BREWIARZ Panie, obdarz mnie zdolnosciq ukladania zdafi dtugich, ktérych linia jak zwykle od oddechu do oddechu wydaje sig linia rozpigta jak wiszace mosty jak tecza alfa i omega oceanu Panie, obdarz mnie sila i zrecznosciq tych, ktéray buduja zdania dlugie rozlozyste jak dab pojemne jak wielka dolina, aby miescity sig w nich swiaty, cienie Swiatéw, Swiaty z marzenia a takée aby zdanie gwne panowato pewnie nad podrzednymi kontrolowato ich bieg zawity ale wyrazisty jak basso continuo trwalo niewzruszenie nad ruchem element6w, aby prayciggato je jak jadro przyciaga elektrony sil niewidocznych praw grawitacji © zdanie dlugie tedy modi¢ sie, zdanie lepione w mozole rozlegte tak by w kazdym z nich znalazlo sig lustrzane odbicie katedry, wielkie oratorium, tryptyk a takze zwierzgta potezne i mate, dworce kolejowe, serce przepelnione zalem przepascie skalne i bruzde los6w w dioniPRAYER Lord, bestow on me the gift to compose long sentences, whose line usually from breath to breath seems to be a line stretched like suspended bridges like @ rainbow the alpha and omega of the ocean Lord, ‘bestow on me the strength and agility of those who build long sentences spread out like an oak, capacious as a great valley, so they can contain worlds, shadows of worlds, worlds made of dreams and so that the main clause firmly governs the subordinate clauses controls their tangled but clear course like a basso continuo endures inexorably over the movement of the elements, so it attracts them as a nucleus attracts electrons with the force of invisible laws of gravitation thus I pray for a long sentence, a sentence put together in immense labor so each of them can contain a mirror-like reflection of a cathedral, a huge oratorium, a triptych and also the animals, powerful and small, railway stations, a heart overflowing with sorrow rocky abysses and the furrow of fate in the palm of the hand John and Bogdana CarpenterBREWIARZ Panie wiem Ze dni moje sq policzone zostalo ich niewiele tyle debym jeszcze 2dgiyt zebraé piasek ktérym przykryjq mi twarz nie zdqze juz zadoscuczynié skrzywdzonym ani przeprosié tych wszystkich Ktérym wyrzadzitem zo diatego smutna jest moja dusza aycie moje powinno zatoczyé koto zamknaé sig jak dobrze skomponowana sonata a teraz widze doktadnie na moment przed coda -porwane akordy dle zestawione kolory i stowa zgot dysonans i chaosu kkregi na wodzie nieskoriczonych glebiach ry rosniePRAYER Lord I know that my days are numbered only a few are left enough so I have time to gather sand with which they will cover my face I no longer have time to compensate the injured nor apologize to all those whom I have wronged this is why my heart is sad my life should have made a circle concluded like @ well made sonata and now a moment before the coda | J 1 see exactly | the broken chords o oorly matched colors and words jy clutter dissonance \— ors a oS why was my life not like circles on water awakened in the infinite depths a beginning that grows forms rings steps pleats in order to die calmly at your inscrutable knees 203 == 48x65" Nrinwentarza wns and Bogdana CarpenterPOSEOWIE Do anglojgzycznego swiata wprowadzit Herberta Czestaw Milosz. The Elegy of Fortinbras, pierwszy wiersz Herberta opublikowany po angielsku, ukazat sig wlasnie w przektadzie Mitosza w 1961 roku w prestizowym czasopiémie Encounter”, opatrzony krétka notka o autorze. W antologii polskie} poezji powojenne| (Postwar Polish Poetry), opublikowanej przez Mitosza w 1965 roku, znajduje sig 15 wierszy Herberta. Choé sq tam i tacy poeci, jak Aleksander Wat, Tadeusz R6zewicz, Miron Bialoszewski czy ‘Tymoteusz Karpowicz, to wlasnie wiersze Herberta nazwat Jonathan Aaron ,,duszq” tej ksigzki. Trzy lata pézniej, w popularnej serii Penguin Books, ukazat si¢ pierw- szy wyb6r wierszy Herberta, Selected Poems, w praektadzie Milosza i ka- nadyjskiego poety Petera Dale’a Scotta. Zawiera on 79 wierszy z pierw- szych czterech tomikéw Herberta, poprzedzonych wstepem A. Alvareza oraz notka od dumaczy. Tom ten utorowat droge nastepnym tomom