Professional Documents
Culture Documents
Alanya Arkeoloji̇ Müzesi̇'nde Bulunan Bi̇zans Si̇kke Örnekleri̇ - Yl Tez
Alanya Arkeoloji̇ Müzesi̇'nde Bulunan Bi̇zans Si̇kke Örnekleri̇ - Yl Tez
Alanya Arkeoloji̇ Müzesi̇'nde Bulunan Bi̇zans Si̇kke Örnekleri̇ - Yl Tez
HAZIRLAYAN
YAŞAR YAMAN
VAN – 2020
T.C.
HAZIRLAYAN
YAŞAR YAMAN
DANIŞMAN
VAN – 2020
KABUL VE ONAY SAYFASI
İmza
Yaşar YAMAN
(Yüksek Lisans Tezi)
Yaşar YAMAN
ÖZET
Bu çalışmada “Alanya Arkeoloji Müzesi’nde Bulunan Bizans Sikke Örnekleri”
başlıklı tez konusu ele alınarak Alanya Arkeoloji Müzesi’ne satın alma ya da devir
yoluyla getirilen 56 adet Bizans sikke örneği envanter kayıtlarına bakılarak
incelenmiştir.
Alanya Arkeoloji Müzesi’nde incelenen sikke örnekleri 6.yüzyıl ile 10.yüzyıla
tarihlendirilmektedir. Başta İstanbul olmak üzere Anadolu’da siyasi varlığını
sürdürmüş Bizans İmparatorluğu’nun kültürel izlerini taşıyan Bizans sikkeleri
bizlere Bizans’ın siyasi gücünü ve ekonomik gücüne ait bilgiler sunmaktadır.
İncelenen Bizans sikkelerinin bir kısmını “Anonim Follisler” adı verilen bir
grup sikke örneği oluşturmaktadır. Müzede yer alan anonim follis örnekleri kendi
aralarında çeşitli sınıflara ayrılmıştır. Bunlar A, B, C ve I Grubu’nu oluşturan sikke
örnekleridir. İncelenen çalışma içerisinde 12 adet anonim follis grubuna ait sikke
örneği incelenmiştir. Katalog çalışması içerisinde ise toplamda 56 sikkenin ön yüz ve
arka yüz fotoğraflaması yapılmış ve böylece sikkelerin daha iyi incelenmesine
olanak sağlanmıştır.
Tezimin içerisinde Bizans sikkeleri ve Bizans sikkeleri içerinde değerlendirilen
katalog çalışmasının bir bölümünü oluşturan “Anonim Follisler” tanıtılıp
gruplandırılması yapılmıştır. Bir katalog çalışması şeklinde gerçekleştirilen
çalışmanın amacı Bizans sikkelerinin katalog yöntemiyle tanıtılıp değerlendirilmesi
amaçlanmaktadır. Çalışmada önce Alanya Arkeoloji Müzesi tanıtımı sağlanmıştır.
Daha sonra ise, Bizans İmparatorluğu hakkında kısa bilgi verilmiş ve daha sonra ise
sikkenin tanımı ve tarihçesi anlatılmıştır. Ayrıca Bizans sikke özellikleri sikkelerde
kullanılan yazı, imparatorlar ve sikkeler üzerinde geçen imparator ünvanları, sikke
III
birimleri, darphaneler hakkında kısa bilgi verilmiştir. Altıncı bölümde ise sikkelerin
katalog çalışması yapılmıştır. Katalog çalışması şeklinde yapılan tezin son
bölümünde ise sikkelerle ilgili bir değerlendirme çalışması yapılarak sikkelerin
basıldığı darphaneler, imparatorların unvanları, figür, geometrik bitkisel
düzenlemeler hakkında bilgi verilmiştir.
IV
(M.Sc. Thesis)
Yaşar YAMAN
V
mints. In the sixth chapter, the cataloging of the coins has been done. In the last part
of the thesis, which was made in the form of a catalog study, an evaluation study was
made on the coins and information was given about the mints where the coins were
minted, the titles of the emperors, figures, and geometric vegetal arrangements.
Key Words : Alanya Archeology Museum, Byzantine coins, Catalog work,
Anonymous Follis, Coin.
Number of Pages : XI +109
Thesis Advisor : Asis.Prof. Osman AYTEKİN
VI
İÇİNDEKİLER
ÖZET ..................................................................................................................................... III
ABSTRACT ............................................................................................................................ V
İÇİNDEKİLER .................................................................................................................... VII
KISALTMALAR ................................................................................................................... X
ÖNSÖZ .................................................................................................................................. XI
GİRİŞ ...................................................................................................................................... 1
A. Konunun Önemi ve Amacı ................................................................................................. 1
B. Kaynak ve Araştırmalar ...................................................................................................... 2
C. Metod ve Düzen .................................................................................................................. 2
1. ALANYA ARKEOLOJİ MÜZESİ ................................................................................... 5
2. ALANYA’NIN COĞRAFİK KONUMU ......................................................................... 6
3. ALANYA’NIN TARİHÇESİ ............................................................................................ 7
4. BİZANS İMPARATORLUĞU KISA TARİHİ ............................................................... 8
5. SİKKENİN TANIMI VE TARİHÇESİ ......................................................................... 12
5.1.Tanımı .......................................................................................................................... 12
5.2.Tarihçesi....................................................................................................................... 12
6. BİZANS DÖNEMİNDE SİKKE ..................................................................................... 14
6.1. Bizans Sikkeleri Metali ve Birimi ............................................................................... 14
6.2. Bizans Bakır ve Bronz Sikkeleri Ön Yüz Tipleri........................................................ 15
6.3. Bronz Bakır Sikkelerin Arka Yüzünde Yer Alan Darphane İşaretleri ........................ 18
6.4. Bizans Sikkelerinin Arka Yüzünde Yer Alan Değer İşaretleri ................................... 19
6.5. Bizans Sikkeleri Önyüzünde Kullanılan Yazı İle Hükümdarlık Unvanları ................ 20
6.6. Hükümdarların İmparatorluk Yılına Ait Sayılar ......................................................... 21
6.7. Bizans Sikkeleri Üzerinde Yer Alan İmparatorların Betimlenmesi ............................ 22
6.7.1. Tipleri ................................................................................................................... 22
6.7.2. Kostümler ............................................................................................................. 23
6.8. İmparatorluk İşaretleri ................................................................................................ 25
6.8.1. Taçlar ve Diademler ............................................................................................. 26
6.8.2. Haç ....................................................................................................................... 26
6.8.3. Haçlı Globus (Haçlı küre) ................................................................................... 27
6.9. Anonim Follisler (MS.979-1092) ............................................................................... 27
VII
6.10. Anonim Follislerin Arka Yüzünde Yer Alan Yazı ve Kısaltmalar ........................... 28
6.11. Histameonon (Çukur Follis)...................................................................................... 29
7. KATALOG ....................................................................................................................... 30
7.1. Anastasius Dönemine Ait Bizans Sikkeleri ................................................................ 31
7.2. Justinianus Dönemine Ait Bizans Sikkeleri ................................................................ 32
7.3. II. Justinus Dönemine Ait Bizans Sikkeleri ................................................................ 43
7.4. II. Tiberius Dönemine Ait Bizans Sikkeleri................................................................ 49
7.5. Mauricius Tiberius Dönemine Ait Bizans Sikkeleri ................................................... 51
7.6. Focas Dönemine Ait Bizans Sikkeleri ........................................................................ 52
7.7. Heraclius Dönemine Ait Bizans Sikkeleri .................................................................. 54
7.8. I. Romanus Dönemine Ait Bizans Sikkeleri ............................................................... 71
7.9. Anonim Follis A Grubu Bizans Sikkeleri ................................................................... 72
7.10. Anonim Follis B Grubu Bizans Sikkeleri ................................................................. 75
7.11. Anonim Follis C Grubu Bizans Sikkeleri ................................................................. 78
7.12. Anonim Follis I Grubu Bizans Sikkeleri................................................................... 83
7.13. IX. Konstantinos Dönemine Ait Bizans Sikkeleri .................................................... 84
7.14. X. Konstantinos Dönemine Ait Bizans Sikkeleri ...................................................... 85
7.15. II.Ioannes Commenos (John) Dönemine Ait Bizans Sikkeleri ................................. 86
8. DEĞERLENDİRME ....................................................................................................... 87
8.1.Darphaneler .................................................................................................................. 87
8.2. Malzeme...................................................................................................................... 88
8.3. Darp Tekniği ............................................................................................................... 88
8.4. Ölçü Birimi ve Ölçüler................................................................................................ 89
8.5. Sikkelerde Yer Alan Düzenlemeler ............................................................................ 89
8.5.1 Yazı ....................................................................................................................... 89
8.5.2.Figürlü Düzenlemeler ........................................................................................... 91
8.5.3.Geometrik Düzenlemeler ...................................................................................... 93
8.5.4.Bitkisel Düzenlemeler ........................................................................................... 94
8.5.5.Diğer Düzenlemeler .............................................................................................. 95
8.5.5.1. İsa Figürü ..................................................................................................... 95
8.5.5.2.Haç ................................................................................................................ 96
8.5.5.3.Haçlı Globus, ................................................................................................ 97
8.5.5.4. Labarum (Sancak) ........................................................................................ 97
VIII
9. SONUÇ ............................................................................................................................. 98
10. KAYNAKLAR ............................................................................................................. 100
12.KATALOG LİSTESİ.................................................................................................... 103
13. FOTOĞRAF LİSTESİ ................................................................................................ 105
14.ÇİZELGELER LİSTESİ.............................................................................................. 106
15.ÇiZİMLER VE HARİTALAR LİSTESİ .................................................................... 108
ÖZGEÇMİŞ
IX
KISALTMALAR
AE : Bronz
AG : Gümüş
AV : Altın
AY. : Arka Yüz
A.G.E : Adı Geçen Eser
A.G.M : Adı Geçen Makale
BKZ : Bakınız
ÇEV : Çeviren
ENV. NO : Envanter Numarası
FOT. : Fotoğraf
GR : Gram
İMP. : İmparator
İ.Ö. : İsa’dan Önce
İ.S. : İsa’dan Sonra
KAT. NO. : Katalog Numarası
MM : Milimetre
ÖY. : Ön yüz
V.B. : Ve benzeri
REF : Referans
X
ÖNSÖZ
Yaşar YAMAN
VAN-2020
XI
GİRİŞ
1
Mehmet Çayırdağ,“İlhanlılardan Argun ve Geyhatun’un Saltanatı Değişikliği Yılını Gösteren İki
Sikke”, Belleten Dergisi, LII, (202),87.
1
B. Kaynak ve Araştırmalar
C. Metod ve Düzen
2
Oğuz Tekin, Eski Çağda Para Antik Nümizmatiğe Giriş, İstanbul,1984,1.
2
kayıtlarının alınmış ve fotoğraf çalışması yapılmıştır. Daha sonra incelenecek olan
Bizans sikkelerinin ölçümleri ve ağırlığı tek tek kayıt altına alınmıştır.
Müzede ele alınan sikkelerin tamamı bakır ve bronz sikkelerden
oluşmaktadır.
Araştırmış olduğum tez konumu oluşturan Bizans sikkeleri dönem olarak ilk
İmparator Anastasius (491-518) Dönemi ile başlar ve son olarak X. Konstantinos
(1059-1067) Dönemi olarak son bulmaktadır. Ayrıca incelemiş olduğum 56 adet
sikkeden on iki adet sikke ise Anonim follis adı verilen grubu oluşturmaktadır. .
Bunlar sırasıyla A,B,C,I Grubu olarak sınıflandırılmaktadır. İki adet sikke ise çukur
follisten oluşmaktadır.
Tez çalışmamın konusu olan Bizans sikkeleri üzerine yazılmış eserlerin kısıtlı
sayıda olmasından ötürü çalışmamda bana kaynak teşkil eden yüksek lisans tezi3
,doktora tezi4, kitap5, özel katalog tanıtıcı koleksiyon6,vb. kaynaklardan
yararlanılmıştır.
Tezimin yazımında büyük ölçüde yararlanmış olduğum başta Alanya
Arkeoloji Müzesi envanter kataloğu bilgileri, Ankara’da satın almış olduğum başta
Zeliha Demiral Gökalp’in “Kütahya Müzesi Bizans Sikkeleri” adlı kitabından ve
bunun yanı sıra Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ferit Melen Kütüphanesi’nden ödünç
aldığım Oğuz Tekin’in “Yapı Kredi Koleksiyonu Bizans Sikkeleri”, adlı koleksiyon
kataloğundan yine aynı şekilde anonim follislerin çalışılmasında bana katkı sağlayan
Kenneth W.Harl’ın “Kazılarda Bulunan Sikkelerin Tanımlanması İçin Rehber” adlı
rehber kitabı ile internet kaynakları, Ankara Milli Kütüphanesi’nden araştırdığım
çeşitli kaynaklardan sikkeler ile daha önceden yazılmış tez kaynaklarından
faydalanılmış olup bu tür kaynaklar tezimin yazılmasında bana katkı sağlamıştır.
Giriş bölümünde sikkenin önemi belirtilip Bizans sikkeleri hakkında yapılan
araştırmalar ve yararlanmış olduğum kaynaklar verilmiş daha sonra ikinci bölümde
Alanya Arkeoloji Müzesi hakkında kısa bilgi verildikten sonra, Alanya’nın konumu
3
Ahmet Yuka, Kayseri Arkeoloji Müzesi’nde Bulunan Bizans Sikkeleri, Atatürk Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Erzurum, 2012.
4
Zeliha Demirel Gökalp, Yalvaç Ve Isparta Arkeoloji Müzelerinde Bulunan Bizans Sikkeleri, (Anadolu
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi), Eskişehir,2007.
5
Zeliha Demirel Gökalp, Kütahya Müzesi Bizans Sikkeleri, Bilgin Kültür Sanat Yayınları,
Ankara,2017.
6
Oğuz Tekin, Yapı Kredi Koleksiyonu Bizans Sikkeleri, 1. Baskı, Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık,
İstanbul,1999; Kenneth W. Harl, Kazılarda Bulunan Sikkelerin Tanımlanması İçin Rehber Bizans
M.S.498-1282, (Çev. Burçak Delikan), Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 2002.
3
ve tarihçesi hakkında kısa bilgi verilmiştir. Üçüncü bölümde Bizans
İmparatorluğu’nun tarihi hakkında kısa bilgi verilmiştir. Dördüncü bölümde sikkenin
tanımı ve tarihçesi yapılmıştır. Beşinci bölümde Bizans sikkeleri ve özellikleri,
sikkeler üzerinde yer alan darphane işareti, birim değerleri, imparatorluk işaretlerine,
sikkeler üzerinde yer alan hükümdarların betimlenmesi, hükümdarların iktidar yılına
ait sayılar, anonim follisler ve çukur follis hakkında bilgi verilmiştir. Altıncı bölümde
katalog çalışmasına yer verilen tezimde yedinci bölümde değerlendirme ve sonuç
yapılmıştır.
