Κεφάλαιο 10: Φαρυγγική Συσκευή

Wednesday, June 3, 2020 9:57 AM

Φαρυγγική Συσκευή → σχηματισμός προσώπου και τραχήλου

• Φαρυγγικά τόξα
• Φαρυγγικοί θύλακες
• Φαρυγγικές σχισμές
• Φαρυγγικοί υμένες

Φαρυγγικά Τόξα
• Έναρξη ανάπτυξης κατά την 4η εβδομάδα λόγω μετανάστευσης κυττάρων της νευρικής ακρολοφίας
• Εμφάνιση υπό τη μορφή υποστρόγγυλων ογκωμάτων με λοξή διάταξη
• Συνολικά 6 ζεύγη τόξων
• 1ο ζεύγος τόξων = καταβολές των γνάθων. Δύο αποφύσεις (άνω και κάτω γναθιαία απόφυση).
• 5ο, 6ο ζεύγος = υποτυπώδη, μη ορατά στην επιφάνεια του εμβρύου
• Αρχικά κάθε φαρυγγικό τόξο αποτελείται από εξώδερμα-μεσέγχυμα-ενδόδερμα
• Τα φαρυγγικά τόξα διαχωρίζονται μεταξύ τους με τις Φαρυγγικές Σχισμές
• Ενισχύουν τα πλάγια τοιχώματα του αρχέγονου φάρυγγα (πρόσθιο έντερο, προέλευση: λεκιθικός ασκός)
• Δομικά στοιχεία φαρυγγικών τόξων:
○ 1 φαρυγγική τοξοειδής αρτηρία (έκφ: αρτηριακός κορμός αρχέγονης καρδιάς / κατ: ραχιαία αορτή)
○ 1 χόνδρο ραβδοειδούς σχήματος
○ 1 μυϊκό στοιχείο (καταβολή μυών κεφαλής και τραχήλου)
○ 1 νεύρο που νευρώνει βλεννογόνο και μύες
• Κάθε φαρυγγικό τόξο έχει δικό του εγκεφαλικό νεύρο

Τόξο Παράγωγα μυϊκών στοιχείων Παράγωγα χόνδρινων στοιχείων Νεύρωση Παραγώγων

1ο Μασητήριοι κ.α. (Χόνδρος του Meckel) Άνω και Κάτω γναθιαίος
Ραχιαίο τμήμα → Σφύρα, Άκμονας κλάδος τριδύμου νεύρου
Μέσο τμήμα → [υποστροφή] (V)
Περιχόνδριο → πρόσθιος σύνδεσμος
της σφύρας, σφηνογναθιαίος
σύνδεσμος
Κοιλιακά τμήματα → πεταλοειδούς
σχήματος καταβολή της κάτω γνάθου
2ο Μύες αναβολέως, βελονοϋοειδής, (Χόνδρος του Reichert) Προσωπικό νεύρο (VII)
οπίσθια γαστέρα διγάστορα, ωτιαίος, Ραχιαίο άκρο → αναβολέας μέσου
μιμικοί ωτός, βελονοειδής απόφυση
Περιχόνδριο → βελονοϋοειδής
σύνδεσμος
Κοιλιακό άκρο → έλασσον κέρας
υοειδούς οστού
3ο βελονοφαρυγγικός Μείζον κέρας υοειδούς οστού Γλωσσοφαρυγγικό νεύρο
(IX)
4ο Κρικοθυρεοειδής, ανελκτήρας μαλ. Συνένωση με χόνδρο 6ου → χόνδροι Πνευμονογαστρικό νεύρο
Υπερώας, σφιγκτήρες φάρυγγα του λάρυγγα (εκτός επιγλωττίδα) (X)
[Άνω λαρυγγικός κλάδος]
5ο [υποστροφή] [υποστροφή] [υποστροφή]
6ο Ίδιοι μύες λάρυγγα Συνένωση με χόνδρο 4ου → χόνδροι Πνευμονογαστρικό νεύρο
του λάρυγγα (εκτός επιγλωττίδα) (X)
[Παλίνδρομος λαρυγγικός
κλάδος]

Φαρυγγικοί Θύλακοι
(= εκκολπώματα που σχηματίζει το ενδόδερμα του φάρυγγα που επενδύει την εσωτερική επιφάνεια των φαρυγγικών
τόξων. Αναπτύσσονται μεταξύ των τόξων με κεφαλουραία κατεύθυνση).
• 4 καλά ανεπτυγμένα ζεύγη θυλάκων
5ο ζεύγος: υποτυπώδες ή λείπει

