SIĞA ve DİELEKTRİKLER 107

BÖLÜM 3.4

SIĞA ve
DİELEKTRİKLER

Sizce
Protonlar, Fermi ulusal hızlandırıcı
laboratuarında, 2 km çaplı bir halkada ışık
hızına yakın hızlara kadar hızlandırılırlar.
Gerekli enerji çok büyük kapasitörlerde
depolanır. Kapasitörler doldurulurken
yüksek çatırtılar çıkarırlar. Bunun sebebi
nedir?

Bölümün Hedefi
Sığa ve kondansatör kavramlarını
öğrenmek, seri ve paralel bağlı kondan-
satörlerin özellikleri hakkında bilgi ver-
mek, kondansatörlerde depolanan enerji,
dielektrikler ve kutuplanma konularını in-
celemek.
İÇİNDEKİLER
3.4.1 Giriş
3.4.2 Kondansatörler
3.4.3 Sığa
3.4.4 Sığanın Hesaplanması
3.4.5 Seri ve Paralel Bağlı Kondansatörler
3.4.6 Elektrik Enerjisinin Depolanması
3.4.7 Elektrik Alan Enerjisi
3.4.8 Dielektrikler
3.4.9 Etkilenme Yükleri
3.4.10 Etkilenme Yükünün Moleküler Modeli
3.4.11 Dielektrikler İçin Gauss Yasası
3.4.12 Kondansatörlerin Kullanıldığı Bazı Yerler

Özet
Tanımlar
Değerlendirme Soruları
Problemler
SIĞA ve DİELEKTRİKLER
3.4.1 Giriş
Kondansatörler (kapasitörler veya sı-
ğaçlar), elektrik yükünü ve elektriksel po-
tansiyel enerjiyi depolamak, elektrik alan
oluşturmak, yalıtkanların özelliklerini be-
lirlemek ve alternatif akım doğrultucula-
rında dalgalanmayı azaltmak için kullanıl-
maktadır. Kondansatörler elektromanyetik
dalga alıcılarında, elektronik saatlerde ve
hava yastığı sensörleri gibi birçok elektro-
nik aygıtta devre elemanı olarak kullanıl-
maktadır. Bir kondansatörde iletkenlerin
biri üzerinde toplanan yükün iletkenler
arasındaki potansiyel farkına oranı sığa
olarak adlandırılır. Bir kondansatörün sı-
ğası, iletken levhaların büyüklüklerine,
şekline ve iletkenler arasındaki uzaklı-
ğa bağlıdır. İletkenlerin arası bir yalıtkan
madde ile dolu ise sığa ayrıca bu madde-
nin özelliklerine de bağlıdır. Yüklenmiş
bir kondansatörde depolanan enerjinin
iletkenler arasındaki bölgede elektrik alana
nasıl bağlı olduğu da bu bölümde anlatıla-
cak konulardandır.
3.4.2 Kondansatörler
İki iletkenin bir boşluk veya bir yalıt-
kanla ayrılmasıyla bir kondansatör oluştu-
rulabilir. Devre şemalarında kondansatör-
ler,
işaretiyle gösterilirler. Şekil 3.4.1'de verilen
ticari kondansatörler kullanılan yalıtkanın
türüne göre şu şekilde adlandırılırlar:
a) Elektrolitik kondansatörler, yalıtkan ola-
rak boraks ve iletken olarak alüminyum
ya da tantalyumdan plakalar kullanılarak
üretilen kondansatörlerdir. Sıvı ve kuru tip
olmak üzere iki türü bulunan bu kondansa-
109
törlerde sıvı tip elektrolitik kondansatörler
yalnızca DC akımlı devrelerde kullanılır-
lar. Kutupsuz (polaritesiz) ya da kutuplu
olarak üretilirler.
b) Kâğıtlı kondansatörler, parafin emdiril-
miş kâğıdın iki yüzüne kalay ya da alümin-
yum plakalar yapıştırılarak üretilirler.
c) Metal-kâğıtlı kondansatörlerde, yalıtkan
olarak kullanılan kâğıt üzerine basınç yo-
luyla ince alüminyum veya çinko tabakası
kaplanmasıyla üretilirler.
d) Plastik kondansatörlerde, yalıtkan mad-
de olarak polypropylen, polyester, polykar-
bonat kullanılır. Film plastik kondansatör-
lerin metal kısımları alüminyum levhadır.
e) Tantal kondansatörlerde, anot olarak gö-
rev yapan oksitlendirilmiş bir tantal yaprak
kullanılır.
f) Seramik kondansatörlerde, iki ilet-
ken levha arasına seramik maddesi ola-
rak baryum titanat ya da titanyum dioksit
gibi maddeler konulur. Bu kondansatörler
“mercimek kondansatör” olarak da isim-
lendirilmektedir.
g) Mikalı kondansatörler, yalıtkanlık sevi-
yesi çok yüksek olan mikanın çok ince me-
tal folyolar arasına konulmasıyla yapılır ve
sığaları 1 pF - 0,1 mF arasındadır.
h) SMD (surface mounted device) kon-
dansatörler, küçük boyutlu baskı devrele-
rin üzerine monte edilmeye uygundur. TV,
video, kamera, cep telefonu, bilgisayar vb.
gibi cihazlarda kullanılırlar.
ı) Polyester kondansatörler, iletken olan iki
levha arasına konulmuş polyesterden olu-
şur.
110 BÖLÜM 3.4

Şekil 3.4.1. Ticari kondansatörler.

Kondansatörleri yüklemek için bir batarya kullanılabilir. Bir kondansatörün nasıl yük-
lendiği, Şekil 3.4.2'den de dikkatle takip edilerek şöyle izah edilebilir:

Şekil 3.4.2 Kondansatörün yüklenmesi.

Kondansatör plakaları bataryadan yeterince uzak ve bataryaya bağlı değillerse plakalar

arasındaki potansiyel farkı sıfırdır. Plakalar bataryaya bağlandıktan sonra iki levha arasın-
da bir potansiyel farkı oluşur. Bu potansiyel farkı elektronun iletken telde, kendisine göre
yüksek potansiyelden alçak potansiyele doğru hareket etmesine sebep olur. Böylece, pozitif
uca bağlı plakada pozitif yük birikirken negatif uca bağlı plakada negatif yükler birikir. Yük
birikmesi, plakalar arasındaki potansiyel farkı, bataryanın kutupları arasındaki potansiyel
farkına eşit olana kadar devam eder. Elektron akışı durduğunda kondansatörün tamamen
yüklendiğini söyleyebiliriz. Bu yük akışı sırasında batarya elektronlar üzerine iş yapmakta-
dır. Bu iş, elektriksel potansiyel enerji olarak kondansatörde depolanır. Bir kondansatörün
yüklenmesi için gerekli zaman bataryanın özelliklerine ve kondansatörün bataryaya nasıl
bağlandığına bağlı olarak değişebilir.
SIĞA ve DİELEKTRİKLER 111