4
1. ALANYA ARKEOLOJİ MÜZESİ
7
Erişim:[https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/antalya/gezilecekyer/alanya-arkeoloji-muzesi]
(Erişim Tarihi:17.03.2020)
5
2. ALANYA’NIN COĞRAFİK KONUMU
Alanya kuzeyinde yer alan Toros Dağları ile güneyinde yer alan Akdeniz’in
bulunduğu küçük bir yarımada üzerinde kurulmuştur. Alanya, 36 30’ 07’’ - 36 36’
31’’ kuzey enlemi ile 31 38’ 40’’ - 32 32’ 02’’ doğu boylamı arasında yer
almaktadır.8
İbrahim Acar, A. Kerim Atılgan, Dünden Bugüne Antalya Dergisi I, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü
8
6
3. ALANYA’NIN TARİHÇESİ
İbrahim Acar, A. Kerim Atılgan, Dünden Bugüne Antalya Dergisi, I, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü
9
7
4. BİZANS İMPARATORLUĞU KISA TARİHİ
10
Işın Demirkent,“Bizans”, Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, VI, Türk Diyanet Vakfı
Yayınları, İstanbul, 1992, 230.
11
Yıldız Ötüken, “Bizans Mimarlığı ve Sanatı”, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, I, Yem Yayın,
İstanbul,1997, 252.
8
Devletin başkenti Roma İmparatorluğu’nun başkenti Roma’dan Byzantion’a
11 Mayıs 330 da taşınmasıyla birlikte stratejik ve yer itibariyle öneme sahip olan
Constantinapolis yeni başkent seçilmiştir.12
I.Theodosius (379-395) döneminde Hristiyan dini resmi din olarak
benimsenmiştir. I.Theodosius ‘un vefatıyla birlikte İ.S. 395’te imparatorluğun
parçalanıp bölünmesiyle ikiye ayrılmış imparatorluğun doğusu büyük oğlu
Arcadius’a küçük oğlu Honorius’a yönetimine bırakılmıştır. İmparatorluğun batı
yarısı 476 yılında ise Germen kralı Odoaker’in Batı Roma İmparatorluğu’nu
parçalanmasıyla son bulmuştur.13
Helen kültürünün her anlamda etkili olduğu Bizans İmparatorluğun’ da Roma
İmparatorluğu’nun hukuk ve siyasal sistemi ile Hristiyan dininin benimsenmesine
neden olmuştur. Yaşlı ve saray memuru olan Anastasius’ un en önemli
yeniliklerinden birisi İ.S. 498 ‘de çıkartmış olduğu para reformudur.14
Justinianus devri Bizans İmparatorluğu’nda sınırlarının en geniş olduğu
dönemdir. Justinianus devrinde çeşitli olaylar ve felaketlerin olmasına karşın bu
dönem Bizans’ın “İlk Altın Çağı” olmuştur.15
610 yılında tahta çıkan Herakleios 641 yılına kadar saltanat sürmüştür.7.
yüzyıl Bizans'ın tarihinde yaşadığı en karanlık dönemden birisidir.16 Bizans tahtına
çıkan (610-641) Herakleios’ un yönetimi aldığı dönemde devletin içerisinde
bulunduğu ekonomik durumdan ötürü çökmesi ve hazinenin bomboş kalmasıyla
birlikte para ile ücretli asker sistemi işlemez hale gelmiştir.17
Heraclius Bizans yönetiminde yeni düzenlemeler yapmıştır. Anadolu‘da
thema18 ismi verilen askeri bölgeleri oluşturmuş ve askeri bölgelerin başına ise
12
Oğuz Tekin, Yapı Kredi Koleksiyonu Bizans Sikkeleri, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 1999,15.
13
Tekin, a.g.e.,16.
14
Tekin, a.g.e.,16.
15
Tekin, a.g.e.,17.
16
Paul Lemerle, “Bizans Tarihi”, (Çev. Galip Üstün), İletişim Yayınları, İstanbul, 1994,142.
17
Işın Demirkent “Herakleios”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı
Yayınları, (XVII), İstanbul,1988,210.
18
Grekçede tekili, τό θέμα/thema; çoğulu τα θέματα/themata olarak kullanılan thema terimi, idarî ve
askerî gücü bir arada tutan Στρατηγός/Strategos’un yönetimi altında VII. yüzyıldan XI. yüzyılın
ortalarına kadar Bizans İmparatorluğu’nun idarî, askerî ve sosyo-ekonomik yönetim birimini
karşılamaktadır. Bizans İmparatorluğu’nun hem themalarına hem de bu themaların kökenlerine dair
kaynaklardaki ilk atıf 687 yılına tarihlendirilen bir atıftır. (Bkz. Kecış-Güneş, 2018, 96).
9
strategos adı verilen komutanlar koymuştur. Bu dönemde Grekçe devletin resmi dili
haline gelmiştir.19
Herakleios hanedanlığının son bulmasıyla birlikte düzeni sağlamak amacıyla
yerine getirilen III. Leon 717’den 741’ e saltanatını sürdürmüştür.20 III. Leon’un
yerine oğlu olan ve tahta geçen IV. Leon, Atina'lı Eirene'yle evlenmiştir. Eirene, dul
kalınca, ilk başta, 780 ile 797 yılları arasında, oğlu olan VI. Konstantinos'un naibesi21
olarak saltanat sürdürmüştür. Eirene oğlunun gözlerini oydurmuş ve oğlunu tahttan
indirmiş ve kendisi, 797 ile 802 yılları arasında, kendi adına saltanat sürmüştür.
Eirene, Bizans İmparatoru olmuş ilk kadın olarak tarihte yerini almıştır.22
“Bizans’ın İkinci Altın Çağı” olarak kabul edilen dönem Makedonya
hanedanının (867-1056) döneminde başlamıştır.23 Makedonya Hanedanlığın son
dönemi ve Justinianos Devri, Bizans tarihinin en şanslı olduğu dönem olarak kabul
edilmektedir. Bu dönemde, Bizans orduları, çok sayıdaki düşmanlarını
durdurmuştur.24 Makedonya hanedanlığında söz sahibi olan I. Basileios (867-886)
yaklaşık 200 yıl süren Makedon Hanedanlığını kurmuştur. 25
Hanedanlığın sekizinci imparatoru olan I.John Tzimizkes (969-976) dönemi,
“Anonim Follislerin” basıldığı dönem olarak Bizans nümizmatik bilimi açısından
önemli bir yere sahip olunan dönemdir. Bizans sikkeleri özelliğini yansıtan follisler
yaklaşık 100 sene boyunca etkisini sürdürmüştür. Bu dönemde basılan follislerin
üzerinde hiçbir imparator portresine yer verilmemiş bir dönem olarak tarihe
geçmiştir. 26
İmparator I.John Tzimizkes (969-976 )’ ten sonra sonra yerine tahta geçen II.
Basileios (976–1025) ise tahtta 49 yıl 11 ay 5 gün kalmış ve Bizans tahtın da en uzun
kalan imparator unvanına sahip olmuştur.27
19
Oğuz Tekin, Yapı Kredi Koleksiyonu Bizans Sikkeleri, (Yapı Kredi Yayınları), İstanbul, 1999,18.
20
Lemerle, a.g.e.,166.
21
Sözlükte “birini temsil etmek, birine vekâlet etmek” anlamındaki nevb (niyâbe) mastarından türeyen
nâib (çoğulu nüvvâb), (dişili naibe);“bir makamın sorumluluğunu asıl sahibi yerine geçici bir zaman
için yüklenen kimse” demektir.(Bkz. Casim Avcı, Türk Diyanet İslam Ansiklopedisi,32, İstanbul,
2006, 311-312).
22
Lemerle, a.g.e.,166.
23
Tekin, a.g.e.,19.
24
Lemerle, a.g.e.,189.
25
Tekin, a.g.e.,19.
26
Oğuz Tekin, Yapı Kredi Koleksiyonu Bizans Sikkeleri, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul,1999,19.
27
Tekin, a.g.e.,20.
10
Makedonya hanedanlığından sonra kurulan Dukas Hanedanlığı (1059-1078)
imparatoru IV. Romanos Diogenes ile Selçuklu Sultanı Alp Arslan ile bugünkü Van
Gölü kuzeyinde yer alan Malazgirt Ovası’nda yapılan savaşta Bizans bozguna
uğratılmış ve Roman Diogenes esir düşmüştür (Mayıs 1071).28
Saldırılar sonucu ekonomik gücünü kaybeden Bizans İmparatorluğu’nun
başkenti olan Konstantinopolis kenti, V.Aleksis Doukas Murtzuphlos’ un tahta
olduğu dönemde Nisan 1204'te IV. Haçlı Seferi sırasında askerlerinin saldırısına
uğrayıp işgal edilmiştir.29
Latin ve haçlı İstilasının hâkim olduğu Kommenoslar hanedanlığı (1081-
1191) ve Angeloslar (1185-1204) Hanedanlığı zamanında yapılan seferler Bizans’ı
huzursuz etmiştir.30
Haçlı Seferleri ve Latin egemenliğinden sonrası, Bizans’ta 1261 yılı
ekonomik çöküntüye neden olmuş, toprakları küçülen ve parçalanan imparatorluk
Komnenosların gölgesi olacak biçimde bırakılmıştır. Konstantinopolis'te, saraylar ve
semtler yıkıntı durumuna gelmiştir. 31
Hanedanlığın sonuncusu olan Palaiogoslar ‘ın kurucusu olan VIII. Mikhael’
dir. Hanedanlığın son imparatoru XI.Konstantinos (1448-1453) döneminde Nisan
1453’te Osmanlı sultanı Fatih Sultan Mehmed tarafından Bizans İmparatorluğu’na
son verilmiş ve Konstantinoupolis Osmanlı Devleti’nin başkenti olmuştur.32
28
Tekin, a.g.e.,20.
29
Donald M. Nicol, Bizans’ın Son Yüzyılları 1261-1453, Çev. Bilge Umar, I. Baskı, Türkiye İş
Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2016,1.
30
Tekin, a.g.e.,20.
31
Lemerle, a.g.e,189.
32
Tekin, a.g.e.,21.
11
5. SİKKENİN TANIMI VE TARİHÇESİ
5.1.Tanımı
Sikke, ağırlığı ayarlanmış ve üzerinde, tasvir ve yazıtları yer alan yetkili idare
ya da devletin işaretini taşıyan, yetkili idare tarafından dar edilip tedavüle çıkardığı
yuvarlak metal şeklindeki paraya verilen isimdir.33
Yunanca olan “nomos” "kanun” anlamına gelen, nömisma adı verilen
Latincede ise “nummus” adı verilen isme sikke denmektedir. Sikke, üzerindeki
resim, işaret ve ve sembollerle bir değer taşımaktadır. Sikke ile uğraşan kişiye
nümizmat, sikke bilimine ise nümizmatik denmektedir. Nümizmatik sikkenin her
türü ve biçimiyle uğraşmaktadır.34
5.2.Tarihçesi
33
Oğuz Tekin, Antik Nümismatik ve Anadolu (Arkaik ve Klasik Çağlar ), I. Baskı, Arkeoloji ve Sanat
Yayınları, İstanbul,2008,19.
34
Stefan Karwiese, Antik Nümismatiğe Giriş, Yayım: Nezih Başgelen, 2.Baskı, Arkeoloji ve Sanat
Yayınları, İstanbul,2014,12.
35
Mustafa Polat, Samsun Arkeoloji ve Etnografya Müzesi’nde Bulunan XII. ve XV. Yüzyıllara Ait
Beylikler Dönemi Sikkeleri, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmış Yüksek
Lisans Tezi, Van, 2010, 5.
36
Oğuz Tekin, Eski Yunan ve Roma Tarihine Giriş, 1. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul, 2008, 82.
12
Sikkenin ilk olarak kimler tarafından nerede bulunduğuna bakacak olursak
sikke ilk olarak bugünkü Batı Anadolu’da İ.Ö. 7. yüzyılın ikinci yarısında Lydialılar
tarafından icat edildiği ve kullanıldığı bilinmektedir. Sikkeler Eski Çağda altın,
gümüş, bronz/bakır madenden basılmıştır. Sikkeler temel ihtiyaçlar olan, günlük
hayatta alışverişte ve ticarette devletin ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla
kullanılmıştır. 37
Sikkenin icat edilmesinin nedenini iki görüşe bağlayabiliriz. Bunlardan
birincisi sikkenin o dönemin şartlarına bağlı olarak devletin savaş giderleri
(askerlerin ücreti, silah yapımı vb.) veya devlet çalışanlarının ücretlerinin ödenmesi,
devletin harcamaları (yol, köprü ve bina yapımı vb.) ve vergilerin toplanması gibi
hizmetlerin ödenmesini karşılamak amacıyla sikkenin kullanımın zorunluluk
olmasına neden olmuştur. İkinci görüşe göre insanların günlük ihtiyaçların
karşılanmasıyla ödemelerde standart bir ödeme aracına gereksinim duyulmasıdır.38
Yukarıdan yola çıkarak sikkelerin genel olarak insanoğlunun bir ihtiyacı
olarak çıktığı bunun sonucunda çeşitli aletleri kullanma yoluna gidilmesinin
gerekliliğini ortaya koyduğunu söyleyebiliriz.
Sikkelerin her ne kadar Lydia Krallığı içerisinde çıkmasının yanı sıra
sikkelere asıl öncülük eden Batı Anadolu coğrafyası içerinde varlığını sürdürmüş
olan İonia kentleri oluşturmaktadır. Bu kentlere günümüzdeki Yunanistan’dan
gelenlerin yerleştirildiği ve Helen ya da diğer adıyla Yunan kültürü etkisinde kalan
kolonilerin oluşturulduğunu söyleyebiliriz. Bundan dolayı Arkaik, Helen, Klasik ve
Hellenistik Çağlarda Akdeniz ve çevresinde basılan sikkelerin “Yunan Sikkeleri”
altında ele alındığını söyleyebiliriz.39
Sikkeler bize geçmişte yaşayan kültürlerin toplumların yaşantıları ile bizlere o
dönemin dini, sosyal, kültürel, ekonomik, askeri vs. yapıları ile bizleri aydınlattığı ve
imparatorların kimliğini yansıttığını söyleyebiliriz.
37
Ceren Ünal, İzmir İli ve İlçeleri (Bergama, Efes, Ödemiş Müzeleri Örnekleri İle I. Dönem Bizans
Sikkeleri) 5.yy.sonu-8.yy.Ortası, 1. Baskı, Manisa, 2012,1.
38
Tekin, a.g.e.,83.
39
Tekin, a.g.e.,20.
13
6. BİZANS DÖNEMİNDE SİKKE
40
Ünal, a.g.e.,3.
41
Ünal, a.g.e.,3-4.
42
Ünal, a.g.e.,3-4.
43
Bkz.: Phlip Grierson, Catologue of the Byzantine Coins in the Dumbarton Oaks and Whittemore
Collections (Washington D.C 1973); Cecile Morrisson, Catalogue des monnaies byzantines de la
Bibliothegue Nationale, (Paris 1970); Wolfgang Hang , Moneta Imperii Byzantini, (Wien,1975).
44
Tekin, a.g.e.,28.
45
Tekin, a.g.e.,28.
46
John Haldon, Bizans Tarih Atlası, Çev. Ali Özdamar, 1. Baskı, Kitap Yayınevi, İstanbul, 2007.
14
Bizans sikke sisteminde altın, gümüş ve bakır/bronz metalden yapılan
sikkeler bulunmaktadır. Bizans’ta basılan sikkelerin içerisinde yer alan metallerin
maden oranının dönemin ekonomik şartlarına bağlı olarak değişiklik gösterildiği
bilinmektedir. Bunun sonucunda sikke metalleri o dönemin ekonomik ve siyasi
olayların etkisiyle beraber çeşitli değişikliğe uğramıştır.47 Sikkelerde kullanılan
metaller çeşitli kısaltmalarla belirtilmiştir. Bunlar:
Altın AV
Gümüş AR
Bronz/Bakır AE
Tablo 1:Sikkelerde Kullanılan Metal ve Kısaltma Birimleri
Şeklinde tablo 1’de gösterilmiştir.
