ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ Επιμέλεια: Σταυρούλα Κοντράρου

11/1822 - 12/1822
Γιάννης Βλαχογιάννης Α΄ Πολιορκία και νίκη των
Μεσολογγιτών.
Η 15/4/1825 Πολιορκία για έναν
ολόκληρο χρόνο. Οι

Έξοδο Μεσολογγίτες αποκλεισμένοι

Το συντομότατο αυτό διήγημα του Γιάννη Βλαχογιάννη, με χαρακτηριστικά που παραπέμπουν χωρίς τρόφιμα και
στο πεζοτράγουδο, γράφτηκε το 1911 και ανήκει στην ενότητα «Το Μεσολόγγι», από το βιβλίο πολεμοφόδια.
Μεγάλα χρόνια, τα χρόνια δηλαδή του Αγώνα για την ανεξαρτησία. Αναφέρεται στην Έξοδο 10/4/1826. Ηρωική Έξοδος.
του Μεσολογγίου, που χάρη στην αυτοθυσία των πολιορκημένων καθιερώθηκε ως σύμβολο της
ελευθερίας. Θεματικά Κέντρα:
- Οι οριακές στιγμές των
Το Μεσολόγγι τώρα τοιμάζεται να βγει, με το σπαθί. Τοιμάζεται κι η χήρα Μάνθα, η επιλογών: η ελευθερία πάνω
Μεσολογγίτισσα, να βγει κι αυτή. O Τούρκος* νικήθηκε χίλιες φορές, της πείνας το θεριό από τη ζωή
είν' ανίκητο. Έτσι ο λαός, μαζί με τη Φρουρά, πήρανε την απόφαση. Κι απόψε... - Μητρική αγάπη, αγάπη για την
πατρίδα, επιβίωση
Νύχτα, σκοτάδι. H χήρα στα τυφλά ψηλαφώντας ηύρε το δέμα με τα ρούχα τ' άχαρα του
μακαρίτη ανδρός της. H μπόμπα η τούρκικη τον έκοψε στα δυο, μόλις άρχιζε η πολιορκία. Κι Η πείνα είναι ανίκητη γιατί ο
αυτό μονάχα; Το βόλι, το σπαθί, της αρρώστιας η οργή, της πείνας η κατάρα θέρισαν κάθε άνθρωπος εξαντλείται, οι
δικό της, γύρω της. δυνάμεις του τον
εγκαταλείπουν και η απελπισία
τον κυριεύει. Οι άντρες δεν
μπορούν να πολεμήσουν και
συντρίβονται ψυχικά. Το ηθικό
όλων καταρρακώνεται και η
άμυνα της πόλης εξασθενεί. Η
πείνα θερίζει αλύπητα ό,τι βρει
μπροστά της.