Εμβρυολογία ΙΑ1023 - Νάνσυ Σανδάλη - Σελίδα 1

 ○ 5ο ζεύγος: υποτυπώδες ή λείπει
• Ενδόδερμα θυλάκων + [ελάχιστο μεσέγχυμα] + εξώδερμα φαρυγγικών σχισμών = φαρυγγικοί υμένες (δίστιβοι)

Φαρυγγικός Παράγωγα
Θύλακος
1ος Σαλπιγγοτυμπανικό εκκόλπωμα (→ τυμπανική κοιλότητα, μαστοειδές άντρο, ευσταχιανή
σάλπιγγα)
Τυμπανικός υμένας (τύμπανο) (παράγωγο 1ου Φαρυγγικού Υμένα)
2ος [εξαφάνιση λόγω ανάπτυξης υπερώιας αμυγδαλής]
Ένα τμήμα του παραμένει και σχηματίζει τον αμυγδαλικό βόθρο (→ εκβλαστήσεις → αμυγδαλικές
κρύπτες)
3ος Κάτω παραθυρεοειδής αδένας (προέλευση: επιθήλιο ραχιαίου βολβοειδούς τμήματος 3ου
θυλάκου)
Θύμος αδένας (συνένωση καταβολών κοιλιακών τμημάτων στη μέση γραμμή του τραχήλου)
4ος Άνω παραθυρεοειδής αδένας (ραχιαίο τμήμα)
Οπισθοφαρυγγικό σωμάτιο (→ ενσωμάτωση στο θυροειδή αδένα → σχηματισμός C κυττάρων
[παραγωγή καλσιτονίνης])
5ος Αν αναπτυχθεί→ υποτυπώδης, τμήμα 4ου φαρυγγικού θυλάκου

Φαρυγγικές Σχισμές
• Τέσσερα ζεύγη, εκατέρωθεν κεφαλής και τραχήλου
• Διαχωρίζουν εξωτερικά τα φαρυγγικά τόξα
• Μόνο το πρώτο ζεύγος διατηρείται, σχηματίζοντας τον έξω ακουστικό πόρο
• Τα υπόλοιπα ζεύγη σχηματίζουν τον αυχενικό κόλπο και φυσιολογικά εξαφανίζονται αργότερα μαζί με αυτόν
○ Αυχενικός κόλπος = Σχισμοειδούς σχήματος εντύπωμα στα πλάγια της φαρυγγικής συσκευής που
σχηματίζεται από 3 ζεύγη φαρυγγικών τόξων.

Φαρυγγικοί Υμένες
• Σχηματίζονται στα σημεία όπου έρχονται σε επαφή τα επιθήλια των φαρυγγικών σχισμών και θυλάκων.
• Μόνο το 1ο ζεύγος συμβάλλει στο σχηματισμό δομών του ενήλικα (τυμπανικός υμένας)

Ανάπτυξη Θυρεοειδούς Αδένα

• Πρώτος ενδοκρινής αδένας που αναπτύσσεται (24η ημέρα)
• Εμφανίζεται με τη μορφή μιας ενδοδερμικής πάχυνσης στην κοιλιακή μέση γραμμή του εδάφους του αρχέγονου
φάρυγγα
• Σταδιακά μετατοπίζεται ουραία στον τράχηλο, διερχόμενος μπροστά από το αναπτυσσόμενο υοειδές οστούν και
τους χόνδρους του λάρυγγα.
Λόγω έντονου κυτταρικού πολλαπλασιασμού χωρίζεται σε 2 λοβούς οι οποίοι συνδέονται με τον ισθμό του
θυρεοειδούς αδένα.
• Για ένα μικρό διάστημα συνδέεται με τη γλώσσα μέσω του θυρεογλωσσικού πόρου, ο οποίος αργότερα
εκφυλίζεται και εξαφανίζεται - μένει μόνο το τυφλό τρήμα στη ράχη της γλώσσας.
• 11η εβδομάδα: εμφάνιση κολλοειδούς, έναρξη δέσμευσης ιωδίου και σύνθεσης θυρεοειδικών ορμονών.

