Booksfer 4k 8

Digitally signed by
Marselius
DN: C=CH,
OU=trnlab.library,
O=TRNLAB Limited
Research Org.,
CN=Marselius,
E=info@trnlab.se
Reason: This file can be
made public and can
be used by anyone for
education purposes.
Date: 2022.12.15 23:43:
03+03'00'
Bu kitabın her hakkı saklıdır ve MİRAY EĞİTİM
HİZMETLERİ YAYINCILIK İNŞ. TUR. SAN. VE TİC. LTD.
ŞTİ.’ne aittir. 5846 sayılı yasanın hükümlerine göre
kitabın düzeni, metni, soru ve şekilleri kısmen de olsa
hiçbir şekilde alınıp yayımlanamaz, otokopi ya da
başka bir teknikle çoğaltılamaz.
ISBN: 978-625-8104-17-2
Yayıncı Sertifka No: 41263
YAYIN YÖNETMENİ / KOORDİNATÖRÜ BETÜL BİBEROĞLU
YAZARLAR Ali DİNÇSÖNMEZ – Selin CANDIR – Özlem KÖKER

Taha YILMAZ – Mehmet SAĞ
YAYIN EDİTÖRÜ Gülçin MURATOĞLU
DİZGİ / GRAFİK AYDIN YAYINLARI DİZGİ BİRİMİ
ERTEM BASIM LTD. ŞTİ. / 0312 640 16 23

BASIM YERİ
www.aydinyayinlari.com.tr
0312 418 10 02 • 0850 577 00 71 0312 418 10 09 0533 051 86 17
aydinyayinlari aydinyayinlari info@aydinyayinlari.com.tr

* * *
Bölüm Kapağı KARMA TEST - 3 DOĞA VE KİMYA

Karma Testler
ÜL
1. I. Bilinçsiz su tüketmek 4. Dünya’nın üçte ikisi su olmasına rağmen, toplam
suyun yaklaşık %3’ü tatlı sudur.
OD
II. Evsel ve endüstriyel atıkların arıtımını uygun
şekilde yapmak
Asit yağmurları
2. M
III. Tarımsal faaliyetlerde kimyasal gübreleri tercih
etmek I
IV. Temizlikte bol köpük oluşturan deterjanları kul- Tatlı su kaynakları
KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER

Alt bölümlerin lanmak
V. Organik sıvıların toprağa karışmasını sağlamak
Yukarıda verilen davranışlardan hangisi çevre

sorunlarını önlemek veya azaltmaya yöneliktir?
II
Atık piller
Yukarıda verilenlerden hangileri tatlı su kay-

III
Deterjanlar Modülün sonunda

MADDENİN HÂLLERİ - DOĞA VE KİMYA
➤ KMYASAL TÜRLER • 4
başlıklarını içerir. A) V B) IV C) III D) II E) I
naklarını kirleten maddeler arasında yer alır?
A) Yalnız I
D) I ve III
B) II ve III C) I ve II
E) I, II ve III
tüm alt bölümleri
GÜÇLÜ ETKLEŞMLER • 8
içeren karma testler

➤ 2. İnsan vücudunun en
yüksek orandaki bileşe-
➤ BLEŞKLERN SSTEMATK ADLANDIRILMASI • 20
ni sudur. Yetişkin bir in- 5. İçerisinde bol miktarda Ca2+ ve Mg2+ iyonlarını bu-
➤ ZAYIF ETKLEŞMLER • 25 san vücudunda %55-75 lunduran sulara sert su adı verilir. Sert sular halk
oranında su bulur. Yaş arasında kireçli su olarak da bilinir.
FZKSEL VE KMYASAL DEĞŞMLER • 34
yer alır.
➤ ilerledikçe insan vücu-
Buna göre sert sular ile ilgili;
Konu İşleyişi
➤ KARMA TESTLER • 36 dundaki su oranı giderek
azalmakadır. I. İçimi oldukça lezzetlidir.
➤ YEN NESL SORULAR • 44
Buna göre suyun insan vücudundaki görevleri II. Sıcak su boruları ve kazanlarda tortu oluşumu-
TYT 2. MODÜL KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER www.aydinyayinlari.com.tr
MADDENİN HÂLLERİ ile ilgili; na neden olabilir.
III. Sabun ile çökelek oluşturarak temizleme etkisi-
➤ MADDENN FZKSEL HÂLLER • 46 I. Kanı sulandırarak, pıhtılaşmasını engeller.
ni azaltırlar.
KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER II. Cildin nem dengesini sağlar.
➤ KATILAR • 53 verilen ifadelerden hangileri doğrudur?
Yeni Nesil Sorular

İlişkili Kazanımlar III. Besinlerin sindirim ve emilimine yardımcı olur.
➤ SIVILAR • 61 • Kimyasal türleri (radikal kavramına girmeden) açıklar. A) Yalnız II B) Yalnız I C) I ve III
verilen ifadelerden hangileri doğrudur?
• Kimyasal türler arası etkileşimleri sınıandırırken;
➤ GAZLAR • 71 – Bağlanan türler arası sınıandırma, atomlar arası ve moleküller arası şeklinde yapılarak bu sınıandırmanın getirdiği güçlüklere D) II ve III E) I, II ve III
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III
➤ PLAZMA • 78 değinilir.
YENİ NESİL SORULAR
Bu bölümdeki örnek
DOĞA VE KİMYA
– Güçlü etkileşimlere örnek olarak iyonik, kovalent ve metalik bağ; zayıf etkileşimlere örnek olarak da hidrojen bağı ve Van der D) II ve III E) I, II ve III
81 kuvvetleri verilir.
➤ KARMA TESTLER •Waals
1. Dünya’daki
Ülkemiz su6. zengini bir ülke su değil,
kaynak-hatta sanılanın aksine yılda kişi başına GAZETE HABERİ
➤ YEN NESL SORULAR 88
KİMYASAL•TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER NOT 1519 m 3’lük suları ile ilgili;
miktarı ile “su sıkıntısı çeken” bir ülke durumundadır.
KİMYASAL TÜRLER
DOĞA VE KİMYA Bileşiğin yapısında metal veya pozitif yüklü kök I. Yeryüzündeki su milyona ulaşacağı ve kişi başına düşen su
soruların çözümlerine
Tüm maddeler taneciklerden oluşur ve maddele- 3. I. Türkiye nüfusunun
Azot oksitler, dolaylı sera gazı olarak adlandırı- 2030’da 100
– varsa bileşik molekül yapılı değildir. (İyon örgülü kaynaklarının %97’si
➤ SU VE HAYAT • 90ri oluşturan bu farklı taneciklere (Fe, NO 3 , O2 ...) kristaldir.)
lırlar. miktarının 120 m3’e düşeceği öngörülmektedir.
kimyasal tür denir. Atom, molekül ve iyon kimyasal tuzlu su, %3’ü ise
Modülün genelinde yorum

NaCl, CaS, NH4NO 3 ... & Molekül değildir. II. Karbon dioksit sera etkisine neden olan gazla-
91olarak adlandırılır.
➤ ÇEVRE KMYASI • tür tatlı sudur.
rın başında gelir. Yukarıdaki haberi sınıfında okuyan ve su tasarrufu konusunda farkındalık oluşturmak isteyen Rüveyda Öğretmen,
II. Tuzlu su canlıların
Atom• 100
➤ KARMA TESTLER III. Ozon gazı, asit yağmurlarının oluşumunaÖğrencilerinden su tasarrufu için neler yaptıklarını paylaşmalarını istemiştir.
akıllı tahta uygulamasından

ne-
İyon kullanımı için uygundur.
Bir elementin bütün özelliklerini taşıyan en küçük yapı den olur. Kıvanç: Biz meyve, sebze ve yeşillikleri yıkadığımız su ile çiçeklerimizi suluyoruz.
➤ YEN NESL SORULAR • 104 Elektron almış ya da vermiş atom veya atom toplu- III. Tatlı suyun en büyük kısmını yer altı suları
taşına atom denir. Atomlar fiziksel ve kimyasal yön- Buğra: Ben eskiden duşta çok zaman geçirirdim. Şimdi kısa sürede çıkıyorum.
Hava kirleticiler ile ilgili yukarıda verilen ifade-
yapma, analiz etme vb.

temlerle daha basit maddelere ayrıştırılamazlar, nük- luklarıdır. oluşturur.
Güneş: Annem su tasarrufu yapmak için bazen bulaşık ve çamaşırları elde yıkıyor.
leer yöntemlerle ayrıştırılabilirler. Metaller ve soy gaz- lerden hangileri doğrudur?
İyon verilen ifadelerden
Buna göre su tasarrufu hangileripaylaşımları
hakkındaki öğrenci doğrudur? ile ilgili;
lar serbet olarak atomik hâlde bulunur.
ulaşabilirsiniz.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II I. Buğra kişisel kullanımdaki
Metaller ve Soygazlar A) Yalnız I su miktarını
B) Yalnızazaltarak
III C)suI ve
tasarrufu
II yapmaktadır.
123 14243
Anyon Katyon D) I, II ve III E) II ve III II. Kıvanç suyun tekrar tekrar kullanımına yönelik su tasarrufu örneği paylaşmıştır.
Fe, Cu, Ag... He, Ne, Ar... D) I ve III E) I, II ve III
becerileri ölçen kurgulu

Negatif (–) yüklü iyon. Pozitif (+) yüklü iyon. III. Güneş’in verdiği örnekte su tasarrufu yapılmış olmaz.
NOT (elektron sayısı > proton sayısı) (proton sayısı > elektron sayısı) 1. D 2. E 3. C
yorumlarından hangilerine ulaşılması doğru olur?
4. E 5. D 6. A
Alt Bölüm Testleri

110
A) I ve II B) I, II ve III C) II ve III D) Yalnız II E) I ve III
Aktif metaller doğada serbest hâlde değil bileşikleri (Cl– , N3–, NO 3–, SO 42– ...) (Fe 2+, Na+, NH 4+, Al3+ ...)
hâlinde bulunur.
sorulara yer verilmiştir.

Molekül
NOT
En az iki ametal atomu- TEST - 7 KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER
Negatif veya pozitif yüklü (NH4+, NO 2-, PO 43- ...)
nun kovalent bağ ile bağ-
lanması sonucu oluşan ve çok atomlu iyonlara kimyasal kök denir.
1. Aşağıdaki tabloda bazı moleküllerde oluşan dipol 4. Lewis yapısı
bağımsız bulunabilen saf türü " ✔" işareti ile belirtilmiştir. ÖRNEK 1
Ayrıca modül sonunda

maddelere molekül denir. Y X X Y
Buna göre yapılan işaretlemelerden I. 2Na hangisi
+ Cl2 ha-
$ 2NaCl şeklinde olan X2Y2 molekülü ile ilgili;
Molekültalıdır? (1H, 5B, 6C, 7N, 8O, 9F, 17 Cl)
II. Ca 2+ + CO 32– $ CaCO 3I. X atomu oktedini, Y atomu dubletini tamamla-
2. Kloroflorokarbonlar (CFC), buzdolabı, klima ve derin dondurucu gibi soğutma sistem-
Molekül Kalıcı dipol III.Anlık
N 2 +dipol
3H2 $ 2NH3 mıştır.
Her alt bölümün

Bileşik Molekülü lerinde kullanılan soğutucu akışkanlardandır. Soğutma sistemlerinin çalışma prensi-
tamamı yeni nesil sorulardan

Element Molekülü II. Yoğun fazda kendi molekülleri arasında Lon-
EnA) az ikiN2farklı tür ametal Yukarıda ✔ verilen tepkimelerden hangilerinde elde bi sıkıştırılan gazların aniden genleşmesi esasına dayanır. Genleşme sırasında gaz
Aynı tür ametal atom-
atomunun kovalent bağ edilen ürünlerin kimyasal türü don kuvvetlerifarklıdır?
girenlerden baskındır.
soğuyarak bulunduğu ortamı da soğutur.
larının bir araya gel- CH3Cl sonucun- ✔
B)bağlanması
ile III. Hem polar hem apolar kovalent bağ içerir.
mesiyle oluşur.
da oluşur. IV. Molekülde kalıcı dipoller oluşur. Doğaya salınan CFC’lerin yaklaşık 100 yıl ömrü olmakla birlikte yılda 800 000 met-
(O2, H2, N2 , P4 , S 8...) C) CF ✔
sonunda o bölümle ilgili

(H2 O, NH3 ,4 C6 H6...) reküp CFC atmosfere çeşitli kaynaklardan salınmaktadır.
oluşan testler bulunur.

V. Aynı ortamda kaynama noktası X2Y6 bileşiğine
D) CO2 ✔ göre daha azdır. CFC’ler ozon tabakasındaki ozon ile reaksiyona girerler. CFC’ler ozon tüketen mad-
NOT yargılarından hangisi yanlıştır? delerin başında gelmektedir.
E) BH3 ✔
Moleküller;
A) V B) IV C) III D) II E) I
Buna göre kloroflorokarbonlar (CFC);
testler yer alır.

• İki atomlu ise diatomik (N2, HF...)
• Üç atomlu ise triatomik (O3, H2O...) I. Sera etkisi II. Küresel ısınma
2.
• Çok atomlu ise poliatomik (H2O 2, C6HMoleküller
O ...)
12 6 veya soygaz III. Asit yağmurları IV. Ozon tabakasının incelmesi
olarak sınıflandırılır. atomları arasında görülür.
verilen çevre sorunlarından hangilerine doğrudan neden olur?
Kırılmaları veya oluş- A) Yalnız IV B) II ve IV C) I, II ve III D) I, II ve IV E) I, II, III ve IV
maları sırasındaki ener- 1. Yalnız I
4 Fiziksel bağlardır.
ji değişimi her zaman 5. CH3OH sıvısı aşağıdaki sıvılardan hangisinde
40 kj/mol'den azdır. çözünürken oluşan etkin etkileşim türü dipol-di-
V I II pol etkileşimleridir? (1H, 5B, 6C, 7N, 8O, 10Ne, 16S)
Zayıf Etkileşimler A) NH3 B) BH3 C) C6 H6
IV III D) Ne E) H 2S
Moleküllerin erime ve Maddelerin birbiri
kaynama noktalarını içerisinde çözünmesin- 1. B 2. D
112
etkiler. de etkilidir.
Zayıf etkileşimlerle ilgili yukarıda verilen kav-

ram haritasındaki bilgilerden hangisi yanlıştır? 6. Yoğun fazda bulunan,
O
CH3 — C — CH3 ve C2H5OH
molekülleri ile ilgili;

3. NH3 molekülü ile ilgili;
I. Azot (N) ve hidrojen (H) atomları arasında polar I. H2O molekülleri ile aralarında hidrojen bağı
kovalent bağ vardır. oluşturma
II. Yoğun fazda molekülleri arasındaki etkin etkile- II. Polar molekül olma
şim türü hidrojen bağıdır. III. Yoğun fazda kendi molekülleri arasında hidro-
III. Kalıcı dipol oluşturur. jen bağı oluşturma
IV. Aynı koşullarda sudaki çözünürlüğü, H2S mole- IV. Polar kovalent bağ oluşturma
külüne göre daha fazladır. V. NH3 sıvısı ile homojen karışım oluşturma
V. C2H6 sıvısında moleküller arasında hidrojen
bağı oluşturarak çözünür.
yargılarından hangisi yanlıştır? (1H, 6C, 7N, 16 S)

verilenlerden hangisi ortak özellik değildir?
(1H, 6C, 7N, 8O)
Kitaptaki örnek soruların PDF çözümlerine
www.aydinyayinları.com.tr adresinden
1. D 2. A 3. A 32 4. B 5. E 6. C
ulaşabilirsiniz.
ÜL
O D
2. M
MADDENİN HÂLLERİ - DOĞA VE KİMYA
➤ KIMYASAL TÜRLER • 2
➤ GÜÇLÜ ETKILEŞIMLER • 6
➤ BILEŞIKLERIN SISTEMATIK ADLANDRLMAS • 18
➤ ZAYF ETKILEŞIMLER • 23
➤ FIZIKSEL VE KIMYASAL DEĞIŞIMLER • 32
➤ KARMA TESTLER • 34
➤ YENI NESIL SORULAR • 40
MADDENİN HÂLLERİ
➤ MADDENIN FIZIKSEL HÂLLERI • 42
➤ KATLAR • 49
➤ SVLAR • 57
➤ GAZLAR • 67
➤ PLAZMA • 74
DOĞA VE KİMYA
➤ SU VE HAYAT • 84
➤ ÇEVRE KIMYAS • 92

İlişkili Kazanımlar
• Kimyasal türleri (radikal kavramına girmeden) açıklar.
• Kimyasal türler arası etkileşimleri sınıandırırken;
– Bağlanan türler arası sınıandırma, atomlar arası ve moleküller arası şeklinde yapılarak bu sınıandırmanın getirdiği güçlüklere
değinilir.
– Güçlü etkileşimlere örnek olarak iyonik, kovalent ve metalik bağ; zayıf etkileşimlere örnek olarak da hidrojen bağı ve Van der
Waals kuvvetleri verilir.
KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER NOT

KİMYASAL TÜRLER
Bileşiğin yapısında metal veya pozitif yüklü kök
Tüm maddeler taneciklerden oluşur ve maddele-
varsa bileşik molekül yapılı değildir. (İyon örgülü
ri oluşturan bu farklı taneciklere (Fe, NO–3, O2 ...)
kristaldir.)
kimyasal tür denir. Atom, molekül ve iyon kimyasal
tür olarak adlandırılır. NaCl, CaS, NH4NO3 ... & Molekül değildir.
Atom
İyon
Bir elementin bütün özelliklerini taşıyan en küçük yapı
Elektron almış ya da vermiş atom veya atom toplu-
taşına atom denir. Atomlar fiziksel ve kimyasal yön-
temlerle daha basit maddelere ayrıştırılamazlar, nük- luklarıdır.
leer yöntemlerle ayrıştırılabilirler. Metaller ve soy gaz-
İyon
lar serbest olarak atomik hâlde bulunur.
Metaller ve Soygazlar
123 14243
Anyon Katyon
Fe, Cu, Ag... He, Ne, Ar...
Negatif (–) yüklü iyon. Pozitif (+) yüklü iyon.
NOT (elektron sayısı > proton sayısı) (proton sayısı > elektron sayısı)
Aktif metaller doğada serbest hâlde değil bileşikleri (Cl , N , – 3–
NO3–, SO42– ...) (Fe2+, Na+, NH4+, Al3+ ...)
hâlinde bulunur.
Molekül NOT
En az iki ametal atomu- Negatif veya pozitif yüklü (NH4+, NO2-, PO43- ...)
nun kovalent bağ ile bağ- çok atomlu iyonlara kimyasal kök denir.
lanması sonucu oluşan ve
bağımsız bulunabilen saf ÖRNEK 1
maddelere molekül denir.
I. 2Na + Cl2 $ 2NaCl
Molekül II. Ca2+ + CO32– $ CaCO3
III. N2 + 3H2 $ 2NH 3
Bileşik Molekülü
Element Molekülü Yukarıda verilen tepkimelerden hangilerinde elde
En az iki farklı tür ametal
Aynı tür ametal atom- edilen ürünlerin kimyasal türü girenlerden farklıdır?
atomunun kovalent bağ
larının bir araya gel-
ile bağlanması sonucun- I. 2Na + Cl2 $ 2NaCl(Atom ve molekül
mesiyle oluşur.
da oluşur. iyonik örgülü
(O2, H 2, N2, P4, S 8...)
(H2O, NH 3, C 6H6...) kristale dönüşür.)
Atom Molekül İyonik bileşik
NOT II. Ca2+ + CO 32– $ CaCO 3 (İyonik yapısı

değişmez.)
Moleküller; İyon İyon İyonik bileşik
• İki atomlu ise diatomik (N2, HF...)
• Üç atomlu ise triatomik (O3, H2O...) III. N2 + 3H 2 $2NH 3 (Moleküllerden yine
molekül oluşmuştur.)
• Çok atomlu ise poliatomik (H2O2, C6H12O6...)
Molekül Molekül Molekül
olarak sınıflandırılır.
Cevap: Yanlız I
1. Yalnız I
2
www.aydinyayinlari.com.tr KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER 2. MODÜL TYT
Kimyasal Türler Arası Etkileşimlerin Sınıandırılması Bağ Enerjisi: Bir bağın oluşması ya da kırılması sı-
Kimyasal türler arası etkileşimler, rasında meydana gelen enerji değişimidir.
I. Bağlanan türe göre NOT
II. Bağın sağlamlığına göre • Bağ enerjisi ne kadar büyük ise bağ o kadar sağlamdır.
olmak üzere iki sınıfta incelenir. • Bağ kırılması endotermik (enerji alan),
I. Bağlanan türlere göre; bağ oluşumu ekzotermiktir (enerji veren).
a) Atomlar arası bağlar: Aynı veya farklı tür atomlar H2 + enerji " H + H (Bağ kırılması, endotermik)
arasındaki etkileşimler sonucunda atomlar arasında H + H " H2 + enerji (Bağ oluşması, ekzotermik)
güçlü etkileşimler yani kimyasal bağlar oluşur.
H – H, Cl – Cl, H – Cl gibi. NOT
b) Moleküller arası bağlar: Aynı tür veya farklı tür mo- Tepkime denkleminde enerji, girenler kısmına yazı-
leküller arasında zayıf etkileşimler yani fiziksel bağ- lıyorsa tepkime endotermik tepkime, ürünler kıs-
lar oluşur. H2O – H 2O, CO2 – CO2 , HCI – H2O gibi. mına yazılıyorsa ekzotermik tepkimedir.
II. Bağın sağlamlığına göre;
Kimyasal türler birbirine yaklaştığında elektron bu- ÖRNEK 2
lutları ve çekirdekler arasında elektrostatik itme ve
Bağ Bağ enerjisi (kj/mol)
çekme kuvvetleri meydana gelir. Çekme kuvvetleri,
H2 165
itme kuvvetlerinden fazla ise güçlü etkileşimler ya-
N2 738
ni kimyasal bağlar oluşur. Çekme itme kuvvetlerinin
O2 485
birbirine yakın olduğu durumlarda zayıf etkileşimler
yani fiziksel bağlar oluşur. H2 , N2 ve O2 moleküllerinin bağ sağlamlığı ve bağ
kararlılıklarını karşılaştırınız.
Kimyasal Türler
Arası Etkileşimler Bağ sağlamlığı: N 2 > O 2 > H2
Bağ kararlılığı: N 2 > O 2 > H2

Güçlü Etkileşimler Zayıf Etkileşimler
NOT
İyonik Kovalent Metalik Van der Waals Hidrojen
bağ bağ bağ kuvvetleri bağı Aynı tür iki atom arasında;
Bağ sağlamlığı : / 2 = 2 -
Polar Apolar İndüklenmiş Bağ uzunluğu : - 2 = 2 /
Dipol-dipol İyon-dipol
kovalent kovalent dipol
etkileşimleri etkileşimleri 1 2 3
bağ bağ etkileşimleri
Örneğin;C - C , C = C , C / C
✓ Dipol-indüklenmiş Bağ sağlamlığı, 3 > 2 > 1
dipol etkileşimleri Bağ uzunluğu, 1 > 2 > 3 şeklinde olur.
✓ İyon-indüklenmiş
dipol etkileşimleri Kimyasal türleri birbirinden ayırmak için genellikle
40 kj/mol'den daha az enerji gerekiyorsa zayıf etkile-
✓ İndüklenmiş dipol-
indüklenmiş dipol şim, 40 kj/mol'den daha fazla enerji gerekiyorsa güç-
etkileşimleri lü etkileşim kabul edilir. Ancak suyun hâl değişimin-
(London kuvvetleri)
de 40 kj/mol'den daha büyük enerji gerekmesine rağ-
men zayıf etkileşimdir.
1 2 1 C6H6(s) + 28 kj/mol " C6H6(g) Zayıf etkileşim
H — F ...... H — F
NaCl(k) + 785 kj/mol " Na+(s) + Cl–(s) Güçlü etkileşim
1 $ Atomlar arası, güçlü etkileşim, kimyasal bağ, H2O(s) + 43,9 kj/mol " H2O(g) Zayıf etkileşim
2 $ Moleküller arası, zayıf etkileşim, fiziksel bağ, 1
H2O(s) + 1235 kj/mol " H2(g) + O2(g) Güçlü etkileşim
2
Bağ sağlamlığı, 1 > 2 şeklindedir.
Na(k) + 485 kj/mol " Na(s) Güçlü etkileşim
Isıtıldığında önce 2 numaralı bağ kopar.
2. Bağ sağlamlığı: N2 > O2 > H 2, Bağ kararlılığı: N2 > O2 > H2

3
Lewis Yapısı (Elektron - Nokta Formülü) Bazı İyonların Lewis Yapıları

Lewis yapısı atomun değerlik elektronlarının ato-
Element Katman Lewis İyon İyon katman İyon
mun sembolü etrafında noktalarla gösterilmesidir. elektron yapısı hâli elektron Lewis
dizilimi dizilimi yapısı
Bir atomun Lewis yapısı yazılırken;
1. Atomun temel hâl katman elektron dizilimi yazılır. Na+ Na+
11
Na 2)8)1) Na 11
2)8)
2. Değerlik elektron sayısı (son katmanında bulunan
elektron sayısı) bulunur. 17
Cl 2)8)7) Cl 17
Cl – 2)8)8) Cl
–
3. Elementin sembolü yazılır.

4. Elementin sembolü etrafına değerlik elektron sayı- 15
P 2)8)5) P 15
P3– 2)8)8) P
3–
sı (DES) kadar nokta konur. (Noktalar element sem-

O 2)6) O O2– 2)8) O
2–
bolünün dört tarafına önce teker teker yerleştirilir. 8 8
Sonra kalan elektron olursa ikinciler yerleştirilir.)

Ca 2)8)8)2) Ca Ca 2+ 2)8)8) Ca 2+
* Bir atom tekli elektron sayısı yani eşleşmemiş elekt- 20 20
ron sayısı kadar bağ yapar.

ÖRNEK 3
eşleşmemiş (bağlayıcı-bağ –
C: 2) 4 ) DES: 4 C X– iyonunun Lewis yapısı X şeklindedir.
6 elektron yapıcı elektron)
X, 2. periyot elementi olduğuna göre atom numara-
4 bağ
yapar sı kaçtır?
–
X– iyonunun Lewis yapısı X şeklinde olduğuna
göre X atomunun Lewis yapısı X şeklindedir. Bu ne-
eşleşmiş elektron çifti denle değerlik elektron sayısı yani son katmanındaki
N: 2) 5 ) DES: 5 N (ortaklanmamış elektron çifti) (2. katman) elektron sayısı 7'dir.
7
X atomunun katman elektron dizilimi, X: 2 ) 7) şeklin-
3 bağ de olur ve nötr hâlde elektron sayısı 9'dur. Nötr hâlde
yapar elektron sayısı, proton sayısına (atom numarası) eşit
olduğu için atom numarası 9'dur.
Cevap: 9
Atomlar kararlı olmak (soygazların elektron dizili-
mine ulaşmak) için elektron alarak, vererek veya
elektronlarını ortaklaşa kullanarak kimyasal bağ ÖRNEK 4
yaparlar.
3. periyot elementi olan Y3– iyonunun Lewis yapısı
3–
Grup 1A 2A 3A 4A 5A 6A 7A 8A Y şeklindedir.
Değerlik Y atomunun nükleon sayısı 31 olduğuna göre nöt-

1 2 3 4 5 6 7 8
elektron sayısı ron sayısı kaçtır?
Lewis yapısı X X X X X X X X 3–
Lewis yapısı Y şeklinde olan Y atomunun Lewis
yapısı Y şeklinde ve değerlik elektron sayısı 5'tir. 3.
Bağ sayısı 1 2 3 4 3 2 1 0 periyot elementi olduğu için elektron katman dizilimi,
Y: 2 ) 8 ) 5) şeklindedir ve proton sayısı 15 olur.
Örnek 3
Li 4
Be 5
B 6
C 7
N 8
O 9
F 10
Ne Nükleon sayısı (Kütle numarası) (A)
A = proton sayısı (p) + nötron sayısı (n)
31 = 15 + n
Uyarı!
n = 16 (Y atomunun nötron sayısı)
2
He : 2 ) $ DES = 2 Cevap: 16
Değerlik elektron sayısı: 2 He , He , He: ✔

He atomu kararlı elektron dizilimine (soygaz elekt- AYDIN Yayınları TYT. Soru Bankası
Kimyasal Türler Arası Etkileşimler Test
ron dizilimi) sahip olduğu için kimyasal bağ yapmaz. 1'i çözebilirsiniz.
3. 9 4. 16
4
KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER TEST - 1
1. Kimyasal türler ve aralarındaki etkileşimlerle ilgili; 4. Aşağıda verilen kimyasal türlerden hangisinin
Lewis yapısında yanlışlık yapılmıştır?
I. X ve Y ametal atomları arasında elektron ortak-
laşması ile oluşan etkileşim kimyasal bağdır. Kimyasal Tür Lewis Yapısı
II. Güçlü etkileşimlerin bağ enerjisi zayıf etkileşim- A) 7N
3– 3–
N
lerden azdır.
B) 11
Na+ Na+
III. İyonlar arasında oluşan iyonik bağ fiziksel bağdır.
C) S S
yargılarından hangileri doğrudur? 16
D) 2He He
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
E) 20
Ca Ca
D) II ve III E) I, II ve III
3
2. • Atom • NH3 5. I. 2Fe + O $ Fe2O3
2 2
• Molekül • CO32– II. 2H2 + O2 $ 2H2O
• İyon • He III. K+ + Cl– $ KCl
Yukarıda verilen kimyasal türlerin doğru olarak Yukarıda verilen tepkimelerden hangilerinde el-
eşleştirilmesi sonucu aşağıdaki görsellerden de edilen ürünlerin kimyasal türü girenlerle ay-
hangisi elde edilir? nıdır?
A) B) C) A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve III
D) I ve II E) I, II ve III
D) E)
6. Kimyasal Tür Örnek

I. Atom He, Na, CO
II. İyon P3–, OH–, Al3+
III. Molekül CH4, NH3, O 2
Yukarıda bazı kimyasal türlere örnekler verilmiştir.
3. Aşağıda verilen kimyasal türlerden hangisi ele-
ment molekülüdür? Verilen örneklerden hangilerinde yanlışlık ya-
pılmıştır? (1H, 6C, 7N, 8O)
A) NH4+ B) H2O C) Co
A) I ve III B) Yalnız II C) I ve II
D) N2 E) SO3
D) Yalnız III E) Yalnız I
1. A 2. B 3. D 5 4. D 5. C 6. E
GÜÇLÜ ETKİLEŞİMLER (İYONİK BAĞ)

• İyonik bağın oluşumunu iyonlar arası etkileşimler ile ilişkilendirirler.
– Nötr atomların ve tek atomlu iyonların Lewis sembollerini (ilk 20 element) kavrar.
– İyonik bileşiklerin yapısal birimleri ile kovalent bileşiklerin yapısal birimlerinin (molekül) karıştırılmaması gerektiği vurgulanacaktır.
GÜÇLÜ ETKİLEŞİMLER İ
İyonik Bağlar Metal + ametal $ NaCl, CaO ... Y
1442443
O
Zıt yüklü iyonların elektrostatik çekim kuvvetiyle bir- Metal + kök $ KNO 3, NaOH ... N
İ
birini çekmesi sonucu oluşan bağlara iyonik bağ Kök + kök $ NH4NO3, NH4OH ... K
denir.
Kök + ametal $ NH4Cl ... B
İyonik bağ genellikle metal ve ametal atomları ara- A
Ğ
sında elektron alışverişi ile oluşur.
Metal + Ametal $ İyonik bağ NOT

M+ A– Bileşikte pozitif kök varsa iyonik bileşiktir.
e–
Elektrostatik
– çekim kuvveti NH4+ NO3–
e
Elektrostatik
Na + Cl $ Na+ Cl– çekim kuvveti
İyonik Bileşiklerin Lewis Yapısı ÖRNEK 5

