Bakteri Morfolojisi / Prof. Dr.

Yaşar Nakipoğlu
Dilim: Tıbbi Bilimlere Giriş 1
Ders: Tıbbi Mikro Biyoloji
Ders Saat-Tarih: 11.00-25.11.2020
Görevli Grup: Nurcan Çiftçi ve 38.Grup - D: Hasan Çiçek, N: Berk Burak Yılmaz, N: Adile
Hacer Sırakaya
1.Prokaryotlar: (Pro=önce) (karyote = çekirdek = nukleus) yani nukleus oluşmadan önce
hücrelerdir. Bunlar: Arkeler , bakteriler ve mavi yeşil alglar.
2. Ökaryotlar: (Eu=gerçek) (karyote = çekirdek = nükleus) yani nukleusu olan hücrelerdir.
İnsan, hayvan, bitki hücreleri, mantar, protista alemi (diğer alglar).
*** Virüsler ise iki grubun arasında yer alıp replikasyonun dışında canlı özellikleri
bulunmayan mikroorganizmalardır.

Prokaryot örneği Ökaryot Örneği

Major Grup Bakteri, Arke,MaviYeşil Alg Mantar, parazit, diğer Algler
Nukleus Membranı Yok Var
Nukleus Yok Var
Ribonükleoprotein Yok Var
Hücre Bölünmesi İkiye Bölünme Mitoz ve Mayoz
Kromozom,DNA Tek , Çembersel Çok sayıda , Düz
Ekstra Kromozomal DNA Plazmit Mitokondride var.
Hücre Membranında Sterol Yok (Mikoplazma Hariç !!!!!) Var
Hücre Organelleri Sadece Ribozom (organel ???) Hepsi
Ribozom 70 S* 80 S*
Solunum Yeri Mezozom Mitokondri
Pinositoz Yok Var

