Kryzys gospodarczy wywołany pandemią Covid-19 na tle

wcześniejszych kryzysów gospodarczych.

Mikołaj Prokop
Zespół Szkół Ekonomicznych w Radomiu
 Streszczenie

Celem niniejszego referatu jest przedstawienie kryzysu wywołanego pandemią Covid-

19 oraz porównanie go do wcześniejszych kryzysów gospodarczych.
Skupie się tu jednak na gospodarce amerykańskiej, nie zaś polskiej, gdyż jak zwykło się
mówić w środowisku inwestorów “Gdy Ameryka kicha cały świat ma katar”. Nie da się
ukryć, że kondycja największej gospodarki na świecie bez wątpienia wpływa na pozostałe,
szczególnie w czasach standardu dolara. Na pierwszy rzut oka kryzys ten wydaje się być
zdecydowanie inny, był to bowiem pierwszy wywołany zarazą kryzys od długiego czasu. Jak
zatem porównać je wszystkie w sposób, który umożliwi wyciągnięcie jakichkolwiek
wniosków?

Kryzys gospodarczy - pojęcie i przyczyny.

“Nie wierzę, aby udało nam się odzyskać dobry pieniądz, zanim nie odbierzemy kontroli nad
nim z rąk państwa. Oznacza to, że nie możemy wydrzeć jej z rąk państwa przemocą, lecz
musimy znaleźć jakiś okrężny sposób na wprowadzenie czegoś, czego państwo nie będzie
mogło powstrzymać”

(Fragment wywiadu wideo przeprowadzonego przez Jamesa U. Balancharda w 1984 roku na

Uniwersytecie Albrechta i Ludwika we Fryburgu z Friedrichem Augustem von Hayekiem)

Istnieje według mnie jeden wspólny mianownik wszystkich kryzysów gospodarczych

które miały miejsce od 1920 roku do czasów obecnych. Wyjątkiem jest tu bardzo krótki
kryzys z 2020 który trwał zaledwie dwa miesiące i który według mnie nie jest ostatnim
kryzysem bezpośrednio powiązanym z Covid-19, a dokładniej z działaniami jakie rządy
podjęły w reakcji zaistniałą sytuację. Wspomniany wyjątek tym różni się od minionych
kryzysów, że jest bezpośrednim wynikiem lockdownów nie zaś manipulacji pieniądzem
fiducjarnym, co jak zakładam prawdopodobnie jeszcze nadejdzie. Uważam, iż kryzys się nie
zakończył a jego ciąg dalszy nastąpi, ponieważ lata zwiększania podaży pieniądza oraz
manipulowania stopami procentowymi doprowadziły do nieprawidłowości na wielu rynkach,
tak jak miało to miejsce w poprzednich kryzysach.
Wskażę więc, jaką rolę zwiększająca się podaż pieniądza i przede wszystkim zmiany
wysokości stóp procentowych (podejmowane w próbie przeciwdziałania inflacji wywołanej
wspomnianymi manipulacjami podażą i ceną pieniądza) odegrały w minionych kryzysach
począwszy od roku 1920 przez kryzysy z lat 1929-1935, 2007-2009, 2020 oraz przedstawię
moje spostrzeżenia na przyszłość.
Na wstępie, jako że praca dotyczy kryzysów, przybliżę pojęcie tego słowa, bardzo potrzebne
w kontekście zrozumienia roli przywracania równowagi jaką odgrywa w gospodarce, która
jest stale zakłócana.

Słowo kryzys (krisis) pochodzi z języka greckiego i oznaczało pierwotnie moment

przełomowy, punkt zwrotny jak i odsiew, rozstrzygnięcie, wybór. W medycynie słowo
kryzys oznacza moment przesilenia, po którym następuje (lub nie) moment ozdrowienia. W
wojskowości również ma ono podobne znaczenia np. w kontekście kryzysowego momentu
bitwy, kiedy wszystko się rozstrzyga.1
Jednakże w ekonomii pojęcie to nie jest postrzegane nawet neutralnie jak w wypadku
medycyny lub wojskowości, lecz całkowicie negatywnie, do tego stopnia, że rządy w wyniku
wspólnej decyzji ekonomistów i polityków praktycznie za każdym razem, gdy zbliża się
kryzys podejmują wszelakie działania jakie dają im szanse na jego uniknięcie lub choćby
spowolnienie.