3.4.3 Sığa
Kondansatör plakaları +Q ve - Q
yükleri ile yüklendikten sonra batarya
devreden çıkarılırsa, iletkenler arasında
sabit bir V potansiyel farkının oluştuğu
ölçülebilir. Bir kondansatör levhasındaki
net + yükün iletkenlerin uçları arasındaki
potansiyel farkına oranı, kondansatörün
sığası olarak bilinir ve
Şekil 3.4.3 Yüklü paralel plakalı bir kondansatör.
Q
C= (3.4.1) Plakalar arasındaki elektrik alanın,
V
plakaların her biri üzerindeki yük yoğun-
ifadesi ile verilir. Sığanın birimi SI'da, luğu cinsinden,

Coulomb s
1 F=1
= farad = CV E= (3.4.2)
V e0

olarak verilir. Bir kondansatörün sığası ne olarak verildiği Bölüm 3.1'den bilinmek-
kadar büyükse, belli bir potansiyel farkı tedir. Yüzeysel yük yoğunluğu, her plaka
için Q yükü ve kondansatörde depolanan üzerindeki toplam yükün plaka alanı olan
enerji de o kadar büyüktür. Farad çok bü- A'ya bölünmesi ile elde edilir:
yük bir sığa birimidir. Bu sebepten dolayı
Q
pratikte μF, nF veya pF alt birimleri kulla- s= (3.4.3)
nılmaktadır. A

İki plaka arasındaki elektrik alan ve potan-

siyel farkı,
3.4.4 Sığanın Hesaplanması V
E=
Şekil 3.4.3'te verildiği üzere, araların- d
da d kadar uzaklık bulunan iki paralel pla- Qd (3.4.4)
V Ed
= =
kadan oluşan bir kondansatör düşünelim. e0 A
Böyle bir kondansatörde, plakaların yete-
rince büyük ve levhalar arası mesafenin olduğundan, paralel plakalı bir kondan-
yeterince küçük olması hâlinde, plakalar satörün sığası,
arasındaki elektrik alan yaklaşık olarak A
düzgündür. C = e0 (3.4.5)
d

şeklinde elde edilir. Kondansatörün sığası-

nın, kondansatörün geometrisine ve levha-
lar arasındaki uzaklığa bağlı olduğu (3.4.5)
eşitliğinden açıkça görülmektedir.
112 BÖLÜM 3.4

Eşitlikteki e0'ın önceki bölümlerde Örnek 3.4.2

bahsedilen boş uzayın dielektik sabiti
Eş merkezli iki küresel iletken kabuğun
(e0=8,85x10-12 F/m) olduğu unutulmamalı-
arası boştur. 3.4.4'te verilen şekle göre kü-
dır.
resel kondansatörün sığasını bulunuz.

Kavrama Sorusu 3.4.1

Plakalardaki yükün iki katına
çıkarılması durumunda elektrik
alanın büyüklüğü nasıl değişir?

Kavrama Sorusu 3.4.2

Plakalar arasındaki uzaklığın d ve
2d olduğu iki kondansatörün 10 Şekil 3.4.4. Küresel bir kondansatör.
V'luk bir bataryaya bağlandığını
düşünelim. Hangi kondansatör
daha fazla yük depolar?
Çözüm
r yarıçaplı Gauss yüzeyi şekilde görülen
Örnek 3.4.1 küresel iletkenler arasında ve onlarla eş
merkezli seçildiğinde,
Paralel plakalı bir kondansatörün sığası 1 F
değerindedir. Plakalar arasındaki mesafe 1   Qiç
mm ise plakaların alanı ne kadardır? ∫ .dA =
E
e0

yazılabilir. Yüzeyin kapattığı toplam yük

Çözüm Qiç = Q olduğundan
A Q
C = e0
d olduğundan ( E ) ( 4π r 2 ) =
e0
Cd yazılabilir. Buradan Q
A= E=
e0 4π r 2e 0

(1 F ) (1× 10-3 m ) 8 2
olur. Plakalar arasındaki elektrik alan sa-
A
= = 1,1 × 10 m dece iç küredeki yükten kaynaklanmak-
(8,85 ×10 -12
F/m) tadır. Dış kürenin hiçbir etkisi yoktur.
İletken küredeki yükün küre içinde alan
bulunur. oluşturmadığını, bu nedenle dış kabuğun
iletkenler arasındaki bölgedeki alana
etkisinin olmayacağını söyleyebiliriz. Po-
tansiyel farkı söz konusu bölgede
SIĞA ve DİELEKTRİKLER 113

rb
Q Q Q 1 1 λ r
Vab = Va - Vb = ∫ Edr = - =  - 
4πe 0 ra 4πe 0 rb 4πe 0  ra rb 
Vab = ln b
ra 2πe 0 ra

ve dolayısıyla olarak verilir. L uzunluğundaki toplam yük

Q  rr  Q = λ L 'dir. Bu durumda silindirin birim
C
= = 4πe 0  a b  uzunluğunun sığası,
Vab  rb - ra 
Q λL 2πe 0 L
C
= = =
olarak bulunur. Vab λ rb ln ( rb ra )
ln
2πe 0 ra
C 2πe 0
Örnek 3.4.3 =
L ln ( rb ra )
Şekil 3.4.5'de görülen silindirik
kondansatörün, iletkenler arasında boşluk olarak bulunur.
olduğunu varsayarak, birim uzunluğunun
sığasını bulunuz.
Örnek 3.4.4
Kenar uzunluğu 2,5 cm olan kare şeklinde-
ki paralel plakalardan yapılmış bir kondan-
satörün levhaları arasında 2 mm'lik hava
boşluğu bulunmaktadır. a) Kondansatörün
sığasını hesaplayınız. b) Bu kondansatörün
12 V'luk bir bataryaya bağlanması hâlinde
her bir plakadaki yükü bulunuz. c) Plakalar
arasındaki elektrik alanı hesaplayınız.

Şekil 3.4.5. Silindirik bir kondansatör.

Çözüm

Çözüm Alan,

Gauss yasasına göre dış silindirdeki yükün

silindirler arasındaki alana etkisi yoktur.
A= ( )(
2,5 × 10-2 m . 2,5 × 10- 2 m = )
6, 25 × 10-4 m 2

Silindirdeki yükün, bu ara bölgede silindi- olarak bulunur.

rin ekseninden r mesafede meydana getire- A
ceği potansiyel, C = e0 oldugundan
d
λ r 6, 25 × 10-4
V= ln 0 8,85 × 10-12 5,53 × 10-12 F = 5,53 pF
=
0, 001
2πe 0 r
bulunur.
ifadesiyle verilir. Bizim şeklimize göre Vab
potansiyel farkı,
114 BÖLÜM 3.4

b) Her bir plakadaki yük

Q CV
= = ( 5,53 pF )(12 V
= ) 6, 64 ×10-11 C

olarak bulunur.
V 12 V
c) E= = = 1, 2 × 104 V m
d 0,001 m
olarak bulunur.