Mg ile 17Cl elementlerinin oluşturduğu bileşiğin
12 K ve S elementlerinin oluşturduğu bileşiğin
19 16
Lewis yapısı; Lewis yapısını gösteriniz.
12
Mg: 2 ) 8 ) 2 ) $ 2A (metal) Mg
19K: 2 ) 8 ) 8 ) 1 ) $ 1A (metal)
17
Cl: 2 ) 8 ) 7 ) $ 7A (ametal) Cl
16S: 2 ) 8 ) 6 ) $ 6A (ametal)
–
Cl + Mg + Cl $ Mg 2+
2 Cl ✔ K 2–
+ S 2K+ S
2+ – K
Mg 2 Cl ✘ (Bu gösterim yanlıştır. Metal tüm
değerlik elektronlarını verir.)
ÖRNEK 6
13
Al ile 9
F elementlerinin oluşturduğu bileşiğin
Lewis yapısını gösteriniz.
13
Al: 2 ) 8 ) 3 ) $ 3A (metal)
9 F: 2 ) 7 ) $ 7A (ametal)
–
Al + 3 F Al3+3 F veya,
– –
F Al3+ F şeklinde gösterilebilir.
–
F
+
6 5. 2K+ [ S ]2– 6. Al3 3[ F ] –
ÖRNEK 7 ÖRNEK 8
20
Ca ile 7
N elementlerinin oluşturduğu bileşiğin NaF ve KF bileşiklerinin aynı dış basınçtaki erime
Lewis yapısını gösteriniz. noktalarını karşılaştırınız. (11Na, 19K)
11
Na: 2 ) 8 ) 1 ) $ 3. periyot 1A
20
Ca: 2 ) 8 ) 8 ) 2 ) $ 2A (metal)
19
K: 2 ) 8 ) 8 ) 1 ) $ 4. periyot 1A
7
N: 2 ) 5 ) $ 5A (ametal)
1A
Na *çap artar. İyonik bağ sağlamlığı:
2+ 3–
3 Ca + 2 N 3Ca 2 N K *iyonik bağ NaF > KF
sağlamlığı azalır. Erime noktaları:
NaF > KF
Şekilde sıralanır.
İyonik Bağlı Bileşiklerin Özellikleri
1. Katı hâlde elektrik akımını iletmezler.
ÖRNEK 9
Sıvı hâlde ya da sulu çözeltilerinde iyon hareketiyle
kimyasal olarak elektrik akımını iletirler. CaO ve KCl bileşiklerinin aynı dış basınçtaki erime
noktalarını karşılaştırınız. (8O, 17Cl, 19K, 20 Ca)
elektriği elektriği
123
123
NaCl(k) NaCl(s)
iletmez. iletir. 20 Ca: 2)8)8)2) 4. periyot 2A
KNO 3(k) NaCl(suda)
19
K: 2)8)8)1) 4. periyot 1A
NaCl(s) $ Na+(s) + Cl–(s)
8O: 2)6) 2. periyot 6A
NaCl(suda) $ Na+(suda) + Cl–(suda) Cl: 2 ) 8 ) 7 ) 3. periyot 7A
17
2. Oda koşullarında hepsi katı hâldedir. Çap Ca < K Erime noktaları:

O < Cl CaO > KCl
3. İşlenemezler. Bir darbe ya da kuvvet uygulandığın- şeklinde sıralanır.
da dağılırlar.
4. Moleküler yapıda değillerdir, iyon örgülü kristal ya-
pısında bulunurlar.
İyonik bağlı bileşiklerin özelliklerini taşıyan en kü- NOT
çük birim "molekül" değil "birim hücre"dir. Bileşikleri oluşturan iyonlardan birinin çapı küçük-
İyonik bağlı bileşiklerde katyon ve anyonlar itme ve ken diğerinin yükü büyükse yükler çarpımının mut-
çekme kuvvetlerini dengeleyecek şekilde bir araya ge- lak değerine bakılır. Yükler çarpımı genellikle bağ
kuvvetiyle doğru orantılıdır.
lerek düzenli bir yapı oluşturur. Bu yapıya kristal örgü
yapısı denir.
Her iyonik bileşiğin kendine özgü kristal yapısı vardır. ÖRNEK 10
MgO, LiCl bileşiklerinin aynı dış basınçtaki erime
noktalarını karşılaştırınız. (3Li, 8O, 12Mg, 17Cl)
3Li: 2)1) 2. periyot 1A
8
O: 2)6) 2. periyot 6A
CsCl NaCl
12Mg: 2)8)2) 3. periyot 2A
5. Erime ve kaynama noktaları çok yüksektir. 17

Cl: 2 ) 8 ) 7 ) 3. periyot 7A
2+ 2– 1+ 1–
* Erime ve kaynama noktaları iyonik bağ sağlamlığıy- Çap Mg > Li MgO LiCl
la doğru orantılıdır. Cl > O 2x2=4 1x1=1

Erime noktaları:
* İyonik bağ sağlamlığı iyonların çapı ile ters, iyonların MgO > LiCl
şeklinde sıralanır.
yük ile doğru orantılıdır.
7. 3Ca2+ 2[ N ] 3– 8. NaF > KF 9. CaO > KCl 10. MgO > LiCl
7
ÖRNEK 11 ÖRNEK 12
İyonların Çekirdekleri Fe2+ ile PO 43–, Ca2+ ile O2– , K+ ile CO32– , Cu2+ ile OH –,
Bileşik Arasındaki Uzaklığı (pm) NH4+ ile SO 42– iyon çiftleri arasında oluşacak bileşik-
BeO 235 lerin formüllerini yazınız.
MgO 375 Fe 2+ ile PO 43– $ Fe 3 (PO 4)2
CaO 495 Ca 2+ ile O2– $ CaO
Yukarıda iyonların çekirdekleri arasındaki uzaklığı ve- K+ ile CO 32– $ K 2CO 3
rilen bileşiklerin iyonik bağ sağlamlığını karşılaştırınız. Cu 2+ ile OH – $ Cu(OH)2
NH 4+ ile SO 42– $ (NH4)2 SO 4
İyonların çekirdekleri arasındaki mesafe azaldıkça
iyonik bağ sağlamlığı artacağından iyonik bağ sağ-
NOT
lamlığı; BeO > MgO > CaO şeklinde sıralanır. İyonik bağlı bileşikler suda iyonlarına ayrışarak
çözünürler. (Kökler parçalanmaz.)
6. Bir kimyasal bağda iki atom arasında elektronega- Su
XaYb(k) aXb+
(suda)
+ bYa–
(suda)
tiflik farkı ne kadar büyükse bağın iyonik karakteri o
kadar fazla, ne kadar küçükse bağın kovalent ka-
rakteri o kadar fazladır. ÖRNEK 13
En aktif metal ile en aktif ametal arasındaki bağ iyo- Aşağıda verilen iyonik bileşiklerin suda çözünme
nik karakteri en fazla olan bağdır. denklemlerini yazınız.
Su
a) NaCl(k) Na+(suda) + Cl–(suda)
Fr $ en aktif metal
123
FrF $ iyonik karakteri en

Su
b) Al2(SO4)3(k) 2Al3+
(suda)
+ 3SO2–
4(suda)
F $ en aktif ametal fazla olan bileşiktir. Mg2+ (suda) + 2OH (suda)
Su –
c) Mg(OH)2(k) .........................................
d) NH4Cl(k)
Su NH+4(suda) + Cl–(suda)
.........................................
İyonik Bileşiklerin Formüllerinin Yazılması e) CaCO3(k)
Su Ca2+ (suda) + CO 3(suda)
2–
.........................................
İyonik bağlı bileşiklerin formülleri yazılırken; önce f) Cu(OH)2(k)
Su Cu (suda) + 2OH–(suda)
2+
.........................................
pozitif yüklü iyon (katyon), sonra negatif yüklü iyon g) Ca3(PO4)2(k)
Su 3Ca2+ (suda) + 2PO 4(suda)
3–
.........................................
(anyon) yan yana yazılır. h) Fe(NO3)2(k)
Su Fe (suda) + 2NO 3(suda)
2+ –
.........................................
İyon yüklerinin mutlak değerleri alınır ve element ı) MgBr2(k)
Su Mg2+ (suda)
+ 2Br–(suda)
.........................................
sembollerinin sağ alt köşelerine çapraz olarak yazılır.
ÖRNEK 14
Xa+ Yb–
123
İyon sayısı
XbYa: Bileşik formülü
b a 2n Ya–
İyonların yükleri mutlak değerce eşit ise birebir bir-

n Xb+
leşirler.
Ca2+ S2– $ CaS Zaman
3+
Al P 3–
$ AlP XaYb tuzunun suya verdiği iyon sayısı–zaman grafiği
yukarıdaki gibidir.
İyon yüklerinin sayısal değeri birbirinin katı ise for-
Buna göre bileşiğin formülü aşağıdakilerden han-
mül sadeleştirilerek yazılır.
gisi gibi olabilir?
2+ 1– A) Al(OH)3 B) Na3PO4 C) K 2O
Sn4+ O2– $ SnO 2 D) Sn(SO4)2 E) CaCO3
4+
Pb S 2–
$ PbS2
Xb+ iyonundan n kadar Ya– iyonundan 2n kadar vardır.
Katyon veya anyon çok atomlu iyon (kök) ise çapraz- Bu nedenle bileşik formülü XY2 şeklinde olmalıdır. For-
lama yapılırken sayısal değer birden büyük ise kök mülü buna uygun olan bileşik, Sn(SO 4)2 bileşiğidir.
paranteze alındıktan sonra sayı kökün altına yazılır. Cevap: D
Ca2+ OH – $ Ca(OH)2 AYDIN Yayınları TYT. Soru Bankası

Kimyasal Türler Arası Etkileşimler Test 2,
NH4+ PO43– $ (NH4)3PO4 3'ü çözebilirsiniz.
12. Fe 3(PO 4)2, CaO, K 2CO 3, Cu(OH) 2, (NH 4)2 SO 4

11. BeO > MgO > CaO 8 + 2+
13. c) Mg2+(suda) + 2OH (suda) d) NH 4(suda) + Cl (suda) e) Ca (suda) + CO 3(suda)
– – 2–
f) Cu2+
(suda)
+ 2OH –
(suda)
g) 3Ca 2+
(suda)
+ 2PO 3–
4(suda)
h) Fe 2+
(suda)
+ 2NO –
3(suda)
1. I. Zıt yüklü iyonların elektrostatik çekim kuvveti ile 4. 20
Ca ile 16
S atomları arasında oluşan kararlı bi-
birbirini çekmesi sonucu oluşur. (.........) leşik ile ilgili;
II. İyonik bağın sağlamlığı iyonların yarıçapı ile I. Bir molekülü 2 tür atom içerir.
ters orantılıdır. (........) II. Bileşiğin formülü, CaS şeklindedir.
III. Bileşiklerin iyonik karakteri atomların elektrone- III. Yapısındaki iyonlar izoelektroniktir.
gatiflik farkı arttıkça azalır. (.........)
IV. Elektron alışverişi ile oluşan kimyasal bağ içerir.
IV. Bileşik oluşurken atomların değerlik elektronla-
yargılarından hangileri doğrudur?
rı ortaklaşa kullanılır. (..........)
İyonik bağ ile ilgili yukarıda verilen bilgiler sı- A) I, II, III ve IV B) I, II ve III C) II, III ve IV
rasıyla doğru ise "D" yanlış ise "Y" harfleri ile
D) I, III ve IV E) II ve IV
belirtildiğinde aşağıdaki sıralamalardan hangisi
elde edilir?
A) Y, D, Y, D B) Y, Y, D, D C) D, Y, Y, Y
D) D, D, Y, Y E) Y, Y, D, Y
5. X: 3. periyot toprak alkali metalidir.
Y: 2. periyot halojenidir.
2. Aşağıda verilen bileşiklerden hangisinin Lewis X ve Y elementlerinin oluşturdukları kararlı bile-
yapısı yanlış verilmiştir? şik ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
(7N, 8O, 9F, 11Na, 12Mg, 13Al, 17Cl, 19K, 20Ca)
A) Oda koşullarında katı hâldedir.
Bileşik Lewis Yapısı
B) İyonik yapılı bileşiktir.
A) NaCl Na+ Cl
–
C) Bileşiğin formülü, XY2 şeklindedir.
–
D) Lewis formülü, X2+ Y şeklindedir.
B) AlCl3 Cl
–
Al 3+
Cl
–
– E) Sıvı hâlde elektrik akımını iletir.

Cl
2+
C) CaO Ca O
2–
D) KF K+ F
–
6.
Atom A Y D I N M
E) Mg3N2 3Mg 2 N 2+
3–
Elektronegatiflik 1,6 4,0 0,7 2,5 1,0 0,8
3. X: 2 ) 8 ) 1 ) Yukarıda bazı element atomlarının elektronegatiflik

Y: 2 ) 8 ) 5 ) değerleri verilmiştir.
Temel hâl katman elektron dizilimleri yukarıda-
Elementler arasında oluşacak iyonik karakteri
ki gibi olan X ve Y atomlarının oluşturduğu ka-
en fazla olan bileşiğin atomlarının 1A ve 7A gru-
rarlı bileşik ile ilgili;
3– bunda olduğu bilindiğine göre;
I. Lewis yapısı, 3X+ Y şeklindedir.
I. Bileşiğin formülü DY'dir.
II. Bileşiğin suda çözünme denklemi,
Su
II. Bileşiği oluşturan atomların toplam değerlik
3 X(+suda ) + Y(3suda ) şeklindedir.
-
X3Y( k ) elektron sayısı 8'dir.
III. Elektrostatik çekim kuvveti sonucunda molekül III. Elementler 3. periyotta ise her iki iyonun da kat-
oluşmuştur. man elektron dizilimleri ) 2 ) 8 ) 8 şeklindedir.
yargılarından hangileri doğrudur? yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III
1. D 2. C 3. B 9 4. C 5. D 6. B
TEST - 3 KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER
3–
1. Lewis yapısı, 3X2+2 Y şeklinde olan bileşik 4.
ile ilgili;
I. X elementi 2A, Y elementi 5A grubundadır. 15p 12p
II. Kristal örgü yapısına sahiptir.

III. Bileşiğin formülü, X2Y3 şeklindedir.
Ym
yargılarından hangileri doğrudur? Xn
Yukarıda bir bileşiğe ait Xn ve Ym iyonlarının kat-
A) Yalnız III B) Yalnız I C) I ve II
man elektron dizilişleri verilmiştir.
D) I ve III E) I, II ve III Buna göre;
I. Xn anyon, Ym katyondur.
II. Oluşan bileşiğin formülü, Y3X2 şeklindedir.
III. Bileşik oluşurken X atomunun çekirdek çekim
kuvveti azalırken, Y atomununki artar.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
2. 1. KF 2. MgF2 3. NaF
Yukarıda formülü verilen bileşiklerle ilgili;
I. İyonik bağ sağlamlığının artış sırası
II. İyonik karakterlerinin azalış sırası 5. Aşağıdakilerden hangisi XY2 bileşiğine ait bir
aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak veril- özellik olamaz? (9Y, 20X)
miştir? (9F, 11Na, 12Mg, 19K)
A) Sert ve kırılgan yapıya sahiptir.
A) I. 2,3,1 B) I. 1,3,2 C) I. 1,3,2 B) İyonik bağlı bir bileşiktir.
II. 2,3,1 II. 2,3,1 II. 1,3,2 C) Oda koşullarında elektrik akımını iletir.
D) I. 3,1,2 E) I. 3,2,1
D) Kristal örgü yapısına sahiptir.
II. 2,1,3 II. 1,2,3
E) Suda iyonlarına ayrışarak çözünür.
3. 6. 19
X ve 7Y elementlerinin oluşturduğu kararlı bi-
Lewis yapısı K Mg Al leşik ile ilgili;
S K 2S MgS Al2S3
I. Lewis yapısı, 3X+ [ Y ]3– şeklindedir.
N K3N Mg 2N3 Al2N3 II. Katı hâlde elektrik akımını iletmez.

III. Kristal örgü yapısına sahiptir.
Yukarıda bazı atomların Lewis yapıları ve oluştur-
dukları bileşiklerin formülleri verilmiştir. yargılarından hangileri doğrudur?
Buna göre yukarıdaki bileşiklerden kaç tanesi- A) II ve III B) I ve III C) Yalnız II

nin formülü doğru verilmiştir?
A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6
1. C 2. C 3. C 10 4. B 5. C 6. E
KOVALENT BAĞ
• Koordine kovalent bağa girilmeden kovalent bağları polar ve apolar kovalent bağlar olarak sınıandırır.
• Basit moleküllerin (H2, CI2, O2, N2, HCI, H2O, BH3, NH3 CH4, CO2) Lewis (elektron nokta) formülleri üzerinden bağın ve
moleküllerin polarlığını açıklar.
• Kovalent bağların açıklanmasında bilişim teknolojilerinden (animasyon, simülasyon, video vb.) yararlanılır.
KOVALENT BAĞ Kovalent bağların oluşumu Lewis formülü ile göste-

İki ametal atomu arasında elektron ortaklaşması rilirken Lewis yapısında ortaklaşa kullanılan elekt-
sonucu oluşan bağlara kovalent bağ denir. ron çiftlerine bağlayıcı elektron çifti, bağ oluşumu-
✦ Aynı iki ametal atomu arasında elektronlar ortakla- na katılmayan değerlik elektron çiftlerine ise ortak-
şa kullanılıyorsa apolar (kutupsuz) kovalent bağ, lanmamış değerlik elektron çifti denir.
farklı ametal atomları arasında elektronlar ortaklaşa
Ortaklanmamış değerlik elektron çifti, bağ olu-
kullanılıyorsa polar (kutuplu) kovalent bağ denir.
X şumuna katılmayan elektron çifti
✦ İki elektron ortaklaşa kullanılarak bir kovalent bağ
oluşturur. Bağlayıcı elektron
✦ Bir kovalent bağda elektronegatifliği büyük olan
Bir atom eşlenmemiş (tek) elektron sayısı kadar
atom bağ elektronlarını (ortaklaşa kullanılan elekt-
bağ yapar.
ronları) daha çok çeker yani kısmi negatif yük (d –)
ile yüklenir. Negatif yük merkezi elektronegatifliği Atomlar arasında bir çift elektronun ortak kullanılma-
fazla olan ametale daha yakındır. sı ile bir kovalent bağ oluşur ve çizgi (–) ile gösterilir.
Moleküllerin Lewis (Nokta) Formülleri

Kovalent bağ
Elementlerin temel hâl elektron katman dizilimle-
ri yazılarak değerlik elektron sayısı bulunur.
Apolar kovalent bağ Polar kovalent bağ
Elementlerin Lewis yapıları yazılarak kaç bağ ya-
d° d°
A A
d+
A
d–
B (d kısmi)
pacakları belirlenir.
&
&
Apolar kovalent Polar kovalent Elektronegatifik NOT

bağ bağ B>A
(kutupsuz) (kutuplu)
Bazı ametal atomlarının Lewis yapıları ve yapabi-
lecekleri bağ sayıları aşağıda verilmiştir.
1H $ H $ 1 bağ
6C C $ 4 bağ
H H $
8O $ O ve 16S $ S $ 2 bağ
1p + 1p 1p 1p
Halojenler (F, Cl, Br, I) $ X $ 1 bağ
7N $ N ve 15P $ P $ 3 bağ
H H H2 molekülü
En çok bağ yapabilecek atoma (merkez atom) diğer

atomlar öncelikle birer bağ ile bağlanır. Birer bağ
Negatif yük yapmış atomlar arasında bağ sayısı eksikliği varsa
merkezi
atomlar arasında ikili veya üçlü bağ oluşturulur.
Bağlar tamamlandıktan sonra bağa katılmayan
1p + 9p 1p 9p elektron çiftleri varsa element sembolleri üzerine
yerleştirilir.
H
Element sembolleri arasına yazılan iki nokta (bir
F HF molekülü elektron çifti ( )) bir kovalent bağı ifade eder.
11
c. O2
H2 molekülünün Lewis yapısını ve molekül içi
bağ türünü inceleyelim. (1H)
8 O: 2 ) 6 ) DES: 6
1
H: 1) Değerlik elektron sayısı (DES): 1 İkili kovalent bağ
O + O O O O O
Bağlayıcı
e– çifti Ortaklanmamış değerlik elektron çifti sayısı: 4 (8
H + H H H H H elektron)
Apolar H2 molekülünün Bağlayıcı elektron çifti sayısı: 2 (4 elektron)
kovalent bağ top çubuk formülü Molekül içi bağ türü: apolar kovalent bağ
ÖRNEK 16
NH3 molekülünün Lewis yapısını ve molekül içi
bağ türünü inceleyelim (1H, 7N) HCN molekülünün Lewis yapısını yazarak, bağ tü-
rü, ortaklanmış ve ortaklanmamış değerlik elektron
1
H: 1 ) $ DES: 1 H $ 1 bağ çifti sayılarını belirleyiniz. (1H, 6C, 7N)
7
N: 2 ) 5 ) $ DES: 5 N $ 3 bağ
1
H: 1 ) $ DES: 1, 6C: 2 ) 4 )$ DES: 4
7
N: 2 ) 5 )$ DES: 5
H + C + N H C N H —C N
N + 3H N N 1 bağ 4 bağ 3 bağ Üçlü polar

H HH H H (merkez kovalent bağ
H NH3 molekülünün atom)
top çubuk formülü
Bağa katılmayan (ortaklanmamış) değerlik elektron
• Bağ oluşumuna katılmayan değerlik elektron çifti çifti sayısı: 1 (2e –)
sayısı: 1 (2 elektron) Bağlayıcı (ortaklanmış) elektron çifti sayısı: 4 (8e –)
• Bağlayıcı elektron çifti sayısı: 3 (6 elektron) Bağ türü: (H — C) ve (C N) polar kovalent bağdır.
• Molekül içi bağ türü, polar kovalent bağdır. Merkez atomun ortaklanmamış değerlik elektron çif-
• Merkez atomun bağ oluşumuna katılmayan değer- ti sayısı: 0
lik elektron çifti sayısı: 1 (2 elektron)

Aşağıda bazı moleküllerin Lewis yapıları veril-
ÖRNEK 15
miştir.
Aşağıda verilen moleküllerin Lewis yapılarını ya-
zarak, molekül içi bağ türü, ortaklanmış ve ortak- Molekül Lewis Yapısı
lanmamış değerlik elektron çifti sayılarını belirtiniz.
(1H, 6C, 7N, 8O) H2O 2H + O $ O veya O
a. N2 H H H H
CO2 C + 2 O $ O C O veya O C O
7N: 2 ) 5 ) $ DES: 5
N + N N N N N HF H + F $ H F veya H — F
Ortaklanmamış değerlik elektron çifti sayısı: 2 (4e –)
Ortaklanmış elektron çifti sayısı: 3 (6e –)
Molekül içi bağ türü: apolar kovalent bağ (3'lü bağ)
BeH2 2H + Be $ H Be H veya H — Be — H
H H
b. CH4
BH 3 3H + B $ B veya B
H H H H
1H: 1 ) $ DES: 1 6 C: 2 ) 4 )$ DES: 4
H
H H H
C + 4H H C H H—C—H CH 3OH 3H + C + O + H $ H C O veya H — C — O
H
H H H H H
4 bağ 1 bağ
Ortaklanmamış değerlik elektron çifti sayısı : 0 H H H H

C 2 H4 2 C + 4H $ C C veya C C
Ortaklanmış elektron çifti sayısı: 4
H H H H
Molekül içi bağ türü: polar kovalent bağ
15. a) apolar kovalent bağ, 2 çift ortaklanmamış değerlik 15. c) apolar kovalent bağ, 4 çift ortaklanmamış değerlik
12
elektronu, 3 çift ortaklanmış elektron bulunur. elektronu, 2 çift ortaklanmış elektron bulunur.
16. H C N , polar kovalent bağ, 1 çift ortaklanmamış değerlik
b) polar kovalent bağ, ortaklanmamış değerlik elektro- elektronu, 4 çift ortaklanmış elektron bulunur.
ÖRNEK 17 NOT
PCl 3 molekülü ile ilgili; 2A grubunda bulunan berilyum (Be) ve 3A grubunda
bulunan bor (B) elementleri hidrojen elementi ile ko-
I. Merkez atomun ortaklanmamış değerlik elektron çif- valent bağlı bileşik oluştururlar. BeH2 ve BH3 mole-
ti sayısı 1'dir. küllerinde Be ve B atomları oktedini tamamlayamaz.
II. Molekül içi bağ türü, polar kovalent bağdır. Oktedini tamamlamayan elementin oktet boşluğu
III. Bağ oluşumuna katılmayan toplam değerlik elektron vardır.
sayısı 10'dur. H
yargılarından hangileri doğrudur? (15P, 17Cl) B

H — Be — H H H
Kovalent bağlı bileşik Kovalent bağlı bileşik
+ 3 Cl Merkez atomun Molekülde, oktet boşluğu vardır. Molekülde, oktet boşluğu vardır.
P P
Cl Cl ortaklanmamış
•
Cl değerlik elektron
3 bağ 1 bağ çifti sayısı 1’dir. Molekülün Polarlığı
yapabilir yapabilir
(merkez) Bir molekülün polarlığı üç farklı yolla bulunur;
atom 1. Molekülde simetri varsa apolar, yoksa polar mo-
•
Farklı ametal atomları arasında olduğu için bağ türü leküldür.
polar kovalent bağdır. 2. Merkez atomda bağ oluşumuna katılmayan de-
Bağ oluşumuna katılmayan değerlik elektron çifti sayısı 10,
•
ğerlik elektron çifti varsa polar, yoksa apolar mo-
elektron sayısı 20'dir. Cevap: I ve II
leküldür.
3. Bağ polarlığını gösteren vektörün bileşkesi
ÖRNEK 18 (Fnet, dipol moment) sıfırsa molekül apolardır.
X Y Z molekülü ile ilgili aşağıdaki soruları cevap-

Z O
layınız. H — Be — H
F F H H
a) Bağlayıcı elektron çifti sayısı kaçtır? Fnet = 0 Fnet = 0
b) Bağ oluşumuna katılmayan değerlik elektron çifti sa- Molekül içi bağlar: Polar Molekül içi bağlar: Polar
Molekül: Apolar Molekül: Polar
yısı kaçtır?
c) Molekülü oluşturan elementlerin toplam değerlik Merkez Molekül içi Molekül
elektron sayısı (DEST) kaçtır? atom (grup) bağlar
H
d) Atomların grup numaralarını bulunuz. (X, Y ve Z baş
B B(3A) polar apolar
grup elementleridir.)
H H
Bağlayıcı H
elektron
çiftleri X Y Z C C(4A) polar apolar
Bağ oluşumuna katılmayan H H
Z değerlik elektron çiftleri H
a) Bağlayıcı elektron çifti sayısı: 3 çift (6e –) N
b) Bağ oluşumuna katılmayan değerlik elektron çifti H H N(5A) polar polar
sayısı: 7 çift (14e –)
H
polar
X'in değerlik elektron sayısı: 1 H—C N C(4A) polar
X Y Z (3 farklı atom)
Z Y'nin değerlik elektron sayısı: 5
Z'nin değerlik elektron sayısı: 7 P
P(5A) polar polar
Cl Cl
c) XYZ2 & DEST = 1 + 5 + (2·7) = 20 elektron Cl
d) X $ 1A, Y $ 5A, Z $ 7A grubu. apolar
O O — apolar
(aynı iki atom)
polar
NOT H — Cl — polar
(farklı iki atom)
Oktedini
H+ F H F tamamlar
H H C–H " polar
Dubletini C(4A) apolar
tamamlar C C C C " apolar
H H
17. I ve II 18. a) 3, b) 7, c) 20, d) X "1A, Y "5A, Z "7A
13
CH3Cl molekülü, (1H, 6C, 17Cl) ÖRNEK 19

1
H: 1 ), değerlik elektron sayısı = 1 Aşağıda verilen moleküllerin Lewis yapılarını gös-
6
C: 2 ) 4 ), değerlik elektron sayısı = 4 tererek, molekül polarlıklarını belirtiniz.
17
Cl: 2 ) 8 ) 7 ), değerlik elektron sayısı = 7 (1H, 6C, 8O, 16S, 17Cl)
En fazla bağ yapan atom, merkez atomdur. Bu ne-
denle C merkez atomdur. Polar Apolar
Molekül Lewis yapısı
molekül molekül
H
3H + C + Cl H C Cl
a) H2 S
H
CH3Cl molekülünde 4 tane bağlayıcı elektron çifti
vardır. 4 tane polar kovalent bağ içerir. Molekül içi bağ- b) C2H5OH
lar ve molekül polardır.
c) HCl
MOLEKÜL POLARLIĞINI PRATİK YOLDAN BULMA
Pratik Bilgi 1: Molekülde en çok bağ yapan ato-
ma merkez atom denir. Genellikle merkez atom 2A,
3A ve 4A gruplarında ise molekül apolar, 5A ve 6A d) CS2
gruplarında ise molekül polardır. (1H, 4Be, 5B, 6C,
7N, 8O, 15P, 16S, 17Cl)
e) C2 H 2
Apolar bileşikler Polar bileşikler
BeH2 NH3
BH3 NF3
f) C2 H 6
CH4 PH3
CCI4 H2S
CO2 H2 O
Polar Apolar
Pratik Bilgi 2: İki atomlu moleküllerde atomların Molekül Lewis yapısı
molekül molekül
cinsi aynı ise molekül apolar, atomların cinsi farklı
S
ise molekül polardır. a) H2S H H
3
Apolar moleküller Polar bileşikler H H

H C C O H
b) C2H5OH 3
H2 HCI H H
F2 HBr
O2 CO c) HCl H Cl 3
N2 NO
Pratik Bilgi 3: Yapısında sadece C ve H atomları- d) CS2 S C S 3
nı bulunduran organik bileşikler apolar, C ve H’nin

yanında üçüncü bir tür atom içeren organik bile-
e) C2 H 2 HC C H 3
şikler ise polardır.
Apolar organik bileşikler Polar organik bileşikler H H

f) C2 H 6 H C C H 3
CH4 CH3OH H H
C2H6 C2H5OH
C3H8 CH3COOH
C6H6 CH3NH2
14 19. a. polar, b. polar, c. polar, d. apolar, e. apolar, f. apolar

ÖRNEK 20 ÖRNEK 22
H2S ve CH4 molekülleri ile ilgili; X Y Z
I. Toplam değerlik elektron sayısı
II. Molekül polarlığı Lewis yapıları yukarıdaki gibi olan X, Y ve Z atomla-
III. Merkez atomdaki ortaklanmamış değerlik elektron rının oluşturduğu;
çifti sayısı
niceliklerinden hangileri aynıdır? (1H, 6C, 16S) I. XZ 3 II. Z2Y III. Y2
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II moleküllerinin polariteleri arasındaki ilişki aşağıda-

D) I ve III E) I, II ve III kilerden hangisinde doğru verilmiştir? (X ve Y aynı
periyot elementleridir.)
H2S için;
A) I > III > II B) II > I > III C) I > II > III
1
H: 1 ) $ DES = 1, 16
S: 2 ) 8 ) 6 ) $ DES: 6
D) III > I > II E) II > III > I
S – DES = S + 2 · H
H H = 6 + (2·1) = 8
– Molekül polar.
– Merkez atomdaki ortaklanmamış X $ 5A, Y $ 6A, Z $ 1A gruplarında yer alırlar.
değerlik elektron çifti sayısı 2'dir. Elektronegatiflikleri arasındaki ilişki Y > X > Z şeklin-
CH4 için; dedir. Molekülü oluşturan elementlerin elektronegatif-
1H: 1 ) $ DES = 1, 6 C: 2 ) 4 )$ DES: 4 likleri arasındaki fark arttıkça molekülün kutuplanabi-
H lirliği artar. Bu nedenle kutuplanabilirlikleri arasındaki
– DES = C + 4 · H
ilişki II > I > III şeklindedir.
= 4 + (4·1) = 8
H—C—H
– Molekül apolar. Cevap: B
H – Merkez atomun ortaklanmamış
değerlik elektronu yoktur.
Cevap: A
ÖRNEK 21 ÖRNEK 23
Temel hâlde elektron bulunduran katman sayısı 2 olan X XY3 bileşiğinin Lewis yapısı Y X Y şeklindedir.
ve Y elementleri arasında oluşan bileşiğin Lewis yapısı Buna göre; Y
Y
şeklindedir. I. Y elementi halojendir.
Y X Y
II. Bileşikteki kısmi negatif yüklü atom X atomudur.
Buna göre aşağıda verilen yargılardan hangisi yan-
lıştır? III. Y atomu dubletini, X atomu oktetini tamamlamıştır.
A) X elementi 3A, Y elementi 7A grubunda yer alır. yargılarından hangileri doğrudur?
B) Molekül polar kovalent bağ içerir.
(X ve Y atomları A grubu elementleridir.)
C) Moleküldeki tüm atomlar oktedini tamamlamıştır.
D) Molekül apolardır.
E) Y atomunun bağ elektronlarına sahip çıkma eğilimi X
atomuna göre daha fazladır.
– X $ 5A, Y $ 1A grubundadır.
– X, DES = 3 $ 3A grubunda,
– Y $ halojen değil hidrojendir.
Y, DES = 7 $ 7A grubundadır. – X daha elektronegatif olduğu için kısmi negatif
– X – Y arasındaki bağ, polar kovalent bağdır. yükle yüklenir. (Elektronegatiflik, 7A > 1A'dır.)
– Merkez atom (X) 3A grubunda olduğu ve molekül iki – Y dubletini X oktetini tamamlamıştır.
tür atom içerdiği için apolardır. Cevap: D
– Elektronegatiflikleri arasındaki ilişki Y > X (7A > 3A)
olduğu için Y elementinin bağ elektronlarına sahip
çıkma eğilimi daha büyüktür.
– X atomunda oktet boşluğu vardır. AYDIN Yayınları TYT. Soru Bankası
Cevap: C Kimyasal Türler Arası Etkileşimler Test 4,
5, 6'yı çözebilirsiniz.
20. A 21. C 15 22. B 23. D

1. Aşağıdaki moleküllerden hangisinin Lewis ya- 4. Bir molekül ile ilgili aşağıdaki bilgiler veriliyor.
pısı yanlış gösterilmiştir? (1H, 6C, 7N, 9F, 15P)
• Merkez atomda bağ oluşumuna katılmayan de-
Molekül Lewis Yapısı ğerlik elektron çifti sayısı 2'dir.
A) F2 F F • Ortaklanmış elektron çifti sayısı 2'dir.
Buna göre bu molekül ile ilgili;

P
B) PH3 HH H I. Molekül polardır.
C) HF H F II. Merkez atomun değerlik elektron sayısı 6'dır.