Wykres nr 1. Wysokość stóp procentowych w USA, lata 1960-2020.

1
Słownik języka polskiego PWN; wydanie 2020 rok.
Źródło: Federal Reserve Bank of St. Louis, https://fred.stlouisfed.org/series/INTDSRUSM193N,
Data dostępu: 26.11.2022

Na powyższym wykresie przedstawiono stopę funduszy federalnych, jest to stopa

procentowa, po której instytucje depozytowe wymieniają fundusze federalne (salda
utrzymywane w bankach Rezerwy Federalnej) między sobą przez noc 2. Czerwonymi
strzałkami zostały wskazane okresy recesji w Stanach Zjednoczonych które zostaną
omówione w dalszej części artykułu, za wyjątkiem lat 1920 oraz 1929-1935 z powodu braku
danych)

Kryzys 1920

Omawianie kryzysów zacznę od ostatniego kryzysu na który rząd Stanów

Zjednoczonych nie starał się nawet reagować poprzez dosypywanie pieniędzy na rynek, jak
to ma najczęściej miejsce w sytuacjach kryzysowych, w celu zapewnienia płynności
pechowcom. Ma to na celu uratowanie owych przedsiębiorstw przed upadkiem, co w zamyśle
ma zmniejszyć efekty recesji.
W rzeczywistości jednak to zaledwie “pudrowane trupa”. Państwa pompując gotówkę w
gospodarkę poprzez pożyczki lub bodźce fiskalne bardzo drogo kupują czas dla

2
Board of Governors of the Federal Reserve System (US)
przedsiębiorstw, które i tak będą musiały upaść ze względu na błędne inwestycje3. Działanie
to zwiększa presje inflacyjną wpędzając gospodarkę w jeszcze większe kłopoty jedynie
odracza “karę” w czasie.
W latach 1920-1921 amerykańska gospodarka przechodziła silne załamanie gospodarcze.
Wzrastało bezrobocie oraz miało miejsce największe spowolnienie produkcji w historii,
wyniosło ono 9% (w ciągu 10 miesięcy pomiędzy wrześniem 1920 a lipcem 1921). W celu
znalezienia przyczyny warto wspomnieć co działo się w ubiegłych latach.
W latach 1914-1920 miała miejsce znaczna ekspansja monetarna, służąca finansowaniu
działań wojennych Stanów Zjednoczonych podczas I wojny światowej. Zasób pieniądza
wzrósł o 115%. Jednakże zaledwie 26% owego wzrostu wynikało ze zwiększenia rezerw
złota4. Oznaczało to, że pozostała część musiała być skutkiem działań państwa, banków i
Rezerwy Federalnej. Były to głownie przyczyny kryzysu.
Ówczesny prezydent Warren Harding (prezydent w latach 1921-1923) był bardzo oddany
idei wolego rynku i nie dawał posłuchu interwencjonistycznym ekonomistom. Wydatki
rządowe za jego kadencji spadają z 6,3 mld dolarów w 1920 do 5 mld w 1921 i do 3,2 mld w
1921. Błędne inwestycje szybko zostały upłynnione a praca i kapitał w nich zatrudnione
szybko przeniosły się do innych projektów inwestycyjnych. W wyniku tego w 1921
mogliśmy obserwować wskaźniki znamionujące zmianę trendu i kwitnący wzrost.
Logika ekonomiczna jasno pokazuje, dlaczego manipulacja stopami procentowymi
nieuchronnie prowadzi do recesji tak jak ceny maksymalne prowadzą do niedoborów.
Dla zilustrowania tego argumentu posłużę się (zmodyfikowaną) analogią zapożyczoną z
pracy Ludwiga von Misesa.
“Wyobraźmy sobie zasoby kapitałowe społeczeństwa jako cegły, a bank centralny
jako wykonawca odpowiedzialnego za wbudowanie z nich domów. Do budowy każdego
domu potrzeba 10 000 cegieł, a deweloper szuka wykonawcy, który zbuduje 100 domów, na
co potrzeba łącznie 1 mln cegieł. Ale keynesowski wykonawca (reprezentujący współczesne
banki centralne), który chce wygrać kontrakt, zdaje sobie sprawę, że jego szanse na wygraną
wzrosną, jeśli złoży ofertę obiecując budowę 120 domów, zużywając tylko 800 000 cegieł.
Jest to odpowiednik manipulacji stopą procentową: zmniejsza podaż kapitału przy
jednoczesnym wzroście popytu na niego. W rzeczywistości 120 domów będzie wymagało 1,2
miliona cegieł, ale dostępnych jest tylko 800 000, co wystarcza na rozpoczęcie budowy 120
domów, ale nie wystarcza na ich ukończenie. Gdy budowa się rozpoczyna, deweloper jest