Μια ανυπεράσπιστη γυναίκα

μέσα σε τραγικές συνθήκες
(πολιορκία και επικείμενη
πτώση, πείνα, χηρεία, και
μοναξιά, ευθύνη για τη ζωή του
μικρού παιδιού της , υπεροπλία
Θεόδωρος Βρυζάκης, Παραμυθία και υπεροχή των εχθρών,
συνθήκες εξόδου εξαιρετικά
Έρημη η χήρα, έρημη με την Ανθή την κόρη της, εφτά χρονώ μικρούλα κι άρρωστη, στα δύσκολες ) προσπαθεί να σώσει
βάσανα μπασμένη, από την πείνα αγνώριστη, φάντασμα ζωντανό, κι ήμερο κι ιλαρό* σαν την ζωή της κόρης της και τη
άλλου κόσμου πλάσμα. δική της.
Η μάνα μόνη, χαροκαμένη,
H χήρα ντυμένη βρίσκεται με τη στολή, τη λεβέντικη και τη ματόβαφη* τ' αντρός της. Τη βασανισμένη, σπαρακτική,
φύλαγε σαν άγιο λείψανο, τόσον καιρό. Και τώρα πόσα γέλια θ' άκουγε, μέρα έτσι να την αποφασισμένη να υποταχθεί
έβλεπε κανείς. Τόσο είν' άχαρη και τόσο κωμική. Κι έχει στη μέση της ζωσμένο το σπαθί. Και στην κοινή μοίρα των
πρέπει να 'ναι τόσο τρομερή κι η όψη κι η ματιά της, που θα 'διωχνε ακόμα και του χωρατού υπερασπιστών του
τον ίσκιο από μπροστά της. Κι είναι τόσες άλλες, χήρες είτε ανύπαντρες, νιες και γριές, Μεσολογγίου, προκρίνει τον
αντροντυμένες, έτοιμες να βγουν απόψε... έντιμο θάνατο από μια δουλική
ζωή. Το αδιέξοδο αυτό
Την κόρη της σηκώνει από το στρώμα. Το χάδι της καρδιάς τραχύ της βγαίνει απ' το λαιμό. δηλώνεται έντεχνα με έντονες
Μοιάζει σαν προσταγή και σα φοβέρισμα. Τη σέρνει από το χέρι, της κρυφομιλεί, μα στην αντιθέσεις (ζωή-θάνατος,
αγκαλιά να τη σηκώσει δεν μπορεί. Τέτοια δύναμη κι η μάνα δεν την έχει. αποκλεισμός-ελευθερία,
παιδική ηλικία-θάνατος,
Τραβούν αργά το δρόμο κατά τα προχώματα,* μαζί με τ' άλλο ρέμα του κόσμου που τραβά. αδυναμία πολιορκημένων-ισχύς
Ζυγώνει* η ώρα. Κανένας δε φωνάζει, κι όμως μια σύσμιχτη* βοή ακολουθεί τον ίδιο αντιπάλων) και παράλληλη
δρόμο. H χήρα σκύβει για στερνή φορά, κι άγρια και βραχνερά* την άμοιρη μικρούλα θέλει παρουσίαση οριακών
να ορμηνέψει.* =Χρονική πρόληψη καταστάσεων (αφόρητη πείνα,
ερημιά και εγκατάλειψη, άνιση
- Ανθή μου, Ανθή, Ανθίτσα μου, εδώ που θα κινήσουμε,* σφιχτά να μου κρατείς τη αντιμετώπιση αδύναμων
φουστανέλα. Τίποτ' άλλο να μη βλέπεις και να μην ακούς: Τη φουστανέλα να μη χάσεις γυναικών από πάνοπλους
απ' τα χέρια σου! Ανθή μου, Ανθίτσα μου... Εδώ που πάμε, για να σε γλιτώσω πρέπει να στρατιώτες του εχθρού), ώστε
χτυπώ με το σπαθί, μ' ό,τι μπορώ. Δε θα 'χω όλο το νου μου απάνου σου. Βαστάξου εσύ με να εξαρθεί το μέγεθος της
τα χεράκια σου, με την καρδιά σου! Πιάσου... θυσίας και να αναδειχθεί ως
μέγιστο αγαθό η ελευθερία.
Και κινήσανε. Μες στη θεοποντή,* που ανοίγαν και περνούσανε, χωρίς να γύρει πίσω, κάποτε
ρωτούσε η χήρα: Δραματική σκηνή στην οποία
αποκαλύπτεται όλη η
- Πού είσαι, Ανθή; συναισθηματική φόρτιση και η
ψυχική ένταση της μάνας.
- Εδώ είμαι, μάνα. Η τραγική κατάσταση παγώνει
τα συναισθήματα. Τρυφερότητα
Μα κάποτε, κι εκεί που πλάκωσε το κύμα το τρανό,* και σάρωσε* και σαρώθηκε, η χήρα και απέραντη αγάπη για την
ξέχασε την Ανθή, για μόνη μια στιγμή· ξέχασε και να τη ρωτήσει. Κι άμα βρέθηκε σε μια Ανθή πλημμυρίζουν την καρδιά
βρουλιά* κρυμμένη και πήρε αναπνοή, τότε είδε πως έλειπε η Ανθή της. της αλλά τα λόγια της
Δεν άργησε ύστερα στη ράχη απάνου να βρεθεί. Τότε γύρισε στον εαυτό της.* Τότε ξύπνησε ακούγονται σκληρά "σαν
της θυγατέρας ο καημός μες στην καρδιά της. προσταγή και σαν φοβέρισμα".

- Ανθή!, φώναξε και πάλι φώναξε.

