EĞİTİM BİLİMİNE

GİRİŞ

Prof. Dr. Mehmet ŞİŞMAN

3. Baskı
 Prof. Dr. Mehmet ŞİŞMAN

EĞİTİM BİLİMİNE GİRİŞ

ISBN: 975-6802-10-3

© 2007, Pegem A Yayıncılık®

Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları,
Pegem A Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Hizmetleri Tic. Ltd. Şti.’ne
aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,
kapak tasarımı mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da
başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C.
Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü
olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz
yayınları satın almamasını diliyoruz.

1. Baskı: Ağustos 2006

3. Baskı: Ekim 2007

Kapak Tasarımı: zulfin.eua

Yayın Yönetmeni: Gürsel Avcı
Baskı: Öncü Basımevi – Ankara
Tel: (0312) 384 31 20

Pegem A Yayıncılık®
Eğitim Danışmanlık Hizmetleri Tic. Ltd. Şti.
Adakale Sokak 4/1 Yenişehir ANKARA
Tel: (312) 430 67 50 – 430 67 51
Belgeç: (312) 431 37 38
İnternet: www.pegema.com.tr
E-posta: pegema@pegema.com.tr

ii
Prof. Dr. Mehmet ŞİŞMAN

1976 yılında Erzurum Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk

Dili ve Edebiyatı Bölümü’nden mezun oldu. 1976–1986 yılları
arasında Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı çeşitli ortaöğretim
kurumlarında ve Eskişehir Eğitim Enstitüsü’nde toplam on yıl
öğretmenlik yaptı.
Eğitim Yönetimi, Teftişi, Planlaması ve Ekonomisi Anabilim
Dalında, 1986 yılında Anadolu Üniversitesi’nde yüksek lisansını; 1993
yılında Hacettepe Üniversitesi’nde doktorasını tamamladı. Aynı
anabilim dalında 1997’de doçent, 2003 yılında profesör oldu.
1986–1995 yılları arasında Anadolu Üniversitesi’nde görev yapan
yazar, 1995 yılında Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Fen-Edebiyat
Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü’ne atandı. Bu üniversitede Eğitim
Fakültesi’nin kuruluş çalışmalarını yürüttü ve 1998 yılında Eğitim
Fakültesi’ne atandı. 2003–2005 yılları arasında Kırgızistan-Türkiye
Manas Üniversitesi’nde öğretim üyesi olarak görev yapan yazar,
halen Eskişehir Osmangazi Üniversitesi’nde öğretim üyesi olarak
görevine devam etmektedir.
Eğitimle ilgili ulusal ve uluslararası çeşitli dergilerde yayımlanmış
makaleleri bulunan yazar, Örgüt Kültürü, Örgütler ve Kültürler,
Öğretim Liderliği, Eğitimde Mükemmellik Arayışı, Öğretmenliğe Giriş
kitaplarının yanında Eğitimde Toplam Kalite Yönetimi, Eğitim ve Okul
Yöneticiliği El Kitabı adlı kitapların ortak yazarları, Sınıf Yönetimi adlı
kitabın da editörleri arasında yer almaktadır. Ayrıca yazarın ulusal ve
uluslar arası düzeyde çeşitli bilimsel toplantı ve kongrelerde
sunulmuş bildirileri bulunmaktadır.
Yazar, alanıyla ilgili ulusal ve uluslarası düzeydeki çeşitli akademik
dergilerde hakemlik yapmakta, lisans ve lisansüstü düzeyde dersler
vermekte ve alanıyla ilgili araştırma ve yayım faaliyetlerini
sürdürmektedir.

iii
 ÖNSÖZ
Yüksek Öğretim Kurulu (YÖK) tarafından eğitim fakültelerinde
gerçekleştirilen yeniden yapılanma çalışmaları sonucunda, 1998–1999 öğretim
yılından itibaren hazırlanan yeni eğitim programları uygulanmaya başlanmıştır.
Aradan geçen sekiz yıl içinde bu programlar tekrar gözden geçirilmiş,
uygulamalar değerlendirilmiş, söz konusu programlar yeniden düzenlenerek
2006–2007 öğretim yılından itibaren uygulanmaya başlanmıştır. Daha önce
programlarda Öğretmenlik Mesleğine Giriş adı altında yer alan dersin adı, yeni
düzenlemede Eğitim Bilimine Giriş olarak değiştirilmiştir. Ayrıca dersin
içeriğinde de bazı değişiklikler yapılmıştır.

Bu dersin amacı, öğretmen adaylarına eğitimin çeşitli yönlerini ve

öğretmenlik mesleğini kısaca tanıtmaktır. Dersin tanımında, eğitimin temel
kavramları, eğitimin felsefi, psikolojik, sosyal, politik, hukuki, ekonomik ve
tarihi temelleri ile eğitim bilimlerinde yöntem, sosyal değişme ve yenileşme
sürecinde eğitim, öğretmenlik mesleği gibi konular yer almaktadır.

Bu kitabın hazırlanmasında konuların ayrıntısına girmeden eğitimin

çeşitli yönleri ve öğretmenlik mesleği, ana çizgileriyle tanıtılmaya çalışılmıştır.
Kitabın yazımında olabildiğince anlaşılır bir dil kullanılmıştır. Her bölümün
sonunda o bölümle ilgili çoğu Türkçe kaynaklardan oluşan bir kaynak listesi
verilmiştir. İlgi duyan okuyucuların bu kaynakları inceleyerek konuları daha
ayrıntılı olarak öğrenebileceği düşünülmüştür.