3
“The Bitcoin Standard. The Decentralized Alternative to Central Banking.” - Saifedean Ammous
4
Ludwig von Mises - “Ludzkie działanie”
bardzo szczęśliwy, widząc o 20% więcej domów za 80% kosztów, dzięki cudom inżynierii
keynesowskiej, co prowadzi go do wydania 20% zaoszczędzonych kosztów na zakup nowego
jachtu. Ale podstęp nie może trwać długo, ponieważ w końcu okaże się, że domów nie można
ukończyć, a budowa musi się zatrzymać. Wykonawca nie tylko nie dostarczył 120 domów,
ale nie dostarczy żadnych domów, a zamiast tego zostawił deweloperowi 120
niedokończonych, bezużytecznych stosów cegieł bez dachów. Podstęp wykonawcy
ograniczył nakłady inwestycyjne dewelopera i spowodował wybudowanie mniejszej liczby
domów, niż byłoby to możliwe przy dokładnych sygnałach cenowych.5“

Tabela nr 1. Wskaźnik inflacji w USA w latach 1941-1921.

Źródło: US INFLATION CALCULATOR; https://www.usinflationcalculator.com/inflation/historical-inflation-

rates/
Data dostępu: 24.11.2022

Wykres nr 2. Wysokość stopy procentowej (podana w procentach, linia cieńsza, nie

wykraczająca ponad 6,5%) w USA w latach 1914-1940.

5
“The Bitcoin Standard. The Decentralized Alternative to Central Banking.” - Saifedean Ammous
Źródło: Federal Reserve Bank of St. Louis, https://fraser.stlouisfed.org/files/docs/publications/frbslreview/
pages/1965-1969/62472_1965-1969,
Data dostępu: 27.11.2022

Jak zatem widać dodruk z lat poprzednich odbił się czkawką w postaci wysokiej
inflacji w latach 1916-1920, stropy procentowe były sztucznie utrzymywane na zbyt niskich
poziomach, bo w okolicach 5%. Wszystko to doprowadziło do załamania w 1920 roku na
które Stany nie odpowiedziały, tak jak zawsze później odpowiadały znacznie wydłużając
powrót gospodarki do równowagi, zaniżaniem stóp procentowych, stymulującymi popyt
wydatkami i udzielając pożyczek. Skutkowało to szybką samo naprawą rynku i powrotem do
równowagi.
Niestety w wypadku kolejnych kryzysów prawie zawsze starano się stymulować gospodarkę
wstrzykując dodatkowy pieniądz lub zaniżając stopy procentowe (najczęściej kombinacja
obydwu narzędzi), nie pozwalając tym samym rynkowi właściwie odczytać informacji
płynących z rynku kapitałowego. A co za tym idzie szybko z owego błędu wyjść.
 Wielki Kryzys
1929-1933

