at efendiler, ac;: kaJmaga mahkum b .r adoa!m
1~1- radan
fazJ,aya sa:tJ'l'a11li'Yan yuviil un~anm1z ad1r. ba!jk~mt.ian para istemegc utantr ve is'tedigj ta.k·d·irdo
Te~!gpa{ a•byoru.z ,ct.;y;or, Mecl'isi Alid.e h:r kanun ~.':<a­ 'e:·mezse ve sonra h1n!zirga Zlaruret hast! o!ur ve
cak:ml~. Bu koa11mn <;Jtk~tfkitan sonra se<vk:yat yapacak - bunu da, yaJpamazsa ne olur. o:ur . .S!mdi bunun olme-
mr5, 21:nlh ar sevk)>y<H yapmaym1z . Satam1 ya ¥agrz. 1::u - si mi laZJmd1r. Yo'ksa m .ktan kaf.i zehaJir se k:ya.tma
cagL1Tl,I·Zda kalacak . Bundan do:ay,, C.:z sevkiyat1 kes- ri:. ~eb<b iis edilerek. ha~atlannrn idame' i mi liiLLmd1r?
ti•k; 'c1iyor•:ar. Efendi vaziyet bu va21iyetted11. Vaziyet bu nlunca b•ir
DR . SUAT B5Y (Kl!:stamonuJ- Re:s Ef. SU!eyc kere muhakeme yuri:itmel~ lazm1dtr. IBendenli z bundan
man Sm1 Bey karar veyhile lehinde mi. yoksa aley- iiy mah e-vvel umJ1aru;yeye ka'dar g<ttim. Efei1J•; -

h nnde !Tiii? lc r S ivas vi layeti , berudenize oyle geJ•:yor ki i:K lba-

harda a~ ka!lmalk •ihtima1]j mevcuttur. Eger o ltiaJ1<l'f m
ISOUBYlMIAN SIR R I B5Y (Yozgat) - R ·ca ede-
.•iht•iyacm1 da dli~unmc.k Ia z rm gd;·rse or.adan b:r hail>·
r<·m vaJ~it k·a ybolmaz.
'be bugday ~ lkaram ;yaca. :dlr. B:r haJbbe •arpa y.•:ora-
YA'HYIA GALitP B'EY ~ K1r~ehir)- Mese:enin in-
mJyacaktlr.
ki~alft Uiz1md1~.
tSULEYtMAIN SlRRl HEY (Devam:a) - Efendi, A rkada~lar. iktisat Encumeni de bir parr;a ~ey
ter, bu.nw1>l.a lbem,ber elilrniizde kii':thi·y·eth zah:ire vardtr. ederken biitUn etraftaki zurram ahvali umumiyesini
Surewyle ahnnu~tlr. Aimmt~L da boyle lwcagLmLzda tetkik etseydiler. yahut 1ktisat Vekaletinin bu bap-
c,:liriirse gelecek sene kat-iyyen Hukolimet ii.~ara ta.!dp taki noktai nazan muvaf1k m1dJr, degil midir? Bu-
bul'ama.z;, di}'1orlar. Ya:lm.z; •biz;m, vesaJitimize mii'da:h.a• nun Uzerinde ytiriimii1 olsayd!lar, dalla iyi olurdu.
le etJmiesin. HIU:k'ii!met set\"lllllil!in h:an;gi ndMas11nda ·ihti- (Gi.iriiltUler) Miisaade buyurunuz. rica ederim efen-
yac,: va.rsa, 1biz mernle.ket·imizden y;.tk•leyel im, oraya diler. Bendeniz demcm ki Corum "da, Amasva 'cia,
t;;sllim edell:m d :•)'1oJ11ar. Yozgat'ta ziraat yoktur. Tabii vard1r. ('orum, Yoz-

7.5.5 --
 t : IS!) 13 . 2 • 1338 C:2
gat, Amasya, hatta Sivas, Ankara Tlirkiyeyi besli- !HZ! taJep ile bir nisbeti muayyene dairesinde tekablil
yemez. (~iddetli glirilltUler) Milsaade buyurun efen- (vesaiti de dli~iini.in sadasi) Efendim miisaade buyu -
diler, koyliiyi.i himaye etmekse sizi siireti ka~iyede runuz. Bendeniz oraya gelecegim. Arz ve taleple
temin ederim ki, buglin karde~lerim n11Smn tanesini takabill etmemesindendir. Acaba bunun sebebi ikti-
bulamad.Igmdan sumagmt yiyor ve benim . karde~lerim. sat Encilmeni bunun sebebini tetkik ederek. efendiler
akraba ve taallukattm 9ift9idir. Ben buradan gitti- bunun sebebi ~u idi. Biz de bunun oni.ine ge9tik.
gim zaman bizzat sapana yapt~Iyorum. ben koyliiyiim . Kirk kuru a olan bu bugday ununu yirmi kuru~a in -
Sizi sureti katiyede temin ederim ve arkada~lanm da dirdik. deseydi ben de kemali hilrmcHe bl!nur. oniln -
bunu bili!1ler, ben 9ift9i 90cuguyum. Fakat efendiler de egilirdim . Di yorlar ki burada kirk kuru~tur. Sa-
koylilleri himaye etmekse, size dtyorum ki, koy!Uler hillerde de elli kuru~a yesinler diyor. Efendiler bu-
a9L1r, (M1s1r istemiyorsunuz sadalan) Milsaade bu- nun sebebini arzettim. Arazinin az olma~I ve bnnun
yurunuz efendim. R1za Nur· Bey ve bendeniL ge\en en bi.iylik sebebi bir defa halen vesaiti nakliyedir.
sene de haJkm a9 oldugunu biliyorum . Ge9en sene Hem vesaiti nakJiye ve hem de mezruatm ftkdantcitr
Ayanctk kazasma yardim edemedi huklimet. rica ederim, bunu kabul edelim. Yoksa bu binanm
YAHYA GALIP BEY (Ktr~ehir) - Harbi Umu- i9erisinde gelen rakamlann i.izerinde bunu tahlil ede-
miden beri ~wt1r efendim . rek muadele halleder gibi ~u kadar ekilse idi. ~u ka-
dar bi\ilse idi , vesaiti nakliye olsayd1 , bulsavd1, de-
1

HAKK! HAMi BEY (Devamla) - Biltiin Sinop mekle memleket ·oli.ir. Ondan sonra biz olsaydt ara-
Livasi, Boyabat mi.istesna olmak i.izere a<;tir belki smda mah olur gideriz. Vesaiti nakliyeyi temin ede-
dedim. Belki ilk baharda bir ~ey yapt!larsa ... Dedim. ' bilirler mi? Bir.
Riza Nur Beye sordum, hala bir ~ey yapmadi!ar
dedi . Evvelce de mi.iracaat ettim tekalifi milliyeden Vesaiti nakliyeyi temin etseler bile, lktisat Encli-
verilmesi i9in emir vermi~lerdi. Bu emri infaz etme- meninden .soranm. Bu sene yapilamayan zcriyat
diler. Emri tehir etmi~ler. Bu yiizden katiyyen yi- acaba gelecek sene bulup da tohum yeti~tirip de eke-
yecek olmadigi gibi bir ~ey de eksilmemi~tir. dedi. bilecekler midir? Ne ekebilirler, ne de vesaiti nakli-
Yiyecek yoktur. Ac;:IIktan halk o!Uyor dedi. Bugiln yeye teminat verscler inanmam. Suradan bir katar
Heyeti Vekilemiz meyanmda bulunan bir Vekil soy- yola korsunuz daha bir kilo metre gitmeden Milda-
lemi$tir. i nanmazsamz sorarsm1z. faai Milliye vaz1 yet eder. Onun i9in ihtiya9 kar~I­
Y AHY A GALi P BEY (Kt r$ehir) - Metharlara smda yapdacak ~eyler de bunlardan ibarettir. Bu
itibarla efendiler yapdacak ~ey oJUme mahkum olan-
bakmtz 9ilri.iyor.
lann o lmemelerine bakmaktir. Hepimiz isteriz mem-
HAKK! HAMt BEY (Devamla) - Simdi ef~n­ icket i\erisine para dolsun. Fakat lafla temenni ile
dim Iktisat Enclimeninin mazbata muhariri Beyefen- i~ olmaz. iki , il9 Livamn zahiresini temin edeccgiz
diyi kendi ifadeleriyle ilzam edecegim. Dediler ki diye koca bir memleketi a~IIktan oldi.irmek dogru
efendiler, Ankara'da bile k1rk kuru~tur, unun ktyyesi. degildir. Eger bu memleketin istikbali i~in nafi go-
Tabiatiyle sahilde pahatl1 olacaktir, yalmz dere idi ki .. ruyorsaniZ kabul edeyim. Bendeniz diyorum ki Si -
iSMET BEY (<;orum) - Ben oyle :!cmedim . nop 'ta bugdaym okkasi yirmi kuru~ ise, misirm ok-
Burada unun ktyyesi sekiz kuru~ iken ktrk kuru5a kast on be~ kuru~a ise, bendcniz memleket namma
s;,tktl dedim. Zannedersem iyi dikkilt etmiyor~unuz ktrk kuru~a kabul ediyorum. Fakat temin ediniz.
yanh~ oluyor. gonderilmiyecek olduktan sonra. ('orum'da bugday
HAKKl HAM! BEY (Devamla) - Ric a ederim be~ kuru~ diyorlar. Gitmedikten sonra kac;: kuru~a
siz soylerken be~ katiyyen itiraz etmedim . Ni.;in olursa olsun, doyurmaz ki, Boyabatta bulunan ~IIi
kirk kuru~adtr? Eger tr.nvir etseydiler tabii milnaka- katirci, yilz katifCI bir Sinop livast ahalisini doyu-
~ayameydan kalmazd1. ramaz. Gidecegi .yuz katir, iki yilz kattrd1r. Vesaiti
Efendiler, e~yanm alelumum fiyatmm yilkselmcsi temin edin Amerikahlardan alacagimtza kendimizden
veyahut inmesi hakkmda bir kaidei esasiye vardtr ki bir liraya alahm . Fakat rica ederim i.i~; gun a~thga
iki kere iki dort eder. Bu tahavvill etmez. Dilnya tahammill eden iniz va r mi? Hakikat Uzerinde yUru-
binlerce sene ya~asa bu tebeddill etmez. Arzt talep yelim, his ilzerinde yilrilyecek olursak , emin olunuz
kaidesine tabidir. Birinci ; e~ya 90k o1ursa talip az bir 90k masumJar olmli~tUr ve bunlara bir 90k daha
olur. E~ya az olursa zahire az olur, talip 90k olur. ilave edeceksiniz. Efendiler, Sivas·ta bugdaym ok-
Su halde bu gUn ktrk kuru~a yilkselmesinin sebebi kast nedir, bilmiyorum? Herhalde diger yerlere

- 75(, - -
 t : 159 J3 • 2
nazaran dundur. Tc111in ederi111 sizi ki Dmraniye'<.le
a~ilktan insanlar oliiyor. Sivas'ta bulunan bugday
D111raniye'de builunan bir ayl doyural11am,~trr, oliim-
den kurtaramai11J§tlr. Burada bulunan zahire fayda
etmez. Bendeniz diyoru111 ki gondermek l<iZJrndJr.
Temin etsinler.
REIS - Efendim mi.tzakerenin kifayeti hakkmda
bir takrir var. (Hay1r sadalan)
SALlH EFENDi (Erzurum) - Mi.tzakerenin ki·
fa yeti . reye konur mu? Giinaht1r rica ederim. Yapa-
cagli111Z kanunu karadeniz sahili ahalisine hiisnu ka -
bul ettirrnegi dii~Uniiniiz . v'allahllazim, ne scni, ne
de yapacagm kanunu tammaz. :'tni de tan1maz. ka -
nununu da ... (Giiriilti.iler)
REIS - Rica ederim Salih Efendi susu:1uz.
SALiH EFENDI (Reise hitaben) Sureti kat1yede
hiddet edemezsin, hiisnii suretle soylersin.
ALi S " KR O BEY (Trabzon) - MUzak renin
kifayeti aleyhinde soyliyecegim. Oeyler me ele ta-
azzuh etmi~tir, deniyor. Hal buki burada si.lylenilen
ozlerle zannediyorum ki mesele tavazzuh etmemi~tir.
!3en geleli heni.iz bir hafta oldu . vaziyet1 reylelayn
gordi.im . Bir yOk ali dii~iincelerle memleketin ikti a-
diyatl dii~iiniili.tyor ve bu bapta baz1 tcdabir ittihaz1
dU~UnUIUyor. Fakat a~ilktan o len buglin mevcuttur.
Efendller. Kastamonu Y ali~ine sorun. Bendeniz
orada iken tahkikat yap1ilyordu. Cide kazas1 ac;tlr,
Aray a~t1r.
SABRI BEY (Kastamonu) - Arac; ac; degil ..
ALi ·SOKRU B Y (Devamla) - Sinop ac;t1r,
Trabzon ac;t1r. Arac; da ac;t1r. Onun ic;in Seyler me -
sele tavazzuh etmemi~tir . Fevkalade dikkatli karar
ermek mecburiyetindeyi z. Daha dUn Dahiliye Veki -
linin yanmda idim, gelen bir telgrafta diyor ki asa-
yi~ ihlal ediliyor. Evler bar.Jilyor. Bunun online gec;-
mek i111kanr yoktur. Sinop Livas1 iyin rica ederi111
kolayhkla karar vere111eyiz. Dahiliyc Yek ili burada-
d1r, sorunuz asayi~ ihlal ediliyor, diyor. Evler ba 1-
llyor, katloluyor diyor. Rica ederim ihtiliile 111i ebe-
biyet verecegiz. Kafi degildir. soz soyliyecegiz, rica
ederi111.
REiS - Efendim mUzakerenin kifayeti hakkJn -
daki takrir okundu. Mi.izakereyi kafi gorenler IUtfen
el kald1rsm. MUzakerenin kifayeti kabul edilmedi.
YEHBi BEY (Maarif Vckili) - Dahiliye Veka -
letinden bahsediliyor. isterseniz bendeniz arzedeyim .
I terseniz buna a1t tegraflan Maliye Vekftletine tevdi
edin. rusuma ait . oldugu ic;in. isterseniz alahm oku-
yahm.
133R C:2
ISMET BEY ((orum) - Efendim. benJeniz iki
noktay1 tenvir edecegim . Evet ac;hk vard1 r, bunu
kabul ederim. ikt isat Enci.imeni dii~iinmemi~, tetkik
etmemi§ diyorlar. Efendi111 mUsaade buyurursan1z
istenilen 'ltdbire ait dii~lincemizi soyliyecegim. Fakat
istenilen nedir? A<;:llgm izalc idir. Halbuki eger
Romanya ve istanbul'un gonderm1yorsa bunun ilgas1
nc tesir yapar? i tanbul'da milyonlarca okka 1111s1r
ard1r. sek iz kuru. a okka~ 1 ? ic;in getirmiyorlar?
ALl .SUKRU B Y (Trab1on) - Dort kuru~tur
bat cderim. bilmiyorsunuz.
HASA BEY MALlY \' 'f>... i!; tTrab7on) -
~;,. 25 mrs1ra ihtiyac; \ ard1r. ', : bugdc.y laz1md1r.
U ,S0KRU BLY (Trabzv11 - I; • ~<He r. bu-
gUn bariz iki hakikat kar~l,mda}'J L. iL;,Jardan birisi.
l..aradeniz yani evahll mmtaka'>mdal.., aha li ac;tlr.
koyler diyorlar. S hirler de ac;ur ve gclcn un kac;ak ·
<;1llk surctiylt: gcliyor. GLimrLJkten kaybcdiyoruz.
Zanncdryorlar ki istanbul'<.lan un gelmiyor. Fakal
kmegin k1yyc.,i k1rk kuru ,a ~aullyor. Zannetmcyin
ki it. tedabiri inzibatiyc ile l..ac;ak<;lllgll1 online gece-
Bunun imkiinr yoktur. Ac;ilk itibariylc
kac;akc;-111ga \ iisat \Crilmi~tir ve boyle devam cdecek .
e olacak biliyor mu~unuz? Kac;ak<;1lrk ~uretiyle ge-
len hugda} rn unu gayet pahail geldigi ic;in flhray1
balk yine ac;t1r. Bunu zenginler yiyor? Bunun ic;in
. ahilin Jhtiya~-:1111 tt:Jl\,n etmek mecburiyctindeyiz \e
tlemin mli <akerenin aley hinde soz dylerken Dahiliye
Ve bi~une gclen tclgraftan bahsetmi . tim . Bu ac;llk
b1r ay daha de\ am cdrcek olur a. mcmlekette asa·
yi)~i7.1ik bt.iti.in ~iddetiyle devam edecektir. Bunu
boyle bilmcli. ~imdi ~unun kar ·1smda diger rUfekay1
kiramm baz1 dii~iinceleri ard1r. Ye bu dli~Unce ­
leri benim gibi dii§iinen. arkada$1ann da yanj 111el11-
lekette bugday varken haric;ten zahire ithaline 111ii·
saade edilmemesi 111eselesi. Evet buna biz de bera-
beriz. Zannederim ki bunun aleyhinde bulunacak
kimse yoktur. Fakat bunun imkanr var 1111, yok 111u?
Bunu ara~t1rah111. Bugiin 111e_mleketin iktisadiyatm1 ne
' kadar dii~Uniirsek ayilktan olmege 111ahku111 halkt da
ondan daha ziyade dU~Linmek laz1mdlr. Rica ederi111,
bir milyon lira harice <;:1kacak diye on ki~i olsa ben
o on ki~iyi bir milyon liraya degi~mem. Efendiler
bence on kr~i bir 111ilyon liradan k1ymetlidir. Ben
size bilfiil soyiUyorum, Ac;hktan olenler vard1r. Res-
men tahkikat yapllmaktad1r. Simdi efendiler, 111e111·
leket dahilinde bugday varm1~, vesaire varm1~, dog-
rudur. Bu memlekette ihtikar tabiah saniye hiikmU- .
ne girmi~tir. Bu itibarla haric;ten unun gelmemesi,
757-
 t : 159
buna mtisaadt: edJimeme i ve gLimriik konulmamast
herkesin ihtikar damanm kabartmt~llr. Pahah satt-
yorlar Fakat bugiin sahil un istiyor. istemi~ oldugu
un, Zannetmeyin ki bilakaydii ~art gUmriJkleri ar;a-
hm. Her yerden un gel in, degil efendiler. Muvak-
kat bir zaman .. bir \'eya iki defa i<;in. Emin olunuz
o zaman dahildeki unlar sahile hiicum edecek, <;lin-
kii muhtekirlcr kendi menfaatlannm tamamiyle muh-
tel oldugunu gorlince mecburi surette rica edecek-
ler ve unlan sevkedecekle rdir? Bugiin sevketmiyorlar.
Sonra burada yanh5 bir istatistik iizerine soz soyle-
niyor. Trabzon'un 5( 90'1 mt If yer. Bunu kim
Juyor rica ederim. (Rize adalan) Efend im a<; kalan
yalntz Rize degil, hatta Giresun da a<;tlr. Sinop da
a<;tlr. Biitl.in evahil a<;tlr vesaire vesaire ... Evet koy-
lii m1 1r yer. Fak t ka aba halk1 tamamiyle bugday
unu yer. Sonra ahilde gezenler bilirler ki 10 mil me-
safede bir ka aba vard1r, ~imdi bizim memleketimiz
ziraat memleketi degildir. Onun ir;;in bizim sahil hal-
kmm n1sfma yaktntnl diyebilirim ki, ~eh1r halkl te~­
kil eder ve onlar da tamamiyle bugday unu yerler.
Simdi istanbul'dan, - netice itibariyle me ele gayet
mtihliktir asayi~e icray1 te ir ediyor. - Onun ir;;in bi-
11\kaydii ~art serbest b1rak1lmahdtr. Bugday unu ir;;in
daima benim kanaatim • zaten memleketin ikti adi-
yatml zannctmeyiniz ki ticaret odalan bizim kadar
di.i~tinmiiyorlar - onlar demi~ler di ki, size bir kag1t
gonderecegiz. M iktan hatmmda kalmam1~t1r. Demi~­
ler di ki oir defaya mahsus olmak tizere ~ll kadar
r;uval unun ithaline mtisaade edilsin diyorlar. Bana
oylediler te~ebbiis edecektim. Fakat heniiz kag1t gel-
mcdi. Yani o h<>lk da b ila kaydii~art gi.imri.ikleri ar;;m
Jemiyor. On!ar da sizin ve bizim kadar memleketin
iktisadiyatm1 dii~liniiyorlar. Omm ir;in benim bu hu-
su ta verilmcsini arzu ve istirham ettigim karar mi-
. mn temamiylf' serbest b1rakllsm ... Ve ihtiyac1 ma-
halliye gore bugday i<;in de bir ay. iki ay ar;tk b1ra-
k1lmas1d1r.
i M T BEY t(o rum) - ihtiyar;s1z m1 ar;1k bl-
ra kllmahdlr.
ALl S0KR0 BEY (Trabzon) - isterseniz, tah-
kikat yapm1z. her kasabanm ihtiyac1 sorul un ve ih-
tiyacl ni petinde bir Jefaya mahsus olmak iizere
~ebbus edilsin, ar;;llsm ve bu un gelsin. Eger bu
gelirse biliniz ki Trabzon vilayetini farzedin. Be~
r;;uval ithaline miisaad.! ettiniz. emin olunuz ki
r;;uvah girmiyecektir. ('i.inkti o vakit muhtekirler
hili dolduracaktlr. Binaenaleyh bizim maksad 1m1 z ha-
Sil olacakt1r. Onun ir;;in rica ederim halkm hayat1n1
13 . 2 • 1338 C:2
di.i~iinelim.
Memleketin asayi~ini di.i~iinelim. Bu iti-
barla tekrar ediyorum. M1s1r bila kaydii~art ve fa-
kat her mahallin ihtiyacma gore kafi miktarda bug-
day; onun da kafi miktarda gehnesine miisaade buy-
rulsun efendim. (Takrir veriniz sesleri)
Dr. SUAT BEY (Kastamonu) - Efendim ; mese-
lenin etrafmda o kadar r;ok beyanat vuku bulmu~tur
ki buna yeniden bir tak1m beyanat ilavesiyle Heyeti
Celilenizi tasdik etmek istemem. Sunu da unutmarnak
laz1md1r ki; uzun bir harpten r;1k!Jk. Yeni bir harbe
girdik . Boyle bizim ~eraiti hayatiyemizi ya~ayan mil-
oy- letler ir;in bugday dane i bir fi~enk danesi kadar mi.i-
himdir. Kudreti hayatiyeyi tenkis eden bir tedbirin,
bizim yamm1zda hir; bir ehemmiyeti olmamak laz1m
gelir. Bunun manas1n1 tefhim edebilmek ir;;in efendi-
ler; harbi umumi ir;eri inde olan yekayii tehattl.ir
etmek kafidir. Bendeniz harbi umuminin biittin de-
vammca Ka tamonu ve Bolu sahasmda dola~t1m . Bir
r;ok kazalarda billahilazim goziimtiztin oniinde bir
90k adamlar ~arp ~arp dli lip oll.iyorlar. Zahire ·al-
mak ir;;in koylerden gelmi~ bir r;;ok adamlar vard1 ki
daha zahire pazanna girmeden bayl11p du~iiyordu. Bu-
nun ir;;in bu ~erait ne dereceye kadar tahavvtil et-
mi~tir, bunu tahattiir etmek laz1md1r. Kastamonu
Meclisi Umumisi bu seneki miizakeratmda diyorlar
ki 85 bin hayvan vard1. harbi umumiden evvel. Bu
gUn bu adet yirmi bine inmi~tir. Acaba bu yirmi bin
hayvanatm vebai bekariden ka<;1 kurtulabilmi~tir?
Y cdiyuz bin ni.ifuslu bir memlekette yirmi bin hay-
_vanm getirebilecegi mahsulata halk intizar etmekte-
dir. Beyc fendiler, ben bu noktai nazan takip ediyo-
rum k i bu giin zeriyat gayri kiifidir. Ger;;enlerde yi-
ne mevzubahis oldu. ~ yirmi ilft 25 ancak zeriyat
yapllabiliyor, diyor. Onun ir;in ~u bir sene zarfmda
memleketin ~eraiti hayatiyesinin nelere maruz olaca-
gml dii~iiniiyor muyuz? Buradaki arkada~lardan bir
k1sm1 diyor ki memleketin baz1 yerlerinde zahire de-
posu vard1r. Evet bu dogru olabilir. Fakat efendiler
tasavvur edelim ki kendi kudreti hayatiyemizi dii-
~i.inmek ir;in gelen fi~enk ve cephaneleri nakletmek
ir;in ne kadar mii~kilata maruz kahyoruz. Kaldt ki
~urada, burada terakiim etmi~ zehairi ihtiyac1 olan
falan falan yerlere nakletsinler, tayyare ile mi? Hat-
te- ta yol dahi kalmam1~t1r . Bu hangi hayvanatla nakle-
un dilecek rica ederim. Bir tarafta boyle depo hangi
bin hayvanatla nakledilecek rica ederim. Bir tarafta boy-
bin le depo halinde kalmas1 dogru olabilir. Fakat bunun
sa- boyle olmas1 digcr yerlerdeki a<; ahaliyi, f1karay1 bes-
leyemez. Efendiler, sizi namusumla temin ederim ki
harbi umuminin son senelerinde Cide kazas1 ahalisi
- 758-
 t : 159 13 . 2 1338 c: 2

dua ediyordu ki yarin hava iyi olsun Kiraz yeti~sin. REiS - Rica ederi'm tela~ etmeyiniz. Lehinde mi,
Beyefendiler arttk ek~egi bulabileceginden Umidini aleyhinde mi?
kesmi~, Kiraz bekliyordu . Ormandan yimek ivin ki- SALlH EFENDl (Erzurum) - Enclimenin yap-
raz - beni affedersiniz soyliyeyim - insan gaitatl yol- mJ~ aldugu karar aleyhinde soyliyecegim.
Jarm kenannda yalntz kiraz vekirdeginden ibaret idi. REfS - 0 halde mi.isaade buyurun , izden evvel
Efendiler, anlar da bizim gibi insanlardtr. Acaba a soz alan arkada~lar var.
§Criat bu gUn de ne dereceye k'adar degi~mi~tir. '
BASRl BEY (Karesi) - Efendim; Suat Beyefen-
Bir memlekette felaketlerin en bliyi.ig(.i ic;;timai' efa-
dinin pek dogru olarak tasvir buyurdugu ac;ltl~m ne
letlerden dogar. Arkada§lann sozlinu tekrar ectecek
demek aldugunu biz de Harbi umumide c;ektigimiz
degiJim. Fecayi meydana gelmektedir. Buna ac;;hk
bir 90k act felaketler ve efaletler neticesinde anla-
saik ol.maktadtr. Bunu temin etmek ic;;in her ne ted-
dtk. Harbi umumide Karesi ve havalisi mtithi~ ka-
bir Jamhsa yapalun. Bizim iktisadiyattmtzt btraka -
hat ve galaya maruz kalmt , halk Konya ve Ankara'
!tm. Ba§ka memleketlerde harbi umuminin devamt es-
dan gelecek danelere raptt i.imit etmi~ ve Osman Bey-
nasmda ac;;ltga kar~t tedabir ittihaz ederken ba~ka
efendinin buyurduklan gibi, Hakkt Rami Beyefendi-
memleketler nastl yaptt efendiler. Almanya her §eyi
nin buyurduklan gibi, mtstr kavant degil ve fakat ot
feda etti. Bizden vaganla zahire almak .i9in bu gUn
kokleri yemege kadar muztar ve mecbur bir hale
biz bundan mtistagni miyiz? Vakta diyorlar arkada~­
gelmi~tir. Harbi umumide dahilin bu kadar act ve
lar ki; memleketin iktisadiyattnt tedvin etm~k ivin
efalet ve peri anl ·ine ragmen, harivten zahire cel-
paraya ihtiya9 aldugunu kimse inkar etmez. Hakika-
bi zaonederim ki hattrlara bile getirilmemi vc fakat
ten artada para kalmazsa memfekette hayat vok
ac;;ltklann d hildeki mi.idahharat ile temini c;are inden
mUteessir alur. Buna hi v §i.iphe yoktur. Fakat para
ba ka bir. ey derhattr olunmamt~ttr. Ahalisi ac;; ve
kalmadt da zahire mi mi hldt? Elbi e, kundura, fes
efil alan memleketlere actmamak ic;in insanlann in-
bunun hie;; biri dahil almtyabilir. Fakat zehair oyle
sanltk hislerinde n azada olmast laztm geljr. Fakat
degil. llizim Yunanistan Ia harp ttigimizi mukaye-
ef ndiler ac;ltga maruz kalan yerlere actmakla bera-
se ettikleri zaman diyorlar ki, yani dedikJeri bura- ber anun haricinde bulunan bi.iti.in aksamt memaliki-
lara intikal etmi~ti ki Ti.irkJer ilelebet harbi idame mizi de acmacak bir hale get irmemegi di.i~i.inmek la-
eder. <;i.inki.i anlann. bugdayt var, vi.inki.i onlann eti Zim -gelir. Zarurctleri kendi miktarlariyle olc;mek Ja-
var. <;UnkU anlann havast uyu var. Bunlar olduktan Ztmdtr kaidesini hakkiyle e his iyattan tamamen te-
sonra Ti.irkler bu harbi ilelebet idame eder, diyorlar- cerri.it ederek tatbik zamantdtr. Ge<;enlerde Ti.irkiye
dt. Ama elbi e , kundura giymezler, vank giyerler. Bu- dahilinde kalan paranm neden ibaret oldugunu soy-
nun harbe tesiri yaktur diyorlardt. Biz ~i mdi bu nak- liyen T vkif Ri.i~lli Bey velev Hilali Ahmer vasJtasiy-
tai nazann tam ak.sini iltizam ediyar gibiyiz. imkitn le. alsa ithalata bir erbesti verilmesi merkezinde
mlisait olmakta oldugu anla~tltyor. Gelebilen zahire- ifadatta bulundular ki bu ifa·desi gec;enki endi~eleri­
yi bir ikti ada aplanarak reddedersek dagru degil. ni nakzeder mahiyettedir.
Vakla dedikl ri gibi gi.imri.ik resmi kayarak hari9teki
ewa i.izerine bir ... yaprak memleketin ic;;timaiyatmt Efendiler, bizim otedenberi en bi.iylik bir derdi-
jdare etmek dagrudur. Fakat bu nazariyat vakti barp mi z iktisadtmtzdtr. Biz ithalat ve ihracattnt gormek-
sizin mi.ifJi karl hareket etmi~iz. Bu hareketimiz mil-
ic;;in degil efendiler. Vakti sulh ivin; alan nazariyatt
Jetimizi bu vaziyeti elimeye dli~i.irdi.i. Suat Beyefen-
ilmiyedir. llu gi.in harp i inde mevcudiyetimizi ida-
di Almanya'dan bahsettiler. Fakat Al.manya idi ve
meye valt trken n aza riyatt ilmiyeye istinat ederek ha-
hal a da Almanya'dtr. Elimizde bir ufak bankerin is-
ric;ten bi ze gelmekt alan zahireleri biz reddeder de
tedigi surette pek k layltkla taplayabilecegi miktarda
et'imizdeki ebnayL sebili acmdan Oldi.irmege sevkeder-
kal~n uara ile ~u milletin ilerde bir gUn ac; kalan
sek rica ederim buna ne siyaset denilir? Binaenaleyh
memleketlerin bali elimine girmesi zannederim ki
bendeniz onun ic;in: ta tikten te.vakki edecegim. Bi-
bizim ic;in vak dU~i.inUlecek gayet elim bir meseledir.
naenaleyh bu takrirle ilk.bahar zeriyatanm idraki za-
Onun ic;in paramtzm mlimklin mertebe harice gayet
mant alan hazirana kadar her ne vi zahirenin erbest
ci.iz'i vtkmast hususunda ne kadar taassubumuz var-
alarak ithalini teklif ederim.
sa, a derece taassup g<Sstermemiz menfaa ti milliye
SALi H EFENDi (Erzurum) - Ark a da~lar soy- iktizasmdandtr. Av kalan memleketleri dayurmak en
len med ik s()z kalmad . ·basit bir vazifedir. Bunu memaliki saireyi de onlann

750 --
 t : 159 13 • 2
haline getirmemek 9aresm1 di.i~Unelim . Eger efendiler
dahilimizde mevcut aldugu salahiyettar a~trlar tara-
fmdan soylenilen maUanmLZI gormeyip de hari~ten
alelltlak mal ithaline bilhassa Thrk!iye gibi Ziraat
mmtakast alan bir mernleket zahire ithaline miisaade
edecek alursak zannederim ki hem davamtz bundan
zarar gorecek, hem de mernleketimiz maazalla h ik-
tisadi ve elim bir esarete maruz kalacaktlr. Seneler-
denberi memJeketimize mal 91karmak i9in ugra~an,
dU~Unen , yine senelerden beri ellerinde ~iirUmU~ kal-
mt~ alan mallanm miitemadiyen memleketimize siir-
mek suretiyle bizim alii ziraat ve iktisadtmtzt tehdit
edecek, 1smet Beyin pek muhik alarak buyurdugu
gibi ren~berimiz zaten masarifi isti hsali yesi pek fazla
alan zavalh ren~berimi z arllk ellerind e kalan a za-
ytf okiizlere de veda ederek bundan sanra memleket
daha ziyade kurak ve ~arak bir h ale gelecek ve buh -
dan yine miUet mutazarnr alacakttr.
HAMDt BEY ( tzm it) - D agru Basri Bey.
BASRt BEY (Devamla) - Binaenaleyh ~fendi ­
ler ; bu meseleyi istical ile hissiyata tebaiyetle de~il,
kemali teenni ile fakat muhakeme ile kati he aplarla
halline yalt~mak zannederim ki vaci bdir, farzd1r. Bi -
naenaleyh !ktisat Enciimeninin zaruretimiz miktan-
na gore Olyiildiigiinli zannettigim maddei kanuniyesi,
m:eml'e!k.•e rin bu giinkii ha:kiki ihtiyacm1 temine kaf1-
dir. Bunu kabul ed tiim, Allah memleketi ilerde a~
tbtn~kmasm. Maazallah eger boy!e bir feJaket gele-
cek olur a bir ~Y d ~linelim. Fakat boyle bir fela-
lket gdm.iyecegine kani'im ben'deniz. Onun i9in hari9-
ten ithali hususunda fevkaliide miiteasstp ala!Jm,
ldah'ilim'izi himaye eJdim, memlekerimlizi ctaha sefil
tbi·r hal'e get:ii1111iyefim.
A'BDULLA!H AZMi BEY (Es i~ehi r) - ikti at
Encii:meninin mazbatasma kar~1 lktisat Vek ilini de
<fnleJm k icaJ'**!er.
•REts - Zaten buraldadJrlar, soyl5yecekler.
SALIH EFENDt (Erzurum) - Arkad~Jar. he-
p:m izin malfimudur •ki para kann dayurmaz. Para
- 7GO-
1 1338 C:2
insanm ka• 111 doyurmak iyin bir alettir ... c;d::rnama-
.n ac;!Jga maruz Ian Karadeniz ahali~ini
m k glinaht1r. Yalmz Kara'deniz sahilinlin
:n a~l 1gmt A:llah Hiikiimetten saracaikt Jr. Qiin-
"' menba1 se~ve'l ve zira<l!t olan ve her ~yi bol
A !iU memlekette eger vaktiyle bir iki kamyan, bir
j{j yoloag1Z temin etseydiler dahilkle olan zehair ~ii­
riimetdii ve halk da a~ kalmazd1. Ve param•z da ha -
rice gitmezdi ve in anlanmtz da peri ~an olma:zd1.. Ma-
lu.mu . al ile11i bu neye benzer. Kuyuya gider, ~agtda
su beik+liyor, kap yoktur k'i yeksin ~tkarsm. Zathiremiz
Anadolu koylerinde dolu duruyor. Fakat maal~ef
vesaiti oald iyemiz yoktur. H a ta Si va ' tan bu gUn al-
d1g1m ~u telgraf ( I 0) kuru$a bugda y, (I 00) kuru$a
arpa sat1llyar. B giin ve a1ti nakl iye yoktur. il'k ba-
harda 300 k uru 51 b Jki mlimkiindiir. Simdi Anaklo-
lu me1 1kezini llil$ ii n e~ : m Zah1re va r mJdtr, sah ile gon -
+dereJ m? Memerrgah la rd ki w sa'ite a ker vaziyet et-
mi~ ve arada bu lun a n ~eh i r halk1, miistehllkl•e r zaten
buna vaz1 y t e tmi$ kencti idareleri ,j~in memerrgah-
tara ya1km koylerd e ok erzaklanmz vardir. Maale-
ef ve a iti na kliy m iz yoktur. Suat Beyefendiriln tek-
lifi!T i ben tam bir kerameti i ab~t olmak iizere telak -
k i ed iyorum. H iy a lmazsa yan i bugday, arpa, m1str
v aJ: reyi haziran iptida ma kadar Karaden~z ~hille­
rinden ba a bir re d ii Unmeyelim. Binaen>aleyh bu
va:zliyeti ben b oy! ~ g " rliyorum. Binaenafeyh vaziyet
boyle devam eder e biz de a~ k.alaoagJZ. Ciin'kii lk-
'ti at Vek ili B yefend i d iyor k i; % 50 n sand1r. Ve
u:z kend im iz bili ruz kli halk geytigimiz · ye.rlerde
zrraat ya pamam• ~ t1r . Binaenaleyh tiraat yaptla'l>ile-
cek eller askerti le m~guldiir. Geriye kalan ka'dm-
llar, M ten bu m emleket Harbi Umumid:en beri · kadm-
larla ya 1yor'd u. Onlar bizim karn1mJZJ ve ordumuzu
be liy ordu. MaaF~f anJann el indeki o hayvanat da
Uriim~tiir. Onun ati i b iraz karan!Jkt.Jr. Her halde
in anlan okliirmtyelim . Suat Beyin teklifini ben de
•k abul ediy rum .
R EIS - Arkada Jar yemege gidiyor. Bir saat son-
ra i~t : ma etmek iizere celseyi tatil ed'iyorum.
 t 159 13 . 2 • 1338
0('0 C
A91lma
REIS : Birinci Reisvekili Mu a Kaz1m Efendi Hazretleri
KATiP : Mahmut Sait Bey (Mu~)
__
RiElS - Cels yi ay1yorum.
·tthal oluoacak zebair ve unlannm glimnik res-
minden istisnalan meviuu iizerinde miizaker 1ere de-
vam ed'i•yoruz.
'BllyU'run Mu ta6a Kemal Bey.
MUSTAFA KE 1AL BEY ( rtugrul) - Reis
Bey: miisaade buyurur a bir me ele haikkmda Meclisi
A•liye mari.Jza•trm var. Bir dak'ika mlisaade buyurun.
~ayan1 ehemmi-yettir.
REtS - Efendl:m. bir jlle eleye dair diyor: olur
•ki mi.izak'ere ayJ!Jr. Diger mesele geri kal1r. Evvela
bana soylemeniz: laZ1md1r.
MUSTAFA KEMAL BEY (Er tugrul) - Peki
eFendl; m; soyliyeyim.
RIElS - Efendim , Muvazenei Maliye Enoii.meni
namma soyli.iyor.
'MUSTAFA KBMAL BEY ( rtugrul) - Arka-
da~lanm; malumu aliniz BiPeci•k ka aba t dii~rnan ta-
rafmdan i~gal edildi. Tekmil memu!1in ger'i yagmld1.
CagtrJlan memurlar arasmda poli memur'ini de v>a.r-
•dJr. Bunlar Kruyseri'-ye sevkedilmi~ idi. Simdi Bilecilk
krusruba!smm merlkezi Golpazan'nda t~eik'kill etmt~tir.
Bu pol is erba:bma mahalli memuniyetferine gitmek
i9in emir vermi~ler ve polisl er buraya gelmi~ler. Bun-
larrn araba kiralaruu verecek pll!ralan yolktur. AiJ'e-
·lerinin e~yalannt satm1~lard1r. Ha1tta yorganlannt sat-
ml$ ve yine arabacJiara on be$ lira bory!an kalml$ ve
daha verememi~lerdir. Ma~ isriyorlar, vermiyorlar.
Hi9 olmazsa harcirah hav·alesi:ni verin diyorla1r, onu
da verm'iyorlar. Bunun lizerine Emniyetli Umumiye
Mi.idi.riyeti Muva:zenei Ma~iyeden ~ey talep etmi$1er.
HlliHbu1ki Muvaz nei Maliye Enci.imeni Muvazenei
Umumiye Kanununu Heyeti Umum:yeye rm i tir.
Vazifell; hitam buJtdugu·ndar, nakli muamele yaprumJ-
yorlar. AilrsinEn idaresini temin etmeik i¥in ailes in'in
•ayalk'larmdaki fC'tinl'er1ini s~tmt~lard1r. Bunlar dorlt
cfen'dicKr ve ay kalman11~lardtr. Eger mlisaa<le bu-
yurursamz Muvazenei Mal'iye Enciimeni miinakalat
yapsm ve bunJar vazifeleri ba~ma gitsin1er. Rica ede-
rim, Muvazenei MaJ,: ye EncUmenine havrue buyuru-
nuz. Bmden'iz de Muvazenei Malt: ye Enciimeni namt-
noa soyli.iyorum, lbunu yapacak.
- 761
c 3
CELSE
aati : 2
.._
REiS - Efendim; bu teklifin~z Meclisi Aliye dog-
ru d~gil. Bir arkad~ c,:J.k1pta Muvazenei Maliyeye
mir verin demesi dogru deg\ill:lir.
MU TAF KEMAL BEY (Devamla) - Beyim;
Muvazenei MaVye iJe hallederiz b'iz.
REi - Efend im: eel s miz hal'idir. Buna kanun
yapmak lazm1d1r.
MU TAFA KEMAL BEY (De amla) - Bende-
niz tern nniyat kab :linden soyluyorum. Bunlann ac,:
kald1kloanm arz diyor ve temenni ediyorum. Muva-
zen i Maliye Eoci.imeni na Jl muamelesini yapsm?
L .. TFI BEY (Mala tya) :_ Efen~l er ; memledcet
bugiin iki mii ki.ililtt miitll: mme kar~1S111da bulunuyor.
Meml·;!.ketimize zalhlire gelirse zaten haJi nedrette bu-
· ~unan param1z ecn ebiye gidwek ; bu ise fela!keti uz-
madJr.
lkim;isi : Hari ten zahire geJm z de maazallah
memlekot bir kahtti galaya maruz kahrs bunun te-
lafi i nrukabil mazarratl•ar tevl 1it eder. Su halde iki
fesat taarruz ettigin·de a+J!irinin c,:ar ine baki11r. Bu-
gUn p ~ k ala biliriz ki bu ha.valide bulunan hayvana1t
zirai y nin )1 90'• vebai bakariye ile telef olmu~. ban<1i
kalam da i tlimale gayri salih bir hal alm1~tir. Su hal-
de bugi.in bizf m mevz.ii ziraat1m1z o kard ar tenalkusa
ugram1~ l 1r ki ge~en senenin ;& 20'si ni bCJtinde ek!il-
m i ~ deniyor. Buna da itimat eldemiyorum . c;xinkii es-
babtnl di.i.'fUnelim. Evvelemirde uzvu faa! olan zi.ir-
ratmiZtn k1smt azamt cephelerd dir. Kadmlanm1z
harman1 kaldJrama'C!Jiar. 'if 50• i hububat1m1Ztn har-
manlar'da kald1. Yanli tama.miyle kaldlfllama~h. Har-
manlarda c,:i.irudU, yand1 . (Dogru eslerli) Bu bir ha-
1ka}{ki bvd(hiyedir ki bunun har'icinde soz soyleme'k
ab ;! tir. Sonra bizim zahiremiz var diyoruz. Biz uzun
mli:luet d vam eden Harbi Umumidcn c,:Lkm1~ bir
m':He-biz.· BugUn k ndi kencl itnizi aldalmJYallm. El i-
mizd'ek i zahJ: re gelece·k senenin mahalli ziiraattnt te -
min edec •k \'aZi)'ette degild'ir. Me out olan zahire bi-
zi iki sen e idare edemez. (lki sene d gil, iki ay bile
;-d are ed em z sesleJt; ) Gelecek neye ni betle za!Lire
j( 20 ek i lm i ~ ti r: bu. boyle. Simdi biz mahalli Hii -
'kUm::1tl'erden aldtgllnlz re mi malumatlara kanaat et-
miyoruz. Evct bir k·ill'li zah:irem iz ar diyoruz. Ha-
 : !59 13 . 2 . 1338
:kikaten ki.ill1 zahiremiz var ise boyle bir tek liraml-
zm harice ~1kma 1 memleketimiz i~in halk'iki bir fe-
I klim ran olur. Biz bir zaman1 muva kkat iyi n Ji: man-
lakettir, bir hiyan ettir. Fakat ba'kallm k~ i HLiki.i.m llc-
•rin ha!kik,a,ten yapt1g1 tahkikata mli teniden bize bil -
·dird i'kleri maluza•tl kana.a:t bah~olsun . Yani ~una ka-
naat edelim ki buglin m'e mleketimizin zah iresi hari-
ce biz muhta~ etmiyccek bir surette idare edebilecek
mid ir? Edemiyccek midir? Bu m ele tamam iyle tes-
p it edilmed i1kye elde mevcut ve Hlik\.imetin resml ma-
·JumaJtlnl c;lirlitlipte kend imiz;n taha.yyli latma gore ka-
-rar ver'miyelitm. Bizde zahire yoktur, buna nic;in para
v~r lim. d iyer k bu suretle yanll~ b'ir karar verirsek
'bilahara maruz kal acag1m1Z kah tm c;arc: ini bulamtya -
oagtZ. 0 zaman felaket i9i nde ka laca!\lz. 0 zaman
cc nobiler <.:-idden kah tli gala i~ riisind bulunclugumu -
zu an'larl ar a daha c;ok mLi'i k'ilat yaralacaklar ve bize
o a•kit bir avuc; zahire ~er m iyccekle rdir. Bun un ic;in
gcr k mill et, gerek ordu , bugi.in. ha ya t1 be. er· iye i ida-
me edecek boyle ekmek gibi bir ~ey kar!il 1nda te-
veh hlim a.ta istiinat ediple tevehhlimlimliz i.izerine. ha-
rilj'ten zahire celbi mlimtklin iken buna tamahkiirl1k
cdipte, param1z <;1k mas rn diye buna cevaz gostermez-
' ek sonra eJ·im ize geym irecdk. millet peri ~an olaca'k,
memJ ·ket sefal ele ugra.ya ak vc bunun v bali bizi m
lizerimlizde kalacak·t1r. Bu suretle haki'ki bir karar it-
tih:u: ed'ebilmek ic;in eli mizde bulunan d atiri esa-
siyey.:, hakkiylc bel bagl lya bilccegim'i z mahiyette ol-
mal1d1r. Bliylik M illet MecJ' i buglin m il leti n mat-
mahl nat.armda bir ma·kamd1r. Her ·eye vaz1lilyet ol-
mu~ bir ku \ 'Cttir. Eger ken li id r ettigimiz mu-
t a a rrufla rda n. kaymakamlar'dan, nevahi mLidlirl~r in­
dcn . z; raat mlidlirlerind n hakiki m alu mat alam 1 or
isclk bu , haki kat n bizi m ic;(n pek buylik bir felaket-
t ir ve aYJptlr. Malumat al 1yorsak vesa'iti saire ilz de
bun !:lfl tet•kik delim. Me cut olan zahiremize haki-
'katen ke bi ittila edelim . Ben emin im .k'i bu glin m v-
cut olan zahirelerimiz niha yet bizi iki s-e n~ degil, bir
sene degi l, altt ay bile besliy~m ez . Sonra sininri ati-
yede bii biittlin. mefkut iyeti :ca manmda ne ile tc mini
•maJi§ett ed'ecegiz? Bu m il let n ile id, re edilecekti r?
R ica ederim bu pek milhim b:r meseledir. Bunu na -
zarr dikkate · aJal lm . onra gayet bedihl bir hakikat
kar~1srnda y 1 z. e d iy r? Efendiler. &iz.im za hireleri -
mit. meydanc r·evaca 1kar a haric;tc n gelec ek ecn
zcha:ri buna rc ka bct edemez ve o b:z.i m att1grmcz
ftiyatla atamaz. Binaenaleyh biz ken li zahiremizi
satal1m. l<.ekab::.l ihtika rm b a~ lrca man ii dir. Boyle
ise Lmanlanm1zt a~al 1m . Ecnebi zah'iresini getirs.i n.
biz d·e zahit'ele rimizi dokelim. Rekabet ba§lad1gt gibi
ihtii<iir mlindefi olur. 1htikiirrn ba , l1ca miindefii re-
- 76'2-
c: 3
kab::t·tli r. Reikab.Jt olmayrnca her zaman ihti<kar· hli-
1
larlmlzl ar:al m1. Tccri.ibe ic;-i n ol un. rica ederim; l i-
manlarr '!l.t a~al1m, ccnebi zahir i gel in. Eger ge-
l.:-n z h ire kar~1 bizi m zahirelerin kafi gelebilcce~i
ani:l s1ltr.;a biz onlar1 menetmeye her zaman 'katd•iriz,
mcne.tmek iktidarrn1 haizi z. Caiz d gildir. Had b'ir me-
ele kar~1s1nda milloti. orduyu giriUarr feliiket etmeik
dogru degild ir. Bunun i~ i n her halde !imanlarrm iZI
ac;mak Jiiz1md1r. Bugli11 ecnebi zehai 1•ine muhta~1:z.
Buglin Karadeniz sah:ilind eki d i nua~Iarrm1Z, v<~Jran-
da~larrml z. ac;:tcrlar ve ac;-lrktan "li.iyorla r. Peki bu ha-
rrl harrl gelen telgraflara kar 1 efendim bizim zahi-
l'erntiz ~ok ama \'e aiti na-kliycmiz rdkt ur. Oraya
gondcrtm·r ruL. ait 1-..irn in eli nd e..lir. Sonra ne
kadard1 r bilm iyoruz. nra h. ric;;ten de g !me-sin di -
yon17. D.:mlk .k i biz bu d:u11larr a Irk tan oiJlim1ek
i ti;ort:7. in af eddim bugLin bu hu mta te1·k cd -
ccg:m:z rlisum bir Lam n1 muvakkat i indi r. Fa'kal
k.~ ~fed~-= gimit 111esde b;zi mlih 1m bir felak tten kur-
tara aktr r. Bun un i in her halde tecrlibe ic;in ol un
b:r mli:JJ.:t i mll\' k kale il bu t:manlarrm1zrn ac;;llma-
t hu u unu kabul ed lim. B ~ndeniz bunu te'klif edi-
yorum .
II 0 · Yi BEY_ tErzurum) - Efendim:
so}'tvne.:t·k :r OL k lmam1~l1r . bu m ·eJ Uzerinde.
l'ki zarur l \'a rJcr. 13 i;isi ahild.., ahali ac;; dah'i~u e
nhi1enin miktarr m ·hul. ed.edecek ve aiti nakli-
}..: yok. Gay t ba it ve kolay bir }t:y. ftlikii met buna
kolay bir urdt' \aziulr t o:ma 1 jmkan1 y ktu r.
Sahil zahir:.n in vk 1i ic;in bir tedbir ittihaz. e-demez.
(t.in:..u '..: aiti n kLyenin koklinc:: kibrit cloktiik . on-
ra lah :I J ki zahir nin mev· ud iyeti ni arkada Jar J...a-
tiy :1~ b ran dem iyorlar. Vard1r da deniyor: yoktur
da d~n iyor. Bunlann her iki i d hata diyorliH. ('Lin-
kli bilincm'tL efen dim . e i tat•i tik var. ne d i. tih-
·alatr malum, ne de: arfiyatr malum. Binaenakyh
bunun liarind~ "y l mck dogru deg;I. 13unu zaman
gc,tcrc:.:Lk. Llitfi Bey'n buyurdu'klarr gibi bunu re-
ka .'l hal:<:tlece.kt.ir. BugLin muhtckirler elinde zeha!ir
bt'k i. ard 1r. On lar tazy:k eder eniz. ahil gelsin go_-
tUr;l.in d r. Fakat ah :J na. rl ve n ile gotlirlir? Da-
ha hLi )'L! k bir cinayet ard 1r ki o da buhranr malidir.
,\1 cm:zkdte n para (,:rl.makta aynt zarur ttir. Blitiin
mana iy: e ik i fc: · at taarruL ediyor. istikbalde Bliy ilk
~t:l : t \1 e ~J ·; i ne yapar a yap 111 slihulelle sevahjk
zah·i r Cv'k d'e mez ve onlar da boyle int'izarda kail-
<h kp maazall'ah olii m mah'k.umdurlar.
fk inc'i kalb im\izi kanatan mesC'le var. Paranrn ha-
ri..:c 91kmasl da cinayet, bu adamlan aylktan oldlir-
 t : 159 13 . 2 . 1338
mvk te inayct. Burada bir imtihan devre i ar. BaZI
·arkada Jar diyorlar ki .sahil bir mi.iddei iQin ac;tk bu-
lunursa para ahipleri ihtikar yapar, zahireyi bir ik!ti·
r 'rler. c; be~ ay sonra da gi.imriik vazedilince reka-
•!Jet etm ye b:!..$1'llrlar diyorlar. Bendeniz bunun ak~;i­
'Jl'i iddia ediyorum. Harir;.ten zahire getirttigimiz za-
man dahdd ki ihra at memba1 kapanacak, sonra biii
taz;y~k eJ ... n harp gaile i var. Bu harp gailesi in~al­
lah ya'luntia i.izerimizden kalktlgl gibi bi.iti.in bu mi.i~­
' ilfut da mlindefi olaca!k!t1r. Kim temin edelJ:Liyor ki
ahild n z hire sevked bil 'n. Boyle kimye yoktur.
Bu me ele bir zaruret. fa1<at kalbimizi s1zlatan bir
zarurettir. lhtikara da m yd n v r'ilmemek i.izere be5
alt1 ay i~in, erbe ti}'i muvakkaten Suat Beyin tak-
rirl· ri veyhile kabul edelim. Du me el n'n ba~ka ti.ir-
Hi hall d:1~ ·egi ydk tur. H er ke elindeki zeh iri
e\lk decek ve r;:okr;.a idhar da d miyecektir. Bina-
cnalcyli bir mUdd ti mu akkate mlinham olma1<~ uz:e­
r<! ve kanun olarak deg:l. idareten bir karar §eklinde
rr-ter eniz alt1 ay zah.ire kabul edilecektir, diye bir ka·
rar veririz. Bu ~ekilden ba§ka are y ik.tur. Mi.izake-
r ye lburada nihayet verelim . Zateo . 6, 1 nmemi
oz.ler yoktur. Mlizakerenin kifayet'ini b ndeniz bu
vesite ile de istirham ediyorum. Mesele bu suretle
'kapans1n.
RBlS - Efendim; encli.men nam1na Hact B<ekir
efen'Cii izahat verm'ek i tiyor.
if:liA l B£K !R EFJ? Dj (Konya) - fendiler
Karadeniz atiiline mal ithali ir;:jn asli rli umu aslinin
i b~ e iblagiyle diihulii.ni.i serb t klim· 101 muva{Jk
gordilk. Bu da bir kliloda (38) para oluyor. B e~e ib-
lagiyle serb t blrakmasJnl muvaf1k gordli. Bu da bir
lki l da otuz sek'iz para: oluyor. B e~e iblag olundugun-
da 8,30 para eder. Bir kiloda 3 para okmca ilr;.e
ibh\g ile 114 para ecfiyor. Bun un i.ic;:l iki ·ini tenzil
i+e 38 para ile girecek. Bir k·i loda 3 para ile girdi-
g~: n'de bunun da Karadeniz evah.!lin ilJ yi.izd~ bu ka-
darmm m1s1r yedigini o taraflar Mebusam Kiram1
soytilyor~ar. (Haylr esleri) ... Oyle oyiUyorlar. Key-
Ill n bitemamiha 1111 1r yediginden efendiler. 5' 70.
·· ( 80 der esi, m•s•r idarei mai~et ttigind n ~ _Q
.' 0 dereceye kalan mii>tebaki i bugday yese idare olu-
nal:fliyor. ';( :20. 30 derecede kalam bugday e'kmegi
ycm k !az1m gd.> buna bir ~ey hlz1m g lmez. a-
il o! a dah~ lcn idare olunabiliyor ve bununla b ra-
bu bugday ununun. bugdaym g'irme ine bir ~ey de-
dijfm :z yoktur. \1emnu klidlgln11Z yoktur. Bugdaytn
'?:mdi k•Josunda a!man dort bw;uk kuru~tur.
ALl SUKRO BEY (Trabzon) - Kim oyli.iyor,
r;uvahncfa dor~yiiz kuru~tur.
-763-
C:3
HA BBKiR EFEND i (Konya) - Beytim, rica
ederim, kanunu gi.izel okuyunuz. Bir kiloda bugdwy·
da d"rt bur;.uk kuru~tur. Bugi.in ic;in alman da.
HAS BEY (Maliye Vek'ili) (Tra.bzon) - Yan-
], l!r., Hac1 B kir Efendi, yanlt~r. Efendim y·anh~sl­
mz, gi.iceniyorsunuz. sizin oylediginiz yanli~Lr. De;
'k:l " U (Gi.iri.iltiiler)
R IS - Efendim: Ha an Bey: yanh~ s5yli.iyorsa
1ta hih der iniz camm. Dogru bir ki~o on iir;. bur;.u.k
kuru. a geliyor.
BD LLr H B Y (lzmit) - Sa:hile c;•kan ze-
hairin dahil-e girm iyecegine her mebu emi n olmah-
'Ulr.
H Cl BEK!R EFE Di (Kon ya) - Maliye Ve-
kili e\ dee Lkrini ta hih tmelicJI:r. Bugdaym yi.iz ki-
Lo unda ct.uz. kuru~tur.
HA A BEY (Maliye Veki li) (De amla) - i~ te
r•ii umatm imz !yle, tasdik iyle resmi bir kag1t; ri.i-
1
umallan ald1m beyefendiler. Yi.iz kilo unda dok an
'b~ kuru~ idi. ( nda deg rl bugdayda e leri) Yanh~
efc:nd im. yanl1 .
H Cl BEKiR EFE Di (Kon ya) 'izi n oy-
looiginiz anh~. Ku ura bakma. tashih buyurun. (Bra-
Ha 1 Bekir Ef nd i Jeri) Be~ misl\ne iblag olun-
dugunda 15(\ kuru tu. On be~ misli oldugun-a 450.
l kuru~ id i. Bir kil bugdayda ahna.n bugUn dort bu-
r;;uk kuru tur. Bir k'ilo bugdayda dart buc;uk kurusla
keyf i~: n bugday yiyecek olunca bir mahzur yoktur.
Dont buc;u_k kuru para vermekte ehemmlyet yoktur.
Bugday k yf ir;.in nmez esler'i)
OKR BEY - Bugday keyf ic;:in mi yeniyor;
ne dem•e.'k?
-
LOTF BEY (Malatya) - Fukaranm hali n•i di.i -
~iin J:m.
H ., BEKi R F -, Di (Konya) - Simdi efen-
d!m, unu da soyll:yeyim ki; ~urada arzediyorum. Ge-
e;· n ne bu kU~- Ude Heyvti Aliyenize bir ~ey arzet-
m i, :; m. i ' t ig:miz zaman ergilere zammedl·yoruz,
1i ted;g:m:z zaman rU umata zam ediyaruz. istedigi-
m:z zaman kaldiTiyoruz. G lecek sene de bu telkali-
fin bir k1 mm1, 111 f1m bite alam1yacagLz. Y.a iflas def-
't rin~ ·k•a yded cg'z. ya aynen verecegiz demi tim.
it~ 1 • im bu sene gori.JIJU. 1·fml tahsil edemedi1<.
Eg~r biz boyle hari e ihracatm11Z.1 nazan d i:kka te al-
m:ltnk s en~ i a ·.·: yc i~in rubunu isti h al edemeyiz.
Buna cm :n olun: rica cd rim dikkalt edelim. Mama-
f i ~ Mali}'.:: Ve'Ui bir ~ y buyurtlular. Ti.i'ccar ihtiikar
cdcr. tUccar bilm m ne yapar. Efen'Ciiler; buglin b:i-
tim bulundugumuz yer Hilklim'etllir ve miUet te Hi.i-
y
 t : 159 13 . 2 ; 1338
11\.l.imeNe beraber b:r mak1inedir. Hiikilmet mjUetiyle
ayru bir fa~br'jiJ<adtr. Fa:brikanm bir asayi~ aleti var-
~ltr. Fabriik.amn bir motorU vardtr. Motoru tahrik
~d'ecek ya ~aJbrika , ya komi.iridUr, ya gaz yagtdtr. Bu
·rn!illeltin 9iftyi.s!i HUik•i.imetin elin.de'ki s.ermaryeye -muh-
1ta9t1r. Eger ti.iccar ticaret yapa•rsa rica ederiim , iht'i-
IJ<iir 'kelimesill'i agztmtza almtyaltm. Efen{Jiler ~u haf-
ta i~inld·e size jsbat edey.im. Vesait serbest oldugun-
da,n ~eker yetmi~ kuru~ur, geyen haft-a yi.iz kuru~a
·a~dtguruz!ieker1i bu hafta yetmi~ kuru!}a altyor unuz.
Vesait i set•be t koyun, her ~ey'j bUsbUtUn ucuz
alaca;ks mtz. Efendiler, Samsun'dan bi~ ~ey buraya
l b~ kuru~a gellir, j{lira ~i mdi altmt~ kum~a ge!iyor.
IHa~buki ~irndi 40, 30 kum~a indi. Bior az daha ser-
lbest olursa on kuru~a iner. BununJoa bera·ber zabire-
miz yeter yetmez meselesine gelelli m efenct'iler. Za:hjre
oyeni hastlart r;tk!ttk.tan sonra ~u Anadolu i9inde iir; dort
bin vagon zahiremiz artmazsa ben h ir; bir ~ey bil-
mem. Katiyen artaoalkttr efendiler. B izim Anadolu'
nun sermayei asliyesi bugdaiydtr, arpadtr. EfendiJer;
!K tr~h'ir , Keskiin ta!iki'k buyurun iki b'in vagon bug-
day mevcuttur. Efendiler; Azin;ye iki defa 'i~gale ug-
ra!dt. iki defa r;ignend igi halde ora'dalki orduyu ora-
' besliyor, bugi.in hir; bir yercfen zahire gitrniyor, ·
hem de dort kuru~a besliyor, rica ederim bugdary,
arpa dcfinesidir K e k1 ~ n . ihtimali yoktur, tukenmez.
Burast ir;:in ziraat m emudan ~-0 10 fazla ekiJdigine
·dair raper ve rdiler ve ben qe aynca tahkik ettim ki
c;,. 20'dir, % 25'dir, ded iler. Her ikis·i de hiilaft ba'ki-
kattir. Bu m em k lket tjf 70 - 80'den a~agt e>kerse bu
memle•ket ar;ltgmdan o!Ur. BugUn ir;in ihtima'Li yok-
tur. (Kime inanacagtz; HUklimelte mi , size mi inama-
ltm sesleri) Bugiin j9in her yerin hangi me'busu ister-
e buyursun gorU~e!li m . ~ 80, 9(- 70'den a~·aib elk:il-
m'i~ 'i'Se odeyel.im.
LOTFi BEY (Ma latya) - Bkecek adam yok.
HAC! BBKlR £FE Di (Kooya) (Devamla) -
Ekmiyen kimdir? Tic~ret ir;in olanlar ek.mez, oteki-
ler e:kmi~tir.
MUSTAFA KEMAL BEY (E rtugrul) - Yozgat'
>ta senei sabakanm Lie;: mrsli bi<;'ilm,i~tir.
HAC! BEKiR EFBNDi (Konya) (Devaml a)
C.f n-riler ; Adapazan , lzmlit'e her halde ihtimati yak-
tur. Anadoluda n u!a~ltrmak . .Simdililjc Adapazan ser-
best btraktlmt~ttr. Z ira bugdaym bir misli be<lel ile
gideb;:': r ve ancak mlidd etle tak} .t etmemi~tir. EncU -
menimiz mliddet ile takyit edecek oJiursa ticaret ir;.'in
b lk i ih tlkar olur, riisumattan zarar ederiz. Bu usu-
IU , tcrk edelim. Ne zaman iht"iyay miindefi olursa
- 764-
C:3
Hiiki.imet ant vahitte kapatsm. Dort be~ misl!i gilm-
rlik ahzedebJsin , rUsum tah iline mi.iba§eret edtfuiil-
in diye talk:yit etmedik , esbabt da bu'dur. En timenin
mazbatastnm ta tikini her halde rica ederim.
~BRAIDM BEY (Balt·kes·ir) - USU'l'i.i m~a!kere­
ye da ir arz decegim . Mal1iye Vieikili 95 iloilo 'deld.'iler.
Bunda bu m elede t reddlit bast! oldu. Maliye Y_e-
'kiLi Beyefendi izahat ver in.
REJS - Efendi m ; 95 mi ahntyor, 100 mU almt-
yor?? Meclisi Al i anlamak ist~yor.
H SA BEY (Mal iye Velcilii) (Tra bzoo) - Dok-
san b tir efendim . onra beyefendtiler miisaade bu -
yurun. Bendeniz Hact B kir Efendiye soruyorum.
Biz m mal iki ecnebi eden bugday da!hil olur mn?
Bize memali ki ecnebiyeden un gelir efendim, bugday
gclme£ : ne ~imdi. ne evvel. 11 ,5 kuru a kadar ister-
seniz bugday getirtelim. (.'uvalmtla dok an ~ ku-
ru~ altmr.
REfS - D ikkatle mesele hallo!unur, bu bir sui
tefehhiimdiir efend im. Burad a Hact Bekir .Bfendinin
i.} hat etrigi kiigttla yaztlt, ash 95 kuru~ . Bugdaydan
30 kurt~~: bugday unuodan 35 kuru~. 'Burada vazth-
ur. Efendim; imdi mlizak.eren'in k.ifayetine da~r iki
takrir vardtr. (GUri.iltUier)
T U Hi I,. 1 i BEY (Bolu) - Kif a yet ta'kriri
okunamaz. En ·Limen namma , H ¥eti Celiledek~ cere-
yan aleyhine soz soylenmi~ti r . Binaenaley'h bendeniz
de oz istiyorum efendlim . 1k.i zata oz vermek liiztm-
dtr.
REiS - Efendim: oyle bir u ul s;tkarmaymtz.
1UST F K EMAL BEY (Ertu ~rul) - Re is
Bey; ger;en eel ed'e ilktisa~t Vekil~ Strn Bey §ahst'ma
kar 1 bir tecavi.iZde bulunrnu~lu. Miisaade buyurulur-
a m adem ki mi.izakere kiifid ir, bendeniz ona ::evap
ve recegi m.
REiS - MUza.kt:reyi kafi gorenler ellerfni kaldtr-
tn... (Ka fi, m Uzak re kiifi gorilldU) (gUrUitiiler) Bk-
serliy ti azime ile kabul edildi .
TU ALT HiLMI BEY (Bolu) - Re'is Bey : soz
i terim.
R 51 M iisaade buyurunuz efendim. bir k i ~i-
ye oz verdim.
TU AU HiLMi BEY ( Bolu) - Arkad~lar; za-
ten kt a soy!iyeceg:m. Ar • kada~lar , Hact Beldr Efen-
diye yalntz bir no.ktadan cevap ver'mek isterim ki o
da ge9en glin gozleri oniinde gec;:mi~tir. Ger;en cuma
Zl:raat Mektetj:nde bulunuyordum. MeUep mUdir'ioy-
le.m ktebi geziyordum , yukan 91karken bize ded!i ki
Meclisim izle melktep arasl!ldaiki gen'i~ bir sahayr ba-
 t : 159 13 . 2 . 1338
na gost rdi; bakm1z d l'ki yiiz kilo metre mu-
ral:lbat olan ~u sahada - ki Ankara c'ivannm en miin-
bit sahamiJr - hangi yerti ekf.lmi~tir. Ancak u~ , dort
par~a tarla, g ·· r<.lum ki bombo§tur. Maatesef ekilen
ellciz on dontim bile etmez.
ULEYMA STRRT BEY (Yozgat) - Oralar
bo tan tarla.s1d1r.
TU ALI HiLMl BEY (Bolu)- Miisaade buyu-
run, maalesef gerek ahali tarafmdan, ve gerek bizim
tarafJmJzdan hayvan aranJidt, bulu namad1 ve siirii-
Jeme.d1 arkada~lar. Ben size yalntz ZonguJdak havza-
swdan bathsedecegim. Arkad~la, r; Zonguldalk . liav-
zasmrn lkci·y'[IU'Lerj mutl•a'k surette bugday unu yerler
koyde iken b~lki m1 1r unu yerlerdi. Fakat ocaklar-
da 9ah!itJ.klan zaman bugday unu yerler.. Qi.inku bu
bir fiZJyoloji me el Edir. Pelkala b'iliriz ki bu bir kuv-
vei gtdai•ye me le id ir. Mtstnn verd•igi kuvvetle bug-
daym verdigt ku vet ara mda far<k vardtr. Eti bba•y1
•kirama sorun. t~rci.ime e~sinler , sonra oylerim. Ame-
le ne kadar ka'Vi i e o k dar iyi i~ goriir. Buglin ar-
ikada~lar ya!ktn zamanda · ogrerniyorum k i A.n'kara'dan
Devrelk'e kadar bugday gotli riiiU;yor 'Ve mi.imkiin ol-
dugu kadar oralan zahire amban addblunurken D ev-
rek ahal•isi Ankara'nm bugdayt ile gec;iniyor. D emek
lki ryakl iyat olmamt§ olsaydt o za\·allt ahali a9lt.k.~an
olecek imi§. Ark ad'aijlanmt~dan li /}Li'kri.i Be;y velev
ii · k i~i o! U:1 ben onlan ik.i, li9 bin liraya feda ede-
mem dedi. Efend iler. mesele yalmz olm'ekle degildir.
AsJI mesele redrici bir .. !Lim var<ltr. Arkada Jar; ta-
sa 'iVur edin iz bir kere ... aylarca, ydlarca gtdastzlL'k;
1 Madde 3.
clovam edt:t e bLt n ild n gelecek nesil ne kadar zaif
gelir. A.sil dii)i.in[i i' cck meselenin mi.ihim noktast bu-
-ra ·1d1r. (A:ikt~lar) A1•kada~lar; bi.itlin buradan kopa-
rilan feryatlar i·kti adtn ate~yhinde olmakla beraber
yine katiyen il.<.tl:sadliyatm aleyhine degildir. Ci.ink.i.i
mill t IYtfric;:ten gelecek gtda ile. ('iin:kli mil·let haric;:-
'ten mu akkaten gelec k ol:.tn zahireden gtda alaca'k
ve bu sur ltle iktisat nokta:i nazanndan telafii mafat
~yl'iyecek.ti·r . ~u halle arkada~lar, arpa , bugday ne
•olursa olsun bu millete helii l olsun; vel vk1 hari9!0n
t;dsin ... (Bra V•O sedalan)
R EiS - Efend im: LJ.Sulii mliza'kereye dair bir ey
arzedecegim. Bu mesele hakkmda bir ~ok ta!krirler
·ve~ilmi~tir. Halbuk.i malumu aliniz !iu mesele bir ma:d-
'Cielilk kanundan i liar tti r. Su haJde hepsi birinci ma.d-
1den1in tadiJ.i ~ekllindedir. On un ic;:in arzeder~m ki .. .
ZiYA HUR~lT BEY (Liizistan) - Re is Bey soz
,isl'erim.
-765-
C:3
REiS - Efendim; miiMkerenin klfayetine karar
verilmi§tir. Mi.isaade buyurun, soziimii ilumd ede~yim.
Bu takrirleri n hepsi birer tacllil maih'iyetindedli·r. Y·aru
·birinci madde okundugu zaman telk:rar soz is.tenm'i-
yeceoktir. Taknderi made o:kuyacagtz.
SUAT BEY (Kiastamo.nu)- EweHi mad'de okun-
sun.
Muvazenei Mali'Ye Bnciimen'inin Muarldel Te!lcliifi :-
Madde I. - K:ara:deniz'de Traibzlon , Ordu, Gke-
sun, Rize ve Rize'rnin ~arkmda bulunan llima•nJarla
Zongul·da•k limant ve hmit ha va,fis'ine, AIJ<Ideniz'de
Mers~ n liman1na ithal olunaca'k bugda•y, arpa, miSir-
dan ve bu mevarddm dalkik.ind'en giimriilk tariifesind·e-
'k'i resmin yalntz aslt isttfa olunacalkbr.
Madde 2. - l!l'bu kanun ba.rlih'i n'o!l'rjnden mute-
lberd'ir.
Madde 3. - l}bu kanunun icrasma Heyeti V>e'k.ile
memt.trdur.
REiS- Bir de efendim, 1k,tisat Emciimen1inlin ~ek­
li muaddcl tekl'ifi var, o da okunacalkottr.
i k.risat Enoi.imeninin tadi len te~kJifi :
Mad-de I. - Karadenliz limanlan.oa i•thaJ o·luna-
cak mtstr e mistr unlaTind.an tzmit sancagma gele-
cek •bugday, arpa, mtsJr ve bu m()va'd'd1n unJanndan
-ahnmakta olan g~imriik re mi 28 Temmuz 1336 ta-
rihli kanun mu :bince istifas1 laztm gelen mi'ktara
tenzil olunmu~tur.
Madde 2. hbu kanun tarihi ne§rinden mute-
b_rd ir.
·j ~bu kanunu n icrasma Maliye Ve-
k. iiii memurdur.
R EiS .- Simdi kk.i·irler okunacak1tr
Riyaseti Celileye
l addetlc rcsmin mutlak olarak ilgast z:lkredUmi~.
bunun bilami.iddct resimden i tisnas1 menafli ve ik-
tisa:diya!t mem leketle kabHi tevfak degildir. Binaen-
aleyh isrisnai)'et,in 1338 ene i eyl.uJi.i nihayet.ine ka-
dar ·bir mlid<.lctle takyidi liiwrnunu tek1if eryler'im.
YorLgat
Sl.t)•eymarn Sm1
Riyase.ti Cehileye
anrd niz ~ sahilin'e ithal edilen mtmdan maalda
bugday unundan dahi r mi munzarnm refiyle resmi
.aslin :•n ist'ifa.s.tnt tek lif eyleriz.
Can11k Tra:bzon
Bmin Hi.isrrev
Tralb.Z:On La:ziistan
Recai Osman
 t 159 13 . 2 ' 1338
R!iya.seti Celileye
Da:hild.en Karadeniz sahiline 'k.afi miktarda ve ih-
otiyaca!L ahali ile mutenasip mah ulat miktannm tes-
piLiyle niifu u mevcudeye gore bakiy inin muayyen
m )!< tarda olarak ithalini teklif eylerim.
Istanbul
Ali R1za
R•rya ·eti Celil Yc
'Miizakere kiifidir. BeyaZlfta dahi ar,:IIgm hi.i.kiim-
ferma oldugu belediye riyaseti nden aldigim telgrafta
go erilmek.le b:r defaya mah u olmak iizere ihtiya-
CI olan sah iller m ·sullil Beyaz1fa tla be~ bin c;:uval
un ve bugdaym iran 1dan ithaline mii aade ve kanuna
'ilave edilme ini teklif ederli m.
Riya eti Celileye
Karadvniz sah ilinin muh tac;: oldugu hubL1.batm
~~ 7-'ini misir bugdayt t kil etmek i.izere ihbiyacat1
mahalliycn in idar ten ve Hlikum e in kontrolu tahtm-
da yeni mahsuliln idrakine degin ithalinin erbest bi-
ra·kLima 1111 teklif cylvrim.
·Erzu rum
'alih
R iya ti 'eL Jeye
McmaLkte m~v ut zehairin miktan ilc ger k or-
dunun ve gerek halk m d~rec e i ihtiyac1 hakkmda Hii·
'k•limeJtc;;e mlispot bir mfk·tar tayin d:I memekote
lbir k1 1111 halk1n za hire nakl z.di lem e m~ i ylizllnden
dlir,:an sefal ct ol:nalan ·"ttahi gayri muvaf 1k bulunmak -
'ta oldugundan D -:1! rn ikti adi dahilisi dahi naza n
cl !kkate ali narak eva hilin d r cci ihtiyac1 H yeti Ve-
1kilc.:.c ten:.: p e olm iktar zah ir<'nin re mi munLam-
·clan ist isnas1 sur liylc ithali lliLUm11nun lleyeti Ve-
tkileye haval~ . ;ni teklif evleriz.
Siva · Mebusl! - rtugrul 1obu u
Em ir u tafa Kern~ !
Ri ya eti Celile e
IMadde · 1. - hm it sancag1na g Jecek bugday. ar-
pa. m1s1r ve bu mevadu1n unlanndan a!Jnmakta olan
glimrlik r smi 28 T mmuL 1336 tarihli K.anun muci -
bincc istifas1 laztm gel n m iktara lenLil olunmu~tur.
IMadde 2. - Karad niz limanlanna itbal oluna·
cak nu tr ve 1111 1r unlanndan aiinmakta olan glimrilk
r -m i tar'ifed ki r mi a li ve zikrolunan limanl r
b~l·~d'iyol.erine mlinha 1r otmak lizere ihtiyact mahalll-
yi tehvin edecek ve m iktarr Heyeti Vek·i lece tayin
•oJuna.cak bugday, arpa ve bu mevaddm unlanndan
almacak gi.imriik re mi dahi _8 Temmuz 1336 tarihJj
-766-
C:3
Kanun -ri1ll !b:nc.:: istifas1 icabeden mliktara tenzil
oJunmu~tur.
lk'tisat Enclimeninin mevzuu milz.akere olan birin-
oi maddesinio bervec;:hi bala iki madde olarak. tadi-
len kabullinli teklif ederim.
Trabzon
Ali Sukrli
. R iyaseli Celileye
Karadm iz ahilindeki ahalinin ha;yatiyetioi teh-
d't ed n a~hga ~are olmak uzere ilkbahar mah u-
tilnLin ·zamam- idraki olan haziran nihayedine ka:d.ar
her nevi zehairin serbestii ithaline miisaade olunma-
Jnln taht1 karara almmasm teklif ederim.
Kasta:rnonu
Dr. Suat
(Erz.urum A 1m Beyin t"'kriri o'k.unmu~ ol-
dugu anla~ilan bu takririn a ·II buluoamamJ~tlr.)
R iyaseti 'eli leye
Me\LUba l is kanunun reddi le hi~ olmazsa led.el-
iktiza un fiyalm1n r;ok yliksefd·igi e ihtiyac1 oldugu
taanlin eden ahUlerdeki mahalJere Hilali Ahmer Ce-
miyeti hayriye in ' n b:Jiiresim m vat ithaline mu aade
•ita ma dair karar ittihaziyle ~imdili' k iktifa olunma-
1111 t klif ederim.
Ment~e
Dr. Tevf>ik Ril~til
RIZA . R BEY ( inop) - BendeniL maalescf
mLizakerata yeti~emedim. akat me~hudattma ait ba·
z1 malCimat1m :vard1r ki J-Jeyeti Celileye arzedecegim.
(Unkli inop'ta mezun bulundugum zamanlar; k "y-
leri blitlin dola~t1m . Asil mev;_ubahis olan Sinop'tan
Lazistan'a kadar olan ye rlerde; kasaba kasaba, koy
koy <lola m1~1mdJr .. im li bu yaz oraiarda kaht ol-
mu~tur ve bu ahilde bugday olmam•~t1r; m1s1r he-
men hi~ olmamJ~t1r; tarlalar Ia yanm1~t1r: k c;:an ver·
memi tir. 13elki on sapta bir lane kil~lik koc;:an var·
d1r. Yani on sap yeti~mi~, bir kor,:an olmu§tur. Bir
giln yanc1k koylerinde - ki en ~iddetli a l1k olan
yer de or;~ •d1r . geziyorum, bir ihtiyar ak sar,:l•
kadlllcagJZa tesadlif ettim, OliSJf sokmli~ gotilrliy f ·
du. Yamna vard1m. dedim ki ne yap1yor un. nereye
gitliyorsun? Bunlan dedi, - tarladan aldun, gitliyorum.
edir bunlar dedim? Bak dedi ve kagmmn ihtlinc
kapamrcasma ko~tu, bir kor;an buldu - oralarda so-
mak diyorlar - ve bak , dedi, bunda ne k.adar mJSir
az ve zart1111 ac;:tt gosterdi . Bir kor;amn lizerinde 6 · 7
tane var. Dedi ki ; hiz bunu ~otlirliyoruz, somak ilc
beraber ktytyoruz, degirmene goti.iruyor ve ununu
, 6gliterek yiyoruz, dedi. Bunu tamamiyle gordi.im.
 t : 159 13 . 2 . 1338
Oralarda ac;hk mlithi~tir. Bu hal Lie; ay evvel olmu§-
tu. Buglin bu somak da kalmami)!Jr. <;ak1r oglu der-
ler bir yer vard1r. Orada bir iki degirmende sefer-
berlik zamanlllda atiim1~ . gUbrelenmi~ ve hatta <;Uri.i-
mli~ kepekler vard1r. Bugi.in koyler o gi.ibre gibi ~ey­
leri kap1~1p yiyorlar, onlara hi.icum ediyorlar. Yok-
tur, ac,:tirlar. ·Bu llalleri ize uzun uzau1ya tafsll et-
meyeyim . Cenab1 Hak o tarafa kar yagd irmadi. Ben
orada dort ay oturdum. Kar gi:irmedim. Berekct ver-
sin kar yagmam1~ oldugundan Cenab1 Hakkm bu llil -
fuyla hayvanlar otlayabildi e oli.imden kurtulclu.
Ahali buglin oH.im haline gelmi§lerclir. Ne kopn-
lan kalmi~tJr , ne de ~cpek bulabiliyorlar. fendiler;
iki feci rhesele var : Biri i tohumluk , biri i d ye-
mekJik. Haval ar mi.isait gitti fak t ko llinlin elinde
tohumluk yok ki; .... ekebil in .. Ha tta bi L oracl::t, mem-
leket e.,raE1 ve mutasamf cia ba a di.i~Li.i: bi~ hcyet
te~kil ettik. Bur ile de c;ok muhabere lmu lu, fakat
bir c,:are bulunamad1. Tohumlugu Ziraat Bankas1ndan
vermcl , bilmem nereden getirtmek i ti orlar bulamJ-
yorlardi. Ri.i um fazla oldugundan getirtmek imkan1
yokt11. · Nihayet i~te bir heyet te§ekki.il elti· be ~ bin
lira kadar bir pa1·a toplad1 ki ko yll.lye meccanen to -
humluk ver in ve koyiU de eksin diye. Eger ki:iyli.i
ekemez e gelecek sene Hukl!mel 'nereclen ne para
alacak. k.i:iylU nereden ne yiyece . Herkes bugl.in ac,:-
tJ r. Hat fa bugday olsa ellerinde, gclecek ene yi kim-
senin di.i~i.inecek hali yok. Hemen yiye.:eklerdir, fa-
kat yok k i.
ic,:eride Boyabal kaLaSJ var. ki.i i.ik IVII ·Ir gibi bir
yer lir. Mahsul at1 ~ok olur. 0 zamanlar dJ!lilde --a-
hire <;o!<tur: ahile sevk ·olunsun dcniyordu. Fa"at biz
bunun adcmi imkiinJn l bilfiil gi:irdi.ik. i ;tc bu Soya-
hat Sinop'a eksen kilometre. K ara~u nahi) c ·inc b~l­
ki _yetmi~ kilometredir. i~ te zahire i o K, ra. u nahi-
ye~ine getirtccegiz de oradan dagitacagJL. . efcmliler ...
Oraya be bin lira para gonderdik ve zahireyi Kara-
su'ya getirttik. Fakat b ka )'ere nakledemed ik. Efen-
diler· c,:l.inkii vas1ta yok. halinin elinde nc _kagn1 1.
ne at1. ne arabas1, hi<; bir liCYi kalmam1 . Bundan
otuz all! ene evve[ yapdm1~ yollar c,:amur deryas1.
etice bu i~i de yapamad1k. Simdi buglinku hali;
yani ahali ne hale gelmi. tir onu arzedeyjm. Elimde iki
- vesika var. Birisi vesikai resmiyedir. Mahsu yamma
ald 1m , getirdim. Sin p'tan geliy r. Digeri de an -
lk kaymakam!Jg111111 mutasarnfa yazd1g1 bir ~ ydir
ve dlin bana geliyor. Sinop'ta bir matasarnf vekili
var. Mua cnetl i<;timaiye Vckiilcti dcyincc zann c :i-
y r ki, beni intihap buyurdugunuz makam bu i~i
- 767
C:3
yapabiliyor. Halbuki mah1mu aliniz bizde boyle fiili
muavenel falan oktur. Muaveneti jc;timaiye, deyince
oradaki a<;lara muavenet edebilecegim zannetmi~­
ler:
Arzedeyim, diyorlar ki : Falan numarail tahri-
rata zeyildir : «Sinop kuras111da a<;ilk hi.ikUmferma-
dJr. <;'ok zamandan beri m1str ko<;anlariyle kifaf1
nefseden ahalinin, burada bulabildikleri zamanda
miktan k<lfi zahire ile HUkumettcn muavenet edil-
mezse telefi nefs vukuu muhtemel oldugu. makama
gelen asker ailelerinin feryadtndan anla~dmi~ltr. ~
(.'Linku biliyoruz ki kocalan askerdedir.
«Makama ml.iracaat edenlerin adedi otuzu gey.ti.
Birer suretle makamdan gi:inderildiklerinden H i.iku-
metin 1 enah1 efkatine S1g 1nan bu gibi aileleri HUku -
metin muaveneti eriasin in istikmali ... » diyor.
ikincisi : «Bugi.inlerde !iva dahilindc mLiteadJit
erlerde ev basmak, ambar soymak ... »
BakinJL a<;:l1k neler yapt1nyor. «Ambar soymak
· gibi vekayi tal1addi..i ' etmeyc ba~Jad1. Mahiye t,ayin
edilen ceraim istatistik C<>tvelinin tetkikinden de h::~.­
kikat tezahi.ir edecektir. Bunlann hemen ekserisinin
yiyecek ic,:in yapllmakta oldugu ve mevcut ac,:IIgm ~u
suretle a ayi~e de te ir yapmakta oldugu ve ac;llk
uretiyle asayi~sizligin tevessi..ine meydan birakdma-
ma 1 c;are~inin · i tikm al buyurulmas1 ... »
Efendiler, bendeniz orada iken bir vaka olmu~tu.
Sonra bir daha oldu e i.ic,: dcfa tekerrlir etti. Si -
nop'ta ~ekavet hakikaten bir enedir hie,: yoktu. A a-
. i~ p k mi.ikcmmel idi. Fakat sonralan ne oluyor.
hiliy 1r musunuz? Bir ka<; ki i bir ki:iy bas 1yorlar, hc-
lc kcpeklerin de bittigi !ill 1racta bir ka~ ki ·i bir C\ i
ha ' J)nrlar; para almiyorlar, ewa da alm1yorlar: yal-
lllZ m1S1r e bugday aliyorlar. Bugday aimak ic;in
bir kadJnl dahi oldi.irdi.iler. Vaziyet budur e gayel
fecidir. SimJi <; k rica ediyo rum. Acilen buna he-
men bugl.in bir karar verilsin. Olur ki - havalar da
ml.isaittir - tohumluk da _eti~ebilir e ekilebilir. Son-
ra malumu iiliniz misir §imdi ekilmez. yaz ibtidala-
nnda ekilir. Onun ic,:in bu ri.i um c,:ok ag1rd1r. Ry-
um haddi a J1'sine irca edilsin ve bence nisan, may1s
nihayetine kadar muvakkat surette bu yaplll[5a yiye-
cegini de ahr, tohumlugu da ahr ve gelecek senenin
mahsuli.ini.i de temin eder. Haziran , may1s her ne ise
bir zaman tayin edilir, (Haziran gayesine kadar es-
leri) pekala haziran gayesine kadar bu mi..iddet ta-
yin edilsin; arzetmek istedigim budur. Pek acildir.
Buna acilcn karar verilmesini teklif cderim. (unki..i
oradaki manzara gayet i'ecidir.
 I : 159 13 . 2 . 1338 C:3

EMlR PASA (S1vas) - 0~ aydan beri Hukt1- nin mi.inhas1ra n misir ve mistr ununa ve buoda n ev-
met ne yaptl? .. velki tarifenin, yani be~ misli olan teklifi bendeniz
RIZA NUR BEY (Devamla) - Mlisaade ederse- HU.kumet namma kabul ediyorum . (:i.inki.i muted il bir
niz onu da arzedeyim . tekliftir ve zaten ahalinin jhtiyac1 ter.lh edilmi§ ola-
SVAT BEY (Kastamonu) - Be§ bin lira veren cakhr. Binaenaleyh hem dahilde!~i a halinin ve hem
adamlar Boyabat'tan zahire getiremezse Hiikumet ne de dah.ilde mlistahs illerimizin menfaatl korkulu ~ek.Je
yapar? girmeyecek ve fevkala de h 1rpalanmi ~ o lma yacakt1r.
R1ZA NUR BEY (Deva mla) - · Hlikum et o rad a Ben H Ukumet namtna bu takrirlerin mu vaf1k oldu-
bi.itlin _ihtiya~larm ... gunu arzedi yorum.
EMJR PASA (S1vas) ~ HUkumetin mazbatas1 TEVFiK RUST O BE Y ( Men te. e) - MU.saade
nedi r? .. (Kafi sesleri) buyu run eh: ndim. bir kelime ile be~ misrini kabul
ettiler. Ya ni be~ mi li ile serbestii ithali.
RIZA N U R BEY (Devamla) - Yani va ziyet bu-
dur efendim. H ASAN BE Y (De va mla ) - Tabii.
REiS - Efendim; mUsaade bu yurun , on ta ne TEVFiK R0ST 0 BEY. ( Mente~e) H a; buras1
tak rir var. BunJardan bir tanesi okumnu~t ur. Yani RI - ta ayyl.i n etsin.
za ur Dey in , Dr. Suat Beyin Erzu rum Mebusu Sa- ABDULLAH EFE Di (izmit) - Mlisaad e bu-
lih Efe ndinin; Trabzon Mebusu Hi.is re ve R ecai yurun. bu mesele Karadeniz ha kkmda midlr, yoksa
Beylerin takrirleri a§ag1 yukan birbirine benzer; ate- izmit'e de ~Umuli.i o lacak m1d1r?
kiler ay n ay nd1r. Bu dar t takriri m U aade ederse-
HAMDI AMlK BEY ( izm it ) - Zaten mak at
niz tekrar okuyacag1z. ('UnkU a~ag1 yuka n aym m e-
her ta ra f degildir. izmit dahil degild ir. (Giirlilti.iler)
aide otduklan i9in bunla rdan birini re ye koymak- mec-
buriyetindeyi m . 0 MAN BEY (Lazisla n) - 0 takr irde tzm it
iSMET BE Y (<;o rum ) - Re is Re yefendi; mli - va rd 1r. Birinci maddesi izmirtir.
saade bu yurursamz usuJU mlizakere hakkmda iki ke- H AS.A BEY (D evamla 1 - izmit hakkmda da
lime si:iyleyecegim ; Efendi m , Ali l.ik ri.i Bcyin tak- aym ·cyi y pnuk i teriz. K a radeni z hakkmdaki zth -
riri pnnederim; ihtisas encU meninin noklai na za- kam ne i e ltmit ha kkmdak i ahkam da bunun aynJ -
nnda n daha a m ve ~amildir. <;Un kU bilakayciU art <..lir. (G lirultUier)
mismn ithalini teklif ediyor. Sonra un , arpa. bugd a- REiS - . M l.isaade buyurun ; rica ederim. Ali Stik·
ym da belediyeler vas1ta ·iyle it halini kabu l ed iyor. rl.i Beyin takririni tekrar okuyo rum . .
(Memlekete vesika usuiU mU ~Jka r acag J Z ses lcri )
(Trabzon Mebusu Ali .)UkrU. Beyin takr iri tek-
REiS - MUsaa de bu yu run efendim. Bu dart ta11e ra r okundu)
biri birlerine benzeyen ta krirleri ok uya l1m. Dinleyi- ( K abul, ret sesleri; g[iri.ilti.i ler)
ni z efendim.
MUSTAFA KEMAL BEY (Ertug rul) - R eis R E iS - MUsaade buyurun efendim ; bu ta kr ir
I3ey; mesele iki lusma mUnkasimdir. birinc i maddeyi tadil ettigi gibi iki madde tedvin edi-
yor. Bu takriri nazan dikkate ald1gmtz takdirde birin -
REiS - Kemal Bey; iki k1sm a degil on ki.'im a ci ma dde yerine bu iki madde kaim o laca k!Jr. Bu
ayrrl1yor. takriri kabul edenler IUtfen el ka ldJrsJn. Kabul olun -
HASAN BEY ( Mal iye Vekili ) (T rabzon) -- fak - mu ~t ur efendim. Demek ki ka nun un birinci madd es 1
rirler ha kkmda bir iki soz oyleyeyim. Mlisaade cdi n yerine ~u iki madde kaim o laca k.
efendim; muhtelif mealde takrirler vard1r. Bu tak -
Simdi mi.isaade ederseni7 bu iki maddeyi oku ya-
rirlerin i\=inde HUktimetin t'eklifini aynen kabul eJe-
bm . Ond an so nra ayn ayn re ye vazedecegim .
cek takrirler oldugu gibi , mutedil §ekilde takrirler d~
vard1r. Bendeniz mi.izakerenin gliri.ii!Uli.i. uzu n ve ha t- Bi R M EBUS - Reis Beyefendi , reye konmu§tur.
ta mU.cadeleli olmasma nazaran neticenin iyi bir ~ek­ RE iS - Mi.is:J.ade buyurun efendim; kanun reyi
le girmekte oldugu kanaa tmday1m . Hakikatin musa - esami ile reye konacag1 gibi ce!sei aleniyeyede de
demei efkardan \=tkligma da kail oluyorum. Netice olmak ~a rtt1r. Rica ederim celsei hafiyede kanun ~~­

itibariyle bu kavgalar bo§a gitmemi§tir. Hakikaten karamaytz. Simdi tenstp ederseniz bu iki maddey i bu-
~imdi her iki tarafr telif etmek Jazimdir. iktisat En - rada ayn ayn okuyal!m. Ondan sonra heyeti umumi -
climeninin de muvafakat ettigi resmin, resmi asli- yesl i~in celsei a!eniye yapa!Im.

