4.

KAMBİYOYA İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLARLA

İLGİLİ TANIMLAR

99
 Bu Bölümde Neler Öğreneceğiz?

Bu dersimizde Kambiyoya İlişkin Temel Kavramlar ile döviz kuru, kur marjı,
efektif, DAB / DSB (Döviz alım ve satım belgeleri) gibi kavramları göreceğiz.

100
 Bölüm Hakkında İlgi Oluşturan Sorular

1. Günümüzde kambiyo işlemleri denince, yabancı paralar üzerinden düzenlenen,

ticari senetler, çek, bono ve poliçe gibi belgeler anlaşılmaktadır. Bu belgeler ticari /
bireysel işlemlerde nasıl kullanılır?

2. Kambiyo işlemleri Türk Parasını Koruma hakkındaki 32 sayılı karara göre

uygulanır. Bu uygulamada dikkat edilecek hususlar nelerdir?

3. Ulusal para değerinin yabancı paralar karşısındaki değerine döviz kuru denir.
Döviz alış kuru ve satış kuru olmak üzere iki farklı değeri ifade eder. Alış ve satış kurları
arasındaki oluşan farkın nedenlerini araştırınız.

101
 Bölümde Hedeflenen Kazanımlar ve Kazanım Yöntemi

Konu Kazanım Kazanımın nasıl

elde edileceği veya
geliştirileceği

Kambiyoya İlişkin Ekonomik ve Ticari Metinler, tablolar ve

Temel Kavramlar işlemlerde uygulanacak uygulamalarla kolay
olan Kambiyoya İlişkin anlaşılması sağlanacaktır.
Temel kavramları
öğrenilir.

Anahtar Kavramlar

102
. Kambiyo

. Döviz

. Efektif

. Kur Marjı

. Parite

. Arbitraj

. Konvertibilite

. DAB (Döviz Alım Belgesi)

. DSB (Döviz Satım Belgesi)

. TPTB (Türk Parası Transfer Belgesi)

103
 4. GİRİŞ

4. KAMBİYOYA İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR

Dış Ticaret işlemlerinde, yabancı para cinsinden alacakların tahsil edilmesi,

borçların ödenmesi, ya da para ve eşdeğer kıymetlerin, ülkeler arası transferi kambiyo
işlemlerini oluşturur. Bu işlemler, ülke yasalarına uygun olarak devlet kontrolünde
yapılır.

104
 4.1. KAMBİYO

Kambiyo, değiştirme, bozdurma, değer ve fiyat anlamında kullanılmaktadır. Kambiyo,

Türkçede iki ülke parasının birbiri ile değiştirilmesi işlemidir.

Günümüzde kambiyo işlemleri denince, yabancı paralar üzerinden düzenlenen, ticari

senetler, çek, bono ve poliçe gibi belgeler anlaşılmaktadır. Döviz ve kambiyo işlemleri eş
anlamda kullanılmaktadır.

Dış ticaret işlemlerinde, yabancı para üzerinden alacakların tahsil edilmesi, borçların
ödenmesi ya da para ve eşdeğer kıymetlerin, ülkelerarası transferi kambiyo işlemlerini
oluşturur. Çünkü bu sayılan işlemler, ülke yasalarına uygun olarak devlet kontrolünde yapılır.

İthalatta ödemeler, sözleşme koşullarına uygun biçimde TL veya yabancı para olarak
kambiyo mevzuatına uygun yapılır. İthalat işlemlerindeki denetim, yurt dışına gönderilen
(transfer edilen) paraya karşılık ürün ve hizmetin yurda getirilip getirilmediğinin kontrol
işlemidir. İhracat işlemlerinde, ihracat bedellerinin tasarrufu serbest olmakla birlikte, teşvikli
ihracat işlemlerinde ise, ihraç edilen ürün ve hizmet bedelinin yurda gelip gelmediğinin
kontrolü yapılmaktadır.

Türk Parası Kıymetini Koruma hakkındaki karara göre, Türkiye’deki yerleşik kişiler ile
dışarıda yerleşik kişilerin bankalar aracılığıyla yurt dışına döviz transfer etmeleri ve Türkiye’ye
döviz getirmeleri, getirmiş oldukları bu dövizleri istedikleri gibi tasarruf etmeleri serbesttir.