Jak już wcześnie zostało wspomniane, kolejne kryzysy w tym Wielki Kryzys były
ofiarami działań rządów i banków pod wpływem keynesowskich ekonomistów, którzy
przedostali się do tak zwanego mainstreamu a oponowali oni za podejmowaniem działań
mających na celu ratowanie gospodarki z opresji w wypadku kryzysowej sytuacji najczęściej
poprzez obniżanie stóp i zwiększanie wydatków fiskalnych.
Aby doszukać się źródeł Wielkiego Kryzysu, należy prześledzić co działo się w latach
dwudziestych XIX wieku. Był to bowiem okres dynamicznego wzrostu gospodarczego, który
powinien był doprowadzić do spadku cen. Miejsce miała też duża ekspansja monetarna
prowadzona przez Rezerwę Federalną, która próbowała wspomóc Bank Anglii w
powstrzymaniu odpływu złota z Wielkiej Brytanii.
Skutkiem wzrostu podaży pieniądza i dynamicznego wzrostu gospodarczego był
niewielki wzrost poziomu cen, przy jednoczesnym znaczącym wzroście cen aktywów -
głownie akcji i nieruchomości. Wzrost podaży pieniądza nie przełożył się na wzrost cen dóbr
i usług, ponieważ został przez Rezerwę Federalna skierowany głownie na rynek akcji
i nieruchomości. Podaż pieniądza w latach 1921-1929 wzrosła o 63,4% a zasoby złota
zaledwie o 15%6. To właśnie ogromy wzrost podaży pieniądza skutkujący napompowaniem
rynku akcji i nieruchomości był przyczyną krachu.
Gdy tylko ekspansja spowolniła bańka pękła. W konsekwencji nastąpiła spirala
deflacyjna która całe to iluzoryczne bogactwo strawiła. W miarę jak ludzie widzieli jak ich
oszczędności wyparowują z dnia na dzień, musiało dojść do runu na banki, które z trudem
wywiązywały się ze swoich zobowiązań. Co wynikało z systemu rezerwy cząstkowej.
Spowodowało to ze krach giełdowy za pośrednictwem systemu bankowego rozlał się na całą
gospodarkę. Rezerwa Federalna starała się dodać płynności sektorowi bankowemu, lecz ze
względu na rozproszone w całej gospodarce błędne inwestycje oraz nadmiar regulacji nie
była w stanie uratować banków przed upadkiem.

6
Wojciech Morawski - “Kronika kryzysów gospodarczych”
Wykres nr 3. Długoterminowe stopy procentowe w USA, lata 1790-2010.

Źródło: The Capital Spectator, https://www.capitalspectator.com/the-long-long-term-view-of-interest-rates/

Data dostępu: 27.11.2022

Reakcja Rządu Stanów Zjednoczonych w postaci nagłego obniżenia stóp procentowych przy
jednoczesnym wpompowywaniu pieniędzy w sektor bankowy (na ile to było możliwe),
spowodowało rozciągnięcie się kryzysu w czasie i jeszcze większą dewaluację waluty niż
miało by to miejsce, gdyby tych działań nie podjęto.

Wykres nr 4. Indeks Dow Jones Industrial Average (1929-1930).

Źródło: The Capital Spectator, https://www.capitalspectator.com/wall-street-crash-on-the-dji/
Data dostępu: 26.11.2022

Wykres przedstawia Indeks 30 największych spółek giełdowych notowanych

na amerykańskiej giełdzie w czasie wielkiego kryzysu, którego wybuch (obserwowany
w postaci gwałtownych spadków notowań giełdowych) zaznaczony jest na pomarańczowo.

Wykres nr 5. Wykres cen mieszkań w USA - cena za SF (ang. square foot - stopa
kwadratowa).
Źródło: American Real Estate and Urban Economics Association, https://www.hbs.edu/ris/Publication
%20Files/Anna_tom_59f6af5f-72f2-4a72-9ffa-c604d236cc98,
Data dostępu: 28.11.2022

Wykres nr 5 zaś obrazuje nagły spadek cen nieruchomości wyrażany w dolarach za stopę
kwadratową. Dowodzi to, że na tym rynku uformowała się wspomniana bańka spekulacyjna,
której pękniecie skutkowało spadkiem ceny o ponad 55%.