3.4.5 Seri ve Paralel Bağlı Kondansatörler

Kapalı bir elektrik devresi, içinde yüklerin akabildiği genellikle kondansatörler ve diğer
devre aygıtlarından ve onları bağlayan iletken tellerden oluşan ve pil gibi bir voltaj kaynağı
içeren iletkenlerin oluşturduğu kapalı bir yoldur. Bir elektrik devresinde kondansatörler bir-
birine farklı şekillerde bağlanabilirler.

Şekil 3.4.6. Kondansatörlerin seri bağlanması.

Şekil 3.4.6'da seri bağlanmış iki kondansatör görülmektedir. Bu bağlamada kondan-

satörler uç uca seri olarak eklenmişlerdir. Bunlara batarya gibi bir güç kaynağı bağlanarak
devre tamamlanabilir; batarya vasıtasıyla C1'in bir plakasına +Q yüklü ve C2'nin bir plaka-
sına -Q yüklü akar. Kondansatörler arasında a-b bölgeleri başlangıçta nötürdü. Dolayısıyla
buradaki net yük sıfır kalmalıdır. Çünkü batarya sayesinde, kondansatörlerin bataryaya bağlı
plakalarının birindeki yükler diğer bağlı plakaya taşınmış ve böylece bir plakada (C1 in üst
plakasında) +Q yükü diğer kondansatörün alt plakasında (C2'nin alt plakasında) -Q yükü top-
lanmıştır. C1 in üst plakasındaki +Q yükü karşı plakasına -Q yükünü, C2'nin alt plakasındaki
-Q yükü karşı plakasına +Q yükünü çeker. Aynı düşünceler, şayet 3., 4. vs. kondansatörler
varsa onlara da uygulanır. Bu durumda her kondansatör levhasında aynı büyüklükte yük gö-
rülür. Tek bir kondansatörün devreyi etkilemeden seri bağlı iki kondansatör yerine geçmesi
için,
Q = CesVab (3.4.6)

olacak şekilde bir eşdeğer sığası olmalıdır.

SIĞA ve DİELEKTRİKLER 115

Seri bağlanmış kondansatörlerde tüm ğaları oranında üst plakalar + yükle alt pla-
plakalardaki yüklerin büyüklüğü aynıdır. kalar ise - yükle yüklenmiş olur. Böyle-
Gerçekten de güç kaynağı, bir su pompa- ce pilin düşük potansiyeldeki plakalardan
sının yaptığına benzer şekilde, yükleri ken- yüksek potansiyeldeki plakalara pompala-
dileri için düşük potansiyelden yüksek po- dığı toplam yük,
tansiyele taşır; fakat yük üretmez. Böylece
Q
= Q1 + Q2 (3.4.10)
Q
= Q= Q2 (3.4.7)
1
olacaktır. Kondansatörlerin paralel bağ-
olur. Kondansatörlerin seri bağlanması du- lanması durumunda, şekilde görülen iki
rumunda Vab potansiyel farkı, kondansatörün üst taraflarındaki plakala-
rı dirençsiz iletkenlerle birbirine ve pilin
Vab= V= V1 + V2 (3.4.8) bir ucuna bağlı olduğundan hepsi de aynı
Va potansiyelinde olur. Benzer şekilde, alt
olur. Burada (3.4.1) bağıntısından elde edi-
taraftaki plakaların her birisi ise Vb potan-
lecek olan,
siyeline ulaşır. Bu anlatılanların matema-
Qes Q Q tiksel ifadesi,
Vab= V= , V1= 1 , V2= 2
Ces C1 C2
Vab= V= V1= V2 (3.4.11)
eşitlikleri (3.4.8) bağıntısında kullanılırsa, şeklinde yazılabilir. Sığanın tanımı için
eşdeğer sığa için, kullanılan
1 1 1 Q = CV ⇒ Qes = Ces V, Q1 = C1V1 ,
= + (3.4.9)
Ces C1 C2
Q 2 = C2 V2
bağıntısı elde edilir. Eşdeğer sığa katkıda
bulunan en küçük sığadan daha küçük ol- eşitlikleri bu bağıntıda kullanılırsa, paralel
mak durumundadır. Seri bağlı iki kondan- bağlı kondansatörlerin olduğu bir sistemde
satörün olduğu bir devrede eşdeğer kon- eşdeğer sığa için, veya paralel bağlı daha
çok kondansatörün eşdeğer sığası için,
dansatör için bulunan bu bağıntı, paralel
bağlı dirençler için bulunan eşdeğer direnç Ces= C1 + C2
ifadesine şeklen benzemektedir. İkiden faz-
la kondansatör olması halinde eşdeğer sığa veya
1 1 1 1 Ces= C1 + C2 + ⋅⋅⋅
= + + + ⋅⋅⋅ (3.4.12)
Ces C1 C2 C3
bağıntısı elde edilir. Paralel bağlı iki kon-
bağıntısı ile bulunur. dansatörün olduğu bir devrede eşdeğer
Şekil 3.4.7'de paralel bağlanmış kondansatör için bulunan bu bağıntı, seri
kondansatörlerin olduğu bir devre bağlı dirençler için bulunan eşdeğer direnç
görülmektedir. Vab voltajlı bir pil a ve b ifadesine şeklen benzemektedir.
noktalarına bağlandığında 1 ve 2 ile etiket-
lenen her bir kondansatör üzerindeki voltaj
Vab = V olur. O hâlde kondansatörlerin sı-
116 BÖLÜM 3.4

Şekil 3.4.7. Kondansatörlerin paralel bağlanması.

Örnek 3.4.5

C3 C2

V
C1

Şekil 3.4.8 Karışık bağlanmış kondansatörler.

Şekil 3.4.8'de görülmekte olan devrede

= C1 4=m F , C2 1 m F= ve C3 3 m F ve V = 12 V ise
a) Devrenin eşdeğer sığasını bulunuz.
b) Her bir kondansatör üzerindeki yükü ve gerilimi hesaplayınız.

Çözüm
a) C2 ve C3 paralel olarak bağlanmıştır. Bu durumda devrenin bu kısmı için eşdeğer sığa,
C23 =1 m F + 3 m F = 4 m F

olarak bulunur. Bu eşdeğer sığayı veren kondansatör C1 kondansatörü ile seri olarak bağlıdır.
Nihai devrenin eşdeğer sığası bu durumda,
1 1 1 1 1 2
= + = + =
Ces C1 C23 4 m F 4 m F 4 m F
Ces = 2 m F

olarak bulunur.