Bizans sikkelerinde 5. ve 12. yüzyıllar arasında basılan bronz ve bakır sikke
birimlerinden follis48 çeşitli birimlere ayrılmıştır. Bunlar:
Follis 40 nummi,
Yarım Follis 20 nummi
Dekanummium 10 nummi
Pentanummium 5 nummi.
Tablo 2:Follis ve Alt Birimleri
şeklinde yukarıda tablo 2’de gösterilmiştir.49
6.2. Bizans Bakır ve Bronz Sikkeleri Ön Yüz Tipleri
15
Heraclius döneminde ise Heraclius'un (610-641) ve II. Constans ‘ın (641-
668) follislerinde, sıklıkla, imparator veya imparator ailesinden iki ya da üç figür
ayakta durur vaziyette sikkeler üzerinde tasvir edilmişlerdir.50
Sikkelerin ön yüzünde genellikle imparator büstü yer almaktadır. İmparatorlar
sikkelerde betimlenirken büstü profilden, 4/3 şekilde, ayakta durur vaziyette, tahtta
oturur vaziyette, iki ya da üç kişi ile tasvir edilmişlerdir. Sikkelerin ön yüzünde lejant
kısmı dediğimiz yerde imparatorun adının ve imparator unvan ve sıfatları yazılmıştır.
Yine aynı şekilde imparatorun giydiği kostüm, taç ve başlık, haçlı globus gibi
imparatorluk işaretlerine yer verilmiştir.
Sikkelerin arka yüzünde sikkenin birim değeri follis işareti olarak sikkenin
ortasında harflerle yazılmıştır. Sikke birimlerinde kullanılan harfler ise “M”, “K”,
“I”, “E” gibi çeşitli harfler kullanılmıştır. Birim işaretinin hemen yukarısında Hz.
İsa’nın çarmıha gerilişini sembolize eden haç görülmektedir. Sikkenin sol tarafında
yukarıdan aşağıya dikey şekilde yazılmış sene anlamında kullanılan “A/N/N/O”
yazısı yer almaktadır. Birim işaretinin sağında ise roma rakamlarıyla yazılı
imparatorluk hükümdarlık yıllarına ait sayılar yer almaktadır. Birim işaretinin hemen
altında sikkenin basılı olduğu ofis işareti yer almakta ofis işaretinin hemen altında bir
kesim çizgisi yer almaktadır. Kesim çizgisinin hemen altında sikkenin basıldığı
darphane darphanenin işareti yer alır. Örnek verecek olursak; Con, Kyz, ve Theup
gibi ibarelerdir.
50
Kenneth W. Harl, Kazılarda Bulunan Sikkelerin Tanımlanması İçin Rehber Bizans, Arkeoloji ve
Sanat Yayınları, Çev. Burçak Delikan, İstanbul, 2002,13.
16
Lejaant= DNIVTINI ANVS PP AVC yazısı
(Justinianus büstü cepheden)
PP =Perpetuus(ebedi)
AVC=Augustus (kutsal)
DN=Dominus Noster
(Efendimiz),Hükümdar
Taç ve Kostüm
unvanı miğfer
ANNO = "year
(Sene) M = 40 (nummia)
Follis işareti
17
6.3. Bronz Bakır Sikkelerin Arka Yüzünde Yer Alan Darphane İşaretleri
51
Ünal, a.g.e.,26.
52
Philip Grierson, Byzantıne Coıns, Unıversıty Of Calıfornia Press, Berkeley And Los Angeles,
Londra,1982,22.
53
Grierson, a.g.e.,22.
54
David R.Sear, Byzantıne Coıns And Their Values, Londra,1974,21.
55
Tekin, a.g.e.,41.
56
Tekin,a.g.e.,42.
18
Thessalonika: Bugünkü Yunanistan’da yer alan Selanik kentinde yer alan
darphanenin adıdır. Kısaltma hali “TES, THESSOB” şeklindedir.57
Bizans sikkelerinin arkasında yer alan değer işaretleri Yunan harfleri ile
gösterilmiştir. Yine aynı şekilde Roma rakamlarına da sikkelerin arkasında yer
verilmiştir. Sikkelerin arkasında yer alan birimlerde en büyük değer follis adı verilen
bakır sikkedir. 40 nummi değerinde olan follisin en büyük birimi sikkelerin
arkasında büyük Yunan ve Latin harfleriyle gösterilirdi. Sikkelerin arka yüzünde yer
alan follislerin değer işaretleri tablo 3’te gösterilmiştir.
M veya XXXX 40 nummi (=follis)
XXX 30 nummi (=follisin dörtte üçü)
K veya XX 20 nummi (=yarım follis)
I veya X 10 nummi (=decanummia)
E veya U 5 nummi (=pentanummia)
Tablo 3: Follis ve Follislerin Alt Birimleri
57
Tekin, a.g.e.,42.
19
Yukarıda tablo 3’te gösterildiği şekilde sikkelerin arka yüzlerinde
bastırılmıştır.58
Sikkelerin arka yüzünde birim işaretinin altında kaçıncı ofiste basıldığını
gösteren ofis işareti yer almaktadır. Ofis işaretleri çeşitli Yunan harfleriyle
yazılmaktadır. Sikkeler üzerinde yer alan (1’den 10 a kadar ) ofis işaretleri aşağıda
verilmiştir.
A= l S=6
B= 2 Z=7
r= 3 H=8
Δ= 4 Θ =9
E=5 I=10
Tablo 4:Sikkeler Üzerinde Yer Alan (1’den 10’a kadar ) Darphane Ofis İşareti
Yukarıda tablo 4’te gösterildiği gibi sikkeler üzerinde ofis işaretlerine yer
verilmiştir.59
Bizans Sikkeleri üzerinde yer alan yazıtlar kısa şekilde yazılmış olmakla
beraber sikke üzerindeki bu yazıtlar fazla çeşitliliğe sahip değildir.60
Bizans sikkelerinin üzerinde her sikkede olduğu gibi bazı yazıtlara yer
verilmiştir. Sikkeler üzerinde yer alan bu yazılara “lejand” denmektedir. “Okumak”
manasında kullanılan latince “legere” den gelmektedir.61
Bizans sikkelerinde yaygın olarak “Latince ile Yunanca” yazı kullanılmıştır.
Roma İmparatorluğu sikkelerinin ön yüzünde yer alan hükümdarların unvanları ve
sıfatlarında görülen özellikler Bizans sikkelerinde de görülmeye devam etmiştir.
Sikkelerin ön yüzünde İmparator'un adından önce DN (Dominus noster) ve
ardından PP AVC (Perpetuus Augustus) adı kullanılmıştır.
58
Harl, a.g.e.,17.
59
Wayne G. Sayless, Ancient Coin Collecting V, ( The Roman and Byzantıne Culture)”, Krause
Publications, Unıted States Of America,1998,5.
60
Warwick Wroth, Catalogue Of The İmperial Byzantine Coins İn The British Museum, Volume I,
Londra,1908,104.
61
Oğuz Tekin, Antik Numismatik ve Anadolu (Arkaik ve Klasik Çağlar), Yayım: Nezih Başgelen
,Arkeoloji ve Sanat Yayınları, (3), İstanbul,2008,29.
20
Aşağıda verilen tabloda bazı unvanların kısaltması ve Türkçe anlamı tabloda
verilmiştir (Tablo-5).
Unvan Kısaltması Unvan Türkçe Anlamı
DN Dominus Noster Efendimiz
PF Pius Felix Dindar tarihli
PP Perpetuus ebedi
AVG Augustus kutsal
Tablo 5: Bizans sikkeleri üzerinde yer alan hükümdar unvanları (Oğuz Tekin’den,
35).
Tablo 5’de yer alan hükümdarlık sıfat ve unvanlarının sikkeler üzerinde
hükümdarın adının tamamen yazılması söz konusu olmadığından hükümdarların
unvan ve sıfatlarının kısaltması sikkeler üzerinde yer almaktadır.62
6.6. Hükümdarların İmparatorluk Yılına Ait Sayılar
62
Tekin, a.g.e., 35.
21
Sikkelerin arkalarında görülen bu işaretler 6.yüzyıldan 8.yüzyılın başlarına
kadar görülmektedir.63
6.7.1. Tipleri
63
Tekin, a.g.e.,36.
64
Tekin, a.g.e.,29.
65
Ünal, a.g.e.,17.
22
imparatorun solunda tasvir edilmiştir. ( Örnek olarak ortada Heraklios ve oğullarıyla
birlikte).
6.7.2. Kostümler
66
Tekin, a.g.e.,30.
67
Alfred R. Bellinger, Philip Grierson, Catalogue of the Byzantıne Coıns In the Dumbarton Oaks
Collectıon And In The Whıttemore Collectıon (Volume 3, Part I, Leo III To Michael III 717-867),
Dumbarton Oaks Resarch Library and Collection Washington D.C. 1973,117.
68
Tekin, a.g.e.,30.
69
Ünal, a.g.e.,19.
23
Çizim 2: Khlamys ve loros kostüm örnekleri (DOC 3/1, 1973, 118).
24
Çizim 3: Bizans askeri paludementum kıyafetiyle (William Smith, A Dictionary of
Greek and Roman Antiquities, ‘den Harvard University, 1859, 238).
Sikkeler üzerinde yer alan imparatorlara ait diğer giysiler tunik ve himationdur.
Tunik: Kumaştan, yapılan daha ince genellikle giyilmesi rahat temizlenmesi
kolay olduğu için tunik ketenden yapılan daha düşük maliyete sahiptir. Tunikleri
giyinmek düşük statünün bir işareti olarak kabul edilmektedir. 70
Himation: vücuda çapraz şekilde örülen, vücudun etrafına sarılan, omuz ve
kolda desteklenmiş, büyük ve hacimli bir kumaş olan dikdörtgen anlamına
gelmektedir. Genellikle tunik üzerine giyilen himation, erkekler tarafından tek başına
giyilir, göğsün bir kısmını, omuzları ve bir kolu ortaya çıkarır.71
70
Liza Cleland, Glenys Davies, Lloyd Llewellyn, Jones, Greek And Roman Dress From A to Z , New
York, 2007,200.
71
Cleland, Davies, Lleewellyn, a.g.e.,200.
25
6.8.1. Taçlar ve Diademler
6.8.2. Haç
72
Diadem: İmparatorluğu simgeleyen diadem, başı alın hizasında çevreleyen, üzerinde değerli taşlarla
süslü olan baş bandıdır (Bkz. Tekin, a.g.e.,213).
26
Sikkeler üzerinde yer alan haçın kelime anlamına bakacak olursak; haç
kelimesinin aslı Ermenice’ den gelmekte ve birbirini dikey olarak kesen iki çizgiden
oluşan şekil anlamına gelen kelime olarak istavroz, salîb anlamına gelmektedir.
İstavroz kelimesi kökenide Yunanca' dır.73
Sikkeler üzerinde dört çeşit haç kullanılmıştır. Bunlar; Düz sade Yunan Haçı,
Latin haçı, potent haçı74 patrik haçı ve basamaklı kaide üstünde haç tipi
görülmektedir.75
“Alanya Arkeoloji Müzesi’nde yer alan bir diğer sikke grubu olarak çalışmış
olduğum “Anonim Follisler” adını verdiğimiz 12 adet bronz/bakır sikke tez
çalışmasında incelenmiştir. Müzede incelemiş olduğum bu sikkelerin ön yüzünde
imparator portresi yerine Hristiyanların kutsal lideri Hz. İsa’nın portresine yer
verilmiştir. Hz. İsa sikkeler üzerinde genellikle cepheden profilden ya da ayaklarına
73
Kadir Albayrak, “Dinsel bir Tarih Olarak Kullanılan Haçın Tarihi”, Dini Araştırmalar Dergisi, VII,
(19), Ankara,2004,106.
74
Düz,sade (Yunan Haçı),Haç kollarının her bir kolunun eşit olduğu haç tipidir;
Latin haçı: Alt dikey kolun, yatay kollardan ve üst dikey koldan daha uzun olduğu bir haç tipidir;
Potent haç: Haçın her bir kolunun bitiminde kolu dikey ya da yatay kesen kısa bir çubuk bulunan haç
tipidir. Sikkeler üzerinde bu haç tipi basamaklar ve kaideler üzerinde karşımıza çıkmaktadır. 7. ve 8.
yüzyıllarda gümüş sikkelerde görülmektedir. (Bkz., Tuğba Taş-Fikret Özcan, Ms. 4.-7.Yüzyılar
Arasında Haç Motiflerinin Gelişimi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Dergisi, Isparta, 2015/1, (21), 255).
75
Tekin, a.g.e.,31.
27
kadar tasvir edilmiştir. Hz. İsa, follislerin ön yüzünde genellikle elleri takdis
pozisyonunda yukarı doğru kaldırmış vaziyettedir. Sol elinde ise incil tutmaktadır.
Sikkenin arka yüzünde ise “krallar kralı Yüce İsa ” anlamına gelen “ IhSus
Xristus Basıleu Basile” yazısı ya da haç çeşitlerine yer verilmiştir.
Bizans İmparatorlarından I. John Tzimiskes (969-976) tarafından ilk olarak
sikkeler üzerinde imparator portresinin kalktığı ve yerine Hz. İsa portresine yer
verildiği anonim follislerin üzerinde hiçbir imparator portresine yaklaşık yüzyıl
boyunca sikkeler üzerinde yer verilmemiştir.76
Anonim follisler üzerinde bulundurduğu çeşitli yazı, haç, süsleme gibi
özelliklerinden dolayı on beş sınıfa ayrılmıştır. Bunlar çeşitli harflerle
“A,B,C,D,E,F,G,H,I,J,K,L ve M” harfi gibi çeşitli varyasyonlarına ayrılmıştır.77
Sikkeler ile ilgili sınıflandırma çalışması ilk olarak Warwick William
Wrots’un yazdığı “British Museam Catalogue” adlı katalog kitabında yapılmıştır. 78
76
Tekin, a.g.e.,73.
77
Alfred R. Bellinger, Philip Grierson,“Catalogue of the Byzantıne Coıns In the Dumbarton Oaks
Collectıon And In The Whıttemore Collectıon“ (Volume 3, Part 2, Basil I to Nicephorus III, 867-1071
Dumbarton Oaks Resarch Library and Collection Washington D.C. 1973, 635.
78
Sayless, a.g.e.,17.
79
Tekin, a.g.e., 35.
28
6.11. Histameonon (Çukur Follis)
Alanya Arkeoloji Müzesi’nde çalışmış olduğum sikkeler arasında yer alan iki
adet “histamenon” adı verilen iki adet çukur follis yer almaktadır. Adından da
anlaşılacağı üzere çukur görünüme sahip olan ortası iç bükey- dış bükey şeklinde
follisler Bizans Geç Döneminde basılmış önemli örnekler olarak karşımıza
çıkmaktadır. Bizans Geç Döneminde ortaya çıkan bu follislerin ön yüzünde
İmparator büstü arka yüzünde ise Hz. Meryem tasvirine yer verilmiştir.
29
7. KATALOG
30
7.1. Anastasius Dönemine Ait Bizans Sikkeleri
KATALOG NO :1
MÜZE ENVANTER NO : 5112
FOTOĞRAF NO : Fot.1-A,1-B Çiz.
