2.

ÇOK BASINÇLI SİSTEMLER

2.1 İKİ KADEMELİ SOĞUTMA SİSTEMLERİ:

Basit buhar sıkıştırmalı soğutma çevrimi -30 ye kadar verimli olmaktadır. -40C ile -100C
arasındaki sıcaklıklar için kademeli soğutma sistemleri tercih edilir. Kademeli soğutma
sistemlerinde sıcaklık değeri uygulama alanına göre belirlenir. Endüstriyel soğutma için
-35C ile -50C, eczacılık, tıp, kimya ve petrol endüstri gibi soğutma yapılan alanlarda
-40C ile -100C arasındaki sıcaklıklara inilmelidir.

Çok düşük buharlaşma sıcaklıklarındaki çalışma şartlarında soğutma çevriminin kapasitesi ile
birlikte performans katsayısı da hızla düşmektedir. Bunun sebeplerinden birisi, düşük emiş
basıncı ile başlayan sıkıştırma işleminin, aynı çıkış - yoğuşma basıncına ulaşılabilmesi için
daha yüksek bir sıkıştırma oranı gerektirmesidir. Ayrıca çok düşük buharlaşma sıcaklıklarında
kompresör çıkış basıncı ve sıcaklığı çok yükselmekte ve bunun sonucunda yağlama yağının
yanması ve buna bağlı olarak kompresör parçalarının aşınması ve kompresörün zarar görmesi
söz konusu olabilir. Bütün bu nedenlerden dolayı, çok düşük buharlaşama sıcaklıkları
gerektiğinde kompresör çıkış basıncı ve sıcaklığının aşırı yükselmesini önlemek için
kademeli soğutma yapılmalıdır.

Şekil 2.1 İki kademeli soğutma sistemine ait şematik diyagram

Şekil 2.1’de iki kademeli soğutma sistemine ait bir şematik diyagram gösterilmektedir. Bu
sistemde soğutucu akışkan 1. kısılma vanasında ara soğutucu basıncına genişler. Bu basınç iki
sıkıştırma kademesi arasındaki basınca eşittir. Ani genişlemeden dolayı sıvının bir kısmı
buharlaşır. Ara soğutucu eşanjöründeki doymuş buhar, alçak basınç kompresöründen çıkan
kızgın buharla karıştırıldıktan sonra yüksek basınç kompresörüne girer. Ara soğutucu
eşanjörünün altında biriken doymuş sıvı, ikinci kısılma vanasından geçerek buharlaştırıcıya
girer ve ortamdan ısı çekilerek soğutma gerçekleşir. İki kademeli soğutma çevrimine ait
sıcaklık – entropi ve basınç – entalpi diyagramları Şekil 2.2’de gösterilmiştir.

Sıkıştırmada, sıkıştırma süreci sonucunda ulaşılabilecek sıcaklığın daha başlangıçta

saptanması zorunluluğu vardır. Çünkü kademeli sıkıştırma yöntemine baş vurulup
vurulmayacağı sıkıştırma süreci sonunda ulaşabileceği maksimum sıcaklık saptandıktan
sonra ancak belirlenir. Genellikle sıkıştırma süreci sonunda ulaşılabilecek sıcaklığın
100C’den daha büyük olmaması arzu edilir.

Sıkıştırma sürecinin sonundaki basıncın sıkıştırma sürecinin başındaki basınca oranına

sıkıştırma oranı denir ve bu = Py/Pb ile gösterilir.

Eğer; 9 ise Tek kademeli

9    20 ise İki kademeli
 20 ise Üç kademeli

Şekil 2.2 İki kademeli soğutma çevrimine ait T-S ve P-h diyagramları

Aynı yoğuşturucu ve buharlaştırıcı sıcaklıkları arasında tek ve iki kademeli soğutma

sistemlerinin, soğutma tesir katsayılarının buharlaştırıcı sıcaklığına bağlı değişimleri Şekil
2.3’de gösterilmektedir. Şekilden de görüldüğü üzere, NH 3 için (Ty= 50C sabit olmak üzere)
buharlaşma sıcaklıkları arttığında iki kademeli sistem,tek kademeli sisteme göre daha yüksek
STK değerine sahip olmaktadır.
Şekil 2.3 Tek ve iki kademeli soğutma makinelerinin soğutma tesir katsayılarının
buharlaşma sıcaklığına bağlı değişimi

2.1.1 İKİ KADEMELİ SOĞUTMA ÇEVRİMİNİN TEK KADEMELİ ÇEVRİME GÖRE

AVANTAJLARI:

1- Daha az iş sarf edilerek sıkıştırma yapılır.

2- Mekanik kompresör iç verimi, volümetrik verimi ve mekanik verimi daha büyüktür.
3- Mekanik kompresör çıkış sıcaklığı daha düşüktür.
4- İşletme masrafları daha azdır.
5-Soğutma tesir katsayısı daha büyüktür.

DEZAVANTAJLARI:

1- Kuruluş maliyeti daha fazladır. (iki kompresör, birden fazla kısılma vanaları ve ara
soğutucu gibi fazladan kısımlar mevcuttur).
2.1.2 İKİ KADEMELİ SOĞUTMA ÇEVRİM HESAPLARI

İki kademeli soğutma sistemlerinde bir ısı eşanjörü gibi görev yapan ara soğutucu mevcuttur.
Bu ara soğutucuda, AKB’ nün çıkıştaki kızgınlık alınır ve doymuş buhar fazında soğutucu
akışkan YBK’ne gönderilir.