Q
b) C = olduğundan
V
 SIĞA ve DİELEKTRİKLER 117

Q C= ( 2 m F )(12=
V) 24 m C aynı işaretli daha çok yük eklemek için iş
= esV
yapmak gerekir. Bu durumda dq yükünü bir
olur. Nihai devrede C1 ve C23 seri olarak plakadan diğerine götürmek için yapılması
bağlanmış olduklarından batarya tarafın- gereken iş,
dan sağlanan yük bu kondansatörler üze-
dW = Vdq (3.4.13)
rinde toplanır. Bu durumda
ve kondansatörü sıfırdan Q yüküne kadar
Q
=2 Q=
23 24 m C yüklemek için yapılan iş için,
olmalıdır. Bu durumda bu kondansatörlerin Q

uçları arasındaki potansiyel farkı W = ∫ Vdq

0
24 m C
=V23 = 6 V
4 mF yazılabilir. Ayrıca,
24 m C
=V1 = 6 V V =q C (3.4.14)
4 mF
olduğundan toplam Q yükünü depolamak
olarak bulunur. Şimdi, V1 ve V3'ü bulalım. için yapılması gereken iş,
C2 ve C3 birbirine paralel bağlı oldukların-
dan V23 =6 V'luk potansiyel farkına sahip Q Q
olmalıdırlar. Bu durumda 1 1 Q2
∫= (3.4.15)
C ∫0
W
= Vdq =qdq
2 C
(1 mC )( 6=
V ) 6 mC
0
Q2 C=
= 2V2

Q3 C=
= 3V3 ( 3 mC )( 6=
V) 18 m C
olarak bulunur.
3.4.6 Elektrik Enerjisinin
Depolanması
Bir kondansatörde depolanan enerji
kondansatörü yüklemek için yapılan işe
eşittir. Bir kondansatörü yüklemek için
yükü bir plakadan alıp diğer plakaya bir
batarya vasıasıyla götürmek gerekir. Kon-
dansatörün yüklü duruma gelmesi, birden
bire olmaz. Bu iş için bir zamanın geçmesi
gerekir. Başlangıçta kondansatör yüksüz-
ken, plakalar eşit potansiyelli oldukların-
dan, ilk yükü taşımak için hiçbir iş gerek-
mez. Her plakada biraz yük bulunduğunda,
plakalar arasında bir potansiyel farkı ola-
cağından (ya da elektriksel itme nedeniyle)
olur. Bu, aynı zamanda, kondansatör boşa-
lırken elektrik alanın yük üzerine yaptığı
işe de eşittir. Kondansatörde depolanan po-
tansiyel enerji,
1 Q2 1 1
U
= = CV
= 2
QV (3.4.16)
2 C 2 2
ifadeleri ile de yazılabilir. Kondansatörün
bağlı olduğu güç kaynağında depolanan
enerji QV olmasına rağmen kondansatör-
de bunun yarısı kadar enerji depolanmıştır.
Bunun sebebi kondansatöre ilk giden yük
üzerine sıfır iş, fakat son giden yük üzerine
QV iş yapılmasıdır. Dolayısıyla kondansa-
tördeki yükler üzerine yapılan toplam iş,
maksimum ve minimum değerlerin topla-
mının yarısı (yani ortalama değer) kadar
olur.
118 BÖLÜM 3.4

Örnek 3.4.6 rektirir. Bu durumda plakalar arasındaki

alanda depolanmış enerjiyi bulmak için,
Plakalarının alanı A ve plakaları arasındaki
enerji yoğunluğu olarak tanımlayacağımız
uzaklık x olan paralel plakalı bir kondansa-
birim hacim başına enerjiyi veren bir ifade
tör, voltajı V olan bir pile bağlanmıştır. Pil
türetelim. Paralel plakalı bir kondansatörde
bağlı iken plakalar, aralarındaki uzaklık 4x
plakalar arasındaki bölgenin hacmi Ad ol-
oluncaya kadar birbirlerinden uzaklaştırıl-
duğundan tanımlar gereğince,
mışlardır. Kondansatörde depolanan ilk ve
son enerji ne kadar olur?
U CV 2 2
u
= = (3.4.17)
V Ad
Çözüm
Plakalar arası uzaklık x iken depolanan yazılabilir. Ayrıca,
enerji,
1 1 e0 A 2 A V
=U1 =C1V 2 V =C e=
0 ve E (3.4.18)
2 2 x d d

olarak bulunur. Plakalar arası uzaklık 4x

iken depolanan enerji, olduğundan,

1 1 e0 A 2
U2
= =C2V 2 V U 1
2 2 4x u
= = e0E2 (3.4.19)
V 2
olarak bulunur.
Değerlendirme: Yukarıda bulunan sonuç- elde edilir. Bu elektrik enerjisi yoğunlu-
lardan ğu ifadesi, her ne kadar paralel plakalı bir
kondansatörün içinde bulunan birim hacim
3 e0 A 2
∆U =
U 2 - U1 =- V için çıkarılmış olsa da, boşlukta dâhil elek-
8 x trik alanın mevcut olduğu her yer için ge-
elde edilir. Zıt yüklü plakalar birbirinden çerlidir.
uzaklaştıkça potansiyel enerji azalır. Pla-
kalar pile bağlı kalırsa V değişmez fakat
C, 1 / x ile orantılı olarak azalır. C = QV Örnek 3.4.7
olduğundan, U 'nun azalmasının nedeni her Bir fotoğraf makinesinin flaşında, 300
plakanın bir miktar yük kaybetmesidir. V'luk potansiyelde elektrik enerjisi depo-
lamak için 100 μF'lık bir kondansatör kul-
lanılmaktadır. Flaş patlamadan önce tam
3.4.7 Elektrik Alan Enerjisi yüklü bir kondansatörde ne kadar elektrik
enerjisi depolanır?
Kondansatörler bir plakadan diğe-
rine elektron aktarılarak yüklenebilirler.
Bu, kondansatör plakaları arasında oluşan
elektrik alana karşı bir iş yapılmasını ge-
SIĞA ve DİELEKTRİKLER 119