Γ. Βλαχογιάννη-Η Έξοδο Σελίδα 1

- Ανθή! Ανθίτσα!
Του κάκου! H Ανθίτσα πάει πια! Πάει και το Μεσολόγγι.
Γ. Βλαχογιάννης, Μεγάλα χρόνια, Βιβλιοπωλείο της
Εστίας
* α': αν
* ιλαρό: χαρωπό
* ματόβαφη: αιματοβαμμένη
* πρόχωμα: οχυρό, κατασκευασμένο από χώμα
* ζυγώνει: πλησιάζει
* σύσμιχτη: ανακατωμένη
* βραχνερά: με βραχνή φωνή
* να ορμηνέψει: να συμβουλέψει
* θα κινήσουμε: θα πάμε
* θεοποντή: θεομηνία
* τρανό: δυνατό
* σάρωσε: ισοπέδωσε τα πάντα
* βρουλιά: το φυτό βούρλο
* γύρισε στον εαυτό της: συνήλθε
Η κατακλείδα εξισώνει την
άδικη απώλεια του κοριτσιού με
την πτώση του Μεσολογγίου
καταδεικνύοντας την άμεση
εξάρτηση του ατόμου από τα
μεγάλα ιστορικά γεγονότα.
Το διήγημα έχει χαρακτηριστικά
πεζοτράγουδου (διαθέτει ρυθμό και
Αφηγητής: Δεν συμμετέχει στη
αρμονία όπως ο ποιητικός λόγος).
Αποτελεί μία ενότητα.
δράση αλλά παρακολουθεί
Δομείται στους αντιθετικούς άξονες:
συγκινημένος τα
διαδραματιζόμενα.
ζωή/θάνατος,
Αφήγηση γ΄ πρόσωπη σε χρόνο
ελευθερία/σκλαβιά,
Ενεστώτα που δίνει ζωντάνια
μητρική αγάπη/αγάπη για την πατρίδα.
στη δράση και ο αναγνώστης
Η άδικη απώλεια του κοριτσιού
βιώνει τα γεγονότα σαν να
εξισώνεται με την πτώση του
είναι στο παρόν.
Μεσολογγιού.
Γλώσσα δημοτική με πολλούς
ιδιωματισμούς.
Χώρος: Μεσολόγγι.
Χρόνος: 10 Απριλίου 1826

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΛΑΧΟΓΙΑΝΝΗΣ
Ο λόγιος και ιστοριοδίφης Γ. Βλαχογιάννης γεννήθηκε
στη Ναύπακτo το 1867 και πέθανε στην Αθήνα το
1945. Ξεκίνησε να σπουδάζει στη Φιλοσοφική Σχολή
του Πανεπιστημίου Αθηνών, χωρίς να ολοκληρώσει
τις σπουδές του. Λογοτεχνικές ήταν οι πρώτες του
επιδόσεις. Δημοσιευμένες οι περισσότερες με το
ψευδώνυμο Γιάννης Επαχτίτης, αποτελούν δείγματα
γραφής ενός στρατευμένου δημοτικιστή.
Πολύ σημαντική ήταν η εργασία του σαν ερευνητή,
συλλέκτη και εκδότη παλαιών εγγράφων σχετικών με
τη νεότερη ελληνική ιστορία. Επιλογή του ήταν να
περισώσει κυρίως τις πηγές του Αγώνα του 1821. Στα
1907 δημοσίευσε τα Απομνημονεύματα του
Στρατηγού Μακρυγιάννη, αφού πρώτα συνετέλεσε
στην εύρεση του άγνωστου και μοναδικού
χειρογράφου, το οποίο σήμερα και πάλι αγνοείται.
Στα 1914 ο Ελευθέριος Βενιζέλος, αναγνωρίζοντας την
προσφορά του στην έρευνα του Νέου Ελληνισμού,
ίδρυσε τα Γενικά Αρχεία του Κράτους και του
ανέθεσε τη διεύθυνσή τους. Από τη θέση αυτή ο
Βλαχογιάννης παραιτήθηκε στα 1937.

