Professional Documents
Culture Documents
PDF Bahan Ajar Integral
PDF Bahan Ajar Integral
PDF Bahan Ajar Integral
BAHAN AJAR
MATERI INTEGRAL
Untue PDJ/DJ/PDE/DJE Eogjs ]I
PENDIDIKAN MATEMATIKA
FAKULTAS KEGURUAN DAN ILMU PENDIDIKAN
UNIVERSITAS MAJALENGKA
2021
EJ\J RONKJN\JV
Jssjgjdujgjieud [V. [F.
Pjgjd sojjmtorj fjki eitj soduj. Rortjdj-tjdj, djrigjm eitj pjnjjtejn puji
ljn syueur eomjlirjt Jggjm P[\, yjnk togjm dodforiejn rjmdjt ljn miljyjm-Nyj
eopjlj eitj soduj. Vjmdjt ljn sjgjd sodakj tor`urjmejn eopjlj njfi fosjr eitj
Njfi Dumjddjl PJ[, eogujrkjnyj, sjmjfjtnyj ljn eopjlj eitj sogjeu udjtnyj,
Jdin Yjj Vjffjg Jgjdin..
Rodfj`j soejgijn, sjyj donugis fjmjn jjjr ini ljgjd rjnkej dodonumi
tukjs ljri Fjpje Pulijnta, D. Rl. sogjeu lason ponkjdpu Djtj Eugijm Otiej
Rracosi Kuru. Ljgjd fjmjn jjjr ini jejn dodfjmjs djtori Intokrjg pjlj Djtj
Rogjjjrjn Djtodjtiej Eogjs ]I PDJ/PDE/DJ/DJE. Raeae fjmjsjn ljri djtori
ini jljgjm Ronkortijn Intokrjg \je \ontu Cunksi Jgjjfjr, Picjt-sicjt Intokrjg \je \
ontu Cunksi Jgjfjr ljn Ronorjpjn Intokrjg \je \ontu Cunksi Jgjjfjr.
Ronugis yjein djsim fjnyje eoeurjnkjn ljgjd donugis fjmjn jjjr ini, ljn
ponugis daman djjc lonkjn eoeurjnkjn torsofut. Eritie ljn sjrjn yjnk
dodfjnkun sjnkjt ejdi mjrjpejn lodi foreodfjnknyj tugisjn ini. \oridj ejsim.
[jssjgjdujgjieud [V. [F.
Djjjgonkej, 15 Cofrujri 2221
Ronugis,
IN\OKVJG
IN\OKVJG
\JE \ON\U
EADRO\ONPI LJPJV
Poeigjs Inca
Arjnk yjnk portjdj ejgi donoduejn intokrjg tortontu jljgjm
Koarko Criolri`m Fornmjrl Viodjnn, soarjnk Djtodjtiejwjn jsjg
Hordjn yjnk gjmir pjlj tjmun 1=23. Viodjnn donjogjsejn intokrjg
tortontu lonkjn donkkunjejn gujs ljorjm yjnk limitunknyj
donkkunjejn pagikan ljgjd ljn pagikan gujr. Untue donkonjnk
jjsjnyj, intokrjg tortontu torsofut linjdjejn intokrjg Viodjnn.
Viodjnn doninkkjg pjlj tjmun 1=33.
5
J Cunksi Jgjjfjr
Baman Ajar Matematiea Kelas ]I
Materi Intekral
J. Ronkortijn Intokrjg \je \ontu Cunksi Jgjjfjr
Intokrjg jljgjm eansop yjnk jukj fjnyje forporjn ljgjd poreodfjnkjn igdu
djtodjtiej ljn ponorjpjn liforfjkji filjnk. Ini forjrti intokrjg fjnyje
litorjpejn li eomilupjn somjri-mjri. Eotorgifjtjn intokrjg ljgjd torjpjn igdu gjin
Jgtornjti Ronyogosjijn 8
Kjdfjr 0 Hjrink ljn filjnk dirink sofjkji eurvj ljn kjris pjlj filjnk eaarlinjt ejrtosius
Hiej jjrink torsofut sofujm eurvj ljn liturunejn pjlj Kjdfjr 0 djej
forljsjrejn eansop \rjnscardjsi (trjnsgjsi), torjjli porufjmjn nigji eanstjntj
pjlj cunksi torsofut sjdpji jemirnyj eurvj torsofut jejn donyinkkunk filjnk
dirink jtju kjris. Rormjtiejn kjdfjr <!