Çözüm azalması o kadar fazla olur. Tablo 3.4.1'de

ayrıca bir kondansatöre yük atlaması olma-
Kondansatörde depolanan enerji
dan önce uygulanabilecek en büyük elek-
1 1 trik alan değeri olan dielektrik dayanıklılı-
=U
2
=CV 2
2
(100 ×10-6 m F ) ğı da verilmiştir.
( 300 V )
2
= 4,5 J

olarak bulunur. Tablo 3.4.1. Çeşitli malzemelerin dielek-

trik sabitleri ve dielektrik dayanıklılığı.
Madde Dilektrik Dielektrik
3.4.8 Dielektrikler sabiti (K) dayanıklılığı
(V/m)
Kondansatörlerin birçoğu, plakalar Boşluk 1,0000 -
arasına dielektrik olarak adlandırılan yalıt-
kan ara malzemeler konularak yapılmıştır. Hava (1 atm) 1,0006 3 × 106
Dielektrik malzemelerin kullanılmasının Parafin 2,2 10 × 106
iki önemli sebebi vardır: i) plakalara uygu-
lanacak yüksek voltaj durumlarında yükün Polistren 2,6 24 × 106
bir plakadan diğerine atlamasının önüne
Vinil (plastik) 2-4
geçmek, ii) iletken plakalarının birbirlerine 50 × 106
dokunmadan birbirlerine daha yakın olarak Kağıt 3,7 15 × 106
yerleştirilmelerine imkân sağlamak. Böy-
lece kondansatörün sığası daha büyük hâle Kuartz 4,3 8 × 106
getirilmiş olur. Bir dielektrik, bir kondan-
Yağ 4
satörün plakaları arasına yerleştirildiğinde 12 × 106
kondansatörün sığası dielektrik sabiti ola- Cam, pireks 5 14 × 106
rak bilinen k çarpanı kadar artar. Bu du-
rumda, Porselen 6-8 5 × 106
A A Mika 7
C k=
= C0 ke 0= e (3.4.20) 150 × 106
d d
Su 80 -
yazılabilir. Burada C0 plakalar arası boş Stronsiyum titan
ikenki sığayı, C ise iletkenlerin arasının bir 300 8 × 106
dielektrik ile doldurulduğunda oluşan sığa-
yı göstermektedir. Dielektrik yokken belli
bir Q yükü için oluşan potansiyel farkı,
dielektriğin varlığında k oranında azaltır.
Farklı malzemelerin dielektrik sabitleri
Tablo 3.4.1'de verilmiştir. Dielektrik sabiti
her zaman 1'den büyüktür. Bir dielektriğin
varlığı elektrik alanını azaltır. Dielektrik
malzemenin polarizasyonu ne kadar bü-
yükse dielektrik içindeki elektrik alanın
120 BÖLÜM 3.4

3.4.9 Etkilenme Yükleri

Şekil 3.4.9'da görüldüğü gibi bir kondansatör içerisine bir dielektrik malzemenin
konulduğunu düşünelim. Kondansatörün plakalarının arası bir dielektrik malzeme ile doldu-
rulduğunda potansiyel fark ve elektik alan k oranında azalır. Bu durumda alanın boşluktaki
değeri E0 ve dielektrikteki değeri E arasında,

E0
E= (3.4.21)
k
ilişkisi vardır. Bu sonuç itibariyle, yüzeysel yük yoğunluğunun da azalmış olacağını söyle-
yebiliriz. Dielektrik başlangıçta nötürdür. Kondansatör plakalarının etkilemelerinden dolayı,
dielektrik maddenin özellikle kondansatör plakalarına bakan yüzeylerinde zıt işaretli olarak
etkilenme yükleri oluşur. Pozitif ve negatif yüklerin dielektrik içerisinde bu şekilde düzen-
lenmesinin kutuplanma (polarizasyon) olarak adlandırıldığı Bölüm 3.1'de verilmişti (şayet
dielektrik zayıfça bağlı moleküllerden oluşmuşsa, elektrik alan uygulanmasıyla bu molekül-
ler sadece kutuplanmakla kalmayıp, simetri eksenleri alan çizgileriyle hizalanacak şekilde
yeniden yerleşirler). Şimdi etkilenme yükü ile plaka üzerindeki yük arasında bir ilişki ortaya
koyalım. Bunun için etkilenme yüzey yük yoğunluğu büyüklüğüne si ve plaka yüzey yük
yoğunluğu büyüklüğüne s diyelim. Bu durumda kondansatörün bir yüzündeki net yükün
büyüklüğü (s - si) ile verilir.

Şekil 3.4.9 Dielektriksiz ve dielektrikli kondansatörler.

 SIĞA ve DİELEKTRİKLER 121

O hâlde şu bağıntıları yazabiliriz: Örnek 3.4.8

s s -si Yüzey alanı 2 m2 ve plaka aralığı 40 µm

=E0 = ve E (3.4.22) olan paralel plakalı bir kondansatör için
e0 e0
E0 = k E olduğundan etkilenme yüzey yük a) kondansatörün sığasını ve 12 V'luk bir
batarya ile bağlanıp yüklendiğinde kon-
yoğunluğu için, dansatörde depolanan enerjiyi bulunuz.
 1 b) Kondansatör tamamen yüklenip batar-
s i s 1 - 
= (3.4.23) ya ayrıldıktan sonra 40 µm kalınlığında
 k
bir mikanın plakalar arasına konulduğunu
yazılabilir.
düşününüz. Kondansatörün uçları arasın-
Dielektrik geçirgenliği, daki potansiyel farkını ve kondansatörde
depolanan enerjiyi bulunuz. c) Mika ile
doldurulmuş bir kondansatör bataryaya
e = ke 0 (3.4.24) bağlanırsa batarya kondansatörü tamamen
ifadesiyle verilir. Dielektriğin içindeki yüklemek için ne kadar iş yapar?

elektrik alan,
Çözüm
s
E= (3.4.25) a) Kondansatörün sığası ve depolanan
e
olur. Dielektrik içindeki elektrik enerji yo- enerji
ğunluğu ise,
C e=
=
A (8,85 ×10 )=
( 2)
-12

4, 425 × 10-7 F
0
d 40 × 10-6
1 1 2 (3.4.26)
=u =ke 0 E 2 eE
2 2
ifadesiyle verilebilir. U
=
1
CV
= 2 ( 4, 425 × 10 ) (12
-7

=
)
2

3,186 × 10-5 J
0
2 2

olarak bulunur.
Kavrama Sorusu 3.4.3
+Q ve -Q zıt yüklerini taşıyan birbi- b) Dielektrikteki yüzey yükü nedeniyle
rine yakın bir çift paralel plaka ara- kondansatör plakaları arasındaki elektrik
sında sabit bir potansiyel fark vardır. alan ve dolayısıyla potansiyel farkı da aza-
Plakalara koyabileceğiniz yükün lır.
maksimum miktarı şu durumların
hangisinde artırılamaz? V0 12
a)Plakaların alanının artırılması, V=
s = = 1,71 V
k 7
b)Plakaların birbirinden uzaklaştırıl-
ması, Dielektrik varken depolanan enerjiyi bul-
c) Plakalar arasındaki uzayın kâğıtla
mak için dielektrik dolu kondansatörün sı-
doldurulması,
d)Sabit potansiyel farkının artırılma- ğasını bulmalıyız:
sı, A
e) Hiçbiri. Cs k=
= C0 ke 0= ( 7 ) ( 4, 425x10-7=
F) 3,10x10-6 F
d
122 BÖLÜM 3.4