III. Molekül içi bağlar apolar kovalent bağdır.
D) N2 N N
E) HCN H C N
A) I, II ve III B) I ve III C) I ve II
D) II ve III E) Yalnız I
5.
X Y
2. Aşağıdaki moleküllerden hangisi apolar kova-

lent bağ içeren apolar bir moleküldür?
Yukarıda temel hâl katman elektron dağılımları
(1H, 6C, 8O, 17Cl) verilen X ve Y atomları arasında oluşacak karar-
lı bileşik ile ilgili;
A) CH4 B) CH 3CI C) C2H6
I. Bağlayıcı elektron çifti sayısı 2'dir.
D) H2O E) HCl
II. Bağ oluşumuna katılmayan değerlik elektron
sayısı 4'dür.
III. Molekül polardır.
IV. Molekülün yapısı, X Y şeklindedir.
V. 1 molekülünde 2 tane polar kovalent bağ içerir.
yargılarından hangisi yanlıştır?
3. CCl4 molekülünün elektron nokta formülü; A) I B) II C) III D) IV E) V
Cl
Cl C Cl şeklindedir. Y
Cl
6. X
Y Y
Buna göre;
Yukarıda Lewis yapısı verilen molekül ile ilgili;
I. Ortaklanmamış değerlik elektron çifti sayısı 12'dir.
II. Molekül içi bağlar polar kovalent bağdır. I. Y atomu dubletini, X atomu ise oktetini tamam-
lamıştır.
III. Molekül apolardır.
II. Bir molekülü 3 tane polar kovalent bağ içerir.
IV. Moleküldeki bağlayıcı elektron sayısı 4'tür.
III. Molekül apolardır.
V. Karbon (C) atomu 4A, klor (Cl) atomu 7A gru-
bunda yer alır. yargılarından hangileri doğrudur?
yargılarından hangisi yanlıştır? A) I ve II B) II ve III C) Yalnız II
A) V B) IV C) III D) II E) l D) Yalnız III E) I, II ve III
1. D 2. C 3. B 16 4. C 5. D 6. B
1. Bir tane N 2H2 molekülü ile ilgili; 4. X2 molekülünün Lewis yapısı X X şeklindedir.
I. Polar kovalent ve apolar kovalent bağ sayısı Buna göre bu molekül ve X atomu ile ilgili aşa-
eşittir. ğıdakilerden hangisi yanlıştır?
II. 2 çift ortaklanmamış değerlik elektronu içerir.
A) X2 molekülünde üçlü ( ) kovalent bağ bulunur.
III. İkili (=) bağ içerir.
IV. Bağ oluşumuna 8 tane elektron katılmıştır. B) Apolar moleküldür.
yargılarından hangileri doğrudur? (1H, 7N) C) Molekül içi bağlar apolardır.
D) X elementi IUPAC sistemine göre periyodik sis-

A) I, II, III ve IV B) I, II ve III C) II, III ve IV
temde 5. grupta yer alır.
D) I, III ve IV E) III ve IV E) Bir molekülünde bağ oluşumuna katılmayan de-
ğerlik elektron sayısı 4'tür.
2. Aşağıdaki moleküllerden hangisinin karşısında

verilen bilgi yanlıştır? (1H, 4Be, 5B, 6C, 8O)
H O H H
Molekül Bilgi 5. H C C H H C C O
A) O2 Atomları arasında ikili kovalent H H H H
(CH3CHO) (CH3CH2OH)
bağ vardır.
B) BeH2 Merkez atomda oktet boşluğu Yukarıda CH3CHO ve CH3CH2OH bileşiklerinin
bulunur. Lewis yapıları verilmiştir.
C) BH3 Ortaklanmamış değerlik elektro- Buna göre bu iki bileşik ile ilgili;
nu içermez.
I. İçerdiği atom türü sayısı
D) H2O Polar moleküldür.
II. Ortaklanmamış değerlik elektron çifti sayısı
E) C2H4 Molekül içi bağların tümü polar
kovalent bağdır. III. Karbon atomlarının oluşturduğu toplam bağ sayısı
IV. Molekül polarlığı
V. Bağlayıcı elektron sayısı
niceliklerinden hangisi farklıdır?

3.
2 X + Y Y
X X
X ve Y element atomlarından oluşan X2Y bileşiği- 6. XY3 bileşiğindeki atomların değerlik elektron sayı-
nin oluşumuna ait katman elektron dizilimi yukarı- ları toplamı 24'tür.
da gösterilmiştir.
Y elementi halojen olduğuna göre;
Buna göre;
I. Hem molekül içi bağlar hem de molekül polardır.
I. X2Y bileşiğinde X ve Y atomları arasında polar
II. X atomu 3A grubundadır.
kovalent bağ oluşmuştur. Y
II. Bileşikteki toplam elektron sayısı 10'dur. III. Bileşiğin Lewis yapısı; X şeklindedir.
Y Y
III. X2Y molekülü, polardır.
A) I, II ve III B) I ve II C) I ve III
A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III
D) Yalnız I E) Yalnız II
D) I ve III E) I, II ve III
1. A 2. E 3. E 17 4. D 5. A 6. E
BİLEŞİKLERİN SİSTEMATİK ADLANDIRILMASI

• İyonik bağlı bileşiklerin sistematik adlandırılması yapılırken;
– Tek atomlu ve çok atomlu iyonların (NH4+ , OH–, NO3–, SO42–, CO32–, PO43– CN–, CH3COO–) oluşturduğu bileşiklerin adlan-
dırılmasını yapar.
– Hidrat bileşiklerinin adlandırılmasına girmeden değişken değerlikli metallerin (Cu, Fe, Hg, Sn, Pb) oluşturduğu bileşikle-
rin adlandırılmasını yapar.
• Kovalent bağlı bileşiklerin sistematik adlandırılmasını yaparken,
– H2O, HCI, H2SO4, HNO3, NH3 bileşik örneklerinin sistematik adlarını öğrenir.
İyonik Bağlı Bileşiklerin Sistematik Adlandırılması

Katyon adı Anyon adı Bileşik adı
İyonik bağlı bileşikler; metal-ametal, metal-kök, Na+ + Cl– $ NaCl
kök-ametal, kök-kök arasında oluşur. İyonik bağlı Sodyum Klorür Sodyum klorür
bileşikler adlandırılırken sayı ön ekleri kullanılmaz.
Al3+ + S2– $ Al2S3
İyonik bileşiklerin adlandırılması;
Alüminyum Sülfür Alüminyum sülfür
katyonun adı + anyonun adı şeklinde yapılır.
ÖRNEK 24
Aşağıda formülleri verilen bileşiklerin sistematik ad-
Sık Kullanılan Katyonlar
larını, adları verilen bileşiklerin formüllerini yazınız.
+1 yüklü +2 yüklü +3 yüklü Gümüş nitrat
a) AgNO 3 : ....................................
H+: Hidrojen Be2+: Berilyum Al3+: Alüminyum Magnezyum sülfat
b) MgSO 4 : ....................................
Li+: Lityum Mg 2+: Magnezyum Potasyum siyanür

c) KCN : ....................................
Sodyum asetat
Na+: Sodyum Ca 2+: Kalsiyum d) CH3COONa : ....................................
e) Li3P Lityum fosfür

: ....................................
K+: Potasyum Ba 2+: Baryum
f) Zn(NO3)2 :Çinko nitrat
....................................
Ag+: Gümüş Zn2+: Çinko
Ca3(PO 4)2
g) Kalsiyum fosfat : ...........................
NH4+: Amonyum
(NH 4)2S
h) Amonyum sülfür : ...........................
Sık Kullanılan Anyonlar
ı) Lityum nitrür Li3N
: ...........................
–1 yüklü –2 yüklü – 3 yüklü Ba(OH)2
i) Baryum hidroksit : ...........................
H–: Hidrür O2–: Oksit N3–: Nitrür Na 2CO3
j) Sodyum karbonat : ...........................
F–: Florür S2–: Sülfür P3–: Fosfür Al2O3

k) Alüminyum oksit : ...........................
Cl–: Klorür SO42–: Sülfat PO43–: Fosfat Değişken Değerlikli Metallerin Oluşturduğu Bileşik-
lerin Adlandırması
I–: İyodür CO32–: Karbonat
Bazı metaller farklı bileşiklerinde farklı iyon yüküne
NO3–: Nitrat (değerliğe) sahip olabilir.
Metalin birden fazla değerlik aldığı bileşiklerin ad-
CN–: Siyanür landırılması;
Metalin adı + (Roma rakamı ile metalin değerliği)
OH –: Hidroksit – 4 yüklü + anyonun adı
CH3COO –: Asetat C4–: Karbür şeklinde yapılır.
24. a) Gümüş nitrat b) Magnezyum sülfat, c) Potasyum siyanür,

18 d) Sodyum asetat, e) Lityum fosfür f) Çinko nitrat g) Ca3(PO4)2
18
Sık Kullanılan Değişken Değerlikli Metaller Kovalent Bağlı Bileşiklerin Sistematik Adlandırılması
+1 yüklü +2 yüklü + 3 yüklü Kovalent bağlı bileşikler ametal-ametal veya yarı

metal-ametal arasında oluşan bileşiklerdir.
Cu+: Bakır (I) Cu2+: Bakır (II) Fe3+: Demir (III)
Bazı ametaller: H, C, N, O, F, Cl, Br, I, S, P
Hg+: Cıva (I) Hg 2+: Cıva (II) Bazı yarı metaller: B, Si, As, Ge
2+
Fe : Demir (II)
Sn2+: Kalay (II) Kovalent bağlı bileşiklerin sistematik adlandırılması;
Pb2+: Kurşun (II) + 4 yüklü 1. ametalin 1. ametalin 2. ametalin

+
2. ametal
+
Latince sayısı + adı Latince iyonunun
Sn4+: Kalay (IV) (1 hariç) sayısı adı
Pb4+: Kurşun (IV)

şeklinde yapılır.
Değişken değerlikli Anyon Bileşik adı Latince Adı Sayı Latince Adı Sayı
metal iyonunun adı adı
mono 1 hekza 6
Cu+ + S2– $ Cu2S
Bakır (I) Sülfür Bakır (I) sülfür di 2 hepta 7
2+
Cu + S 2–
$ CuS
tri 3 okta 8
Bakır (II) Sülfür Bakır (II) sülfür
tetra 4 nona 9
ÖRNEK 25 penta 5 deka 10
Aşağıda formülleri verilen bileşiklerin sistematik ad-
larını, adları verilen bileşiklerin formüllerini yazınız. Bileşik Formülü Sistematik Adı
Kurşun (II) hidroksit CO2 $ karbon dioksit

a) Pb(OH)2 : .....................................
Cıva (I) karbonat Cl2O7 $ diklor heptaoksit
b) Hg2CO3 : .....................................
PCl5 $ fosfor pentaklorür
c) Al2(SO4)3 : Alüminyum sülfat
.....................................
Demir (III) fosfat
d) FePO4 : ..................................... Sistematik Adı Bileşik Formülü
e) BaO : Baryum oksit
..................................... diazot pentaoksit $ N 2O5
Kalay (IV) karbonat dibor trioksit $ B2 O3

f) Sn(CO3)2 : .....................................
karbon tetraflorür $ CF4
Demir (II) klorür
g) FeCl2 : .....................................
ÖRNEK 26
h) Kalay (II) nitrat Sn(NO 3)2
: ............................ Aşağıda formülleri verilen bileşiklerin sistematik ad-
larını, adları verilen bileşiklerin formüllerini yazınız.
ı) Çinko oksit ZnO
: ............................
a) NH4Cl amonyum klorür
: ......................................................
PbO 2
i) Kurşun (IV) oksit : ............................
b) HgSO4 cıva (II) sülfat
: ......................................................
j) Cıva (II) bromür HgBr2
: ............................ dihidrojen monoksit
c) H2O : ......................................................
k) Bakır (I) fosfür Cu3P
: ............................ Na 3N
d) Sodyum nitrür : .....................................
l) Demir (III) sülfür Fe2S3
: ............................ NBr 3
e) Azot tribromür : .....................................
Pb3N4
m) Kurşun (IV) nitrür : ............................ Zn(CN)2
f) Çinko siyanür : .....................................
25. a) Kurşun (II) hidroksit, b) Cıva (I) karbonat, c) Alüminyum 19 26. a) amonyum klorür b) cıva (II) sülfat c) dihidrojen monoksit
sülfat, d) Demir (III) fosfat, e) Baryum oksit, f) Kalay (IV) d) Na3N e) NBr 3 f) Zn(CN) 2
karbonat, g) Demir (II) klorür, h) Sn(NO3)2 , ı) ZnO, i) PbO 2 ,
19
ÖRNEK 27 ÖRNEK 28
Aşağıda formülleri verilen bileşiklerin sistematik ad- Aşağıda adları verilen bileşiklerden hangisinin kar-
larını, adları verilen bileşiklerin formüllerini yazınız. şısında formülü yanlış yazılmıştır?
Bileşik Adı Bileşik Formülü
a) SF6 kükürt hekzaflorür
: .....................................
A) Demir (II) oksit FeO
difosfor pentaoksit
b) P2O5 : ..................................... B) Amonyum nitrat NH4NO3
oksijen diflorür C) Kalsiyum sülfür CaS
c) OF2 : .....................................
diklor monoksit D) Potasyum nitrür PN

d) Cl2O : .....................................
karbon monoksit E) Diazot monoksit N 2O
e) CO : .....................................
H2O Potasyum nitrür bileşiğinin formülü. K 3N şeklindedir.

f) Dihidrojen monoksit : .....................................
Cevap: D
h) Kükürt trioksit SO3

: .....................................
ÖRNEK 29
PI3
: .....................................
ı) Fosfor triiyodür
Aşağıda formülleri verilen bileşiklerden hangisinin
CCl 4 karşısında adı yanlış verilmiştir?
i) Karbon tetraklorür : .....................................
Bileşik Formülü Bileşik Adı
j) Kükürt hekzaiyodür SI6
: ..................................... A) Sn(OH)2 Kalay (II) hidroksit
NOT B) NH3 Trihidrojen mononitrür
NH3 bileşiğinin sistematik adlandırması trihidrojen C) Cl2O7 Diklor heptaoksit

mononitrür şeklinde de yapılabilir. PH3 bileşiğinin D) AlN Alüminyum nitrat
sistematik adı trihidrojen monofosfürdür. E) MgCO3 Magnezyum karbonat
Yukarıdaki bileşiklerde azot ve fosfor "-3", hidro-
jen "+1" yükseltgenme basamağına sahiptir. Bile- AlN bileşiğinin adı, alüminyum nitrürdür.
şikler adlandırılırken önce "+" yükseltgenme ba- Cevap: D

samağına sahip elementin adı okunur.
ÖRNEK 30
NOT
Hidrojenin asitli bileşikleri okunurken sayı ön ekle- Anyon
O2– OH – NO 3–
ri belirtilmez. Katyon
Örneğin; Ca2+ A Y
HF $ hidrojen florür
Sn4+ D I
HCl $ hidrojen klorür
NH4+ N
H2S $ hidrojen sülfür
Yukarıda verilen bazı anyon ve katyonlardan oluşan
NOT A, Y, D, I, N harfleri ile gösterilen bileşiklerin formül-
Bazı yaygın kullanılan asitlerin sistematik adları; lerini yazarak adlandırmasını yapınız.
H2SO4 $ sülfürik asit
A – CaO $ Kalsiyum oksit
HNO3 $ nitrik asit Y – Ca(OH)2 $ Kalsiyum hidroksit
H2CO3 $ karbonik asit şeklindedir. D – Sn(OH)4 $ Kalay (IV) hidroksit
I – Sn(NO3) 4 $ Kalay (IV) nitrat
AYDIN Yayınları TYT. Soru Bankası N – NH4NO 3 $ Amonyum nitrat

Kimyasal Türler Arası Etkileşimler Test 8,
9'u çözebilirsiniz.
27. a) kükürt hekzaorür, b) difosfor pentaoksit, 20 28. D 29. D 30. A – CaO " Kalsiyum oksit, Y – Ca(OH)2 " Kalsiyum
c) oksijen diorür, d) diklor monoksit, e) karbon monoksit, hidroksit, D – Sn(OH)4 " Kalay (IV) hidroksit, I – Sn(NO3)4 "
1. ? 2. ? 20 1. ? 2. ?
METALİK BAĞ
• Metalik bağın oluşumu açıklanırken elektron denizi modeli kullanılacaktır.
METALİK BAĞ Metal atomları ile elektron denizi arasındaki elekt-

rostatik çekim kuvveti ne kadar fazla ise metalin eri-
Metalik bağ, metallerde ve alaşımlarda görülen güç-
me noktası o kadar yüksektir.
lü etkileşimdir.
Metallerin bazı özellikleri "elektron denizi modeli" 1
Metalik Bağ a a Yük a Erime ve Kaynama
kuramı ile açıklanabilir. Çap
Kuvveti Noktası
Metallerin birinci iyonlaşma enerjileri çok düşüktür
ve metal atomlarının çok sayıda boş değerlik orbi- Metalik bağ metallere;
talleri, az sayıda değerlik elektronları vardır.
Elektron denizi
Isı iletkenliği
Elektriksel
METALİK iletkenlik
sağlar.
BAĞ sağlar.
Dövülebilirlik Esneyebilirlik,
Metal iyonu Serbest elektron
sağlar. ekil değitirme
Metalik bağ sağlar.
Parlaklık
İlenebilirlik sağlar. sağlar.
A grubu metallerinin periyodik tabloda genellikle;

(EN: Erime noktası, KN: Kaynama noktası )
EN, KN artar
EN, KN
azalır
Metal atomları bir araya geldiğinde, metalin çekirde- 1A 3. periyot
ği tarafından çekilen değerlik elektronları hem ken- Li 1A 2A 3A
Na Çap - Na Mg Al
di atomunun hem de komşu metal atomunun boş
K EN .
orbitallerine girerek serbest hareket edebilir. Hare- EN : K < Na < Li
Çap., EN-
ketli elektronlar bir elektron denizi oluşturur. Nega- EN : Al > Mg > Na
tif yüklü elektron denizi ile pozitif yüklü metal iyon-
ları arasındaki elektrostatik çekim kuvvetlerine me- ÖRNEK 31
talik bağ denir. Elektron denizi modeli, katı hâldeki
bir metali, "elektron denizi"ne batırılmış bir iyon ör- Aşağıda verilen maddelerin hangisinde metalik bağ
güsü olarak kabul eder. bulunmaz?
Metallerin Genel Özellikleri A) Altın B) Tunç C) Lehim
1. Tel ve levha hâline getirilebilirler. D) Gümüş E) Grafit

2. Isı ve elektriği elektron hareketiyle iletirler.
Metalik bağ, metallerde ve alaşımlarda görülen bağ türüdür.
3. Yeni kesilen yüzeyleri parlaktır. Altın, gümüş " metal; lehim, tunç " alaşım olduğu için me-
talik bağ içerir. Fakat grafit, ametal olan 6C elementinden
4. Esnektirler.
oluştuğu için metalik bağ içermez.
5. Genellikle serttirler. Cevap: E
6. Erime ve kaynama noktaları genellikle yüksektir.
A grubu metallerinde metalik bağ kuvveti, metallerin AYDIN Yayınları TYT. Soru Bankası
değerlik elektron sayısı ile doğru; metal atomlarının Kimyasal Türler Arası Etkileşimler Test
7'i çözebilirsiniz.
çapı ile ters orantılıdır.
31. E
21
1. Metal oldukları bilinen X, Y ve Z baş grup element- 4. • Magnezyum nitrür • Mg3N2

leri ile ilgili;
• Difosfor trioksit • K 2O
• Metalik aktifliği en fazla olan X elementidir.
• X ve Z aynı periyot, Y ve Z ise aynı grup ele- • Potasyum oksit • P 2O3
mentidir.
Yukarıda verilen bileşik formülleri ve adlarının
• Atom numarası en küçük olan Y elementidir.
eşleştirilmesi doğru olarak yapıldığında aşağı-
bilgileri veriliyor.
dakilerden hangisi elde edilir?
Buna göre elementlerin metalik bağ kuvvetle-
ri arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde (7N, 8O, 12Mg, 15P, 19K)
doğru verilmiştir? A) B) C)
A) X > Y > Z B) Z > X > Y C) Y > X > Z
D) Y > Z > X E) X > Z > Y
D) E)
2. Metallerdeki elektron
hareketi ile metaller ısı ve
elektriği iletir.
Aynı periyotta metalik

Metallerde ve alaşım-
aktiflik arttıkça metalik
larda görülür.
bağ kuvveti de artar.
I II III 5. Bakır (II) fosfat bileşiği ile ilgili;
Metalik Bağ I. Anyonu çok atomludur.

II. Bir formülünde 5 tane atom içerir.
V IV
III. Hem iyonik hem kovalent bağ içerir.
Elektron denizi ile pozi- Metal atomlarının
tif yüklü metal katyonla- çapı arttıkça metalik
rı arasındaki elektrosta- bağ kuvveti azalır. A) I, II ve III B) I ve III C) I ve II
tik çekimdir.
D) II ve III E) Yalnız I
Metalik bağ ile ilgili verilen yukarıdaki kavram

haritasındaki bilgilerden hangisi yanlıştır?
A) I B) II C) III D) IV E) V
3. Aşağıdaki bileşiklerden hangisinin adı yanlış

verilmiştir?
6. I. Sodyum bromür
Bileşiğin Formülü Bileşiğin Adı II. Alüminyum karbonat
A) CS2 Karbon disülfür III. Amonyum sülfat

IV. Kurşun (II) klorür
B) CH3COONa Sodyum asetat
V. Magnezyum nitrat
C) NH4Cl Amonyum klorür Yukarıda verilen bileşiklerden hangisinin suda

çözündüğünde bir formülünün suya verdiği ta-
D) CaCl2 Kalsiyum diklorür necik sayısı en fazladır?
E) HgO Cıva (II) oksit A) I B) II C) III D) IV E) V
1. D 2. C 3. D 22 4. D 5. B 6. B
ZAYIF ETKİLEŞİMLER
• Zayıf ve güçlü etkileşimleri bağ enerjisi esasına göre ayırt eder.
Zayıf Etkileşimler ÖRNEK 32

Atomlar bir araya gelerek güçlü etkileşimleri (kim-
yasal bağlar) oluştururken, moleküller ve soygaz I. Ca2+
(g)
+ O 2–
(g)
$ CaO(k) + 2580 kj/mol
atomları bir araya gelerek zayıf etkileşimleri (fiziksel 1 1
II. H + Br $ HBr(g) + 364 kj/mol
bağlar) oluşturur. 2 2 (g) 2 2 (g)
III. C6H6(s) + 34 kj/mol $ C6H6(g)
Fiziksel bağları kırmak için gerekli olan enerji kim-
yasal bağlara göre çok daha düşüktür. Genel olarak IV. CH4(g) $ CH4(s) + 8,1 kj/mol
bağ enerjisi 40 kj/mol'den büyükse kimyasal bağ, Yukarıda tepkimeleri verilen değişimlerle ilgili aşa-
40 kj/mol'den küçükse fiziksel bağdır.
ğıdaki soruları yanıtlayınız.
NOT a. Tepkimelerde kopan ya da oluşan bağları güçlü ve

zayıf etkileşim olarak sınıflandırınız.
Bağ oluşurken veya kırılırken meydana gelen ener-
ji değişimine bağ enerjisi denir ve birimi kj/mol'dür.
I ve II güçlü etkileşim, III ve IV zayıf etkileşimdir.
Sadece alınan veya verilen enerji değerine bakıla-
rak etkileşimin kuvvetine karar verilemez.
Örneğin; H2O(s) + 43,9 kj/mol $ H2O(g) b. Hangi tepkimeler sonucunda maddelerin kimlik özel-
tepkimesinin enerjisi 40 kj/mol'den büyük olması- liği değişmiştir?
na rağmen suyun hâl değişimidir ve kimyasal et-
kileşim değildir.
I ve II. tepkimelerde maddelerin kimliği değişmiştir.
H —— F H —— F
c. Hangi tepkimelerde maddenin sadece fiziksel hâli
Güçlü Zayıf Güçlü
etkileşim etkileşim etkileşim değişmiştir?
(kimyasal (ziksel (kimyasal
bağ) bağ) bağ)
III ve IV. tepkimelerde maddelerin sadece fiziksel hâli de-
Zayıf etkileşimler yoğun fazda (katı ve sıvı hâl) göz- ğişmiştir.
lenir. Gaz fazında gözlenmez.

Zayıf etkileşimler; Moleküller arası etkileşimleri kavrayabilmek için
• Fiziksel bağlar kalıcı dipol ve geçici (anlık) dipol kavramlarını bil-
• Moleküller arası bağlar mek gerekir.
• Yoğun fazdaki etkileşimler Kalıcı Dipol (Dipol)
olarak da bilinir. Polar moleküllerde elektronegatiflik farkından kay-

naklanan, molekülün bir kısmının kısmi pozitif (d+)
Kimyasal bağlar oluştuğunda veya koptuğunda ye-
bir kısmının ise kısmi negatif (d-) yük ile yüklen-
ni kimyasal türler meydana gelir bu nedenle madde-
mesine kalıcı dipol denir.
nin kimliği değişir. Fiziksel bağlar oluştuğunda ve-
ya koptuğunda maddenin fiziksel hâlinde değişiklik HCl, NH3, CH3OH gibi polar moleküllerde kalıcı
olur, kimliğinde değişiklik meydana gelmez. dipol oluşur.
Geçici (Anlık) Dipol (İndüklenmiş Dipol)

Zayıf etkileşimler moleküler yapıdaki maddelerin
ve soygazların; Herhangi bir etki ile apolar bir molekülün bir böl-
• Erime noktası gesinde oluşan anlık kutuplaşmadır. Apolar mo-
• Kaynama noktası leküller ve soygaz atomlarında gözlenir.
• Özkütle BH3, CO2 gibi apolar moleküller ve He, Ne, Ar gi-
• Birbiri içerisinde çözünmeleri bi soygaz atomlarında indüklenmiş dipol oluşur.
gibi fiziksel özellikleri belirlemede etkindir.
32. a) I ve II güçlü etkileşim, III ve IV zayıf etkileşimdir. b) I ve II.