Kitabın bu baskısında, öncekilerden farklı olarak konuların birbiriyle

ilişkisi göz önüne alınarak ünitelerin sırasında bir değişiklik yapılmıştır.
Öğretim elemanlarından, öğrencilerden ve okuyuculardan gelecek yapıcı
eleştiriler ve katkılar doğrultusunda gelecekte yapılacak baskılarında kitabın
daha elverişli hale gelebileceği düşünülmektedir.

Kitabın düzenlenmesi ve katkılarından dolayı meslektaşlarım Doç. Dr. S.

Turan, Doç. Dr. M. B. Acat ile Servet Sarıkaya, Gürsel Avcı başta olmak üzere
Pegem A takımına teşekkür eder, kitabın öğrencilere, programı uygulayacak
öğretim elemanlarına ve okuyuculara yararlı olmasını dilerim.

Eskişehir Prof. Dr. Mehmet Şişman

Ekim, 2007

v
 İÇİNDEKİLER

Sayfa No

İçindekiler....................................................................................................... vii
Önsöz............................................................................................................... v

1. BÖLÜM
EĞİTİMİN TEMEL KAVRAMLARI
(ss: 1–17)

İnsan ve Eğitim................................................................................................. 1
Bir Hizmet Olarak Eğitim.................................................................................. 3
Sosyalleşme ve Kültürleme Süreci Olarak Eğitim............................................... 3
Eğitimin Konusu ve Türü .................................................................................. 4

Eğitimle İlgili Temel Kavramlar ......................................................................... 4

Bir Bilim Olarak Eğitim..................................................................................... 4

Eğitimin Tanımı................................................................................................ 6
Etkileme Olarak Eğitim ................................................................................ 6
Süreç ve Sonuç Olarak Eğitim ..................................................................... 6

Formal ve İnformal Eğitim ........................................................................... 7

Nesnel ve Öznel Açıdan Eğitim .................................................................... 7

Sosyal Bir kurum Olarak Eğitim ve Okul........................................................... 8

Öğretme ve Öğrenme ....................................................................................... 9
Öğrenme Teorileri .......................................................................................... 10
Öğretim Stratejileri ......................................................................................... 11
Öğretim Yöntemleri ........................................................................................ 12
Öğretim Teknikleri.......................................................................................... 13
Eğitim Programı ............................................................................................. 14
Eğitim Programının Öğeleri ....................................................................... 15
Tartışma ve Araştırma Soruları ....................................................................... 17
Yararlanılan ve Yararlanılabilecek Kaynaklar .................................................. 17

vii
 2. BÖLÜM
EĞİTİMİN AMAÇ VE İŞLEVLERİ
(ss: 19–33)

Eğitimin Amaç ve İşlevi .................................................................................. 19

Okulun Amaç ve İşlevi.................................................................................... 21

Eğitim ve Okulun İşlevleri ............................................................................... 23

Hizmet Üreten Bir Yer Olarak Okul................................................................. 22

Bireysel Amaç ve İşlevler ................................................................................ 24

Sosyal-İnsani Amaç ve İşlevler ........................................................................ 25
Kültürel Amaç ve İşlevler ................................................................................ 25
Politik Amaç ve İşlevler................................................................................... 26
Teknik-Ekonomik Amaç ve İşlevler ................................................................. 26
Eğitsel Amaç ve İşlevler .................................................................................. 27

Eğitimin İşlevleri Açısından Okul Akımları ....................................................... 29

Etkili Bir Okulun Özellikleri ............................................................................. 28

Seçkinler Eğitimi Akımı.............................................................................. 30

Sanat Eğitimi Akımı................................................................................... 30
Çocuktan Hareket Akımı ........................................................................... 30

İş Eğitim Akımı .......................................................................................... 31

Kır Eğitim Yurdu Akımı.............................................................................. 31

Üretim Okulu Akımı................................................................................... 32

Tartışma ve Araştırma Soruları ....................................................................... 32
Yararlanılan ve Yararlanılabilecek Kaynaklar .................................................. 33

3. BÖLÜM
EĞİTİMİN TARİHİ GELİŞİMİ
(ss: 35–49)

Avrupa’da Eğitimin Tarihi Gelişimi ................................................................. 35

Doğu Toplumlarının Tarihinde Eğitim ............................................................ 38

Türklerde İslamiyet Öncesi Dönemde Eğitim .................................................. 39

Türkiye’de Eğitimin Tarihi Gelişimi................................................................. 39

Türklerde İslamiyet Sonrası Dönemde Eğitim ................................................. 40

Selçuklu Devleti Döneminde Eğitim........................................................... 40
Osmanlı Devleti Döneminde Eğitim........................................................... 41
Cumhuriyet Sonrası Türkiye’de Eğitim ...................................................... 46
Tartışma ve Araştırma Soruları ....................................................................... 48
Yararlanılan ve Yararlanılabilecek Kaynaklar .................................................. 48

viii
 4. BÖLÜM
EĞİTİMİN SOSYAL TEMELLERİ
(ss: 51–62)

Sosyal Bir Varlık Olarak İnsan ........................................................................ 52

Eğitimin Toplumsal Yönleri ............................................................................ 51

Toplum İçinde İnsanın Eğitimi ........................................................................ 53

Toplumlarla İlgili Sınıflamalar ......................................................................... 53
Sosyal Yapı ve Eğitim..................................................................................... 54
Sosyalleşme ve Eğitim .................................................................................... 55
Sosyal Tabakalaşma ve Eğitim ....................................................................... 56
Sosyal Hareketlilik ve Eğitim........................................................................... 57
Sosyal Kontrol ve Eğitim................................................................................. 58
Sosyal Bütünleşme ve Eğitim.......................................................................... 59
Aile ve Eğitim ................................................................................................. 60
Tartışma ve Araştırma Soruları ....................................................................... 62
Yararlanılan ve Yararlanılabilecek Kaynaklar .................................................. 62