Kryzys finansowy 2007-2009

Jako przedostatni kryzys omówiony zostanie ten, który często bywa porównywany do
Wielkiego Kryzysu ze względu na zaistniałą bańkę na rynku nieruchomości i jej wpływ na
wybuch kryzysu, który znów podobnie, rozlał się na całą gospodarkę za pośrednictwem
sektora bankowego.
Aby znaleźć powody tej sytuacji należy prześledzić sytuację na rynku nieruchomości, oraz
sektora bankowego, który jest nierozerwalnie z nimi związany, jako że aktualny rynek
kapitałowy to tak naprawdę rynek kredytowy, co szczególnie potwierdzone zostało w
wypadku tego kryzysu.
Za bezpośrednie przyczyny jego powstania uważa się pęknięcie bańki na rynku handlu
nieruchomościami oraz kryzys na rynku kredytów subprime. Warto w tym miejscu nakreślić
politykę Stanów Zjednoczonych, bowiem to od niej wszystko się zaczęło. Była ona
nakierowana na zapewnienie własnego mieszkania wszystkim amerykanom, nawet tym
o niewystarczających dochodach.
Spowodowało to liczne zmiany w prawie bankowym, powstanie nowych instytucji takich
jak:7

1. The Federal National Mortgage Association – potocznie nazwana Fannie Mae

– 1938 r.,
2. The Federal Home Loan Mortgage Corporation – tzw. Freddie Mac – 1970 r.,
3. The Federal Home Finance Agency – instytucja nadzorująca.

Ich zadaniami było:

1. udzielanie gwarancji bankom,

2. odkupywanie od banków komercyjnych kredytów hipotecznych.

Opisana sytuacja niosła ze sobą duże ryzyko nadużyć. Banki znalazły się w sytuacji, gdzie
nie ponosiły ryzyka związanego z udzielaniem kredytu. Ryzyko to ponosiły wyżej
wymienione instytucje a przez nie całe państwo. Sprawiło to, że banki udzielały kredytów na
dużą skalę osobom, których nie było stać na ich spłatę.
Kolejnym negatywnym elementem jaki pojawił się podczas formowania tej bańki były CDO
(z ang. Collateralized Debt Obligation)8 i były to obligacje emitowane przez banki, których
zabezpieczeniem był dług zaciągnięty przez innych konsumentów w banku w celu zakupu
nieruchomości. Instrument ten miał na celu zapewnienie środków pozwalających udzielać
kredytów na które popyt stale rósł a bankom zaczynało brakować rezerw niezbędnych do
udzielenia kredytu. Banki inwestycyjne płaciły tym agencjom za przygotowanie ratingu
sprzedawanych produktów. Zaskakujące jest, że agencje ratingowe (pomimo tego, że

7
“Too Big to Fail: The Inside Story of How Wall Street and Washington Fighting to Save the Financial System —
and Yourself” - Andrew Ross Sorkin
8
Instytut Edukacji Ekonomicznej im. Ludwiga von Misesa - “Czym jest Ekonomia Austriacka?”
oceniane produkty składały się z wielu kredytów o podwyższonym ryzyku) oceniały te
instrumenty jako AAA. Oznaczało to, że były one tak bezpieczne jak obligacje państwowe.
“Warto zwrócić uwagę na powiązanie między wzrostem cen nieruchomości a efektywną
stopą procentową funduszy federalnych, System Rezerw Federalnych stopniowo obniżał tę
stopę – do poziomu 1% w 2003 roku. Przez okres 31 miesięcy, od października 2002 roku do
kwietnia 2005 roku, stopa procentowa funduszy federalnych była niższa od poziomu inflacji.
Oznacza to, że realna stopa procentowa była ujemna. W konsekwencji koszt kredytów
hipotecznych o stałym oprocentowaniu uległ znacznemu obniżeniu. W połowie roku 2003
osiągnął poziom 5,25%. Była to najniższa wartość od 50 lat.” (Wroclaw University of
Economics and Business)
Tak niskie oprocentowanie kredytów hipotecznych doprowadziło do nagłego wzrostu
inwestycji na rynku nieruchomości.

Wykres nr 5. Wysokość stóp procentowych w USA, lata 1960-2020.