MÜZEYE GELİS ŞEKLİ : Satın alınma
MÜZEYE GELİS TARİHİ : 24.01.1979
MADDESİ : AE Bronz
DEĞERİ : Follis M
MÜZEDEKİ YERİ : Depo
ÖLÇÜSÜ : 33mm
AĞIRLIĞI : Tespit edilemedi
DARP YERİ : Konstantinoupolis
DARP ETTİREN : Anastasius (491-518 )
YAZI KARAKTERİ : Yunan ve Latin
BUGÜNKÜ DURUMU : Aşınmış vaziyette
Ref. : DOC/1.s.416.
ÖN YÜZ TANIM: Dairesel bordür içerisinde lejantta [ANASTASIVS PP..]
yazmaktadır. İmparator portresi sağa dönük vaziyette 3/4 profilden, diademli zırhlı
gösterilmiştir.
ARKA YÜZ TANIM: Ortada büyük M, sağda ve solda yıldız (yıldızların altında ve
üzerinde nokta bulunmaktadır. M’nin altında ofis işareti E, kesimde “Con” darphane
işareti bulunmaktadır.
31
7.2. Justinianus Dönemine Ait Bizans Sikkeleri
KATALOG NO :2
32
KATALOG NO :3
MÜZE ENVANTER NO : 798
FOTOĞRAF NO : Fot.3-A, 3-B
MÜZEYE GELİS ŞEKLİ : İlköğretim Müdürlüğünden Satın alınma
MÜZEYE GELİS TARİHİ : 16.01.1977
MADDESİ : AE Bronz
DEĞERİ : Follis M
MÜZEDEKİ YERİ : Depo
ÖLÇÜSÜ : 34mm
AĞIRLIĞI : 15,5gr
DARP YERİ : Antiokheia
DARP ETTİREN : I.Justinianus (527-565)
YAZI KARAKTERİ : Yunan ve Latin
BUGÜNKÜ DURUMU : Ön ve arka yüzü aşınmış,
Ref. : DOC/1 s.451
ÖN YÜZ TANIM: Dairesel bordür içerisinde büst cepheden, tüy sorguçlu miğfer
giymiş, zırhlı ve süvari betimli kalkanlı, ağ elinde haçlı globus tutan figür yer
lamaktadır Sağ boşlukta ise haç tasvirine yer verilmiştir.
ARKA YÜZ TANIM: M yukarıda haç. Solda A/N/N/O. Sağda tarih X/X/X/Ç
(36.Sene).aşağıda ofis işareti r (3.Ofis ) ,kesimde “Theup” darphane işareti
bulunmaktadır.
33
KATALOG NO :4
MÜZE ENVANTER NO : 876
FOTOĞRAF NO : Fot.4-A, 4-B
MÜZEYE GELİS ŞEKLİ : İbrahim Atay’dan Satın alınma
MÜZEYE GELİS TARİHİ : 23.05.1967
MADDESİ : AE Bronz
DEĞERİ : Yarım Follis K
MÜZEDEKİ YERİ : Depo
ÖLÇÜSÜ : 27mm
AĞIRLIĞI : 6,5 gr
DARP YERİ : Antiokheia
DARP ETTİREN : I. Justinianus (527-565)
YAZI KARAKTERİ : Yunan ve Latin
BUGÜNKÜ DURUMU : Yıpranmış vaziyette.
Ref. : DOC/1 s.447
ÖN YÜZ TANIM: Dairesel bordür içerisinde lejantta DN IVSTINIANVS PP AVG
yazısı okunan sikkede figür tahta oturur vaziyettedir. Figür sağ elinde uzun asa, sol
elinde haçlı globus tutmaktadır.
ARKA YÜZ TANIM: K, sol boşlukta uzun Latin haçı, haçın sağ ve solunda dört
açıda T / H-E / U / O / P soldan aşağıya doğru yazı bulunmaktadır.
34
KATALOG NO :5
ARKA YÜZ TANIM: I, solda A/N/N/O, yukarıda haç, sağda yıl rakamı X,X,IIII,
kesimde “HHUP” darphane işareti mevcuttur.
35
KATALOG NO :6
MÜZE ENVANTER NO : 891 (1751)
FOTOĞRAF NO : Fot.6-A, 6-B
MÜZEYE GELİS ŞEKLİ : İbrahim Atay’dan Satın alınma
MÜZEYE GELİS TARİHİ : 23.05.1967
MADDESİ : AE Bronz
DEĞERİ : Follis M
MÜZEDEKİ YERİ : Depo
ÖLÇÜSÜ : 29mm
AĞIRLIĞI : 9,5 gr
DARP YERİ : Kyzikos
DARP ETTİREN : I.Justinianus (527-565)
YAZI KARAKTERİ : Yunan ve Latin
BUGÜNKÜ DURUMU : Ön ve arka yüz silik vaziyette, yıpranmış.
ÖN YÜZ TANIM: Dairesel bordür içerisinde İmparator büstü cepheden. tüy
sorguçlu, miğfer giymiş, zırhlı ve süvari betimli, sağ elinde haçlı globus küre
tutmaktadır. Figürün sağ boşluğunda ise haç bulunmaktadır.
ARKA YÜZ TANIM: M. solda A/N/N/O, yukarıda haç, aşağıda off. I, sağda yıl II,
kesimde “KYZ” darphanesinin ibaresi mevcuttur.
36
KATALOG NO :7
37
KATALOG NO :8
MÜZE ENVANTER NO : 5122
FOTOĞRAF NO : Fot.8-A,8-B
MÜZEYE GELİS ŞEKLİ : Satın alınma
MÜZEYE GELİS TARİHİ : 24.01.1979
MADDESİ : AE Bronz
DEĞERİ : Follis M
MÜZEDEKİ YERİ : Depo
ÖLÇÜSÜ : 32mm
AĞIRLIĞI : Belirtilmemiş
DARP YERİ : Nikomedia
DARP ETTİREN : I. Justinianus (527-565)
YAZI KARAKTERİ : Yunan ve Latin
BUGÜNKÜ DURUMU : Sağlam vaziyettedir
Ref. : DOC/1 s.439
ÖN YÜZ TANIM: Dairesel bordür içerisinde Cepheden zırhlı imparator büstü,
lejantta ise “[ DNIVSTINIANVS …. ]” yazısı bulunmaktadır.
ARKA YÜZ TANIM: Ortada büyük M, solda A/N/N/O, yukarıda haç, sağda X X I,
kesimde” Niko” darphane işaretine yer verilmiştir.
38
KATALOG NO :9
MÜZE ENVANTER NO : 5109
FOTOĞRAF NO : Fot.9-A,9-B
MÜZEYE GELİS ŞEKLİ : Satın alınma
MÜZEYE GELİS TARİHİ : 24.01.1979
MADDESİ : AE Bronz
DEĞERİ : Follis M
MÜZEDEKİ YERİ : Depo
ÖLÇÜSÜ : 32-35mm
AĞIRLIĞI : Belirtilmemiş
DARP YERİ : Antiokheia
DARP ETTİREN : I. Justinianus (527-565)
YAZI KARAKTERİ : Yunan ve Latin
BUGÜNKÜ DURUMU : Yıpranmış vaziyette.
Ref. : DOC/1 s.217
ÖN YÜZ TANIM: Dairesel bordür içerisinde büst cepheden zırhlı miğferli
Justinianus büstü. Sağ elinde haçlı globus tutmaktadır.
ARKA YÜZ TANIM: Dairesel bordür içerisinde ortada büyük M, solunda
A/N/N/O, yukarıda haç, kesimde “Thyp” darphanenin işareti verilmiştir.
39
KATALOG NO : 10
40
KATALOG NO : 11
ARKA YÜZ TANIM: Ortada büyük K, yukarıda haç, sağda XX, kesimde P.
41
KATALOG NO : 12
42
7.3. II. Justinus Dönemine Ait Bizans Sikkeleri
KATALOG NO : 13
MÜZE ENVANTER NO : 878
FOTOĞRAF NO : Fot.13-A,13-B
MÜZEYE GELİS ŞEKLİ : İbrahim Atay’dan Satın alma
MÜZEYE GELİS TARİHİ : 23.05.1967
MADDESİ : AE Bronz
DEĞERİ : Follis M
MÜZEDEKİ YERİ : Depo
ÖLÇÜSÜ : 30mm
AĞIRLIĞI : 12gr
DARP YERİ : Nikomedia
DARP ETTİREN : II.Justinus (565-578)
YAZI KARAKTERİ : Yunan ve Latin
BUGÜNKÜ DURUMU : Arka yüzü kesik
ÖN YÜZ TANIM: Lejantta “DNIVTI NVSPAVC”yazısı yer alan sikkede İmparator
Justinus ve Sophia tahta oturur vaziyette, cepheden tasvir edilmişlerdir. Justinus sağ
elinde haçlı globus, Sophia sağ elinde haçlı asa tutmaktadır; her ikisinin başında
nimbus bulunmaktadır.
ARKA YÜZ TANIM: M, solda “A/N/N/O” yazısı, Yukarıda haç, sağda tarih,
aşağıda A, kesimde, “NIK” darphane işareti verilmiştir.
43
KATALOG NO : 14
MÜZE ENVANTER NO : 881
FOTOĞRAF NO : Fot.14-A,14-B
MÜZEYE GELİS ŞEKLİ : İbrahim Atay’dan Satın alınma
MÜZEYE GELİS TARİHİ : 23.05.1967
MADDESİ : AE Bronz
DEĞERİ : Follis M
MÜZEDEKİ YERİ : Depo
ÖLÇÜSÜ : 32 mm
AĞIRLIĞI : 15gr
DARP YERİ : Antiokheia
DARP ETTİREN : II.Justinus (565-578)
YAZI KARAKTERİ : Yunan ve Latin
BUGÜNKÜ DURUMU : Sağlam vaziyettedir
Ref. : DOC/1 s.468
ÖN YÜZ TANIM: Dairesel bordür içerisinde tahtta oturan Justinus ve karısı Sophia
cepheden, aralarında uzun haçlı globus tutmakta ellerinde uzun asa bulunmaktadır.
ARKA YÜZ TANIM: Dairesel bordür içerisinde M. sağda A/N/N/O, solda X.I,
Yukarıda haç, Aşağıda off. f. kesimde “THEUP” darphane işaretine yer verilmiştir.
44
KATALOG NO : 15
MÜZE ENVANTER NO : 886 (1746)
FOTOĞRAF NO : Fot.15-A, 15-B
MÜZEYE GELİS ŞEKLİ : İbrahim Atay’dan Satın alınma
MÜZEYE GELİS TARİHİ : 23.05.1967
MADDESİ : AE Bronz
DEĞERİ : Yarım Follis K (20 nummia)
MÜZEDEKİ YERİ : Depo
ÖLÇÜSÜ : 20mm
AĞIRLIĞI : 5,2 gr
DARP YERİ : Thessalonika (Selanik)
DARP ETTİREN : Justinus II (565-578)
YAZI KARAKTERİ : Yunan ve Latin
BUGÜNKÜ DURUMU : Ön yüzü aşınmış durumdadır
Ref. : DOC/1 s.465
ÖN YÜZ TANIM: Justinus ve Sophia tahtta oturur vaziyette durmakta, cepheden,
Justinus sağ elinde haçlı globus tutmakadırlar. Sophia sağ elinde haçlı asa tutmakta,
her ikisinin başında nimbus bulunmaktadır.
ARKA YÜZ TANIM: K, solda silik A/N/N/O, sağda yıl ?, yukarda haç, aşağıda
kesimde TES.
45
KATALOG NO : 16
ARKA YÜZ TANIM: Ortada büyük M, solda A/N/N/O, Yukarıda haç, M’nin
altında ofis işareti Kesimde “Con” darphane işaretine yer verilmiştir.
46
KATALOG NO : 17
MÜZE ENVANTER NO : 5100
FOTOĞRAF NO : Fot.17-A,17-B
MÜZEYE GELİS ŞEKLİ : Satın alınma
MÜZEYE GELİS TARİHİ : 24.01.1979
MADDESİ : AE Bronz
DEĞERİ : Follis M
MÜZEDEKİ YERİ : Depo
ÖLÇÜSÜ : 29 mm
AĞIRLIĞI : Tespit edilemedi
DARP YERİ : Konstantinoupolis
DARP ETTİREN : II.Justinus (565-578)
YAZI KARAKTERİ : Yunan ve Latin
BUGÜNKÜ DURUMU : Yazılar okunmuyor.
Ref. : DOC/1 s.462
ÖN YÜZ TANIM: Yan yana ellerinde haç tutan oturan iki figür. II.Justinus ve karısı
Sophia tahta oturur vaziyette. Her ikisinin başında nimbus bulunmaktadır.
47
KATALOG NO : 18
48
7.4. II. Tiberius Dönemine Ait Bizans Sikkeleri
KATALOG NO : 19
ARKA YÜZ TANIM: Ortada büyük M, solunda “A/N/N/O” yazısı yukarıda haç,
sağda U/II, Kesimde “Theup” darphane işareti bulunmaktadır.
49
KATALOG NO : 20
50
7.5. Mauricius Tiberius Dönemine Ait Bizans Sikkeleri
KATALOG NO : 21
ARKA YÜZ TANIM: Dairesel bordür içerisinde M. solda A/N/N/O, yukarıda haç,
sağda yıl rakamı Ç,II. aşağıda ofis f, kesimde “Con” darphane işareti bulunmaktadır.
51
7.6. Focas Dönemine Ait Bizans Sikkeleri
KATALOG NO : 22
MÜZE ENVANTER NO : 539
FOTOĞRAF NO : Fot.24-A, 24-B
MÜZEYE GELİS ŞEKLİ : Satın alma
MÜZEYE GELİS TARİHİ : 17.09.1970
MADDESİ : AE Bronz
DEĞERİ : Follis XXXX
MÜZEDEKİ YERİ : Depo
ÖLÇÜSÜ : 29mm
DARP YERİ : Kyzikos (Erdek-Kapıdağ Yarımadası)
DARP ETTİREN : Focas (602-610)
YAZI KARAKTERİ : Yunan ve Latin
BUGÜNKÜ DURUMU : Oksitlenmiş
Ref. : DOC/2 s.402
ÖN YÜZ TANIM: [ON FOCAS PERPAVC] Ön yüzde bir figür. Kostümlü, haçlı
taç giymekte sol elinde haç tutmaktadır.
ARKA YÜZ TANIM: Dairesel bordür içerisinde ortada XXXX, yukarıda A/N/N/O,
sağda yıl rakamı Ç (6.iktidar yılı ), kesimde. “KYZ” darphane işareti bulunmaktadır.
52
KATALOG NO : 23
MÜZE ENVANTER NO : 5095
FOTOĞRAF NO : Fot.26-A, 26-B
MÜZEYE GELİS ŞEKLİ : Satın alınma
MÜZEYE GELİS TARİHİ : 24.01.1979
MADDESİ : AE Bronz
DEĞERİ : Follis M
MÜZEDEKİ YERİ : Depo
ÖLÇÜSÜ : 25-27mm
AĞIRLIĞI : Belirtilmemiş
DARP YERİ : Antiokheia
DARP ETTİREN : Focas (602-610)
YAZI KARAKTERİ : Yunan ve Latin
BUGÜNKÜ DURUMU : Sağlam vaziyette.