23
c) III ve IV.
1. ? 2. ? 23 1. ? 2. ?
VAN DER WAALS ETKİLEŞİMLERİ

• Kimyasal türler arasındaki etkileşimleri sınıandırırken;
– Van der Waals kuvvetleri (dipol-dipol etkileşimleri, iyon-dipol etkileşimleri, dipol-indüklenmiş dipol etkileşimleri, iyon-in-
düklenmiş dipol etkileşimleri ve London kuvvetleri) açıklar.
– Dipol-dipol etkileşimleri, iyon-dipol etkileşimleri ve London kuvvetlerinin genel etkileşim güçlerini karşılaştırır.
ZAYIF ETKİLEŞİMLER ÖRNEK 33

Zayıf etkileşimler Van der Waals Etkileşimleri ve I. H2S – CO
Hidrojen Bağı olmak üzere iki ana başlıkta sınıf- II. CCl4 – NH3
landırılır. III. PH3 – H 2S
Zayıf Etkileşimler Yukarıda verilen yoğun fazdaki molekül çiftlerin-
den hangileri arasında dipol-dipol etkileşimleri gö-
rülür? (1H, 6C, 7N, 8O, 15P, 16S, 17Cl)
Hidrojen Bağı Van der Waals Etkileşimleri
Dipol-dipol etkileşimi polar molekül polar molekül ara-
sında oluşur.
✓ Dipol - dipol etkileşimleri
H — S ................... C O
✓ İyon - dipol etkileşimleri 123
H Polar
123
✓ Dipol - indüklenmiş dipol etkileşimleri Polar molekül
✓ İyon - indüklenmiş dipol etkileşimleri molekül
Dipol-dipol
✓ İndüklenmiş dipol - indüklenmiş etkileşimi
dipol etkileşimleri (London kuvvetleri) Cl
Cl — C — Cl ............. N P ............. H — S
H H H H
Van der Waals Etkileşimleri Cl H H H
Apolar Polar Polar Polar
a. Dipol – Dipol Etkileşimi molekül molekül
molekül molekül
Dipol-dipol Dipol-dipol
Aynı ya da farklı polar moleküllerin kalıcı dipollerin-
etkileşimi değildir. etkileşimi
de zıt yüklü kutuplar arasındaki etkileşimdir.
Cevap: I ve III
Kovalent bağ
O
Kalıcı dipol Kalıcı dipol
ÖRNEK 34
Dipol-dipol etkileimi
I Aşağıda verilen bileşik çiftlerinden hangilerinin yo-
ğun fazlarında tanecikleri arasında dipol-dipol et-
kileşimleri baskındır? (1H, 5B, 6C, 7N, 8O, 11Na, 17Cl)
A) BH3 – CO2 B) NaCl – CH3Cl C) NO – BH3
Polar moleküllerden oluşan yoğun fazdaki bir mad-
D) NO – CH3Cl E) CO2 – CH3Cl
denin polar moleküllerden oluşan başka bir madde
içerisinde homojen olarak dağılması sırasında mo-
Dipol-dipol etkileşimi polar moleküller arasında görülen
leküller arasında oluşan baskın (en etkin) kuvvet di-
etkileşim türüdür.
pol-dipol etkileşimidir.
NO ve CH 3Cl polar molekül oldukları için aralarındaki
HCl, C2H5OH, H2O, SO2 gibi polar moleküller ara- baskın etkileşim dipol-dipol etkileşimleridir.
sında yoğun fazda dipol-dipol etkileşimleri görülür. Cevap: D
24 33. I ve III 34. D

b. İyon – Dipol Etkileşimi • Soygazlar apolar oldukları için yoğun fazlarında atom-
Yoğun fazda iyon hâlinde bulunan tanecikler ile po- ları arasında sadece London kuvvetleri oluşur. Aynı
ortamda bulunan soygazların (8A grubu) elektron sa-
lar molekülün dipolleri arasında oluşan etkileşimler-
yısına bağlı olarak kaynama noktaları arasındaki iliş-
dir. İyonlarına ayrışarak çözünmüş olan bileşiğin kat-
kiyi gösteren grafik aşağıda verilmiştir.
yonu ile polar molekülün kısmi (–) yüklü kutbu, anyo-
nu ile polar molekülün kısmi (+) yüklü kutbu etkileşir. Kaynama noktası (°C)
–62 Rn
–107
–152 Xe
–186 Kr
–246 Ar
Ne
–269
He
Elektron
2 10 18 36 54 86 sayısı
• Soygazların yoğun fazlarında tanecikleri arasında sa-

dece London kuvvetleri bulunduğu için elektron sayısı
Genellikle iyon-dipol etkileşimi, dipol-dipol etkileşi- arttıkça London etkileşimleri de artar. Buna bağlı ola-
mine göre daha güçlüdür. rak da kaynama noktası (grupta yukarıdan aşağı doğ-
ru) artar.
c. Dipol – İndüklenmiş Dipol Etkileşimi
• Tüm moleküller arasında yoğun fazlarda London kuv-
Polar moleküller ile apolar moleküller arasında veya
vetleri bulunur. Ancak diğer zayıf etkileşimlere göre
polar moleküller ile soygaz atomları arasındaki etki-
daha zayıf olduğu için onların yanında ihmâl edilir.
leşimlerdir.
H2O ................... He H2O ................... CCl4 7A Grubu Toplam Elektron Normal Kaynama
dipol-indüklenmiş dipol-indüklenmiş
Elementleri Sayısı Noktası (°C)
dipol dipol
F2 18 –188
Dipol-indüklenmiş dipol etkileşimi oldukça zayıf bir
Cl2 34 –34
etkileşim olduğu için verilen örnekler birbiri içerisin-
de ihmâl edilebilecek kadar az çözünür. Br2 70 59
I2 106 184
d. İyon – İndüklenmiş Dipol Etkileşimi
İyonik bileşiklerle apolar moleküller arasında veya 7A grubu element moleküllerinin elektron sayısı ve
iyonik bileşik ile soygaz atomları arasında gerçekle- normal kaynama noktaları tabloda verilmiştir. Elekt-
şen etkileşim türüdür. ron sayısı arttıkça London kuvvetlerinin etkisi arttı-
ğından kaynama noktaları da artar ayrıca London
Na+ ................... CCl4 Na+ ................... Ne kuvvetlerinin etkisiyle oda koşullarında F2, Cl2 gaz,
Br2 sıvı, I2 ise katı hâldedir.
iyon - indüklenmiş iyon - indüklenmiş
dipol dipol
NOT
e. London Kuvvetleri Aynı ortamda bulunan aynı kapalı formüle sahip
(İndüklenmiş Dipol-İndüklenmiş Dipol Etkileşimi) organik bileşiklerde dallanma arttıkça kaynama
noktası düşer.
Apolar moleküller ve soygaz atomlarının sahip oldu-
ğu elektronların herhangi bir anda molekülün veya Örneğin, C4H10 kapalı formülüne sahip,
atomun bir bölgesinde anlık olarak yoğunlaşması ile CH3 — CH2 — CH2 — CH3 bileşiğinin kaynama
oluşan geçici dipollerin arasındaki etkileşimlerdir. noktası, aynı ortamda bulunan,
• London kuvvetleri en zayıf etkileşim türüdür. CH3
• London kuvvetlerini tanecikteki toplam elektron CH3 — CH — CH3 bileşiğine göre daha yüksektir.
sayısı ve molekülün geometrisi etkiler.
25
ÖRNEK 35 ÖRNEK 37
I. CaCl2 bileşiğinin H 2O sıvısında çözünmesi sırasın- I. CaO
da tanecikler arasında oluşan baskın etkileşim II. Fe
II. H2S molekülünde H ile S atomları arasındaki etkileşim III. H2O
III. Yoğun fazda N2 molekülleri arasındaki etkileşim IV. He
IV. KCl bileşiğinde K+ ve Cl – iyonları arasındaki etkileşim V. C2H5OH
Yukarıda verilen etkileşim türlerini sınıflandırınız. Yukarıda verilen maddelerden hangisinin aynı ko-
(1H, 7N, 8O, 16S, 17Cl, 19K, 20 Ca) şullarda kaynama noktası en düşüktür?
(1H, 2He, 6C, 8O, 20 Ca, Fe: Geçiş elementi)
I. CaCl 2 — H2O $ iyon-dipol etkileşimi
123 123
İyonik Polar I. CaO $ iyonik bağlı bileşik
bileşik molekül
II. Fe $ metal
II. S molekül içindeki H ve S atomları arasında III. H2O $ polar molekül
H H
polar kovalent bağ bulunur. IV. He $ Soygaz atomu. Yoğun fazda He atomları ara-
sında etkin etkileşim London kuvvetleri olduğu ve
III. N2 $ N 2 ....... N2 molekülleri arasında
123 toplam elektron sayısı en az olduğu için kaynama
London kuvvetleri baskındır.
apolar noktası en düşük olan He elementidir.
molekül V. C2H 5OH $ polar molekül
+
IV. K ve Cl iyonları arasında iyonik bağ vardır.
– Cevap: IV
ÖRNEK 36
İyonik bağlı bileşikler polar moleküllerden oluşan sıvı-
larda çözündüklerinde tanecikler arasında iyon-dipol
ÖRNEK 38
etkileşimleri oluşur.
Buna göre; Moleküler yapıda oldukları bilinen X, Y ve Z bileşikle-
ri ile ilgili;
İyonik Bileşik Molekül • X bileşiğindeki merkez atom 5A grubundadır.
I. NaCl HCl • X molekülü Y maddesinde çözünmezken, Z madde-
sinde çözünmektedir.
II. CaBr 2 CS2
Buna göre;
III. NaHCO3 CH2O I. Y bileşiğinin yoğun fazda molekülleri arasındaki
baskın etkileşim türü London kuvvetleridir.
bileşik çiftlerinden hangileri arasında yoğun fazlar-
da iyon-dipol etkileşimi oluşur? (1H, 6C, 8O, 16S, 17Cl) II. Z bileşiğinin molekülleri polardır.
III. NaCl bileşiği X ve Z'de çözünürken, Y'de çözünmez.
yargılarından hangileri doğrudur? (11Na, Cl)
HCl ve CH 2O polar molekül, CS 2 apolar moleküldür. 17
Bu nedenle I ve III. bileşik çiftlerinin tanecikleri arasında-

ki etkileşim iyon-dipol etkileşimidir. X molekülünde merkez atom 5A grubunda olduğuna gö-
re polardır. X bileşiği Y'de çözünmediği için Y apolar,
II. bileşik çiftinde tanecikler arasında iyon-indüklenmiş
Z'de çözündüğü için Z polardır.
dipol etkileşimleri oluşur.
Y'nin yoğun fazda molekülleri arasındaki etkin etkileşim
Cevap: I ve III London kuvvetleridir.
NaCl iyonik bağlı bileşik olduğu için polar molekül olan X
ve Z'de çözünürken, Y'de çözünmez.
Cevap: I, II ve III
35. I. iyon-dipol II. polar kovalent bağ III. London IV. iyonik bağ 37. IV 38. I, II ve III
26
HİDROJEN BAĞI
• Hidrojen bağları ile maddelerin ziksel özellikleri arasında ilişki kurarken,
– Hidrojen bağının oluşumu,
– Uygun bileşik serilerinin kaynama noktası değişimleri grak üzerinde, hidrojen bağları ve diğer etkileşimleri kullanarak açıklar.
HİDROJEN BAĞI NOT!

Moleküller arasında hidrojen bağının oluşabilmesi Zayıf etkileşimlerin en güçlüsü iyon-dipol etki-
için bir molekülde H atomuna bağlı elektronegatif- leşimidir.
liği yüksek ve ortaklanmamış değerlik elektron çifti
bulunduran F, O, N elementlerinden biri ile kovalent Bazı moleküller arasındaki hidirojen bağının olu-
bağ yapmalıdır. Molekül polar olmalıdır. şumu aşağıdaki gibidir.
H
Hidrojen bağları aynı moleküller arasında oluşabil-
diği gibi farklı moleküller arasında da oluşabilir. Bir H — O ··········· H — O H — F ··········· H — N
moleküldeki F, O, N atomlarının ortaklanmamış de- H H H
ğerlik elektron çiftleri ile diğer moleküldeki kısmi po- Hidrojen bağı Hidrojen bağı
zitif (d+) yüklü H atomları arasında oluşan bağa hid- CH3 H
rojen bağı denir. CH3 — O ··········· H — O O O
H
CH3
H H
Hidrojen bağı Hidrojen bağı
ÖRNEK 39
Hidrojen Bağı Aynı ortamda yoğun fazda bulunan NH3 (1) ve CH4 (2)
bileşikleri ile ilgili;
I. Moleküller arası baskın çekim kuvveti
Hidrojen bağı içeren moleküllerde genellikle; II. Aynı dış basınçtaki kaynama noktası
• Erime noktası III. Aynı sıcaklıkta uçuculuk
• Kaynama noktası niceliklerinden hangilerinde 1 > 2 ilişkisi vardır?
• Viskozite (1H, 6C, 7N)
• Yoğunluk
• Yoğun fazda NH 3 molekülleri arasında hidrojen bağı
gibi özellikler aynı ortamdaki hidrojen bağı içerme- • Yoğun fazda CH4 molekülleri arasında London kuv-
yen moleküllere göre daha yüksektir. vetleri bulunur.
Kaynama noktası (°C) Bu nedenle
I. Moleküller arası çekim kuvveti 1 > 2,
II. Aynı dış basınçta kaynama noktaları 1 > 2
III. Aynı sıcaklıkta uçuculukları 2 > 1 şeklinde karşılaştı-
rılabilir.
Cevap: I ve II
ÖRNEK 40
I. HF II. NH3 III. HCOOH IV. CH3OCH 3
Yukarıda verilen bileşiklerden hangileri yoğun fazda
hem kendi molekülleri arasında hem de H2O mole-
Bileşiğin
külleri ile hidrojen bağı oluşturabilir? (1H, 6C, 8O, 9F)
mol kütlesi
HF, NH3, HCOOH bileşiklerinde F, O, N elementlerin-

Örneğin; 7N ve 15P aynı grubun elementleri olması-
den birine bağlı H atomu bulunduğundan hem kendi
na ve PH3 bileşiğinin elektron sayısı NH3 molekülün- molekülleri arasında hem de H 2O molekülleri ile hidro-
den fazla olmasına rağmen yoğun fazda NH3 bileşi- jen bağı oluşturur.
ğinin molekülleri arasında hidrojen bağı olduğu için O
H3C CH 3 molekülünde H atomu F, O, N elementlerin-
aynı ortamda erime ve kaynama noktası pH3 bileşi-
den biriyle bağ yapmadığı için yoğun fazda kendi mo-
ğinden daha yüksektir. lekülleri arasında hidrojen bağı içermezken, H 2O mo-
Hidrojen bağı sayısı arttıkça bileşiğin erime ve kayna- lekülleri ile hidrojen bağı oluşturur.
Cevap: I, II ve III
ma noktası artar.
39. I ve II 40 I, II ve III
27
ÖRNEK 41 ÖRNEK 43
N
Aşağıda verilen yoğun fazdaki tanecik çiftlerinden han- 1 2
3
gisinin içerdiği etkin etkileşim türü karşısında yanlış H — F ................ H H

H
verilmiştir? (1H, 2He, 6C, 7N, 8O, 9F, 11Na, 15P, 17Cl)
Yukarıda verilen 1, 2 ve 3 numaralı etkileşimlere göre;
Tanecik Çifti Etkileşim Türü
I. Isı verildiğinde 2 numaralı etkileşim önce kopar.
A) CCl4 – He London kuvvetleri
II. 1 ve 3 numaralı etkileşim hidrojen bağıdır.
B) Na+ – C 6H6 İyon–indüklenmiş dipol etkileşimleri
III. 2 numaralı etkileşim HF ve NH 3 molekülleri birbiri
C) HF – H 2O Hidrojen bağı içerisinde çözünürken oluşur.
D) HCN — HCl Dipol–dipol etkileşimi
IV. 1 ve 3 numaralı bağ kovalent bağdır.
E) PF3 — CH3OH İndüklenmiş dipol–dipol etkileşimi yargılarından hangileri doğrudur?
H
1 ve 3 numaralı bağlar kimyasal bağ olan kovalent bağ-
P ................... H — C — O dır. 2 numaralı bağ ise moleküller arası zayıf etkileşimler
F F olan hidrojen bağı, dipol-dipol etkileşimleri ve London
F H H
14243 14243 kuvvetlerini gösterir. Isı verildiğinde ilk önce zayıf etkile-
Polar Polar
şim olan 2 numaralı bağ kopar. Moleküller birbiri içerisin-
molekül molekül
de çözünürken 2 numaralı zayıf etkileşim görülür.
dipol-dipol
Cevap: I, III ve IV
etkileşimi
Cevap: E
ÖRNEK 44
ÖRNEK 42
I. N2 — C 6 H6
Lewis yapısı, X şeklinde olan molekülün, II. H2O — CH3OH
Y Y
III. NaCl — H 2O
I. NCl 3 II. CH3Cl IV. NF3 — CH3Cl
III. BH3 IV. KCl V. Na+ — I2
yoğun fazda bulunan yukarıdaki bileşikler ile arasın-
Yukarıda verilen bileşik çiftlerinin yoğun fazlarında
daki etkileşim türlerini yazınız. (1H, 5B, 6C, 7N, 17Cl, 19K) tanecikleri arasındaki etkin etkileşim türlerini yazınız.
(1H, 6C, 7N, 8O, 9F, 11Na, 17Cl, I: 7A)
X
Y Y
Polar
I. N2 — C6H6 $ London kuvvetleri
molekül
I. N $ dipol - dipol etkileşimleri ve apolar apolar
Cl Cl London kuvvetleri II. H2O — CH 3OH $ Hidrojen bağı
Cl
Polar
molekül polar polar
H III. NaCl — H2O $ İyon-dipol etkileşimleri
II. H — C — Cl $ dipol - dipol etkileşimleri ve
London kuvvetleri iyonik polar
H
Polar IV. NF3 — CH 3Cl $ Dipol-dipol etkileşimleri
molekül
H polar polar
+
V. Na — I2 $ İyon-indüklenmiş dipol
III. $ dipol - indüklenmiş dipol etkileşimleri
B
etkileşimleri
H H ve London kuvvetleri
apolar iyon apolar
molekül
IV. K+ [ Cl ] – $ iyon - dipol ve London kuvvetleri

AYDIN Yayınları TYT. Soru Bankası
iyonik
bileşik 10, 11, 12, 13'ü çözebilirsiniz.
41. E 42. I. dipol - dipol etkileşimleri ve London kuvvetleri, II. dipol - 43. I, III ve IV 44. I. London kuvvetleri, II. Hidrojen bağı,
28
dipol etkileşimleri ve London kuvvetleri, III. dipol - indüklenmiş dipol III. İyon-dipol etkileşimleri, IV. Dipol-dipol etkileşimleri,
etkileşimleri ve London kuvvetleri,
1. ? IV.
2. iyon-dipol
? ve London kuvvetleri 28 V. İyon-indüklenmiş dipol etkileşimleri
1. ? 2. ?
NOT!
Maddelerin birbiri içerisinde çözünebilmesi için ÖRNEK 45
genellikle "benzer-benzeri çözer" ilkesi geçerli-
dir. Yani polar maddeler ve iyonik bileşikler polar Çözücü Çözünen
maddelerde, apolar maddeler apolar maddelerde I. C6H6 CCl4
iyi çözünür.
II. HCl N2
III. H2O BeH2

H2O ……….… HF
123 123 IV. CH2O HF
Polar Polar HBr …….… C2H5OH
123 123 Yukarıda verilen çözücü-çözünen çiftlerinden han-
Molekülleri arasında gilerinin birbiri içerisinde iyi çözünmesi beklenir?
Polar Polar
hidrojen bağı ve (1H, 4Be, 6C, 7N, 8O, 9F, 17CI)
dipol-dipol etkileşimle- Molekülleri arasında
ri vardır ve birbiri içinde dipol-dipol etkileşimleri
Polar ve iyonik bağlı maddeler polar maddelerde, apo-
çözünürler. etkindir, birbiri içinde
lar maddeler apolar maddelerde iyi çözünür.
çözünürler.
C6H6 ……….… CCl4 HCl ……….… N2
123 123 123 123
CCl4 ……….… CH4 apolar apolar polar apolar
123 123
iyi çözünür iyi çözünmez
Apolar Apolar NH3 ……….… H2
123 123 H2O ……….… BeH2 CH2O ……….… HF
Molekülleri arasında in- Polar Apolar 123 123 123 123
polar apolar polar polar
düklenmiş dipol - indük-
lenmiş dipol (London) et- Molekülleri arasında dipol iyi çözünmez iyi çözünür
kileşimleri vardır ve birbiri - indüklenmiş dipol etki-

içinde çözünürler. leşimleri vardır ve birbiri
ÖRNEK 46
içinde iyi çözünmezler.
NH3 bileşiğinin aşağıdaki bileşiklerden hangisinin
sıvısında iyi çözünmesi beklenmez?
C6H14 ……….… NaCI
123 123 (1H, 6C, 7N, 8O, 9F, 17Cl)
Apolar İyonik C2H5OH ……… KCl A) H2O B) HF C) CH3OH
123 123
D) CCl4 E) HCl
Tanecikler arasında in- Polar İyonik
düklenmiş dipol-iyon et-
Tanecikler arasında NH3 molekülü polar, CCl4 molekülü apolardır. Bu ne-
kileşimleri vardır ve birbiri
dipol - iyon etkileşimleri denle NH3 bileşiğinin CCl4 sıvısında iyi çözünmesi bek-
içinde iyi çözünmezler. lenmez.
vardır ve birbiri içinde çö-
zünürler.
Erime noktası, kaynama noktası moleküller arası çekim kuvveti kıyaslanması:
İyonik Hidrojen bağı Polar Molekül Apolar Molekül Soygaz

Elmas bileşik veya içeren bileşikler 1442443 1442443 1442443
metal H-F, O, N Dipol-Dipol London kuvveti London kuvveti
Çapı küçük H2O > HBr İkisi de polar mo- Ar > He

olan lekül ise elektron Elektron sayısı top-
sayısı fazla olan lamı fazla olan C 3 H 8 > C2 H 6
0
NaCl > NaI Al > Na Eşitse dallanması CH3 – CH2 – CH 2 – CH3
HBr > HCl az olan
CH3
|
CH3 – CH – CH 3
Bu tablo bir genellemedir. İstisnaları fazla olmasına rağmen, Lise Müfredatı için yeterlidir.
Dikkat: Metaller ve iyonik bağlı bileşikler kendi aralarında kıyaslanır.
46. D
29
1. Aşağıdaki tabloda bazı moleküllerde oluşan dipol 4. Lewis yapısı

türü " ✔" işareti ile belirtilmiştir.
Y X X Y
Buna göre yapılan işaretlemelerden hangisi ha- şeklinde olan X2Y2 molekülü ile ilgili;
talıdır? (1H, 5B, 6C, 7N, 8O, 9F, 17Cl)
I. X atomu oktedini, Y atomu dubletini tamamla-
Molekül Kalıcı dipol Anlık dipol mıştır.
A) N2 ✔ II. Yoğun fazda kendi molekülleri arasında Lon-

don kuvvetleri baskındır.
B) CH3Cl ✔ III. Hem polar hem apolar kovalent bağ içerir.
IV. Molekülde kalıcı dipoller oluşur.
C) CF4 ✔
V. Aynı ortamda kaynama noktası X2Y6 bileşiğine
D) CO2 ✔ göre daha azdır.
E) BH3 ✔ yargılarından hangisi yanlıştır?
2.
Moleküller veya soygaz
atomları arasında görülür.
Kırılmaları veya oluş-

maları sırasındaki ener-
Fiziksel bağlardır.
ji değişimi her zaman 5. CH3OH sıvısı aşağıdaki sıvılardan hangisinde
40 kj/mol'den azdır. çözünürken oluşan etkin etkileşim türü dipol-di-
V I II pol etkileşimleridir? (1H, 5B, 6C, 7N, 8O, 16S, 17Cl)
Zayıf Etkileşimler A) NH 3 B) BH 3 C) C6H6
IV III D) CCl4 E) H2S

Moleküllerin erime ve Maddelerin birbiri
kaynama noktalarını içerisinde çözünmesin-
etkiler. de etkilidir.
Zayıf etkileşimlerle ilgili yukarıda verilen kav-

ram haritasındaki bilgilerden hangisi yanlıştır? 6. Yoğun fazda bulunan,
O
CH3 — C — CH3 ve C2H5OH
molekülleri ile ilgili;

3. NH3 molekülü ile ilgili;
I. Azot (N) ve hidrojen (H) atomları arasında polar I. H2O molekülleri ile aralarında hidrojen bağı
kovalent bağ vardır. oluşturma
II. Yoğun fazda molekülleri arasındaki etkin etkile- II. Polar molekül olma
şim türü hidrojen bağıdır. III. Yoğun fazda kendi molekülleri arasında hidro-
III. Kalıcı dipol oluşturur. jen bağı oluşturma
IV. Aynı koşullarda sudaki çözünürlüğü, H2S mole- IV. Polar kovalent bağ içerme
külüne göre daha fazladır. V. NH3 sıvısı ile homojen karışım oluşturma
V. C2H6 sıvısında moleküller arasında hidrojen verilenlerden hangisi ortak özellik değildir?
bağı oluşturarak çözünür. (1H, 6C, 7N, 8O)
yargılarından hangisi yanlıştır? (1H, 6C, 7N, 16S) A) V B) IV C) III D) II E) I
1. D 2. A 3. A 30 4. B 5. E 6. C
1. CH3OH ve H2S sıvıları ile ilgili; 4. I. C6H6 ............ BH 3
I. Aynı ortamda kaynama noktaları arasındaki iliş- II. KNO3 ............ H 2O

ki, CH3OH > H2S şeklindedir. III. HF ............ H2O
II. Aynı koşullardaki uçuculukları arasındaki ilişki, Yukarıda verilen tanecik çiftleri ile ilgili aşağı-
H2S > CH3OH şeklindedir. daki yargılardan hangisi yanlıştır?
III. Her iki molekülde polardır. (1H, 5B, 6C, 7N, 8O, 9F, 19K)
yargılarından hangileri doğrudur? (1H, 6C, 8O, 16S)
A) III. bileşik çiftinin molekülleri arasında yoğun
A) I ve III B) I ve II C) Yalnız III fazda hidrojen bağı etkindir.
D) II ve III E) I, II ve III B) II. bileşik çiftinin yoğun fazlarında tanecikleri

arasında iyon-dipol etkileşimi görülür.
C) Her bir tanecik çiftinin karışması sonucunda ho-

mojen karışım elde edilir.
D) Sadece I. bileşik çifti arasında London kuvvetle-

ri görülür.
2. I. NH3 ............ H2S
E) C6H6 ve BH3 moleküllerinde anlık dipoller olu-
II. NH4Cl ............ H2O
şur.
III. CO2 ............ He
Yukarıda verilen bileşik çiftlerinin yoğun fazda O

tanecikleri arasındaki etkin etkileşim türü aşa-
5. H — C — H bileşiği ile ilgili;
ğıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?
I. Molekülde kalıcı dipoller oluşur.
(1H, 2He, 6C, 7N, 8O, 16S, 17Cl)
II. Yoğun fazda molekülleri arasında dipol-dipol
I II III etkileşimleri ve London kuvvetleri görülür.
A) Hidrojen bağı Dipol-dipol London III. Yoğun fazda H2O molekülleri ile hidrojen bağı
oluşturur.
İndüklenmiş dipol-
B) Dipol-dipol İyon-dipol
indüklenmiş dipol yargılarından hangileri doğrudur? (1H, 6C, 8O)
C) Hidrojen bağı İyon-dipol London A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
İndüklenmiş dipol- D) II ve III E) I, II ve III

D) Dipol-dipol Dipol-dipol
dipol
E) Dipol-dipol İyon-dipol Dipol-dipol

6. X: 2 ) 8 ) 7)
Y: 2 ) 8 ) 5 )
Temel hâl elektron katman dizilimi yukarıdaki gi-

bi olan X ve Y atomlarının oluşturduğu YX3 bile-
şiği ile ilgili;
3. I. NH3 II. CS2 III. H2S I. Yoğun fazda kendi molekülleri arasında di-
Yukarıda verilen bileşiklerin aynı koşullarda suda- pol-dipol etkileşimleri etkindir.
ki (H2O) çözünürlükleri arasındaki ilişki aşağıdaki- II. Lewis yapısı; Y X Y şeklindedir.
lerin hangisinde doğru olarak verilmiştir? Y
(1H, 6C, 7N, 8O, 16S) III. H2S sıvısı ile iki fazlı karışım oluşturur.
yargılarından hangileri doğrudur? (1H, 16S)

A) I > III > II B) II > III > I C) III > I > II
D) I > II > III E) III > II > I
1. E 2. B 3. A 31 4. D 5. E 6. A
FİZİKSEL VE KİMYASAL DEĞİŞİMLER

• Fiziksel ve kimyasal değişimleri kopan ve oluşan bağ enerjilerinin büyüklüğü temelinde açıklar.
FİZİKSEL VE KİMYASAL DEĞİŞİMLER Kimyasal Değişimler

Maddeler etkileştiklerinde iç veya dış yapıların- Maddenin yanıcılık, yakıcılık, tepkimeye yatkınlık,
da çeşitli değişimler gerçekleşir. Kopan ve oluşan asitlik, bazlık gibi iç yapısı ile ilgili özelliklere kim-
bağlar temelinde maddelerdeki değişimler fiziksel yasal özellikler denir.
ve kimyasal olmak üzere ikiye ayrılır. Maddelerin iç ve dış yapısında meydana gelen
maddelerin kimlik özelliğinin değiştiği değişimle-
Fiziksel Değişim
re kimyasal değişim denir. Kimyasal değişimlerde
Maddelerin dış görünümü ile ilgili özelliklere fizik- maddeyi oluşturan kimyasal türlerin yapısı değişe-
sel özellik denir. Yoğunluk, erime noktası, kayna- rek, farklı kimyasal maddeler oluşur. Kimyasal deği-
ma noktası, sertlik, fiziksel hâl, akıcılık gibi özellik- şimlerde maddelerin hem zayıf hem de güçlü etkile-
ler fizikseldir. şimleri kırılarak yeni zayıf ve güçlü bağlar oluşur.
Maddelerin molekül yapısını değiştirmeyen sadece Maddelerde oluşan kimyasal değişimlerin göstergesi,
dış görünüşünde meydana gelen değişimlere fiziksel • Çözeltilerde bulanıklık, çökelek oluşumu
değişim denir. Fiziksel değişimlerde maddeleri bir • Gaz çıkışı
arada tutan zayıf bağlar kopar ya da oluşur. Molekül- • Renk değişimi gibi olaylardır.
leri oluşturan güçlü etkileşimlerde değişme olmaz.
Kimyasal değişimlerden bazıları aşağıda verilmiştir.
Fiziksel değişimlerden ba- Yanma, paslanma olayları
zıları aşağıda verilmiştir. ★ Solunum
Erime, donma, buharlaş- ★ Demirin paslanması
ma, yoğunlaşma gibi hâl ★ Gümüşün oksitlenmesi
değişimleri Çürüme, sararma
Gökkuşağı oluşumu Sütün kesilmesi (bozulması), peynirin küflenmesi
★ Mumun erimesi fiziksel olaydır.
Betonun donması (sertleşmesi), yağlı boyanın kuru-
★ Suyun donması
ması
★ Kolonyanın havaya yayılması
Besinlerin sindirilmesi
★ Katı iyodun, naftalinin süblimleşmesi
Elektroliz olayları
Parçalanma, kırılma, öğütme işlemleri ★ 2H2O(s) $ 2H2(g) + O 2(g)
★ Camın kırılması Metallerin asitte çözünmesi
★ Kâğıdın yırtılması ★ Mg(k) + 2HCl(suda) $ MgCl2(suda) + H 2(g)
★ Üzümden üzüm suyu Asit baz tepkimeleri
eldesi ★ NaOH (suda) + HCl(suda) $ NaCl(suda) + H 2O(s)
★ Metallerin işlenmesi Fotosentez
★ Gökkuşağı oluşumu Mayalanma olayları
Bazı çözünme olayları Üzümden üzüm suyu ★ Sütten yoğurt eldesi
eldesi fiziksel olaydır. ★ Üzümden sirke, şarap eldesi
★ Şekerin, tuzun, alko-
lün suda çözünmesi İyon hareketiyle elektrik akımının iletilmesi
★ Tuzlu suyun elektrik akımını iletmesi
Karışımların bileşenlerine ayrılması
Asit oksit (SO3, CO2, N2O5 ...) ve bazik oksitlerin
★ Damıtma, ayrımsal damıtma, süzme, eleme iş-
(Na2O, MgO ...) suda çözünmesi
lemleri
Aktif metallerin (Li, Na, K ...) suda çözünmesi
Elektron hareketiyle iletkenlik
★ Gümüşün elektriği iletmesi AYDIN Yayınları TYT. Soru Bankası
★ Demirin ısıyı iletmesi 14, 15, 16'yı çözebilirsiniz.
32
1. Fiziksel ve kimyasal değişimlerle ilgili aşağıda- 4. Değişim Değişim Türü
ki yargılardan hangisi yanlıştır? I. Üzümden sirke eldesi Kimyasal
A) Fiziksel ve kimyasal olaylarda toplam kütle dai- II. Mumun erimesi Fiziksel
ma korunur. Şeker pancarından şeker el-
III. Fiziksel
desi
B) Kimyasal değişimlerde maddenin kimyasal özel-
IV. Demirin paslanması Kimyasal
liği değişir.
V. Yağlı boyanın kuruması Fiziksel
C) Kimyasal olaylarda meydana gelen enerji değişi-
mi fiziksel olaylara göre genellikle daha fazladır. Yukarıda verilen değişim ve değişim türlerin-
D) Fiziksel olaylarda maddenin dış görünüşü değişir. den hangisinde yanlışlık yapılmıştır?
E) Fiziksel ve kimyasal değişimlerde molekül sayı- A) I B) II C) III D) IV E) V

sı ve türü her zaman korunur.
5. I. CO2(g) + H2O(s) " H2CO3(suda)

2. Aşağıdaki olayların hangisinde maddenin sa- II. H2O(s) " H2(g) + 1/2O2(g)
dece fiziksel özelliği değişmiştir?
H2O
III. NaCl(k) Na+(suda) + Cl-(suda)
A) SO3 gazının suda çözünmesi
Yukarıda verilen olaylardan hangileri kimyasal
B) HCl ve NaOH sulu çözeltilerinin karışması sonu- olaydır?
cunda NaCl tuzunun eldesi
A) Yalnız I B) I ve II C) Yalnız II
C) Zn metali H2SO4 sulu çözeltisine atıldığında H2
gazının çıkması D) I, II ve III E) II ve III
D) Al-Ni tozlarından oluşan karışımın mıknatısla

ayrılması
E) Solunum olayı
3. Na metalinin Ekmeğin
su ile etkileşimi küflenmesi
II III 6. I. Sütten peynir eldesi
H2O sıvısından II. Kolonya kokusunun odaya yayılması
İyodun
H2 ve O2 gazlarının
süblimleşmesi III. Betonun donması
eldesi
I IV IV. Yemek tuzunun suda çözünmesi
Açık havada kalan V. Metan (CH4) gazının yanması

gümüş yüzüğün Yukarıda verilen olaylardan hangilerinde mad-
kararması denin hem kimyasal hem de fiziksel özelliği de-
V ğişmiştir?
Yukarıda verilen olaylardan hangisinde madde-
A) II ve IV B) I, II ve V C) I, III ve V
nin kimyasal özelliği değişmemiştir?
D) I, II ve III E) II, III ve IV
1. E 2. D 3. A 33 4. E 5. B 6. C
KARMA TEST - 1 KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER
1. Aşağıdaki atom çiftlerinin hangileri arasında 4. I. Karbon disülfür Ba(OH)2

oluşacak güçlü etkileşim türü yanlış verilmiştir?
II. Hidrojen iyodür Na2SO4
Atom çifti Bağ türü III. Baryum hidroksit Fe(NO3)3
IV. Sodyum sülfür CS2
A) 6
C – 8O Polar kovalent
V. Demir (III) nitrat HI
B) K – 9F İyonik
19 Yukarıda verilen bileşik adı ve formülü eşleştir-
melerinden hangisinde yanlışlık yapılmıştır?
C) 1
H– 17
Cl İyonik
D) 17
Cl – 17
Cl Apolar kovalent
E) Fe – Ni alaşımı Metalik
2. Aşağıdaki bileşiklerden hangisi hem iyonik 5. Aşağıda verilen bileşiklerden hangisinin Lewis
hem de kovalent bağ içerir? yapısı yanlış gösterilmiştir?
(1H, 6C, 12Mg, 16S, 17Cl, 20Ca)
(1H, 7N, 8O, 16S, 17Cl, 20 Ca)
A) H2SO4 B) CaH 2 C) NH4Cl Bileşik Lewis Yapısı

H
D) NH3 E) N2H4
A) CH3Cl H — C — Cl
B) CaS Ca2+ [ S ]2–
H H
C) C2H4 C C
H H
3. X: 2 ) 8 ) 2 )
D) H2S 2H+ [ S ]2–
Y: 2 ) 8 ) 6 )
Temel hâl katman elektron dizilimleri yukarıda- E) MgCl2 Mg2+ 2[ Cl ]–
ki gibi olan X ve Y atomlarının oluşturdukları
kararlı bileşik ile ilgili;
2–
I. Lewis yapısı, X2+ Y şeklindedir.
H2O
II. Bileşik suda; XY( k ) X(2suda
+
) + Y( suda ) şeklin-
2-
de iyonlarına ayrışarak çözünür.