4.2. DÖVİZ

Türkçede yabancı ülkeleri paralarına “Döviz” denilmektedir. Herhangi bir ülkenin

parasının başka bir ülkenin (veya ülkelerin) parasına dönüştürülmesi ile ilgili işlemlere de
“döviz işlemi” ya da “kambiyo işlemi” denir.

“Döviz” kelimesi, Fransızcadan dilimize, “devise” den geçmiştir. Genel olarak döviz
dendiğinde, milletlerarası ödemelerde kullanılan ödeme araçlarının tamamı ifade edilir. Efektif
dâhil, yabancı para ile ödemeyi sağlayan her nevi hesap, belge ve vasıtaları ifade eder (çek-
Senet-havale-poliçe-DTH gibi).

4.3. EFEKTİF

Efektif, nakit biçimindeki yabancı paralar demektir. Paranın gerçek değeri, itibari değer,
kambiyo rejimine göre “Nakit Yabancı Para” demektir Döviz kavramının aksine efektif
kur, çek, senet, poliçe ve hazine bonosu gibi ödeme araçlarını kapsamaz.

Efektif satış kuru, döviz satış kurundan daha yüksektir.

Efektif ilk olarak “gerçekleşmiş” anlamında kullanılmaktadır. Örneğin efektif kur

gerçekleşmiş kur anlamında kullanılmaktadır.
105
 Başka bir tanımla, banknot şeklindeki yabancı paralara efektif denir. Madeni para da,
efektif olmasına rağmen, ait olduğu ülke dışında, alım-satımı söz konusu olmadığından 32
Sayılı Kararda efektif tanımı içinde bulunmamaktadır.

4.4. DÖVİZ KURU

Ulusal para değerinin yabancı paralar karşısındaki değerine denir. Alış kuru ve satış
kuru olmak üzere iki farklı değeri ifade eder. Alış kuru döviz ve efektif alışlarındaki kuru, satış
kuru ise döviz ve efektif satışlarında uygulanan kura denilir.

T.C. Merkez Bankasınca ilan edilen kurlar, sadece gümrük ve benzeri işlemlerde, vergi
resim harç hesaplamalarında kullanılmaktadır. Bunun dışında döviz kurları, bankalar ve
müşterileri arasında piyasa koşullarına bağlı olarak serbestçe belirlenmektedir.

4.5. KUR MARJI

Döviz Kurları, Döviz Alış ve Döviz Satış kurları olarak ayrı belirlenir. Alış kuru, satış
kurundan daha düşük olur. Aradaki fark işlem giderleriyle aracı kurumun karını kapsar. Alış ve
Satış fiyatları arasındaki farka “Kur Marjı” denir.

. Dövizin İşlem Hacmi: Piyasada fazla işlem gören dövizlerde, marjlar düşük, az işlem
görenlerde marjlar yüksektir.

. İşlem Tutarı: Büyük miktarlardaki işlemlerde marj küçük, küçük miktarlardaki

işlemlerdeki marj büyüktür.

. İstikrarsızlık: Döviz piyasalarındaki hızlı bir istikrarsızlık, marjları arttırır. Çünkü aracı
kurumun pozisyon riski artmaktadır.

. Paranın gelecekteki piyasadaki değeri hakkındaki bekleyişler

. Dövizin Niteliği: Efektif kurlarda marjlar, döviz kurlarına göre daha geniştir.

. İşlemin Niteliği: Bankaların bireysel müşterilerine uyguladıkları kurlar, interbank

piyasasında uygulanan kurlardan farklıdır.

4.6. ÇAPRAZ KUR (PARİTE)

Hemen hemen her ülkede döviz ticareti ile uğraşan bankalar ve diğer mali kurumlar,
ulusal para ile ilgili kurların belirlenmesinde ABD Dolarını esas alırlar. ABD Doları, dünyadaki
döviz piyasalarında değer standardı olma görevini üstlenmiştir.

