HÜCRE ZARI VE FİZYOLOJİK

ÖZELLİKLERİ
1

ÖĞR. GÖR. SAMİME ŞARLI GÜNDÜZ

 DERS AKIŞI
2

 İsimlendirme

 Yapı
 Membran Lipidleri
 Membran Proteinleri
 Membran Karbonhidratları

 Zarın Özellikleri

 Zarın Görevleri

 Hücre zarından Transport

 İsimlendirme
3

 Plazma membranı
 Plazmalemma
 Cell membrane
 Hücre membranı

 Kas hücrelerinde sarkolemma…

 Yapı
4
 1972 yılında hücre zarının yapısıyla ilgili olarak sıvı mozaik
modeli tanımlanmıştır (S. J. Singer and Garth Nicolson
1972).

 Bu modele göre hücre zarı 7.5-10 nm kalınlığında ince

kıvrılabilir ve başlıca protein ve fosfolipidlerden oluşmuş çift
katlı bir sıvıdır
 Fosfolipid tabaka membranın sıvı bölümünü oluştururken, bu
sıvı tabaka içine gömülü halde bulunan proteinler ise mozaik
bölümünü oluştururlar
Hücre membranı yapısı 5

Lipid Çift tabaka -2 tabaka

fosfolipid
a. Fosfat başı polar’dır (suyu
sever) Fosfolipid
b. Yağ asidi kuyruğu non-
polar (sudan korkar)
c. Proteinler membrana
gömülüdür
Lipid Çift tabaka
 Membran Lipidleri (%42)
6

 Fosfolipidler • Kolesterol
 Kolin içeren fosfolipidler  Akışkanlık tamponu
En bol bulunan gruptur
 Lesitin (fosfatidilkolin) • Glikolipidler
 Sfingomiyelin  Reseptör
 Aminofosfolipidler  Antijen
 Fosfatidilserin
 Fosfatidiletanolamin
 Diğer fosfolipidler

 Fosfatidilgliserol
 Fosfatidilinozitol
 Kardiyolipin
 7

İç ve Dış Lipid Tabakalar Asimetrik

 Membran Proteinleri (%55)
8

 İntegral proteinler, Periferal proteinler, Glikoproteinler

 Taşıyıcılar (Transport proteinleri Örn. Na-K+ ATPaz)

 İyon ve su kanalları
 Enzimler
 Hormon reseptörleri (Hormonlar ve çevredeki diğer kimyasal
maddelerden sinyaller alır ve bunları hücre içine iletir.)
 Hücre yüzeyi antijenleri olarak bulunurlar
 Membran Karbonhidratları (%3)
9

 Az
 Genelde hücre zarının dış yüzünde
 Protein veya lipitlere bağlı şekilde
 Glikoproteinler, glikolipidleri oluşturur
Bu moleküllerin karbonhidrat bölümleri hücre dışına doğru
uzanarak hücrenin dış yüzeyini kaplayan glikokaliks adlı
bir örtü meydana getirirler
 10

 Negatif yüklüdürler, anyonları zardan uzak tutarlar

 Büyük taneciklerin geçişi için bariyer
 Sindirim enzimleri, safra tuzları etkisine karşı koruyucu
(barsak epiteli)
 Hormon reseptör bağlantısında rol alabilirler (örneğin
insülin – insülin reseptörü etkileşimi)
 İmmün açıdan antijenik yapılardır (Kan grubu
antijenleri…)
 Hücre Zarının Özellikleri
11

A. Canlıdır
B. Saydamdır
C. Esnektir
D. Akışkandır
E. Seçici geçirgendir
 Seçici (selektif) geçirgen (permeabl) özelliğe sahiptir
 (Semipermabl olarak da karşılaşılabilir).
 Hücre Zarının Görevleri
12

1. Hücre içindeki sitoplazmayı hücre dışındaki dış

ortamdan ayırır. İç ortamın sabit kalmasını sağlar
2. Hücreleri diğerlerinden ayırır.
3. Kimyasal reaksiyonların oluşabileceği belirgin bir
yüzey oluşturur.
4. Hücreye materyal giriş-çıkışını düzenler.
5. Yapısında bulunan proteinler hücreye yapısal
destek sağlarlar.
 Hücre Zarının Görevleri
13

6. Bazı proteinler kimyasal reaksiyonları hızlandıracak

enzim görevi yaparlar.
7. Reseptör görevi yaparlar.
8. Hücreye antijenik özellik kazandırırlar (hücrelerin
birbirlerini tanımasını sağlarlar).
9. Hücre membranının esas fonksiyonu hücre
bütünlüğünü korumaktır.
 Hücre Zarından Taşınma
14

 Pasif Taşıma (enerji kullanmaz)

 Basit difüzyon
 Kolaylaştırılmış Difüzyon
 Osmoz

 Aktif Taşıma (enerji kullanır)

 Primer Aktif Transport
 Sekonder Aktif Transport
 Veziküler Transport
 Endositoz (Fagositoz- Pinositoz)
 Ekzositoz
 Gruplandırma
15

Hücresel enerji kullanımı açısından

Kullanılmayan: Basit ve kolaylaştırılmış difüzyon
Kullanılan: Aktif transport, veziküler transport

Taşıyıcı protein varlığına göre

Taşıyıcısız; Basit difüzyon
Taşıyıcılı: Aktif transport, Kolaylaştırılmış difüzyon
16
17
18
 Pasif Taşıma
19

 Net taşıma yönü: Çok

yoğun ortamdan az
yoğun ortama doğru.