III. Kristal örgü yapısındadır.
6. CCl4 ve BF3 bileşikleri ile ilgili;
IV. İyonik bağ sağlamlığı, Na2Y bileşiğinden daha
fazladır. I. Bağlayıcı elektron sayıları
V. Her iki atom da bileşik oluşumu sonunda aynı II. Molekül polarlığı
periyottaki soygaz atomunun elektron dizilimi- III. Molekül içi bağ türü
ne sahip olur.
niceliklerinden hangileri farklıdır? (5B, 6C, 9F, 17Cl)
yargılarından hangisi yanlıştır? (11Na)
A) I ve II B) I ve III C) Yalnız I
D) Yalnız II E) II ve III
1. C 2. C 3. E 34 4. D 5. D 6. C
KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER KARMA TEST - 2
1. I. BeH 2 II. CCl4 III. BH3
4. NH4Cl(suda) NH3(s) Fe(k)
IV. NaCl V. N2
NaOH (k) K 2SO4(s) HCl(suda)
Yukarıda verilen maddelerden hangisinin hek-
zan (C6H14) sıvısı içerisinde çözünmesi beklen-
Yukarıda verilen maddelerden kaç tanesi oda
mez? (1H, 4Be, 5B, 6C, 7N, 11Na, 17Cl)
koşullarında elektrik akımını iletir?
A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6
2. A ve Y elementlerinin temel hâl katman elektron di-

zilimi,
A: 2 ) 8 ) 3 ) Y: 2 ) 8 ) 7 )
şeklindedir.
A ve Y atomları ile ilgili yukarıda verilen bilgile-
5.
re göre aralarında oluşan kararlı bileşik ile ilgili; HCN NH3 CH4
I. Formülü, AY3 şeklindedir.

Yukarıda verilen bileşiklerle ilgili aşağıdakiler-
II. Toplam elektron sayısı 64'tür.
den hangisi yanlıştır? (1H, 6C, 7N, 8O)
III. H2O ile homojen karışım oluşturur.
A) Üç molekülde de atomların birbiriyle bağ oluş-
turma şekli aynıdır.
A) I, II ve III B) I ve II C) I ve III
B) Merkez atomunun bağ sayısı en az olan molekül,
D) Yalnız I E) Yalnız III
NH3 molekülüdür.
C) NH3 bileşiği suda çözünürken moleküller ara-

sında hidrojen bağı oluşur.
D) CH4 molekülünde anlık dipoller oluşur.

3.
E) Aynı koşullarda erime noktasının en düşük ol-
I
D N ması beklenen NH3 bileşiğidir.
A
Y
Periyodik sistemde yerleri belirtilen elementler-

le ilgili aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır?
A) AI bileşiğinin iyonik karakteri, AN bileşiğinden

fazladır. 6. Kurşun (IV) sülfat bileşiği ile ilgili;
B) YI2 bileşiğinin iyonik bağ sağlamlığı, YN2 bileşi-
I. Hem kovalent hem iyonik bağ içerir.
ğinden büyüktür.
II. Bir formülünde 3 tane iyon bulunur.
C) A ve D elementleri arasında oluşan bileşik iyo-
nik bağlıdır. III. Sulu çözeltisinin elektrik akımını iletmesi kim-
yasaldır.
D) Y ve I elementleri arasında oluşan bileşiğin su-
da çözünme denklemi, YI(k) " Y+(suda) + I-(suda) yargılarından hangileri doğrudur?
şeklindedir.
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III
E) D ve N arasında oluşan kararlı bileşik kovalent
bağlıdır. D) II ve III E) I, II ve III
1. D 2. A 3. D 35 4. C 5. E 6. E
1. I. Ca2+ katyonu ile Cl– anyonu arasındaki elekt- 4. • Demir

rostatik çekim kuvveti • Elmas
II. CF4 molekülünde C ve F atomları arasındaki • Tunç
çekim kuvveti • Fosfor
III. HCl molekülünün H2O molekülü ile etkileşimi • Bakır
Yukarıdaki etkileşim türlerinden hangileri fizik- Yukarıda verilen madde örneklerinden kaç ta-
sel bağa örnek olarak verilebilir? nesi metalik bağ içerir?
A) I ve III B) II ve III C) I, II ve III A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
D) Yalnız III E) I ve II
2. Aşağıdaki maddelerden hangisinin karşısında 5. 11X, 12Y, 13 Z elementleri ile ilgili;

verilen Lewis yapısında yanlışlık yapılmıştır?
I. Atomları arasında metalik bağ etkindir.
Madde Lewis Yapısı II. Aynı koşullarda erime noktaları arasındaki iliş-
ki, Z > Y > X şeklindedir.
A) 7
N N
III. Değerlik elektron sayıları arasındaki ilişki,
B) O2– [ O ]2–
8 Z > Y > X şeklindedir.
C) 13
Al Al yargılarından hangileri doğrudur?
D) 20
Ca Ca A) I, II ve III B) I ve II C) II ve III
E) P3– [ P ]3– D) I ve III E) Yalnız I

15
6. I. HF ile NH3
II. H2O ile CH3OH
3. Bir molekülünde 3 tane polar kovalent bağ içeren
XY3 bileşiği apolardır. III. HCOOH ile H2O
Buna göre XY3 bileşiği ile ilgili; IV. CH3 — O ile HF
I. Merkez atom 3A grubundadır. CH3

V. HI ile HBr
II. Bileşikte ortaklanmamış değerlik elektron çifti
sayısı 9'dur. Yukarıda verilen madde çiftlerinden hangisinin
III. Yoğun fazda molekülleri arasında sadece Lon- birbiri içerisinde çözünmesi sırasında hidrojen
don kuvvetleri etkindir. bağı oluşmaz?
yargılarından hangileri doğru olabilir? (1H, 6C, 7N, 8O, 9F, Br ve I: 7A)
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I, II ve III A) I B) II C) III D) IV E) V
D) I ve III E) II ve III
1. D 2. D 3. C 36 4. C 5. A 6. E
1. X: 3. periyot 6A grubu 4. N2(g) + 3H2(g)
1
2NH3(g)
Y: 2. periyot 4A grubu 2
Z: 4. periyot 2A grubu 2NH3(s)
X, Y ve Z elementlerinin periyodik cetveldeki yerle- Yukarıda verilen 1 ve 2 numaralı olaylar ile ilgili;
ri yukarıda verilmiştir.
• 1 numaralı olayda molekül sayısı korunmamıştır.
Buna göre; • İki olayda da atom türü ve sayısı korunur.
I. X ile Z elektron alışverişi ile XZ molekülünü • 1 numaralı olaydaki enerji değişimi 40 kj/mol'ün
oluşturur. üzerindedir.
II. X ve Y atomlarının oluşturduğu bileşikteki po- • 2 numaralı olayda NH3'ün kimliği değişmemiştir.
lar kovalent bağ sayısı 4'tür. • 2. olay sonucunda oluşan maddenin molekülleri
III. Z ve Y arasında oluşan bileşiğin Lewis yapısı, arasındaki etkin etkileşim türü hidrojen bağıdır.
Z = Y = Z şeklindedir. yargılarından kaç tanesi doğrudur?
yargılarından hangileri doğrudur? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
2. 2
CH3 — O .................. H — F
3
H
Yukarıda verilen etkileşimlerle ilgili;
5.
I. 2 numara ile gösterilen etkileşimlerden en et-
kin olanı hidrojen bağıdır. 12X 8
Y
II. 2 numaralı etkileşimin oluşması sırasındaki enerji

değişiminin 40 kj/molden küçük olması beklenir. Xa Yb
III. 1 ve 3 numaralı etkileşimler kimyasal bağdır.
Yukarıda bir bileşikte bulunan Xa ve Yb iyonlarının
yargılarından hangileri doğrudur? temel hâl katman elektron dizilişleri verilmiştir.
A) I ve III B) I ve II C) Yalnız II Buna göre;

I. İki atom da oktetine ulaşmıştır.
II. X ile Y arasında oluşan bileşiğin suda iyonlaş-
ma denklemi,
su
3. Aşağıdaki bileşiklerin hangisinin adlandırma- XY(k) X+(suda) + Y -(suda)
sında hata yapılmıştır? şeklindedir.
Bileşik Bileşik Adı III. Oluşturdukları kararlı bileşiğin Lewis yapısı,
A) OF2 Oksijen diorür X2+ [ Y ]2– şeklindedir.
B) CuO Bakır (I) oksit yargılarından hangileri doğrudur?

C) NCl3 Azot triklorür
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
D) Ba(OH)2 Baryum hidroksit
D) I ve II E) Yalnız III
E) Al2(SO4)3 Alüminyum sülfat
1. B 2. E 3. B 37 4. E 5. C
1. I. P II. O III. O 4. I. (+) ve (–) yükler arasında elektrostatik çekim

H H CH3 CH3 kuvveti ile bir arada durma
H H—C—H
II. Sıvı hâlde elektrik akımının iletilmesinin fiziksel
IV. S C S V. H — Br olması
III. İşlenebilme
Yukarıda verilen bileşiklerden hangisinin yo-
ğun fazlarında kendi molekülleri arasında yal- IV. Güçlü etkileşimler ile bir arada tutulma
nızca indüklenmiş dipol-indüklenmiş dipol Yukarıda verilen niceliklerden hangileri metal-
(London) etkileşimi bulunur? ler ve iyonik bileşikler için ortaktır?
A) V B) IV C) III D) II E) I A) I ve II B) I ve IV C) I, II ve IV
D) II ve IV E) Yalnız IV
2. 19
K ve 16S atomlarının oluşturduğu kararlı bile- 5.
şik ile ilgili; Bileşik Sistematik Bileşik Sistematik
Formülü Adı Formülü Adı
I. Anyonu ve katyonu aynı soygaz atomunun te-
mel hâl elektron dizilimine sahiptir. PbSO4 Kurşun (II) CaCO3 Kalsiyum (II)
I sülfat IV karbonat
II. İyonik karakteri Na2S bileşiğinden fazladır.
P2O5 Difosfor Mg(CN)2 Magnezyum
III. Oluşan bileşiğin formülü, K2S şeklindedir. II pentaoksit V siyanür
IV. Bileşikteki atomlar elektron ortaklaşması ile ZnO Na3P Trisodyum
Çinko oksit
oktetini tamamlamıştır. III VI monofosfür
yargılarından hangileri doğrudur? (11Na) Yukarıda formülleri ve sistematik adları verilen

A) I, II ve III B) I, III ve IV C) I ve III bileşiklerden hangilerinin adlandırması hatalıdır?
D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV A) IV ve VI B) III ve V C) II ve III
D) I ve IV E) I, III ve IV
3. + 6. Periyodik sistemde X elementinin 3. periyot 2.

grup, Y elementinin ise 2. periyot 15. grupta yer
aldığı bilindiğine göre aralarında oluşan kararlı
bileşik ile ilgili;
X2 + 3Y2 2XY3
I. Elektron ortaklaşması ile oluşur.
II. Bileşiğin formülü, X3Y2 şeklindedir.
Yukarıda verilen tepkime ile ilgili;
III. Oda koşullarında katı hâldedir.
I. Tepkimede molekül sayısı azalmıştır.
IV. Bileşikte oluşan X ve Y iyonlarının katman
II. Molekül türü değişmemiştir. elektron dizilimleri sırasıyla, 2 ) 8 ) ve 2 ) 8 ) 8 )
şeklindedir.
III. Kimyasal bir olaydır.
yargılarından hangileri yanlıştır?
A) Yalnız IV B) I ve IV C) I, II ve III
A) I ve III B) II ve III C) Yalnız III
D) II ve III E) I, II ve IV
1. B 2. A 3. A 38 4. B 5. A 6. B
1. Aşağıda verilen maddelerden hangisinin mole- 4. X: 2 ) 8 ) 6 )
kül polaritesi yanlış verilmiştir?
Y: 2 ) 4 )
(1H, 5B, 6C, 7N, 8O, 9F, 16S)
Z: 2 ) 6 )
Madde Molekül polaritesi
Temel hâl elektron katman dizilimleri yukarıda
verilen X, Y ve Z atomlarının oluşturduğu YX2
A) CH3OH Polar
ve YZ2 bileşikleri ile ilgili;
B) NO Polar I. YZ 2 molekülünde pozitif yük merkezi Y atomu
C) CF4 Apolar etrafındadır.

II. YX 2 bileşiğinin aynı ortamda erime noktası,
D) BH3 Apolar
YZ 2 bileşiğine göre daha büyüktür.
E) CS2 Polar III. Bileşiklerin birer moleküllerindeki kovalent bağ
sayıları aynıdır.
IV. Yoğun fazda molekülleri arasında dipol-dipol
etkileşimi etkindir.
V. Bağ oluşumuna katılmayan değerlik elektron
2. 1. 12X 2. 19Y 3. 11Z sayısı her iki molekülde de 8'dir.
Yukarıda verilen X, Y ve Z metalleri ile ilgili; yargılarından hangisi yanlıştır?
I. Erime noktaları A) I B) II C) III D) IV E) V
II. Metalik aktiflikleri
nicelikleri arasındaki ilişki aşağıdakilerden

hangisinde doğru verilmiştir?
I II 5. Aşağıdaki maddelerden hangisinin aynı koşul-

larda saf sudaki çözünürlüğünün en az olması
A) 3>2>1 1>3>2 beklenir? (1H, 6C, 7N, 8O, 17Cl, 19K)
B) 1>3>2 2>3>1 A) C2H5OH B) CCl4 C) KCl
D) CH3NH2 E) HCN
C) 2>3>1 1>3>2
D) 1>3>2 3>1>2
E) 2>3>1 2>3>1
6. C2H2 ve HCN bileşikleri ile ilgili;

I. Birer moleküllerindeki bağ sayıları
II. Moleküler yapıda olmaları
3. Aşağıda verilen olaylardan hangisinde madde- III. Üçlü bağ içermeleri
nin kimyasal özelliği değişir?
IV. C atomunun bağlayıcı değerlik elektron sayısı
A) Suyun donması V. Molekül polarlığı
B) İyotun süblimleşmesi yukarıdaki niceliklerden hangileri ortak değildir?

(1H, 6C, 7N)
C) Yemek tuzunun suda çözünmesi
A) I ve II B) II ve III C) I ve IV
D) CO2 gazının suda çözünmesi
D) III ve V E) I ve V
E) Sütten tereyağı eldesi
1. E 2. B 3. D 39 4. D 5. B 6. E
YENİ NESİL SORULAR KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER
1. En az iki ametal atomunun kovalent bağ ile bağlan- 2. İki maddenin birbiri içerisinde çözünerek homojen
ması sonucu oluşan ve bağımsız bulunabilen saf karışım oluşturması maddelerin polaritesine ve iyo-
maddelere molekül denir. Bir molekül elektron yük nik bileşik olup olmamasına bağlıdır. Eğer madde-
dağılımına göre apolar veya polar olarak sınıflandı- lerin polariteleri benzer yani her bileşen apolar ve-
rılır. Eğer elektron yük dağılımı dengeli ise apolar, ya her bileşen polarsa birbirleri içerisinde genel
dengeli değil ise polar moleküldür. olarak iyi çözünürler. İyonik bağlı bileşikler ise po-
lar moleküllerde genellikle iyi çözünür.
Bir molekülün polaritesi pratik olarak;
Yukarıdaki açıklamayı yaptıktan sonra Eren Öğret-
✰ Eğer molekül iki ametal atomundan oluşuyorsa
men öğrencilerine farklı kaplarda bulunan aşağıda-
ve atomlar birbirinden farklı ise polar, aynı ise
ki maddeleri vermiştir.
apolardır.
✰ Üç farklı ametal atomundan oluşuyorsa mole-
kül polardır.
✰ Merkez atom yani en çok bağ yapan atom;
• 2A, 3A, 4A grubunda ise molekül apolar
• 5A, 6A grubunda ise molekül polardır.
NaCl
C6H6
H2O
CS2
HCl
✰ Molekül sadece C, H atomlarından oluşuyorsa
apolardır. I II III IV V
şeklinde belirlenebilir.
Bu maddelerden, CCl4 ve NH3 sıvıları ile homo-
Yukarıda verilen bilgiler doğrultusunda aşağı- jen karışım oluşturanlar aşağıdakilerden hangi-
daki moleküllerin polarlıklarını belirleyiniz. sinde doğru olarak verilmiştir?
(1H, 6C, 7N, 8O, 11Na, 16S, 17Cl)
CS2 H2O HCN
NH3 CCl4
C6H14 BF3 NO A) II, III I, IV, V
(1H, 5B, 6C, 7N, 8O, 9F, 16S) B) I, II, IV III, V
C) I, III, IV II, V
CS2 " merkez atom (C) 4A ve merkez atoma iki aynı ametal
atomu bağlanmış " apolar D) I, III, V II, IV
H2O " merkez atom (O) 6A" polar
E) III, IV, V I, II
HCN " üç farklı ametal atomu var. " polar
C6H14 " sadece C ve H atomlarından oluşuyor " apolar

Genellikle polar maddeler polar maddelerde, apolar
BF3 " merkez atom (B) 3A ve merkez atoma üç aynı ametal
atomu bağlanmış " apolar maddeler ise apolar maddelerde iyi çözünür.
NO " İki farklı ametal atomundan oluşmuş " polar İyonik bileşikler polar maddelerde çözünür.
H2O ve HCl polar, NaCl iyonik bileşik olduğu için NH3'te,

C6H6 ve CS2 apolar olduğu için CCl4'te çözünür.
Cevap: D
1. CS2: apolar, H2O: polar, HCN: polar, C6H14: apolar, 2. D

40
www.aydinyayinlari.com.tr TYT
MADDENİN HÂLLERİ
➤ MADDENIN FIZIKSEL HÂLLERI
➤ KATLAR
➤ SVLAR
➤ GAZLAR
➤ PLAZMA
➤ KARMA TESTLER
➤ YENI NESIL SORULAR
1. ? 2. ? 41 1. ? 2. ?
TYT 2. MODÜL MADDENİN HÂLLERİ www.aydinyayinlari.com.tr
MADDENİN FİZİKSEL HÂLLERİ

• Suyun katı, sıvı, gaz olarak farklı ziksel hâllerde bulunmasının canlılar ve çevre için önemini açıklar.
• LPG (sıvılaştırılmış petrol gazı), LNG (sıvılaştırılmış doğal gaz), deodarantlardaki itici gazlar, soğutucu akışkanların özellikle-
rini ve hâl değişimlerinin endüstri için önemini belirtir.
• Havadan azot ve oksijen gazlarının eldesini açıklar.
MADDENİN FARKLI HÂLLERİ Maddenin Fiziksel Hâlleri ve Özellikleri

KATI
Bir maddenin belirli bir dış basınçta ısı alarak ya
Tanecikler sıkı bir şekil-
da vererek bir fiziksel hâlden başka bir fiziksel hâle
de istiflendiği için tane-
geçmesine hâl değişimi denir.
cikler arası boşluk yok
Maddeler hâl değiştirirken tanecikler arası çekim denecek kadar azdır.
kuvvetleri ve tanecikler arası uzaklık değişirken, Tanecikler arası çekim
maddelerin kimyasal yapısı, sembolü ya da formü- kuvvetleri en fazla olan
lü değişmez. fiziksel hâldir.
Maddeler sıcaklık ve basınç koşullarına bağlı ola- Maddenin en düzenli hâlidir.
rak katı, sıvı, gaz ve plazma olmak üzere 4 fiziksel Belirli bir şekil ve hacimleri vardır.
hâlde bulunabilirler. Tanecikleri sadece titreşim hareketi yapar.
Maddenin en düşük enerjili hâlidir.
Tanecikler arası boşluk çok az olduğundan sıkıştı-
Maddenin Hâlleri rılamaz.
Katı Sıvı Gaz Plazma Genellikle maddenin en yoğun hâlidir. (Su, bizmut vb.
hariç)
SIVI
Tanecikler arası boşluk
katılara göre daha fazla,
gazlara göre daha azdır.
Sıcaklık Tanecikler arası çekim
kuvvetleri gazlardan faz-
la, katılardan daha azdır.
Su doğada katı (buz), sıvı (su) ve gaz (su buharı) ol- Katılara göre daha düzensiz ve daha yüksek ener-
mak üzere 3 fiziksel hâlde de bulunabilir. jilidir.
Belirli bir hacimleri vardır ancak belirli bir şekilleri
yoktur. Bulundukları kabın doldurulduğu kadarının
İyonizasyon
şeklini alır.
Deiyonizasyon
GAZ Tanecikleri titreşim, dönme ve öteleme hareketleri-
e
PLAZMA ni yapar.
Bu
m
leş a
Yo
ha
m
l i m laş Yoğunlukları genellikle katılara göre daha az, gaz-
rl
ğı
ğun
üb
aşm
S ra
Kı
laş
lara göre daha fazladır.

a
ma
Sıkıştırılamayan akışkanlardır.
Erime GAZ
Donma Tanecikler arası boşluk
KATI
SIVI en fazladır.
Tanecikler arası çekim
kuvvetleri yok denecek
Erime, buharlaşma, süblimleşme ve iyonizasyon kadar azdır.
enerji alan (endotermik) olaylardır. Maddenin en düzensiz hâlidir.
Donma, yoğuşma, kırağılaşma ve deiyonizasyon Belirli bir hacim ve şekilleri yoktur. Bulundukları ka-
dışarıya enerji veren (ekzotermik) olaylardır. bın hacmini ve şeklini alırlar.
42
www.aydinyayinlari.com.tr MADDENİN HÂLLERİ 2. MODÜL TYT
Tanecikleri titreşim, dönme ve öteleme hareketleri-

ÖRNEK 2
ni yapabilir.
I. Kışın yağan kar nedeniyle baharda akarsularda su
Tanecikleri birbirinden bağımsız hareket eder.
seviyesinin yükselmesi
Yoğunlukları, katı ve sıvılara göre daha azdır.
II. Yüzümüze sürdüğümüz kolonyanın serinlik hissi ver-
Sıkıştırılabilen akışkanlardır. mesi
Sıcaklık etkisi ile genleşebilirler. III. Çiçek yaprağında çiğ oluşması
Uyarı! Yukarıda verilen olaylardan hangileri hâl değişimi-

ne örnek verilebilir?
Soygazlar, tek atomlu (monoatomik) gaz oldukları
için sadece öteleme hareketi yaparlar. A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
PLAZMA
Karın erimesi sonucunda akarsularda su seviyesi artar. Yüzü-
Nötr atom veya molekül- müze sürdüğümüz kolonyanın serinlik hissi vermesi buhar-
– –
lerin, iyonların ve serbest laşma, çiçek yapraklarında çiğ oluşması yoğuşma olayıdır.
elektronların bir arada Cevap: E
+
bulunduğu fiziksel hâldir. +
Tanecikler arası boşluk ÖRNEK 3
katı ve sıvı hâllere göre daha fazladır. Kuru buz (CO2(k)) oda koşullarında
Maddenin en yüksek enerjili hâlidir. katı hâlden gaz hâle geçer.
Belirli bir hacim ve şekilleri yoktur. Buna göre bu olay ile ilgili;
Tanecikleri bulundukları kapta bulut şeklinde kü- I. Süblimleşme olarak adlandırılır.
melenir. II. Dışarıya ısı verilir.
Yoğunlukları, katı ve sıvılara göre daha azdır. III. Tanecikler arası çekim kuvvetleri azalır.
Akışkan özellik gösterirler. verilen ifadelerden hangileri doğrudur?
ÖRNEK 1
Gümüş (Ag) oda koşullarında
katı hâlde bulunan bir metaldir. Bir maddenin dışarıdan ısı alarak katı hâlden gaz hâle geç-
mesine süblimleşme denir. Gerçekleşen olayda düzensiz-
Buna göre gümüş katısı ile lik arttığı için tanecikler arası çekim kuvvetleri azalır.
ilgili; Cevap: C
I. Sıkıştırılamaz. Suyun Farklı Hâllerinin Önemi

II. Yoğunluğu sıvı hâline göre daha fazladır. Yüzey suları (deniz, göl, nehir) sıcaklık etkisi ile bu-
III. Belirli bir hacmi ve şekli vardır. harlaşarak atmosferdeki su buharını ve bulutları
yargılarından hangileri doğrudur? oluşturur. Atmosferdeki su buharı ise sıcaklık düştü-
ğünde yağış (yağmur, kar, dolu vb.) olarak yeryüzüne
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III iner. Suyun hâl değişim olayları sonucu yeryüzü ve
D) II ve III E) I, II ve III atmosfer arasındaki çevrimine su döngüsü denir.
Katıların belirli bir hacim ve şekilleri vardır. Katıların

tanecikleri arasındaki boşluk yok denecek kadar az ol-
duğu için sıkıştırılamazlar. Katılar maddenin genellikle
en yoğun hâlidir.
Cevap: E
Su döngüsü
1. E 43 2. E 3. C
Yaşamın devamlılığı açısından son derece önem Endüstride Hâl Değişiminin Önemi
taşıyan su döngüsü sayesinde doğada kirlenen su Sıvılaştırılmış Petrol Gazı
arıtılarak temiz ve içilebilir hâle gelir.
LPG, sıvılaştırılmış petrol gazıdır.
Su döngüsü sayesinde yeryüzündeki toplam su
Ham petrolün rafinerilerde damıtılması veya doğal
miktarı sabit kalır.
gazın ayrıştırılması ile elde edilebilir.
Su birçok canlı için do-
ğal yaşam ortamı oluş- Renksiz, kokusuz, havadan ağır, yanıcı ve normal
turur. koşullarda (0°C ve 1 atm) gaz hâlinde bulunan bir
Suyun donarken hacmi maddedir.
artar. Bu yüzden buzun Bileşiminde propan (C3H8) ve bütan (C4H10) gazla-
yoğunluğu, suyunkinden rı bulunur.
küçüktür. Nehir veya göl- Su yüzeyden donmaya başlar. Basınç etkisi ile sıvılaştırılabilir olması taşınma ve
lerde su donduğunda yüzeyde oluşan buz tabakası ısı depolanma kolaylığı sağlar.
yalıtımı sağlar. Bu sayede suda yaşayan canlılar so-
Isınma, yiyeceklerin pi-
ğuk hava koşullarında bile hayatta kalabilirler.
şirilmesi ve ısıtılması,
Su tüm canlılar için hayati öneme sahiptir. İnsan vü-
motorlu taşıtlarda yakıt
cudunda %55-75 oranında su bulunur.
vb. amaçlarla kullanıl-
Kanın yaklaşık %90'ı, kaslarımızın %75'i, kemikleri-
maktadır.
mizin %22'si sudur.
LPG enerji verimi ol-
Besinlerin sindirimi, emilimi, dolaşım, boşaltım gibi
dukça fazla olan birçok
metabolik faaliyetlerde önemli rol oynar.
yakıt türüne göre daha LPG ile doldurulmuş
Vücuttaki toksinlerin dışarı atılmasını ve vücut sı-
çevreci bir yakıttır. mutfak tüpü
caklığının dengede tutulmasını sağlar.
Eklemleri ve iç organları korur. Sıvılaştırılmış Doğal Gaz
İyi bir çözücü olan su, topraktaki mineralleri çöze- LNG, doğal gazın sıvılaştırılması ile elde edilir.
rek bitkilere ulaştırır. Atmosferik basınçta, doğal gazın yaklaşık –162°C
Bitkilerin fotosentez yapabilmesi için gereklidir. sıcaklığa soğutularak yoğunlaştırılmış hâlidir.
Atmosferdeki su buharına nem adı verilir. Sıcaklık
Hacmi, doğal gazın hacmine göre 600 kat daha kü-
ve basınç atmosferdeki nem oranını etkileyen fak-
çüktür.
törler arasındadır. Havadaki nem oranının az olma-
Yaklaşık %90'ı metan (CH4)'dır. Ayrıca bileşiminde
sı, boğaz kuruluğuna ve solunum yolu rahatsızlık-
az miktarda etan (C2H6), propan (C3H8) ve bütan
larına yol açabilir.
(C4H10) gibi hidrokarbonları da bulundurur.
Enerji verimi yüksek bir yakıt türü olan LNG'nin saflık
ÖRNEK 4
yüzdesi doğal gazın ham hâline göre daha fazladır.
I. Eklemlerin kayganlığını sağlamak
Elektrik enerjisi eldesi, sıcak hava eldesi, buhar el-
II. Metabolik atıkları dışarı atmak
desi, kızgın yağ eldesi, pişirme ve kurutma fırınları,
III. Hücrelere oksijen taşımak metal işleme, cam ve seramik sanayisi gibi alanlar
Yukarıda verilenlerden hangileri suyun insan vücu- LNG'nin kullanım alanları arasında yer alır.
dundaki görevleri arasında yer alır?
Eklemlerin kayganlığını sağlamak ve metabolik atıkları dı-