5. BÖLÜM
EĞİTİM AÇISINDAN TOPLUMSAL
DEĞİŞME VE YENİLEŞME
(ss: 63–77)

Sosyal Değişme .............................................................................................. 63

Sosyal Değişme Sürecinde Eğitim................................................................... 64
Sosyal Değişme Aracı Olarak Eğitim ............................................................... 65
Sosyal Değişmelerin Etkisiyle Eğitimde Değişme............................................. 65
Sosyal Değişme Sürecinde Eğitim Sistemleri ................................................... 66
Sosyal Değişme Sürecinde Okul ..................................................................... 66
Teknolojik Değişmeler ve Okul Yönetimi ........................................................ 67
Sosyal Değişme Sürecinde Öğretmen ............................................................. 68
Sosyal Değişme Sürecinde Öğrenme .............................................................. 69
Küreselleşme Sürecinde Eğitim ....................................................................... 70
Sosyal Değişme Sürecinde Türk Eğitim Sistemi............................................... 72
AB Sürecinde Türk Eğitim Sistemi .................................................................. 74
Tartışma ve Araştırma Soruları ....................................................................... 76
Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar.................................................... 77

ix
 6. BÖLÜM
EĞİTİMİN HUKUKİ TEMELLERİ
(ss: 79–92)

Hukuk ve Eğitim............................................................................................. 79

İnsan Hakları Evrensel Bildirgesinde Eğitim ............................................... 80

Bazı Uluslar arası Belgelerde Eğitim................................................................ 80

Çocuk Hakları Sözleşmesinde Eğitim ......................................................... 81

Milli Eğitimle İlgili Bazı Yasalar ....................................................................... 85

Türk Anayasasında Eğitim ......................................................................... 83

Tevhid-i Tedrisat Kanunu .......................................................................... 85

Milli Eğitim Temel Kanunu ........................................................................ 86

Türk Milli Eğitiminin Temel İlkeleri.................................................................. 87

Türk Milli Eğitiminin Amaçları......................................................................... 86

Eğitimle İlgili Diğer Yasal Belirleyiciler ....................................................... 89

Yükseköğretimle İlgili Yasalar .................................................................... 91
Tartışma ve Araştırma Soruları ....................................................................... 92
Yararlanılan ve Yararlanılabilecek Kaynaklar .................................................. 92

7. BÖLÜM
EĞİTİMİN POLİTİK TEMELLERİ
(ss: 93–109)

Politika ve Eğitim ........................................................................................... 93

Eğitim Politikaları ........................................................................................... 94
Politik Sistemler ve Eğitim .............................................................................. 94
Siyasal Kurumlar ve Eğitim............................................................................. 95

Bir Politika Belirleme Aracı Olarak Milli Eğitim Şuraları................................... 98

Demokrasi ve Eğitim ...................................................................................... 97

Bir Politika Oluşturma Birimi Olarak Devlet Planlama Teşkilatı ....................... 98

Hükümet Programlarında Eğitim Politikaları ................................................... 99

Türkiye İçin Orta Vadeli Program ................................................................. 101

Avrupa Birliği Sürecinde Türkiye’de Eğitim Politikaları ................................. 100

Modern Toplumlarda Eğitim ve Okula İlişkin Eleştiriler ................................. 104

Türkiye Ön Ulusal Kalkınma Planı ................................................................ 103

Tartışma ve Araştırma Soruları ..................................................................... 108

Yararlanılan ve Yararlanılabilecek Kaynaklar ................................................ 109

x
 8. BÖLÜM
EĞİTİMİN EKONOMİK TEMELLERİ
(ss: 111–136)

İnsan ve Ekonomi......................................................................................... 111

Ekonomi İçinde İnsan................................................................................... 112
Beşeri Sermaye Kavramı .............................................................................. 113
Eğitim ve Kalkınma ...................................................................................... 114
Eğitim ve Ekonomik Büyüme ....................................................................... 116
Eğitimin Yatırım ve Tüketim Özelliği ............................................................. 117
Eğitimin Finansmanı..................................................................................... 118
Eğitim Harcamaları ...................................................................................... 118
Cari Harcamalar...................................................................................... 121
Yatırım Harcamaları ................................................................................ 121
Transfer Harcamaları............................................................................... 122

İşgücü Planlaması......................................................................................... 123

Eğitimin Maliyeti........................................................................................... 122

Eğitim Ekonomisi ......................................................................................... 124

Eğitimin Bir Hizmet ve Mal Olması ............................................................... 125
Eğitim Talebi ve Özellikleri ........................................................................... 126
Eğitim Arzı ve Özellikleri ............................................................................... 128
Eğitimin Piyasası .......................................................................................... 129
Eğitim Maliyetleri.......................................................................................... 130
Eğitimin Bireysel ve Toplumsal Getirileri....................................................... 131
Eğitimin Dışsallıkları ..................................................................................... 134
Tartışma ve Araştırma Soruları ..................................................................... 135
Yararlanılan ve Yararlanılabilecek Kaynaklar ................................................ 135

9. BÖLÜM
EĞİTİMİN FELSEFİ TEMELLERİ
(ss: 137–156)

Bazı Felsefi Akımlar ve Eğitime İlişkin Tezleri ................................................ 140

Felsefenin Başlıca Çalışma Alanları............................................................... 137

İdealist Felsefe ......................................................................................... 141

Realist Felsefe.......................................................................................... 142
Pragmatik Felsefe .................................................................................... 143
Varoluşçu Felsefe .................................................................................... 144
Analitik Felsefe ........................................................................................ 145
Bazı Eğitim Akımları ..................................................................................... 146

xi
 Daimicilik ................................................................................................ 146

