Pravni transplanti i njihova ekonomska efikasnost

Naučne debate na temu pravnih transplanata dugo su prisutne u zapadno pravnoj

formi.Pravni transplantanti u fokus dolaze krajem XX i početkom XXI vijeka, kada se na
širem evropskom i međunarodnom planu veća pažnja posvećuje procesima transplantacije u
svrhu unificiranja prava. Ako se u naučnim debatama o pravnoj transplantaciji može naći
neka konstanta, onda je to sigurno neslaganje autora o mjestu i ulozi pravnih transplanta u
procesu razvoja i transformacije prava. Ta činjenica iznjedrila je različite percepcije i teze o
zakonitostima pravne transplantacije, koje su dugo vremena prisutne u pravnoj teoriji.
Literatura je ispitivala pravne transplante kao glavne faktore i sredstva pravnog
razvoja koja se formirala postepno u drugoj polovini XX vijeka (na poljima opštih
društvenih nauka).Različito poimanje prava i pravnog razvitka jedan je od glavnih razloga za
postojanje suprotstavljenih teza i zaključaka o pravnim transplantima. Na primjer: Watson je
u pravnoj transplantaciji vidio glavno sredstvo pravnih promjena, dok je Legrand potpuno
negirao mogućnost transplantacije prava, jer je smatrao da se promjenom kulturnog konteksta
mijenja i značenje pravnog pravila.
Smatram da se fenomenu pravne transplantacije treba pristupiti interdisciplinarno, uz
jasno definisan predmet i cilj istraživanja. Jednostavni i na postulatima jednog naučnog
pristupa zasnovani zaključci o pravnoj transplantaciji imaju ograničen domet i mogu se isto
tako jednostavno odbaciti.
Za konkretan primjer biće data jedna odreba Zakona o privrednim društvima
objavljena u Sl.listu RCG br.65/2020, a riječ je o dijelu stranog društva registrovanog u Crnoj
Gori. Dio stranog društva je dio društva koje je osnovano i registrovano izvan Crne Gore i
koje obavlja djelatnosti na teritoriji Crne Gore. To društvo dužno je da obavlja djelatnost po
svim propisima.
Prethodnim Zakonom o privrednim društvima, dio stranog društva nije imalo jasno definisan
status.
Prilikom pisanja ovog eseja obradili smo i prethodne stavove Američke privredne
komore u Crnoj Gori i članica njenog Komiteta za suzbijanje sive ekonomije (mart
2016.godine), u vezi sa tadašnjim postojećim zakonodavnim okvirom i problemima u praksi
sa kojima se svakodnevno susrijeću preduzetnici i privredna društva. Svrha ovog dokumenta
bila je da predloži alternativna zakonska rješenja u svjetlu pripreme nacrta novog Zakona o
privrednim društvima, a kako bi se stvorio bezbijedan i efikasan okvir za poslovanje
privrednih subjekata u Crnoj Gori. Dokument je rezultat rada Komiteta za suzbijanje sive
ekonomije Američke privredne komore i u njemu su iznijete preporuke koje proističu iz
svakodnevnog rada naših članica, ali i pregleda zakonskih propisa i prakse iz ove oblasti
zemalja u okruženju.
Iako postoji određena praksa u ovom pogledu i u suštini se smatra da d.s.d. nema
svojstvo pravnog lica, tadašnjiZakon o privrednim društvima nije definisao jasno status
ovakvog oblika poslovanja. Svuda u uporednim zakonodavstvima jedinstven je stav da d.s.d.
nema svojstvo pravnog lica i da u prometu istupa u ime i za račun matičnog društva. Jasno
definisati ovo pitanje naročito je bilo značajno zbog sudskih postupaka, s obzirom da d.s.d.
nema svojstvo pravnog lica i shodno time, ono ne bi moglo da bude stranka u sudskom
postupku. Upravo zbog nejasnog stava Zakona o privrednim društvima u praksi smo se
susretali sa sudskim postupcima u kojima je d.s.d. legitimisan kao tužilac ili tuženi.