Źródło: Federal Reserve Bank of St. Louis, https://fred.stlouisfed.org/series/INTDSRUSM193N,

Data dostępu: 28.11.2022.

Wykres nr 6. Wskaźnik inflacji USA w latach 2000-2009.

Źródło: Federal Reserve Bank of St. Louis, https://fred.stlouisfed.org/series/FPCPITOTLZGUSA,
Data dostępu: 28.11.2022

Na powyższych wykresach widzimy, że w okresie od października 2002 roku do kwietnia

2005 roku, stopa procentowa funduszy federalnych była niższa od poziomu inflacji. Co
oznacza, że realna stopa procentowa była ujemna. Warto jeszcze zwrócić uwagę, na zmianę
podaży pieniądza w USA w tym okresie, która zwiększyła się o 51,5% w okresie styczeń
2002 do stycznia 2009.

Wykres nr 7. Podaż pieniądza M2, USA lata 2000-2009.

Źródło: Federal Reserve Bank of St. Louis, https://fred.stlouisfed.org/series/WM2NS,
Data dostępu: 28.11.2022

Skala dodruku i utrzymywania niskich a przez pewien okres czasu nawet ujemnych stóp
procentowych napompowała rynek nieruchomości na skalę wcześniej niespotykaną, którego
upadek pociągnął za sobą najważniejszy w systemie kapitałowym rynek finansowy a efekty
były spektakularne.

Sądzę, że na przykładzie tego właśnie kryzysu najdobitniej widać jak inżynieria finansowa i
próba kontrolowania lub innymi słowy centralnego planowania w wypadku najważniejszego
rynku w systemie kapitalistycznym nieuchronnie prowadzi do kolejnych kryzysów.

Kryzys Covid-19

Na wstępie wspomniałem, iż uważam za wielce prawdopodobne nadejście kryzysu

wywołanego decyzjami polityków w odpowiedzi, na pandemię która spowiła cały świat.
Przypomnę w tym miejscu pojęcie recesji gospodarczej której wystąpienie najczęściej uznaje
się za kryzys gospodarczy. Recesja bowiem oznacza spadek wartości PKB danego państwa
przez co najmniej 2 kolejne kwartały, zdarza się, tak jak na powyższych wykresach
wyszczególnianie okresów recesyjnych w odniesieni bardziej precyzyjnym, czyli do
miesięcy.
Recesja jest przejawem ogólnego spadku aktywności gospodarczej w postaci spadku
produkcji, zatrudnienia, spadku realnych płac i zysków związanych ze spadkiem wydajności
pracy. *

Wykres nr 8. PKB Stanów Zjednoczonych, lata 2018-2020.

Źródło: Federal Reserve Bank of St. Louis, https://fred.stlouisfed.org/series/GDP,

Data dostępu: 28.11.2022

Na powyższym wykresie widać, że spadek wartości PKB był obecny w Q3 2019 oraz Q1
2020 co oznacza recesję.
Była to jednak recesja spowodowana uziemieniem ludzi w domach i zamrożeniem
gospodarek za pomocą lockdownów. Nie wynikała ona z manipulowania stopą procentową i
podażą pieniądza.

Podsumowanie
Znaleźliśmy się w bardzo nieciekawym położeniu, które bardzo dobrze obrazują następujące
słowa.
Złapaliśmy tygrysa za ogon: jak długo może przeciągać się ta inflacja? Jeśli tygrys
(inflacja) zostanie uwolniony, pożre nas; jeśli jednak będzie biegł coraz szybciej, podczas
gdy my będziemy się go desperacko trzymać, również będziemy skończeni! Cieszę się, że nie
będę musiał oglądać, jak to się skończy.
(Friedrich August von Hayek, A Tiger by the Tail)

A zatem jak wszyscy widzimy, lata dodruku pieniądza, a szczególnie rok 2020 w którym to
podaż pieniądza zwiększyła się o około 25%. Dodatkowo stopy procentowe, które przez
ponad dekadę były utrzymywane na bardzo niskich poziomach, przez większość okresu
poniżej poziomu inflacji (okres 2010-2018).