Ara soğutucu elemanın çalıştığı basınç yoğuşturucu ile buharlaştırıcı basınçlarının arasında
olmalıdır. Bu basınç, ampirik bir ifadeyle hesaplanmaktadır.

Para = Pb . Py + 0,35 (2.1)

Burada:

Para: Ara soğutucunun basıncı(bar)

Pb : Buharlaştırıcı basıncı (en düşük sıcaklıktaki basınç) (bar)
Py : Yoğuşturucu basıncı (bar)

Ara basınç ABK ve YBK’de minimum iş sarfiyatını veren basınç olacak şekilde hesaplanır.
ABK ve YBK iş ifadeleri toplanıp, elde edilen toplam işi minimum yapan P ara değeri tespit
edilir. Bu değer, buharlaştırıcı ve yoğuşturucu basınçlarının geometrik ortalaması olarak
bulunur.

Buharlaştırıcı (Evaparatör) tarafından çekilen ısı (Qb) :

Qb= m1 . ( h1 – h8)

“Soğutucu akışkan debisi (m1):

Qb
m1 =  (2.2)
(h1 – h8)

Yüksek basınç kompresöründen geçmesi gereken soğutucu akışkan debisi ara soğutucu
ele alınarak bulunabilir :

Q – W = Hç - Hg (Q=0, W= 0 )

Hç = Hg

m1(h2-h6)
m3 . h3 + m1. h7 = m3 . h6 + m1.h2  m3 =
h3-h6
Alçak basınç kompresörünün işi (adyabatik):
 m1(h2’ –h1) (2.3)
WAKB = 
İK . MK. EM. KK

Yüksek basınç kompresörünün işi (adyabatik) :

m3(h4’ –h3)
WYKB =  (2.4)
İK . MK. EM. KK

Yoğuşturucudan atılan ısı (Qy):

h3 + ( h4’ – h3)
h4 = 
İK

Qy = m3 . ( h4 - h5) (2.5)

Soğutma tesir katsayısı (STK) :

Qb
STK =  (2.6)
WABK + WYBK

Isıtma tesir katsayısı (ITK) :

Qy
ITK =  (2.7)
WABK + WYBK

ÖRNEK 2.1: Şekildeki soğutma devresinde dolaşan soğutucu akışkan amonyak (NH 3) olup,
sisteme ait veriler aşağıdaki gibidir.X1=1, X3= 1, X5= 0, Tb1= -30C Ty= 40C , T7= 30C
Qb1= 70 kW, Qb2= 20kW,
ABK: Tersinir adyabatik,
YBK için İK = 0,80 KK = 0,95 MK = 0,90

a-) T-s ve Ln P-h diyagramını çiziniz.

b-) AKB ve YBK’ nün kapasitesini hesaplayınız.
c-) Yoğuşturucunun kapasitesini hesaplayınız.
d-) STK ve ITK değerlerini bulunuz.

a-)
 +
Ara basıncın bulunması:

Para = Pb . Py + 0,35

Para = 1,2.15,54 + 0,35 = 4,7 bar

Noktalar P (bar) T(C) h (kJ/kg)

1 1,2 -30 1404,6
2 4,7 65 1599
3 4,7 2 1445,6
4’ 15,54 90 1619
5 15,54 40 371,7
6 4,7 2 371,7
7 15,54 30 350
8 1,2 -30 350

Devrede dolaşan soğutucu akışkan miktarının belirlenmesi:

Qb1 70
m1 =  =  = 0,066 kg/s
h1 - h8 1404,6 -350

Qb2 20
m2 =  =  = 0,019 kg/s
h3 - h6 1445,6 – 371,7
YBK’ nün gerçek çıkış şartları:
 (h4’- h3)
h4 = h3 + 
İK

1619 – 1445,6
h4 = 1445,6 +  = 1662 kJ/kg
0,80

m3 debisinin bulunması :

Ara soğutucu ele alınarak aşağıdaki ifadeden m3 debisi bulunabilir.

Q - W = Hç - Hg (Q=0, W=0)

Hç = Hg

m1.h2 + m1. h5 + (m3 - m1 - m2) h6 = (m3 - m2) . h3 + m1. h7

0,066.1599 + 0,066.371,7 + (m3 - 0,066 - 0,019).371,7 = (m3 – 0,019).1445,6 + 0,066.350

m3 = 0,096 kg/s

b-) ABK’ nün kapasitesi (tersinir):

WABK = m1 (h2 - h1) = 0,066.( 1599 – 1404,6) = 12,83 kW

YBK’ nün kapasitesi :

m3(h4’ –h3)
WYKB = 
İK . MK. EM. KK

0,096(1619 –1445,6)
WYKB =  = 24,33 kW
0,80 . 0,90 . 0,95
 c-) Yoğuşturucunun kapasitesi:

Qy= m3 . ( h4 - h5) = 0,096 ( 1662 – 371,7 ) = 123,86 kW

d-) Soğutma tesir katsayısı:

Qb1 + Qb2 70+20

STK =  =  = 2,42
WABK + WYBK 12,83+ 24,33

Isıtma tesir katsayısı:

Qy 123,86
ITK =  =  = 3,33
WABK + WYBK 12,83+24,33