Depolanan enerji, uygulandığında polar molekülde rastgele

yönelmiş olan dipol momentler elektrik
U
=
1
Vs 2
Cs=
( 3,10 ×10 ) (1,71=
-6
)
2

4,53 × 10-6 J
alan etkisiyle bir torka maruz kalırlar ve
2 2 dielektrikte bir polarizasyon meydana ge-
lir (Şekil 3.4.10b). Polar moleküllerden
olarak bulunur. oluşmuş bir maddenin kutuplanması, polar
olmayan moleküllerden oluşmuş bir mad-
Tam yüklü dielektrik ile dolu kondansatör- denin kutuplanmasından daha büyüktür.
de depolanan enerji, Polarize olmuş bir dielektriğin bir yüzeyin-
de pozitif yük birikmesi oluyorken diğer
U
=
1
V0 2
Cs=
( 3,10 × 10 ) (12=
-6
)
2

2, 23 × 10-4 J yüzeyinde negatif yük birikmesi olur. Bu

2 2
c) Bu durumda kondansatörü yüklemede
bataryanın yaptığı iş,
( 2, 23 ×10 J ) - ( 4,53 ×10 J ) = 2,19 ×10
-4 -6
şekilde oluşan yüzey yükünün bağlı yük
olduğunu söyleyebiliriz; yani polarizasyo-
na sebep olan yükler madde içerisinde ser-
bestçe hareket edemezler.
-4
J

olarak bulunur.

3.4.10. Etkilenme Yükünün

Moleküler Modeli
Şekil 3.4.10a Bir elektrik alanda polar olmayan
Dielektrik malzemeleri ikiye ayırmak moleküllerin polarizasyonu.
mümkündür. Polar bir dielektrik malzeme
kalıcı dipol momentine sahip moleküller-
den oluşur. Her molekül elektriksel olarak
nötürdür, molekülün pozitif ve negatif yük
merkezleri çakışmaz. Polar olmayan bir di-
elektrikte ise moleküllerin bir dış elektrik
alan yokken dipol momenti bulunmaz, yani
molekülün pozitif ve negatif yük merkezle-
ri çakışıktır. Polar olmayan bir dielektrik- Şekil 3.4.10b Bir elektrik alanda polar moleküllerin
te, elektrik alan varken elektronlar elektrik polarizasyonu.
alana zıt yöne yönelerek önceden çakışık
olan yük merkezlerinin çakışıklık durumu-
nu bozarlar ve böylece molekülde elektrik
alan yönünde bir dipol moment oluşması-
na sebep olurlar (Şekil 3.4.10a). Polar bir
dielektrikte ise elektrik alan yokken mo-
lekül içerisinde dipol momentler rastgele
yönelebilir. Dolayısıyla net dipol momen-
tin olmadığını söyleyebiliriz. Elektrik alan
SIĞA ve DİELEKTRİKLER 123

3.4.11. Dielektrikler İçin Gauss Bu denklem kEA elektrik akısının Şekil

Yasası 3.4.11'deki Gauss yüzeyinden geçtiğini ve
yüzeyin içinde kalan serbest yük sA'nın e0'a
Dielektrik maddeler için elektrik alanı oranı olduğunu göstermektedir.
hesap etmek amacıyla Gauss yasası kulla-
nılabilir. Şekil 3.4.11'de, Şekil 3.4.9'daki
dielektrikli kondansatörün sol plakası ile
dielektriğin sol yüzeyi yakından görülmek-
tedir. Şekil 3.4.11'de gösterilen ara kesit
bölgesine Gauss yasasını uygulayalım. Sağ
ve sol yüzeylerin alanları A dır. Sol yüzey
iletkenin içinde olduğundan bu yüzeyin her
yerinde elektrik alan sıfırdır. Sağ yüzey di-
elektriğin içindedir. Buradaki elektrik ala-
nın büyüklüğü E'dir. Diğer dört yüzeyde
ise E⊥ sıfırdır. Bu yüzeyin içinde kalan,
kondansatör plakasındaki yük ile dielek-
trik yüzeyinde etkilenme yükünün toplamı
= (s - s i ) A dikkate alınarak
olan Qtoplam
Gauss yasasından,
 
∫ E.dA = EA (3.4.27)
Şekil 3.4.11. Şekil 3.4.9'daki kondansatörün sol
(s - s i ) A plakasının görüntüsü şekilde yakından verilmiştir.
EA = (3.4.28) Gauss yüzeyi yarısı iletken yarısı da dielektrik için-
e0
de bulunan bir dikdörtgen geometri olarak seçilmiş-
tir.
yazabiliriz.

 1
s i s 1 - 
= (3.4.29)
 k

s 
s -si =
 
k 

olduğundan,

sA
k EA = (3.4.30)
e0

elde edilir.
124 BÖLÜM 3.4

3.4.12 Kondansatörlerin Kalp defibrilatörünün temeli yüksek

Kullanıldığı Bazı Yerler voltajla yüklenmiş bir kondansatördür
(Şekil 3.4.12). Kalp krizi, kardiyak firbi-
Fotoğraf makineleri, kamera- lasyonu olarak bilinen hızlı düzensiz kalp
lar, cep telefonlarındaki flaşlar  ani ve atışlarıdır. Elektroşok cihazı tam olarak
çok kısa süreli  olarak ışık verir. Bu yüklendiğinde kondansatörün elektrik ala-
cihazlarda kullanılan kondansatörler, nı içinde ~360 J kadar bir enerji depolanır.
depoladıkları  enerjiyi  pillerin aksine Hastanın vücuduna 2 ms içinde bu enerji
çok hızlı bir şekilde serbest bırakır. Bu verilmiş olur (bu enerji değeri 60 W'lık bir
özellikleri sayesinde kondansatörlerin  flaş ampulün çıkış gücünün 3000 katına eşittir.
tipi uygulamalarda  kullanımları çok Bu ani elektrik şoku, kalpteki kasılmayı
yaygındır. Radyo dinlerken, başka bir durdurarak düzenli bir kalp atış ritmi sağ-
radyo kanalına geçmek istediğimizde  fre- layabilir).
kans  değişimi yapılırken  ayarlanabilir
kondansatörler  kullanılır. İletken levhalar
arasındaki uzaklık değişimi elektrik alanı
veya frekans değişimini sağlar. Dizüstü
bilgisayarın fişini çektiğimizde adaptörün
ışığı bir süre daha yanmaya devam eder.
Işığın sönmesine kadar geçen süre kondan-
satörün boşalma süresidir. Bilgisayar ve
piyano klavyeleri gibi bazı sistemler tuşa
basıldığında sığanın değişmesi ve bunun Şekil 3.4.12. Kalp defibrilatörü.
elektronik olarak belirlenmesi esasına göre
yapılır. Otomobillerin cam sileceklerinin Kondansatörler, birçok elektrikli ev
kademeli ayarlanabilmesi kondansatörlerle aletleri ve elektronik cihazlarda da yaygın-
yapılır. Yıldırımlar ve şimşekler doğadaki ca kullanılmaktadır. Ehli olmayanların bu
dev kondansatörlerin boşalması olayları- tür cihazlarla çalışırken ikazlara kesinlikle
dır. Yıldırım, bulut ile yerin birer plaka- uymaları gerekir; aksi davranışlar yangına
sını oluşturdukları dev kondansatörde bir ve ölüme kadar varan sıkıntılara yol
elektrik boşalması sonucu olarak oluşur. açabilmektedir.
Şimşek ise iki bulut arasında gerçekle-
şir. Her iki olay da elektrikle yüklü fırtına
bulutları etkendir. Fırtına bulutları, yüklü
kondansatör levhalarıymış gibi davranır.
 SIĞA ve DİELEKTRİKLER 125