İlerlemecilik ............................................................................................. 148

Esasicilik.................................................................................................. 147

Yeniden Kurmacılık ................................................................................. 149

İdeoloji ve Eğitim ......................................................................................... 153

Varoluşçu Eğitim ..................................................................................... 149

Türkiye Eğitim Sisteminin Felsefi Temelleri ................................................... 154

Tartışma ve Araştırma Soruları ..................................................................... 155
Yararlanılan ve Yararlanılabilecek Kaynaklar ................................................ 156

10. BÖLÜM
EĞİTİMİN PSİKOLOJİK TEMELLERİ
(ss: 157–188)

İnsanın Gelişimi ve Eğitim ............................................................................ 157

Gelişimle İlgili Temel Kavramlar ................................................................... 158
Gelişim ve Öğrenme................................................................................ 158
Büyüme ve Olgunlaşma .......................................................................... 159
Hazırbulunuşluk ...................................................................................... 160

Gelişimin İlkeleri........................................................................................... 160

Öğrenme ................................................................................................. 160

Gelişimi Etkileyen Etmenler .......................................................................... 162

Katılım..................................................................................................... 162
Çevre ...................................................................................................... 162
Bedensel Gelişim.......................................................................................... 163
Doğum Öncesi Dönem ............................................................................ 163
Bebeklik Dönemi..................................................................................... 164

İlköğretim Dönemi................................................................................... 165

Çocukluk Dönemi ................................................................................... 164

Ergenlik Dönemi ..................................................................................... 165

Bilişsel Gelişim ............................................................................................. 166

İşlem Öncesi Dönem ............................................................................... 167

Duyusal-Motor Dönemi ........................................................................... 166

Somut İşlemler Dönemi ........................................................................... 167

Soyut İşlemler Dönemi ............................................................................ 168
Ahlak Gelişimi .............................................................................................. 170
Gelenek Öncesi Düzey............................................................................. 171
Geleneksel Düzey .................................................................................... 171
Gelenek Sonrası Düzey ........................................................................... 171
Kişilik Gelişimi .............................................................................................. 172
Psiko-seksüel Gelişim .............................................................................. 172

xii
 Psiko-sosyal Gelişim ................................................................................ 174
Öğrenme Süreci ........................................................................................... 176

İçgüdüler ................................................................................................. 176

Refleksler................................................................................................. 176

Öğrenme-Öğretme Teorileri.......................................................................... 177

Davranışçı Yaklaşım ................................................................................ 178
Klasik Koşullanma ................................................................................... 179
Edimsel Koşullanma ................................................................................ 179
Gözlem Yoluyla Öğrenme ....................................................................... 180

Bilgiyi İşleme Kuramı............................................................................... 181

Bilişsel Yaklaşım ...................................................................................... 180

Yapısalcılık Kuramı .................................................................................. 182

Çoklu Zekâ Kuramı.................................................................................. 183
Öğrenmeyi Etkileyen Etmenler ..................................................................... 184
Hazırbulunuşluk ...................................................................................... 184
Olgunlaşma ............................................................................................. 185
Motivasyon ............................................................................................. 185
Dikkat ..................................................................................................... 185
Pekiştireç................................................................................................. 186
Aktif Katılım............................................................................................. 186
Zaman..................................................................................................... 186
Öğrenme Stratejileri................................................................................. 186
Tartışma ve Araştırma Soruları ..................................................................... 187
Yararlanılan ve Yararlanılabilecek Kaynaklar ................................................ 187

11. BÖLÜM
BİR MESLEK OLARAK ÖĞRETMENLİK
(ss: 189–230)

Öğretmenlik Mesleği ..................................................................................... 189

Öğretmenlik Mesleğinin Bazı Özellikleri......................................................... 191
Öğretmenlerin Hizmet Öncesinde Yetiştirilmesi............................................. 193
Öğretmen Adaylarının Seçilmesi ................................................................... 194
Programlarda Öğretmenlik Meslek Bilgisi Dersleri ......................................... 195
Öğretmen Yeterlilikleri .................................................................................. 196

Milli Eğitim Şuralarında Öğretmen Yetiştirme Konusu ................................... 199

Öğretmenlerin Yeterlilik Alanları ................................................................... 197

İyi Bir Öğretmende Bulunması Beklenen Genel Özellikler ............................. 200

Öğretmenin Rolleri ....................................................................................... 202

Öğretmenlerin Hizmet İçinde Yetiştirilmesi.................................................... 203

Öğretmenin Görevleri................................................................................... 203

Öğretmenlerin Meslek Örgütleri .................................................................... 205

xiii
Türkiye’de Öğretmen Yetiştirmede Gelişmeler .............................................. 206
Öğretmen Yetiştirme Milli Komitesi ............................................................... 209
Tartışma ve Araştırma Soruları ..................................................................... 210
Yararlanılan ve Yararlanılabilecek Kaynaklar ................................................ 210
EK-1 Öğretmen Yeterlilikleri ......................................................................... 212
EK-2 Türkiye’de okul Kademelerine Göre Öğretmen Yetiştirmenin
Kısa Tarihçesi ............................................................................................... 224

12. BÖLÜM
EĞİTİM BİLİMLERİNDE YÖNTEM
(ss: 231–257)

Eğitim Bilimlerinde Araştırma Yöntemi ......................................................... 231

Bilim ve Bilimsel Bilgi ................................................................................... 233
Bilim ve Paradigma ...................................................................................... 234
Bilim ve Teori............................................................................................... 235
Bilimsel Yöntem ........................................................................................... 236
Bilimsel Araştırma Türleri ............................................................................. 236