-7Gb-
 t : 159 13 . 2 . 1338
Efendim, bu takrirden ba~ka BeyaZit Mebusu Sev -
ket Beyin de var ki demin okundu - ya lntz Beyaztt
ancag1 i~in ...
Efendim , takririni kendisi mi.icmelen izah ede-
cek. Onu da sonra reye koyanm, rica ederim. dinle-
yiniz.
SEVKET BEY (Beyaztt) - Efendim , bentleniz
~imdi bir telgraf aldtm. Kaht ~oktur. un yoktur. Iran·
dan da gelmiyor. Hi.ikfimet menetmi~tir. Hi.i kOmet
vaktiyle bizi di.il}linmeyerek elimizde ne varsa aldt. ' ile dahil ettik.
Fakat hamdolsun gelecek sene i~inde fenaltk yok -
tur. (:i.inki.i arazinin % 80'ni ekilmi tir, diyorlar. Yal-
ntz hi~ olmazsa ~imdilik lran'dan yalntz BeyazJt'a be-;
bin ~uval unun ithatini m~Jva(tk gori.in ve bunu da
kanuna ilave edin .
(,Sevket Beyin takriri tekrar okundu ) (Gi.iri.ilti.iler) ihtiyacaltm tcn1in ede ektir, yoksa vesika mevzuu-
REiS - Mi.isaade bu) urunuz; rica ederim. Bt>n ·
denize btraktntz. Kanuna ilave. ini teklif edi yor. Fa-
kat Sevket Bey bu takriri yazarken mi.iphem yaz mt~ ­
ttr. (Sevket Beye httaben)
Efendim, be~ bin ~uval unun ithali gi.imri.iksi.iz
mi.i, yoksa bu ka.nun mucibince mi demek?
.SEVKET BEY (Bey:wt) - Bu kanun muc ibince.
REiS - 0 halde bunun bir ~ekil tahtmda bura-
ya yaztlma 1 liiztmdlf. Efendim, Beyaztl Mebusu Sev-
ket, Beyin bu takririni nazan dikkate alanlar Ji.itfen
el kaldtrstn . kabul olunmu~rur efendim.
NUSRET EFENDi (E rzurum ) - Bunun on bin
kilo olmast ihtimali de var; yi.iz, iki yi.iz bin kilo
olmast ihtimali de var.
REiS - Rica ederim; mi.isaade buyurun, mik.-
tan buraya yaztlacakttr. Efendim , kabul buyurdugu-
nuz birinci maddeyi okuyacagtz.
(Trabzon Mebusu Ali Si.ikrU Beyin takririndeki
kabul edilen birinci madde tekrar okundu)
REiS - Rica ederim efendim , dinleyecek miyiz?
Bu 1artla mi.izakereyi idame edemeyiz.
OMER LUTFO BEY (A masya) - Efendiler, ka-
nun ne §ek.il altrsa a Ism . Zaten bu kanun hak.k tn -
da ikinci defa soz soylemek dogru degil. Yalntz ~u­
nu nazan dikkati alinize arzetmek isterim ki bu ka-
nunu getiren Hi.ikOmet evvela Adana ve Mersin aha-
lisinin gayet a~ oldugu kanaatiyle bu kanunu getir-
mi~ti. Esat Beyin takriri ile Karadeniz meseleyc dahil
olmu~tu. Fakat sonra dondii , dola~tt, yalntz Kara-
deniz ile iktifa etti. Adana ve Mersin'i unuttu yani
sarft nazar etti. 0 da yanlt§ttr, bu da yanlt)!tr. Mer-
stn yoktqr kanunda denmesine taraftar degil im za-
ten. Fakat nazan dikkatinizi celbediyorum. Bu me-
- 769-
C:3
sele hakkmda HUkumet kati rakamlarla bir kanun
ya ptp getirmi~ degild ir. Binaenaleyh o da ya nlt§ttr, bu
da. Yanlt§ yaptlmt§ bir 5ey i.Jzerinde rey veremeyiz.
REiS - MUsaade bu}'Urunuz. (Gi.irtilti.iler.)
ULEYMA STR,Rl BEY (Yozgat) - tzmit'e
hari~ten ithal edilecektir kelimesi k n un.
REI - Efendim; birinci maddeyi kabul erlenler
li.itfen el kaldtrsm, kabul olunmu~tur efendim.
ikinci maddeye bu Beyaztt kelime ini bir kelime
Ll .S .. KR -· BEY (Trabzon) - f ndim; arka -
da ~lardan baztlan bu belediye mescle ini yanlt~ te-
lakki ediyorlar. Zannediyorlar ki vesika ile ekmek
verilecek. H albuki boyle degildir.
13elediye H eyeti Vekile ile bilmuhab~re ~ehrin
bahi s degildir. Yanlt~ anla~ tltyor efenclim.
OSMA EY (Uizi. tan) - Si.ikrU Be· efendin)n
bu la hihini Heyeti Vekile kabul ederse muvaftk-
ttr efendim. Bu ta hihi kanunun esbabt mucibesi te-
liikki ediyorum.
H A BEY ( aliye Vekili ) (Trabzon) - Ve-
ika budur efendim. (G i.iri.ilti.iler)
R iS - Otu runuz efendim. rica ederim. Mi.i aa-
de buyurun, tatil delim, i tirahat buyurun. Royle
mi.izakere olamaz.
· ALl SURURi U -Y (Ka·rahi an~arki)- Efendi m
Ali Si.ikri.i Beyin tevil etmek i tedikleri ftk'ra varit
degildir ve mahal de yoktur. e Hey ti Vekile onu
~ey edebiJir, ne de belediyenin ne ur tie !ursa ol-
sun mlidaha!esi aiz. degildir. Bi naenaleyh bu iki ftr-
kanm tay yi ile ekseriyetin temayi.iiU ve~h ile 'kabu-
IUnU teklif eylerim. (Bra o sadalan)
ZiYA HURSiT BEY (Lazistan) - Efendim, He-
yeti Ali ye nizce naz.art itibara altnan Ali Si.ikri.i Beyin
teklifi kanunisinin ikinci maddesinde bir ~ey mevcut-
lur; da belediye ... Ali Si.ikri.i Bey bu yuruyorl ar ki
bu belediye kelimesi bir kere vesika usultini.i de ver-
meyecek, ya lntz He.yeti Vekile ile muhabere edecek
de IUzumu miktarrla un ithal edilecek. Fakat bu ka-
nunda olmadtgt gibi, rica ederim. memle kette hepi-
miz biliyoruz, ~imdi belediyeden bir miktar tayin
edilirse bunu hangi ti.iccar getirecek ve getirmesine
mi.isaade edilirse o zaman getirip ihtikar ya pma y:1
haztr ve salahiyetlidirler, derhal mallan sa!<la rlar,
yine bu a~ltk devam ecler. Dahile bile sevkeder ve
yine hi~Y fark bulunmaz. Adeta gi.imri.ik resmi mun-
zamtnm ilgasmdan muta~avver ol:ln faide mahvolur.
Binaenaleyh bendeniz teklif ediyorum. Zaten kendi-
 t : 159 13 • 2 133R c: 3

Jeri de buyurdular, gi.imri.ik_ resimlerini biz ac;arsak, Li SUKR BEY (Trabzon) - Efendim. ben-
vesaiti nakliyeyi bol bulursak , nakliye meselesi de · denizin tadil teklifim Mecliste pek bari <- bir §ekilde
yaz mi.inasebetiyle biraz kesbi salah ederse dahild en yekdigeriyle tear uz eden ve her ikisi d hakh olan
sah illere dogru mal akacak ve harice kar/il bir rek abe t ~ noktai n,azarla n biri biriyle telif .;d iyorum. Bir ta-
has1l olacak ve bu suretle de Avrupa malma reka- rafm azm 1 fedakar hg1, diger tc r .Enl cia azirn ve feda-
bet edecegiz. Memleketimizin ihtiyacm1n tamam ol- karllgJ neticesinde memlel-.etin menfaat111a mu af1k
d ugunu gori.irsek bclki bu kanunu kaldmz. Bende- oldugu ~ekilde ayn r1 cralardan memleketin men-
niz fikrimce gumri.ik resmi be~ misline indirildikten faatm l gi.izel in diye bu mutavass 1l ~ekli teklif el-
sonra serbestc;e dahi l ol un bu memlekcle, zaten mi~tir. Simd i ac;hk olclugunu beyan eden arkada')-
memlekette c;ok para yoktur. Bu mah alip da t k lar yan111da bendeniz de vard1m ve tehvini ihtiyar,;
edecek vaziyette degiliz. Belediye mesele inin layy J- i in arbda~lann teklifi. vec;hile gi.imri.igun ar;dmasm1
nJ teklif ediyorum. (<;.'ok dogru sesleri) da teklif ettim. Fakat ilanihaye degil. Yani rica ede-
SUAT BEY (Kastamonu) - Efendim , ikin i mad- rim , bi.iti.in zahire alal1m degil. Biraz da para ala-
dede Ali Si.ik rLi Beyefendi bclediye1ercv L kdir edile- lim. A<;l1g1 kurtaral!m diye, ac; kalmayal1m. Mem -
cek miktar i.izerinden resmin tenzilini teklif ettiler. lekette · biraz para b1rak a hm e bu suretle hiss!
Mah1mu aliniz belediyeler mahalll vc ~ehrt veza if ile hareket etmey lim ve ya pilan teklif esas itibariyle
mi.ikelleftirler. Belediyenin ait oldugu ic;eri m1ntaka kabul edilmi tir. Fakat bunu a ;k b1rak1rsak zanne-

_,hakkmda. malumat1 kafiyesi yoktur ki biz mutlaka deri m ki o akit haric;ten gelecek unlar1n el i se-
koylerin ve kasaba lann ihtiyac1 kati i ic;in bu mad - hil oldugu ir;in herke daima o kap1 a ko~ar ve bin -
de le r i onlann menfaat1 i.yin kabul edelim. Fa1la netice memleketten kl.illiyetli para harice <;tkar. Her-
b ugday, fazla un ge l i~ diye korkuyorsak za nn ederim ha lde biz para lann elu bulunmasm1 a rzu ederiz. Bu-
k i korkuya mahal yoktur. e kadar .yok gc!ir e o ka- nun ir;in biz cliyoruz ki mev. imi ge linceye kadar her
cla r iyidir. l<;eri mmtakaya haric;ten --girmesine mani ye r K:endi ihtiyac1n1 temin et in. Nitekim e sen her
ola n 1jeyi kaldmyoruz, dahilden ucuz, harir;len pahall ~eyi . doguran ihtiyac;t1r. Ben Trabzon·dan c;tkmazdan
geli rse dahile sevkedi lir. Ege'r dahilde pahali ise ve ev el Trabzon Beledi ye heyeti apura girerken g.::l-
hie; yoksa vc ihtiyar; varsa allr. Duraya bu manay1 diler. Belediye Rei i 'lll kadar c;uval un olmak i.izere
koymakta bir faide yoktur. Ziya Hur it !3eyin tekli - Trabzon i in ithal edil in. dediler. Bel di)e ticaret
fi nin kabul edilme ini rica ederim. yapacak degil. Oniar da daiml almak i tem1 yo rlar,
TEVfiK ~iJST BEY (Mente~e) - Bende niz e a· itibari yle bunu ti.iccarlar yapacakt1r. Fa kat bu
usul nakkmda bir ~ey rica edecegim . ve mevzuba his ti.i arlar... (Belediye yapacakt1r se leri) R ica ederim
olan kanunun ~u takrir munasebetiyle kabullinden re mi hcyettir. Ahali intihap etmi~tir . Bu kadar ~ey

maksad1m vakliyle gerek Muvazenei Maliye ve ge- di.i:flinmeyelim , beledi yeler ahali nin itimad1111 hai z bir
rekse lktisat Enci.imenine mah1mat veren Hi.ikumet heyettir.
namma Maliye Vekilini bu bahi te kablerr'es dinle- L ·· T i 13 Y (Malatya) :- Muhtact 1slaht1r.
mek isterim.
ALi S ·· KRO BEY ( Devamla) - uhtac1 1 lah-
BAS Ri BEY (Karesi)- Efendim, bendeniz bu iki
llr ba§ka me ele... Bu ml.izakere itibariyle biz de
maddeyi Heyeti umumiyesi itibariyle kabul ettim e
muhtac1 1 lah1z. (Bravo adalan) Dort ba§l mamur
el kald1rd1m. Sebebi ikinci maddede be!ediye tabiri-
bir heyet bulmak bizim memleketimizde mi.imki.in
nin bulunmas1 idi. Eger bu . i~i de Heyeti Vekileye bl-
degil. Binaenaleyh evvelce de arzetmi§tim; m1 1r unu
1rakacak olursak korkulur ki daha di.in -{ \dana ve
koy ler ic,:in, bugday kasaba lar ivindir. Bu iribarla ka -
Mersin hakkmda k1yamet koparan Hukumet bir gi.in
PIYI ac,:1k btrakmayahm.
sonra ba~ka ti.irli.i bir hatt1 harek t takip eder ve bi-
T LI HiLMi B Y · (Bolu - Eregli hav-
naenaleyh i~ bir r;orba olur. Fakat beledi ye!er boyle
zas!nda oyle degildir.
degildir. (Daha fenad1r sesleri) Belediyeler daha ya-
kJildan ahvale vak1f olduklanndan Hi.ikGmet kadar ALi SUKRO BEY (Devamla) - Mi.i aade bu-
hata yapmaz. Herhalde belediye Ankara Belediyesi yurun efendim, bu itibarla kap1y1 ac;1k blrakmaya-
degildir. Mamafih Ankara Belediyesi dahi olsa He- !Jm ve bu kadar kiyye H\z1md1r di ye ihtiyac1 tespit
yeti Vekileden daha iyi gori.ir ihtiyac1. Binaenaleyh edecek yine onlard1r. Binaeoaleyh tespit ederken He-
ik'inci. m addedeki belediyenin yer ine Heyeti Vekile- yeti Vekile ile Ticaret odasiyle gori.i§eceklcrdir. Bu
nin ta yy m t teklif ediyo n .im kayd 1n ipkas1 zaruridir. Efendiler, mcmlekette para

770-
 t: 159 J3 . 2 . 1338
buakmay1z onra yalmz bugi.inkli zarureti dcf iyin
atiyi tamam iyle gozontinden atmayahm; atiyi de dli-
~Linelim.
S ·· KRO BEY (Bolu) - Atiye tesiri yoktur.
ALi SOKR BEY (DevamlaJ - Va rd•r e(en-
dim . lstanbul"dan un celbi emin olunuz ki kolay-
d•r. Dairei intihabiyem namma oylUyorum . Kendi
nam1ma Merzifon'dan , Sam un'da n gelenden k lay-
d•r efendim . Harice 91kmaktansa iki U kuru faz-
lasiyle yemeye hazlflm . 0 ahali de buna razJCitr efen-
dim.
SOK RO BEY (B lu) - Efendim , benden iz bele-
diyelerin bu i~ i~in kan~masm1 dogru bulmuyorum .
(U nkli belediyede bulunan azalarm J1 andan blitlin
tUccar, e naf zahire ile me gut olan lLiccarlarla ala·
kas1 vard1r. lhtikar ba layacak , yine i~ mecray1 tabii-
sinden r,:•kacak ve bir ihtikar ba layacakllr. onra
ahaliye limit ettigimiz ucuz mah yedi recegiz. dcrken
daha pahah yedirecegiz. M1 s1 r dahile ithal edit cek
m•smn ve hariyten sah<ile gelecek bugdaym dahile git-
mesi mlite.b'attir. Onun ic;:.in yani ahile girecek un
bir kere dahile gelmeyecektir. Hir,: bir ahmak tliccar
yoktpr ki kendi memleketinde sarf1 iktiza eden mik-
tardan fazla zahireye para versin. Mani.fatura degil,
~eker degil , gaz degil ki dahile evk eLin. Zahire
dahilde vard1r, dahile katiyen gitmez. Unkli dahi -
lin var. Belediye kaydmt kaldmmz e kafidir me-
ele. Eger manifatura ol. ayd1 dogru idi. Bu. dahile
gidecek degildir.
ALi S ·· KR BEY (frabzon) - Osman Bey ken -
di kendini nakzediyor zannederim. Ti.iccar erbest ge-
tirirse unu pahah atacakt1r. Fakat bunu belediye
yapmaz.
OSMA BEY (Uzdan) - Rekabet var herke
getirecektir.
EMiR PASA (S1va) - Simdi beledi yelere hava-
le etmek lliccarlan b1rakmak herhalde ui i timali
bais olacakt1r. (Gtiriiltliler) Bendenizin teklif ettigim
bir ~ey daha -,..ar. (Glirtiltliter)
R ElS - Rica ederim, dinleyin. Blitlin Mecti ini-
ze nizamnamei dahiliyi mi tatbik edeyim? Surada
herkes konu~uyor , nizamnameyi kime latbik edeyim?
Bir saat 1eclisi tatil ederim, ister misiniz? (Hay1r
ses!eri) Hala susmuyorsunuz, konu~mak ir,:in dJ§anda
1
yer yoktur. D1~nya te~rif buyursunlar; orada korm~­
sunlar. Buras1 konu~mak yeri degildir, bura 1 alon-
dur. Fakat miizakere edilen ~eyden ba~ka ~ey ko·
nu§ulmaz.
-771-
C:3
VEHBi BEY ( igde) - Efendim bendeniz oy-
IUyorum. Makam1 R iyaset nir,:in bu kadar tahkir ed i-
yor? (Hakkt var Rcisin , ne tahkiri e Jeri)
R - IS - ey i lahkir ediyorum efendim .
iR PA . ( 1 as) - Herhalde memlekelin ih-
tiyacat • belcdiyeler asttasiyle bihakkm taayytin et in.
Lazt ml kadar zahire aim m, ondan onra kapansm.
ger boyle mutlak urette onunli a9acak olursak fazla
ithalat yapaiJar. 1ktisadiyattm1z muhtel olur? Bina.en-
al yh ne mikta.r laz•m 1i e o kadar almtr. Bunun ic;:.in
bir takrir eriiyorum.
REIS - Efendim mlizakereye kafi dlyorsunuz,
takrir yok. as•l vaz g~eyim. y ki§i s6z aim•§,
ontara mliracaat edecegim .
i MET B Y ( orum) - Efendim; gi.inlerce mli-
zakcre ettigimiz en muhi;m, en hayati nokat1 kaybet-
tigimizi zannediyorum. SahiJde btiytik bir hayati ihtli-
·a r, bunu tatmin edelim. Fakat dahilde fazla Js-
imha edecek e de h1ir;: b-ir §CY
olmayacakttr. Bunu telif edelim. (Hir,: bir ~ey otmaz
le i) Maddeye dair soyteyecegim. Ali Slikrii Bey
mt 1nn bila kaydli~art re mi a ~iye tenZiili, bugday
ile bugdly ununun da belediyelere has olmak tizere
teh vi n ihti~ r,: ir,:in Heyeti Vek:.ilece takdir ve tayin
edile ek miktar ile irhaltin.i ki 29 temmuz 36 tarih!i
!Jcanun mucibince Q~ misli r im allnara'k ithali hu-
susunu kabul ediyordu . Fakat belediyeter meselesi
kal l!, 1ltnca demek oluyor i liila , kaydu~art aylyo-
ruz demektir. (Eibette t>ila kayd~art sesleri) Su hat-
de b~ndeniz o fikre muanztm . ilnk[i b!iz en miih-
lik vaziyet kar tstnda hayatt iktisadiyetimizi imha
edecek lJir §ekitde oz oytenilir e ve buna hiy luzum
yoksa b'ir diy cek yoktur. (Gilii.iltiller)
R EiS - Efendim, bu mi.iza.kere ha'kktnda miiza-
kerenin kifayet!ine dair Jki takrir geld\. Bu madde
hakktnda miillakereyi kiifi gorenJer Jiitfen el kaldtr-
sm. 1Uzakere kafi gonutm~tur.
Ef ndim, dort tane tadil takriri vardtr, bunla-
nn iki i aym meaJded~ r. Dr. Tevfik RU~til Beyte
Zliya Hur it Beyindir. (Okundu).
Riyaseti Celileye
fi Slikrii Bey;in teklifi kanuni inin ik·inci madd~i­
nin berver,:hi ati taditin-i teklif ederim .
Lazistan M bu u
Ziya Hur§it
Madde 2. - Karadeniz limanlanna ve !zm it'e it-
hal oluna.cak bugday ve bugday unlan glimrlik resmi
be~ misline indirilmi~tir.
 t 159 13 . 2 1338 C:3

R iyasetli Celileye RASA BEY ( Maliye Vek iEi) (Trabz.on) - Efen-

lkinci maddenin herv~ti ati tadilini teklif eede- d im. kanunun esbab1 sevki ne esas oJan me.sailden
r,imj birisi de Mersindir. Mersi n' in bu kanuna .itha:J,ini
Kastamonu r ica ede6m. (Hay1r edala n ) Karadeniz sahilleriyle ,
Dr. Suat tz.mfJt ve M er 1i n'de d allildir,
Karadenoz limanlartiyle lzmit lim a ntna 1ithal edile-
VEI-fBf BEY (Karesi ) - Bu kanun buraya nasd
cek bugday ve bugday unlarmm gLLmrlik re mi be!)
g ldi ? Bunu iz.ah edeyim ve na 11 C,: lkl ora Ve ne ne-
misline temiil edifmi~tir.
tlice ri le <y:Ik 1yor buradan. Efendim: mesele esas iti-
HASAN BEY (MALlYE VEKi (Trabz.on) - bariiyle Konya mmttkas1nda ordu iyin mubay;aa edi-
Mer-si n de ola.cak ... lecek zeh ai r dola)'lsiyle Adana'ya ne vagun ne de
RElS- Mersin yok efendlim! zahir·e veriyorlar. GC9en burada onun igin uzun uza-
diya mi.inaka~at ereyan etti. DUn bize ciltihak olan
Riyaseti C'eli leye
Adana, M ersin ac; ka lrn as m diye oranm vaJisi yazl-
lkinci madden'in bervec;hi aVi tadlilin,i tekLif ede rim.
yo r.
Bolu
HAC[ BEKfR EFEND i (Konya) - 130 vagun
$iikrii
vilaycte ihract i~in emir ve rdin iz mi . vermedunliz mi ?
Madde 2. - Karad en~z limanlar,iyle hmit limanl-
VEHBi BE Y (Ka re i) - Ve rd ik efendim .
na itha•[ edilecek bugday vc Bugday ·ununun resmi
gli mri.i.gi.i h'aziran gaye~ine ka dar be~ m isli ne fenzil HAG BEKlR EFEND i (Kon ya) - Pekala. Kil -
edilmi~tlir. fi gelecegi hakk1nd a karar itti haz edildi mi . Heye-
tti Vebl ce bunu kara r altma aldln JZ m1? AlmadmJZ
Rtiya eti Cel1ile ye
m1 ?
Men:ba1 hububat olan kura e mezarii ~istirdat
VEH Bi BEY (Kare. i) H ay1r almad1k.
edilemiyen Galli Ay1ntap ancag 1 da bu gi.in f.e\' kala -
de zehair ihtiyac1na maruz olm akla bu kanunun Gazi HAC J BEI< iR E F NDi (Konya) - Miisaad c
Ay1ntap sancag1na da te~milini arz ve teklif eyle1 im. buyurun. madem ki Kon ya'da mal yok, ni~in 130
Gaziay111tap agon verdi ni z.? Konya ·cla fazla mal ar. H a ric;te n
bdurrabman Lami mal ithaline nic;in mi.isaade ediyorsunuz.?
VEHBi BEY (Karesi) - H ac1 Rekir Efendi bah~i
R Ei - Siik rii Beyi n takririn'i tekrar okuyoruz.
kan~tirdmJZ.
(Bolu M busu Si.ikrii Beyi n tak riri tekrar okundt)
HAC[ IJEKiR EFE Di (K o nya) - Hak ikal !e-
OSMAN BEY (L'<lzi tan) - Haz.iran gaye ·~ dog-
zahU r etsin efe ndim .
m degtildir. Ben anlam1yorum. bu. nas i! eydir. (Gi.i-
rlilti.i.ler) V HBf BEY (Ka resi) - Tezah(ir edecek haki -
HASA BEY (Maliye V kili) (Trabzo n) - Ben- kat Konya m1ntakasmda Garp Cephesi o rdusunun ue-
deniz Mer in lianmm haric; ka!ma md a n bir ey an- po ve zahiresini her iht:male kar 1 tedarik edip depo
Jamiyomm . !thali liizimd1r. Karaden'iz sahilinde etti rebilmek ve orada mlibayaa ermek ihtiyac1 a ncak
o1dugu gibi Mersin de vardlr. i in ic;i nd e efendim. mLibayaata va beste o ldugu lahakkuk ett i. Ciheti a~­
Yoktur sesler<i) Vard1r, biliyorum ben?eniz: Mer- keriye v:.wi.ilyet olarak mi.ibayaata ba~Jamld1 . Ad a na·.
sin vard 1r, bunJann ic;inde efendim. H r halde 1er- ya ihracat1 menetti ler. Adana'ya ihracat yemekten 7i-
sin JiizJmdir. Efendiim , mi.isaade buyurun, ta:krir lic;,in- yadc gelecek enen in tohumunu ledarik edip ge!ecek
de vardtr, biliyorum . as1l itiraz. edilir. (Gi.iri.ilti.i.Jer) sene cktirmek ve imdiden zeriyat ya p1p ...

S0t<RD BEY (Bolu) - Efendim , takririmi 'iza h
edeyiim . Bendeniz bu kanunun haz.iran gayesine ka-
dar tatb i'k!i n>i gostermektekli maksad1m o vak:te kada.r
mahsuliin miktan hak iki i anl a~ il1r . Gerek mJSir ol-
sun, gerek bugday unu olsun, gerek diger zeha~ r olsun
gelecek sene verecek m~ktann1 gosterir.
ABtDiN BEY (Laz.istan) - M1 1r gosteremez.
OSMA · BEY (Laz.istan) - Efendj m , mlSir kati-
yen gosteremez. (Goster,ir sedalan)
HA G l3EKiR EFE Di Kon ya) - Nic;:in du~ii n ­
mediniz? Bu vaziyetinizle zat1 iiliniz ya parsa n1 z ben -
derriz. burada oyn a nm . Hem heyeti idarede bulunu-
nuz, hem de bu ya~ta bulununuz. ne ya pa nm bilmi -
yorum .
H ·sE Yi - AVNi BEY (E rzurum ) - Reis Bey,
bun u Ilangi Slfat]a soyJi.iyo rJar?
VEHBf BEY (K a resi) - D a hil i e Vekili s1fatiyle
efendim.

- .772-
 t : 159 13 . 2 . 1338
H ··sEY I y , i BEY (Erzurum) - Bendeniz
Dahil iye ekili 1fatiyle izi dinlemekte mazurum.
Sizi Dahili e Vekili s1fatiyle gormekligimi mazur
gori.in. <;i.inki.i Meclisin vekili degil iniz, mazur gorii-
ni.iz. Mecl isin erefine iz ondan vaz g iniz. (Dogru-
dur e Jeri)
VEH8i 8 Y (Kare i) - Ev ela onu halledelim.
('i.in~i.i onu imza ediyorum. Bunu halleddim. Hi.i e-
yin Avni Bey meselei mi.i tahhare c;1J...ardilar.
H ·· E J A V i 8 Y (Emu·um) - Hay1r efen-
dim, Hariciye Vekaleti Vekil ine tail alinizle beraber
itiraz edilmi ti. Vekilin ekili olmaz diye ifadeniz var-
dir. 8 inaenaleyh davan171n ak ine kabul etmi iniz.
8inaenale h i tifa etmeli in'iz.
v · HBi 8 Y (Kar.e i) - · ger ~ozurni.in hit5fma
hareket etti i em degil vekaletten in anl1ktan bile isti-
fa ediyorurn. Mi.i aadc buyurunu;. bendeniz te~rih
edecegim. imdi i ra ekilleri dogrudan d gruya
Mecli;irr icra Vekiller idi r.
ZiY H R IT B azi ~tan}- Mesele ha ka -
la~tt efenctim.
VEHBL BEY -(Kare i) - "fendirn. evvela bunu
halledelim, Dah iliye Vekili 1fatiyle ·oyliiyorum.
H FYf B Y ( rzurum) - S1fat rnu-
a yen olduktan onra nasil dinliyor unuz?
V H8i B ~y (Kare i) - - Me li ~rnizin teami.ili.i
memleket haricine c;1kan her hangi bir vekil burada
·vekil....
HOSEYiN VNl BEY (Erzururn) - Me elei
mustaharedir beyim. Burada bir vekil b1rak1r. 81ra-
katnaz se Jeri) 1 itekim Yusuf Kemal Bey ikti at Ve-
kili olarak: R1za ur Bey Maarif Vekili oldugu za-
man Mo kova'ya memur edildiler ve yerlerine 1e -
•i ten kim eler intihap edildi. Halbuki mem1eketin
dahilinde vekiller bir tarafa gittigi zaman, memleke-
tin ic;inde iki vekil bulunmas! dogru olmad1g1 ic;in
onun namma Heyeti Vekile ic;inden bir zat1 intihap
errnek. bir L:att tevkil etmek teami.il haline gelmi.)ir.
(Dogrudur esleri) itekim imdiye kadar Dahiliye
Vekili , S1hhiye Vek•ili ve hatta H ariciye Vekili, diger
vekiller gitmi ler e birinci Rei Vek ili Dahiliy Ve-
kaleti vekilligini ifa etmi~tir. Dahiliye Vel-.iiletini idare
etti. Memleket haricine giden ve uzun zaman y:l.ni
mernleket haricine c;1kt1 mt laalettayin .. ..
HAKKI HAMt BEY (Sinop) - Kanunumuzda
oyle bir ~ey yoktur. Kanunumuzda bunun hie; biri
yok. Vekilin yerine birisi intihap edilecek e oyle yok!
Mazbata muharriri 1fatiyle bendeniz yoktur. diyo-
rum,
T3
C::\
L UTF i BE (Ma latya) - ard1r.
HAKK [ HAM i B Y (Devam la) - Yine nnzba-
ta muhaiTiri 1fatiyJe soyJuyorum yoktur. ikincj kl-
lm; eger memleket haricine 1khg1 zaman, nitekim
cereyan etrnektedir, diinki.i gUn usuf Kemal Beyin
t~rifleriyle bu olmu tur. gec;en gi.in . ihhiye v~ki li
intihap bu}urdunuz.
Riza rur Bey burada yoJ...tu . K ndileri elal 8eyi
yerlerine tevk il etti e o devam etti vazi fesine. Celal
Beyefendi de veka letten i tifa ettikten sonra vazife-
ine de am etmeye yine Mecli ten karar verdiniz.
ger 'fecl i in imdiye kadar tearnlilii mukarreratt k i
kanunda zaten arahat yoktur. Onun hilafmda bir
harekette bulunmu~ of ayd1m yine arz ediyorum, in-
anliktan c;1kard1m.
lk inci bir nokta : 1ecl i boyle m mleket tlahilin-
dc ·anv;un·da Dah iliye Vekili tururken buradan Ia-
aietta in \ekil intihap etmek ve Jaa lettayin bir ada-
mt te•~il elmesi acaba hikmeti idare ile hikmeti H(i-
I<Limet ile. ya ni memleketin idare ini deruhde buyu -
ran Mecli i Al inizin noktai nazanyla t vafuk eder mi?
YZi BEY - Burada vazife mu attal m1?
V HBi BEY (Kare. i) - 0 vazife i onun narn111a
ifa ed1 yor.
L " TFI 8 Y Malatya) - 0 da nun yerine ifa
ed r.
M HiTTi 8 (Eiaciz) - Vek i1 de onurl . na ~
ma ifa edecektir.
H EYi BEY ( rzurum) - Dahili ye
VC:,;.J li namma oz oyli.iyor. Kabul eder eniz ... Eg~ r
idarei maslahat i e o ba~kad1r.
REi - idarei ma lahat degildir efendim.
H E i A V t BEY (Erzurum) - Efendiler,
Mecli imiz kanun Mecli9idir. Sonra vekilin s1fat1 ve-
kaleti va r m1d1r, yok mudur'. (Var . esleri) Dahil iye
Vekaleti namma soz oylLiyor. bendeniz giilerim.
MiL 8 Y (Ki.itahya) - Efendiler, mli aade
buyurun: im diye kadar ta~ra ya gidenlerin yerlerine
vekil yapilm1 fakat dahilde olanlann yerine vekil ya-
pdmaml ttr. Fal<at dahilde olan veJ.:illere kar~1 veka-
lct yap1lmam1 t1r. Mesele bundan ibarertir.
H .. EY1 AV i BEY (Erzurum) - Fena yere
ba ar 1111z. Teamill C,:1kt1. tearniil yok efendiler. Kara-
rmlz kanun olur. Fena yere basars1n1Z.
BASRt BEY (Kare i) - Boyle bir kanun !flkt, ise
bunun musebbibi de Hi.iseyin Avni Beydir.
VEHBi BEY (Devamla) - - Kon yJ. rnmtakasm-
da zahirenin ibaleten mliteahhitler va~1ta iyle tedari-
k ine ciheti a keriye te~ebbii etti. Burada .f udafaa i
 i : 159 13 . 2 . 1338
Milliye Vekili P<U}a Hazrelleri uzun uzadrya izahat
verdi. Tedarik edemecJii. Neticede mlibayaaten teda-
rilcine k;l.!ki§tJ!ar, onlar devam ediyor. Ciheti a keriye
Harp Enclimf;ni karariy'le devam ediyorlar. Bu me-
yanda Adana a<; kaldt ve a<; lt kla nm mLitemadiyen
yazdtlar. Z:ahire ortadan kalktt. Vali Konya Meclisi
ldarei Viliiyeti bu memlekette z~hire yokrur diye
feryat ediyorlar. Konya'dan Adana'ya zahire verile-
ceginden bahis buyurduklan Hact Bekir Efendinin,
zahire tohumluk ic;i n gonderflmi~tirve Adana'da t-
kacak zahire n isanda tkacagtna nazaran e mevcut
istatistiklerine nazaran a<; kalmasr tehlikesi yani iki
ay onra a<;: kaltnma t mevzubahi olma tna gor te-
kabii l etsin biri birine: A'd ana'run zahiresi oraya ye-
ti~sin. Binaenaleyh ac,:ltk e tokluk iicut bulmastn.
Du suretle hem Adana'ya tohumluk verilmi~ ol un
hem de ordu mlibayaata de.,·am et if!. Fakal burada
Mlidaf-aai Milliyc Vekili P a ~a Hazretleri derl1)eyan
etmi~lerdiki ben boyle ihtimal iizerine, hareket ede-
mem . Orclunun bir gUn clahi a<;: ka lm a~ t caiz cleg il-
dir. ben buna <;:arei hal olm ak Lizere dUa bize ka u -
~an Mer~ in'e ithaliit v... ihracattn eski giimruk rcs-
miyle girmesini miisait tedbir olrnak Lizere dli.Un bil -
dik. 0 meyanda Lii~i tan'tn. Gerede'nin. ide'nin
velha rl Zongulda'k'm, Kara'deniz sahi linde bir c,:ok
mah'aller in, Sinor'un ahali i a<;:ltktan ferEt ediy rdu.
Onlan da buraya ilave ettil<. ·tl kanunun buraya
gelme i ~u Garp ordLJSLI cephesini n ac,: ka lmama 1 teh-
likesi ic;indi ve Mersin'e nhire girerse Konya ve ci-
vannda zahire ·saklamt~ olan muhtekirler derhal an-
la!irltverir ve zahire me •dana c,:tkar. Binaenaleyh bu
zahire meydana <;:tk'SIIl diyerek muvakkat bir zaman
ic,:in bu ithale mLi ·aade verilme. ini talep ettik. A tl
kanunun bura)!a gelme inde aik budur. sebep budur.
ikinci i; ahalinin ac; lt gt me ele idir. Bu'tla bir c,:a -
rei hal bulur an tz ::rlerre'si vela yn.
SELAHATTt BEY (Mer in) - Mlisaade buyu-
rursamz bendeniz ~imdiyekadar hie;: ·az soy! medim.
REiS - Efendim; mi.izakere kiifi gorii ldi.i . (GU riil-
tUier)
SEL.AHATTiN B Y (Mer in) - Bu ithalat me-
sele i Mersin'le aliikadar bir mesele degildir. Bu za-
hire meselesi ordu me ele idir. Ordu mesele i i e
aha-linin ihtiyacattnt tazyik. etme suretiyle olmastdtr.
Efe nd im, ordu mi.iba yaa et in , har ic;ten getirsin. Giim-
ri.iglin ac;:tl'mas1... Adana ovasmtn bu babarda ve-
recegi mahsuli.i mab veder. Bendeniz bu ~ekli a nlaml -
yorum. Mernleketin zalli resi belagan mabelag kiifi-
dir. Ordu vaziyetinin bir noktada mi.iteha~~it olma 1
ndkta-i nazanndan o mmtrkaya erzak gelirmek iste-
-774-
C :3
n iliyor. Neden d layt glimrlik me elesini mevzuba-
his ediyorlar? Mersin ahalisi ve Mersin'deki arkada~­
lartmtz bana zahire ktt!Jgma cla ir bir kelime yazma-
mt~ l ardtr. Ben tktltyorum. Hi.iki.imetin ordu u ic;:in
zahireye ihtiyact varsa gi.imrilkler onundur. tstedigi
kadar getirtebilir. Fakat Mersin Limantndan zahire
memnuiyetini kaldtramaytz. Bu husu ta bana hie,: bir
i aret yoktur. Bendeniz (130) vagonluk tohum ve za-
hire ile temamen mlindefi addediyorum . Ra ka fazla
olarak ihtiyac,: yoktur. (Yanlt !tr se Jeri)
V EHBi B Y (Kare i) - MUdafaai Milliye Ve-
kili Pa ~a Hazretl ri burada olsayd t cevabmt veri rler-
di. Fakat bendeniz cereyam mi.izakereye muttali ol-
dugum i<,:in arz ediy rum . Orclu ic;:in buyurduklart
gibi olur. Fakat bunun bir mahzurunu gi:irdUk. Biz
dedrk ki yalmz bunu ahi!Jerdeki yerlere ha redelim.
Bu kendi c;:iftc;:ilerimizin zarannadtr. bunda ~Uphe
yoktur. Memleketin iktisa'diyatma zarardtr. Bunda
i.iphe yoktur. Fakat a ltk de am etmekte olan yerler-
de nakliyatm ademi imkiimna binaen muvakkat bir
tedbiri acil olmak Uzere kabul edilmi tir. Ordu i<;:in
almak me. ele. ine gelince eger ordu miibayaata giri-
i~ e gerek bilva tta \'e gerek biliiva t!a bu di.i man-
lartmlzca claha ziyade ebebi kuvvet olur. Daha zi-
yade kuvvei manevviyelerini yi.ik eltir. Ordul rt ar; kal-
ml ; bunun ic;:in getiriiiyor clerler. (Pek dogru ~esleri)
Binaenaleyh halktn .. ..
SA AH TTi B Y (Mersin) - Haytr ya nlt!i-
VEHBi 8 · Y (Kare i) - Efendiler, Adana aha-
lisi halkm ihtiyactnt tatmin etmek ic;in ve Mersin e
Adana ki di.in bize .i ltihak etmi~ kiiinat biliyor . ve ac,:-
!tr, diye Vali Hiimit Bey yaztyor. Yalan soyli.iyor,
dogru soylliyor, ora 1111 bilmem. 0 mmttka ve sahil-
lerden gelen bir r;ok a rkada~lanmtz R tza ur Bey ve
li Slikrli Bey yeni geldiler, biliyorlar. Ac;: olan yer-
Jere mu akkaten bir tedbiri asil olmak lizere kabul
ettik. Siz i terseniz kabul ediniz, i ter etmeyiniz. (Kiifi
e ler'i)
HACf BEKiR EFE Di (Konya) - fendim;
Enci.imen namtna si:iyleyecegim. (GUrliltliler)
REfS - Efendim; ·mi.izakerenin kifayetine karar
verdik: 0 s1rada Maliye Vekili Bey ondan ewe] soy-
lemesi Jiiz1m gelirken o trada Mersin'in iliivevsi te'k-
lif edildi. Bundan dola_yr Hlik limet namma Vehbi Bey
Mersin'in idaresine dair izahat erdi. Simdi bittabi bu
mlizakerenin k.ifayetine karar veril mek.Ie beraber ta·
bii enci.imen de bunun hak.ktnda bir fikir beyan ede-
cek . Soz V{!im ege mecburuz. Madem ki bunu Hiik li-
 : 159 IJ • 2 1331! C:J

metimiz yaptt. Muzakereyi de a<;an Ht.ikumett ir. Bi -
naenaleyh Enciimen cevabt verecektir.
HAC[ Fl EK iR EFE Di (Konya) - Mersin'in
hali asli ile ibka<>mt Encumen muvaftk gi.irdii. A'itl
bunun birinci csbabt da Hiikt.imet. evvela vilayet
menetli. Vilayetie Vali Beyin ve rdigi telgraft Maliye
Vekili, iktisat Vekili burada okudular. Heyet i Aliye-
niz burada muttali o]dunuz. lk~ bu<;uk kuru~a bug-
day altyoruz. 3, 3.30 paraya kilosu arpa a lt )vruz.
Eger Adana'ya mal ihray ed ilecek olursa biz bunu bu
fiyat uzerine alamaytz, diye gonderdiler. Gonderdi -
giniz vali orada Mudafaa i Milli yeye dava vekilligi
yaptxor. Bu Heyeti Aliyenizde ktraat olundu efendi -
ler. Bununla berabcr be kuru~a bugc:Jy altyor. 3.5 ku -
ru1a arpa a!Jyor. Neredc altyor? i<>rasyonda aliynr.
Burada bir Dahtliye Vekilinin Vekili Bey Konyaltlar
muhtekirdir. diyor.
VEHBi BEY IKaresi) - Demedim efendim...
HAC I BEK i R Ff-T Di (Devamla) - Dedin 1z
efendim . F.fendiler Knn) a 'ilii}eti dairei intihahiyem
rn.mma Agu'iill'a kad:1r l'rdu nun ihtiy::Jcatt'li tcmin
ede~.:ek rcnc;-berin hi!irmi .. oklugu ha\Jiatt he~ buyuk
kuru~a al'i tn . (Uifla <;a !a lan ) Tecruhe cd:!lim. (Tccrli
be tahta~' degil bu 'iadalan) Ko}le rde c;-!rt<; iler in c;- t-
kardtgt h ~iq latt hi<; bir yere gl)t[irmcden ihracat yap-
ttrmadan kalsm. Bununl a be1 hu.;uk kuru~a umumuntt
alsm. i~t e soy!Uyorum. (So7umizii senet ittihaz ede -
lim <>adalan) i ~te sene! ittihaz buyurunuz. Umum
Konya mebmlan senet verecegiz. i'>ter sozlimii7U o,e-
net ittihaz ediniz, i<>ter sene! ve relim . Flunun muhte-
kirl ig i neredc kald t'1 Efend:ter: hugun 3X !-- ilnm etre·
lik. 30 <;aatlik me,afeden Konp i~ta 'iyo nuna h ~- be~­
huyuk kuru~ a malt cchren altp da na>tl olur bu. rica
ederim. HL.ikltmet bir iki milyon iane aldt. 11 ir iki
adamtnt mah\Clli. ,\I.Jk'i:tt :H::tba hu Konya\t mah -
vetmek mi ,ilr aGth.,·J (Burada Konya hahsi ]oktur
efenttim \adalanl Flu H ey~li Vckilenin ( 130J \'agnn
madem ki f<tll.t malt . 1ar. oltna/\a ,·eime7. IJununl a
herabt:t· h u~~ un enclimcnc:e kana.tl h a~ rl olmu'>tt:r ki
Kon ya\la \C Kon ~.a ha vali'iincle. [regli\i.' K,tra-
man·t . Fl('nlntr\t. Ak ,ehir'i. Kad tnhant. Sar..~1 ii nLi.
Kn<;hi,ar·, h11gun 'i r, hin 1a~on m ~t! ,.~l t·dtr .
VFH8i IH ' I IKarc·, iJ - - Ruglin nc i~in \cr m i-
)O r,unu ; c: !'c·ndim 1 V :t~li} le nic;in lermed .ni;. rnltda -
Lta i •\1 ill i ye~ c"
HAC I I~! KiR rri-'-Di (Oe,a:lll aJ - lmadt -
ntl . rJ l11hlc ': ~;•gt Jt ,,J...":,arakJ ikt milyon ~ ilo hmt.J
hclu:r k , ],l ~li k' h! 11, llk k urU~[,tll. r .r m,i\Clll k Jio ,tr·
pa h, '1::-r kilthll u~ kuru~ otuz p.lr:d;tn H :t~.ltn H?ie
sattrk.
ZiYA HURSiT BEY (Lazi~tanJ - edir efen -
dim. ~imdi okudugunuz?
HAC[ BEKiR EFENDi (Konya) - Benim kar-
de~imdir, bunu yaza n ve benden ayrtdtr. (Handeler
ve gijrultliler)
Nedir htrstz!Jk mr var. orta yerde bir 5ey mi var-
dtr'! (Haytr sesleri)
SALAHATfi HEY (Mcrsin) - MLitemadiyen
birbirimizi dinleyecegiz, mlitekahil hlirmet laztmdtr.
Efendim c;ok rica ederim.
HAC! BEKiR [ I· [ 1Di (Konya) - A)tptrr. biti -
rin milleti. bitirin. parayt. o nman yfktp gidelim.
ABDURRAHMAN LAMi EFE"'D i (Aytntap) -
Efendim malumu iiliniz Aytntap'tn \C gerck\e mul -
hakalt olan Kilis' in biitlin kurra~J Suriye\le kaldt bu -
glin miilk sahipleri nin alayt bir kile z.ahire getiremi-
yorlar. Ora~t menbat zehair iken bugun hep~i ac;-ur.
Ahali butiin thti ya~· ic;eri~inde kaldt memb:J.t \ ;H tdat
memhat ;chair iken bugUn ahali<>i son derece ihtiya<;
ic;-erisinde kaldtlar. Onun iyin hi<; olmaz~a. mulaU.a-
ten mev'iim gelitKe}c kadar A) tntap·a da mLisaade
cdini7. Flir ~ok kurra c;;;uriye'de kaldt A)IIJtap mcza-
ria'>lz me·, ·a~ll. kalmt)ttr. Oraya da te~mil cdiniz. Ru
kanundan ymtap Ja i'tifade ets in.
(Ay tntap Mebu u Abdurrahman Lami Ffen<linin
tai-.riri tekrar ,,J;undu.)
REiS - Kahul e,lenler IUtfen el kalcltr~tn. Kabul
edi lmem i~tir.
IS iirt \1ehU\ll l\1u\l af.t FfenJinin ta!..riri tekrar
L:,unJu.)
RFiS - Kahul cdcnkr el !..aldtr~tn . Kabul edil·
m i~t i r.
HAC! BEKiR EfE Di (Ko nyaJ - Hukiimet
i~i milyon lira a~ardan kaybertigini ~imdiden aytk
olarak ~O)It.iyor. Tam ik i milyon lira kaybetmi~tir.
RFI<.; - Uendim ~imdi matldenin tadiline dair
Lazi-.t an MehLhll 7iya Hur~ it Beyin hir ta'kriri var-
dt o.
Ri\'a\eti Celileye
·\~i
)ukr[i Flcy in ,..-klifi kanunisinin ikinci m.tdde-
,in in htt'\t\' hi ali tadilini teklif ederim.
Liizstan
Ziya l-fur-)it
\1 addc: 2. - " a radeni7 limanlanna \C i1mit'c it·
hal .,] unacak bugday ve bugday unlan gumrli!.. r·e ·mi
be1 misline indirilmi~tir.
R !:iS - l fendim bunu da mliddetk tak} 11 eden
SL·:.. ru Beyin takriri tekrar ukunac::1k .
(T.tkrir ~.:krar okundu.)

-- 775
 t : 159 13 . 2 • 1338
REIS - Efendim bu takriri kabul edenler !Utfen
el kaldtrsm . Kabul edilmemi~tir.
Efendim ~imdi malumu iiliniz Ali Sukrii Beyin
teklifinde belediyelerin tal«<ir edecegi fiyah zikredi-
yor. Halbuki diger takrir bu kaydt kaldmyor. Hazi -
ran nihayetine kadar Karadediz sahili ile izmit L i-
manma ki ~imdi Mersin Limam da jthal edilmi~'t i r,
Mersin ve Beyazit sancagt ithal edilecek.
Bunu kabul edenler liitfen el kaldtrsm. Kabul et-
meyenler el kaldtrsm. Kabul edilmi~tir. Madde bu
tarzda tadil olunaca·k biz bunu burada tadil edemeyiz.
Maddenin biitiin ah'kiimt bu takrirlerle kabul edil-
mi~ir . Yalmz bunu yazmak liiztm gelir.
NEBIL EFENDt (Karahisan Sahip) - Enciimen
istifa etmi~tir.
R EiS - M iisaade buyurunuz arlcada~lar, bir dakika
beni dinleyiniz. Bunun esa:st kabul edilmi~tir , hukiim-
ler kabul edilmi§tir. Bunu mtisaade ederseniz yaza-
llm. celsei aleniyede okuya'hm . Bu suretle miizake-
resine g~elim. <;unb.i aleni miiza'kere edilmeden ol-
maz. F<l:kat celsei aleniyede kabul edilmi~tir. (Zaten
tayini esami ile olaca'kttr sadalan) Tabii heyeti umu-
DORDUNCO CELSE
REiS Re isi Sani D oktor Adn an Beyefendi
KATtP : Ziya Hu r~it Bey (Liizistan)
REIS - Celseyi ar;:tyorum . Efendim; ithal oluna-
cak zehair hak1kmda demin kabul buyurdugunuz iki
takrir mucibince maddenin tashihi liiztmdt. Faka.t go-
ruyoruz ki bunu burada biz yapamiyacaglZ. Bu mii-
him bir ~eyjtir . Zaten nizamnamei Da:hili ahkiimmca
bunu enci.imenli mahsusuna gondermek laztmdtr. Bi-
naena!eyh Muvazenei Maliye Encmenine gonderiyo-
ruz. Orada tadil ve tatdil etsinler.
OSMAN BEY (Lii21istan) - Efendim ~unu temen-
ni ediyorum ki Per~embe gi.inu kanuri buraya gelmek
~arttyia ...
R'EiS- Tabii efendim .
MUSTAFA BEY (Karahisan Sarb) - Kavanini
Maliyeye de gitmesi laztmdtr.
C:4
miyesi tayini esami ile olaca!k. Zaten r;:are yok, ba$ka
tiirlti olamaz, r;:tin'kti maddeleri celsei aleniyede oku-
yacagiZ. Celsei alenliyede reyinize koyduktan sonra
tayini esami ile olaca:kt1r. B~ daklka istiraha't edil-
mek tizere celseyi tadil ediyorum . B~ da'kika sonra
celsei aleniye yapanz.
M STAFA KEMAL BEY (Er'tugrul) - Sahst-
ma taarruz va'ki oldu. Onu soyleyecegim, miisaade
ediniz efendim. ik:tisat Vekili Strn Bey bu kanunun
esnayt m i.iza'keresinde demi~tir ki bu kanun eger ka-
bul edilmezse bir kac; tiiccann menfaatma hizmet .
edilmi~ olacakttr demi~ti . Bendeniz de demi~tim ki
bu kanunu haric;ten takip eden tiiccaran vardtr. Bu-
nun i.izerine desatiri ahliik iyesinin bu ihtilafmt i~pa­
tma davet ediyorum demi~t i . .Simdi ona cevap veri-
yorum. Bu kanunu takip eden ti.iccar Zonguldakta
Behii=et Rey nammda bir zatttr ve elyevm buradadtr
ve bu kanunu takip ediyor. Strn Beyefendi de bu za-
tm takip ettigini beyan buyuruyorlar. Simdi i~te arz
ediyorum ve davamt ispat ediyorum.
SUAT BEY (Kastamonu) - De; aydanberi takip
1
ediyor.
REiS - Yalntz Muvazenei Maliye Enciirnenine
gidecek . <;n'ki.i tezyit veya tenkisi varidata a·itrir. Bi·
naenaleyh oraya gidecektrir.
~im'<l'i
bundan evvel zannederim ki bi.itc;e miizake-
re'Sine devam ediyor'duk.
MUSTAFA KEMAL BEY (Ertugrul) - Reis
Bey; bir tekLifi acizanem vardt. Ltitfen onu reye ko-
yunu~
R:EiS - Mustafa Kemal BeY'in bir takriri var.
4 600 hranm bir fastldan dliger bi'r fasla nakli i9in Em-
niyeti Umumiye Mtidiriyeti Umumiyesinin 1-338 sene-
si bi.it~sine tahsisat ilavesine mi.itedairdir. Takriri
o_k utuyorum,
 t 159 13 . 2 . 1338
Riyaseti Celileye
Fasll Maddo Nevi tahsisat
167 () Sandal ve motor masrafl
168 5 Telefon
169 I SeVk ve muavenet masraft
171 0 Dliveli muhasama lebaa 10111 sevk
masrafl
167 Tamirat ve in~aat
Emniyeti Umumiye Mlic.liriyeti Umumiyesi 1337
1
bilt~esiniu bervec;hi bala fa 11 ve mevaddan ceman
dort bin a1t1yi.iz liranltl tenziliyle 169 ncu faslm ikin-
ci harcirah maddesine .ila vesi talep ediliyorsa da el -
yevm biit~enin enci.imenden y1k1p Heyeti Umumi-
yede derdesti mi.izakere bulunmas1 sebebiyle mukta-
zi muamelei nakliyenin ifasma mi.isaade buyurulma-
Sint teklif ve rica ederim.
Muvazenei Ma!iye Enci.imeni
Katibi
Erlugrul Mebusu
Mustafa Kemal
R ElS - Efendim; bunu Biit~Ye Enci.imeni tasdik
etmiyor. (unkU bi.itc;e Heyeti Aliyenize s \k edilmi$-
tir, diyorlar. Bunu yalmz Mustafa Bey rica ediyor-
lar. Diyorlar ki bi.its:e mlizakere ediunceye kadar bu
memurun paras1z kalmamas1 ic;in ha1 faslm Bi.itc;c En-
ci.imenince mi.inakale muamelesine mezun iyet veri! in
diyor. (Muvaf•k se Jeri.) Blitc;e nci.imenin in yapma-
SI i~Yin mezun bulunmastnl kabul edenler llitfen elleri -
ni kaldtrsmlar ... «Kabul edilmedi ». (Edildi e Jer i.)
MUSTAFA KEMAL BEY (Ertugrul) - Efendim
mesele anla~dmadt. Bir dakika miisaadc buyurun
ATJF BEY (Beyaz•t.) - Enclimene havalesi kabul
dilmedi .
REiS - Haytr cfend im: takri ri rcre koymadrm .
ndimene mezuniyet verilmesini reye koydum. Ka-
hul edilmedi. Mesele bundan ibarettir. Ri a ederim
cnc(imt:ne mcwn1yet veriliyor mu efcndim?. End.i-
men yaranz diyor. Heyeti Aliye olmaz diyorlar.
MUSTAFA KEMAL BEY (Ertugrul) - Haytr
efendim: mesele iyice anla!jtlmadt. Bir dakika mi.isaa-
de buyurun anl~llmadt. Memurlar a~Y kahyor. Ekmek
paras1 kazanaca~tm diye ailcsinin pabucunu sattyor.
Ar'kada~lar bu teklifi Hi.iki.imel yapmtyor, bendeniz
yap tyorum.
777 --
c 4
Lira:
000
600
000
000
000
4600
REiS 'vlu\tafa Kemal Beyi: kimden izin aldt-
nrz da klir i.iye gddiniz? . Reye koydum kabu l edil-
mcdi. R icn cderim b~yefcndilcr; btl ne b-:~im mliza-
k<.r dir. «Gt.irlilti.ilcr>>
1USTAFA KEMAL B Y (Ertugrul) - Enc.:i.l-
mcn. namrna soyltiyorum. Dahiliyc Vekili buna ne ya-
r>acak'!
1337 .w ncsi ,\4um::.enei L'nw111 iyc Kanun Lei-
yiluot.
REiS - Blits:e mesele inde soz a·lan b~r ol-. ar-
1-:ada~lannm:var. Hasan Fehmi Bey soz zati iilinizin-
d ir. buyurunuz.
J-IA F-EHMi BEY (Glimi.i~hanel - Benue-
niz buts:e hakk111cla uzun sbylemiyeceg im. (unku bu-
nun hakk1nda mi.izakere yaprlmas1111 sarfedilmi~ pa -
ranlll mer iye ~ ini okumaktan ibaret gori.iyorum. · ~a­
<;en tuna bi.it~e demtkten e blitc;e tasbgt uemek c.la -
ha dogru olur. Mamafih 133, ene ·i arfiyat1 urnu -
miye i ic; in belki fa ic.leli olur mUiaha7a ·1na mebni mi.i -
~aaJcniLie ban . C) ler arzedeyim. Efendim Maliyc
Vekili I Ia an Beyin hali mallmiz hakkrnda \erdig'
iLahattan ve gerek diger ri.ifekanm verdigi beyan.tt -
tan benuer..izin edindigim fikir ve vaz.iyeti maliyem iz
[>Ck ..:it.Jdj olmak.la beraber herhalcJe oyle etrafrnr ~a ­
rani!].: goree k c.lerecede de olmasa gerektir. _ Teda -
hiri ..:;dt.l i>c ilc sarfiyatta tasarrufa son dcrece riayet-
~ar olm.1k. n1emlekel ic;in her ~eyden akdem ve el-
lem olan 33R sene i bi.its:e i ile mi.idafaa ma . rafrn1
338 senesinuc dahi temm edebilecegine 1-:aniim. Blit-
c;en in fusul ve - rnel'addt LiLerinde mi.izakere imkan-
stzlrgt gordiigi.im i~in esash miitaladiac serdetmiyo-
rum. (Unki.i aym bu gUn on Uc;lim:U ve on dordUncli
gl.inUndeyiz. Subat 28 derse biitc;enin hi.ikmli yok ve
ondan sonra tabil 1338 sene i is:inde bu layihay• mi.i-
zakereye de imkfm kalmaz. Kendi mUtalaai at·izanem
olmak Uzere arz ediyorum. Meolisi Ali 337 senesi
blits:esini hUts:c olmak iizere mlizakere etmekten ·c
 t : Jsg
33 7 ene~i hidematr umumiyesi i~ i n evvekc \ ermi~
oldugu avans!ara ilcheten ufak bir mikyasta bir
avansa daha vererck Muvazenci 1aliye Endimeni -
nin te~pit ctlig i kadro \C fusul \C mc\'aJdr hari ·r ne
~rkmamak lizerc 37 sene•.i hesabatrnr karatmak \C
blit~eyf 338 senesi blit~e~i namr altrnda e-sa<;lr surctte
mi.izakereye gec,:mck, y:Jni 337 biitc,:esi halinde mu-
zakere edilmese de 1338 sene<;ine esas !sun diyor-
lar.
Bazr ar-kada~larnnrz ve bendeniz bu mutalaaJan
ayrrhyorum. 337 scncsini yine bir avansla karattrk-
lan ~onra 338 senesi biltc;:esi namr altrnJa e;;a<lr su -
rellc bunun mUzakere-sine g~mekte hcnden:z <,:ok
faide gorliyorum. lllt faide ev•ela Meclisi Al in:n
Yirmi sekizinci veya otuwncu glinu hiila 133 7 s.:ne-
si blit~esini muza,kere diyN gibi gayri t::bii b:r vazr -
yet kar~rsrnda bulundurmu~ olmaz.
ikincisi but~e halinde ta d ike iktiran etti<ti ha'de
nizamat ve ta!.imatr dahiliyeleri mucicim:e bazr dc-
vairin memurlarrnrn mi.istehak olduklan za ma i1~1 me -
selesi mevzubahis olur ki o da herhaldc blitc;:e halin -
Je tasdik edilirse o vakit marttan itibaren. sene ni-
hayetine kaJar asbi istihkak etmi~ olur-lar. Bu 'iU-
retle tera:kimlerini de almaga kanunen hir hnk kaza-
nrrlar. ~i.itr,:e meselesinde arzettigim avan ·erilirse o
vakit zamaim mesclesinde arzettij!im vcqhile kc~ - i
istihkak kesbetrni5 olmazlar. Kanttn mucibin :: e 33(,
senesinde ki maa~ nisbeHeri ne i~e !33Tdeki nisbet -
ler de o esasa gore yiiri.ir. Evvela . bu muzakerenin
~ekline ait ktsmr hakkrnda bir karar verirsek 7anne-
derim c;ok faideli olur. Bunun fa ide ·i 33R ~ e nc · i biit-
~csinin miisveddesi olacagrna gl1re bitta hi ga ) ct ge-
ni~ mUtalaa serdecegiz ve e,a-.11 surc:t11: tc"tk ii-.a!.t gi-
ri~cccgiz . 1.137 senesi m(i~' edde-. i ic,:in. I 3 n 'l'lle'ii
hlitc,:esi halinde soy!enecek bir 'ii.il. kalmarnr~ oldu1u ·
nu giirliyorum.
Bendeniz 36 senesi nihayetler ine dogru idi ki •e
Jerhatrr buyurursunuz ki Mcclisi Al in izin izhar hu -
yurdugu arzuya rnebni birtakrm dcvair· i-,·ir1 muht.:l:f
encumenler te~kil edildi ve 337 biitc,:e~i Mu1uenci
Maliye Enclimeninde tetkik edilirken krsmcn o ]..ad·
rolar nazan itibare alrndt . Kr ·mcn alrnmadr. Gerc;i
o kadrolar encUmenlcr tarafrndan tetk ik c.dildiktcn
ve Meclisi Alinin tasdikine iktisar etmedi!<ten onra
tamamen kesbi katiyet etmi~ nazariyle kat iyye n ba -
•krlamazdr.
Fak.al bi.it(;eye esas olmasr yinc bir prcn~ ip Pla-
rak Meclisi Ali..:e tasvip buyruldugun:J. gnrc hcrha!dc
o kadrolardan Ja hariij: ve te~kiliita Mcclisi Alinin
- 770
13 • 2 ' 1338 C:4
taraftar olmadrgr taayyi.in ctm i5ti. Bilhas ~ a Mi.idafaa
M illiye butc,:e i Kadro Enci.imenin in tanzim tttign
].. at.Jrolar dahilinde Mec! i i Alin in tastiikine ve kararo
kalis :n._ ikliran etmi~ vc mera~imi resmiyes.i de hi-
tam t>ulmu~ oldugu ic;in Mudafaai Mill iye Biit~es.t
tabil diger deva ir butc;elerinden daha ayn bir mu;.;-
mdeye tabi tutuluyordu. Hat rrr acizanemde kaldrgt -
na gore Meclisi Al inin uzmu v·e izh:u ettigi tema yu-
liit. Mi.i dafaai .MiUiye Vekalcti Kadro Enciimenin;n
te. pit ettigi. Ordunun kuvvei umumiyesini ve 336 se-
ncsinde mlisellah kuvveti tezyide salahiyettar olsun.
Fak at hidematr saniyede de ve bilhassa devairi
mer•keziyecleki t~kilatrnr Kadro Enciimeninin te,pit
C'ltigi esasrn haricine <;tkma~rn diye blit~esini ona go-
re ;an zim etmi~ti . Fger mesmuatrm dogru ise Mec -
lisi Al i11in o kararr ihmal cdildigi gibi Kadro EncU-
men nin MUdafaai M i!liyc. gerek devairi merkeziy~
re~kilatrnda. gerek sa bit te~k ilatrnda tespit ett.igi kad-
rohra hiirmct ve riyayet edilmemi~tir. Belki bir bu-
.,:uk iki mi~li tezyit edi!err:k kuvvei mliselleha i~;in
tah,!, edilcn paranrn bir kr.mr mi.ihim mi boyle sa-
Lit te~kilfda sarfedilmi~tir . Bu gu n ic;in ho) le olrnu~ ­
tur. Ki eger 1338 ene. inJe lak.tiylc i.ir,: mii)'Oil si.in-
gli)ii sevk \e idare eden te~kilau. bu gi.in~ii: ufak
bir kuv1·eti . evk ve idare e:mek ir,:in ifa etmek 7ih-
niyEti mevzubahis olac'lk olur~a )imdiden cmin ola-
lrm ki 13_"lR ser.e~indc dahi en miibrem ve hayati
olan on.lumuzun ihtiya~lannr temin de az im mli·:l..i-
l<lt c;eke..:eg>7. ('ok rica cde ,·i m ki vekaleti aide~i bil-
has~a Mi.idafa ai !\lilli yc Yeka!cti mli,ellah kuvvel i!e
bir sah it te~kil:'tt vii cude gl·'·hin \C bu israfata niha-
~· et ~er-,in. Vc ~ ine ,:n~ r:,a ,:,lcrim ki Divanr Mu -
ha,<:b:n olm . n.ltgr it,: in \ilL' mu.,mcliitr y0ktur. M ali~ c
'/l:~{tlcl i sar fi yat iilerindl' t. d, yi dcn hang.i <:nfil·:tla.
h.lngi te~kil<ita ~arfcdileccg in i hilcme:r.. Fal,a l mum-
~lin oldugu ~adar vatife,;P;!l dahilinde olan ~cylcri
LeLkik chin \c h:r husl' \l ' \L,Ii )'c Ye]..alcr i dahi ih-
m:J.l ctme<in. Meci i-; pi"Ju ~ ur1Jan hie; bir ~e) e~irgc ­
mL:di. Hatt a m[id3Llai valan it,:i n varrnr ve scn·etini
uahi memleket c,:ekinmedi \C t,:ckinm :ye:ektir. Yaln iL
israf edilece].. para k111 vei mli<;cl!ahava sarfcdi l~in
BiR MEBUS BEY - Kcndileri burad :1 yoktur.
FEHM i BEY ( Dc:vamla) - ·\sri ulan
~<:y kendilerinin hu!unmalarrdrr. Mademki hurada
yoktur. zaptr okumalrdrrlar. Bendeniz onun i.,:in Mc..:-
li~i Al iye hitaben ~iyli.iyorum. Heyeti Vek ilenin (1::
mLv..:ut olt.luguna kan ii m. Bir de Jerhatrr bu} urur-
sunul. ~i gcr,:cn sene a!vr a~ker ~uabatrnm i!ga'' me·
~eJe,i 111C\'Lllbalris nlmu~tur. Harbin henliz bttme'i
gorulmcdigi \c memlekerin bi.iti.in ~iddetiylc harbe
 1: 159 13 . 2 . 1338
karar verdigi bir zamanda Ahz1 Asker muamclfttm1
temin edecek vesaitin memleketin nefine dahi olsa
refine Medis Ali niye bir tereddUt gostenni~ti? Fa-
kat zaten ge<;:en 36 senesi bUt~e~i mUzakere cdildigi
zarnana 'kadar vaki olan tecrUbe ve bilhassa 133(l'dan
bu gUne kadar bir sene g~mi~tir. 1336 bUt<;:esiyle
bu senek,i arasmda va1ki olan tetkikat benclenizin . ah -
Sima ait soyiUyorum. bunlar Ahz1 Asker muamchitl-
n• teshil degil, tasip etmekten ba~ka bir ~eye yara-
mam,~tlr. (C:ok dogru se leri).
BIR MEBUS BEY - G~en sene fer at ettik.
kimse dinlemedi. reddettiler.
HASAN FEHMi BEY ( Devamla) - Ru . urct lt
bir ~ok zabit ihtiyaciiTIIZI da temin ve tatmin e•.lc.::e-
giz. Malumu aliniz bunun defterini zab1ta ~1kanr. Ia·
kiba!mt mahalli zab:tas1 ya par. Memuru mc~u l e i i.e
memurini miilkiyedir. Su beler kur'a usulU gibi r>lU-
Jnli muin iz te~k ila tm1J Z yok tur. Ki bu da red:f tc~­
·kilatlllm bir mebadisi addolu na bili r. FaJ..at hugUn
fununu a~keriye zannedi~orum redif lt~kil<.,i:nl Lla
~ureti katiyedc "ahul ctmi yo r. Ha.,rmetm:)or. c_·unJ..li
icahart a~ker iy e nnun fc, kin le bir i.:ahatt ih·l~ c li-
rnr. Bu itibarla ah11 a~ke r uahatrnm ; :1;1 ol d L:~una
I .~ n 1i111.
)l K.Rli BEY ll!Phll - Menziller de- zaittir.
II \'-AN 1-THI>.1 I BEY (Deva mla) - Ordun11n
t~k li ylH i~lerinin ml.ihim bir tezebziip icindc nJJu - .
g'tn u i •.tnnedi}Orlltr . Bunun i~in bir ka~ m; ~ al tl'li·
s<tadenizlc arz edecegim. Malumu alileri ve>:titi naJ..
liyenin ylizde yirmi~i tekiilifi milli ye olara" aiJndt .
Ordunun bittabi cephcde ve bilhassa ate~ mmt:J..a
~ tnJa in-.anlardan ~onra h ayva nl t~ nn ia~csine 'ill·a gc
lirdi . flu suretle hayva nlara lf1yikiy le bakanndtgt i~o<n
hu n:a rm bir J..tsmt mlih im mi tclef o!du . elct?n \JJ..t 1.
F-,h:d)J ycdinde olan yiiLdc s ·f-. en inc aync:.t hc·r .l)'
yu L kilometre iicret iz nakl iyat ya plimas1 me:b 1!ri
ktl1nd1. Mecli'>i Al inin ve rd ikkri ~al<ih i) ete hm,tcn
P.a~kumandan P a~a Hazretlrr inin ~apttkla;·, emir ki
Meclisi Al ini7in aynen emri dcmekt ir.
Bu nakli rat t me ~.: bure hututlJ asker;) c ti;::nndt·
bulunan vesaiti nakliyenin hLicra mahallcre ' "' u~ma ·
lariyle neticelendi. Bir ay za rfmda yii.,r" i!o mu rc n:t ~ ·
liyat1 tcmin ettikten sonra kalan. ('<1. on be'i gliniLik
i~in asker! tarifelere !evfikan ufak b ir iicret ve rd ;lcr .
Bittabi Jlizumundan fazla tazyi k da irna makus neti -
celer verdigi gibi bunda da makus net ;celer verdi
Bilhassa son zamanlarda cway1 ticariycni n mu,ak
ikat bir zaman io;in ol un naklinc ihtimam edilmiyc
rek aske1i tarifelere tc\'fiJ..an nakliyatt a~kcriyeyc tail·
sis edilm esini Mi.idafaa i M ill iyc VeJ..alet inden tam :m
7i9-
C:4
edildigini i~ittim. Cephane nakli , clbise nakli , ord u-
nun erLaktnm nakli mevzuhahis oldugu zamanda bit·
tabi h;arct de durur. Her ~ey durur.
Fakat bu nal..li ya l oyle 1a11Lim edilmelidir ki . nak-
liyattn tcminine yardm1 C1 olsun. Yok sa hay van sahip-
lerinin ellerinden \e aiklerini alip da O rduyu hi.i yiik
bir stktnlt ·ic;:inde b1rakm1~ olma~mlar. Benden iL hu
usuiden makus hir neticc mij~ahede etti m. Ha yvan
ahipleri ayda bir uefa ,·eya on be~ gUndc bir defa
e~yay1 tit:ariye nakletmi$ olsalardt. onlardan alacak-
lan paralar ile ayda yUz kilometre i.kret iL nakliyat1
tem in etmi~ olurlardt. Bilhassa Sam~un. Ankara·ya
in ebolu. Bolu li:zerinden nakliyat t askeriycyi tcm in
edecck vesaiti nakliye mehma imk<~n bulunab ili ~or ·
du . Dah a fazla ve~ait bu!ahm detl..en tedbi rin gayn
mu ip olmas1 dolay•~i . le \C'>aiti nJkli:,,·ni n elden c;: tJ.. -
ma~Jnt Ye korkanm ki daha il.-rtle daha ma\f•~ . e-
J.. iller inta.;: cdebilir. nu ..:ihet ha'·"'·ld <t da Mudafaa i
M illi}e VeJ..iilctinin nazan diUa!lni ,·elhedt·rim. Her
,eye iakdimen 'e tcrcihen nakh ..ltt ,: , kcr : }e~• te mm
ctmck. clzemdir.
Fakal \<t/Cdecdleri tcdahir ,e,arli 11.1 , l,) c" 1 tc;
yil ve t~k-;: , e haJ:;11 olsun, ac,:tkta btrakaca" ;, ,.. mcv
l..1de tllni:: , ,n \ 'ekil P a~a Ha7retleri hm:ula olma.lt!:,1
u; ;n !llC''' 11 •• k .. ,.; ,.e ha 1; k 111tla mii,n.h:n i ''~· hurat!.•
bttaJ..t~,, ;·um. Dt:va1 rd:: ~imdiyc !.aJar (c!L•rdlli;ttill \C
h : ,~tt!tg i 'll ' arli)attan hirinci tkrrct--1..: E:t;: rr d ' 1 a -
ti 11; ,el i·L .k n har.: irah me-;ele",l :;·. Har,'t.tll 11l ,,·,.
, . null tnllt ci;i Jcri mi:tard.cden >L'Ill.l i, tanhul'd.t tH·~
··.- Jtlctr I ·:· 1-.ararnamc J..i Bcrhcn ;tn liL) jl, " n.t-r .
1..: maruf ol, ;) hir karan r~1U'·. .• 1,J..ati ahirt"l '"'In ~ ; ,.
hul ctmc~.ll: J..:lllllll lnlin i 11,11. r l'vtl.!i n': l•ll ~.Jl . i < ":t
mc- yahut !,a nun bir kac;: nc' i ha,·c mtl lln t~ll:Ii ~
nu '"11i ld ir. ll a lhuki o harctral1 k:iru:•un1111 ·. ·· ',·
gt ukittc mcmlekctin hali mali'i Ju~uniilmi~ · crc ~ \ ·1
hctli m:tl, ilt: hi~ n1utena ip oltnt\:tra" htrt:1k11n ,,a,
l.1r ti t , · ,,,. 'aptln11~ :1r . .I.H 'en, ,tnc J..:1.lar ai le Ita ;
1. •·• '·!,. • 1 ,, , wr . ) ani hund 111 "llli':t .Ja "ltn.lllla,:ttt
H 1 '• 1 tn1i~llr ll!ll .
111,'111' ~ ~~ ;. , ha li mJii •" L· n~uiLnJ''P dc;;lid11 13" ~.1-
IIUI' c'rll<llll L' Il talb tk edtlmi' okl\ dt . l' ir due,·::,..: J..a ·
J .· . •· .. ·.. n da :1i-; ime giirc He eti Ve~ ik· tar11 tc:
J., .J. il 1i C " anaat \C IC,:tiha! fark1 Ohlt:lk ULere J.. ,l
n•lllt.: ,·(,kinde. ~anunun Ia-. in cttigi i1ududun fe\ -
"""it' t •. :h1kall..L bu 1undular. llilha \~~
bu 33,, ., eiJ~ ·
. tn.le re-J.. mutebarizd ir. Malunw aliniL hir mcmu
 t : J59
run harc.iraha kesbi ist.ihkak. etmesi ic;in memuriyete
tayin edildigi emri tebellUg ettigi mahalden memuri-
yeti ifa edecegi mahallc kadar harcirah.t tahakkuk
eder. Aile harciraht ise zaten memur kanuncn han.:i-
raha mUstahak ise ailesi de fer'i o!dugu i9in ondan
sonra tahakkuk eder. istanbul'dan buraya gelen Le-
vattan; ...
BndeniL esasma tabii itiraz etmiyorum. Memlcke-
tin tenevvUr etmi~ cvliitlanna her zaman her ycrde ill-
tiyact vardtr. LUzumu ulan vc kifayetlerine ve ehli-
yetlcrine gore tabii \ekalctler vuife ta\Lif eder-
Jer fakat istanbul'dan buraya gelclit..tcn ~nnra hatta
bir ay, iki ay. be~ ay sonra mcmuri~ek tayin cdil·
digi ve memuriyet emrini burada a!d tg1 llaldc ineb<l
Ju ile bura aras111dan llarcirah alm1~ pet.. ~ot.. me-
murlar vard1r. (Hatta i-tanbCJrdan ~e~lcri.) i~tanbul
idarei milliyenin lahll emrinde olmadtgtna gore i -
tanbul'dan bir memur buraya davet edilebilir_ !'a-
kat onu azl ve na ba ·alahiyettar ulan vekiilet 1-.en-
disine tayin emirinin l ·tanbul'da teblig edersc. b -
tanbul'dan buraya kadar o!an han.:iraha <.Ia ke~bi is
tihkak eder. Fakat hie; boyle olmam15llr. Davet ~ek­
linde. gel scni tayin edccegim ')eklinde olan bir cia -
vet hususidir. Bunun re mi>i de olabilir. f-akat on -
Jar bu sefer memuriyet emri kati ini almad1gt i\in
harcirah kanununa hie;: bir vakil giremez. 01 a olsa
bir mesarifi zaruriyedir. Tah i>atJ me~tureden verilc-
bilir:. !Jundan so nra harcirah kanununun tatbikinden
teve!JUt eden israfata i.imit ederim ki bir nihayet veril-
mi~tir. Badema yapllmayacakttr. Fakat herhalde ka-
nunu tactile muhtac;: ve ciddcn yeniden tan1ime l:i-
yiJ... bir es:1sd1r. ('Linku memlcketin hali mali'i o de-
rcce harcirahr itaya imkiilll yoklur. 0 harci mh -;ai-
kiyledir ki tali ve belki de iptid3i derecedeki munu-
riyctlerle ta Van·a kadar mernuri}ete talip olup gi-
denler oldu. Fakat efendiler onlann hie;: birisi vat.:ife
gormedi. Harcirahrnr aldJ ya ynldan dondi.i. yahut
hie;: gitmedi. E~has zimemine kaydedildi. Hazincnin
para~1 hedcr oldu_. Bundan sonra cfcnd11n ma'.rat'
Lizerindc yine hututu umumiycyi arL ediyorum. lie-
nUL faslllarda ucgi!iL. Zabttan111 tcvhidi mc~clc · ini dl.!r-
hattr buyursunuL ki Mcclisi Alinin kU~au1 gi.inunde1r
beri ara s1ra hallnmll.a, Lihnimize gelen ve baLan en-
cUmenlerde mUt.akerc cdi len bir meselei mUhimmc-
dir. Bunu bu gune kaJar hal 'e inta~ edemedi~ .
Zannediyorum ki zabttanm tcvhidi mesele~ine kaii 1 tar gctirir ve zabttada11 gidecek bir haberler de getirir
bir karar verirsek hem memleketin asayi~i Lizerine tcs!1m cder.
mUhun te~iratJ olacakttr, hem de aym zamanda. rna -
len dahi bir ~ok ~eyler kazanacagtz. Bu gun polis
tc~kilat1 iskelelcrde merakiz mUhimmede c;ok laztm -
13 . 2 . 1338 C:~
dtr. Belki de tevsie dah i ihtiyact varutr. Fa kat da-
hilde, kasabalarda zabtta tevhit edildiklen sonra zan-
nederim ki polis te5kilatmdan c;ok bi.iyUk ~eylcr ka-
zanacagtz. Hatta butc;e i ~ulli line kadar tenezzUl ede-
cektir. Bu itibarla bir an evvel zabttanm tevhidi hu-
susundaki layiha yr tanzim ve kabul edersek ve ve-
kiilcti aiclesi olan Dahiliye Vekili Bey Efendi de
bunu takip ederet.. bu 1-.anunu mli~taceliyetle biz de
t..abul edcr\ek hem biito;emiz irzcrine icray1 tesir
etmi~ olai..:aktJr, hem de a>a) i~ husu ~un da aLim le>ir-
ler hu\ulc gclecektir.
VDII1i BEY (Kan:~i) - I\1Li,aade buyurunuL
bcncl.::ni; Dahiliye cncumeni ri)asctinde ikcn c,:tl-.1111!i
I ' C im Lam al tJrJdadJr. Bir ~cnedrr uuru}or.
SAl <\ 11.-\ TI i BL-Y (l\1er~in) - \lakan11 Riya-
euen c;:ok ri a ederiL bunu tJkdimen ruzname}C al -
tnlar.
SCLI: Yi\1A:--: SIRRI BEY (Yotgat) - Efendim.
imdi me1zubahi olama7.
lfASA . FEHMi BEY (De,·amla) - Cfenlim ma-
lumu ftliniz biitc;:e geni~ bir mevzudur. Mali. idari
adli. a 1-.cri. ikti~J.di bUlUn mcsaili umumiye ic;in en
geni~ hir mevzudur. Bu itibarla bendeniz but~ede ta-
arruf temin edecek mesaili arz ediyorum. !Junda mu-
a}) en bir maddei 1-.anuniye mLizat..ere etmiyoruz ki
meuudur. <.legildir m~\ 7Ub<Lhis nl<un. Su!eyman S1rn
13ey karde~imiL.. ..
Efendim } ine arfi)ata Jllliteallit.. nlmak i.iz.ere yi -
ne Maliye Vet...iletinin nazar1 dit..t..atinc bir ~e} arz
edcccgim. 1>.1aJumu 5.1iniL cibayct cJiJcn vergiJer i(,:ill-
de \c hi,-im b(ll~cminlc en az tall il edilen \e aL
~et..f1n te)kil eden \Crgilerimi7 , bila va 1La t:ibayct
cdtlcn l'crgilerdir. l\1u~akt..afal. araz1 vergi i \C temd -
tliat ~ehir ve ka abalara mah~us olduguna gore bun -
lann cibayeti kolaydtr. Gerci Agnam1 da iahsi luarlar
takip ederlcr. Fat..at hepiniL bilirsiniz_ ki Agnamtn
tah<iili o kadar ba it ve sadedir ki adeta ki:iyiUmuL
ali., l11J~1Jr. Hall a he!ki ~· ran>a · ua dahi o kadar mun-
taLalll vcrgi ciha)Ct edilclll~'L AgnatnJn rc~mini ih -
Lar cdcr \erir.
~ ·- KRO BLY (Bolul -- Hatta lut:car \asta~iylc
I Cl'l f .
HASA · FEHMi B[:Y (Devamla)- Runu varat..i
tah~iliyc olsa tb olma>a da herhangi bir haberle muh -
I .
HUSEYiN AVNi BI::.Y (Erzurum) - Bu gibi hu-
>usatJ a!eni celseye tahsis buyurunuz efendim. Cel-
eyi hafi)c bunram malinin halline tahsis edilmi~tir.
- 7t\O-
 t : 159 13 • 2 • 1338
·Bun!~ aleni celseye tahsis edilsin ve bundan efkan
umumiye istifade etsin. ~imdilik celsei hafiyede soy-
lenecek sozler soylensin.
~DKRD BEY (Bolu) - Burada mahremiyete taal-
·tuk eden lusnnlar soylensin.
HASAN FERMI BEY (Devamla) - Aleni cel-
sede biityenin heyeti urnumiyesi haklunda miizakere
a~acaksai'ltz bundan vaz ger,:elim. Yalmz §Unu rica ede-
rim ki §ekli mi.izakereyi tespit edelim ve ona gore serdi
miitalaa edelim. Bu biit~eyi 1337 biit~esi olarak mii-
zakere ediyorsak zamanlanmtza yaZJkttr. Hiikiimsi.iz,
Juymetsizdir. 1338 senesinin miisveddesidir. Boyle tes-
pit ve kabul edelim. Bu itibarla Meclisi Ali bunu tes-
pit etsin. Maliye Vekaletinin 133 7 senesinde alm1§ oldu-
gu yirmi milyon liray1 ayn olmak ilzere 1337 senesi
hidemah umumiyesi i~in ne istiyorsa onu ayn IYir mad-
dei kanuniye ile ~imdi getirsin! Ve muvazene encume-
nine evkedilsin. Avans olarak verelirn 1337 senesi
fasii kapansm. 1338 senesi olmak i.izere devam ede-
]jm.
HASAN BEY (MAL1YE VEK1Lt) (Trabzon) -
Efendim esas itibariyle 1338 senesi but~esini 1337 se-
nesi miktan dahilinde kalmak tizere tanzim ettik.
Miidafaai Milliyeden maada olan kisJmJannt ve va-
ridat biitr,:esi ile Heyeti Celileye takdim ettik. (38) se-
rue>'i ' butr,:e i deva'iTi miilik·iye ic;in 1337 bUit9e lizun ay-
mdtr. Yalmz fastllarda yekGnu tecavilz e:memek
lizere tacfilat va.rdzr. Maksadtmtz bu 1337 senesi bUt-
r,:esinrin aym .olran 1338 biltr,:es'i!!tin erk•a mt Uzerinde ba-
ZI esaS:Lar da:ire;linde tasarrufa't icr<tSmz temti nd'ir. Bu
ta:sarrufat ne gibi kalem1er11den olacajpm da g~enter­
de ma ruzat1 umumiyem ile bir dereceye kadar arz-
en·;m. Heyet'i Celilenin tasd'ikline iktriran ed:erse mJU-
vallen·ei umum'iye Ja:y1ihasmm maddei kanunuycler1j te-
p:tt edilecek ve m a·littan iLibaren mev'bi .(a'tbika konu-
lacakttr. Anca:k 1337 senesin1~n billtQesin•i rr 1338 senesi
blilt~e.>i gib:i olma•s ma yegane sebep Milda{a<Vi MiJ-
m·ye lYUt~esidir. MUdafaa-i M iJ,Jiye bU-tt;esi ir,:in He-
yet·i V•ek'i!.enin tkaran ve Heyebi Vehlenin t'<l~>v.i biyJe
1338 bi1t9esli!n1 yapmak ir,:in Muvazene ve MUdafaai
Mi·iJri ye EncUmen1erind en mUrekkep bir mUtebassiSl
zevattan miit~!<k . i:l bir koznlisyonu memur buyur-
dunuz. Ve o komisyon blilt9eyi tetki'k etti. B'i.ti n:li
ZJann•e diyorum. Bir 1ki gline kad•a r takd•im edlilmek
i.izerredir. Ve 1338 butr,:esinin esbab1 .nucibe Jiiyiha-
'Sl da biflllikte •tak1dim edilecek11ir. D evak,j millkiye
i9in bu tem.amen vardtr. Benden'iz 1338 Mudafaali.
Mill'iye hiH~esi i9in ayn bir ~ey, yaJlli onun fusul ve
mevadd1 1i9in aynca b.ir mi.izakere ryapm~ zaruri ol-
= = =781 = = =
C:4
dugunu h!issediyorum. ~ka meseLe yoiktur. BinaJena-
1leyh esas itibariyle Hasan Beyin l!ekgHJeni zatten mu-
vazenei 'Mal<i ye Encumeni111in tespit ettigi esas.ttr. Ya-
rn1i 1337 biit~es.i ft338 de da.hri taltbik etme:k tekU.fi
mazba.tlati umumiyede vardtr.
Hasan Fehmli BeyefencJ!i 1337 bm~esinin 1338 bi1t-
9e-j Iayihrust aynt alarak miizakereS'i~J;i t~Jij{ ediyor
1lci ne1 ice itibariyle bu da onun ayn1d1r. Yalruz 1338
Mi.idafaa:i M j·J~iye bUt9es.in:i temamen bu esas daire-
sinde yapab'i·lecegf.mi2ti zann·e tmiyorum. BiuaenaJeyh
bu ~ekil bendeniz~,;e ca.yt kabuldilr.
HAS N FEHMl BEY (Gilmi.Lcihane) Reis
Bey bir 'kelime ar11edeyim. Miidafooi M illriye biitr,:e-
.sinlin zaten i.stisna·iyeti ve hususiyet•i var. 0 ge1mek-
te ol un biz deva!iri mUlk~ye biityesini 1338 biilt~esi­
nin milsvedde~i olmaJk i.izere milsved :lemlize devam
ederken Miidafaai MiHiye btiltyeSi de Muvazenei Ma-
q,i ye EncUmen1inden geyer ve o da Mecli&i M iye ge-
~ir: 0 vak:it kUl halinde mi.izalkere ederiz.
HUSEYi A VNt BEY (Erzurum) - Efendim,
cel'se'i hafjyenin devamt ir,:.in yegane zaruret bu ar,:tk
olan paray1 nereden tedari.k ooeceg1z ve bu biH~e
nastl tevzin edilecek? Yoksa gelecek biitc;ede bir az
tan~imat yapdzyormu~. Bunlarm celsei hafiyede ol-
masma Ji.izum yoMur. Yahu te~k·i iittan baztsmt zik-
retmemek ba.5ka. Bu seneden otuz m ilyon ac;z·k. ge-
l'ecck seneden 40 milyon ar,:zk. Bu ayzldar nastl ka-
panacaktLr? Mai'iye Vek ~ li bunun hakkmda ne dU-
§iiniiyor? Meclisi Al<i lfle !;ekiiide karar verece'krir?
Subatm 28 noi gUnii ne yapacagtz? On b~ gUn son-
ra blitc;e kapanacak, bu defter bore;: olara>k m1 dev-
rolunaol'k:, ne olacak bunu anlt yahm?
TEVFiK R0,ST0 BEY (Mente~e) - MU aa<d e
buyurursamz bu hususta izahaJt vereyim. Efend'im,
evvela bU·t~e heyet<i umumiye i hakktnda<k~ nokta•i na-
za~nmtzt peyderpey te~rihe ba~lamaroan evvel mev-
zubah•is olan mesele haklkmdruki nokta·i nazanm1zt
tavzrih edecegim. MeseJ,e •tenevvUr edecekt'ir. Hi~ ~Lip­
hesiz ki celsei hafiyede mazbatamn muhtevi oldugu
ftkarattn, her b•irini, ayn ayn esasattnz burada gorU-
§ecegiz. Oradaki flkaratt:m milhim bir k: mtm da HU-
scy1rr Avn·i Bey biradenimiz:in soyle:di~H· biit~e ar,:tgt
te§kil ed'iyor. Fa.kat ilk fzkra biltr,:en'in gee; ge11ne51i es-
babma ve badema ona ait r,:areye mUtedairdir. 0
meyanda mazba•t ad·a istirham etUi~imiz gib·i 1338
blitc;es1iJ11in ~imdi mi.izalkeresine ger,:-iJmesi id'i. Faka.t
orada 1338 blitc;esinin ~ahsi, ye~in• in ayni bulh1.Ll§ de-
mel<'ten mruk:>sadtmzz, tekrar tasb•ih ede]"im k'i varida.t
ve m'aisaPifat yekGnu ayn olacak. ('Unkii h\~ tahm~n
 t : 159 13 . 2 • 1338
edem iyoruz ki bir 'rOk zamatimi m U9telz:im kanun-
lar tekll:f etmekligimiz:e ragmen mi1lli iktisadiyJ.tl'miL-
da a'>J!an rannelere •ancak onlara te:tdiil edebilecegi
ve varidatm 1338 senesinde bundan r;ok kabarmL-
yaClgmt zannediyoruz. BiLta!bi bu varidata nazanan
zaten ar;1k olan masrafrrn1zm mikitanm hiv ~Uphc iz
Mcc!•isi Ali da.ha ziya'de tezyit etmege taraft:J..r o:ma-
yaca!k•tlr. Ancak Maliye Vekil·i 13eyi n burada mufas-
ts alan izah elltig1i v~hi,! 'e 1338 bl.i· t'resin~ ait bir ta!k1m
tJa:n7im<llt e a.9a.tt vard1r. l ~te o t a n z·: m:~t esa~ 1 ile bl.it-
r;e masanft umumiyesinde tasarruf edecegimiz on be~
miryon kiisur lliraY). aynen mazbatam1Z1n nf, ha yeti n-
de de i~aret ell'igi'Tniz ves;ltile, MUdafaaJ M ill 'yeve
tah9is edecegiz. Ml.idafaai milliye blitr;esinin tJnzi-
m'irte memur edilen encl.imenfi niz de bu zamm1 kabul
ve ilave eeu:igimiz ta:kdirde hasil olacak neticeye mli-
~abtih ve muadil 1338 bl.itr;e .j 1337 nin ayn1 olamJya-
cak. Dem ek ki arkada}lanm1zm fikri ka •iyen vaf'it
degil•dir.
Fa:s:·llann }ahsma gellince: 0 zaten bLitr;ede ve
her bl.i t~e. taki bUnye i degi~tirilinceye kadar liiz1m
gelen ~ahsiy~tlerdir . 0 ancak 13 39 bl.itr;esinde mtwzu-
bahis olabilli r. Su hal·de ~ahsiyEitleri rnuhafaza ede-
cek VJJriuat ve masarifat yeklmJann1 muhafaza ede-
cck olduktan sonra 1337 butr;esi nin e. asl1 nok !alan
muhaf.aza ed1ilm :l?. ancak ayn bir muvazene kanunu
ile o ml.ivazenet kanununda musarrah olan Meclis
bu noktaya karar verince Milvazene Enciimeni icra
Ve·ki lleriyle miitteh iden !338 senesine a:t bi.itye}'i de
huzurunuz;J. takdim edecekrir. Bir'inoi f1kra bu nok-
tayt hakimdir. Buna ragmen 1337 blit're~in•i h'ir,: oku-
m.:da n ge<,:~l i m. Hay1r. Buna h ir,: taraftar degil•im.
133 7 biltc;e-;.j ilzerinde ~Liphe~iz izaei val..1it gayri caiz
olmasma nnaran 13 38 biit'>e milvazenesi okunur-
·ken de ve atiyen 1339 blitc;e>ine ait temenniyatllnLZ
miltalaa edil irken de va!..Jfane soz soy'leme-k ic,:in
biltc;en in ruhuna hit; olmazsa sathi olarak ni.ifuz
e:mis o!rr._!mlz ve mechuriyetlerle her hangi bir se-
ne blitc;e-'.nin \e e::mizde me zubahis olan biitryen in
rre g•i bi fu'Ltii.i. ne g·ibi masanf1 ihtiva ett·igine vak1f
ofmuli bu '11n•na.'< laz1md•r. Onun ir;in beyhude mil-
za·~,erede ,-,,~ ·l kaybe. tm i~ olmamak ir,:in f1kra fLk-
ra celse i l' .t l yecle ma7ba,tayt esa inihaz cdeltim ve o
1lJ!Jtikren , ,,o;ra arkz.da~lardan te~rar hat1ra gele:n
frkralann mu7...tkere ini ikmal edelim. Mli •Jade
eder eniz 13~X bi.itt;:esi rnuvazenc kanununu takdim
edel im. P,u mi.ilJkcre bit ince bunun ne-tay.iC:ine gore
eel ei alcniy yc ge<;~:·lmi o1ur. ('ilnkil bu f1•k ralar ica-
bLnca eel ci hafiye mesele>'inde hem :t'rlk mesele i
hal·:olunacak ve hem 1338 blitt;:asine ger;ilmek ~kara n-
-782-
C:4
n1 · il~i!oaz etmi'j bulunacakttr. Ve hem de esasata mil-
Leu:l·ir Lt:la.J•tLmiZ mi.izakere ed i·! m· i~ olaca,k,t Jr.
Hli~EYi 1 A VNI B Y (E rzurum) - Bey:m; bu-
giln ~ubJt o n dor~tlir.
TEVFiK RU.ST U BEY (Mente~e) - Bu mazba-
tanm muhteVIiya.tJ Lie; glin ist•ilzam eder. Da.ha fazla
si:izlimilz nnnederim zatilttir. Mesele gayet at;:Likllr-
Yapab·ileceg'im iz ~eyler i.izerinde t:~ig;?r arkada~J.u 111~1-
gul olmwila r z:~rurc~te bulundugumuz ~C) 'Ier li1eri'Lde
E..1cLimen ve lcra Vekilleri arkada5lanm1z durud1raz
di.i$i.inmli)!er ve di.i~Undliklerinin hlilasasmt huzuru-
nuz:J. ge t; rm i ~ler. D aha milh:m ~eyler tevlit ed::bile-
ceJ:f mir.e kanJi degil im. Su halde eger mi.i>Jade eder-
s_n•iz mazbatanm heyeti umumiye ine ait le$rihJuma
ba$hya ~·1 m. D iger f1k ralara gec;mek veyahu.~ i. met
Bey bi~adcr:m ; zin t:J.lep eltigi 1jzahata mlih:J}er t ede-
}im. Ya:wt 1338 biit<;csi hal<k1ndaki rio m1z reyc 'ko-
nu!sun. q;er kabu l olunacaks~ enc umen miivazcne ka-
nununu hemen takdim ct'\1:n. Ondan sonra s1 ra~iyle mLi-
zakerata ba~IJyal1m efend'im.
B SRi BEY (Ka res<i)- R c;s Bey; me-;elc yine b-
fll/ll. FasJ!bn ayn ayn teVk1ik edelim diyor. Mes.el c
anla~:lm1Lh. Tevf'k Rii)rLi Hey e~ki ana neye muvaf1k
bu f1•kralarm ayncJ okunu p mii zakere elLimesini ar-
zu ediyorlar. Yan~i mazbatadaki ..
TEVFiK RUSRU BEY (Devamla) - Milsaade
buyurursan 1z bu m:u:ba,t a )':l kabul olun acak ve~ ·J
re:tedilecektir. Veyahut tadil ed ;Jecek:ir. Bu ~azbata
l<i.aJ..al 21 f1kray1 muhtevid ir. Bi1•i noisi 1338 sene i but-
r;e;,in :n de beraber muzakere, 'ik·i nc isi burada gi:iriildi!-
gil ve~h>: ie rlisumJ.t iya~el'imiz hak,kmda,ki ve ceph~­
miz ve maliye iya e~imiz. ii'rl.incil li emlak wrg'· i
hakkmdaki noktai nazanmLZd1r. Bunlan Meclis m Li-
zakere etm eden zannetmiyorum •k i..
HASA FEHMi BEY (GUmii)hane)- R ei.; Bey
mli~aade ed rmi. iniz? Efendim, mazbat·a malumu ali-
niz ne kanun Iiiyihas•d•r. ne ·de rakam ifatde ec!::r. nc
hliklim. Fa.k:lt enci.imen'in nokta·i nazanm icmalen gli~­
tcrir. Mlizakere ettik. karar verdik; neye? Hli!..i.im ml.i-
oi.ir, kanun mudur? M'azbata mi.iza.k:ere ediJm•ez. Za-
ten bunu 1338 senesi mLisvedde i addeder eJ..:: yine ay-
nt e>as!L 1338 senesi biitr;e"i olma~< Lizere o f1krala't
hakkmda arzu eden arkada~lar zaten tevzi ed il mi$.
terkika.tJ yapilml$ her bini bir no·1< tasm1 izah vc te·~kik
ederek. serdi mutal·a a ederlcr. .1azbatamn tetkiki, tkJ-
buli.i bir m:.'lna ifade etmez.
TEVFiK RUST O BEY (Devamla) -· Miisaade
buyurursan 1z bura•da bir climleyi na;z;argan1 <Hi nize ar:-
edeyim. Diroruz l<ti bu beyanat•m•z Hi.iklime•timizin
b:r mukaddemei beyant1 olsun. Yani yapacagJmiz bu
 t : 159
veche esa:sa.t111da, v~rgircri lta!dti1 eS'asC!Jtmda, rli'sumaJt
e5:USa't tnda encumen bunu muva£& t:e!lak'k1i edi·yorsa,
h~p bG-y:te gi ! d'i ~m' i~ ol'su.n. 'Bir vecll!i me13e-lesidir lk:i bu-
g'..i!ne tkadar meNZUJba.hi·s oEmu~. mi.iJbeaJdd~t defa tk.alnu-
m g~m;~ bir ~x· ilde huzu.ru a.Jiinri2'lde goru~illlrnemi~­
tir. ,StiD1t:!ii bunu oef£el!kale111 hill<ilin ifad'c ~e:m<!z diye
'k!a.bul, yaJimt kabu1 tedi:!mez •diy.e mevzuba.his e~.rniye­
rek, y i n·~ vergji 'k anunlan ge:dilk~e zam::~t:m tkanunla.n,
is.:tilkTa:z ik amm1an gektrkye ha:ngi esa.sat1 konu~aca!bz.
Eltif'i:!1'den tb~Jamak esasmt mt kabul edecegiz yahut
bir esa:s mt kabul edecegiz?
YUSUF Z[Y A BEY {!Bi't~i:s) - MiizaJkerenin i~·~n­
d'en ~·h'ma:st i\).in bir vedlh taym etmek ~iizmlid1r. He-
)"ee~.i Um1l!1Tl!ryesiode biZJe hir,: bir lkay1t ve ~ant yok·t ur.
ZJJtt iil·inliz ooyle tbir hudut cta!h:ilinde muz·a kere edil-
:;i n, bunlar mevzudur dii.yorsunuz. Fa1kat heyetli u.mu-
mliyesi hak:ktnda 'hertkes her ~yi soyliycceklt'ir.
TEVFiK R0,sT0 BEY (Devam1a) - Y-ine iste-
d:glirui iliive edebi·l·ir.
HAKKI HAM[ BEY (Sinop) - Efen'd im, dun
de arze.tm 1 i~ t.: m; bu ceolsei hafiye blit<;enin a~1g1 1i~in
akdeGi:fmi~ idi. T~!Je onu arzedecegim. Efend'im ld~k­
s.an milyon va~i.data muk·abil varidat ve ar,:1k ol·a:n 40
m ilyona ikar~1 da gerelk Maliye Vekiile.:'i ve gerek MU -
vazenei M1•J:ye Enci.imeni §U veya ~u kar}thk·larla ~u
kalm1~ veya te.rr13.men ~unu ·kap'am1~ ve ~u kadar da
a<;t'k kafm1~. Binaenaleyh tem'amen kapanmt!i veya bir
ktstm a~tk kaldtgtn.l. gore mesele 'bun·u n iizerin:de ola-
catk t1r. Bunun 'i~in m~s::tnfat i.i.zerinde a~1g1 gordi.ik.
Su ma sanfatt gera'< MaJ•iye Vekiileti, gere'k. Muvaze-
ne Encumeni ne ile kapatrm~t1r ve bu kapatttgt hak'i-
'k.ttEn mi.imik i nu ~ tahS~l m idir? Bu .kapatt1g1 ~ey nedir,
mevhum mudu.r? Kapatmak ml.itm~in bir •§ey deg,ilse
bunu mum:X. in bir hale ."okmak i~ i n ne liiztmldtr? Bunu
mi.izaJkcr<! ede\:egi7. Yo!<sa rica eder'im, bu ve~hesiJir,
b:imem n-e.;dir. 1337 nin 'i\'inden <;rkamadtk k!i 1338
sen~i bi.i t~e3 : rti n i~· in{ien \fkahm. Di!miyoruz !ki bun-
lan ret edip <le hbul olan boir ~e}'i miiz:akere edelim.
R ica edcrim bunu.n uzerinde .m uzake reye devam ..
EIASRi BEY (KareSti) - Eger 1337 ene ·i bi.it~e­
sinden pkan, ba~ka Hir mahiyeti kanuniyesi !mayan
bu mazbat3!yt hem de luiliift usul ftkra mlttataa ve
mi.izak1ereye lkajk,~·acak olur3a:k zannediyorum .ki bu-
yuk !Xr ~tkmaza d~mu~ olacagiZ. Mi.ivazenei Maliye
EncLimen'inin pek ameWi ve siirekli, muntazam m.esai-
i ne:ices<inde ha.k'ikaten me~k un olan bu mazba.tastm
butlin rilfekay1 muhterem rayn ayn okudu.lar. Bu bir
~eref meselesi. Enci.imen•in bu. vesayayt al'iyesi zanne-
diyorum ki 1337 den ziyade yani ger,:mi~ten ziyade
-783-
13 • 2 . 1338 C:4
aJti·ye ai:tt:j,r. 1338 senesin:e a'i<tltir. Bli.naooaleyh; 1337 se-
ne:•i blilt\e:si iizerlind~ . teve;~kuf eJ~miyerek J 338 s:enesli
bi.iJt<;esine tb-a~adtgrrruz zaman o vakit mazbata mu'h.ar-
n)j hitabeQerini uzun uza:dtya tsOyfledwkten ba.~k·a rnaz.
ba,talannt ,cJ.a ftkra 'beflllcra mi.izla1<e.re etmek. sur,ediyle
daha amel'i tJir i~ yapaltm. Bin.aenaleyh, muameleyti h-
n~ti.J1IIDya:ltm. (.)u 'lra'lcte i~ a~Lk.lta. k.a.Jtyor .ses.lerli)
TAHSIN BEY (Aiydm)- Su ll<rlde efendim; !337
5enesi bl1tv~n,in ten'kidahru kapa.m1~ ol•uyoruz. Hal-
blL'<'i tize bu Hi.i'klirn!elt 133 7 senesin.Je sarfie'!mi~ olldu-
gu 80 bin llr>aya k~t lbj:re ne hi.iner'ler, ne marifettJer
g6ster<l\i. He~k.e:s bunun tta1Jbli:k.altmda ne gordi.i ise bu-
ra.Ja herkes bunu :arzed!eceikrtir. Bu b'i:lfm ha:kktmiZldl!f.
(Brav'O sadast) Bin•aenaleyh, bu. Beyef.end:inin Encu-
men na~rmrm teklif ee~bigi ~kti·J.I.er J 338 senesi 'is;'in na-
zan d!k!kate altnabtil!ir. Fakat 'lYiz I 337 senesi zarfmda
emri vac'<li 'Olaratk sarfedilen 80 mil}'on l'iranm Huki.i-
meti cedideden bir h·e.sabrm isteyecegiz. Herkes gor-
mii·~ o!ctugu fenaJLUan burard a so}l'1iyecektir. Bu haik.-
·ktmtz nez edi!;ne:::i n. Te!(~:f ettigim budur. (Bu me-
selen:n 'ili!fen reye kanma.'it sa::la:lan)
R!EiS - M u aade buyurunuz, bendeniz evvelk i
celtsel rde riyaset etmedijfm i<;in vak1f ·degilim. l~te
an•l tyorum k i bli tyen in hafi olar~k ba~Jam a.~l111!1 ~eb;!­
1
~i yaln1z ve yalntz ' but~en.in bu aytk me e1esini 'kapat-
makttr. Binaenaleyh bu Heyetti Umumiye mi.izakeres[
degrl'd ir. Heyel'i Umumiye Mi.izakeresi aynca a~tk
celsede oHtcakt 1r. Blinaenaleyh arkada~lardan yok 'r ica
ededm; biitye a~ tgl ne olmu~ ve n·asLI kapana!b'i•lir? Bu-
na dair mlisaade edersen iz Muvazenei Mal·iye Encu-
menin in fi:kri anla.~tlstn ve evvela o soyle~n. Muva-
ze:.ei 'Ma!'iye Encumen.:nJen ~cnra eger Mal'iF Vel!<i-
~~ i Bey.efend[ soylememti.'i ise o da si:iyles'in. Ondan son-
ra ar'kada'jlar soyle:>in. Bunu bir kere bitirelim , Slra 0
mese<lelere gelsin. (Dogru sadalan) Buyuru.nuz efen-
dim. devam ediniz.
TEVFiK RUSTU BEY (Mer.le~e) - Kabul olu-
nan u uli.i mlizakere mucibince ozler'irni yaln1z biltr,:e
ac;tgma hasredeceg im. Binaenaleyh g~en celsede ar-
'kada lanmtzdan bazdartnm ialep ett'igi izahatt ale-
nli celseye btrak'lcagtm. Binaenaleyh bi.it~e heyeti
umumiye in·in terkik inden de anla~tlac:l gt ve:<h·ile (52)
milyon ki.i..sur lira varidUJt, 77 milyon ktisur lira masa-
rtfl muhtevidir. Binaen:tleyh ~iiphe._<tiz senenin nihaye-
ttine varm1~ olmak llguntZJ. ragmen alelumum blit<re-
lerde mutat ve mecburi olma:k iizere bu a.d>etler ·lah-
m'inidir. Yalntz but:;edeki aderlerin bir fark1, oldlllk:-
~a adetlerin tahm!ne karip olmasrdtr ve 1336 but~e in-
den 'daha •k arip olrnastdtr. Buna ragman .tekrar ediyo-
 t : 159 13 . 2
rum, bunlar •t ahm'ini adetelerd'ir. BinaenaHeyh sene ni-
hayetine dogru a.s1I hakrkti he abrut yap1ld1gt va.kit pek
'l:abii olanalk bir bti•t<;:e tasarrufu bulunacak ve a~t'k
miktannt oaza~tacakt1r. ~imd.ikti ac;:tk mi.ktan 25 mil-
yon klisur lira iken biz •laakal bi.it~e tasarrufu ·ile be§
m i·lyon lira veya daba fazla.sm1 azalacagm1 tahmin
edebil iyo ruz. (Biir az daha fazl:a ta.sarruf sesleri)
REIS - Enci.i:men kendi tahminini soyli.i.yor. Olur
lki a<ldanrrm~t1r efendim.
TEVFJK RU$T0 BEY (Devamla) - Rica ede-
rirn, soz soylerken .arkad3.'jlanrnm bir az insaf ile din-
l•e me ~ ini istirham eder ve mlitalaa beyan ederken, bu
bi.it9e i.izerine mi.itaJaa beyan otUigimi yoksa yann
Meclisi AJirnizin verecegi yen<i yeni tahsisah bitta bi
he>ap •etmekle mazur oldugumu i~aret ederim. B~ na­
enaleyh bugi.ine kadar mevcut tahsi"at da'i ma he<>ap
eddmektedir. Yoksa yaP•n Heyeti AJ.iye li.izum gor~r
de sek. en m ;Iyon verir e bunu bugi.inJen soyliyebil-
m~:~klig ime Ye Enoi.imcnin·izm sozi.ine terci.iman ola-
brfmekJ igime •iml'<iim ma.d<l•i yoktur. Her ne ha1 olursa
olsun en az.:t.mi bi.it<;e ta.sarrufu ile dahi yine miihim
bir a<;:1k yekCmu kar~mndaya. Bu a91k hakkinda na-
sll c;:are bulab ileceg:miz hakkmda mi.iteJddit defala r
icra Veki ll er·i Heyetini Enci.imeninize davet ett'ik. ic-
ra V~k il l~ri Heyeni Reisj ve Mal'iye Vekil·i Bey te~rif
eli~iler, fakat lcra V~l<. iUerinin heyeLi umurniyesiyle bir-
Ji·kte miiza~kere edebilmek f1roSa~t ve ~erefine muvafbk
o1amadnk.
RUSTU BEY (Mente)e) - Pek dPgru sozdl.i.r.
TEVPiK R0STU BEY (Devarnla) -- Bir i<ki eel·
se tematli eden bu mi.izakeratra derhJ! ~imdiden iti-
rafa mecburum k'i Heyet i Cei'ileniLli tatmin etlecek
maddi mi.isbet IJir neticeye de teres olamad1k. Ancak
yin c..
VEl-fiJi BEY (Karesi) - Hat1nndan 91km1~ zan-
ned iyo rum .
TEVFiK RU.STU BEY (Devamla) - Zat1 afin,i z
de g:~liba vardm1z. Ta,shih ediyorum, sonradan te~rif
etmi}tinrz affedersin·iz. Yani bendenizin ma<ksad1m
mevcu~ olan veya ofmayan arkad~lanmiZJ aymnak
~leg :I J i. Yaln;z R i in icabet eHigini O)lemek ve he-
ye::i t•mumiye>inin mevcut bulundugunu i aret etmek-
ti. (E-:1 a tlogru se Jeri) Ancak agrazt tl'!davi - affc-
dei"Siiniz - mii~:tade buyurursan1z t1bbi bir tabir kulla-
nallm. Yal1li ba$ agnsma muvatkkat bir <;:are bulmak
kabilindcn bu mevzubah is olan a91ga kar 1 bermutat
•ku!lamlmoJJkla {)]an bir kel irnenin cenah1 atifetine biz
de srgmd1k: istik.raz. Fakat bu defa ist;kraz kelime-
9inin manas1 sinini sabrkada oldugu gibi ~ok ml.ihim
i.imit verecek manayt ifham etmiyor. Buna mukabil
- iR-~
============
~ 1338 C:4
~u cih~:~ti de tasrihe meeburum ki kan ve ·a,te§ i~erisin­
.cte dogan devletimiz ve Hliklimetmiz:i tiin mi.i~ki11M
'i9inde devam edlip gelirken muvaffakiyatJ .s:i·yasiyeye
ragmen gi.izelce vakit bulup ken'di hususatJ mal'iyesi
·ile duru dtraz ugr~maga da \"ak'it bulam3Jll1t~tlr. 1s-
tikraz denlince !>ittabi hatJra hai'ici ve dahiL isti.kraz
gelir. Bizim de oyle olJu. Lakin derhal bir 'istikrazt
dahi~inin gayri mi.i.'ll.~<iin oldugunu tayin ve kabul et-
tlk. Gayri mi.imklindi.i, 9i.inkii oteden beri memJeketi-
m :z umuru m1l'iyemiZ'in cidd'i esasata i~tinM edeme-
mesi 'e te~k,ilatl maliyem~z in emirtbah~ u u11~r gostte-
rememesi yl.izilncten halktmiZI bu gibi •i~ lere all~tlrma­
ml!jll. Harbi umumi zamanmda dahi bir ~ok te§V'?kata
ve terenni.im edilmekte olan zaferi ahire ragmen iimi-
din ancak pek ufak bir k1smma halkJmJZ cevap verdi
ve liyi hat1rl1yorsam on iki milyon lirayt (on ekiz mil-
yon se~Jeri) Evet on sekiz milyon lirayt geymemi~t·i.
Fakat bu on se!,iz m ilyon liranm all! milyon J·i radan
fazl'asJ hayali idi. Binaenaleyh yine hakikaJt arz:etetli-
gim adet dahlilinde ·i di. Ha•t1rlaym1z ki o vaikitk:i mem-
leketimiz !jimdikiinden ve o zaman memleketimiz da.h:i-
linde mevcut bulunan evrak1 nakd iye miktan keza
~:midikinden bir kac;: mis1i bJyl.ik.li.i ve yine hatrrlay1-
n1z ·kli o zaman biril<mi pek c;:ok mevadd1 ipt.idaiye
var·dl. Demel< ki o vakit dahi mii.h.im muvaffakiyat
gosteremeyen bu u>uli.in bugi.in daha t:liyiik muvaf-
fa!kiyet temin edebil~cegini tahmin edebilmek imka-
nma malik degiliz.
SULEYMAN SIRRI BEY (Yozgat) i temege
yl.izl.in yak ki zaten.
TEVFiK R USTO BEY (Devarnla) - Bendeniz
burada bu imkan rzhg1 heap ederken s1rf l:Yir ameli-
yei m:1liye itibariyle serdi mlitalaa ediyorum. Adalet
ve ha:k cihe!lerini taalluku olan encl.imen!ere ve He-
yeti Celilekrine •lerk ediyorum. Bu itibarla muhaze
ellilmemekligimi dB ric:t ediyorum.
SULEYMAN SlRRL BEY (Yozgat)- Biz de izi
mu:1hezc etmlyoruz j'a.
TEVFiK R USTU BEY (Devamla) - Simdi bu
istikrazt tlahili mlimklin olmaymca isllikraz1 harioi ka-
PISI tc:narniyle kap:tlr Jmd1r'l Hay1r. Gerc;:i bu gi.inkii
vazi yebi iyasiye ir;ind.e bizim bu stkmtlmrzda.n isti-
fade ede~elklcr pek ag1r ~erait serdederler. Veyahut
vermekten k.aymlrl:lr. Bi.iti.in hunlara ragmen bir istik-
r·azt haricin in gayri mi.imkl.in oldugunu kimse iddia
edemez. Su halde istikraz kelimesinin bir mana 1
vard1r. Ayn1 zamand.a mevcut olan a91g1 bir zaman-
lar oldugu g!ibi hat1rasuz muamelil.ta tevfikan b.ir usu-
le tevsiye edemezdik. Yani, borcumuzu in'kil.r ·etmek.
Bu kurmak•ta oldugumuz Hiikiimeti kendi elimizl<!
-
==========
 t : 159 13 . 2 r 1338
y1kmak demek.rir. e de bir zamanlar oldugu gibi
dOyunu gayri muntazama fa It bu yeni zihn1yetle mii -
J·et·i n sint>··inden dogan Mecl'isin kan olamazd1. Her-
haLde l>ir 9are bulmaga mecbur idi. DU~lindUik .ki gay-
ri mUmkUn olma'Yan istikrazt harioiye lcra Vekilleni
Heyetine mil aade ede~im ve bu isti•kraz1 hartic'iden ha-
unmtza gelen ~eklilleri de mazJb.vtamlz.da serxletlik:.
Tekranm <)}bes buluyorum. (iinkii hepiniz okumu~3U­
nuzdur. Hu USii, miinferit, imtiya~t muka.bili. has1J1
bir 9dk ~ekiHer .. Bu da ol·amazsa $a}'eit bu borcumu-
w 1338 sen-esinde dahi olacaik oian borcwnuzia lm•
l')k,te 1338 senesi borcumuza ctevrederiz. Ve o vakil ye-
ni ~ekiller muvacehe~ i nde bulunacagtmlzdan ya bir
isti~raz1 dahi·l·iye ka:lbi, yani halktan para allnak de-
gil. borcumuz oian alacak1lara kar~1 borcwnuzu iti-
raf ede:ek varidat1m1ZJdan !Yir ktS'mlnl ona kar~1 gos-
-785-
C:4
tererek banka vesatetiyle ve o dayinlerden te~ekki.il
edecek bir nteoliSii idare marifetiyle borcumuzu ode-
mek yoluna gideriz .. Veyahut o zamana kadar kuvvet-
le iimit ediyoruz k.i harp bitmi~ olacagmdan masar if1
harbiyeden has1l olacak tasarrufu a.zim ile ve ayn1 za-
manda yine kuwetle Umit ediyoruz k'i memkketim 'zc
iHihak edecek olan <laha zengin diyarlanmtzm temin
edecegi varidat ile bu bon:un altmdan kalkabilme'k
·imkam vard1r. Her halde inkar etmelk dogru deg1ildir
diye di.i~i.indi.ik ve encUmen iniz huzurunuza ancak bii} -
le bir 9are ile gelebilmi~ir.
REI - Ekseriyet kalmad1. Per$embe glinii saat
9 da i'r tima etmek iizere cebeyi tatil ediyorum.
SULEYMAN SIRRL BEY (Yozgat) - Salt gLin-
leri evahi kanununa tahsis edilm'i Vi .
REiS- Hay1r efendim.
DEVR.to;: 1 ClLT:2 1<;T1MA: 2

T. B. M. M.

Gizli Celse Zabitlari

16 $ubat 1338 (1922)

.... -

l\1i.inderecat
Say fa
I . -- ZAPTI SABJK IJCILASASJ 788
1 -· MOZAKERE I Di! EN MLVAD 78!<
1J37 senc1i .\111 1 a:.t'llei l 11111111 1

{,• 'flt •ill • !li.l·ihml . :- •'.' 8:) ·

(iiimii)h rntt· .\f ·/>u , u Hasan Fch •
Bc)Jrt\ Svhat 1338 nttW)•Iitlltll ''aktitl<lt eda ·
,,) {ti"' ; n :1·ill '!0 1 ,• M .tdaiaai A•filliyc ih n
jacc4J C\~ 111rj ulllll'llak ii~<'H' 5 mil_rn n liru
801:82-1

I ... I

Cilt 16

160 iuikat, 1, 3 ve 4. Cclsc

. ~.
 t 160 16 . 2 . 1338 c 1

YOZ ALTMISINCI t<;TIMA

BlRINCl CELSE
16Q. lnikat, I, 3 ve 4. Celse

A~1lma Saati : 9!45

RElS Birinci Reisvekili Musa Kliz1m Efendi

KATIP : At.f Bev (Kayseri)

REiS Efendirn, eel ei hafiyeyi ku~at ediyo- Zaph sab1k hiillisast ktraat olunacakt1r.
rum.