Özet Tanımlar

Kondansatör birbirinden bir yalıtkan Kondansatör: Birbirinden bir yalıtkan ile

ile ayrılan ve birbirine değmeyen iki ilet- ayrılan iki iletkene kondansatör denir.
kenden oluşan bir devre elemanıdır. Bir
Sığa: Bir kondansatör üzerindeki yükün
kondansatörün sığası, C = Q ifadesi ile iletkenin uçları arasındaki potansiyel far-
verilir. V
kına oranı sığa olarak ifade edilir ve kon-
Paralel plakalı bir kondansatörün sığa- dansatörün yük depolama kapasitesinin bir
A ölçüsünü belirler.
sı, C = e 0 ifadesi ile verilir.
d Farad: Sığa birimidir.
Kondansatörler paralel bağlandıkların-
da eşdeğer sığa, Ces= C1 + C2 + C3 + ⋅⋅⋅ Dielektrik madde: Elektriksel olarak yalıt-
kan olan ve elektrik alan uygulanmasıyla
ve seri olarak bağlandıklarında eşdeğer kutuplanabilen maddelerdir.
sığa,
Dielektrik dayanıklılığı: Kondansatör
1 1 1 1 plakaları arasında yük atlaması olmadan
= + + + ⋅⋅⋅ ifadeleri ile verilir.
Ces C1 C2 C3 uygulanabilecek en büyük elektrik alan
değeridir.
Yüklü bir kondansatörde depolanan Polar dielektrik malzeme: Dış elektrik alan
1 Q2 1 1 yokken kalıcı dipol momentine sahip olan
enerji,
= U = CV
= 2
QV
2 C 2 2 malzemedir.
ifadelerinden uygun biri kullanılarak bulu-
nabilir. Polar olmayan dielektrik malzeme: Dış
elektrik alan yokken dipol momentine sa-
Birim hacim başına enerji enerji yo- hip olmayan malzemedir.
ğunluğu olarak adlandırılır ve, u = 1 e 0 E 2
2
ifadesiyle verilir. İletkenler arasındaki ha-
cim hava, kâğıt ve plastik gibi yalıtkan bir
malzeme ile doldurulduğunda sığa artar.
Bu malzemeler dielektrik olarak isimlendi-
rilirler. Paralel plakalı bir kondansatör için
k dielektrik sabiti olmak üzere sığa,
A A
=C ke
= 0 e ifadesi ile verilir.
d d

Bir dielektrik varsa enerji yoğunluğu,

1 1 2
=u =ke 0 E 2 e E olacaktır.
2 2
126 BÖLÜM 3.4

Değerlendirme Soruları

3.4.1 Bir kondansatörün potansiyel farkı

iki kat artırılsa depolanan enerji hakkında
ne söyleyebilirsiniz?
3.4.2 Üç özdeş kondansatörün bir batarya
ile bağlandığını düşününüz. Seri ve paralel
bağlandıklarında depolanan enerji hakkın-
da ne söyleyebilirsiniz?
3.4.3 Kutupsal moleküllerden oluşan die-
lektrikler için dielektrik sabitin sıcaklıkla
değişiminin nasıl olacağını beklersiniz?
3.4.4 Balıkların taze olup olmadığı bir kon-
dansatörün plakaları arasına balığın yerleş-
tirilmesi ile anlaşılabilir. Bu yöntem nasıl
çalışır?
3.4.5 Dielektrik kuvvet ve dielektrik sabit
aynı şeyler midir?
3.4.6 Elektroşok cihazları kalp atım ritmini
nasıl düzenler?
3.4.7 Yüksek voltaj kondansatörleri ve
elektrolitik kondansatörlerin çalışma me-
kanizması nasıldır?
3.4.8. Mikrodalga fırınlar su molekülle-
rinin polar olmasından faydalanarak yi-
yeceklerin ısıtılmasında kullanılmaktadır.
Bunu nasıl açıklarsınız?
3.4.9 Bir kondansatörün iki plakasının
farklı büyüklüklerde olması durumunda
bataryaya bağlanan kondansatörün plaka-
larında biriken yüklerin büyüklükleri hak-
kında ne söyleyebilirsiniz?
SIĞA ve DİELEKTRİKLER
Problemler
3.4.1.-3.4.3 Kondansatörler ve Sığa
3.4.1. Paralel plakalı bir kondansatörün sı-
ğası 300 pF'dır. Plakalardaki yüklerin bü-
yüklüğü 0,180 μC'dur. Plakalar arası me-
safe ise 0,4 mm'dir. a) Plakalar arasındaki
potansiyel farkı ne kadardır? b) Plakaların
alanı ne kadardır? c) Plakalar arasındaki
elektrik alanın büyüklüğü ne kadardır? d)
Plakalardaki yüzey yük yoğunluğunun bü-
yüklüğü ne kadardır?
3.4.2. Bir paralel plakalı kondansatörün
plakalarına 200 V'luk bir potansiyel farkı
uygulandığında plakaların yüzeyce yük
yoğunluğu 30 nC/cm2 oluyor. Levhalar
arasındaki mesafe ne kadardır?
3.4.3. 15 μF'lık bir kondansatörün bir pla-
kasından diğerine 0,20 μC'luk yük taşımak
için 15 J enerji gerekmektedir. Her bir pla-
kada ne kadar yük vardır?
3.4.4. 50 m uzunluğundaki koaksiyel (eşek-
senli) kablonun içindeki iletkenin çapı 2,58
mm ve üzerindeki yük 8,1 μC 'dur. Bunu
saran iletkenin iç çapı 7,27 mm ve üzerin-
deki yük -8,21 μC'dur. a) Kablonun sığası-
nı bulunuz. b) İki iletken arasındaki potan-
siyel fark ne kadardır (iletkenler arasında
hava bulunduğunu farz ediniz)?
3.4.5. 30 μF'lık küresel bir kondansatör,
birinin yarıçapı diğerininkinin üç katı olan
iki küreden oluşmuştur. Küreler arası boş-
luk hava ile dolu ise bu bölgenin hacmini
bulunuz.
127
3.4.6. İki paralel 1 lira (çapı 26,15 mm)
aralarındaki mesafe ne olursa 1 pF'lık bir
kondansatör oluşturabilir?
3.4.7. 10 μF'lık dairesel paralel plakalı bir
kondansatör 12 V'luk bir bataryaya bağlan-
mıştır. a) Her plakadaki yük ne kadardır?
b) Plaklar bataryaya bağlı iken aralarında-
ki mesafe iki katına çıkarılırsa plaklardaki
yük ne kadar olur? c) Plakların yarıçapları
iki katına çıkarılıp kondansatör yine aynı
bataryaya bağlanırsa plakalardaki yükler
ne olur?
3.4.8. 2,7 μF'lık bir kondansatör 475 V'luk
ve 4 μF'lık bir kondansatör de 525 V'luk
akü ile yüklenmiştir. Bu kondansatörler
daha sonra akülerden sökülmüşlerdir. Artı
plakalar birbirine ve eksi plakalar da bir-
birine bağlanmışlardır. a) Her bir kondan-
satör üzerindeki yük ne kadar olacaktır? b)
Eğer zıt işaretli plakalar birbirlerine bağla-
nırsa her bir kondansatör için voltaj ve yük
ne olur?
3.4.9. Dünyanın küresel bir iletken olduğu-
nu düşünerek sığasını bulunuz.
3.4.10. Birbirinden 2 mm uzaklıkta ve
her birisi 92 μC'luk yük taşıyan 0,8 μF'lık
hava boşluklu bir kondansatörün plakaları
arasındaki elektrik alanın şiddeti ne kadar-
dır?
3.4.4. Seri ve Paralel Bağlı Kondansa-
törler
3.4.11. C1 = 5 mF ve C2 = 12 mF sığalı iki
kondansatör 9 V'luk bir bataryaya paralel
olarak bağlanmıştır. a) Eşdeğer sığayı bu-
lunuz. b) Her bir kondansatörün uçları ara-
sındaki potansiyel farkını bulunuz. c) Her
bir kondansatörün depoladığı yükü bulu-
nuz.
128 BÖLÜM 3.4