Araştırmayla İlgili Kaynakların Taranması ..................................................... 238

Bilimsel Araştırmanın Aşamaları ................................................................... 238

Araştırma Probleminin Belirlenmesi .............................................................. 239

Araştırmanın Önemi ..................................................................................... 240
Sayıltılar ....................................................................................................... 240
Sınırlılıklar .................................................................................................... 240
Tanımlar ...................................................................................................... 241
Yöntem ........................................................................................................ 241
Araştırma Modeli .......................................................................................... 241
Evren ........................................................................................................... 242
Örneklem ..................................................................................................... 242
Verilerin Toplanması .................................................................................... 242
Ölçme Araçlarının Geliştirilmesi .................................................................... 243
Eğitim Araştırmalarında Veri Toplama Yolları ............................................... 246
Verilerin Analizi ve Yorumu .......................................................................... 247
Sonuçlar ve Öneriler..................................................................................... 248
Araştırma Raporunun Yazılması.................................................................... 248
Tartışma ve Araştırma Soruları ..................................................................... 250
Yararlanılan ve Yararlanılabilecek Kaynaklar ................................................ 251

Dizin ...........................................................................................253

xiv
 Eğitimin Temel Kavramları

1.
BÖLÜM EĞİTİMİN TEMEL
KAVRAMLARI

Öğrenme Amaçları

•
Bu bölüm sonunda;

•
eğitimle ilgili temel kavramları tanıyacak,

•
eğitimin farklı tanımlarını öğrenecek,

•
öğrenme sürecini tanıyacak,

•
öğrenmeyle ilgili temel kavramların anlamını bilecek,
eğitim ve öğrenme sürecini çözümleyebileceksiniz.

İNSAN VE EĞİTİM

İ
nsanlar dışında diğer canlı varlıkların eğitiminden de söz

edilmektedir. İnsan, yaratılmışlar içinde en mükemmel varlık

edilmekle birlikte bu kitapta insanın eğitimi söz konusu

İçinde yer aldığı kültür, ortam ve yaşantıların zenginliğine göre insanın

olup geliştirilebilir bir potansiyele sahip olarak dünyaya gelmektedir.

çeşitli yönlerden gelişimi ve eğitimi de farklılaşmaktadır.

İnsan, genel olarak antropolojinin çalışma konusudur. İnsan, çeşitli
bilim alanları tarafından biyolojik, sosyal, psikolojik, ekonomik bir varlık
olarak tanımlanır. Bu farklı tanımların her biri karmaşık bir varlık olan
insana tek açıdan bakmaktadır. Örneğin, felsefe insanı düşünen bir varlık

1
 Eğitimin Amaç ve İşlevleri

2.
EĞİTİMİN AMAÇ VE
İŞLEVLERİ
BÖLÜM

Öğrenme Amaçları

Bu bölüm sonunda;
• eğitim ve okulun başlıca amaç ve işlevlerini öğrenecek
• eğitim ve okulun işlevine ilişkin eleştirileri tanıyacak
• farklı amaçlarla oluşturulan okul tiplerini tanıyacak
• daha etkili bir eğitim için gereklilikleri analiz edebileceksiniz.

EĞİTİMİN AMAÇ VE İŞLEVİ

ğitimle ilgili bütün planlı faaliyetler, belirli amaçlara ulaşmak ve

E belirli işlevleri gerçekleştirmek içindir. Eğitim sistemlerinin

dayandığı belirli bir eğitim felsefesi, bu felsefeye göre teorik
olarak yetiştirilmesi tasarlanan bir insan tipi ve oluşturulmak istenen bir
toplum modeli vardır. Farklı eğitim felsefeleri, eğitimde amaç, içerik,
süreç, yöntem, ortam gibi konularda farklı noktalara vurgu yapar.
Eğitimin amaç ve işlevleri söz konusu eğitim felsefesinin içinde yer alır.
Eğitimin amaçları konusunda çeşitli görüşler vardır. Bunlar,
zamana, toplumlara, ülkelerin yönetim ve eğitim felsefelerine göre
farklılaşabilir. Örneğin Batıda Eski Yunan’da ve Roma’da eğitimin temel
amacı, siyasi otoriteye bağlı vatandaşlar yetiştirmek olarak görülürken,
Ortaçağ eğitiminde bütünüyle dini bir amaç güdülmüş, Rönesans’tan

19
 Eğitimin Tarihi Gelişimi

3.
BÖLÜM EĞİTİMİN TARİHİ
GELİŞİMİ

Öğrenme Amaçları

Bu bölüm sonunda;
• eğitimin tarihi temellerini kavrayacak,
• Türk toplumunda eğitimin tarihi geçmişini tanıyacak,
• geçmişten bugüne eğitimdeki gelişmeleri kavrayacak,
• geçmişle bugün arasındaki ilişkileri eğitim ekseninde
açıklayabileceksiniz.

AVRUPA’DA EĞİTİMİN TARİHİ GEÇMİŞİ

B
ugünkü Batı uygarlığının ve kültürünün temeli, düşünce, hukuk
ve ahlak sistemleri yönünden, Eski Yunan, Eski Roma
kültürleriyle Hıristiyan inanç sistemine dayanır. Dolayısıyla
eğitim anlayış ve uygulamalarında da bunların etkileri vardır.
Batı’da Antik devirde eğitim, genel olarak müzik ve beden eğitimi
olmak üzere iki öğeyi içeriyordu. Eğitim denince, bedensel ve zihni
gelişim yanında ruh ve ahlak temizliği anlaşılmaktaydı. Eğitim, bu

öngörülen temel değerler, kahramanlık, savaşçılık, şan ve şöhret, ahlak

dönemde sadece asiller için söz konusu olup bireylere kazandırılması

ve ruh güzelliği idi.