1. - ZAPTI SABIK HOLASASI

Yiiz EUi Dokuzuncu tnikat de i9in nazan dikkate ahnan takrirler mucibince
maddenin tespitine karar verilip celse tatil olundu.
13 ~ubat 1338 Pazartesi
. Katip
lKiNCI CELSB Reis Mu~
Musa Kiiztm Efendinin tahtl riyasetlerinde inikat Musa Kliz1m Mahmut Sait
ederek Mersin, izmit ve Karadeniz limanlanna vii-
DORDO CO CELSE
rut edecek zehairden ahnacak giimriik resminin ten-
Adnan Beyin tahtt riyasetlerinde bilinikat zahire
zili hakkmdaki kanunun heyeti umumiyesine dair
gi.imriik resminin tenzili hakkmdaki takrirler muci-
miizakere cereyan ederek teneffiis i'>in celse tatil
bince ikinci madde tespit edilmek iizere Muvazenei
olundu.
Maliye Enciimenine havalesi tespit edilerek biit~enin
Katip
miizakeresine ge9ildi. Ve bir miiddet miizakereden
Reis Lazistan
sonra Per~embe giinii i9tima olunmak iizere cel~e­
Mu a Kaz1m Ziya Hur~it
ye nihayet verildi.
0(0NC0 CELSE Reis Kiitip
Adnan Lazistan
Adnan Beyin tahtt riyasetlerinde bilinikat zehair
Ziya Hur~it
giimriik resminin tenzili hakkmdaki kanunun mi.iza-
keresine devam olunarak Trabzon Mebusu Ali Siik- REiS - Zapt1 sab1k hi.iliisasmt kabul edtmlcr ...
rii Beyin teklifindeki madde kabul olunup ikinci mad- Etmiyenler... Kabul edilmi~tir.

2. - M0ZAKERE EDILEN MEVAD

1.- 1337 senesi Muvazenei Umumiye Kanunu Ui-
yihal'l.
REtS - Biit'>e iizerindeki miizakerata devam edi-
yoruz.
Soz s•rast Tahsin Beyde. Buyurun efendim.
TAHSIN BEY (Aydm) - Efend1Jer, Maliye Ve-
kili Beyefendi bi.itye mi.inasebetiyle beyanatta bulun-
duklan s1rada giimriik varidatmm Sakarya Harbi stra-
lannda miikellefiyeti harbiye miinasebetiyle... (l~ite­
miyoruz sesleri) Miikellefiyeti harbiye mi.inasebetiyle,
tiiccarlann vaki olan muamelah miinasebetiyle ...
(Anl~tlmlyor sesleri) Efendim, kabahat bendenizde
degil. Ben sesimin yettigi kadar soylerim.
RElS - Efendim, rica ederim siikut ediniz.
TAHSiN BEY (Devamla) - Giimriik varida!t-
·nm tedennisine sebebiyet verdigini beyan buyurdular.
Sonra ahiren bazt livalartmlztn felakete, i~gale maruz
kalmast miinasebetiyle a~ar varidatmdan tenezziil vu-
kubuldugunu soylediler. Siiphesiz ki bunlarda bir se-
beptir ve bunJar ~ayant kabul esbabdan olmakla Ve-
kil Beyefendi bunu sebep gosterebilir. Fakat beyefen-
diler hatin alinizde olmak )aZiffi gelir kj bundan b'ir
bu9uk iki ay evvel riisumat muamelatmt tefti~ i9in
dort miifetti~lik memuriyetinin kadroya idhali ve
bunun iryin lliz•m gelen tahkikatm ilavesi i9in burada
Maliye Vekili Bey namma, ispatt viicut eden .. ,

~ 788-
 t: 160 16 . 2 . 1338
HOSEYiN AVNl BEY (Erzurum) - Efendim,
usulti mtizakere hakkmda soyliyecegim.
Hafi celseyi biz giirtiltii yapmak i~in yapmad tk.
A9tgtrn1Zl nereden kapatacagtz? Onu mtizakere ede-
cegiz. Aleni celsede oyle bombardtman yapaltm ki
kafalan yanstn. (Handeler)
TAHSIN BEY (Devamla) - Simdi efendim, ben·
deniz menabii devletin bu davamtzt halletmek i~in
kifayet edemiyecegi kanaatmda degilim . Bugtin bizim
vticudunu hissetmekte bulundugumuz ihtiya ~ vc ta-
karriiblinti istidliil etmekte bulundugumuz bahram
malimizin ancak htikumetin idaresizligi yUzlinden ol-
dugundan dolayt, bendenizin zaten ifatlelerim hafi
celsede ifade edilmesi laztm gelir ka naattnda degilim.
Mcrdemki soz bana teveccUh etti. bunu ~oylemek iste -
dim. Binaenaleyh bu hukukumu celsei aleniyede mu-
hafaza etmek tizere. ~imdilik bu katlarla iktifa ediyo-
rum.
VASJF BEY ( ivas) - 13.:17 btitc;.esj tamamiyle
tatbik edildikten sonra bize gelmi~ oluyor. ki arttk
bunu bU!~te stfatiyle mtizakere etmek, mtinaka~a et-
mek faydastzdtr. Bu adeta bir masraf puslast oldu .
Halbuki ~tok ~ayan ehemmiyet noktalar var. Eger 1338
biit9esi de boyle gelecek olur a bizim i9in ~ok fena
neticeler verir. Yani a~tk bir tabirle, bizi ifla ma-
liye gotiirUr. BugUn btit~emize bakttgtmtz zaman 77
milyon sarfiyat vukubuldugu g.07Likliyor. 52 milyon
da varidat. Halbuk i varidat az. Sarfiyat nereden vu-
kubuldu? Ara yerdeJ...i bu 25 milyon fark nedir? De-
mek bor landtk. Zaten Vckii letk blit ~te si ahntrsa - ki
bunun bir kac;.mt mi iii go terecegim - ne kadar bon;-
landtgtmtzt ve binaenaleyh bUt~te a~1gmm 25 milyon
degil. belki 50 milyonu da tecavtiz edecegi meydana
~tkar. Onun i~in bu bi.itc;e bize hakikatte milletin ma-
liye ini go termek icap ederken. liiztm gelen surette
kat"iyen bunu go termez. Varidattmtz tamamiyle
muayyen degil. Sarfiyattm1z tamamiyle muayyen de-
gildir. Binaenaleyh buna ~u ~erait devam ettik~e Ma-
liye Vekili mani olamaz ve ben milletin hakikati ma-
liyesine hakimim diyemez.
HUSEYtN A VNt BEY (Erzurum) - Zaten de-
digi yok ya .. .
VASJF BEY (Devamla) - ('Linkti ordunun hesa-
batl 9ok senedir gortilmemi~tir ve ver~mez. Yani Mti-
dafaai milliye - ben tarihini iyi bilmiyorum - fakat
i~ittigime gore ta 1297 tarihinden beri hesabmt ver-
memi~tir. Biz giri~tigimiz mticadeleyi ba~a <;.tkam1ak
mecburiyetindeyiz. Bu da paraya mtitevakktf. Hari9-
ten para ahnamtyor. Dahilde de vergi artamaz. Ar-
-789-
c:]
tar mt, artmaz mt, o ihtisas meselesidtr. Onun hak-
kmda bir ~ey soylemiyecegim ve hakikaten bulun-
dugumuz ahval i~erisinde mtitevazin bir bUtc;.e ile
a~tkstz i~in i~inden c;:tkmak imkant yok. Mutlaka btit-
<yemiz ac;:tk olacakttr. Fakat bu ac;:tk ne kadar az olur-
sa biz o kadar zinde bir hale kavu~acagtz. Biz ulha
kavu~tugumuzda ilant ifliis etmi~ bir halde varmtya-
cagtz. Biz onu istiyoruz. Aynt zamanda yine iflas1
mali netice ini dti~tinecegimiz giryev (c;:tkmaz yol) dan
dolay1 mtikaddes vazifeden bir §ey gaytt etmek i te-
miyoruz. 0 halde yorganuntza gore ayag tmtzt uzat-
mak laztmgelir. Ne kadar tasarruf tmimktin ise o ka-
dar yapaltm . Eger bu mUcadeleyi itmam etmek i9in
liiztm geliyorsa. her vakit herkesi n so ledigi ve fakat
hi<r bir zaman kimsenin. btitiin bti tc;:ele nn. b:..itli n na-
zari faidelerin go terdigi hususata riayet edilmiyen
bir gayc var. Mtitemadiyen bi7 yaglt lokmamtzdan
feda etmiyerek mtitemadiyen karntmtz doysun der-
sek. Allah muhafaza buyursun. fena bir vaziyet kar-
§1 tnda her ~ey heyeti umumiyesiyle kaytp olur. 0 Za-
man her §eyi kaybetmi~ oluruz. Bugtin kuru ekmek,
peynir yiyelim, bu miicadeleyi nihayete erdirelim.
Huzur ile ya~amak masraflan degil. bu milleti kur-
tarmak ic;.in liiztm gelen esasat ne i e. tasarruf ne
ise onlan yapaltm. Ben §imdi bir ka misal go te-
recegim . Bu sene blit<resi i<rin degildir. Senei h11,liye
bUt~tesine hakim olahm. Bakmtz efendiler ge~en se-
ne Mtidafaai Milliyeyi mi al olarak gosterecegim.
1Lidafaa i Milliye gec;:en cne bizden takriben 21 mil-
yo n lira kadar maa§ istedi maatahsisat, Bu sene de
30 milyon i temi§ti. Kadrolar bir imparatorluk kad-
ro u. Yani ordular mti§if kumandastnda. Mtidafaai
M illiye Vekili mti~ir, ordu kumandanlan mti~ir, mlis-
te5ar mii§ir ... Bu itibarla bu rtitbeler tlahil ve umum
kadrolarda noksam bulunmamak ~artiyle para tah il
edilmi~tir. Halbuki vaziyete tamamen bakim degildik.
_limizde bulunan kadrolar mevcut nbttantn mf 1 yl>J...-
lur. Riitbelere gelince: ri.itbeler de yoktur. Biz biliyo-
ruz ki bir tane mti~irimiz var, biz biliyoruzki bir tane
birinci ferikiniiz var, ti<;: tane ferikimiz var veyahut bu-
gtin dort tanedir. Halbuki biz bu kadrodan var farzile
tamamen kabul etmi~tik , 1337 senesinde oyle iken kac;:
maa§ verildi. Efendiler bugtin ordu maa~ itibariyle
zahtlana ve askere bor<ylu muyuz. degil miyiz? Bu
borcun miktanm bize Mtidafaai Milliye bildirebilir
mi? Bazt yerlerde ti~ maa~ noksan , bazt yerlerde_
be§ maa§ noksan, altt yed i maa§ noksan alan yerle1:
var. Bu da aynca bir idaresizlik , · adaletsizliktir. Bir
taraf tam alstn, diger taraf neden noksan alstn? Bu
verdigirnit: fazla para nereye gitti? ,Stiphesizki diger
 t : 160
masraflan hesapta bizim omuzumuza ag1r yuk bindi.
(linku bize soylenmiyen yerlere maa~ verildi. Ondan
sonra Mlidafaai Milliyeye biz. istedigi paray1 verdik .
Gec;:en ~cne nefer ba~ma 25 kuru~. bir hay an ba~J ­
na yem olmak uzere 32 kuru~ para. vasati olarak ,
kabul ettik. Te~hizat ayn ... Pakat hay va nlarm oldli·
gune dair buradan muteaddit takrirler geryti. Meclisi
Alinizin bir heyeti var, mud afaai milliyede . tahkikat
yapan Meclisi Alinizin mtmurlan vard1r. Bu da lt:yit
ediyor. Su halde hay ana l da tamamiyle bt:slenme-
mi . 'e bakJimam1~ oluyor. Sabittir ki. 1.aman olmu~­
tur. hir f..iln arpa verilmemi'i hayvana!a. Buguay : o
da k1nlmadan verilmi~. $imdi demt:kki biz \erdigimiz
r ar:.t ik oruumuzdaki me\<:llt hayvan al l be<;liyeme-
dl~ I !Jibuki para~1111 da -..crmi~tik llba\ ic;in l:lllm
,l'clen l.th'i'atJ kabul c:tuf.. "efcr b a~1na 2:! il;i '15 li-
r.t hir p:tra \cru1k . Rt•na ragmen a\ke rimi7in na\Jl
'· nc t.1rtd.1 );!iyindrg•nl rekftl:1 bli1~nr n: giiriiyonr7.
!'---, \..if.-11 ~i}llldi. \C .,,, 1f gi>lllU J: pckiilit biliyortl/.
'.c LtJar ilba' cdi1J1 '" ne o!Ju'? Bun a verdigimiz
l'ar.1 da ncreyc giJiyor? A\ker ka a giyindi biliyoruz.
~> - r...~ li1·aya elbi~c al1nd1. Halbuki bizim derdimi1.
m· 1di'1 Bi1. bunu tec;;hizat para'' olarak vermi~tik.
1.1 <X 'cm:s i biitc;esine biz. !t:krar ag1r bir tec;;hi za ! pa -
r ~"' f..oyuyoru7 . Bunlar gec;;en sene de verilmi~ti.
oid u bilmiy,,rut. Bunl an ht:r halde bir taraflan o hir
tarafa. o radan oraya nakil ettirerek geli~i guzel ma-
' Ll!.'u leyhinde i'tcnilen yere sarfedilmedi. Gelecek
\ enc de bi:iyle mi olacak? Efendiler. gec;:en sene -+5
nd)u n liral1k hiitc;;e ta\dik ettini7. Bu sene ondan
\-'''" fa;la ta<;dika mecburm:. Aunlardan ba~ka tesisal
i..:i n para vcrdik . v1t:klep a~1lacak. talimgah ac;;Jiacak,
'll )apllacal--. hu yapilacak di~e para istediler. Onl a-
nn yap ilmad1g1nt htJ ~t:nc para i'terken bi;re go ter-
dikr. Y apdmam1~ efendiler. Bir \ekalet biitc;esini tan -
tilll L'lt•g• t.aman yapilam1yacak i~ler ic;in ncdcn pa-
r.• i•lemeli'' Ya pllacak i~ ic;in i~tedikleri makul bir he -
, ,:pl,t orta~a koyduf..tan . on1a. tathikatm1 'C na~ll
~ .. pllacagllll lemin l'lmeli . Eger blit~enin tatbikatm1
cdcmi)lli'\a. eger du~L i ndLi~lcr ini yaram1yorsa itimat
cdt:h ilir mi}it.. ri~:a cdt:rim . (iinkii hiLi nereye gii-
ltiruyor'! s.mra. umumiyetle bakln<.:a: bir bLitc;;e hir
de' Jetm kabiliyeli iJariyesi i~in en guzel bir misal -
dir. IJaf.-acagll : hugun Rus Bol~e vi klerini irfan du ~­
manl dl)llflll. ', 60 maarif biill;esi veriyor. Rizim
hi.Jtl,.'t:mi;in ne o ldugunu hill} or muyuz. Masarifin bin -
de )-Cui''· sarfi)<lll d..:vlet1n binde yedi\i. varidat devle -
1in ~.t11d..: hiri... Lkndller mahbu~haneleri idare ct -
md i.;in i'l\:di vu; hinl llraya yakm hir tahsisat ka -
16 . 2 . 13JR C: I
bul etmi~iz. Yed i yi.Jz bin lira kadar bir para. 0
mahbu Jan toplamak ic;in sarfiyat ba~ka. yalmz i~e­
riye koyup beslemek ic;in. idare etmek ic;:in yedi yliL
bin lira ... Fakat evlad1 ~uheda. eytam c;;amurlara alll-
ml~tlr . Ondan ba~ka nefsini vakfiyle cephedeki asker-
ltrimizin muinlerini kanunen vermege mecbur oldu-
gumuL para bUt~ede yoktur. Ge~en sene tahsisat kon -
mam'~ vc yerine bir kanun ikame eclilmeksizin bir
.;enc \tininmli~tlir. Onlara bakmayan. maarifine boyle
bakan. muaveneti ic;:tim ai)c~ine he~ yuz bin lira ila -
ve eden hir m illet 700 000 lirallk mahbus beslersc
bunu gi)n:n butiin dun)a . :llemi madeniyd. rica cue-
rim . hiLim il,.'in: a~ri bir de,Jet. a>ri bir millet nl-
ma~ i'teyen hir milletc baf.-1:111 demeLit:r mi') Biz ta -
~arruf i.;in en mLihim e a" bulunJugumuz buhran1
maliyey i. ~e~cirmdk oldugumut. buhran1 giliLimu/.
(,nunue iy i gi'irmc:li ~c hunu anlata..:ak 1--adar. hir
mc;-nurl a anla ta ·af... f...~dar mcmurla i)in ic;ine girmeli -
yi; . l.\et . n 'a kit de· ,,J.Jc·; ,~. o gayri 1--abili inf..ard1r.
Faf..at o a\'tk. ga}ct h.tf.-11 h1r :1 ._:1~ olmalid1r. G ayet
hai--l1. li.J;umsuz olmamaild1r. Lu!um,u; ~enet i.Jzen -
nc Jegil. luzumsuz \e \arf uzerine dcgil. Binacnalt:}h
en bli}iik i~ te~kil itt. onJan onra da hlitc;eyi V~k ;i­
letler tarn hakkiyle yerindc lan;im edecel-..ler \C yc -
rinde ~arf e<.lecekler \c bunun \arfml hu ;;uretle y..1
Ne
pacag11.. Senesi ge~tikten 'nnra he'\ap pu<;ulasl kar'l -
ll11Za gelmiyecekt ir. 1:: 1i)e Vdili hutun butc;;e he,.t
bma tamamen hakirn ola~..af..t1r. 811 emin olacag11.
Aksi halde emniyet yof..tur. Ru gun efenJiler linunillc
gelecek t AIIm1~ be~l milyon t,dl\i'\at. .-\ llm1 be~ mli -
yondan f..orkm1yon1m. on11 ikridc i5yli~ece!dm. Fa-
kat b i l~lim bir semcrc ha"l <.•ldugunu: geyindik. ye-
dik diycbilelim. Bilelim d ii mam dcnize a ta ·agmlll.l.
Egcr hun11 bilirsek. me'\ci{L d:irl ay ~tlllra atila..:ak .
0 haldc- '<eki; ay hk hilt\c~·i t~ ' -Hruf cdt'cegiz demd-
tir. Sei--iL. ayhk hlit\·..:nin t;,b 1• hir 1-.J>mllll. Korkmt-
)'<.Jrum. fakal ~u ~ekilde ~Pri.. tll-•'rtllll iila :1 gid iyt'nll.
ifl1h en nihayet bite nrd , u h:\kttircmez~e. mem-
leketiml!l itbrc l'lllr.:m, , . \ ll.li1 muhafaza buyur-
sun. ne 'apan1.? On •ln ''-' ,,dd: "lara l-- butc;;eye h<i-
k im olal·agll. her f.- e'in net e )~ n..: ,,trfe tt igi n i bilece -
gil. Para mill bik..:eg11. p.tl :l tllltl id:1re edt:ccgi7. Pa-
ramJ71 gay~i :tlimi; e \arm .. k. 11l~.lil:!h mal--~adlml/a
\'Hrm :tl-- u1c rc n1hayetc ,.-,llrc..:egi;.. dn~allah ~cJa ­
lan .)
-\l.iH I· IT Di (!'rturum) Hendlm. ben nc
'\Oyliye~ im . So ylcne..:ei-- hi~· hir ~ey yoklllr.
R r:is
I f· H\li
11 ·\'i ·\'\ AI' tCnilllU'I:.t nt:J le n
dim. hcnd cnit lll tllllll l ' \\e·l~o.i ,;!lin ~lnn~l1111 . ul' r~t
- 7•)() - --
 t : 160 16 . 1 . 13.38
sozum ikmal edilmedi. Fakat riifeka rtifekadan ba-
ztlan aJeni eel ede soylemek arzu buyurdular! B n-
deniz de aleni celseye talik ettim! Fakat, mademki
davet vuku buldu, mtisaade buyurursamz. Mtidafaai
Milliye Vekili P a~a Hazretlerinin nazan dikkatlerini
calip buldugu m bir iki meseleyi ge~enlerd arz et-
mi~tim. Kenclileri burada yoktular. Bu gun bunlan
tekraren ktsaca ve icmalen soyleyeyim de liitfen ce-
vap versinler.
Efendim , bendeniz ge~en gi.in arz etmi~timki: 1336
senesine ait Mtidafaai Milliye btit~esi tanziminden
evvel Mecli i ali tarafmdan gonderilmi~ bir heyetin
tertip eyledigi kadrolara istinaden tanzim edilmi~ti ve
onun i<;:in feclisi Ali bilamtinaka§a 45 milyon li-
rayt kabul ettigi esnada Mtidafaaj Milliyenin sabit
te~kilati , o kadrolann haricine s:•km•~ ve ya1mz mii-
ellah kuvvete ait ordu te kiliitma ait Mtidafaai Mil-
liye Vek aleti bunun is:in de tahsisa!I munzama iste-
yebilir, denmi~ti. Zaten usul, kanuna da buna mti-
aittir. Halbuki btit<;:ede me zu olan tahsisatm ktsmt
mtihimm i te§kilatt abitenin tevsii suretiyle, bendeniz-
ce, israf edilmi§tir. Hatta cephe ile, cephe arkastn-
daki te§kilat bire iki bu<;:uk, ii<;: nispetinde mtitezayit
oldugunu soyliyenler de var. Belki bu soz hakikaten
yakin olmJyabilir. Fakat hakikat olan bir §ey varsa
o da cephe ile, cephe geri inde bire bir f zladt r.
ikinci i; ordunun zab1ta ihtiyact vard •r. Fakat
kus;uk rutbel i zablta ihtiyac1 vard1r. (Dogrudur ada-
s•) Mah1mu aliniz, ordu J tanbul'dan aras1ra zab1t
celp ve davet ediyor. Hatta bunlann harcirahlanm
dahi odiyor. DavayL millin in ilk gtinun len bu gtine
kadar Anadolu ile alftkadar olm1yan ve Anadolu he-
sabma 1 tanbul'da bir vazife almaga, fakat 22, 23
ay sonra art1k ya§amak i<;:in Anadolu ile bir miinase-
bet, bir irtibat tesisi !Uzumuna kani olup bugtin Ana-
dolu"ya iltihak eden timera ve erkana bendeniz de-
rim ki; hamiyetleri memleketten ziyade midelerini na-
zan itibara alarak galeyan edenlere iltifat etmemek
laz1m gelir. (Bravo sadalan) Bu itibarla bizim zabtta
olan ihtiyactmiZ hangi kts•m ise liitf n o k1 mt kabul
etsinler. <;iinkli cephede her tlitlli m ahrumiyetl r kar-
§tsmda, siperlerde, r;:adtrlarda ate§ hattmda r;:a rp! ~an­
lann hakkt terfiini takyit etrnemek i<;:in tstanbul dan
gelen erkan ve timeranm Anadolu Ordusunda yeri
yoktur. (Bravo, alla~lar) Bundan evvel gelmeli iuiler.
Mernleketin evlad!dtrlar, memleket hali tabiiye dahil
oldugu zaman onlr.n -ili§tinebilir, Fakat burada kam
pahasma kazamlm1§ emeklerden unlara §eref ayJr-
.mak, hisse ay1rmak dogru degildir. (Alk1~lar) (Dog-
- 791
c: j
ru sesleri) Bir nokta daha: Mtidafaai Milliye Vekili
muhteremi KaZJm Pa~a Hazretlerinin nazan dikkati
aJilerini celbetmek isterim. Cephede ~ab§an ve her
ttirlti . mahrumiyetlere kattlanlann terfilerini himaye
ve siyahet ir;:in olsun, ephe ark.asmdaki terfihe a rt1k
nihayet versinler. idarei merkeziyeye merbut o[an ve
steak odalarda masa ba~mda <;:ah~an zevat ile a hz1
asker §Uabatt vesai r devairdeki zab1tanm terfilerin i
tehir etsinler. . iinli.ti art1k ard! arka 1 gelmeyen ter-
fileri ya§atacak kadar memleketin hali mali i musait
degildir. Fakat cephedeki terfiler kanlan paha ·mda-
dtr e onlarm istihkakland1r. Onlara l~i<;: bir diyece-
gimiz yoktur. Milletin kabiliyeti tahammuliyesi ne
kadar az olursa olsun, kudreti maliyesi ne olur a ol-
un. onlara kar§t her ~ey a~1kttr. Fakat s1 ak oda-
larda her hafta yakasmdaki ytld!ZI tezyit eden ze a-
Im art1k bugtine kadar ald1klan alameti farika yeter.
Bundan sonra cephe arka mdaki terfileri tehi r bu-
yursunlar. Tthir buyursunlar ki cephedeki terfilcrin
bir k1ymeti tarihiyesi ve o terfilerin icap ettirdii.H
hukuku mtiktesebenin filen imaline hir imkan mali
hast! olmu§ ol un.
TAHSiN B Y (Aydm ) - K• ymetli hakikatleri
celsei aleniyede oylememekte ne faiue var
SALiH EFE Ot (Erzurum) - Millet duyar. gl.i-
nah olur ...
HASAN FEHM i BEY (Devamla) - Bendenit:
ges;en gUn arz ettigim nokattan biri de miidafaai mil-
liye blit~e inin usulu arfmda vukubulan yo lsuzluk-
lard•r. Ger<;:i hali harbde mtid afaai milliye btill;esi
bir fash mahsus olarak tedvin edilir e, de. mademki
Meclisi a li te kilat1 sabiteyi tayin e takyit etmi~tir!
Onun haricinde tahsisat almakstzm te§kiliit• ikmal et-
meden , her halde ne kadar mi.ihim ve mi.ibrem bir
zarurete miistenit olur a ol un , her halde gayri ka-
nuni bir fiildir, Ga yri kanuni efal ise tabii bir ci.i-
rlimdi.ir. tcap ederki bu gibi zaruretler kar§• mda
tehiri gayri caiz olan mlibrem bir masraf1 d hi
ihtiyar etse, vatanperverlik onu sarf etmektir. Fakat
derhal gelip Meclisi Aliye maJGmat vermek §U ihti-
yar;: §U mtibrem hayat meselesi is;in bunu arfetmck
mecburiyetinde kald1m derse zannederim Mecli i
Ali belki o vekili muvazehe degil , takdir dahi eder.
Maalesef boyle olmamt§tlr. Mu addak Ian bu bi.iL-
s;enin mahiyeti kanuniycs i ve ehemmiyeti kalmam• -
tlr. Boyle bir but~eye ehemmiyet ve k1 ymet eril-
mezse tastika iktiran etmeyen bu t~elere ne kadar
k1ymet verilece!C; bunu da siz di.i§lini.in ...
Di~er muameliita ait maruzat1m1 mi.isaade ecler-
seniz aleni eel ede as;1k ve vaZJh bir surette umum
 l : 160 16 . 2 . 1338
mesail ile beraber arz edecegim . Di.in arz ettim. te!< -
rar arz etmege li.izum"' gori.iyorum , Ahzt asker ben-
denizce zaiddir. Bili.izi.imdi.ir, fazladtr. Ahzt asker ~u­
belerinin .iaideden ziyade zaran .olduguna kailim.
Ufu defterini ~·kanr, zabtta takip eder, rnemurini
mtilkiye celbeder. Ahzt asker ubelerine teslim edi-
lir. Te lim edilen 50 ne£erin 30'u hangi bir sebeple
terhis edili r. Yirmisi · ancak sevkedilir. Bu oluz o~­
fer ic;:in zab1 ta tekrar takibata koyul ur, Bendenizce
ahzt a. ker !)uabattna ait ezaifi memurini mi.ilki-
yeye vermek, zabtlaya tak.ip ettirmek yalntz bunu tef-
li!l iz, kontrol i.iz btrakrnamak i<;:in her kalem dairesi
ulan manataka, yi.iksek riHbeli zabtlandan bir seyyar
mi.ifetti~ yani muameleye mi.idahale etmek degil, her
memlekete gidip bir hafta oturmak ve takibat ve sev-
kiyat• askeriyeyi mi.irakabe, tefti~ edip geymektir, Bu -
f!unla yalmz ahzt asker kalem ri.iesastna seyyar mti-
fetti~ler hakkt verilirse, seyyar mi.ifetti~ vazife i tevdi
edilirse bliti.in havaliyi tefli~ etmelerinde hie;: bir ma-
ni e mahzur yoktu r. Memleket hem ziibit kazan;~.
iktisaden de kaza ntr. Bu suretle belki de istanbul'
dan zabit celbine li.izum kalmaz. Ahzt a ker ~ubtle­
rinde bir ka~ bin zabit bo~ta kalacakm. Ord unun
a<;:tklannda ve ihtiyacmda istihdam edilebilir.
HAF17. M EHM ET BEY (Trabzon) - Efendiler.
Med isi Ali bu gi.in bir emri aki kar~•smdadtr. Ya-
ni Mecli i Ali bugi.in mlizakeresine vaz oiLman
bi.itc;:eyi, gefende Maliye Vekilinin dahi soyledigi ve<r-
bile. hukuken bunun tetkikine imkan yoktur. Su
halde bunu Me lisi Aliye tevdi ederken Hi.ikumet
Meclisi Alinin burada bir sah i~areti yekip iade va-
ziyetindeyi. Fakat bunun bu suretteki mesuliyeti ki -
me ai'ttir'? (Meclise sadalan) Mosaade buyurunuz
Birinci lnoni.i muharebesinden sonra kuvay• munza-
maya istinat eden hiikumet, bir hi.ikO.meti muntazam
~eklini almt~ olduguna gore. ger<ri birinci senede Mec -
Jisi Alinin ta dikma iktiran etmek ~artiyle bir bi.it~e
tetkikine imkan olmamakla beraber, ikinci senede
boyle bir vaziyet yoktu. (.i.inki.i Hi.ikO.meli munzama
halini ahm~. le~kilal1 idariye ve 1e~kilal1 adliyesi ve
ku ayt askeriyesi mevcut ve eski kanun esasiden ma-
da mccli i alini ne~rettigi te~kilat1 esasiye kanunu ile
bi.il~enin usulti mi.irakabesinde eski kanunu esasi ile
vazolunan kabul edilen a gari mi.irakabe u~uli.i Te!i-
k ilall Esasiye Kanunu mucibince iizami mtirakabe
esast Te~kilalt Esasiyenin ruhunda mevcutlur. 1e\'-
cut Te~kilatt Esasiye ve eski Kanunu Esasi mucibin-
ce Meclisi hali i~timada, oldukc;:a htikO.met mecli in
tasdikinc iktiran etmeksizin hi<r bir blitc;e tatbik ede-
- 792-
c: 1
mezdi. Halbuki sene gec;:li, ene ba~1 geldi. Hi.ikumet
hi~ bir kanuna, hie;: bir huk.uka i tinad ctmeksizin
bii!fi:eyi te~kii etti. Bir tak1m kend ine mah u bil'
program ya ptt . Bugiin bize diyor ki. bunu kabul edi-
niz. et Meclisi Ali kendi azifei asliye ini lama-
men takip etmediginden dolay1 miUete kar 1 lama-
men me 'u ldi.ir. (Me 'ul ede ek kim' adalan) Soyle-
dikten sonra teklif edecegim ve o vakit de ka bul et-
mek etmemek ize aitti r. Htikumet bize kar~t diyor
ki, ben me 'ul degilim. i in? Zira Me lisi Alt bize
Temmuz aymda bir kanun ve bir alahiyet vermi~ tir.
Kanun Esasiye muhalif olarak Meclisi Alin in boyle
bir salahiyet verm k hakk1111 i ti miil i<;in e vel emir-
de Kanun E asiyi tadil ederek , oyl-e aliihiyeli alarak,
ancak boyle bir kanun yapabilirdi. 'llec!i i Ali boy-
le bir kanun yapmakla Htikum te bilii tasdik iz btit<;:e
tat biki ahihiyetini ve rmi)lir iddia 1- ile HlikGmet
mes'uliyellen kafiycn kurlulamaz. Bilirsioiz ki biz
eski Kanun E' a i mu ibince bi.it<;- yi fa tl, fa t1 oku-
yarak ta dik edecegiz.. Fakal yeni Te~kililtt E asiye
Kanunumuzun ruhuna gore bu kadan kafi degildir.
zami mtirakabe hakk1 va rd1r. Blitiin kad rolan mad -
delerin bi.iti.in teferrualmt Me lisi Ali tetkik ederek
heyeti umumiye ini gortip buli.in ma rafla, bi.iti.in va -
ridattnt murakabe ettikten onra ta dik edc egi bir
bi.itc;:eyi n ak tatbtk edebilir. Gcr;en ene 1337 bi.it-
c;:es•mn 1 'fecli i Aliye arz edild igi zamant fe ·Ii i
Aliye hattrlatmak istiyorum. Me li i Ali 1337 ene i
blit<;:csini ret i! I 336 ene i bi.it<yesini yapm ak tizere
iade etti. Hi.ikumet bugi.inki.i hi.ikumelin tatbik ettigi
daire de gayri kanuni bir bi.itye talbik elmekte ken-
disinde bir aliihi eli kanuniye gormediginden istifade
etti. Bu gunkli '1i.ikCunet geldi. Me li i Aliden ald1g1ru
iddia ettigi kanuna islina !en tasdik etti. Meclisi Ali-
nin bu yolda verdigi maddei kanuniye ile hi.ikO.met
aziycti hukukiyesini mlid afaa etlemiyecegi i<;:i n, mev-
cut blitc;:e ile hi.ikumetin hukuken tahtt muhakeme e
mes\t!iyet allnma 1 liiZim gelir. Bi.it~enin heyeli umu-
mi ye i hakkmtlaki ozi.im bundan ibare!!ir.
Simdi giri~tigimiz mi.icadelenin ehem mi yeti ni hti-
klimel nazan itibara alarak. meml eketi n iktisad1 ma-
li cihetlerini derpi§ ederek. idarei a keriye ve idarei
dahiliye ini ona gore talbik etmek ve a rllk ~etelerle
idarei hi.ikumet caiz lam1yacagmdan 'vC <;eteler mem-
leket kabiliyet ikti a tliyc~inc menafi iktisadiyesini
ihliil edeccgi pck ar;1k e rib iken, Birinci tnonti
muharebe inde bihakkm lilgv ttigi <;:ete]erin, maal e-
sef, Karaden iz sahi linde ipka etti e memleketin 1336
senei ··eferbe rliginden beri az<yol menabii iktisadiye-
 t: 160 16 . 2
sin! muhafaza eden merkez ordusu dahilindeki mem-
leketleri tecezziye sebebiyet verdi.
SOLEYMAN STRRI BEY (Yozgad) - A<;1g1 na -
si! kapayacag1z mes'ele bu ...
HAFIZ MEHMET BEN (Devaml.a) - Bendeniz
butc;.enin fa9lginl k~pam:aJk uc,:.in kendimde 0 ~)"i gorsem
Mlliliye VekJillli olurum. Benl~m ken.di rna:lurnatirn ne ise
o daiirede beyam m ii1JaJa-a edeoegim. Yoksa. hef1kes
bu mediste iktisa.di·yarot!an ba1hsedemez. QUnk i.i rna-·
h1ma:t1 yo:ktur.
ALt SUKRO BEY (Tna:bzon) - Mi.isaa:de eder-
seniz bir ~ey arzedecegim. Qi.inkti rmi.in-alki~l mu-
cip olacak. BeyefendliJer, 'bi.ttye miizakeres.inde
memleketin iyasetinden bahsedilebillir. Her §ey
soyleruir. Mevzu daJhiiUinded'ir, Soz, meVZiU haricin-
de deg\i•ldlir.
HAFiZ MEHMET BEY (Devam~a) - Bende-
niiz, sO~edligim sozleJ'Ti, alerui cclsede soylemek cah
ol'ma"<hgl itlikadile wyluyorum . Eger Meclisi Ali bu
sozleri celsei alenlide wylememi ten~ip ed!iyorsa ora-
da s.Oyleye)'lim. Bunu kaJbul . ed.iyoroa:mz bu brubdaikli
sozle11imi; soyleyecegim. (Aien'i-de soyle sesleni, de-
vam sada.lar-1) Pekala terkedliyorum. Sozlerimi aleni
celsOOe soyleyecegim .
REiS - EEe.n.dJ.im, celse.i. a.len~ye veya celsei ha-
fide soyleyecegi .soz:lerden.. (millet de duysun sa.dalan)
Cehei aJien1iyede soylenecek sozlede celsei ha.fiyede
s<>ylenecek sozler,i kendisi takdir eder. LaZim olam
soyler, olma,yam soylemez. Heyeti ceJiie hatibi tak-
ylit ooemez.
HAFIZ MEHMET BEY (Devamla) - Eger
meolisli ahi kalbul ed!iyorsa bendenJiz terked.i•y orum.
ce1sei alenide soyleyecegim. Sozilinti oraya blraklyo-
rurm. (Celsei alenide sesleri) Pek1Ua ce.lsei •aJenjde
. soyle.yecegim .
NUSRET EFENDt (Erzumrn) - Heyeti vebleden
burada lcimse yoktur. (Hepsi vardrlr sesJe11i)
SULEYMAN SIRRI BEY (Yozgat) - Efendlim,
bi.it9-e .a~1gmm fazLa miktrur o·l masma yegane sebep
dewilirde ltirumsuz, f,a zla fazta soyJen!.iyor. Mah1mu
ahlnliz hiikiimet b.i.dayet t~~illunde heyetli vekJiiJ.eye
!Jir ~a!<I.Po tanzim ederek MecJ!isi .A.lliye gebitmi~. Y'al-
mz guya t~k:kill etr.nr~ -Jbir hukfunet ve ka~bul editmli~
1Jtl' kadno var gihi la~enka1fi avans ,s uretile plLm
1
~a~ImdL 0 vakit mecJi.Si ahi dii~unecekti. Mademk:i Hi.i-
:Cfunebi Mecnis te~kil etbi, kadrosunu meclisi al:i ik-
mal edecekti .... bir 'K.a.d:ro varsa 'o dia is1lilibar.at mii-
·diri,yeti umurniyesi ,Jcadrosudur. Rinilllellaleyh 1336 se·
neslinlde 11iikliimet 'k'aldnosunu ken.disi ta:nzim ve mec-
-793-
1338 c: 1
LiSJi atiye kabul ettirmeksizin avan.s suretile kadrosunu
listedigi gibJ tanzim ve tezyit et1ii ve meclis:.i aliy~ bir
·ernri.i:vakie ~aJhit etti. 0 valcit 1336 senesinde ll m'i'l·
yon ~i.na a<;Jk vardt, Bu a<;Igt ikJapamak ci9-in hiikfun,et
bir yare di.i~ndi.i. Yalimz hi.i.kumet mecEsi aMen !Yir
mezuniyet 1istihsal et!ii , ki o da ay1gm k!apatilmasi
i<;>jn isnikraz •akdline mezuniyet idi . Mec]isti ali buna
mezun'iyet verdi. Faikat hiikilmet isl!ikraz etti mi? Et-
medi 1336 ayigmi 13 37 senesinde odemek suretile ka-
padi. Simdi 1337 senesi aytgma ge~in ce; muvazene!i
maliye enci.imeni m.azbatasmda baz1 9areler anyor~
Bendeni zce !Jir takun •kavanin 'ile vergi tarh1. bir ta-
kun teka.lif ihdas1 teklif olunuyor. Buts:-enl;n a<;Igmt
'.kapamak 1i9j n <;are; bunun miimkliniittatbik olan
kiSiminl kabul etmektir. Sonra te§k!iJatta azami tenk i·
hat icra etmek. Ya.lmz te§kiliitta tenkik.at !icrast da
dogru degiJ. Be~ efendirrin gorebilecegi bir i~i ti<;
efendiye hasretmek de dogru degildir. Vallifeyi i.i<;:
efendinin gorelJjlecegi bir hale ifrag etmek lazim·
rur. Bu , ihdas1 tek1if edilen vergilerin mi.imkinul-
tatbi.k ola.n'lan kabul edildi.klt:en sonra. hi.ikGmet yi ne
bir istikraz akdi lic,:.in mezuniyet vermek, ama istli'k-
raZia .imkan var, yok, tabii onu hi.i.kGmet d~i.iniir.
1336 senesinde oldugu g:ibi 133 7 nin biitr;.esini 1338
senesline devrederek miimkiin mertebe 1338 de tes.
viyesine c;:a.ll~mak, sonra muvazeneli maliye enciimen:i.
butye ayigini kapamak ,i9in bir de memurinden maa-
~m tevk.ifini teklif ediyor. Bendenizce seyyahm bi-
risi seyahatte a9 kalm1~. !Jir c;:e~meye te.sadi.if etrni~
u ic;:ecek, fakat midede bir ~ey yok. Bunun i.izertine
tutmu~ ye~enin ta§ma bir insan resmi yapm1~ ve
demi~ ki; Alllllh1m eger hi.iner yaratmaksa i~te ben
de yarattim: Fa'kat midesi _bunun gibi, memuru yogaht-
mak hi.iner degil, onun ·maa..5In1 vermek hi.inerdur.
Bi naenaleyh mademkii rna~ verilmiyor, gerek cephede
ve gerek get1ide, vilayet be§ a:lt1 ayd1r rna~ almt·
.yan memu~in vard1r. Boyle be~ a1tt_ a.y rna~ alma-
diktan ba§ka bi.it<;ede muvazene husuli.i i<;in bir de
maa~ kesecegiz demek . ·Bu dogru degildir. Bende·
nizce b.iT maa~ 'kat'1 suretle 1bilt9ede tevazi.in temini
de degildi.r. Arzetti~im gibi , hilkumet 133 7 sene i
a~agm1 1338 senesJinde mi.imkin . oldugu k,adar yare
arar 'M: tkendiSine ri stikraz i9in mezuntiyet vevilir. Bu
suretle btit<;edeki a<;tk kapadilmi§ farzedilir. J 337
senesinde tanzim edilen bi.ityellJin 1338 senesinde tat-
l iki iy;in mezuniyet verir. Bdr ~artla; rnalilmu alinliz,
Temmuz'da muvazenei maliye enciimen1i bilt<;ede ten-
'kihat icm etti ve o tenkihatm ta•tbi katma meol1isi
a~i derhal mezuniyet vetdli. fa!kiat zammiyata gel'ince
biityen<in ta:sdik!i zamanma bi'r>aJkilmi~II. t~te bu zam-
 t : 160 16 . 2 . 1338
miyat1 da rneclis.i al!.i kabul etmez. Bu zarnm yat1
mecli.s.i iilj neye kabul etmez? 1337 senesi Tern.mu-
zundaki k.adroyu 1338 senesinde taJtbik ve jcraya
mezuniyet vererek encilineni maJ!Iiyeyi 1338 senesi
ir;in esasil bir blidye tan.zimj hu unda erbest bi-
raklr. Bendenizin maksadm1 budur.
SALAHADDI BEY (Mersin) - Reis Efendi ,
bendertiz bir ke1im.e soyleyecegirn~ Bir ark.ada.}nmzm
~eysi ir;in, blitr;e ar;1g1 hruk.kmda encilincn teklJifine
bey arkada.})ll1Jz rnuhabi bul muyor. Tab'ii bu bir
kanaat mes'elesidlir. Fa;kat bendeniL diyorumkj , bir
miUetin bi.itr;esinde 20, 25 milyon li.ra ar;lk go teren
bir mecusri iiu]'l.i kendisi mi.iralcabe etmiyere.k. bu akli.-
beti veren medis, ikenchi ma~mda.n bir §e'Y ven:nek
hususunda fedakarhk gostennege raz1 olmazsa bu
miHet bu butr;eye hakiim olamaz.
SOLEYMAN SlRRl BEY (Devamla) eclis
mes'eles.i olmadigi ir;in benden.iz arzetmedim. Mec11s
mes'elesi ise ona herkes tarafdardJr.
L0TF1 BEY (Siverek) - Neden taraftard1r . uis-
timalleri meneder. (Gi.irulti.iler.)
REiS - Efenclim . maa~ me ele ini ··· ylemiyor.
Beyefendi .
SALAHADDlN BEY (Mersin ) - 0 halde mese-
le yoktur.
ALi s· KRO BEY (Trabzon) - E(endiler. gc -
<;enki ccl~ede baz1 beyanatta bulunmu~tum vc bc~a ­
na!Jmln neticesinde demi~dimki. beyhude soylemekte
mana yoktur. (i.inki.i heyeti vekile burada mevcut de-
gilclir. cl e hafidir. buradaki konu~malartmiZ tabii
dJ~ar1 ry1kmayacak. Binaenaleyh karku yoktur. Hak -
kl kel<im1ml aleni celseye h1fz ediyorum demi~tim .
Fakat gori.iyorum ki celsei aleniyeye ba ~lamadan.
)imdi yalmz beyhude "\akit izamm oni.ine ge~mek \in,
mi.isaadenizlc, bir tek.lif yapacagm1. Arkada lanmJLl ll
soyledikleri mesai'l ve aireye ait olan meseleler hep
cel~ei aleniyeye ait alan meselelerdir. Yaln1z bizim
burada mLizakere edecegimiz mesele. Maliye Vekil i-
nin artaya atm1. aldugu iki tetbir vard1r. Cel ei al -
niyede! mi.inaka~a bunlar i.izerinde almahdtr. dsei
aleniycde yapilacak rnlinaka~at s1rf bu iki nakta iiLe-
rine inh isar etmelidir. Bunlardan birisi Maliye Vtki -
li Bey buyurmu~turki. vaziyetin elim aldugunu anlar . ,
da takdir ettikleri ic;:in, bunun brinci r;aresi bi.inye-
mize gore bir Islahat e te~kilat yapmakt1r. ikin ~.-isi:
ulh meselesi demi~lerdi. Bendenizce celsei hafiyeye
ait kts1m bu birinci kJslm degi l, bunyemize gore
-794-
c: l
istahar me elesini biz eel ei aleniyede mLizakere ede-
biliriz. Zannede!rim ki en muh im mseele Hukiimet
namma Maliye Vekili Beyefendinin artaya att1g1 ulh
akt1 me~elesidir. ~u me ele hakktnda bendeniz mi.i-
naka~amn cereyan etmesi ic;:in ve za nned iya rum ki,
en hafi k1smJ d~ budur, bu husu. ta Hukumetin di.i -
~i.ind ug li nli ac;:Ik oylemesi laz un gelir. Eve! biz sui
hu Laten her va kit arzu ediyaHIZ. Serefli ve 1-
~ak 1 mill imiz claire inde :e bu nu da blitUn Di.inyaya
il an ttik. Kasti bir ekilde bu muhlik va7iyete <;a -
resi z olmak uzer sulh akdi hususu nda ts rar et-
mckte mana yaklur. Ka dt mah u neclir? HU.ki.imel u
klirsiden dii Lind lik lerini ac;:1k bir ~ekilde bildirirse biz
de hafi eel ed uzun uzad1ya mlinaka a eder ve belki
bir neticeye asil olu ru z. Zannedersem eel. ci hafiyede
oylenecek ~i.iz bu~lur . Hepimiz eel ei alcni yecle oy-
1 nil"ecek ";.Jeri urada arfetm i. luyaruz. ki bey-
hude y re akir L.a~i edi oruz. -n mi.ihim me ele ~u ­
dur : Bu me ele hakk 1nda Hi.tkumet n ktai nazann 1
bize bildir in. biz de bunUn i.izerine mJ.inaka a \C
muzakeremizi ya palim.
H A Bl::Y 1 LiY VEKiLi {Trabzon) -
fenclim . b ndcnizi n umum blitc;:e hakkmdaki k1sa
maruzattm yanmd.t ulh me. ele ine temas edi im.
zanncd rim. u suretle ldu. 1\l mleketin. hakiki ma-
arifi. hak1ki aridatiyle kar ; ild~abilecek bir vaziyete
nc..il olnr 1. am:a k dh y1 millinin hali ·ulh mlinkalip
olma. iyle mti ·esser a la ·ak t1r. demi~tini . · · Ii Si.ikru
Bey karde imiL bu ~e ele hakkmda biraz da ha : a-
ni Hi.iki.imel ulhLin liizumuna dair bi.i!t;:e muLa~tresin ­
de ortaya bir ) CY atmJ ~ tlr. Bu hu Ll '!a naktayi nazan-
nl dinleyelim , buyurdular. ~lu aade buyurursantz bu
hu ustaki n ktai nazanm1 bend niz buradan arz et-
mek isterim. !eeL i Alin iz h11nu llli~i.imel in na!..tai
naLan alarak da telakki de ilirsiniz. Bendeniz bir
1ki ay \WI yine Heye ti V kiiede i>tikraz, ardunun
nevak1st i in lazm1 gelen parayt tedarik eclerek. bir
an e el bu i i inta edebilecek te hizat, i'tihzarat
vesairenin ittihaLJ mes lesi konu~uldugu zaman Ba~­
kumandan Pa~a Hazretlerinin de riya ct ettigi He-
eli Vekilede OL alarak vaziyeti mal iyemizin mem-
Icketin emri mlidafaa 11110 i tilzam dt1rdigi fe kah1de
teLaylitlerle gi.inden gi.ine ar lldtgmi , ha Jl olan ma-
sanfi azimeyi namiitenahi z.aman ic;:in. gayri mua yen
Laman ic,:in idame etlirmeyc m mleketin kudreti mali-
ye inin mi.i ait almadrg1111 ve s1rf ieabat1 maliye cla-
lay•siyle dahi bizim , hareka t1 a~keriyede gayemiL nc
 l : 160 16 . 2 . 1338 c :]
(ise ona ula~mak ic;in ne) ( I ) yapacaksak bir an ev- hakkmda edindigimiz ya ni Maliye Vekili olmak st·
vel (yapm a m1 z llizumunu arz ve beyan etmi~tim. Ya- fatiyle benim ka naat im bu merkezdcdir. Binaenal eyh
ni bir an evve l istihzar atlmiZI) (2) ikmal derek, bir (bizim r~ yasetimjzin. ne yaptp yap1p bir an evvel sul -
an evvel dava ' miJI!iyemizin silah kuvvdiytc (istihsali ha vi.isul olmalld!r.) (I) Harekiit1 askerjyemiz daima
zaruretine temas etmi~tim. ) (3) Bendeniz ba~ka bir boyle mi.idafaatarla (devam edemez. Gayemiz, en ktsa
~ekilde olabilecegine ka ni degilim. Bir sene, iki se- zamanda ebedi olacak bir sulhu) (2) elde etmek su-
ne, tic; sene zaman ic;in memleketin menabii maliyesi retiyle olmal!dtr. tinkti bilmi yoruz dti~manJmtzm
bu yl.ikti gottiremez. Maliye Vekili olmak s1fatiyle arkasmda muharebeyi idame ettirmek ic;:in mcnabii
Meclisinize kar§t me uliyet deruhte etmem mtinasebe- ecnebiye var , yard1mt var. I3etki o gordtigti muave-
tiyle bunu sala bi yettar olan makama , H eyeti Veki- netle ve ald1g1 paralarla ha'li harbi senelerce idame ede-
leye i ma etmek. mec buriyetinde idim . (Bu mtilahaza biJir. Fakat m iid afi ir haiJe bulunan memleketimi-
ile vaziyete He yel i Vekileye ve (4) Heyeti Celilenize zin seneterce boyle bir harbi idamesine va ziyetimiz
isma ettim. Ba5kumandan Pa ~a Hazretlerinin burada mtisait olmadtgmt ki ~a hsi kanaatimdtr- mtisai l ol -
bir mes le doJa yt iyle. ist ikraz m eselcs i dola ytSI ile a- madtgmi soylemek m c buriyetind eyirn . <;'ii nkti Maliye
ki beyanatt v silesi ile yine soz alarak be yan ettim. Vekaletini deruhte etmem dolayisiyle bu y uk dogru -
Mesele boyledir. Binaen a ley h bendeniz kendi kanaati - dan dogruya bendeni zi n str l:mdadtr. Ye hatta islirham
me gore ha li harb in , ki yeni otmayan, sekiz on se- ettim ve istirham edi yo rum ki bizim harek~Ht aske-
nedenberi de va m ede n hali harbin. memlekette icra riyemiz, siyasetimi z bu yaz zar fmd a davayt kazan-
ettigi tahribaf gtinden gti ne bti ytik m ikyaslarda. ken - mak olacaktJr.
disini ihS>as etmektedir. Yeni ye ni tek ali fle fazla a- MUSTAFA KEMAL BEY (Ertugrul ) - Olm az-
r idat degil , belk i eskiden beri cari o ta n muameliitm. sa ...
ya ni teka li f.in tem.in e tm ek k, biliyetinde oldugu vari- HASAN BE Y (De va m la ) -- Olma z a bak§a .
datm noksa nmt telaf i eclecek bir a ziyeti ancak te-
M STAFA KEMAL B EY (Ert ugrul ) - Rica
min edi yo r gibi g~li yo r benJenize. Binaenaleyh gay-
ederim, memleket hakk1 mlidafaastm nihayetine ka-
ri mu ayye n bir vaziye t ic;in, gayri muayyen zaman
dar mtidafaa edecek.tir. (Di nleyelim adalan.)
ic;in ha li harbi: yan i gayri muayyeneden mak adun bir
ene. iki sene. i.ir; sene, ki uzun bir zaman ic;in ha li HASAN BEY ( De amla) - Sozlin g~risini al-
harbf idame edecek memlekette mcnahii maliye bu- madan soylemcyini z. Zat1alinizin dii. iindi.igi.mti bende-
lunabilecegi ne ka ni ·degilim. niz de diL~ti ndtim . Siyascti" a keri yemit. askeri prog-
ramtmJZ ne yapa aksak bir an evvel apmak ve mil-
SALAHAlTiN BEY (Mersin)- Memlekette me-
letim izin her ne liizimsa, ya ni bu yaz zarfmda bu
rt:tbi m a liye var 1111?
diivayt halletmek i<;i n ne kadar fcvkalade fedakarltk-
HASAN BEY ( Devamla) - Bu lunabilecegine ka-
lar HiZ1msa i temek. fakat d:vay t bitirme k ic;:in mil -
ni deg ilim dedim.
lete laztm ge len teminat1 vermek, yaptlmas1 lazm1
SELAH Til B EY (Me rsin ) - Ha , evet, ta-
gelen §C Jeri bir an e vel yapmak \e bu i~i haltet-
mam.
mek laztmdJr. Efendiler. memlcketin menabii mali -
RASA BE Y (De amlaJ - Tabii Hliktimet e
yesi , menabii va rida tt da budur. Fakat bunu yaparken
Htikiimetde Heyeti umumi yemJ ZIIl tizerindc oldugu
ta lii harbi bilm iyo ru z. ne dereceye kadar muktedir
ir;in .
oldugunu bilmi yoru z. Dti~manlann ne ~ibi tedbir itti-
SALAH lTi BEY ( 1ersin) ynd1 r.
haz ve ne gibi mtidafaa a lat:aklanm bitemiyoruz. Biz
HASA BEY (Devamla) - B izim kanaatimize
boyle hareket etmekle beraber, ihtimal ki , davayt mil-
gore ayn degildir, siZln ka naati nize gore ayn olabi-
limizi, bu yaz zarfmda btiti.in netayicite elde etmi~ bu-
lir. Bu da ba hsi diger
lunamaytz. Yaz iarfmda: bu demek degildir ki yaz
HOSEY[ AV 1
i BE Y (E rzurum) - Hasan Be- zarfmda da va m1Zm neta yi ini elde etmeye kudretimiz
yin tevecci.ihtine te~ekktir ederiz. kalmadt. pes diyecegi z. Hayrr. Boyle bir fikir yoktur.
HASA BEY (Devamla) - Bunu her zaman He- Mustafa Kemal Bey karda~ImJZIIl bu zehaba nere-
yeti Celilenize arz etmek isterim. Bu milli yaralanm1Z anlayamtyorum. Siyaseti askeriye

(1, 2, 3, 4) Parantez irindeki kelimefer tara/1mdan ( I, 2, 3, 4) Parantez it;indeki kelimefer taraftmdan

eklendi. M. Onver eklendi. M . Onver.

795 -
 f : 160
program, salahiyettar o(an makamiarm noktai na-
zan ~u zaruret suretiyle bu olmaltdtr. Bir an evvel
buna gore hareket etmelidir ve memlelcetimizi bir
an evvel sulba kavu ~ turmak Jaztmdtr. Ama bu. da-
vamtzt terk etmek suretiyle sulha kavu~mak mana-
sma degildir. Oyle olduktan sonra bu davaya kalkt~­
manm ve olmenin manast yoktur. Anla~Ildt mt efen-
dim? Bizim siyaseti umumiyemiz bu olmahdtr. Buna
mlivafakat hast! olmazsa mtidafaa vaziyetinde -in~al­
Jah devam etmez- bittabi memleket ne kadar zaruret
i~erisinde olursa olsun, buna tahammtilden ~ekinme­
yocektir. Binaenaleyh bidayeten bir siyaseti askeriye
olmak Uzere bu i~i mtidafaa ile bitirecegim gayesi
ba~kadtr , bu i~i bir an evvel yapacagtm, te<;:hizatt
ikmal edecegim , in~allah neticeyi dU~mant bir an ev-
vel tedmir ile elde edecegim , siyaseti ba§kadtr. Ben-
deniz bunu istiyorum.
ALi SUKR 0 BEY (Tr.abzon) - Simdiye kadar
boyle degil mi idi? (Oyle degildi sadalan.)
OSMAN BEY (Lazistan) ·- Fevzi Pa~anm beya-
natt var. (Oyle degildir sadalan.)
ALl SUKRO BEY (Trabzon) - Fevzi Pa~anm
beyanattnl gosterecegim oy']e degildir.
SALiH EFENDl (Erzurum ) - UsuiU mlizakere
hakktnda bir ~ey arz edecegim, mi.isaade buyurulursa .
fendim, sulh i<;:in Hariciye Vekili . harb i~i n MUdafaai
Milliye Vekili b(\yanatta bulunur. Maliye Vekili de
umuru maliyeye dair beyanatta bulunmahdtr. (Gi.irUitli-
ler.) ve (Haytr haytr sadalan.)
HASA BEY (Devamla) - Beye(endiler, a~tk
soy!Uyorum . Bendenize agtr bir yi.ik yi.iklemi~sinizdir.
Maliye Yekaletinin hesabatmt , mesuliyetini benden
anyorsunuz. Fakat ben im zaif omuzlanmm verdigi-
niz yi.ike tahammi.il edebilecegi bir mi.iddet vardtr. Ben
boyle seksen, doksan milyon lirahk bir bi.it~eyi sene
nihayetine kadar deruhte etmiyorum. Simdiden ba~­
kasm·a tevdi ediniz. Binaenaleyh vaziyeti maliyenin ica-
batma, ki her ~yin mahalli halli maliyedir, Kasadtr
ve bu bir <;:ok dtisturlarla tahakkuk etmi~ bedahat de-
recesinde bir hakikattir, kimse bunu inkar edemez.
Bizim vaziyeti maliyemiz bo}'1le seksen. dok an mil -
yonluk bir bi.it~eyi senelerce idame ettirecek bir hal -
de deg!ldir. Aksini iddia eden arkada~tma , ben maa-
lihtiram elinden operek , mevkiimi kendine terk edi-
yorum . Bugiin gelsin ve ben bu mesuliyet dolayt -
siyle ne harekat1 askeriyenin emri kumandasm1 de-
ruhte eden makama , ne de icabat1 maliyeyi arza mec-
burum. Onu yaptJgtm gibi heyeti celiJelerine de arz
ettim. Simdi de sarahaten soyli.iyorum . Bilahara bu
- 796 .-
16 . 2 . J338 c :l
hususda bir mesuliyet kabul edemem. Binaenaleyh bi-
zim da vam tzm si.iratle neticelenmesi laztmdtr. Vas1f
Beyefendinin burada bazt beyanatt vardtr. Gi.inc!en
gUne bozulmakta olan vaziyeti maliye dolaytsiyle
dabilde irti§a, irtikap, htrstzltk, suistimal gibi ahval
husule gelecek. Hatta korkanm ki daha fena vazi-
yetler kar~tsmda kalacagtz. Binaenaleyh heyeti c-eli -
Lelerinden ~ahsen istirhamm1 bunlan bir an gozden
ka<;:trmamahdtr. Davayi mil'Limizi eJde etmek i<;:in mem-
Jekete maalesef daha bir _<;:ok· tekalifi milliye yi.ik-
lenmesi mecburiyeti kar§tsmdaytz. Aksini kimse id-
dia edemcz. Fakat mernleket bu yi.ikleri, bu fevka-
Jade ban tekalifi kimse uzun miiddet ic;in katiyen <;:e-
kemez. Bunlan yi..iklendikten sonra; icabata, laZim ol-
dugu ve<;:hi le tevessi.il etmek mecburiyetindeyiz. Sim-
dilik bu nokta hakkmda, ya ni siyaseti sulhiye hak -
kui:da soyleyecegim sozler bundan ibarettir.
HUSEYi AVNt BEY (Erzurum) - Hakayiki
boyle qiper va soylediginizden dolayt bilhassa te~ek ­
ki.ir ederiz.
TEVFiK RUST U BEY (Mente~e) - Efendim,
mevzubahis olan mesele ge en gUn arkada~lann tek-
lifi i.izerine karar verildigi ve<;:hile, ac;•k me elesidir .
Bu a<;:tk mesele i hakkmda icra vek_illeri heyeti na-
mma Maliye Vekili Bey arkada§lmtz iki esas gosterdi:
Birisi bi.inyemizin, §ekli idaremizin iktisadi bi.inyemize
gore te i i; digcri sulh siyaseti. Sulh siyaseti hakkm-
daki noktai naz:trlanm §imdi te~rih de buyurdular.
Enci.imen bu a~tk hakktnda u fikirleri arz etti.
Biri e asia tasarruf, ki Maliye Vek ili de o nok -
tada ittifak diyor ve SJra iyle ki.irsi.iye gelen arka-
da~lanmlZ ve hatta hemen, hemen biiti.in Meclis bu
nokta etraftnda birle iyor.
lkincisi; bi..inyemize g "" re usuli.i idarenin tesisi.
f-akat bu alelacele ve alelamya olacak bir i!i degil -
dir. Bunu 1339 biit<;:esinde nazan itibar~ aJmak i.ize ·
re teklif ettik. (Ooo sesleri) Efendiler, mes'eleyi ta -
rih edelim. Tasarruf ba~ka , hi.ikGmelin te~kil at mt ko-
ki.inden degi!itirip yeniden yapmak ba~kadtr. Yoksa
burada alelfevr verecegimiz karar ile hiikGmet ku-
racaksak , korkanm ki , o hi.ikGmetler, o usulii idare-
ler kagtttan olur. Bir senede bu kadar a!ik ile bu
kadar a5k1 idare ile kurulan ~ekli ida reye bakahm .
Vatanperverlik etrafmda hukuk magsubemizi miida-
faa etrafmda toplanarak bu heyet arzusu dahilinde
bir usuil.i idare kurabilmj~ midir ki? Simdi muntazam
c;ah~arak tesisini a·rzu ettigimiz idarenin bir kac; ay
~ah~masm1 arzu etmekligimiz ~ok gori.iltiyor. Uc;iincii
mes'ele; asll hafi celsede bir karaar raptedilmesi icap
 t : 160 16 • 2
eden mes'ele, Subat maa ~ 1 mes'elesi lir. Bu bUl~ede
mevcuttm vc 1\l ecli,<;c b:r :.. arara rapli liizJmd1r. l~tc
enclimen 1rf a ·1 ga r;are olarak dU~UndUgU r;areler
meyan1nda. bunu da Mecli;;e arzetti. Simdi Meclis
durudiraz dU UnUr, ta§tnlr herhalde bir karara rapt1
laz1mdlr: Buna muhali( alan arkada~lanm1z Uleyma11
S1rn Bey refikimiz gibi , burada e babt mucibesi lie
fikrini mLidafaa ermelidir. Yoksa burada. bana sua!
ve cevapla bu me 'eleyi halletmenin imkii n1 yoktur.
Mak at me 'eleyi c l·;ei ha fiyed e bir net iceye iktiran
etli~mektir. Ta ki a! ni c I emizde niiho ~ bir man-
zara arzetmi5 olm ~tya iJm.
DordiincU · k! 1111; yi ne enci.imenin Vekiller Heyeti
ile birle~tigi bir nokta va r. Sulh si aseti . Anclk bu
·ulh i a eti hakk1nda ~ a h i ka n<latlln bunun $imui ye
kadar gonilen cm >a li ile a nla~ildJgJ vec;hile, siya i
vesaikle inta ed ilccegine kani degilim. Yani ye~il rna-
a ba~md a iyil. h mUrekk eple yazil n kag1tl a nn pa yi-
clar ve hadi ala tefa vuk edccegine kani dcgilim .
LOTFi RCY (Si ere!<) - K1r1111 Z1 m li rekkep ...
"I · VFiK R U, REY (De amla ) - Onun i~in
yeniden a d ye illenmekte Inn sahrnlartm1zda hadi a-
ta muvaffak oiMaJ.. ·ha ki ki ulh li kanJmJzl a ezebilmek
i~in bLitlin bUt~emi zi icabed erse daha fazla bir blit-
c;eyi Mlida faai M ill iyeye. h·1rp ug run,l ta h isle t hir
etmeyel im. (Bravo sedala n )
Bunu "y lem ektcn mak :ltlim itiraz Je n oldugu-
nu i~aret etmek degil. Ka r:nlanmlZI . mal i siyasetimi-
zi tayin etmek i~in d ir. Ya ni bugi.i n huzurunuzda ta-
ayy un eden ac;1 g111 ne . urel!e kapatl!acag m1 te pit et-
mektir. ihayeL , onun cu me elede lcra Vek illeri He-
yetine i tikraz ir; in mi.i.saade vem1ektir. Efendiler hit;
k1m. e har ici bir i tikrazm gayri mUmkUn oldugunu
gelip burada iddia edemez. Haric i bir i tikrazm im -
k.an 1Ziigm1 iddia etmek "'i " vc im an ile kuruugumuz
ve ati inden cmin bulundugumuz devletimizin bir
itiban olmad1gmJ kabul etmck demektir. Bunu ka-
bul etm iyorum . ~ imd ide n ret ediyo rum.
OSMA BEY (Lfizi tan) - Enci.imenden bir ~ ey
oracagm1. 133 7 masraf1na a it ol mak lizere tert ip
ettiginiz ve maale ef a nll~ da oldugu gori.ilen bu
cetvelin tetkikatma devam ed ilecegini enci.imeni a li -
niz tensip ediyor mu , yok a o fasl!larla goslerilen e
heni.iz mi.iphemiyetten kurtulamayan erkabm ba~ka
bir nam tahtmda defterc kay1t edilerek o suretle o
fa lin kapat1lmasiyle ve bu ve~hile 1338 senesi bi.it-
yesinin mi.izakeres ine geyilmesini mi tensip ediyordu -
nuz?
797-
1338 c :1
TEVPIK RUST .. BEY (Devamla) - Gc~en gUn
de arzettigim vevhile, mi.izakere haricinue sorulan
bu sua! hakkmdaki k.anaat1!111Z 1337 but~e inin hali-
ni oldugu gibi arzettik. Bunu vekayi ge;:tikten sonra
tasdik· edip bir muvazene kanunu mahiyetinde ~~­
karmakta b(iyUk bir faide gormliyoruz. Ancak malu-
mat ahp !era VeJ..illeri Heyetinden 1337'nin muha ·e-
be mazbatasm1 anlamak liizund1r. Ancak bu ma!Umat
esasma ittibag ederek varidat ve ma~arifat dahilinde
derdesti takdim bulunan 133il blit~esi kanununun
mi.izakeresine ge~ilmcsin i teklif ediyoruz.
TAHS1 BEY Ay~1n ) - Bu bahsettiginiz istik-
raz meselesinde memleketin ~imendiferler i esa ir im -
tiyazat mukab ilinde ya pdacak istikraz 1 1111 kastetli-
yorsunuz?
TEVFiK R .. ~T O BE (Devamla) - istikraz-
dan , devletin siyasi ve iktisadi i tiklalinden hi~ bir
~ey feda etmemek ~arti y le. memlekette mevcut alan
gerek servel i (tabiiyemizin ve gerek tesisat1 smaiye-
mizin inki ~ af1) (l ) namma makOI . era it altmda yapll a-
cak istikraz1 kastedi yorum .
TAHSiN BEY (Aydm) - 0 halue i.:tikl ali iya i
i~in doktliglimuz kan beyhudedir.
HASA BEY (Maliye Vekili) (Trabz n) - Efen-
dim . i likraz mes'el e inden bahsetm k i !erim. Verile-
cek mlisaade ile bii tc;en in a · •gm1 kapamak i in bir
istikraz akdi imkan1 ha II oldugu gi.in onun miktan ,
faizi. ~erai ti vesaire ·ini muhtevi bir Hiy iha ile He-
yeti CeJ ilenize gelmek vc bi.iti.in ~era i ti Hcyeti Cclile-
nizle m iizakere edip, bu suretle tasdika iktiran et-
tik ten sonra istikraz akted ilebil1r. Hi.ikumet gelip siz-
den mli,<;aade almadan ba~l1 ba ~ma ist ikraz aktede-
mez. Hukilmet i tikraz akdi iyin bir layiha ile Mec-
li e muracaat cder.
TAHSJ BEY (A ydm) - Hlikumet oyle emri
vakiler haz1rlar ki ...
BASRi BEY (Karesi) - Efendiler bu klirsuye
kuvvei · maneviyem kmk olarak y1k1 yorum. ('unki.i
Mlida faa i M illi ye blit~esi biliimlizakere, bilamlina -
ka!ja kabul edilmek istenildigi zaman, ben mf usul
noktai naz:anndan soz soylemek i.izere ki.ir i.iye ¥1kar-
ken, Meclisi Muhteremde bulunan baz1 zevatm ayak
pahrd1lan hakaretine maruz kalmJ~tJm . lzzeti nefse
malik olan insanlar, bittabi, bu gibi hadi eleri unu-
tamazlar. Mamafih ben de burada bir arkada~m1z
olmak sJfatiyle, elbette bu hadiseden mi.iteessir olarak
(1) Parantez irindeki kclimeler tara/1mdan ek -
lendi. M. Un vrr
 1 : 160 16 . 2 . 1338 c :1
kanaattanmt saklamak zilletinde bulunamazcltm. 0 rica ederim; hiikC1mette. devairde eskide n hatmm1zda
halde kanaatlanm1 mUcme]en soylemek Uzere huLuru ka1an o samimiyeller, o ciddiyetler bugUn var m1,
alinize 91kt1m. Vaziyeti ma li yemiz hakktnd.aki clerl- yok mu'? Hcrkes maddl dii~i.incelerle hareket ediyor
leri, miiteh ass1s telakki ettigimiz zevat burada erka- ve herkes kendi vazifesine kar~t la ikiyle alaka gos-
ma, maddelere mUstenit olmak suretiyle uzun uza- termiyor. ('Unku zihniyet bozuktur. Araplarm bir
dtya ifade ve izah ettiler. Efendiler blit9e as:tgtnt ka- tlarbt meseli ard1r. (Zab1t ytrlik old ugundan bo~

patma yt dii~tinmek bizim is:in nasi! mUhim bir mes'e- btraktldt) ... degirmenin gUrUltthi, ~airttsi i~itiliyor.

le ise, a91k olmayanlann tahsilini temin etmek de, Fakat ogi.iti.ilen mah ul , un meydanda yok, bir kuru
zannederim, o derece mUhim bir mes'eledir. Acaba giirUltli kopuyor. Fa kat neti ~ye bak tyors unuz. hazir-
a~tk olmayan erkam111 tahakkukuna muvaffakiyet dan ibarettir. Efendi1er; biz bUto,;e ayigm1 dU~iinmek­

hasd olabilecek mi? ten ziyade ayik oimad1gm1 zan ve l'arzettigimiz aksa-
mln dahi tahsiline. cibayetine biz i mu affak edecek
BASRi BE (Karesi) iki sene is:in MUdafaai
tarz; taw harekct, tarz1 idarc ne oimak laztmd11·?
Milli yeye yuz milyon liraltk bUt9e verdik. Tekalifi
Bunu evvela halletmek 1.1 z1mdlr. Evvela bunu temin
milliyesi; Lekalifi milliye harioinde angarya uretiyle
etmelidir.
yapt!fllan i~ler - d1~anda kalmak ~artiyle - za nnede -
bilirim ki, biz yUz milyon lira ile eger hakiki bir ta- Biitt;e varidaunm at;1k olmavan ::tksam inm cibaye-
sarruf endi§esiyle hareket etmi~ olsaydtk ta Viyana' tine acaba muvaffak c !., i1ecvk. mi, ) oksa sopalarla
ya giden ordulann muvaffakiyctini g""stermeye maL- k vulacak m1y!z? Efendiler demin Va~1f Beyefendi
har olurduk. Bir ~ey yapamadtk. Efendiler: bizi ytkan erkama miisteniden bazt haka} ik. oy1edi1er, bende-
iki ~eydir : Gam~t ve gurur. Bi z ufak bir muvaffaki- niz de buna bir ~e} il:.h-e ede egim. Bunu get;en e-
yeti askeri)e gosterir gostermez; daha dogrusu <;ig- ne de soylemi~tim. Be~ yi.iz bin lirahk. k1rtasiye ...
nenmi~ olan temiz topraldanm1zdan bir iki kan~ yer rica ederim ... (Zab1t ytrt limt'i) lira1tk banknot yapt~­
istirdadma muvaffak o lur olmaz; adeta bir llgmltk ltr amz, c. eri ellit kagiilan hal ine gelirirseniz bun-
gosteriyoruz. (Brav sedalan) Bu ~!lgmltk bir gurur 1· n dolJurmak i9in bile a) Jar, seneler laztm. Ben
te vli t edjyor. kadrolann lan? imi e na mJa d burada arzetmi~lim .
H USEY i AV t i REY (Erzurum) -- Bravo. n- biz devairde kadr- ya pttk. enciimenler d bir kad-
la yan anla 111. r meyclana getirdiler. - Bu k dr 1 nn ne dereceye
B SRi BEY (Devamla) - Bu gurur bizim mesai - kadar tatbik edilJigini O) lemcyecegim. - 0 vakit de
mizi tatil ediyor. Vak1a mill! heyecanlan , mill! mU - dem i ~tim efendtlcr. }• 1nit karJr lann tensikle, me >a-
cadeleyi ya~atmak laztmd1r. Fakat mil11 hey can ba~ ­ rifi tenki~le i t itmez. iL:a r ye . adcl tirin: idareye,
ka. milli heyecan111 fevkinde ani yllgtn!Iklar yine itimada. ciddiyet , amimiye: mustenit ade bir u u-
ba!fkadir. M Udafaai M illiyeyi hakiki mu vaffakiyettcn lii idare plant meydana gcti irn. 0 plana gijre kadro-
uzakla§liran i~te bu haleti ruhiyedir. Biz kendi evimi - nuzun ten ikma, masarifatmt7111 tenki ine muvaffak
zin ir;inde ulunan htrs1zlart evimizin it;inden dt~an ­ olur unuz. Bunu y~prnad. n, kadroyu tanzim ile ikti-
ya attiktan onra bile oyle gurur sahibi, gurura ma- fa etmek bir a rei hal olarnaz. Tens ikatla memur ala ·
lik bir millet Sifatiyle, fazla yilgmllklar yapmaktan ltr. fakat i~ 1g IJr, i~ e ki i'iin ayntcl!r. Az memur o
t;ekinmeli iz. Agtr ba~II olmahy1z. Ben o vakil de eski i~in ayn1 1 n m isindc bile muvaffak olamaz,
soz istedim, fakat maalesef o haleti ruhiye ara mda i~ler terakki.im eder. l plamr. e ·hab1 mesali h o za-
hakikati soylemek mUmki.in degildi. man daha fazl m li.k""lata maruz kaltr.

HUSEYI AVNI BEY (Erzurum) - Dinlemez-
ler dinlemezler ... Efendiler, ara Slra huzuru alinize
fi:Iktlgtm zaman tekrar ettigim bir nokta var : Biz
de biits;e bozuk degil, te!ikilat bozuk degil, hi9 bir
bozuk degil. Fakat, zihniyet bozuk, zihniyet bozuk ...
Biz ·bu milleti maalesef mes'ut edemedik. Miidafaai
Milliyemiz miitemadiyen israfat yapmakla beraber.
Miidafaai Milliye haricinde bulunan devairi ted ir
eden zevat da bu milleti mes"ut edemedi, edemez,
edemeyecektir. ('i.inku zihniyet bozuktur. Efendiler .
Binaen leyh; eV\"el emirde: u ulleri adele~tirmek
usull ri evv~la tanzim ' ten~ik etmek, ondan sonra
vazaifi taksim etm kle !.;adro tenki alma baJilanmak
~ey laztmdt. De airde ha ta bura c:a n ne~el etmi~tir. Doyle
u u!U idareyi. yani muamelatt kalemiyenin tensikin -
den sonra yaptlacak alan kadrolar, ade, basit, bir
kadro olur. (Zab1t yirtJimt!}) ... mes'ut edebilir. Fakat
bu maddl k1 m1d1r. Bunun -gayri maddi k1smt vard1r.
ki bu da zlhniyet me elesidir. Bu zihniyet meselesi
hakkmclaki kanaatlmt otedenberi arzettigim it;in tek-

-798-
 t: 160 16 . 2 . 1338 C:l
rar etmeyecegtm. Bu zihniyct meselesinin tslahatt da riyor. Biz bu di.isturlar haricinde keza kafamtZa
birinci derecede lazt mt.lir. tferhalde halkt sopa ile gore qir tarZI idare takip etmek isti.yo ruz. Kurcala-
degil ruhu ile idare etmek laz1m . (ylik ek esle) halkt diglmtz 'esbabm en mi.ihimmi de budur fendiJer.
ruhu ilc idare etmek laz1md•r efendiler. Bu halkm A<;•k soyleyeyim. bendeniz mebus olrnazdan ev e l
nasd bir haJk oldugunu, bu milletin hangi millet ne i em mebus olduktan sonra da yine oy um. Ben
oldugunu; hangi muh itte o ldugun u, ne gibi a la ika d ti nki.i Basri ne ise bugi.in Basri de oct,ur. Ben , yani
merbut oldugun u di.i~Unerek bi.inyei i~ tima iyesine mu- d i.in ki.i Basri bugi.irtki.i s1fat1 temsiliyeme gi.ivenerek
va ftk bir taw iya et tayini 1· z1m geldigini di.i i.ine- kendimde di.inki.i kudretten fazl a. di.inkli kudrelten
rek, btin yei iytimaiye ·ine muvaf1k ve mtinasip bir <;ok yliksek bir kudreti ilmiye ve fikriy e teveh h um
tarZJ siyaset takip etmemiz derecei· vucubdad1r. Bu eder em, ben im bu tevehhi.ime mi.iste nit olan idarem
olmad1k a einin olun efendiler .... ac;•k olmayan kt - daima hata aluttur. Bizde bir dert a rd1r : Biz he r
mmt tahsilde de muvaffak olarnayacJ.g;z. Muvaffaki- ~e i keza elimize alahm diyoruz. (Zabtm on sat1n
yet imkam mii yesser o la may· cak} biz daima bocala- ytrtllmt§) Buglin meselii, biz daima mlistehl ik mas-
ytp duracag1z. llin enaleyh kafalardan feJakar hk et- raflan kabul etmi~, mtistahsil rna rafa yana~rna m,'i
mel i. Bu m itlet mutla ka benim kafam gore yi.iri.i} e- b ir milletiz. H al buki bizim en bi.iyi.ik menba 1m1z mils-
cek fikri ni kaldlflnah. Bu m illet senin kata na gore tahsil olan k1stmdtr. Yani bi.it<;en in bilhassa ih.ti at,
ytirtimez. buna imkan yoklur efendiler. nafia ktstmland1r. Hatta maliye kt m1dtr. R tca ede-
r im, bunu ciddi me zu yapm . Biz Hey ti V kileyi
Efendiler; Kiiz1m Pa a B ald~e s ir'de H arekatl Mil-
daim a kendi dahil imizden in tihap etmek Uzere bir
liyen in ba~ma ge~tigi zaman bir c;ok mu vaffakiyetler
esas kabul ettik. k gi.izel... Fah.at efendiler; s1ra
gosterdi . Bun un 1rn ne it.li . a z1m Pap geldigi za-
ile dUn Ferid'i dti Uren bu Mecli , ki ben de Feril
man U tlinde ktyafet i ask riyesi yoktu; i il idi . 1 a
Beyin en aleyh tarl nndamm. bu blits:eyi bu hale ge-
z1m Pa~ a hal k ile beraber yi.i rti m e!< isted i ve halkla
tiren odur. Onun uyulma iyasetidir bu . D i.in Fe riL
beraber daima ytiri.idi.,i. b le tahakklim, darp, durp
Beyi deviren bu Meclis yann H a an Beyi de devi r ir.
yapmadt. Yapsa ydt biz l< aZ1m Pa~ay 1 llal 1kesi r 'den
0 bir gUn mtiteha SLS kim va r i imizde, me el5. Re-
kova rdt k. K az tm Pa a i~reti m netti ve o vakit iLin
at Bey var. iki gi.in sonra o devrilecek . .. <; gUn son-
men'i mi.iskirat kanununuz yoktu. (B ravo sada lan)
ra mi.itehass• gibi gord 'igi.i mi.iz, ihtimii l bunlar ha-
Kafada n fedak a rhk etmeli efendil.er. K fadan feda·
kika ten mi.itehass1sttr, bu zevat gi.inden gline y•pra-
kiirilk. Fakat bu i~imize gelmezse ko r anz ki bu mil-
nacakttr. Heyeti Vekile gi.i nden giine zaafa ugraya·
let biz i sopa ile kovacakt1r. (Gi.irliltliler) Bu Anadolu
toprag1nda , An ad lu ruhun, aykm rul1la r ya. ayam az. cak l1r. Diger vekil'ler hakk1ndaki mi.ita laa da ayn1cl1r.
Biz bir y1pratma siyaseli takip · ediyoruz. Bence H ;!-
Bu ruhtar er a h1 habi e zab 1t y •rt ilm1~)
yeli Vekfle andalyasma otur!ln bir a rkada~1m tz ol·
ISM ET BE . ( orum) - Bir t dbiri mali hak - mti~tlir. 0 akibeti di.i~Linmek liiz1md •r. S1 -a ile boyle
kmda oy le yin iz. Heyeti VekiJeyi intihap mahdu t bir daire iyinde YIP-
BA R i BEY ( D eva mla) - Efendim. tedhiri ma- ratma siyaseticlir. Bu siyaset bu milleti daima bocala-
ll mi? Benim arzettigim l'-!t.l bir. te lbir degildir. Ben- maktan hali b1rakmayacak. Bu mille ti me ' ut ede-
cleniz di yo rum ki , bi.it~e a\= lgllll c!egil k p:d1 k• sni1111 cek yo llan bulmaya bizi muvaff k edemeyecektir.
da lahs ile muvaffak ol a ma y cak ·m•z. (Linkli zihni- Binaenaleyh dertlerimizden biri de budur. Herha ldc
yet boz uk tur. Bu zihniyet ~ a lkar a bi.il~e ay1g1 da hamiyet, . fedakarltk, ilim kudre ti fi kriye vesaire in-
kapanacakt1r. Mill et de bizimle berab rdir. millet de 1
hi ar altmda degildir ve olmarnal1d1r. Bu mi lleti se-
bi.ittin vanm a rfa m[ihey ya utr. Yeter ki milletin ru - ven bu miJJeti ilml e as larla. bcl ki da ha yUksek (Za ·
hunu nla ve milletin ruhuna go re bir id re te 1-.il bttta bir sat1r y•rtllm•~) ... belki harir;te n de adam -
et. Efendiler b izi m dertlerimizden biri de; rica ed~- Jar vard1r. Rica ederim , dahilimizde a rsa clahilden,
rim gi.icenmeyelim; m i.ite., si r olmayalim, bu beni rn haric;ten varsa haric;ten alaltm . Miitaass qJ o lmaya·
bir kanaatimdir. "y leyecegim. biz kendi haddimiz · hm. Efendiler, rica ederim ger;ende bir arkada5 1m
den , hududumuzdan <;ok fa zla kudretf ilmiye ve fik - te~rih etti. Bu hazaini tabiiyeden neden istifade ede·
riye ahibi oldugumuz ka naa tlll a dti $Liyo ru z, yanildi- miyoruz. i.inkU istifade yolunu bilmiyoruz. Binaen -
gtmJz noktalardan birisi de budur. Bu ka naa t bizi aleyh bu bilgisizli'kle bu memleketi yU ri.itm ekte 1s rar
yamlttyor. Bir mill ti i la rc cde~.:ek ilml, h kiki dli - ctmek halad1r. Herhalde arkada~lar biz ne kacbr yi.ik·
turlar ne oldugu noktasmt a rama'ri b ize gaflet c- sek ha ya ller pe~nde ko~arsak ko~alim . blitlin 1 tari·

- 799 -
 t : 160 16 . 2 • 133M
yeler, bi.itlin di.isturlar kendi aram L.:cla donmckte ve
harice gitmemektedir. Millet di.inki.i millettir. Biz bir
tak1m nazariyata. bir tak1m hayalata mi.isteniden da -
ha yi.iksek nazari yele r i.izerine pi! 1rken. millet sefa.
le ler i~inde olmekte. i.irunmektectir. . fendiler bir
milletin bi.inyei i~timaiyesi nazariyeler; hayal!erle de-
gi~tlrilemez . Biz biraz millete d )g ru inmek zarureti-
ni kendimizde ha!letmeliyiz. Millet biLe ... biz m il-
Jete inerken ... (Zaptm on sat1n y•rtilm• ) bu bir na-
zariyedir, bu bir kaidedir. Halbuki biz milletin haki-
ki ihtiyar;lanm. biz mil!etin hakiki cviyesini bilme-
yerek di.inyamn en yiiksek hayal. gayei. mefkure ula-
rak tamd1g1 bir tak1m e asian memleketimizde tat-
bika kalki~ l yo ruz . ki hatanm en bi.iyiigi.i oradatl1r.
U R T EFE 1Di (Er1 uru m) - Sl!n koy ho-
cas• olabilir mi in?
BA Ri BEY (Devamla) - Ke ke ho ·:~ efendi
koy hocas1 o lab ilclim. Ah hani kay hoca!Jgf yapa-
cak kudret bende bulun ·a.
Bunu nic;in soy li.i yo rum efcndiler'! Bu bende bir
derttir. Vekil oldugum iyin soyli.iyorum , mi.itehaSSI
olarak degil. aiJhiye ttar olarak soylliyorum. Temsili
alahiyet. l3u bliyle. yok a eger mlitehass1S1 olmak
i.izere soylecek icap etscydi ben sittin ene su ar-
cl!m. Efendiler. siyaseli lahiliyed c arzettigi m nokta -
larda bir b zukluk vard1r. Siya eli uahilimizi, mille-
tin hakiki seviyesine mlistenil bir tarzda 1slah ctmek-
ten ba~ka bizim ic;in muvaffakiyet imkam yoktur.
I tikrazdan bah ettiler. Efendiler. siya eli harici -
yecle de, emin olunuz ki. aym tcrecldi.itler. ay111 te-
~ettlitlerimi 7. ayn1 karars1z:hklar men:ultur. Rica ede-
rim efendiler; iya cti llariciyede hedefimiz nedir?
Kfth garba. kfth ~arb lema) iii ediyoruL.. iyaseti ha-
riciyede \'aziyeti hakikiyemiz nedir? 13unu tayin et-
medik~e istikraz aktinin imkam yok.lur. htikraz akte -
der ek memleketin i~tiklaline . varhg"llla, ya~amak
hakkma hatime yekmi oluruz. H i.ikumet iya eti ha-
ri~.:iyesini henUz tesp!t etmemi~tir. edcme mi~tir . e fk !nci; takribi bir u ule mi.iracaat etmek lazm1 geltli.
yapmak istiyoruz? Siya "etimiz dlinki.i gibi midir. yak-
a garbli mi olmak i~tiyoruz"? Rica ederim siyascti
hariciyemiz ne lir? Siya cti dahiliyemiz ned ir? Runlar
hall edilmedik e dahilde muv ffakiyet imkans1z bulun-
dugu gibi. haricde de muvaffakiyet imkans1Zd1r. Bi-
zim as1l derdimiz budur. Ekseriyet kalmad1 Reis Bey
sesl er i)
ALi S .. KR U BEY - Mlizakereye devam edebi-
liriz. K arar vermiyo ruz.
iSMET B Y ((0rum) - fc LULl mi.izakerc hak-
kmda soyleyecegim. Efendim. cetsei hafiyc mevzuu
- 800 -
c :1
haricinde. gen;:i siya eti umumiyeye cl ai r bi.it~e mli-
za kere inde her ti.irli.i tenkid at, mua hezal ... (Za b1tta
ya nm sat1r ylrtilml~ ) e aire hakkmda i tedigimiz ...
(Zab1tta bir sat1r y•rldml )
Fakat hafi celse mevzuu. rannederi m ki, Maliye
Vekilinin vermis olclugu i: hatla kati mdir. Miispet
bir karar ve reb ilmek i in bu mevzuu taki p ve kl aca
tahlil etmelidir. K1 aca takip ve tahlil etmek liiz1m
gelse derhal mevzuu hallederiz. Maliye Vekil'i Bey
mil aade buyuru rsa k1 a a tahlil ve mevzuu arz ede-
yim.
Dcdiler ki: bir hakikat1 bed ihiye \tard1r : Bu blit-
c;c ile bu m iltet ilanihaye idare edilemez. Yani ben e
b>:r siyaseti ma liye tayini ne imkan yoktur. Biz siya,
eti mali ye ittihaz: edemeyiz. Hak ikaten gayri kabili
ricat bir vaziyet. bir do:: bedihi bir hakikat vard1r. Bu
bedihi hak ikat hali malimiLin ufac1k ta hlil iyle bu bi.it-
c;enin tevzinine imkiin olmama 1d1r ve bu bi.itc;en'i n
tevinine imkan olmaymca bu Hi.iklimet. bu Devlet
idare olun·amaz. Ga yri kabil ricat bir vaziyet i e bu
da !Udafaai Milliyen in in tac1d1r. Yani bundan ri.icua
imkiin yoktur. Su halde hiz h, kik t ile Larureti telif
de ek v,tziyeti ihda~ ve bunu telif edecek tedbir it·
tihat edilmelid"r. Yani ;ya cti askerire ic;in bir mik -
yas• kudret. hir ~aman tayin tmek lci.Z!mdlr.
Anca'k i eti maliye bu mikya vc zaman dah i-
lintle tayin edilm k imkiln1 vardu·. Hali ma!imizi goz
oni.inde bulundurmak i\=-in ik-i u Lil vardll', birisi he~>abl
kati olrnak: digcri de enc:Lirnenlerin tahmini i.izerin-
de takribl bir ra.kam gi:iz online kovmak. Ger~i Subat
gayesi ntle \'ezne mev utlariyle de airi he abiye vez-
n..:lerinde gerek nakden . gerek rnah uben tediyatJ iti -
bariyle. b!r de dliyunu mUtehakkika. iyle a7 ~ok hali
maliyi goz oni.inde bulun lurmaya imkan ard1r. Bir-
buc;uk aydan beri Mal iye Yekili tahakkukat hesapl a·
r1111 alarnad r. Bugi.in \•ez:ne r1evcu tlann1 alabili rsek
Za ptm son -;atm y•rtdm•~) di.iyunu mi.itehakk1kayt
almak i ~ in mildd ti muvakkateyi beklemek Hiz1md1r.
Bi.itc,:cnin varidat rakam1 52 m ilyo n liradu·. Bizim trsul
1 uli.i ta'h ilimize ve Ut~e u ullindeki tahmin- e a a't• ·
na nazaran r ( 15 bakaya b1rakm ak laz•md1 r. Su hal ·
de 4~ mil yon liradir. 44 m il yon liranm 10 milyon-
dan fazlas1nt mah ub n tediye etmek lazlmd1r. ('i.in-
kli va 1tai mi.ibadelem iz oyle mali bir urette devri
i :tilzam edecek kadar yak degildir. Su halde 35 mil-
yon liradan ibaret kailr. (44) m ilyo n !·i ra takr.i bi mik-
'ta nn 10 milyondan fazlas•n• mah ubata c;:•kllglmlz
taman ancak 35 - 36 milyon lirailk va ridata mal ik
olduu muz:u gori.iri.iz. llun« muka llil 77 miJyonlu'k tah·
 t : 160 16 . 2 • 1338 c: 3

sisat biitc;:em iz vardu·. Bunun da 10 milyondan fazla-
SL belk i tahsisat tasarrufatJ olabiliyor. Ma!l iye Veki -
li Bey 20 mil yon J,ira kadar Litc;:emizin hakiki ac;:1g1
olaca·k demi~br . Su halde 44 milyon lira varidata
'k'ar~1 20 milyon l'ira ac;:1g1 zammet,tigimiz zaman 64 ·
65 milyonluk bir hali mali kar~1 1n'day1z. Bunu ta:kf1i·
bi ve dogru olarak telakki ettigimiz zaman 20 mil-
yon lirah'k ac;:1gm kapahlma 1 ic;:in bilti.in te kil1it1
esasiye ve idariyemizi birer birer (Zab1tla ondan ya-
nm satlr yHitilml~.) Buna bulacag1m1Z imkan §Udur:
Ya te'ldilifi mevcudeye zama:im icra etmek, veyahut
haric;:ten is'ti'kraoz a~tet'mek , veya yeni bir hfidise ol- ni ta in etmeden iya eti maliyenin tayinine. yani ma-
mak Uzere bir tedeyylin e a 1 1<abul etmektir. Bugiln ' li tcdbir ittihazma ve biit~Yenin tevziine ve bu memle-
i~ikraz imkan1 yok . Tekalifi miiJiyeye zam imkiin-
SIZdlr. Vas11tai miilnd le i tenakuz eden bir memle-
rkctin varidat1na zammetmek imkiin 1 dahi yoktur. Ma•
liye Vekili bu iki imkans1Zhg1 goz online alml~t1r.
Sonra bir tedeyyiln imkan1 kalml._tlr. Mesela -20 mil-
yon lira tedeyylin ettik. 1337 sen i ic;:in haydi 38
milyon lira daha ve aireye kar~ 1 tedeyyiin ettik. 10
bin lira sermayeli bir ti.iccann 10 bin lira bore;: ile hir 7UI..I
intifa temin etmes·i imka m var m1d1r? Yani bir mcn -
faat elde edebilir mi? Edemez. Sonra. 50' mi!yon li-
ra tedeyyUn demek bir c;:ok efrachn medan ma 'i~eti Ian
esbabt tedaviilii tevkif demektir, ki bu da miith.i). miih -
1ik bir meseledir . Su halde H eyeti VekiJe gelec k bi-
ze diyecekki, ben alt1 ayda. bir senede mi.idafa ai mil-
liyeyi intac;: edecegim. Bizim yapacagJn)lZ ~ey ne ola-
caktlr? 50 milyon liral1k bir tyedeyyiin imkan1 olup
ohnad1gmJ anlamakt1r. Bizim ya pacagJmJZ tooeyylin
tari.kile MlidafaCili Milliyernin 6 ayda bir sened inta-
cma imkan bulur k. bu e a 1 kabul edecegiz. Yok
HlikUmet: hay1r ben bunu 6 ayda bir senede yapalJi-
lirim, benim iya eti ... cz~, bJtt a yanm salt lr yutilml§)
edecegim diye biz i ikna edebilecekse o vak~'t ona go-
re !Oir karar ittihaz edecegiz. Su halde bu glin biZiim
verecegimi z kara nn mevzuu ne olacak? HilkUmet ge-
le ek diyecek ki. bizim siya eti askeriyemiz budur.
t ·tik raz imkil n1 yoktur, tekalifii milliyeye zemaim
imblnt yoktur. n ak tedeyyiin u ulii vard1r. Bunun
·i~ : n de ya alt1 ay. ya bir enelik idare ic;:in bu tedey-
yUn esa 1n1 kabul edeJim diyecek. iya eti askeriyesi-
k ti n idare ine imkiin yoktur. HiikUmet geli p burada
siyasefi a. keriyesini tayin ettigi zaman vereceg1m 1Z
karar ~udur: ya istikraz imkant. Bundan b~ka da
dli~iinlile k izah edilecek c;:are yokwr. Yalmz arka-
da!$1ar. bUt~Yen i n idari, mali tatbikatmda tasarruf ve
iktisat imkanlanna kar~1 suoii stimalleriyle i tedigi ve
(zabttt bir buc;:uk sa!Jr eksik) bani hafi el enin mev-
udur. Buna HUklimet izahat venneden, iyase-
tini ta 10 etme len daha ziyade miizakere devam ede-
m 1. L naatindeyim.
•\LAH TTf BEY (Mersin) - Bendeniz de
u•ul hakkmda soylemek istiyorum. Fakat mUsaade
b ~l\ urur amz badelzah ir oyleyeyim (Badelzahir ale-
niu if acalan.)
REi - Saa t bir bus;ukta ic;:tima etmek iizere
I ryi kapatlyomm.
i k~nci Celse alenidir.