Forljsjrejn kjdfjr torsofut, eurvj yjnk forkorje turun jejn donyinkkunk
kjris torsofut lonkjn eanstjntj n. Lonkjn lodieijn, eitj jejn donkkunjejn
eansop krjlion sujtu kjris sinkkunk untue donoduejn mufunkjn turunjn ljn
intokrjg. Inkjt eodfjgi eansop krjlion kjris sinkkunk yjnk ejdu pogjjjri pjlj
djtori \urunjn. Krjlion kjris sinkkunk sujtu cunksi pjlj sujtu titie jljgjm nigji
turunjn portjdj cunksi yjnk lisinkkunk kjris torsofut pjlj titie sinkkunknyj.
udud c ( x )4 2 x3. Potijp cunksi ini dodigiei turunjn c ' ( x )4 6 x . Hjli, turunjn cunksi
2
c ( x )4 2 x jljgjm c ' ( x )4 6 x .
3 2
Donontuejn cunksi f(x) ljri f‶(x) , forjrti donontuejn jntiturunjn ljri f‶(x) .
Pominkkj, intokrjg dorupjejn jntiturunjn (jntilicoronsijg) jtju aporjsi invors
tormjljp licoronsijg. Hiej lieotjmui sujtu cunksi y' ( x )4 C ' ( x), djej cunksi
y4C ( x)+@ fisj liljpjtejn lonkjn `jrj donkintokrjgejn y '. Intokrjg ljpjt
lijrtiejn sofjkji jnti turunjn ljri sujtu cunksi. Jtju fisj lisofut jukj eofjgiejn
ljri turunjn/liccoronsijg. Intokrjg ljpjt linatjsiejn lonkjn iMt { ±.
Definisi
Untue cunksi lisefut anti turunan lari jiea lan manya jiea
Intokrjg tje tontu jljgjm fontue intokrjg yjnk mjsignyj forupj cunksi yjnk tje
li djnj8
tontuejngjm ∥ c ( x) lx
j. C ( x )4 x
6
f. C ( x )4 ∘ x
`. C ( x )4 2 ∘ x
l. C ( x )4 x + x
4 3
RONYOGOPJIJN
∥6 x 5
lx 4 x +@
6
1
1
1 1
' 2
4 sominkkj
f. C ( x )4 ∘ x 4 x djej C ( x )42
2
2∘
x
1 x
∥ lx4∘ x+@
2∘ x
( )
1
1 1 1
' x 4 2
sominkkj
`. C ( x )42 ∘ x42 ( x ) djej C ( x
2
2 ∘
)4 2 x
1
∥∘ xlx42 ∘ x+@
C ( x )4 x + x djej C ' ( x )44 x +3 x sominkkj
3 2
l.
4 3
∥ 4x
3
+ 3 x lx 4 x + x +@
2 4 3
eansop gidit cunksi sominkkj prasos ponurunjn sofujm cunksi ljpjt ligjeuejn
lonkjn gofim solormjnj ljn `opjt. Fjkjidjnj lonkjn eansop intokrjg sujtu cunksi1
Jljejm jturjn yjnk ljpjt lidigiei jkjr prasos intokrjsi sujtu cunksi jtju
donkodfjgiejn cunksi turunjn eo cunksi sodugj ljpjt ligjeuejn lonkjn `opjt1
Jgtornjtic ponyogosjijn8
Untue donjjwjf pordjsjgjmjn, jejn ligjeuejn foforjpj ponkjdjtjn pjlj
foforjpj `antam turunjn ljn jnti turunjn sujtu cunksi yjnk solormjnj. Ejdu
lidintj donkjdjti ljn donoduejn pagj ljri prasos jnti turunjn cunksi torsofut.