Isparta Şehir Devleti’nde devletin askeri özelliğine bağlı olarak
eğitimde askerlikle ilgili değerlere “emir, itaat, disiplin, savaşçılık” önem
verilirken, Atina Devleti’nde devletin demokratik niteliğine bağlı olarak

35
 Eğitimin Sosyal Temelleri

4.
BÖLÜM EĞİTİMİN SOSYAL
TEMELLERİ

Öğrenme Amaçları

•
Bu bölüm sonunda;

•
bireyle toplum arasındaki ilişkileri kavrayacak,

•
toplumsal kurum ve süreçlerle eğitim ilişkisini anlayacak,

•
ailenin eğitimdeki rolünü kavrayacak,
insan-toplum ilişkilerini çözümleyebileceksiniz.

EĞİTİMİN TOPLUMSAL YÖNLERİ

ğitimle toplum arasındaki ilişkiler ve eğitimin sosyal yönleri,

E eğitim sosyolojisinin temel çalışma konusudur. Eğitim sosyolojisi

alanında eğitimle toplum, toplumsal kurumlar, toplumsal
süreçler arasındaki ilişkiler, makro ve mikro düzeylerde, yani büyük
toplum ve okul merkezli olarak ele alınır. Buna göre bu kapsamda
eğitimle ilişkili olarak ele alınan başlıca konular, toplumsal kurumlar,
sosyal tabakalar, sosyal statü ve roller, sosyal süreçler, sosyal değişme,
eğitim politikaları, eğitim planlaması, meslekler, kültür, hukuk gibi
konulardır.
İnsan, bir toplum içinde dünyaya gelir ve eğitilir. Toplum olmadan
bireyin olması mümkün değildir. Buna göre esas olan bireyin değil bir

51
 Eğitim Açısından Toplumsal Değişme ve Yenileşme

5.
BÖLÜM
EĞİTİM AÇISINDAN
TOPLUMSAL DEĞİŞME
VE YENİLEŞME

Öğrenme Amaçları
Bu bölüm sonunda;

•
•
toplumsal değişme ve eğitim ilişkilerini kavrayacak,

•
toplumsal değişmelerin eğitime etkilerini bilecek,

eğitimin toplumsal değişmelere etkisini kavramış olacaksınız.

SOSYAL DEĞİŞME

G
ünümüzde başta bilgi ve teknoloji olmak üzere birçok alanda
hızlı değişmeler gözlenmektedir. Toplumlar, durağan
özelliklerinin yanında dinamik özellikler gösterir. Sosyal
değişme, toplumun dinamik yönünü ifade eder. Değişmenin
özünde bir farklılaşma olup bu kavram, bir durumdan başka bir duruma
geçişi ifade eder. Sosyal değişme kavramı ise kısaca, toplumsal yapı ve
davranışlarla sosyal kültürün maddi ve manevi öğelerindeki değişmeleri
kapsar. Sosyolojide sosyal değişme konusu ayrıntılı olarak ele alınır ve
bazı teorilerle açıklanır. Bu teorilerin bir kısmında maddi öğelerdeki
değişmelerin daha hızlı, manevi (inanç, tutum ve değerler) öğelerdeki
değişmelerin ise daha yavaş gerçekleştiği ileri sürülür.

63
 Eğitimin Hukuki Temelleri

6.
BÖLÜM EĞİTİMİN HUKÛKÎ
TEMELLERİ

Öğrenme Amaçları

•
Bu bölüm sonunda;

•
dünyada eğitimle ilgili evrensel bazı düzenlemeleri tanıyacak,

•
Türkiye’de eğitimi düzenleyen bazı yasaları bilecek,

•
Türk milli eğitiminin temel ilkelerini kavrayacak,

eğitimle ilgili uygulamaları eğitim hukuku kapsamında

çözümleyebileceksiniz.

HUKUK VE EĞİTİM

T
oplumsal yaşamı düzenleyen yazılı kurallar bütününe hukuk
denir. Bu kurallar, toplumsal yaşamın çeşitli yönlerini
kapsamakta olup bunlardan biri de eğitim alanıdır. Bugün
dünya ülkelerinde eğitim, sosyal bir kurum ve kamu hizmeti olarak
görülmekte, dolayısıyla zorunlu temel eğitim, hemen bütün ülkelerde
devlet okullarında parasız olarak sunulmaktadır. Eğitim hakkı da temel
insan hakları kapsamında yer almakta, bunu düzenleyen çeşitli ulusal
yasalarla birlikte uluslararası düzeyde anlaşma ve belgeler
bulunmaktadır. Bugün eğitim hukuku olarak adlandırılan bir alandan da
söz edilebilir.

79
 Eğitimin Politik Temelleri

7.
BÖLÜM EĞİTİMİN POLİTİK
TEMELLERİ

Öğrenme Amaçları
Bu bölüm sonunda;

•
•
politika ve eğitim politikası kavramlarının anlamını bilecek,

•
eğitim, siyaset ve demokrasi ilişkilerini çözümleyebilecek,

•
eğitimde hükümet politikalarının yerini kavrayacak,

Türkiye’nin eğitim politikalarını, uygulama açısından

çözümleyebileceksiniz.