EL E
Ac;:llma Saati : 4
REi Birinci Rei vekili Musa Kiiz1m Efendi
KATIP : Atif Bey (Kayseri)

REiS- Celse kU~at edilmi~t i r.
2. - Giimii~·hane MPbusu Hasan Fehmi Beyin;
Subat 1338 maa~atmtn vaktindc edamu temil1. irin
20 ve Miidafaai Milliye ilztiya aflna sarf ofunmak
iizcre 5 mifyon {ira avanr verifme~i hakk uzclaki fak -
rlrl.
R IS - Efend im, bir meselei mU tehire ~eklinde
Glim U~hane Mebu u Hasan Fehmi Beyin 'bir takriri
vardtr okunacak.
Riya eti Celileye
St:nci ma[iyenin hitam1na bir hafta kald1gt ivin
I 337 enesi biits;esini usuiUnc te"fikan mi.izakere e

801 -
 1: 160 16 . 2 . 1338
ta dik l"l.ad'deten imkan olmadtgt gibi, yekun itiba-
riyle birden tasd iki ciheh tervir;: eylemekte h.ilaft ka-
•nun ol·dukta.n ba~ka memlekelin zaran ma:ilesjni de
mlistelzim olacagmdan, 133 7 sene ine a it olmak i.ize-
re, verilmi~ ouan 20 mi lyon lirahk avansa zamimeten
1 ka patml~ o1acag!Z. Bunun !opt n l,,,.,d iki dahi varidi
Maliye Vel<'ilinin go terdligi mjktar. ki be~ milyonluk
bir avans :•tast ve bu avan !ann Meclisi Alinin 28 Ha-
ziran 1337 tarihli kararnamesiyle mukayyet ve 1336
s ne.iindeki maa~ata miklan azamisini tecav-tiz etme-
me-k ~artiyle tesviye ,ine mezuniyer it:as1 ir;:in hemen
lbl:r avans kanunu tan2lim buyurulmast ve eldeki Hi-
:hanm 1338 sene i biit~e musveddesi adrul esash ve
dddl mlizak ereye gec;:ilmesini arz ve tekl•if eylerim.
16 Suba:t 1338
GLimii}hane Me'busu
Hasan Feh'mi
2. ~ubat ma~larr hakJonda Muvazene EncUme-
ninin tekufi teemmlil cdilerek mii~pet veya menfi ka-
rara raptt i9in bu me zuun dahi hafi celsede tenvir
ed ilmesi kabulii ciheti tervic; buyuruldugu takdirde
k .bulli kat i in in alenen ·i ras1.
R iS - Ha t~n ehmi Bey izahalt verecek misiniz?
HA AN F HMl BEY (Gi.imli~hane) - Efendim
Heyeri eli1 nize bir defa ,-aki olan beyanatlmda bu
noktay1 izah etm i~ti m. Takriri de liizumu kadar, a-
7th yazd1gth11 zanncdirorum. Malumu aliniz elimiz-
deki biitc;ede tah isat1 yekGn iribariyle toptan olarak
kabul ve tasclik etmi~ olsak. devairi mi.ilkiye hide -
mat! umumiye i ic;:in 11 milyon yiiz ki.isur bin lira-
Ilk bir butr;:ed !r, Miidafaai •{il[i ye hari olmak iizere. ,
Halbuki devairi miilkiyede hidematt umumiye ir;:in
imdiye kadar verdig:miz avan. lann .yekunu umu-
mi<;j :o mllyon lirad1r. Gec;cn Maliye Veki1i izahal!a
bulunurken dedilerki; her ne kadar Mu vaLene Encii-
menince tespit edilen blitc;:elerin yekGnu umumisi 32
milyona lakarriip ediyor a Ja alman avan lara iliive-
ten nihayet be milyon lirahk daha tah i~at olur a
Subat nihayetine kadar 1337 sene inde tahak'kuk eLlen
hidematt umumiyeye mukabil istihkak1 te viyeye im-
kam maddti ha tl olur. Bu itibarla bir kere alt1 mil-
yon kusur liray1 liizum uz bir tah isat vermi§ olma -
yiz. hasm kasredcriz. Yani yirmi be~e balig oluyor.
Be~ milyon daha.
Tkindsi; toptan ta dik etmek gibi muhalifi kanun
bir i~ yapmt~ o1may1z.
Oc;:iincti ii: biitc;:eyi toptan tasclik etmektense bilt~;e buyurur'samz bu bapta bir not kaleme alm1 t1m. Bunu
hakJonda cari olan usuJ ,-e ka\'anini. yani hukuku
miiktesebenin ene nihayetinde, sene iptida)\mdan iti-
baren zamaim maa§lann1n tesviyesine imkant kanu-
- S02-
C:3
niyi selbetmi? oluruz, bJrakmay1z. Bu da tas rmf
temin eqer. Evvela (i milyon tahsi at fark1 vard1r.
Bunu kazamm olacagiz. lkinci ·i; fasli fa . d mi.iza-
tkere edip maddede mumki.insiiz ala ~ .• r ~eyi avansla
haltr olmu§ olsa. hilaft kt.nu ir ~ey apmakta ve
binnetice alt1 milyon ir<ti1k fazla bir tah i a11 biitc;:e
'ile kabul etmekten'\P- I' Tnin he ' abatinl kapatma'k
ve bu eldeki 15yihayt 8 mlisveddesi olara'k miizal<e-
resine devam etmekligimiz Hi7rm gelir. Benclenizin
maruz:atm1 buclur. (Muvaf1k se. Jeri) Yaln1 mLisaade-
nizle, ikinoi bir kt 1m vard1r ki bu kiStmda okundugu
vakit arz edeyim . Bu da Muvazenei Maliye Encumeni
Subat maa~lannm bUt e ac;1g1 kar .. dlgJ olmak i.izere
tevkifi ic;:in bir teklifte bulunuyor. nendeniz bunu a -
n bjr ftkra olarak. yazdtm. ifeclisi Ali hafi c J~e~inJe
bir karar vevriro;e. bunu mLizaJ..ere elsin. Eger mli ,-
pe t karar verir e alent- celsede mi.iL:tkere ini yapanz.
ger mii. pet brar vermeyecek olursa miinaka a'1na
gec;:mi!) o!maytz. Bu olur mu. olmaz 1111 diye esa bLit -
c;enin ~ekli mlizakeresi taayyiln el in de. ondan .~onra
mlizakerallmiza lcvam ederi1.
OPER TOR Ei\1il BFY (13ur a) Bu mealde
takrirler de vard1r. Li.itfen onlar dn okun un.
RESAD R Y (Muvazenei \fali}e [n i.imeni Rc-
' i) (Saruhan) - nendim 133!'i - 1337 biit e~i hak-
klll'Ja. Meclisi Alinize baz1 maruzalta buft,nacaklim.
Blit9eye taliki mi.inasebetiyle ahiren baz1 devairden
aldtgtmJZ he aplardan dohlyl heyeli umumiye i itiba-
riyle yeniden hir nazan telkikten ge<;irmek icap etti.
Bundan dolay1 bu maruzat 1m1 h ~ka eel -eye h1rakmak
zaruretinde bulundum,
Salahaddin Be yefendinin gc~cn _gEn temenni ell il-.-
leri beodeniz larafmclan heyeti iiliye)e arzn11 ta,· iye
buyurduklan m~IUma t bu idi.
Simd i Hasan ~~yefendi'n i n la~rirlerin le be~ mil-
yon lira 1337 biit~e i he abma avans ermel<: · uretiyl~
1337 biitc;:esinin ve miizakeres'inin kapatilma ma lii-
zum goriiyorlar. Bendenizce ne clevairi mulkiye he5a-
bma ve ne de devairi a. keriye he al2ma on para tah-
sisat vermeye ihtiyar; yoktur. Bunun mUfredatJ hak-
kmda arz edecegim huu . at1 ba'/1 cihetlerde muhtac1
tetk'ik gordiigi.im erkam1n celbine talikan, imtlilik mii-
aadenizi rica edecegim ve ba ~ ka n klai nazardan
tahsisat itas1 laz1m olmadigm• arz edecegim. Mii aade
arz edeyim . heyeti aliyenize.
HASA FEH i BEY (Glimii~hane) Rei' Bey
tenvir i~in bir ~ey arz edece~im . Efenclim benden iz
 t : 160 16 . 2 . 1338
be~ milyonu teklif suretinde arz etmed im. Yani IU-
zum varsa bir avans kanunu ile kapan m dedim.
Teklifimi Meclisi Ali kabul ettigi ta!kdirde tabii avans
kanu nunu tanzim edecek olan Muvazenei Maliye En-
cUmenidir. En Limen be~ miJyon mu verir, hi mi ver-
mez, liizum yok mu der; bu encUmene a ittir. Bende-
niz esas mes'elenin ~eklini arz etmek i tedim. Be~
milyon lirayt mi'ktar olarak MecLsi Al iye arz etme-
dim. 10 - 12 milyon lira bi.itr;edeki fazla tab'>isata
mukabil be milyon1a ik~ifa edecegini 1aliye Veki-
Jinden i~itince bu teklifi yaptJm. Madem bununla ka-
pam yor. Ne ir;in 12 milyonu vereyim diyerek bunu
kay tt ettim. 0 halde aramtzda ihtilaft nazar yoktur.
RE-)AD R Y (Devamla) - 1336 bUtr;e inin ikti-
sap ettigi vaziyete dair layiham!Za Leyrl olarak tak-
dim ettigimiz mazbata a ait cetvel hakkmda, demin
arz ~ttigim gibi , ba~kaca arz1 izahat edeceg:m. Yal-
ntz 1337... (Zabtl noksan ve ora'da mi.idahale oldugu
anla~tity r.)
RE AD 13 Y (Devamla)- ekiller H y tine be
m!lyon liraltk avans ita 1 IUzumuna dair Ha an Fehmi
Beyefendinin takdim ettigi takri r i.izerine bazt hak a-
yiki arz ·etmek i terim. Hukt:mete ne devairi a ke-
riye, ne de deva iri mi.ilkiye ir;in be~ para tah i at ver-
meye li.izum yoktur. Bu hususu hesap e erkiima
mustenit clelail. ile arz edecegim. Salahacldin Beyefen-
di biraderimizin taraftndan hey~ti ali yenize arz ma lli-
zum gosterdigi hesap da budur Son defa altnan bazt
hesaplar lizerin e bu bapta yeniclen tetk ikatta bulun-
mak ve hesabtn bir iki yerini tadil ve tashih ctmek
icap ettiginden. bunu b~ka bir celsede a rz etme ·
uzere, mi.id afaai milliye ve evairi askeriye muhassa-
sat ve hesabatt hakktnda tuttugum u notu mi.i aade
buyurursantz arz edeyim. Bu maruzattm. aym za man -
cla. iimit ederim ki. ~u mi.izakeratimi7I cia ameli bir
ahay<J. irca ile i. in mi.imkUn •11ertebe k1 a ve kat'i bir
surette intac ma da hizmet edecektir. Maruzat1m bu -
dur :
Ma arif btit<;emizin en mtihim klsm1 en agtr ban-
m te kil eden mi.idafaai milliye mas-arifattdtr. 1337
ene i i in sene iptidalannda 44 mi!yon lira larak
kabul ettigimiz muhassasat1 askeriye, ma arifi umu-
miyemit.in r~ 57,12'sini; nhirde -Ui milyon ltra'dan
ibarct gon.inen varidat1 claimei umumiyemize ni p ~ t­
lerde r,~ 98,81 ini. te kil etmeJ<.tedir. Diger bi.iti.in de-
vairi miilkiyeye kalan 33 165 341 liraltk tahsi at ise
mesarifi umumiyemize nispetle }c 42,88; varidattmtza
nispetle de ;,f 71 ,95'ten ibarettir. Her ktstm tah~isa­
lm tevhidi ile umum varidattmtza ni peti halinde bur-
C:3
r;emizin j( 67,7"'i kar~Iltk IZ kalmaktadtr. Bu itibarla
bizde bi.it<;e demek, muhassesat, askeriyeyi tanzim ve
temin etmek demek_tir. Bundan dolayt bendeniz de
bi.itr;enin ruhu nu, i~i11 en mi.ihim nokta '1111 bunda go-
. ri.iyor e btlha a he abat ve muamelatt a keriyeyi Js-
iah mecburiyeti kat'iyesinde bulundugumuza htikme-
diyorum. Bunun son e pek elim bir ni~ane ini biraz
a~agtda arz edecegim . Devairi a keriye, yani bahriye,
Mii clafaai dilliyet ve askeri fabrikalar daireleri ir;in
arz eyledigim i~bu 4-i milyon liraltk tahsisatta mali-
yenin he ab111a gore 6 milyon; 1i.idafaai Milliyeni11
Li<;i.incli defa ve en <;ok ve 1.at'i diye verdigi he abma
gore 125 milyon; mezu n.: ·e nem.1ren mi.ilha·kata
tkm t ve teka li.ifi.i milliye i!!lenm yakm dan takip et-
mi , Ian bir<;ok riifekattmtzm da. ~alv'1 at ve me bu-
d tma mi.islenit tahmi11lere gore de :) \'C daha LI ade
milyon liralara balig olan tekalt 1 milliye bu hesap-
tan harir;tir.
Keza: ger; 11 n Mecli i Ali e re en verilen 2
mily n lira avan ile Mi.idaf ai Milliyece ba$kaca is-
tenilen veya I 0 mil yon liraltk tah i ·at I mu11zama
dahi haric;tir. Bunlarla beraber M ii lafaai Milli yeni n
mecmu me anf1 en dun Ian he aplara gore :
Biday ten erilen 1-i milyon lira
Daha az bed l e ktym leri ha i olan
ali)re he. a ma gore tekalifi milliye-
6 » »
Alice re en veri! n a an tan l » )>
li.idafaai 11illiyece unlardan harir; ve
munzam tah i at olarak icraen talep
edilmckre olan 8 » ».
'ki cem'an 6
1il on liradtr.
i bu 60 mlty n lir, lik tahsi at buglinkli vaziyet ve
bugtinkU ah ali fevkalacle ir;:indc hir;: bir sureLie 40. 45
milyon lirayt ger;emeyecegi muhakkak olan varidat1
claimei mevcudemizin takriben bir bu<;uk mi lini te§-
kil etmektedir. Tabiri digerle, Mi.idafaai Milliye me-
arifinin i.ili.i i.i ile bi.iti.in devair mi.ilkiye masarifini
te~k il etmekte olan 53 mil yon Iira. mevcut varidatJ-
mtza nispetle kar!}iltkstz kalmakLa ltr. Sarfma cevaz
verdigimiz vc verecegimiz tah~i at itibariyle i~in te-
zahlir eden afha t budur. ihrimal arf ve i timali ci -
heti ile de vaziyet boyledir.
Yani tah i at1 muf!Zama talebin delaletiyle ifade
ve iddia eclilme'k te oldugu gibi, Miidafaai Milliye blit-
r;:e inde hakikaten tahsisat kalmamt~ttr . Fakat velev
803-
 t : 160 16 . 2
zaman ve muhasibi me uller itibariyle nak1s, hatta
hesap itibariyle miizebzep de ol a elimizde medan
istinat ve ih'tiya~ yegane e ika kuyudu maliyedir.
Mevcut altm1~dort livam1zdan yirmidordii hari~ ol-
ma'k iizere, maliyeden alman dokuz ayhk he aba na-
zaran ilk defa verilen 44 milyon liral1k tahsisat1 as-
keriyeye mukabil :
39 560 098 Lira ilk ha vale verilmi~ ve bu havalelere
mukabil dahi
21 814 098 Lirahk masraf tahakku k ettirilmi~tir. Bu
tahik·ikattan a ncak
16 295 162 Liral1k masraf tediye edilmi~ ve
5 518 936 Liral1k da diiyun kalm1~t1r. Su halde bu-
giin tahakkuk etmi goriinen 21 814 098 l.iral1k rna -
rafa nazaran elde; 22 345 960 l ira l1k tahsisat baki-
yesi va rd1r. Heniit. elde edilme en bir ~ey var a o da
hesapt1r. Yani bidayeten u 44 mil yo n liraya muka -
bil bugiine kadar ne arf ed ilmi!i ve ne kalm1~; buna
'dair tam ve sahih bir hesabm elde bulunmas1d1r.
CUnkii tahakkuk eden masrafa gore elde 22 milyon
ii<yy'ii z ki.isur bin lira bakiye var iken ye niden ekiz,
on milyon liral1k tah isat1 munzama i leniliyor ve bu
tahsisatt munzama bidayette. ya ni bundan bir. bir-
bu<;:uk ay kadar evvel. tekalifi milliye hari<;: olmak
i.izere, 35 milyon raddesinde iken muvazene enci.ime-
nince ~aya n1 i tik ar ad ile he ap taleh:nde i rar edil -
diginde bu bapta eociimenden takd:m olunan maz-
batalar Heyeti Aliyenizde l-.unmam1!i olmakla bera-
ber · tahsi alt munzama talepleri de ge .emi!i ve niha-
yet miktan bugiin n milyon liraya tenezzl.il etmist1r.
Su 35 mily n liradan a la~an tal p on m 'lyon Jir::. -
ya na 1! tenezziil ed iyor? lste he abat1 as1<eriyedeki
son ve elim bir ni. :1ne budur. imdi acaba tahakku-
kata gore ta h i. a ttan bakaya g " r'iilen bu _2 mily n
lira hakikatta henLiz sarf ve istimal edi lm emL~. bir
bakiye midir acaba? Tekiilifi milliyenin baz1 rUfeka-
mlzca izam edilen yekun miktanna gore ihtiyacatm
1osrm mi.ihimrn! ,bundan temin edilip de bugUnki.i ba-
kiye, mezkQr 22 milyon liradan 90k yi.ikse. bir m ik-
tarda m1d1r? Yok a boyle b:r bakiye kalmam1s da,
istedigi gibi hak'ikaten on veya daha fazla yani bir.
birbu uk ay evvel istenmekte o ldugu gibi 30. 35 mil-
yon liral1k tah is<1l1 munzamaya ihtiya~; m1 vard1r?
Bu muamma yt amik vc dakik \e pck ciddi bir he-
sap halledecek'tir. Simd i bu kesmeke in ve bu tezeb-
ziibiin oniinii almak i9in Miidafaa i '-'lilliyeden tah-
sisat ve tediyata dair seri ve kat'i b1r hcsap aran1l mak
aym zamanda harekat ve ibtiyaca!i harbiyeye ekte
gelmemek i.izere tasvip buyururlarsa ~u tedabiri de
jttihaz etmek laz1md1r :
804-
1338 C:3
J. Evvela , mazbatai umumiyemiz ile zeylinde de
arz eyledigimiz v~hile, bu hayati istrklal mi.icadele·
mizde 1338 senei maiiyesi i~inde dahi biltiin mesai-
mizin, - kaffei hidema'tta tasarrufat1 ve hesabat1 te-
min· ~artiyle - Miidafaai Milliye emri ehemmine
hasn,
2. Muvazenei Maliye Enciimeninin 21 Kanunu-
evvel 1337 tarihindeki i9timamda mlittefikan kabul
ve Mii'dafaai Milliye Velkiileti ile Erkiin1 Harl)iyei
Vmumiye Riyasetinden rica edilmi~ bir karar v~hile
ve- ha'tta bilmiina ebe mevzuubahis oldugu zamanda
Harp Enciimenince de ta vip buyurulmu~ old4gu Uzere
mlidafai m iJIIiye biit9esini ha:H hazua gore tert!tp
tmek ve gayemizin husu!Une ·kadar gi11i~tig!imiz bu ci -
dalden dolayt tahaddus edecek fevkalide mesanfl
tahsisat fevkalade suretinde vermek; tabiiLr diger, ki
Hiikume~i ma1iyemizin ¥arttdalt!i adiyesilee, sarfiyah
a.'diyesi n.i biran eve! tevazun ettirmek lliz1mdu ve ib-
tida aranacak ~ey adi 'bU~ernin tevaziiniid.Ur. Mali si-
yruet ve itibanm1z da bize bunu emretmektedir. Ta-
ki: ihtiyacah fevkalademinin , fevkalade olarak yapa-
cag1m1z fedaJkarllkJanmiZI varidatt adiyemizden te-
darik etmek inecburiyetlini his etmiyelim. Fevkalade
ihyacat ve fevkalade masraflar. fevkalade biit~Ierle
yani fe\lkalade varidat ile tedanik olunur. Bu da ba~­
hca zamana ve kabiliyeti icra!iyesine gore da:hili veya
harici 1Stlkrazlard1r.
3. 133 7 senesi devairi millktiye btityeler'i li~in en-
ciimenimizin te pit eyledigi bu 1338 senesi li~inde Ve-
killer Heyetinin is.tedigi tahsisat - hemen yekdiger1ine
mii avi bir derece ile - 32 m ilyon lLra raddesinde okfu-
guna gore, Miidafai Milliye i<;:in 1338 senes.inde aza-
m i on, on iki IDJ!yon Iirabk bir adi biit~e kabul eyle-
digimiz takdtrde biitiin dlinyaya mi.itevazin IJ:ir bii.tye
go termi~ oluruz. tstanbul Harbiye Nezaretinin bile
biillin harb senelerindek,i adi biit~esi bile 6 rrulyon
liradan ibaretti.
4. Bu tetbLr ile beraber 1338 senesintin fev:kal.a-
de biityesini. velev zahiri olsun, milinkiln oldugu
kadar az go termek ve bu cidali azim oniindelci az.
m imizi ve kabi~iyeti tehammilli~z.i biityemiz i1e
de isbat etmek Uzere dahiili bir muamelei maliye ve
hesabiye olan ~ husu u maliye ve Miidafa.i Milliye
Vekiiletleflince tatbikina mezuniyet vermelidir. 1337
senesinin dokuz ayhk hesabm1 havj celveli mahsusda
Miidafai MiUiye biit~ inden havalesi vertiJI.digi goru-
len 39 560 000 lira<lan pek miib.im btr kts.nurun
garp cebhemiz:in iht.iyaoatt i¢n 1337 senei m3iliye.
sinin ilk dort ay1 zarfm<la Ka.mhisar, Kiitahya, Es-
 t : 160 16 . 2 . 1338
kli~eHir ve Bi!eoik livalan mal S'andtklanna verilmi~
ve bu hlllvailattan ga,yri ez sarf kaldtgt ha!l.de, ti~gal
sebebile a:1elusul tenkis muamelelerli yap tlamamt ~
mi.ihiim mikmrda ta;hsisat olsa gerek. Maliye Veka-
lietinlden alidigl!l11 son bi r hesa!ba <na!Zaran bu tahsisat
)"edfi mJitliyon U~ra g•ifjj mi.ihim bir mrkta>ra ba:liig ol-
anaJkita!dtr. Havail·e i veJ1illdi!ili madum v falkat · gal
dollalyrsi:l:e sureti sa.rf ve 1i.SnimaLi mes;hul bu kabil -tah-
isat vansa bu mikit<IJ!1llannm ta,)~inli 'ile hi 5arf edil.-
memli~ glfb'i Mral1iye ve Mi.idafali MitiJiye Vekalebnce
rhavaleJoeninden tenktis ve maddei atiye ves:hiLe 1338 e-
.nesiinde yeniden sarf ve istJimruLe sai1ih bir hal,e getiril-
mesi ve hi!ittla bu havailiee1rden mezkur ]Jival:arca te-
diye edr illdi~i her hangi bir suretle malumu a•ksann11
masanf va a bik, bunun atide ba , kaoa. hesa<b1 go-
ri.ilmek ~anlli!e har~b yLizi.inden maddi e manevi dli-
c;:arr oJa gell:iigimiz zay!at1 el.ime me a.n111a kalbi mi.im -
lki.indi.ir.
5. . Mi.idafa~ Mi1liyenin 1337 en i jc;:in tahsi at1
munzama taleb\nde istinat etti&i mi.ilahazat1 ve he a-
IYatt her ne olursa olsun, yani 1337 but<;:e inden ve-
fJ1ilen havalelere gore biltc;ede tahsisat kalmad1g1 dogru
addedi·lse biule, binnetice bu ha ·alenamelerden az
veya c;:ok bir ktsmlntn her halde istirnal edi1emiye-
rek leah ag1 mn-ha:kka:kttr. ene ve devrei he a biye
nih:ay.etlerlnde - kamtnen l·ieceLilibta l tenk~ edilecek
olan' bu havalenameler muhte iyat1 fevkalade tah i at
olarak 1338 senei maliye ine dev&r ile i timal edil-
m ek, 1338 senesi iQ.in verilecek tahsi at1 fevkaliideden
mahsubu ticra olunmak i.izere madd i kanurtiyenin t -
di.ki ve bu suretle kahili devir ne miktar ta.h i at bu-
lundugunun maliye ve Mi.ida(a~i MJ! Iliye Vek aletlerj nin
m~terek tezkeresile nih ayet tiki aya ka:dar Mecli e
bildirilme i. Bu kanunen e mlisalemeten icras1 mi.im-
ki.in ve munasib olan hususattandtr. Bu ba.bda tel\ in
edilecck maddei ka.nuniye ~undan ibarettir: (Bahriye,
Miida:fai MliiUiye ve aSrkeni fabnikalar 133 7 senesi
muhassesartt umumiyes inden enei maliye nihayetine
k'ada.r sarf oluna.mayan k1s1m 1338 senei maliy ine
d'evriJe bu dairelenin fevka1ade muha sesat1 1 rak
sarf o]Lmabilir.
6. j~bu dorduncii e be~i rrci maddelerdeki he-
sablar tile ·ikJinoi madde arz olunan haz:er i ve eferi
kadrolan hav.i butc;:eler Mi.idafai Milliye but e i tet-
k·ik heyetile muvazene enciimenlerinin takdir ve tas-
bLbleri veyhile huzuru iilinize geLinceye kadar harekat
ve ihtiyacat harbfiyeye se'klte vermiyecek bir tetbiri n
ittihazt da veclibedendrir. B.i naenaleyh bunun i9in de yi-
ne bakiyesi 1338 senei maliyesin devrile bu suretle
-805-
C:3
hem 1337 hem de 1338 seneler.i 1htiyacaltt fevkala-
desine mukalji:J. istimal ed.ilmek ve kezalik sefeni k•ad-
rolartnt . havi gelecek fe kalade bi.ityed.en mahsu.b
olunmak ~artlan't..Je Mudafaa•i Mli~liyeye en hakikli ve
kat'i ihtiyact ne ise burrurr tayi111i ile fevkra lade tah-
sisat addedilerek bu mahiyette ita eylemelidlir- Su ma-
ruzatlmla Miidafai MiWyenin 1337 ene j tahsisa.tt
munzama talep ve tes!Jlitlerile 1338 senesi adi ve fev-
kalade butc;e meseleleni hal edilmi~ olur kanaattn·
daytm. Devairi Miilk.iyenJin 1337 ve 1338 seneleri bUt·
c;:elerine gelince: l 338 varidat biltc;:esine bilmiirrasi-
be, yuk•anda da arz: olundugu vec;:hi le, bu but~er
yekun - ve hartta fa tl ve m val - i iba11ile hemen 1337
derecesinde olmak tizere kam il n ge1m:i~t!i r. Enctimen in
1337 enesi .i in arz cyledigi vari(tal blitc;:esile 133
sen i ic;:in hlikumete gelen vanidat biil csi de fank JZ
gibicLir. Binaeoaleyh varidat ·itlibaril d hali m aH.miz:
az c;:ok taayyi.in et m i~tir. Su haJde Mlid~ali Milliye-
n:n I 33 s n i a di ve fe kalad biitc;:eleri nin viirudu-
na intlza.r ed;Jmek i'liin 1338 en i devairi miilkiye
biit elerin ' n tetkik1ine b~l amakta hie;: bir mani gortiJ-
m mektedir. 13-37 de devairi mi.ilkiye i~i n miivazene
enclimeru :
31 222 79 liras1 tahsisat1 asiye ve
I 9-1-2 462 tiras t tahsisat munzama olmak uzere
c~::m"an
33 165 3-tl lira tah isat kabul etmi~tir.
\lekiller Hey I•! 1338 enesi ic;:in 133 7 tahsi att
umumiye inden 92 416 lira nok -an \t: 1337 tahsi at1
e a iye inden I 050 0-tG lira fazla olmak uzere
32 27_ 925 lira radd : i11de tah isat talep etmektedir.
Hak vc hid mat itibarile bu tahsisat muhtac1 tatlil
olunacilir. Faka t idarei devlet ve memleket itibarile
kabi li tenki dejtldir_ Binaenaleyh, i~bu 1338 btit ~c­
lerinin 1337 ic;:in tab e. tcvzi oiLman butc;:elerc gore
dogrudan dogru ya heyeti celilece tetkikatma hemen
ba~lantlma 1 ve liiztmiilicra tadilatm heyeti ceWecc
icrasmt rica ederim.
S nc i h itam bulan i~bu 1337 bi.itc,:e ine gelince;
bu ne btit~e·. ne de he abr kat'i kanunugur. Simdi
usul i vcya kanuni d iye baZI kuyuda baglanarak bu-
nun fa d, fa tl muzakeresine k1 ya m etmek manas1Z
-ve fa idc iz oldugu kadar becerik izligimize atfedile-
cek gliltinc; hallerdend.ir. Muvakkat ve umumi btitc;:e-
ITer hakkmdaki teamiiUerimize e mevzuat1 kanuni·
yemize ragmen avans nam1 taht1nda btiti.in devair
·ic;in topdan bir tah isat kabul etmei<Je biz bi.itiin bu
usulleri ve kanuni kay1tlan vaktile bir tarafa att1k.
 t 160 J6 • 2 . 1338
$u halde 1337 enc i mesarifi yaln1z 133 senesine
mahsus oJmak iiLere hesab1 kat'i halinde tasdik edil-
mek ir;:i.n (Muvazenei umLUn iyei de' Iete dah il bulu-
nan clevairin 1337 senei maliyesi umum mesari fi
adiyesi i ~i11 merb ut cetvel mucib ince ~imdiye kadar
kavan ini mahsu a ile erilm i~ olan tah i at 68 7-B ::w
liradan ibarettir). Yolunda bir maddei kanuniye ted-
vin elmek kiifidir. Zalen &imdi ye kadar muhtelif ta-
rihl i 26 k1t'a kanun ile Yekiller Heyeti ne gerek a an
suretile ve gerek claire fas1l ve maclde irae ile ve her
hal de hat ve hudul tayini ile vrrdigimiz tah ·i at
(Ji) 7-B 520 Iirad1r. Ze le mcrb ul cetv_ ele e Mal ire
Vekili Hasan Beyef ndinin iz::that111a gore bu biitt;e-
de azim tasarruflar ard 11·. Gerc;i bunlar hakikatta
ta~a rruf degildir. Yani ta arruf eJJim<:kten ziyade.
bir r;:ok ebeplerle but:-eu ki ,.e ida1'1 muameHitn11Z·
daki ke~meke.~lcr cbcb ile ist imalinc vakiL ,.e imka n
b11lunamam as111 ian ileri gelmi~ la7Jmiiliptitl tah i at-
tan ibarettir.
Mamafi her ne de ol a bugi.in la a rru f nam1 tah-
tJnda her halde bir tahsisat varclir. Bu itibarla 1337
ir;:in ~imdiye kadar •La d ik lunan 68 7-+3 520 lira dan
1 hayyi.iri.ilukul planlanyla kdmcma ram ettigi gibi. ya -
devairi mi.il kiyeye ait olan 24 kalem ve kanunda
22 583 462 lira ile ya ln1z 15 gi.ini.i kalan 133 , enei
maliyesini le~yi etm k mlimki.in ola akt1r. Bundan
dort ay evvel devairi mi.ilkiye iQi n i tenilen milyon
liral1 k. a ansm da l ir daha talep e La kip edilmemi.
olmasma gore. Mali yc Vek ili arkada 1m1zm ifadatm1
vukuat1 sarfiye ve kaydiye dahi i bat e,liyor deme' --
tir.
Hula a: )u maruzat1m1n i a eti e mi.izakerall
ameli ve mi.ismir bir n ti..:e e _evkedecegi Heyeti Ce-
lilece kabul bu yuruldugu takdirde. bli t~e hidemal ve
safhalm::t ait olarak gerek Yek illcr l k ydinin. gerek
muvazene e'nciimen inin bi.it<;e ve mazb talan ile arz
eyledigi tek.lifat i.izerindek i biiti.in miinaka at ,.e mu-
ahezala 1338 blitc;e. inin teik ik ma ger;:ilm ' miina s-
betile f1r au bittab i fe,t olm:ya ak olan hafi veya
aleni celselerimizcle i-ab J kadar devam olunmak ti7e-
re ihzar ve takdimi fu azene nciim nince tah hut
olunan 1338 mu azenc kanununun tanz.imine mii<:la-
dc buyurm niZI mi.i alem t namma rica ederim.
Bu miinasebctle vckayii 111aziycmiL~. tarihi mali-
mize ait olup HiikGmcti mill iyenHLce kat"iyen tecviz
edilmiyecek olan ah1r bir hakikati kemali !>affet 'e
amimiyetle arz edeccgim. Biiti.in kadro ,u h men
umumi yetle tah il gormi.i~ ve da ima fen \'e riyaziyat
ile i~tigal etmekte bulunmu. olan Erkam Ha rbiyei
Umumiycmiz e mudafaai milliy miz ve onlulan.n11Z
- !SLit -
C:3
erkiin1 gerek ayniyat ve gerek nakdiyatm ahz e arf
ve h1fzmda neticeyi her zaman ir;:in gosterebilecek
mazbut. muntuam bir usul he abiye tesis etmeli.iir-
lcr. Hukuku millcte tealluk eden bu miihim vazifeyi
!1imdiye kadar Uzerinc mal eden bulunmaml~t.hr. is-
tanbul Harbiye nezareti nizam1 cedidin te kilinden
beri. hatta hali haZJrda bile hi<; bir ene bu millelc
muntazam bir hesap vermemi~tir.
iHint me!jrutiyetten onra bile 1326 enesi ile k1 -
men seferberlik iz ge<;en I 27 e 1328 enelerine ait
tekm il Nazarellerin hesa•b1 umumileri ve hesab1 kati
kanunlann1 i tan ul Mal iye azareti ve Divan1 Mu-
ha eba.t1 butiin dunyaya ne~retmi~ oldugu halde. bun-
larm i<;inde Ha rbiye azaretinin he aplan yoktur.
Bunlar zahin.lc g· ·rulmiyen. fak at hakikatte itiban
malimizi biillin sadmelere ugratan ebeplcr meyamn -
da addedilebilir. Binlerce Lahsili ali gormi.i , mukte-
dir e metefekkir zab1tan ve umeramizden mute~ek ­
ki.il bulunan ordumuz. pek ufak l:: ir himmetini tanLim
ve ifay1 he aba ve miimkiin olan tasarrufa hasrettigi
dakikada en kavi ve en mi.ite a\-iz di.i~manlan mu -
ndmak bilmiyen niyazi kalemi ile derhal ve itiban
malim ize buyiik bir vi.i at ve emniyet bah~edecegi
muhakkakllr. Bencleniz bu himmeti mazlum milleti-
miz namma alii,kad r bilclimle riie am 1zdan i tirham
e lerim. Bilha sa gerilerindeki ma . raflan. he aps1z.
in afs1z unsurlan hila aman tard ve te~hir edjlsin .
SALiH F.FE Dl ( rzurum) - Re is Beyefendi
bir ua:im vard1r. l ll\azenei Mali)e Enci.imeni Re-
i i B y mua,·eneti hariciye faslmdan i.i milyon lira
muvaz.eneye ithal e~ : lct i~i i5yliyor. Halbuki bu oyle
leg ildir.
R -."AT BEY (Mu., azenei Mali ye nci.imeni Rei~ i)
(Saruhan) - EfenJ im. Lie; m ilyon 168 bin lirad 1r.
S ilf EF 1 Di (0 vamla) Efendim. Be
milyo n 600 bin lira-ch r.
R .,.AT BEY (Mu vazenei Mal i)e Encii meni Rei. i)
( ar uhan ) - Hatta hir k1 m1 6-o. bir k1 1111 .:-o k11
ru i.izerindcn olmak tizere para 1 parasma olmak
i.iz.ere 3 I 118 000 li ra lir. Bunt! aridat butr;:em izde hi-
uemat, muaj yene mukabili teberruat nam fa l111a
ge;;iruik. 3 .J(} 00(' liradJr erendim. BiLi lll althg11l111.
he~ar bu surelleu ir.
SALiH FE Di tDevam]a) man e(end ;m.
7 milyon 500 bin altm rubled_ir. Yani bu he aba bu
surctle ge<;iyor.
RES T BEY (Mu,·azenei Mali)e Enci.imeni Re i i)
(Saruhan) - lhtimal ki. yeni bir hesap al m1 lard1r.
 t : 160 16 . 2 1338 C:3

SALIH EFENDi (Devamla) - Bu seneki he~ap· L ··Tr: i BEY (Malatya - Ta~dika mah::~l yok-
Jar ba~kad1r . 5 milyon 625 bin lirad1r ve bu boylc- tur.
dir efendim. t~iniz.de bir yanl1~hk gorl.iluyor, bunu HA A FEHMi BEY Giimti~ITane - Benden iz
aramaiiSJniZ. Mal•iye Vekaletinden a>ld1g1m kayde is- takr irind k·i be milyon liranm ta rihini rica edi_ o-
tinat ediyorum ve Heyeti Umumiyede size bir ihbar rum. Alelnlak bir avan di e1im . Lii?um \'arsa mik-
kabilinden soyliyorum: (Trukrir ver sadalan). ( Mali- tannl tetkik et in. Yok~a Mu va7enei Ma liye en i.i-
ye Vekili izahat ver in csleri). menin in on bir a:I1k tetkiki netice inde, hitlemat1
umum iyc i~ i n daha I :2 mdyon lirahk bir tah i ata
ftESAT BEY ( 1uvazenei Maliye Encumeni Rci si)
ll.izum oldugunu bi l e verdigi lay iha ile gosteriyor.
(Saruhan) - B~:~·efendi ler. hi.ila ai miitalaat1m, 1337
Bunun ic;i n 1:?. mil yo n mudur. be~ milyon mudur, hie;
butr;esini fas1l fas1l, madde, madde miiz.a'kere C'dil-
mi yoktur? Bunun miktannm te piti Muvazenei Ma-
mesini bendeniz de bi•l'i.izum goriiyorum. Okudugum
liye Enciimenine a~:ttir . Yaln1L mullak olarak liiz.un
nokta, arzeuigim gibi bu gibi, laamiillerimiz.i, me -
varsa, bir avan m1ktann1 buraya arz eder iniz, yok-
z.uat1 kanuniyemizi •bir tarafa koyarak biiti.in devair
sa yok der iniz. Yaln1z bir ~eyi nt~zan dikkati alini-
namn1a toptan bir tahsisat kabul edip Hlikumete tev-
ze arz edeyim ki, Mecli i Al inin alelinfiret tasdikma
di etmekle bu usuLleri bertaraf etmi~iz. Boyle ~ura­
iktiran eden iidafaai M :lliye biitc;e i arfedi ld ik ten
da i.ic;: beli gunii kalan 1337 biitr;emizi icyin senesi gel-
onra, biiriin deva iri Devl et ir;in erilmi. bir ~ekilde
meden verilen c1dugu gibi, butiin merasimi kanur. :-
madde tadvinine imkan yoktur.
ye ve usule tabi tutulma 1 zaittir. Zaten bir k1s1m
RC~ T BEY UAuvaz nei Maliye EnciiMeni Reisi)
ml.ilhak bi.itc;:e ile idare olunan clevairi ml.ilkiye ir;in
(Saruhan) - Tabii onu aymnz. Bendeniz de ya lnr7.
de ne 1336'da ve ne de I337'de bir ~ey katmach. Mu-
dt: vairi mulkiyeye ait soyliyorum.
vazenei Malti'Ye enclimeninin bunlar hakk1nda bir ka-
HAS F HMi BEY (De amla ) - 0 hald
ran vardtr. Boyle biitr;:esi kuwetle gelmiyen ve tet-
tam am n biri~Lik . T . kkilr e<lerim.
•kik edi•lemiyen devair hesabat1 ir;:in he ab1 kati iste-
H KKI H M i B Y (Sinop) - Bir mana ifade
mi~ti r .
t:tm z. Bir IJ<.alemde bir eneLk me arifat1 umuniye
Binaenaleyh 133 7 muvazenei umum iyesi ir;:inde 68 m :Jyon d iyelim. Boyle bir madde( kanuniye 'kabul
liimdiye kadar ermili oldugumuz gerek devairi mi.i1- eddim ve bu ureotle 13 37 biit<; i !kapanm1~ e a-
kiye ve gereJk a keriye tahsisat1 bugi.inkU ihtiyaca be- •kit zayi etm ::•kten 1338 bl.it<;esi l.izerind 'ima1i fi'kir
lagan mabelag kafidir. Bunu tasdik ederiz. gecyeriz. ct rek. gelec k n~ •i ;n daha muntazam bir but<;:e
Miadt Kanunisi zarfmda hesabt kat1sini vermege her nz n C'rhana arz dd im. Fa1kat beya-
Vek•il mu.kelef olur, taahhi.it eder ve ~imd i den hesa - na tt alileri meyanmda altml~ m'ilyon liramn mtidafaai
bt kat! ini ta'kip ederek getirir e Heyeti Aliyenize miu:.yeye. 33 mi; Jyon liranm da devl•c-tin mlies esa11
ontt tasd;k ettirir. sa·i·t'e i ic;:in tefriki me zuu bah is oldu. Bina·e naleyh,
MUSTAFA SABRI EFE Di (Siirt) - Verme- 93 mdyon J•;rad n ibaret mesar'if blit e inin taha1k-
digi takdirde ne olacak? k kunu, il il i beyamntzda zatt aliniz soyier'ke-n , 11~­
hay t i nd ~ bu ~imdj ye •k a9ar ver'il<m hava lelerle 60
LOTFt BEY (Malatya) - Boyle sui i timalli bir
m :Jyonu tecaviiz etmiyecegi ve bu tarzda bjr :kanun
biitr;:eyi tasdika ne liizum var? ~asdik etmeyiz.
n riyle kifayet oi'Unabikcegi beyan buyuruldu. Son-
RE$AT BEY (Devamla) - 13'8 bu~~e :n i ~u eli- ra I.Jeyanm1z ara mda fahili bir far'k vardtr. Bende-
mizde bulunan 1337 biitr;esine gore ~im Iiden He eli n:z bunda mLtrh: ~ lh u iisti mal goriiyorum. (0\i riil-
Umumiyece tetkike ba~lamazsak ayn1 hal 133 i in tiikr) Yani, !Jir mad ei miinf ride 'ilave edil'ere'k 1337
de varittir. 1338 bi.ityesini ~ubat gayesinde Ia dika e:n: inde yapila n uii timalatt ylizi.inden boyle ac;r'k-
mecbur kalacag1z. Biiti.in riifekam1zm tenk idat1. mii - tan a~1ga iflfis ettir n b:r H ey ti Ve!kilvye 'z bunu
talaatl , munaka~atl ne ise 1338 biitc;esinin tet kikma bu hale g i rdigi n ~zden dolay1 bu sefer affettlik v
b~Tamak itibanla tabii i abr ver;:hiJe .• gerek aleni ve ;ze takd irnam 3
, ·:.:r giz. J 338 en i i!;in a'klimz1
gerek hafi miizakeremize devam ederiz. Bend ·nizin b::t~lniZa t play1n1Z mt diy, ... cgiz? Bu uretle bend e-
He yeti Aliyenizden istirham ettig im 133 7 biitc;:esidir. n iz h iya neti va an :ye mah iyv ' n::J Ian u hal se -
Kainata kar~t giililn9 bir mevkide ·kal1yoruz. Sene- beb:yet ver nler kim ise bunlar hakkmda tahkikat
nin son gUnti sarfedildi>kten sonra tasdik etmek abe - l:cra ed il r;;k me ullinli meydana <;tkam1a'dan. bir
tir. madd:.:i 'kanun;ye tedvin ile ;\fU\·azenei M aliye En-

07-
 t : 160. 16 • 2 • 1338
ci.i'm;;n·i mcnba1 varidat1 IJ<:urulmu~ olan devlctin 1338
tbii'h;esjrri han!g'i 'but~e·y:i esas alarak tanzim edecek?
tMa!ltt.imu ali<ni:·z rh'er gefeoelk senenin !bi.i:t~es·ine ondan
ewe1k'i lbutye 'bir esas 'tqk'il ·eder. Onun u:zerline ·a z
veya Qdk, a~gt yl.ikan varida.t ve meosarifa.t umumi·ye'i
dev.tet y.iiz m1i.J.yon liradan fazladrr. Bu yliz mii')'Qn
fa21La olan mesar~faJh umum;ryei <l.>eVleti 77 mHyon
lira ol'arark nastl gaster'<ii'l!er? Sonra rbu 77 m'il·yron li-
rarun ri.ll:;;t itara.ft ikalan lkoa~ m :·lytoo ·lirarltr. Ost tara-
frndan lbl:,z 1vaz rg~tlilk . IBu parayt nerey'e sarfettiler
ve lbunlarda.n 'h'eni.iz sarfeidilmeyen ne olm~ur? 1Bu
sure~Je ~1gm m;'kltanm yiiklseiltere4c ve 1oo~yi b-
bartaraik ldev:lleitiin ilt'irban m~fi~i-nl, •OOitiin cibana ka•r-
~·· 'tenlkis etmek rsureti•yre .a~tik.tan a~1ga g05term:i~ 'bu-
~undufar. Si·z '0 'nu·s usta lazungden 'tebHgat• yaptm1z
ve · a.lalka:da·r •o lan Yek+J.rerle !Mu!vazenei Maliye En-
oiirrlenli·ll'de lha.J •e~ttiniz mi? Yot rbunu nazan !iti'bara
wlm rya~ralk 1~k mi-siniz?
RrB$AT !BEY ~Muvazenei tMa.:li'ye £n. Reisi) (Sa-
ruh.am) - IBeyefenldi t1337 li~in ·htitc.iimete verdi~imiz
rta:Hs~altt lbleniden'iz ~ sureUe .Wyh:nri~tim. Deva·•ri
a~k!e.rli•ye i9in 61 rni'Fycn, 33 JriiJ,yon da miHik'i•ye i~in­
dir. IBu deva!iri miilikiye i~in veriim.i~ olan dogr.udur.
Falkalt deva:irli a!Sken~ye i~in 63 m4:ltyon ldegirJdi.r. 'Bi-
da~yett'e 44 ~mi·l.y.on ~'iu 1verdi'k. bunun 12,5 m'i)yon 'li-
rarstm Miidafaali Mi!Liiyenin - son verdigim besap mu-
dt1ince - teka·M1i m'irUryeye 1ittir. ~en giin Mali<ye
YoekliLi Beyeferidi heye'ti M;yeni-ze l~I'2le'tlt'iler. Bunun
tam ,ve s111hih !bi·r ihes'liJbl a!hnid.J!kitan 190llra. 1J37 senesi
bU't9e5ine zatmime olaralk, feVk!aiade masariili. zaruri-
'}"e sureitilyl'e maihsubu ·Yapt·lacalk ve ll:Jir marlde'i Bc,anu-
'"fre tirlre 'h'e~i a'(.;yen·j,ze ~alkldim eidirlecekeior. Binaen-
~~ 60 mi•L'YQnldan 44 mi•)yo'tn~ lb.idayetlte ·veri·len tah-
sisat 1'2 rni1),yon Jiira da. ltelkii:llifi m1lfiryedi•r. 10 miilyon
1~rada gerek: 1geyen ·gUn veri·Fen 2 milyon 'lllvans ve ge-
ftlk lbu ~ i'tit'iyacalh sa.ire ~y-in ,taJhSisa:tt mun-zama
'iie :t;era~ber'dir. 'Bu sure1!te l)"dkunu 60 nill'YOO oliuyor.
Y~a: ,t\le~ti a·Fi·yenliiin ~imditye k'adar, rralh'tellif ka-
nunllarla :tasd)k lbuyu~ oldugu >ta.Jh.sisat gere!k de-
~a:iri muflldye ve rgerek idevai·ri a!Sik.eri,ye 1~in mecmuu
68 m~i•))1011 1tira.dan 1nbairetti-r. rBu.nfan a'rZU edersen'iZ
IJlliifired· a:'t!i~le arzedeyim.
HAIKJKI HA!Ml BE.Y (Sin'Oip) - Tekal'ir.i m1Hiye
daihiJ mil<hr?
R·E$AT BEJY (Devamla) - 'Hay1r, 10 ayncadtr.
IHAJK!KI iHt('Mt rBEY (Sioop) - Mai~i~ Yeikaleti
6 :mjJ)1011, Miilda'faa!i 'MiU1ye .Yelk.a1eti 12 mily.on cti-
yor. Nas~I 'Oiur da metiba rbk, memidcet rb'ir oldugu
ha:lde lb.i:nisi 6, ·birisi 1'2 milyon diyor? 6 miiyon da
- 803-
c: 3
dogru degi·l, 12 milyon ·da do~ru dcg:•ld·i r. Bunun ha -
k:: kartt neJir acaba? Jsrafat vard1·r, sui isti:.'lla:lat var-
drr. Bu ~ · u ta.blki'k:at !era e'dilmelk-sil~in, meydaona ~i-
1kan!'n-.?,. SIZIIT na:stl !OJ-u•1 Miidafaai MiHiye 12, ote-
'k.'i (. ':l enk.en !bunu fazta ola.ra.i~ :-!.l'Cl-ur di ye 'ka,bul ede-
re\ matmrba'tt ne olursa olsun 1biz israfatt:lll bahse'di-
yoruz, beyefendi.
RE$AT •BEY '(Devamla) - iMa.J,iye Veki-li Bey-
efendinin g~en gunkoli jzaha~t.l ara.smda~1i rniiba:yenet
te!kalrifi mil!liye r.komisyonunun a~ann % 40'na vaz'tyed
etmel'eri miinasebretiyl<e 6,5 mi~yoo Jira,ya. balig olan
~ar ibedeUeri !Mri.idafa.ai Mill:iyenlin hesa!bmda. teka-
lifi m i·l~i ye g;b·i giiya. efradt ma:Nden ve tliiccardan
almm1~ 1 % 4Q gihi gosterilmesin'den jJeri gelmi~ . Ma-
rliye Vekili 6 mlilyon Joi1'a diyor. 6 mHyon ~ira •da a~ar
anba·rlarmd ~ m'Udehhar za:h.ire ve a~ar arrbarlaondan
~~ 4Q -oJ.ara~ verdigimiz paradtr, :ki mecmuu 12 miJ-
yon lira.ya. 1bal!g 'olur. Bize verilen h:esa.plat da ta:b'ii
bOyle uzun uzadtya izahalt yoktur. MOO.afaai Miiliye
1'2,5 mil yon !·ira olara!k gosteriyor.
LUTFl BEY (Mala·tya) - Bir 'kalemimi , i\.i lkale-
mim;i lgos:ten:yor?
.R<E$AT ·BEY (Devatmla) - Toeyhizat, !lle'11busa,t
m,viodir. Bfen'di:1J·er son defa olara'k ~unu arzedeyim li d
tdka·lifi rni·tl'iyede 1srafa:t <Oimu~tur. Sui ri stiimiat ol-
mu~tur ve •bunu Muvazenei ·EncUmeni vaktiyle heye-
ti aJiyeye sur'et~ m'<lhsusada 'bamazba'ta. arzetmi~ir.
Maatteessuf tbizim ma2!ba.taoJar '()klM'Imaml~rr.
LUTFl BEY (Ma.Jatya.) - R·eis rBey, bona cevap
ve11in·iz lkanaat has1l ol!>lln ne i~i·n dkunmamt~tlor?
HNSAN F1BHM1 BEY (Gi.i·mti~hane) - ·Bundan
evvel 'is~Pfama b .d ar uz.un miidd'et Mecl~ i .Ati mi.iza-
'ker~tt 11e m~l oldugurn va kitte Reis salblk srfa:tiryle ...
1
(Bir nrii'dah.aJe) Reis ve'k i l~ sabt'lu 51fa:th-y1e a.rze4diyo-
rum •ki, R~a:t Beyin mevzuubab1s eftigi mazbatadan
h~beroarr degi.IJirn 'Ye .gormed~m . ~nu (Ia R~at Bey-
efenldiye 5oyierim ik·i Medisi .A<tide Oilcunma~hit va-
k it~e Medisi AiliY'i da'h:i haherdar edebi,Hrdi, efend.im.
LC.tfen tari-hini soyles'inler ve nerede 3caMiimt 'bi~'d·i~­
sin·l'er.
RESAT BEY (Devamla) - Bu maZJba.tanrn sure-
ti •vard1r eier miisaa'd'e edersen;z maz::ba'tamn suret'in:i
dJc.uyaytm . ~Dinl'iyelim se'dalafl)
13 Kanunuevvcl 1337 Muvazenei !Mali'ye ·Enoii-
men:i ma.zba'tast:dtr.
1337 'Varlida,t' 'Bilt~esini n terkiki esnasmda Mal•ifi
me.voUdenin tezyidine ve yeniden bir ta:'ktm telkalif
ihdasma dair Hi.iki.imet'i n bir ~ok teidiflerine 1tt1~a
 t : 160 16 . l • 1338
hastl eld.iJ!mi~ 'Ve 11;ir itarafta:n da Mildafaa'i 'Mi-Hiye
bU.tQesine 12 mil'Y'OO IJ{'(i:sur Hraldc 'tabsli>sat1 munzamma
·talebini ihaJVi ·~ir felk1if ~ik. !MiHete 'y\\'!li, ye-
ni 1birer !bar t~t eden 1bu te'kHtletin lt'ervi~ ve ademi
tervio~ ne ait tetkti1caJt ve miita.laat 1ba:dehu denneyan
'Cdi:hndc iizere evvdtemirde miiJdtarian miiyonlan:a ii-
raya lbalil totdulu 'talbmin eid'i~en -ve tekatifi m'illiye
sureri'y}e ahn~ olan emvale a1t Jh'esab1n ibiltel!k'ik
mi'ktanrun lbitinmesi·ne tiizum gorulm\.i§ ve 25 ~rii­
nrfNvel '1337 .tari'hinde Mi.Jdafaai •MilJio/e ve Malliy.e
V'elk'ii'l'erinin ihU2llll'U 'i'le ~lunan i¢-imada :hillc:iimet-
ten on.a tgore lhesap •talep 'Cdilmi~ti. 115 Tqrin!isani
1337 Wdh'inlde encilmene tevdili lhi.i!k.riiJ'net9C :taahhiit
editcn lbu lh'esap lbir lhay~i ·tehil'lerden oo.nra >bu lke.re
a-lrnabHmif 'Ve falkat a!lman ihesa.p mu!h'tev,itywna .na-
zara~n a.tiyiizzlikr hususalt ~yaru ldikikat gorul~.
I. B~kumandanhlm lte'ka1ifi rni·Hiiye ernirferi ah-
kamma nazaran 'hesa1b1n :Jcaffui '\1\lk.ua.h, :yani tekahi-
fin surelti dba-yet ve sarf1 IMUdafaai Mill'i~ tutu'la-
ca,k ·kuyut ve 'ctefat!i:rden anla~t~!k. iaz•m geli'liten
·Mi.idafaa1i IMiili;ye Veka>foetii lk.en'di lb~inde binnetl'ce
taihsisa~tJ munzama t~'i· l .eden 1bu lhesa!b1 ifaden lim-
r•na i l·e i~ 1Maliye Velk:aietine atrru~t1r. {M~-aa~·lah
se5leri)
2. Ma:hyetden 1tevdi ofunan d'efterde ourrueli ye!kO.n
·olara!k miiralkbm ·~ miJ}'Oll k'ii'sur ika te'kal'ifj mil-
liye 1bedelin'i Enci.im'erlimiz mezunen ve memuren rrriil-
•ha'katta 1bulun1DU§ otan ~ ~dat :ve mi.i
taJaa.'tlna oin·aen, pelk. '3Z :gordtigu cihe'tle, lbunun Slh-
hatlna ik.a:il olamamatltadlr.
3. Giimrlildetden ahnan ve ik.ezarlik m'i1c.tarJan
miilhim yekfrnlara ba1Jil olmasl ta't;ii 'bulunan- ewarun
bu meyanda da:h'il bulunup 'bulunmakillt anl~•4ama­
maktad•r.
4. Teka•,it:i mi!Pjlye suretiyle alman ~ mii-
•him 1bir ik.tsml mrHe!:9e 111Uktiimete telberr'ii edilldii'i, her
gtin evra:k1 ha.vadiste !bile gorute gelnicjklte ilken, :bun-
lann ecnasma ve meomu iktymetlere dair h:i~ lilr lk.a-
Y•t ve malwnata tesaidiif tedilemernelktedir.
ALl SOK·RO BEY (Trabron) - YaAma Hasan'
m 'bOr~gi .
'HO.SEYlN .AIVNl BEY (Eti"ZlUrum) - 'JlLtreyin
rtldbusil ar. si iin ryiizii nti:z illi.innetine olldu? IM.rllet so-
yu'tdu.
RE$AT 18EY (Devamla) - 5. TeUJifi mitl;ye
suretlyle al1llin1~ Ollan ewa bedelinin .i8ti'k£a:ll mecbu-
ri !Oiarak !kalbuhl ve ·ona gore varida.t !bi.it~ll'e itba~
:Hyfe mukaJbillnin M'iidalfaai ·Milli'Ye Veka.le'ti 'bUt~­
sin'de4c.i ttahsisata zammt takarriir eyfedi~ 'halde efde
-809-
C:3
tam ve sa.hih lbir hesap bulunamamastndan Muhase-
bei Umum'iye IKanunull'lln 'bu 1baib'daJkij allkamm• ifa-
ya !iiJllk.an ~~
'6. Thkalifi miU~ye surehyle aJmm11 olan b'Plciint-
}e ~ya ve erza!Jc. dh~ti a:Sk.erityeye rtevdi ve tes11im edii-
m~tir. Bina~enal•eyh lbunlan 1 beldeli m'illaan lkadar Mtti-
dafaali IMi'H•iye lbi.it9C'Sine lta:hSisa1tl fe\<fkalade rveri,Jimi~
deme-k oldugu har~ elide hesap otmamastnklan 45
mi~yon rJirah1k Mlidafaai MiUiye lbii~riin tet~flifi
m jN:ye emva.l bedeli ille •brrJ.&te elytWm .n:irye ba!l'ig ol-
'dugu •anl~•+amama:Jc..ta.lchr.
7. •Ma!la.ye Y:eka1'el~inden ahnan hesa:ba ve yine
t~rada ibufunmu~ •olan ~rlifekamn ~udat \V'e mlita-
daattma na:zaran esh.a'bma m:a:zlba:ta verilmemij~ bir
ha>yl'i •emrval <ol'ciugu tVe 1bundan ,mifdtetlin rehemlni'}'etdi
·surette mutazarnr ve m~te'k'i 1bulundutu anl~dmak-
1tadrr.
8. •Bu neVa'k•sm ica.baltmdan olrna3c ~ oo su-
retle vaz'•·yed olunan ~mva:lde va'S.i m'ilk'yatStla. 1srafat
ve ·sui istima-la.t v.tikuuna lka.viyen jrht>imaJ ~meklte­
dir.
Hu1asa •ve n·etice : MaruZlllti anti·feye nazaran teka-
lifi milJijlye hesaplannm bu ~ra1i<t dah'ifidde celp ve
eem'ine ·imkan gorulememelk•te ~dugundan lbu tOOa-
rnelMm cidd.i ve lka1ti b1r surette t~ik .ve tefti~i ile
tayinine ve 1bu suretle gedeoek 1338 iblit9CS'inlln "IMi'dlllt
ikiSffillll litu.a·r ederken roJsun 't:Ji·r fi'Jc.rli safim husuJitne
rrtddar <O.hnark iiiz:ere Mec)lisi Alice bu 1~ dogrudan
dogruya rvaz'1·yed edi'i'mesine liizum gorWm~ ve bu
•ba.bda .ter.tip olunan layiha merbuten ta'kdirn blm-
m•~•r.
13 Kanunuevvel 1331
T~ka.Jifj M'i11 ~ye
Tak•ip ve TaiSfiye Heyeti T*Hine
ve 'Bu Heyetlrn Vazatif ve ·Sa~Jailliyetline IDalir
·1. Tekalifi mi!Wirye ta'lcip rve ~e 'heyeti na-
miyle Medi'si AHden m"oo~halb ·~ zat .tdkafifli mil-
liye j~ine mernur edirkri~rr.
2. He-yet, ftelk.aJiif!i mifltllye suretilyre ahoma, olan
bii'oi.imle em v<clin he'Sa1'b1m ltetlkik He 'Ye'S'ait-aya raptm1
tenin ve ceitv'efllerini celp ve cern ve tevhid 7k: milc-
1anru ba:ra:por m'ech!e a~r.
3. Heye1 bu 1~e mi1teaHi'k kciffei muamelatta
mitli ve m itki ve aSireri a·la'kadar •biilrun malicamat ve
IC!ervai r rrezdinde 'o:ZZat ve IOil'vas1ta icraJYI re'!Dc'ibt ve
1eft~ata eve ledetiktiza rterahi 'Ye su'i i'Stimalatl tgollii-
fenlier halk:kmda tsti•klal Mahk!emefer.i m:isilhl c'iirmiin
derecesirre gore ta!tb'ik miicazaata :selahiyetta.rdtr.
4. .Mer'k'ez ve millhakatta ttek.alifi miltiye mua-
melatryle ~gul mmki ve ask'eri I:ii'lciimle memurin-
 i : 160 16 . 2 1338 C:3

.den IU.Zumu kauannt hey t k!!ndi emrinue i tihd a m
ooeibi•lir.
5. H .!yet azayt 'Med>; ten herhangi bir suretle
mUJllialka,tta lbU'lunan zevatl bulundugu mahalde jcrai
tet'k'i'krut ve 1aikibat i9-in t~r i"ki mesaiye davet edebiJir.
RE$AT ·B EY (Devamla) - Bundan 'rba rettir efen-
dim. Taribi 13 J<anllnuevvel 1337'dir.
CBMiL 1BEY (KUtahya) - Reis Bey, bend.eniz
i'k'i ~ey soracagtm. Tat.ihi l3 Kaounuevvel 1337 olma-
sma nazaran a.ra:dan •i'ki ay geymi~tir, bu jki ay zar-
ftnda •bunun Meolis-e rverilmemes-i eshabtnt gerek Ma-
kamt ru:ya etten ve gere'k D ivant Riyasetten soru-
yorum .
RtE$AT IBEY (Devamla) - Sfeodim, Enclimeni-
niz namma Heyeti Aliyeniu arzediyorum. Fi~hakJ ka
burru heyeti iiliyeniz huzurunda lbu klir uden takip
cdip lktraattnt talep et.memi~tir. Bundan dolayt eger
bir mesu1'i•yet t~rettlip ediyorsa bendeniz bu mesuli•ye-
Ui 1kiimilen Uzerime altyorum. Bu mesul'iyeti mlinha-
s•ran ·ve ~ah"sen deruhte ediyorum . Bu a tl §U mesele
muna 'betiyle mevzuubahi olacaktt ki, gec;ende Mii-
dafaai Milliye ik!i mi1yon liraltlk bir avans •i stiyordu.
Bunu Muvazenei Enclimeo'ine havaleye bile liizum
gorm'e ksiz:n Heycti Al'i-yenliz bu tah isatt vermi~tir.
Bu sebeple rbunu arzetmek mecburiyetinde idi'k.
Maa'l'teeessUf ba~ka tlirlU olmu~tur. Avans Kanunu-
nun 'k.abuliine k-adar, bu kaounun ve mazbatanto
okunmama'Stndan dolayt mes-ul iyet bendenize aittir.
LOTF[ BEY (Malatya) - Bu mazbata nic;in okun-
mamt~ttr? Reis Bey 'i zahat veriniz. Aulamaltytz. (Gii-
Iiiiltlil'er) Eger salahiyetimiz varsa anlayacagtz. R is
Efend'i izahat · tiyoruz.
HOSEY! AV l BEY (Erzu rum) - Efendim,
Muvazenei Maliye Enciimeni hayatt m<!'llJleket, hik-
mebi >hii'k•ii.metle a>la'kadar olan bir mes-eleyi Mecli e
arzediyor. •BLilrada sui·i stimal vardtr, diyor. Gerek,
Heyetli Velkileyi ve gerekse onlann a'Ciamlannt •bir c;ok
~a!i.be aHmda bulunduruyor ve m!iJlet halk'ktnda gadir-
'tlen 1bahsolunuyor. Bunu Divam R iyas t Meclise teb-
lig etmiyor. Daha boyle 1Binba~t Strn gibi yi.izl ... r e
ZiYA HUR$1T BEY (Ui7istan) - e mc>ded ir
a nla~tlamadJ.
MUSTAFA KE~tAL BEY (Erlugrul) - Tekal ifi
milliye meseleosi celsei aleni,ye of mast laztm. (Y o'k. s·e-
dalan) (Gi.iniltiiler) Efendim, mevzuu mi.iza'kere olan
mesele 1337 senes-i ac;tk olan bi.it~e a91grnm ne suret-
le 'kapattlmast iizerinde mi.izakere yapma'k.ttr. Bunu
Millet duysun . (Siddetli giirii.J.tiiler) (Pattrttlar) (Riya -
. et yokrtur edalan)
MUSTAFA BEY (Tokat) - Efendiler, Mustafa
•Beyi -dinliyelim. Maz ba ta muharriridi r. Dinliyel im ya-
hu rica ederim, soylesin.
ALl S0KR0 BEY (Trabzon) - Efen'diiler, me-
sele gayet ~ah i bir ~ekil altyor ve actklt bir ~e'kil alt-
yor. Vallahi beni m mlilee ir oldugum bu feoi haller
kar 1 mda gulliyoruz da. (Ag!amakttr o sedalan)
Onun i<;:in pek rica ed'er;m; alakadar 'i cap eden ceva-
bt ·V'rsi nler, Mecl is vazifesini ifa et in. i.irJikU Mec-
liste ifayt vazifenin imkant yok. Heyeti Ve'k ile ten-
kit olunu•yor. 1i.i~tereken veya mi.inferiden cevap
ve rsi nler. . ah en h ;.y kimsenin al'd trdtgt yoktur. Di-
\"3111 R ira · te de taarruf olunuyor. Aynen Di\·am Ri-
yaset nam1na da 1h i9 oz soyliyen yolk. (Ken'dileri yok
burada sedalan) Anlamtyorum can1m. hi9 ktymetimiz
yo! mu can1m?
MUSTAF BEY (Tokat) - Emir Pa ~a D ivant
Riya t namma soyFiyecek?
MIR PASA (Sivas) - Efendiler ma!Ctmu iilile-
ridir ki d1:vant tiya ete rei lerin ve reis vekillerinin
mlizakereye vazettikleri ~eyler mliza'k.ere oJunur. Di-
va nt R 'ya et azalan miiza ke r ye vazolunan evrakt
mi.izakere edcr. Benden iz burada aza olmakla bera-
beor mlizakere olundugunu gormedim . Eger miizake-
reye konmu~sa htfzt :kaye ett im e bendeniz de o hruin-
l~re dah·ilim. (Ha in yo·k sedalan)
OSMA FEVZi EFENDt (Erzincan) - Rei
Efendi, bu mazbata D ivam Riyasete verilince bi~inin
imzas;yle teselliim ediliyor, kimin imzasiyle te<ielllim
t:d(J m i ~ir?

var, onla-rdan bahsetmiyecegim. (Handeler) Simdi TEVFi K R .. SD BEY ( 1ente~e) - Ar'ka-da$-

refendim, arkada Jar Muvazeoei Milliyeyi muvahaze lar ...
ediyorlar. D iyorlar ki; nic;in tailc'i'batta bulunmadm. L ·· TFi BEY ( Malalya) - Simdi bunun ini~in
Halbu1<i efendiler, :mdi bununla muhatap edi lmek · kur. madtgtnt anlamak istiyoruz. n :nlemiyoruz.
laztm gelirse !kendileri ize teblig ediyorlar, li ki ay- TEVFI K R O~ D .. BEY (M ~ nte!}e) - ZatJ alini-
dan,beri Divam Riya-set nasll Meclisin 'k.udret ve hu- zin omriyle burada kaLp soL soylemeL beyefendi.
lasruten 'Ciaha d'ogrusu ~erefine taallillc eder bir ~eyi Soz oyliy~cek :zin kadar mebustur. Unutmayaltm
siikCtnla geymi~Jerd'ir. Divam Riyaset kendisini tenzih ki...
etmed i'k<;:e bu Meclis o Divant Riyasetin Riyaseti al- LOTrt BEY M(alatya) - Ben hakktmt fillet
tmda 'inika(i edemez. (Dogrudur, bravo se-leri) namtna i ·Lmal ediyorum.

--- RI () -·
 t : 160 16 . 2 . 1338
TEVFiK RDSDD BEY (Mente~e) - Sen hakkt-
m kar~mda mutahap olan adama 'kar~t i timal eder-
>Sin.
LOTFl 'BEY (Malatya) - Mak.amt Riya-sete kar-
~· ·i•stt:mal diyorum. M~kami Riyasete soylU·yorum.
TEVFIK R USDU BEY (Ment~e) - Milletin
voki-lun·e •taarruz etmelkle miHete tahakkiim etmek is-
·riyorsun.
...>·----.>• -<-
DORD .. NCO CELSE
As;tlma S:~ati
R EiS : Musa Kaztm Efendi
KATi P : Attf Bey (Kayseri)
RE iS - Efendim, celseyi kli~at ediyorum.
Efendim, arkada~Jar mlizakere mevzumuz olan
---
Muvazenei Maliye Enc:i.imeninde tanzim edilen maz.-
ba1ta hak'kmda izahat verilmesini ·e mir ertiler. Fi1ha-
kika Muvazenei Maliye Enci.imeni tckafili milliye
suretiyle altnan emval'n sureti takibinde. tahsil ve
cibay.etinde bazt suii timalat olduguna dair bir maz-
bata tanzim cderek gondernii~lerdir. eti ei talep
olarak Muvazenei Maliye Encum eni tekiilif uretiyle
altnan emvalin tefti~i. mi.irakabesi i in bir hey t ta -
yin edilmesi ve zaten mezun olan arkada~Ianmtz ta-
raftndan tefti~ cdilmesi hakktnda bir iki maddelik bir
kanun da teklif ettiler. 13- Kanunevvel 1337 tarihinde
verilmi olmastna nazaran tckalifi milliye emirlcri-
nin tsdan ve tekalifi milli ye emirlerinin ilgast tarihi
olan J0- 12 Te rinisani 133 7 t~rihinden onra 13 Kii -
nunevvel'de verilmi~ olma -:na nazaran Hiyihantn te-
hirinde tekalifi milliye suretiyle alman malin tenki i
ve tekiilifi milliye suretiyle altnan maltn ·ureti ciba-
yeti ve airesi hakktnda yani tekalifi milliye emirleri-
nin tebdiline ve miktanna vesaire ine mi.iteallik bir
meta~ibi cami degil. Ancak tefti~ ve mi.irakab~ i~in
bir tcldifde bulunuyor. Du tefti~, mi.irakabe bendeniz-
ce. zannediyorum ki, her zaman vardtr. iki ay teah-
nur etmesiyle tefti~ten bir mazarratt ki.illiye hasll ol-
maz. (Dogrudur adalan) (iki ay olmaz adalan)
MUsaade buyuru.nuz ikmal edeyim ne karar verir e-
niz veriniz. 13 Kiinunevvelde gelmi~ . bunun ~imdiye
kadar tehirinde his; bir suikast ve suin!yet oldugunu
zan ve tasav ur etmem. e malUm sadast) Belki
- Sll
C:4
LOTFi BEY (Malalya)- Millete tahak.ki.im eden-
ri go~t.!rm 'k istiyorum. (~iddetli guriiltuler, ~iddcl-
1! giirliituler), (Pah.rdJlar)
EBi L EPENDt (Karahisan Sahip) - Aglana-
ca'k gi.ini.imuzdiir. (Sid'detli pattrdt, guruJ.tiiler)
R EiS - B e~ dakika teneffi.is 'i~in celseyi tatiJ
ediyorum.
·<· ..
: 5
okunmamt~
kada~lartmtzm
e eel ei hafiyede de daha mlihim ... Ar-
celsei hafiyede ok unmas·; liiztm gel en
evrakt o gi.inki.i ruznameye aldtrmak hususundaki
teklifl ri vesaire bunu bir dereceye kadar geriye bt-
rakmt ttr. ( el ei hafiyeye li.izum yok sadalan) Efen-
dim. ri<.:a ederim , ikmal edcyim. Binaenaleyh mcse-
Jcde suikast ve suiniyet yok. Fakat belki tckiisi.il. tc-
amiih olabilir. Fakat burada yine Meclisin hayatt
e muamelatt merresine ait olmak Uzere yaptlmt~ttr.
onra mah. up, mat! up bugi.in zayi olmu~ degildir.
j teuigimiz gibi tefti~ ve mi.irakabe edebiliriz. Teklif
cdilen kanunu bugi.in. yarin miizakere edip kabul
edebiliri7.
LOTFi BEY ( lalalya) - Suiniyet ve suikast ol-
rriadJgt dogrudur. Dogruca makam1 Riyaset ve Me<.:-
li ·c vereydiniz, bittabi bt.ma kani olurduk. Mademki
diger taraftan enciimcn r~i i bunu maydana koydu
vt binaen aleyh enci.imen riyaseti taraf-.ndan meydana
konuluncaya kadar yine riya ete bildirilmedi. (Gii-
riilti.iler) Binaenaleyh uiniyettir.
Bi R M EBUS BEY - Bunu bir beyanatt mi.iknta
mt addediyorsunuz zatt iiliniz?
REi S - Evet efendim. Beyanatt mtiknta olarak
soyliiyorum.
1-CSEYi A V 1 BEY (Erzurum) - Efendim,
ceryant hali Reis t-fendi ~erh etsinler bil:i.hara biz on
karan veririz, mi.isaade buyurun.
R EiS - Efendiler, arkada~lartmJZ ohnadtgl ic; in
a~agt inemiyorum. Buradan soyli.iyorum. - sa en
 t : 16() 16 . 2 . 1338
Meclise gelen evrakm &lini.i gi.ini.ine tedkik edildigi-
ni, imkantnt, zannedersem , hepiniz de gormezsiniz.
Tekalifi kanuniyenin vesa·i renin bir ay iki ay, 3 - 5
ay sonra tetkik edildigini ve en mi.istacel kanunlann
da bir k~ aylar kaldtgt vaki ~eylerdir. Binaenaleyh
enci.imende veya sair mahaUerde ka:ldtgt da vak idir.
NECIP BEY - Enci.imeni aidesinde m i kalmt~-
ttr.
REfS - Efendiler, bunda hi~bir suikat ve suini-
yet yoktur. Tekrar ediyorum. Esasen istenilen ~u di-
yerek malum ve muayyen bir suiistimal isnat cdilmi -
tir, deniyor. Bu ise her zaman kabildir. Bir ay teah -
yor. suiistimal yaptlmt~ttr denmiyor, tefti~ · mi.inasip-
hi.ir hakkm ziyamt mi.iddei olamaz.
LOTFI BEY (Malatya) - En mlihim suiistimali
dai olur. Sonra Makamt Riyaset bunu Meclisl! tak-
dim etmiyor. Bu sadece bir teehhi.irden ibaret degil-
dir.
SALIH EFENDI (Erzurum) - Reis Efendi, usu-
li.i mi.izakere hakkmda soyliyecegim . Bu mesele i.ize-
rinde ufactk bir ~ey soyliyecegim: lhtilas suiistlmalat
ve saireden bahsederek alman tekalifi milliyeler i.ize-
rinde her ne denilmi~ olsa da vazth bir fikre malik
degiliz. Ne almmt~ ne verilmi~. bunu hi~ birimiz bil-
miyoruz. Mamatii Vekil Bey ·de hilsniiniyot eshabt ol-
dugu halde, o zat da. heni.iz hesabt umumiyi alma-
mt$ttr.
OSMAN BEY (Lazistan) - Yalntz a~ardan aldt ,
bir bur;uk milyon lira.
SALIH EFEND1 (Devamla) - Mi.isaade buyu -
run efendim, hayvan almt$1Z, a$ar almt~tz , e~ya ve-
saire almt~tz. Hesabt umum iyi almamt~ttr . Runun
i~in arkada~lanm ... (Gi.iri.ilti.i.ler)
HASAN BEY MALIYE VEKiLl (Trabzon) -
Eveit efendim . .A:kHk. A'lma~hk dem;yorum .
SALIH EFENDI (Devamla) - Ald•k. fakat ne
alchk .
LOTFI BEY (Siverek) - Hem suiistimal ettik.
SALIH EFENDt (Devamla) - Biz ne aldtgtmtZI
bilmiyoruz. Bunun i~in biz baZI arkada~lanmtzla go-
ri.i~ti.ik ; diyoruz ki, tekalifi miUiye nam iyle vilayetler-
den mi.istakil sancaklardan , maa mi.ilhakat almmt~
olan hayvanat, zehair vesairenin cinsi, nev'i esmam
mi.ibalagasmm. miktarlannm si.iratt mi.imki.ine ile
mevzu cetvellerle bir an evvel celbi husw;unda i~bu
teklifimizin mustacelen Matiye Vekaletine tevdii ve
nihayet 20 gi.in iarfmda heyeti umumiyesinden alma-
cak cetvellerin itasmt teklif ediyoruz. Bu, mah1mu
aliniz, her memlekette vardtr. Bir hesabt umumidir.
-812-
C:4
Bamazbata ahnan ~ya malOmdur. Bir kere bundan
haberdar olahm.
BIR MEBUS BEY - Hayvandan 5i 20 almdt.
HASAN BEY MALIYE VEKlLl (Trabzon) -
Ffendiler, tekatifi milliye emirleri mucibince ahnan
t>~ya ik i ktstmdtr. Birisi teberruatttr. Bir kat elbise ...
(Cebren sadalan) Mi.isaade buyurunuz, belki bi.itiin
arzulanru tatmin edecek izahatta bulunacagtm (De-
vam sadalan) sonra mahalli ~ehirlerine tevzi suretiyle
verilmek, yi.iklenmek i.izere alman vesaiti nakl-iye be-
delleridir. Teka·lifi milliye emirleri mucibince her
mahalde her kazada te~ekktil eden tekalifi milliye
komisyonlan emirlerdeki sarahat da iresinde ve emir-
lerde dahil olan e~ya hakkmda mevcudun, stokun
yi.izde farkmt alarak sahiplerinin el ine bir mazbata
vermek mecburiyetinde idiler. Sunu da itiraf etmek
mecburiyetindeyim ki ; si.iratle ihtiyacatt askeriyeyi
tophya:hm ve tevdi edelim fikriyle hareket eden te-
kalifi milliye komisyonlan, aldtklan e$yaya takdiri
ktymet muamelesini maalesef bir az ihmal elmi$ler,
tehir etmi~lerdi . Hesabatm uzun zaman ellerinden
ahnmamast esbabmt inta~ eden esbabm en mi.ihimmi
de ayniyat mevcut oldugu halde, ahp teslim ettilderi
e~yaya takdiri fiyat muamelesini tehir etmeleri oldu.
Simdiki Mi.ivazenei Maliye Enci.imeni ile bu i~ hak-
.1. mda temas ettigimiz gi.inden itibaren tekalifi milliye
kom isyonlan, k i aldtklan e~yanm bir defterini, ku-
ru~lu mazbatalan mahalli muhasebecilerine tevdi et-
mek mecburiyetinde idiler. Muntazaman ellerinden
alabilmek i~in sureti mahsusada telgrafhaneye me-
mur ikame ettim. Alman e~yanm nevi ve qnsi itiba-
riyle tabi i aldtgtmtz e~yantn cinsini sormanm imkant
yok ; zehairi , manifaturayt vesaireyi boyle bir ka~
nevi irca edin, tasnif ederek ~u ~u cins e~yadan ne
miktar aldmtz ve bunlarm kuru~lu mazbatalan mu-
cibince ' yekunlannm neye baJig oldugu tarzmda ver-
diginiz sualler i.izerine malumat almaga ba!}ladtk .
Mi.ivazenei Maliye Enci.imeninizin mevzuu bahis olan
teklifi buraya gelinciye kadar Maliye Vekaletinin
alabildigi hesaplar tamam degil, noksan idi ve i.i~ i.i~
bu~uk milyon liraltk bir ~eydi . Ondan sonra bu mu-
haberah devam ettirclik. Rugi.in bizden mahallerin-
den bilmuhabere telgraf muhaberatma mi.istenit ol-
mak tizere tekalifl milliye namiyle bir hesap vi.icude
gelmilj ve defter halini almt~ttr ve o telgraflar da,
mahalli telgraflar da tamamen mevcuttur. Arzu bu-
yurursamz bunlan ben oldugu gibi Heyeti Celilenize
tatillim ederim, letkHc eder>Siniz. Bizi.m afdtAtmtz, ala-
bildigimiz hesabatm yekunu, demiyorum ki tekalifi
 t : 160 16 . 2 . 1338
milliye hesabatmt yantimi santiminc ald•m. alabildi-
gim hesabatm yekdnu alt1 milyon kusur bin liraya
balig oluyor.
BlR MEBUS A~ar dahil midir. degil mjdir?
HASAN BEY (Devamla) - A~ar tekalifi milli-
yeye dahil degildir, rica ederim, bunu "'kanmz. Te -
ldlifi milliye namiyle milltezimlerden ahrian zehairin
bfdtlini borylarma mahsup ettik . Pe~in mubayaa ha-
tine inkilap etti. Tekalifi milliyeden y1kt1 . Zaten be$
yuz kiloya- kadar zeriyatl bulunan zurra1 da istisna
cttik. Bu istisna emirlerinin kendilerine tebligine ka-
dar sehven herhangi zurram elinden zahiresi tekfi-
lifi milliye usuli.i ·ahnm•~ ise derhal mubayaaya kal-
btderiz ve tercihan bunun parasm1 tediye ediniz, de-
dik. Simdi tasavvur buyurunuz, be~ yuz kiloya kadar
istihsalatta bulunan zurra muaf ...
SALIH EFENDl (Erzurum) - Rica ederim ; ya-
nm okka yag al-mm•~tlr , her koyden.
HASAN BEY (Devamla) - Yag ba~ka. biz hu-
bubattan bahsediyoruz. Mamafi oraya da gelecegim.
Be~ yuz kiloya kadar ·istihsalatta bulunan zurra
muaf. Tekalifi milliyeye tabi tutulan miiltezimlerin
mah da, yine emirlerdeki sarahat mu::ibince. fl~ar
taksitleriyle mahsup edilmek uzere mahsubunu icra
ettik . Binaenaleyh bunun haricind e: zaten tekalifi
milliye emirlerinin mevkii tatbika kondugu tarihi na-
zan itibara ahn1z. Agustos ay1 zarfmdad1r ve henuz
her tarafta harmanlar kalkm1~, bugdaylar anbarlara
gelmi~. tabiri kanunisiyle tiiccare ve eshab1 elinde
istok halini almam1~ oldugu i"in tekiilifi milliye emir-
Jeri bunlara tatbik edilememi~. Zeha ir ve hububattan
ki memleketimizde ekseriyeti te~k il eden k1SJmd1r
bunlardan tekalifi milliye rtam iyle pek diz'i bir ~ey
almm1~ olduguna itimat buyurunuz. Mi.iltezimlerin
mahm cr•kanp pe~in mi.ibayaata kalhettikten sonra
be~ yi.iz kiloya kadar erbab1 ziraatJ da istisna ettik-
tcn sonra, bunun haricinde tekalifi milliye emrinin
;l)tma giren ve istok halinde zahire ve hububata sahip
olan adam pek az kalm1~ttr ve maalesefmi d iyelim.
maalimemnuniye mi diyelim : ne diyecegimi ben de
bilmiyorum. pek az bir ~ey alm1~1Zd1r .
YAHYA GALIP BEY (K•r~ehir) - Ne hesapt1r,
ne i~tir. h~kikat meydanda duruyor.
HASAN BEY (Devamla) - Tekiibfi milliyc ko-
misyonJan kendilerine verilen emirlcri bihakkm tat-
bik, kendilerine tevdi O'lunan vazifeyi husnu •ifa et-
mi~lerdi diye bir ~ahadette bulunmak mecburiyetin-
de degilim. Jhtimalki suiistimal eden vard1r. Bunu
ben merkezden tabii bilmek iktidann1 haiz degil·im.
- ~13-
C:4
(unki.i tcfti~ etmedim ve tefti~ imkan haricindedir.
LOTFI BEY (Malatya) - Bila mazbata ahnanlar
hak'k-mda ne diyorsunuz?
HASA~ BEY (DevamJa) - Tekalifi milliye ko-
misyonlan aldtklan ma·l mukabilind~ sahibine kuru~­
lu mazbata vermek mecburiyetindedir. Eger bunu ifa
ttmemi~Ierse, yani aldt'klan mala mukabil mazbata
vermemi!}lerse vazifelerini suiistimal etmi~lerdi;. Bu-
nun haricinde, yani tekalifi milliye komisyonlanndan
hariy olarak ball memurlar halktan muteferrik su -
rette tekatifi milliye namiyle baZJ ~eyler almt~larsa,
bu sarih bir suiistimal ve sarih bir sirkattir. Bunlann
tetkik ve tefti~ edilmesi, bu gibi hiliift emir ve tcblig
muameleye te~ebbus eden gerek tckalifi milliye ko-
misyonlan azalan ve gcrek bunun haricindeki me-
murini mulkiye ve askeriyenin tecziye edilmcsi ve
bunlara bir ibreti muessire olmak en ag,r bir ceza
tertip olunmas1 hususuna taraftanm v~ ben , Heyeti
Celilenizle beraber olarak taraftanm .
YAHYA GALiP BEY (K1r~ehir) Onlar ccza
vcrilecegini bilmi~ olsa idiler almazlard1. .
HASAN BEY (Dcvamla) - · Bendeniz. hi"bir ko-
misyonun suiistimaline vak1f degilim. Muamelatm-
Jan mu~tek i oldugum bazJ komisyonlar hakkmda
tekalifi milliye emirleri mucibince l:iz un gelen taki-
batm ifas1n1 ba~kumandanhga dahi yazm1~1m. Bile-
mem ben im clime gc~en suiistimal hakkmda ...
LOTFI. BEY_ (Malatya) - Encumen biliyor.
Mazbatasmda soyliiyor.
HASAN BEY (Dcvamla) - Muvazenei Mali}·e
E'nciimeniniz mudafaai milliyeden tekalifi milliye he-
sabatmt istemi~ti. Kendisine- tekalifi milliyeden ne
kadar ewa aldmiZ ve bunlann k1ymcti neye ba)ig
oluyor diye bir sua! sorduk. Mudafaai milliye leva-
Zim dairesi bir cevap vermi~ ve verdigi hesapta da
12.5 milyon lira kadar. bir ~ g05-termi~tir. Simdi bi-
zim elimizdeki hesap altt milyon kusur bin liradar.
Tekalifi milliye namiyle ahnan e~yanm. mevdu ol-
duklan anbarlar mudafaai milliyenin emrine devir
edilmi~tir. Bu emri alan Jevaz1m dairesi bittabi ci-
heti askeriye anbarlanna ne kadar e~ya devredilmi~·
isc bunlann kaydmt tutmu~ yekununa gore bir hesap
yapm•~- I ki H.irlu hata yapmt~ bu ltelsab1 yapar-
ken. Tekalifi milliye anbarlarmda bulunan teoka-
lifi -milliye mucibince multezimlerden ahnan yi.izde
k1rk da dahildir. Ciheti askeriye de bunlan tekalifi
milliy¢ namiyle ahnan e~ya meyanma 'koymu~lar.
Sonra kuru~lu mazbatala-n olmadtgt iy-in Mi.idafai Mil-
liye Levaz1mat Dairesi bir hesabt vasati ile_ ald1ga za-
 i : 160 16 . 2 . 1338 c: ...
hirenin fiyatm1 kuru lan cil rml. . Bir ker~ tay;n 1-.Jy- hc~aba1m1 tesbit cdcmiy~t:ek mi? Tabii te ka lifi mil -
meti i\in verdig i ~ey herkese mal:i mukabil ver! lm e~i liye k0111i, yo nl al'm:t mcvdu b ir salahiyeti hodbch o t
Hlz1m gelen kuru~lu mazbataya tevafuk etmiyor. <;un- 1 lima! etmek gibi hil af1 kanuna e mucibi mlicazat
kii vasati bir fiyata gore hesap yapml§. klymctlendir- cf'ale te~cbbi.l - cdcnkr hakk md a takibat1 kanuniye
mi~tir. Ash yoktur. 1crast mt liiz-und1r. Bunun hari inde surcti munta-
za mad a tekalifi mi_iliye mirleri mucibin c, komis-
Sonra pe~in miibayaata intikal eden ve a~ar bor~­
lanndan mahsubu icra edilen \ e binaenaleyh tekalifi
YL- nl a nn net;cet tn ~a1 i olarak alma n ewa n111 rcsa-
b tJr,,n sureti kat'iy>cle a lm aK imkiin1 \'ard1r vc bu
miliiye tj[e a)akaSI kalm1yan a~a r muJtezimJerin in eJin-
b nd nizm ka nnat1ma go:- . bu hesaplan,, ;~ 9: ! al-
den ahnan zehair de tekalifi milliye hesabmda kal -
u1gm11Z h ::tpia n ib:trelti r. Baki yesini n lie inta I im -
mJ~ , ara yerdeki fark:n en miihim esbab1 budur.
ka nl ard1r. Bunu in lay ederiz. Bunda inta<; edilmi-
HACl AHMET EFENDi (Mu~) - Demek ki
yccek bir ey yo ktur. Bunun mahi y tine gelin e ...
12.5 milyon li raya dahildir.
H TEM B EY ((urum) - •l emurini aske riyede
HASA BEY (Devamla) - Pek tabii dahildir.
suii ti mal etmi tir. Bunla r nereye sarft- dildi? Bura J-
Fakat haddizatmda dah'il deg ildir. (iinkli maliye
ill ani:t mJyorum.
parasm1 vermi~tir. Hesabatm 1hha tm1 ih!al eden bu-
HASA B l::, Y - (Devamla) - [fendim , ncreye
giin ... (Gii riiltiiler) Mtisaade,_ buyurun. hesabatm sJh-
·arf ed1ldiye gelince: paramJ7la al1p da anbara koy-
hati, yani bugiin tekalifi milliye olarak ahnan e~ya
dugumuz e~yalann hakkmda da bu uJI ayniy le va-
mazbatalara raptedilmi~ ve bundan bakiye olarak
r·d olur. Anba ra giren e ya tek51 ifi milliyede n girmi!l
hukumetin odemedigi mazbata muhteviyat1 ncdir?
veyahut para ile almm 1 art1k bun la r nazan itibara
Bunun tahkiki pek kolay bir keyfiyet d giL Bilir iniz,
:dmnnz. a rfmda uii timal olclugunu iddia ediyorsa-
ki tekiilifi milliye emirlerinde sarahat va rchr: J-;erk::-
lllL.
sin teka lifi milliye mucibince teslim etligi e~yaya mu-
HATEi\l B - Y - - vet. ..
~abil aJd1g1 kuru~lu mazbatanm ylitde yim1isini,
yani be~te birini eger o adam erbab1 ticaret ten olur~a HA DEY (D e\·aml:l) -- 0 zaman arfa me-
ve hariyten mah ce lbedece k olur a gumrLikten mah- rnu r oianlart11; bend.:niz dcm;yorum bu memurlann
s ubLI)U yapabiliriz. Fll hakika erbab 1 ticar t tarafm- iwpsi mchiikei k imm haz.:rat mdan mlirekkepti r. 1~­
dan gosterilen bir ~ok tekalifi milliye mazbatalannm lerind e uii tim<-.1 yapa nlan da bulunabilir. Bunun
ylizde y irmisinin gumruklerce rnahsubu icra edilmi~­ hakk·:n d a taj1kikat ya pma k hcpimizin vaz ife idir. 8i-
tir. Bu heap da heni:iz intac;: edilmi~ degildir. Yani naenaleyh tckalifi mi!liyenin mahiyeti ~udur: Tekalifi
ne kadann1 b'iz gLimriik re mine mahsup suret ;yl mill iycyi btmlenizin I anaal1ma gore ii<i suretle telak -
tediye etmi~iz. Bin ae naJeyh tekalifi miUiye mii ddeti ki etmek imldlm vard 1r. ismine tek<"llifi milliye demi-
za rfmd a tahakkuk etl'igi nalde heniiz ihtiyac;: goriil - ~!z . M ahiycti itibariyl kuru lu mazbata ile ahaJiden
mediginden ve aknacak olursa 0 eway· · muhafaza ay ni yat olarak ewa o 1mak itibariyle ve orduya Iaz1m
edecek ye r bulunm ad1gmd an mii~kilattan dolay1 sa- c lan cwa bu tekii iiti milliye emirleri ne da hil edilmek
hiplerinin elinde ipka edilen ewa davard1r. Bilhassa it·;ba riyle, bendenizce ka naattma g·o re, bunun mahi-
a nam ha kkmda canh hayva n hakkmda bu mu a mele ycti tck:Hifi barbiyedir. Tekalifi harbiye hakkmda
ya pliml ~tl r. Sahiplerine zimmet kay1t edilmi§ ve te- m evcut k <~n unumuz diyor ki; ordunun muhtac;: oldu-
J.:alifi milliye mi..iddeti za rfmda teslim edilmemi~ ve gu e~yanm mukabilindt: kuru~lu mazbata verilmek
i 1enii'Ciigi zaman getirip teslim eillnek Uzere ah;b·i- uret iy l~ ahipleri e!indcn muayyen bir komisyon ma-
nin elinde blrakllml ~ tJr. Bunl a nn da bittabi m aJ-1 tes- rifeti il tcd<!- rik edilmesi caizdir. Tekalifi milliye ko-
lim almmad1gt i9in, m azbatala n veri lm e mi ~tir. Bi la- misyonlanm tekii.li6i harbiye komisyonlan telakki et-
hara bunlardan goriilen ihtiya~ ilzerine aJman ve tigimize gore para 1 hali harbi takip eden senenin
mazbataya rapt edilenlerin de hesabat1 heniiz intac;: hiit~e s ine konan p:lra ile odeni r deniyor.
cdilmi~ degildir. Boyle bir kiic;uk k1smmda olmas1 YAHYA G LiP BEY (K 1r~ehir) - Tekalifi har-
Jhtimali va rd1r. Bendeniz Heyeti CeHJenize bu teka- biye ba~ka, tekf.lifi milliye ba ~ ka. (Gi..iri..iltiiler)
Jifi milliye hesabatmm almmasmm kolay olacagm1 HA A BEY (Devam la) - Miisaade buyurun
ve ancak tekalifi ~illiye komisyonlan haricinde oJa- efwdim, tabii olsun demiyorum, Sab1r buyurun clin -
rak gerek mtilkiyeden ve gerek askeriyeden birtakim Jeyin. Oyle yapalim, demedim. MeseJeyi biz boyle
kimselerin ah.alide n b ih1 mazbata aldiklan ewanm telekki edebiliri7. Tek ali fi harbiye telak'k'i ederiz. Te·

-814-
 i : 160 16 . 2 . 1338
kalifi harbiye hakkmdaki kanunun ahkamma tabi
olur ve hUkGmct bunun mahsubundan icra edilmiyen
kismmt haij harbi takip cdec k olan senenin bUtc;e-
~: n e konacak tahsisat ile oct ·mek mecburiyetinde ka-
ltr. Liltfi Bey refikirnizin dermeyan buyurdugu v .-
hile. tekalifi harbiycden b ~ka bir §ey olsun diyc bu-
na, tekalifi milliye, dediler. Tekalifi milliyc yaplltr-
ken bendeniz i ti~ari olarak soz soylcmek Uzere ora-
da bulundum . Bu boyle olmadt. Bu varid degildir.
Tekalifi harbiye kclimesini n otedenberi te lit ettigi
sui telakkidcn kac;mrnak ic;in, ba~ka bir I elime kon-
du ve zaten Mccli ten gc mi~ bir ka nun d gil dir.
Ba~)wmandanl1ga \ Crmi~ oldugunuL sa15h iyetc i !i-
naden yap!lmt~ bir~eydir. Tckalifi harbiyc ~ekli nc! :::
tclakki edersek , Ba ~k um a nuanltgm bu emr i kanunu
mahsusu muc ibincc a ldtgt alahiy te mi.itcvakk1f d>
gil, mevcut tekalifi harbiyt! kanununun bahsetmi
oldugu salah iyet ile de kab ili teli ftir. hi nci ek! li tcl-
kisi;
LUTFi B._ Y ( t\1:ll atya) - Bi z t ldlifi harbiye
konu§muyoruz. Bu zaiddir.
HASAN BEY (De amla) - 7. it degil Liilk tj en .. .
LUTFi ·BEY (Malatya) - Siz yakt. l1rmak ic:; in
ugra§tyorsu <1UZ
HASAN BEY (Devat 1iaJ - Hay-: r y k1~ltrmaga
il'tiyar;: yok. ikinci §ekil t lki~ . bunun ayne n mfm !c-
ketten bedeli tedi-ye edilmek uz rt- b ir i,t ;kraz m:;l-]i -
yetinde telakki ederiz.
YAHYA GALiP IJEY (Krr§~hir) - Efendim ,
ahali mahvo!du , rnah · oldu. Uzattr an r;:ok uzun me-
scleye giriyorsun beyim. I tikraz_ ne ckmck'> t'rkara
~haliden altp hiikum tc eriyo rsun. -.1illcr. ·snaf.
tUccar rn a lwolclu. Bin acnakyll bunlan ted eyyiin d-
tigine gore, bunu tekii.Lfi harbiye ~uretinJe tclakki
l'decek olursak bu ~ekilde tcdiye o!unarak . htikra/.
mahiyetinde telakki edeceksek her s ne sig yr mali-
ytmizle mUsaid bu mUtena~ip ola rak bu mazbatala-
nn be::dellerini tediye mec~uri )· :i kar~Ism.la kaJmz..
f='akat §Unu unutmiyaltm ki bu teka lifi mill;ye su-
retiyle bi ze verilen m allan n acl n;·; mal sahiplcri
t->akryei e~yaya zam etmek sUI:ctiyle i abma. bak mt -
lar vc bunu yine frk araya. mii ~ tchliklerc ylikletmi~­
lerdir.
BIR MEBUS BEY -- .....
YAHYA GALiP BEY - Dogru s0ylii:,wsunuz.
Fakat mah volmu5tur.
HASA BEY (D-vamla) - Binaenaleyh hesaba t
hakktnda he yet i celileniLi tatmin cdccek kati malu-
mal almak irnkan1 varcl1r. leap cclerse mahallerindc
- 815
C:..t
bulunan arkada~lanmtLt da bu tekalifi milliye ko-
misyonlan hesaplannt tefti~ etmekle tavzif edebiliriz.
icap ederse memuru mahsus gondeririz. Veyahut me-
murini m ahalli ycyc yap tmnz. evak1s1 ikmal tdc-
ri z. Her halde tckalifi rnilliyenin bendenizce ';(; 95
inin hesabt altnm1~dtr. 'eti cei he abt in~allah ...
YAHY A GALi P BEY (Ktr~ehir) - Ben kani de-
gilim.
HASA BEY (Oevamla) - zau aliniz buna ka-
ni olmaymtz. Bencleniz kiinii:n. Arz ediyorum. Suisti-
mal tawnda ahaliden a ltp da hesa ba idh :J•[ edilme-
yen suistimallerinin izini bil e bulmak in h.ii n1 yok-
tur.
YAHYA GALiP BEY (Kir.')ehir ) - Onu Milk:l
bulur.
HASAN Bl:Y (Oevamla) - in)allah bulursu nu ,~.
Fakat bunlan h'" ap ir;:ine · alam az rn1z. Mamafi bli-
ti.in muamelat1 takip \·e intac; ctmek imk a nr va rdrr
ve dilmelidir. Bu mcsclc hakkrnda hcyeti ·elilcniLin
tensip ede egi her tlirlii Lcrbiri _apm ak laLi mdrr \C
yapartz. Butr;:edcn mahsubuna g !ince: bendeniL bu-
nu ba ~l r ba~ma mUst akii. fe\'kaliide bir bi.itc;c halinde
telakki etmek istiyorum . He ab1 kati i allndrktan son -
ra, miktanm sureti katiyede tespit ettiktLn -;nnra.
heyeti c lilenize kanaatt kiimile gelecek bir he ap ol-
<luktan sonra t:: buna im n ettiktcn sonra yapacagl-
ll11L ~ey yeku n miktanm , para 1111 vermcye.:eJ..<;ck. n
miktan istimiil ed n, o e~yay1 i lima! edt::n darrc
blit e<;in tah i at \C mukabil e~ya 1 da irat kayde-
deri z. b d lini v rm }eceksek. Bedclini verecck~ek
yalntz ait oldugu bUtr;: yc tah i at ko ymak suretiylc
iktifa etmek laztmdtr. Bunun i.it.crinde yU rli yelim. H e-
abml ikmal edelim. BUt.;eyc su reti taallukunu ayn -
ca gorli~i.iri.iz . Tc!;cdifi milliye hakkmda heycti eli-
1 nize arz edecegim malumay bundan ibarettir. T e-
kalifi milliye t1esabat1 olarak Miidafaa i milliye e-
kaletinin ve rmi~ oldugu hesap ihi sebepten dolay1
fahi d ir ve hakikati ifade etmemektedir. (.' i.inki.i on -
cia tekalifi milli ye an.barlanndan devren aldJklan e~ -
anl n miktanm bilirler. Halbuki o e~yanm ic;erisind c
a. ar mUlteziml erinin verdigi zehair de dahildir, ki
ltaddiz'1tmda bu kts1m zehair tekalifi milliyede clahil
J c.gilclir. Bundan tekalifi milliyenin alft ka51 yoktur. Pa -
rasr p c~in \·erilnli~ mlibayaallrr.
LUTFi BEY ( 1a latya) -- llugi.in siz diyorsunu L.
l;i <;.. 95 hcsa bmt aldtk.
S .. K R -- BEY ( Bolu) - Simdi maliyede bulu-
nan clefterde alt! milycn lira ic;inde f1karadan ahnan,
yani koylli halktan alman arabalar. vesait i nakliyc.
tn<.' r keplcr. okiillcr dahil midir?
 t : 160 16 . l . 1338 C:4

HASAN BEY (Devamla) - .Hay1r. Arz ettim liye bugiin eti kontratla idare ediyor. Mi.idafaai Milli-
ki, iki kisim dahil degildir. Tekcllifi milliye emirlt:- ye ne yapdt bu hayvanlan?
ri vec;:hile ahnan ewa iki k•s•md1r. Birisi hane ba- HASAN BEY (Devamla) - Evvela Li.itfi beye-
~ma bir kat .elbise teberruatl,; · saniyeden mevcut ve- fendinin zannettigi hesap maliyede yoktur. Yani mcm-
saiti nakliyenin Yr 20'si ahmp, bedeli mahalline tab- lekette ne kadar agnarn var agnam resmine nazaran
mil edilen k1s1m tekalifi mitniyey!;! dahil degildir: mernleketten ne kadar agn·am mevcuttur diye maliyede
SOKRD BEY (Bolu) - Y.ani f1kray1 halktan ah- bir hesap yoktur. Agnam re:smi agnam adedini esas ifa-
nan dahil degilde, ti.iccardan alman dahil. . de etmez.
SALlH EFEND1 (Erzurum) - Benim sua! ede- YAHYA GALiP BEY (K1r~ehir)- Adet i.izerine
cegimi beyefendi sua! cttiler. Yaln1z ben bir hayvan resim ahmr. Adet ilzerinedir. Adet olmazsa resim de
meselesi soracakt1m, ki bir milyona karip agnam olmaz.
aldllar.
HASAN BEY (Devamla) - Siz defterdarhk et-
HASAN BEY (Devamla) - ' Hay1r., bir mi'lyon
tiniz, adedi bu kadar. beyefendi. (Siddelli gi.irilltU-
degil. Yar!SI da degil, yammm yans1 da degil.
Jer, vard1r sadalan.) lstanbul'da dahi yoktur. Mil-
SALIH EFENDI (Erzurum) - Bir milyona ya- saade_ buyurunuz ma'liyede .... (Adet malumdur sesle-
km efendim. Bu kadar agnam ahnm1~.
ri .)
HASAN BEY (Devamla) - AlmmamJ~t1r. Ben· YAHYA GALIP BEY (K1r~ehir)- Adet vard1r.
deniz aldlglm hesaplara istinaden soyliiyorum. boy-
Nasll yok?
le kcndi kendinize agnamm 7r 40'• §U . olmak liiz•m- HASAN BEY (Devamla) - Ben iddia ediyo-
dJr diye ash fash olmayan §eyleri soylemcyiniz. He-
rum .
sap i.izerinde bunu rub'u d~recesinde agnam ahnm1~t1r. YAHYA GALiP.BEY (K•r~ehir)- Adet vard1r
SALIH EFENDl (Erzurum) - Zat1 alileri hesab1 beyefendi, katiyen var. Nas1l yok?
kati ile mi soyli.iyorsunuz. HASAN BEY (Devamla) - Ben iddia ediyorum,
HASAN BEY (Dcvamla) - Ald1gm1 hesaba is-
ne maliyede vard1r ne de lstanbul'da vard1r. yoktur.
tinaden soyli.iyorum. Beyefendi. Bunun haricinde te- (Siddetli gurlilti.iler. anlam1yoruz se~leri .) M i.isa,ade
kalifi milliyc hesabma ge~tmemi~. yani suistimal ha-
buyurun .
linde kalanlar varsa onun miktanm ben bilmem . YAHYA GALiP DEY (K1r~ehir) - Nasll olur
(i.inki.i onun bence ii.di bir sirkatten fark1 yoktur.
yok diyor? Olur ~ey degil yahu.
LOTFt BEY (Malatya} - .Simdi izah buyur-
dunuz ki 7'( 95'~inin hesabm1 ald1m . HASAN BEY (Devamla) - Miisaade buyurun:
HASAN BEY (Devamla) - Kana·atmt boyle ... olur ~eydir. hatta zii.h iiliniz defterdar iken yine bil-
mezsiniz beyefendi , katiyen bilmezsiniz saniyen ...
LOTFl BEY (Malatya) - Pel..ii.'IL. Bugi.in biz
SALIH EFENDl (Erzurum)- Agnam varidah ka~
hesap ediyoruz. Bugi.in bu vi layah umumiyede bulu·
m ilyon kuru~tur . Ben sana hesabm1 vereyim ve ag-
nan agnamm ';1- 40)1 :!.5 milyon agnam ediyor. Bu
namm adedi de ne ise onlarm da hesabm1 ve~eyim.
iki buc;:uk milyon agnamm ash maliyede mevcut ol -
duguna gore, her hangi bir muhittc 7'( 40'dan nok- HASAN BEY (Devamla) - Senin yapt1gm ka-
san nic;:in almm1~ ve siz bunu ne suretle tespit ettiniz? ra ci.imleyi ben ezber yapanm. Onu bana malumat
Siz bunlan bu suretle tespit ettiginize gore ... diye sorlemeyiniz. '
HASAN BEY (Devamla) - Neyi tespit etmi~iz? LOTFI BEY (Malatya) - On dort milyonu ba-
LOTFI BEY (Malatya) - Size de hesap veril- km•z ne tutuyor.
mi~ . Bunu kabul cdiyorsunuz. Ni~tin mahallerinden HASAN BEY (Devamla) - Salih Efendi ezber
sua! elmiyorsunuz? Ni~tin mahal'lerindcn sua) etmiyor- yapt1gm1zdan dolay1 hoyle ... (Gi.iriiltUler.) (Anla~Jim•­
sunuz, ki bizim mukayyit defterimizde mcvcut ag· yor scsleri .) Efendiler dinlemczscniz anlamazsm1z.
namm kalan noksanmm elli bin agnam1 var, elli bin MUsaade buyurun .
agnamdan onbin agnamm1 alacaksmd:. ')i 40'• laz1m. LUTFl BEY (Malatya) - Siz an!fam1yorsunuz.
alacakdm1Z, demediniz bunu yapmadm1z? Tatbik et- Allah a~kma beycfendi neden bunu boyle soyltiyor-
miyorsunuz ~imdi ne nisbet aldm1z vc ne nisbet mi.i- sunuz?
dafaai milliyeye verdiniz? Sonra mi.idafaai milliyeye HASAN BEY (Dcvamla) - Dinlcyin biraz. Ba-
vcrdigini;; bu kadar agnama kar~1 haf:t. miiuafaai mil- kahm anlar m1y1m, anlamaz m•ynn.