şarı atmak suyun insan vücudundaki görevleri arasındadır.
Hücrelere oksijen taşımak önemli bir vücut sıvısı olan ka-
nın görevidir.
Cevap: B
LNG tankları
4. B 44
Teknik ve ekonomik sebeplerden dolayı depolanma- ÖRNEK 6

sı ve taşınması zor olan doğal gazın sıvılaştırılması LNG, cam ve seramik sanayi, döküm sanayi, tekstil sa-
gemi ve tankerler ile taşınabilme imkanı sağlar. nayi gibi birçok endüstriyel alanda yaygın olarak kulla-
İtici Gazlar nılmaktadır.
Sprey, deodorant veya ilaçlardaki etken maddenin Buna göre;
doğru kullanımını sağlayan ve basınç farkı ile etken I. Enerji veriminin yüksek olması
maddeyi dışarıya iten sıvılaştırılmış gazlardır. II. Doğal gazın ham hâline göre daha saf olması
III. Gemi ve tankerler ile nakliye edilebilmesi
verilenlerden hangileri LNG'nin birçok alanda ter-
cih edilmesinin nedenleri arasında sayılabilir?
Yüksek verimli bir yakıt olması, doğal gazın ham hâline göre
saflık yüzdesinin daha fazla ve temiz olması, teknik ve eko-
nomik olarak boru hatları ile taşınması mümkün olmayan do-
ğal gazın sıvılaştırılarak gemi ve tankerler aracılığı ile nakliye
edilebilmesi LNG'nin tercih edilme sebeplerindendir.
Cevap: E
Sprey
NOT!
İtici gazların kullanım alanları olan sprey, deodo- Sadece karbon (C) ve hidrojen (H) elementlerin-
rant ve ilaçlarda gazların sıkışma ve genleşme den oluşmuş organik bileşiklere hidrokarbon de-
özelliklerinden yararlanılır. nir. Metan (CH4), etan (C2H6), propan (C3H8), ben-
Propan, n-bütan, izobütan vb. hidrokarbonlar ve zen (C6H6) ... hidrokarbonlara örnek verebilir.
karbon dioksit itici gaz olarak kullanılmaktadır.
İtici gaz olarak tercih edilen maddeler renksiz ve ko- Soğutucu Akışkanlar
kusuz olmalı, toksik (zehirli) etki göstermemelidir. Buhar fazına geçerken ortamdan ısı alan ve orta-
mın sıcaklığını düşüren maddelere soğutucu akış-
kan denir.
ÖRNEK 5
Soğutucu akışkanların uygulanabilir basınç altın-
LPG ile ilgili; da sıvılaşması ve basınç etkisi ortadan kalktığında
I. Sıvılaştırılmış doğal gazdır. tekrar genleşerek buhar fazına geçmesi gerekir.
II. Propan ve bütan gazlarını içerir. Buzdolabı, klima ve derin dondurucu gibi sistemler-
de soğutucu akışkanlar kullanılır.
III. Benzine (karbon sayısı daha fazla olan yakıtlar) gö-
re sera gazı salınımı daha azdır. Isı Pompası
verilen yargılardan hangileri doğrudur? Gaz

Kompresör
Buharlaştırıcı Gaz Yoğunlaştırıcı
LPG, sıvılaştırılmış petrol gazıdır. Bileşiminde pro-

pan ve bütan gazları bulunur. Düşük karbon sayılı Sıvı
hidrokarbonlar içeren bir yakıt olduğu için benzin Genişleme kapağı
(karbon sayısı daha fazla olan yakıtlar) vb. yakıtlara
Buzdolabının çalışma prensibi
göre sera gazı salınımı daha azdır.
Cevap: D Soğutucu akışkanlar kolay temin edilebilir, ekono-
mik olmalı ve çevre açısından zararlı olmamalıdır.
Oda koşullarında (25°C ve 1 atm) buhar fazında ol-
malıdır.
5. D 45 6. E
NOT! ÖRNEK 8
Birçok endüstriyel faaliyette hâl değişim olayların- Endüstriyel faaliyetlerde yaygın olarak kullanılan
dan yararlanılmaktadır. İlaçlama sistemleri, otomo- bazı maddeler ile ilgili aşağıda verilen bilgilerden
bil boyama makineleri, bazı otomobil ve kamyonla-
hangisi hatalıdır?
rın fren sistemleri, oksijen tüpleri, sıcak hava balon-
ları ve soğutma sistemlerinde hâl değişim olayları A) LNG eldesinde tanecikler arası çekim kuvvetleri artar.
önemli rol oynamaktadır. B) LNG genellikle motorlu taşıtlarda yakıt olarak kulla-
nılmaktadır.
Havadan Azot ve Oksijen Eldesi
Azot ve oksijen eldesinde tercih edilen en önemli C) LPG ham petrolün bileşenlerinden biridir.
kaynakların başında hava gelmektedir. D) Soğutma sistemlerinin çalışma prensibi sıkıştırılan
Su buharı içermeyen hava "kuru hava" olarak ad- buharın aniden genleşmesine dayanır.
landırılır. Kuru havanın hacimce yaklaşık %78'i azot E) Günümüzde karbon dioksit itici gaz olarak kullanıl-
(N2), %21'i oksijen ve %1'i ise diğer gazlardan (ar- maktadır.
gon (Ar), karbon dioksit (CO2) vb.) oluşur.
Havadan azot ve oksijen elde edilirken ayrımsal da- LPG (sıvılaştırılmış petrol gazı) motorlu taşıtlarda yakıt
mıtma yönteminden yararlanılır. olarak kullanılmaktadır.
Ayrımsal damıtma, kaynama noktaları birbirinden Cevap: B

farklı olan homojen sıvı karışımlarını birbirinden
ayırmak için kullanılan bir yöntemdir.
Havadan azot ve oksijen eldesinde öncelikle ha-
va yüksek basınç uygulanarak sıkıştırılır ve yakla-
şık –200°C sıcaklığa kadar soğutularak sıvılaştırı-
lır. Daha sonra sıkıştırılan hava genleştirilir.
Sıvı karışımdan ilk olarak kaynama noktası daha
düşük olan azot (N2) gazı ayrılır.
NOT!
ÖRNEK 9
Normal atmosfer basıncında azotun kaynama noktası
–196°C iken, oksijenin kaynama noktası –183°C'dir. Aşağıda verilen olaylardan hangisinde maddenin
düzensizliği artmaktadır?
ÖRNEK 7 A) Havanın sıvılaşması
I. II. B) Kırağı oluşumu
C) LPG eldesi
D) Naftalinin süblimleşmesi
E) Kuru buz eldesi
Soğutma sistemleri Oksijen tankları
III. Havanın sıvılaşması, kırağı oluşumu, LPG ve kuru buz
(CO2(k)) eldesinde maddenin düzensizliği azalırken; naf-
talin süblimleşirken (katıdan gaza geçiş) düzensizlik ar-
tar.
Cevap: D
İlaçlama sistemleri
Yukarıda verilenlerden hangilerinde hâl değişim
olayları gerçekleşmektedir?
Soğutma sistemleri, ilaçlama sistemleri ve oksijen tank-

larında hâl değişim olayları gerçekleşir.
Cevap: E AYDIN Yayınları TYT. Soru Bankası
Maddenin Halleri Test 1'i çözebilirsiniz.
7. E 46 8. B 9. D
MADDENİN HÂLLERİ TEST - 1
1. I. İyodun süblimleşmesi 4. Yeryüzü suları, Güneş ışınları etkisi ile buharlaşır
II. Demirin sıvılaşması ve atmosfere yükselir. Atmosferdeki su buharı yük-
selirken soğuk hava ile karşılaştığında yoğunlaşa-
III. Araba camlarının buğulanması
rak yağış (yağmur, kar, dolu) olarak tekrar yeryü-
Yukarıda verilen olaylardan hangilerinde hâl züne iner. Suyun katı, sıvı ve gaz hâlleri arasında-
değişimi gerçekleşir? ki bu dönüşümüne su döngüsü denir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve III
2. Maddenin en düzensiz hâli ile ilgili aşağıdaki Buna göre su döngüsü ile ilgili;
ifadelerden hangisi yanlıştır?
I. Havada kimyasal kirliliğin bulunmadığı ortamda
A) Tanecikleri titreşim, dönme ve öteleme hareket- kirlenen sular doğal yollar ile arıtılarak içilebilir
lerini yapabilir. ve kullanılabilir hâle gelir.
B) Hacmi, bulunduğu kabın hacmine eşittir. II. Doğadaki toplam su miktarı sabit kalır.
III. İklim ve bitki çeşitliliğini etkileyen bir süreçtir.
C) Akışkan özellik göstermez.
D) Tanecikleri arasındaki çekim kuvvetleri yok de-
necek kadar azdır. A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
E) Sıcaklık etkisi ile genleşebilir. D) II ve III E) I, II ve III
5. "Buz, suda yüzer."
Buna göre buz, su ve su bu-

harı ile ilgili aşağıdaki ifa-
3. LPG ile ilgili aşağıda verilen ifadelerden hangi- delerden hangisi yanlıştır?
si yanlıştır?
A) Yanıcı ve parlayıcı özelliktedir. A) Suyun özkütlesi, buzunkinden büyüktür.
B) Ham petrolün ayrımsal damıtma yöntemi ile bi- B) Su tüm canlılar için hayati önem taşımaktadır.
leşenlerine ayrılması sonucu elde edilebilir. C) Su buharının tanecikleri arasındaki çekim kuv-
C) Bileşiminde propan ve bütan gazları bulunur. veti en azdır.
D) Normal koşullarda (0°C ve 1 atm) sıvı hâldedir. D) Su donarken hacmi azalır.
E) Motorlu taşıtlarda yakıt olarak kullanılabilir. E) Atmosferdeki su buharına nem adı verilir.
47
TEST - 2 MADDENİN HÂLLERİ
1. Saf X maddesinin bir fiziksel hâlden başka bir 4. Soğutucu akışkanlar ile ilgili;
fiziksel hâle geçişinde aşağıdaki özelliklerden I. Oda sıcaklığında sıvı hâlde olmalıdırlar.
hangisi değişmez?
II. Uygulanabilir basınç altında buharlaşmalı ve sı-
A) Özkütle vılaşmalıdırlar.
III. İnsan sağlığı ve çevre açısından tehlike oluş-
B) Hacim
turmamalıdırlar.
C) Düzensizlik yargılarından hangileri doğrudur?
D) Moleküller arası çekim kuvveti A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
E) Molekül yapısı D) II ve III E) I, II ve III
2.
5. Bir maddenin belirli sıcaklık ve basınçta bir fiziksel
hâlden başka bir fiziksel hâle geçişine hâl değişi-
mi denir.
Aşağıdaki olaylar sırasında gerçekleşen hâl de-

ğişimlerinden hangisinin adı yanlış verilmiştir?
Hâl değişiminin
Gerçekleşen olay adı
Su (H2O) doğada sıcaklık ve basınç faktörlerine A) Kesilip kısa bir süre güneşe Buharlaşma
bağlı olarak buz, su ve su buharı olmak üzere üç konan karpuzun soğuması
farklı fiziksel hâlde bulunabilir. B) Havanın sıvılaştırılması Yoğuşma
Buna göre buz, su ve su buharının tanecikleri C) Naftalinin odaya koku yay- Buharlaşma
için aşağıdakilerden hangisi ortak özelliktir? ması
A) Akışkan olma D) Çikolatanın akışkan hâle Erime

gelmesi
B) Belirli bir hacme sahip olma
E) Karbon dioksit gazının kuru Kırağılaşma
C) Titreşim hareketi yapabilme buza (CO2(k)) dönüşmesi
D) Sıkıştırılabilme
E) Öteleme hareketi yapabilme
6.
Madde Kullanım Alanı
3. Doğal gazın sıvılaştırılmış hâlidir. I. LNG a. İlaçlarda
I
II. Soğutucu akışkan b. Elektrik üretiminde
LNG
II III III. İtici gaz c. Klimalarda
Toksik etkisi bulunma- Endüstride yaygın olarak tercih edilen bazı madde-
Yaklaşık %90'ı
yan, renksiz ve koku- ler ve kullanım alanları verilmiştir.
metandır.
suz bir sıvıdır.
Buna göre bu maddeler ile kullanım alanlarının
doğru eşleştirilmesi aşağıdakilerden hangisin-
Yukarıda LNG ile ilgili verilen kavram haritasın-
daki bilgilerden hangileri doğrudur? de verilmiştir?
A) I, II ve III B) II ve III C) I ve II A) I. c B) I. b C) I. a D) I. b E) I. a
II. b II. c II. c II. a II. b
D) Yalnız II E) Yalnız I
III. a III. a III. b III. c III. c
48
KATILAR
• Katıların özellikleri ile taneciklerini bir arada tutan kuvvetler arasında ilişki kurar.
• Katıları sınıandırarak günlük hayatta sıklıkla karşılaşılan katıların taneciklerini bir arada tutan kuvvetleri açıklar.
KATILAR VE ÖZELLİKLERİ ÖRNEK 10

Katı hâl maddenin en düzenli hâlidir. Katı hâlde ta-
Katılar ile ilgili;
necikler sıkı bir şekilde istiflenir.
Katılar taneciklerini bir arada tutan kuvvetlere göre I. Tanecikler arası çekim kuvvetleri, sıvı ve gazlardan
sınıflandırılırlar. fazladır.
Katılar ısı etkisiyle farklı davranışlar sergileyebi- II. Akışkan özellik gösterirler.
lir. Bu durumun nedeni katıyı oluşturan tanecikleri
III. Maddenin en düşük enerjili hâlidir.
(atom, molekül, iyon) bir arada tutan etkileşimlerdir.
Katılar, amorf ve kristal katılar olmak üzere iki sı- verilen ifadelerden hangileri doğrudur?
nıfta incelenir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
KATILAR D) II ve III E) I, II ve III
Katılar, maddenin en düzenli ve en düşük enerjili hâ-

lidir. Tanecikler arası çekim kuvvetleri, sıvı ve gazlar-
Amorf Katılar Kristal Katılar dan fazla olup tanecikleri arasındaki boşluk yok dene-
cek kadar azdır. Katılar akışkan değildir.
Cevap: C
İyonik Moleküler Kovalent Metalik
Katılar Katılar Katılar Katılar
Amorf Katılar
Tanecikleri rastgele istiflenmiştir. ÖRNEK 11
Belirli bir geometrik şekille-
ri yoktur. Tanecikleri kararlı bir kristal yapıya
Sert ve sıkıştırılamazlar. sahip değildir.
Belirli bir erime sıcaklıkları
yoktur. Erime sıcaklığı ara- I
lıkları vardır. Isıtıldıklarında
III Amorf Katılar II
belirli bir sıcaklık aralığında Camın erimesi
yumuşayarak akıcılık kazanırlar. Yumuşamanın baş-
Kesilmedikçe ve eritil-
ladığı sıcaklığa camsı geçiş sıcaklığı adı verilir.
Sıkıştırılabilirler. medikçe belirli bir şe-
Cam, lastik, plastik, tereyağı, balmumu ... amorf ka- killeri yoktur.
tılara örnek verilebilir.
Yukarıda verilen amorf katılar ile ilgili kavram hari-
tasındaki ifadelerden hangileri yanlıştır?
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
Cam D) II ve III E) I ve III
Amorf
Bal mumu Lastik Amorf katılarda tanecikler gelişi güzel bir şekilde istif-
Katı
lenmiştir. Kesilmedikçe ve eritilmedikçe belirli bir şe-
killeri yoktur. Tanecikleri kararlı bir kristal yapı düze-
nine sahip değildir. Amorf katılar sıkıştırılamaz.
Cevap: B
Tereyağı Plastik
49 10. C 11. B
Kristal Katılar İYONİK KATILAR

Tanecikleri düzenli bir şekilde istiflenmiştir. Taneciklerini bir arada tutan kuvvetler katyon ve an-
Belirli bir geometrik şekilleri vardır. yonlar arasındaki elektrostatik çekim kuvvetleridir.
Sert ve sıkıştırılamazlar. İyonik katılar, kristal ağ örgüsü oluştururlar. Özellik-
Sabit basınç altında belirli bir sıcaklıkta erirler. lerini taşıyan en küçük birimlerine birim hücre adı
Kristal yapılarını ve özelliklerini atom, iyon ya da verilir.
Na İyonik Bağ
moleküllerini bir arada tutan etkileşimler belirler. atomu Na+ iyonu
Buz, tuz, şeker, altın, elmas, grafit ... kristal katılara e– verir
örnek verilebilir. elektron

alışverişi
Kristal katılar, kimyasal türlerini (atom, molekül,

e– alır
iyon) bir arada tutan kuvvetlere göre 4 gruba ayrılır. Cl – Cl– iyonu Na+ iyonu
Cl iyonu
atomu
Sodyum klorürün (NaCl) Sodyum klorürün birim
kristal ağ örgü yapısı hücre yapısı
ÖRNEK 12
İyonik katılarda anyonlar katyonlardan genellikle
daha büyük olduğu için anyonlar arasındaki boş-
Madde Erime Sıcaklığı (°C)
luklara katyonlar yerleşmiştir.
X 115,2 Kristal örgü yapıları ve birim hücreleri farklılık gös-
Y 28–40 terebilir.
Sert ve kırılgandırlar.
Z 801
İşlenerek tel ve levha hâline getirilemezler.
Yukarıdaki tabloda X, Y ve Z maddelerinin aynı dış ba- Taneciklerini bir arada tutan kuvvetler güçlü etkile-
sınçtaki erime sıcaklıkları verilmiştir. şimler olduğu için erime ve kaynama sıcaklıkları ol-
dukça yüksektir.
Buna göre oda koşullarında bulunan X, Y ve Z katıları
ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? Elektrik akımını iletmezler.
Eriyikleri (sıvı hâlleri) ve sulu çözeltileri serbest
A) Y, amorf katıdır.
iyonların hareketi ile elektrik akımını iletir.
B) X ve Z, kristal katıdır.
NaCl (sofra tuzu), CsCl, KNO 3, CaF2, MgO, NH4Cl,
C) X katısının tanecikleri düzensiz istiflenmiştir. NH4NO3, ZnS ... iyonik katılara örnektir.
D) Z katısının tanecikler arası çekim kuvvetleri, X katı-
sınınkinden daha fazladır.
E) Y, tereyağı olabilir.
X ve Z belirli bir sıcaklıkta erirken, Y katısı için belirli bir

erime sıcaklığı değeri yoktur. Bu nedenle X ve Z kristal
katı, Y ise amorf katıdır. Y amorf bir katı olan tereyağı Sofra tuzu (NaCl) Kalsiyum nitrat, potasyum
nitrat ve amonyum nitrat iyo-
olabilir.
nik katılardır.
Z'nin aynı dış basınçta erime sıcaklığı, X'inkinden büyük MOLEKÜLER KATILAR
olduğu için Z'nin tanecikler arası çekim kuvvetleri, X'in- Özelliklerini taşıyan en küçük yapı birimleri mole-
kinden fazladır.
küllerdir.
X kristal katı sınıfında yer aldığı için tanecikleri düzen-
Moleküllerini bir arada tutan kuvvetler London et-
li istiflenmiştir.
kileşimleri, dipol-dipol etkileşimleri ya da hidrojen
Cevap: C
bağlarıdır.
Buzda (H2O(k)) moleküller arası etkin çekim kuvve-
ti hidrojen bağı, polar moleküllere sahip SO2 katı-
sında dipol-dipol etkileşimleri ve apolar molekülle-
re sahip kuru buzda (CO2(k)) ise London etkileşim-
leridir.
12. C 50
Moleküler katılarda moleküller arasındaki çekim ÖRNEK 15

kuvvetleri, iyonik ve kovalent katılarda tanecikleri
Sezyum klorür (CsCl) bileşiğin-
bir arada tutan çekim kuvvetlerinden daha zayıf ol-
de her bir sezyum iyonu 8 tane
duğu için moleküler katıların erime ve kaynama sı-
klorür iyonu tarafından çevrelen-
caklıkları düşüktür.
miştir.
Isıyı ve elektrik akımını iletmezler.
Yandaki görsel CsCl bileşiğinin
Moleküler katılar genellikle yumuşaktır.
kristal örgü yapısına aittir.
İyot (I2), buz (H2O), kuru buz (katı CO2), glikoz
Buna göre CsCl bileşiği ile ilgili;
(C6H12O6), naftalin (C10H8), kükürt (S8) ... molekü-
ler katılara örnektir. I. Birim hücrelerden oluşmuştur.
II. Sıvı hâli elektrik akımını iletir.
III. Sert ve kırılgandır.
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
Naftalin (C10H8) Kükürt (S8)
CsCl iyonik bağlı bir bileşik olduğu için birim hücreler-
Uyarı! den oluşmuştur. Katı hâlde iletken değilken, sıvı hâli ve
İyonik katılar zıt yüklü iyonların bir araya gelmesi so- sulu çözeltisi elektrik akımını iletir. İyonik katılar sert ve
kırılgandır.
nucu oluştukları için moleküler yapılı değildir.
Cevap: E
ÖRNEK 13
Aşağıda verilen maddelerden hangisi iyonik katı sını- ÖRNEK 16
fında yer almaz?
A) Sönmemiş kireç (CaO)
B) Nişadır (NH4Cl)
C) Sodyum nitrat (NaNO3)
D) Fenol (C6H5OH)
E) Göztaşı (CuSO4) Çay şekeri (C12H22 O11) Magnezya (Magnezyum ok-
sit, MgO)
Fenol (C6H5OH), moleküler katıdır.
Yukarıdaki görseller çay şekeri ve magnezya katılarına
Cevap: D
aittir.
Buna göre bu katılar için;
ÖRNEK 14
I. Belirli bir geometrik şekle sahip olma
Fosfor (P4) katısı ile ilgili;
II. Zıt yüklü tanecikler arasındaki elektrostatik çekim
I. Moleküler katıdır.
kuvvetleri ile bir arada bulunma
II. Elektrik akımını iletmez.
III. Elektrik akımını iletmeme
III. Kristal yapılıdır.
verilen özelliklerden hangileri ortaktır?
IV Taneciklerini bir arada tutan kuvvetler London etki-
leşimleridir. A) I, II ve III B) I ve III C) II ve III
V. Aynı koşullarda erime sıcaklığının, iyonik katılara D) Yalnız I E) Yalnız II
göre daha yüksek olması beklenir.
verilen bilgilerden hangisi yanlıştır? Çay şekeri (C12H22O11) moleküler, magnezya (MgO) ise
A) V B) IV C) III D) II E) I iyonik katıdır. Her ikisi de kristal katı olduğu için belirli
bir geometrik şekle sahiptirler. İyonik ve moleküler katı-
Fosfor (P4) moleküler katıdır. Moleküler katılar, kristal ka- lar elektriği iletmez.
tı sınıfına girer. Moleküler katılar elektrik akımını iletmez- İyonik katılar zıt yüklü iyonlar arasındaki elektrostatik çe-
ler. P4 molekülünde tanecikleri bir arada tutan kuvvetler kim kuvvetleri ile bir arada bulunurlar. Çay şekeri ise mo-
London etkileşimleridir. Moleküler katıların erime sıcaklı- leküller arası etkileşimler ile bir arada bulunur.
ğının, iyonik katılarınkinden düşük olması beklenir.
Cevap: B
Cevap: A
13. D 14. A 51 15. E 16. B

KOVALENT KATILAR Metalik katıların yeni kesilen yüzeyleri parlaktır.

Kovalent katılarda tanecikleri bir arada tutan kuv-
vetler ametal atomlarının elektronlarını ortaklaşa
kullanması sonucu oluşan güçlü kovalent bağlardır.
Kovalent kristallerde kovalent bağlar üç boyutlu bir
ağ örgü yapısı oluştururlar. Bu nedenle kovalent
Bakır (Cu) Kurşun (Pb)
katılara ağ örgülü katılar da denir.
İşlenerek tel ve levha hâline getirilebilirler.
Genellikle sert ve yüksek erime sıcaklığına sahip-
Isı ve elektriği iyi iletirler.
tirler.
Elmas, grafit, kuartz (SiO2), silisyum karbür (SiC), Erime ve kaynama noktaları geniş bir aralıkta değişir.
silisyum nitrür (Si3N4)... ağ örgülü kovalent katılara Yumuşak veya sert olabilirler.
örnektir. Sodyum (Na), potasyum (K), magnezyum (Mg),
alüminyum (Al), bakır (Cu), çinko (Zn), demir (Fe),
gümüş (Ag), altın (Au) ... metalik katılara örnektir.
Alaşımlar da metalik katılardır. (Bronz, lehim, pirinç ...)
NOT!
Elmas Kuartz (SiO2) Metaller katı ve sıvı hâlde elektronların hareketi ile
elektrik akımını iletirler. Metallerin ve alaşımların
Grafit hariç kovalent katılar elektrik akımını iletmezler.
elektriği iletmesi fiziksel bir olaydır.
Elmas ve grafit karbon elementinin doğal allotropla-
rıdır. Elmas doğadaki en sert maddelerden biri iken
grafit elmasa göre daha yumuşaktır. Ayrıca elmasın ÖRNEK 17
erime sıcaklığı, aynı ortamdaki grafite göre daha yük- Kristal Katı Sınıfı Örnek
sektir. Bu durumun nedeni; elmasta her bir karbon I. Kovalent katı a. Lityum (Li)
atomunun etrafındaki dört karbon atomu ile kovalent
II. Metalik katı b. Kükürt dioksit (SO2)
bağ yaparak oldukça sağlam bir yapı oluşturmasıdır.
III. İyonik katı c. Silisyum nitrür (Si3N4)
Grafitte her bir karbon atomu aynı düzlemdeki üç
IV. Moleküler katı d. Kalsiyum klorür (CaCl2)
farklı karbon atomu ile kovalent bağ yaparak altı-
gen bir yapı oluşturur. Altıgen halkalar alt alta ta- Yukarıda kristal katı türlerine ait örnekler verilmiştir.
bakalar hâlindedir. Tabakalar arasında zayıf etkile- Buna göre bu örneklerin ait oldukları kristal katı sını-
şimler bulunur. fı ile doğru eşleştirilmesi aşağıdakilerden hangisinde
verilmiştir?
A) I. c B) I. b C) I. d D) I. c E) I. b
II. d II. a II. c II. a II. c
III. a III. d III. b III. d III. d
IV. b IV. c IV. a IV. b IV. a
Elmas Grafit
Lityum (Li) metalik katı, kükürt dioksit (SO2) moleküler
METALİK KATILAR katı, silisyum nitrür (Si3N4) kovalent katı, kalsiyum klorür
Metalik katılarda tanecikleri bir arada tutan kuvvet- (CaCl2) ise iyonik katıdır.
ler metalik bağlardır. Cevap: D
Metalik katılarda serbest Metalik bağ
hareketli elektron denizi

ile çevrilmiş pozitif yüklü
metal katyonları belirli bir
düzene göre yerleşmiştir.
Değerlik elektronları
Metal iyonları
52 17. D
ÖRNEK 18 ÖRNEK 21
• Katı ve sıvı hâli elektriği iletir. Aşağıda verilen kristal katı örneklerinden hangisinin
• Serttir. taneciklerini bir arada tutan kuvvetler güçlü etkileşim
• Tel ve levha hâline getirilebilir. değildir?
• Oda koşullarında katı hâldedir.
A) B)
Yukarıda bazı özellikleri verilen katı türüne aşağıdaki-
lerden hangisi örnek verilebilir?
A) Cam B) Alüminyum C) Elmas
D) Potasyum klorür E) Cıva
Çinko (Zn) Elmas (C)
Yukarıda bazı özellikleri verilmiş olan katı türü metalik
C) D)
katıdır. Cıva oda koşullarında sıvı hâlde iken alüminyum
metali katı hâldedir.
Cevap: B
Buz (H2O) Göztaşı (CuSO4)
ÖRNEK 19 E)
Kovalent katılar ile ilgili aşağıda verilen ifadelerden
hangisi yanlıştır?
A) Kristal içinde üç boyutlu bir ağ örgü yapısında bulu-
nurlar. Lehim
B) Erime sıcaklıkları oldukça yüksektir.
C) Tel ve levha hâline getirilemezler. Çinko (Zn) $ Metalik katı
D) Grafit hariç elektriği iletmezler. Elmas (C) $ Kovalent katı
Göztaşı (CuSO4) $ İyonik katı
E) Genellikle yumuşaktırlar.
Lehim (Alaşım) $ Metalik katı
Buz (H2O) $ Moleküler katı olup taneciklerini bir arada
Kovalent katılar, grafit hariç sert olan kristal katılardır. tutan kuvvetler zayıf etkileşimlerdir. (London kuvvetleri,
Cevap: E dipol-dipol etkileşimleri, hidrojen bağları)
Cevap: C
ÖRNEK 20 ÖRNEK 22
Metalik katılar ile ilgili;
I. Silisyum karbür (SiC) II. Sakkaroz (C H O )
12 22 11
I. Sabit basınç altında saf olanları belirli bir sıcaklıkta erir.
II. Tel ve levha hâline getirilebilirler.
III. Tanecikleri bir arada tutan kuvvetler katyon ve an- III. Grafit (C)
yon arasındaki elektrostatik çekim kuvvetleridir.
verilen yargılardan hangileri yanlıştır? Yukarıda verilenlerden hangileri kovalent katı sını-
fında yer alır?
A) Yalnız III B) I ve II C) II ve III
Metalik katılar, kristal katı sınıfında yer aldığı için saf

olanlarının belirli bir erime sıcaklığı vardır. Silisyum karbür (SiC) ve grafit (C) kovalent katı, sak-
Metaller işlenerek tel ve levha hâline getirilebilirler. karoz (C12H22O11) moleküler katıdır.
İyonik katılarda tanecikleri bir arada tutan kuvvetler kat- Cevap: D
yon ve anyon arasındaki elektrostatik çekim kuvvetleri-
dir. Metalik katılarda tanecikleri bir arada tutan kuvvet-
ler metalik bağdır. AYDIN Yayınları TYT. Soru Bankası
Maddenin Halleri Test 2, 3'ü
Cevap: B
çözebilirsiniz.
18. B 19. E 20. B 53 21. C 22. D

TYT
Katı Türü İyonik Katı Moleküler Katı Kovalent Katı Metalik katı
2. MODÜL
Taneciklerin Düzeni
Değerlik elekronları
Metal katyonları
MADDENİN HÂLLERİ
Tanecikleri Bir Arada Tutan Katyon ve anyonlar arasındaki London etkileşimleri, Dipol-dipol Kovalent bağ Metalik bağ
Kuvvetler elektrostatik çekim kuvvetleri etkileşimleri, Hidrojen bağları
54
Erime Sıcaklığı Genellikle yüksek Genellikle düşük Yüksek Düşük veya yüksek
(Erime sıcaklıkları geniş
bir aralıkta değişir.)
Sertlik Sert Yumuşak Birçoğu sert Yumuşak veya sert
Elektrik İletkenliği İletmez İletmez İletmez (Grafit hariç) İletir
Örnekler NaCl, MgO, CaBr 2, H2O, CO2, SO 2, Elmas, grafit, kuartz (SiO 2), Alaşımlar,
KNO 3, CsCl C6H12O6, I 2, P4, S 8 Silisyum karbür (SiC), Fe, Cu, Au, Ag, Zn, Al
Silisyum nitrür (Si3N4)
www.aydinyayinlari.com.tr
1. Amorf katılar ile ilgili; 4. Kuartz, yüksek saflıkta silisyum dioksit (SiO2) kris-
I. Sıkıştırılamazlar. tallerinden oluşur.
II. Belirli bir erime sıcaklıkları yoktur.

III. Lastik, plastik ve parafin örnek verilebilir.
A) II ve III B) I ve II C) Yalnız I
D) Yalnız II E) I, II ve III
Buna göre kuartz (SiO2) ile ilgili;

2. Katı Örneği Sınıfı
I. Elektrik akımını iletir.
II. Ağ örgülü kovalent katıdır.
III. Erime noktası oldukça yüksektir.
I. a. Metalik katı
yargılarından hangileri yanlıştır?

Naftalin (C10H8(k))
D) II ve III E) I ve II
II. b. Kovalent katı
Grat (C(k))
III. c. Moleküler katı
Bronz (Cu(k) – Sn(k))

5. Moleküllerini bir arada tutan kuvvetler
Yukarıdaki katı örnekleri ile ait oldukları kristal
London kuvvetleri dipol-dipol etkileşim-
katı sınıflarının doğru eşleştirilmesi aşağıdaki-
leri ve hidrojen bağları olabilir.
lerden hangisinde verilmiştir?
I
A) I. a B) I. c C) I. c D) I. b E) I. a
II. b II. b II. a II. c II. c Moleküler Katılar
III. c III. a III. b III. a III. b II III
3. I. Metalik katıların tümü çok serttir. Erime sıcaklıkları iyo-

Elektrik
II. Kovalent katılar yüksek erime sıcaklığına sa- nik ve kovalent katıla-
akımını iletmezler.
hiptir. rınkinden yüksektir.
III. İyonik katıların ergimiş (sıvı) hâli elektrik akımı-

Yukarıda moleküler katılara ait bir kavram haritası
nı iletir.
verilmiştir.
Yukarıda kristal katılara ait verilen ifadeler doğ-
ru ise (D) yanlış ise (Y) harfleri ile belirtildiğinde Buna göre kavram haritasındaki bilgilerden han-
aşağıdaki sıralamalardan hangisine ulaşılır? gileri doğrudur?
A) Y, D, D B) D, D, D C) Y, D, Y A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
D) Y, Y, D E) D, Y, D D) II ve III E) I, II ve III
55
1. 4. • Erime sıcaklığı yüksektir.

