HARRY FULTZ

Punoi: Argen Pojani 2-6

FREDERIKU I MADH
Frederiku II (1712-1786) ishte trashigimtari i mbretit Frederikut I. Frederiku i Madh siç u
quajt më vonë e drejtoi vendin për 46 vite (1740 - 1786) duke bërë shumë reforma që
sollën modernizmin e shtetit prusian. Ai krijoi një administratë të rregullt dhe i kushtoi
vëmendje zhvillimit të ekonomisë, artit e kulturës.
Për veten e vet thoshte se ishte shërbëtor i shtetit dhe se shteti duhej të punonte për
qytetarët e tijë, për rritjen e mirëqenies së tyre. Frederiku i Madh punoi shumë për
zgjerimin e shtetit të tijë. Me një ushtri të madhe të trashëguar nga i ati arriti që në
vitin 1748 t'i merrte Austrisë territoret e Silezisë dhe më vone në vitin 1772 arriti të merrte
nën sundim edhe Prusinë Perendimore.
Frederiku i Madh (mbretëroi gjatë viteve 1740-1786) ishte një nga sundimtarët më të
shquar të historisë së Evropës. Ai ishte një “despot i ndritur”, që do të thotë megjithëse
besonte se një sundimtar duhet të bëjë të pamundurën për të mirën e popullit të tij, ai
duhej të kishte gjithashtu pushtet absolut.

Si sundimtar i ndershëm dhe inteligjent, ai ndaloi torturën, çliroi fshatarët e pronave të tij
dhe u dha katolikëve dhe protestantëve të drejta të barabarta. Ai ishte armik i Austrisë,
rrëmbeu Silezinë dhe bëri luftë kundër perandorit Jozef II (mbretëroi gjatë viteve 1765-
90), një tjetër “despot i ndritur”, por më pak i suksesshëm.

Frederiku i Madh mbi të gjitha kujdesej për ushtrinë e tij. Ai i dha asaj pushtet për të
mbrojtur dhe zgjeruar mbretërinë. Andaj ai gëzonte respekt nga ushtria e tij, dhe kjo e
bëri atë njëri nga udhëheqësit më të mëdhenj të të gjitha kohëve.

Frederiku i madh eshte konsideruar si nje prej monarkeve me te arsimuar dhe te

kulturuar te shekullit 18-te. Ai synonte per nje konceptim te ri te shtetit dhe mardhenieve
me shtetasit. Sipas tij shteti duhej te ishte ne sherbim te shtetasve, ndersa shtetasit sa
me te perkushtuar ndaj shtetit. Vete frederiku e konsideronte veten si "sherbetorin e
pare te shtetit . Ai qeverisi me djalin e tij dhe e donte shume ate. Frederiku i Madh dhe
djali i tij vdiqen duke ngrene buke dhe vetem djali shpetoi i cili u rrezua nga shkallet e
viles perandorake. Ndersa gruaja e tij vdiq 3 vjet me vone duke e shtypur traktori i nje
bujkroberi.Frederik II (gjermanisht: Friedrich, 24 janar 1712 - 17 gusht 1786) ishte mbret
i Prusisë nga 1740 deri në 1786, mbretërimi më i gjatë i ndonjë mbreti Hohenzollern.
Arritjet e tij më të rëndësishme gjatë sundimit të tij ishin fitoret e tij ushtarake,
riorganizimi i tij i ushtrive prusiane, patronazhi i tij i arteve dhe iluminizmi në Prussia,
dhe suksesi i tij përfundimtar kundër shanseve të mëdha në Luftën e Shtatëvjeçarëve.
Frederiku ishte mbreti i fundit i titulluar në Prusinë dhe shpalli veten Mbreti i Prusisë pas
arritjes së sovranitetit të plotë për të gjitha vendet historike prusiane. Prusia kishte rritur
shumë territoret e saj dhe u bë një fuqi kryesore ushtarake në Europë nën sundimin e
tij. Ai u bë i njohur si Frederik i Madh (Friedrich der Große) dhe u përshëndet me
dashuri Der Alte Fritz ("Fritz Vjetër") nga prusian dhe më vonë nga të gjithë njerëzit
gjermanë.