POLİTİKA VE EĞİTİM

değişmeler olmuştur. Şehir yaşamı ve bu yaşamı düzenleme

P
olitika, Latince kökenli bir sözcük olup zamanla anlamında bazı

anlamına gelen politika kavramı hakkında İlk çağ filozofları

Eflatun ve Aristo’dan bu yana pek çok şey söylenmiş ve bu bağlamda
politika ve eğitim ilişkileri de analiz edilmiştir.
Toplumların tarihinde eğitimin bir politika konusu olarak ele
alınması ve milli eğitim politikalarının oluşturulup uygulanması, yakın
yüzyıllarda ulus devletlerin doğup gelişmeye başlamasıyla birlikte önem
kazanır. Günümüzde eğitim, özellikle zorunlu eğitim, bir kamu politikası
olarak planlanıp uygulanmaktadır. Hemen bütün ülkelerde eğitim,
ağırlıklı olarak kamu tarafından sunulan bir hizmettir.

93
 Eğitimin Ekonomik Temelleri

8.
BÖLÜM EĞİTİMİN EKONOMİK
TEMELLERİ

Öğrenme Amaçları

•
Bu bölüm sonunda;

•
insanla ekonomi arasındaki ilişkileri kavrayacak,

•
ekonomi içinde insan faktörünün yerini bilecek,

•
eğitimin ekonomik açıdan çözümlemesini yapacak,

toplumsal ve ekonomik kalkınma sürecinde eğitimin yerini

kavrayacaksınız.

İNSAN VE EKONOMİ

İnsanlar, yaşamak için birtakım ihtiyaçlarını karşılamak

İ zorundadır. İnsanların toplum halinde yaşamaya başlamasıyla
ekonomik faaliyetler de artmıştır. İnsan ihtiyaçları, sürekli

gelişmektedir. İnsan ihtiyaçlarını gidermeye dönük üretim faktörleri

artmakta ve çeşitlenmekte, buna bağlı olarak uzmanlaşma ve işbölümü

(toprak, emek, sermaye ve girişimci) ise kıt ve sınırlıdır.

Bilim insanları, ekonomi olarak adlandırılan faaliyetleri tanımaya
yönelik teoriler ve birtakım araçlar geliştirmeye çalışmışlardır. Geliştirilen

İktisat biliminin uğraştığı temel sorun, kıt kaynaklar ve bunlarla

bu araçların bir bilim dalı haline gelmesi sonucu iktisat bilimi doğmuştur.

giderilmek zorunda olan çok sayıda insan ihtiyaçlarıdır.

111
 Eğitimin Felsefi Temelleri

9.
BÖLÜM EĞİTİMİN FELSEFİ
TEMELLERİ

Bölüm Amaçları

•
Bu bölüm sonunda;

•
felsefenin çalışma alanlarını tanıyacak,

•
bazı felsefi akımların eğitime ilişkin tezlerini kavrayacak,

•
eğitim akımlarını tanıyacak,

•
eğitim akımlarının eğitime ilişkin farklı tezlerini kavrayacak,

Türkiye’de eğitimin felsefi temellerini çözümleyebileceksiniz.

FELSEFENİN BAŞLICA ÇALIŞMA ALANLARI

F
elsefi düşünce ve felsefi bilgi, insanın kendini ve çevresini
tanıma arzusunun bir sonucu olarak görülebilir. Felsefe, bütün
bilim dallarının anasını oluşturur. Bütün bilim dalları, bağımsız
birer alan olarak gelişmeden önce genel olarak felsefe içinde yer
alıyordu. Bilimlerin felsefeden bağımsız olarak gelişmesi, onları
bütünüyle bu alandan koparmış sayılmaz. Bu kez de bilim dallarının
içinde bir alt alan olarak o alanın felsefesi gelişmeye başlamıştır: Eğitim
felsefesi, siyaset felsefesi, bilim felsefesi gibi.

137
 Eğitimin Psikolojik Temelleri

10
.
BÖLÜM EĞİTİMİN PSİKOLOJİK
TEMELLERİ

Öğrenme Amaçları

•
Bu bölüm sonunda;

•
gelişimle ilgili temel kavramları bilecek,

•
gelişimle ilgili temel teorileri tanıyacak,

•
çeşitli yönlerden insanın gelişim sürecini tanıyacak,

insanın gelişimi sürecinde eğitimin yerini kavramış olacaksınız.

İNSANIN GELİŞİMİ VE EĞİTİM

P bir bilim dalı olarak tanımlanabilir. İnsan davranışlarıyla

sikoloji, insanın davranışlarını ve zihinsel süreçlerini inceleyen

ilgilenen başka bilim dalları da vardır. Eğitim de bir davranış

değiştirme süreci olarak tanımlandığında, insan davranışı, eğitimin de bir
konusu olmaktadır. Bu yönüyle psikoloji, eğitimle yakından ilişkili bir
alandır. Psikolojinin içinde alt alanlar olarak gelişim psikolojisi, öğrenme
psikolojisi, sosyal psikoloji, eğitimle çok yakından ilgilidir.
İnsan davranışlarını etkileyen birçok faktör vardır. İnsanların
göstermiş oldukları davranışların temelinde, doğum öncesinden

etkisi vardır. İnsanı değerlendirirken geçmişini ve bugününü birlikte

başlayarak geçmiş yaşantıların, özellikle de çocukluk döneminin büyük

değerlendirmek gerekir. Öğrencinin de çevresini, yeteneklerini, kişiliğini,

157
 Bir Meslek Olarak Öğretmenlik

11
.
BÖLÜM BİR MESLEK OLARAK
ÖĞRETMENLİK

Öğrenme Amaçları

•
Bu bölüm sonunda;

•
öğretmenlik mesleğini çeşitli yönleriyle tanıyacak,

•
öğretmenlerin, rol, görev ve yeterlilik alanlarını öğrenecek,

•
Türkiye’de öğretmen yetiştirme sistemin tanıyacak,
iyi bir öğretmen olabilmek için gerekli tutum ve davranışların
neler olması gerektiğini tanımlayabileceksiniz.