*Svedberg Unit = Santrifüjde uygulandığında çökelme süresi

İnsan gözü 200 μm büyüklüğünde bir objeyi görebilir ve daha küçük olan objeleri göremez
dolaysıyla mikroorganizmaları görebilmek için bir alet ile büyütmemiz gerekmektedir. Bu
aletin adı ise mikroskoptur.
Kullanım amacına göre çeşitli mikroskop tipleri bulunmaktadır:
Işık mikroskobu
Karanlık alan mikroskobu Büyütme oranları benzerdir.
Faz kontrast mikroskobu
Floresan mikroskobu
Elektron mikroskobu Büyütme çok fazla.
Bakteri Morfolojisi / Prof. Dr. Yaşar Nakipoğlu
İyi bir Mikroskop’un özellikleri:
1. İyi bir çözünürlüğe sahip olması. Çözünürlük, iki yakın noktayı birbirinden ayrı ayrı
gösteren özelliktir. Göz: 200-300 μm (200 000-300 000 nm) Işık mikroskopu: 0.2 μm
(200 nm) Elektron mikroskopu: 0.5 nm.
2. İyi bir kontrasa sahip olması: Örnekler boyanarak kontrast özellikleri arttırılabilir.
3. İyi bir büyütme sağlaması: Büyütme lensler kullanılarak yapılır. İki tip lens
bulunmaktadır: a) Oküler lens: Büyütme gücü 1O x.
b) Objektif lenslerin büyütme güçleri: 4x, 10x, 40x ve immersiyon (1OOx).
Toplam büyütme= Oküler güç x objektif güç: 10 x 4 veya 10 veya 40 veya 100
* Dolayısıyla Işık mikroskobun büyütme gücü 40-1000 arasında değişmektedir.
NOT: İmmersiyon (x100) büyütmede yağ damlatılır ve kullanılır. Diğerleri kuru şekilde
kullanılır.
Elektron Mikroskobu: Bu mikroskopta aydınlatmak
için ışık yerine elektronu kullanıldığı için büyütme gücü
100 000 ile 1 milyon arasında değişmektedir. Pahalı ve
sürekli bakım gerekli.
Bakteri Morfolojisi:
Bakterinin şekli:
Koklar(coccus= dut)- oval veya küre
şeklinde
Küme kok : stafilokoklar
Çift kok: diplokok
Dörtlü kok: Tetrad
Basit Işık Mikroskopu Sekizli kok :Sarsina Zincir kok:
Streptokok
Çomak (basil) şekilleri : Koklar gibi diplobasil, streptobasil
..vb
Kokobasil : kok ile çomak arasında şekillerdir (kısa çomak)
Diğer şekiller Spiral şekli eğer spiral esnekse spiroket denir,
uçları iğ gibi olana fuziform şekli, kıvrık ve virgül
şekli…vb…
Bakterilerde Adlandırma
Biyologlar organizmaları cins adı ve tür adına göre sınıflandırmaktadırlar.
Cins adı büyük ,tür adı ise küçük harflerle başlar ve tamamı italik olarak yazılır
Bir organizmanın tek cinsi olur,türü ise bir veya daha fazla olabilir
Örneğin : Clostridium tetani , Clostridium botulinum , Clostridium noviy
HÜCRE MEMBRANI (SİTOPLAZMA ZARI)
Bakteri hücre duvarının altında yer almaktadır. Sitoplazma zarı sitoplazmayı saran çift
tabaka halinde fosfolipit, protein ve çok küçük miktarlarda karbonhidrat içeren ancak sterol
içermeyen bir zardır. Kalınlığı 5-1O nm’dir. Bakterinin yaşamı için hayati önemi vardır.
Yarı-geçirgendir. Belli iyon ve moleküllerin geçişine izin verir (ozmotik bariyerdir).
Transport sistemi , metabolik aktiviteleri bu bölgede gerçekleşir: Örneğin solunum, hücre
duvarı ve lipid sentezi, muhtemelen kromozom zincirinin ayrışması gibi.
Sitoplazma membranından salgılanan hidrolitik enzimler besinleri membrandan
geçebilecek büyüklükte küçük parçalara ayrıştırır.
Sitoplazmadan içeriye doğru uzanan kesecik yapıya mezozom adı verilir. Mezozom
bakterilerin replikasyonunda rol oynamaktadır. **Replikasyon burdan başlar.
Bakteri Morfolojisi / Prof. Dr. Yaşar Nakipoğlu
SİTOPLAZMA
Saydam, kolloidal, makromolekülleri (organelleri) içeren ve sitoplazma zarı ile çevrilmekte
olan bir yapıdır. En büyük bölümü sudur (bakteri kitlesinin yaklaşık %70’i sudur) .
Protein sentez yeri olan ribozomu , yedek besin ve enerji deposu olan inklüzyon
cisimciklerini içerir. Hücre zarı ve sitoplazmanın içindek tüm yapıların tamamına
protoplast adı verilir.
Sitoplazmada bulunan makromoleküller:
1. Nükleik asit
Bakteri hücrelerinde tek bir kromozom bulunur (haploid) ve kendi üzerine katlanarak
adeta bir yumak teşkil etmektedir. Bu kromozom dairesel çift iplikli DNA’dan
oluşmaktadır. Çok az da olsa Lyme hastalığın etkeni olan Borrelia burgdorfi gibi bazı
bakterilerin DNA’sı lineerdir.
Bir bakterinin ortalama boyunu 0.001 mm kabul edersek, açılmış bir bakteri DNA’sı bunun
1000 katıdır (1 mm). Bu katlanmayı sağlayan bakteri enziminin adı DNA
giraz (topoizomeraz II)dır. Bu enzimlere etki eden antibiyotikler DNA’nın
açılmasına ve bakterinin tahrip olmasına neden olurlar. Antibiyotikler
bakteriyi patlatır!!!!
2. Ribozomlar
Bakterilerin protein sentezleme yerleridir. Ribozom 70 S iki alt üniteden
(50S ve 30S) oluşmaktadır. Ribozomlara etki eden antibiyotikler, protein
sentezinin inhibe olmasına, bakterinin üremesinin durmasına veya ölmesine neden olurlar.
3. Plazmidler
Bakteri kromozumundan bağımsız olarak çoğalabilen ekstrakromozomal küçük DNA
parçasıdır. Plazmidler bakterilerin hayati önemi olmayan özelliklerinden sorumludur. Örneğin
antibiyotik, gümüş ve civa gibi ağır metal tuzlarına direnç. Dolaysıyla, plazmidini kaybeden
bir bakteri hayatını sürdürebilir. !!!!!! ÇOOK ÖNEMLİ SORU GELİR…
4. İnklüzyon cisimcikleri
Besin ve enerji deposu olan granüllerdir. Bu inklüzyon cisimcikleri volutin veya
metakromatik granülleri ya da bunları ilk saptayan iki bilim adamının soyadları olan Ernst-
Babes granülleri olarak da adlandırılırlar. Bu granüllerin varlığı bazı bakterilerin cins ve
tür tanısında önemlidir. Örneğin difteri hastalığının etkeni olan Corynebacterium
diphtheriae gibi çomak şeklindeki bakterilerin ,Albert boyası ile bakterinin uçlarındaki
granüllerin gösterilmesi. !!! BU DA HAYATİ!!!

Albert boyası ile boyanan C.diphtheria bakterinin

uçlarında toplanan inklüzyon cisimcikleri.

TANILAMADA ÇOK ÖNEMLİ!

Bakteri Morfolojisi / Prof. Dr. Yaşar Nakipoğlu