przekladéw naszego autorstwa: Selected Poems (1977), wyborowi zawieraja- cemu 28 wierszy z Pana Cogito oraz 33 wezeSniejsze wiersze, Report from the Besieged City (1985), Still Life with a Bridle (1991), Mr Cogito (1993), Eleg {for the Departure and Other Poems (1999) oraz The King of the Ants (1999), Do listy dziet Herberta w jezyku angielskim dodaé nalezy takze The Barbarian in the Garden w przektadzie Michaela Marcha i Jarostawa Andersa (1985). ‘Ten pobiezny przeglad przekladéw Herberta pokazuje, iz ich autorstwo mozna przypisaé praede wszystkim dwém parom thumaczy: wezesne- mu tandemowi Mitosz—Scott oraz Carpenterom. Sadzac z ich wlasnych wypowiedzi, zespoly te postugiwaty sie réznymi metodologiami oraz sposobami wspélpracy. Czeslaw Milosz i Peter Dale Scott dokonywali przektad6w osobno, po czym pokazywali sobie swoje tlumaczenia, wza- jemnie komentujgc je i sugerujgc zmiany, lub wyjasniajgc trudnie|- sze fragmenty oryginalu. Ostatecane praektady sq w duzej mierze rezul- tatem tych dyskusji. ,Czesto stawalismy przed przeszkoda, ktéra wydawata sig nie do pokonania, a wersy, jakie powstaly po dlugich dyskusjach, | przynoszq zaszczyt lub ujme nam obydwu jako zespolowi”, stwierdzaja wie. dwaj tumacze opisali swoje podejscie do poezji Herberta w na- spos6b:skatwiej dumaczyé Herberta niz tych poetéw, kt6rzy wigcej eks- perymentuja ze sktadniq i metrum, cho¢ Swiadomi jestesmy, jak wicle zostato utracone z jego precyzyjnego doboru idioméw. Troszczylismy sig gtéwnie o to, by postugiwac sig jgzykiem codziennym i szeptem w rownym stopniu jak w oryginale, by nigdy nie podnies¢ owej celowo obnizone| tonacji. Musielismy takze pamigtaé o wyrafinowaniu Herbertowskiej sktadni, gdy element zaskoczenia czy epifania pojawiaja sie dopiero na samym koficu frazy. Staralismy sig takze zachowaé podobnie celowg niezdarnose i szorstkos¢ niektérych wersow, gdy autor prébowat ozywié potocany jezyk i komunaty”. 'W naszym przypadku wspéipraca byla o wiele bliésza, a proces dumaczenia od pierwszej do ostatniej wersji przebiegat w spossb bardzie} zintegrowany. Nawet pierwszych dostownych przektadéw dokonywalismy wspélnie, przy czym praca ta nie polegata jedynie na dyskusjach 0 kwes- tiach jezykowych, lecz takée na komentarzach i wymianie informacji © literackich, kulturowych, historycznych, spolecznych i politycznych kontekstach. W wiekszosei zespow jeden tumacz koryguje pisemng wersig drugiego, natomiast w naszym przypadku praca polegata na cigglych rozmowach. Kolejne wersje wedrowaly migdzy nami tam i z powrotem, towarzyszyly im kolejne dyskusje, poprawki i udoskonalenia, az otrzymy- walismy wersje satysfakcjonujaca nas oboje. Na koniec niech wolno nam bedzie zacytowaé naszq przedmowe do oksfordzkiego wydania przektadéw z 1977 rok »Jedng z gtéwnych zasad przyswiecajacych nam przy thumaczeniu tych wierszy byto jak najdoktadniejsze odczytanie Herbertowskich tekstéw. To cos innego niz dostownosé; probowalismy niejako odtworzyé wiersze Herberta po angielsku, uzywajac wszystkich dostepnych nam Srodkéw. R6wnoczesnie usitowalismy oprzeé sig wszelkim tendencjom do redukowa- nia, wygtadzania warstwy jezykowe} czy struktury wierszy, jak i prz; stosowywania ich do konkretnych odbiorc6w, stylu czy oczekiwan. Ozna- czato to stworzenie nowego glosu, glosu styszalnego po angielsku. Nie bylo to proste; Herbert jest poeta zaréwno subtelnych rozréznien, jak i silnych struktur ekspresywnych. Niezmienny imperatyw moralisty obecny jest w bardzo skondensowanej formie w najmniejszych nawet fragmentach tych wierszy. Surowosé Herbertowego sumienia wplywa takze na dobsr stownictwa, a 6w rygor staralismy sie przekazaé na tyle, na ile pozwala proces przektadu. Na pierwszy rzut oka wiersze Herberta wydajq sie tatwe do thumacze- nia: zawieraja praejrzyste struktury mySlowe, a rymy pojawiaja si¢ w nich rzadko. Z drugiej strony jednak, rytm, tonacja i stownictwo Herberta sa czgsto wyiatkowo trudne do przetozenia, a struktura jezykowa jest ztozona. Potgczenie wysokiego literackiego «decorum», czy stylu podniostego, 206z bardziej