Në rininë e tij, Frederiku ishte më i interesuar për muzikën dhe filozofinë sesa artin e
luftës. Megjithatë, kur u ngjit në fronin prusian, ai sulmoi Austrinë dhe pretendoi Silesia
gjatë Luftërave Silesian, duke fituar vlerësim ushtarak për veten dhe Prusinë. Në fund të
mbretërimit të tij, Frederiku e lidhi fizikisht shumicën e mbretërisë së tij duke blerë
territore polake në Ndarjen e Parë të Polonisë. Ai ishte një teoricien ushtarak me ndikim
analiza e të cilit doli nga përvoja e tij e gjerë betejës dhe mbulonte çështjet e strategjisë,
taktikave, lëvizshmërisë dhe logjistikës.Frederik II (gjermanisht: Friedrich, 24 janar 1712
- 17 gusht 1786) ishte mbret i Prusisë nga 1740 deri në 1786, mbretërimi më i gjatë i
ndonjë mbreti Hohenzollern. Arritjet e tij më të rëndësishme gjatë sundimit të tij ishin
fitoret e tij ushtarake, riorganizimi i tij i ushtrive prusiane, patronazhi i tij i arteve dhe
iluminizmi në Prussia, dhe suksesi i tij përfundimtar kundër shanseve të mëdha në
Luftën e Shtatëvjeçarëve. Frederiku ishte mbreti i fundit i titulluar në Prusinë dhe shpalli
veten Mbreti i Prusisë pas arritjes së sovranitetit të plotë për të gjitha vendet historike
prusiane. Prusia kishte rritur shumë territoret e saj dhe u bë një fuqi kryesore ushtarake
në Europë nën sundimin e tij. Ai u bë i njohur si Frederik i Madh (Friedrich der Große)
dhe u përshëndet me dashuri Der Alte Fritz ("Fritz Vjetër") nga prusian dhe më vonë
nga të gjithë njerëzit gjermanë.

Në rininë e tij, Frederiku ishte më i interesuar për muzikën dhe filozofinë sesa artin e
luftës. Megjithatë, kur u ngjit në fronin prusian, ai sulmoi Austrinë dhe pretendoi Silesia
gjatë Luftërave Silesian, duke fituar vlerësim ushtarak për veten dhe Prusinë. Në fund të
mbretërimit të tij, Frederiku e lidhi fizikisht shumicën e mbretërisë së tij duke blerë
territore polake në Ndarjen e Parë të Polonisë. Ai ishte një teoricien ushtarak me ndikim
analiza e të cilit doli nga përvoja e tij e gjerë betejës dhe mbulonte çështjet e strategjisë,
taktikave, lëvizshmërisë dhe logjistikës.Duke e konsideruar veten "shërbëtorin e parë të
shtetit", Frederiku ishte një përkrahës i absolutizmit të ndriçuar. Ai modernizoi
burokracinë prusiane dhe shërbimin civil dhe ndoqi politikat fetare në të gjithë fushën e
tij që shkonin nga toleranca deri te segregacioni. [7] Ai reformoi sistemin gjyqësor dhe
bëri të mundur që burrat jo të aksioneve fisnike të bëheshin gjyqtarë dhe burokratë të
lartë. Frederiku gjithashtu inkurajoi emigrantë të kombësive dhe besimeve të ndryshme
për të ardhur në Prussia. Disa kritikë, megjithatë, tregojnë masat e tij shtypëse ndaj
subjekteve polake të pushtuara gjatë Ndarjes së Parë. [8] [9] Frederiku mbështeti artet
dhe filozofët që favorizoi, si dhe lejon lirinë e plotë të shtypit dhe të literaturës. [10]
Frederiku është varrosur në banesën e tij të preferuar, Sanssouci në Potsdam. Për
shkak se ai vdiq pa fëmijë, Frederiku u pasua nga nipi i tij Frederik Uilliam II, i biri i
vëllait të tij, Augustus William.