Ref. : DOC/1 s.403
ÖN YÜZ TANIM: Dairesel bordür içerisinde […..PERPAVC]. Solda ayakta erkek
figürü,taçlı ve kostümlü. Sağ elinde haçlı globus tutmakta. Sağ tarafta ayakta durur
vaziyette kadın figürü, sağ elinde haçlı asa tutmakta. Başları arasında haç
bulunmaktadır.
ARKA YÜZ TANIM: Dairesel bordür içerisinde Arka yüzünde ortada büyük M,
solda A/N/N/O, yukarıda haç, sağda III, Kesimde “THEUP” darphane işareti
bulunmaktadır.
53
7.7. Heraclius Dönemine Ait Bizans Sikkeleri
KATALOG NO : 24
MÜZE ENVANTER NO : 10554
KAZI NO : 17/11
FOTOĞRAF NO : Fot.22-A, 22-B.
BULUNDUĞU YER : Muzkent-Gazipaşa Nefelis
MÜZEYE GELİS ŞEKLİ : Celil Görgülüer’den Satın alınma
MÜZEYE GELİS TARİHİ : 21.04.1999
MADDESİ : AE Bronz
DEĞERİ : Follis M
MÜZEDEKİ YERİ : Depo
ÖLÇÜSÜ : 31mm
AĞIRLIĞI : 12.3gr
DARP YERİ : Kostantinoupolis
DARP ETTİREN : Heraclius (610-641)
YAZI KARAKTERİ : Yunan ve Latin
BUGÜNKÜ DURUMU : Ön yüzü yazı okunmuyor
ÖN YÜZ TANIM: Lejantta “…..PERPAVC..” yazısı cepheden imparator büstü yer
almaktadır.
ARKA YÜZ TANIM: Dairesel bordür içerisinde monogram ortada büyük M,
solunda A/N/N/O ,yukarıda haç ,sağında II, M’nin altında A, kesimde “CM.”
darphane işareti bulunmaktadır.
54
KATALOG NO : 25
MÜZE ENVANTER NO : 10551
KAZI NO : 17/11
FOTOĞRAF NO : Fot.23-A 23-B
BULUNDUĞU YER : Muzkent-Gazipaşa Nefelis
MÜZEYE GELİS ŞEKLİ : Celil Görgülüer’den Satın alınma
MADDESİ : AE Bronz
DEĞERİ : Follis M
MÜZEDEKİ YERİ : Depo
ÖLÇÜSÜ : 27mm
AĞIRLIĞI : 11.1gr
DARP YERİ : Konstantinoupolis
DARP ETTİREN : Heraclius (610-641)
YAZI KARAKTERİ : Yunan ve Latin
BUGÜNKÜ DURUMU : Ön ve arka yüzü aşınmış
ÖN YÜZ TANIM: Başında haçlı taç bulunan cepheden imparator büstü…ER PP
AV.
ARKA YÜZ TANIM: Ortada büyük M, solda A/N/N/O, yukarda haç, sağda II,
M’nin altında ofis işareti r, kesimde “Con” darphane işareti yer alır.
55
KATALOG NO : 26
MÜZE ENVANTER NO : 541
FOTOĞRAF NO : Fot.25-A 25-B
MÜZEYE GELİS ŞEKLİ : Satın alma
MÜZEYE GELİS TARİHİ : 17.09.1970
MADDESİ : AE Bronz
DEĞERİ : Follis M
MÜZEDEKİ YERİ : Depo
ÖLÇÜSÜ : 29mm
AĞIRLIĞI : Tespit edilemedi
DARP YERİ : Konstantinoupolis
DARP ETTİREN : Heraclius (610-641)
YAZI KARAKTERİ : Yunan ve Latin
BUGÜNKÜ DURUMU : Ön yüzünde imparator büstü silik vaziyettedir.
56
KATALOG NO : 27
MÜZE ENVANTER NO : 5103
FOTOĞRAF NO : Fot.27-A,27-B
MÜZEYE GELİS ŞEKLİ : Satın alınma
MÜZEYE GELİS TARİHİ : 24.01.1979
MADDESİ : AE Bronz
DEĞERİ : Follis M
MÜZEDEKİ YERİ : Depo
ÖLÇÜSÜ : 30-35mm
AĞIRLIĞI : Tespit edilemedi
DARP YERİ : Okunamıyor
DARP ETTİREN : Heraclius (610-641)
YAZI KARAKTERİ : Yunan ve Latin
BUGÜNKÜ DURUMU : Ön yüzü aşınmış
ÖN YÜZ TANIM: İki figür ayakta ellerinde haç tutmaktadırlar.
ARKA YÜZ TANIM: Ortada büyük M, solda A/N/N/O, Yukarda *P, Sağda II/X.
57
KATALOG NO : 28
MÜZE ENVANTER NO : 800
FOTOĞRAF NO : Fot.28-A,28-B
MÜZEYE GELİS ŞEKLİ : İlköğretim Müdürlüğü’nden Satın alınma
MÜZEYE GELİS TARİHİ : 16.01.1967
MADDESİ : AE Bronz
DEĞERİ : Follis M
MÜZEDEKİ YERİ : Depo
ÖLÇÜSÜ : 26mm
AĞIRLIĞI : 8,5gr
DARP YERİ : Antiokheia
DARP ETTİREN : Heraclius (610-641)
YAZI KARAKTERİ : Yunan ve Latin
BUGÜNKÜ DURUMU : Sağlam vaziyette
ÖN YÜZ TANIM: Lejantta “ [ddhR……]”yazısı ,sola bakar vaziyette ayakta duran
bir erkek büstü yer almaktadır.
ARKA YÜZ TANIM: Çift baskı M,solda A/N/N/O, sağda ….,M nin altında ofis
işareti B.kesimde “Theup” darphane işareti bulunmaktadır.
58
KATALOG NO : 29
MÜZE ENVANTER NO : 889
FOTOĞRAF NO : Fot.29-A,29-B
MÜZEYE GELİS ŞEKLİ : İbrahim Atay’dan Satın alınma
MÜZEYE GELİS TARİHİ : 23.05.1967
MADDESİ : AE Bronz
DEĞERİ : Yarım follis K- 20 nummia
MÜZEDEKİ YERİ : Depo
ÖLÇÜSÜ : 26mm
AĞIRLIĞI : 5,2 gr
DARP YERİ : Silik vaziyette
DARP ETTİREN : Heraclius 610-641
YAZI KARAKTERİ : Yunan ve Latin
BUGÜNKÜ DURUMU : Aşınmış vaziyette
ÖN YÜZ TANIM: Dairesel bordür içerisinde lejantta “[DNHRa….. ]”yazısı yer
alan sikkede figür büstü cepheden, taçlı, kostümlü. Sağ elinde haçlı globus, sol
boşlukta haç bulunmaktadır.
ARKA YÜZ TANIM: Dairesel bordür içerisinde Ortada K, solda “A/N/N/O” yazısı
tasvir edilen sikkede yukarı haç, sağda yıl III, Off. “B” işaretine yer verilmiştir.
59
KATALOG NO : 30
MÜZE ENVANTER NO : 817
FOTOĞRAF NO : Fot.30-A,30 B
MÜZEYE GELİS ŞEKLİ : İlköğretim Müd.den Satın alınma
MÜZEYE GELİS TARİHİ : 16.01.1967
MADDESİ : AE Bronz
DEĞERİ : Follis M
MÜZEDEKİ YERİ : Depo
ÖLÇÜSÜ : 30mm
AĞIRLIĞI : 11 gr
DARP YERİ : Konstantinoupolis
DARP ETTİREN : Heraclius (610-641)
YAZI KARAKTERİ : Yunan ve Latin
BUGÜNKÜ DURUMU : İmparator büstleri aşınmış
ÖN YÜZ TANIM: Solda ayakta birinci figür, askeri giysili, sağ elinde haç tutmakta;
sol eli belinde. Sağda ikinci figür ayakta, sağ elinde haçlı globus tutmaktadırlar.
ARKA YÜZ TANIM: Ortada M, solda silik vaziyette A/N/N/O, Yukarıda silik haç,
aşağıda ofis işareti f, sağda silik vaziyette sene I,IX, I, kesimde “CON” darphane
işareti bulunmaktadır.
60
KATALOG NO : 31
MÜZE ENVANTER NO : 877
FOTOĞRAF NO : Fot.31-A,31-B
MÜZEYE GELİS ŞEKLİ : İbrahim Atay’dan Satın alınma
MÜZEYE GELİS TARİHİ : 23.05.1967
MADDESİ : AE Bronz
DEĞERİ : Follis M
MÜZEDEKİ YERİ : Depo
ÖLÇÜSÜ : 25mm
AĞIRLIĞI : 3,8 gr
DARP YERİ : Konstantia (Kıbrıs) KVNOP
DARP ETTİREN : Heraclius (610-641)
YAZI KARAKTERİ : Yunan ve Latin
BUGÜNKÜ DURUMU : Günümüze sağlam vaziyette ulaşmış
ÖN YÜZ TANIM: Üç figür, her biri ayakta durmakta, her biri haç ve her biri taçlı
sağ eliyle haçlı globus tutmaktadırlar.
ARKA YÜZ TANIM: Büyük M, A// N // N // O, solda; yıl X // Ч // II yukarıda
haç, aşağıda ofis işareti Γ; kesimde KYΠΡ;” Cyπρus”darphane işareti
bulunmaktadır.
61
KATALOG NO : 32
MÜZE ENVANTER NO : 887
FOTOĞRAF NO : Fot.32-A,32-B
MÜZEYE GELİS ŞEKLİ : İbrahim Atay’dan Satın alınma
MÜZEYE GELİS TARİHİ : 23.05.1967
MADDESİ : AE Bronz
DEĞERİ : Follis M
MÜZEDEKİ YERİ : Depo
ÖLÇÜSÜ : 27mm
AĞIRLIĞI : 8 gr
DARP YERİ : Konstantinoupolis
DARP ETTİREN : Heraclius (610-641)
YAZI KARAKTERİ : Yunan ve Latin
BUGÜNKÜ DURUMU : Sağlam vaziyettedir
ÖN YÜZ TANIM: Erkek ve kadın figürü ayakta, sol tarafta yer alan erkek figürü
boydan, başında haç. Figür, sağ elinde uzun haç tutmakta. Sol eli belinde. Sağdaki
figür sola dönük. Başlarının arasında haç bulunmaktadır.
ARKA YÜZ TANIM: Ortada M. solda silik vaziyette “A/N/N/O” yazısı yer alan
sikkenin, sağında yıl silik ?, vaziyette okunanamaktadır. Solda X,II, Yukarıda haç,
aşağıda, ofis işareti olarak A, kesimde “CON” darphane işareti bulunmaktadır.
62
KATALOG NO : 33
MÜZE ENVANTER NO : 10555
KAZI NO : 17/11
FOTOĞRAF NO : Fot.33-A,33-B
BULUNDUĞU YER : Muzkent-Gazipaşa Nefelis
MÜZEYE GELİS ŞEKLİ : Celil Görgülüer’den Satın alınma
MÜZEYE GELİS TARİHİ : 21.04.1999
MADDESİ : AE Bronz
DEĞERİ : Follis M
MÜZEDEKİ YERİ : Depo
ÖLÇÜSÜ : 33mm
AĞIRLIĞI : 10.8gr
DARP YERİ : Konstantinoupolis
DARP ETTİREN : Heraclius (610-642)
YAZI KARAKTERİ : Yunan ve Latin
BUGÜNKÜ DURUMU : Yazılar silik vaziyette
ÖN YÜZ TANIM: …S…..ERACON..PP.. Ayakta duran iki figür. Cepheden
Kostümlü şekilde betimlenmiş Aralarında haç motifi yer alır.
ARKA YÜZ TANIM: Monogram Ortada büyük M, solda silik vaziyette A/N/NO,
yukarıda silik haç, sağda II /I ,M’ nin altında ofis işareti r, kesimde “CON” darphane
işareti bulunmaktadır.
63
KATALOG NO : 34
MÜZE ENVANTER NO : 10557
KAZI NO : 17/11
FOTOĞRAF NO : Fot.34-A,34-B
BULUNDUĞU YER : Muzkent-Gazipaşa Nefelis
MÜZEYE GELİS ŞEKLİ : Celil Görgülüer’den Satın alınma
MÜZEYE GELİS TARİHİ : 21.04.1999
MADDESİ : AE Bronz
DEĞERİ : Follis M
MÜZEDEKİ YERİ : Depo
ÖLÇÜSÜ : 30mm
AĞIRLIĞI : 12gr
DARP YERİ : Konstantinoupolis
DARP ETTİREN : Heraclius (610-642)
YAZI KARAKTERİ : Yunan ve Latin
BUGÜNKÜ DURUMU : İmparator büstü aşınmış
ÖN YÜZ TANIM: Lejantta….”OnHRAC..”yazısı. Cepheden, zırhlı imparator
büstü. Sağ elinde haç tutmaktadır.
ARKA YÜZ TANIM: Monogram Ortada büyük M, solda A/N/N/O, yukarıda haç,
sağda I, M’nin altında r, kesimde “CON” darphane işareti bulunmaktadır.
64
KATALOG NO : 35
MÜZE ENVANTER NO : 5104
FOTOĞRAF NO : Fot.35-A,35-B
MÜZEYE GELİS ŞEKLİ : Satın alınma
MÜZEYE GELİS TARİHİ : 24.01.1979
MADDESİ : AE Bronz
DEĞERİ : Follis M
MÜZEDEKİ YERİ : Depo
ÖLÇÜSÜ : 28-30mm
AĞIRLIĞI : Belirtilmemiş
DARP YERİ : Konstantinoupolis
DARP ETTİREN : Heraclius (610-641)
YAZI KARAKTERİ : Yunan ve Latin
BUGÜNKÜ DURUMU : Ön yüz silik
ÖN YÜZ TANIM: Ayakta cephede duran kostümlü iki figür. Heraklius ve karısı
Martina ellerinde haç tutmaktadırlar.
ARKA YÜZ TANIM: Ortada büyük M, solda A/N/N/O, yukarıda haç, sağda II,
M’nin altında ofis işareti r, kesimde “Con” darphane işareti bulunmaktadır.
65
KATALOG NO : 36
ARKA YÜZ TANIM: Üst kısmı aşınmış bir monogram. Üst kısımda ikinci bir
baskıya ait bir yazı izleri…..PAVXC…….D.C. Ortada büyük M, solda A/N/N/O,
M’nin altında ofis işareti ,kesimde “Con” darphane işareti bulunmaktadır.
66
KATALOG NO : 37
MÜZE ENVANTER NO : 10542
KAZI NO : 17/11
FOTOĞRAF NO : Fot.37-A,37-B
BULUNDUĞU YER : Muzkent-Gazipaşa Nefelis
MÜZEYE GELİS ŞEKLİ : Celil Görgülüer’den Satın alınma
MÜZEYE GELİS TARİHİ : 21.04.1999
MADDESİ : AE Bronz
DEĞERİ : Follis M
MÜZEDEKİ YERİ : Depo
ÖLÇÜSÜ : 29 mm
AĞIRLIĞI : 13.6gr
DARP YERİ : Konstantinoupolis
DARP ETTİREN : Heraclius (610-641)
YAZI KARAKTERİ : Yunan ve Latin
BUGÜNKÜ DURUMU : Ön yüz aşınmış durumda.
ÖN YÜZ TANIM: lejantta “ddNNh….hER…” Karşılıklı ayakta duran iki figür
sağdaki figür daha büyük şekilde tasviir edilmiştir Her ikisi, ayakta durmaktadırlar.