Wykres nr 9. Podaż pieniądza M2, USA lata 2000-2009.

Źródło: Federal Reserve Bank of St. Louis, https://fred.stlouisfed.org/series/WM2NS,

Data dostępu: 28.11.2022

Wykres nr 10. Inflacja i poziom stóp procentowych (Inflacja – linia niebieska, stopy
procentowe – linia czerwona)
Źródło: Federal Reserve Bank of St. Louis, https://fred.stlouisfed.org/series/FPCPITOTLZGUSA,
Data dostępu: 29.11.2022

Podobnie jak w wypadku kryzysu z lat 1929-1933 i okresu go poprzedzającego, był to okres
dobrej koniunktury, który powinien był skutkować spadkiem cen, co niestety nie miało
miejsca. W obliczu tej sytuacji jak i również pojawienia się pandemii, zwiększenia wydatków
fiskalnych i radykalnego obniżenia stóp procentowych, oznaczające ujemne realne
oprocentowanie w bankach, duża cześć kapitału powędrowała przez ostatnią dekadę na rynek
akcji, nieruchomości a nawet kryptowalut.

Wykres nr 10. Prywatne inwestycje krajowe brutto USA.

Źródło: Federal Reserve Bank of St. Louis, https://fred.stlouisfed.org/series/GPDI,
Data dostępu: 28.11.2022

Duże niebezpieczeństwo stanowi inflacja, spowodowana wspomnianymi

manipulacjami pieniądzem. Pożera ona oszczędności konsumentów, zasoby finansowe
przedsiębiorstw, zmniejsza dochód dysponowany, zwiększa presję płacową co może
prowadzić do spirali inflacyjnej i wreszcie niesie za sobą ryzyko postawienia konsumentów
w sytuacji, gdy nie stać ich na spłatę kredytu hipotecznego, czego (przy odpowiedniej skali)
skutki mogą być katastrofalne.

Wykres nr 11. Indeks cen mieszkań dla budynków wielorodzinnych, USA.

Źródło: Federal Reserve Bank of St. Louis, https://fred.stlouisfed.org/series/BOGZ1FL075035403Q,
Data dostępu: 26.11.2022

Wykres nr 12. Indeks cen dla budynków komercyjnych, USA.

Źródło: Federal Reserve Bank of St. Louis, https://fred.stlouisfed.org/series/BOGZ1FL075035503Q,

Data dostępu: 26.11.2022
 Czas gra na niekorzyść wszystkich, ponieważ im dłużej konsumenci są wystawieni na
ekspozycje inflacji, tym większe ryzyko, że w końcu nie starczy im pieniędzy, gdyż płace nie
nadążają za inflacją. Zmusi to wspomnianych konsumentów do zmiany standardu życia
i upłynnienia aktywów w postaci akcji czy nieruchomości. Może to po raz kolejny
spowodować problemy sektora bankowego.
Ostateczna konkluzja jest następująca. Najgorsze może jeszcze nadejść, w miarę jak
trwa inflacja, spada prawdopodobieństwo utrzymania się wysokich cen wszelakich aktywów.
W razie fali upadłości konsumenckich spowodowanych niemożliwością spłaty rat kredytów
hipotecznych może dojść do problemów z płynnością w sektorze bankowym operującym
w ramach systemu rezerwy cząstkowej. Ograniczona w takim wypadku konsumpcja, czyli
spadek zysków oraz stale utrzymujące się na wysokim poziomie koszty mogą spowodować
wzrost bezrobocia i spadek ogólnej wydajności, co nazywamy recesją.
W tym miejscu chciałbym jeszcze zwrócić uwagę na stan w jakim operuje światowa
gospodarka. Mianowicie najważniejszy rynek wchodzący w skład gospodarki
kapitalistycznej, czyli finansowy, będący jednocześnie źródłem finansowania przedsięwzięć
gospodarczych jak i będący nośnikiem informacji w oparciu, o które inwestorzy podejmują
decyzje, pozostaje centralnie planowany.
Wolny rynek to taki na którym nabywcy i sprzedawcy swobodnie zawierają transakcje na
warunkach ustalanych przez nich samych oraz na którym można do niego swobodnie
wchodzić i z niego wychodzić; nie istnieje żadna trzecia strona, która ograniczała by stronom
dostęp do rynku lub subsydiowała tych, którzy są niezdolni do zawarcia transakcji we
własnym zakresie. Żaden kraj na świecie nie ma rynku kapitałowego, który spełniał by
powyższe kryteria.
Nie ma żadnej istotowej różnicy pomiędzy centralnym planistom decydującym o nakładzie
produkcji dajmy na to aut i ich cenie za jednostkę a bankiem centralnym decydującym
o poziomie kreacji pieniądza i jego cenie (stopie procentowej). I Tak jak w pierwszym
przypadku tak i w drugim prowadzić to może tylko do nadwyżek lub niedoborów, ponieważ
jedyny mechanizm pozwalający ustalić właściwy popyt i cenę to jest mechanizm rynkowy
(polegający na otrzymywaniu informacji zwrotnej przez producenta od nabywcy) jest
całkowicie wyłączony, ponieważ jeden podmiot ustalił cenę zupełnie tak jakby był w stanie
przewidzieć miliony indywidualnych decyzji podejmowanych przez konsumentów. Taka
próba oczywiście nie może się powieść czego świadkami jesteśmy w wypadku pojawiających
się kolejnych kryzysów.
 Źródła internetowe:

1. Federal Reserve Bank of St. Louis,

https://fred.stlouisfed.org/series/INTDSRUSM193N
2. US INFLATION CALCULATOR;
https://www.usinflationcalculator.com/inflation/historical-inflation-rates/
3. Federal Reserve Bank of St. Louis,
https://fraser.stlouisfed.org/files/docs/publications/frbslreview/pages/1965-
1969/62472_1965-1969
4. The Capital Spectator, https://www.capitalspectator.com/the-long-long-term-view-of-
interest-rates/
5. The Capital Spectator, https://www.capitalspectator.com/wall-street-crash-on-the-dji/
6. American Real Estate and Urban Economics Association,
https://www.hbs.edu/ris/Publication%20Files/Anna_tom_59f6af5f-72f2-4a72-9ffa-
c604d236cc98
7. Federal Reserve Bank of St. Louis,
https://fred.stlouisfed.org/series/INTDSRUSM193N
8. Federal Reserve Bank of St. Louis,
https://fred.stlouisfed.org/series/FPCPITOTLZGUSA
9. Federal Reserve Bank of St. Louis, https://fred.stlouisfed.org/series/WM2NS
10. Federal Reserve Bank of St. Louis, https://fred.stlouisfed.org/series/GDP
11. Federal Reserve Bank of St. Louis, https://fred.stlouisfed.org/series/WM2NS
12. Federal Reserve Bank of St. Louis,
https://fred.stlouisfed.org/series/FPCPITOTLZGUSA
13. Federal Reserve Bank of St. Louis, https://fred.stlouisfed.org/series/GPD
14. Federal Reserve Bank of St. Louis,
https://fred.stlouisfed.org/series/BOGZ1FL075035403Q
15. Federal Reserve Bank of St. Louis,
https://fred.stlouisfed.org/series/BOGZ1FL075035503Q
 Bibliografia:

1. Wojciech Morawski - “Kronika kryzysów gospodarczych”

2. Słownik języka polskiego PWN; wydanie 2020 rok.
3. Board of Governors of the Federal Reserve System (US)
4. “The Bitcoin Standard. The Decentralized Alternative to Central Banking.” -
Saifedean Ammous
5. Ludwig von Mises - “Ludzkie działanie
6. Instytut Edukacji Ekonomicznej im. Ludwiga von Misesa - “Czym jest Ekonomia
Austriacka?”
7. “The Bitcoin Standard. The Decentralized Alternative to Central Banking.” -
Saifedean Ammous
8. Wojciech Morawski - “Kronika kryzysów gospodarczych”
9. “Too Big to Fail: The Inside Story of How Wall Street and Washington Fighting to
Save the Financial System — and Yourself” - Andrew Ross Sorkin