2 Решени задачи

 √ 1√
1. Докажи дека за сите природни броеви n важи неравенството n 2 > 2n 2
.

 √ 
Решение. Нека k = n 2 . Тогаш важи
n √ o √ 2n2 − k 2
n 2 =n 2−k = √ .
n 2+k
√ √
Jасно е дека k < n 2, бидеjќи 2 не е рационалне броj, па важи k 2 < 2n2 . Бидеjќи k 2 и 2n2 се
природни броеви, заклучуваме дека важи 2n2 − k 2 ≥ 1. Затоа важи

2n2 − k 2 1 1
√ ≥1 √ > √ ,
n 2+k n 2+k 2n 2
√ √
каде што користиме и дека k + n 2 < 2n 2.

1
2. Дали постои ограничена низа на реални броеви (xn ) што го задоволува условот |xm −xn | > |m−n|
за сите различни m, n ∈ N?

 √Oдговорот
Решение. е да. Ќе пробаме да избереме соодветна константа c > 0 така што низата
xn = c n 2 ги задоволува условите на задачата. Нека m < n се различни природни броеви.
Тогаш имаме
 √ √ √ √   √  c|2q 2 − p2 |
|xm − xn | = cn 2 − c[n 2] − cm 2 + c[m 2] = c q 2 − p = √ ,
  
q 2+p
√ √  √
каде што q = n − m ∈ N и p = [n 2] − [m 2]. Освен тоа |xk | = c k 2 < c · 1 = c, бидеjќи
 √
k 2 ∈ [0, 1). Оттука се добива дека низата е ограничена и дека |xm − xn | < c, што значи дека
√ √ √
|q 2 − p| < 1, па pq < 1 + 2. Исто така, |2q 2 − p2 | ≥ 1 бидеjќи 2 е ирационален броj. Затоа важи

c|2q 2 − p2 | cq c c
|m − n| · |xm − xn | = q · √ ≥ √ =√ p > √ .
q 2+p q 2+p 2+ q 2 2+1

√ 1
Ако избереме c = 2 2 + 1, добиваме |xm − xn | < |m−n| , што и требаше да се докаже.

3. (Балканска математичка олимпиjада 2015) Докажи дека од 20 последователни природни броеви

√ n √ o 5
постои броj d таков што неравенството n d · n d > 2 важи за сите природни броеви n.
√
Решение. Слично како и до сега, нека m = [n d]. Тогаш важи
√ n √ o √  √  √ dn2 − m2
n d· n d =n d· n d−m =n d· √ .
n d+m

5
Ќе докажеме дека можеме да избереме d така што dn2 − m2 ≥ 5. Ако имаме 20 последователни
природни броеви, тогаш сите остатоци при делење со 20 се покриени, што значи дека можеме да
избереме d = 20k + 15 = 5(4k + 3). Ако dn2 − m2 = 0, тогаш m2 = dn2 и d мора да биде полн
квадрат. Но, d не е полн квадрат бидеjќи d ≡ 3 (mod 4), па заклучуваме дека dn2 − m2 ≥ 1 (jасно
е дека dn2 − m2 не може да биде негативно).

Ако dn2 − m2 = 1, тогаш d|m2 + 1. Но 4k + 3 има прост делител од ист облик, што значи дека
постои прост броj p = 4l + 3 таков што p|m2 + 1. Претходното е невозможно, бидеjќи −1 не е
квадратен остаток (mod p). Слично, ако dn2 − m2 = 4, тогаш d|m2 + 4, па постои прост броj
p = 4l + 3 таков што −4 е квадратен остаток (mod p). Меѓутоа, −4 е квадратен остаток ако и
само ако −1 е квадратен остаток, што значи дека и овоj случаj е невозможен.