Ανάπτυξη Γλώσσας
• Μέσο γλωσσικό όγκωμα (άζυγο φύμα) + πλάγια (έξω) γλωσσικά ογκώματα εκατέρωθεν
• Τα πλάγια αυξάνουν γρήγορα σε μέγεθος, συνενώνονται και επικαλύπτουν το μέσο
○ Τελικά αποτελούν τα πρόσθια 2/3 της γλώσσας (στοματική μοίρα)
○ Γραμμή συνένωσης πλαγίων ογκωμάτων: μέση αύλακα γλώσσας (εξωτερικά), γλωσσικό διάφραγμα
(εσωτερικά)
• Στο οπίσθιο 1/3 (φαρυγγική μοίρα) παρατηρούμε δύο επάρματα:
 Ακρολοφία (μελλοντική ρίζα της γλώσσας) - βαθμιαία υπερκαλύπτεται από το υποφαρυγγικό έπαρμα
και τελικά εξαφανίζεται.
 Υποφαρυγγικό Έπαρμα
• Γραμμή συνένωσης οπίσθιου τριτημορίου + πρόσθιων τριτημορίων: τελική αύλακα (σχήμα V).
• Γλωσσικές θηλές: εμφανίζονται διαδοχικά περιχαρακωμένες, φυλλοειδείς, μυκητοειδείς
• Γευστικοί Κάλυκες: Ανάπτυξη 11η-13η εβδομάδα
• Νεύρωση γλώσσας
Αισθητική νεύρωση: γλωσσικό νεύρο (κλάδος V3), γλωσσοφαρυγγικό, άνω λαρυγγικό (Χ)

Εμβρυολογία ΙΑ1023 - Νάνσυ Σανδάλη - Σελίδα 2

 ○ Αισθητική νεύρωση: γλωσσικό νεύρο (κλάδος V3), γλωσσοφαρυγγικό, άνω λαρυγγικό (Χ)
○ Κινητική νεύρωση: Υπογλώσσιο νεύρο εκτός γλωσσοϋπερώιος μυς

Ανάπτυξη Σιελογόνων Αδένων

1. Ανάπτυξη παρωτίδων
○ Καταβολές που προέρχονται από εγκόλπωση του στοματικού εξωδερμικού επιθηλίου → διακλάδωση προς τα
ώτα → σχηματισμός χορδών που αποκτούν αυλό και μετατρέπονται σε πόρους
2. Ανάπτυξη Υπογνάθιων Αδένων
○ Έδαφος αρχέγονης στοματικής κοιλότητας → αύξηση προς τα πίσω και πλάγια → διακλάδωση και
διαφοροποίηση
○ Η ανάπτυξη τους συνεχίζεται και μετά τη γέννηση
○ Παράλληλα με την αναπτυσσόμενη γλώσσα αναπτύσσεται και ο υπογνάθιος πόρος
3. Ανάπτυξη Υπογλώσσιων Αδένων
○ Ανάπτυξη από ενδοδερμικές επιθηλιακές καταβολές στην παραγλωσσική σχισμή
○ Διακλάδωση καταβολών και απόκτηση αυλού → σχηματισμός 10-12 πόρων

Ανάπτυξη του Προσώπου

• Επαγωγική επίδραση τριών περιοχών:
○ Προσεγκέφαλου
○ Μετωπορρινικού εξωδέρματος
○ Αναπτυσσόμενου οφθαλμού
• Ο προσεγκέφαλος δίνει γένεση στα οπτικά κυστίδια, από τα οποία σχηματίζονται οι οφθαλμοί
• Πέντε καταβολές του προσώπου - εμφανίζονται ως αποφύσεις γύρω από την αρχέγονη στοματική κοιλότητα
○ Μετωπορρινική απόφυση:
 Μετωπιαίο τμήμα → μέτωπο
 Ρινικό τμήμα → άνω όριο αρχέγονης στοματικής κοιλότητας και ρινός
○ Άνω γναθιαίες αποφύσεις (2):
 Πλάγια όρια αρχέγονης στοματικής κοιλότητας
 Σχηματισμός πλαγίων τμημάτων άνω χείλους, δευτερογενούς υπερώας
○ Κάτω γναθιαίες αποφύσεις (2):
 Κάτω όριο αρχέγονης στοματικής κοιλότητας
• Τα ζεύγη των γναθιαίων αποφύσεων αποτελούν παράγωγα του πρώτου ζεύγους φαρυγγικών τόξων.
• Ανάπτυξη ρινικών (οσφρητικών) πλακωδίων → εγκόλπωση → ρινικά βοθρία (καταβολές των ρωθώνων και των
ρινικών κοιλοτήτων). → ρινικοί θύλακες
○ Αρχικά ρινικοί θύλακες + στοματική κοιλότητα διαχωρίζονται με υμένα, έπειτα αυτός ρήγνυται οπότε ρινική
και στοματική κοιλότητα επικοινωνούν μέσω των χοανών
• Ρινοδακρυϊκή αύλακα = σχισμή που χωρίζει έξω ρινική απόφυση + άνω γναθιαία σχισμή
○ Μετατρέπεται σε ρινοδακρυϊκό πόρο, το άνω άκρο του οποίου διευρύνεται και σχηματίζει το δακρυϊκό ασκό
• Πτερυγιαία λοφίδια = καταβολές πτερυγίων των ώτων
• Συγχώνευση κατά τη μέση γραμμή των έσω άκρων των κάτω γναθιαίων αποφύσεων → σχηματισμός κάτω γνάθου
και κάτω χείλους ("λακάκι στο πηγούνι")
• Συνένωση έσω + άνω γναθιαίων αποφύσεων → σχηματισμός άνω γνάθου και άνω χείλους, διαχωρισμός ρινικών
βοθρίων + στοματικής κοιλότητας
• Από το μεσογνάθιο τρήμα των έσω ρινικών αποφύσεων σχηματίζονται: φίλτρο άνω χείλους, ούλα, πρωτογενής
υπερώα
• Ανάπτυξη υπερώας: 2 αρχέγονες καταβολές
○ Πρωτογενής υπερώα → σχηματισμός προγναθιαίας μοίρας άνω γνάθου
○ Δευτερογενής υπερώα → καταβολή σκληρών και μαλακών τμημάτων της υπερώας, σχηματισμός ρινικού
διαφράγματος