 Kanın; basıncın
yüksek olduğu yerden
düşük olduğu yere
doğru akması gibi.

 Pasif taşımada
hücresel enerji
kullanılmaz.
 20

 Basit difüzyon kanallardan (porlardan) ve yağ tabakadan

olur.

 Lipidde eriyebilen maddeler lipid tabakadan basit

difüzyonla geçer;O2, CO2, alkol, NO, vs

 Suda eriyen maddeler içi su dolu protein kanallardan basit

difüzyonla geçer; iyonlar, üre, vs

 Su moleküllerinin geçişi için aquaporinler

 Yüklü parçacıklar için özel iyon kanalları

 21

 Bir madde zarın iki tarafında da aynı yoğunlukta bulunuyorsa,

ve zar bu maddeye geçirgen ise difüzyon olur, içeri girenler,
dışarı çıkanlar olur. Ama net difüzyon sıfırdır.
(İçeri Giren = Dışarı Çıkan )

 Bir madde zarın iki tarafında da farklı yoğunlukta (örneğin

içerde çok dışarıda az) bulunuyorsa, ve zar bu maddeye
geçirgen ise difüzyon olur, içeri girenler, dışarı çıkanlar olur.
Ancak net difüzyon içeriden dışarı doğrudur:
(Dışarı çıkan > İçeri giren)
 Difüzyon Hızını Belirleyen Faktörler
22

1) Konsantrasyon farkı
2) Basınç farkı
3) Elektriksel potansiyel farkı
4) Moleküllerin kinetik hareketlerinin hızı
5) Membrandaki porların sayısı
6) Maddenin lipidde eriyebilme özelliği
7) Temperatür
8) Total difüzyon alanı
9) Membranın kalınlığı
10) Molekülün büyüklüğü
 Osmoz
23

 Suyun basit difüzyonudur.

 Yarı geçirgen bir zar ile ayrılmış iki ortam.

 Çözüt yoğunluğu birinde yüksek, diğerinde düşük.

 Suyun, çözütün az olduğu yerden çok olduğu yere

doğru basit difüzyonudur.
24
 25

 Farklı sıvı kompartmanları arasında suyun hareketi iki

kuvvet tarafından belirlenir. Bunlardan biri osmotik basınç,
diğeri ise hidrostatik basınçtır.

 Osmoza uygun 2 ortam. Normalde düşük

konsantrasyondan, yüksek konsantrasyona osmoz olmalı.

 Yüksek konsantrasyondaki basınç belirli bir değere

getirildiğinde su osmozuna engel olunuyorsa o basınç
osmotik basınçtır.
26
27
 Kolaylaştırılmış Difüzyon
28

 Kanal proteinleri ve taşıyıcı proteinler aracılığıyla

olur.
Kanal proteini Taşıyıcı protein
 29

 Taşıyıcılar moleküle spesifiktir (özgünlük)

 Doyma kinetiği gösterir

 Basit difüzyondan daha hızlıdır

 Konsantrasyon gradyanı yönünde

 Enerji harcanmaz
 30

BASİT DİFÜZYON KOLAYLAŞTIRILMIŞ

Moleküller plazma zarından DİFÜZYON
diğer bir molekülün yardımı Moleküller plazma zarından
olmadan doğrudan geçer. taşıyıcı bir molekülün yardımı
ile geçer.
31
 Aktif Transport
32

 Doygunluk kinetiği

 Özgünlük

 Konsantrasyon gradyanına karşı

 Enerji harcanır

 İki tarafın konsantrasyonu eşitlense de devam eder

 33

Tipleri
 Primer ve sekonder aktif transport
 Endositoz ve ekzositoz
 Taşıyıcı Proteinler
34

 Taşıyıcı proteinler maddeye spesifiktir.

 ATP’yi parçalarlar (ATPase aktivitesi)

 Primer Aktif Transport
35

 Primer aktif transport olayında taşıyıcı mekanizma

taşınacak madde tarafından aktive edilir
 Taşıyıcı protein ATP’yi doğrudan yıkarak kendini
fosforilleyen bir ATPaz’dır
 Na+/K+ ATPaz pompası
36

 Na+ bağlama yerleri membranın stoplazmik

tarafında bulunur.
 Na+ iyonları bağlanır bağlanmaz Na+-K+ pompası
Mg++’un varlığında fosforilize olur
 Fosforilasyon ile enzim şekil değiştirir. Bu
Na+iyonlarının intrasellüler ortamdan ekstrasellüler
ortama taşınmasına neden olur.
 Bu durumda bağlanma yerleri Na+ için seçiciliklerini
kaybederler. Na+ serbest kalır.
 37

 Ekstrasellüler tarafta K+ iyonları bağlanır. Bağlanma

ile defosforilizasyon meydana gelir ve enzim ilk
durumuna döner.