Nižestepeni sudovi su u određenim slučajevima čak propustili da utvrde nedostatak aktivne ili
pasivne legitimacije i donosili presude u ovakvim postupcima, pri čemu je u više navrata
Vrhovni sud Crne Gore vraćao postupke na ponovna suđenja, istčući da d.s.d. ne može biti
stranka u postupku. Zbog izbjegavanja sličnih situacija i sprječavanja da nedorečenost
Zakona izaziva nedoumice i probleme u privrednom poslovanju smatramo da bi gore
navedeno trebalo jasno predvidjeti i utvrditi novim Zakonom.
Novim Zakonom je utvrđeno da dio stranog društva u Crnoj Gori nema svojstvo pravnog lica
(Zakon o privrednim društvima Sl.list RCG br. 65/2020, Član 5.)
Takođe, došli smo do konkretnog primjera (slučaj čiju je presudu donijeo Opštinski sud u
Sarajevu u aprilu 2023.). Kompanija E&M team doo iz Bara, usko je sarađivala sa
kompanijom IOG iz Bosne i Hercegovine. IOG je u Crnoj Gori bila registrovana kao dio
stranog društva, sa matičnom firmom u Sarajevu. Kompanija E&M team doo iz Bara
obavljala je pripremne građevinske poslove za firmu IOG. Prvobitno, firma IOG prema
E&M team doo redovno je izmirivala svoje obaveze. Kasnije, obaveze u iznosu od 12.683, 00
eura ostale su neizmirene. Nakon 7 mjeseci firma E&M team doo iz Bara pokušava preko
javnih izvršitelja u Crnoj Gori da naplati dugovanje. Međutim, dobija odgovor da IOG je u
CRPS-u registrovan kao dio stranog društva i protiv njega se ne mogu vršiti nikakvi pravni
postupci.
Oštećena firma morala je pokrenuti postupak protiv IOG-a u Sarajevu. Nakon dvije
godine spora u Sarajevu, presuda je donešena u korist firme E&M team gdje se tužena firma
obavezuje da na ime glavnog duga isplati iznos koji duguje sa svim zateznim kamatama i
nadoknadi troškove parničkog postupka firme E&M team doo. Tuženi ima pravo žalbe na
ovu presudu i ima rok od 30 dana da žalbu dostavi. U slučaju žalbe, dalji postupak će voditi
Kantonalni sud u Sarajevu.
U ovom slučaju, odredba Zakona da dio stranog društva u Crnoj Gori nema svojstvo
pravnog lica ima manu. Ukoliko bi dio stranog društva imalo status pravnog lica, firma E&M
team doo bi pokrenula izvršni postupak protiv firme IOG, gdje bi posredstvom javnih
izvršitelja u Crnoj Gori, potraživanja naplatila mnogo ranije, nego što će u Sarajevu. Pitanje
je da li će potraživanja ove firme biti uopšte i naplaćena, s obzirom da tuženi ima pravo žalbe
(koju će sigurno iskoristiti). Ukoliko se žalba uloži, spor na Kantonalnom sudu u Sarajevu
može trajati i do pet godina. U tih pet godina, firma tuženog može zaključiti stečaj i
potraživanja (u praksi) ne vjerujem da će moći biti neplaćena.
Ne vidim razloge zbog kojih dio stranog društva u Crnoj Gori nema svojstvo pravnog
lica. Jer rješenje o registraciji po članu 331 Nacrta treba da ima i dio stranog lica i
preduzetnik. Dio stranog lica ipak ne stiče to svojstvo upisom u CRPS. Jer, ono je već
registrovano i upisano u odgovarajući registar izvan Crne Gore (čl 329 st1 Nacrta). Uprkos
ovom, potrebno je da se registracija nominuje i na područje Crne Gore, u smislu
vrijednovanja registracije.
Treba otkloniti dilemu: koja je razlika između drugog pravnog lica koje obavlja neku
privrednu djelatnost u Crnoj Gori i dio stranog društva u Crnoj Gori?