Γ. Βλαχογιάννη-Η Έξοδο Σελίδα 2

Το Ιστορικό Γεγονός

Η Έξοδος του Μεσολογγίου

Στις αρχές της Επανάστασης, το Μεσολόγγι δεν είναι παρά ένα ψαροχώρι
με 3.000 κατοίκους. Κατά τη διάρκεια του πολέμου όμως, αναδεικνύεται σε
ένα από τα πιο σημαντικά σημεία επικοινωνίας μεταξύ της Πελοποννήσου
και της Δυτικής Ελλάδας και καταφέρνει να αντέξει σε τρεις μεγάλες
τουρκικές πολιορκίες, το 1822, το 1823 και το 1825.
Όμως τον Ιανουάριο του 1826, ο αιγυπτιακός στόλος αγκυροβολεί έξω από
τη λιμνοθάλασσα του Μεσολογγίου. 135 πλοία μεταφέρουν 10.000
στρατιώτες.
Η πολιορκία είναι ασφυκτική και ο στόχος του Ιμπραήμ είναι να λυγίσει
την πόλη με την πείνα. Κλειδί για την σωτηρία της αποτελεί ο ελληνικός
στόλος. Όμως οι Υδραίοι ναυτικοί αρνούνται να παραμείνουν στο
Μεσολόγγι αν δεν πληρωθούν. Και η κυβέρνηση αδυνατεί να ανταποκριθεί
στο αίτημά τους.
Τέσσερις μήνες πριν την πτώση του Μεσολογγίου, η κυβέρνηση κάνει
τελικά μια ύστατη προσπάθεια να συλλέξει τα απαραίτητα χρήματα. Στις
24 Δεκεμβρίου 1825, ψηφίζει την εκποίηση εθνικών κτημάτων, με στόχο
να συγκεντρώσει 4.000.000 γρόσια. Αλλά η εφαρμογή του νόμου
εξελίσσεται σε σκάνδαλο και αρχίζουν οι καταχρήσεις και οι απάτες.
Η παράδοση της πόλης είναι θέμα χρόνου. Στην εκκλησία του Αγίου
Σπυρίδωνα, οι Μεσολογγίτες παίρνουν μια απεγνωσμένη απόφαση: να
επιχειρήσουν έξοδο, με στόχο να διαφύγουν στους γύρω λόφους.
Ελάχιστοι το καταφέρνουν κι εδώ αρχίζει η νέα τραγωδία — αυτή τη φορά,
για τις γυναίκες και τα παιδιά που πιάνονται αιχμάλωτοι.
Όμως, ακόμα περισσότερο από τη σφαγή της Χίου, η τραγωδία του
Μεσολογγίου συγκλονίζει τη φαντασία όλου του κόσμου. Έχει έρθει πια η
ώρα, η Ευρώπη να σπεύσει για τη σωτηρία της Ελλάδας.

Γ. Βλαχογιάννη-Η Έξοδο Σελίδα 3

ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

Δ.Σολωμού : "Ελεύθεροι πολιορκημένοι"- Ανδρέα Κάλβου

Σχεδίασμα Β΄ Εις Σάμον

'Οσοι το χάλκεον χέρι

Άκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει.
βαρύ του φόβου αισθάνονται,
Λαλεί πουλί, παίρνει σπυρί κι η μάνα το ζηλεύει.
ζυγόν δουλείας ας έχωσι~
Τα μάτια η πείνα εμαύρισε στα μάτια η μάνα
θέλει αρετήν και τόλμην
μνέει στέκει ο Σουλιώτης ο καλός παράμερα και
η ελευθερία.
κλαίει. "Έρμο τουφέκι σκοτεινό, τι σ' έχω 'γώ στο
χέρι; Οπού συ μου 'γινες βαρύ κι ο Αγαρηνός το
Αυτή (και ο μύθος κρύπτει
ξέρει".
νουν αληθείας) επτέρωσε
τον 'Ικαρον~ και αν έπεσε
ο πτερωθείς κ' επνίγη
θαλασσωμένος~

αφ' υψηλά όμως έπεσε,

και απέθανεν ελεύθερος.
Αν γένης σφάγιον άτιμον
Άκρα του ενός τυράννου, νόμιζε
τάφου σιω...
φρικτόν τον τάφον.

Εις Σάμον -
Μαρία Φα...

Γ. Βλαχογιάννη-Η Έξοδο Σελίδα 4