Sağ ellerinde haçlı globus tutmakta. Küçük yazılar kısmen aşınmış durumdadır.
67
KATALOG NO : 38
MÜZE ENVANTER NO : 10547
KAZI NO : 17/11
FOTOĞRAF VE ÇİZİM NO : Fot.38-A,38-B
BULUNDUĞU YER : Muzkent-Gazipaşa
MÜZEYE GELİS ŞEKLİ : Celil Görgülüer’den Satın alınma
MÜZEYE GELİS TARİHİ : 21.04.1999
MADDESİ : AE Bronz
DEĞERİ : Follis M
MÜZEDEKİ YERİ : Depo
ÖLÇÜSÜ : 30mm
AĞIRLIĞI : 11.7gr
DARP YERİ : Konstantinoupolis
DARP ETTİREN : Heraclius (610-641)
YAZI KARAKTERİ : Yunan ve Latin
BUGÜNKÜ DURUMU : Ön ve arka yüz aşınmış durumda.
ÖN YÜZ TANIM: Lejantta “[ddNNHER…..]” yazısı bulunan sikkede, ayakta duran
iki figür bulunmaktadır. Her ikiside ayakta durmaktadır. Khlamys ve haçlı taç
giyimli olan fifürlerden sağdaki küçük figür elinde küre tutmaktadır Sağdaki figürün
arkası kısmen okunabilmektedir. Soldaki diğer figürün üst kısmı aşınmış durumdadır.
ARKA YÜZ TANIM: Aşırı derecede deformasyona uğramış, silik ortada büyük M,
solda silik A/N/N/O, kesimde “Con” darphane işareti bulunmaktadır.
68
KATALOG NO : 39
69
KATALOG NO : 40
MÜZE ENVANTER NO : 10559
KAZI NO : 17/11
FOTOĞRAF VE ÇİZİM NO : Fot.40-A,40-B
BULUNDUĞU YER : Muzkent-Gazipaşa Nefelis
MÜZEYE GELİS ŞEKLİ : Celil Görgülüer’den Satın alınma
MÜZEYE GELİS TARİHİ : 21.04.1999
MADDESİ : AE Bronz
DEĞERİ : Follis M
MÜZEDEKİ YERİ : Depo
ÖLÇÜSÜ : 27 mm
AĞIRLIĞI : 12.7gr
DARP YERİ : Nikomedia
DARP ETTİREN : Heracleius (610-642)
YAZI KARAKTERİ : Yunan ve Latin
BUGÜNKÜ DURUMU : Kenarları kesiktir, aşınmış durumda figürler.
ÖN YÜZ TANIM: Cepheden giyinmiş iki figür sağ ellerinde haç taşımaktalar.
Aşınmış durumdadır.
ARKA YÜZ TANIM: Ortada büyük M, solda A/N/N/O, kesimde “NIK” darphane
işareti bulunmaktadır.
70
7.8. I. Romanus Dönemine Ait Bizans Sikkeleri
KATALOG NO : 41
71
7.9. Anonim Follis A Grubu Bizans Sikkeleri
KATALOG NO : 42
MÜZE ENVANTER NO : 540
FOTOĞRAF VE ÇİZİM NO : Fot.42-A,42-B
MÜZEYE GELİS ŞEKLİ : Satın alınma
MÜZEYE GELİS TARİHİ : 17.09.1970
MADDESİ : AE Bronz
DEĞERİ : Anonim follis A
MÜZEDEKİ YERİ : Depo
ÖLÇÜSÜ : 28mm
AĞIRLIĞI : Tespit edilemedi
DARP YERİ : Tespit edilemedi
DARP ETTİREN : Tespit edilemedi (1030-1035)
YAZI KARAKTERİ : Yunan ve Latin
BUGÜNKÜ DURUMU : Sağlam vaziyettedir
Ref. : DOC 3/2 s.451-454.
ÖN YÜZ TANIM: Figür pantakrator duruşta, sakallı, taç nimbuslu, taçta nokta
bezeme, kostümlü, sağ eli yukarı kaldırmış, sol eli ile kitap tutmakta. Kitapta nokta
bezeme bulunmaktadır.
ARKA YÜZ TANIM: Sikkenin ortasında “+Ihs.. –XRISTY-ASILEY-…ASILE”
yazısı bulunmakta yazının altı bitkisel bezemelidir.
72
KATALOG NO : 43
MÜZE ENVANTER NO : 548
FOTOĞRAF VE ÇİZİM NO : Fot.43-A,43-B
MÜZEYE GELİS ŞEKLİ : Satın alma
MÜZEYE GELİS TARİHİ : 17.09.1970
MADDESİ : AE Bronz
DEĞERİ : Anonim follis A
MÜZEDEKİ YERİ : Depo
ÖLÇÜSÜ : 28mm
AĞIRLIĞI : Tespit edilemedi
DARP YERİ : Tespit edilemedi
DARP ETTİREN : Tespit edilemedi (1030-1035)
YAZI KARAKTERİ : Yunan ve Latin
BUGÜNKÜ DURUMU : Sağlam vaziyettedir
Ref. : DOC 3/2 s.451-454.
ÖN YÜZ TANIM: Figür pantakrator duruşta, sakallı, taç nimbuslu, kostümlü, sağ
eli yukarıda, sol elinde kitap. Kitap kapağında nokta bezemelidir.
ARKA YÜZ TANIM: +IhSUS.. –XRISTUS-BASILEY-BASIL. yazısı altında ve
üstünde bitkisel bezemelidir
73
KATALOG NO : 44
MÜZE ENVANTER NO : 401
FOTOĞRAF VE ÇİZİM NO : Fot.44-A,44-B
MÜZEYE GELİS ŞEKLİ : Satın alma
MÜZEYE GELİS TARİHİ : 06.06.1970
MADDESİ : AE Bronz
DEĞERİ : Anonim follis A
MÜZEDEKİ YERİ : Depo
ÖLÇÜSÜ : 29 mm
AĞIRLIĞI : 8 gr
DARP YERİ : Tespit edilemedi
DEVRİ : Bizans (1035-1042)
DARP ETTİREN : Tespit edilemedi
YAZI KARAKTERİ : Yunan ve Latin
BUGÜNKÜ DURUMU : Sağlam vaziyettedir
Ref. : DOC 3/2 s.455.
74
7.10. Anonim Follis B Grubu Bizans Sikkeleri
KATALOG NO : 45
MÜZE ENVANTER NO : 544
FOTOĞRAF VE ÇİZİM NO : Fot.45-A,45-B
MÜZEYE GELİS ŞEKLİ : Satın alınma
MÜZEYE GELİS TARİHİ : 17.09.1970
MADDESİ : AE Bronz
DEĞERİ : Anonim follis B
MÜZEDEKİ YERİ : Depo
ÖLÇÜSÜ : 30mm
AĞIRLIĞI : Tespit edilemedi
DARP YERİ : Tespit edilemedi
DARP ETTİREN : Tespit edilemedi(1035-1042)
YAZI KARAKTERİ : Yunan ve Latin
BUGÜNKÜ DURUMU : Aşınmış durumdadır
Ref. : DOC 3/2 s.451-454.
ÖN YÜZ TANIM: Figür pantakrator duruşta, sakallı, taç nimbuslu, taç, kostümlü,
sağ eli yukarıda, sol eli ile kitap tutmakta. Kitap kapağında beş nokta bezeme, sağ ve
sol boşlukta: IC XC. monogramı bulunmaktadır.
ARKA YÜZ TANIM: Üç basamaklı kaide üzerinde potent haç. Haç kolları arasında
“IS XC/ bAS ILE” yazısı bulunmaktadır.
75
KATALOG NO : 46
MÜZE ENVANTER NO : 742
FOTOĞRAF VE ÇİZİM NO : Fot.46-A, 46 B
MÜZEYE GELİS ŞEKLİ : Satın alınma
MÜZEYE GELİS TARİHİ : Belirtilmemiş
MADDESİ : AE Bronz
DEĞERİ : Anonim follis B
MÜZEDEKİ YERİ : Depo
ÖLÇÜSÜ : 30mm
AĞIRLIĞI : Tespit edilemedi
DARP YERİ : Tespit edilemedi
DEVRİ : Bizans (1035-1042)
DARP ETTİREN : Tespit edilemedi
YAZI KARAKTERİ : Yunan ve Latin
BUGÜNKÜ DURUMU : Sağlam vaziyettedir
Ref. : DOC 3/2 s.451-454.
76
KATALOG NO : 47
MÜZE ENVANTER NO : 874
FOTOĞRAF VE ÇİZİM NO : Fot.47-A 47-B
MÜZEYE GELİS ŞEKLİ : İbrahim Atay’dan Satın alma
MÜZEYE GELİS TARİHİ : 23.05.1967
MADDESİ : AE Bronz
DEĞERİ : Anonim follis B
MÜZEDEKİ YERİ : Depo
ÖLÇÜSÜ : 33mm
AĞIRLIĞI : 10,5gr
DARP YERİ : Belirtilmemiş
DEVRİ : Bizans (1035-1042)
DARP ETTİREN : Tespit edilemedi
YAZI KARAKTERİ : Yunan ve Latin
BUGÜNKÜ DURUMU : Sağlam vaziyettedir
Ref. : DOC 3/2 s.455.
77
7.11. Anonim Follis C Grubu Bizans Sikkeleri
KATALOG NO : 48
ÖN YÜZ TANIM: Antiphones duruşta figür, ayakta, sakallı, haç nimbuslu, figür
kostümlü, sağ eli yukarıda, sol elinde ise İncil tutmaktadır.
ARKA YÜZ TANIM: Ortada mücevher taşla süslü sade Yunan haçı. Haç kolları
arasında “IC, XC , / NI,KA” yazısı bulunmaktadır.
78
KATALOG NO : 49
MÜZE ENVANTER NO : 797 (1649)
FOTOĞRAF VE ÇİZİM NO : Fot.49-A 49-B
MÜZEYE GELİS ŞEKLİ : İlköğretim Md. den Satın alınma
MÜZEYE GELİS TARİHİ : 16.01.1967
MADDESİ : AE Bronz
DEĞERİ : Anonim follis C
MÜZEDEKİ YERİ : Depo
ÖLÇÜSÜ : 32 mm
AĞIRLIĞI : 8,5 gr
DARP YERİ : Belirtilmemiş
DEVRİ : Bizans (1042-1050)
DARP ETTİREN : Tespit edilemedi
YAZI KARAKTERİ : Yunan ve Latin
BUGÜNKÜ DURUMU : Sağlam vaziyettedir
Ref. : DOC 3/2 s.451-454.
79
KATALOG NO : 50
MÜZE ENVANTER NO : 883
FOTOĞRAF VE ÇİZİM NO : Fot.50-A 50-B
MÜZEYE GELİS ŞEKLİ : İbrahim Atay’dan Satın alınma
MÜZEYE GELİS TARİHİ : 23.05.1967
MADDESİ : AE Bronz
DEĞERİ : Anonim follis C
MÜZEDEKİ YERİ : Depo
ÖLÇÜSÜ : 30mm
AĞIRLIĞI : 7 gr
DARP YERİ : Tespit edilemedi
DEVRİ : Bizans (1042-1050)
DARP ETTİREN : Tespit edilemedi
YAZI KARAKTERİ : Yunan ve Latin
BUGÜNKÜ DURUMU : Ön yüzü aşınmış durumdadır
Ref. : DOC 3/2 s.451-454.
80
KATALOG NO : 51
MÜZE ENVANTER NO : 884 (1)
FOTOĞRAF VE ÇİZİM NO : Fot.51-A,51,B
MÜZEYE GELİS ŞEKLİ : İbrahim Atay’dan Satın alınma
MÜZEYE GELİS TARİHİ : 23.05.1967
MADDESİ : AE Bronz
DEĞERİ : Anonim follis C
MÜZEDEKİ YERİ : Depo
ÖLÇÜSÜ : 28mm
AĞIRLIĞI : 7 gr
DARP YERİ : Tespit Edilemedi
DEVRİ : Bizans (1042-1050)
DARP ETTİREN : Belirtilmemiş
YAZI KARAKTERİ : Yunan ve Latin
BUGÜNKÜ DURUMU : Ön yüzü ve arka yüzü yıpranmış durumdadır
Ref. : DOC 3/2 s.451-454.
ÖN YÜZ TANIM: :Silik vaziyette aşınmış Antiphones duruşta figür bulunmaktadır.
ARKA YÜZ TANIM: Silik vaziyette solanın sikkenin ortasında silik vaziyette sade
Yunan haçı. Haç kolları arasında ise “IC, XC , / NI,KA” yazısı bulunmaktadır.
81
KATALOG NO : 52
MÜZE ENVANTER NO : 885
FOTOĞRAF VE ÇİZİM NO : Fot.52-A,52-B
MÜZEYE GELİS ŞEKLİ : İbrahim Atay’dan Satın alınma
MÜZEYE GELİS TARİHİ : 23.05.1967
MADDESİ : AE Bronz
DEĞERİ : Anonim follis C
MÜZEDEKİ YERİ : Depo
ÖLÇÜSÜ : 30mm
AĞIRLIĞI : 10,5 gr
DARP YERİ : Belirtilmemiş
DEVRİ : Bizans (1042-1050)
DARP ETTİREN : Tespit edilemedi
YAZI KARAKTERİ : Yunan ve Latin
BUGÜNKÜ DURUMU : Ön yüzü ve arka yüzü yıpranmış
Ref. : DOC 3/2 s.451-454.
82
7.12. Anonim Follis I Grubu Bizans Sikkeleri
KATALOG NO : 53
MÜZE ENVANTER NO : 407 (1231)
FOTOĞRAF VE ÇİZİM NO : Fot.53-A 53-B
MÜZEYE GELİS ŞEKLİ : İbrahim Atay’dan Satın alınma
MÜZEYE GELİS TARİHİ : 06.06.1970
MADDESİ : AE Bronz
DEĞERİ : Anonim I follis
MÜZEDEKİ YERİ : Depo
ÖLÇÜSÜ : 24mm
AĞIRLIĞI : Tespit edilemedi
DARP YERİ : Tespit edilemedi
DEVRİ : Bizans (1075-1080)
DARP ETTİREN : Tespit edilemedi
YAZI KARAKTERİ : Yunan ve Latin
BUGÜNKÜ DURUMU : Ön yüzü ve arka yüzü aşınmış
ÖN YÜZ TANIM: Figür pantakrator duruşta, taç nimbuslu, İsa himation ve tunik
giyimli, İsa sağ eli takdis pozisyonunda, sol elinde kitap tutmaktadır.
ARKA YÜZ TANIM: Arka yüzde yazı bulunmamakta ortada Latin haçı, haçın her
bir ucunda nokta bezemelidir.
83
7.13. IX. Konstantinos Dönemine Ait Bizans Sikkeleri
KATALOG NO : 54
MÜZE ENVANTER NO : 871
FOTOĞRAF VE ÇİZİM NO : Fot.54-A 54-B
MÜZEYE GELİS ŞEKLİ : İbrahim Atay’dan Satın alma
MÜZEYE GELİS TARİHİ : 23.05.1967
MADDESİ : AE Bronz
DEĞERİ : Histamenon (Çukur) follis
MÜZEDEKİ YERİ : Depo
ÖLÇÜSÜ : 30mm
AĞIRLIĞI : 3,5gr
DARP YERİ : Konstantinoupolis
DEVRİ : Bizans
DARP ETTİREN : IX. Konstantinos (1042-1055)
YAZI KARAKTERİ : Yunan ve Latin
BUGÜNKÜ DURUMU : Ön yüzü ve arka yüzü kesik.