ÖĞRETMENLİK MESLEĞİ
ğitim sisteminin başlıca öğelerini, öğrenciler, öğretmenler, eğitim

E programları, yöneticiler, eğitim uzmanları, eğitim teknolojisi,

fiziki ve finansal kaynaklar oluşturmaktadır. Bunlar içinde
öğretmen, en temel öğedir. Eğitimin niteliği ve kalitesi de büyük ölçüde
öğretmenlerin niteliğiyle doğru orantılıdır. Bu bakımdan eğitim sistemi
içinde görev alacak öğretmenlerin, gerek hizmet öncesinde, gerekse
hizmet içinde, iyi bir biçimde yetiştirilmesi, eğitim hizmetlerinin kalitesi
yönünden önem taşır.
Günümüzde öğretmenlik, özel uzmanlık bilgisi ve becerisi
gerektiren bir meslek olarak kabul edilir. Statü ve saygınlığı, ülke ve
kültürlere göre değişmekle birlikte öğretmenlik, doğrudan insanla ilgili bir
meslek olması yönüyle, öteden beri sadece bir kazanç kapısı olarak değil,
aynı zamanda kutsal bir meslek olarak görülmüştür. Türk eğitim tarihinde
bilge kişilerin ve öğretmenlerin hep saygın bir yeri olmuş, öğretmen

189
 Eğitim Bilimlerinde Yöntem

12
.
BÖLÜM EĞİTİM BİLİMLERİNDE
YÖNTEM

Öğrenme Amaçları

•
Bu bölüm sonunda;

•
bilim ve bilimsel yöntemle ilgili temel kavramları tanıyacak,

•
bilimsel araştırma sürecinin aşamalarını öğrenecek,

•
bilimde alternatif bakış açılarını tanıyacak,
bilimsel araştırma raporları düzenleyebileceksiniz.

EĞİTİM BİLİMLERİNDE ARAŞTIRMA YÖNTEMİ

E
Eğitim, “bir bilim midir, yoksa bir sanat mıdır” konusu öteden
beri tartışılır. Bu tartışmalarda kimisi eğitimi bilim, kimisi sanat,
kimisi de bir araştırma ve çalışma konusu olarak görmüştür.
Eğitim biliminin gelişmesine temel oluşturan çalışmalar, psikolojide insan
davranışları konusunda yapılan çalışmalardır. Geçen yüzyılın ortalarına
gelindiğinde ise eğitimle ilgili konular daha geniş bir kapsamda ele
alınmaya ve eğitimin içinde bazı alt alanlar gelişmeye başlar.
Eğitim bilimleri ifadesi, eğitimi konu edinen bilim alanlarını kapsar.
Eğitim bilimi karşılığı olarak eskiden beri kullanılan kavramlardan biri
pedagojidir. Halen hem Batıda hem de Ortaasya Türk dillerinde bu
kavram Rusça’dan geçmiş haliyle pedagogika, Türkiye Türkçe’sinde de
pedagoji olarak kullanılır. Pedagoji kelimesinin aslı Grekçe olup çocuk

231
 Dizin

DİZİN
A________________________ C________________________
Açık Sistem 247 Cari Harcamalar 107,116
Açıköğretim 149,157 Comensky 145
Ahilik 71,78,79,80 Condillac 145
Ahlak Gelişimi 71,78,79,80
Ahmet Yesevi 148
Alan Bilgisi 217,219,220,221,227,237 Ç________________________
Alt Kültür 47,186 Çıraklık Eğitimi 105,153
Anaokulu 246,247 Çocuktan Hareket Akım 191
Anayasa 52,54,55,56,57,58,60,62,64, Çocukluk Dönemi 65,69,72,73
130,225
Aydınlanma Çağı 145
Araştırma Modeli166,169
Araştırma Yöntemi160,169,177 D________________________
Daimicilik 28,29,33
Darülfünun 58,153,156,251
Darülmuallimat 247,250
B________________________ Darülmuallimin 229,247,248,250,251
Bacon 145 Darülmuallimin-i Ali 229,247,250,251
Baker139,140,141 Davranış 5,6,7,9,15,41,42,44,46,47,48,
Bebeklik Dönemi72 58,65,68,72,77,81,82,84,85,87,94,
Bedensel Gelişim 68,71,72,73,113 96,126,137,159,181,187,200,211,
Berkeley 23 222,234,241
Beşeri Sermaye 99,100,102,103,107,118, Değerler Felsefesi 20,21
120,122 Demokrasi 31,37,44,60,119,120,125,
Bilgi Felsefesi 20 127,223
Bilgi Toplumu 42,134,198,200,205 Demokrasi Eğitimi 60
Bilim 1,4,5,11,12,19,20,21,223,24,26,29, Demokratik Toplum 45,129,186
30,32,34,37,56,60,66,86,92,96,98, Ders Programı 16
113,126,136,146,150,156,157,160, Descartes 23,26,145
171,176,203,217,222,232 Devlet Planlama Teşkilatı 50,206,249
Bilimsel Araştırma 60,136,159,162, Dewey 25,36,128,155,156,192
165,177 Diderot 145
Bilimsel Bilgi 20,162,163,164 Dikey Hareketlilik 45
Bilimsel Yöntem 23,77,159,163,164 Doğrudan Maliyetler 116
Bilimsellik 37,60 Doğum Öncesi Dönem 71,72
Bilişsel Gelişim 73,74,75,77,78,136 Dolaylı Maliyetler 116,117
Bireyci Toplum 42 Duyusal-Motor Dönemi 74
Biruni 148
Büyüme 40,66,67,70,72,100,102,111,
120,133,195

253