• Belirli bir geometrik şekli vardır.
• Elektrik akımını iletmez.
• Birim hücrelerden oluşur.
Yukarıda bazı özellikleri verilmiş olan katı aşa-
ğıdakilerden hangisi olabilir?
A) Grafit (C)
Yukarıdaki görsel bir katı türünün oluşumuna aittir. B) İyot (I2)
C) Çinko (Zn)
Buna göre bu katı ile ilgili;
D) Kalsiyum florür (CaF2)
I. Taneciklerini bir arada tutan kuvvetler katyon
E) Cam
ve anyonlar arasındaki elektrostatik çekim kuv-
vetleridir.
II. Sert ve kırılgandır. Tanecikleri Bir
5.
Moleküler Katı Arada Tutan En Etkin
III. Birim hücrelerden oluşmuştur.
Kuvvetler
IV. Kristal katıdır.
I. Kuru buz (CO2(k)) Dipol-dipol etkileşimleri
II. Kükürt (S8(k)) London etkileşimleri
A) Yalnız IV B) I ve III C) II ve IV
D) I, II ve III E) I, II, III ve IV III. Şeker (C6H12O6(k)) Hidrojen bağları
Yukarıdaki tabloda bazı moleküler katı örnekleri-

2. Yandaki görselde bir nin taneciklerini bir arada tutan etkin kuvvetler ve-
katı türüne ait tane- rilmiştir.
Elektron
ciklerin düzeni veril- Buna göre hangilerinde yanlışlık yapılmıştır?
miştir. (1H, 6C, 8O, 16S)
Metal
Buna göre bu katı tü- katyonu A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
rü için aşağıdaki ifa- D) II ve III E) I ve III
delerden hangisi yan-
lıştır?
6. Aşağıda verilen katı örneklerinden hangisinin
A) Metalik katıdır. belirli bir geometrik şekli yoktur?
B) Tel ve levha hâline getirilebilir.
A) B)
C) Belirli bir geometrik şekli yoktur.
D) Yeni kesilen yüzeyleri parlaktır.
E) Isı ve elektriği iyi iletir.
Altın Lastik
3. Magnezyum oksit (MgO (k)) Kuartz (SiO2(k)) C) D)
Şeker (C6H12O6(k)) Demir (Fe(k))
Yukarıda verilen katılar için aşağıdakilerden

hangisi ortak özellik değildir? Sofra tuzu Kuru buz
A) Kristal katı olma E)
B) Elektrik akımını iletmeme

C) Sert olma
D) Belirli bir sıcaklıkta erime
E) Taneciklerin düzenli istiflenmesi
Elmas
1. E 2. C 3. B 56 4. D 5. A 6. B
SIVILAR
• Sıvılarda viskozite kavramı ve viskoziteyi etkileyen faktörleri açıklar.
• Viskoziteyi moleküller arası etkileşimler ile ilişkilendirir.
• Farklı sıvıların viskozitelerinin sıcaklık ile ilişkisini kavrar.
• Buharlaşma ve yoğuşma süreçleri üzerinden denge buhar basıncı kavramını açıklar.
• Kaynama olayının dış basınca bağlı olduğunu açıklar.
• Kaynama ve buharlaşma olaylarının farklarını kavrar.
• Nem, gerçek ve hissedilen sıcaklık kavramlarını açıklar.
SIVILARDA VİSKOZİTE Metil alkol, su, glikol ve gliserinin aynı sıcaklıktaki

Sıvılar akışkan özellik gösterirler. viskozite değerleri arasındaki ilişki,
gliserin > glikol > su > metil alkol şeklindedir. Bu du-
Bir akışkanın akmaya karşı gösterdiği dirence vis-
rumun nedeni; gliserinin molekülleri arasındaki çe-
kozite ya da akmazlık denir.
kim kuvvetlerinin diğerlerininkinden fazla olmasıdır.
Viskozitesi büyük olan sıvıların akışkanlığı azdır. Di- Metil alkol, su, glikol ve gilserinin molekülleri ara-
ğer bir ifade ile viskozite ile akıcılık ters orantılıdır. sındaki etkin çekim kuvveti hidrojen bağlarıdır. An-
NOT! cak gliserinin molekülleri arasındaki hidrojen bağı
sayısının daha fazla olması nedeni ile diğer sıvılar-
Viskozitesi büyük olan sıvılara "ağdalı sıvılar" da
denir. dan daha yüksek viskoziteye sahiptir.
Sıvıların viskoziteleri tanecikler arası çekim kuvvet- CH3 — OH H — OH

lerine bağlıdır. Metil alkol Su
Sıvılar bir çok endüstriyel faaliyette kullanılmakta-
dır. Bu nedenle sıvıların viskozite değerleri belirli bir
aralıkta olmalıdır.
Viskozite sıvılar için ayırt edici bir özelliktir. Örne-
ğin; su ve etil alkolün viskozite değerleri düşükken
CH2 — OH
bal ve motor yağının viskozite değerleri yüksektir.
CH2 — OH
CH — OH
CH2 — OH
CH2 — OH
Glikol
Gliserin
Motor yağının akıcılığı Balın viskozitesi

düşüktür. suyunkinden fazladır.
Viskoziteyi Etkileyen Faktörler

Mol kütlesi de viskoziteyi etkileyen faktörlerden bi-
Moleküller Arası Etkileşim
ridir.
Sıvılar molekülleri arasındaki farklı etkileşim türleri-
Sıvı Viskozite (Pa.s) Molekül Kütlesi (g/mol)
ne bağlı olarak farklı viskozite değerlerine sahiptir.
Su 1,01.10-3 18
Molekülleri arasındaki çekim kuvvetleri fazla olan
sıvıların viskoziteleri, molekülleri arasındaki çekim Gliserin 1,49 92
kuvvetleri az olan sıvılarınkinden genellikle daha Etil alkol 1,20.10 -3
46
yüksektir. Yukarıdaki tabloda su, gliserin ve etil alkol sıvıları-
Moleküller arasındaki çekim kuvvetleri arttıkça ta- nın viskozite ve mol kütlesi değerleri verilmiştir.
neciklerin birbirinin yanından kayması güçleşeceği Aynı sıcaklıkta mol kütlesi büyük olan sıvıların vis-
için viskozite artarken akıcılık azalır. kozitesi, mol kütlesi küçük olan sıvılardan genellik-
le daha fazladır.
57
ÖRNEK 23 • Reçel, bal ya da fındık ezmesinin oda koşulların-

da ekmeğe sürülmesinin buzdolabından çıkmış
hâline göre daha kolay olması,
• Motorda ısınan yağın daha akıcı olması,
• Isıtılan boyaların yüzeye daha kolay sürülmesi,
• Yollar asfaltlanırken ziftin sıcakken dökülmesi,
• Oda sıcaklığına getirilen dondurmanın akıcılığı-
nın artması vb. olaylar sıcaklığın viskoziteyi etki-
X sıvısı Y sıvısı Z sıvısı
lemesi ile ilişkilidir.
Şekildeki deney tüplerine aynı sıcaklıkta ve eşit miktarda
sırası ile X, Y ve Z sıvıları konmuştur. Daha sonra deney
tüplerine aynı anda yavaşça aynı sıcaklıktaki özdeş cisim-
ler bırakılmıştır.
Cisimlerin dibe batma süreleri arasındaki ilişki,
tY > t X > t Z şeklinde olduğuna göre;
I. Akıcılığı en fazla olan Z sıvısıdır.
II. Sıvıların mol kütleleri arasındaki ilişki Y > X > Z şeklin-
de olabilir.
Yollara asfalt dökülmesi
III. Viskozitesi en fazla olan Y sıvısıdır.
verilen yargılardan hangileri doğrudur?
Cisimlerin dibe batma süreleri arasındaki ilişki,

tY > tX > tZ şeklinde olduğuna göre viskozite değerleri
arasındaki ilişki Y > X > Z'dir. Bu nedenle akıcılığı en
fazla olan Z sıvısıdır.
Mol kütlesi büyük olan sıvıların viskoziteleri genellik-
le fazla olduğu için mol kütleleri arasındaki ilişkinin Sıcaklık arttıkça çikolata sosunun akıcılığı artar.
Y > X > Z şeklinde olması beklenir.
Cevap: E
ÖRNEK 24
Aşağıdakilerden hangisi viskoziteyi etkileyen faktör-
lerden biri değildir?
Sıcaklık Etkisi A) Sıvının cinsi
Sıcaklık arttıkça moleküllerin kinetik enerjileri artar B) Sıvının bulunduğu kabın şekli
ve tanecikler arası çekim kuvvetleri zayıflar. C) Tanecikler arası çekim kuvvetleri
Sıcaklık artışı sıvıların viskozite değerlerini azaltır- D) Sıcaklık
ken, akıcılıklarını artırır. E) Molekül kütlesi
Sıcaklık Sıcaklık
Sıvının cinsi, sıcaklık, molekül kütlesi ve tanecikler
arası çekim kuvvetleri viskoziteyi etkileyen faktörler
arasındadır. Viskozite sıvının bulunduğu kabın şekli-
ne bağlı değildir.
Cevap: B
Viskozite Akıcılık
23. E 24. B
58
ÖRNEK 25 Buharlaşma endotermik (enerji alan) bir olaydır.
H2O(s) + ısı $ H2O(buhar)

Buharlaşma olayına günlük hayattan örnekler:
A sıvısı
Çamaşırların kuruması
Y sıvısı
Kesilip kısa bir süre güneşe konan karpuzun soğu-
ması
Denizden çıkan kişinin üşümesi
Hava akımında kalan terli kişinin üşümesi
Şekildeki özdeş büretlere aynı sıcaklıktaki A ve Y sıvıla- Elimize yüzümüze sürdüğümüz kolonyanın serinlik
rından 50'şer mL konmuştur. Büretlerin muslukları aynı hissi vermesi
anda tamamen açılarak sıvılar özdeş kaplara 20 saniye
Toprak testideki suyun soğuk olması
boyunca aktarılmış ve musluklar aynı anda kapatılmıştır.
Kaplarda toplanan sıvıların miktarları göz önüne alın- NOT!
dığında; Sıvılar her sıcaklıkta buharlaşabilir.
I. A sıvısının viskozitesi, Y sıvısınınkinden fazladır.
II. Y sıvısı ısıtılırsa sıvıların akış hızları eşitlenebilir. Birim zamanda buharlaşan sıvı miktarına buhar-
III. A sıvısının molekülleri arası etkin çekim kuvveti hid- laşma hızı denir.
rojen bağı iken, Y sıvısının molekülleri arası etkin Buharlaşma hızını etkileyen faktörler nelerdir?
çekim kuvveti London etkileşimleri olabilir.
Sıvının türü
yorumlarından hangileri yapılabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Sıvının bulunduğu kabın yüzey alanı
Sıcaklık
A sıvısının toplandığı kaptaki sıvı miktarı daha az ol- Atmosfer basıncı

duğu için A sıvısı, Y sıvısına göre daha yavaş akmış-
tır. Yani A sıvısının viskozitesi, Y sıvısının viskozite- Nem
sinden daha fazladır.
Y sıvısının akıcılığı daha fazladır. Bu nedenle ancak A
Rüzgâr
sıvısı ısıtılırsa sıvıların akış hızları eşitlenebilir.
A sıvısının tanecikler arası çekim kuvvetleri, Y sıvısı-
nınkinden daha fazladır. Bu nedenle A sıvısının mole-
Safsızlık
külleri arası etkin çekim kuvveti hidrojen bağı, Y sıvı-
sının ise moleküller arası etkin çekim kuvveti London Sıvının türü: Sıvıların tanecikler arası çekim kuv-
etkileşimleri olabilir. vetleri arttıkça buharlaşma hızı azalırken, tanecik-
Cevap: D ler arası çekim kuvvetleri azaldıkça buharlaşma hı-
Buharlaşma ve Yoğuşma Olayları zı artar. Örneğin; aynı ortamda bulunan özdeş kap-
Buharlaşma lardaki etil alkol ve dimetil eter sıvılarından dimetil
eterin buharlaşma hızı daha yüksektir.
Bir sıvının bulunduğu ortamdan ısı alarak sıvı yü-
zeyindeki yüksek kinetik enerjili taneciklerin mole- C2H5OH CH 3OCH 3
küller arası çekim kuvvetlerini yenmesi sonucu sıvı Etil alkol Dimetil eter
yüzeyini terk etmesine buharlaşma denir.
Sıvının bulunduğu kabın yüzey alanı: Buharlaş-

ma olayı sadece sıvı yüzeyinde gerçekleşir. Bu ne-
denle sıvının bulunduğu kabın yüzey alanı arttıkça
Suyun buharlaşması buharlaşma hızı artar.
25. D
59
Sıcaklık: Sıcaklık arttıkça taneciklerin ortalama ki- ÖRNEK 26

netik enerjileri ve hızları artarken, tanecikler arası
çekim kuvvetleri zayıflar. Bu nedenle sıcaklık art- Meyve ve sebzelerin kurutulması
tıkça buharlaşma hızı artar. Örneğin; yaz aylarında I
üzerimize su döküldüğünde kış aylarına göre daha
Buharlaşma
çabuk buharlaşır.
Atmosfer basıncı: Atmosfer basıncı yani dış ba- II III
sınç arttıkça buharlaşma hızı düşer. Bitkilerin Oda sıcaklığındaki iyotun
Nem: Atmosferdeki su buharı nem olarak adlandı- terlemesi gaz fazına geçmesi
rılır. Havadaki nem oranı arttıkça buharlaşma hızı
düşerken, nem oranı azaldıkça buharlaşma hızı ar- Yukarıdaki olaylardan hangileri buharlaşmaya örnek
tar. Kuru havada çamaşırlar nemli havaya göre da- verilebilir?
ha kısa sürede kurur. A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
Rüzgâr: Sıvı buharının sıvı yüzeyinden daha hızlı D) II ve III E) I, II ve III
uzaklaşmasını sağlar. Rüzgârlı havada çamaşırlar
daha hızlı kurur. Bitkilerin terlemesi ile meyve ve sebzelerin kurutulma-
sı buharlaşma olayına örnek verilebilir.
Ancak oda sıcaklığındaki iyotun gaz fazına geçmesi
süblimleşme olayıdır.
Cevap: C
ÖRNEK 27
Rüzgârlı havada çamaşırların kuruması
Safsızlık: Saf bir sıvıda tuz ya da şeker gibi uçu-

cu olmayan bir katı çözülürse aynı sıcaklıkta sıvının Saf su Saf su Gliserin Saf su
buharlaşma hızı azalır. Birim hacimde çözünen ka-
tı miktarı arttıkça buharlaşma hızı azalır.
25°C 25°C 25°C 30°C
Yoğunlaşma (Yoğuşma) I II III IV
Buhar hâlindeki maddenin dışarıya ısı vererek sıvı

Yukarıdaki kaplardan I. ile III. ve II. ile IV. kaplar özdeştir.
hâle geçmesi olayına yoğuşma (yoğunlaşma) denir.
Buna göre bu kaplarda bulunan sıvıların buharlaş-
Yoğunlaşma ekzotermik (enerji veren) bir olaydır.
ma hızları arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisin-
H2O(buhar) $ H2O(s) + ısı
de doğru verilmiştir? (Buharlaşma hızını etkileyen diğer
Yoğunlaşma olayında maddenin düzensizliği aza- faktörlerin aynı olduğu düşünülecektir.)
lırken, tanecikler arası çekim kuvvetleri artar.
(Saf su O , gliserin CH2 — CH — CH2 )
Yoğunlaşma olayına günlük hayattan örnekler: H H OH OH OH
Kış aylarında pencere camlarının buğulanması
Yağmurun yağması A) II > IV > I > III B) IV > II > I > III
Çiğ oluşumu C) IV > I = II > III D) II > I > III > IV
E) III > I > II > IV
Buharlaşma hızı aynı koşullardaki tanecikler arası çe-

kim kuvveti fazla olan sıvılarda daha azdır. Gliserinin
tanecikler arası çekim kuvveti suyunkinden daha faz-
ladır. (Buharlaşma hızı; I > III)
Buharlaşma hızı yüzey alanı ve sıcaklık arttıkça artar.
Bu nedenle buharlaşma hızları arasındaki ilişki
IV > II > I > III şeklindedir.
Cevap: B
Yağmur yağarken hava ısınır.
60 26. C 27. B
Denge Buhar Basıncı

Bir sıvının denge buhar basıncı;
Sıvının bulunduğu kabın şekline,
Sıvının bulunduğu kabın hacmine,
Açık hava basıncına (dış basınç),
Sıvı miktarına,
Sıvı üzerinde başka bir gaz toplanıp toplanmamasına
bağlı değildir.
Bir kaba bir miktar saf su konulup ağzı kapatıldığın-
ÖRNEK 28
da zamanla kaptaki su seviyesinin azaldığı gözle-
nir. Bu durumun nedeni; kapta gerçekleşen buhar- Yandaki erlenmayerde oda sı-
laşma olayıdır. Oluşan buhar moleküllerinin sıvı yü- caklığında bir miktar saf su bu-
zeyine uyguladığı basınca buhar basıncı adı verilir. lunmaktadır.
Buharla  ma
I. Aynı sıcaklıkta bir miktar tuz
H2O(s) + ısı H2O(buhar) ekleyip çözmek Saf su
Yo€ u  ma
Kaptaki su buharı molekülü sayısı arttıkça bir yan- II. Isıtmak

25°C
dan da yoğuşma olayı başlar. III. Aynı sıcaklıkta yüzey alanı
daha büyük bir kaba aktarmak
Kapta fiziksel denge kurulduğun-
Yukarıda verilen işlemlerden hangileri ayrı ayrı uygu-
da su seviyesinin sabit kaldığı
landığında saf suyun buhar basıncı artar?
gözlenir.
Dengede buharlaşma hızı, yo-
D) I ve II E) I ve III
ğuşma hızına eşittir.
Saf suya aynı sıcaklıkta bir miktar tuz ekleyip çözülür-
Aynı sıcaklıkta sıvısı ile dengede olan buharın yap- se tanecikler arası çekim kuvvetleri artacağı için buhar
tığı basınca denge buhar basıncı denir. basıncı azalır.
Aynı sıcaklıkta saf su yüzey alanı daha büyük bir ka-
NOT! ba aktarılırsa buhar basıncı değişmez. Sadece buhar-
Kapta denge kurulduğunda buharlaşma ve yoğuş- laşma hızı artar.
ma olayları durmamıştır. Olaylar eşit hızda gerçek- Saf su ısıtılırsa tanecikler arası etkileşimler azalacağı
için buhar basıncı artar.
leşmeye devam eder.
Cevap: B
Denge buhar basıncını etkileyen faktörler nelerdir? ÖRNEK 29

• Sıvının türü
Sıcaklık Sıvı miktarı
• Sıcaklık
I II
• Sıvının saflık derecesi
Denge
Aynı sıcaklıkta tanecikler arası çekim kuvvetleri Buhar Basıncı
fazla olan sıvıların denge buhar basıncı düşüktür. Sıvı üzerinde Sıvının
başka bir gaz bulunduğu
Aynı sıcaklıkta uçucu sıvıların denge buhar basın-
toplanması Açık hava kabın hacmi
cı, uçuculuğu az olan sıvılara göre daha yüksektir.
V basıncı III
Bir sıvının sıcaklığı artırılırsa tanecikler arası çekim
IV
kuvvetleri azalır. Bu nedenle buhar hâline geçen
molekül sayısı ve denge buhar basıncı artar. Bir sıvının denge buhar basıncı yukarıda verilenler-
den hangisine bağlı olarak değişir?
Bir sıvıda tuz ya da şeker gibi uçucu olmayan bir
katı çözüldüğünde tanecikler arası etkileşimler ar-
tacağı için oluşan çözeltinin denge buhar basıncı,
Sıvının cinsi, sıcaklık ve sıvının saflık derecesi buhar
aynı sıcaklıktaki saf sıvınınkinden daha düşük olur. basıncını etkileyen faktörlerdir.
Cevap: A
61 28. B 29. A
ÖRNEK 30 Kaynama noktasını etkileyen faktörler nelerdir?

Sıvının türü
K Açık hava basıncı (Dış basınç)
C2H5OH(buhar)
Boş Sıvının saflık derecesi
Etil alkol Kaynama noktası sıvılar için ayırt edici bir özelliktir.
VL Aynı ortamda tanecikler arası çekim kuvvetleri fazla
2V L olan sıvıların kaynama noktası, tanecikler arası çe-
kim kuvvetleri az olan sıvılara göre daha yüksektir.
Şekildeki sistemde V litrelik kapta bir miktar etil alkol
(C2H5OH) sıvısı ve buharı dengededir.
Sıvının türü Kaynama noktası (°C)
Aynı sıcaklıkta K musluğu açılıp yeterli süre beklenirse;
Metil alkol (CH3OH) 64,7
I. Birim hacimdeki buhar molekülü sayısı artar.
II. Etil alkolün buhar basıncı değişmez. Su (H2O) 100
III. Sıvı hâldeki etil alkol miktarı azalır. CH2 — CH2 197
Glikol
yargılarından hangileri doğru olur? OH OH

Yukarıdaki tabloda metil alkol, su ve glikol sıvıları-
D) II ve III E) I, II ve III nın 1 atm dış basınçtaki kaynama noktası değerle-
ri verilmiştir.
Birim hacimdeki buhar molekülü sayısının değişme- Kaynama noktası dış basınca bağlıdır. Sıvının bu-
si denge buhar basıncının değişmesi anlamına gelir.
lunduğu ortamın dış basıncı arttıkça kaynama nok-
Şekildeki sistemde aynı sıcaklıkta K musluğu açılıp
yeterli süre beklenirse; birim hacimdeki buhar mole- tası yükselirken, dış basınç azaldıkça sıvının kay-
külü sayısının değişmemesi için bir miktar etil alkol nama noktası düşer. Örneğin; deniz seviyesindeki
sıvısı buharlaşır. Etil alkol sıvısının miktarı azalırken
şehirlerimizden biri olan Antalya'da saf su 100°C sı-
toplam buhar molekülü sayısı artar. Ancak aynı sıcak-
lıkta etil alkolün buhar basıncı değişmeyeceği için bi- caklıkta kaynarken, deniz seviyesinden daha yük-
rim hacimdeki buhar molekülü sayısı değişmez. sek rakımlı bir şehrimiz olan Ankara'da (`870 m)
Cevap: D
ise su yaklaşık 98°C sıcaklıkta kaynar.
Uyarı!
Kaynama ve Dış Basınç Deniz seviyesinden yükseklere çıkıldıkça dış basınç
Isıtılan bir sıvının sıcaklığı dolayısı ile buhar basın- azalır. Buna bağlı olarak da kaynama noktası düşer.
cı artar. Sıvının buhar basıncı bulunduğu ortamın
Saf bir sıvıda tuz ya da şeker gibi uçucu olmayan
dış basıncına eşit olduğu anda sıvının her tarafın-
bir katı çözülürse tanecikler arası çekim kuvvetle-
da gerçekleşen hızlı buharlaşma olayına kaynama
ri artacağı için oluşan çözeltinin aynı sıcaklıktaki
adı verilir. Bu olay süresince sabit kalan sıcaklığa
buhar basıncı düşer. Bu nedenle oluşan çözeltinin
da kaynama noktası denir.
kaynamaya başlama sıcaklığı, aynı ortamdaki saf
Saf maddeler hâl değiştirirken sıcaklıkları sabit kalır.
sıvısınınkinden daha yüksek olur.
Uyarı! Kaynama noktası;

Bir sıvının sıcaklığı, kaynama sıcaklığına ulaştığın- Sıvının miktarına,
da buhar basıncı, dış basınca eşit olur. Isı kaynağının gücüne,
Sıvının ilk sıcaklığına,
Bir sıvının deniz seviyesindeki yani dış basıncın
Sıvının bulunduğu kabın şekline,
1 atm (760 mmHg) olduğu ortamdaki kaynama sı-
Sıvının bulunduğu kabın yüzey alanına
caklığına normal kaynama noktası denir.
bağlı değildir.
30. D 62
Buharlaşma ve Kaynama ÖRNEK 32

Buharlaşma ve kaynama olaylarının her ikisinde de Özdeş kaplara aynı koşullarda 250'şer mL X, Y ve Z sıvı-
madde sıvı hâlden buhar hâline geçer. Gerçekle- ları konuluyor.
şen dönüşüm aynı olmasına rağmen buharlaşma Bir süre sonra kaplardaki sıvıların görünümü aşağıdaki gi-
ve kaynama farklı olaylardır. bi oluyor.
X(s) + ısı $ X(buhar)
X sıvısı Y sıvısı Z sıvısı
Buna göre;
I. Buharlaşma hızı en büyük olan Y sıvısıdır.
II. Kaynama noktaları arasındaki ilişki X > Z > Y şek-
lindedir.
Buharlaşma Kaynama III. Buhar basıncı en küçük olan X sıvısıdır.
Buharlaşma sıvının sadece yüzeyinde, maddenin yargılarından hangileri doğrudur?

sıvı olduğu her sıcaklıkta ve yavaş gerçekleşen bir A) Yalnız II B) Yalnız I C) I ve II
olaydır. Gereken enerji miktarı daha az olup sıvıda D) II ve III E) I, II ve III
kabarcıklar oluşmaz.
Kaynama ise sıvının her yerinde, belirli sıcaklık Kaplarda kalan sıvı miktarları arasındaki ilişki X > Z > Y
ve basınçta hızlı gerçekleşen bir olaydır. Gereken şeklinde olduğundan tanecikler arası çekim kuvveti en
büyük olan X, en küçük olan Y sıvısıdır.
enerji miktarı daha fazla olup sıvının her tarafında Bu nedenle buharlaşma hızı en büyük olan Y sıvısıdır.
kabarcıklar oluşur. Aynı koşullarda kaynama noktaları arasındaki ilişki
X > Z > Y ve buhar basınçları arasındaki ilişki Y > Z > X
şeklindedir.
Cevap: E
ÖRNEK 31
Aşağıda verilenlerden hangisi bir sıvının hem kayna- ÖRNEK 33
ma noktasını hem de buharlaşma hızını etkileyen fak-
Saf suyun normal kaynama noktası 100°C'dir.
törlerden biridir?
Buna göre saf suya;
A) Sıcaklık B) Nem oranı I. Yüksek rakımlı bir ortama götürmek
C) Yüzey alanı D) Sıvı miktarı II. Bir miktar şeker ilave edip çözmek
E) Dış basınç III. Isı kaynağının şiddetini azaltmak
verilen işlemlerden hangileri ayrı ayrı uygulanırsa
Sıvı miktarı, sıvıların kaynama noktası ve buharlaşma 100°C'nin üzerindeki bir sıcaklıkta kaynamaya başlar?
hızlarını etkilemez.
Sıcaklık, nem oranı ve yüzey alanı sıvıların sadece bu-
harlaşma hızını etkilerken, dış basınç hem kaynama D) I ve III E) I ve II
noktasını hem de buharlaşma hızını etkileyen bir fak-
tördür.
Cevap: E Isı kaynağının şiddetini değiştirmek kaynama noktası-
nı etkilemez.
Saf su deniz seviyesinden daha yüksek rakımlı bir orta-
ma götürülürse dış basınç azalacağı için kaynama nok-
Uyarı! tası düşer.
Farklı sıvılar aynı ortamda kaynarken buhar basınç- Saf suya bir miktar şeker ilave edilip çözülürse tanecik-
ler arası çekim kuvvetleri artacağı için sıvı daha yüksek
ları eşit olur. Çünkü tüm sıvıların kaynamaları süre- bir sıcaklıkta kaynamaya başlar.
since buhar basınçları, dış basınca eşittir. Cevap: B
31. E 63 32. E 33. B

Atmosferde Su Buharı ÖRNEK 34

Havanın hacimce yaklaşık %78'ini azot (N2) gazı, Bağıl Nem (%)
%21'ini oksijen (O2) gazı, %0,9'unu argon (Ar) gazı 5 10 25 40 50 65 70
ve %0,1'ini karbon dioksit (CO2), su buharı (H2O) ve 42 38 39 45 54 62 78 83
diğer gazlar oluşturur. Bileşiminde su buharı bulun- 39 35 36 39 46 51 62 67
Sıcaklık (°C)
mayan havaya kuru hava, su buharı bulunan hava- 37 34 34 37 42 46 56 59
ya ise nemli hava denir. 33 31 31 32 34 37 42 45
28 26 26 27 27 28 30 30
Sıcaklık değiştiğinde havadaki diğer gazların miktarı
26 25 25 26 26 27 27 27
çoğunlukla değişmezken su buharının miktarı değişir.
Hissedilen sıcaklık (°C)
Havadaki su buharına nem adı verilir. Sıcak hava,
soğuk havadan daha fazla nem tutma kapasitesi- Yukarıdaki tablo bağıl nem-sıcaklık ilişkisine aittir.
ne sahiptir. Örneğin; 1 m3 hacmindeki hava; 20°C Buna göre tabloya bakılarak;
sıcaklıkta 17,3 gram nem tutarken, 30°C sıcaklıkta I. Bağıl nem %5 iken hissedilen sıcaklık, gerçek sı-
30 gram nem tutma kapasitesine sahiptir. caklıktan düşüktür.
II. Bağıl nem %40 iken hissedilen sıcaklık, gerçek sı-
caklıktan düşük olamaz.
III. Yüksek sıcaklıklarda bağıl nem arttıkça hissedilen
sıcaklık genellikle artar.
1m3 havanın sıcaklığı 30°C'den 20°C'ye düşerse yaklaşık D) I ve II E) I, II ve III
12,7 gram su buharı yoğuşur ve suya dönüşür.
• Bağıl nem %5 iken hissedilen sıcaklık, gerçek sıcaklık-
Havadaki su buharı miktarını belirtmek için genel- tan düşüktür. Bağıl nem %40 iken gerçek sıcaklık 28°C,
hissedilen sıcaklık 27°C’dir. Bağıl nem arttıkça hissedi-
likle bağıl nem kavramı kullanılır. len sıcaklık genellikle artar.
Belirli bir sıcaklıkta havada bulunan su buharı mik- Cevap: C
tarının, havanın o sıcaklıkta taşıyabileceği maksi-
mum su buharı miktarına oranına bağıl nem denir. ÖRNEK 35
Bağıl nem en fazla %100 olabilir. X, Y ve Z sıvılarının sırası ile normal kaynama noktaları
Hava sıcaklığı arttıkça havadaki nem miktarı artar- 80°C, 69°C ve 290°C’tır.
ken, hava sıcaklığı düştükçe havadaki nem miktarı Buna göre X, Y ve Z sıvıları ile ilgili;
azalır. I. Aynı sıcaklıkta viskozitesi en yüksek olan Z sıvısı
olabilir.
Belirli bir sıcaklıkta havanın taşıyabileceği maksi-
mum nem miktarına havanın o sıcaklıktaki doy- II. Aynı koşullarda ve özdeş kaplarda buharlaşma hız-
gunluk noktası adı verilir. ları arasındaki ilişki Y > X > Z şeklindedir.
III. Z’nin tanecikleri arasındaki etkin çekim kuvveti hid-
Bağıl nem %100 olduğunda yani hava doygunluk
rojen bağı olabilir.
noktasına ulaştığında sıcaklık düşerse yoğuşma
IV. Aynı ortamda kaynarlarken buhar basınçları arasın-
olayı gerçekleşir ve yağış başlar.
daki ilişki Y > X > Z şeklindedir.
Gerçek ve Hissedilen Sıcaklık
Dış ortam koşullarından bağımsız, belirli bir yükselti-
A) I ve II B) III ve IV C) I, II ve IV
de ölçülen sıcaklık değerine gerçek sıcaklık denir.
D) I, II ve III E) I, II, III ve IV
Gerçek sıcaklık, rüzgar hızı, nem oranı ve güneş gi-
X, Y ve Z sıvılarının kaynama noktaları arasındaki ilişki
bi faktörlerin etkilediği yani insan vücudunun algıla-
Z > X > Y şeklinde olduğundan tanecikler arası çekim
dığı sıcaklık değerine ise hissedilen sıcaklık denir. kuvvetleri arasındaki ilişki de Z > X > Y şeklindedir. Bu
nedenle viskozitesi en büyük olanın Z sıvısı olması bek-
Bağıl nem düşük olduğunda hava sıcaklığı genellik- lenir. Tanecikler arası çekim kuvvetleri arttıkça buharlaş-
le olduğundan daha soğuk, bağıl nem yüksek oldu- ma hızı azalır. Buharlaşma hızları arasındaki ilişki Y > X
> Z şeklindedir. Farklı sıvılar aynı ortamda kaynarlarken
ğunda hava sıcaklığı genellikle olduğundan daha sı-
buhar basınçları eşit olur. Cevap: D
cak hissedilir. Örneğin; gerçek sıcaklık değeri 35°C
iken bağıl nemin %5 olduğu bir ortamda hissedilen AYDIN Yayınları TYT. Soru Bankası
sıcaklık 32°C, bağıl nemin %50 olduğu ortamda ise Maddenin Halleri Test 4, 5, 6'yı
hissedilen sıcaklık 41°C olabilir. çözebilirsiniz.
34. C 35. D
64
1. 4. Aynı koşullarda bulunan gliserin (C3H8O3) sıvısının
Sıvıların akmaya karşı gösterdiği
viskozitesi, etil alkol (C2H6O) sıvısınınkinden daha
dirençtir.
büyüktür.
I
Vizkozite
II III
Molekül kütlesi visko- Sıcaklık artışı sıvıların

ziteyi etkiler. viskozitelerini artırır.
Yukarıdaki kavram haritasında viskozite ile ilgi- Gliserin Etil alkol

li verilen bilgilerden hangileri doğrudur?
Bu durumun nedeni;
I. Gliserinin molekülleri arasındaki en etkin çekim
kuvvetinin hidrojen bağları olması
II. Etil alkolün molekül kütlesinin gliserininkinden
küçük olması
III. Gliserinin molekülleri arasındaki çekim kuvvet-
2. Sıvının türü, kaynama noktasını etkileyen faktörler-
lerinin daha fazla olması
den biridir. Tanecikler arası çekim kuvvetleri büyük
olan sıvıların aynı ortamda bulunan diğer sıvılara IV. Etil alkolün sıcaklığının gliserininkinden büyük
göre kaynama noktaları daha yüksek olur. olması
verilenlerden hangileri olabilir?