3.4.15. a) Şekil 3.4.15'te gösterilen devre-

nin eşdeğer sığasını bulunuz.
b) C1 = C2 = 2C3 = 24 mF ve V = 35 V ise
her bir kondansatör üzerinde ne kadar yük
depolanır?

Şekil 3.4.13
Şekil 3.4.15
3.4.12. Şekil 3.4.13'teki kondansatörlerin
sığalarının birbirine eşit ve değerlerinin C 3.4.16. Şekil 3.4.16'daki devrede b ve c ile
olduğunu düşünelim. a) Bu durumda a ve a ve c noktaları arasındaki eşdeğer sığayı
b noktaları arasındaki eşdeğer sığayı bu- hesaplayınız.
lunuz. b) Her bir kondansatör üzerindeki
yükü ve her bir kondansatörün plakaları
arasındaki potansiyel farkını hesaplayı-
nız.
3.4.13. Altı tane 3,8 μF'lık kondansatör pa-
ralel olarak bağlanmıştır. Eşdeğer sığa ne
kadardır? Eğer bunlar seri bağlanırsa eş de-
ğer sığa ne kadar olur?
3.4.14. Şekil 3.4.14'teki S anahtarı, C2 kon-
dansatörünü V0 voltajı ile tamamen yüklene- Şekil 3.4.16
cek şekilde aşağı konuma getirilmiştir. Daha 3.4.5 - 3.4.6. Kondansatörlerde Enerji
sonra anahtar yukarı konuma getirilirse her Depolanması, Elektrik Alan Enerjisi
bir kondansatördeki yükü hesaplayınız.
3.4.17. 2800 pF'lık bir kondansatöre 2200
V uygulanmıştır. Ne kadar elektrik enerjisi
depolanır?
3.4.18. Paralel plakalı bir kondansatör bir
bataryada yüklendikten sonra ayrılıyor.
Plakalar arasındaki açıklık dört katına çı-
karılırsa depolanan enerjideki değişme ne
kadar olur?
3.4.19. 5,8 μF'lık paralel plakalı ve havalı
bir kondansatörün plakaları arasındaki me-
Şekil 3.4.14
SIĞA ve DİELEKTRİKLER 129

safe 5 mm'dir. Kondansatör 400 V'luk bir K1 ve K2 plakaların alanı A ve plakalar ara-
potansiyel farkı ile yüklenmiştir. Plakalar sı uzaklık d1 = d2 = d/2 cinsinden bir eşitlik
arasındaki enerji yoğunluğunu J/m3 cinsin- türetiniz.
den bulunuz.
3.4.20. Şekil 3.4.17'deki devrede a ve b
noktaları arasındaki potansiyel farkı 36
V'dur. a) Devredeki toplam yükü, b) her bir
kondansatördeki yükü, c) devrede depola- Şekil 3.4.18
nan toplam enerjiyi, d) her bir kondansa-
törde depolanan enerjiyi ve e) her bir kon- 3.4.25. 3500 pF'lık hava boşluklu bir kon-
dansatörde plakalar arasındaki potansiyel dansatör 32 V'luk bir bataryaya bağlan-
farkını bulunuz. mıştır. Eğer plakaların arası nikel ile dol-
durulursa bataryadan ne kadar yük akar?
3.4.26. 360 nF'lık havalı bir kondansatör
bir güç kaynağına bağlanmış ve kondansa-
Şekil 3.4.17
törde 1,85×105 J enerji depolanmıştır. Kon-
dansatör güç kaynağına bağlı iken plakalar
3.4.21. Yıldırım düşen bulutla yer arasın- arası boşluğu tamamen dolduran farklı bir
daki mesafenin 3000 m olduğunu kabul dielektrik levha sokulmuştur. Bu durumda
ederek düşen yıldırımın enerjisini tahmin enerji 2,32×105 J'e çıkmıştır. a) Plakalar
ediniz (havanın dielektrik dayanıklılığını arasındaki potansiyel farkını, b) dielektrik
3,6×106V/m olarak alınız). levhanın dielektrik sabitini bulunuz.
3.4.7. Dielektrikler
3.4.22. Plakalar arası uzaklık 2 mm ve her
bir plakasının alanı 10 cm2 olan hava boş-
luklu bir kondansatör düşünelim. Bu kon-
dansatöre ne kadarlık bir yük verilmelidir
ki plakalar arasında bir kıvılcım atlaması
olmasın?
3.4.23. İki paralel plakada eşit ve ters yük-
ler bulunmaktadır. Plakalar arasındaki ha-
cim boş olduğunda elektrik alan 3,2×105
V/m, hacim belli bir dielektrikle doldurul-
duğunda elektrik alan 2,5×105 V/m olmak-
tadır. a) Dielektriğin yüzeylerindeki yük
yoğunlukları ne kadardır? b) Malzemenin
dielektrik sabiti ne kadardır?
3.4.24. İki farklı dielektrik Şekil 3.4.18'de
gösterildiği gibi paralel plakalı bir kondan-
satörün plakaları arasındaki boşlukta yer
almaktadır. Sığa için, dielektrik sabitleri,