Σημαντικότερες Ανωμαλίες Φαρυγγικής Συσκευής

1. Συγγενείς ωτιαίοι κόλποι και κύστεις
2. Τραχηλικοί (Βραγχιακοί) κόλποι (εξωτερικοί και εσωτερικοί)
○ Μη εξαφάνιση δεύτερης σχισμής και αυχενικού κόλπου
3. Τραχηλικά (Βραγχιακά) Συρίγγια
○ Ανώμαλος πόρος που εκβάλλει στον αμυγδαλικό κόλπο ή εξωτερικά στο πλάγιο τοίχωμα του τραχήλου
4. Τραχηλικές (Βραγχιακές) κύστεις
5. Τραχηλικά (Βραγχιακά) υπολείμματα
6. Σύνδρομο του πρώτου φαρυγγικού τόξου
○ Οφείλεται σε ανεπαρκή μετανάστευση των κυττάρων της νευρικής ακρολοφίας στο εσωτερικό του 1ου φ.τ.
2 κύριες κλινικές εκδηλώσεις:

Εμβρυολογία ΙΑ1023 - Νάνσυ Σανδάλη - Σελίδα 3

 ○ 2 κύριες κλινικές εκδηλώσεις:
 Σύνδρομο Treacher Collins (γναθοπροσωπική δυσόστωση) → ζυγωματική υποπλασία, λοξές βλεφαρικές
σχισμές, δυσμορφίες και ανωμαλίες στα ώτα
 Ακολουθία Pierre Robin → υποπλασία κάτω γνάθου, υπερωϊοσχιστία (αμφοτερόπλευρη), διαμαρτίες
ώτων και οφθαλμών
7. Σύνδρομο DiGeorge
○ Νεογνά γεννιούνται χωρίς θύμο και παραθυρεοειδείς αδένες → συγγενής υποπαραθυρεοειδισμός
(υποκαλιαιμία), ανοσοανεπάρκεια, ανωμαλίες υπερώας, μικρογναθία, χαμηλή πρόσφυση ώτων, καρδιακές
ανωμαλίες
○ Οφείλεται στη μη διαφοροποίηση του 3ου και 4ου φ.θ.
8. Έκτοποι παραθυρεοειδείς αδένες
9. Υπεράριθμοι παραθυρεοειδείς αδένες
10. Έκτοπος θυρεοειδής αδένας
11. Αγκυλογλωσσία (βραχύς χαλινός)
12. Μεταγεννητική ανάπτυξη των παραρρινικών κόλπων
13. Χειλεοσχιστία και Υπερωϊοσχιστία
○ Πρόσθια σχιστία (χειλεοσχιστία με ή χωρίς σχιστία της φατνιακής απόφυσης της άνω γνάθου)
○ Οπίσθια σχιστία (σχιστίες της δευτερογενούς ή οπίσθιας υπερώας)
○ Χειλεοσχιστία με εμπλοκή του άνω χείλους με ή χωρίς σχιστία της υπερώας
○ Ετερόπλευρη χειλεοσχιστία
○ Αμφοτερόπλευρη χειλεοσχιστία
○ Μέση χειλεοσχιστία
○ Υπερωϊοσχιστία με ή χωρίς χειλεοσχιστία

Εμβρυολογία ΙΑ1023 - Νάνσυ Σανδάλη - Σελίδα 4