- 816-
 t : 160 16 . 2 . 1338
MESUT BEY (Karahisan Sarki) - Efendiler,
soylesinler bakahm. Netice ne olacak.
HASAN BEY (Devamla) - Zannediyorum ki de-
dikleri hesap ..
ZIY A HURSlT BEY (U.zistan) - Devam edi-
niz Vekil Bey. Rica ederim d inleyelim. Ondan sonra
soz a:hp konu~ahm.
L0TF1 BEY_ (Malatya) - A91ktan dolma yuttur-
maya 9ah~1yor. A91ktan dolma yutacag1z.
HASAN BEY (Devamla) - Size kimsenin dol-
rna yutturmaya fikri yoktur beyefendiler. Fikrinizi
tashih ediniz, rica ederim.
SOLEYMAN SIRRI BEY (Yozgat) Agnamtn
adedinden parasm• siz 91kanveriniz.
LUTFI BEY (Malatya) - Oyle ise, neden bilmi -
yorum diyor?
HASAN BEY (Devamla) - Bir kere her mmt•-
kada agnam ba~ma ahnan resmin miktan mi.itefav.ittir.
Sark'ta ba~kad1r, garp'da ba~kad1r. Ke!j:i ba~kad1r,
koyun ba~kad1r. Binaenaleyh agnam resmini vasati ola-
rak bir rakkama taksim suretiyle rcsrninin c;:•kacak ha-
rici k1smeti bu memlekette mevcut agnamm adedi ol -
dugunu telakki etmeye ben gillerim . Saniyen, zanneder
misiniz ki, bu memleketin agnam1 miktadt hakikiyi
gostermektedirler? (Haytr sesleri .) 0 haldc soyleyece-
gim rakkamt ben soylersem sizJer inanacakmiStnlZ
efendiler.
ATIF BEY (Bayezit) - Noksamm anyoruz. Faz-
lasmt aramtyoruz.
HACI AHMET EFENDI (Mu~) - Her sene ta-
<aadm hitammda her !iva, her kaza, her viliiyet icmal
defteri yapar. Agn_am defterinin icmali umumisini ya-
par. 0 hem adedi, hem ecnas• gosterir.
HASAN BEY (Devamla) - Hac1 Ahmet Efen -
di benim benim bu tarife ihtiyac1m yok . Hepsini bi-
lirim. Binaenaleyh bendeniz iddia ediyorum ki cihe-
ti askeriyeye tekaJifi milliye komisyonlan muciblnce
tedark edilip tevdi ve teslim edilen agnam heyeti
celilenizin tasavvur buyurdugu gibi , agnam resmi-
nin yekununa nazaran memlekette mevcut olmas1 ik-
tiza eden adedin agnamm ne jf 40'd•r. ne lfr I O'dur,
ne 1fr 5'dir. Komisyonlarm hesabat1 hakkmda ki
tahkikatmtz bunu meydam aleniye c;:tkaracakt•r.
SOLEYMAN SlRRl BEY (Yo~at) - Arkada§-
lar zannediyot ki agnamm yi.izde ktrkma vaziyet edil-
di. Halbuki erkek olan ktsmmm !fr 40'mm tekalifi
milliye olarak ahnmas1 mevzubahisttir. Bunu bir kere
bilclim. Einir sarihtir. Kasaphk hayvanat dcnmi~dir.
-817-
C:4
HASAN BEY (Devarnla) - Sagtlma mallardan
alantar vazifesini suistima!l etmi~tir . (AJmm•~ sesleri.)
Ahnmamt~tlr.
LUTFt BEY (Malatya) - Almmt~t•r efendim.
HASAN BEY (Devamla) - tspat buyurursamz
hay, hay.
OSMAN BEY (Kayseri) - Ytizde yirmi vesaiti
nakliye hayvam ne ic;:in almdt, zi.irram bu yi.izde yir-
mi derecesinde ahnan hayvanah buna dahil midir, de-
gil midir? Mahallindeki mesarifi nakliyenin % 20'si
ahnacak ve bedelleri · oraya tevzi edilecekti. Zattaliniz
tekalifi mflliyeye sordunuz mu? Bendeniz zannediyo-
rum ki zi.irratn hayvanatt da dahildir. (Siddetli gi.i·
rtilti.iler.) Ytizde yirmi nas1l bulacaksm1z? Bulunmazki .
SALAHADDIN BEY (Mersin) - Bir sua! sora-
bilirmiyim efendim.
HASAN BEY (Devamla) - Binaenaleyh tekali(i
milliye hakkmdaki maruzat1m bundan ibarettir. Ne-
ticei tahkikatta ben de sizinle beraberim. En son
santimine kadar bu hesap tetkik edilmclidir ve edi-
lecektir. Ba~ka 9aresi yoktur.
RESAT BEY (Saruhan) - Ttekalifi mi·lliye ko-
misyonunda mazbataya raptediJen _emval bedeli mi-
dir. Yani mazbatanm muhteviyatma gore tespit edil-
mi~ bir yekun mudur. son defa ald1gmtz hesap?
HASAN BEY. (Devamla) - Efendim, aldtgtm•z
hesap ve arz ettigim bi.iti.in telgrafnamelerden , bi.iti.in
livalara teblig edilen sualnamelerle yine telgrafla ge-
Ien hesap · i.izerine tasnif ediiJen telgrafdanda anla-
~11d1gma gore, bu ahnan tekalifi intac;: edilmek sure-
tiyle· ahnan hesap; mazbatalan heni.iz elimize gel-
mi~ degil. Bize bu malumatt vermi~ler, mazbataya
raptedilen k•s•mlarm k1ymetini mazbatadan alm•!i·
lard1r. Heni.iz mazbatalara raptedilmemi~ kls1mlar
varsa onu diget1Jerine k1yasen koymu~lardH' . Binaena-
leyh tahmini olmasmm esbab1 budur. Eger bu ol -
masa idi munzamas1 ele gec;:en ve komisyonlann ma-
Jumatl dahilinde cereyan eden hesab1 katinin bu ol-
dugunu iddia edecektim. Fakat §Unda ~i.iphem var-
d•r ki bize verilen k1ymet ~eysinin bir k1smJ, k•y-
met ikmal ·edilmcden ihtimali bir hesaba dayand•-
gmdan tahmini · oldugunu soyledim . (Dogru sesleri.)
RESA T BEY (Saruhan) - Mudafaai milliye
vaktiyle muvazene enctimenine bu tckalifi milliye-
nin hesabm1 verdigi ZaiJlan -~imdi ki bunda c;:ama-
§lf, 90rap bedelleri dahil degildir- 0, zatl alilerinin
ald1g1 hesapta dahil midir?
HASAN BEY (Devamla) - Dahil degildir. lki
k1sma aynlmttlr. Tcberruat bunJara dahil deAildir.
 t : J60 16 . 2 . 1338
RESAT BEY (Saruhan) - Malumu iiliniz MU-
dafaai Mi'IIiye Vek:lleti ic;in s ne ba~mda bir blitc;e
yapild1. Bunl ann ihtiya ct ne ise tespit ed ildi . Bu
tahs isatla mlibayaa edilmek iizere bi.itc;:eye para ko-
nuldu. Eger bu tekiilifi milli ye emirleri tatbik edil-
memi~ olsa idi, biHc;:ede de ·arfiyat icra, bli tc;eden
nakden sarfiyat icra edilmek suretiylc bunlann i~- ·
tirast icap edecekti . Binaenaleyh mi.idafaai milliye-
nin sarfiyat1 hakiki yes ini bizim tayin edebilmemi z
ic;:i n, bunun bedellerini bilmemiz laz1md1r. Mecmu
mesarif neye balig oluyor? Yalntz alman c;ama~tr boy-
le koyun gibi yek na ak ewa degil. ki k1ymet taktir
edesiniL. Bunl ann kimisi cski . kimi i ycni . kimi i kir-
li. Vasati nc ktym et kabul edeceksiniz? Bir fiyat1
n.:smi muayycn ol a c ki ve ycni vasati bir (iyalla
k1ymetlendi rileb rli r.
iSMET BEY ((,'orum) - Tcclcyylin edilen k1 1111
soruyorlar.
HASAN BEY (Devamla) - TedeyyLin e~ilen
k1s1m mazbataya merbut olma 1 liiz1m gelcn kiSim-
dlr . Onlann dahi bendenizce ml.idafaai milliye bt.it -
r;esinden mahb u ·u Jiizun gelir. Fakal bun ian kiY·
mct lendirmekteki mli ~ki l ftt l arz ctmek i tiyorum . v
ba~1na alinan bir c;amaw kimisi e ki , kimisi yeni
bir c;amawd1r. (Millet eski ermetli sadas1.) Va ati
bir k1ymcrlc kuru~land 1 rmak ve yekGnunu da yine
mi.idafaai milliye bi.itc;:esindcn mahsup etmek dogru bir
yo ldur. Bunu kabul ediyorum.
RESAT BEY ( aruhan) - Hasan Beyefendi:
malumu ati ni z. bu c;ama~ lf ehemmiyetli bir yekun
tqkil cdiyor.
HASAN BEY (Devamla) - Bi.itun haneler ba-
~ ma ahnmam1~t1r_. Koylerdcn almmam1~llr. ,Sehirlere
hasredilmi§tir. (Koylerden de ahnm1~ltr esleri .) Efen-
dim: evvelce ailmyordu. onraki tedbirlerle ·hali vak-
ti yerinde _olmayan 7,Urra a ilelcrine bu c;ama~rr mesele-
sini te~mil etmeyiniz denmi~ti. ~emleketin zatcn her
taraftndan altnm1~ degildir.
HAK.KT HAMi B Y ( inop) - Bu em1r ne va-
kil tamim edilmi, tir? Zlirradan altnmas111 diye bu
em1r ne vaJ...it ,. rilmi!llir? Koyli.iden altnml t1r. Emir
\;:rild iktcn Sllnra almanlar geri verilmi midir?
IIASA l!EY (De,·amla) - Verec ·gini / annd-
miyorum. Binacnaleyh anbara. gircn miktar ne ise ...
I-IAKKI HA i BEY ( inop) - Bi1. hakikati 1\·
ti yoruz.
H SA BEY (Dc vamla) - nbara gi rcn ne i e
o lur. Bcn im haf1zam erk am mahfazast dcgildir. An-
bara giren nc isc onlan vasati bir kiymetle mlidafaai
- lW;
C:4
milliye bUts;esindcn mahsup etmek Jaz1m gelir. H csa-
bcn ve usulen. Teberruatm hcsab1 vasatisi ni de he-
sap ederiz. Vasati ktymet Uzerindeki rnjk tan Ja tc-
berruat k1smma irat kaydederiz. :1pacag1m mesele
budl;lr. (Gi.i rliltUier.)
EM j R PASA (S1vas) - Ciheti askeriyeden al -
drgtniZ filik ylinli d:i hll midir? 0 sizdc mevcut mu-
dur, degil midir? onu isterim.
'
HASAN BEY (Devam la) - Onu da arz ede-
yim. M e add1 iptidaiyc olarak altnan bir k1s1m e~­
ya daha vard1r, tekiilifi milliye uretiyle. Ankara'dan
vesai rcden allnan ya pag m11 Z e tiftik tak riben Ankara'
da 300 bin kilo kadar mliclafaai milliye anbarlaqnda
terak,i.im etti. ihtima l ki hat1rlarslt1IZ. bir Arallk mli-
dafaai milliye ml.ibadele e. as1n a gore bunu za hireye
e Iiiz1m olan ihtiyaca gore, yani bunu bugclaya ve-
sair kuru sebzeye tahvil etmek Uzere mlibayaat komi s-
yonu vas1ta iyle gazetelerde bir ilan ya pm1 ~t 1 . i ~ sa-
hiplerinden baztlan da bunlara talip <;:tkm1~lard1 . Bil -
mem kilo u tiftigin 46 kuru~ itibar edilecck, buna
mukabil vere egi kuru sebzenin. zahircn!n bedeli de
yedi kuru~ . altt kuru~. ne i e hattrtmda kalmam1~l1r.
Erkam 1 ~ u esas dairesinde. bedeline taka rri.ip eden
esaslar dairesinde; fakat para verilrneyecek, mukabi-
lmde ti(ti k. verilmek i.izere mlibayaat komi yo nunun
bir iliimn1 gordt.im. Sonra bendcniz iheti a keriye_ e
mliracaat ettim. Dedim ki: ·iz ih ti yacat1 a keriye ic;in
zahire mi.ibayaa etmeye alahiyettarsm1z. Ele gcr,:cn
mal ne olursa olsun, hatta e~yay 1 askeriye olsun,
bu nlar devletin maltd1r. Devletin mah n1 ida re etmck
ve satmak sizin salahiyetiniz dahilinde degildir. Bf.
naenaleyh mliba yaa komisyonunun yapttgr dogru de-
gildir. Bunu geri b1rakm dedim. Bunu geri b1rakt1k
ve bunu peyderpey ellerine tcslim ediyorum. Heni.iz
bitmedi . Fakat, mi.iteferrik olarak baz1 kazalarda ka-
ltyor. Maksad1m bu nl ann bir k1smm1 sahilc indirmck-
tir e k1 1111 iizammt indirniektcyim. Fakat mlitefer-
rik olarak baz1 kazalarda kalan . meselii ~u kazada
ar 100 kile 50 kile. Getirtmenin im!dim yok. Uzak
mahaller ve miktan da az. Toplu k1s1mlartn1 maksa-
dim :thillere indirmek ve indiriyorum. Ounl ann nak-
liyc mcsarifi i~in blitc;emdc yeri yoktu. Gayri mcl-
hul.. k1 ·m1nuan ta arruf cttigim mcvcul paramla bun-
lann ~ahile inmesi iyi n iktiza eden me ·arifi nak li yc-
nin sarfiyatm1 oradan temin ve heycti vekileden ka-
rar ald 1m . Tabii gayri melhuzdan bir sarfiyatt1. Oradan
temin ediyorum. inebolu'da epeyce tiftigim terakklim
ctti. 0 kadarda mi.iteferrik uretle diger mahallerde
yapagm1 vard tr. Bunlan cia ciheti a~ k eriyedcn tescl-
 t : 160 16 . 2 . 1338
li.im etmek istiyorum. 1malat.L harbiyede kullamlabi -
Jecek baZL fabrikalarda sarfedilecek olan ktsmtm ta-
bii borcrlandtrarak kendilerine devrederim. Onlann
iyi bir surette istimal edemeyecekleri ktstmlan, behem-
ha! sahillere indiriyorum. Bir ktsmmt Mersin'e indire-
cegim. Bir ktsmtm 1nebolu'ya indiriyorum. Samsun'a
indirecegim. Oralarqa en iyi ~eraiti temin eden adam-
lara_tabii mi.izayedei aleniye ile icabederse ba~ka yer-
lerde mi.i~terilerini aramak suretiyle sattp paraya kalb-
edecegim.
EMlR PASA (Stvas) - Demek hesap haric:inde-
dir onlar.
HASAN BEY (Devarnla) - Haytr, onlan ·ken-
dimiz mevaddt iptidaiyeyi i§leyecegimize gore, bunu
satJp para yapanz.
RAGIP BEY (Ki.itahya) - Mi.idafaai Milliye
Vekaleti bu yi.izde yirmi tekalifi milliye suretiyle ali-
nan hayvanattan zaif olanlanm burada sattt ve be-
dellerini aldJ. Saniyen; daha boyle ufak tefek sat-
tJgt ~eyler var. Ezci.irnle depoda buluoan siHiblan sa-
ttyor ve parasmt dogrudan dogruya meseHi mi.idafaai
milliyeden harp dairesi a:!Jyor. Bur:Uar sizin hesabmtz-
da dahil midir?
HASAN BEY (Devamla)- Efendim; ben arz et-
tim ki, hurda e~ya olsun, ne olursa olsun, bier bir
daire satamaz. Buna Maliye Vekaletinin muvafakati
Iaztmdtr ve satalan e~yanm bedeli her balde, behem-
hal irat kaydolunur. Paramo elinden almmast §art de-
gil ve elinde kalan pararun her hangi bir tahsisattan
mahsubu icra edilir. Gerek avans §ektinde olsun.
Kahyorsa evrakt sarfiyede nazan dikkate allmr
ve avans olarak elinde kaldtgl takdirde, defterde
kaytt tutuluyor. Bunun mubasebei umumi ye kanunu
mucibince mahsubu yapthr. Ufak tefek bir gaz tene-
kesi , mesela bir nefer eline gecrirmi~ anbardan sa'tmt).
Benim bundan ne haberim olur? (:ok rica ederim bu
toplamlan ....
RAGIP BEY (Ki.itahya) - Bu sattlan hayvanat
bi.iti.in depolarda toplantlan silahlar bir gaz t neke-
si gibi degildir. Binae naleyh bu gi.in mevcuttur. Bun-
larm hesabt zatt alinizde?
HASAN BEY (Devamla) - Rica ederim. Ko-
yun pazanna crekilip sattlan hayvanatm hesabtnt tu-
tan bir daire vard tr. Herkesin gozi.i oni.inde htrstzltk
yaptlamaz, tevili de yaptlamaz. <;:i.inki.i mJZrak cruva-
Ja stgmaz. Olmaz o. Fakat bazt ki.icri.ik e~ya sattllrsa
maliyenin haberi olmaz mt? Bir cravu§ satar, ondan
benim haberim olmaz. Fakat boyle toplu olarak sa-
-819-
C:4
ttlan e~yalann bedeli irat kaytt edilmez, mahsubu ic-
ra edilmez o yoktur.
Efendiler, bi.iti.in maliye te§kilatmm nevaktsmt
boyle am vallidde ikmal edemezsiniz. Size §Unu arz
edeyim ki, biitcre esasatmt astrlardanberi yi.iri.iten
memJeketlerde bile, bazt klSlm muamelatt hesabiye
heniiz ikmal edilememi~tir. Zannederim, ayniyat mah-
suplariyle i§tigal etmek i.izere, orduya ayniyat mu-
hasipleri de tayin edilecektir. 0 zaman bi.iti.in mua-
melat, mubasibi mesulleri elinden geyer. _Bu kJsmt
§imdiye kadar yapamam15t1k. Bo e mi.i§kil bir va-
kit icrerisinde benden istediginiz d<- zannederim, pek
mi.insifane olmaz. Bunlar d r _ce. t ~rcce olur beye-
fendiler. Daha biz nakdiyat muha ·j 1<:rin en ba§laya-
bildik.
A TIF BEY (Bayaztt) - Biz de cu itiraft isti-
yorduk zaten.
OSMAN FEVZi EFEND! (Erzincan) - Zati
aliniz 300 bin kilo yapagt toplandtgmt buyuruyorsu-
nuz. Halbuki 300 bin kilo tiftik yi.inii ya1ntz Ankara
verdi.
HASAN BEY (Devamla) - Ankara'da toplanan
diyorum.
OSMAN FEVZi EFENDi (De arnla) - Pek iyi
oyle olsun. Yalmz bu tiftik yiinii bir milyon 350 bin
lira ediyor.
HASA1 BEY '(Devamla) - Haytr efendim, mi.i-
saade buyurun 300 bin kilo vasati olarak 45'~e rd en
15 bi n lira eder. Yani onu haddi azami fiyatla sat-
mak icrin ben elimden geldigi kadar cralt~mm ...
HACI SUKRO BEY (Diyarbak1r) - Tiflikler
icrin ahali ~.'line kacr kuru§tan mazbata veri lmi§ti r?
H SAN BEY (Devamla) - Valla!U onun hesa,
bmt bilmiyorum.. onra size rveririm.
HA I SUKRO BEY (D :yarba ktr) - P :dt:a,
siz kay kuru ~d:m !Ja tl yor unuz?
HASAN BEY (D evamla) - lhrimal ki onlar ahr-
•ken az para ile ve ucuz a!lm1 lardtr. Fakat ben. fazfa,
ya atacagtm. Ben elime g I n maim azami fiyatla
satt[ma ma memurnm? ih ~ima l ki ucuz, ihtimal k1i pa-
ha:h alm1 1:\r'd tr. Ben emu ~ i mdilik b :Imiyomm, fakat
hen eJ.ime ge1en devlet malt e~ya nm azami fiyata a-
tt1lmasma ve hath aza.mi faidc temini le milkcl lefim.
CEMiL 'BEY (Ki.i tahya) - TifLk1er<dcn ger k bu-
rada ve gerek ba~ka yerde toplananlarm mi:-dan ne
!kadardtr?
HASAN BEY (Devam!a, bilm:yorum.
OEMi.L BEY (Ki.itahya) - iinkii geyen sene tas-
dik · etmi~ oldugumuz 45 milyon Iiraltk butcen.in icin-
 t : 160 16 . % • 1338
de suiistimad Oiluyor. OnWl i9in besalbn ·bi:lmek •l i-
~-
TtA!HStN IB BY ~Aydm)- TC19bimt anba.rmm b.-
pusu OrlliiJdek1i arsada. 4 bin •k!ada!r s1lah dOrder il.i.Pa-
dan saltWiyor, bunda.n ·halbeniniz var nu ve bu sat~
millnyeden nemret eden bir manur mevcllt mudur?
IBel!OOi de !Jmdi'}'le ooada.r ka.!ma.rn1§, ~¢Jr.
!HASAN •BEY (Devamb.) - Bfendim, !jimdi gli-
dilp ~nlloaR!. mllh:aisebesmden bunu soracagliTl.·
,.MJl SOK.R!D BEY (Traibron) - Efendiler, ben-
dentiz g6riiyo11um 11di; progl13imSIZ •ha:rek:et ediiYOIUL.
YwpdJ~I!llllZ.l billmi·yoruz ve bu ta.rnia. mi1za9cereye 'de~
"'am edeme:y1iz. tmkfuru yakltur.
s:mdi Ol'ta y~rrle rur ka): mesele Vlal'l: 1Bi·lliyorsu-
nuz :lei oelsei ,halfiiyenin a:k.dinden maOOsa.t ~~ mese-
'Iesi lidi. FakaJt biz blJ!la tek<Hifu mliiJtliiJ~ mesclesini de
lkan~.nxlik (Gl.ini.illtti:ler) ve onu bi!laZ ewell hu~asa et-
m~~k. Dem i~ilk :kii; Ma!liye Vcldli Beyefend~'lli:n Hii-
lk•iilmet namma wrmi~ dldugu im!hat li1zenine dii~­
Ejmiz mesele, ~kli hilkliimetJin ta~ini, yani i'daremize
bunyem;2l~e mi.iitena'Slip bir !jti.kJtl V"ermek. Sonra- ara
yere sulli mesclesi grrd:i ve bir meselei :rnfutehire ol-.
maik iirere, bu sene •btil~lin lllli.SU •v e ne suretle kaibu}
ediJI.eoeii V'e nas!l ka.patda.oagt meseles.i s;l'k!l t v~ onu
ltekiaJhfii mmiye mesele~i ·balk:i'P etbi. Palkat bu.n~ann
hepsini bir anda bi·rbi·r:i<ne kll'n'$dm·l.'5tlllk i9inden s;tk-
maik imkaru jl()ktur. Biz buraya. :i~ g()rmeje geldPk.
BOyle soo:l sorup cwap velimekile rn~gul oJ:maga .gel-
medi•k. Bugiin saJba!hdan beni ug~1'}'0ruzt lbir m!'tice _ kasiill otdugu ri·)lasetten de!1ITley.aJI'l •buyuruldu. Her mti•
yOlk. B'ellderbiz, mes31imJi2lin •be}tlude obnama.st iyin,
lbir t:eWf ya.p1yorum: Celsei hafj~ yapll-an miizta-
ker.attilln MaLi·ye Veklil'imn veroigi i2llllhat iirerine te·
be.l!l.ili' eden ·llir netice, bir Vla2liyet v·a rdm: 0 da, siy.a- Rliyasebine ta!ktdim olunan ·ta!k:rir •bir <kan'lJil. ,ma,h!~yetin­
setli ma'l:iyunizli ~n etmek ii9in varzJiyrt V'e siyasetii
a.ske~ ve har1biyeml~in oo o!du~unu bi.lmek ltizu-
mudur. Qmku, mem~tin menalbii maJiyesi .ne &du-
junu ve si<yaseti m:cliyemi2li Ma~hye VekliLi Bey vazi-
')1eti halk:ik!i'}'eSi iile ~ m:h etti. Son·m, lxi21im taklip edece-
jimi2li halttt harek.et iy-m, yaru si yaseti rrra!liye is;in;
her ba!lde a:slrel'lli!k ~tilbarile l!alkrp edecegimiz 'ha!tt1 ha-
relodbm 'llilinmesi lazmdtr. Memllclooll1n menaJbiii ma-
~i!yesi V!aSi ve rneseffi. hazioorniz dolu, bk ~i·lde de81i1-
dir kli eyimirz.i tJa.nzim edel]i!m. Biz, maillny.emizJ yapac$-
rna i1e gore ta.mime ~gJZ. Onun ~in bendeniz
bir talk.11ir veniyorum ve Miida:fiali MIH.tiye Vekr.lcitin-
den bun.dan SOIU'a. taildi.p ec:ii)ecek s~.aselli h.a.I1bi.ye-
mizin ne ohwag~<ru ve ~mdiye k~dar ofdu~ g~illli , ~li­
n ~hiayede mUdaifa:a vm'}'et:l!lide, daima ~arun lteoa-
¥Uztintin mti beldioyecegimi2li ve ya~trut bi:r Cliimile i'le
d~maru aJt!maga rm ~agmuzt anliamak istiyorum.
-820-
C:4
Soma rn.ermeket fedalk!arhk )'1apa.r, fallc:aJt z:annede-
·f1im h1r ya.pa.r, iiki yapar iiy yapar. Sonra huna da 1m-
'kcin 'k~. Btirun fecia.Mnilgl mutemadi;yen m;•netten.
bekilil}'t'l!lle)Uz. Qiiri1oii. yok!tur. Neyi verecekitir? Onun
iyin er.Jcam iha.J1biyen.in, oiheti a~keriyenin ta·~<!ip otmek.
•istledij i hrattt hlardket nedir? •Bun.u bildtim ilci Oil'a
·g ore miUete, ma1i bazt ta!hmi·lat yapma1k icap OO.iyor
mu, ebnli'}'Or mu? Ondan sonm ne ya!pa.cagmuZJ ve
hraMa hareketi lbihnek lazmdlr. Bu ta1kTiri onun a9in
ve~i-}1orum. Bir kamr vel'li•l.sin ve lbu lbtinlku rnesairniz
•be)1hude yere myi dlma'sm.
TUNALI HI:IJMiliBEY ~Bolu) - Bl:1i m ilyon •}i·ra.
!ALl $UKRU BBY (Devaml·a )- Blli mi·l yon lira-
mJz mevcut om i:di; ona gore ha!t!tt hareket •tayin ed:e-
tbi:Jllr'<iilk. Filllk:at ne y.are.. Efendi'ler, bu mernlelk<et el'l't
mi1yon ii l'31yl }line venir, faJk~t dti~rnillfll atmaik ~a11tile .
<;unlk!ii her sene el'li mi [~n . }'1i rmi m il yonu vermege
.ta.hammiu•Hi •}"dkJtur. Tekabfli m i•H i ~ a!lmmasmm sebe-
lbi de lbu idi. Fa!lc!a!t ma.aveessuf bir ~ey olmad1 . {Dog•
nu, dog11u seslerti)
HUSBYI!N A VNt BEY (Erzurum) Ef.endim , A!~i
SUk·rii Beyefendi usu!ii miiztillkereye da.ir soz atl:d rlar
ve }line mtizalkene}'li ithlai etti•l er.
·RBIS - Mesele t-a:kl'lir meselesid ir.
HUSBY!N A VNl BEY {IDe~amla) - Omda d~
gifdi mescle. Mesele, D ilvillnt R iya:seltin vakit ve za-
mande lbir ta!knini bU11llda. okllibmama:sJdtJ'I. Bunda te-
2lllikerOO!in •blir neticeSi olrna!ltd1r. Bu miizakerelere He-
·~ Ce1ille mtisa!ma!ha ve tekasul nazarj le billka.ca.ksa
~imdi lka1'1annr versiD. 1Bu ciimleden ola:ralk Di~Van
dedir. Onilar liir §e1klil ~isbi~nlar. lcnai saiahiJYet.inJ is-
ltimad eder.tik mtizJalk.eraltt 1!Jijr neticeye isa:l eder,
!Biz ·bu miiza.ikeraltunm o kanuna brr.ad<ml§ ol'say~
drk, daba iy.i idi. falcatt burada fayd31h bir ~Y oldl1k!i
Maii'ye Velci:li kendi mlita:faastm ifade ettiler. Ya!n12;
Heyeti Ce!i:lenin ver.eoegi hir .Jc:arar daha v.ard1r kJ,
'boy:le llll'3.ik:arlar1cld:a. telifisi g<lllyni 1k:aJbrl .zarara di.i§-
dilk.tlen SOill13. f<a~Yda O'lmu~r. Her ha.'kie biO}'Ile ~­
iklll'Dandaniblk ,Jcanunu g i'bli ve dola'Y•'Sile lkammun ka-
nuni, tefsi:nin teffii ni ~hiyetinde1kli la!hrjpka.r llir lka-
rarla Iamy:it IJoalmJ§sm.tz.
SAIJH BFEND! (Erzunum) Ka:frru§vz deyi.ni z.
HUSBYJlN A'ViNl •B EY {DeVIamta) - ·Ben rbum-
da yoktwn, fiaJkat katl.nu§tz ka:bu1 edii·~r:um.
HACI $UKRU BBY (D iyM1belktr) - Siz de bura-
da •i diniz, ha.tta. .Bolu' y.a ahzli aSkere t~}'lin edi:l<iimz.
 t : 160 16 • 2 • 1338 C:4
IHUSEYI1N IA:VNl BEY (Dav·aml:a) - Y•alru.z ben R!EJJs- Efenldim miisaade lbUI}"urursantz. Muvaze-
rica eden:m. Hia1lamt JtiJJa:f ed'i:yorum. <;t-
•}'CI!pmaidlffi, neli Ma11ye EnOOimeni.nin te.k:•fi mi•m ye ha!k.!bnda
ll'Jl ~·pblk m.iillettin ma!h soyulurJcen hu~ada 1'fulcayJt hl- ma21baitasJ var. J1ensilb edtmiellliz rll7inatne}'IC koya,
dm. Bu gil:n rbur.ada Mai~ye Y.ekli:1inin lbi.r hasv;adis <bm. · Hunu tell!s;lb eden.ler ltibfen elierin:i k·aid~:rsm.
lkllllbi::!mde ifade e!tmesi bcnrleniz muteessir o~dum. <;tr- rSELAtHWrl'JiN !BtBY ~~in) - Celsei a·leniye-
pmdl!k,, fa!kat <£aiide etmi·y.or efendi'lrer. Bu gli:n ·bunu de efenr(hn.
')'lllpllUyacagJZ, lbunu kanunu miizJalkersinde )I'C~:pacag1z. RHIJS - Bvet efendim, alieni celsede ruznJad1118ye
Eger ~u Maik:aml Riyase~e mazur ·gol"i.i:luyorsa bu- a!J.ailllh. (rArn~tllm,a,di seiSileni, ltekrar reye sedaiToan)
yW'dUk!lan ~.klillde ,iJcincli mfrzla!keresine g~er.iz ve o &iBis - Et'enidi:m M u:vazcn~ Ma:liiye Enciimen5•n!in
kanunu da. ehemfrii.)lell!te, miist:a.celen miiza.IJ<ere ede- tck.al (fi rnii'lye ha!k:kmda!k:i tel<'lrtiini ruzl1.'all1'leYe altyo-
mn. Bu, ehemmiy~i bi:r meseledir. <;link~; 1338 se- nuz, m!ii:Zlakere edecegiz.
oe!Si bi.il~esi.ne esas oGwalk.tttr. Efendiler, or.du mecca.- H03EWN AYNt IBEY (Erzurum) - DirV~aru R!i-
nen vesarti na!lclj.ye buiamryaoa:lcttr: Oe9en. ·senen~ n ve·- y-a3Ct, Ma!lwru Rliyaset •.
sUbi na!lcl~ye parasl!m da hesa.p edecegiz. G~en sene RAGJlB BEY (Ku'tta!h)la) - R e!is Bey, D~vam R·i·
1® ooi!k>meltre darha IOQ 'k trometre de.rken he.r:f ·aralba- yaset d~yorJar DWam R•r)l'aset kimleroen rbarettir? Ni-
smt rbwaJup ~II}'Or. ~imdi bu z.aPrnii haL'koa y:apamaz- zamna.mey~ okusunlarxia. ogrensi.n!ler efend:im.
smt.Z efendi!J.el'_ 9irJ!ku is}"an edei'Ler. G~cn sene )'ap- HOSEYtl.N A'YNJ BEY (Erzurum) - Te~e-ktkiir.
ttlllZ, f<!b..t Sakaeya mferine 'hag1~lad1Jar. Yeyahut edel'iz, .ilmfinizden !ist!ifade ettik efendim.
orada oldiller. Falloat gelecek sene y.;ne ~is}"an o•aCCIIk- RBi'S - EPen,dim tek·ali~i mi'Uiye ye ait haz;t tak-
trr-. Her el't'den bir rkat ~·~1r al'dm1z, {80 rbin nefe~i­ rin!Qr var, o tal.l!"~rki~ de o tkanunun mi1mlkeresine ta-
miz var li'di sesleni) cdbr.en gidip a'ldm1z ve lbun:a J~k edd:m. Sonra 'b'ii't~en-in suwti miiza!keres.ine dalj r.
reberru dediniz. U;bren taberr.u o~az efell!dl.ler. Bu-
CBMJL 1SEY (Kliftaihya) Reis bey ben,im soziim
ne teberru demek ne kelime? Jandarma giriyor, zors
JVardir. Efenditm, ik!ifayeti miizalkere hakrkrnda kamr
ia yorgaru sokii:p alhyordu. BWlta teberflu mu de1•rer'!
ver~Tdi mti? Ev.veLa milila!kereye !k!arar veri:Jir de sonra
Rica ederim, gelecek sene o cebri teberru da gormi- talu1jr.ler o'kunur efend:im.
yeoe~iz ve teJldihf!i m~lliye n:amile de •bir ~y alamt- REJS - Cemi'l beyefe'nidi mii:sa;ade 1buyur.unuz.
yacagiZ. 13'38 senesi lbW~in!i .~im ec:idk·e n bu es·as A•Fi ,SUkrlii lbeyefefidinin b~r tekdiiii "'a.r. (Okunsll'l1!
ola.oalk. ve hesabmm bi:lmeliy.izJKU, oroumuzun sarf~yatt efendim seda'lan)
geryen se111e k~ milyon li.raya rba!hlg o:tdu. 1338 senesi- R 1Ells - · MlJV'af~kttr; M.iidaifai MrlrrJye Yekili Pa-.
ll'in esast buradadu:. Wksa 1ooyLe lbin tili1li sui is{ ma'l ~ !1-fazretleri ·fzla;hat ve~.im. . 0!1/dllln sonra mliza.ker:eye
net>icesinde Jhtil:H ~t.kar ve a:JaoagtmiZ ·p aralarla onu· ueV'am edellilm diyorlar.
da lbasttramayJZ.. Bu da miihim •bir mesetedir. ,B jna_, KAziM PA$A (Karesi) - Mesele ordunun ha-
enal'e)lh 'biran emoe1 o kanunu ~1'karmalt ve Heyeti reketine miitealliktir, planlarma. miitealliktir. · Bunlar
Ceti!Le biir h'ey« jntJihalb eltrnel:idir, Hasa;n !bey bir §ey< Erkam Harbiyei Umumiye'ye ait oldugu i~in bendeniz
buyurdolar. Mebus arkada~anmtZI da memur ede- bu hususda. selahiyetle bir §ey soyLiyemem. Erkam
niz. Onlarm .mm lbelcledrillde.ni 'bi·r ~ }'lOik, hepsi ~· a· Harbiyei Umumiye Reisi bu hususda. izahat verebilir,
~U' .gib.i teberru. ·Ben de feda ediyorum. Y•a'ln1z bi.r
MUSTAFA KEMAL BEY (E•r tugrul) - Ba~ku,
~y bi:!Gniz ikii gelece!k bu ordu ne ile Y"lirii•yecektir?,
man'danhk daha z1ya'de a!atkada:I"dJr. Bu baibda beyanJ
Onun esasrm ta:nzim ede!i'rn. Bir tarafdan kanunu ~~­
anutarhw.ruz JaZtmdrr.
'k,a:r1a:ltm, !bir tarafdan· 11•33.'8 senesi bii't~esi miliakere-
ocAzJM · PA$A (iK•a resi) - Efen<tim a'l1k·ad~
sini ·y.a:palbm. E'wdk;i karar., Di'Wiln RJjy,aset mazur
ifdare}'1e mU:teail!lliik s()ztenine cewlb ~sti.}'IQI"lar, on!larm
mudur, degi midir? t~J.1alh lh!Oylie bi.X ~ek>H tbir daha
hepsi<ne oev.ap ver~m.. 1dareye mii~eaildii 1k s<;Zll.errll!
~rar ·ettlmez. ·Bir i!a!lum ~itkfuyetler daha vand1r'k1i in~aL­
hepsin:i not elttirn ve cevap •verece~im.
Iialh orrla:r da bu sureNe ~tk:ar ve tenz:lli olu.n1ur.
Har~tt asJreri,ye'ye rnrutead.lli!k keyfliyeHn Erkaru
'R 'ElS - Efen:dim r.maade buyunun, Muvazeooi H<a<I1bi'~ UmumWyeye a:id!yeti litFba!1iyle onu .arz:edi·
Ma.l:itye Enoiirnerullin 'bir t~i 'Vafldrr. yorum. Maih1mat k'lllhirLinden.
ZlYiA HUR~lT ~EY (UZISltan) - Dirvaru Rli~­ ALt ~DK.R·D B'EY (T<ralbzon) - Mtisaade bu,yu-
set talhklir (!(ti<ti.yor, 900Un:ti geni alsm ~ga)lya kuyuswn- nmuz, zannederj:m P~a H:aalret!ler.i nro'kltau ruuJannu
dall'l derin sesleni) Y"~ anladilar. Orduyu ~hzar eden M'ii!dafaii M i·lli<ye

-821
 t : 160 16 . 2 1338 C:4
VekaJetidir. Ordunun harek.itt harbiyes~ni, plant ic;:in HASA FEHMl BEY (Devamla) - Bendenizce
soylemi~ otduklanmla ordunun istihzaratt ic;:in soy'le- ~ekli mi.izakereye ait mevcut bulunan 1337 enesine
mi~ oldugum noktai nazC~Jr rtespit olunsun. Yani mUda- ait bcndeniz.i n tcklifimi !Utfen reyc vazediniz. Mcsele,
faa ordusu mu yapacagtz? Ona gore biz de mali te- mtizakere salim bir mecraya girsin. Ond a n sonra
dabir ~ttihaz eder;iz. Yoksa milletin.. (GUrUitUler). mi.izakereyi stra iyle takip edelim.
Mtidafaai M illiye Ve!Gileti gor~liyorlar. Ulztm ge-
REIS - Ha an Fehmi Beyin bir tak riri var?
len cevabt verirler. Ydksa bugiinkli ~ekilde ne yapaca-
(Okun un se leri) Be n telhis edeyim. Takririn bir
gU11tZt b il meyiz.
90k ftkr alan vard tr efendim. Bunlann i9inden en
ALAH lN BEY (Mersin) - Reis beyefendi,
mUhim f1kralardan birisi 1337 sene i bi..itc;:e kanun la-
bendel1!;z de bu nok!ta ha.k!k.mda b ir ~ey arzedecegim.
yiha mUsveddesi bazt kuyud e ~urut ile 1338 sene i
Efen~m. bilinmesi liiztm olan nokta ~udur. z :ra YIP'
otsun diy r. alahattin Beyefendinin de bir takriri
ratma hanbi y.a,pacagJZ dedl.k, kim ytpranryor? Ben
var, ki onun da bir frkra 1 aynen birle~iyor. Muvaze-
an lll!mtyorum, neticei katiry li bir harp yapacagtz d di-
nei Maliye EncUmeni Rei i Beyefendinin e vclki iza-
:ler. Maa'ltee- lif n~ticeyi anlamadtk.
hatmdan anlad tj;'pm a gore, bu ~ekle o da tevaftk edi-
Senelerle devam ediyor. Kim ytpramyor? Anla- yor. Su halde Muvazenei Maliye EncUmeni Reisi
yamadtm. Heyeti alinizin tenvir etmek istedigi nokta ile bu hu usda 'e Saliihattin Deyefendi mi..itte hitt ir-
~udur. GoniUmi.iz isterdiki daha mi.intec;: bir ~ekil ler.
alsm. Simdi meseta bu sene (60) milyon liraltk bir RESAT BEY (Saruhan) - (Muvaz nei Maliyc
blit9e ile geliniyor. Bu ordu istihsali neticeye muk- n i.imeni Rei i Muvazenei Maliye EncUmeni bUtun
tedir bir ordu mudur? Yoksa mesele hir sene daha heyeti umumiye iyle, bt'iti.in ri.if kasile bunu kabul
slirUklenecek mi? M~elii, biz bu altmt~ milyon lira- ediyor efendim. Bize tevdi buyurun. (En Umene
nm hep ini vermi~ lmayacagtz, veyahut seksen mil- havale edin s sleri )
oynluk bir ~ey ic;:in i tihdaf ettigi maksadt, bu t klifi REiS - Efendim, mUsaade buyurun. Bendeniz
maliyi 90galtacak, bu stkleti maliyeyi idame etti rec~k oylc reye vazedecegim. Bu hu u da tas\ip "eklinin
bir i tik a m et mi yUreye<.egiz; yoksa azalttct <;arci hal tanzimi i9in 1uvazenei Maliye ncUmenine gonder-
mi oldugunu bilmek liiztmdtr. l~te bu noktanm te n- mek laztmdtr. 1337 senei bUts:e kanununun bazt kuyud
viri i ap diyor. (Ba}kumandanltga ailtir scslcri) ve ~urut lairesinde 1338 senesi blit9e ll1yiha mUs\cd-
de i ~eklinde mUzakcresini ta vip edenler lutfen elle-
YlJ 'UF lZZET PA~A ~Bolu) - rkada}lar, su-
rini kaldtr 111. K abul edilmi~tir cfendim.
a! takririnde m evzuubahis olan mesele; siya eti a ke-
riye e har iciye meseJesidir. Dogruda n dogruy::t. bir H FEHMi BEY (Gtimii)ila ne) - Mtisaa-
ba~kum a t'ldanl:ga,
erkam harbiyeye ait bir me eledir. de buyurunuz efcndim . A tl mtibim bir nokta ka lt-
Arzu edilirse bir muayyen salitta soyleyebilirl..::r. Bu- yor. 1337 sene i is:in arttk kUI halinde d ahi bUtc;:e
nu tehir demi yomm. 1i.idafaai M illtye ekili Pa~a tasdikma IU zu m yok tur. Mu,·azenei Maliye - ncU-
Hazretlerine tevcih etmiyelim. Esas vazife onlann- m eni oniki mily n liraltk bize t di etligi blit~enin
dtr. kabuli.inli t klif ediyorla r, ki bu zaittir. Taltal· kuk
HASA FEHMl BEY (G Utnti~hane) - Efendim; ctmi~tir. Tah:.tkkuk etmi mikdar ne i:>e ona !'ore
bendenizce karan zai d gori.i yorum. Yeni sene i9in enci.imen bir avan kanunu yaz tn. 1! maksadt
avan veya tahsisat isteyeccUcr. bu itibarla JUzumu a izanem budur. BIL tas rih oiun:.un \ c buyle re}C
kadar Meclisi tenvir gerek. 1e Mtidafaai Milliye vazedil in.
Vekii leti, ne Erkam Harbi yei mumi ye tahsi att har- R iS - Du su retle kabul edcaler IGt f.:: n ellerini
biye isteyecekler. Erkiint Harbi yei Umumiye Riya- kaldt rsm ... Ka bul edilmi tir.
seti , B a~kuma nd a nltk tahsi satlannt kabul ettirmege S LAH DDi BEY (Mer in) - Reis Beyefendi.
zaten mecburuurlar. Ali ~UkrU Bey arkada, nmzm i.is:Unci.i bir nokta kaldt ki o da encUmenin 18 Tem-
takriri. he r gUn i9in va rittir. Zaten ltizumu kadar muz 133 7 tarihinde burada takarrur eden zatrumyatt
mesele tene i.ir etmi~tir. Celbederler, muayy.::n bir kabul etmeyip, yalnrz tenkisatt kabul ederek blit9e
gi..i ndc gelir beyanatta bulunurlar. dahilinde sarfiyat devam edecektir. Bunu da reye
ALt S0KR0 BEY (Trabzon) - Zaten buglin vazetmek liiztmdtr. Zamaim kabul olunmtyacakttr.
versin demedim, MUdafai Milliye Vekili Pa?a Haz- HASA r FEH rt BEY (Devamlti) - , unu da
retleri . art.edeyim ki Jutfen takririm okunmu~ ol a idi bir

-822-
 i : 160 i6 •
ka~ ~ekli cami olurdu. Takrirde yaln1z paranm mik-
danm 5 milyon diye yazd1m, onu s:izelim .. Miiteba-
kisi aynen kabul olunmah ki Meclisi Alinin evveke
kabul ettigi 28 Haziran tarihli kararnamedeki kuyu-
datm haricine s:•kllmasm bir. 1kincisi ; maa~ata vaki
olan zamaim, ki bu giine kadar tesviye edilmemi~tir.
ll36 senesindeki esas maa~m mikdan azamisini te-
..:aviiz etmesin. Biitr;e halinde tasdikine liizum yok-
tur. Maksad1 acizanem bu idi. Bu ta.krir aynen reye
vazedilsin. Yaln1z be~ mil yon lira silin. in. (Hasan
Fehmi Beyin takriri tekrar okundu.)
HASAN FEHMl BEY (Giimli~hane) --;- Efen-
dim, okunan be~ milyon f1krasmdan vaz gecrtim. Si-
linsin. Avansa ir;in Meclisi A.linin karan degildir.
Muvazenei Maliye Enciimenine tevdi cdilsin. Ora.~1
tesbit etsin.
HAFIZ MEHMET BEY (Trabzon) - Efendiler,
hiiktlmete gayri kanunl muamele yapmak is;in mii-
saade ediyoruz. (Etmiyoruz sesleri) Miisaade bu-
yurun, bu takrirle tamamen gayri kaouni bir muamele
teklif ediyoruz. Katiyen Kanunu Esasiye ve Te~ki­
Hitl Esasiye Kanununa muhaliftir. Bu hiikGmeti bir
daha mesul etmek hakkma malik degilsiniz. Bu ta-
mamen bir fermand1r.
HASAN FEHMt BEY (Giimi.i~hane) - Haf1z
Mehmet Bey bu hafta da bi.itr;enin ikma'li miimkiin
de~ildir.
HAFIZ MEHMET REY (Trabzon) - 0 halde
memlekette kanun yoktur. Hiikfimet istedigi gibi
oynar.
HDSEY!N AVN1 BEY (Errurum) Efendim,
maltlmu §hqenidir 'lei se1ciz aydan lberi hu butye Muva-
zenei Mruliye IEnciimetlline gel'mi~ir. Bi.itr;eden Bncli-
men ne lt'enlcisat yapaobildi, ne de 'bir ~Y- Zanna~yo­
rum ·Iei 1bu ~ekii1de yine 'bi'l" k~ ay sonra emnivaki kar-
~JsiiTda 'bulunacag1Z. Hututu umumiyeyli tespit edecek
lbir Kadro Euctimen'i. vatdJ. ~imtli as:llnizde yine bir
Kadro Enciimerri 'tefri·k etmelidir. Bu Devlet ne ile
yiiri.iyecek'tir? 'Bilicre !l)ila mi.ina~a 'kabul edi!emez.
IRila mi.ina'k~a ... Efendti!ler, lbir ~Y arz edeyim. G~en
sene'ki vaziyette degifsinJiZ. HaJ.lk. bu sene parayt mii~­
'lcil verecek. <;ii~ki.i para yo'lctur 1ci verel)ilsin1er. Onun
icrin efendi!er; bi21im yapa.caguruz, 1bir kadro enci.i-
meni te§kiil ede~im. Sliratle yapal1m. Muvarene Er1·
ciimenli Devle~in ihututu IUlllwniyesirii •fespiit etsinler
ve o yo1da yiiri.i:slinler. Muva:zenei Maliye 'Eociimerri
yrine e:s'J<lisi gilbi vati, mwtasa.rnf ve 'bilmem D'e!er ~le
u~ra~asm. Zira bu ·i~ tboyle yi.iri.imez. Ya T~kilatt
Esasiyeyi derhal tatbi'k ooersin!iz; yan!i lbu suretle mil-
-823-
:z 1338 C:4
•Ieti bize raptedecek esasah kabul ve lta.tbik ederiz. Zi-
ra •bu ·idareden dolayt milletle aram1z a_yJktJr. Bu su•
retleo rab1tay1 tak\>iye edin ve onlara biraz ser.best-i--
bah~edin. AlacagJmJZ ~eyleri suhlJ1!etle alahilelum. Za-
valulil!r gorme inter. !starubul'un lbir r;ok muvaJdca.t
'kanunlarm1 ~u zamana 'kadar biz -de ka'bul eitmekte-
yiz Enciimenimizden S:JkmJ~, tamlk ed:i[ecek daha bir
yok mesail vard1r. Biz bir an evvel §Gra 1te~kilahna
mlisaade edelim ve ha•lkm ]dar~ini 'bu va's1ta tie te-
m in etmi~ 'bulunallm. Bu memur kadrosunu y1kalJm
efendier.
BIR MEBUS BEY - Efendi, bunun yJkJlma'st
miimklin degild'ir. Zira memur kadrosu olmazsa ordu
vezaifi yiiriimez.
HASAN FEHMt BEY (Giimi.i~hane) - Efendim,
mevzuubahis bu rf:akrire lbir karar verilsin. Bir netiiceye
baghyal1m. Ondan sonra Hli eyin Avni Beyin mi.ita-
laasl nazar1 1itrbara alJmr. Qtinki.i esasa'ta 'taaliGk edli-
yot
HASAN BEY (Ma:Iiye Velcili) (Drabzon) -
Bendeniz de arz edece!ktim efendirn. Bilmem bu keli-
meyi de berrimsiyorum. Memlek'ketin biinyei i~tima1-
yesine gore kanun yapma'k hususunda ltizumuna en
evvel arkad~lanmzdan ka!il olanlardan 'birinoisiyirn.
Blir taraftan yapaltrn ve Hiikiimete lbu hususlta miiza~
heretini.zi temin huyurun. T~kilati hath '<l.S'ga:risine
indirelim. Fakat bunlan yapmak, yainJZ kadrolart ltes-
pit etmCk o kadar basit bir i~ degildir. ~urada sene
nihayetine 'I 0 gi.in kafd1. Bunlan I 0 gi.in zarfmda mey-
dana ge11irme'k zaJ11lledildigoi kadar 'kulay '<iegilidir ve
'bir aym da ·i~i degildir. 1338 biits;esi.rui de 1337 lbii't-
Qes'inin ak1bcbinden kurtarmak i9in bu ltekLiofin ~s-abet.l
vard1r. Rica ederim; hem onu {)ca'bu•l ede~i'm. hem de
d igerinin miizakeresine i¢idar oe!deum.
SEVK.t BEY (l's:el) - Bu kktiflte memurlann Su-
b2it maa~t da mevzuu'ba'li'is ·e diliym. Ne veniyorsunuz
ki, no ke eceksinliz?
HASAN BEY (Mal'iye Vekil:i) (fra'bzon) -
Para bulu r verirseniz ben isterseniz memuri ne . Su'bat
maa~ mt i'kramiye olarak vef1ir:im efend:irn.
HASAN FEHMi BEY (Giiroii~hane) - Efend!im,
ta:krirde heniiz i~inoi fn'ka okunmaidJ. Suib3Jt maa~1
·ic;in miizakere a9mak ayn blir meseledtir. Buraya
vazedlilen §ey ile alaka~ar degildir. BaZI aJ'Ik•ada§lar ...
REI - Efendim, •ikiin i flkra okunmadJ.
SALAHATTfN BEY (Mersin) - Ha•san Fehmi
Beyin takririni k1raatla bir an evvel, vakit gecrirmiye-
rek i~i intas: edelim. Ha an Fehm~ Beyin bu takriri
mak.Gl ve manot1krd'ir. Haf1z Me!hmet Beyefendin!in
 t : 160 16 . 2 . 1338 C:4
istinaJt etti'{<'ler,i no'klba da mant!'kRllir ve gayet mlihim- Kabul ed '' . digine naz:M'an biirt:!Yede mi.ihim b ir ta-
dir. 0 da buyurdUilar lci; Hliklimetli •a vaos1a id•a re s-arruf :/-i'. :Jn 1 ~ o lur eferrd iler. Bu ~e'k<i lde meseleye
edeoek olurs~k. btit~e harici yapm1~ oldu!kJan sarfiyata n iha e ,•er11lerek kabullinti r ica {i<lerim. Ayru za m an<la
dair me~miyete de cevaz ver1mi~ oluruz. Bu •varit e- but( 111. terkik edilmes-ine dahi ben'den iz taraftanm.
gilldir. 'BendeO'iZ 'd .iyorum ik i; 'bu mli!taHi.a dogru olmak- -
1
(Re ·e, reye sadalan .) (Gi.irii:lti.iler)
Ia <beralber, 1bura'd'a vartirt: ola'maz. Biz Heyclli Vekil'e- H ACI AHMET EF1END1 (Mu!l) - Su halde 1338
nin, •biZiim ciheti <a!skeriye •i~Yin tayin etitig imiz fas1l bLil~Yesi ka bul edilmi!l oluyor. Ya1n1 z mlis vedde ~ek­
ve maddeieri hanicinde ve enctimenin kadrolannm Jhu- Linde kabul ed!i lmi~ oluyo r. B~ka tUrli.i te lak kll edit-
'dudu 'lraricin'd e yapt1g1 sarf,iyatm, k·i Heyeti .A!Jiyeni- me in. Takririn li'ki fJk.ras i kab ul ed ildi . Yalmz bir
Ziin 18 Haz.iran tarihli 'karan 'hilafm'd a lbir masraf1 f1kras1 kald1. 18 Haziran 133 6 tarihli kararla ...
varsa lk•a!Uiyyen ga:yri m~ru'dur vo gayP.i caizdir. Bun - R EiS H asan Feluni Beyi n takri11i ll.i o'k.~uyo-
~an dolayt me'suldiirler. BinaenaJeyh o mesuLiyeHen runt,
~eberri edemeziler. Bu mesuliyet ken'dilerinden mer- _ Riiyaseti CeJii leye
fu 'degiidir. Bina·e naleyh 'bu noktai na zar a~ikar ol- c ne i m ruliyenin h itam JI'la bir hafta kald1g1 iyin
du'k'tan sonra meselede ~tiphe kalmaz. 1337 sen 1i bli t9e in in l iSU un e tevfikan mtiza kere ve
ta s 1ika m ad de te: im ld n ol mad1 gt g ihi , yekG.n it-ioba-
HAFIZ MEHMET BEY (Trabzon) - IEsas iti-
riyle bird en ta dd, i ciht- ti -,( t ervi!Y e ylemekde hilafr
lbaniyle Hukiimet 'e ski ,r~k<i•latiyle, bunu ZJammetm'iye-
kanun olduktan ' ba~ka m emJ c ke tin zaran m alis-inJi de
rek aynen taltf!Ji'k etse 1dah!i, yapt1g1 muamele tasEiik
mlis'telz:im ol·a cag ln'dan 133 7 senes•ine a~ :t olmak Uzere
otunmam1~ ibir btilt~Yeyi taiVbik etmek noktai nazann-
v r:lmi ala n 20 m il 'o n lira!Jk avansa zam imeten Ma-
dan gayr,i kanu!)li.d.ir ve mesuldtirler. c;unkli esa en hu-
Liye Veki lin in go. terd igi m.iktar, !<Ji 5 milyon1 u'k. bir
!Jcuku esa:siye noktai naZJarmdan biityenin tetkik i her
a van ita 1 ve ou lllvan slann Meclisi Ahnin 28 Hazi-
~sene ·ivil!l ika!bu1 edil'mi~ lbi•r esa~ ttr, k'i m!iUet k end i va-
ra n 13 37 ta ri hli kara rnames i iJe mukayyet ve 1336
ridahnt 'ken'd i masarifatma gore dli~linecek ve ona
£e nes in dek i m aa5 a t m iktart azam isini rtecavliz etme-
gore taru:im edecek. Biz 1se onlarm bu hakiktnt tan1-
m k ar tiyle te. VJfe ine mezuni ye t ci tas1 'i 9in hemen
m1yoruz ve hakklmtzl da bu suretle <
i skat e rmi ~ bulu-
bi1· a ans1 ka n nu ni n tanzi m buyurul.mast ve etdek i
nuyorut.
la yi'ha mn I 33 S sene i bi.it~Ye m lisveddes i add il'6 esaslt
SALAHA'TTtN BEY (Mersin) - Efend im, T-l a - ve ciddl ml.izakere ye ge<yilmesi ni a.rz ve teklif eylerim .
ftz M €hmet Bey.in 1bu mi.iltalaatt, Avrupa'da muhtelif 0 Limi.i~hane Mebusu
sender ml.ica<lelelerTe mlilletin lhli:kl.irrretlerden 'k.opar- Hasa,n Fehmi
ml!i ol'd ugu haklardJr. Binaena1eyh ibunda her han g i 2. Su bat ma a~ ! a n hakkmda Mu vazenei Maliye
bir sebep olursa oJsun •bl1tye}"i falS!l , fasil al e n i v ku- En ' Lime n inin reklif i teemml.il ed ilerek mUspe t ve ya
m<lik hiztmdlr. Bu sene i.yin nukli'i ediJmi!j olmas1nt ma- menfi kil ra ra rap tt i9in bu mevzuun dahi hafi celsede
'kGI bt.dmuyorlar. Bu mubala.a lannda rkati ye n ·be ra be- ten ir e d ilm es i ka'bu lii oiheti tervi9 buyuruldugu tak-
!1im. Fa'kat fi·ilen bu mesele i~Yin bir sumt i hal bu la- d·irde kab ui Li ka tisin·in alene n icra s1.
·hm. Eger bu'la'bii'irseniz bir gece toplanahm , 1Yal11al nn L · TFL BEY ( Malatya l - Onu kabul etrniyoruz.
ve <bunu bir 1kanunu muvakkat •ile yekGnunu kalbul et- I 36'y , d a ka bul etmiyoruz. (Giiriil ti.iler)
mek dogru alur. Eger bunun ml.inaka!jaslm uzattrsak R · iS - H asa n Fehm i Beyin 1takririnden ma ada
1338 senesi lbUtye mtiZJa'keresi iyin vak t im'ioi zayi et- i baz1 takrirler daha vard1r. Her enctimen m ensup ol-
mi!j olacagLZ ve Enclimeni·mlizin 18 Haziran 1336 ta- du g u dairenin kadrosunu fanZJim ets:in, diye tek! if
rih'inde kabul et~igi karar g.i'!Ji. !jimdiden tasd·ik olun- va r. Baz1 devairi d ogrudan dogruya lag vetmek iyin
mak ~a!1riyle, Enclimen 'karan sure't::iyle 1bir m adde ta k rirl er de var. Bunun ml.i za'k eresi i~Yin bugiln1cli
kalbul olunursa fast!, madde olara:k yapJim.an11~ o!ur. ·uznam emiz ml.itehammil degildir. Binaena1eyh Cu-
Fa kat toptan yaprlm•~ olur. A§agt yukan 45 k i ~il,i'k m arte i gli nLi saat 9'da •i9~ima etmek i.izere celse}'1i ta•
enclimen •bunu halleder. MtitaJaal:art gayet vari ttir. til edi yo rum.

- ~24-
DEVRE : 1 ClLT : 2 t<;rtMA: 2

T. B. M. M.

Gizli Celse Zabitlari

20 Subat 1338 (1922)

.-.
Mi.inderecat
Say fa
1. - ZAPTl SAlBIK HULASASl 826

2. - M " ZAKERE EDiLE MEV AD 826

1. - Miidafaai Mil/iye Veka/eri ihtiyarla-

nna sari ve 1338 senesi biitresi tahsisatmdan
m ahsup edifme k ii ze re b ~· mi/yon liraltk
a\'ans verilm esi hakk111daki teklif ve bu
tn eblagm temini rareleri iizerinde miizakeral. 826:838

Cilt 17

J62 nci Jnikat, 4 ncti 'Celse

 1 : 162 20 • 2 1338 c ""
YUZ ATMI.S IKI I i (Ti~' -'

D6RD0 0 CELSE
20 Subat 1338 Paza rie i

REiS Birinci Reisvekili Musa Kaztm Efendi.

KATlPLER : Ziya Hur§it Bey (Uizistan)

REiS - el ei hafiye ku~at olundu.

Zapt1 sah tk hliliisast dku nacakllr.

I. - ZAPTI SABlK HOLASAS[

I iKAT mi Beyin takr;ri okundu ve mevzu bir ;nuddet muza-

kere eJ·jJji. Celseye s n \ uil ii .
16 ~ubat 1331S P~be
Ret Kat; r
Bl R I Ci CELSE 1u a Kaz•m Kay er i
Attf
Birinci Rei vek·i:•i Musa Kiiztm Efendinin tahlt
DORD O. CELSE
r.iya etlerinde b::•in:hd bu ·~en i n heyeri umumiyesi
Mu a Kiiztm Efentl:nin taht t ri: a etlerinJe bi!ini-
ha.kktndak·i muZJakereye devam olunarak teneffli iyin
kad Gilinu.~hane \1ebu ·u Ha an Fehmi Beyin, Blit~e
eel e t:Ltil olundu .
mlizakereleiti n!n zama>~ d layt ile Subat maa~lan­
Reis Ka·tip
nm akt•:nde tediycsinin temini m ~•'<s:ldt ·i!e 20 ve
Mu;a Kaz:tm U.zi tan
MUdafaa•i Mill•iye ihtiya Ianna arf edilmek Uzere 5
Ziya Hur~:t
milyon J!rahk avam kanunu <,:tkanlma ma da·ir takri·
ri kabul olunup Mer,in Mebu u alah3.dJ•in Be) in
(rKi Ci CELSE ALENiDiR)
takririyk Muvazene i Maliye Encumenine havale olu-
narak i~timaa nihayet er'iklii.
0(,' 0 CO CELSE
Re is Kati r
M usa Kfwm Efendin in tahtt riyasetlerind'e inikat M wa Kfiiztm KJyseri
ederek Subat maa larmm va·ktinde edasmt mumk un ttf
ktlmJ.k uzere 20 ve Mudafaali M'illiye i ht iya~l·arma R EIS - Zaptt abt · hUla ·a 101 reylerinize ar£
sarfe::lilmelk lizere b~ m'ii on •Jirahk avans kanunu ediyorum. Kah ul edenler .. Etmerenler .. Ka ul ed il-
~ · kanrmast na datir Gi.imu~hane Mebusu Hasan Feh- m i ti r.

2. - MUZAKERE EDiLE MEVAD

I. - Miirlafaai Milliye Veklileti ihtiyarlarma
wrf ve 1338 biitresi tahsisa/lhdan malnup edilmek
iizere be$ milyon lirallk avans verilmesi hakkmdaki
teklif ve hu meblfrgm temini rareleri iizerinde miina·
k~·at.
REiS - Mevzuun miizi'a'kera•ltr.a devam ediyoruz.
Soz Kaz tm Pa~a Hazrotl'erinin. Buyurun Efendim .
KAZI M PA,SA (Mtlidafaai M:::riye Vekil1i) (Ka-
re· i) - Efen'dim jcabatl askeriyeden 'dola.yt defaten
\ e topluca b~r para isliyoruz. Bunun hal'.ckmda da bi-
raz maluma~ arzede}~i m.
Malumu A::let'iniz o!Jugu Vt! hile, Sakarya mu-
harebe inden sonra Yunanldar E. ki eh'ir ve Afyon
ci\·anna ricat etrile r e orad a tevek kuf eltiler. Bizim
ordt.nnuz da du~manla temast muhafaza ederek du ·-
mamn tevekkuf ettigi haua kadar takip eai e onun
kar~ l5 tnda durdu. Bu tc ek:uf elan devam ediyor ve
elan cepll;:de ufak t~fek m ev~ ··i ve .ke')if mu ademele-
rin en maada. ha•izi ehemm'i yet muharebe olm uyor.
Yalntz bu ·leve.k•kuf e nasmda her iki tarafm tabi·i bir
~ok mesa isi . bir ~ok icraa!l varJtr. Bunun belli ba~l1
olan ~ekilleri her iki taraf•n ku vetlel':ni tezy'it ve tak-
viye ctmele11i mahi) etindedir. Yun·a nhlar halen bulun·