Ако dn2 − m2 = 2, тогаш 5|m2 + 2. Меѓутоа, m2 ≡ 0, 1, 4 (mod 5), со што се елиминира и овоj
случаj. Исто така, случаjот dn2 − m2 = 3 повлекува 5|m2 + 3, што исто така е невозможно бидеjќи
m2 + 3 ≡ 2, 3, 4 (mod 5).
√ √
Можеме да заклучиме дека важи dn2 − m2 ≥ 5. Исто така, jасно е дека n d + m < 2n d. Оттука
имаме
√ n √ o √ dn2 − m2 √ dn2 − m2 dn2 − m2 5
n d· n d =n d· √ >n d· √ = ≥ ,
n d+m 2n d 2 2

што важи за сите природни броеви n. Со тоа доказот е завршен.

4. Нека α1 , ..., αn ∈ R се реални броеви и m1 , m2 , ..., mn ∈ N. Докажи дека постоjат цели броеви
q1 , q2 , ..., qn и p така што барем еден од нив е различен од нула, |qi | ≤ mi за i = 1, ..., n и
1
|q1 α1 + q2 α2 + ... + qn αn − p| < .
(m1 + 1)(m2 + 1) · ... · (mn + 1)

Решение. Да го поделиме интервалот [0, 1] на M = (m1 + 1)(m2 + 1) · ... · (mn + 1) подинтервали со

1
должина M . Ги разгледуваме сите броеви од облик {k1 α1 + ... + kn αn }, 0 ≤ ki ≤ mi . Ако барем
1
еден од нив е во интервалот [0, M ), задачата е решена. Pn сите се во преостанатите M −
Pn Во спротивно,
Pn принципот на Дирихле, { i=1 ki αi } и1 { i=1 li αi } се во истиот интервал.
1 интервали, па според
Нивната разлика i=1 (ki − li ) е на растоjание помало од M до наjблискиот цел броj, што го
завршува доказот.

5. (Кронекер) Нека θ е ирационален броj. Тогаш за секое 0 ≤ α ≤ 1 и за секое ε > 0 постои

природен броj k таков што | {kθ} − α| < ε.

Решение. Прво да приметиме дека {nθ} = ̸ {mθ} ако m ̸= n бидеjќи θ е ирационален броj. Исто
така, без губење на општоста можеме да претпоставиме дека 0 < θ < 1, затоа што nθ = n[θ]+n {θ}
и {nθ} = {n {θ}}.

Нека ϵ > 0 е дадено и нека α е произволно, така што 0 ≤ α ≤ 1. Од теоремата на Дирихле

за апроксимациjа добиваме дека постоjат цели броеви k и h така што |kθ − h| < ϵ. Важи точно
едно од kθ > h и kθ < h. Да претпоставиме дека kθ > h (преостанатиот случаj е сличен). Jа

6
разгледуваме следната подниза од {nθ}:

{kθ} , {2kθ} , {3kθ} , ....

Ќе докажеме дека почетните членови на оваа низа е растечки. Имаме дека kθ = [kθ] + {kθ}, па
1
mkθ = m[kθ] + m {kθ}. Затоа {mkθ} = m {kθ} ако и само ако {kθ} < m . Нека N е наjголемиот
1
природен броj таков што {kθ} < N . Тогаш имаме

1 1
< {kθ} < .
N +1 N
Тоа значи дека {mkθ} = m {kθ} за m = 1, 2, ..., N , што значи дека броевите

{kθ} , {2kθ} , ..., {N kθ}

формираат растечка аритметичка прогресиjа содржана во интервалот (0, 1). Последниот член од
прогресиjата го задоволува неравенството
1 1
< {kθ} < ,
N +1 N
што е еквивалентно со
1
1− < {N kθ} < 1.
N +1

Тоа значи дека

1
|1 − {N kθ}| < < {kθ} < ε.
N +1

Заклучуваме дека првите N членови од низата {nkθ} го делат единичниот интервал на подинтер-
вали со должина помала од ε. Бидеjќи α е во некоj од овие интервали, доказот е завршен.

7
3 Задачи за самостоjна работа

1. Определи го наjмалиот природен броj n таков што важи неравенството

√ √
0 < 4 n − ⌊ 4 n⌋ < 0.00001.