ÖN YÜZ TANIM: Figür Pantakrator büstü. cepheden, kostümlü, haç nimbuslu, sağ
elinde asa , sol eli ile kitap tutmaktadır.
ARKA YÜZ TANIM: İmparator cepheden büstü, sakallı, taçlı, sağ elinde asa
tutmakta,, sol elinde haçlı globus tutmaktadır.
84
7.14. X. Konstantinos Dönemine Ait Bizans Sikkeleri
KATALOG NO : 55
MÜZE ENVANTER NO : 880
FOTOĞRAF VE ÇİZİM NO : Fot.55-A,55-B
MÜZEYE GELİS ŞEKLİ : İbrahim Atay’dan satın alınma
MÜZEYE GELİS TARİHİ : 23.05.1967
MADDESİ : AE Bronz
DEĞERİ : Follis
MÜZEDEKİ YERİ : Depo
ÖLÇÜSÜ : 26mm
AĞIRLIĞI : 7,2 gr
DARP YERİ : Konstantinoupolis
DARP ETTİREN : X. Konstantinos (1059-1067)
YAZI KARAKTERİ : Yunan ve Latin
BUGÜNKÜ DURUMU : Aşınmış durumda
Ref. : DOC 3/2 s.464.
ÖN YÜZ TANIM: Sikke silik vaziyette +EMMA NOVHA. Figür, başında nimbus,
nimbusta nokta bezeme, kostümlü, sol elinde kitap. Sağ ve sol boşlukta IC/XC.
ARKA YÜZ TANIM: Solda figür ayakta cepheden, taçlı, sağdaki figür ayakta, taçlı,
aralarında labarum (sancak), üç basamaklı kaide üstünde. İki figürün elleri
göğsündedir.
85
7.15. II.Ioannes Commenos (John) Dönemine Ait Bizans Sikkeleri
KATALOG NO : 56
MÜZE ENVANTER NO : 870
FOTOĞRAF VE ÇİZİM NO : Fot.56-A 56-B
MÜZEYE GELİS ŞEKLİ : İbrahim Atay’dan Satın Alınma
MÜZEYE GELİS TARİHİ : 23.05.1967
MADDESİ : AE Bronz
DEĞERİ :Histamenon (çukur) follis
MÜZEDEKİ YERİ : Depo
ÖLÇÜSÜ : 31mm
AĞIRLIĞI : 4 gr
DARP YERİ : Konstantinoupolis
DARP ETTİREN : II.Ioannes Commenos (John), (1118-1143)
YAZI KARAKTERİ : Yunan ve Latin
ÖN YÜZ TANIM: Kesik vaziyette sikke, ortada figür. Taçlı ve kostümlü, sağ elinde
asa tutmakta. sol elinde kitap.
ARKA YÜZ TANIM: İki figür, Solda imparator. Sağda kadın figürü tarafından
taçlandırılmakta, iki figürde kostümlü şekilde sağ elinde haçlı globus tutmaktadır.
86
8. DEĞERLENDİRME
80
Yuka. a.g.e.,40.
81
Emre Günay, Mardin Müzesi’ndeki Eyyübi Sikkeleri, (Hiper Yayın), İstanbul,2019,89.
87
Catanıa, Constantinopolis / Konstantinopolis (İstanbul), Jerusalem, Kartaca,
Khersonos, Konstantia, Kyzikos, Magnesia, Napoli (Neapolis), Nikaia, Nikomedia,
Nikosia, Seleukia, Syrakusai, Ravenna, Roma, Thessalonika (Selanik) gibi bazı
şehirlerde Bizans sikkeleri bastırılmıştır.
Çalışma kapsamında incelemiş olduğumuz sikkeler arasında darp yeri belli
olan en çok sikke Konstantinopolis baskılıdır. Sikkeler üzerinde yapmış olduğumuz
inceleme neticesinde “Konstantinopolis”,(Kat No: 1, 7, 10, 12, 16, 17, 21, 22, 23, 25,
26, 30, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 41, 54, 55, 56), “Antiokheia” (Kat No: 3, 4, 5,
9, 11, 14, 19, 20, 26, 28 ), “Nikomedia” (Kat No: 8, 13,18, 40), “Kyzikos” (Kat No:
6, 24),”Konstantia” (Kat No: 31), “Thessalonika” (Kat No:15 )’da darp edilmiştir.
İncelenen yaklaşık olarak on üç adet sikkenin (Kat No:2, 27,29, 42, 43, 44, 45, 46,
47, 48, 49, 50, 51 ) aşırı derecede deformasyona uğramasından dolayı darphanesi
tespit edilememiştir.
8.2. Malzeme
Bizans sikkelerinde; altın, gümüş, bakır ve bronz olmak üzere dört maden
cinsinden sikkeler kesilmiştir. İncelenen Bizans sikke örneklerinin tamamı bronz
cinsinde kesilmiştir. Bizans’ta kullanılan bronz veya bakır sikkelere “follis” adını
vermişlerdir.
82
Ceren Ünal, İzmir İli Ve İlçeleri (Bergama, Efes, Ödemiş Müzeleri) Örnekleri İle I. Dönem Bizans
Sikkeleri 5. Yüzyıl Sonu – 8. Yüzyıl Ortası, Manisa,2014,26.
88
Çizim 5: Çekiç İle Sikke Basım Düzeneği (Emre Günay’dan, 2019)
8.5.1 Yazı
83
Mustafa Polat, Samsun Arkeoloji ve Etnografya Müzesi’nde Bulunan XII. Ve XV.Yüzyıllara Ait
Beylikler Dönemi Sikkeleri,(Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış
Yüksek lisans Tezi), Van, 210,85.
89
Bizans sikkelerinde süslemede en önemli unsur yazıdır. Bizans sikkeleri
üzerinde yer alan bu yazılar sikkeler üzerine Latince ve Yunanca harflerle
bastırılmışlardır. Sikkeler ön yüzü ve arka yüzüne yazılan yazılar figürlerin
çevresinde bordürlerinde ve sikkelerin ön yüzünde ve arka yüzünde ise çeşitli
monogramlar ve kısaltmalar kullanılarak yazılmıştır. Bizans sikkeleri üzerinde
bulunan yazılar sikkeyi darp ettiren imparatorun adını, imparatorun unvanını,
sikkenin darp yılını, darp yerini, sikkenin kaçıncı ofiste basıldığını, imparatorun
kaçıncı hükümdarlık döneminde basıldığına dair bilgiler vermektedir. Bizans
sikkeleri Hristiyan karakterleri taşımaktadır. Sikkelerde Hristiyanların lideri Hz. İsa
portresine ve Hz. Meryem büstüne yer verilmiştir.
Bizans sikkelerinde hükümdarın unvan ve sıfatlarına yer verilmiştir.
İncelenen sikke örneklerinde 11 Bizans imparatorunun isimleri örnek lejand
örnekleri aşağıda verilmiştir:
• Anastasius (491-518 ) “ [ ANASTASIVS PP..]” şeklinde (Kat.No:1),
• I.Justinianus (527-565), “DNIVTINI ANVS PP AVG, [IVSTNI] ANV PP
AVG, [DINSTNI……ANVS],….DNIVSTNI…AVG, DNIVTIN………”
şeklinde (Kat.No:2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,12),
• II.Justinus (565-578), “DNIVTI NSPAVC, [DINIV……….]”
şeklinde (Kat.No:13,14,16),
• II. Tiberius (578-582), “[ONTİUCON…STAN.PPV] OmTIbEO …..TAN
PPA]” şeklinde (Kat.No:19,20),
• Mauricius Tiberius (582-602), “DN MAVRIC TIBER PP AVG”şeklinde
(Kat.No:21),
• Focas (602-610), “[ON FOCAS PERPAVC]”şeklinde (Kat.No:22,24),
• Heraclius (610-641), “DdNNh….hER , NERACUR…… ….OnHRAC….
[ddhR……….]” şeklinde
(Kat.No:25,26,27,28,29,30,31,32,33,34,35,36,37,38,39),
• I.Romanus (920-944), “[+RWMAh’bASILEVSRWm]”şeklinde
(Kat.No:41),
• IX. Konstantinos (1042-1055), (Kat.No:54),
• X. Konstantinos (1059-1067), (Kat.No:55)
90
• II.İoannes. II.Ioannes Commenos (John), (1118-1143) (Kat.No:56) incelenen
sikke örneklerinde lejantta unvan ve isimler yazılmıştır.
İncelenen follislerin arka yüzünde Hristiyanlığın kutsal lideri
Hz.İsa’yı öven dini yazılar ve monogramlar İsa figürünün ön yüzünde
monogramlar, follislerin arka yüzünde ise kısaltma unvanlar şeklinde
yazılmıştır.
İncelenen örnekler arasında IC,XC/ NI,KA yazısı görülmektedir. “İsa
kazanır, İsa’nın Zaferi” anlamına gelen bu yazı anonim C sınıfı follislerin
arka yüzünde (Kat.No:48,49,50,51,52) şeklinde gösterilmiştir.
İncelenen diğer örneklerde ise Ihsus Xrıstus BASILEU bASILE yazısı
geçmektedir. “İsa krallar kralı” anlamına gelen bu yazı; Anonim A Grubu
Follislerinde (Kat.No:42,43,44), Anonim B Grubu Follislerinde
(Kat.No:45,46,47) follislerin arka yüzüne işlenmiştir.
8.5.2.Figürlü Düzenlemeler
91
İmparator Büstünün Görüldüğü Sikkeler
I. Justinianus (527-565) (Kat No: 2,3, 5,6, 8, 9,11), II. Tiberius (578-582),
(Kat No: 19,20) , Mauricius Tiberius (582-602), (Kat No:21) ,Focas (602-610), (Kat
No: 24,25,26), Heraclius (610-641) (Kat No:29,34), I.Romanus (920-944) (Kat
No:41). İkinci tipte, İmparator portresi sağa dönük şekilde, 3/4 profilden, diademli,
zırhlı şekilde tasvir edilmiştir. İmparatorun yüz hatları belirgindir (Kat. No:1).
Resim 12: Bizans Sikkesinde Hükümdar Portresinin Kullanımı (MS 491-518 ) (Kat.
No: 1)
İmparator portresinin görüldüğü sikkeler: Anastasius (491-518 ) (Kat. No:1),
I.Justinianus (527-565) (Kat No:7,10,12).
Üçüncü tipte, İmparator ortağıyla birlikte bir tahtın üzerine oturur vaziyette
tasvir edildiği sikkelerdir. Tahtta oturan II. Justinus ve karısı Sophia cepheden,
aralarında uzun haçlı globus tutmakta ellerinde uzun asa ile tasvir edilmişlerdir (Kat.
No: 14).
92
İmparatorun tek başına veya ortağıyla birlikte tahta oturur vaziyette tasvir
edildiği sikke örnekleri: I.Justinianus (527-565) (Kat No:4) tek başına, II.Justinus
(565-578), (Kat No:13,14,15,16,17,18), Focas (602-610) (Kat No:23) sikke
örneklerinde ise ortaklarıyla tasvir edilmiştir.
Dördüncü tipte, Boydan tasvir edilen ayakta imparator ve ortağının tasvir
edildiği örnektir. Bu tip sikkelerde iki veya üç figür yer almaktadır. İki figürün tasvir
edildiği sikkelerde imparator sağda yer almaktadır. Üç figürün yer aldığı sikkelerde
ise imparator ortada yer alırken, ikinci figür imparatorun sağında, üçüncü figür ise
imparatorun solunda yer almaktadır.84
Üç figür, her biri ayakta durmakta, her üç figür arasında uzun haç ve her biri
taçlı sağ eliyle haçlı globus tutmakta (Kat No 31).
Resim 14: Bizans Sikkesinde Üç Figürün Kullanımı MS 610-641 (Kat. No: 31)
İncelenen sikkelerde daha çok bu tür örneklere Heraclius (610-641) (Kat. No:
25, 26, 27, 28, 30, 31, 32, 33, 35, 36, 37, 38, 39, 40), sikkelerinde rastlanmaktadır.
Ayakta tasvir edilen bir diğer örnek ise Konstantinos (1059-1067) devrinde basılan
sikke örneğidir (Kat. No:55) .
8.5.3.Geometrik Düzenlemeler
84
Demirel Gökalp ,a.g.e.,37.
93
İncelenen Bizans sikke örneklerinde geometrik süslemenin sınırlı sayıda
olması dikkat çekmektedir. Follislerin üzerinde geometrik süslemenin başında yıldız
süsleme gelmektedir. Yıldız süslemenin bulunduğu follis örnekleri (Kat.
No:1.7.10.12) gelmektedir. İncelenen Bizans sikkelerinde geometrik süsleme olarak
daha çok kontur uygulaması görülmektedir. Kontur, sikkenin yüzeyini sınırlandırıp
düzenlemelere çerçeve teşkil eden, yüzeyde ana motif olarak da kullanılan
uygulamalardır.85 Bizans sikkelerinde görülen kontur uygulaması dairevi şeklindedir.
Dairesel konturlar, sikkelerin tümünde ortak süsleme anlayışının izlenebildiği
bir uygulamadır. Sikke biçiminden dolayı sikkelerde daha çok dairevi konturlar
kullanılmıştır. Daire işlevsel olarak yazıları ve süslemeleri sınırlandıran bir unsur ya
da sikke yüzeylerini hareketlendiren ve estetik görünüm sağlayan motif olarak
kullanılmıştır.86
Bizans follislerinde, daha çok görülen dairesel bordür şeklinde düz silme
şeklinde sikke örnekler (Kat. No:1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 12, 14, 17, 19, 20, 21, 22,
24, 25, 26, 29, 39) bulunmaktadır.
İncelenen sikkeler arasında follislerde nokta bezemeler bulunmaktadır. Bu
nokta bezeme incil kitabının dış süslemesi olarak kullanıldığı gibi imparator tacında
ya da follisin arka yüzünde haçın etrafında nokta bezeme olarak kullanıldığı da
görülmektedir. Nokta bezemenin kullanıldığı sikke örnekleri (Kat. No:42, 43, 44, 45,
46, 47, 53, 55) bulunmaktadır.
85
Günay, a.g.e.,208
86
Günay, a.g.e.,208.
87
Günay,a.g.e.,227.
94
8.5.5.Diğer Düzenlemeler
Resim 15: Bizans Sikkesinde İsa Antiphones Duruş MS 1042-1050 (Kat No 48)
İncelenen follis örneklerinde Antiphones duruşun tasvir edildiği sikke
(Kat.No:48,49,50,51,52) numarasıyla gösterilmiştir.
88
Demirel Gökalp ,a.g.e.,37.
89
Demirel Gökalp ,a.g.e.,37.
95
İsa (Pantakrator): Sikkeler üzerinde en sık görülen betimlemesi
“Pantokrator” tasviridir.90
Pantakrator duruşta İsa tasviri. sakallı cepheden, haç nimbuslu, kostümlü, sol
elinde ise nokta bezemeli incili tutmaktadır (Kat No 44).
İncelenen follis örneklerinde Pantakrator duruşun tasvir edildiği sikke
örnekleri (Kat.No:42,43,44,45,46,53) bulunmaktadır.