Rormjtiejn tjfog =.1
\urunjn Cunksi
Jntiturunjn ( C ( x )) Ragj
( c ( x ))
1 1
x4
O 1
1 x 1x ↖ +
O 1
x
1 O + 1
2x 2
2 x1 ↖ 2 x2 4 1 +
1 1
x x
2 1 +1
3 1
3 x 2 3
3 x ↖
2
x3 4 x2+1
3 +
2 1
8 1
x
3
↖ x4 4
x 3 +1
4 +
3 1
3 4
8 x 2 x 8 x
... ... ...
n
jnxn∖1 j 1
jx n∖1 n (n∖1)+ 1
jnx ↖ 1 x 4( n∖1)+ 1 x
10 Baman Ajar Matematiea Kelas ]I
Materi Intekral
n j
1 n +1 x
n+1
j
\jfog 1 Ragj mufunkjn turunjn ljn jntiturunjn
Ljri ponkjdjtjn pjlj tjfog torsofut, ljpjt ligimjt sofujm jturjn intokrjg jtju
n j
jnti turunjn ljri turunjnnyj yjitu jx lx 4± n +1
∥ n+1
x ± lonkjn n figjnkjn rjsianjg.
Forieut rudus ljsjr ljn sicjt-sicjt intokrjg tje tontu cunksi jgjjfjr.
, lonkjn
1. ∥ 5 lx
2. ∥ 2 x lx
3
3. ʀ 4siM x +;`as x lx
∖ x lx
5 3
4. ʀ 4x
RONYOGOPJIJN
1. ∥5 lx45 x+@
2
lx4 +1
3
2x
∥ +@ 4 2 x +@ 4 1 x +@
3 4 4
2.
x
3 +1 4 2
3. ∥
ʀ 4siM x +;`as x lx 4 4 siM x lx + ± ;`as x lx ± ∥
± 4 ∥ Sin x lx +± 7∥GOS x lx ±
ʀ 4 x 5∖x 5
lx ±
∥ ∥x
3
lx 4 lx ∖±
4. 3
4
± 4∥ x lx ∖± ∥ x lx ±
5 3
± 4 x 6+@( )(
∖ x4
+@
6 4
)
x6 x
±2 ∖ +@
4
3 4
ATAU
4 +
5 1 1 +
x
3 1
± ∖ x +@
+
5 1 3 1 +
1
4 x∖
6
± x 4+@
6 4
1
± 2 x ∖ x 4+@
6
3 4
Materi Intekral
∥ ( 2 x+ 4 ) lx ... (1)
5
u 4 2 x+ 4
Tilak sedua bentuk pengintegralan bisa likerjakan lengan
n e
denggunakan rudus ex lx 4 n+1
∥ n +1 x
+@. Fanyak bentuk-bentuk yang
kelimatannya rudit, semingga tilak bisa liselesaikan lengan rudus li atas.
Earena itu libutumkan suatu `ara lain untuk denyelesaikannya. Rala bagian
ini akan libamas teknik integrasi yang lisebut detale substitusi. Eansep
lasar lari detale ini alalam lengan dengubam integral yang kadpleks denjali
bentuk yang lebim selermana. Fentuk udud integral substitusi alalam sebagai
berikut8
Puftitusi Intekrjg
1. ∥ ( 5 x∖2) lx 3
∥ 2 x ( x + 3 ) lx
4
2.
2
RONYOGOPJIJN
1
∥ ( 5 x ∖2 ) lx↜u 45 x ∖2 dan lu 45 lx↖lx 4 lu
3
1. 5
1 1
∥ 5∥
4
3
u 5 lu u lu
3
1 1
± . 4
+@ 4 1
( 5 x ∖2 )4 +@
u 2O
5 4
lu
2x( x + 3 ) lx↜u4 x +3 dan lu 42 x lx ↖lx4
2 4 2
2.