intymna, potoczna, codzienna mowa pozwala mu wyrazié swoje rozumienie prawdy, dostosowaé sie do wymiaréw Swiata. Napigcie migdzy tymi dwoma stylami czy tonacjami zawsze jest obecne, zawsze wystepuia one réwnoczesnie. Herbert czesto podaza za tokiem mySlenia — swoistg Potocanoscig myslenia po cichu — z finezjq typowa dla jego stylu 'W wierszu moze pojawié sig wewngtrzny dialog migdzy pocta a jego sumieniem lub migdzy wspétezesnoscig a przesztoscia, utrzymujac w dos- konatym wywazeniu skojarzenia z odlegiych érddet. Co wigcej, Herbert ma wysoce rozwinigte poczucie metafory. Metafory czesto powstaja z gry si6w. Nierzadko pojawiaja si¢ sprzecznosci, i tak byé musi, gdy w gre wchodzi ironia — a Herbert jest jednym z najwigkszych ironist6w. Wiersz moze byé catkowicie powazny i humorystyczny zarazem. Herbert postuguje sie czasem postaciq Pana Cogito, czesto traktowang z przymrudeniem oka i kt6rej nie zawsze nalezy wierzyé, by stawié czoto gleboko osobistym problemom i uczuciom. Probowalismy oddaé owe pozorne sprzecznosci i utrzymaé je, zywigc przekonanie, iz stanowiq one sktadnik szerszej emocjonalnej i intelektualnej warstwy znaczeniowej. W przekladzie angicl- skim szezegéIna trudnos¢ sprawialy okreslone i nieokreslone rodzajniki (Kt6re w jezyku polskim nie wystepuja) i sztywna sktadnia, nie oddajgca wielu efekt6w swobodniejszej skladni polskie) By przezwyciezyé te i inne problemy — kazdy wers wymagal nie- aliczonych decyzji — probowalismy wezué sig jak najgtebiej w polski tekst. Dla jednego z nas rodzimym jezykiem jest polski, dla drugiego — angicl- ski. Pracowaligmy razem, wspélnymi sitami, a gdy nam si¢ udawato, odczuwalismy niezwykta jednosé z oryginalnym tekstem i z autorem. To wsp6todczuwanie, poczucie utozsamienia w sferze wyobrazni, byto porow- nywalne do stanu, ktéry opisuje Herbert w zakoficzeniu swojego wiersza Siostra: --Pewnego popotudnia trzynastoletni Cogito ujrzawszy na ulicy Legionow dorozkarza poczut sig nim tak doktadnie ie wysypaly mu si¢ rude wasy a reke sparzy! zimny bat”. John i Bogdana Carpenter preeloiyt Michat RusinekALFABETYCZNY SPIS TYTUEOW ae ee ee ee ee eer eee Bajka ruska ee ee 2 Brewiarz (Panie, drighi Gi sMadam.) De 188 Brewiarz (Panie, obdars mnie sdolnosciq..) . . . + + + + + + + + 200 Brewiarz (Panie, wiem #e dni moje sq policsone..) . . . . . . » . 202 Damastes z przydomkiem Prokrustes méwi . . . cpeineeseehiF} Deby... a ee ee Disccmoekiasvey ee | ener Smee nent aeneentngy Do Marka Aurelego. . Nihari eats ah hata oh imran! Do Ryszarda Krynickiego — list |. 1 1 uz Do rzeki : Se Sent ROR wT Sat te PET 100 Domysly na temat Barabasza PAR PO Terie EME NLIO, Blegia na odejécie piéra atramentu lampy . peahimeyiat. elsystogr 72 Gra Pana Cogito iS PARAM seven ga ceufeansh av crow atte *80 Hakeldama . ee eee) Historia Minotaura. | owt op 68 Kalendarze Pana Cogito. 0 eas a ae lOO amy a sod twee cl ay eee acs icolveankel eases on ane ete : ere ie Materectce: Pet tues ee ee oe - 162 Nike kira sig waha 2 6 ee aa 8 Obtoki nad Ferrara. pee Set wear? Se uP Se 194 Pan Cogito a dhugowiecznoté) 1 1 1). 1) | set S116 Pan Cogito. pop. oc: 2 CAR oa SU et 6 Pan Cogito i wyobratnia . 2... Ses, 3.000 108 Pan Cogito 0 cnocie hes Ranges Abt dibs sa. boa 122 Pan Cogito 0 postawie wyprostowaney | |) ) ) ) gs Pan Cogito obserwuje w lustrze swojq twarz . . . | : 54 Pan Cogito opowiada o kuszeniu Spinozy . . . . . ) . Pas Pan Cogito — powrst.. . 2-2 1 Le és 102 Post6j ep ene eer eee 4 Boiesavemakuy 55 -/veyais a ee ae Potwér Pana Cogito. . See ace tenets area Mise) Powsse prokoasdla 4. <0... xg 4G oe tr ae Ama, Prosba erties 2 ie har earn Toe) Przeczucia eschatologiczne Pana Cogito |. Be oe) se semaioe Preemiany Liwiusza. . 2... wee 158 210Przepafé Pana Cogito... . . . . WEIS} SOM WAAL Ax A438 Procstame Pana Cogia.ogs 2 7's wate mae 2 oe Raport z oblezonego Miata... 1 1 : M8 Rozmyslaniao ou... Pee ceeerecetse ccewoe ee eee erage er Siedmy aniot "2 J i 8 Sprawozdanie z raju. 2. = ee 46 Tren Fortynbrasa. . . 2 2... nt 34 U wrot doliny . eee .s 14 Zeby tylko nie aniot © 2. : - 40