Resim 16: Bizans Sikkesinde İsa Pantakrator Duruş MS 1035-1042 (Kat No 44)
8.5.5.2 Haç
90
Demirel Gökalp ,a.g.e.,37.
91
Demirel Gökalp ,a.g.e.,33.
96
Latin haçının kullanıldığı sikke örnekleri (Kat.No:4,53) numaralı sikke örneklerinde
görülmektedir.
Resim 17: Bizans Sikkesinde Labarum Sancak Örneği (1059-1067) Kat No 55.
92
Gökalp, a.g.e.,30.
97
9. SONUÇ
98
kullanılan en önemli dini tasvir Hz. İsa tasvirdir. Hz. İsa tasviri daha çok anonim
follislerin ön yüzünde görülmektedir. Bizans sikke örneklerinde görülen diğer bir
düzenleme ise geometrik ve bitkisel süslemelerin yer verildiği düzenlemeler
olmuştur.
Bizans sikkeleri üzerinde görülen düzenlemeler Roma İmparatorluğu’nun
kültürel izlerini taşımakla beraber Bizans İmparatorluğu’nun kültürel özelliklerini
yansıtmakta ve içerisinde bulunan karakteristik özellikleri ile önemli bir yere sahip
olmaktadır.
Sonuç olarak Bizans sikkelerinde imparatorlara yönelik basılan sikkelerin
özellikleri bakımından süsleme, darp yeri, basım yerleri açısından değişiklik
göstermektedir. Alanya Arkeoloji Müzesi’nde ele alınan 56 adet sikke; 6.yüzyıl ile
10.yüzyıl arasına tarihlenen sikkeler incelenmiş ve başta İstanbul olmak üzere
Anadolu ve Anadolu dışındaki çeşitli merkezlerinde darp edilmiş olan, Bizans
sikkeleri tüm yönleriyle değerlendirilmiş ve bu çalışmada sergilenmiştir. Yapılan bu
çalışmada başta Sanat Tarihi olmak üzere Arkeoloji ve Nümizmatik ve diğer bilim
dalları öncülük teşkil etmektedir.
99
10. KAYNAKLAR
Acar, İ., Atılgan, A. (2010). Dünden Bugüne Antalya Dergisi I, Antalya: İl Kültür
ve Turizm Müdürlüğü Yayınları,1-488.
Albayrak, K. (2004). “Dinsel bir Tarih Olarak Kullanılan Haçın Tarihi”. Ankara
Dini Araştırmalar Dergisi,7(19), Ankara:105-129.
Cleland, L., Davies, G., Lloyd Llewellyn, Jones, (2007). Greek And Roman Dress
From A to Z. New York.
Çayırdağ, M. (1988). “İlhanlılardan Argun ve Geyhatun’un Saltanatı Değişikliği
Yılını Gösteren İki Sikke”. Belleten Dergisi, 52(202), Ankara, 87-89.
Demirel Gökalp, Z. (2017). Kütahya Müzesi Bizans Sikkeleri. Ankara: Bilgin Kültür
Sanat Yayınları.
Demirel Gökalp, Z. (2007). Yalvaç ve Isparta Arkeoloji Müzelerinde Bulunan
Bizans Sikkeleri. (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Anadolu Üniversitesi, Sosyal
Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
Demirkent, I. (1992). “Bizans”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (VI,
230-244), İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları.
Demirkent, I. (1988). “Herakleios”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi.
(XVII, 210-215), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Grierson, P. (1982). Byzantıne Coıns. Londra, Unıversıty Of Calıfornia Press,
Berkeley And Los Angeles.
G. Sayless, W. (1998). Ancient Coin Collecting V, (The Roman and Byzantıne
Culture). Krause Publications, Unıted States Of America.
Haldon, J. (2007). Bizans Tarih Atlası. (Çev. A. Özdamar), İstanbul: Kitap
Yayınevi, 1. Baskı.
Karwiese, S. (2014). Antik Nümismatiğe Giriş. (Yayımlayan: Nezih Başgelen)
(İkinci Baskı), İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
Kenneth W. Harl, (2002). Kazılarda Bulunan Sikkelerin Tanımlanması İçin
Rehber, (Bizans M.S.498-1282), (Çev: Burçak Delikan). İstanbul: Arkeoloji ve
Sanat Yayınları.
Lemerle, P. (1994). Bizans Tarihi. (Çev: G. Üstün). İstanbul: İletişim Yayınları.
M. Nicol, D. (2016). Bizans’ın Son Yüzyılları 1261-1453. (Çev. B. Umar). (Birinci
Baskı). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
100
Ötüken, Y. (1997). “Bizans Mimarlığı ve Sanatı”. Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, I.
İstanbul: Yem Yayın (Yapı Endüstri Merkezi Yayınları).
Polat, M. (2010). Samsun Arkeoloji Ve Etnografya Müzesi’nde Bulunan XII. ve
XV. Yüzyıllara Ait Beylikler Dönemi Sikkeleri, Yüksek Lisans Tezi, Van Yüzüncü
Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
R.Sear, D. (1974). Byzantıne Coıns And Their Values,Londra.
R. Bellinger, A., Grierson, P. (1973). Catalogue of the Byzantıne Coıns In the
Dumbarton Oaks Collectıon And In The Whıttemore Collectıon. Washington D.C
Volume 3, Part I, Leo III To Michael III 717-867), Dumbarton Oaks Resarch Library
and Collection Washington D.C. 117.1-882.
R. Bellinger A., Grierson,P. (1973). Catalogue of the Byzantıne Coıns In the
Dumbarton Oaks Collectıon And In The Whıttemore Collectıon (Volume 3, Part 2,
Basil I to Nicephorus III, 867-1071). Dumbarton Oaks Resarch Library and
Collection Washington D.C. 635.1-887.
Takieddin Ahmet el Makrizi, (1946). Eski ve İslami Paralar. (Çev. İ. Hakkı
Konyalı). İstanbul.
Tekin, O. (1984). Eski Çağda Para Antik Nümizmatiğe Giriş. İstanbul.
Tekin, O. (1999). Yapı Kredi Koleksiyonu Bizans Sikkeleri. İstanbul: Yapı Kredi
Kültür Sanat Yayıncılık.
Tekin, O. (2008). Antik Nümismatik Ve Anadolu (Arkaik ve Klasik Çağlar).
(Birinci Baskı), İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
Ünal, C. (2012). İzmir İli ve İlçeleri (Bergama, Efes, Ödemiş Müzeleri Örnekleri
İle I. Dönem Bizans Sikkeleri) 5.yy. Sonu-8.yy.Ortası. (Birinci Baskı). Manisa.
Yuka, A. (2012). Kayseri Arkeoloji Müzesi’nde Bulunan Bizans Sikkeleri. Yüksek
Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
Tekin, O. (2008). Eski Yunan Ve Roma Tarihine Giriş. (Birinci Baskı). İstanbul:
İletişim Yayınları.
Wroth, W. (1908). Catalogue Of The İmperial Byzantine Coins İn The British
Museum, Volume I. Londra.
101
İnternet Kaynakları
https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/antalya/gezilecekyer/alanya-arkeoloji-
muzesi (Erişim Tarihi:17.03.2020)
https://earth.google.com/Alanya’nın Uydudan Türkiye’de Konumu
(Erişim Tarihi: 20.03.2020)
102
12.KATALOG LİSTESİ
103
Katolog No: 8.1.28. 800 Envanter nolu sikke…………… .……..…..……….57
Katolog No: 8.1.29. 889 Envanter nolu sikke…….. …….………..….….......58
Katolog No: 8.1.30. 817 Envanter nolu sikke……. …….…………….…......59
Katolog No: 8.1.31. 877 Envanter nolu sikke… ………………………........60
Katolog No: 8.1.32. 887 Envanter nolu sikke……….…………..…. ….……61
Katolog No: 8.1.33. 10555 Envanter nolu sikke…...…….… ……………….....62
Katolog No: 8.1.34. 10557 Envanter nolu sikke………….………………........63
Katolog No: 8.1.35. 5104 Envanter nolu sikke……… .……………..…….....64
Katolog No: 8.1.36. 10538 Envanter nolu sikke………………………….........65
Katolog No: 8.1.37. 10542 Envanter nolu sikke……. ……………………........66
Katolog No: 8.1.38. 10547 Envanter nolu sikke………………………….........67
Katolog No: 8.1.39. 10549 Envanter nolu sikke………………………….........68
Katolog No: 8.1.40. 10559 Envanter nolu sikke………………………….........69
Katolog No: 8.1.41. 403 Envanter nolu sikke… ……….………..……….....70
Katolog No: 8.1.42. 540 Envanter nolu sikke. .…..………………………....71
Katolog No: 8.1.43. 548 Envanter nolu sikke……..…..….….. …………….72
Katolog No: 8.1.44. 401 Envanter nolu sikke……..……… ….………….....73
Katolog No: 8.1.45. 544 Envanter nolu sikke…..… ………………………...74
Katolog No: 8.1.46. 742 Envanter nolu sikke…..……………………….......75
Katolog No: 8.1.47. 874 Envanter nolu sikke… ……....…………..………..76
Katolog No: 8.1.48. 400 Envanter nolu sikke.……..…..…………… ..........77
Katolog No: 8.1.49. 797 Envanter nolu sikke……………. …………..….....78
Katolog No: 8.1.50. 883 Envanter nolu sikke……... .……...…………..…....79
Katolog No: 8.1.51. 884 (1) Envanter nolu sikke…… ..………………………...80
Katolog No: 8.1.52. 885 Envanter nolu sikke……. ………………………....81
Katolog No: 8.1.53. 407 Envanter nolu sikke…. ...…………...….……..…...82
Katolog No: 8.1.54. 871 Envanter nolu sikke……..…….…....….… ……....83
Katolog No: 8.1.55. 880 Envanter nolu sikke….…… ..……..………………84
Katolog No: 8.1.56. 870 Envanter nolu sikke…. …….…….….…………....85
104
13. FOTOĞRAF LİSTESİ
105
Fot.29. -A-B Heraclius Dönemi 889 Env. no’lu sikkesi………….……..58
Fot.30. -A-B Heraclius Dönemi 817 Env. no’lu sikkesi………….……..59
Fot.31. -A-B Heraclius Dönemi 877 Env. no’lu sikkesi…………….…..60
Fot.32. -A-B Heraclius Dönemi 887 Env. no’lu sikkesi…….…………..61
Fot.33. -A-B Heraclius Dönemi 10555 Env. no’lu sikkesi…………….…..62
Fot.34. -A-B Heraclius Dönemi 10557 Env. no’lu sikkesi…………….......63
Fot.35. -A-B Heraclius Dönemi 5104 Env.no’lu sikkesi…………………64
Fot.36. -A-B Heraclius Dönemi 10538 Env. no’lu sikkesi………..…….....65
Fot.37. -A-B Heraclius Dönemi 10542 Env. no’lu sikkesi………..…….....66
Fot.38. -A-B Heraclius Dönemi 10547 Env. no’lu sikkesi………..………..67
Fot.39. -A-B Heraclius Dönemi 10549 Env. no’lu sikkesi………..………..68
Fot.40. -A-B Heraclius Dönemi 10559 Env. no’lu sikkesi…… .…..……….69
Fot.41. -A-B I.Romanus Dönemi 403 Env. no’lu sikkesi…… .…..……….70
Fot.42. -A-B Anonim follis A2 grubu 540 Env. no’lu sikkesi… ……..……….71
Fot.43. -A-B Anonim follis A2 grubu 548 Env. no’lu sikkesi… ………….......72
Fot.44. -A-B Anonim follis A2 grubu 401 Env. no’lu sikkesi… ………….......73
Fot.45. -A-B Anonim follis B grubu 544 Env. no’lu sikkesi. ………………...74
Fot.46. -A-B Anonim follis B grubu 742 Env. no’lu sikkesi. ………………...75
Fot.47. -A-B Anonim follis B grubu 874 Env. no’lu sikkesi……………..… .76
Fot.48. -A-B Anonim follis C grubu 400 Env. no’lu sikkesi…… .………..….77
Fot.49. -A-B Anonim follis C grubu 797 Env. no’lu sikkesi… ………..…….78
Fot.50. -A-B Anonim follis C grubu 883 Env. no’lu sikkesi… …………..….79
Fot.51. -A-B Anonim follis C grubu 884 (1) Env. no’lu sikkesi… ………….…..80
Fot.52. -A-B Anonim follis C grubu 885 Env. no’lu sikkesi… . …….............81
Fot.53. -A-B Anonim follis I Grubu 407 Env. no’lu sikkesi… . …….............82
Fot.54. -A-B IX. Konstantinos Dönemi 871 Env. no’lu sikkesi… . …….............83
Fot.55. -A-B X. Konstantinos Dönemi 880 Env. no’lu sikkesi… ………….…..84
Fot.56.-A-B II.İoannes Dönemi 870 Env. no’lu sikkesi……………….85
106
14.ÇİZELGELER LİSTESİ
Çizelge Sayfa No
107
15.ÇiZİMLER VE HARİTALAR LİSTESİ
Çizimler Sayfa No
Haritalar Sayfa No
Harita 1: Alanya Uydudan Türkiye’de Konumu…………… ………………………..6
Harita 2: Alanya Uydudan Genel Görünümü………… ……………………………...6
Harita 3: İ.S.400 Bizans İmparatorluğu……… ………………………………………8
Harita 4: İ.S. 6. ve 7.Yüzyıllarda Bizans Darphaneleri…………… ………………..19
108
SÖZLÜK
Kişisel Bilgiler
Eğitim
Yüksek Lisans
Lisans
Lisans Sanat Tarihi 2016
İş Deneyimi
Yabancı Dil
İngilizce
Yaptığı Tezler
Hobiler
VAN YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ
20/11/2020
Tez Başlığı / Konusu:
Alanya Arkeoloji Müzesi’nde Bulunan Bizans Sikke Örnekleri
Yukarıda başlığı/konusu belirlenen tez çalışmamın Kapak sayfası, Giriş, Ana bölümler ve Sonuç
bölümlerinden oluşan toplam 111 sayfalık kısmına ilişkin, 20/11/2020 tarihinde şahsım/tez danışmanım
tarafından TURNİTİN intihal tespit programından aşağıda belirtilen filtreleme uygulanarak alınmış olan
orijinallik raporuna göre, tezimin benzerlik oranı % 15 (onbeş) dir.
Uygulanan Filtreler Aşağıda Verilmiştir:
- Kabul ve onay sayfası hariç,
- Teşekkür hariç,
- İçindekiler hariç,
- Simge ve kısaltmalar hariç,
- Gereç ve yöntemler hariç,
- Kaynakça hariç,
- Alıntılar hariç,
- Tezden çıkan yayınlar hariç,
- 7 kelimeden daha az örtüşme içeren metin kısımları hariç (Limit match size to 7 words)
Yüzüncü Yıl Üniversitesi Lisansüstü Tez Orijinallik Raporu Alınması ve Kullanılmasına İlişkin
Yönergeyi İnceledim ve bu yönergede belirtilen azami benzerlik oranlarına göre tez çalışmamın herhangi bir
intihal İçemediğini; aksinin tespit edileceği muhtemel durumda doğabilecek her türlü hukuki sorumluluğu
kabul ettiğimi ve yukarıda vermiş olduğum bilgilerin doğru olduğunu beyan ederim.
Gereğini bilgilerinize arz ederim.
20/11/2020
Yaşar YAMAN
Öğrenci No : 179211042