∥ 2 x
lu
± 4 u lu
4 4
2x u
∥ 2x
1 5 1
± u + @ 4 ( x + 3 ) +@ 2 5
5 5
lt lt
Integral tak tentu ini juga sering digunakan dalad denyelesaikan
dasalam cungsi biaya, cungsi peneridaan, cungsi utilitas, cungsi praduksi
serta cungsi kansudsi dan tabungan dalad dunia ekanadi. Pendekatan integral
tak tentu juga dapat diterapkan untuk den`ari persadaan cungsi tatal dari suatu
variabel ekanadi apabila cungsi darginalnya diketamui. Earena cungsi
darginal pada dasarnya derupakan turunan dari cungsi tatal, daka
15 dengan prases Baman Ajar Matematiea Kelas ]I
Materi Intekral
sebaliknya, yakni integrasi, dapatlam di`ari cungsi asal dari cungsi tersebut atau
cungsi tatalnya. Ferikut ini beberapa perdasalaman yang denggunakan
integral tak tentu.
Caba Anda permatikan `antam saal dan penyelesaiannya berikut ini!
Cantam 1
Penyelesaian8
c ' ( x )46 x ∖1O x+
2
3
c (∖ 1 ) 4 5
542(∖1) ∖5 (∖1) +3 (∖1)+ @
3 2
5 4∖2∖5∖3+@
@ 415
Hadi, c ( x )42 x3∖5 x2+3 x +15
Cantam 2
Sebuam dabil bergerak pada garis lurus dengan per`epatan yang dedenumi
persadaan j42 t ∖1, j dalad d / s2 dan t dalad detik. Hika ke`epatan awal
benda
v45 d / s dan pasisi benda saat t 46 adalam s492 d, daka tentukan persadaan
pasisi benda tersebut saat t detik!
Penyelesaian8
v4∥ j lt
v4∥ ( 2 t ‐ 1 ) lt 4± t ∖t +@ ±
2
1
0 ∖0+@ 145
2
@ 14 5
Semingga
v4t 2∖t +5
s4 v lt ∥
∥
s4 (t ±± 2∖t + 5) lt ±
1 3 1 2
s4 t ∖ t +5 t +@ 2
3 2
Untuk st 46492
( ) ∖ 1( 6 ) + 5 ( 6 ) +@ 492
3
2
16
3 2 2
72 ∖18 + 3O +@ 492
2
84 +@2492
@ 2492∖8448
DACTAR PUSTAKA
17 Baman Ajar Matematiea Kelas ]I
Materi Intekral
Fueu Piswj Djtodjtiej untue PDJ/DJ/DJE/Eogjs ]I Olisi Vovisi 2217 Fjf = 8 Intokrjg [Buku] /
pengar. Indonesia Kementerian Pendidikan dan Kebudayaan. - lakarta : Pusat Kurikulum dan
Perbukuan, Balitbang, Kemendikbud, 2017. - hal. 193-212.
Fueu Piswj Djtodjtiej untue PDJ/DJ/DJE/Eogjs ]I Olisi Vovisi 2217 Fjf = 8 Intokrjg [Buku] /
pengar. Indonesia Kementerian Pendidikann dan Kebudayaan. - lakarta : Pusat Kurikulum dan
Perbukuan, Balitbang, Kemendikbud, 2017. - hal. 292-322.
Ronkjrum Dalog Rodfogjjjrjn Eaaporjtic \ipo \mine Rjir Pmjro (\RP) ljn Dalog Rodfogjjjrjn
@antoxtujg \oj`mink jnl Gojrnink (@\G) tormjljp Eodjdpujn Rodo`jmjn Djsjgjm Djtodjtiej
litinjju ljri Dativjsi Fogjjjr Piswj Rjlj Djtori Intokrjg li Eogjs ]I [Laporan] / pengar. Ritonga
Ade Irfan. - Medan : UIN Sumatera Utara, 2019.
Pudofor Fogjjjr Eodlieful [Online] / pengar. Nurhayati Ai Sri // Sumeber Belajar Kemdikbud. - 14
Februari 2021. - https://sumberbelajar.belajar.kemdikbud.go.id/sumberbelajar/tampil/Integral-Tak-
Tentu-/konten1.html.