-826-
 t : 162 20 • 2 . 1338
duklan ha,tta c;:ekildikten sonra gerilerinde ha•kirn. ol-
'<iLJlldan menabi ve blilha a biiyi.itk hi.ilkiimet!erin ser-
veti ve mal:z.em::-'>i kemlderine ac;:tk. oldugu irr>in bun -
Iardan isrifade e~tiler ve e:mek•tedirler ve ordulann1
gerek ·in• an ve gereJkse malzemt> ve milhimmalt m~kta­
nn• tezy'it ve techiz ediyortar. Biz de ayn1 vec;:rhi.le Yu-
nanhlarla muvazi bir surette kuvvet!i'mizi ve malzeme-
mHZJi tezy•;·t ethzk ve :!m•ekteyiz. Biz;im m.enabiimiz
ma!lum o.dugu verr>hi:e, mahdutltur ve mf mem'leket
dabiline mi.inhastr kalm•~t1r. 1 tanbul'dan ka<;ak su-
retile kaylkJ.a.rla getirebildigimiz ve bunlan bir ryok
'bah vesa1iti na.kii•ye ile fena ydUar<lan cepheye <Sev'k et-
mek suretinde oluyor. Boyle ldugu haL<Ie bu gUne
krudar ordumuz Yunanlllann bu t•ez}•it e tak.v'iye hu-
•s usunda'k!i terakldi ·in'den geri kalmaml$Ur. Ona mu-
vazi olaraik. Jilerlemi~uir. Ta'hii taJ·rm ve terbiye esair
husLLSatl da aym vec;:hlile reralklk!j etmHir. Bir iklj ay
sonra bliyuk muharebelere in~iZiar edliyoruz. Buyilk
muharebeler •i<;·in tabri bu tezayi.it eb'mekte o!an kuv-
vet o ana kadar aynt zamanda tez;yit ed·i·lmek mecbu-
riyetinded•ir. Y4nanhlarm menabi·i, .arz;ett,igim g.ibi, ge-
ni$ ol1dugu ir;iin bi.i y•uk muhareb'elere kadar bu ta!kv'iye
de devam •edecek!t•ir. Bizim dahli o zam'ana kadar ayn1
veyh•:Ie ondumuzun mal'Z'effile ciheti ile ve salir cihetle
lt·ezyit ve tak•viyh lavm getdtiginden para sarfetmek
rmecburiy~lin·deyl'z. Elimi2lde bu gun M u<ia6aai M'il-
IJiyMin emrinde bu gibi hu u ta sarf edilecek paras1
yokl~ur. Halbltkli bu glin bu · an·da muh'tac;: aldugumuz
ma>l:cemeyi getir bilmek -i9in el!i:m'izde par.1 olmazsa ~~i~
'bir te}ebbu·te buJunam1yacagtz. · i~te bu te§ebbii~ata
girli~ebi lm~k ve ordumuzun muh.immat. malzeme ve
sll!irece ger;i kalmu masmt temlin oeetlme!<: i in elirni21de
<lefaten sarf ·e debilecegim'iz para bu!unmasma 1ht'i-
yac;: vardtr. Bunu hesap ettik, be$ mil yon lira3•k bir
rme!ilagm, bu on b~} gun :carf1nda tem~ni ani.imki.in
olursa, yanli elimizde bulunursa bunu art etmek :iqin
te ·ebbiisartita buJunacag1z. Faka.t bu para, onu da ev-
rveloe arzedeyim kli, me tec;:"himta, ne t~k·i·la'ta. ne de
ma~a.ta hie;: bir ~eye sarf ed'ilmiyecek.Vir. 0 , aniitat olan
masa.rifa.t ba~ad1r . 1338 en !nde malzemei harbiye
ve milnimmat milbayaas1 i9in, biilpmiz:de koydugu-
muz fasla dahil olarak, o faslldan is iyoruz. i~te bu
paranm az bir zaman z·a rfmda Miidafaai}Ai Mil•:•!.ye
emrine tevdl~i mumk.Un Q)ur a ve Heyeti Ce1ileniz bu-
na miisaade ederlerse, o va.k!:t bu para ite muhtac;: o1-
dugumuz malzemeyi e sa!ireyi •tedarik etmege te§eb-
biis ederf z ve ·in§a!Jah muvaffak ta oluruz. Yal'lltZ
•efendiler, paraya ma11ik. olm,a'k, bu anda elimlizrde be}
milyon para bu1unmak ma:ksad1 temin etmez. Mura-
caal ooecegimiz menabi biZiim taht1 hakimiye~imizde
-827-
C:4
ofmayan ye11lerdir. Mesela. memleket haricine mura-
caa.t edecegiz. Oralarda t:Ji:zlim kar~•mtza c;:ukmark a
olan bir ·t'a!krrn t'e~at v~dtr. Bu jjizjm te§ebbiis'le-
rimiZJi aklm btralkrttrmak ir;;in ter~ip ooilmi~ bir ·a g ~e:C-
1lirrdedir. BiZ!im di.i$n.ru1Janm1z bun·J ara maa'l esef mu-
·vaffalk oluyorlar. l~e biz bu parayt tern1in tett~kten
sonra daha miihim olara:k muhlta!j: ol<lugwnuz mili-
tlimma:lt memlek.ete ge~irebilmek ·keyfuyetirui de ttahtt
ltem1ine alacagrz ve bu, aynoa ehemm'iyetli bir mesele-
dir. Aynca bir tedbjrdir. Bunun Urat1e getiri lme i
ha..i.ZJi ehemmiyetuir. Zaman g"9tikten soma bunun da
faJ'd'esi olil)mlya.cag• ma~wn!dur. Evvela bu paray1 He-
yeti Aiiyeruz def&ten Mi.idafaai M'fll1iye emrine mal-
zemei harb"iye mUbayaas1 ma'ksadile tevdi buyurur-
rs a, bu ma1zemeyi getirmege muvaffak olul' ak, bi.illin
en:di~lerimiz za:II olur. Bunu istirarm edel7im . Siira:tl1
bir ka:rara rabtecfip bu paray1 tem·in buyurunuz.
MUSTAFA KEMAL BEY (rErtugrul) - Mevzuu
mi.iza.kere olan mesele Pa~ Hazretle11:nin beyanft m•·
dJr. yok.sa hiikiim'et!ten teldi6i kanuni ~ekJ·in e tahsi-
sah !TliUilZama m1 , yoksa tahs·isa!t• a·s liye dahilin•de bir
para m1d1r, nedir? ·
HASAN BEY (M<tJ,rye VeJkHi) (Tral>zon) - Efen-
'dim Pa~a Hazret}erinin izahatmdan Heye~i CeLilenin
malumu ol<lugu i.izere ordunun kab'il'iyeri ha11boiyesin.i
tezyit etmeik ve az zaman zarfmda muhtac;; oldugu ne-
vaktsl i!k'mM edebilme!k iQin (glirliltiiler) m i.1sl'acel·en
be~milyon ~iranm bir kary gun zarf111da Mudafaa i Mil-
Nyenin 1338 bu[!j:esin de m~vzu tahsisattan mahsubu
icra edllinek ,tizere, yaOJi ·1338 hlit~es<inde ordunun
·terythiz'i, mUh]mmatl iy-in tni1t~·e ye konacalk ol'a!n rt ah-
isata mahsubu icra'e d il:mek Uzere, ya'kmda harekat1
askeriye ihtimalii·h gayet :z;iyade oldugu ivin, her tiirlil
· ih~irnale .ka~•gerek muda6aa harbin,in muvaffa·kiye-
llillli intary etmek ve in~allah muvaffa·k olaoag1z ve
milda faa harb'inden son ra in~llah zafer kazan th rsa
tii.kip ile n'e>t'iceyoi .elde edebilmek iQin ba.z1 neva!kt sl
var<hr. Mildafaai MFlliye bu mruk·sa.tla bu paranm r;l·
lkan!lp milstacelen 'kendiS'ine verilmesin·i is~iyor. .Bu
mesele Heyebi Ve~il~izce .de uzun uzad1ya mi.izake-
re ceryan etmi~~ir. Acaba ma:liye; bize bu paray1 1338
biit!j:esinin her haMe ~el<'lini tesp:t edeceksinliz 'Ve Mil-
.dafaai Milliyell'in ihniyac1 i9in zaruni gordiigi.iniiz pa-
·rayt kabul edeceksiniz; fabt bu para.y• mahsuben az
zaman .zarfmda buJabi~ir m!i? Bunun esbabmt Maliye
Viekalet1 ara m, de<iiJer. (Giiriiltiller) Dana neler ge-
liyor l:lilsen'iz. Y 'rrni, yimli be§ ~ne kanun gel,iyor be-
caber. (Sa'<iede ge~in·iz sesle11i) Ma,lumy.a biz-i'm biHye-
m 'iz yevm'in cedi<! n:zJkm cedid ~eflcllinde d'evam eder.
 t : 162 20 . 2 . 13Jg
E11etden beri, yeni de~. biz menabii ma!lumemiZJden
valci o~an vart:datffi11Zl; tathls}Hi'bmlZI o m'Uddet zarfm-
da mlitehaklhk olan <dliyunu devlerin tamamtnt yert-i~ ­
tirerniyoruz. Bir tkf91lll .a91ik hcl~y.or. Deft3tten ma1•i ye-
oin enin'de fevlka~ade bir men:b·a yok lei az zarnan 2lar-
fmda bu .oJ.1dunun neva1lmrru il<o'maq e<fut;j,lm:elk iyin b~
mtilyon 'lira, velev muvaklkalten otsun, Miidafaai M'il-
li•yenin emltioe, velev tahsisat;a ma!hsup ol8un verebi-
!ey;m. Onun ivin fevka'lade teda:bir aramCIJk mecburi-
yetli kar~l·smda ka1Idtm. Paranm mahani sa<rft n·e .ka-
dar zaru11i, ll!e kadar mubrem, l1'e k.atdar elzem oldu-
gun·a gore. buna. hcJl'ema:hal bir c;are bu1unmalst laztm
ger.!ir. V'e11idi hattr tedbirler, yani ani bir surettt'e ordu
1 tahsisC~Jtmdan be~ mi,Jyon lirarun N~dryesio•i 'tetn!in ede-
o~k fe...,ka.li!Jde tedabiir bir is~ilkra.z yolu var·dtr, k'i ge-
yenl'erde bilmiin:asebe, buts::enm h'eyobi umumiyesi hak-
tkmcla oylenken anetlmi~tim .kii, bOyle gerelk §a.r1kttan
ve gerd( garpten az ZJaman zarftnda bu istikrazt temin
imlkant ydk. re~obbii.slere ra~en henliz ii:mit ile. do-
la~tyoruz. Tahak.kuk e:mi~ bir yol mevcut degi! , mem-
1,ek e:,in menalJ'ii ne ihtiya9 has1l olunca , mem1e'k.oel!i n
me-:-~abune avdet c;:ares!ine kalmca emsa1 illli bi!iyoruz,
bu kabilti t~~k· ik deglildir. Veyahut aJ.elusul bi:z,e az za-
man zarfmda b~ milyon ,J•ira gioi mrlih'im bir meb1ag
ltemin edece;k bir vergi vereoek, ~ milyon l5ra getire-
c k. bir vergi tarht laz1m gel,ir. BeJ kli memlelket:n ba-
zt menabrin·i zorhmruk sureVile malk.ul ve ifmi ikit:isa-
diyata vesair nazariy t1 mafoiyeye muvaf~k ve be~ mil-
yon lfra var:dat temlin ed~ek bir vergi tesisi ih'timal
dah il'inde. Fruka:t boyle vergt, yani muayyen b>ir me-
nabii ira,t lizerl:ne vergi tarh ettmelk, verginin usulli mii-
.te.lmi'lesi daire inde verglill!in tarkk.uk muamelesin•i ik-
mal e~tirme!k, onun haJokmda miikcillefle.I1in itirazmt ,
intac,: ettirmek, derecatt kanun:iyed en geQirmek. tah-
ilallnt ikmiil etmek suret>ile bir vergryi ahsiil etmek I gu Uzere bi :m menab )i varida ttmtzt te!jkil eden ver-
,icabeder, ki laak.al 6-7 aya miit'evalkktf bir ikeyf.iyettir. g:~·erimizin bir ktsmt tJ:Ia vaslta. cari ergi kavanin~
Ha·:buki bize bu paranm muayyen ve ktsa bir miid-
det zarfmda, yani l:iir ay gibi kt;sa miiddet zarfmda
lazl'rrt o'Lduguna gore, yanli pek ktsa bir mliddet zar-
fmda bu para bulunrubilecek olurs:a, yalcinen ink~ah
m~ul olan harekatt askeriyeyj temin ic;:in boyle 'lma
bir 2lllmanda bu pa ra y1 e:ie etmeik la'Ztm. Bu parayt
kl5a bir zamanda elde edelbilmek i~in de yine vergli
<tar ik•:ni il~izam etlrneJk laztm gehse livalara, kab i:iye-
l!i itlctisa'diyelet1ine gore, var.idaitl ma:iyeolerine gore m U-
tenaJsiben bu ye~dln paranm tev2li i ve mabaJ!·erin•de ev-
saft lari<rneyi haiz memurinden , 1 alla~iden heyetler va-
Sita'Sile her hvaya dii~ecek hiSisei teka·tifi, mii'kellef tu-
tllllmaiSt rkltiiza eden ha1ka, er1bab1 servete tevzi:ini ma-
haUin·~ btra!Jdmak sureui'le boyle bellci krsa bir zamanda
- 828
C:4
t;e~ mllyon parayt Pedarilk etim ek surehl•e tk·abilti tah-
sil olabilir. (ts.tikraz suret,:•le mi sesleri) Efcndim yal-
ntz .atktluntza gelen ted~b'irli arZJedfiyorum. TeV7lri esast
iizerine tlir vergi yapmC~Jk. az zaman·da Jca!bi·J.i:yet·i tat-
bil<'iyesi ol·acalk olan u:;cu'IU tekllif o!arak bunu bu•ldum .
Halnt.a bunun ic;:in d•e oir ceidve1 d'e tanzlim e~~im. L:i-
val'anmtzm yekunu vari·datma nazaran A~r. agnam,
-aralli, mu aJ(k.a.faJt yekunu v.a ridatma bu b~ mityon
hrayt n-lsbeti mlitesaviiye daireSiinde h'er birine ne i.sa·
lbe:t ed'ecek diye !Jir ccdvel tanzim etitim, fak,a,'t yam-
rna almwd1rn. Falkat aym zam:mda dli~Undlilk k'i mem-
Jekeiti n i<;inde bulundugu ~e ra'~ti m:!.liye ve ilkt'isadiye
biraz s'aJima ~ekl ini andtran ei'<lli h' a:blide, az zaman
zarftnda, blir memcelketete be~ m!loyo.n fli rayt alma!k, ya-
ni be~ m'ilyon Pira1y1 nakd'en ra'h's:'l1ehmek ih'tima~'i var
m1? Memlel<'eti n ahva]li ik•:lisaJ ;1iye ve maJ'i yesi, her
nazaran bu biraz tah:t1 'inlkanda olsa:bi'lte, bu-
na cia cesaret e~·emedl)k. Dhha miil a)''im bir ~e­
'k:-1 acaba bul,abil'ir miyiz? Bu tevzi esast Uzeri-
ne u;r vergli ya pm 'lk ~:lini dii Uniir'ken aynt za-
manda kendi kendim'ize ded•rk ki; bunu yen'i bir
1teklif h'alinde yapal1 m. 1338'•i n vergi borylanna mah-
su p edemezse!< bile. miik.ellef tutulacak olan ha1km
her birr in in 1339 enesi zarfmda emlak a ar, agnam
bilumum te'' aiifi milliye ve eml! riyeden t:tha1kku:< ecte-
cek o1an diiyunattn m;a.hsubuna koymak 1339 var•ida-
ltmm !Jir k1smmm 1338 de miislacelen c-!baye,t ~e'kl•ine
sokoaiJm . Cibayet !> kline i~i okaltm ve bu suretle
ahaliden daha uhuletle bunu oibayet edelim; bunu
•dii~iinduk . Bu variidatt tahs;J edeb::mek c;:are.>1ini elde
edel•im, bunu da dii~iin HY<. F<:t!<alt bunl•a rdan maada
daha kalYili tatbik. ve suhu:·etle icras1 memUl olan ba~­
lka b':r eklil var ·m1dtr? Ar..l:nuz.a b:r tedbir daha gel -
•di. 0 tedbir de ~undan ibaretltir: alumu AJileri oldu-
mah u.>asma tevfikan telka.o ::e rapten .i tifa olunur. Za-
ten •istedligirr.4:z para 1338 sene intin masarifinden ve
tah isatmdan m:thmbu icra e~:lecek bir para ol•jugun-
dan. I 338 varidatmm bir ktsmtnt mlistacelen tahsrl
-suretile bu i~e tah i etrrregi biraz daha k.olay ve her-
ke5e bir miiddet daha onra vermek. meobuf1iye.~inde
oldugunu,, :md iden ermek mii'kellefliye:i gibi bJir ~e­
y'i te!d if e:,awk uretife i!>in prestirri ara ~ttrdlk ve ne-
tice itibJr:!e tn 7!iyade sul;uo,t( :i ve kabli! i tatbA ve en
az halka m~k·ilat ve mli:z:a.ya!ka tevtit edece-.k o1an
e: ;1 olarak, bunu bu:duk. Senei maJiye hulul ediyor,
bi~tabi agnam rahalk'krukatma b~lryo ruz. Bilumum !Yi-
lavast•ta cari tekali6imlizi tekasi~i muayyenes'inden I 338
senesi ne mah us o!mak Uzere kuntararak. bir ay zarfm-
 t : 162 io
da defat n. yan,i mart ay1 zarfmda talh!s-i4in.i yapahil-
mek iq:n Maliye Ve ·: lel~t e bir m:tddei k-antm!iye ile
b~r sauh!iye err ecek o1ur.sa agnamdan, ltemeitlttiat'tan
em1iHdben, arazi·den IJiiJa va.suta cilblilyelt t><J'il'eoelk t•ek.a-
lifimi:z.den, rbu par.ayt tem·in '!'de '}i:r. Tabii'i a~r vak<tii
muayyen•ind ihale olunan bir key.f'iyeti~ir. -5'im'dilik
I 38 sene-3i i<;eri inde tamamen llahakkuk etm'i yen kt-
SJmlan iQin 1337 zarfmda taha'k'kuik eden :krs1111bn tah-
sil ed'ip. eo'3Si z.arfmda taha<kkuk edip fazlla iJ<JSI1111an
var a, ay,nca tah!k1j'k etm1ek, nok:san tahalclcuk edecek
k 1mlannt da o ni IYeHe fazla aiJn'rm~ olam bilahare
1ia-de e!'m k ~a~t<Je, en_ i zarfmda, bila vasllta cari te-
lka~ifin teka:srtindcn kurtl~larak dogrudan dogruya de-
fa~en tah j~ ;nli temiin euecek bir m.addei lk.anull'iyenin
H~yo i OeJ1ileJI'ize arzm1 ve bu surej:e iim\rt etil1 i~ imiz
meba11ig r!e Mi.ida~a.ai_ M itliyenin 1338 sen'esJi bi.i.t<;·e -
sine m h·uben defaJten i tetd<ig,1i be~ milyon JtirayJ tes-
Jye etmen•in im'kan daire3inde ol'dugunu di.i~un~,
~unu anz lime:C mecburiyel:in.deyim kJ; bu ~elcir bliit-ta-
bi icra edi:l'di'k'ten s nra sene eva.sttma <dogru, mena-
bii vanidatJmiZI berve9hi p ~m yemi-'l o1acagJml:zldan,
ene or. alarmda buhran; maliyemi:z.;i tezyide s:ebebiyet:
v6receki1'ir. Za.ten 'bi.i.tlin eka~if·i ced'ide layih<rlann-
-dan beikfedigf n iz m:). <tan muhammeni de nazan dik-
lka~e aJma1k. ve Heyc,ti ell:l'en:i.zie ta·k!dim ett'igim va-
rida.t bi.it9 ' nin yekGnu hemen he-men (59) miJyon :Ci.i-
ur bin lirad1r. Halbuk i 13 8 seneyi ma~arif butc-;emiz
m"'atteet·si.if bunun ehemm i et!i bir sure:.te fevk'inde
bulunuyor. Yaln1z encilm n i mahrusun tesptt ettig,i
Miidafaa<i Milliyen in 1338 biit<;e.;Jj bu mikitardan faz-
la oluyor. Devairi aire masa:r'if bii'~~e1eri de huna in·
z;:mlm tedince .d~mo:< 133 bi.itQffii!l!de I llcalif~ ~i-de­
ye, Heyeti CeL!eni71in mli..~d ·i ie, martrtan itibaren
tatbrka ma ba§land1g1 v layihalarm bir tarafitan mli-
za'kereS"ine ba~lan1!d1gl ha:de enci.imen muhammen
olara.'k (59) miff o lirah' bir vari at but~i getire-
brhrim, hayal ile ugra~nram.:k i in milink.i.in mer.tebe
va11idat1 hak.ikate takr ;p ederek. Binaenaleyh flude
vat1 datt ma~: ye•m'izi ne uretl~ kar~J!ayacagJZ, nereden
1-:lsarruf edec.!giz, nereden yeni yeni menab :•i iraJt bu-
lacaglz? Bunhn ei'imizd ! 'i f11ntlardan blirisbifade ay-
fiCl -dli~iinme!< ve bu ene ev. atmda ve zaruri olan
buhrant maXye •kar!il laz1m gelen tedabioi aynca •ittti-
haz hususunda, aynca t d:tbir ittihaz etmf!k i.izere
§imdi:ien bu tedabir!~ ·.;(uifa edilmesirJi memleketin
a'h!va1i maliyv i ve ik~.iza etnirmectigirn bir layiba. pro-
je i vard1r, Heyeti o~:,: Ier.iz bu e:>a.s1 kabul buyuraca.k
olunsamz, bunu sureni ma..'uusada resrnen Mechl:sinize
getirecegiz. Heye i Cdilen .ze bunu bir giin:de gebire-
bitinz e!'end im.
! 2 1338 c 4
HOSEYt A VN1 BEY (Erzurum) - Mil.zaJke-
resi bitit?i de imza SI m1 kaldt, yolGsa muzalkere ellrl'l:e'di-
1
n'iz mi?
HASAN BEY (Di~vam~·a) - Toplru-J'amaidfk, i'mZ'a
e~~fr:emoolk. (Pekala t£'e!S1eri)
Akllusi.i-1 Muvazenei Maliye enclimen!i1td'en g~ir­
mek lazun ge1i r. Bi·l hassa buraya ha· ale ed'ildligti tak-
din.le, derha~ i~·tlima He bunun hakkmdalki karanm
'i<l<imal etmesini aynca i'Sfwhalm edeceg'im.
Sonra; ben,den'i2lin haLmn·a b~lc.a bir muameiei
malum iye daha ge~'mekted'ir. <Bwm da b'i.lhws·s a diger
memne-keli!•erin tarihi ma'lti mes·e!e~erin!de ve boyle buh-
ran:lt zaman1a.nnda veya.hut t 1-aha.Jll mali)lle meyanm-
da icra ec.tilen te~ebbli5aJ 1 m'aliyeden olarak gordi.i-
gum ve bi~di gim i<;in, b[z)im memll<eketlte de kabi!Nye-
ltti taltbikiyeslirre kani oldugum i<;in, bizim memlekettte
de kabi~iyefi tatbikiyestin·e kani ordugum bir m~s1e1edir.
0 da bazt nev·i verg,iler'in, bahusus lSiaha.ta tabi tultula-
rak o. ta yeden ka1dm.J.rn a.s l ~azrm gelen vergi.Jerin,
bi·r mubayaa meseleJine tabi tu!tulmama.sJ en mi.ite-
ma{tdin V'e en mi.i.tera: k.i memJ<!!ketllerin t~bbilsi.inde
valki<dir. En ziya:de arazi vergi irui banden:iz dil~lindilm
lk.i; boyle bir muameleye tabii twta.YJm . B. hassa Jngljl-
tere BJ4vekiJ1i Mayd Georg'e zamamoda Lndtax namt
verilen arazi vergisin.i mi.ibayaa m,uameleSiine tabi tut-
mllij ve bu ver~ri fngi:ltere'n in kavanin1 maliye i me-
yanmdan kaldmiJTU~tlr. Bu gun fngilte~de arazJi ver-
g'i3i nammd3. t;;r vergi yoHur. Ara2i Vl'rgisi ile mu-
tkellef olanlara verginin iradt enevisini ~ermayeye tah-
vi1 elm'elc sure~iJe sa,tmak usuli.inil kabul etmi~tir.
Tahdid mflyonia <lira ile olur, bin1erce mernunla olur.
yiizJeroe sen:eye bal ig olur. Onu 9ofk di.i~i.indUJk biz, na-
tlile o'l!maz o i~ .. Yalmz em 3.'11i sairesini ara~tl'rmak la-
IZlm gelirs-e, ransanm kadastro muamelesin'i soyleye-
bilit11'rn size. Elli senede ikmal edilmi~!;r ve yuZ!Ierce
mil yon ·l iraya bal-ig olmu~tur.
SOLEYMA STRRI BEY (Yozga.t) - -Ydlclama
yapmiZ etlenk:lim.
N.NFIZ BEY (Can:i1k) ~ 'r o:clama yapt1·r, HfJ·doir,
kal.lid!ir.
HAISA BEY (Devamla) - Yoklarna'da kdliay bii"
keyfiY.et yok, yaln1z a~ar, yan1j araziden er'bab.t taSa:r-
rufun !&~'i f351 i.izerine, yani i ·i fa el!tigi ir.at lizerioe
mevzu ohn 1 laz1m gelen •vergi:Jerin l1ir de miik.errer
o1duguna k'an~im. Bir defa. a§ar gibi h~1lat1 gayri sa-
Lyeden allnan cari bir vergi, bunlarm hepsi ara11iTVin
ira.dmd:aill istlif.a dlunan vergiierd'ir. Bundan b~'<a ara-
zi i.irel'i-nden, arazi.ruin k1tj1m'cl!i i.irlieoninlden aynca bir ver-
gi oibayet eder'iz. Bi!-iyo.munuz k'anunlan . Bu bir mil-
829-
 t: 162 20 . 2 . 1338
yon li11ay1 mliteca'>'iZldir. Yalruz al'a!lJi ¥ergi.si, bir ka~
yilz bin l-ira da tatJ,!litJiH var<l1r. Halbu.ki vergi ser-
maye i.izerine mevzu olmay1p da!ima sennayelerin
'ira:d1 i.izerinden {)llmasl, d'aima sermayelerin irad1 lize-
•rirrden almmas1, laz1m gelir. Clinlkli sermaye i.izerin-
den mevzu verg'ilerin resillma!Ein.i yemek, menba1
kumtmJ.k gibi bir twiri ohiugu 1i9in, ·irMtan almak
1Sure~tile daim:i l:ir surette ahnabiflrnesi naza.riyatl ma-
~rye ill<:dizasmdadtr. .Su halde her nevi servetten gerek
meirlml o! sun ve gereok gayri m'eltkul olsun vergtlerin
aslmdan degi!l, klymetinld'en iS:bifaidesi ilmi mai'in•in
tav9iye ettigi ~etkillerdeodir. Hallbukli arazi mesele~in­
'Cle, amzi vergj,j namile kl}'ll11eti i.izerin'den almmakta
olan verg:nin hem k1ymebi ve hem de ba~ nevi ser-
vetler i.illei'ine vergi mevzu olma<IJ&l halde, mlinhasl-
ran arazi i.izerine, arazli halindek i gayl1i meo!J5ul bir
servet lizertine bir v<ergi mahiyet'inde ol<lugunu gori.i-
;yorll'm ve bunu hem U3teline mlinafi goriiyorum, hem
de biz;de e~hab1 a:razoi koyl'i.i1ei1diir, baz1 bliyillc ~if<tlik
sahipreri var·s a da bunlar eka1!]yeli Le~kiJ ederler.
·Bu dogru degliJ.dir. Arazoj verg'ts•in•in, arazi ~radmdan
almldlglnt farz eder.sek, za!tten a~ar gibi hasliJa.t l gayn
safiyed'en b~ r ag1r vergi alma!k sure~ae biz araz,inin
ira!dmdan daha, az;ami bir dereoede, hat<ta ti.izumundan
fa.zla vBrgi al·lll'dlgl ha]d·e, bir de buna k1ym. N iixer'in-
de.n de bir vergi aJ1.nmas1 a•daFete mugaylir ve muhaM
bir kaided'ir. Bendooiz;e o)'1le geJiiyor ·k•i bu ver~i-yi or-
ta yeftden kald11"!l1aak ~v!n ha.Zinen'in bu vergiiSioi ilga
edellim tarZJ pel< muhi'k ojse de, zanneldersem buhrant
mali dolayt~Yile bu vergifllin ilga ecMmesine pek t'e
cevaz bulunmayan bir devilxle bu V'e.rgin·in boyle ha-
zine ivin bir kalem olarak tayyt f1'\!3Sel~ide pek kolay
bir keyfiyet de~ildir. Bendeniz di.i~i.ill'liyorum ki;
hem bu senen•in ih~iyacmt hem de aha:liyi ki.is;'i.ik bir
feda.kar'llllda bu vergiden kurt.arma!k imkiinm1 remin
·el~melk malksrudiyle diyorum k1i; b~ al•ll sen'eHk arazi
vergi:.-:inlin, be~ alt1 sene1lik mi!Jcltann1 bellki jik•i sene
zarfm!da, mi.imJ/(i.in ise l:lir ellJe zarfm<la cfefalten te-
min eldenlere arazi vergi.sinden muafiyerin1i temin et-
mek suretiyle mi.ibayaaya tabi tuttrnak i9in bir mad-
dei ka-nunliye yapahilirliz.
HVSEYi A VN'i BEY (Erwrum) - Yagrna Ha-
santn BOregi.
HASAN BEY (Devamla) - Hll!san'm boregini
yagma enmiyoruz. HaJS'im'm boregill!i Hasan '·a verme!k
i•stiyoruz. Bentderl'iz arazi saihibiyim, az ve ydk, arlka-
<la~lanlmldan 90k araZJi salhlibi v>al1dtr. K!im be~ mlisli
gib1i k<i.i~i.ik bir mt.kJtarda, ci.izi vergis'ini defaten ver-
rrn:ek suretiille bu vergilden muaf tuitulmas1ru istle'rnez?.
<Ben ken·d:i hesab1ma maaq~sef razty1m. (Glirii]·tiiler)
-830-
C:4
Bir. milyon l·i ra tahak.lkul.l(a,t al'duguna nazaran ~ se-
nettk vergi.s'ioi defaten verme1k sureri.ie bu vergi bor-
cunu srutm almak v'e bu v~rgiden ilelebet kur1Lulmarl( sa-
lahiyetin'i eshab1 arazliye temin edecek o1unsa!k, zanne-
der'im, IJir r;:o.klan maaJmemnuo;yet kabul edece!kitir.
ve her halde bunun (3-4) milyon liras1 bu en:e .zarfm-
<la ellmize geyecelktir. Bin aenaleyh bu hatlflma. gelen
nii9iz oir Ledbir aymtz. Be~,:,i hepi.otizin k.abul eidece-
gi bir mesele:h. Bence gay~t muhik ve musiptir ve
kabili icradtr ve ahalin'in ve es'habt araiin'in tantamen
~eh!in~e bir V'a2liyet·i r. Yok5a va£Ziiyetli miiza•yak.ay1 ,ma-
tiyesi m;:,vcut olmasm. Ben mun tazaman bir senede
!:lir milyon liray1 tahak!ku:k etririp tah il ebmeye, bu-
nu b~ m:slin:! J.Jimaga mali noktai nazardan di.i~li ­
ni.ir~om Lercih ederim. Fak:tt ahafi noktai nazarmdan
·d aha zoiyade d~i.in'i.i} orum . Bu iideta sermayesline yliz-
de yirmi jrat temin e!hlek gibidir. Bina.enaleyh bunu
dli~linlidiim. Teruiip buyurur an1z buou bir layiha ha-
ll)nde takdim ederim.
LUTFt BEY (Malatya) - Emlii•k buna dah'il ola-
cak mt?
HASA BEY (Devamla) - Hay1r, yagma .yok,
8mlii·k tahiire tabi oldugu. veyahut bendenliZ!in ta!S'av-
' uru ve hiL Heyeti C Ulenizin mli -adesi olursa bu-
nu krymet e5asmdan 91kanp bede]i icar lizerine ira!t
k'oydugum gun vatiidatm li~ mi Ldir. On m1lyon J.ira
almm. 6mlakl~en olant ata.mam. Blinaena'!ey'h m'ese-
[.emiZ:in mevzuu MU,dafaa·i Milliyen'in 1338 b'i.i:tr;esin-
de mevzu ve Heya:i Celilenizden hi~ ~liphesiz taGd~ka
•ik,~iran d~cek ter,;h;zat ve mlih.imma.t faslmda:kti tahsi-
sata mahsuben mlistac~l e n bu pJ.rayt temin edeb'il-
mek i~in, b;thassa avan olarak , ta:ks.i.tten kuritularak
defaten tahsiN i<;:·in J.lahiyet istiyorum. Bu ntesele
lizerme Heya,i Ce:•;Ien:L mliza•kereye ipt'idar buyurur-
a ne~icei mulkarrer<lilln!Za b'i r ~ekil bas1! olur.
USRET EFE Gt (Erzurum) - Ha•san Bey, siz
bu fikrinizi v.ilayrutt ~ar1kiye lizerinde tatb'iik edemez-
•Sinliz. ('i.Jl1'K·i bi.iti.in arazi d~fterlerli zayli olmu~'tur. (o
ba~ka sada!lan)
HASAN BEY (Devamla) - Te bkindeP.<i m~­
l!iiott bil,iyorum Efend·i Haziretler.i. Fa'ka>t o mii~ilau
halletlrne'k imkiim vat'dtr. Her kesin tasarruf e~tigi
a·ra2linin m:J<.tan malumdur. Bu glin b'ir tahr'ir yap-
malk imlkiint ol.;a, bir .rnlily n gorlinen mevcut kay!da
muraca:alt ediMigill!de b;:,~ mi hn1e 91kar. Benldeorizin
a!delta haJk•ik'i araZJi vergisirrin bir senel·igiine mulkab:il
bu vergtiyi affetme;k istliyomm. Ahaltin1in gayet J.clline
alan bir muameledir. Siz l.JiJoirsin!iz.
HASAN FEHMt REY (Giimli!iJlrane) - Efend';m
Mi.idafaai Milliye Vel~ iii Pa·~a Hazretleri mi1sltaceloen
 t : 162 20 . 2 . 1338
be~ milyon liranm 1Uda fai M i!!iye ic;;i n lilzurm undan
bahseL ~iler. Maii ye Y.ek:iki B:'!y d bu paranm teda:rik'i
ivin bazr ~ eda!Jir i _ma·Jiye rbti hazmr ile r'i sii rdUbr. Fa-
ik'a't bununla iktifa e~med rl e r. atynr zam:JJnda r.slalha.tt
ma:liyie>ye de 'ka·Irkt~ttlar. Zann eldiyorum ki bu. mev-
zuun gayroi bir mesel'edfir.
Varidatt ld cwletin bir rktsmmtn i~nizama verjlmesi,
arazi rverg(•s·i tizerin'de 6tyl•e I!Jir tslabat 'YaptJma'st, mu-
sa~~afaJt vergi 'inin 1irabtan mt , rydksa iktyrmetten mi
ahnacagt rbii•t~j:e mi.iza1keresl nde esa·sft '.>urette gorii§'e-
cegim iz bir mesel·edir. -Bunlan blir ta-ra:fa 'brra'ka1rm.
E.sas me.sele n·ecJ.i.r, bunu rteUk!ik ·edelim.
IMU·druraa:i Mi:lliye Ve'kale~i Ma~ iye Velkalefine dli-
•yor rk,i; bana b~ m:il-yon lira acele lazrmdtr, 1evaztma-
ttmt bununla temin edeceglm. Maliye Velki•lli de d'i-yor
ki; bu paray t •seri bir urebre temin ·edebi•lmek u9in
mem~e'k ~·tte banlka ryoJktur 'kti a•van•s alaiytm , mal san-
drklannda para mevcut degild ir k·i ·verelbil·eyim. Bu-
nun •ir;'in d~ba-yet ·edecegim va:ri•da1 bunu odemez.
Onun li9in rtedaJbi·r.i :ma1iye dii~unel'im.
M Uzakereyi bu nO'ktaya -hasreld ersek zanne'diyo-
-rum lki suhui'CJtle bir •net!lce vasrl o-lmu§ 01laoagrz. Yok-
sa rslathatt maliyeyi bununla 'b'eraher miizalkere ede-
ceikselk hunun rl9inden 91lkamayrz. Onun 'i~in arzetti-
g:m be.~ m!iJyron liramn ~ureti tedariiJ<:i J 338 -sen'esi Mtti·
dafaai rMI::\ ye bi.H9'e.sinde ordu 1 vazrmat1 harlbiyes~
i~in tahsis edilen fa•s la mahsutren <l'efa:ten ve nalk-de-n
tedar;ilk ed'if me:k c;:aresi ihaJkilcmda Maliye Vekri-Ji Bey
1
lbazt verg'ilere taksitl•e•rin in ref-i surefiyh~ tahi;lilatm
ma·(lt zarfrnda .temin ediJmesi salahiiryetini istetliler.
rBirirroi- filk.'i•r lbudur.
1rk'inci l .h f:fkiir de; •bu paranm tahsili i\riin mem-
le<kete tevzi '6derek Jbu rtevziartta Ver;giffter'i -esas li:trihaz·
etm'e'k Uzer·e a!hallden e:sas ~er.gi•leri haricin'<le Jbu pa-
ra:yt rtoplamalk rve a:ym zaman'Cia 29 - 30 sen'ele.rinde
mUikel·[·efiyeti marl·iyel'er'ind'ern -ta:k•siten ma:hsulbunu 'ic-
ra ·e'Om:elk uzere <dermeyan edilen •b(r tilk-ri s<Yyi'Cid!iler.
•Berrdenl: zce lbu tevzla't ga-yri mi.irm1ctin-diir. ~i bu
memfelk·e tte mevout ola:n ona!k'1 buna gaoyn miisai1~tir.
Bir tara•ftan rtevzi rut, d iger .tara.ftan miikellefiyeti ma-
tiyen·in rtahsi'l'ine devam ehme!k jik.uiza >etmelk'tedir, tki
1bu rnemklk·ette mevcu•t olan nakli-t Jbunu 1'em1ine lk.afi
ldegi:tdir.
jikrincisi; elim1izde bir mi-k:yast sahih ydk.tur. Diyar-
sunuz 'ki, lbu gi.ine kaidar meml·elke'tte en f·azla ve;gi;yi
'Veren en falkir -SJnltittr, yan:i 21i.i·rraidrr. SePtet, ·ticaret-
ga'h olan b'eldeJ·e rde •telkasiif leltm'esine ragmen, en ra z
vet,giyi veren 6careUkarh •olan §eh1irolerdir. En 9ak Ver-
giyi veren da!hi-fdeki 9iftc;i tkrsmtdrr. "'Se!1vet daima
831 -
C:4
tica.ret'kil.h ola-n marhal•I·erde tekasuf etmi§'tli-r. Biz ·bu
vergil•er.i e:sa •i ttihaz eld'er-selk, lbi'l1'netice fcl<:ara:ya tah-
mil el!m1l ~ olacagtz. Zengin darha az rtalhmil -edilmi~
-olaca·k.ttr. Yan'i vergil·erimtzin esa:s -tevzi, lt;ertU-!Jii bi·r
•s ewe•t esasr Uzerine -d'egi•l'dir, kli •o lbir V'athjd'i l oyasi ol-
sun. Tevzide adal·e t o()Jmu~ olsun. Za.ten aida~ertsiz -ol-an
vcrgileri m'ilkya:s it>dihaz edereik blir ~ey yapmak, 11J<in-
ci •bir .ada·ler iZJEigi bir iaha ortaya ogetiflmteik -olur.
Sonra, mem'l'ekette m•e vcut ro lan nar.( it 'bu pa't1ruyt alma-
ya mi.is ait m:dir? Evet bilsem ki , bu pam m'emlteiket-
te fena lbir tesir yapsa 1dahi, -bebk·i mudafaalr mem1e-
'ket emrinde labeis addedebil·irim. Fruka,t •te§elblbiis e'de-
riz •de !husnU muvaffa·kiyet vermeZJSe, :bu ya~lmz 'bltzi
.parasrz rbtra!kmallda fda lka•l maz, 'belllk-i bariytoo de pek
miih-im ~dkiller viicude ge~irir ve bunidan do1ruyt buh-
rrum ma>Ji ile liflil.st mall bli~sini verir de mtiidafaai nok-
•tasrn-dan da zaafa 1dti~biigi.imUZJLi hal'ka ~lan etm1§ olu-
ruz. Bu .tev2lirut meselesi dogru degi-1-dir. IBunu ·lfl·r defa
unuta!l!m. IB'en'<l'enizce her ne kadar haJtk.tn ta'harnmtti-
k•ii ydJ<isa tla zaten satkil ve ag1r ola:n lban tdkiHifin
·al'tmda etilmi§ ise mlidafaai memlelket ondan da'ha
mii'him, dalha miibrem ve idaha hayati bir mesele ol-
dugu -i9:n ba'Zl •vergliJer:in •talksitlerinin refiJe mart zar-
-fmda cibaoyetin'i Ma~i ye Vekaletine saliithi-yet vermek-
ligi ·eihven-i ~er -o larak kabul ediyorum. M~ela mu-
sa'klkafa.t verg:rleri lki; lbun•un 1kt~mt ikiilliler'i ~ehirlerde­
d ir ve ~eh :·rlerdek'i musakkafat vergtiJ:ecinden fa•k ir
olanlann yalmz hane vergileri vardrr. !rart verg'ileri
b ~raz yuk:selk gelir. Bu da alelekser agniyaya aittir.
Mu'SalkJkafat vergilerinin ta1ksitlerini lagvedebi•u•11iz.
Qiin!ldi yiizde yetmli§im obinn1isb'e siayt hali olanlar-
dan dbayet •edecegiz. 0 meyarn'da yiizde •o tuzu·nu da
dba-yet edemeyiz.
ltbnois.i; agnam. IBu agnrum '<Ia za'tlen ma-rt ve ni-
san •aytannda dba•yet •eldilecek bir vengidjr. Hatta
lbun'<ian .on -:be§ ryirmi serre •e we!, ara SJra miim'Yetkai
ma1riye dol•ayt-s'iry~e ~ubaJtta daJh1i mart: ir;tin aiVans sure-
diyJ•e citba'Yet edi1mi§ •ol<:l·ugu valk.idir. 'Bunun da (aiJc-
sibini lkal'd!r~iriz. JJk:inci -ayda vereoegini bininci ay·
da verdbl~li-r. Za:1'en natkldl rola!l'l-ar '!Ji11inci ayda verir,
olmayan•l ar .tazyi•k >ediltecek lise i1k!inci •aoya rkahr.
Uytinoiisi.i .t emettuat; lbu •tem'e ttuat da za.ten top-
tan almrr -ve ,t!ii.ccrurda:n a.Imrr. Yalmz 1emelitJua~tn i'kin-
ci tbir IJcfsJm taiJ<si6 rvardtr lki, senenin 'Son altL ra.yt zar-
ftnda .te-rkU sanat ve ticare't ed-erse, ,kaydt trctk.'in eldil-
m!i§ orur. ,slim!di ma'<ideye :oir ft'kra ila ve ederH~. derkz
\kli tsen-enin son altt a,ytn'da lt:enki sanat ·ve ticarert eld·en-
•lerin ~kinci lt:abi•tlerini maliyed'e:n i:sttint-at ha!klan ba-
fk.idi;r. 'Bunun-!a rcta ahali'<len, esnaftan, ·tiicoa·rdan -bu
parayr ihti•yacrm1z 'i9in ~oplam!.§ oluruz. Fackat ara7li
 t : 162 20 • 2 . l 38
vorgisinin tll!ks itlerini ilga etme'k hususunu •bu !kanu-
na lidhll!! etmek dogru olmaz. Arazi \l'ergisin1 'koyhi-
den a!acwksmiz. M evsi mi hasad gelme<len, mahsulli-
nli almadan size vergi veremez, verme'k ilktiidanm da
haiz degi•l'dir. Yani ithal etmi~ olsamz bile beyhude
rJd>yHi}'IU mtinlk ir eUni~ olur unuz. QUilici parast yoik-
tur. Arazi vergj ini isllisna rederelk musa'kka~a:t, te-
meutuat, agnam vergileri i.ille!lindeki ta!ksit m'liddetl-e-
rin i ref eder~.<: martta bu b~ mi~yon liray1 Miidafaai
MiJJiyet emrine haztr bulundurmak i~in Maliye Ve-
lkaletine salani yet venilme'kligi bendeniz ehveni ~er
goriiyorum. Dliger hu usatt biityenin umumi m'liza'ke-
resinde tslahatt mal iye stra tnda her birerlerimiz ay-
n ayn soy!eyecegiz.
R6iS - fendim henut: mUza.rkere edilecek muay-
y.:n mevzu yok, ya ni ve hi.i'kume ~i n bir teklifi kanu-
n i i var, n~ de Encumenden gelm~ bir tekli( var.
>Mauiye Vekili Bey zarureili jzah ile berlliber, hentiz
imza t rtamam oJm.ayan maddei kanuni>yenin Muva-
zenei 1Maliy Enci.imenince mi.istacelen miizakere edil-
melk Uzere g " nd rilmesini teklif ediyor. lmza da o za-
mana kadar ikmal ed~Je...,ektir. l}imdi oz alati 90k
aPka·da~tmiZ vardir.
HASAN FEHM[ BEY (Gumli hane) - Bendenri-
zin/maruzatlmt Mecl isi Ali pren ip itibariyle nmvaftk
gorliyorsa bu esasa gore Jiiyiha yi getirsinler ve Mu-
vazene nci.imen:•nde mi.izakere edilsin. (Muvaf1k
sesl ri)
HVSEYlN AV i BEN (Erzurwn) - Ben de mu-
vaft'k gorliyorum. Fakat bir ilrl>et de var. MaJiye Ve-
!kli li Bey burada dururken ·io'kisart hayale ugra<cllm,
i tikibalden tk orktum ve istikbalden umidimi 1kesttirn.
b yie ~a~m 1~ 'bir vaiiyette menll!bii maliye ~nyordu
k i; efeod1ler ben hem agllyor, hen1 de gi.iJuyordum.
C·i.in'kii Mahye V~k>ili aym vaziyetted>ir_ Size ac1 ·ha-
kti•katleni soyledi, defaatla tekrar etti. Falkat biz uze-
rimize mal 'e tmedik, hakikati <anbyamaidt!k.
•Efendiler, .1aliye Vek'ili Beyefendi buyuruyoriar
ki: ilk1i senenin vergileri•oi aJahm. M iras yedi 9ocu1c
rg ibi ~unu da yliyelim, 'bunu da alayJm . EfeolliJer, dii~ ­
mantntZ 'kar§tntzda ingilizl erdir, itilaf devJetleridir,
azim 1bir siyasettir 'Ve bunu da halledecek kudreti
maliyemizd'ir. - T·a bii irnantmiz baki kaldt.kya - Simdi
bu gi.in be~ mil>yon liranm tedarti'kin:de i~t-e jaima
lk ud i·yeti lkar§tstnda b~Jmtzt egdigimiz ordunun le-
vaztmaitt , ihtiyaca'lt 'kar~t tnda .sukut edliyoruz, !Yila
miinal ka~a be~ milyonu da fcda ediry oruz Ve miimki.in
olsa hayatlmtzt da feda edecegiz. Efendller n'iyin? Ga-
yemizi istihsal iyin. Efendiler, gayemizden uza'kl~t-
- 832-
C:4
yoruz, agla,yarak soyli.iyorum d ndiler, mesel be§
milyon meselesi degil , memleok~t me eJe •idir. P ~ b u
H eyeti Vekile ile bu kumandanlara ba ~tan 1ihayete
J<adar, ademi litima.dtmt ~imdiden 'yan ediyorum.
\.lin'ki bu ki.ir Liden defaatla igfal .; 11er.
OPERATbR EMtN BE • (Bursa) - D aha iyi
yapabilirseniz ~iz ge(in iz
HVSEYfN AV 1t r I:X (Devamla) - Efen'di, HU-
seyinde o ihtisa.s yo , seni vicdarumla temin ederim
ki oyle !Jir ,ey hatmmda yok. Hiiseyin bir vatan fe-
daisidir, takdim ederim.
OPERATbR EMf BEY (Bursa) e yapa-
l11n, ne 9 tre var?
HUSEYiN AV i BEY lDevamla) - (:are ar-
dlr. Namu st1zum fendi. iZJi n buyunlugunuz ma-
ikamJara goz dikiyorsa m. Btraktn yapsmlar. N ferlik
yapanm ve ifti har ed rim . Onlar ziJiettir efendi, efen-
dil erin vaziyeri de zill ttir. Onlar vazife yapt1g1 za-
man iftihar elsin. (Mi.idafaa;i M'Jliye VekiJj P~a 1-I&.z-
rerleri ne hitab n) Kendim iyin oy!Uyorum , bana ~ah­
sen soyliyen efendiye soylliyorum. iht iras zilletti . ben
muhteri deg ili m. Size hiirmet liyorum , c;Unki iz
fedakarstmz. Gec;en sene de bu uretle ~ nadatta bu-
lundular. Bu act §ah. i taarruz nedir? Bu yagh ara -
dtr, Janet boyle ~eylere efendiler. Misak1 Millimiz-
den uzakla iyoruz aglaya lim , bu bayragimJZt s:ektigi-
m :z gUn den bu gone kadar ge~en zaman ra ·mda ~d ­
fatik va rcltr. Memlekette her ~eyi gaip tti . Burada
Mal iye Vekil i ne vaziyette oldugumULu s"yli.i}Or.
Efendiler arazinin vergi ini alallm. D evlet hayattna
habime mi veriyor, harp duruyor mu, tngtliz kahro-
luyor mu, dli~manm11Z Yunan n11dJr? Degil efendi.
bundan bir ay evvel taarruz baztrhgt goriiy r<lu, ~u
enclimen oda tnd a; Mi.idafaai tJ:iye Ve,l(iJt P ~a
Hazretleri ve Er'kfint Harbiye i mumiye R isi Pa a
Hazretleri buyurdular. bir a•y ot ra ikmal ediyoruz.
Taa.rruz edecegiz inammyorum, yapamtyacaktt on-
Jan. 5fern' li , be~ milyon diyor. Namusumuzdan b~­
'ka her §eyi mizi atanz on milyon veririz. R ica ede-
r(m efendiler kirk mi!yon lira verd·ik ne oklu, sui is-
timal edildi, gaip oldu . Ktrk bC§ mil yon verdill<. sarf
eclrildi mi? Efen'dim elinizi gok iinlize koyunurz, iken-
d ioizi b ay onraya allmz. Efendiler; ma~Janntzt
aldtgtntz. ordunun ihtiyactm verdiginiz zaman neyi-
niz vardt? Harp bir senede mi, iki senede mi bitecek ,
buou biliyor mu unuz? PC§inen alaltm efendiler, ara-
zi ergisini alalim. Aldt'k, verdik, bununla biter mii?
.Ka9 para eder bana verilen SL17ler? Maliye Veikjl'i Bey
buyuruyor ki: efendiler te'kalifi ·Cedide 'larh edild.igi
zaman (59) m ilyon lira aridat oluyor. Bunu bana ~u
 t : 162
suretl'e l~hsas ettirmeli : [Efen~ii; (60) m.U.y on veriniz,
ama doilt ay oD.Pa d~am atacagtz. Bu parn.y1 pe-
~in a'lahm d~mam atacagtz derlePSe, iJU fJ nanmam,
\ll1n\kli lkar§tmda !ngiliz 'Yl!Jf. (Ne ya:pacagtz sedalan)
Ne yapacagtmJZ ih.alk1ktnda da s.OyJerim. Pruydoo yapa-
nz, iid areye rpai)l'dlds 1yapanz, •i'daa:'eyi 'ha'likm el.ine voeri-
·riz, lbunu yrk:anz, ordunun mukavenreti·n'i arlmnz, as-
lkoer1 hU!kiUmeti 'Ytkanz, ~uweti ceplhe;ye veririz. Ben
size ~i-mdli S'oyler1itrn h.itfeJdin:iz.
IB'lR 1MlEJBUS - 'Mtili'etten para istremeye de yU-
ziirnl.1z 'ol•ur.
.HIDSBYlhN 1VNlt !BEY ·~Devamla) - M'Hle!tin
1(59) [ira ,te!kali'fi cedi'de iloe varidat1 umumiyesi taohmin
redilmelktedir . .Size .ben d'e 1t'emin denim lk:i, vadiida:t
IO!aralk dtuz miLyon Joira l!opfruyaJl)i'lj rseniz <;!dk baJhti-
•yanstmz. QUnlkli para 'Ydk.. · ~e obu sene var.dt (79) mil-
'}lon IVaJri•d a·t ltahmin edi'i.m..i~ti. Ne 1topladtk, Ma'liye
Y.elkoil!li, ,.flktisalt V~i'li? 0 ·YalkH senin okiizlerin vardt,
a·rail!i'si leik!ilmi~~i. rha'Saldtn 'kal1lcrm§.tt, istihsaliitm elline
•geyrni~ti, !her §'eyin vandJ, IJle aldm? Hi . f§te bu <gi.in
10nJar da ')'ldk. iEfendj !bU !ffielmlof:Jk'eJtj 'Y3.§atan Oklil.zler-
dir, ki onlar da yok, onlar da oldU. Efendi gelecek
sene ayllk da var. HUkumetin 11"li:!nast bu mu idi?
Hakikat kar~tsmda a~aym, titreyin ef ndiler. Bunun
atisi vahimdir efendiler, mernleket bu §ekild halla~
pamugu gibi atthyor. Ben hakikatt gorUyorum, ben
kor degilim efendiler.
HACI AHMED EFENDt (Mu~) - Vicdanmdan
dogan bu sozleri takdis ederiz. (Ne r;:are var buna
sesleri)
HOSEY iN A VNt BEY (Devamla - aresini
soyltiyorum, ben buradan on defa soyledim. -Biliyor-
sunuz ki (30) milyon lira varidatm var, yUz milyon-
1uk bUtr;:e yapamazsln. Cihan bu giin bizc 1337 bUt-
r;:esini tasdik edemedigimiz i~in gUliiyorlar. Efendi-
ler buna giilmekte ha.klar1 vardJr. c;:unki biz biitr;:e-
mizi tanzim- edemedik, yorgammtza gore ayagtmtZl
uzatamad1k, (r;:areleri sadalan) be§ dakika mUsaade
buyurun lUtfendin, sozlerimi bitireyim, r;:arelerini de
arzedecegim.
Debdebe, darat, harbiye nezaretleri ve saireleri,
bilmem neleri hepsi buraya, aynen buraya geldi. Fa-
kat o paralar, o servetler? Eski devirde yaparken
A1lmanlar milyonlar dokiiyordu. Simdi onlar yok,
istikrazm kapiian kapah , mernlekette paran yok. Bu
hesaplan bildigimiz halde adam kay1rdJk, akm akm
insanlar getirdik. BUtiin bunlan itiraf ediniz, agla-
yahm, batalanmtzt dU§Unelim. Memur kitlesi aceze-
den ba§ka bir §ey degi1, bunlan kaldtr at, hizmet
-833-
20 • 2 • 1338 C:4
etmiyorlar efendiler. B~mdan kald1r at, hallqn
idaresini kendi eline ver idare etsin, rna~ alacagmtza
ordunuzu takviye edin efendiler. (Pek dogru sesleri)
Bu gUn eni 1ngilizler r;:agmyor. Neden? Ordun sa-
yesinde ve Allahtan soma, milletin gosterdigi vahdet
sebebi ile Adana tahliye olundu, mukavemetin saye-
sinde. rmenistan maglup ediJdi, yine kuvvet ve
mukavemetin sayesinde. Fakat ba§ka ne yapdtk efen-
diler; irade ve tahakkiirnii a.skeri iiJ.e ye bin tiir!U
i§kencelerle ahaliye istibdat yapma.k suretile nefret
ettirmek ve akm akm zindanlara duldurmak, hakh
haks1z ihtila! ytkarmak. Rica ederim bundan ba§ka
ne yapd1k efendiler? Ba§ka bir §ey yok. Efendiler,
bu gidi le yanntmtz vabimdir. Bunun arkast kanhdtr.
Be§ milyon liranm tahsilinde izhan aczeden bir mi'l-
let temsilcilerinin orduyu yUriitecegim dedigini hay-
retle dinledim. Ben buna hem aglar, hem gUierim
efendi . Bundan be§ ay evvel ben buradan Pa§a Haz-
retlerine rica ve istirham ettim. Asker laztm ise,
hUkUmetin mana.st varsa bu gUn her §eye paydos
edin.iz. Her halde geri hidematmda biz Mebuslar bile
r;:a:h§altm, SJrtJmtzla yUk ta.~1yahm. Simdi dU§rnam
burad an ataltm. Bunu ha.lledecek paradJr. Be§ mil-
yon lira ic;in boyle mi yap ak, §oyle mi yapsak diye
dU§Uniiyoruz. Bunlar §a§kmltk aliimetidir efendi.
Hie; bir §ey yapacagtmtz da yok. Ahaliden para i te-
mege korkanm. Onu da bilmek lazJmdJr efendiler.
Derdin bUyUgii te§kiliit, memleketimizde bilii kaydii
§art aceze olan memurlan ve saireyi btrakm, zaten
maa§lannt veremiyoruz. Bunlar sekiz aydan beri
ma~lannt alamamt§lardtr. Sonra orduda miisrifane
surette yaptlan masraflara da nihayet verelim ve geri
hidematmda bulunanlan da ataltm. YUzbin kudret-
siz askerden, on bin kudretkiir asker daha hayJrltdJr.
Simdi ise bo.Ylelikle mefluy bir halde ikiyiiz elli bin
a.skerimiz vardtr. Sark cepesinde yirmi be§ bin as-
ker besliyorsunuz. Bu manastzdtr. Sarktan gelebi-
lecek mehaliki siyaseten idare et. Efendiler; cenup
cephesi dedik. Sa.rk cepesi dedik, garp cepesi dedik
ve bunlara cephe, cephe, kademe kademe taviz var-
diler. Kademe kumandanlan diye israf ettiJer. 1§te
iki ay soma para yoktur. 0<;: ay sonra ise her §e.ye
veda ediyoruz. Efendiler; zannediyormusuouz ki ne-
rede y~tyorsunuz? Maazallah mahvoluyoruz. Bana
yare soruyorsunuz. 1lk ba§ladJgtmJZ zaman ne kadar
samimi ve saglam esaS!ardan yUryorduk, bu gUn ne
olduk efendiler? (Sa!tanat sesleri) <;ok saltanatlar
tesis ettik efendiler, r;:ingeneler bile bizirnle ba.zt hu-
susatta iztihza ediyorlar ve onlarm iztihza.sma maruz
kalacak harekette bulunuyoruz. Zamanile soylemi§-
 t ~ 162 20 ' 2 . 1338
tim, yine iftiharla soyliiyorum. Fevzi P~a yalmz
~aluslanle degil, maiyetile iftihar etsin. Efendiler;
Fevzi Pa~a elan mektepten rr•km•~ bir mUlazJm hayatr
y~1yor. !~te OsmanJ1 kumandaru boyle olur. Yalmz
§UllU soyJeyebilirirn ki maiyetij;ldekiler kendisinden
bin kere iyi ya§Jyor. Bilmem bunun farkmda mJ-
dJr!ar, degil midirler? Bu suretle r,:ok para gidiyor,
Almanya'ya da gidiyor. Memlekette hak.im olmaz,
cephede hakim olur, iktisat hakim olur. Asker ruhu,
iktisat ruhu geride vUcut bu1lur. Her §eyi asker ruhu
ile gorUrseniz sonunuzu ben vahim bulurum.
SEVKET BEY (BeyaZit) - Azerbaycancian ge-
len seksek bin lira ne oldu?
HUSEYlN A VN1 BEY (D evam la) - Bunlar ta-
rihe kan§tl'. Fakat biz tarihin billetleri arasma kan~­
m•yaltm. Bu gUnden itibaren donelim . Son defa
olarak te§kilatlmtzt k1saltm. Eger bunu boyle yap•p
da halkt oya~amazsan1z neticesi r,:ok fena olacaktir.
Bu ry1kmaz bir yoldur. Bunun ancak altl ayltk yolu
vard1r. Ondan sonra... Bunu gormek istiyor amz,
bunu idame ettirsin. Ben Yunan cephemizde, eger
yalmz olsayd1, bu gUn verelim derdim . Fakat kar§t·
mtza cytkan kim olacakt•r bilmiyorum. Bu dava cihan
davasrd1r efendiler. Bu cihan davasma giren dli§rna-
nmr gormezse aldamr. Yunan ileri rr•kml§ bir ku~tur,
o ileri si.iri.ilroil§ bir ucytur. AldanmJyahm . Sonra
talih tecriibesinin zamam degildir. Gecyen gUn arka·
d~lanmJzdan birisi bize soylediler, be§ milyon lira
verilirse dii§men denjze dokiilecekmi§ . Efendiler
boyle olursa bu talihe bir daha giremezsiniz. Sonra
ne olur efendiler; maazallah yenilebilirsin. Rica ede-
rim efendiler, geride g_Uvenecek neyiniz vard1r, ne
kuvvetiniz vard1r? Her §eyi goriinliz. (:Unki.i bunla-
nn biz act act tecriibesini gecyirdik. <;iinkii ordunun
t~hizatt, levaztrnatt noksandtr. 0, f1rsat buldugu za.
man taarruz ederse etsin, ona biz kan§m•yoruz. Bu-
giin yalmz ordunun ornriinil uzatmak laztm. Bu uzat-
mak meselesi de para ile olcyliliir. ParamlZI israf et-
mektense iktisada riayet edelim ve yeni bir yo! cyize-
lim. Yoksa bu §ekil yanl1§t1r. Tiirkiye Biiyiik Millet
Meclisi vazifeye ba§ladtgl gilnden beri tezki yei hata
etmezse fela.kettir.
VASIF :BEY (Stvas) - Efendiler; be~ milyon lira • ay sonra gelsin. Fakat para r;abuk tahsil edilsin. Bu-
isteniyor. Bunu Maliye Vek.ili 1338 biitr,:esine konan
paradan mahsup etmek istiyor. Cibeti askeriye de
buna razt oluyor. Ben bunda cidden bir yanh~hk go-
riiyorurn. Butr,:eyi tanzim edenlerden birisiyim. Bi.itcye- kabaracak mtdtr? Kabarmayacakttr efendiler. Eger
ye koydugurouz bu on milyon lira; efendiler bir
meydan muharebesini ancak idame ve idare edecek
-834-
C:4
bir cephane parastdir. Ba§ka bir §ey vermez. Onu at-
tlk m1 arkas1 yoktur. Clinkli biz bi.itcyeyi beyhude
yere kabartrnamak ir,:in ve alelade vaziyeti idame ede-
bilmek icyin esasat vazettik ve qe'di k.i; daha fazla
i§ler icyin ve daba dogrusu orduyu taa rruza sevk ede-
cek esasat ir,:in Jaz•m gelen parayt bir tahsisatt fev-
kalade biitcyesiyle gelini z, isteyiniz biz verelim. Ba§ka
bir §ey kan§ttrmaymLt: ki, biz bilelim. Orduyu taar-
ruza kald•rmak ve bizi gayeye goti.irmek icyin neye
ait ve ne kadar para isteniyorsa bunu ayn is·teyiniz
dedik ve yalmz biitr;emize elimizde bulunan silah ve
kadro noksanlan ile, cephane noksarum silah adedi-
ne hesap ederek ve cyok iktisat ile verdik. En mual-
lem bir ordunun iktisat ile sarf edecegi kadar ver-
dik. Onun ir,:in zaten buna r;ok glivenmeye gelmez.
Pekala; b~ milyon lirayt verdim diyorsu~uz. Eger
boyle kabul edersek ve blitr,:e ir,:erisinden verirsek
bakm1z ne netice olacak? Di.in soylemi§tim, t>ugi.in
tekrar ediyorum. Bu paramn §U dakikada ciht:ti as-
keriyenin ve Mildafaai Milliyenin emrine amade tu-
tarsak ilr; aydan evvel orduya cephane gelecegine ka-
il degilim. Bir senelik cephane ahnrru~ ve buglin bir
senedir A vrupada cya!J~t!mt~, kar,: fi§ek gelmi§tir? Hie;.
ltalya·dan satm ahndtgt halde ve paras1 verildigi hal·
de kar; fi~ek gelebilmi§? Bugi.in bize §U cephaneyi
almm diye kim senet verebilir? Yann se k edilecek
ve oblir gi.in §uraya gelecek ve onu kimin sevk edt'-
bilecegine, tekrar soyhiyorum, bana kim senet vere-
bilecek? Binaenaleyh, mademki asgari bir besapla o
cephanenin bulunmast, orduya kadar nakledjlmesi ve
memleket dahiJine isali ancak iki, ilr; ay muddet sii·
rer, bu kadar rnliddet zarfmda zaten muharebe oJa-
cak ve neticeyi bulacak. 0 halde elimizdeki cep-
hane bitecek. Bu noksant doldurmak ir;in ne ola-
cakttr? Yani Sakarya mubarebesi nden sonraki vazi-
yet degil midir? Hala bu siyaset efendiler; bu pa-
rayt biitcye ir,:erisinden vermeyelirn. 0 biitr,:edek.i pa-
rayt kan~tmnayaltrn. 0 biitr,:edek.i noksant ikmal et -
rnek ir,:in olsun. Bu ise biltr,:e d1~10dan bir para. Zan-
netmeyiniz ki bi.itr,:eyi kabartmt§ oluruz. Hatta bu
parayt tahsili imkaru varsa on milyon liraya ibJa.g
edelim. Birisi bir ay fark ile gelsio. Bilfarz bir ayda
be§ milyon olursa, diger ayda be§ milyon daha bir
nu yapmak cyaresini bulahm. c;:are bulamadJgJmtz tak-
dirde olacak netice muhakkak cyok fenadtr. Biz ta-
arruza gore tedbir alaltm. Butcye bu on milyon ile
benim bir kanaattma ve hesabtma miistenit on mil -
yon lira elimize ger,:erse ben ordunun cephane ve-
 t : 162 20 . 2 . 1338
sair malzemesi gelmeden, ytpranmadan vaziyeti id-
rak ederek tabiatiyle o cephane vesaire orduya ge-
lir ve ordu bu zaman zarfmda dli~mam i~ g al eder,
bu suretle vesait de gelmi~ bulunur. 0 zaman bizim
kuvvetimiz adet itibariyle buglin besledigim kuvve-
tin mecmuu Yunan' m biitlin kuvvetinin ve blitlin es-
liha ve miihimmatmm mukabili ve muadilldir. Tabii
bundan bizim toplayacagtmtz adet haric;tir. Yunan
blitlin kuvvetiyle benim kar§tma gelmez, elverir ki
adet~e ona c;:ok tefevvuk edebileyim ve daima edebi-
lirim. Elverir ki ordu o kabiliyeti bulsun. Bu suretle
dli~mantn kac;:tlgt yere kadar ordu yeti~sin ve dli§ma-
nm kafastm koparsm. Bu gidi§le tzmir benden be§
yiiz kilometrede kahr. Bu ylirliyli§le giinde be§ ki-
lometre katetsem elli giin eder, elli giin de kavga
etsem, yiiz glin eder; yirmi gUn de caba yliz yirmi
giin eder ve bu urelle kar~tmda dii§man kalmaz. Be-
nim kabarmt§tlr dedigim biitr,:e dort ay sonra fevka -
lade tenezzi.il eder. <;iinkli o zaman ordunun kt -
mt kiillisine llizum yok der iz. Harp devam etmi-
yor, masrafa da liizum yok. Bu suretle azahr ve istir-
dat ettigimiz yerlerin varidatt da elimize ger,:er, men-
batmtz kuvvetlenir. Fakat, ben, miidafaa etmek ir,:in,
ancak 65 milyonluk miidafaa ederim . Kafi gelmez.
Goreceksin iz ki, bu da kafi gelmeyecektir. <;iinkii;
bugiinlin cephanesi bir attmdtr. lkinci muharebe atl-
rnt ic;in yine para veriniz diyecekler, biz verecegiz.
Bunu nereden vereceksiniz, biitc;eden mi? Biitr,:ede
onun manast yok. <;linkii blitr,:e onun bogazmt ve str-
ttm dii§iinmii§tiir, o kadar, tahsisalt fevkalade vere-
cegiz. Fakat nereden? l§te o zaman iflas edecegiz.
Ya taarruz edecegiz, ya iflas. Ba§ka hie;: bir r,:are yok.
Bittaarruz neticeye varrnak, hem gayeyi istih al etmek
ve hem de neticeyi herhalde elde etmek ve ayru za-
manda iflastan kurtulmak i~in bunu yapmak mecbu-
riyetindeyiz. Eger sulh masasma gittigimiz zaman za-
ten maksadtmtzt temin etmi~ bulunuyoruz, onun ir,:in
efendiler korkmayaltm kuru peynire razt olahm. 1ki
iir,: ay buna tahammiil edelim, ondan sonra yagh lok-
malara stra gelsin. Az yiyelim, 9abuk verelim, ne ya-
parsak yapaltm, bu dii~mam memleketten atmak ic;:in
blitr,:edeki varidatt c;:abuk tahsil ederek, ordumuzun
mlihimmatmt temin edelim. Fakat salim ve aitle.
Paramtz senelerce Avrupa'da yatmasm. Alman §ey
memlekete girmeli . <;iinkii hakim degiliz, kendi fab -
rikamtz degil ki hiikmedelim. Bunlan getirelim, ge-
tirdigimiz zaman biitc;:eyi de kazanacagtZ, buglin 65,
85 milyon go~iilen blitr,:e, emin olunuz, ktrk be§ ve-
ya lurk ile hatta daha az ile kapanacakttr. ln§allah
kaianacagtmiZ fevait ise bize, blitlin biitr,:emize vii-
-835-
C:4
sat verecek, aksi halde ise tamamiyle bunun aksi ola-
cakttr. Onun ic;:in r,:ok rica ediyorum, o hesap edil-
sin. Kaynayan kazana birer damla soguk su katmak-
la o kazan sogumaz. Simdi verecegiz, gelecekler be§
daha isteyecekler, yine verecegiz. Onun ic;:in yine bu
vaziyetten kurtulamayacagtz. Onun ic;:in Meclisi Ali-
nizden c;:ok istirham ediyorum, selametle dii~iinelim,
hatta bir glin daha tehir edelim. !htisas sahipleri
izah etsinler. Kanaatla i~ yapahm, ciddi bir karar ve-
relim ve bunda katiyetle gidelim, oynamayahm nza-
enlillah. <;Unkli, mesele devletin bekast meselesidir,
selameti umumiye meselesidir. Ciddi dli§linelim, Al-
laha~kma, fazla verelim, fazla . Fazla verdigi mizi ka-
zanacagt7., fakat az verirsek emin olunuz, ry<;>gunu ve-
recegiz, fakat hir,: bir §ey alamayacagtz.
YUNUS NADl BEY (lzmir) - Vastf Beyin bt-
raktlgt yerden ba§layacagtm. Diyecegim ki; fazla ve-
relim ve fazla isteyelim.
HASAN FEHMt BEY (Glimli§hane) - Fakal
llitfen mahalli tahsilini de gosterelim.
LUTF1 BEY (Malatya) - Zaten i~ orada.
YUNUS NAD! BEY (Devamla) - Vastf Bey
i tenilen be§ milyonun , hatta kendi semahati muci-
bince verilmek laztm gelen §eyin 10 milyonun, icabe-
der e bi.it~eye itbal edilmemesini ve mil takilen teda-
rik ve ita edilme ini teklif ediyor. Bendenizce bu pa-
ramn blitr;:eye dahil olup olmamasmm r,:ok bliylik.
ehemmiyeti yoktur. Benim gordiiglim bir hakik.at var-
d tr. Elimizde biit~e diye dola~an kagttlann ifade et ·
tigi mana, blitr,:esizlikten ibarettir. Memleketin siayt
tahammiilli climlenizin malumudur. Burada iki bu-
c;:uk senedir blit9e yapmaya c;:ah§tyoruz. Tah il edc-
bildigimiz 30 ile 40 arasmdadtr. Masarifimiz 70 ile 80
milyon arasmdadtr. Hir,: bir zaman ta.h il etmedigimil
erkama blitye demekte devam edersek kendimizi al-
datmt§ oluruz. Binaenaleyh blitr,:e yapabilmek ir,:in la-
ztm gelen bu ulvi gaye nedir, ne yapmahdtr ki mem ·
leketin hayatt demek olan biitr,:esini tanzime imkan
olabilsin? Bu bapta yaptlacak ~ey r,:ok basit ve r,:ok
a~ikardtr. Biitr,:esizl ige sebebiyet veren keyfiyet mem-
leketin en giizel aksammm yan yanya dii§man i~gali
altmda bulunmast ve geri kalan aksammm da harp
afeti i~inde yiizmesidir. Binaenaleyh Bliyiik Millet
Meclisi sebebi te§ekkillli olan §eyi daima gozii oniin-
de bulundurarak, bir glin evvel dii~mant atarak, bir
giin evvel harp afetine nihayet vermek esbabt ne ise
onu dii§iindiigli glin tam hakiki manasiyle biitr,:e
zihniyetine de rnuvaftk, millet zihniyetine de muva-
ftk bir hareket t? !tip etmi§ olacakttr. Memleketin
imkant varsa, bi.iti.in varidatmt diger taraftan ta-
 t : 162 20 . 2 . 1338
sarruf olunabilecek bi.iti.in parayt di.i§maru maglup et-
meye ve d1§an atmaya hasredilmek laz1m gelir ve
bu i~i bir an evvel bitirmek ir;;in r;;ok yiiksek f~da ­
karhklan ihtiyar etmek icabeder. Efendiler gerek o
tela~ ettigimiz biitrreyi tanzim etmek ve gerek mem -
leketin tehlikede bulunan hayatm1 kurtarmak irrin iki
burruk senedir harbediyoruz. lki bur;;uk senelik harp
esnastnda milletin ve Meclisi Alinin gostermi§ oldu-
gu kudret ve muvaffakiyet hakikaten ~ayaru tebcil
surette, hakikaten harikuHidetlir. Bunu unutmamak
Jaztm gelir. Tekid olunurken hakikatleri de unutma-
mak laztm gelir. Bununla beraber, §Unu da iyi bil-
mek Hiztmdtr ki; hirr bir harp ebedi surette devam
edemez. Benim gordi.igume ve hissettigime nazaran
Anadolu'da devam eden cidal Yunanistan'm oldugu
kadar bizim irrin de her iki memlcketin siai taham -
miiliiniin fevkinde bir vaziyete gelmi§tir. Binaenaleyh
onumiizdeki babar zarfmda ve yaz aylan zarfmda
vuku buJacak mU'haberat §imdiye kadar VUkL~ bulan
mLiharebattan daha ba§ka bir ehemmiyeti haizdir.
ihtimali vardtr ki, hatta ihtimali galiptir ki, bu mu-
harebatm verebilecegi neticeler neticei katiyeye bile
miincer olabilir. Dii~man ir;:in de vardtr, bizim ir;:in
de vard tr. Korkarak hareket etmeliyiz ki tehlikeden
vareste kalabilelim. Binaenaleyh korkuyu izale et-
mek ir;:in elimizde mevcut olan ordunun behemahal
maksadt temine kadir olduguna kanaat getirmek la-
ztmdtr. Bu hakikat bu kadar miithi§ olunca, bu ka-
dar korkunrr olunca, millet ir;:in bu fedakar mill ~·
ir;:in bu hakikatlerden b ka, bu hakikatin mukteza .
sma mutab1k surette hareket etmekten ba§ka r;:are
yoktur ve hareket edeceginden sureti katiyede emin
olur. Binaenaleyh be~ milyon verelim. Ben bu be~
milyonun tarZI talebine nazaran tabii fazla verelim
derken, Hasan Fehmi Beyin hakkt \·ardir, aleHim-
ya hesapsiZ, kitaps1Z fazla altp vermek de hir;: bir §ey
intacedemez. Uzun boylu, bu be§ milyon kar§tSJnda
uzun boylu dii§iinmii§ler, ta~mml§lar ve pek miista-
cel oldugu ir;:in varidal! mevcudenin tekasitini ilga
suretiyle tacilen tasavvur edebilmi§lerdir. Maliye Ve-
kili burada dedi ki; muayyen tekasitin sarf olunaca-
gl yerler vardt. Onu tacilen bilahare ani zamanlarda
mii§kiilata dur;:ar olacagtz. Ben oyle dii§iinmiiyorum.
Tabii onlann hesabatt yapt.lacaktLr. Fakat Mecl is1
Ali bir diisturu hareket kabul etmelidir. Yalmz be§
milyondan ibaret degildir. Bu Heyeti Vekileden , bu
Heyeti Askeriyeden, bu orduyu behemahal bu Yf.L
aylan zarfmda, hir;: olmazsa hesabatl maddiye i !ti-
bariyle, di.i§mana faik ve binaena!eyh vazifesini ifa-
ya kadir hale getinnek neticesini isteyelim. Bunun
-836-
C:4
ir;:in be~ milyon degil , on be~ milyon vermekte te-
reddlit etmeyelim. (Fakat nereden se ·Jeri) , (Kim te-
minat verecektir sadas1) Be~ milyon Jiranm , benim
anladJgima gore, tekasitten tacilen tahsili suretiyle
verilmesi miistaceli yetten ileri gelmi. tir. Daha fazl a
tedabir di.i§iinmeye vakil yoktur ve bulunabilen ted-
birler zamana miitevakkif oldugundan ileri gelmi. tir.
Binaenaleyll mustacelen bu be~ milyona bugun ka-
rar verelim. Kanun gelsin, onu miistacelen c;tkara-
ltm , o git in fakat bilelim ki , onu nla vazifemiz bit-
memi~tir ve miitevali g[inlerde diger mesaiyi, bunun
arka 101 takip edelim. Fakat bugiin Erkan1 Harbiye
Rei inden bu ozii isteyelim. Ger~ i biitiin esbab1 ih-
za r oldugu halde bir ordunun behemahal galibi-
yeti hakkmtla hie;: bir vakit kumandanlardan oL i -
tenmez.. Fakat tefevvuk haline irca lunacak bir or-
dunun. Va tf Beyin hakk1 vard1 r, orada tefevvuk ha-
line getirilecek bir ordunun , bahusus bizim ortlumu-
zun ve bahusus bu memleketin halh.ma mlistenit olan
bir ordunun dii~m ana m[itefevvik bir vaziyete getiril-
digi maddeten i pat edildikten onra, onun kabiliye·
ti de zarureten tasdik edilmek lfiztm gelir. Binaen-
aleyh bu tefevvuku lemin edecegini Erkant Harbiyei
Umumiye Vekilinden burada din! m k i teriz. e is-
terler e verecegiz. Bu be~ milyonu da verecegiL. ne
isterse erecegiz. En mlihim dii~i.incelerimiz onlann
istedigini vermektir. Fakat oz i teriz. (Pa~a H azret-
lerini dinleyecegiz sadalan
FEVZj PAS (Erkant Harb iyei Umumiye Rei i)
Efendiler; bundan iki ay cvvel dii§mantn haZir-
lanmakta ldugunu arzetmi~tim e buna mukabil bit
de hazt rlanmaklan vazgec;medik. Bir ordunun hazlr-
llgt bilhas a malzemei harbiyenin tedariki ile mlina-
siptir. Malzemei harbiye tedarik olunamazsa ne ka-
dar rrok efrat olursa olsun ordu biiyiimli5 addoluna-
maz. Ordumuzun her ger;:en gi.inde daima takviye
olundugu ve bunun maddeten ve manen di.i~mana
tefev uk i tihsal edinceye kadar devam edecegi ta-
biitlir ve bilhassa bizim istihdaf ettigimiz nokta bun-
dan ibarettir. Evvela efrat cihetiyle dii man ordusu-
na tefevvuk edecek tedab ir ittihaz olunuyor. aniyen
talim ve terbiye cihetiyle ordu daima ilerlemekte-
dir. Son cepheye vuku bulan ziyaretimde ordu c;ok
farkh olarak terakki etmi~tir. Melbusat heniiz ikmal
olunmamt~ltr, fakat r;:tplak a ker yoktur ve peyderpey
alman melbusat , yollarda gordiim, naklolunuyor ve
bu melbusat askere tevzi olunduktan onra ordumuz
giyinmi§ bir vaziyete ger;:ecektir. (Zaten yaz geliyor
sesleri) Esliha , cepb.ane itibariyle Yunan ordusundan
ordumuz a§agl degildir. Fakat biz Yunan ordusuna
 .t : 162 20 . 2 . 1338
tefevvuk cihetini i tihdaf ettigimiz ic;:ir1 alacagrmrz
efrat haZLrdrr. Sokacagrmrz kadro haztrdrr. Ancak
bunlann eline verilecek esliha ve bliyUk muharebe-
ler idame edecek cephane ic;: in mUstacelen para lii-
zrmdrr. Du siliih ve cephane tedariki e babt istihzar
olunmn~tur.Ancak para ele gec;:tikc;:e bunlar peyder-
pey memlekete gelet:ektir. Rizim isteJigimiz miktar
ordunun asgari olarak istedigi m iktardrr.
Bazr arkad:t. la r burada buyurdular ki; bu gayet
azdt r. Bu nunla bir ey olmaz, 10 - 20 milyon lii-
ztmdrr buyurdular. Filhakika ordumuzu hadd i ga-
yeye i al ic;:in her ne laztm a nu hazrrlamr~. Fran-
stzlarla olan mUkal memizde kendilerine vermi~tik.
akat bu miktar 13a~kumandan Pa~a Hazretlerinin
burada buyurduklan gibi 50 milyon liraya balig olu-
yor. S imd i efendim biz elli milyon liray r elde ede-
med ik. Taarruz edem eyecegiz. Bu memleketi kurta-
rama yacag rz tliye bir ciU~U nceye kaprlamayrz. Bu, aza -
mi bir miktardtr. Bunu biz elde etmek ir;in g rek
~ arka, ger k garbe mi.iracaat ediyoruz ve n clde
edebilir ek bununla o rdumuzu peyderpey tak iye edi-
yoruz. F kat yine bu mi.izakerat esnasmda bize vaa-
dolundu ki· nakden bir m ilyo n lira ve rilirse iki mil-
yon lira da (levaz.rmt a ker iye olarak vereceklerdir.
Yan i naki t olarak alacagtmtztn) (I) bir iki misli mi.i-
himmat almak ve bize laztm gelen e~yay1 almak ir;tn
imkiin ldugu anla~tldt. Bu suretle elimrze nakden
gec;ecek pa ra ve bir iki misli fazla iyle t min ede e-
gimiz mlihimmat c le aztm ile ordumuz.u az zaman
zarftnda takviye edip Yunan rdu una faik bir hale
getirmek im!,.ii ntnl gorLiyoruz..
EMiL B · Y (Kiitahya)- Pa~am; bire yedi mi'l
FEYZl PASA (De a mla) - Hayrr, i~i. ilhaki-
ka baz1 arkada !ann buyurduklan gibi kar~1mrzda
di.i~man , yalntz Yunan degildir. Fakat ma!Gmu ali-
niz.dir ki He eti Umumiyeniz bura ya loplandrgtnlZ
vakit yalntz Yunan degil, biitiin di.inya vardt v biz
an ak aftmtzdaki kuvvete i tinat ederek adaleti ilii-
hi yeye mU t niden bu i e giri tik. Her birisi ekile,
c;:ekile sureti z hi rede kar~tmtzda yalmz btr dLi .man
kalmt ttr. DU mammtzm t.akviye i husu unda rna ruf
himmetler §i.iphesiz ki bunun madd iyal1 Uzerine te ir
icra ediyor. Fakal unu da b ilelim ki; dii . man in-
sanca art1k eski bolluga ma1ik degildir. Bizde ise,
maliimu aliniz, ilk zamanlarda maksadt milliyi ka•-
ramayanlar isyan ediyorlardt, ademi memnuniyel be-
lirtiyorla rdJ. Biz o vakir hem dahrlde, hem haric;:te
(1) Parantez irindcki kelim fer tarafnndan ek-
lcndi. M. Onver
37 -
C:4
ugr~tyorduk. Fakat bir ka~ ay, bir sene zarfmda el-
hamdiilillah bu hailer gec;:ti. Billi.in millet yek ahenk
olarak maksadt milliye sanld1, Fakat acaba kar~tmtz­
daki d~man ~imdi bu halde mi? Biliyoru7 ki dii~­
m·an ilk lzmir'e ~tkt1gt vakitte hemen bir iki ay so.nra
Bizans Jmparatorlugu te~kil edecekmi~ gibi, biitiin
Rum e Yunan alemi biiyiik bayraklannt yay,yorlar-
dt, biiti.in rum milleti hem ahenk olaraktan ilerliyor-
lardr. Fakat zaman ge~tikc;:e goriiyoruz ki onlann
i inde zaman zaman biiyiik ademi memnuniyetler ha-
sii olmU$, bunlar isyana kadar varml$ltr. Demek biz
evvela isyanlarfa ba$ladtk, yek ahenk olarak bir he-
defe dogru yiiriidUk, elhamdiil illah bir senedenberi
tamamiyle her tarafta milli arzu hasil olmu~ ve el
bi ligi ile c;:ah$tlmakta bulunulmu$tur. Dii$manlanmtz
i e l birligi ile ba$lad1lar, r;alt$1llar; fakat ugradtk-
lan feHiket ve mii~kUiiittan dolay1 yava$ yava$ is-
yan lar ba~lamt~ttr. Bu bizim i~in en biiyiik Umittir.
Efendiler biz kendimizi kendimiz yolda uc;:uruma git-
tigimizi mi goriiyoruz. Hay1r efendiler biz uud edi·
yo ruz ve dii$manlanmJz uc;:uruma g idiyorlar. (tn$a-
allah adalan) Fakat efendiler, herhalde bir ordu ha-
yalat ile gitmez, hakikat ve he ap iizerine miles es-
tir. B ndeniz yapligJm hesabatta milleti ezmeyecek
vec;:hile, asgari bir miktar elde edebilmek i~in, mf
ameli ve tatb iki bir cihet dii$iindUk ve bunu ar-
kada~lanmla gorii~tUk. Bunun imkiint oldugu bildi -
rildi. Arzettigim v~hile bu kredi larak arttrtld1gt
ihi , biz herha lde elimize miih im m ikta rda malzemc
g c;:irecegimize kani olduk ve bu suretle heyeti ali-
yenizi n kar$tStna gc!dik. Omit ederim ki Heyeti Ali-
yeniz bu tekiilifatrmtzt kabul eder ve arz.unuz vec;:h ile
o rdumuz bu sene muharebeyi in$aallah mu affakiyete
eri$tirir. (Allah muvaffak elsin, in$aallah edalan)
(Siddetli alkJ~Iar)
CE 1lL BEY (K iitahya) - Bir ka9 yiiz tane de
otomobil olabilecek mi?
FEYZl PASA (Devamla) - Hepsi dahildir.
S L1H EFE Di (Erzurum) - Arkada$1ar, ben
par i.izerinde bir ~ey hattrlatacagm1 . lhtimal sakat
.
bir ~ekild edir. Siz daha iyi dti iini.ir Uniiz. Bir kere
teklifimi dinleyin rica ederim. Ma!Omu iilileridir lti
arkad ~lanmtz rn uzun uzadrya beyanatt hep paraya
mUtevekkiftir. Para i e Maliye YekiJj Beyin gelecek
seneye mahsuben bir vergi altnmas1 ~eklinde temin
edilecektir. Agnama vaz'iyed edelim gibi bir taktm
ha aliit pe~inde ko$uyor. Bundan, bendeniz zanne-
diy rum, bir netice ~tkmayacak. Yalnlz size bir $ey
hattrlatmak istiyorum. lyi dinleyiniz. Herhangi bir
hi.ikumetin boyle muhim anda bir iflast maliyeye
 t : 162 20 . 2
inaruz kald1gl tahakkuk ederse veya buhran oldugu
zaman milletin zenginleri tizerine ... (Gi.iri.iltiiler) Din-
leyiniz beyim. Zenginleri de soymak degildir. Mille-
tin fazla vergi verenleri ve be~ yi.iz kuru~ musakka-
fat vergi i verenler i.izerinde bir tekalifi milliye se-
nedi resmisi lj:lkarmak . lhtimalki bu sakattlr. Fakat bu
sakah bir kere di.i~i.ini.ini.iz ki saglamm1 ~1karasm1Z.
Koyhiden para alamayacaglz, istikraZI dahili yapa-
mayacaglz, istikraz1 harici imkam olmaz. Bu gayeyi
biz b1rakamayacag1z ve hayat1mlZI da idame edeme-
yecegiz, zannederim. Heyeti Aliye di.i~i.insi.in, bu me-
saili maliye i.izerinde daha ziyade tetk'ikat yapm1~ ar-
kada~Imlz vard1r. Bu fena tekli.f degildir. Be~ yi.iz
kuru~ temetti.i vergisi be~ yi.iz kuru~ musakkafat ver-
gisi verenlerden maada bir tekalifi milliye senedi res-
mi_si kabul ettirip ve bunu hakiki bir emniyetle be~
senede odemek tizere on milyon lirahk bir kiig1t ~~­
karmak liizlmd1r.
LUTFt BEY (Malatya) - Bu hayaldir.
SALIH EFENDt (Erzurum) - Bu hayal ise se-
nin dti~i.indi.igtin de meyal olur, ki evine gitmekten
ba~ka i~in yoktur. (M tizakere kiifi sesleri)
~ ··')oo · --•~G>e-<e.e--- · -<···
-838-
1338 C:4
REIS - Efendim mi.isaade buyurun mtizakerenin
mevzuu malum degil. Muvazenei Maliye Enci.ime-
nine gitmesi lazlmdlr. Mesele tenevvtir etmi~tir . Mi.i-
zakere kafidir, Hasan Beyin beyanat1 dairesinde la-
yiha ihzar edilmek ve Meclise sevk edilmek tizere
Muvazenei Maliyeye havalesini teklif ediyor. (Mi.ista-
celiyet sesleri)
SALAHADDJN BEY (Mersin) - Bununla me-
sele bihakktn halloldu mu? Yani bununla be~ mil-
yon ~1k1yor mu? Agnamla musakkafatm yrkunu ye-
di milyonun i~indedir.
REiS - Muvazenei Maliye Enci.imenine bunun
gonderilmesini kabul edenler ltitfen ellerini kaldlr·
sm ... Kabul edilmi~tir.
KAZIM PASA (Erkam Harbiyei Umumiye Reisi)
(Karesi) - Efendim rica ederim bunun i~in bir ka-
rar verin. Yann getirsinler. Mtizakere olsun bitsin ne-
ticelensin.
REIS - Yann saat birde i~tima etmek tizere cel-
seyi tatil ediyorum.
DEVRE 1 CtLT 2 tQrtMA: 2

T. B. M~ M.
Gizli Celse Zabitlari

21 $ubat 1338 (1922)

Miindcrecat
Sayfa Sayfa
1. - ZAPTI SABIK HULASASf 840 2. - 1338 senesine ait baz1 tekalifin bir
tak.ritte ahnmasma dair kanun teklifi. 840 :847
2. - MUZAKERE EDtLEN MEVAD 840
3. - Miidafaai Milliye Vekaletine verile-
1. - Karedeniz limanfanna ithal ol1tnacak cek be~· milyon liranm esliha, cephane, vesaiti
mmr ve m/Slr unlariyle izmit Sancagm a gefe- nakliye ve tc9hi-at miibayaasma hasn ve sar-
cek bugday, arpa, miS/r ve bun/.ann unlannm fiyatm Meclis9e intihap olutwcak ii9 ki~ilik
bir heye t /arafmdan miirakabe edilmesi hak-
almmakta olan giimriik resminden istimas1
kmda Yunus Nadi Bey ve riifekasmm takriri. 847:848
hakk mda M uvazenei Maliye En cii.meni maz-
4. - Miidafaai Milliye Vekiiletine verile-
batasr. 840 l cek on milyon lirallk .avm1s hakkmda. 848:851

Cilt 17

163 neil lnikat 2 nc'i Celse

 t : 163 21 . 1 .· 1338 c: 2

YOZ ALTMI.S 0 UNCO i<;rlM A

21 Su'bat J 338 Salt

lKiNCt CELSE

RElS Birinci Reisvekili Mu a .lZim Efendi.

KATiP ; At1f Bey (1\.ay eri)

RElS - Efendim, celseyi kU~at e'diyorum.

Zaph sab11Jc huliisasm1 okutuyorum.

l. - ZAPTI SABIK HULASASI

YUZ ALTMl.S iKiNC t l<;rlMA Rei· Kiitip

20 Suhat 1338 Pazattesi Dirin ! Rei v ili U.zistan
Musa K iiZJ m Efendinin tahlt riyasetleriode bilini- Mu a K iiz,m Ziya Huryit
kad bUt~e ha'kk mda ml.izakere • cereyan ederek 1338
RE iS - Efendim; zaptt sab1k hulasas m1 reyle-
senesi vergilerinin sureti tahsili hakkmdaki Hasan
rinize arz ediyorum. Kabul buy uranlar ... Kabul et-
Fehmi Beyefeodinin tekl ifi kabul olunara'k Muva-
meyenler... Kabul edilm i~ti r.
zenei Maliye Enciimenine havale olundu .

2. - MU ZAK.ERE EDiLEN MEVAD

1. - !Garadeniz limanlarma ithal olunarak m1s1r
ve m1str unlarz~le lzmit San cagm a gelecek bugday,
arpa, m/Sir ve bunlarm unlannm vlmmakta o/an
gilmriik resminden istisnasz hakkmda Muva::.enei !.1a-
liye Encumeni mazbataH.
MUSTA FA KEMAL BEY (E rtug ru!) - Re is
Bey. Usulil mUza:kere ha1<'kmda so leyecegim. Bu ka-
nun g~en giin uzun uzad1ya ml.izakere edildi. Arka-
da!}lartmlz buna tamami yle muttali oldular. Art1k
celse'i hafi yeye liizum yoktur. Celsei aleniyede yapa-
ltm . (Yok, yok, sesleri )
REf>-- M ad deleri o'kuyoruz efer.dim.
Madde 1. - Mersin Lim ar. r ile alelumum Kara-
deniz limanla:rma ve izmit ve Beya7tt Jivalanna itha l
olunacak bugday ve arpa unLannda n alrnmakta o!an
gtimruk resm i. 28 Temmuz 1336 tarihli kaouo mu-
cibince istifast icabeden m :kta ra tenzil edilmi~tir.
Madde 2. - Karaden iz limanbnna ithal o luna-
cak mrsrr ve· mrsrr un•l annd:m a lmmak'ta olan g(im-
rUk: resmi tarifcdeki resmi asliyeye tcnzil ecliimi ~ti r.
M adde 3. - t~bu kanun tarih i n~r inden ilibaren
Haziran 1338 gaye ine kadar mer'idir.
Madde 4. - t~bu kanunun icras rna Maliye Vek ili
mezundur.
REiS - Komi yonca tanzim olunan kanun metni
Jttilamtza arz olunur.
-· - 1338 seneshre ait baZI tekalifin bir taksilfe
tahJ:Iine dair !wnun.
RELS - Buyurun Ha an Fehm i Bey.
H S FEHMl BEY (GiimU~hane) - Efendim
idarei hu u iyelere ait olan kiisuratt munzammala rm
eefriki mumkiin olmad rgr i~in encumen bunu da ilii c
ctm i ~. Bendcniz oyle zannediyorum. Encilmende de-
gilim. Fakat bu esi le ile faliye V kii letinin nazarr
clikkaten §Unu arz etm~k isterim ki; ki.isuratr mun -
zammaclan va·kl olacak tahsiliitlan bir para sarf
ctm k iz:n, ir!3.rei mahalliyeye ait olan hisselerini ken-
d' er:ne verilmek surcti} e mektcpkr'imjz ve memlc-
kettc mevr.ut olan mi.iess esatrmJZt 'idame imkiirunt te-
m in yalnrz o paraya arzt iftikar etmi§ bir keyfiyettLr.
Bcndc.:niz taraftar degilim.
NUS RET EFE Dt (Erzurum) - Hasan Fehmi
Beycfcndi, bu mi.italaanrzt bir madde olarak ilii.ve C'de-
Jim.
HASA r BEY (D evamla) - Bu vesile ile derd·im i
ce dokeyim de bitsin. tdarei hususiyelerin teyhiz edil-
m~ i, vaktiyle T , kilatr Vilayat Kanunu lile rtespjt edil·
m : ~~i . Kabul ediJm: , fakat eski hilkiimeHer maa]esef
bu va ad inde, bu te<k·ilatmda samimi da vranmamr~lar -

,-to-
 t : 163
dJI. Ahiren yap1J.an kanu.nlarla bu vaziyet ihl<ll edil-
mi~tir. 1dartJi hususiyelerjn kilsura~t1 munzamma halin-
de lkend ~J rine tefrrk ve 1itas1 'iktlizaJ eden vwid:att, lbili-
yor unuz ki, Harbi Umumiden evvel son ~stikrn zlann
yerine kar~L!Jk gosterilmi~ ve dUyunu umumJiye'ye bi-
ra'k!lmJ~ttr. Buna mukcrbil id:arei hu u iyelere ait olan
'
vwidata 'kar~tltk maliye bUt~elerine airt olan bir tahsi-
saJt koymak suretiyle, diger dUyunu Devlet, masarifi
Devl t g'ibi o fasla mahsus tahsisarttan idarei hu usi-
yeye ait olan hisseleri, ki senei haliyede tahakkuk eden
val.'idillttan hisseleDi degil , senei. sabi~adan taha!kkuk
'eden miktan miitehakk1ka gore arliiyat icra edilmek
liz re maliye bi.it~es ine masraf fa h a~Jlml§ ve buraya
kor.an paradan ·sarf1 ~era edil'rni~. Yani hidayeten Hi.i-
·Jct.im t .tevsii mezuoiyet etmi$ ve bilahare ·idarei husu-
siyderi ihda ·etmi~ ve aynca varida'ta itha! etmi§. Fa-
kat bilahare Harbi Umumiden evvel bu esastan ri.icu
etm:lJ ve blitlin Harb'i Umumi i~ri inde de idarei hu-
1hu oiyclerin· varidatL hazin elerce alinm1~. bitmi§. Bu
zamana kadar boyle gelm i ~. B ndeniz idaref husu-
. iyeye ai-t bors:Ian tizerime althm. Fakat bu sene, hat-
1!.3. a~ardan, ayniya.ttan dahi , •ihale ettik.lei1imizden da:-
hri ayni ur tie ida-rei hususiyel re ait o<lan k1sm1 ayL-
np kendilerine tcfrik etmek i~i n MUdafaa•i Mi.Uiye-
nlin de reyi n'i ist ih a! edere'k .teteb'bi.iat icra ettim ve
bugi.in burda hayva~na:t hakkmda bir 1tahkik dolayLsiy-
le <;ubuk"ta Hazinen in mall olma'k lizere atJldigmt
&ize haber verdikleri zah iren in rtahk ikallnl icra ctLim.
Hazineye ait olan zahire degil , a.yniyattan lidarei hu-
•susiyelcre ait olmak iti bariyle emriniz mucibince tef-
rik edilip idarei hususiyeye ruidiy Li te pit ediJen h.is-
selerin •idare'i husu 'yeler marife tiyle sat!lan lhi seler-
den ibaret oJdugunu ve idarei hu usiye ma ~ifetiyJe
~satttdlgtnt an:lad1m. Ziraat ·B ankasma ve 'idarei hu-
husiyelere wit ' h is eler ha'kkmdcrki ahkam1 kanuniye-
ye elimden geldigi kadar samimi davrand1m. Ayniya-
lta bile el surUlmemesine s:alt~t1m. Fakat efendim,
§unu arz e{!eyim. Vaziyeti maJjyenin fena olmas1, ya-
ni ac1kh ·bulunmas1, hali haZJr dolay1 iyle b ilbassa
va :dat1 p-k fakir olan livalarda aridatm tabsiJjnin
yt.ddi vahi'd de o lmas1 itibariyl Hazin ye merbut tah-
sitdarlar va Jo~a iyle tahs,il edlilmekte bulunmast itiba-
:riy,Je, velov muvakkait zaman ir;in olsun, idarei hu-
us iyeye . ruit varidatm yine de muvazenei umumiye-
den sarf od [lmektcn menedilmesinin •imkaru yoktur.
Bunun halciki ~ k.li, tab il ve cibayetini da:lli Hazine
el ine almastdlr. <;:are; §imdi ki.isurat1 munzamme ha-
1inde kaldJkya aslm t Haz;ioe tahsildarlan tahsil etsin,
ktisurah munzammesini idarei hususiye 'n i~i hdam
edeceg tahsildarlar tahsil etsin. Bu §ek:ilde >bu ihtima-
- 8-!1
21 • 2 . 1338 C:2
latm s:aresi yo'ktur. Bunun s:aresi; idarei hususiye-
tere a'it olan hisse varidat1 mi.ista:kil varidat 1ile miiba-
dele .etmek ve varidatt udare~i hususiyelere brrakmaik
tahsitioe- ve 'Saliresine ·k an§mamakla mi.imki.indlir.
Bu yed'di vahitle oldukr;a ve muva·z.enei maliye de
mevcut bulunduks:a l;..]ha:ssa varidat1 masarifatma ki-
fayct etm i§ yerlerde bu rnU~kUller in oniine g~mek ve
sw·eti katiyede r;are bulunmas1 ihtlimali yoktur. Haki-
ki yare budur ve bunu da yakmda in§allah haliedece-
giz. Bu lbUts:e mcseleleri biter b itrnez Nevahi Kanu-
nunu bir an evvel ya pal1m ve idarei hususiye valli-
yetin i de islah edelim . (fn~a·Jia h sedalan) Ben yine a
teahhi.idlimU, yani Hasan Feb.ml Beyin dedigini bu
sene yaplim bu sene re'sen yaptun ve elimden geld@
kadar yap1yorum. Bunu d:a tahsil edersem defarten ay·
l1k v~r.~r:im efemdim.
REiS - Mtizakerenin kifayeti hakkmda l1ir tak.Ilir
vard1r. (Daha ne mi.izakere edildi sesleri.)
HASA FEHMt BEY (GtimU~hane) - Bu kanu-
nun tJ:r kere a~ara taalluku yok. Agoam, Miisak'ka-
fat, Arazi ve Temetti.iat vergilerine ~arnildir. Bir ke-
rc idarei hususi'yelerl n a~ar vergilerinin ta'ksitle-ri me-
sel si mi.izakeren in baricindedir. Maliye Vekili Bey
beyhuue yere buraya temas ettiler. Bunun bir di.i-
yuna, i ti kraza k:ar~1!Jk gosrerilmesi senci sabrkrt:a1
tahak k.uk eden m iktan umuminin bUts:eye al•nmasr-
lll 1338 bU<tc;: inde esasl! bir suretle halledecegiz.
Ef ndim bu da mevzu degil. K.anununa da bir fLk-
ra ilavesini t klif etm dim. <;Unkri buna da lilzum yok-
tur. Bmdeoiz, yalmz Maliye Vekili Bey §U ihtiyacatt
mat;ye 'ka r 1 mda tak ~t milddetlerini kaldrrdJg1rruz
ir;in ken ' ine bir f ikir soyledim. Varidatt hususiyenjn
de s:1rfma rnezun iyet verildigi gi'bi kalsm diye te'k1if
diiyorum. Btmun ic;:in bir tadi1 de tekliif etmiyorum.
Bu var·idat1 hu usiye meselesini el'imizde bulunan 1338
IJLi t c,:esi nd~ e ash bir surette mi.iza:kere edecegiz, in§al-.
lah edec gi%.
TEVFlK R0$T0 BEY (Ment~e) - Mi.isaarle
buyurur>:J.nJZ taayyi.in etmesi laz1m olan bir noktayl
a rz edeyim. 0 da ~uki: bu kanunu Heyeti Cel'i,leleri-
ne gcti nir ken esash olan es'babJ harbiye ilcaatiyle id:i.
B:naenaleyh bu cihetin tespit edilmesi ve sJif tacili
ta h ilat suretiyle elde edilecek bu par2J!arl!ll masanifatr
har biyeden gayri bir i)e bila li.izum sarfedlilmes:inin
Maliye Vekal ti nin ve !era Vekilleri Heyetiruin na:z;art
d!kkalindvn bir an dur tutulmasmt tekra;r lbetekrar
b yan ederim.
ikincisl...
NUSRET BEY (Erzurum) - Bir ay sonra mektep-
leri kapatJ.rsm,
 t : 163
HASAN FEHMl BEY (Devamla) - Efendi:n,
maruzaitm yanh~ anl~tllyo r. Devleti n agnam, emlak,
~ar ve ilahir ... (A~ yoktur eslePi.) Evet a~ar dahil
degildir. Agnam, Arazi, Temeutiiat, Mii akkafat Vf'r-
g~iletii (Temettu yo'k se Jeri) Bu vergilerin ~ah ilatmt
ltacil etmek ve tak :tlerini imal etmek.ten mak at, bil-
'ha'Ssa ilcaatt harbiye ve strf bize ve hatta zaferi geti-
recek olan masarifi harbiye ugrunda ~arfatmek. Bu-
nun esbabt muc1be lay'Jhast kianunun metruinde yoktur,
gi'bi ihma I edlilmiyerek esas maksat vazu kan:unun her
an Heyeni Vekilenin nazan di:kkatinden dur tutulma-
masmt rica ed iyorum.
tlkinoisi; y,:ne okunrnaya vakit olmayan bir ftkra
'Vardtr. Yani Enciirnen mazbatasmda okunmaya va-
kit buJunrnayan bir ftkra vard~r e buna rner'buten
iakdim kdman layihai ·kanuniye heyeti ceioilelerioin
kalbul ve tasdi'kina ·i ktiran ettigi hini tatbiklnde rnena-
ttkt rnuhtelife siai maliyes'inin nazan dikkate dfir tu-
tulmarna·st ve istiklal ugrunda hiy bir fedakarltkt n
r,;ek iruneyen hal'ktrntza esbabt muci'besinlin izahma ~ti­
na olurunast, ya.ni bu ylizden yeniden naho riidller
tevelliidiine, diirii~t i·i lharelcete degil, htisnti surette ic-
rasma bilhas a irina olunrna 101 lcra Velc!JJerinden
riica ediyorum ve kab:J i e siai maliy i rniisa'it erbabt
yeSJardan isbikraza.~ta bulunulmast; huliisa muhtelif
~ekiller tahtmda dii iinUJerek miUete en az surette aibr
yii'k olrna:sma Qa'h~tlrnast da bilha sa ba~hca maksut
ve ilavei oomenniyattmtzd.Jr. Bunun haricinde enciimen-
de bu maddeyi konu~urkeo, enciirnen azasmdan ba-
Zl arka~lanmtz ve k ndim de dahil oldugum halde
.bir nok.ta iistiinde ih~ilaf elilik. 0 da udur : Tabii
fikoa.Ihiyette kaldtk. Onun ivin madden in metnine g~­
medi, strf malumat kabiU nden Heyeti Celilenize arz
edlyorum.
HA I SUKRO BEY (Diyarbaktr) - Ekseriy..:-
tin fikrini miidafaa etmeye mecbursunuz.
HASAN FEHMI BEY (Gtimii~hane)- Tabii ek-
seriyet.i miidafaca ettirn. $imdi ek eniyete yakm bir
adette muhrulefet vardtr. Dort ek eriyete kar~t iis: mu-
halif 1mza vard1r Onlar meyanmda kendim de var-
d.Jm. Binaenaleyh mii aade buyurunuz izac;: edeyim.
0 da ~udur : Ta'k itleri kaldtrarak defaten aldtgtrntz
lbu vergi ve tah ila.tta , ~i.iphesizdir kJi, miikellefin mem-
leketin miidafaa ve istiklati. ugrunda bir defa daha
bazt zarar ve ziyana katlanaca'kt.Jr. K.'im bilir o koyun
~hi'p1eri bu vergiyi verebilmek i9in daha ucuz bir fi-
yaila sa.tma:k mecburiyetinde bulunacak!lr Hulii a lbir-
tak•m zarar, ziyan tebelh.ir edecektir. Buna mukabil
'd evlet vergisinden de bir zarar ve ziyan ka'bul edil-
-842-
21 .. 2 . 1338 C:2
mesini muvaftk goruyoruz ve biliyoruz kU defaten
ahnacak bu vergi·Jerden yiizde rnuayyen bir tenzilii.t
y:t p!lsui Bundan mak adtmiZ tahsilatlan ukuda mu-
kab 'l bundan da yiizde lbe~ rtcnzilat yap1J m.
HASA BEY (Maliye Vekili) (Tralbzon) - Sar-
raf h ~abmt c;:evirdi maliycyi.
RASA FEHMl BEY (Devamla)- M~lli ye Ve-
kili Bey bununla devlet hesabll!tmm sarraf ve banka-
}"a r,:evirildigirn; oyled:i.
Ka~ki bu devletin umuru maliyesi 'bjr giin gelsede
ban'kaya tah il edil~e ve ka~ki o giinii gormek sa:ade'li
1
b:ze nasip olsa. A tl maksadtmJZ ~udur ki, bugtin-
ki.i ne~:I efendiler. bu memleketin ve kendinin istikla-
lini kurtarmak i9in pek c;:ok kt mmt da a'hlafma dev-
ret in Hi9 ~iiphe elmiyorumk1 bu yolda on milyon lira
line gcc;:erken ve defaten bah il edilirken ~yiiz
bin lira kadar bir tenzJilat vu'ku'bulacak ve hu da zam
.. olunacakttr. Fakat bugun a<;;1k gibi onun kapa·ttlmas1
zamaruara, senelere miitevakk1f olan u ule mi.iracaa:t
-d il ecek, yani yann atilerin•i t min edecegimiz ahlaft-
mJZ dahi bu gi.inden i~ti rak etbirii lmi~ olacakt1r ve bu
da adal~te ve diinyada her tarafta naz;an dikkate all-
nan e asata muvaftkt1r. (Emsali var mt sedalan.)
Evet vardtr.
HASA BE 'vfaFj ye Vek ili) (Tra'bzon) - Efen-
im evvela Mazbata Mu.harrini Tevfik Rti§tii Bey
b' radcrim iZlin, mw aade buyururlarsa, hareke irui ten-
kit etmek i terim. Mazba:ta mu'harrirler·i 'kendileri ekalJ
liyet tarafmda dahi k:al alar Enctimenin ek eriyet
fikr: ni miidafaa ile iktifa etmeferi Iaztm gelir. Mu'ha-
lif olan aza, onlar kendi ekalJiyet fikirlerini miidafaa
i :n kifidir.
Sonra orta yerde mevzuu ahis ol·a n tekl ife geleJ
lim. T ekasiti n tilgasmdan ve <lefaten tahsiline miisaa-
de v rilmesind n dolayt diy rlar, ki; bu vergilerun
r f, 5'i it<ibariyle ten i ed lim . Dii~iintiyorum, bunun
neticesi ne olacak, evet yiiz kuru~ vergi verecek bir
adam derruten verecegi tic;:.in 95 kuru~ vermekle vergi
karanndan beri olacakttr. Ama tbunu ticaret ~eklin­
c!e ve ya'hut suveri aharla yine bunlara yiiklen-ecegiz.
B;naenaleyh aytgt yogaltmanm manast nedir, bunu
anlan1tyorum. Ahaliye bir iyilik etmi~ olm•yacagJzki.
Ycni, yeni verg:Ierle yine onlara yiikJenecegiz. Bahu-
u i~in i~i nde erbabt temettii gibi , esha;b1 em.lak ~ibi
d.aha ziyade az zaman zarfmda kendilerinden b~ mil-
yon lirayt tedadk etmek iirnidini besledigimiz sm1fm
bu veS>ile ile 0 5 suretiyle keselerini dol'd urmarntz
dogm degildir. Bendeniz bu tedbrrin hi~ ,bir noktai na-
zardan kabuliinii muvaftk goremiyomm . (Muvaftk
scslerj.)
 t : 163 21 • 2 . 1338 c: 2

M'lJ'STAFA KJEfMAL BEY (Ertugml) - Koyliiye , ve 'bundan intifa etmelktedirler. 1Bunlarla Mifa ulu-
rtaallilku o1an· bir mt:sele var. (G'iliiilti'tler) Fukaraya nursa mUm.ki.indilr. Fakat 'koyHi:ni.in mutasarnf .oJtlu-
rtaaNu'k eden bi.r mesele var. Ben de azayrrn, onu gu araziyi is'tlsna etme.nek; 1bu lbir zulmii sarih ~'k:il
,i zah edecegim. (Giirliltliler) Bunu halletmek Hizun ed~~. ('i.inik'ii. vergi ver~n onlar, a~r veren on:lar, har-

gelir. Rica ederim dinle yillliz. Bendeuiz de Muvazenei bi yapan 101l]a r, ha rpte olen onlardtr. 1'elcrar ellerfin-
M,aEiye Enclimeni aza.srn'damm. Mevzuu mlizakere de b~ pa ra 1 '}'·v1ctur kj •onu arazi 1s;,in cversinler.
olan mesele Miida6aai Milliyenin rnuht~ 9 oldugu 'be§ mlak meselesi ne geHnce : Koylerde m~en ha-
m ilyon liranm p~inen verilmesi meselesidjr. Bu me- neler dv emi.~Ui r . Koylerde meskenh:ane werinde
se!eyi uzun 'boylu mlizakere ebnik. 'Bu paray1 .vermek ikinci bir vergiy'i deiatten a1ma1Jc ZJuimu sa:6htir. Bu-
i9'in kimden para alaJ!Irn 1diye di.i~undii'k . Sonra .erbabr nu kabul edelim , ki ~eh.ir haL'Jondan mes'lrenhane sa-
yesar'dan talksitre al:nacak par,a!an defaten bir t<& it- hl:pJeri ve ka.sabada'ki m~skenhane ahali~inden '!ru
te alallm dliye karar verd ik. Bu b ir taksitte almacak ve rgi i a:hrsak lbu da zuli.iJndilr. Burada nazan a-tilba-
paralar yine IJird!ir Temettliat Verglisi, erbabt servet, ra altnmast laZim gelen e lin'de en miilhlim mesele mii-
ashalbr a:kar, yani erba'bt yesa;J1dan aimacalcttr. Agn'am sak!kafat vergisi, 'han, marz.a, di.iiJdcan IVesaire sahip-
Ve.l'glisi -de erbabt 'ticaretten altnacalk.ttr. Muvazenei 1 rinedir. Bun a hasretmek lazundrr. Yoksa lbunlan
1Ma1iye Enclime•n,in'de 'bu suretle karar ver~Jdi. Simdi 'koyli.iye •yiikletm k dogru degi ldir. (Onun verg'isi ydk-
Arazi Vergisi de girdi Mi.ilk Vergisi de gird!i. Fuka- tur s dalan) Vardtr efendim.
lfarun nesini alaca.lksmJZ? Oki.iii.inil Saltacak, kO}-'Ununu
~onra b y fendil r· bunu unutmaytruz k.i agnarn
·sa'ta.calclar, nesini alacak lar? Yaztk degil mi 'bunlara?
d iyonunuz, ~gnam ~i m dli fukara, elind.ed:ir. Tadat dan
Y.alntz isten;Hen bu b~ m ilyon lirayt bu i ki temettil
oma zcngi ni~ e;: ne geyer. Simdi tad111ttan 'ewe! fu-
tvc agnlD11 kafi'dir.
'karanm ·eli nd n agnam vergisi alaca'ksmiZ. tBunlar yi-
R'EtS Mi.izakerenin kifayetine dC!iir takrirler
n darla~tp g ti rip zeng:nl re ISatacalk.. Bu agni;yai
tv.ardrt.
ga tp, yine 91rrl 91pla'k. 1bir 1taklm fulk araom utrndan
SALiH EFENDt (Erzurum) - R eis Bey: bir §'eY g ..,in ... E!k.
la!rz edecegim. Mi.i'saald buyurun arkad~lar, bir ~ey M selen in oo ruhl usu temettudur. Bunlardan 'be§-
lhattrlataytm, sonra reye koyunuz. yilz 'ku rJ~ta n faz!a tem tti.i verenlerd'en lbir s:eneillk,
1RBilS - IBfendim; miiza'keren'i n lki fayeti balk>ktn- ik.i enei;k, hatta on nelrk alsantz da ha!ktllr, &e~Vap­
da talkrirJ'e r 'Vardtr. 'Miie;alkerenin iJ<.afi gorillmesini ka- tlr. Tiiccarlann ylizd kirk oemval!i ne vaz'1yed ettiuiz.
bul 'eldenler ltiiltfen el lk. a>Edtrsm... Miizalkere IJdifi go- A aba ti.iccarlardan haogi i zarar etlfi? Qiin'k:il metre:Si
rilldii. il~ liraya bir ma l satar'ken ·e mvaline vaz ryed ettiniz,

all! liraya 91kard1. Bu da fukaranm mtma yiiklenmi§-

lSA!LflH IEFBNDi ~~Brzurum) - Efend im m i.iza'ke-
'Tenin kifayeti a!leyhlinde lbir §'ey soyliyecegim. (Miiza-
Jcere ik.Mli gormdii s drulan) Mi.iza'k eren in kifay ti n-
den sonm bir melbusun soz soylemeye ha'l<'k1 vardtr.
Beye'fendiler, ika,bul etltJigim iz ~u meselede emla'k ve
arazi, temettii, agnam mesele idir. (Arazi yo'kJtur se-
da~·Ml) Va"Pdlr :ef1endim.
REtS - SaJ ih Efencli mad de hakktnda i)yleyece-
~idi2li mruddelere lge;;ince oyl e!1 ini z.
!Bfenldim h'eyeti lliTTlUDJ1iy i haJclkmdl!. miizakere
kafi gori.il'd:i.i. ~i mdi maddel'ew g ilmesini kabul
edenler 'Uilt!fen rei 'ka'l'du; m ... Maddelere g~ilmi~tir.
1QBirinci mad de tekrar dkuOJdu)
SAlJtlH IBFBNDi (iBrzurum) - Beyefen{}iler; ara-
zi mes'eJesi ;yaJmz ~eh!i·r lha,l!k.t o!upta iJ<a.saJbrularda otu-
rnT'aik ha:lika a,ra.ii'&inli 'eik·ririp bi9tirenlere bu ik~nunun
~il edflmesi 'i azim 1 gehrse, ;yalmz intifa edenlere
hasred.Hirw lbu maku,tdur. Qlin'ku ~ehir ahruJ:isi arazi
tir. Emla'lci e.hii r ahali1' rine ve miisa!kl.afat 'vergileri-
ne h r tm- :c, m esken'hanel~rj !i tisna etmek, ara2isi
k zalik ,<je.hirlerde bulunup da ik&yli.iJere ekdi'l'irse 00-
Iarm arazisinden aJma:k ·\'e IJroyliiniin ara-zisini Jstisna
etmvk. artiyle tatbik ed illrrse feb'ha. Agnam hedel3.tJm
~imdi kabul etm k ·!katl'yen dogru deg iltiir. Fu:k< a nnm
el.ind dir. Ta,c:fat eclild'k!uen sonra zen:ginin eline 'g~­
c k, bu ur tie fukara i'ki defa yulaca!Jc. Her tilr~ii
vel'gi eren bunlard1r, yaztktJI.
T E VF1X R .. ST0 BEY (M~n~~) - A'l"k~lar,
iz Hiikum-etin ma:Iiye sandtgma be§ m'iLyon kagtd.m
girmesirl'i i ted iniz. MeoJisiniz masarifa,tl har.bi~
alelacele yeti~ek i~ i n a.sgar! be§ uilyan lkagtdm der-
hal sandrga girme ini 1stedi. Binaenaleyh lbioffi.vaslta
verg'Jerim izdoo , yani t a!ksite merbut vergiJ~Crden oyle
bir tanesi yoktur kli ~ milyonu goti'I"Sin . $imd1 t»r
1 ka~m1 bOyle !Jir araya getirip ~ bum.1 t<edarhlc etrn'e!k

s!furbi<:ir. ~ini k6y hatJ:kma ektiriip bi 9Vinm~ •iyiO em!iiJk VeTgJisini, hiy lbjr cihetj list:isna OOimlemdk

