Elektrik 

Makineleri

DA motorlarında yük seçimi, yol verme, hız kontrolü

Mekanik yüklerin hız‐moment karakteristikleri
Sabit momentli yük: Çalışma hızı aralığınca momenti değişmeyen
yüklerdir. Konveyör (nakledici, taşıyıcı), öğütücü, haddane ve   T  2 
vinç‐asansör uygulamaları sabit momentli yüklere örnek T  T   
verilebilir.
Hızla orantılı olarak momenti değişen yük: Bu tip yüke örnek
olarak silindirler arasından kağıt ve kumaşların geçirilerek
düzeltilmesinde kullanılan makinalar verilebilir.
Sabit moment 
Sabit güçlü yük: Momenti, çalışma hızı ile ters orantılı olarak
değişen yüklerdir. Dairesel testereler ve torna motorlar bu tip
yüklerdendir.
Sabit güç 
Momenti hızın karesiyle orantılı olarak değişen yük: Moment
isteği hızın karesiyle artan yüklerdir. Santrafüj vantilatör,
komproser ve üfleyicilerin yanı sıra ısıtmada, vantilasyonda ve
klimalarda kullanılan bütün hava ile ilgili fanlar bu tip
 
yüklerdendir.
Motor‐Yük eşleşmesi
Yük ve motorun moment‐hız karakteristiklerinin kesiştiği nokta,
motor ve yükün uyumlu olarak çalışabilecekleri moment T* ve
karşılığı olan hız 𝜔* değerlerini verir. T 

yük
Motorun bir yükü sürebilmesi için:
• Motor başlangıç momentinin yükün başlangıç momentinden
büyük olması, T*  motor

• Motor ve yükün hız moment karakteristiklerinin anma hızı

içinde kesişmesi gerekir.

 
* 
DA motorlarda devir yönü
DA motorlarda devir yönünü değiştirmek için:

• Endüvi akımının yönünü

veya
• Alan akımının yönünü değiştirmek gerekir.

Her iki devrenin (endüvi ve alan) akımlarının yönlerini değiştirmek devir yönünü değiştirmez.
Genel kural olarak endüvi devresi akımının yönünü değiştirmek tercih edilir.
Çünkü alan sargısı endüktansı yüksektir ve alanda depolanan enerjiyi harcamadan yapılacak olan yön
değiştirme işlemi tehlikeli olabilir.
DA motorlarda devir yönü
+

IL Ia
Uyartım Ra
(alan)
+ devresi +

VT Şönt Ec
Seri
Kompunt
_ bağlantı _

_
ters yönde dönme
_
ileri yönde dönme
IL Ia
Uyartım Ra
+ (alan)
devresi _
VT Şönt
Ec
Seri
Kompunt
_
bağlantı +

+
DA motorları‐Dört çalışma bölgesi

Dört‐bölge çalışma:
Belirli yüklerin dinamikleri dört‐bölge
çalışmayı gerektirir. Dönen bir motorun
gerilimi aniden azaltılırsa, yük ataletinden
dolayı motor negatif tork üretir.
Motor bir generatör gibi davranır.
Şaftındaki mekanik enerjiyi elektrik
enerjisine çevirir. Bu ilave güç sürücüye geri
döndürülür.
Bu olay, bir aracın yokuş aşağı sürülürken
motorunun fren olarak kullanılmasına
benzerdir. Frenleme II ve IV bölgelerinde
meydana gelir.
DA Motorlarında Hız Kontrolü

DA motorlarında hız kontrolü genel olarak iki şekilde yapılır. Yabancı uyartımlı, şönt ve kompunt DA
motorlarında hız kontrolü hem uyartım sargısı direnci değiştirilerek hem de endüvi devresi direnci
değiştirilerek gerçekleştirilir.

Seri ve sabit mıknatıslı DA motorlarında da hız kontrolü sadece besleme gerilim değiştirilerek
gerçekleştirilir. Sıfırdan nominal hıza kadar motordan maksimum moment elde etmek için motor hızı
endüvi devresine uygulanan gerilim değiştirilerek gerçekleştirilir. Nominal hızda zaten motor endüvi
devresine anma gerilimi uygulanmıştır.
DA Motorlarına Yol Verme
Bir DA motoruna enerji uygulanıp çalıştırılmasına yol verme denir. Motorlar ilk yol almada aşırı akım
çektikleri için özellikle motor yük altında çalıştırılacaksa özel düzeneklerle motora yol vermek gerekir.

• Bir DA motorun yük ile bağlantısında motorun ürettiği moment (Tm) yük momentinden (Tyük) yüksek
ise (Tm>Tyük) motor hızlanır.

• Motorun ürettiği moment yük momentinden düşük ise (Tm<Tyük) motor yavaşlar.
• Motorun ürettiği moment yük momentine eşit ise motor sabit hızda çalışır.
DA Motorlarına Yol Verme
DA motorlarının ilk kalkınma akımları tam yük akımlarının birkaç katına kadar yüksek olabilmektedir. İlk
kalkınma akımlarının motora ve motoru besleyen şebekeye zarar vermemesi için düşük değerde tutulması
gerekir. İki yöntem vardır.
  r1  r2  r3  rn  R
rn‐1 

Ia  R1
Ra 
r1 Motor anma hızı
+ +
R2
V T  Ec  r2
_  R3
_  r3
R4
r4=Rm
0 t3 t 0 t
t1 t2 t1 t2 t3

İlki, motora ayarlı bir DA gerilim kaynağı yardımıyla ilk anda düşük gerilim uygulanır. Motor normal hızına
ulaşınca gerilim de normal değerine yükseltilir.
İkinci yöntemde ise motorun endüvi devresi direncini yükseltmektir. Bunun için endüvi devresine
kademeli bir direnç seri olarak bağlanır. Motor hızlandıkça seri direnç kademeli olarak devreden çıkarılır.
Motor normal hızına ulaşınca seri direnç de tamamen devreden çıkarılır. Seri direncin uzun süre devrede
olması güç kaybına sebep olur
Kaynaklar
1. Güngör Bal, Elektrik Makinaları‐1, ELK‐301
2. Güngör Bal, Doğru akım Makinaları ve Sürücüleri
3. Stephen J. Chapman, Elektrik Makinalarının Temelleri
4. P.C. SEN, «Principles of Electric Machines and Power 
Electronics»
5. Anadolu Üniversitesi, Açık Öğretim Fakültesi, Yayın No: 
1587,
6. Öner, Y., DA Makinaları Ders notu
7. https://www.electrical4u.com/permanent‐magnet‐dc‐
motor‐or‐pmdc‐motor/