 Bu şekil değişikliği bağlı K+ iyonlarının yer

değiştirmesini sağlar. Enzim bu durumda Na+’u
tercih edeceği için K+ ’u bırakır.
 EXTRACELLULAR[Na+] high Na+
FLUID [K+] low Na+

Na+ Na+ Na+

Na+ Na+

Na+

[Na+] low ATP

Na+ P P
CYTOPLASM [K+] high
ADP
38
Cytoplasmic Na+ bonds to Na+ binding stimulates Phosphorylation causes
the sodium-potassium pump phosphorylation by ATP. the protein to change its
conformation, expelling Na+
to the outside.

P
P

Extracellular K+ binds Loss of the phosphate K+ is released and Na+

to the protein, triggering restores the protein’s sites are receptive again;
release of the phosphate original conformation. the cycle repeats.
group.
 Sekonder Aktif Transport
39

 Sekonder aktif transport olayında taşıyıcı

mekanizmayı taşınacak asıl madde tetiklemez.
Tetikleme olayı bir başka madde (örneğin Na+) ile
yapılır.

 Enerji olarak doğrudan ATP değil, iyon

konsantrasyon gradyentini kullanılır
Sekonder Aktif Transport

40
 Veziküler Transport
41

 Endositoz

 Ekzositoz
 Endositoz
42

 Fagositoz

 Pinositoz

 Reseptör aracılı endositoz

 43

 Fagositoz büyük makromolekül kompleksleri,

bakteri, viral partiküller büyük veziküller veya
vakuollerin içinde hücre içerisine alınması

 Pinositoz su fazındaki protein ve diğer

makromoleküllerin hücre içine alınmasında gerekli
mekanizmadır.
 44

Fagositozun önemi

 Mikroorganizmalara karşı savunma

 Yaşlı, hasarlı ve apoptotik hücrelerin yok edilmesi

 Yabancı tanecikler (toz, boya,kömür tozu)

 45

Fagositoz aşamaları

1-Yabancı partikülün fagositin yüzeyindeki reseptörlere

bağlanması

2-Hücre yüzeyinden psödopodların uzanması

3-Psödopodların partikülü sararak içine alması ve büyük

bir vezikül (>0,25 μm) (fagozom) oluşması

4-Fagozomların lizozomlarla birleşerek içeriğin

sindirilmesi
46
 Reseptör Aracılı Endositoz
47

1-Ligandın reseptöre bağlanması

2-Reseptörlerin klatrin kaplı çukurda toplanması
3-Kaplı çukur derinleşir, membrandan kopar ve klatrin kaplı
vezikül (reseptör ve ligandı içeren) oluşur
4-Kaplı vezikül klatrin kılıflarını döker
5-Klatrin membrana geri döner
6-Ligand-reseptör ayrılması
7-Çoğu reseptörler membrana geri döner (transport
vezikülleri ile)
8-Veziküler kısım (ligandı içeren) lizozomla birleşir
48
 Ekzositoz
49

 Ekzositozda endoplazmik retikulumda üretilen ve

lipid bir zarla çevrilen vezikül içeriği, elektriksel ya
da kimyasal uyarıyla vezikül membranının plazma
membranıyla kaynaşması sonucu hücre dışına atılır.

 Motor son plakta asetil kolin sekresyonu, sindirim

enzim ve hormonlarının sekresyonu
50
 İKİNCİ HABERCİLER
51

 Hormon ve nörotransmiter gibi

hücre dışı kaynaklı birinci
habercilere cevap olarak hücre
içinde sentezlenen moleküllerdir

 Birinci haberci hücre yüzeyindeki

reseptöre bağlandıktan sonra
çeşitli enzimlerin aktivite
durumunu değişerek ikinci
haberciler oluşur

 Hücrenin fizyolojik cevabı oluşur

 52

 İkinci haberci sistemleri 2

grup altında incelenebilir
 1-Siklik Adenozin
Monofosfat (sAMP) ve siklik
Guanozin Monofosfat
(sGMP) sistemleri
 2-Kalsiyum haberci sistemi
 Kalsiyum kalmodulin Sistemi
 DOKULAR
53

• Vücudun temel yapı ve fonksiyon

Üniteleri hücrelerdir

• Benzer fonksiyonu olan hücreler

dokuları oluşturur

• Tüm vücut 4 farklı doku tipinden

oluşur

1-Kas, 2-Sinir, 3-Epitel, 4-Bağ dokusu

 DOKULAR
54

• Anatomik ve fonksiyonel üniteleri

gruplar oluşturarak organları,

• Benzer görevi olan organlar da gruplar

oluşturarak sistemleri meydana getirir

• Sistemler ise bir arada görev yaparak

organizmanın hayatta kalmasını
sağlarlar