-843-
 t : 163
suret~yle, ~ki rn!Jyon ki.isur getirir. Temettli, hali b.a-
zm ile 1onu 'b ile getliremi•yor. Ona lka~ enctin'ren Ma-
liye Vclci1:.i ile bir]iJ<>~e d~iindU. Temettiii vergis.inli ti -
caret vergisiyl~ bi rle~tirecegiz ve o sayede on<lan ii<;
dort milyon lira kada:r bir vergi gev: reoekdir xi 0 da
bu IJ<anuna tabi olacaktlr. (Hesaballmza gore a:HJ mJI-
')X>n oldu sedalan)
Agnama geiince; onun heyeti umumiyesi b~ mil-
yon . Bakaya tnt na.z,an litibara almtyorum. Simd!i dii.-
§liniiniiz 'ki b ~ milyon yalntz masarifatJ harbirye !kar-
§tltgt istiyorsunuz. EfencKJ·er; bu Meclis devam etmi-
yecek mi? HUkUmet m atkinesi ·d uraca•k mt acaba , bu
a:ylar zarfmda b~ka para sarfet:miye--e'k miyiz? Ge-
lece!k aylar is;in konu~uyorum. D ~mek1ki b~ m':lyon
alelacele masarifa.t.J harbiye ,i<yin isterken, his; olmaz-
sa yedi sek:z milyon hesap ettl:k. Enciimenin hesabt
ile on milyon geti ren bu vergiler i§te bu h esabtn ve
bu vergilerin mecmuud ur. On m :Iyon tahmini bir he-
sapttr.
BlR MFJBU S - T evfik Bey; bu arazi ver~s.ini
h i<; b;•r suretle •katmaymtz.
'IlEVFJK R U STO BEY (D evamla) Miisaade
buyurun. Maruzattrru i'kmal edeyim. Bu vergilerin
m ecmuu on milyon tahmin edildigine gore eJiimiz<le
ancalk yedi - sekliz m iJ,yon g~ece!ktir . B in a~enal eyh
90k arzumuz va r ; bu halktmtzt st'kma:yaltm, §Uphes.iz
1b; r ktsmtnt aytraltm. Fakat ihtiyac tmtztn onlinde bir
s;ok arzula nmtzd an vaz ge<ymek mecburiyeti ndeyiz.
Arazi verglisi ne g Iince : Biraz sonra okunacalk
1kai1unda gorWecegi i.izere, e as iti bariyle, arazi ver-
gisili biz muvaftkt nt fet t Ialli etmiyoruz. Dii§ii-
nuyoruz iki bu arazide yeti~en mahsuJattan a~ar alt-
ntr. Dzerine kurulan binalardan, in~aat.Jndan emla'k
vet•gisi aJJtuyor. Daha ne almalk. i !Ji yorsun. Falkat
mad m~< i D evleti n azim 1bir ihtiyact malisi 'Vardtr.
Bunun k~tsrn:da 'bu o~ tak s.i~; n tama'I1Unt yani bir
senel'igini birden altp arazi vergi :ni ... (Giirilltiller)
NBBlL EF.5 rnt (Karahisartsahip) - His; bir
vergi verdin mi sen?
TEVF.IK RUSTU BEY (Devamla) - Her halde
bana hitap edenlerden daha 90k verdim.
NEBLL EFENDL (Karahisansab ip) - Eger vermi~
olsaJydm boyle btmU soylemez<l in.
TEVFtK RU,sTO BEY (Devarnla) - Qdk vergi
verdim. Halen bana sorandan fazla vermelkteyim.
NEB1L EFEND! (Karahisart Sahip) - Veren
adam bub.u s6ylemez efendim.
TBVF.IK RO~O BEY (Devamla) - Ar~ ver-
gisi esas itibar~~le muvafrkt nasafet degildir. {GUrill-
21 . 2 - 1338 c :2
ler) Bu gibi hususatta arka'da§lanmm dinlemelerini
rica edei11Q1 . \)lirrkli en canlt bir m eseleyi mevzubahs
..ldiyoruz. Arazi vergisi esas iti bariyle adalete muga-
yirdir. Bunun ilgas ma gitmelidir. Bu Meclisin ... (.Sim-
di bunu btrak.tntz efendim sesleri) Hal•ktn lehi ne olan
b;r sozli niyin 'btrakaytm. B n onun is;in diyorum ki,
arazi verg; i hak tz !Jir vergidir. A~ar ahyorsun, bil-
mem n·e ahyor un . F akat bu glin ihtiyacatt mall onlin-
cle h is; olmazsa bir kar; senel ik vergi ine almakla bu
i ~i ilga etm-ek liiztmdJr. Buna dair bir kanun vardtr
ve o kanunun tatbikatmt teyit edlici bir m adde o!mak
i.izere bu raya da gi rm'i~ti r. Yani bir seneligi defaten
1
istmili nce verecegim. iht imal 'ki Enciimenle Maliye
Veki li b~ senelik t kJif cl iyor. Heyeti Cel>ileniz bu-
nu lis; seneLk 1kabul ederse o va'kit bu kanuna arazi
vergisin;n girmesiyle oylv bir vaziyet hadis olaca:kttr.
Mademki bir en ligini vereceg:m ikiyi de vermek su-
retiyle bundan blisblil'lin ikll.rlulaytm.
HASAN FEHMt BEY (Glim il5hane) - Efendim
madd.ede bunl ar yaz tlt degi ld ir. Tevfik R li til Bey-
den rica -d:'Yoruz, bu ktymettar soz.lerini bize blit<;e-
de soylesinler. Z ira buralda o y ktur.
l'EVFlK R USTU BEY (D vamla) - Arazi ver-
gisi vardtr efend im. Arazi vergi i kalksm mt kalkma-
tn mt? Mesele bundan ibaret~ir.
HASA BEY ( aliye Vekili) (Trabzon) - Efen-
diler ga'Yet ktsa soyl iyecegim. Miliaade buyurunuz
efend im. Arazi vergi inin takibatt...
R EiS - Hasan Bey; Z iya Bey sizden bir suaJ so-
racakttr.
YUSUF ZfYA BEY (Bitli ) - Temetti.i vergisiyle
agnam ergi i ne kadard·_r efend im?
HASAN BBY (Devarnla) - Agnam vergisi ~
mJyon, tern ttli vergi"Si de buna yakmdtr.
YUSUF ztYA BEY (Bitlis) - tBu ne bi9im §ey-
dir. R ica ederim. Halbu:ki aradtgtnJZ ve i tediginiz
b~ m ilyon lirad1r: Ara yerde havamt. yutaltm. (Gu-
rilltliler)
HASAN BEY (D evamla) ~ - e yapah m efendim.
AraL!i vergisinin tabakkukatt bir mil'Yon kii ur lira-
dtr. Tahs:Jatt i e bir ka<; yiiz bin lira~ilr. ZaJten bu ver-
gi mukassatan degildir. Yani mevcut bir taksit var-
mt~ ta. bu kanun ile tak itini refed iyorsuouz zan ve
telii'kki etm yi niz. Arazi vergi i ta'ksite merbut degil-
dir. D daJten tahsil lis;in zaten elimizde saJa hiyet var-
dJr. (Oyle i e bmaya ni9in koydunuz sesleri) Bunu
defa.Jten tahs;I.Lni teyit etseniz bile koyli.inun vaziyeti-
ni nazan itibara almak. mecburliyetindeyiz. tsterseniz
s;ikar.LIUZ. AnC<!ik. buraya girmes.i laztm gelen bir me-
-844-
 t : 163 21 . 2 . 1338
Slcle va.rdtr ki, o da harp kazan9lan ver,gisidi!r. Ma-
.J umu aJiniz Harp Kazanylan VePgisi Kanunu muci-
bince ve kalbul ·etv'giniz ma:ddci mahsusa icabt ·ola-
ralk: kesbi katiyet e'tmi~ oldugu halide 'kabili ta~s de-
gildir. Bu maddei lk.anuniyede harp 'kazan9Ian olan
kimseler lbundan fevlkalade giiz't!il istifade ettiler. Bir
itirazJ dereca-11 kanun'iyeden geyinceye kadar ii9 sene
ge9er. Bu suretle on para verm zler. Heyeti Ce]il'e-
<len istirharn ederim. Derecatt kanuniyeden ylktnca-
ya lk adar tahakkuk eden m iMann tahsi!Lrri kabul ede-
1
ook ·O'lursaruz_ ~abul ederiz sesleri) derhal m a'ksadt-
mtz basil olmu~ olur.
RBIS - 1Bu tiin Jtirazat arazi vergi1erinin bu mad-
deyc lj.~hal erulrnemesi uzerinde rtecemmll.i edi'J'IOr. AJ-
dJglm muhtel tf ta'krirlerd ki, bunlaroan Sa±ili Bfend!i
araz.i •verg;siTI'in truyytnt Zillfili Bey ve Hasan Febmii
Bey keza arzu ediyorlar.
SALtH EFENDl Erzurum) - YaJntz onunla
deg 1ldir Reis Bey.
REtS - Bolu Mebusu $likrli Beyin takriri okutu-
yorum.
Riyaseti Cehleye
Miieccelen ve mukassCllten altnmakta oian vergiler-
Je agnam re:_,min :n muaccelen tahsii olunmasma gore
bunlardan % 5'nin mii'kellefi n menfaatma ten21l!ini
tekU eylerim. 21 $ubat 1338
Bolu rMebusu
SUI<ru
·MUSTA'FA KEMAL BEY (Ertugrul) - Reis
Bey, bendenizi o de talkririm vardtr ve onda arazi ve
emla1c kaydmm tayymt i tiyorum. (Yok yo'k &esleri)
REI.:. - Efendim rrnusaade buyurunuz. $Likrli
Beyi n ~imdi l:Yir ta'k:rirj dahli 'Vardt r, 'onda mutlaka
arazi lkaydtmn tayymt yapaltm diyor. (Gliriiltiiler ve
<kabul s~dalan)
MUSTAFA KEMAL BEY (Ertugrul)- Reis Bey
ben'im takririn · de okuyunuz_
·AHMET HAMDl EFE Di (Mu) -Rei Bev,
r:ca ed~rim, b~ka takrirle1' de vardtr, onlar da okun-
su:l.
REiS - Efe[ldim mlizCllkereni n tkifaye ini kabul
eden! r llitfen el tkaldtrsJn ... K·abul edilmi~tir.
Efend•:m ~imdi ~u mutla'k ve mtikayyet olan tekliti
reye k<>yaltm, mutJI.ak IJ<abul edilirse ...
HASAIN BEY (Maliye Vek.'i1i) (Tra!bzon) - Mik-
tan mUteha'k1km defaten t(l)hsili is;Jin bir defa ~u arazi ' Simdi R'e§at Bey tara(mdan verilmi§ b'ir tadilname
mesetl irri halledelim.
REtS - Bunun harkkmda mukayyet ve mutlak
olmast i~i n bit: ta'krir vardtr efen'dim. Binaenaleyh
-845-
C:2
arazi karydrrun bu ma:ddeden ta}'yrm kabUl edenler
llitfen el :kakltrsm ... A:razi kruydtnl!D .t ayyl kabul ooil-
mi~t!.i r .
Efendim emlfuk meselesi de vavdtr. Bunun hak-
kmda K!lita:hya Mebu u Cemiil Beyin de bir taiJ<.rirri
va rdtr. Fakat, ondan evvet Bolu Me!bu&u Sli.Jcr;li Beyin,
defaten ·odenecellc vergilerden % 5 tevz;iat yaptlmasma
dair ta'kririn:i te~krar okuyacagliD.
(Bolu Mebusu ,Slilkrli Beyin ta.kriri tekrar otkundu.)
(R t, ret sedalan)
REI - Ta'icriri reylerioize arz ediyorum, !kabul
edenler... Etmiyenler... Kabul olunrnadt efendim .
Efendim, ~imdi M~ M busu Alh:met Hamdi Bey;n
takriri n·i okutuyorum.
R iyaseti Celileye
Mevnmbahs birinci ma:dde:de mi.ifredatt gosterilen
tekal ifdcn (tekalifi senev;yesi 101 .kur~tan noks'an
ola'Olann i tisnast) ftkrasmm madd ye r; !ii.vesini te'klif
eylerim.
Mu~ Mebusu
Ahmet Hamdi
REiS - Takri11i kabul edenler ... Ret olundu.
Efendim. ~imdi Ce:mil Beyin ta'kririni okutuyorum.
R';yaseti Oelileye
Maddeye akar vergi inin de 1ithal'ini teklif t:ylaim.
Klitah.ya M ebusu
Cem i!
REIS - Efend im bu takt tri kabul edenler ellerinl
ka ld trsm ... R et olundu .
H SA BEY (Mal iy· V kili) (Tra·bzon) - Efen-
dim benim bir t klifim vardtr. onu r ·y0 koyunuz.
VASFL B Y (K are i) - Hlikii m_t nam.tna teklif
ediLn h.1rb kazan~lan ha'kkmda Ma!(ye V kili izahat
ver inler.
REiS - Efend;m Mu tafa Kem al Beyin emliik
kaydmm dahi maddeden tay edilme ine dari.r bir tck-
Lifi vardtr, onu rey'inize arzcdiyorurn. Madded~n em-
lak kaydmm tayymt kabul buyuranlar llitfen el al-
dtrsJn ... Kabul edilmedi.
Efen'dim m Lih'im bir taokrir teblig edecegim. Hact
Siikrii Bey d iyorlar •ki : Ara~i kaydt yerine harb k<!.-
zanylanru' i kame edel im . . (K(I.b'IJl s·~Jeri) Fa kat birinci
ve ik•: nci fJokralar hakkmda Maliye Vekili ilc Re§at
Bey!n tekl ifl ri vard1r. Efendiler kabul ettiginiz ka -
vanini mevz:ua iJe mlieccel vcrgiferin ta<b1ri D'e da irdtir.
takriri gel·di.
HASAN BEY (Maliye Vckili) (Tralnon) - Esa-
sen harb IJ<azanylan hakkmdalki Kanun ka!bul ediJ -
 t : 163 21 . l . 1338
·mi§Pir. Yailruz. K.an.unun b1r maddesi diyor ki; 27, 28
~l!OC. 'klon:isy.o.n ~cldk!ill edecek ve bu suretle...
SOLEY'MAN SIRRI BEY (Ymga.t) - 0 halde
1bunu ne i~ telk.ra.r bU!rruya sdkmak istiyorsunuz.
HASAN BEY (Ma:Jiiye Vek'i'l'i) (Tralbzon) - Efen-
dim. ·a.rzettigim ~ibi, 1bunu i~tioyorum. Kanunun birl
·~ rdiyor ki; derecatt kanun.'iyed n g~erclk, yaoni
ltemoyiz •k anun mukarreratmdan g~ereik kesbi kat'iyet
etmedilk9e .tahak'kulk et!miyen mi:k:tar talhsil edi'lmesin.
Ben, bununla bu rniMann tahsi'llni lisriyoru m. (Gti-
·rU!'tliller)
ROO - •E fendim, Hasan Beyefend.inin ka'bul ed'il-
d:i dedilk!lei1i kanun Meclisi Arice va!kltiyl'e krubul 6:lu-
na:n ve kanunu m a~hsusa •ile htilkri.i:met9e 1337 ve 1338
seneleri bi.it9eleriyle •tek•lif olunan ta!hm·in·i blir mil'Y<>D
1ira ha11p lkazanyiandil'. 'Elimdek.i tekl'if bundan iba-
rehti-r.
Rif>~AT BEY (Saruhan) - Bfendim, te!klif En-
cumend'edir. Bir milyon •Jtira o·lar:;ruk tahmin eJdilrrri~-
Jti r.
SOlKRO BEY (BoiJ.<u) - i'kuisabJ katliyet lkes:bet-
miyen hi.r ·ve.rgiyi 'D.a'SU ka:ilul ediyorsunuz efend.'im.
&Bts - Saruhan Mebusu R-~a~t Beyin Haorp Ka-
zanc,:lan hakkmda!lci tekl!ifini dkutuyorum.
R iya:seti Oelileye
IMedi&i Abice va~k:.tityl~ ka.bul olunan ika:nunu mah-
~usu i1e HU'I<'iilne.t9e 1337 ve 1338 biityeleriyle tah-
mti n ·olunan oirr milyon ·!:i ra harb 'kazanc,:lan vergisinin
bu meyana ithaliyle def'aten tahsilinin kabuliinii tek- ·
!if eylerim.
Saruhan M-ebusu
R~at
REtS - Efendim bu ta:kriri kabul edenler li.itfen
el 'lcaldirsm ... Kwbul edilmii~ir.
NB91L BFBNDt ~Karaih isan S<thi b) - Re is &y,
maddedeki «·telciifi» kellimeS'irui «tahrniru» oJarak tas-
hih etsin'ler.
RBrs - Tashih edilecek-tir efundim.
ATIF BEY QBayazit) - Reis Bey bunu celsei ha-
fiyedi! heye~i umumiyen-in ltet•kik edilsin, ondan son-
ra bu tarzda taJt:lJijk 'eldi.lme;k U21ere Kavanti n~ Maliye
Enciimenine goD'derelim. rondan sonra da burada mti-
zaok'er-esini yap-anz.
&BiS - Efendim; Halclu Hami ~yi n bi r talkri~i
d.a.ha: va.rd.Jr. Bununla birinci maddedekll mesken ver-
gisirrin i!gas1m tekliif edi' y-or.
HAiKKI HAMl BEY (Sinop) - Efendim ~imdi
bendeniz mes'ken ncd..ir· ernlak nooir s&yliyecegim.
- 846-
C:2
Emliik denilioce akla, a:k-a.r gelir ve hakik.aren. bQy-
Ied.iT. Aka.r vergisine •tabli ola~n1a:nn mi.ieccellin.i muac-
cel hale .koymakda liir beyis ydktur. Faht mes'ken
ver.gisinin taoil'i caiz degi.Jdir. Qiinlk.ii i raJt ydk.. t(Oii-
riiltiller) Rica ederim, arazi li•l'e mesken in yekdigerlin-
den •h emen hliy obir farkl ydktur. CllaJYlf sesleri) Mlii-
saade buyurunuz efendim. Efend~Jer, 'bu gtin tm:~va!hl
umurniyeden tahsil edilemeyip ba:ka~yalda tkalanb:n
-t tk.i1k ederseniz, 90gunun, meslren vergi·si otdugunu
goreceksin!iz. Bun:dan istifade e!decek koylii'dilr. R'ica1
ederim, agnam vergisi ni tacil ettiruiz. (Oiirilll!!iiler)
B nd'en:z :miitemadiyen ball<c,:JlJgJ iian eden •bir Mec-
li ~n 'k oyliiye ~idde-tle taalluku olan bir mesel-ed.e fe-
veren etmes:ne hayret ederim.
HASAN BEY (Mal'i·ye VekiU) ~r·rub:ron) - ,E fen-
d''m esasen ki:Yyli.in'Un meslcen ver:;gisi }'ldktur, ondan
mua;f.t1r.
TAHSiN BEY (Aydm) - Rica e!derim. kalbul
'
ed ilmi~ 1bir §ey Uzerinde tekra.r miiza'klere nasil olur?
HA!FlZ MBHMET BEY (Tra:bzon) - Efeo.dirler,
koyliller ic,:!n 'kabul ' edilen madde ha:lclcmda rekra.r
munrkere mi re tmek ·la:rundJr.
HA!KKI HAM1 BEY (Si-n op) - Eferudim; soyle·
m<:~k IYcndcnizin vazifemdir, 'ka!bul edip etmeme!k lise
h oy~ti a.Kyenizlin reyine vabestedir. Hepsini martta
tahsil edeLm, on lbir ayda seyredelim. Ne a:Ia~SJ­
n;z bcy~fendile r? Hayd i a~an da ~imdiden ~hale ede-
;·:m. ~ann bundan farkl nedir ki ustisna ecJ.jJyorsu-
nuz?
HASAJ BE'{ (Maliye Vekili) (Trabzon) - Fa-r'lu
vard1r efendim.
HAKKI HAM! BEY (Devamla)- Agnam ile a~ann
hie; fa; 'ki yok-tur. Agnamm !has!la•tl ancalk iic;
ay sonra elde edilir. Hal•buki zeriyatm hasila-
ti dort ay sonra c,:ikacalktir. Fl&-at efendiler bunu id-
rak edem ~d\ler. Ne jc,:in a~an ihale etmiyorsunuz?
Z ira bununla onun arasmda h)c,: bir fa.Pk yok.tur. Fa-
kat ·efend:Jer; bu ihtiyac1 sizin gibi bendenliz de talk·
dir etmek le be-ra:ber, bu hususta miistacetiyetle irt'i-
haz edi lmekte olan mu'karreratm netayicini, ko~a­
.,m ki menfi olarak gorecegiz. Bemteniz bunun 1c;in
>i:i y!U!yorum.
RE1S - Efendm, Ha'kk.l Himi Beyin tcldifini
·eyin:z;; arze:lr:yorum.
HASAN BEY (Maliye Vc-kili) (Trabzon) - Efen-
!Jer, b ~ b:n kuru~a kadar olan iki:Yylii mesken1enin-
lcn v.!;:gi almak yoktur. Bunun halk.londa ne i9in soz
.>oylenipr, anl1yarruyomm.
 t : 163 21 . 2 . 1338
REiS - Efendim, reyj a~ni ZJe vazediyorum. Ka-
bul ed nl r ... (Ret Jeri) Reddedilm i~bir.
CEMlL BEY ~Kutabya) - <(EmJal<.» :kel'imesi ye-
rine «a'kar» 'kelimesini tek.lif ediyorum. Ta'kririmde
vard1r. O'kun un. Tekrlifim budur.
REi'S - Efendim emlik vergisinden sonra akar
vergi inin ilavesini ve maddeye dahil olmasm1 Cemil
Bey t 'kl':f ediyor. Fa'ka.t bu takriri reye vazetmeye
ltizum gormtiyorum. Zira a'kar da dahildir ve Muva-
zenei Maliye Enctime.ni de bunu 'kabul eiliyor. Efen-
dim, maddeyi ta hih v~hiJe o-kutup reyinine vazedi-
yorum.
Madel I . - 'Kavan 'n-i mahsusasma tevflkan muay-
yen t ka itte i tifa ed ilmek:te olan ernlak ve rtemettii
verg:l riyle agnam ·resmi ve :kiisuratl munzarnmele-
ri, 1338 enesine mahsus olmak tizere senei mezkfire
martmdan itibaren defaten tahsil olunur. Kiisuratt
munzamme tahsil olundu'k~a dogmdan dogruya ma-
'hall ind ki Ziraat ban'kalanna tevdi oJunur.
NEBLL EFE Dl (Karahisan Sahip) - 1338 se-
ne i mart! zarfmda degilrur, marttan itibaren dene-
Ct;'ktir. Boyle olmazsa mart nihayetine kadar tah lla-
tm nihayeti almamaz. Sonra tefsiri mucip olur. Mart-
tan itibaren ka·ydtnt lk:oymalLd•r.
TEVFrK RUSTU BEY (Mente~e) - Marttan il!i-
lbaren kabul ·e d iryoruz.
&EtS - 0 hatde marttan titibaren diye tashih
olunmu~tur. (Pekala esleri)
AUi SURURt l£FB 'Dl (Karailisar) - Zaten
>t~k·sde ta!Yi olma·dJgt oihetle ba~a tiirlii olamaz.
Arazi ile digerleri tekarsite tabi rnirur? (Bvet sesleri)
0 rhal·d e dogrudur . .
RIEL - Ma-ddei musahhaht rka!bul eden'ier Hi:tfen
el ka!d1rsm ... Kabul edi lmi~tir.
ikinci madde okunacalk.
Madde 2. - 25 T~rinievvel i336 rtariW'i kanun
ti le kabul olun~.n harp kazan~lan verglisinden ta:ha'k-
'ku'k eden mekadir dahi birinci madde derhal tahsil
olunur.
REiS - lkinci maddeyi tkabul edenler !Utfen el
kal•dmsm ... Kalbul edilmi§tir ef:1eodim.
Bu kanuna mi1teaJl'ilk olma'k ri.izere Silleyman S1rn
Beyin bir teklifi var. Fakat rbu teklif rbir teklrif-i lea-
nun! mahiyetindedir. Bedeli icardan, mucirl-erden na-
tJk olan hentiz bir rk anun yo'k:tur. Bu ma.ddeye 'bir
madde iliivesi olara'k teklif ediliyor. IBu bir layli'ha ola-
rak ver(lsin.
ALi SURU.Rt EFENDi (Kara hisan Sarki) - Bu
kanun celsei aleniyede ta1bii mi.izakere eldilec'e!k:, fa-
-847-
C:2
kat madde yanlt~. Onun i~in ikinci madde gewi !ka-
bul ed i lm: ~ ise de, bendeniz zannedjyorum, 'kj mad-
deyl yarih~ yap1yoruz. Bu maddeye bir flk.ra ljr)avesi
laztmdtr. Buraya «terkik muame!esirun netic-eSine in-
tizar edilmiyerek taba'k'ktik eden» deni.lmek laZJmdir.
(Bravo esleri)
Bir de tetkik neticesinde maballince talhaktku'k et-
tirilen m(~.ktar mi.inasip goriilmedigi h~lde iadooi la-
z•m gelen m:ktar vard1r. Bu mesele hal edilmeLidir-.
HAS BEY (Maliye Vek ili) (Trabzon) - Mri.i-
saadenizle bu naktayt biraz izah edeyim. Tahakiku'k
demek; memurini mahsusa ta.rafmdan, miik-el:l~in
amme mi.i'kellefiyeti naza!fl rukkata almara'k •t esbit
edlilen m ;ktara derler. Miktan mi.iteha'k'krk budur.
1stinafen, itirazen hep miktan mliteha'J<rka:lk: tizerine
verilmi~ IJcararlar vard1r. Bunda mesele yolktur. Fa-
<kat derecatt kanuoiyeden g~krten sonra, bidaryeten
tahakku'k eden miktann furuli oldugu sabit alursa,
yin-e. ahkamt umumiyemiz ulktiza.smca 'icra edil!ir. Bu
da ahkam1 umumiyemiz i•kltizasmdand•r.
OIKRD BEY (Bolu) - Simd'iye k-adar iarde erul-
digi vaki olmami~hr.
ALI SURURl EFENDt (Kararusan Sarki) -
R•eis Bey oz isterim.
feod im sizin as1! ma1Jcsa:dm1za ge1ecek mesele
dogrudan dogruya tekk.ikinizin neticesine ~ntizar edil-
me ;dir.
I.JUTFO BEY (Malatya) - Hacet yo'k. efenillm,
defaten ahmr diyor.
REiS - Kanunun heye~i umumiyesini reye lko-
yacagrm.
SOKRO 'BE.:Y (Bolu) - Kabul mem~mi oelsei
aJeni·yede icra edilmesi Jaztmdtr efendtim.
REtS - Efendim ma!demki ceJsei hafi·ye aJkdeHik
ve mevzu epeyce bura-da rt ezekkiir eruld:i. Hemen cel-
sei aleruyede mera imle -iktifa edilmesini Tica ed'er1im.
3. - M1~dajaai MilliY_e Vek/iletine verilecek be~
milyon liranm esliha, cephan.e, .vasaiti n.ak/iye ve ter-
hizat miibayaasma hasn ve sarfiyatm Meclisre inti-
hap olunacak ur ki~ilik bir heyet tarafmdan muraka-
be edilmesi hakkmda Yunus Nadi Bey ve rufekasmm
takriri.
Yunus Na·di Bey ile ri.ife'kasmm bir tek1ifi var,
O'kutuyoru~.
R iyaseti Celileye
IKC!ihul olunan kanun ile tacilen js·t ifa o-lunaca'k ver-
g:l·erden M iidafaai Mlilliyeye miistacele n veriltecek
1be~ m'il-yon l'iranm e li'ha, cep'hane, vesailtli na:kl'iye
ve te<rh1izaJt mi.ibayaastna hasn ve sarfiya!tm Meclis9e
 t : 163 21 . 2 . 1338
intihrub olun:aca!lc ii9 lk.i~ili'k bi r heyet tanfmdan tahh
murakruba:da bulundurulmas.tnm karara rapttru tek-
lif eyleriz.
21 . 2. 1338
tstanbul Anlkara
Numan Semsettin
·tstanbul Urfa
A'hmet Rtza Ali Salib
Kozan tzrnir
Dr. Fi'kret Yunus Nadi
NBBiL £1FENDt (Karahisan Sah•ip) - Rei~ Bey
Oel~S~i Ha!fiyede bu meselen'in ·talka:rri.irti hizlffid.tr.
Oelooi a:leniye alamaz ve hir kara:r §eklinde olmaltdii
efen:dim.
SOIJEYMAN SIRRI BEY (Yozgat) - Hafi cel-
sede IJi.r karar ~e!klinde lj)t'karaltm.
HASAN BEY (Maliye Voekili) (Tra'bzon) - Mad-
de ha·t1:nde degil 'k arar §ekhnde olmaltdtr.
REtS - Efendim zaten bunu bir .::elsei hatiye
~e·lcJlinde yaptyoruz. Ona gore karar ~e!klinde kabw
ed itece!k•ti r.
Bu teklifi kabul edenler hitfen el kaldJIStn ...
Ekseriyetle !kabul edilmi~·tir efendim.
Efendim bir ta'krir daha var. Evrakt nakdiye ile
madeni a1trn ~ira, bu giinkU rayi9 fiya<tla, aha bden
ta:hsi1 edilecek vergjler mukabili maliyece almstn de-
niliyor. (Hayu olamaz sesleri) 0 hal•de mesele ydk.-
ltur efendim.
Efendiler bu kanunu celsei aleniyede kabul ede-
cegiz.
4. - Miidafaai Milliye Vekaletinc verilecek on
milyon liralik avans hakktnda.
RE iS - Bundan ba~ka mtizakeresini tehir et!iigi-
m iz Avans Kanununun dorduncti ma<idesi vard.tr.
0 da Miidafaai MiUiye a ittir. Avans, harctrab ve-
saire vermek imkant •kalmamt~ttr. Pa~a Hazretleri
esasen bunun i9in gelm i~l.e rdi. Tensip edersen•iz bu-
nu celsei hafiyede hal edeJ•i m. On milyon liralt'k avans
lcanununun 4 ncii maddesinlin miizakeresine ge9iyo-
ruz. 4 ·noii ma•d de okunacalk.
MaJdde 4. - oMii·dafaai 'Milliye Vekaleti j9in 2 Ni-
san 133 7 tanilrli kanunla kabul edilen 44.160.068 li-
ra:ya m:iinhastran ~ubat gayesine rtaohakku'k edecek hi-
demllllt as'ker~ye masarifline •kar~tltk olmak tizere on
mil<yon 1ira ilave ed1lmi~tir.
SELAHATTiN BPN (Mers'in) - Mal iye Vekili
Beyefendi deminden 'burada izaha1 vermi~lerdi . Ma-
-:- 848
C:2
lumu al ileri bu maddenin mUza'keresinde bende::{ z de
haZirdtm. Miidafaai Milliye~i n 1337 senesindeki ma-
sarifi n i, ~ureti sarftnt yani hesaJbt katis'ini alma'k zan
ediyorum heyeti aliyenizce ~ay :l 1 arzu. bir ~eydir.
Bina¢naleyh bu ndktadan, af" ..:.ba israf etmi~Jer rni,
etmem i ~ler mli mevzudan ayn bir meseJed:ir. 44 mil-
yon Jiraltk bUt<;eyi "z yapttgtmtz zaman bizim mi'k-
yas tuttugumuz ,rdumuzun mevcudu 1337 senesi bi-
dayet:nd·e , u gUn:kJti ordumuzun miktarmda d'egii'Cii.
Zabi·t •.' tart •b u giinku mevc ut bdar degildi.. Bina-
enadeytl b i21i m Erkiint Harb iye~i Umum1ye Riyaseti yle
ber.a,ber bilmiizakere tayin ettigimiz bir hadd i miita-
vasstt tizerinde bu biityeyi 44 rmlyon tizerine teruip
etti'k ve 44 milyon olan bu bUt9ede yapilmast Jaztm
geleo ·bazt §erait vardtr. Mesela cephe zammt ba.~'ka
~eikllde idi. SeferberD;k zammt biZJim verd igimiz ~<! ­
lkilde degildi. Nefer maa§t be~ lira d egildoi, bir b ra idi.
Bu esas clahiunde 44 m ilyon -idi. Hatbu'ki ah.iren he-
yeti aDiyenizin kabul ettigi maM; zaJ1!aim!i uz:crine altt,
yedi m ilyon yedi yl.iz bin kiisur Jiralt1k bir tezay l.it ha-
st! ol•du . G eri lerde ahzt askerde bulunan zabitana se-
ferberl i'k ma~t verilmesi j9in biz tecviz etm_:emi~ik.
Bir mLiJ kiye kaymakamt ne ma~ altyorsa ahZI asker-
de bulunan zabite de ondan fazlasmt alm a."!( iyi n se-
bep yoktur demi§tim bendeniz. Buna Ve'k.ili de raz.t
•idi. H eyeti aliyeniz razt olmadt. Ben o zaman d em: ~ ­
tim ki Miidafaai MiUiyen in devamtnt i tersen iz Mi.i-
dafaai M!illiyeye masruf olacak paray t ~una, buna on
'kuru~ fazla vermekte mana ycYktur. Fakat ·On, o n be!j
'kur-u~tan tahassul eden b~ on rniJy-on bizim harp~e
idamemizi, tak.viyem izi mucip olur mtitalaas;ru cler-
mcyan ett igim halde, o zaman, bu cihet arzu buyu-
rulmadt. Oradan esasen altt yedi m ilyon lira artml~­
tir. Bir fazla, sonra Ordunun mai um ola n temmuz
ve'kayii ve onda n sonra hast! olan v.aziyette, mesarlif
de tabii bir takrm tezayUt ve 'keza zabitanda tahav-
viiller, sonra za bit adedinde gerek zayiat ve gerek
te!}kila'll miitemmime dolayts'iyle idarei askcriye 4+
milyon lira idare edemez bir vaziyete gelmi~ ir.
Onun i9in bu para elyevm tediye edemedikl eri dii-
yunlannm kar~IItgtdtr . M aliyede n a~a ra mukabil
almmt~ erzaklan vardtr, ki Mali ye Vekili a ltt milyon
kadar buyuruyordu. Bunun mahsubunu yapacak i~­
te bu gibi esbabdan dola yt o n milyon liranm tahsi-
sini isted iler. Eskiden onallt milyon lira olarak teklif
edilmi§ti. Fakat biz ka bul etmemi~lik. Binaen alehy
bu mikdan kabul etmekle Heyeti Aliyeniz fazla bir
m asraf vermemi§ oluyor. Arzettigim gibi, masarifi
miitehakkakarun yckununa muadil havale veril~:ni~
oluyor. (Kabul sesleri) Bu, budur.
 t : 163 21 . 2 . 1338 C:1

YalmlZ bir noktay1 hatlrlatmak isterim. Jn~allah vard1r, mtinakale imkam vardJr. Biz diyoruz ki tah-
1338 senesi biityesi geldigi zarnanda Miidafaai Milli- isat mikdarlanm yiikseltmeyelim. H akiki mikdarla-
ye biit<resinde masarif iizerinde ettigimiz kadar takyidi nm koyahm. Halbuki artmyoruz. Yani kabul etti-
hep beraber yapal1m. Benim de soyli_yecegim itira- gimiz esasm nakzma gidiyoruz. Buraya 44 milyon
zallm vard1r. Bu paranm sarfl zarnanmda bizim etti- degil 54 milyon verilirse 39 milyon tedayylin etmek -
gimiz esasata hi<r muvaf1k degildir. Bunun bir k• m1 ligimiz laZJmgelir. On milyon tahsisat ver lim, mli-
dogrudur, zaruridir. Fakat bir k1smJ dogru d gildir, nakale yap tn1ar. Hesaplanm alsmlar rica cderim.
gayri zaruridir. <;iinki bir mikyas iizerinde yiiriinii- Miiddeti miitemmime zarfmda da olur. Her :zo.man
lemiyor. Vekaletlerde degi~en eller nazan itibare olur efendim.
alm•yor, e ki nikat1. Bizim endimenlerimizin ug- SALAHADDl BEY (Mersin) - Jsmet Beye-
r~arak tesbit ettigi esasat . kanun halinde olmadJgJ fendinin miitalaalar1 gayet varit ve becad1r. Fakat
i9in meri olm1yor. Bir tak1m a91k israf olabiliyor. esas itibarile onilmuzde bir mesele a~tlm1~ oldu . Biz
ln~allah bu sene i9in teklifim, yine Heyeti aliyenizin
ge9en sene askeri biit~e ini yapdlgJmJZ zaman muay-
ten ip edecegi bir, iki zatm btit9enin eriri sarfmda yen mikdarda mevcut insan ve hay an iizerine muay-
Veki llerle beraber yal1~maland•r. Bu hi~ bir zarar yen bir fiat verdigimiz zaman e :ara, te~hizata, her
vermez. Her halde fayda temin eder. Bu takririm • ne i mel bu at e e~yaya madde ve fast! ile bir bilt<;e
esa en enciimendedir. Onun orada konu~uruz. Sim- yapd1k ve biliyorduk ki h:l.li harpde bunun i~inde
di bu bir havaledir. mukayyct ve madde Uzerinde hangi fasll \ 'e madde·
- MiL BEY (Kiitahya) - Mu vazenei Umumiye nin tahsisat1 bitirirler c _bize gelsinler. Bi ze gelmege
Kanunun un d " rdiicu maddesindeki on milyon lira mecbur olsunlar. Y niJen eshap gostersinler. arfet-
bu mudur? tikl<;:ri parantn yolu ile tahJ...ik edelim. Binaena leyh
ALAHAITiN B Y (Mer in) - E et. Bu o n i raf ettigimiz etmedigimiz diyerek takyide mecbur
edelim . Bu noktai nazarla fasll ve maddeli b!r
milyon lira budur.
blit9e yapm1~d•k . Seferberlik biit~esi Temmuza ka·
EMiL BEY (Ktitahya) - 0\.irdiinci.i maduedc
dar bu boyle gitti ve bu bi.it'renin i'rinde ya~•yorlard1 .
mi?
Ahvali harbiye dolayt ilc birden oire umumi efer-
ALAHATI1N BEY (Mer in) - Evet efendim.
berlik var dcmi~ler ve bizim ve heyeti aliyeniz!n ka-
j MET BEY (('o rum) - Efendim; bu maddenin bul ettigi bir ka nunu heyeti aliyenize ormakStZIO
44 milyon liraya ibaresi nin ~agJsmda « miinhas1ran ve dant~maks•zm usuli.i Muhasebei Umumiye Kanu-
~ubat gayesine kadar tahakkuk ettirilecek hidamat1 nunun bir salahiyeti muayyene ine, fak at maale ef
askeriye» deniyor. Bu f1kra hi<r bir mana ifadc et- bendenizin tahm inime gore Mceli i Alinin dcvamt
mez. (Unki tahsi a t senei maliye nihayetine kadar istimran ile kabili k1ya olm1yan ve sahih olmama 1
devam eder. Yani ~ubat gayesine kadardtr. Binaena- laz•m gelen bir kanun a istinat ederek bunlann ii<r fa-
leyh bu faydas1z bir ~eydir. Su mesarifat mi.inha- st! addedilerek maa~ . muayyenat, tahsisat1 m ture
stran ~ubat gaye ine kada r ~oyle boyle stkt~tlrmaktan iizerine alabildigine arfiyatta bulunmu~lar . Bittabi
~u on milyon liraya tahsisatt munzamma rcngi vcr- fasll madde ortada olmaymca tasarruf da olmaz.
memek i9i n yapm1~t;r enci.imen. Bu dogrudan dog- Bugiin madde Uzerinde hangi husu da masrafl:.tn a~­
ruya tah isatt munzammedir. Su halde tah i ·att mt~ hangisi ge<rmi~. eski biit<;e uzerine isti~hat ede-
munzamma fu:;ul , madde ister efendiler. S nra tah- m zler. Mahaza arzu buyururlar a hcyct kendi but-
sisatJ munzamm a i9in mahalli arf gosterdiler. f r· 9C i b zulmu~ tur e kanuniyetine, tabi r caiz ise, ta-
berlik zam kanunundan hu · ule gelmi lah isattt r de- arruz edilmi~tir. Sizin yapd•gmtz biit9e 20 fa •I ve
diler. Onun i9in fash mah us ardtr ve liiztmdtr. ~u kadar maddeden ibarettir. Faraza bugiln bu ii9
Boyle alelitlak bu on milyonu kabul etmek i9in mtin- fast! olmu~tur. Maliye Vekili Beyefendi bu li~ fast!·
hastran buna olmak iizere tkt~Urmt!)lar~tr . Bin a~:na ­ da eger bugiin bir hesap yaparak hangilerinden ne
leyh fashn maddesi ni ta hih et inler. ('Unki biz kadar tebe yi n ettiklerini bildirirse en i.imcniniz bittabi
tah i at kabul etmiyoruz derken 25 milyon davairi ona gore bir karar ittihaz eder. Fakat bugiin bu
miilkiyeye, 54 milyon da buraya oldu. 79 milyon. hesap var m1d1r ve ah ali fevkalade kar~1smda ida-
Sonra varidah umumiyemiz 44 milyon azami farzel - rei askeriyenin ihtiyacma kar~1 durabilecek midir?
ek 30 milyona tenakus vard1r. Bunu tediye ctmck Bunu bilmiyorum. Zarureti mi.ibreme bunu bize
imkam olmadJgJ gibi 44 milyonun beki ba ale sarfl yapd1rmaga mecbur etmi~tir. On milyon , ihtimal ki,

-849-
 t : 163 21 . 2 . 1338
9,5 rnilyon daha fazlad!r. Fakat bendeniz bunu bir,
iki milyon olarak bulundugu takdirde ortada kaybo-
lacak bir §ey yoktur. Onun i~in heyeti aliyeniz fas1l,
madde isterseniz Ma1iye Vekili Beyefendiye muha-
sebat vas1tasile tahkik buyururlar. 0 suretle encti-
mene irae ederler. 0 vakit bir §ey yapanz efendim.
!cabal! askeriye zannettigim gibi tabammtile mtisait
midir bilmiyorum.
HASAN BEY (MALtYE VEKiLi) (Trabzon)
Efendim, 1smet 13eym noktai nazanm muvaf1k bulu-
yorum. Fakat maa~at ve seferberlik fashna ilave
olunmak kaydmt koymak laz•md1r. Mi.idafaai Milli-
ye bi.it~esin in mlum olan Temmuz vakaiyinden son-
ra ktsmi scferberlik haline getirilmesi hangi seHihiyeti
kanuoiyeye istinat ettigi meselesine gelince; SeHihat-
tin Bey arkada§•mtz bu selabiyeti kanuniyenin biraz
~i.ipheli ve Meclisin istirnranna mani dldugunu ih-
sas buyurmak islediler. (thsas degil , sarahaten soyle-
diler sesleri .) Usulil Mubasebei Umumiyeye Kanunun
maddesi mabsusast sarihtir. Hali harpde Mi.idafaai
Milliye ve Bahriyeye konulan tabsisat dah.i azadedir.
Hali harpde Mi.idafaai Milliye, Harbiye ve Bahriye
bi.it~elerin e konan tahsisat fusul ve mevadd1 nazan
itibara ahnmaksiZln bit-tevhit seferberlik faslma k all be-
dilir. 13u mutlakd1r ve bu harp seneleri zarfmda kanunu
ile mevkut olan Meclisi Milli, Mecl isi Mebusan bali
inikatta iken yapilm1~trr ve yap1lmakta idi. Eger he-
yeti celileniz seferberlik maddesini hal i harpe ragmen
kald1rmak istiyorsa, yani ha:Ii harpde Mi.idafaai Mil-
liye btits;es inin bidayeten, yani sene gelmezden ev-
vel vekayii harbiye gelmezden evvel mesarifi harbi-
yenin tahmini olarak fusuller dahilinde kalmasm1 arzu
buyuruyorsa ve bunu da imkan dabilinde gori.iyorsa
Muhasebei Umumiye Kanununun o maddesini bir
maddei kanun.iye ile tadil editmesi iktiza eder. 0 ta-
dil edihpedik~e bu vardtr. Fakat bendeniz bi.it~eler­
de hali harde fusul ve mevad, kuydunun muhafaza
etmenin imk a m olduguna da kani olanlardan degilim.
Bahasus fasll ve mevad kuyudunu muhafaza etmek
bi.its;elerde tasarrufu temin maksadiyledir. Blil~enin bir-
takJm fusul ve-mevadda aynlmast tahsi atm ayn ayn
mevine gore tasnif edlimi§ olmas1 , her nevi tasar-
rufun kabul edilen tahsisatJ tecavliz etmemek mak-
sadma matuf bir fikir ile yaptlmaktad1r. Ayni zanlan-
da tahsisatJ munzamme kapusunu kapamak , mi.ina-
kaleleri men etmek ve seferberlik ve hali harbin ica-
batl olarak seferberlik maddesin.i almaksiZJn btit~enin
yekCmu dairesinde idarei umur edebilmek ve bu su-
retle bir tasarruf yapmak gayesine matufdur ve her
ikisi de ayni tetb.irdir. Bul1'lar yek digerine muanz
-850-
C:2
ijeyler degildir. Her hangi bir sebeple vekayii harbiye
muayyen fastllann tahsisatmt tecavtiz etmek mectmri-
yetini ihdas edecek olursa ve diger fastllarda mesa-
rifi askeriyenin aksamt sairesinde eht- mmiye tli miktar-
da tahsisat mevcut iken, mallza eferberlik maddesi
a~tp tahsisat karmas• muayyen birtak1m fas!lalar i~in
maddei munzamma kabul edilmesi fikiri tasa rrufa da
mi.inafidir. Bu aynca bi r meseledir. Bendenizce yeni-
den fas1l ve madde ilzerine hesab almanm imkam
yoktur. Bu , zaman me elesidir. Buraya maa~ ve sefer-
berlik fas lllanndak.i tahsisata zam edilroek iizere ila-
veten kaydm1 koymak tem in i maksada kafidir.
TEVFiK RUSTD BEY (Ment~e) - Encumen
namma bir teklifimiz var. Hakikaten ismet Bey bi-
raderimizin teklifi ~ok dogrudur. Ancak burada eli-
mizde medan hesap olacak yalntz Mtidafaai Milliye
Vekaletinden gelen talepname olabilir. Halbuki vaziyet
oyle bir hale gelmi~tirki his; bir havalenamesi kalma-
Ml§ muameliitl askeriye durmu!jtur. Asll bi.iti.in mak-
sadJroJz harbiyenin temini ve bu makinenin i!jlemesi
is;in t~tkiki hesabatt atiye btrakarak Vekaletin tezkerei
resmiye ile Meclisi Ri yasetinden ve enci.imende tez-
kerei resmiye ile Meclisi Enci.imen.inden talep ettigi
fas1l ve maddelere gore bunun taksirini kabul ede-
lim. Binaenaleyh 3 milyon 600 bin liras1 maa~.
5 400 000 lirast seferberlik faslma. <;unki.i elyevm
Mildafaai Milliye tabsisatt yalmz iki fasla aynlmt~llr,
Usulu MuhasebatJ umumiye kanunundaki maddei
mahsusa mucebbince. Fakat bunu mahzurunu goren
enci.imen 1338 senesi i<;:in badema Mi.idafaai Milliye
btit<;:esinin fas1l ve mevaddmm diger devair bi.its;esi
gibi d evam etmesi ve katiyen seferberlik maddesinin
tatbik olunamamasJ ve ~ayct mtihirn , pek milhim olan
ahval onun tatbikini icabettirirse, ancak Bi.iyi.ik Millet
Mecli ·in in karanna iktiran etmek iizere mi.iracaat
etmesine dair bir madde teklif ediyor. Binaenaleyh za-
ten hitamma eri§digimiz senei haliye ile alakadar de-
gildir. Su kay1t i'le kabultini.i rica ederim.
jSMET DEY (<;:oru m) - Efendim, Maliye Ve-
kili Hasan Beyefendinin izahatJ arasmda saklanan
bir hakikat vard 1r. 0, tenev vtir etmelidir. Muhase-
bei Umumiye Kanununda hakikaten oyle bir sara-
hat va rdtr. Fakat bu kanun Anadolu seferberliginden
e harbi umumiden evvel yap1lm•~ttr. Ferit Beyin
Maliye Vekaleti zamantnda kendisi muvazenei ma-
liye encilrneninde aza idi. Bendeniz dedimki, hali
seferberide fusul ve mevad i.izerine yap1lacak Mi.i-
dafai M illiye bi.il~esi sizi s1kar, fazla stkar. Binaena-
leyb siz mecbur olursunuz. Bir kanun ~eklinde Mu-
hase bei ·Umumiye Kanununun kudretini zafa di.icar
 t : 163 21 . 2 . 1338
etmeyin. Dedilerki ; hayu te~kilatJmtz milkenunel de-
gildir. Binaeoaleyh fusul ve mevad tizerinde miira-
kaba zarureti vardtr. Sorua o zaruret kar§tsmda kal-
dtlar. 0 zarureti teslim ederim. Bu muhasebei Umu-
miye Kanuounun Mildafaai Milliye bilt~esi hakkmda
onunla dil~an zaaf olan §eyi tatbika mecbur ol-
mu~lardu . Yani bu hakikat bilinsin ve binaena1eyh bu
tansisatt munzamme de fusul ve mevad iizerine tak-
sim edilsin. Bu fasll ve maddeler ger~i bir ~ey degil-
dir, milrakaba edilecek bir~ey degildir. Amma bir
defa niza1 o kadar uzatmak dogru degildi r. (Dogru
sesleri .
RElS - Efendim esasen enciimen fast! ve me-
vaddt kabul etmi§. Bu hususda bir de takrir vardtr.
Enciimen kabul edince takrire hacet kalm1yor. Mad -
deyi okuyoruz.
Madde 4. - Miidafaai Milliye Vekaleti i9in 2
Nisan 1337 taribli kanunla kabul edilen 44 160 058
liraya mi.inhaman. Subat gayes ine kadar tahakkuk
edecek hidemat1 a keriyeden 3 600 OOO'ni maa~
6 400 OOO'ni seferberlik fasbna m ahsus olmak i.izere
10 mil yon lira iHi ve edilmi~tir.
oooo)o·---ee>e-<ee::.---o(•oo•
····· RS!-
c: 1
RE1S - Efendim maddeyi kabul edenler W.t-
fcn el kaldusm ... Kabul edilmi~tir,
SELAHATT1N BEY (Mersin)- Reis Efendi bir
kelime. Milsaade buyurunuz. Bu Maliye Vekilinin,
i.izerinde Meolisi Ali mevcut iken, Muhasebei Umu-
miye Kanununu tatbik ederek Meclisin Kanununu ~ig­
nemesi meselesi ni hal etmi~ olmasm. Onu aynca 1338'
de kom15alun ve hallede!im.
HASAN FEHM! BEY (Gi.imil~hane) - Bu li·
yihanm bir sek.izinci maddesi var. Bu madde rna·
lumu aliniz olduk9a hassas bi r maddedir. Onun ale-
ni celsede milzakere edil me~ini endeniz mahzurlu
goriiyorum . MUzakere edelim. fayyedeceksek bahis
etmeyelim. K a bul ed ceksek § k.1im but ada tespit ede-
lim. Alen i celsede yalmz merasimt yaptlsm. (Zaten
kabul olundu merasimi yaptlacak sesleri.)
REtS - Efend im Sekizinci maddeye mi.iteallik bir
takrir var fakat tetkika vak~t kalmadt. Bunlann mera·
simi aleniyesi yaptlacak. (Takrir okunsun sesleri.)
Efendim celsemiz alenidir!
OEVRE ClLT: 2 10T1MA: l

T. B. l~I e M.
Gizli Celse Zabitlarl
--·------
23 Subat 1338 ~ 1922)

- -----
Mi.in d er e ca t
~~I ~~
1. - ZAPTI SABIK HULASASI 854 isnadat hakkmda Dorduncii Sube mazba-
2. MUZAKERE EDlLEN MEVAD 854 tas1. 860:862
Mazbatalar 3. - Karadeniz limanlanna ithal olu-
I. - Van Mebusu Haydar IJeyin ademi nacak m/Sir 14nlan ile izmit sancagma ge-
mesuliyetine dair Birinci Sube mazbatas1. 85-1:860 lecek bugday, arpa, mlS/r ve bunlann un/a-
2. - Burdur'da miisadere olunan koyun- 1'1/W! giimriik resminden istisna/anna dair
lardan bir kiSimnm suiistimal edildigine dair Mu vazenei Ma/iye Enciimeni rrtazbatasJ. 862:872

Cilt 17

164 ncii lnikat, 23 ncii Celse

 t : 164 23 • 2 . 1338 C:2
YOZ ALTMIS DORDONCO lNlKAT

23 Subat 1338 Per~embe

ikinci Celse

A~Ilma Saati : 3 (Sonra)

REtS : Birinci Reisvekili Musa Kiiz1m Efendi Hazretleri

KJ\TiP : Mahmut Sait Bey (Mu~)

RE1S - Celseyi kli~at ediyorum.

Zaptl sab1k huliisas1 okun.acakt1r.

I. - ZAPTI SABIK HULASASl

YOZ ALTMIS O<;UNCO lNiKAT i~tirasma hasn ve bunun meclisten miintehap ti~ ki-
~ilik bir heyet ta'rafmdan kontrol edilmesine dair
21 Subat 1338 Sah
takrir okundu ve aleni celseye intikal etmemek lize-
1K1NC! CELSE re karar ~eklinde kabul olundu.
Musa Kiiz1m Efendi Hazretlerinin tahtt riyasetle-
Mlidafaai Millliye Vekiiletine verilecek on mil-
rinde bilinkat Karadeniz Iim anlann a ithal olunacak
yon lira avansla aliikah madde okundu ve kabul edil-
mJSJr ve unlariyle lzmit sancagma gelecek bugday,
di.
arpa, IDJSJr ve bunlann unlanndan ahnmakta olan
gumriik resmintien istisnast hakkmdaki kanun metni- Celseye nihayet verildi.
nin Muvazenei Umumiye Enctimeni taraftndan ha- Reis Kiitip
Ztrlanan son ~ekli 1ttliaa arz olundu Musa KflZim Kayseri
1338 senesine ait baz1 tekalifin bir taksitte tah- AtJf
siJi hakk.Jndaki kanun mlizakere ediJdi ve baz1 mad-
R EfS - ZaptJ sab1k huliisas1 hakkmda mlitalaa
deleri tadil dlundu.
var m1? ... Kabul edenler ... Etmeyenler ... Kabul olun-
Yunus Nadi Beyle rlifekastnm Mlidafaai Milliye-
du.
ye verilecek be~ milyon liramn esliha ve malzeme

2. - MUZAKERE EDiLEN MEVAD

1. - Van Mebusu Haydar Beyin ademi mesuliye- raft memleket evliidmdan bir milli tabur te~kil ve bir
tine dair Birinci Sube mazbatast. ~ok zevat kaydedildigi baJde, Va)j Haydar Bey me-

RE1S - Efendim, Van Mebusu Haydar Beyin
ademi mesuliyeti hakkmda. Birinci §Ubeden mfita maz-
bata var. Onu okuyacag1z.
Riyaseti Celileye
Kenya mebuslanndan Vehbi Efendj ve rUfekasJ-
nm beyeti umumiyeye milta takriri lizerine Konya
hadisei zaillesinde orada vali bulunan Van Mebusu
Haydar Beye£endi hakkmda isnat edilen mevadd1 mU~­
teka.bihin tahkiki birinci §Ubeye havale buyurulmu§
olmakla bu bapta evvel ve ahir cereyan eden tah-
kikat evrakiyle tarafeynin iddia ve mUdafaasJ tet-
kik ediJdigi gibi tevsi ve istizadei maJUmat edilmek
suretiyle aJiikadar zevat dahi istima edilmi§tir.
Birincisi - Fahrettin Beyin zaman1 vekaletinde
hiidisei zaile gibi vukuat muhtemel oldugundan e~-
mur olunca bu taburu dagrtmr§ olmasrd1r. Bu mad-
de tetkik edildigi halde hiisrl clan netice ~udur :
Miili taburun te§kili Fahrettin Beyin uhdei viliiyetine
tesadUf etmi§ ise de Vali Haydar Beyin bidayeti me-
muriyetinde bu taburun hikmeti te~kili istiknah edil-
digi zaman belediye meydanmda merkuz bir ~ad1rdan
ve bir hi%1 ortasmda mtirtesem lafzai celiili havi bir ..
levhadan ba~ka ortadan maddeten me~rut bir ~ey bu-
lunmayJp Vali Haydar Bey tarafmdan davet edilen he-
yeti faale, bu tabur ancak Konya'da kalmak tizere
te~kiJine ba~lanmJ§ ve katiyen cepheye sevkedilmek
~artiyle tesisine mliba§eret olunmu§ bir i§ olmakla
valinin cepheye sevki hakkmdaki teklifi kabul edil-
mekle beraber Haydar Beyin; «Zaran yok, heJe siz
devam ediniz sonra bu ciheti ha!Iederiz. Bana jan-

-854 -
 t : llH 23 . 2 . 1338
darma gonderilecektir onlarla asayi~i muhafaza ey-
lerim. 0 zaman size de emniyet gelir. Burada boyle
bir tabura da ihtiyac; kalmaz. Bunlann hamiyetini
tahrik ile belki cepheye de sevkedebiliriz» demesi
Uze rine taburun cepheye sevk edilebilecegini anlama-
lanyla i~i gev~ettikleri, muahharen hie; devam etme-
dikleri ve c;admn da bir merasimi ml.inasebetiyle ora-
dan ka1dmldigi anla~IJmakJa beraber, davet pu ulalann
lizerindeki ~ekJe atfen bu tabura Konya·da ( llah
taburu) unvam erilmesi sebebiyle, Vali Haydar Be-
yin neden asker toplamadiklanna dair heyeti faaliyete
irad uigi suaJe de ; herkes bir zamam ihtiyac;ta ephe-
ye se kedilmekten korkmakla kimse kaydedilmedigi
ce abm 1 ermelerini mtiteakip mU~a riinileyhte (fi lhaki-
ka bu tabur da Allahlikmi~) demesinden inbia eyle-
digi an1a~Ilmi~hr. Evrakt tahkikiyede ifadeleri maz-
but ze\ at iJe Haydar Bey in tahriri beyanat1 e u-
bemizde i ticvabat1 netayicinden istinbat edildigine na -
zaran bu tabur kendi kendin e dagilm1~ olmakJa bera-
ber. U udundan bir istifade edilmeyecegine dair Vali
Haydar Beyce kanaat hiistl olma mdan ibaret kalm1.
bir keyfi yet ve dagitilmasi cihetine nakli kelam edi -
lince. esasen bu hususu mec;hul bir istikbalde Konya'
da vukubulacak bir hiidiseye kar~I taburun nc kadar
i~e yanyacagmt kestirmeye mutevakk1f bir keyfiyet
olmakla, u ah tenkil ic;:in gelen R efet Pa~a kuvvetle-
ri yle vaki olan mtisademede dahi mecrublann kaffe i-
nin biHl. isti na Konya balkmdan olma 1 nazan dikka-
t almmca taburun kendi kendine dagllmasmda isa-
bet oldugu ciheti valinin isabetini te it eylemi~tir.
lkincisi - Deliba~ nam iyle maruf bir adama asker
toplamak seliihiyeti verildigi gibi baljma bir stirii ip-
iz. sapsiZlan top1ad1g1 umra mi.idtirl.intin vWiyete va-
ki i ~a nna ehemmiyet bah~edilmemi~ olm s1 ve Deli-
baljJ 'ya binba~1hk rtitbe inin tevc ihi keyfiyeti de ~a ­
yi olmast da baljka fe ad1 muedd i oldugu.
c;tinciisti - Oeliba~J·nm asker toplamakta ve is-
an tertip etmekte bulundugunu kaza k.aymak:amlan
valiye yaZ:dii<lan ve umra milhendisi radi r Bey de
bi ldirdigi gibi, polis mtidUril ecip Bey de rapor
verdigi.
Dordtinciisii - Hiidi eden onbe~ yirrru gUn vvel
Konya Heyeti Merkeziyesinden t mail Hakk.I, Sii-
leyman, Yusuf efendiler Deli'b~1'nm a:hvali m~kuk
oldugu hakktnda mti~rtinileyhe naslhat - etmi~ ik.en
ihzar edilmedigi.
B~incisi - Valkadan boir gUn evvel mebu Orner,
Musa Kiiz1m ve KiiZim Hi.isnil Efendiler viiJi:nin nez-
clinde iken baz1 kaymakarnla r harekiit1 isyaniye mah-
-855-
C:2
sus olduguna dair haberler veriliyorsa da bunlar zii-
fi kalp aliimeti olup Deli ~~·ya da Konya'y1 bas-
mazsa ana mm donu ba~ma ol un diyerek haber gon-
derdigi ve Del i ba~t'ya haber gottiren Der i~ Bekir
oelunu, merhum yanma alarak Konya'ys bastlgJOI
ve Vali bu haberi gonderdikten onra mevki kuman-
dam ile birl'kte tertibah lazime almaga bile ltizum
gormemi, olmas1.
Bu dort maddeye dair tetkikat icra edildikde h~-
11 olan netice ~undan ibaret bulunm~tur: Deliba~1
denilen ergerde H ydar Bey1n memuriyetinden e ·
el i~e ba~lams t1r. Hatta umra e ha alisinde as-
ker toplamaga memur edilmi~ oldugu gibi, 'kendisi
Konya'ya girerek maiyetile anayi mektebinde na-
mma bir ziyafet verilmi~ ve milzika ile Kon ya o-
kaklarmda gezdirilmi~tir. Ha dar Beyin Konya'ya
muva Jatmda bu Me el e vaz'yed ederek Del ib~1'
y, .merkezi vilayete da t etmi!j, filhakika Deliba 1
d:1 viliiyete gelirk.en att.an dti~erek kemikJeri ezilmi~
ldugu cihetle, ha tallgmdan hahsile gelemiye egini
e bir tabip gonderm ini aliden iltimas eylem i~ ol-
makla, Haydar Bey tarafmdan i bir temaruz olup
olmadigi anla Ilma k tizere bir tabip izam edilmi~ e
merkumun attan dti~erek ik imlldayamlyacak bir hal-
de oldugu tebeyytin erlemi~ir. Haydar Beyin ifa le-
i! Oelib~s 'nm gonderdigi evrak arasmda ureti
mahfuz mektuba nazaran vakai i yaniye 5ni bir u-
rette feve ran tmi~ bir ey degildir.
Bu tamamile dii5tintiler k tertip edilmi~ ve Deli-
ba t'nsn Haydar Beye yazdsg1 m ktupta kendi inin
hcyeti merkeziye tarafmdan idama mahkilm e lildi-
gine dair gonderi len habere tamamen kani oldugu
ve bu husus Oeliba~s da b ir fikri abit hallini aldtgl
anl~Jlmakla bera1ber, i~te bu ihelten i tifade edile-
rek merkum tamamile idliil ve igfal ediJmi~ ve hatta
Deliba~I Konya'ya gelerek vali Haydar Bey'le milia-
kat e gerek ikend isi ve gerek maiyetinin mil ellehan
eh.irde gezmemesi ha'kk1nda Haydar Bey tarafmd a n
edit n esayaya mtiraat ile siliihlan m b1rakarak ka-
sabaya c;tkma 1 kendisinde daima u idam keyfiyeti-
nin bir fikri abit halinde bulundugunu gostermek.le
beraber, muahharen koyUne a de,tincle Ha.ydar Beyin
ifade ine ve nahiye mtidi.irti ile istasyon memurunun
beyanatma gore kendi inc bir ma i zarf derununda
verilen mazrufu d1 an 91kartarak okuduktan ve ma-
iyyetine ii defa « Padi~ahtm c;:ok y~a » bag1rtt1ktan
onra nahiye miidtirti ile orada bulunan zevat1 esir
ederek Kon ya'ya dogru ytirilme i gene u mazrufun
aym maksatla kendi ine gonderilmi~ oldugunu ifha-
ma kafidir.
 t: 1M 23 • 2 . 1338
Bundan · ba~ka Del'iba§t'mn boyle Kuvay 1 M :U 1y
kumandanb~ g•ibi b·i r i§te istihdam d.ilmesinin va ii
esbaJk Supni Bey zamanmda ba.'21· ffil§ o~dugu ve ken -
disinin ktsa silren mlid::le ~:i v ila) t;,,de Delf.'ba~ 1 · n · n j ; :..t~ rL~· eli 'kelam altJnda bogularak d.aima bu idam
vazifeden almmasmt rnucip olacak. hal ve vaziye:e l<a-
na:a.t has;l olam.adtgt a:nla~Jtmaktadtr. F:!hah::a Der-
vi~ Beklr oglu ile De%a§t'ya gonder:d igi haser D e~i­
b~t'nm badelisyan alameleinnas Haydar Beyle Yaki
olan mubatabasmda 'kendisinin Der i Bekir og!u i~e
go!l'derdigi habere ehemmiyet vermiyerelk bu hale
d'li~gtinti ve binaenaleyh bu ha,berin bjla•kis D ::-
b~t'yt .igdap deg il, verdi~i s:oz:ti tutmaga da veti.cn
.ibaret bulundugunu da bizza t Deliba~1'nm ibdeai te-
)'1i.t eylemektedk <;umra'ya inen Del iba~ t'n m i·s yan
<ryin boyle bir mavi mrf aJ'dJ~t te attir dere:::e:i:nde
saJbit oluyor a da maalesef bu mazrufu gerek Mec-
lisi Ali'den uresi mahsmada izam buyru~ an heyet i
tefti~iye ·ile mua h haran K nya'da te~kil eyJeyen i -
t iklal mahkemesi pek 90k tetkJik e~t i gi ha!de b-ir ne-
t ice( amdiye isti'b.sal edilememesi pek ehemmiyetli
(Y!an bu mazmfun ya!lnrz tevati.ir derecesi n<l e katma:;.t·
nt icab etm~tir.
Ancak vakayt i yaniyeden sonra tahkikat ya . n
heyeti celileoin kanaati j ya ntn esbap ve avamilinin
pek yolk zaman evvel ihzar edilm l oldueu mer e7 ·n- I geyilme-i imka:u mevc~:t iken. trf ~ahsm1 mi.idafaa
de bul.unmal(!a bera,ber, bu i~te Deliba.~t g~b:i bey;n-
siz bi.r mahlukn i-stibdam eden gizli bjr 1· uvvei f!'i lc-
111tn mevctl'di e!'ini de go ,tenne'k.tedir. A.a~i~•:lii~t;:,l;di­ dafaa goreme:iik!erintlcn ce3aretl enen:•!' c-epl~anc yi
r.in Delliba~t'mn isyaru siimmettedarik bir ~ey olma- 1 bo~altmalan ve bunlan k:l abaya t it e!.me!eri e
ma!kla beraber, esasen Vali Haydar Beyefem:linin
mernuriyetinden mukaddem, yani 30 Haz'ir-an 1336
tarihin'de Karaman. Boz.ktr, Su~ta.niye kazalann:dan
rirarinin taldibi hu usunda miifreze kurr.adam tayin
ediLmi~ o!mast trasmda taayyi.in etm i$ bir ~!lhsiyet
§eldine girdigi git.Jiye isyam tedvir eden ~ba t Jci-
menin malfimu olunca, D cll(•b~t'nm hi.iki.i:met.i :n:!-li-
ye tarafmdan cem ve dercine memuriyetini ve ~u su-
retle ni.ifuzunu kendi men faatJerine yevirmek ha va-
sile bu sergeroenin b.ir zaytf tarafmt bulma'< bahane-
sile ortaya ligarazin bir suikast ~ayiasJ ytkararak.
bunu D eJib~t'ya isma etmekl e beraber Mi.khfaa y•
HliLIC Heyeti Merkez.iyesinin Deliba~t hakktnd:<\j
noktai nazanm kendi a,1eyhine sui ka,st tertibi urc-
tiode yeiVirterek. goster:meileri, bu h!iyanelkar §ahs m
havfucan ile bu 1 aksada bizmet etti.ri!ebile~ini ttn-
1latmt~ ve niha,yet 29 Temmuz 1336 tarihli mektubun-
'<la oken·disinin mut1aoka Miidafaai Hu'kul< Cemiyct·~n­
ce idama ma!hkfun oldugunu mtsJrrane beyan ef.rr'..e·i
ve on nefer ailesinden ve zeE1ane ko.nktuguutlan 'bah-
- 8'5 6-
C:2
·e.ylemesi de bu i dam fikrinin onda sahit bir halcti
I~ ruhli ye o"du unu go termek e bulunmu~tur.
I Bu mektubunda Htikftm e:te hlzmet yolundak i if,-
rlkrini iJ Ji siirrnekte ve ha ta intibar ecte ~ e~in.:<:n
1 t:11seyl·mekledir, ki u m ktubun umjei mundcre-
c:ttl Delib~1'nm ~syant tedvir edenlerin eline ancak
l.m idzm !i'UYiast sebebile g~mi oldugunu anlatmak-
radrr. Bu i~i teyit e len Vali Haydar Beyin teslimin-
bu se~ger 'eruin igfa[ edilmi~ olduguna delalet ey.Je-
mekt 1J ir. B i n at;J ~·:eyh ~u i.iy mad led -::n mlir,:tt ·; niley!J
I Hay.d.ar Beyin •k anunen. mesuliyctin.i muc ip b~r hal
I olma'dtgt gibi, bila:d~ Hayd1~ Bey!n lmdusu vak:~-
~:£::~::·~~~~~=~Iv!.~~:i~~,,~!~~~~;
1,1
hazt li1ztm gelen tedabiri havi mi.ii.emmel. ma.lftma t
v~nn~i kudret ve j titaatt cbhilim:le vezaif,j re miye
1 ve ataniyesini ifa ettigine >kana~tbah~ o!maktad 1r.
l AttmcJSI - Ko nya k?.sabasrnda bir <;ok zabitan
·I
I! :> 1 k.t;m burc:aTm J";"tevcut msk r!e te !1m·. mem! ~e~in
pJema ve e~r~f mm eel ile wham~t anlar:lara k mii -
dafaa t ~:tatt almma 1 e ~u sur :le ':' kanm oni.!ne
! ve m uhafaza garimsiyle ekmelksiz ve ephane iz Ala-
attin tepesine If <tlme~,; a si lerin hariyte hiy tir mii
bir 90k mahpuslan civar kazalara gondererek isyant
tevsi ctmi olmaJapn ~h Ifaydar Beyin m ~ ul: ycti id-
dia olunma:kta.
Yc:i' ncisi - H aydar Deyi n Kon ya Hc yeti Me r-
keztyesi D c.i.··oa t'ntn idamtna karar verd !iF ha:de,
kendisinin DeJ ib a~t'yt affettigine dair merkuma ha-
b r gondermi11 olduge ve binaenaJeyh bundan pek
9c:< hiddet eden Delib<U~t isyan ile Kouya'ya · ge!ere!c
i aa ed:Ien bu oz neticesile ivash Ali K emali Efen-
d inin ~eha<!e ti dem1eyan ilmektedir.
Ev rakL tah-1<-ikiyell!!n ve 'fadatm ver-digi kanaata
g .. re i yamn hudu u em:u·e!eri zuhur ett:gi vakit Va·
li Haydar Bey e asen kumandan Avn.i Beyi bularak
mese!eyi g5rli~mii§ tir. Bir taraftan da me cut jan-
da ma kuvvetl rini imkan daire inde ve jand ;uma
alay kuma.:1-dam Si.ireyya Bey idare!:Je 'klazalara gon-
dermj tir. Bir taraftan da memleketin henti.z ge:;:irdi-
gi i yam mi.iteakip bir ikinci hiidi-sen:in vukuu bir va-
li i9in Jaz:m gelen ba iret ve •kiyaseti gostererek de-
nildigi. gib" ulema e C§rafa mtiraca.a. an ziyade mad-
 t : 164 23 • 2 . 1338
di llmdret ihzar etmek ma1<sa lile Vanl! Si.ilui.!, BiU;s-
li Fethullah Beylere milia aatla kUrt mub1tcir!erin-
den istifade etn1e'k 9arelerini aramt'l, ·bJ:r de~ter•id
yapttrara:k poCs mtidUri:in te di ve inde.:::ap d .r:-:~1
to!}lanmalan esbabtnt ihzar etmi~tir, ki bu ted:bir sa-
yesirrde Alaattin tepesinde · muka vemet imkam hast!
olmu~tur. 0 Strada Yunan'a kaqr harp den or:iu
ceph ;nden Kon a, N ;gde ve c1van e£radt miLelle-
han P k 90K firar tm : t~ oldug:;ndan ~ nhn 'ka ~:-
l:yara.k 9e irmek i9in mii.temad'iyen kuvvet se-v';'-~- • n ·varu Harbin Haydar Beylin t·esiri a1tmda bulun-
me!< mecburiy ti bas1l aim~ v firari1er gliz.ergah: -
nndaki koyl ri oyara! gelmeleri hasc.~i- c ~iddet~
tm!<iplerindeo ·i.i kerek har ket icras.1 pek m:.;:,:..:t olan
(Qi kile) de •i tima etmi~ler ve fakat Konya'da r.Jev-
cut kuvve~lerin se kile orada da t 'kip alunmu~lar­
dti.
t~te 1?ll suretle Kan ya dah:Jinde mevcut balunma-
masmdau isyaom alelf vr hudusu harici ehirde m:i-
rJafaa imkanm1 e1bettigi gibi a et buna im!dh bu-
lunmu~ ol aydt dahilde laattin tc;_J:: ind me:~n.n~
ik i gUn mlidafaa eden Val inin ta!Jialile Har i~t e d'.!
usatt kar. I~tyarak mi:i ademc ede egi mtisbet bir key-
fiyet jd i. t yan ani bir urette z.u'hur ederek ~e-~re
dagru yti~ildtigi:i 1rada kopriiyti iivaui poli ler; le ~U§ e bunun Haydar Be c ve:::hi §tlmW:u biltabi :ln-
muhafaza etmege ya!J~makla · beraber, bir taraftan da
-
mevc~t kuv etle HUkumet kona<rm, ve epha neyi
htfz ve mi:id afaaya u,r~tlmJ'j oldugu e ral~t tah!Gk:-
yeden mii tefat olmakta bo'jalttlm<t 1 u atm ~cbre
hfi'kim olcruktan onra e hap ancnin vuku bulmu~
blr hadi e olup valinin ademi muhafa 7 adan m~tr:­
ve11it mesuli yetini dai bir hal gor'' lememektedir. Yu-
kanda da iz.ah edild igi vecih iiz~re, De!iba)l nm a li
Haydar Beye gonderdigi mektubun.dan ikendi in!n
idama mahkGmjyeti vali tarafmdan ih.bar edir igi gi-
bi: bittabi mevhum idamdan affma da·i r de Haydar
Beyin bir s'6 z soyledigi anla<jtlamama.ktadtr.
Sek.i7,i-n'Cisi - Badelhadise D ivam !nrp m vcut.
iken Meram nahiyesi mUdtiriinlln tahriratil~ bir ka;-
ki'~ini n ridam adilmi olmasr •keyfiyetidir. Evrakr tah-
kikiyenin delaleti ile . bu idam keyfiyetinin ureti
kuu Haydar Beyir ifade~ine nazaran ordu kumanda-
n• Refet Pa*amn emrile icra ~dHdigi an:1a tJma:kla.
beralber, mli§ari:inileyten ~oru1d'u'kda 5 kanunue el
133 7 tarih!i ceva'bmda iilhakika esbab1 mudbe beya-
nile usattra n cle ge9enler.in derbal idarn edi!mes!ni e -
liihiyeti da,hi1incle alarak emretLi!Hni bild'rrni~ ve a-
li Haydar Bey de mU~arUniJeyt n aldrgt mri t bl '!J -
clen b~ka bir §ey yaproamL'i al 1a'kJa bu lm u u ge-
rck Refet Pa)anm ahiren aki alan beyanat1 ve ge-
rek evrakr tahkikiye de mazbut ifadelere nazar:~n bu
- 857-
C:2
cmr; n it::~ :•:e icraswdan bir •k'imsenin muatap ve me-
sui alma 1 laztm ger. ir:;-e bunun her halde harp e:lcn
otdunun •arkasmda isyan vukuunda ne suretle hare-
kct ede::egini tayin etme.k balk ve selahiyetini haiz
bU'lunan ardu ·kum(\ndani' ve Dahil i·ye Vt:J ili Refet
Pa~anm olm.a,, •;kl!iza eder, ki bu dhe tten Vah Hay-
dar Beye t cih edilecek. mesuliyet gorLilemerni§tir.
Dokuzun usu - Ytizba~1 Mithat Efendinin Di·
vam Harpte bir iki giin bu'hmar<tk i tifa etme i ve
mast dolayiSile i tifamn ~a:yi olma 1 e Tenzil Bey
gJbi D ivanr Harp Re;s.ini ner de bulayun, her i te-
digimi yapardt dem ~i ci:hetid;r, Evrakr tahkik·i ye
mi:inderecatma nazaran bu vak'a I aydar Beyin me-
sliiiyctini mucip bir manay1 mil ;t olmadJgt gibi ol-
' alsa §ill s.i takcLirden ibarettir, •ki bunun vuku ve
c:.den'!J vukuu mucibi mwctbaza degildir. Bila~<is aza-
dan ytizb~t Mithat Ef ndinin i tif ;n Divan1 Harp
hakkmd ... )'apd n lahkika tan ve Haydar B yin ifa-
d sinden mihefat oldugu ·vech iizere mumailcyhin
baz1 m I'lc!..:e t :;ahup ve e5eri zaaf gostermesi Uze-
rine Di ant Harp Hey tince merkez kuroandanhg mm
I n ]tde t bciil eJ.ilmi~ almas• Ltifa ~ klinde ~ayi al-
la, tlamamt:?1tr.
Onun usu - Haydar Bey, Maattin tep sinde iken
, e: ,· i - endi ta.Pafm an kendisi.ne tb·;r zeroin:i itilaf
ihzar edilm kte oldugundan saibredi:lm~j yaztlml$
iken kag tdl yrrtarak ce a:ba intizar etmedc:n teslim
v §U suretle bir 90k ·ki~inin $ebadel·ine ve -anar$i~·in
tev iiline seb a:yet vermi ·. almast keyfiyeti'dir.
J:::vrak1 tah·k,:Jdye mtindericatma ve t;arafeynin is-
tima edileu iddia ve mtidafaatma gore usat ani su-
I ette ~ehre i t::a ett'kten soora Haydar 13ey yanma
tapl'<~ nabilen ci:iz i bir !kuvvet!le Alaattin tepesine iHi-
a ederek oraclan u ata 'kar~t n· fi~enk yaktlmc1ya
kadar mi:idafaa ettig-i esnada, <;eleb:i Efen-dinin isla-
hi zattilbeyn i~in gitlligi §ehirden boyle bi r ruaber gon-
dermi~ olmas• tarafeynin terdidi havi ifadelerinin
m kayesesi net!ice.sinde tamami1e tez.abi:ir edememek-
te ise de, eilebi Efendinin mukavemet ed:.me i ha.k-
kmda bir t Zlkere yazdtgl kabul edi'lse bile, evvela bu
tezkere Crsat yanmda y1aZLlarruk goJlderilmi§ ald'ugu
cihetle mealinde sebat e ab1r edilmesi remz.i bir
surette i§aret oldugunu eJebi Efendi soylemekte ve
Haydar Bey •lse o mada bir a u9 fedalkar adamm or-
smda. elinde otamatik ti:ifek ve bomba i!e me-vfl<:iini
mUdafaa eylemekte dldugu nazan dikkate almrrsa,
ooyle remiz ve i$aretle yaztlana deJ;il. arih bir soze
 t : 164 23 . 2 . 1338 C:2

bile inanmamak. pek tabii olmakla beraber sascn ulemaya miiracaatla takviyei me kie ~ah~makla bera-
tez:kereruin varid oldugu bir zay1£ rivayet d r~esin­ ber bir taraflan da hi.ikun'leti merkeZJiye ile aras1 a~li ­
de kald1gt gibi, o 1rada artJk son fi~ek dabi tliken- dlgl keyfiyetidir.
mi~ ve bir ~ok mlidafi masumlar rahmeti rahmana ecl·is Riya etine, mlidafaai milliyeye ve Dahili-
•intikall etmr~ olmakla tepenin dart yaJUna c,;arparak yo Vekaletlcrine yazd1g1 t.elgraflardan 2 . 10 . 1336
•gelen ·isyan dalgalan ortasmda on kur ununu da fe- tarihli olan t lgrafta : «Ahali.lin haleli ruhiyesini
da etmi~ bir vali ile me\'ki kumandanmm d ha sebat benden iyi bilir iniz. Vast mif...yasta t kalifi harbiye-
etme<leni imkiins1z gortilmi.i~ bir keyfiyet olup. ~u tes- ye tahammiil edem z. Gayri memnunlann ve inkilap
}im ile mu~ari.inileytie tevecclih edecek ortada bi r yapmak lizere te§ebbii at1 fi liyede bulunmak istJda-
mesuliyet anl~tilmaml~tiJ. Ali Kemal Ef nd inin ~e­ dJnt haiz lanlann miktann1 tezyit edeceg1z. Kurdu-
hadeti ise. §ebre tahasslin eden u atm ilk ad1mda tet- gumuz binay1 kendi elimizle yJkacag1z. Bu uka1all&J.-
hi~ yapartken vaki olmakla §ehidi mii§3riin ileyh ile mm neticesini de arz ederim. Arzu buyurduklanmz1
berruber daha pek <;:ok masumun da dima1 paf<.:ni yapmaktan acizim. Zaten mebu lugu tercih ediyorum.
a!ktt1ao idrak ve aklm1 kaybetmi§ bir §Crzimei bagi- Buraya benim gil>i her i ted iginizi yapmaldan izhan
yeden o f eran anlannda ba~ka muamele beklemek a _zetmiyecek muktedir bir li gonderi:mesini temin
de mantlkt bir hareket ohunazd1. bu:t urursunuz. Arzt ihtiram eylerim::t d ni!me ine na -
Onbjrincisi - Arn 2.vut Sevket Beyi hanesine cel- zaran ~u ce ap bu maddeyi erh ve iptale kiifi ol -
brle miizakere etmi~ ve C§raf ve ul may1 ~agJrmJ ya­ ma:, :~ berab~r. e a en Ha rda r Beyin Hiikumeti mer-
rctk Sevket Boyin de kasaba haricinde mtidafaa et- ke? iyc ile ara mm a~1!mas1 farzedilmi~ olsa bile bun-
mek hususundaki mi.italaasm1 nazan dikkate alm1~ dan \'akayit i ·} aniyede ihmal ve t eyylibe deh'ilet
olma I •keyfiyetidir. ali Ha ydar Bey, heni.iz asan g' b1 mefhum a nl~llamlyacac.,_ zaten ~u iddiada mu-
zail olmam1~ bir i yan1 me buk i.izerine gitt igi l<.on- l}ariinileyh i in mucibi me uliyet gorlil memi . tir.
ya'da ahiren ~ubece istima ed ilen ehbi Beyle ~a i r Onli~Un i.i i.i - Vali Haydar Beyin i tiklal mah -
riifekasmm ve evrakt tahkikiye meyanmda mevcut keme i i~e ba ladtktan sonra Tenzil Bey gibi Di an1
heyeti tahlcikiye raporunun ifadat ve miicdda ma na- Harbi brfi rei inide nerede bulay1m demi~ olm.as1
zaran muhiti me§'um ve manidar bir siikut kapl!ya - ciheti ir. Ou mesele yukanda dahi izah edildigi vec-
ra'k herhalde neticesi yeni bir k1yama r,:Jkabilecek hi.izere ~ahsi bir takdir len ibaret olup me uliyeti ne
l)ir ho§nutsuzluk gotiildi.igu cihetle Vali Hay ar Bey derecei ~umu lli ne cihetten oldugu ~ubemiLce gorli-
muhiti tebkik ve tefahhuz etmeden birden bire C§raf lemem i~t ir .

ve ulemay1 haberdar etmeme i basiret ve dirayete
trua.Jluk r.der bir keyfiyetur.
Bununla beraber evrakt tahkikiyede gorlildl.ig[.i
vecih i.izere mebus Kaz1m Hi.i$nli ve Musa Kiizm1
Eeylerle mi.izakerede bulunmu~ oldugu gibi, evrak1
tahkikiyenin 34- 35- 36 nc1 sahifelerinde Mektupr,:u
Kaz1m Beyin ifade i ve bir vaka hudusunda e gib·i
tedabire tevessiil edilecegirre dair Polis Mlidiirli Ne-
cip Beyin jandarma umandanma talimatt liizime
verdigi ve kumandan Avni Beye malumat erdigi de
Sipahi Bekir Efendi ile anbar mi.idi.irlini.in beyanatile
sabit olmast ve bununia beraber Meclis Riyaseci Ce-
Wesi]e mi.idafaai milliye ve harp cepbesi kumandan-
hlclanna haber vermekle beraber Htikumeti Milli) e
ye sad1k olan Bitlisli Fethlillah ve Vanh Siikrii Sey-
ler vas1tasiJe Ki.irt muhaci~lerini de tensik e tertip
ederek defterini polis mi.idlirtine vermi~ olmasile de
bu madde gayn varit goriilmii§ti.ir.
Oni·kinoisi - Badelhadise Mustaf.a Kemal P a~a
Hazretleri mebusluk veya memuriyetten hanghni ter-
cih ettigini ual etmesi lizerine tela~ ederek. c~raf ve
Ondordlincii ve Onbe§inci. - Del iba ile gordtik-
'leri vakit kucakla~m1~ olma 1 ve Hac1 Tahir ve Fev-
zi Efendi nam1na ves1ka yaz1p imza ett·irm i D ivan1
Harbin hadi enin esasmt tetk ike giri~meme i ve Oer-
vi~ Bekir oglu ile haber gonderdiginin tahkik olun-
mama 1 Oi vam Harbin Haydar Beyin tesiri aJt ~nda
bulunduguna delalet eyledigi keyfiyetidir. Vakai is-
yanl mliteakip A1aettin tepe inde vaki olan miidafaa-
dan sonra ussat eline dii§en miidafiler hiikfunete ge-
tirildiginde Deliba 1'nm Haydar Beye kar§t mahcu-
bane bir az1 alarak valinin sozi.ini.i <linlemediginden
b~ma bu felaket geldigini soyleme i ve zorla elini
opmek i~in i.i~ defa ko~arak Haydar Beyin e.lini op-
mege sanlmas1 orada mevcut olan zevatm ifadelerile
sabit oldugu gibi, iki zata da ve ika itas1 Haydar
Eeye ait bir keyfiyet olmay1p Delib~ 1 ile mliteaddit
yerinden yaralana rak bitap bir surette yatan Ylizba-
~~ Nevzat Beyin hanesi rastgelen asiler tarafmdan
taharri edilmek sureti'le rahats1z edilmemesi i~in De-
liba~ tarafmda n verildigi ve bu ve ika keyfiyeti nin
ita ve ademi itas1 veya bizzat Haydar Bey tarafmdan