4.7. PARİTE
106
 İki yabancı ülke parasının birbirine oranı parite (çapraz kur) olarak adlandırılır.

4.8. SPEKÜLASYON

Döviz Spekülasyonu, bir kimsenin kendi tahminlerine dayanarak, fiyatına yükselme

beklediği dövizi alması, fiyatında düşme beklediği dövizi satması yoluyla kar sağlama
faaliyetidir. Eğer tahminler doğru çıkarsa, kar sağlanır. Tersi durumda zarar edilir.
Spekülasyonda gelecekte fiyat hareketleri konusunda belirsizlik olduğu için, risk söz
konusudur. Döviz spekülasyonu, hem spot piyasada, hem de vadeli işlem piyasalarında
yapılabilir.

4.9. ARBİTRAJ

Farklı ülkelerin piyasalarında kote edilen (tutulan-hesaplanan) döviz kurları arasındaki

farklılıktan yararlanarak kazanç sağlamak amacıyla bir paranın, ucuz olduğu piyasadan alınıp,
pahalı olduğu piyasalara satılması işlemidir.

Arbitraj denildiğinde kambiyo arbitrajı ilk akla gelen yöntemdir. Teorik olarak iyi
işleyen piyasalarda fiyat farklarının yaşanmaması gerekir. Çünkü olması gereken fiyat, kısa
sürede belli bir noktada arz ve talebe bağlı olarak kendiliğinden oluşur.

Hele ki küreselleşen finansal sistemde bu beklenen bir olaydır. Ancak günümüzde

sistem bu şekilde işlemektedir. Arbitraj işlemi ile sağlanan kar marjı genelde düşük
kalmaktadır. Çünkü bankalar bu işlemlere çok rağbet ettiklerinden, çeşitli piyasaların kurları,
arbitraj işlemleri sonucu birbirine yaklaşmakta, aradaki fark çoğunlukla ulaşım giderlerini
karşılayacak düzeylere inmektedir.

Bu bakımdan arbitraj işleminden önemli ölçüde kar sağlanabilmesi, işlemin büyük

ölçeklerde yapılmasına bağlıdır. Ancak bu da, arbitraj işleminin riskini arttırır.

4.10. KONVERTİBİLİTE

Diğer ülke paralarına serbestçe çevrilebilen, kolaylıkla ve süratle devredilebilen

dövizlere “Konvertible Döviz” denir. Bir paranın konvertible olabilmesi için öncelikle, kendi
ülkesinde diğer ülke paralarına serbestçe ve kolaylıkla çevrilebilme imkânının bulunması ve
yurt dışında hiçbir kısıtlamaya tabi olmadan transfer edilebiliyor olması gerekmektedir.

4.11. DAB (DÖVİZ ALIM BELGESİ)

Dış ticaret işlemlerinde, mevzuat gereği yurda getirilerek, bankalar tarafından tahsili
yapılan her türlü işlem bedellerinin Türk Lirasına çevrilmesi için düzenlenen belgedir. Döviz
alım belgesinin üzerinde, satın alınan dövizin cinsi, döviz kuru, dövizin geliş nedeni, tutarı,
dövizi satan kişi ve kuruluşun bilgileri bulunur.
107
 İhracat mevzuatımıza göre, döviz alım belgesi (DAB), bankalar, yetkili müesseseler,
PTT, kıymetli maden aracı kuruluşları tarafından tüm efektif ve döviz alımları sırasında
düzenlenme zorunluluğu vardır.

4.12 DSB (DÖVİZ SATIM BELGESİ)

Dış ticaret işlemlerinde bankalar ve yetkili diğer kurumlarca yapılan döviz satışlarında,
transferlerde düzenlenen belgedir. Belgenin üzerinde, döviz cinsi, kuru, döviz satış nedeni,
dövizi satın alan kişi ya da kuruluşun bilgileri bulunur.

4.13. TPTB (TÜRK PARASI TRANSFER BELGESİ)

Bankalar tarafından yurt dışına yapılan TL transferlerinde düzenlenen belgedir. Türk

Parası Transfer Belgesi üzerinde, transfer eden kişi veya kuruluşun bilgileri ve transferin
dayanağı gösterilmektedir.

Bu Bölümde Ne Öğrendik Özeti

108
 Bu dersimizde Kambiyoya İlişkin Temel Kavramlar ile döviz kuru, kur marjı,
efektif, DAB / DSB (Döviz alım ve satım belgeleri) gibi kavramları gördük. Bu tanımların
Dış Ticaret işlemlerinde nasıl kullanılacağını öğrendik.

109