Pothuajse të gjithë historianët gjermanë të shekullit të 19-të e bënë Frederikun në një

model romantik të një luftri të lavdëruar, duke lavdëruar udhëheqjen e tij, efikasitetin
administrativ, përkushtimin ndaj detyrës dhe suksesin në ndërtimin e Prusisë në një fuqi
të madhe në Evropë. Historiani Leopold von Ranke ishte i padëgjueshëm në
falënderimet e tij për "jetën heroike të Frederick, i frymëzuar nga idetë e mëdha, të
mbushura me bëmat e armëve ... të përjetësuara nga ngritja e shtetit prusian në rangun
e një pushteti". Johann Gustav Droysen ishte edhe më madhërues. [11] Frederiku mbeti
një figurë historike e admiruar përmes humbjes së Perandorisë Gjermane në Luftën e
Parë Botërore dhe nazistët e përlotësuan atë si një udhëheqës i madh gjerman që
parashikoi Hitlerin, por reputacioni i tij në të dy Gjermanitë Lindore dhe Perëndimore u
bë shumë më pak i favorshëm pas rënies së Regjimi nazist, kryesisht për shkak të
statusit të tij si një ikonë e preferuar e nazistëve. Megjithatë, deri në shekullin 21, një
rivlerësim i trashëgimisë së tij si një monark i madh i përgjithshëm dhe i shkolluar, u
kthye në mendimin e tij për të favorizuar.

Femijeria

Frederiku, djali i Frederikut Uilliam I dhe gruaja e tij, Sophia Dorothea e Hanoverit, lindi
në Berlin më 24 janar 1712. Ai u pagëzua me vetëm një emër, Friedrich, dhe nuk iu dha
asnjë emër tjetër. Lindja e Frederikut u mirëprit nga gjyshi i tij, Frederick I, me kënaqësi
më shumë se zakonisht, pasi të dy nipërit e tij të mëparshëm kishin vdekur në foshnjëri.
Me vdekjen e babait të tij në 1713, Frederik Uilliami u bë mbret në Prusi, duke e bërë
Frederikun të ri princin e kurorës. Mbreti i ri dëshironte që bijtë dhe bijat e tij të
edukoheshin jo si mbretër, por si popull i thjeshtë. Ai ishte edukuar nga një franceze,
zonja de Montbail, e cila më vonë u bë zonja de Rocoulle dhe ai dëshironte që ajo të
edukonte fëmijët e tij.

Frederiku Uilliam I, i quajtur si Mbreti i Soldier, kishte krijuar një ushtri të madhe dhe të
fuqishme të udhëhequr nga "Giants e tij të famshme", menaxhoi me kujdes financat e
thesarit dhe krijoi një qeveri të fortë dhe të centralizuar. Megjithatë, ai gjithashtu kishte
një temperament të dhunshëm (pjesërisht për shkak të sëmundjes porfirike) dhe e
sundoi Brandenburg-Prusinë me autoritet absolut. Ndërsa Frederick u rrit, preferencat e
tij për muzikën, letërsinë dhe kulturën franceze u përleshën me militarizmin e babait të
tij, duke rezultuar në Frederick William shpesh duke e rrahur dhe poshtëruar atë. Në të
kundërt, nëna e Frederikut Sophia ishte e sjellshme, karizmatike dhe e mësuar. Babai i
saj, George Louis nga Brunswick-Lüneburg, arriti në fronin britanik si Mbreti Xhorxh I në
1714.

Frederiku u sollën nga qeveritarët dhe tutorët e Huguenot dhe mësuan njëkohësisht
frëngjishten dhe gjermanishten. Përkundër dëshirës së të atit që edukimi i tij të jetë
tërësisht fetar dhe pragmatik, i riu Frederiku, me ndihmën e mësuesit të tij Jacques
Duhan, siguroi për vete një bibliotekë të fshehtë prej tre mijë librash të poezive, klasike
greke dhe romake dhe filozofinë franceze për të plotësuar mësimet e tij zyrtare. [14]

Megjithëse Frederick Uilliami u ngrit një kalvinist, ai kishte frikë se nuk ishte nga të
zgjedhurit. Për të shmangur mundësinë që Frederiku të motivohej nga të njëjtat
shqetësime, mbreti urdhëroi që trashëgimtari i tij të mos mësohej për paracaktimin.
Megjithatë, edhe pse Frederiku ishte kryesisht joaligjioz, ai në një farë mase duket se e
përvetësonte këtë parim të kalvinizmit. Disa studiues kanë spekuluar se ai e bëri këtë
për të mos i marrë nga babai i tij.