- 858
 t : 164 . 23 . 2 . 1338
yazJl.mi~ O'lmast artt.k. ussat elinde esir kalan bir vali
i~in mesul iyeti miiedrli o]abilecek bir keyfiyet olmak
kanaatini vermemektedir.
Ona!ltmciSI - Alaattin tepesine mevzu topun kal-
dmlml~ olmas1 >keyfiyeti 1se e aseu Haydar Bey tara-
fmdan kaldir.Lld1gma ve orada. bir top olduguna dair
1bir ka:y1t goti.ilcme.mi~, ancak daha evv I K~mya'da
mevcut oldugu mervi bir top cephei )larbe s vkedil-
mi~'tir , k'i bu topun bayramlarda atdan toplar_ dan olma-
1 da miidafaa husu unda bir ktymet vermeme'ktedi r.
Onyedinci i - <;umra a!halisinin had iseden sonra
Deliba 1 gibi b'ir caniye hlikumet~e payc verilmesi
ve Valiye $ikayet eyledikleri halde din1enilmemesi e-
oeb vle lialkm bu ~akiye itaa:ta meobur k'a ldtgl yolun-
da!ki ~ikfiyettir.
Yu'kanda alatafasiliha babt lbeyan edil'cligi vec-
hiizere Deliba~t , Haydar Bey tarafmdan hiikumet
namma bir -paye veril medigi gibi, bilaki D eliba~1
datha evvel bu gibi i~Jere kan~tmlm1~ ve Hruydar Bey
tarafmdan men ve _zecri ne ugr~tlrnl!} oldugu b ya-
n,ati sab1'kadan anla!}tlmakila beraber, bu cih.et evrakl
tah.krkiyede mesuliyeLi mucip olacak bir surette te-
oeyylin edememi§tir.
Onsekizinci i - 1Nie akr;elerinin Ha:ydar Bey ta-
rafmdan di.igi.in hed iyesi oJarak kendi nam ve he a-
bma sarfeclildigi keyfiyetidir.
Erzurum Mebusu Salih Efendinin ifade ile Hay-
dar B~y in i ticva.bmdan ve evra,kt tahkikiye miindc-
recatmdan anl~Jidtgma gore, Miidafaayt Hukuk pa-
ras! mavaz'tlehin gayriye arfedilmemek iizere Val i
Haydar Bey tarafmdan ~eclit bir kontro1 altma alm-
dtgl gibi, yaln1z rnernlekete pek <;:ok h izmet etmi
olan mlitoveffa mimar Mnzaffer Beyin ogluna sun-
net dtigunii yaptlmak j~in Heyeti Merkeziye tarafm -
dan verilen 1karar mu ibince alt1bin kuru~ sarfed il-
m ill, ,andan maa:da Haydar Bey marifetile b~ka bir
yere para ita ve sarfedildigine dair evrakt tahk ikiye-
de ruy bir:--1cayit ve ifadeye destres olunama~tlr.
Tetk'ikatJ valkiiadan thasLl olan kanaate nazaran Kon-
ya hadi ei isyaniyesi millii miicahedemizin kmlmast
'iQin ~hane hiilctimet efkanile m~bu ve memle'keti ba-
sis menra:atlerlinin Qrnacgabl etmeik listiyen !)ir talum
e~hasm etim e sakim efkar ve amali neticesiJe mey-
dana gel'rni~ bir layam 'O'lmakla, bu hususta mii.Jii hli-
kiimetin namus ve ~erefiini miidaJfaa yolunda dokii-
Jen miiba:J:!e!k karuano lkar$tSmda bir ~o'k bi9are ve
ga1lil halkm da hayatlanm feda 6tm.i!i olmas1, ~icdaru
millli.mizi ne kadar miiteellim edecek bir badise ol-
dugunu Jj;esJ!im etmekie beraber, bunun esvap ve
avamiLirui Konya gibi Tlirki.in oz muhllli olan l>tr
-859
C:2
yerde mutlaka muanruit ve mum bir flik:rTi isyankare
li ptina ettirrnekten zJiyade aziz TU:rdciy nin y~
19in ylrpmdtgt sevruiki h.ayartJi]'leyJ 1!akd'ir edemLyerek
cehennemi li¢balanrun tatmlininl giizel topmildan-
mlZln rur.eti m:utla!kasile tevem tu1Ill!n BozJktrll Zey-
n IaWdin ve rlifekiast gibi, haricl eziklan.un ve msani-
yet jllci $a'bsl me~'umun efikfil'I masume ;[izeni ne biir
ikralu man :vi ile taJrakk,ii.m etm leriine blamleyJemek
ve Konya 'nm 1 tikhl]i miliimi.z ugrunda. g~terdligi
ve hala g·· rermekte oldugu £edakar!Jga lkar'§I en d'og-
ru !jif hii.klim olacagrn.a kanaait etmelcle bena!ber, is-
y,a nm esnay1 hudusllltd.a ora:da 'V!al!1i buiunaJn Hayd!ar
Bey.i n teilik!att vakfi:aya n:azamn mesuli'yetti !kiainunliyeyi
~til.z;am eider !>ir £ili1 ve hareketli go1.1illememi$ ve ke-
zalik l:Xir memur li~in miicazatt tekdi:riiyeyi mucip
olacalk Vla!Zli.fude jh.ma;l ve teseyytlip oldugu da ania~J­
JamamJ§ oJdugundarn , bu hususta ta)11ni mmuneleye
liizum olmadJg1 g,i.bi, kanunen mevout olnuyan miica-
za muka~bil btir ,idare mernur:iyetin!Ln blasirets:iz ve dli-
rayetsizligline deliiJ t edebilecek ahVialin suduru da
evra:k1 tah.kiikiyen!in miinderecatma nazaT1all gayn
varjd gorillmii11 ve oasJen A:Jaiettin tepes.inde istihkan
hayat ederek m111U da>vaya a:dt.k. kalmi~ bir avu~ fe-
da;kanan dle mtidafaa eyJeme~i d'e kendisin'i n vazlife-
sini Hada hi~bir §eyden ~ ki o.miyecek bda.r sooi;yeye
malikiy tini isbata kafii ve vaiii rye binatenal yh na-
lcizasma millabi Jdd:ia ve beyanat, m~yesatl V!akJa
ile sak1t bulunmu~ olmalda, ~libemizce taniz ve amik
uzun zamandanberi de am eden Haydar Bey hak-
tkmdalci mevaddm ~kaca tahlcik edilecclc bir cih.etli
gorillemem:i~ ve ancak ifad in:in · tim:u 1:alep crlunan
Saruh.an mebusu Kumandan A vlli. Bey Efend!i:nin .
celp ve j timama her suretle tevessiil eclildligi ha1.de
mi.i!}arii.niiJ yhln mezun olmas1 ve sekz a:ydan beni
mliddeti b ittik~e her defasmda me:runiye1I.inin temd'i"
dlini talep eylemesi ile jstimai miitea22lir .olmu~ ve bu-
na mu abil vaktiyle m~arlio:il.eyhin ifadatlna ,res-
men mliracaat eyl yen Konya listliklal m ih.kem~i
azay1 kirammm ifadart:J. ristima edilmekle netice:i h.ast-
la mdan vakada Haydar Bey.i:n muc.~bi mesulliyeti
olacak bir sam>hart.i 'lcafiye 1bulunamam.J~ ol(iugunda.n
mevcut delaiil ve vesall.k.le ~uhadata nazaran Van me-
bu:su HaJYdar Be}'lin k'anunen mesuliyetini miied.'di
bir har eti olma:d.Igma ~ubemizce karar venilerek
Heyeti CeJ1il eye anil IJceyfiyet buyrulma.k iizere evra'k
taktrnJ ile Makillmt Rliyasete t'a.kdlim laluuru~rr-
21 Subat 1338
Birinal Sube R "si · Katip
Ed ime K<ara:h:i san $ar k1
M ehmet Seref Memduh Ner" ·
 t : 164
RElS - Mazbatanm ktraati hitam buldu. Soz
i ttiyen a:rkad~lffilZ var rm?
DOKTOR SUAT BEY (Kastamonu) - U ulii
miiza.ke11eye dair bir ~y arzedecegim. Mevzubahi
olan m elenin ehemmiyeni ka ili 'ink5.r dcgild':r. An-
cak ~1.11batm yirmi dordlin ii gUni.inde bulunu yoruz.
Memtekete k!ar~t heniiz biityeyi inta etm.mi(zdir.
cLiger on.dan daha miihim olmak iiz re ev ve lc~ a):hk-
lanndan, olUmler.inden bahsedilen meseleler dir
!Qi ek cryetle bahsediler k celsey•i hafiyede miista e-
Uiy:etle mi.izakene i ikarargir olan bir ~ok mi.ib.im me-
sail-vardl.
SALlH EFE 01 ((F:rzurum) - Bendenit bir §ey
arzedecegtim: Geyen gi.in bu gibi evrak okunurken
C Hi! Nurti B y gayet mu ip b.ir mi.italea derme}'an
etti. Dedti k:i. bu gibi kendi aleybler•: ne e ~:akta l~ ~Y·
yi.in lm ¥flU vya b.iy bir ma nad.a olmayan tcn.- ·cat-
ta ruzun boylu gori.i~mek de ab tir. 0 halde mes~L­
de muanz bir ~ey katmam1 t1r. Bu evrak1 reye h z-
eciniz. (Reye, reye koyunuz sed alan)
REL - Bu mazbatay1 reyi alinize vaz diyorum .
Mazbrutayt kabul e<Lnl r li.itfen el kald1r m... {Ek c-
tiiyetle 'kabul ed:ilmi~tir.)
2. - Burdur'da miisadere oiLman koyw1lardan
bir ktsmmm suiistimal edildigine dair isnadat hak-
kmda Dordiincii Sube mazbatast.
REIS - Efend'im bir m e ele daha ar. Dordi.incii
~ub en ge!.iyor. I parta'da tahk:kat ic ra 1 li.izumuna
dair DordiincU §Ubm:n bir t klifli var.
FERlT BEY ( orum) - Haydar •8 yin bera•at:i
tahakkuk etmi~ mi? Bu cel.seyi hafiyed icra edilillgi
i~& n efkiin umumiyede Haydar B y: n be.ra<~ti ,·e ade-
mi b raati m kut kalacak. Bunun i9in me cut v-
rakl tahkiktiyenin. bey ti tahkikiye rapom liJo ~u b
mazbrutasllltn zapta ge~m ini arz ve tekt:f ed:iyo- , T1abzon m busu Hamcli B ~yd e 1iclli . Rtza Nur Bey-
rum.
RElS - Zapta gec;mi§'tir efendim. I parta hak-
kmda malumu al'~niz !1ir me. le var: Dordiinci.i ~u­
bed n mahalti tahkikat jcr ma dairdir. loraat olu-
rtacalktJr.
Rliyaseti Celileye
Konya had!i ei •i ;yaniy i e nas1nda Burdur hava-
lisinde usata aidiyeti zannile Isparta Hi.ikiimet'ince
rmii ad re edilm'~ olan yedi bin ki.isiir koyundan
dort bin aded iiJJi n t parta 1 tikliil mahkem i karanile
bilmiizayede furuht ve miitebaki ii bin adedin.i n lir
veyhil~ sui i tirnal edildigine ve 1 parta m busu Ha-
fa !bra.him Bey tarafmdan Mecr i Aliye teb nu
ve kiirsii t;iyasete talik ilrrli~ olan · halt e · manmm yaztlm1 olma 1 artJk m at elinde esir katan bir vali
- 60-
23 • 2 • 1338 C:2
dahi mezkftr mag up koyun bed ·nden tes.W.ye olun-
C::.~guna dajr vukubulan ihbar ve j~nikii iizerine bu
bapta bu ana kadar icra ktlman tahk:ik1Rt1 amikaya
v j~tJic vap edilen zevatm 'iladelerj ne ragmen vukuu
·· tc\ t'J- clan bu mescle hakkmda layilciyle kanaat
bh~ bir netice eld cd il::m~m~ ve M li i Alinin ve
mahk mr-i mez:kCire hey tini t rkip eden riifekamn
l::ay i}'Ctkriy!e ai:H. dar olan bu gib'i miihim blir me-
~lenin satbl ve gayi'i viiz1h bir ekf;lde· btrakllmasi
da mu\af1k goriilemi~r k, bu bapta mahallerince
t hkl:.katt amika ve m~ikiifane ticras1 liizim den go-
ri.ilnr.ii ve ~imdiye kadar ifadelerli ne mi.i.rlacaat olunan
zc attn b yanatt da bu li.izumu mii yyed bu)unmW)
c!makla, ~bcmizce lCvay1 meikGr ve havali •ine u~
Z3t:a:n miir kk p bir .h y tin izamt mu af1k mutal a
l. mamk bunun ; in tahkJ,au mezkCireyi biz.zat ·era
etm kte v~ m~sJen i n e atma bir d rece kesbi
lt:i la etmi~ bulun n ~ubc kiit~bi, Yozgal mebusu Sil-
k m.:tn Su·n B yle Aymlap m bu u Rag~p ve Srirt
m~ b~L u Kad ri Reyle.J: n inf.hap e izamlan li.izumu
:1 mmiytti maslahata b i n a~ n takarriir etmi olmak-
la, k<:.:_,C:>~Lin Hey ti Cc.U y arz ve azimeUerine mii-
saar e i tihsal~ Zlmnmda riyas •.ti c l:il ye takdjm lo-
lm:il. 12 $ubat 1338
c·:r ... nci.i ,SUb.o R e;si Dordiin ii ub Katibi
Trabzon Yozgat
H:tftz r 1ch .•Y t illeyman S1rn
(H y::.i Hmurniye intihap der Jeri
H I ... KR ··, BEY - (Diyarbekir) - Heyeti
rr.um•; ye intihap eder.
S .. LEY 1 -.J' SlRRI BEY (Yozgat) - Ef ndim,
malumu ii.Ln·z bu me le g~en ene M cli.i liye
· -"tm: t.i. rn~ i tida mda dordunci.i ~ubede bulun-
dugu i~:n halthaZJrdak.i ubemize te d i olunmu~ ol-
du. Oh·a kit Riya et Rrza ur 8 yefendide, kita.bede
ef o :inin ve Hamdi Bey•i n mezun gitm eler'ine naza-
ran rakt miiteferrikas1 r is iz, ka.tip iz ~ubelerde
hkl1. Sonra dordiincu ub~ riyaset:ne Haf1z Mehmet
Eer f~ndi Kitabeti ne de aoizleri tayin edild ik-
tf:n r. ra e.vr:~.klan lte,lfm ediJ,di ve ~ubeye
m~vclu evr; · ty1kt1. Ya 1,mz bu meseJe kal.cb. Bu-
nun iizerine icra ettigim iz tahkfikat da mazbatada,
arze.C ildigi gibi, Mecli i Al iye ovki icabettirilecek
kanaatbah~ b'i r netice elde ediilmedli. Fakat ortada
c;r u'i :im1l var. Me~ 'a yedib'in lkoyvnun Uy r~rri
sat1lm1~ ne olmu.? Bir bah m. ele i var, •ki bu'Ou
btittin herlc i~i lti e duydu. M,ecli i Alin.in hays~ye­
ti b-.1 m vzuba.h oldu. B'inaenaleyh sene trihayeti
 i : 164
oldugu "9in tabii ~bede bulunan evrak §Ubeyi i tih·
laf edeceik dordi.in u ~beye tevdi edilecekt!ir. 0 ~u·
benm de izhar edecegi k.anaat bu metkezded:ir. !}ube
Ji.i~iiiTdi.i,
dedi iJci , ~ube booa va:zJiyet ve bun-a daoi r
muamelenrin esasma ke b'i nufuz tmi~ttir. Bin'a en-
al'eyh bu §Ubede adizane bendenizil. ve dtiger jkfi. re j.
lcimizi lintihap ·etmi~tir. Bendeniz §ahsJm ,jtibarile git-
mek tara£tan degilim. M egerkli heyetfi celile emre-
der, emrine mutavaJaten gi.tmek mecbuniyeni nde{iro,.
Onun tiQin ~uben.in Jsim tasnih ed:erek keyfiyeti talep
etmesti. mecli&i. aLi ruin J..akdlir edeceli)i b'ir keyfiyettk
Yalmz muhlm bir mesele varsa, burada arzettrigim
gibi, Uy 1arklada§tnUZ1ll lismi bir de diger bir mevzu
mi.iaasebe1!i 'ile Mecl!iS'i atide mevzub"ahs olmu~ tu .
bunu bu suretle bmckmalk. dogru degHd:ir. Ankad~­
larn:mzdan bll1isi · tiklal mahkemesind~ ha.hsettrier.
Subemiz isti'klal mailrkemesinden buna dair evrak!
isteroi~. bu gi.in cevap geldi . lstillclal mabkemegi di-
yor k!i, biz mulkliye mi.ifetbi~.Liginden tahk!ikat yap·
t1 k, bu evra:k da Dalll:1iyeye gonderilmi§. Sube evraJu
Daohiliyeden isoorse a!<~Jbi.Jtir. Mesele bundan 1baret
demi~ ti. Demek · o' ol1lci, tsbildi.l.l mahkeroesi bii-
ti.in vazifei lkazaiye5inli bmllk:araik bunun p~inde bir
tabldk memuru gil:li va71ife liifu. ·e tmi§ , ~u halde Mec-
lisi ahl muhtardJr! !ster §Ubenlln tinuihap ettigi lly Zialtt,
lis.teiJSe J<endi araJsmchm mi.in.~ahap tJir heyelli gon-
demnekte rouhtardJr.
ALl RfZA F Di ( Ba.um) - Subcr. :n int:lla -
bmlda lb!ir l"!l;mnet v.a.rrdtr. Bu m ·s le ile ala! adar olan
zevat1 rgoodei1f1?.dk laztmdtr. MuameliHm e er yatma
va!kt.f olu'l11TlkW.Sa hiQbir ~ey yapa.rn-aZ'lar.
IHAFfZ A'BDULLAIH E E mi (Jm, ·t) - M .i.s,
rlifeka y1 Jciramda.n her k•imi arzu eder e onu i n ~: h ap
edebilir. Ya:mtz. a]akadar olmala.n has b iyl e · t:hlaf
· eden z.e at1 kliram 1 'bu iiy z. t t rwir d bilir.
ULEYMA SlRRr BCY (Yozg3.t) - E(enJ :m ,
-ube ureti kra1iiyede burJar1 intih-ap e ip g "" nd c ~im
demiyor. Mecl isi A linin r yine mi1ra aat ed ir.Jr.
Meclli ~ Ali arzu elder e g"" nderir , anu ~ tmez:se gon-
enm,ez.
.T8VF1ilf<. RUST(J BBY (Men t~e) - R ; ,bey
usu l ha:kkmda arzedecegrm. Sul>elere havale ctt: :~ n
tah' ·· k-a.tta, Mecli i Ali her ~eyde hakern olm as m na-
zaran, o i~i o ~Uibeye ha..,ale etrni d m ek,tir. B:na na-
leyh ta:hk. '·at ~ubeye a it h~ r me e;ect: r. Meg~r o i ~ ~ u,
b den geni ahrunt ola.
IHA!KKI HA'Mt BEY (Sinop) - Simdi efend "m,
~uberu:n ljir ·ka11an var 'k i t.aJbii bu v rilen ikaJ'ar b:r
defa muva.f(k mt? Muvaf1k olduk:tan onra ne suret-
23 . 2 . 13.'\8 C:2
L vc n )l'c ;da la tb: - ed.:.: - c:,:· tir? Bu :het miiza. e; o
d:li r <: h:.i ·nil n · t!•;cye rap ~- dilir zanncG::-t ~ill- ~ube
m e]enin ink·: ~af t j~ : n m c. ha ~:,: nde b:r l f1ix::kat icra.Si-
n·a li.izum go r'mU~. Vf ~:s: n bir ·u'bes i bu liizu mu go--
t d "' .on sonr.a., siz:n bu husu •rukfi lk'anaatmz dogru
deg:.dir; d :nek m (il<. d gil. SU halde ma1h~11l:!:nde
bLr ta:-JR:k'a •laZimdJr. Bu ta'Hkikat ne ·Y'n;da )l'apt:ma.L?
.Simdi sene ba~I geliyor. Sene b~I gelmesi itiba-
ril~ ~ubtil.er tekrar l.n'trhap edileo k, ihL.ma!l ~u'be-
'ler degi k e degi~bigi J,a'kditlde 1hJ~imal 'bu
a •ad~ i ar bu ub ye di.L~Il1!i y<e ek. ym ~ubeye
di.i m, d .gine nazaran hu ~ube i9inden gonder-
d igi 1bu bey.et va.z.iyeti .jfa dip gOr'd:.i!kten
sonrra ihL:m · k endi ~: ni b~a lhir ~l.ilb de o o~kti r.
Bu tahkikata giri~m i~ ve onun heyeti umumiyesi hak-
•kmda az s;o.k b:r kanaat edinmi§ 'Oh'll bir !hey ,in g~i ­
d'i p m<ah·a:!JI::,r.de ta!h ;rk,a't icra etmelk su r:;Jtde bu evra-
lkt t tk;i k il m · gt..l bulunarl ~Ull1ey~ 'tevdi eltm£~k Ja-
zrmdlr. Su no.'< tl i naza rdan st!'b e~.e r ne nihayci ol-
mak i t~bari:'e deg i ~s·: n. rBu a11k:ada~ar o ~ ub - · ~ du~­
mese !J,ile. g n ~uberu)n bu baptaJki ma·k a: ·, kli Mec·
.l!isi Al iye a tfen, has I o:mu~ ~ur. Bu y;.rui io-tlha~
veyahut 'Y ni t etkJkill ed ek ola.n ~UicCJ]ere bu ev-
k t di ed.:l "gii z.aman Meet: i Al :,r.,:z bu tk-aran •:e-
ra etm k. liz re b.:rer hey t ·inL· ap eder ve ita.lrki'kMt
yapar. Fa!kat ihtima : i lb~ mesele i e :. t;gaJ etm!!imi~
arkada.J :ar :;id ek. Bun1ar tabJidir l<li. i~·ti ga!l e~lel'
k. dar m el ni n ha'''a'Y ·ktna va:iuf cJmtya. :11dar 've
bttnun ma..i.al:Wne kada:r gider lk, tah!k'.ikait icna.s~ i9in
durudaraz mlin · ;cyat icra ve bu mtin'a'k>a§at nebi-
ce ini u ruhu vramr§ olasnlar kadar ~iiphesiz i i
'kav!'a'mt§ oianu;yacalclardJr. Bu li:ti ba:r~'a. ene b<i~ t
\
gtllij'or. .Su. elerin tahruvvi.il bme;;i ve ·bu aJ ika~-<
.
larm diger ~ub [ere ge;:m .si, bu arkada,}lan e;:::':me-
sine bir mani ~U etm"' i d ::rm ~k 'cleg:·l.dir. H ey ti ce-
'li~enf n memu.r bl rgt ve e~y m o ·\'a.Ziife ile muv.az-
zaf k;ld!gt rill k meyQ!mndan icabe'd en aflkada~lan
:nt ihap ed r gii-n"derir ve bitta i omar gs~ d - kten on.ra,
nasrl fki, evraJkt tahk!~k!iy .Yii d ·rrecble t'k. evT'aJk t tah:ki-
ki y mli illi o meseleyi de de red rl'er. Mes 'e hast.l ot-
rmU§ o1url
1-l.AIMDi BBY (izmit) - Efencl.illl· hey ' i e:i l ·n':z
mahaJEne 'b ir tahk:k heyeLi gonderil'me :ne ka ar ve-
,:: r e, bend niz b h yet: n mllllia: a ilvlin ii ~t.'J e ·:aast
m )"an11"tda11 isimle · ta:srih dilm~ sur:!tle b.ir h::yet
g "" nder;lmesinin dogru o:ma:ltgr kanaa t:ndey.:m ' J
M e::Ji i Al iniL n tloy:f> bi r k-an:m d a m ~• ~u, ·. Ge-
ii n sene l parta Mebus u muhteremi Nadir Bey
1haJklkmda 1 ra edilen t.a.hkLkat i9: n ik:n · wp ... ;:J:1cLi
ljtiDe kendi m-eyan1nda1\ bj r tah l ;.)( hey li gonder:lme-
-861 -
 t : 164
sini H yeti CeLilen.i'Z,"e te.ldlri_f ebb:gi hiilld lkalbu•l lbuy-
ruJmaJrnl . ttr. Fazla olar;aJ<: Ma!1Lta !ittbe':eriJ1 yem.id:e."l
init.i hap ed iecegille na2laJ1an, §tmdii us;uncli ~UJbleye
me up -o'an mu;ht rem arka!da~lanmiZin yapadl.g1
tah kJJ k,C!JtJ gene doridlincli §ulbeye olevdij e·di ~ !mesi ha :•:n"
1
de a.caJba o §U!oeyj bu mesale Li,zerin:de ten•vire 1kiEi
gel c k m:di.r? Benden.Zlin kana vime tgore bu i.i~ ZJa-
tm ya heye•ti umum:'Yeden inti hap eddm i, e:r•ahut
Mar'ttan son.ra §Libeler t Wkr[iJ e' tinilecek ve hangi
§Ubeye te di edilecelk!Se o ~u!be .neyamndan lit;: zatm
gitm~si ~az1 m gelecegi frkrli·nde}1:m.
ATlF BEY \('Ba;y,az.Jt) - Re> b::y b;r §ey .arzcd -
ccg :•m;: Sm1 Bey:n Hlis11ev 1Be}'11e.
TA!HSoi BBY (Aydw) - 6f nd:m: enoUomcn
mazb a.tas mda bu i§e Da.hiJ,:Oye Vekal Linin .lZ.'1yed
rettugl:ni e bir Da!hiliye mlif Jt;. !n:: n 1bu 'b'apta t:t1:·:.:<a1t
iCJ eltigini bl:ldiniyor. Blllun ha•··knJ!da· Dah iliy Ve-
kaJ "i 'ne gibi •bir ri1uame'le icra etmi!it·ir v_ §:mct:y-e
kadar n:c;:in tevdi tm 1111: tir? Bu m.e.s le haL •: rn:!:t Dl-
hi!L ::: Ve :•1i !za a:t er in.
ULEYM N SIRRI BEY (Yoz.gat) - Tnhsin
B yin buyurduklan mut'asa.rrrf Bey halk kmdldtr. H~ ! ­
buk i bu t ef.'i~ ba k,adJr.
REUS - E[end::e r, ~ube t h':t) at icra rna :kanaat
hasJ•l ctmi~. : naenal :r'h ma·h~il· i ta!hlkikat he ;;,,:r11i. de
·ank'acJia,}'larrnd<ljn inl[i.hap efim; i ~. Bun~ar c!a <u l:.-acla :a-
r;nm:d'a:nd!I. Bunu dogru'dan do[uu a kat [ bir kn•r I ·
Ia ar,z,etffiiyor. NaZJan ita.Sv;,bjne ;arZJetmegi t~n ~: p
o:m. (B et ses eri)
[Bi!R oM8131US - Yaln1z (jir •n'ctkta var. Re1s E::y,
li:eyman Sll'fl Bey di}IOr 'kr, al hlerinJe v r::en
'takriri jmz,a elm·~ . Bunun vu Ulku ne d r~cedecl.r?·
(Hay1r. haly1r .ses!leni)
RB~S- MUISaa'd'e ed.in·iZ. Maz1bala u uiUne mu•;a-
frktlr. Suben•:n karanm 'ka:bul eden:c.r JUt[e n I ka.i-
drr rn ... Mdb•Jit•a · , u ecli'ldi efendim.
3. - Karadeniz limanlanna ithal olunacak mtstr
ve ,mlSir unlan ile izmit Sancagma gelecek bugday,
arpa, miS/r ve bunlarm unlannm gi/mriik res111inden
i'stisnalartna odair Muva::.enei Maliye £nciimeni maz-
barast.
RIBl'S - Bfend:m lbim Z:aihrr·e meseiesi var. B.azt
man.:a dclay-Js.:le mllzaJker(;1si bu gune k,rudar ka hli.
A1ik;ad~lar da "s.llioa~ edivyorl ar. MiuYiaz;,neli Ma~: y
En:cU rneni:n!e be!l1aiY1 tm dil gi.ion der1:1c.n 2lah: l'e ll<Jan U•n u
ha1kllu:n:d'a!kii mLhr,azenei Ma~liye EnoUmen.in :n. maz!ba-
ta's.J orlqun:acaJk1,
23 . 2 1338 C:2
M'·· vi3.Ze.r. i Ma~iye Enctimeni Ma.z.ba.tas1
IM<waddJ i·~6d'en aiwnalk,t>a o]au gli'OU1Li•k Desm(nin
telljZJiline rmUtedair ka.nun 1ayihasJ ha~k!kmd'aiki nok La,i
n.a.nanmJZ ~vveloe heyeti ce!Jileler:nJe ar<zedr~mri~ CYrmatk-
Ea >bu defia esa!st k.a.bul olunuJp da madd e hal inde tes-
V?;•di emir b llyru'lan te!JQarli rd en mlistenlbat olalyfi h'a!i •k a-
nuniye bittan1lim. ta dim k1lmdr.
0 Suibad 1lj338
Az~ ~
Be Y)a.zrf · IBo~u
~trf Sitkirii
Katip •M. •M .
Et1tugnu1E Dr. Te.vfilk Ru§tti
Mlli:itru6a iKkrmalh [)r.
AZJa
Sanuhan Yozlga)tl
lil yman 1rn
za. A 2la
1
1K'()ll1Ylll Mersill
Kaz:m H .. j s ··ah'aJbtj n
Madde !. - Mer in Lirnaniyle alelumum Kara-
•deniz limanlanna ve izmit ve Beyaz1t livalanna it-
hal edilecek bugday. arpa unlanndan ahnmakta o1an
gUmrUk resmi 28 Temmuz 1336 taribti kao.un muci-
bin istifa 1 icabeden miktara tenzil edilmi~tir.
BVF~K R .. STU BO"y (M:onte~e) - i~<.i kr':m:!
ile arze:leY:m. Bu me 1:: Me::.:•: ' e kionu~uJmu§ . bir
1karara rapted :Jmi~ ve \Sl'nf ma:dde ih'a':·n·e .g ti~::mes-i
~ :n encJmene ha1w1Jl•e edilmri~ -;ure~·le t :a:.d· i e.~;~,' g"lm'z
iQin nP!•n•'ll bu hale ifr, g et·.;lk, e takJ.:m ·r;, .
R~ Ei - s:mdi diger ·bir m so.! .. ye da "rr bir t•::tkrlir
a rufm. Rej i allJbarJann!da Llltun ablllp at:J111~ cl n:Ji-
'} IG;. M se: noin §-ahsi mi.itea•l!tl i malum 'o!ma~IJg1 .:~:n
'bu ta!kruni. o•. Ll!trru acag1m eferrdi:m.
!MU 11 FA EPBNDii "(Tok:ad) - R•e,i· bey-, rm,ib3.-
ade cd :nit, rbj I}ey arz:ede::.egiml: (GUriii!lili:ler) Efend':~
l r bu ri.itiin::er iPsparlt•a reji ·'anib.rudar~nl an p'1tnml~ ve
satrllmJtS ve lbunu y:aparular lbu rgli!n memur:ye!~•e.:!: r.
i ~m:!eri 1lazlll1 ld eg)l.
.!HA!Cl ,SOIK.RO 1B EY (Di)'lanJbokf:r) - HUI!qiime~t
·izia a,t .vensin1
IMUSllAP.A EFIEN!Dil: (De¥1a:m~a) - •Beon l<.!kn:r
sahubi dewi·lli'm:. IHalklilkiaJtt me e!·ey,i meyd amt s:•lk'aor•m:aro<
i9:•n ll:, u lklirst)ye ~;• k.tJm, a~ary J.!e i,} bt1 ~m'e'z. IBoiz ill~'eo:nle­
ketin vekilleriyiz. Bu gibi adam1ar, aramrzda iken
·adam lo~ama•y!Z, gUnalht1r. Tlll!k, tatk, tlruk ne 'o~a ~·alk
b~J_lldan, ne ylkia:cak? R'ioa e'd.enLm., ldt,noleyin.iz. (D e-
a,m eslenl) Geyen sene tspar'ta'da ""k!i lb"1n1 lira. jec CI:S
ihl'PSJ1JIIk irnes'clesi oldu. Ba.zn lba§l lb!ozu!lQhl'r dedDler •kii,
mElbus~ar h1r'S1Zbk el~ti. Bu lbmim. iu :1i ne•BJ'me ag1r
862-
 t : 164 23 ' 2 . 1338
,gitti. Buna da.ir tJaJkfjr verdim ba!k!r.;.r~m lk•a}~bo!du. 0
't<~~lufi ba!hrmalk suretiyle m:eydana ~ :,kat iJ ;Ilc Bunun
iizenine lit> ler bu m,ese:e I:.J.e ugr~ty'or. 0 m yanda
!spa.r.t~ mu~aTnft <S'alb~kt !Ve ely MaUl~ mu':ill~a·.
rrf1, ts!J<artra Ileji anlbarjrnda,lkll yel mi~ tt: n 'b :man til-
run aim~. bu da rumlar;;n. im,i~. 0 tii<li nii bazclaru11a
satmt , pat'alann( cep1 r:ue a ilrru !ar. Onun Liz :n
. l
!Da:b:i:J.'iye V f<!;l]:i tAd!IJan Bey fell'dl;ye bu metr~ :e ~··,:·--
~~.
'Bir Mdbus - IspaJr~a·lclar ~rru~ k ~: m -in.i ':<ul-
·~alUJli<IIYlfiiZ. Fsparta'Ltlar yalmamt~tlr.
IMJUSTAIFlA BEY I(Tfukalt) ·_ ,:lJ pwa.~ia.r deg i:•.Xr
ef erudim. o·n.r•a 1bu tii.bi.ill!Jen s.atdty•or. On.:.::1 ilz:er:•ni:)
!sparta ahalisi boyuna §ikayet ediyorlar. Diyorlar ki,
ltl~!'Unllel~ saltJl-dJ. Bu !ili ii•:h::.r~n pa, s~ l1!:l.Ll:m:1ye g:r :~r: -
1 ;-r. Bu ti:iltiinJleni sa~aJn klirn? t•s rnet P~a hazret'~eri n~n
da'Yl 1 !Dok,lor Rte£16t Bey. IBen. ma'll!mp hal:<'ikli v::
samJimli •go1'ii j[ig'U'rn ·k:rmJs:,Jen:·n sozJlidi.ir. Ya,nu b .nJ
m eleyi lb.ilm!:yorurn. onra Dolkitor b~ r m 1:ictd,t bu-
rada lk:rul dt. H y ti V :Ie ded: r k;i, bu adiJ.m 'C!.c,\-
turmU§ ve hem. de m,uLa:S'aunft1r. Biz bunJ bir y 1.! ta-
'Yl;'n ed: ,eg:z. H ye:ti VEl' ·:ct n. bazru:an d e:,J:~er ~q;, bu
a!damm ZJamarund:a lur 17ili,!P \'ar, ha2Ln:!J n ~a.!mm1~
bir tiUiti.in mese1e3i va!r. IBu ne o:a ktrr? onra ta,h -
IJG:Ik!a,tmt tyapur.:z, derJ r. 11alh! :~<! •t )':lp<•11}110T. T :1(c1\ ·J.-
ti!Tlt da Ma!l.i·ye Vod ·~a:n:den orarsal1lZ Ma•l.:·}, ~ Y '<.ale-
t:i.rid!e detflter ha ~i:nde hul unuy011mu~. Bu m e:::y•i r ji
fllllidilii:~e t&nden, Ma.liy Ve!k.iJ ~nden orarsm1z ve b:r
de talh kJJkJa.t y:apar a TllZ i 'teza!hiir d r.
HACI ,SUKRU BEY (Diyarbekir) - Dahiliye
Ve!lc'3'1 ·~inde ~rafk1 tahki1k,i:y m,e¥ ut i'~en nas;l lat}(nJ
e'diytor o adam.1~
!MIUSllAFA BIBY (11o1<.at) Ooa e ~ ya.Jar lk,an§ir,
bilm,em. WI~larJ
ISELA'H!A.TTII.'N :BEY QMer 'n) - tBu m- · !e mem~
Iek,et meseJe 'dir. Taknir. sahipleri meseleyu iza;h etti-
lel\ Mrecllis booun ha, lunda itlllii has1l etm ~ istiy-or.
JDa'b!illi.'ye Velqili lbu mese:e ha!k!kmda •izaoh t ve1 '->:n.
(Da.'hi1iye Ve ili i21a!ha. ver in s t ri)
UrUBYlMJAN SIIRIR.I •BBY (Ymlgat) - r:kad~­
ila.r; rm'a.l lll11U aiJ!i>nli z lbu Jlsparlba'mn lkJoyun ill
ltasar,nfl'a allakaldar oldugu •i9in Dathlilli•ye y , klfute · 1den:
0 0n,del'i 'l en m'illiellLi§ hu muLa.lsarPn!f hal km!da tJa:rukli-
1
ka.t rruporu nda diyo r !k,i ; ml!lba' arni haJklk,J n d'a tru I' ik•alt
ty;aptJrn. Fal~at bu .a!l.iilkada!r m'dbusJar hak!km-da 1b jr ~ey
d'iyelmeun. Buna M0011si Mi kan~u-. d iye gon.tlern : ~r.
Onun ii.z,enine ·evnalk1 u"oeye tevdi tmi§ oluy' r. Ma-
d mki ll)oyle bir mura. a:rrifm tiitiin1e- alakas1 armt§.
Da'hihye Vdk;aleti .m,uta~allr.tf halkikm a tahkl~kat yaptt-
nr. 0 tallkJlkat da bu meseile ~le alikadar oldugunu
-863-
C:2
gosterilirse Meclise aksederse, o zaman mesele de ta-
vazzuh e.der.
MUSTAFA BEY '(Tokad) - Bu mesele hakkm -
da Miifit Efendi de lzahat verirse meseleyi tenvir
etm i~ olur. Clinki mernleketin miiftusiidiir. (Giirill-
tiiler) ibrahim Bey de aliikadard1r, izahat versin.
1BRAHiM BEY (Karesi) - Efendiler, takrir ben-
denizindir. (l~itrniyoruz sesleri) !sparta reji ambar-
lann{!a zlirra ait k1rk b'in kilo tiitiin deranbar edil-
mi~ ve bunun hazineye ait o~rii de ic;inde iken, ko-
yun meselesiyle alakadar olanlar reji ambarlarmt
k~rarlar. Bu ktrkbin kilo tiitiinii lurk veya elli b~ ku-
ru~a ahaliye satarlar. Bunun hakkmda Dahiliye Ve-
kaleti Sabri Bey is;ninde bir mi.ifetti§ gonderdi ve bun-
dan dolayt da mutasarnf azledilmi§ri . Bilahire buna
cevaZI istihdam karanm verdiler. Tekrar Mara§ a
gonderdiler. Bu mese[e bununla alakal.Jdtr. Oraya
tayinen gidecek heyet bu rmeseleyi <le tevhiden orada
tetkik eder.
HOSEY! HOSNO EFEND! (!sparta) - Efen-
dim; Koyun meselesini bilmiyorum. Fakat ttittin me-
selesine gelince; Beyefendinin dedigi dogru dur. Bu
Avros nah iy sinin reji ambannda me cut ahalii ziir-
raa ait 1335 - 1336 senelerine ait tiitiin var. 1336 se-
nesinden ktsmen sarfed.ildi. 1337 senesine ait tutiil:t
§irndilik duruyor. Bu tiitlinleri bir kac; ki~i 1sparta'
nm memuru, mutasarnf1 dahil, haric;ten de memur
var. Mutasarnf dahil otdugu balde reji ambannm
kaptsJru kirarlar. Ktrk kuru~a Antalya'da talip bu-
lundugu halde oraya ihale etmezler. Yevmiye tic; lira
ile iki memuru gonderirler. Ktrk bin kilo ttittinden
12 bin kilo sattldJ. Gerisi yak . H1rstzlar ka~analer
yapmt~lar. Bendeniz bu hakikatlere muttali oldum,
geldim Dahiliye Vek aletine 1 Kanunusani de bir tak-
rir verdim . Halii ahkarru icra olunmuyor, nedendir
b_ilmiyorum. Mutasarnfa soruldu. cevap vermedi. Ha-
lihaztrda !sparta mutasarn£1 Mtifit Bey i~e vaZI'yoo
etti. TahkikatJTll yapl">:Of ve hakikatler de meydana
c;tkmt~tlr . Bu bir.
!kincisi; !sparta'da bulunan Miidafaa-y1 Hukuk
cerniyetini biz kurduk geldik. Demirci Efendin ten-
kili esnasmda tic; bin bir, yedi bin lira bir (Kagtt pa-
ra m1 sesleri) Evet kiig1t para. Bunlar gtiya Efeye ve-
rildi. Senet al.JnmadJ diyere'kten soylenmi~ ve bu pa-
ralar kiim.ilen yagma edilmi~tir . Hakika.ten buradan
gidecek heyet bunu da tetkik etmeli ve bu i§e vaz'tyed
etmeli. Bu gibi hak.ikatler de meydana c;tkmahd.Jr.
Hakikaten edebsiz adamdtr bunlar. Ya§a m Mufti
efendi sesleri)
 t : 164 23 . 2 . 1338
NAD1R BEY (!sparta) - Efend.im; koyun me·
selesi :zaten meydana ~lkacak. .Simdi tiitiin mesel i-
nin tafsilitmt arz edecegll:n. Ger~i soylend.i. Fakat
rutiphem soylediler, a~tl amiri btraktt da memurlar-
dan bahsetti. Bu tiitiin ktrk bin kilodan biraz fazla-
dtr. Sonra ahalinin maltdtr ve bu reji ambarmda idi.
Bunlann i~inde hazinenin de o~rti vardt. Bunu muta-
arnf ve arkada~lanrmzdan Haftz lbrahim Bey ve da-
ha baztlart ittifak ederler, bu ttitiinti gidehm alaltm,
derler. Reji mtidfuii Bahri Beye mtiracaat ederler. 0
muhalefet eder. Bunu almaktaki maksat gii.ya Demir
Alaymm masarifi ~ruriyesini bu tlittintin bedelinden
te viy edecelder.
BtR MEBUS - 0 zaman Dahiliye V kilt kim
idi?
NADiR B Y tl parta) - Bilmiyorum. .Simdi
efendim rejL miidtirti Bahri Bey muhalefet edince,
ortada bir nahiye mtidi.Jrii . kal!r. ahiye mtidi.irtine
de bu meseleyi teklif ederl..:r. da muvafakat et-
mez. Sonra mutasarnf rntidi.iril k.ogar efendim. S ora
Haftz ibrahim Bey ve mutasarnf emrederler. Bunun
ilz rine ambarlan ktrarlar. Ye ·miye ii lira ticretle
t parta'da hanct Rii til ~avu~u korlar. Her amban
oradan mtiteferrik urette atarlar. Lt anm her tara-
fmda bu ttittin kas;ak sur tiyle arfed ilir Yal as;·a,
Ak~ehir'e kadar gelir. Bunun b;!deli ne oldugu belli
degil. Mesela Rejinin defterinde ktrk be~ bin kilo ise
Haftz Beyin gosterdigi deft rde on, iki bin kiJodur.
Arada otuz dort bin kilo- fark vard1r. Reji miidiirti
Bahri Beye ...
HOSEY! HOS . EFEND1 ( t parta - Haftz
Beyio ismi orada yoktur.
ADTR BEY (DevamJa) - Ben hakikati soyhi-
yorum. Biittin memleket buna ~ahittir efendim. Te-
vile hacet yok. Muta arnf da,. o da beraberd irler.
Buraya geldigimde me eleyi Dah11 iyeye e Reji Mti ·
diiriyeti Umumiye ine haber verdim. Oraya yazd1lar.
Evrakt buraya e!di. Reji ambannm tuttugu zabtt va-
rakalan, ettigi §ikayetoameler hiik.Ctmete vaki olan
mtiracaatlart bu evrak taktrnt ile geldi. Reji Miidiiri
Umumisi Mithat Bey bana dedi ki; senin .d.edigin mik-
tardan fazla ~Lktt. Hakikati hal soyledigim gibi mey-
dana 91ktt ve Evrakt da geldi. Bunun i9in Maliye Ve-
kilini de gordtim. Boyle bir mesele vardtr. Gen;i bu-
nun ktsmt kiillisi abaliye ait ise de, i9inde Jaakal ba-
zinenin de iki bin lira kadar hakkt var'<hr. Soora aha-
linin ttitilnleri de tabii ka9ak sarfedildi Bu da bir
ciirtimdiir. Alamelainoas bilmiizayede satLldt. Koy-
lerdeo biitiin talipler geJd.i .Bunlar1 satm aldJJar. Bu-
nu rica edeiim araym, dedim . .Simdiye kadar arama-
-864-
C:l
dLlar. Reji mtidiiriini.in evrakJ tahkik. e i · radadtr,
bunun hakktnda Dahiliyeye haber vardim, dedi. Da-
hiliye Vekilinin o zaman kim oldugunu bilmiyorum.
TAHStN BEY (Aydtn) - ::,lt ve koyun mesele-
sini de izah ed.iniz ve Me it i tenvir buyurunuz. •
NAD1R BEY (Dev mla) - Efend.im ·Jen bunlar
hakktnda §Ubeye t.a hatt umumiyede bulundum.
SALlH EFE 'Dt (Erzurum) - Efenin bir de
para m el i var, yansmt hoca oyled.i. otekini de
sen 6yle. Hoca Efendi elli bin lira k.adar bir para
meselesi vardtr buyu dular. Onu tamamiyle izah edi-
niz.
NAD1R BEY (Devamla) - Efenin tenkili ~­
mantnda !sparta'ya vardtgtm da dinledigim budur:
Efeyi tenkil i in Refet P~a Hazretleri 1 parta ya gel-
mi~ler, teo.kil eylem~Jer. Filhakika Efenin lsparta'da
t:vi var, e§ya 1 ard1r. Velbasll her §eyi oradadtr.
Oray1 ayrru~lar. Bu arada Efenin C§yasmm ktsmen
yagma dild.igini i ittim. Hatta abalid n gasbedilmi§
otUL. ktrk tulum da yag vanm§. Bdki otuz, ktrk
bin kilo yag eder. Esasen Efenin eviode ne olmaz.
0 zamanm bir htiki.imdart. Buolan yagma etmi~ler.
1evcut altmlan ve banknotlan (Giirillti.iler miktart
adalan) Miktarmt bilmiyorum. Yalruz i§ittigimi
oylUyorum.
C Tt BEY (Lizi tan) - Rei Bey. Usulu
mtizakercye ait soyliyec gim. (duriilttiler) Biz dor-
dtincti ubenio buraya vermi§ oldugu bir karar mu-
cibioce raya dort ki~i. yahut ii~Y ki~i gonderilmesin i
mi.izakere ettik e buna karar verdik. Bu mesele hi~
me zubahi olmadan gayet miihim olan bir meseJe
buraya anbp olen ( iddetli gi.iriilttiler) Bir halkm
zahire hakkmda soylenmesi HiZJm gel n §eyleri oy-
lemeyip de bize bunlan d.inletmek dogru degild.ir"
ALiH EFE Dt (Erzurum) - adir Bey bun-
ian senin araban gotilrmi.i~.
AD1R BEY (Devamla) - Benim arabam gottir-
di.i. Efeoin evinde ne kadar para bulunmu~ i e ( e
kadar sesleri) Benim tahminime gore altm eya bank-
not ytiz bin liradan ~agt olmamak laztm gelir. Bu-
nu nereden soyJliyorsunuz der en.iz, diyebilirim ki,
bu gi.in Efenin ku vei tenkiliye kumandaru olmak
ilzere 1sparta ve Antalya havali inde e§hast malume-
den aldtgt nakit yan i altm veya banknotun miktart
maLfimdur. Buna bir beyet gonderiniz, o ~man tah-
kikata ba§lasm. Bunuo ne kadar para ve e~ya aldtgt
meydana s;tkar ve Demirci Efe ugradtgt yerlerde ne
kadar e§ya alnu ttr? Ne gibi nehbu garatta buJun-
mu~tur? Bunu bulmak pek kolaydtr. Bunda miiki-
·lat yoktur. Bu §eylerin tahkiki i9in beoi tayin ediniz
 t : 164 23 . 2 • 1338
ve yanuna bir kay arkada~ dahi veriniz. Gideyim
bunlar1 tahkik edeyim ve alelmtifredat her ~eyi size
gostereyim . Benirn arabama ytiklenen para nereye git-
ti ise gitti. (Nereye esleri) Refet Pa~a goti:irdu. Ne-
reye goturdugunii bilmiyarum.
SALAHAIT1N BEY (Mersin) - Efendim, ben-
deniz hadise hakkmda degil, hacli ede mevzu bir iki
naktai nazike hakkmda soz soyliyecegim.
Birinci mesele; tsparta meselesi dalayr iyle bir
arkada~Jm.JZin ismi ge9mi~tir, day1s1 aldugu bir mese-
le? Herhangi bir memurun herhangi bir fiili, bittabi
dagnrdan dagruya kendi ine ait aldugundan anun ~u ­
na, bun·a mensup olmas1 mevzubahis olamaz. Bunun
DahiU te iri yaktur. <;unkii bendeniz zanneder im ki,
o arkada§Jmtz dahi boyle bir vakada haberdar degil-
dir. Boyle bir vakadan eger haberdar al mu~ olsa idi,
onu kanuna kendi eliyle teslim ederdi. Bu nakta .
zannederim, bu meseleyi kapatmt§ttr.
lkinci mesele ; Dernirci'nin tenkiti ha di e: inden
bahis olunuyardu. Bu §iiyam nazar bir me eledir. Bu
mesele hakkmda hiikGmet her za.man tahkikat yapa-
biliyor. YapmalJdtr. Binaenaleyh bah edilen arka-
da§JmJz hakkmda da muracaat ediliyar a alelusul
anun hakkmda da tahkikat yaptlli. Fakat mevzu-
bah.is rneselenin neticesi gayri muayyen olunca bu
~ekilde kalmast dagru degildir. Bittabi hie;: bir kimse-
nin '§erefiyle aynanamaz. Bu i~e te§ebbiis eden adam-
Jar gidip de herhangi bir e§kiyan1u kesesinde bir ka9
kuru~ bulacagtru ve bundan intifa edecegin i degil,
dagrudan dagruya memleketin istifadesi iyin ardu-
nun vucutlerunesi ve mernleketi n ati inin ~kiya ba-
diresinden kurtulmas t iyi n kafalar:m artaya atmt lar-
dtr. Her balde bunun ic,:in anun bir neticesi m us bi te i
vardli. Yaksa bile meydana c,:1ksm. Bendeniz bu su-
retle tabkikatt muntazamanm icras1 ic,:in meselenin o
tarzda cereyamru arzu ederim efendim.
NADlR BEY (isparta) - Sirndi Derni rci Efenin
fecaatinden bahisle bir mesele arz edeyim. (G uriiitti-
ler.) (Devam et sesleri.)
HAKK1 HAMt BEY ( inop) - Bendeniz hati-
bin sozi.i bitsin de andan saora soyliyeyim. ( onra
soyleyiniz sesleri) Efendim aleyhinde veya Jebinde
soz soyliyecek degilim. Miisaade buyurursanrz ki.ir-
si.iden arz edeyim.
Efendirn; Nizamname bilinsin ve abenl< muhafaza
edilsin, efendim. Evvelki mesele mt1stakillen bir i~ti.
Onun hakkmda Jazun gelen karar ittihaz ediJdi. lkin-
ci mesele de bir mebusun ismi mevzubahis aldu . ~a­
lfunu alileri her hangi bir mebus hakkrnda tahkikat
icrasma evvelen karar verilmedikye, ki aim usulti
- 865
C:2
mahsusast vard tr. Bittabi tahkikatJ hi~ kimse yapa-
maz. ~imdi ismi burada m evzubauis alan arkada§
burada mev ut almadtgt halde ve bu zatm kendi hak-
kmda oylenilen sozlere kar~l miidafaasl dinlenmel<-
izin heyeti celi leri nin karar1 yalruz §U beye t~vdidir .
Bir defa ~ubeye tevdi edecek. Meclisin bir kanunu
var, bir usuli.i var. Herhangi bir arkada~ hakkmda
ihbar bu!du mu evve]a ihbarname sahibi mese-
leyi izah ederek ona kar~r maznun mevkiinde
·t.i m is o da m lidafaasmt yapa r. Ondan s nra Heyeti
eneniz mucJ j tabkil<'tir der, bir ube ·e havale
cJer. imdi Haftz Lbrahim Bey burada mevzuu hahi
oldu. Buna bir karar erir ek yann ben magdur a l-
dum de. e biJm.:m ki Heyeti Celifer.'izin na.tamam al~n
,~::r~. n net icesi nde iyi bir r?ey apmamt§ olmakla be1ki
mi.i t e ir a laca'l(ttr. Bu itlbarla diyorum ki, bu me-
sel haddi zat md:1. ikinci bir mesel dir e zaten uc;:up
gid c~ k. de degildi r. D;: bes gi.in geri kal acal<-tt r •e
es en ruz ameye bu dahil o'lmamt trr. i;V'vel emird e
ru?Oameye irha!in e 1 11.rar verdikten sonra muza'kc e
etm ek laz m gelir. H albuki andan ev el zah iren !n it-
h:J.li ha:lcl(ln i. 'ki ka un ruznameye i hal edilmi.-~e
- ve mi.izak res in ~ ba!j, rl.m J:ei:', a 1! Mi.i ?':erc
7
edilen madd den vaz ge)lcrek heniiz ruzn~meye ge:;-
memi') alan bir mco£eleyi m "z<rkere e·me~ dogru de-
::,!1. Haftz Bey a kada~rmtz buradJdJr, yan i memle-
a:ttc mezur clegiJ., ·r ki. .. Buracla o!dt gu ic;in anu cin-
l'!:-mk doibt iur \ kanunidir. fLtab · Haftz Bey bun -
!•. n 1 u up mi.id :;f, a 1111 yapaca'kttr. Yani ~e!<rar ede-
-~"'i?:. rugu'1 uzun uz<tdtya s"ylemtk ur ti_le em
, ·!,.eli 'n kl}m<li '-'C:.ktini J;a\be:nk·t v hem de bir
netice_· raptc'd' : 'm ~ye~ 'k b' r mes Ie :1e ugra.· m:;'-ta
H eye"i C'e j t~ iz. . ne gibi bir men fa . t:l "avvm edi· · r?
Bu itibarla Heyeti Celilenit bunu ruzn mcye itba
<' er. P a7arte<>i yahut b a~ka ir giinde bu me' len :n
mi.izakeratl karar'la tiTlltr. R ica ederim. ruznameye
i hal edil in de e.:1s m sdeye ge;eUm.
E ~!1diler b:r defa ZJtl a!ileri ve bendeniz hak-
IJ<tnda nkara'da mevcut oldugu halde 1 li e mev-
cul. d <>gil d :ya bir ~e SO) cni r e karar verilir e siz
mi.ite~ 'ir almaz m1 mtz? Rica ederim kuru kuruya
mJJzak:oreye ne miba var.
T ALI H1L i BEY (Balu) - DOgru an dag-
ruya ubeye havaie edel im.
Jlk it;timada mi.izak re dil in efend im. Binaen-
aleyh e as mesefeye ani zahire ha'k'kmda1 i kanuoun
mtizakere ine ger;ilmesini teklif ediyarum.
DiR BEY (tsparta) - Rica e<:ferim , tela§ bu-
yurmaymtz. Bu mevzuubal1 is olan tilti.i n meselesinin
evrakmt getiri niz. Pazarte i guni.i ol un, acelesi yak
 t : 164 23 • l . 1338
0 •valk1it hepsini soylerim. (Soy!e, soyle sesleri) (H~- . saf ecfetim demiyorum. Fa!ka't hiiiktimierim1zde biraz
ka b'ir mesele daha var sesleri)
ZlYA HURSfT (Uizi's'tan) - Efendim; burada
ziyaa ugram1~, heder olmu~ binlerce emvali millet- , 1eril;le miitea:llilk b'ir mesele olmad1gt i . ·• ~i md'i gitti.
ten bahsec!liliYor. Binlerce liratdan babsediliyor. HU-
'kiimet bu paPayt ne yapmt~t•r? Kaytp m1 etm'i~tir?
Miinasebetsiz tayin ve aziller olmu§. Heyeti Vekileden
huki.imet namma kimse kalk1p miidafaa etmedi, sl.i-
1Jo1't ediyodar. Demek Hli'kiimet ve Heyeti Vekile va-
zifeSin'i jfa etmiyor demektir. Efendller, 400 ve 5CO !kabul edenJer lutfen el kaldlfSm... Kabul edi1'mi~t'ir.
bin l:irantrt gitt'igine dair bu kiirsiiden oyleniyor.
Kiirs ii mill'efte Hi.i'k.l.imet namma kim e miidafa:a et-
miyor. Bmva11i mi~Jeti siyarret evm'i ye·c eker mi'clir?
Atalbildigine mi gidi yorla•r? Hii'k'li'met namma izahat
verllsin efendim.
fHSAN BEY (Cebel bereket) - Efendim; bir se-
ne evvel lsparta'da a haJinin tlitlinleri nyi ed i lmi~,
bunu mebuslardao baz1 arka da~ lmt z la mutasa rn.f yap-
ill!§ d'iyorlar. Safhanm b'iri bu ... Bir de, Nadir Bey
Refet Pa§a Hazretlerinin isimlerinj zi'krederek aJdtk-
1an parayt gotiirdli, bu'y'urdui a r. Me ere §: mdi buyUk
oir ehemmiyet kesbeut:.i. Bjr ene evvel b'ir defa cere-
yan ermi§ mutasarnf dUk!k.anlan, a.r;:m1~ , tlitLin1eri sat-
mi§ yani WtUnl'e ri yagma etmi§, sonra tahviJi memu-
riyet edjfmi§, iyinitde qahil:i ye Vekili var; gel in
muamefe ne tarzda cereyan etm'i§ tir. bizi te.nvir etsin.
Refe t Pa·§a Hazretler'i ir;:i n paTayJ ald1 gotlirdii dedi-
Ier. Bunu havsalaril almad1. Benjm b'ildigim Refet
Pa~a ahp goti.innez. Efend:ler Refet Pa a Paraya
1.eoezzUl etmez. Bu halde gordtigti i§leri memleket
i~in gormli§ttir. Hiikiimet namma gormii tiir. erede
Hliki.i met, nerede Dahiliye Vekil! er i ki selefler'ine
itham va!!d o lu yor. Geli p roiidafaa etmiyorJar. - ere-
dedirler r ica ederim? Bu namusu tem izlesi nler. Yann
biz kendilerine soyledigimiz zaman elefleri de ken-
dilerin i mudafaa etmeyecelkit'ir. Oldu mu Dahiliye Ve-
kfili ki bu narmuslu adam1 miidafaa etmiyor? Hiihi-
met gelsJn cevap versin efendiim.
TEVFtK RUSTU BEY (Men'te~e) - Allah beni
fblir vekil miidafaasmdan daima rna un btraksm. Fa-
ka't, ruzr 'armen1iz muayyen de!W lken, b'i r vek'ili o da-
kikada - burn'da bulamamakltan dolay1 tah't ie etmek
dogru ola'maz.
1 Hasan Fehmi
-Bizim vazifemiz, Meclis Veki'li acele i t iyorsa !iim-
di r;:agmr, bura.da izaha:t ver'ir. Acele i, temiyorsa ruz-
namemizde da:hil mevadd1 tebl'i!~ ederiz. Bulunmadtgi
ta'k:dirde talttie ederiz. Yan! mUra'l<'abede ~i ddetle in-
-866-
C:l
ml.insifane hareket ederim.
RE!S - Dabil'iye VekjJ Vekili Vehibi Bey kendi-
Simd'i efencfim, rrreseleoin §e'k.' ~udur : Heyeti
Celilenin arzusu HUkUmefi din1emek yo1unda tecelli
etmi§t'ir. TUrun meselesi w saire hal&:mda hUk'iimeti
•dinleyelim deniliyor. Bimtena:leyh bunu reye koyaca-
gtm. Dahil1iye Vekili ve Maliye Vek'il'inin istimamt
Efendim; ruznameniizde dahil ve Heyeti AUyele-
rinin miiza<keresine vazedilecek zah'ire meselesi var-
dtr. Gtinlerce kalmr§ttr.
SOKRD BEY CBolu) - Bu kanun evv'elce haztr-
lanrnt§ ve mliza!kere edilmi§fir. Bunun celsei alerriye-
,de muza1keresini rica edcrim.
REI'S - Efendim yalmz celsei aleniyede okuna-
ca!k. Cel\sei hafiyede ba~lad1, celsei hafiyede irn1am
edelim. Alen 1ide karanm verelim .
Mevadd1 Kanun!.iye
Madde 1. - Mers'in Uiman·iyle alelumum Kara.-
deniz limanlanna ve !zmit ve Beyazut l'i va1a rma ithal
·oluuaca!k bugday ve arpa unl'armdan <l!lmmal<'t a olan
giimrU'k resm'i 28 Temmuz 13'36 tarihl'i Kanun muci-
b'ince i Mas1 icalbeden m'ik'tara tenzil edilmi§'fir.
Madde 2. - Karadeo\iz J'iman1arma ithal oluna-
calk: ·m1str, ve miSJT unlanndan a1m1ma'klta olan gi.imrlik
re mi tarifedeki resmi asliye tenzll ed'ilmi§'tir.'
Ma•dde 3. - t~bu kanun tarih'i ne~rinden itibaren
Haziran 1338 gayes ine k>adar mer'idi r.
M adde 4. -- i ~bu kanunun icrasma Maliye Vekili
memurdUJ,
R ElS - Bu mevzuda takrirler var, okutuyorum.
Ri yaseti Cel ileye
Adana ve mlilhakatmm izam edildigi derecede
zahaire ih'tiiyac1 ydJ<Itur. Civar maha11lerden gonderile-
cek zeha'i r ih1tiyaca'tma kafidir. Mersin'in tayym r tek-
li f ederiz.
Gencl Mersin
CelM Selaha'tltin
Riyaseti Celileye
Kanunun ni'hayel iir;: mah mli<ldetle takyidini tek-
'lif ederim.
GiirnU§h'ane
REiS - Efendim; Celseyi be~ dakika tatil ediyo-
rum :
IKa p am~ saati : 5.101 '( Sonra)
 164 23 . 2 . 1338
0Q0NC0
A~Ilma saati : 5,15 (Sonra
REIS : Birjnci Reisvek!ili Musa K aztm Efend i Hazretleri
KA TiP : Mahmut Sa it Bey (Mu )
REiS - Efen'cl'im, celseyi kli~ad ediyorum.
--
.l'thal olunacak. zehair ha'k kmdaki kanunun mi.iza-
keresine devam ediyoruz. Buyurun Stikrli Bey.
OK RD BEY (Bolu) - Efendim, buglin dairei
intlhaibiyem olan Gerede'den aldlj~tm bir mektupla
ahalinin ayltktan gaye't muztarip bulundugu i:iy!eni-
yor. Bu Gerede kazast da'hrlde ve Ankara ile hem-
hudut olan bir kazad1r. El'imizde yiyecek, ekecek za-
hire yoktur, diyorlar. Muhtacr oldugumuz e i Zon-
guldak Limanmda ~alt~mak suretiyle temin edecegiz.
Binaenaleyh orada gi.imrUk re mi tamamen affedilsin
veyahut hi ~ olmazsa en adi unlann ithaline mli aa de
olunsun. Biz de ihtiyactm tzt bu uolar ile temin ede-
lim, diyorlar. Onun i~in Zonguldak Limanma girecek
unlann , hana ikinci ve Uryi.inci.i ne ilerini n gi.imrtik
resminin tenzilin'i. te'klif ve rica ediyorum. Bu cihet
nazan d ik'ka,te almsm. Soyliyecegim budur.
iSMET BEY ( orum) - rkad~lar, bendeniz
ecnebi zeha'irinin glimrilk resmin'den i ti na 1 ve ya-
hut b~ misline tenzil suretiyle ithali hakkmdaki tek-
lifler Uzerine noktai nazartmt epeyce izah etmi~tim .
Fakat gilnli g~tik~e bu noktai nazarlartmt teyit ede-
cek bir ~ok vesaik ve haberlere e matbuat ne riya-
tma muttali oluyorum . Bundan dolay1 mil aadeterini
i tirham edecegim ve kt a soyhyecegim.
vvela noktai naza rlanmda!ki i aibeti teyit edecek
ekayii arz edeceg im.
DR . SUAT BEY (Kastamonu ) - Efendim, esa ka -
bul edilmi~tir. Soz ~ekil i.izerinde soylenece"r<tir.
ISMET BEY (Devamla - Efendim. soyliyece-
gim, maddelerin ~e'kline , ruhuna aittir. ('i.inkli mad-
oeler tamamen yanlt~ttr. (E as kabul edilm i ir, e -
Jeri)
TEVFIK R O TO BEY (Mente e) - U ul hak-
kmda bir ~ey arz edecegim efendim. Noktai n~za rl ar
mi.idafaa olunurken Heyeti Celilenin. mazoata L ka-
bul i~areti ile enci.imene havale etmi~ oldugu nazan
itibara almsm. Bunu rica ediyorum. Mazbatan tn mils-
vedJesi buradadtr, mat bata kabul j~a reti ile havale
olundugu icrin enci.imen bunun Uzerinde oynamak h k-
kmJ kendinde gormedi. Heyetin verdigi karan kcli-
67-
C:3
CEL E
mesi kelimesine tespit etti. Rica ederim . Meclisin bize
tevdi ettigi mtisvedde okunsun.
BASRi BEY (Karesi) - Efendim; Encumen mut·
Jaka buradan giden §eyi aynert yapmaya mecbur de-
gildir. Kendi kanaati daire 'inde liareke e ;nuhtardtr.
izamname arih'tir.
iSM ET B Y ( orum) -- ·rendim; Meclisin usu -
lti mi.izakere· i vardtr, teamtilti vard1 r. Simdi bu tadi•I-
name nazan dikik:ate ahn.m t ~ttr. Halbuk"i ister ktsmen ,
"ister aynen naziar1 dik'kate almsm, tadilname!er encti-
mende terk ik edilir ve onra madde halinde mi.izake-
reye vazolunur. Simdi madde halinde mi.iza1kereye
vazedilmi~. iryin boyle hayati meseleler ilzerinde te-
11i~ ediyor unuz? Memleketin hayati menfaatler'iyle,
hayati zaruretlerin i tel if edecek kadar mu'tediliine,
mutabasmane hareket etmek imkiim yok mu? B"iz
v kayi si:iyliyeceg'iz. Elimizde bir ~ok vesaik vardrr.
DR . U T BEY (Kas'tamonu) - Beyefend i o
meseleler bitmi§tir. Mecli te kanaal hasJl olmu~tur.
YalnJZ maddeleri tespit i~Yin enciimene veri lmi§ti.
Yoksa e as k'a bul edilmi~, bitmi~tir.
i ET BEY (<;orum) - Efendim: Karadeniz
ha za 1 b~adtr. Mer in Limant ba§kadtr.
DR . VAT BEY (Kastamoni) - 0 mesele bit-
mi ti r Madde hakkmda si:iyle.
iSM ET B Y .c;on1m) ·_ Efend"im ... (Gi.iri.il t'UJer)
R ica ederim soz oylemeyefim mi?
fendim, iktisat Enctimeninin Mer in Limam hak -
kmdaki noklai nazannt te§rih ederken Adana'nm o
kadar ~edit ihtiyact olmadtgmt ve s nra Hlikiimet in
malumat1 resmiyesinin nakts oldugunu ve binaenaleyh
dana·da bugdaym okka~t 15 kuru~ oldugunu ve R o-
manya dan gelecek bugdaym bundan a~ag1 olmayaca-
gmt si:iyledigim zaman, belki arkada§lar burun bir
hakikat olmadtgmt kabul etmi§lerdir. Fakat dUn Er-
·k·nt Harbiyei Umumiye Reisi Fevii Pa~a Hazret:leri
clediler ki , - celse hafidir binaenaleyh soylemekle
mahzur yoktur · tetki.ka:t icra efiim, elhamdiiJ.Iilah
bir senelik yiyecegim vardH. Fakat arkada§lar ista:s-
yon civarmdaki zahirelerin sevk ve idare i husu unda
ya dtmlan va rdtr ve bundan dola 1 muhafaza'kiinm .
 1 : 164 ~3
Su hald'e demek oluyor ki, Konya'da bir seneli'k
yiyecek, i~ecek mevcuttur. Halkm illtiyacmdan faz la
zeha!ir vardtr ve zaten A'dana muhta~ degHdir. Bura-
da l.iman as;mak Adana i~in feHiiJ<etrir. <;iinkii Ada-
na'nm hastla<t1 yakln zamanda idrak edil~c~tir. n ·.
s:in a~altm djyortar? K'im e din1emiyor. Binaenal·e yh
Mersin Iimaru bakkmdaki noktai nazannuz ve'kayile,
h'alkay'tk_;le teeyyiit etmi~tir. Mersin limanmm •<tytlmast
memleketin i'k'tJsacfiyatt dolaytsile dogm deglildir.
Meml eket in hayatile kabili telif dei!!ldir.
Arka.da§lal!', Karadeniz abilindeki a~liktan bahse-
diyorlar. ,Sii'krii Bey biraderimize bir me'k:tup gelmi~.
Tohumluga, tahireye ihtiyas; oldugundan bahsedilmi~.
Bendeniz Si.ikri.i Beye gelen mekluplara inandtm.
Bize gelen mtiktuplar da vardtr. Sam un da m iida fa a.i
hayat grubunun s;tkard1ib Hayat Gaze esi eenebi ze-
bair'il1in ithalli ha1dc.mda feryat ediycrr. Memle ·etin
elinde ka·lan ufacik ervefini mahvedecegiz , diYQr.
Bun~ soylemeikle beraber vekayi go 'teriyo r ve diyor
k'; Trabzon'a Bayburt tan kara degirm~'l un :. -~ geli-
yor · ve Samsun'a geyiy rdu . Trabzon unlan . ibtiyac1
o1dugundan dolay1, menetli . Yaln1z arpa ve bugdaym
geymesini menetmedi. Arpa ve Bugday geJiyor. Vfer-
zifon'dan gelen bugdaydan daha ucuz. sattyoruz, di-
yor. D ii~ii niin iiz; Trabzon'a 1yburt tan ge!ecek kara·
degirman unlan var iken e Tr:t.bz n'tlan am un'a
arpa ve bugday g'itmekte i'ken. na:sll oluyor da biz ih-
fiyay.lann derecesin.i, mah'iyetini na za n dik'kate almak-
stzm har ket ediyoruz. memle'k tin ikti >adi varltg!lu
imha ediyoruz? Binaenaleyh rica ederim. te!a etm :.
yeHm. ,Silkrii Be in dedigi gib i, i te fe ·dim bu mek-
t up Ka 'tamonu'dan gelmi ir. ln ebolu'ya kiilliyelli
un ve bugday gelmi~tir. diyor. Miisaade bu yurunuz
okuyaytm : D aiJCik me ele;ine gelin e; lnebolu'ya gon-
derdig:m ni.imune dalkikler 1 750 kuru tan sat! edj-
lebUrn'i~lerdir. Katiyen ba1ka gondermemekllgimiz1
t7i1diri yodar. <;lin'kli inebolu'ya 'k'uU iyetli miklardn.
dakik vurut etmi~tir . Eger giimrU'k resmi ilga olunu r-
sa ~va!l1 yedi ekiz l'iraY-a da!kik ver'ilecegini ve ~lin-
u fnebolu 'ya. daiCik yii'ldenecegi bildiriliyor. (('ok
ala seda•Ian, kimin mektubu e leri)
IL41K.KI HA Iff BEY (Sin·o p) - Rica ederim, bu-
ra·st tiiccaranm ~eysi degildir. Yani tiiccann miidafaasJ
'i~in de~il. millet'in huktikunu mijdafa~ ir;:in bura.ya
geldik. Tiiccar ve sim arlik is;in ge1medik. Vesaik i
re2o:iiyeye inanm1yor unuz da tticcarllann me·• tubuna
mt !naruvotsunuz?
B1R MEBt:JS BEY - Pekala burada ! uccar mek-
•t uplan rru o'kunacak? Piyasa mt ogrenecegiz?
. 2 . 1338 C:3
tSM?T BEY (Devamla) - Bir ryok zehair· Kara-
denizde be'klerken burada haya'ta onun tesiri yok mu?
R ica. ederim.
SUKRO BEY (Bolu) - B~ liraya veriyorlar mt
fu.brika torler?
SUAT BEY (Ka tamonu) - Mesele bitmi§ti.r.
tSMET BEY (DevamJa) - Efendim, arzulan te-
lif l:!del'iin. Tohumluk bugday it;:in Gerede'nin ihliyac1
varsa, ki m e tohumluk bagday ithal etmez, yani Av-
rupa tohumluk bugday ihras; etmez ki ihtiyac1 defol -
sun . Un da e'kifmez. B;naenaJeyh Amerika'nm ek tra
ununu mu yiyecek fukara? R ica ederim •. yani bu me-
car en'tri'kast , ti.iccar hissiyat1 degil de nedir? Fukara
f.rneri'ka'run ek tra ununu mu yiyecek fukara? Rica
ederirn, yarn bu tLiccar entrikas1 , tiicca r hissiyat1 de-
gil de nedir? Fukjlra Amerika'nm ek tra ununu mu
yiyece'k.? Budin fukarantn ihtiyac1 izah edilirken. fa-
Ian koyden gider•ken falan kadm miSir kos;an1 goWri.i-
yo , deni yor. · Bu da tekid ediyor ki, bu memle"Kelin
m1 1ra ihtiyact var+d1r, m1 1r isliyor, kara degirmen
ununu istiyor. Amerika unu istemiyor. Bu hakikatl'a n
goziinuz online ahmz da memleketin ihtiya~lanm. zi-
ruretlerini memteketin menfaat iyle telif edjniz. Yok a
yuvarland1grmiZ gi.indi.ir karde§im. Biz diyoruz ki Ka-
rad n."re bi!a kaydli ~art rnt 1r girsin. lhti yac,: bundan
bir ay sonra has1l olacakt1r.
S'. KRD BEY (Bolu) - Efendiler ek.iz lira a
m I va ken am un Hiccarlannm 18 - 20 liraya bue-
daylannt ye_in·Ier; bu nedir? Memleiketi n men faa'tiyle
<_; •rn un ti.iccariannm alakas t yo!<tur. Mem ]e.. ·etin za-
rur Al eri vard1r. izi bu kadar <tela a dii~i.ire n ~ey
memleketin alaka 1 degild'ir. · rica ederim.
1SMET BEY (<;orum) - Biz de memlel<etin ala-
ikast ile zarure•tlerini telif edelim, diyoruz. Siz d oy-
li.iyorsunuz, d'iyor tllJUZ ki 'koyliiler m; ·1r kos;anl~.n
to5tyorlar. Dem k ki ih1tiyas;lan odur.
Bi R MEBUS BEY - Kasabada·ki ahali num
k s;an 1 yemez, fiokriniz temamiyle beyhuded'ir.
HiLMl BEY (Bolu)- Beyefendi , Havza'da arnele
ka milen bugday unu yer.
TEVFtK RUSTU BEY (Ment e) - rkada~lar,
enciirnen n:a·mma bir ufak izaha'tt arz etmeye meebu -
rum. Bu kanun ha'kkmda m'i.istaceli et karan reklif
ed'Hmemi~~i r, beniiz. Binaenaleyh ikinci mi.izakeresin-
de her'k'es yine soz soyleyebilir. Meclisin karanna
tabi<lir. Ancak birinci miizakere irrde Heyeti Celile-
lerince kabul olunup madde haUne konulmast emre-
dilen takriri musaade ediniz de okuyaYJm.
Madde I. - 1zmit sancagma yapllacak; gelecek
bugday, arpa ve mts1r ve bu mevaddm unlarmdan
868-
 t : 164 23 . 2 . 1338
-a111l1ll.3!kta olan giimriik resmi 28 Temmuz 1336 ta-
rihli Kanun mucrbince istifas1 lawn gelen mik.tara
te112'fl olunmu~r.
Madde 2. - Karadeniz limanlanna itbal oluna-
ca'k mistr ve mr 1r unundan almma'lcta· olan gi.i.mrilk:
resmi tatifedek'i re'smi asliye ve zfkrolunan limanlarla
Mersin limanma ve Beyaz1t livasrna ithal edilecek
bugday, arpa ve bu mevadm unlanndan haziran ga-
yesine 'lcadar almacak giirnrlik resmi dah'i 28 temmuz
13 6 tariWi Kanun mucibince is-Mast icabeden mik-
tara tenzil olunmu~tur.
Bu madd ler, nazan mlitalii.aya almm ak. degil, ka-
bul i~aretiyle 'kabul edilmi~tir ve bu sebepledir ki
Mlivazene Enclimen·i mazbatasmda mevadt i~eden
ahnmakta olan glimrlik resmlnln tenziline miitedair
kanun layiha-st ha.kkmda:k'i no'k:tai nazan evvelce He-
yeti CeJilelcrine arz ed ilmi$ olm<~~kla. bu defa as ka-
bul olunup da madde halinde tesvidi emir bu yurulan
tekarirden mlistenbat layihai kanuniye bi"tanzi m tak-
dim klhndt.
U . ihai kanuniye aynen kelimesi kelimes'ne takdim,
teh'ir ile tanzim edilmi§, bir nevi kitabet vavzifesi ya-
ptlmt~ ttr. Ooun i9in encilmen her tlirlil tabti eden be-
rid ir. Riyase'tin tebligi boyledir. Kabul i~areti yapll-
mt~ttr . Heyefi Celile mii tacelen milzakeresini kabu1
elmeyip de ikinci. mlizakere ini kabul ederse... (Mu -
tacelivet karan vard1r sedalar1) Pek ala var a, ahut
yok da kabul eder e, yahut t met Bey biraderimizi
-dinledikten sonra tekrar mlizakere a<;:mak i terse her-
l<esin oz soyJemek alahiyett vard1r ve ilia usulti
mi.izakereye muhn1iftir.
HAKKI RAMi R , Y (Sinop) ·- ~imdi benden.iz
de Tevfik R ti~ti.i Beyin sozlerini teyit edece'ktim.
H~tta tayioi esami ile reye konacak denildi. Bunu
{;elsei aleniyede yapaiJm, ancak bu maddeleri arf
noktai nazarmdan enctimene gon lerelim. Bu, terlip
edilsin gel in, denildi. Meselede mil taceJiyet karan
dahi oldugu i<;:in, heyeti umumiyesi bittabi Me lisi
~ Iinizce reye konsa dt ~imdi bitec k.ti. nundan OOJ!
gelecek vcsaike istinaden tadilat yaparsak, hatta her
kanun hakkmda yenide n yeniye saik ccmine klyam
edersek, bu usule teva[uk etmez. Bu itibarla Mec!i i
Atiden rica ediyorum. Kanun reye kon un.
Yaln1z ita eten ~LlllU da arzetmek isterim ki, lsrn ·t
Beyefcndi , u on gUn zarfrnda muht ~ o~an mahaltcre
u kadar zahire e kcttik, ihtiya<;: kalrnamt~trr, d -
. }di ben de hlirmctle kabul derdim. Fakal biz e
bug•.:iay, mrsrr sevk demed igi memlekete efendim soy-
lc olacakttr, boyle olacaktrr diye bir hafta tehir ede-
-869-
C:J
rek bir ~ok masumlann ar;hkla inlem ·ine sebehiyet
vcrmek, zannederim, maddeten bir mesuliyet teveccur
etme e bile, manen telafi. edemiyecegimiz bir zarar
ve bir masuliyettir. 1stirham ederim, heyeti umumi-
ye i hakkmda yeni bir mtizakere as;m1yaltm. Nedir
bu mi.izakere? .. Reye koyabm. Ya kabul edilir, ya-
hut ret edilir efendim.
REtS - Me ele yoktur. Efendim, tadilnameler...
(Tadilname olmaz, kabul olunmu~tur sedalan)
M UT BEY (Karahi an rki) - Tadilname
olmaz. Esa en kabul edilmi~ tir efendim.
HASAN FEHMt BEY r bzon) ··- Mtisaade
buyurursantz evvela usule ait 1tilah~ 7 nt arzedeyim.
Bir kanunun heyeti umumiy i hakkmc!a mii.Z:t ·ere
kafi gorlildtikl n onra bu kanun kabul olun:. n veya
reddedilsin yolunda bir milza ere a Illl L. Fakat
madde kabulti katiye iktiran ediociye kadar tadilna-
me veriJir. 1 ter mi.istaceliyet karan olsun ister ol-
masm, tadil name verilir ve o tadilnameler tiz rinde
nciimenle tadil veren zat ara roda mi.izakere cereyan
eder. Bu asJ!drr. On defa enctimene gitse. on defa
yine tadilname verilir. Eger boyle Mecli ·i Alinin na-
zan mtitalaaya ald1gt yahqt kabul ~eklinde enciimene
gonderiJdigi katiyet ifade etseydi, ikinci mi.izakereye
Uizum kalmazd.i.
BtR MEB US BEY - ikinci mlizakere yok.
HAS FEHMl BEY (De amla) - (endim,
bu ka Llll is:in diyorum. Mlisade buyurun. Farz
edin 1 mtistaccliyet karan yok. Tamam n kabul
ettiC.iniz bir madde iizerine: nasll olur ki enctimenden
geJen bir kanun tizerine verifen tadilname hakkrnda
miizakere olmaz. Bu bir ken~ tamamen k ndi hak kl
e~riinizi tahdtt etm ktir. Efend iler; unmmi mliza-
kere as:rlma m, redde le!i m. Fakat heyeti umumi-
yesi kabul ed i!mi'itir. Fakat tadil namel r li_zerine mti-
zakere hakkmrzd1r ve yapaca'<smtz. Sunu da ila e
edeyim ki, enci.imen niye boyle yazdt diye tenkid et-
meden mazbata muharriri Bey fendi: enciimene mec-
buren boyle yazlr, dediler.. Enctimenin salahiyetini
tak yid den yoktu r .. Encurnen H eyeti Umumiyenin
n, 7a rt dik ate aldtg r takri1ler \'eya kahL.I[ ettigini7.
takrir~e rl e mukayyet degildir. Enclimen de kendi
noktai nazan nr yazar. Heyeti ·•lileniz gel ir. der ki
~u e b p dolay1stle n, zan dikkate aldrgmr.t: ta riri biz
tc .. ·iz tmed;k . l3u mcsele etraf1nda mUzak re ct-
medik. HLiklim Heyeti ndir. i lcL:igi hti!<mi.i ver:r.
Bu me le hakk•nda n den a , biyet peyda ediyoruz?
flu kadar asabi).:t ni~in go t ri yor unuz? rkada Jar
hepimizi n dU~Undi.igtimiiz memlcketin hayat1 iktisa-
 t : 164 2J . 2 . 1338
diyesinde bir rahne ayllmasm. Karadeniz limanlann-
da ve Karadeniz mailesi i.izerinde baz1 koylerde m1 1r
iyin bir ihtiyay vardlr ve katidir. Bu hususta soylenen
sozler temamile dogrudur. Una gelince: Evet gi.im-
ri.ik aythrsa Amerika unlan daha ucuz mal olabilir.
Bu da dogrudur. akat Karadeniz havzasmm biJhas-
sa $ark lmmmda ~ehirler mtiste na' olmak i.izere koy-
li.isi.i tamamen m1s1r yer. Sehirlerde ya~1yan insa.n-
lann amele ve fukara k1sm1 yine m1sir yer. Garp
k1sm1run keza bir k1sm1 mislr yer ve bir k1sm1 da un
yer. Mamafih bugi.in mevzuu bahis olan ti.iccann
yiyecegi ekmck degil, fukaranm yiyecegi ekmektir.
TU ALI HlLM1 BEY (Bolu) - Ameleyi unut-
maymt z H an Beyefendi. Zonguldak amelesi tama-
men ocaklarda un yer.
HA EHMi BEY (Devamla) - Efendiler;
unutmaymtz ki memlekette be~ milyon Jiray1 defaten
tcdarik etmek i<;in ne gibi fedakarhk.lara katlandtk.
Bu hali mali kar tsmda sizin yapacagm1z azami feda-
karlik fukaranm gtdast i.izerine icrayt tesir edecek;
bu da m1 1rd1r. n meselesinde bu kadar di.i~iir.mem
ben. Bir tliccar zengin kasabada oturan halkm iki
kuru~ fa zlas m.a yemesile iki kuru~ nok anma yemesi.
Fakat hali labiide bunu di.i ~iiniirum. Fakat bugiinku
vaziyet kar§J mda bu gibi meseleler i.izerinde tevakkuf
zaittir, bendenizce. Beyefendi bir mektup okuduJar
ve ben bu mektuba tamamen inandtm. Fakat mek-
tupta ne dediler? Falan kaza aha li i fakirdir. Un
gel e bile alacak param1z kalmam1 ttr. Mah Uli.imtiz
olmam1 ~ ttr . Bu ayn bir mcseledir. Bu, dogrudan
dogruya muaveiieti i<;timaiye meselesidir. Eger var ·a
imkan, bir tahsisat veri niz. Veya tohumluk mi.ibayaa
eder tevzi edersini z. Bu vazifei asliyemizdendir. Fa-
kat gtimrUk resmini tahfif etmekle hi<;: parast olmtyan
bir adamm muUaka gtimriik resminin tahfifi, onun
ebine para koymaz. 0 ayn bir me eledir e mu-
aveneti i<;:timaiye meselesidir. Bendenizce yalmz Ka-
radeniz limanlan hakkmda yaln1z mtstr ve m1str un-
Jannm giimri.ik re minin tah fif i mak adt temine kafi -
dir. Tohumluk ihtiyacm1 dogrudan dogruya ayn bir
me ele olarak dahilden mi verecegiz. hari<;ten mi mi.i-
bayaa ede egiz; ayn bir mesele olmak Uzere oni.imtiz-
de bi.it<;:e mi.izakeresinde yapanz. Tahsi at koyalim,
aynca muavenet ed lim . Yok a giimriigti tahfif ct-
mekle fukaramn tarlast ekilmi olmaz. Sunu da
ilave edeyim ki bugi.in Erzu.rum'dao, Bayburt'tan gelen
arpa, bugday Trabzon'nun ihtiyacmt tatmin ediyor
ve oradan Samsun'a kadar geliyor. Biz bu aziyet
kar§ISII1da biili.in Karadeniz Limanlanna arpa giimrtik-
-870-
C:J
si.iz girsin veya az gi.imrtiksi.iz girsin demek, zann'ede-
rim ki, tecviz edilecek bir hal degildir.
Mersin limam hakkmda bir fikrim yoktur. Ben-
deniz yalmz Karadeniz limanlanna gelecek ve gi.im-
ri.ik re minin tahfif hakkmdaki maddenin mt 1r e
m1str unlanna aittir tadilaum.
SUKRO BEY (Bolu) - Hay1r efendim madde
olarak kdbul edilmi tir.
FEVZl J>ASA (Erkam Harbiyei Umumiye Rei i)
(Kozan) - Efendi m ordunun ia~e inin temini i9in
memlekette mevcut erzakm m iktan hakikisi malum
olam1yor, bir tak1m tahminat i.izerine hareket edili -
yor. Bunun i~in Mersin Limamnm a<;:1larak dana'
daki ihtiyacm hari<;:ten getirilecek unlarla tehvin edil -
mesi dii~Uniilmii e bu kanun teklif edilmi~tir. - ger
Mer in, hari<;ten gelecek unlara ay1k bulunmaz a
memleketin elinde bulunan zahire miktan muayyen
olmad1gmdan, ordunun vaziyeti ia~e i tehlikeye di.i~­
mek ihtimali ard1r. Buoun i in ri a ederim, M r-
sin a91k bulun un.
Bu gelecek unlardan memleket ziraat1nm ziyan
edecegi ve bu suretle ikti adiyatm bozulacagt varidi
hat1r olabilir. Fakat her ~eyden evvcl ordu ia e inin
temini Jiiztmd1r. Ordu ia~esi taht1 temine girdigi gUn,
maddeten bu ref olunabilir. Fakat bu gUn kati he-
sap elimizde yoktur. Baz1 1 on ayltk erzak vardtr di-
yor, baz1st 4 ayltk erzak ard1r diyor. Baz1 1 kuyu-
larda gomiili.i diy r. -akat hakiki ola rak bugiin §U
vardlf diye gosterilmiyor. Onun i<;:in rica ederim Mer-
sin Limam aytk bulun un.
S .. K R 0BEY (Bolu) - Gelecek sene mahsuli.ini.in
ne miktar olacagt malum degildir. Tohum ekilmemi~­
tir. Bunlar malum olmadtgt bir zamanda zahire var-
dtr demek manastzdtr. Pa~a Hazretlerinin soyledikleri
90k dogrudur.
LEYMAN SIRRI BEY -(Yozgat) - Bu sene
zerriyat % 25 fazladtr.
OMER LUTF B Y (Amaya) - Ordunun ih-
tiyacmt dogrudan dogruya temin etmek i<;:in giimri.ik-
ler boyle a<;:IIacagma ve Jalettayin btraktlacagma, or-
du i9in hari9ten ciheti a keriye ya kendisi veya bil-
va 1ta, me elii Hilali hmer vas1tasiyle, bir milyon,
iki milyon istok un al ak koysak, onu Adana'ya
veya istenilen yere sevk etsek. (Bravo sedalan) Dog-
rudan dogruya bu uretle anbara gim1i~ olur, hem
de dahili ihtikara kar~t mani olmu§ oJur. Bunu boy-
le dogrudan dogruya miibayaa yapmak, gtimri.ikleri
a<;:tp iktisadiyatt bozmak dem ktir.
FEVZl PASA (Erkam Harbiyei Umumiye Reisi)
(Kozan) - Efendim bu mesele varidi hat1r o]d!J.
 t : 164 23 . 2 . 1338
Ancak ordunun bir a~hga maruz kaldtgma dair dill}-
manlanmtza bir fikir vermemek, orduda bir a~hk teh-
likesi vardtr suretinde bir ~ey bulundugunu hissettir-
n;)emek Hiztmdtr. Onun i~in dedik ki, zaten Adana'
da a~hk vard1r. Bunu kctmetmiyoruz. FranslZlar bu-
rada iken bu a~hk baki idi ve oraya hari~ten un ge-
liyordu. Buraya un getirmek ve bu suretle vaziyeti
gayet tabii gostermek istiyoruz. Mesele bundan iba-
rettir.
OMER LUTFD BEY (Amasya) - Memleketin
mi a~ltgmt gosterecegiz?
FEVZt PASA (Devamla). - Yok, yalmz Adana'
nm a~ltgmt. Malumu iiliniz vesaiti nakliyenin az ol-
dugunu herkes biliyor. Bunun i~in memleketin orta-
smda bulunan zahirenin limanlara dogru nakliyatm-
daki mli~killiitt herkes bildigi i~in, hari~ten daha ko-
layltkla un geleceginden, SJrf sahi!lere ve Adana'ya
mahsus bir mi.isaade olarak ithal haricin teliikkisine
mlisaittir. (M uvaftkttr sedalan)
MUSTAFA KEMAL BEY (Ertugrul) - Bu Ka-
nun 18 Haziran tarihine kadar, ne kadar zahire ve
un gelirse gelsin a~tk bulunduruyor. Su halde be-
yanatt iiliniz ve~hile, Ad~na'ntn veya muhta~ ulan
mahallerin ihtiyacmt tespit edip o miktan ...
FEVZI PASA (Devamla) - Efendim fazla bir
§ey gelirse durutlcriz ...
SALI H EFENDl (Erzurum) - Efendim, fazla
gelse de dahile gelmek i\in her okkaya 40 kuru~
kira liiztm. Kim ahr onu? Bir okka ~eker sahilden
dahile 40 kuru~a geliyor. lnebolu'dan un ahp ge-
tirir Kastamonu'da satabilir miyim? Kimse almaz.
CELAL BEY (Gen\) - Adana ay degildir. Or-
dunun ihtiyact varsa takyid buyurulsun. Adana ac;:-
tar diye mi.ikerreren soyleniyor. Halbuki aldtgtmiZ
mcktuplarda katiyen a~ltk yoktur, fakat ihtiya~ var-
dtr. Bir miktar ihtiya~ da mlilhakattan, elviyeden ge-
liyor ve -uelegan mabelag kafi geliyor. Bu, boyledir.
FEVZl PASA (Devamla) - Bize mahallinden
boyle yazayorlar.
CELAL BEY (Geny) - - Bize de boyle yaztyor-
lar.
ALl SUKRU BEY (Trabzon) - Simdi efendim;
herkes buraya ~tktp usulli miizakereye dair soyle-
yecegim diyor. Fakat esasa giriyor, mtizakere edi-
yorlar. Bu kanun ilk milzakere edildigi zaman fkti-
sat Vekili Beyin teklifi iizerine miistaceliyetle kabul
edilmi§tir. Binaenaleyh kanun bir defa mlizakere edi-
lecektir ve kanun da bir defa miizakere cdilmi§ ve ka-
bul edilmi§tir. Yalmz §eklini muntazam bir hale ifrag
- 871
C:3
etmek i~in enciimene gitmt§ttr. Binaenaleyh milsta-
celiyet . karan oldugu i~in ikinci miizakeresine esasen
mesagt kanuni yoktur. Bu mesele tekrar burada mli-
zakere edilemez. Bunun dogrudan dogruya reye ko·
nulmast icabeder. Bunun ic;:in reye konulmastm tek-
lif ederim. Tadilname vermek ruhu kanuna muha-
liftir.
iSMET BEY (Corum) - Ma§aallah ...
ALl SUKRD BEY (Devamla) - Ma§aallah di-
yorlar. 1smet Beye soranm, burada daima nizamna-
me hakkmda miltaliiat dermeyan eden kendisidir.
Hakkmda milstaceliyet karan olan ve kabul edilen
bir kanun defai saniye olarak milzakere edilebilir
mi? Edilemez mi?
lSMET BEY (<;orum) - Tadilname ...
ALl SUKRU BEY (Devamla) - Efendim, ka-
nun kabul edilmi§tir. Yalmz §eklini ...
TEVF1K RUSTU BEY (Mente§e) \tadde
madde kabul edildi.
ALl SUKRU BEY (Trabzon) - Rica ederim.
kanunun heyeti umumiye~i degil, kanun madde mad-
de reyimize arzedildi ve kabul edildi. Simdi heyeti
umumiyesi tayini esami ile reye konulacakttr. Fakat
reye konmadan evvel, kanunun §eklini tadil ve tes-
pit etmek i~in enclimene gitmi§tir. Simdi o gclmi§,
tayini esami ile reye konacakttr. Mesele yoktur. (Kiifi
sedalan)
REIS - Efendim; miizakerenin kifayeti hakkm-
da bir takrir vardtr. Mesele tenevvtir ettiginden mi.i-
zakerenin kifayetini teklif ederim diyor.
0 halde miizakerenin kifayetini kabul edenler lilt-
fen ellerini kaldtrsmlar... Kabul edilmi§tir.
Efendim, tadil teklifleri vardtr.
FEYYAZ ALI BEY (Yozgat) - Celsei aleniye
de olsun, aleni de yapahm.
Riyasefi Celileye
Adana ve millhakatmm izam edildigi derecede ze-
haire ihtiyact yoktur. Civar mahallerden gonderilecek
zehair ihtiyacata kiifidir. Mersin'in tayymt teklif ede-
rim.
Mersin Geny
Saliihattin Celal
(Ret ret sedalan), (Hakikat tezahtir mii etti, te-
essi.if eder sedalan)
HAKKI HAMl BEY (Sinop) - MUsaade buyu-
runuz efendim, bir defa takrirlerin okunmast Nizam-
namei Dahilidek.i kavaide muvaf1k degildir. Bu Riy,a·
sctin salahiyet ve vazifesidir. Heyeti umumiyesi hak-
kmda mlizakere bitmis. maddelere ge~ilmi~. verilen
 t : 164 23 • 2
tadilnamelerden ~u ~ekilde kabul edilmi}tir, dcnilmi~
bitmi~. Strf ~eklin tespiti ic;:in gitmi~ olrnaktan ba~ka
bir ~ey kalmamt§tlr. Hatta denilrni~ti ki, o gi.in celsei
aleniyede tayini esami ile reye koyalnn. (Guri.ilti.ilcr)
Mtisaade ediniz efendim, ~imdi yeniden nastl mi.iza-
kere ac;:tyoruz? Nizamnameyi hadisata gore tadil et-
mek dogru ise ki buna imkan yoktur. Efendiler, bu-
gtin miizakere edilen bir ~ey ic;:in Nizamnamei Dahili
.adil edilemez. Eger tadili icabediyorsa takrir verilir.
Enctimeni mahsusa gider, orada tadil edilir, gelir. On-
dan sonraki kabul edilecek kanunlar hakkmda o ah-
kama tebeiyet ederiz. Surada okunmas1 nizamna-
mece muhaliftir. Su, Riyasetc;:e malum iken izamna-
me hilafmda takrirler nic;:in okunuyor? Hiliifma soz
soylemek olamaz.
TUNALI H1LMt BEY (Bolu) - Muhaliftir, bir
misal getirecegim. 0 gi.in zatl aliniz metin uzun ol-
masaydt diger kanunlarda yaplldtgt gibi, kanun · he-
men tashih ve tanzim edilseydi derhal kanun o es-
nada elden c;:tkacak mt idi? ('1kacaktt. Verilen tad il-
narneler kaale ahnamaz. Binaenaleyh tadilnameler
kaale ahnamaz, reye konamaz.
SALAHATTtN BEY (Mersin) - Simdi efendi-
ler, hayatt iktisadiyeden ziyade hayatt insaniye Ji\-
ztm.
REfS - Mi.isaade buyurun cfendim, takriri izah
ediyor.
SALAHATTJN BEY (Devamla) - Hatta son
zamanda dahi soylemek imkiim olmas1 noktai naza·
nndand1r. <;i.inki.i bir kelime soylemeye hie;: bir sa-
liihiyeti haiz degilim.
TUNALI H1LM1 BEY (Bolu) - Muhtelif tek-
liflerin telifi ic;:in gitmi~ olsaydt hakk1mz vardt.
1338 C:3
SALAHATTlN BEY (Mersin) - Efendim, ben-
deniz bir ~ey soylemem, ktrmtzt vcririm. Fakat me-
selede heyeti iiliyenizin tenevvi.ir etmesi Hlz1mdtr.
(Hcyet tenevvi.ir etmi~tir seslcri) Arzu etmezseniz soy-
lemern. (Devam, devam sedalan) Efendim, bazt ih-
tiyacatt mi.ihimme ic;:in bu !imam a9allm diyorlar.
Ben soruyorum, Htikilmetten rica ederim. lhtiyacat
denilen ~ey neden olc;:i.ilememi~tir ve olc;:tilmesi gayri
kabil midir? Adana'dan mahsul c;:tkacakttr, acab:1 ne
mahsul cytktyor? Bu mahsulden ordu isti(ade edemez
mi? Temmuza, hazirana kadar yani hangi ~ey ile
istiyorlar? Bunu bir ti.irlti anlayam1yorum. Ben bunu
fukaranm malma istedikleri gibi vaz·t yed etmek ic;:in
bir tedbir ve yalmz idarei askeriyenin bedava ya~a­
mak ic;:in memleketin fukarast i.izerine tecebbi.ir ad-
dediyorum. (Hay1r scsleri) Ve bu noktai nazar ic;:in
muhalifim. Efendiler, siz ac;:hktan tsttrap c;:eken adam-
lara limanlan ac;:arsan1z, hakkm1z vardtr. Mersin li-
mamm ac;:maya olan ihtiyact Hi.ikilmet tetkik ettik-
ten, yani on, onbe§ gi.in sonra gelir, biz de b~ustline
ac;:ahm, ortada sebep yoktur; deriz. Hesaps1z gidi-
yorlar ve benim itiraz ettigim nokta budur. Eger
bendeniz bu noktada Mersin limanmm ac;:llmasma ma-
ni olamazsam ktrmiZI kagtt koyanm.
HASAN BEY (Maliye Vekili) (Trabzon) - Usu-
li.i miizakereye dair soyleyecegim. Sozlerin hep i ben-
denizce soylenmi~tir ve Heyeti Vekile Reisi Pa~a Haz-
retleri de burada, kiirsiide soylediler. Bendenizin ka-
naattm onlarm aymdtr. Tahfifini istiyorum . (Oyle
sedalan)
DR. SUAT BEY (Kastamonu) - Bu mcsele cel-
sei aleniyeye ait bir meseledir, devam edelim.
REtS - Ekseriyet yoktur, cumartesi giini.i ogle-
den sonra devam etmek uzere celseyi tatil ediyorum.
DEVRE: 1 ClLT: 2 tc-rlMA: 2

T. B. M. M.

Gizli Celse Zahitlari

25 Subat 1338 (1922)

..... -
Miinderecat
Say fa
I. - ZAPTI SABIK HULASASI 874

2. - MUZAKERE EDiLEN MEYAD n4

1. - Demirci Efe hakkmda R efet Pa~a·

nm heyanat1. 874:8YO

2. - Bir ayltk maa-1at ve tahsisatm kat'1. 890:894

Cilt : 17

165 nci ini'kat, 2, 3 ncii Celse

 t : 165 25 . 2 . 1338 c: 2

Y UZA LTMIS BE) INCt INiKAT

~5 Subat 13 31i Cumartesi

lKiNCl CELSE

REiS : Mus a Kiimn -Efendi

KATiP :

REiS- Celse kU~ at olundu. S1vas Mebusu hmir

Zapt1 sab1k huliisas1 okunacakt1r. Hiiseyin Rauf Yunus Nadi
Ancak , Konya isyam s1rasmda usata ait oldugu Karahisansahip Gaziaymtap
kanaatiyle mUsadere olunan hayvanlar hakkmda ba- Ali
ZI mebuslar hakkmda vaki isnadata kendilerinin. c~­ Trabzon Mente~c
vaplandirabilmeleri ir;:in celsei hafiye aktini k"llep eden Ali SUkrli Te vfik RU~tU
15 imzali takrir var, onu okutup reyl eri ni ze arz ede- istanbul Amasya
cegim. Ali R1za Orner LUtfi

Ri yaseti Cdileye Ankara Diyarbekir

Bir meselenin mUzakeresi ir;:in celsei hafiye akdi- NUzhet
ni teklif eyleriz. istanbul
Numan
Antalya Karahisan Sarki
Hamdullah Suphi R EiS - Cclsei hafiyc ic.:rasJDI kabul edenlcr .. .
Bayaz1t Trabzon Etmeyenler ... Kabul edilmi~tir .

Husver Simdi zapt1 sab1k hUiasas1 ok unacakt1r.

I. - ZAPTI SA :i !K HULASASI

Y0ZALTMI.~ DORD lJNCO iNiKAT Siirt Mebu su Kadri Bcylerdcn mU!e)ekkil . bir heyeti
23 Subat 1338 Per.jcmbc tahkikiye kurulmas1 kabul edildi .
iKINCi CELSE Karadeni z limanl a rma ithal olunacak mJSif ve mi·
Birinci Reisvekili Musa Kaz1m Efendi Ha uetle- s1r unlariyle !7mit sancagma gelecek bugday. arpa.
rinin taht1 riyasetlerinde inikat ederek: Van Mebu- miSir ve bunlarm unlanmn gi.imrUk resminden- istis-
su Haydar Beyin ademi mesuliyetine dair Birinci Su- nalann.a da ir Muvazenei Maliye EncUmeni mazbata -
be mazbatas1 okundu ve Uzerinde yapilan gorU~mcler­ SI ve tanzim olun.an maddei kanuniye Uzerinde mUza -
den sonra mazbata aynen kabu'l o lundu . kereler cereyan etti.
Burdur'da mUsad e re olunan koyunl arda n bir kis- Ekseriyet kalmadigmdan ic;:timaa nihayct verildi.
mmm suiistimal edildigine dair isnadat h ak kmd aki Reis Kiitip
DordUncli Sube mazbatas1 k1raat olundu ve i.izerinctc Musa Kanm Mu~
cereyan eden. mUzakerat neticesinde mevzu esasli bir Mahmut Sail
~eki Ide mahallinde tetki k etmek Uzere Yozgat Mc- REiS - Zapt1 sab1ki kabul edenler ... Etmeyen-
busu Si.ileyman S1rn. Gazian.tep Mcbusu Rag1p vc le r ... Kabul edilmi~tir.

2. - M0ZAKERE E DiL EN MEVAD

I. - Dnnirci Cfenin /('dihi Vc ' itinwn ultlllll/1 11// - REiS - Miiza,kerata ba~l>Iyoruz.
kut vesair(' ilc, i s partq"da ziirraa ail d, pn !'eli/en tii - Cevap v~.:rmek iizcrc Refct P<1~a Haactkri s\iz
tiird('rin akrhC'Ii \'£' Kon ya isja111 stra.\·tncla usa/a air istemi~ lndir.
oldt(~U kanaatiyle, isparta Valilif:in cc EJurdur"da lllii- P-uyurun efcndim.
saclcre cdilcn y('(/i !>in kopmdan di5rt /lin arledinirz REFET PASA (i tmir) - · Arkada~lar: bunuan
i stikllil Mahk emesi karariy le bilrnii~ayed1• sanldrifr vc cvvclki i<;:timada haz1r bulunamad1111 . Onun i<yin Na -
bakiyenin .wiistimal ('dildi,~i hakf.:.mdaki D o rdiin cii dir Efcndinin hakkm1da ne gibi isnadalta bulundugll -
~· ub e ma;batast. ! nu p;;k iyi bilmiyorum.

:-i'l-1 -·
 i : 165
Onun ic;in zabta muracaat ettim. Zabtt henuz tan-
zim edilmi~ degil; Nadir Efendi az evvelisi Meclis'dc
haztr idi. Meselenin tamamen kesbi vuzuh ctmesi ic;in
herhalde Nadir Efendinin haztr bulunmast ve arzu
ederlerse fikirlerini tekrar etmesi ve benim sozlerime
kar~t iddialannt, vesikalarmt ortaya atmast laztmdtr.
NADiR EFENDL Osrarta) Namus nedir o
vakit efendim.
REFET PASA (Devamla) - Heyeti aliyenizden
istirham edecegim. Nadir Efendi burada bulunur-
sa daha iyi olur. (Geldi, geldi sesleri.)
Heyeti iiliyeniz eger tasvip ve tensip buyurursa,
Nadir Efendi, soyledigi sozleri bir defa daha vuzuh ile
soylcsinler. Ben de Hiztm geldigi kadar vuzuh ile ce-
vap vereyim ve cevabtm noksan kalmasm. (Muvahk
sesleri.)
NADiR EFENDi (isparla) - Evvelki gun ben-
deniz ba~ka bir mesele i<;in bu kursiye <;tkttgtmda
bu Refet Pa~a Hazretlerine ait olan ~eyi sordular.
Ncreden ve kimin tarafmdan takririn verildigini ben-
deniz bi:Jmiyorum. Yalmz ben dedim ki, Demirci
Mehmet Efenin !sparta ve havalisinden ahaliyi tethi~
etmek suretiyle terakum ettirdigi para Osman Zcki-
nin evinden almarak, benim arabamla Refet
Hazretleri tarafmdan gotlirulmu~tlir. Miktan neden
ibarettir bilmiyorum? Boyle soylemedim mi? (Evct
sesleri.) Pa~a Hazretleri bu parayt ne suretle
ve ne suretle sarfetmi~ ise Pa~a Hazretlerinin , bu ~ai.­
beden kurtlumak ic;in, bu kiirsuden, bu meseleyi izah
etmeleri Jaztmdtr.
REFET PASA (izmir) - Nadir Efendi nutku-
nun son tarafmda gizli -noktasmt soyledi. Ben ~aibe·
yi ortada. malum , goruyorum. Nadir Efendinin o
~aibenin ya makammt bilmiyor, veya varsa kendi ka-
fasmda vardtr.
NADiR EFENDi (isparta) - Halk tarafmdan
boyle l:rir ~aibe oldugunu goriiyorum . Zatt alinize
ait bir ~Uphe vardtr. Bu ~ l.iphenin izalesini ben de
ezcan ve dil arzu ediyorum.
REFET PASA (Devamla) - Nadir Efendi tes-
lim ediyor ve sonra Nadir Efendi gec;en gun bir ra-
kam koymu~tur. Nadir Efendi Mebusdur ve i parta
Mcbusudur ve bu para da isparta'dan altnmt')!tr. Na-
tlir Efentli o zamanlard a aynt zamanda isparta "da
idi.
NADiR EFENDi (isparta ) - Haytr burada idim.
REFET PASA (Dcvamla) - Nadir Efendi. on-
dan sonra, biliyor ki fsparta f,:Ok tehlike ge<;irdi . h-
dir Efcndi de o tchlikc ic;incle dahildi .
25 • 2 . 1338 c :2
NADiR EFEND1 (isparta) - Memleketim o
cihetten zatl alinize medyunu ~ukrandtr.
REIS - Sozunu kesmeyin eefndim. Rica ede-
rim dinleyin efendim. (Nizamnamesi dahi"liyi tatbik
edin sozleri ve giiriilti.iler.)
REFET PASA (Devamla) - Herhalde tetkikat
yapmas1 laZim gelir. Nadir Efendi paranm kendi ara-
basiyle gittigini bildigi halde, paranm nas1l ahnd1gmt
ve ne suretle almd1gmt bilmesi de liiz1m gelir. Nadir
Efendi paranm kendi arabasiyle gittigini bildibh ha>lde
bu paarnm. Mebus olmas1 itibariyle oranm Hiiku-
metinden, mutasarnfmdan nasll abndtgmt, nasd sevk
olundugunu da bilmesi laztm gelir. Mesele paranm,
ne oldugundan evvel. nereden almmt~tlr ~eeslesidir ve
miktan meselesidir. Nadir Efendi ifadesinde para ic;in
de bir derece tayin etmi~tir. Simdi arkada~lar Anado-
Ju meselesioin ba~ladtgt . giinden beri, Meclisi Alinin
tqek ki.ih.inden bir az evvelinden beri ben boyle bir-
taktm maceralar pe~inde. a~agt yukan, sagdan soldan
~aga ko~tum . Hakikaten bu son seneler zarfmda. bu
uc; senelik hayat ic;inde <;ok ko~tuin ve millete kar~1
bu yi.ik hesaplanm var. Fakat arantzda uzun boylu
kalmak ftrsatma nail olamadtgtmdan dolay1 bu he·
Pa~a sabt vermeye muvaffak olamadtm. Bu meseleyi soy-
lemek mecburiyetindeyim.
Demirci Menmet. Ethem meselesi hemen ayn1
alm1~
zamanda ve bunlar birbirleri ile alakah idi. Aym
zamanda heyeti aliyeniz pekala bilir ki, o zaman
Hukumet heni.iz mevcut degildi veya ismcn mcv..:ut
idi. 0 zaman Dahiliye Vekili olan benim emirleri-
min kudreti hemen Ankara ·nm dt~ma <;tkmtyordu.
Hari<;te buyiik bir an~; :ji vardt , her tarafta birtak1m
kuvvetli kuvvetsiz topladtklan insanlar halkm ba~t­
na bela oluyorlardt. Bu meyanda Konya isyam da
c;tkt1. Konya hadisesini resmi celsede degil hususi bir
celsede arkad~lan topladtm, arz ettim; o gi.in ic;tima
yoktu ve yine hattnma iyi _geliyor ki, zanncderim Na-
dir Efendi ilk defa benim Konya·ya giderek bu i)i
bir an evvel tesviye etmekligimi soyledi.
NADiR EFENDi (tsparta) - Bendeniz soyle-
dim.
REF ET PASA (Devamla) - Bendeniz ufak bir
ku vvetle ! onya·ya gittim . (orum'dan geldigim za -
man heyeti aliyenizden baZI arkada~lann alkt~latltgt
muazzam bir si.ivari alaytm vard1 ve bu alay mun -
tazam ufalc bir suvari alay1 idi ve Allahtma c;ok ~U ­
kurler, hamdolsun bug.unkii muntazam ordunun meb-
dcini tqkil etti . Ben tabii oraya gitt im. Kon ya ha-
disei isyaniyesi stra mda Dcmirci"dc 1\L ~ n: t \ ·ga t 101raf-
~7 5-
 1 : 165 25 . 2 . 1338
Ianna musallat olmu~tu. Oemirci'nin vaziyetini pekiila
bilirsiniz. Demirci'nin etrafmda bulunanlar her tUr-
lil emrin, nilfuzun, hilkmiln haricinde ya~arlar, her
tUrlil fenahg1 yaparlard1. Vaziyet o kadar fena bir
dereceye gelmi§ti ki tekmil koy!iller Antalya'ya hil-
cum etmi~lerdi, ortahk yanm1~h, mahvolmu§ bir hale
gelmi§ti ve ondan ba§ka da merkeze kar§l yeni bir
isyan alameti beliriyor, bir isyan bir f1rtma tcmevvilc
etmek tizere bulunuyordu . Ben vaziyeti gordi.im ve
meseleyi derhal halletmek ltizumuna kani ve kail ol-
dum. 0 zaman da Demirci Konya'da idi. Demirci'yi
yamma 9ag1rd1m. Demirci gelmedi, baz1 yanh§ tel~. kki­
ler Demirci'yi yamma gelmekten menetti. Demirci'
nin yanmdaki insanlan tanzim etmek istedim. Hat-
ta Demirci'ye bir zabit gondermek istedim. Hat-
ta ikna ve itma i<;:in yanmdaki bu adamlan def edip
de bu alaylan namuslu insanlardan milrckkep bir
asker halinde getirebilmesi ve bu ku vvetlcri takj p
edip muzir bir §ekilden kurtarmas1 i9i~ makineli tilfek
gondermeye karar verdim ve yola <;:lkt1m. Yola zabit
<;:Ikarmak istcdim ve bu suretle Demirci'nin en mu-
zir olan kuvvetlerini mUfit bir hale getirmek iste-
dim. Maksad1m bu idi. (:ilnki.i yalmz Demirci'nin elin-
de I 500 atlt vard1. Halbuki ben henilz o kadar
kuvvetli degi!dim. Mamafih kuvvctim ilerlemekte,
takviye edilmekte idi. Etraftan,- halktan ve her ta-
. rattan, oradan, buradan nutukla, goz ya~1 ile, her
tarafm yard1m1 ile benim altllanmm adedi artlyor-
du ve nihayet buradan 91ktJg1mda benim emrimce
200 ath varken 700 athm olmu~tu. Demirci'ye kar~1
harekete ge<;:tigim zaman yedi yUz atlim olmu~tu.
Bunlar hep o zaman halkm imaniyle. lutfil ile
oldu efendim. Efendiler: hi<; b~ka su<etle degil.
Hilki.imet parasiyle degil. HUklimetimiz zaten
mevcut olmad1gmdan dogrudan dogruya hal k tarafln-
dan verildi. Nihayet gUni.in birinde Demirci'nin mcr-
kezi olan (lgdecik)'e yakla§tJm. Demirci o vakil bir
taraf1 Egridir, Burdur, bir taraf1 da Uluborlu ol-
mak tizere bu mmt!ka i<;:indeki tekmi,J ki:iylere yana~­
rryl§tl, takiim1§h. lsparta'da iyi bir kuvveti vard1. A 1!
merkezi . (igdecik) idi. Bu, digerlerini vaziyetten ha-
berdar etmek olacakt1 ve ben az kuvvetimle Demir-
ci'nin <;:ok kuvvctine kaq1 muvaffak olamayacagJm,
memleket herci.i merce girecekti. Verdigim karar dog-
rudan dogruya bu geni§ vadinin kenanndan vurmak
degil, dogrudan dogruya dti§manm gobegine girmek
ve orada bombay1 patlatmakt1. Bu tchlikeli bir ~eydi.
Ben dil§manm i<;:erisine, dairei ihatasma giriyorum.
Eger muvaffak olamazsam i<;:imizdcn hi<; bir kimsenin
cam kurtulamayacakti, Fakat muvaffak olabilmek
-876-
C:2
i<;in ba§ka 9are yoktu ve muvaffak olmak, seri ·mu-
vaffak olmak. liizimd1. Muvaffak olamazsam tekmil
o havali, memleket denizlerden ta Eregli'ye kadar olan
mmt1ka . ate~ l<;:inde kalacakt1. <;iinkil Soke'den, Men-
te~e'den, <;:ilnkil Antalya'dan, <;:i.inkil Manavgat'tan, Ak-
seki'den, Seydi§ehir'den, Yeni§ehir'den, Nev§ehir'den
ila her taraftan <;:apkmt orada toplanrnl§tl. Eger ben
muvaffak olamazsam bunlar tekmil memlcketi ate~
i<;:inde blrakacaklardl. 0 halde vaziyet korkulu idi.
Vaziyeti kurtarabilmek i<;:in nefsimi degil, memleketi
dil~ilndi.im. Sahsm11 fcda ettim. Onun i<;:in bir sabah
beraber dogrudan dogruya Demirci'nin merkezi olan
(igdecik) koyi.inde bulundum. Halbuki ben o zaman
oraya gitmek i<;:in sekiz saat kadar bir mesafeyi De-
mirc.i ku vvetlerinin yerle§tigi koylerin arasmdan ge-
<;:erek gitmek mecburiyetinde idim. Bunlar haberdar
olursa meselede muvaffakiyet imkfin1 yoktu. Bunun
i<;:in bunlann arasmdan, bu kiiylere ugramaksiZln, yJ-
Ianlar gibi si.irilnerek. dola~arak ~afak sokerken De-
mirci'nin evinin onilnde bulundum. Orta yerde en
mi.ihim iki mcrkez vard1. Birisi !sparta, birisi Burdur.
AldJg1m malumat o gi.inlerde lsparta'nm yagma edil-
mekte oldugu merkezinde idi. Hatta buna dair vcsika
<.Ia elime ge<;:ti.
NADiR EFENDi (fsparta) - Esbab1 scrvetin
vesikas1 verilmi~tir efendim .
REFET PASA (Devamla) - Bunun i<;:in Jsparta
ve Burdur mutasarnflanm meseleden haberdar et-
mek laz1m geliyordu, ki her ihtimale kar~1 haz1r bu-
lunsunlar. Halbuki Demirci'nin o kadar kuvveti var-
dJ ki , o kadar <;ok eli vard1 ki ben herhangi tarafa
daha evvel bir emir . bir §ifre versem, onun kula-
gma ger;:ccekti. Ben Dinar merkezinde bir zabit bJrak-
tJm ve ona iki ~ifre verdim. Birisi isparta mulasar-
nfiJgma , birisi Burdur mutasarnfligma . Dcdim ki ;
Demirci meselesini sureti katiyede halle karar vcrdim.
Mese!eyi halletmek i<;:in kafi kuvvet vard1r. Silah pat-
lamasma ihtiya<;: gosterecek midir. bilmiyorum. Brn
bu telgraf sizin elinize vard1g1 vakitte, )afak vakti 0-.:-
mirci'nin evinin · oni.indeyim. Bu telgraf size vard1g1
zaman top sesleri i§tirseniz bu , mesclenin silah kuvve-
tiyle halledilmekte olduguna delalet eder ve ~ehirle­
rinizin yagmaya maruz kalmas1 gibi bir fenal1k r;:Ik-
mast illtimali vard11·. Onun i<;:in bu te!graf1 alir al-
maz her tilrlil §eye haZir bulununuz, dedim. Telgraf·
Jar benim hesab1m vechile ben lgdecik'ten Demirci'-
nin evinde bulundugum zamanda Dinar'tla bJraktJ-
gtm bir zabitim tarafmdan. Mutasarnflara tevdi edil-
mi§tir. Bunlar tekmil yollan a<;:t1farak, benirn namt-
ma verilecek ~ifrelerle hal ettirilmeyecek !sparta ve Bur-
 t : 165 25 . 2 . 1338
dur mutasarnflannm eline ge~ecek ve ahali anlaya-
cak ve kendilerinden aniladJklan cevap ahnacaktJ. Bu
suretle mesele halledildi . Bu suretle hareket edildi
ve ben lgdecik'te bulundugum zaman 1$parta ve Bur-
dur mutasarnflan meseleyi biliyorlard1 . Ancak o ·za-
man biliyorlard1. Ondan evvel bilselerdi Demirci de
bilecekti ve nihayet silah patlatmak lazim gelirdi ve
yine top ve ti.ifek patlad1. Efendiler Allahm izniyle ve
milletin talii ile on dakika ic;erisinde o muazzam sal-
tanat yikJlrnJ~ ve Demirci de kac;mJ~tJ . Etrafmdakileri
bastJrdtk, ontimiize geleni yakaladtk.
Arkada~lar bu meyanda bir ~ey daha soyleyece-
gim c;tinkti bu benim ic;in ukdedir, c;oktan beri soy-
lemek istiyordum, fakat f1rsat bulamad1m . Arkada~ ­
lar; ordunun bir s1fat1 m~m eyyi zesi vard1r. Ben, or-
du yanmda bulundugum zaman hie; bir ~ey degilim;
Ordu ; arkada~lar saft1r , dilsizdir, mtiebbed dilsiz, m u-
azzam dilsiz. 0. etraftan gelecek taarrui!ara, ate~lere
miidafaa hakkmt bile haiz degildir. Onu mtida faa
edecek olan buradaki Mecli i Alinizin mesul olan amir-
leridir. Ordu kumandan1 bulundugum zaman ben de
agz1rnJ ac;ma salahiyetini haiz degilim. (i.inkti agzimi
ac;arsam ordunun inzibat ve asayi~ini ihlal etmi~ olu-
rum. 1~te ordunun vazife namusu odur. Onun ic;in or-
du hesabma soyledigim zaman ; c;linki.i oradaki lnsan-
lar, hatta Mcclisin azas1 olsa bile, ne orada ve ne de
burada agizmi ac;ma hakkmt haiz degildirler. ~linkti o
vakit o ordunun inzibat ve asayi~i ihlal edilmi~ olur.
Sahsen tantmJyorum ; Mente1e Mebusu Sadeddin Bey
(Sadeddin Bey Refet Pa~aya hitaben : Bendenizim
efendim .)
REFET P ASA (Devamla) - Te~ekkiirler ede
rim. 0 vakit tahminen daha o zamanlar bu ki.irsi.i-
den bir c;ok hayvanlann ahnd1gt ve bu hayvanlann
suistimal edildigini bana hitap ettiler. 0 zaman kac;
hayvan ahnmi~tJ Sadeddin Bey?
SADEDDiN BEY (Mente~e) - Denizli 'de i~it­
tim , on be~ hayvan efendim .
C:2
yakalanan on be~ degi"l, yedi yiiz oldugunu te~rih et-
mi~ oluyorum. Arkada~lar; top patlamaz, !sparta ve
Burdur mutasarnflan da cllerinden geleni yapmaya te-
vessiil etmi~lerdi . Burdur'da pek asi kuvvet yoktu. Fa-
kat isparta'da kuvvetler vard1. 1sparta'da bulunan
kuvvetler; Jsparta Mi.idafaai Hukuk Cemiyetinin ve
baziiannm yardtrnl ile ve bilhassa -ismini bu ktirsti-
den hlirmetle yad edecegim- bir ufak ri.itbeli zabit,
ciddi yi.izi.i siyah fakat kalbi beyaz, Arap yiizba~J Nu-
ri . Simdiye kadar en ytiksek bir iman ile her ti.irlti fe-
dakiirhgJ gosterm~ ac; kalm1~ , esaret · hayatJ gec;irmi~,
her ti.irlU fedakar!Iga katlanm1~, dli§man pe§inde ya-
Jm ayak ko~mu~ namuslu bir zabit, bir askerdir.
BiR I\1EBUS- Fakat hi<;: bir Jutfa mazhar olma-
mi~tir.
REFET PASA (D evam la) - Ben bu ki.irslidc ; o
zata kar~1 ol:lri. vazife i ~iikraniml huzuru millete arz
ediyo rum.
TEVFiK RU;;TU BEY (Mentc~e) - Evet; cok
· eski bir kahramand1r.
REFET PA~A (Devamla) - Bu a rkada~ - ki
hatl<1 bu adam Demirci'nin adam1d1r ...
SEVKET BEY (Bayezid) -- Pa~a Hazretleri: o
vakittcn ~imdiye kadar o zabit terfi etmi~ midir?
R EFET PASA (Devamla) - 0 haldc miisaade
buyurunuz, sozlimii ikmal edeyim. Bu zat bu gontil!U
arkada~, vatanperver oldugu halde bazt zamanlarda
Demircj'nin adamidlf diye sui zan, sui tefehhi.im has1l
oldu ve bunlara maruz ka!d1 vc yine tahammi.il etti
ve sesini ylkarmadJ, hie; bir zaman ~ikfiyet etmedi ve
hie; bir zaman da bir hak ve mtikiifat istemedi. Bu
arkada~m yard1m1 ile Tsparta"da Demirci"nin vekili
bulundugu halde, orada bulunan Demirci 'nin, baZI
adamlannm vc hatta Demirci c;etesinden baz1lanmn
da yardm11 ile; or~da bulunanlar derlenmi~ toplanm1~
olanlann ellerinden silahlannm almmas1 yi.izlinden bir
fenahgtn c;Ikmamast da temin edilmi§tir. igdecik
meselesi ogleye kadar dcvam etti, ora