2. Докажи дека постоjат природни броеви m и n така што

√
 2 
m  1
 n3 − 2001 < 108 .
 

3. (Путнам 1980) Докажи дека постоjат цели броеви a, b, c така што барем еден од нив е различен
од нула, сите имаат апсолутна вредност помала од 106 и важи неравенството
√ √
|a + b 2 + c 3| < 10−11 .
√ 
4. Нека a е природен броj што не е полн квадрат. Определи го минимумот на изразот q 2  a − pq 
 

во однос на сите цели броеви p, q, q > 0.

5. Нека α1 , α2 , ..., αn се реални броеви и n ∈ N. Докажи дека постоjат цели броеви p1 , ..., pn и
1
природен броj q < mn така што важи неравенството |qαi − pi | ≤ m за i = 1, ..., n.

6. (Иран 2004) Нека со ||x|| е означено растоjанието од x до наjблискиот цел броj. Нека α ∈ R.
Докажи дека за секое ε > 0 постои природен броj q така што

||q 2 α|| < ε.

√
7. (Романиjа 2003) Докажи дека низата ([n 2003])n≥1 содржи произволно долги геометриски
прогресии со произволно голем количник.

8. Нека a1 , ..., a2007 се реални броеви со следното своjство: како и да избереме 13 од нив, постоjат
некои 8 од {a1 , ..., a2007 } со иста аритметичка средина како избраните 13. Докажи дека сите броеви
се еднакви.

9. (Таjланд 2016) Докажи дека за секоj прост броj p и сите природни броеви k постои природен
броj n таков што записот на броjот pn содржи блок од k последователни еднакви цифри.

10. (Кина 2018) Нека q е позитивен цел броj што не е полн куб. Докажи дека постои позитивна
константа C таква што за сите природни броеви n важи неравенството
n 1o n 2o 1
nq 3 + nq 3 ≥ Cn− 2 .

8
4 Утрински проблем - 24. април 2023

p
√ √ p 1
1. Ако p, q ∈ N и q < 7, докажи дека важи 7− q > pq .

Дозволено време: 120 минути

√
Решение Ако pq ≤ 2, тогаш или p = q = 1 или pq
1
≤ 12 . Ако p = q = 1, jасно е дека 7 − 1 > 1. Во
спротивно, pq ≥ 2 и важи
p 1 1 √
+ ≤ 2 + < 7.
q pq 2
p 1
Да претпоставиме сега дека q > 2. Тогаш имаме дека 2 · p > q.

Имаме дека важи

√ p 1  √  7q 2 − p2
7− = · q 7−p = √ .
q q q(q 7 + p)

Jасно е дека 7q 2 − p2 > 0. Ќе докажеме дека 7q 2 − p2 ≥ 3. Ако 7q 2 − p2 = 1, тоа би значело дека
7|p2 + 1, што не е возможно бидеjќи −1 не е квадратен остаток (mod 7). Слично, ако 7q 2 − p2 = 2,
тогаш 7|p2 + 2, што не е возможно, бидеjќи −2 не е квадратен остаток (mod 7). Бидеjќи 7q 2 − p2
е природен броj, мора да важи 7q 2 − p2 ≥ 3.

Сега имаме дека

7q 2 − p2 3 3 1 3 1
√ ≥ √ ≥ q
√ > · √ > ,
q(q 7 + p) q(q 7 + p) pq( p 7 + 1) pq 7
+1 pq
2
√
q 1 7
каде што користиме дека p < 2 и3> 2 + 1. Со претходното неравенствто доказот е завршен.

9
5 Литература

[1] Modular functions and Dirichlet series in number theory, T. M. Apostol, 1990.

[2] Diophantine Approximations, Krit Boonsiriseth, May 24, 2018.

[3] Aproksimacije iracionalnih brojeva racionalnim, Душан Ђукић, 16.5.2015

[4] Problems from the Book, Titu Andreescu, Gabriel Dospinescu, 2008.

10