Buna göre;
I. II. III. A) Yalnız III B) I ve II C) II ve III

O O
Hg
H H H3C H D) I, III ve IV E) II, III ve IV
Su Metil alkol Cıva
yukarıdaki sıvıların aynı ortamda kaynama nok-

taları arasındaki ilişkinin aşağıdakilerden han-
gisindeki gibi olması beklenir?
5. Bir sıvının yüzeyindeki yeterli
A) III > I > II B) I > II > III C) II > I > III kinetik enerjiye sahip olan tane-
D) III > II > I E) I > III > II ciklerin, tanecikler arası çekim
kuvvetlerini yenerek sıvı yüzeyi-
ni terk etmesi olayına buharlaş-
ma denir. Buharlaşma, endoter-
mik bir olaydır.
3. Birim zamanda buharlaşan sıvı miktarına buhar-
laşma hızı denir. Buna göre;
I. Banyodaki aynanın duştan sonra buğulanması

Buna göre;
II. Rüzgârlı havada denizden çıkan kişinin üşümesi
I. Sıvının sıcaklığı
III. Toprak testideki suyun soğuk kalması
II. Sıvının bulunduğu kabın yüzey alanı
verilenlerden hangileri buharlaşma olayının bir
III. Nem oranı
sonucudur?
verilenlerden hangileri arttığında sıvının buhar-
laşma hızı artar?
1. B 2. A 3. C 65 4. C 5. D
1. Belirli bir yükseltide ölçülen sıcaklık değerine ger- 4. I. Sıcaklık

çek sıcaklık, insan vücudunun algıladığı sıcaklık II. Atmosfer basıncı
değerine ise hissedilen sıcaklık denir.
III. Sıvının saflığı
Buna göre hissedilen sıcaklık; IV. Sıvının türü
I. Rüzgar Yukarıda verilenlerden hangileri bir sıvının hem
II. Nem oranı buharlaşma hızını hem de buhar basıncını etkiler?
III. Gerçek sıcaklık
A) I ve II B) III ve IV C) I, II ve IV
yukarıda verilenlerden hangilerine bağlı olarak
değişir? D) I, III ve IV E) I, II, III ve IV

5. Sıvılar ısıtıldığında sıcaklıkları belirli bir değere ulaş-
tığında sıvının her yerinde gerçekleşen hızlı buhar-
laşma olayına kaynama denir. Kaynama olayının
başladığı andaki sıcaklığa da kaynama sıcaklığı
2. denir.
Sıvı Viskozite ((mN/m2) · s)
X 1200
Y 0,894
Z 0,544
Yukarıdaki tabloda X, Y ve Z sıvılarının aynı sıcak-

lıktaki viskozite değerleri verilmiştir.
Buna göre kaynama sıcaklığı;
Buna göre bu sıvılar için aynı koşullarda;
I. Sıvının cinsi
I. Akıcılık
II. Sıvının ilk sıcaklığı
II. Tanecikler arası çekim kuvvetleri
III. Dış basınç
III. Buhar basıncı
IV. Sıvının bulunduğu kabın yüzey alanı
verilenlerden hangileri arasındaki ilişkinin V. Sıvının saflık derecesi
Z > Y > X olması beklenir?
verilenlerden hangilerine bağlı olarak değişir?
A) I ve III B) I, IV ve V C) II, III ve IV
D) I, III ve V E) I, II, III, IV ve V
6. Havadaki su buharına nem adı verilir.

3. X sıvısının sabit dış basınçta sıcaklığı artırılıyor. Buna göre nem ile ilgili;
Buna göre X sıvısı için diğer koşulların sabit I. Sıcaklık arttıkça atmosferdeki nem oranı artar.
kaldığı düşünülürse;
II. Bağıl nem %100 olduğunda sıcaklık düşerse
I. Akıcılık yağış başlar.
II. Buhar basıncı III. Atmosferdeki nem oranı arttıkça buharlaşma
III. Buharlaşma hızı hızı azalır.
verilen niceliklerden hangilerinde artış gözlenir? yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
D) I ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III
1. E 2. C 3. E 66 4. D 5. D 6. E
GAZLAR
• Gaz yasaları ve kinetik teoriye girmeden gazların genel özelliklerini açıklar.
• Gazların basınç, sıcaklık, hacim ve miktar özelliklerini birimleri ile ifade eder.
• Saf maddelerin hâl değişim graklerini yorumlar.
Gazların Genel Özellikleri
Gaz taneciklerinin rastgele

Belirli bir hacme sahip olmayan gaz tanecikleri hareketleri
Sıcaklık etkisi ile genleşebilirler. Ancak genleşme

Katı Sıvı Gaz
katsayısı gazlar için ayırt edici bir özellik değildir.
Gaz taneciklerinin
difüzyonu
Yoğunlukları (özkütleleri) katı ve sıvılarınkine göre
GAZ daha düşüktür.
TANECİKLERİNİN
ÖZELLİKLERİ
Gazlar bulundukları ortamda kolaylıkla yayılırlar.
Gaz taneciklerinin
Gazların sıkıştırılabilirliği/ çarpışması
genleştirilebilirliği
Gaz taneciklerinin genel özellikleri

Belirli bir hacim ve şekilleri yoktur. Bulundukları ka-
bın hacmi ve şeklini alırlar.
Gaz tanecikleri arasında çekim kuvvetleri yok de-
necek kadar azdır.
Gaz tanecikleri arasındaki boşluk çok fazla oldu-
Oda spreyinin odaya hoş koku vermesi
ğundan tanecikler birbirlerinden bağımsız hareket
ederler.
Gazlar birbirleri ile her oranda karışabilir.
Gaz hâli, maddenin en düzensiz hâlidir.
Tüm gaz karışımları homojen özellik gösterir. (Ha-
Gaz taneciklerinin enerjisi, katı ve sıvılarınkinden
va, doğal gaz vb.)
daha fazladır.
Gaz tanecikleri hem birbirleri hem de bulundukları
Tanecikleri titreşim, dönme ve öteleme hareketleri-
kabın çeperleri ile esnek çarpışmalar yaparlar. Bu
ni yapabilirler.
çarpışmalar sonucu içinde bulundukları kaba ba-
Uyarı! sınç uygularlar.
Soygazlar monoatomik (tek atomlu) yapılı oldukla- Gazlar bulundukları kabın her noktasına aynı ba-
rı için tanecikleri sadece öteleme hareketini yapa- sıncı uygular.
bilir.
Sıkıştırılabilen akışkanlardır. P1
P2 P1 = P2 = P3
Düşük sıcaklık ve yüksek basınç altında sıvılaştırı- P3
labilirler.
67
ÖRNEK 36 Atmosfer basıncını ölçmeye yarayan aletlere baro-

metre denir. Atmosfer basıncını barometre kulla-
narak ölçen ilk bilim insanı Toriçelli’dir.
Toriçelli deniz seviyesinde ve 0°C sıcaklıkta atmos-
fer basıncını 76 cmHg olarak ölçmüştür.
Boşluk
Cam tüp
Cıva
Yukarıdaki görsel kek hamurunun pişmesine aittir.
76 cm
Buna göre kek hamurunun pişerken kabarması gaz-
ların hangi özelliği ile açıklanabilir? Atmosfer Atmosfer
basıncı basıncı
A) Gazlar basınç etkisi ile sıkıştırılabilir.
B) Gazlar sıcaklık etkisi ile genleşebilir.
C) Gazlar bulundukları ortamda kolaylıkla yayılabilir. Cıva Cıva
D) Gaz tanecikleri birbirinden bağımsız hareket eder.
E) Gazların belirli hacim ve şekilleri yoktur.
Barometre
Kek pişerken gerçekleşen tepkimeler sonucu açığa
çıkan karbon dioksit gazı sıcaklık etkisi ile genleşir Atmosfer basıncı her yerde aynı değildir. Deniz sevi-
ve kek hamuru kabarır. yesinde atmosfer basıncı 1 atmosferdir (76 cmHg).
Cevap: B Ancak deniz seviyesinden yükseklere çıkıldıkça
havanın yoğunluğu azaldığından atmosfer basıncı
ÖRNEK 37 düşer.
I. Gaz tanecikleri birbirinden bağımsız ve gelişi güzel NOT!
hareket ederler. Deniz seviyesinden her 10,5 m yükseğe çıkıldığın-
II. Gazların birim hacimdeki tanecik sayısı, katı ve sıvı- da atmosfer basıncı 1 mmHg düşer.
lara göre daha azdır.
Kapalı kaplarda bulunan gazlar hem birbirlerine
III. Gazların hacmi, bulundukları kapalı kabın hacmine
hem de bulundukları kabın çeperlerine çarparlar.
eşittir.
Bu çarpışmalar sonucu birim yüzeye uyguladıkla-
Gazlar ile ilgili yukarıda verilen ifadelerden hangileri
rı dik kuvvete gaz basıncı denir.
doğrudur?
Kapalı kaplarda gaz basıncını ölçmeye yarayan
aletlere manometre adı verilir. Kapalı ve açık uç-
D) II ve III E) I, II ve III lu olmak üzere 2 çeşit manometre vardır.
★ Bir gazın basıncı;
Gaz tanecikleri arasındaki uzaklık çok fazla olduğu için
tanecikler birbirinden bağımsız ve gelişi güzel hareket
– Birim hacimdeki tanecik sayısı,
ederler. Gazların birim hacimdeki tanecik sayısı, katı ve – Tanecik hızı,
sıvılara göre daha az olup yoğunlukları düşüktür. Gaz-
– Çarpışma sayısına
ların belirli bir hacimleri yoktur. Gazların hacmi, bulun-
duğu kapalı kabın hacmine eşittir. bağlı olarak değişir.
Cevap: E Basınç “P” ile gösterilir. Atmosfer (atm), cmHg,
mmHg en çok kullanılan basınç birimlerindendir.
Gazları Tanımlayan Özellikler 1 atm = 76 cmHg = 760 mmHg
Gazların fiziksel özellikleri basınç, sıcaklık, hacim
ve madde miktarına bağlı olarak değişir. Hacim
Basınç Maddelerin boşlukta kapladığı yere hacim denir.
Bir gaz karşımı olan hava yeryüzüne basınç uygu- Gazlar bulundukları kabı tamamen doldurdukla-
lar. Havanın yeryüzüne uyguladığı basınca atmos- rı için gaz hacmi, bulunduğu kapalı kabın hacmine
fer basıncı (açık hava basıncı) denir. eşittir.
36. B 37. E 68
Hacim “V” ile gösterilir ve en çok kullanılan hacim Aynı koşullarda bulunan bütün gazların birer molle-
3 3
birimi litredir (L). Bunun yanında mL, cm , dm gibi ri Avogadro sayısı (6,02.1023) kadar tanecik içerir.
hacim birimleri de vardır.
Avogadro sayısı = N A = 6,02.1023
1 mol karbon – 12 izotopunun (126C) kütlesi 12 gram-

dır. Yani 12 gram karbon 6,02.1023 tane atom içerir.
Mol sayısı “n” ile gösterilir.
1 mol atom ya da molekül içeren gazın gram cin-
sinden kütlesine mol kütlesi denir ve “MA” ile gös-
terilir. Birimi; g/mol’dür.
Elastik balonlar, sabit basınçlı sistemlerdir. Örneğin;
Sıcaklık ve basınç değişimi gazların hacmini etkiler.
– H atomunun mol kütlesi 1 g/mol,
Normal koşullarda (0°C ve 1 atm) 1 mol gaz 22,4 lit-
– He atomunun mol kütlesi 4 g/mol,
re hacim kaplar.
Standart koşullarda (25°C ve 1 atm) 1 mol gaz – O atomunun mol kütlesi 16 g/mol’dür.
24,5 litre hacim kaplar. Örneğin;
Uyarı! – H2 molekülünün mol kütlesi = (2.1) = 2 g/mol,
Cam kap, çelik kap sabit hacimli kaplara; elastik – O3 molekülünün mol kütlesi = (3.16) = 48 g/mol,
balon, sürtünmesiz pistonlu kap ise sabit basınç-
– H2O molekülünün mol kütlesi = (2.1)+(1.16)
lı kaplara örnek verilebilir.
= 18 g/mol’dür.
Sıcaklık Not!
Sıcaklık, bir maddenin taneciklerinin ortalama ki- 1 mol H 2O molekülü 6,02.1023 tane molekül içerir
netik enerjisinin bir ölçüsüdür. ve mol kütlesi 18 g/mol’dür.
Sıcaklık termometre ile ölçülür.
Mutlak sıcaklığın birimi Kelvin (K)’dir. Mutlak sıcak- ÖRNEK 38
lık “T” ile gösterilir. Celsius (°C) cinsinden sıcaklık "Bütün gazların 1’er molleri normal koşullarda 22,4 L ha-
ise “t” ile gösterilir. cim kaplarken, standart koşullarda 24,5 L hacim kaplar.”
Gaz taneciklerinin kinetik enerjileri, mutlak sıcaklık
Yalnız yukarıda verilen bilgiden yola çıkılarak;
ile doğru orantılıdır.
Termometrede ölçülen sıcaklık değeri Celsius (°C) I. Basıncı ve miktarı sabit tutulan bir gazın sıcaklığı
ise; artırılırsa hacmi artar.

II. Aynı koşullarda bulunan gazların eşit hacimleri aynı
T(K) = t(°C) + 273 sayıda tanecik içerir.
eşitliği kullanılarak Kelvin (K) cinsine çevrilebilir. III. Hacmi sabit tutulan bir gazın miktarı artırılırsa ba-
Sıcaklığı artırılan bir gazın taneciklerinin ortalama sıncı artar.
kinetik enerjisi ve hızı artar. yorumlarından hangileri yapılabilir?
Aynı sıcaklıkta bulunan bütün gazların ortalama ki- A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
netik enerjileri eşittir.
NOT!
Normal koşullarda (0°C ve 1 atm) tüm gazların 1’er mol-
0 Kelvin’e (–273°C) mutlak sıfır noktası adı verilir. leri 22,4 L hacim kaplarken, standart koşullarda (25°C
ve 1 atm) 24,5 L hacim kaplar. Sıcaklık artırılırsa genleş-
meden dolayı gaz hacmi artar.
Miktar
Aynı koşullarda bulunan yani sıcaklık ve basınç değer-
Atom, molekül gibi çok küçük taneciklerin miktarını leri aynı olan gazların eşit hacimleri eşit sayıda tanecik
ifade etmek için mol kavramı kullanılmaktadır. içerir. 1 mol gaz 6,02.1023 tane tanecik içerir.
Birim hacimdeki tanecik sayısı artarsa gaz basıncı ar-
6,02.10 23 tane taneciğe (atom, molekül, iyon vb.) tar. Ancak verilen bilgiden bu yorum yapılamaz.
1 mol denir. Cevap: C
69 38. C
ÖRNEK 39 Saf Maddelerin Hâl Değişim Graği

Şekildeki elâstik balonda bir Bir maddenin belirli bir dış basınçta ısı alarak ya
miktar He gazı bulunmaktadır. da vererek bir fiziksel hâlden başka bir fiziksel hâle
geçmesine hâl değişimi denir.
Balona aynı sıcaklıkta bir mik-
Hâl değişim olayları fizikseldir.
tar daha He gazı ilâve edilirse;
Saf maddelerin hâl değişim sıcaklıkları belirli ve sa-
I. Birim hacimdeki tanecik
bittir.
sayısı
Hâl değişim olayları gerçekleşirken, maddenin kim-
II. Gaz taneciklerinin ortalama kinetik enerjisi
yasal yapısı ve formülü değişmez.
III. Gaz taneciklerinin hızı
Sıcaklık (°C) )
verilen niceliklerden hangileri değişmez? az
(G
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II h ar
Bu
Sıvı+Buhar
D) I ve III E) I, II ve III Kaynama
sıcaklığı
vı
Elâstik balona aynı sıcaklıkta, aynı gazdan bir miktar
Sı
daha ilave edilirse elâstik balonun dolayısı ile gazın Katı+Sıvı 5.
Erime 4. bölge
hacmi artar. Bu nedenle birim hacimdeki tanecik sayı- tı bölge
sıcaklığı 3.
sı değişmez. Ka
2. bölge
Sıcaklık değişmediği için gaz taneciklerinin ortalama ki- 1. bölge
netik enerjisi ve hızı da değişmez. bölge
Cevap: E Zaman
Saf bir katının ısıtılmasına ait sıcaklık–zaman grafiği
 1. Bölge
Hâl değişimi gerçekleşmediği için madde homojendir.
ÖRNEK 40 Sıcaklık arttığı için katı taneciklerinin ortalama ki-

netik enerjisi artar. Potansiyel enerjisi değişmez.
Sürtünmesiz pistonlu kaplar, sabit basınçlı kaplara ör-
nektir. Sürtünmesiz pistonlu kaplarda dengede bulunan  2. Bölge
bir gazın basıncı, bulunduğu ortamın atmosfer basıncı- Erime olayı gerçekleştiği için madde heterojen gö-
na eşittir. rünümlüdür. (Katı + sıvı)
Buna göre deniz seviyesinde sürtünmesiz pistonlu Maddenin aldığı ısı hâl değişiminde kullanılır. Sı-
bir kapta bulunan bir miktar CH4 gazı ile ilgili; caklık sabit olduğundan taneciklerin ortalama kine-
tik enerjisi değişmez. Potansiyel enerjisi artar.
I. Basıncı 760 mm Hg’dir.
II. Pistonlu kap yüksek rakımlı bir ortama götürülürse Düzensizlik artar.
basıncı artar. 3. Bölge
III. Soğutulursa hacmi azalır.
Madde homojendir.
Sıcaklık arttığı için sıvı taneciklerinin ortalama ki-
A) Yalnız I B) Yalnız III C) II ve III
Buharlaşma olayı gerçekleşir.
Deniz seviyesinde atmosfer basıncı 760 mmHg’dir. Bu 4. Bölge

nedenle deniz seviyesinde sürtünmesiz pistonlu kapta
bulunan CH4 gazının basıncı da 760 mmHg’dir. Piston- Kaynama olayı gerçekleştiği için madde heterojen
lu kap yüksek rakımlı bir ortama götürülürse atmosfer görünümlüdür. (Sıvı + buhar)
basıncı (dış basınç) düşeceği için CH4 gazının basıncı
da azalır. Maddenin aldığı ısı hâl değişiminde kullanılır. Sı-
Pistonlu kaptaki gaz soğutulursa hacmi azalır, basıncı caklı sabit olduğundan taneciklerin ortalama kine-
değişmez.
tik enerjisi değişmez. Potansiyel enerjisi artar.
Cevap: D
Düzensizlik artar.
39. E 40. D 70
5. Bölge ÖRNEK 41
Madde homojendir. Sıcaklık (°C)
Sıcaklık arttığı için gaz taneciklerinin ortalama ki-

115
NOT!
3.
Saf maddeler için aynı dış basınçta erime noktası,
2. bölge
donma noktasına; kaynama noktası da yoğunlaş- 25 1. bölge
ma noktasına eşittir. bölge
0 Zaman
Sıcaklık (°C) Yukarıdaki grafik oda sıcaklığında bulunan saf X katısı-

nın ısıtılmasına aittir.
Buhar (Gaz)
Buna göre;
Buhar+Sıvı
Yoğuşma I. X maddesinin aynı dış basınçta donma noktası
noktası
Sıvı 115°C’dir.
II. 2. bölgede maddenin ısısı değişmez.
Sıvı+Katı
Donma III. 1. ve 3. bölgelerde maddenin taneciklerinin ortala-
noktası Katı ma kinetik enerjisi artar.
1. 2. 3. 4. 5.
bölge bölge bölge bölge bölge verilen yargılardan hangileri doğrudur?
A) I, II ve III B) I ve III C) Yalnız I
Zaman
Saf bir gazın soğutulmasına ait sıcaklık–zaman grafiği
D) Yalnız II E) II ve III
1. Bölge 2. bölgede saf X katısının sıcaklığı sabittir. Maddenin al-

Hâl değişimi gerçekleşmediği için madde homojendir. dığı ısı erime olayında kullanılır. Saf maddeler için ay-
nı dış basınçta erime noktası, donma noktasına eşit-
Sıcaklık düştüğü için gaz taneciklerinin ortalama tir. X maddesinin erime noktası yani donma noktası
kinetik enerjisi azalır. Potansiyel enerjisi değişmez. 115°C’dir. 1. ve 3. bölgelerde sıcaklık arttığı için madde-
nin taneciklerinin ortalama kinetik enerjisi artar.
2. Bölge
Cevap: B
Yoğuşma olayı gerçekleştiği için madde heterojen
görünümlüdür. (Sıvı + buhar)
ÖRNEK 42
Madde dışarıya ısı verir ve daha düzenli hâle geçer.
Saf Y maddesi ısıtıldığı hâlde taneciklerinin ortalama ki-
Sıcaklık sabit olduğundan taneciklerin ortalama kinetik enerjisi değişmemektedir.
netik enerjisi değişmez. Düzensizlik azaldığı için Buna göre Y maddesi ile ilgili;
potansiyel enerjisi azalır.
I. Sıcaklık sabittir.
3. Bölge II. Kaynamaktadır.
Madde homojendir. III. Homojen görünüme sahiptir.
Sıcaklık düştüğü için sıvı taneciklerinin ortalama ki- verilen yargılardan hangileri doğru olabilir?
netik enerjisi azalır. Potansiyel enerjisi değişmez. A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve III
4. Bölge D) I ve II E) I, II ve III
Donma olayı gerçekleştiği için madde heterojen
görünümlüdür. (Sıvı + katı) Saf Y maddesi ısıtıldığı hâlde taneciklerinin ortalama ki-
netik enerjisi değişmiyorsa, hâl değiştirmektedir. Saf
Madde dışarıya ısı verir ve daha düzenli hâle geçer. maddeler hâl değiştirirken sıcaklıkları sabittir.
Sıcaklık sabit olduğundan taneciklerin ortalama ki- Y maddesi eriyen bir katı ya da kaynayan bir sıvı olabi-
lir. Saf maddeler hâl değiştirirken heterojen bir görünü-
netik enerjisi değişmez. Düzensizlik azaldığı için
me sahiptir.
potansiyel enerjisi azalır. Cevap: D
5. Bölge
Madde homojendir.
Sıcaklık düştüğü için katı taneciklerinin ortalama
Maddenin Halleri Test 7, 8'i çözebilirsiniz.
kinetik enerjisi azalır. Potansiyel enerjisi değişmez.
71 41. B 42. D
1. Gazlar ile ilgili; 4. I. Mutlak sıcaklığın birimi Celsius (°C)’dur.

I. Aynı sıcaklıkta bulunan bütün gazların ortala- II. Mutlak sıcaklığı iki katına çıkarılan bir gazın ki-
ma kinetik enerjileri aynıdır. netik enerjisi de iki katına çıkar.
II. Tanecikler arası çekim kuvvetleri, katı ve sıvı III. Gazlar soğutulup sıkıştırılarak sıvılaştırılabilir.
hâllerininkinden daha fazladır.
Yukarıda verilen ifadeler doğru (D) veya yanlış
III. Belirli bir hacimleri vardır. (Y) olarak belirlendiğinde aşağıdaki sıralama-
yargılarından hangileri doğrudur? lardan hangisi elde edilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve III A) D, D, D B) Y, D, D C) Y, D, Y

D) Y, Y, D E) D, Y, D
2. Şekildeki cam (sabit hacimli)

kapta bulunan bir miktar He
gazı ısıtılıyor. He(g)
Buna göre He gazı için;
I. Basınç
II. Özkütle 5. Aynı koşullarda bulunan 1’er mol CO2 ve C2H4
gazları için aşağıdaki niceliklerden hangileri
III. Taneciklerin hızı
farklıdır? (H: 1, C: 12, O: 16)
niceliklerinden hangileri artar?
A) Ortalama kinetik enerji
B) Kütle
C) Hacim
D) Mutlak sıcaklık
3.
E) Molekül sayısı
M
m gram 4m gram
He(g) O2(g)
V litre
t°C
2V litre
t°C
Şekildeki sistemde kaplar arasındaki M musluğu açı-

larak aynı sıcaklıkta gazların karışması sağlanıyor.
6. Standart koşullarda sürtünmesiz pistonlu kap-
Buna göre;
ta bulunan 1 mol propan (C3H8) gazı ile ilgili;
I. Oluşan karışım homojendir.
II. He gazının yoğunluğu azalır. I. Sıcaklığı 273 Kelvin’dir.
III. Gaz taneciklerinin ortalama kinetik enerjileri de- II. Kütlesi 44 gramdır.
ğişmez.
III. Hacmi 24,5 litredir.
IV. Son durumda O2 gazının hacmi, He gazınınkin-
den büyük olur. IV. 6,02.1023 tane molekül içerir.
yargılarından hangileri doğrudur? yargılarından hangileri doğrudur? (H: 1, C: 12)
A) I ve II B) III ve IV C) I, II ve III
A) I ve IV B) II ve III C) II, III ve IV
D) I, II ve IV E) I, II, III ve IV
D) I, II ve IV E) I, II, III ve IV
72
1. Atmosferdeki gazların yeryüzüne uyguladığı ba- 4. Sabit dış basınçta bir maddenin bir fiziksel hâlden
sınca atmosfer basıncı denir. başka bir fiziksel hâle geçişine hâl değişimi denir.
Buna göre atmosfer basıncı ile ilgili;
Buna göre;
I. Manometre ile ölçülür.
I. Hâl değişim olayları gerçekleşirken maddenin
II. Antalya’da (deniz seviyesinde) değeri
molekül yapısı değişmez.
760 mmHg’dir.
II. Saf maddeler hâl değiştirirken sıcaklıkları sabit
III. Yükselti arttıkça atmosfer basıncı azalır.
kalır.
III. Madde cinsi, saflığı ve dış basınç hâl değişim
A) I, II ve III B) II ve III C) I ve II sıcaklığını etkileyen faktörlerdir.
D) Yalnız II E) Yalnız I verilen ifadelerden hangileri doğrudur?
2. Kapalı kaplarda bulunan gaz D) II ve III E) I, II ve III
tanecikleri hem birbirlerine hem
de bulundukları kap çeperlerine
5. Sıcaklık (°C)
çarparak kaba bir kuvvet uygu-
80 –
larlar. Bu kuvvete gaz basıncı
denir.
Buna göre;
5,5 –
I. Birim hacimdeki tanecik sayısı 0 Zaman (dk)
3 10 22 30
II. Sıcaklık
III. Hacim Yukarıdaki grafik X katısının sabit dış basınçta ısı-
tılmasına aittir.
verilen niceliklerden hangileri arttıkça gaz ba-
Buna göre;
sıncı artar?
I. X, saf maddedir.
II. Erime olayı 7 dakika sürmüştür.
D) II ve III E) I, II ve III III. Buharlaşma 80°C sıcaklıkta başlamıştır.
3. A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
6. Gazlar sıcaklık etkisi ile genleşebildiği hâlde gen-

leşme katsayısı gazlar için ayırt edici bir özellik de-
ğildir.
Erime sıcaklığı (°C) Kaynama sıcaklığı (°C)

X -182 -162
Gazların genel özellikleri ile ilgili aşağıda veri-
Y -98 65
len ifadelerden hangisi yanlıştır?
Z -84 19,5
A) Maddenin en düzensiz hâlidir.
Yukarıdaki tabloda X, Y ve Z maddelerinin 1 atm
B) Bulundukları kabın her noktasına eşit basınç dış basınçtaki erime ve kaynama sıcaklığı değerle-
uygularlar. ri verilmiştir.
C) Enerjileri, katı ve sıvılara göre daha düşüktür. Buna göre X, Y ve Z maddelerinden hangileri
için oda koşullarında genleşme katsayısı ayırt
D) Tüm gaz karışımları homojendir.
edici bir özellik değildir?
E) Tanecikleri titreşim, dönme ve öteleme hareket- A) Yalnız X B) Yalnız Y C) X ve Y
lerini yapabilir.
D) X ve Z E) Y ve Z
73
PLAZMA
• Maddenin 4. hâli olan plazmayı açıklar.
Plazma necikler bulundukları kapalı kap içerisinde bulut

Plazma maddenin 4. hâlidir. şeklinde kümelenir.
Evrendeki oranı %99’dan daha fazla olan plazma Maddenin en yüksek enerjili hâlidir.
hâli, evrende en bol bulunan fiziksel hâl olup evre- Nötr atom, molekül, pozitif ve negatif yüklü tanecik-
nin oluşmasında önemli rol oynamıştır. ler serbestçe hareket eder.
Güneş sistemindeki en büyük plazma örneği Güneş’tir. Yoğunlukları, katı ve sıvılarınkinden daha düşüktür.
Büyük bir enerji yoğunluğuna sahip olan plazmalar,
yüksek sıcaklık ve basınçta oluşabilir.
Elektriksel ve manyetik alandan etkilenirler.
Plazma hâlinde tepkimeler diğer fiziksel hâllere gö-
re daha hızlı gerçekleşir.
Tanecikleri arasındaki boşluk, katı ve sıvılara göre
daha fazladır.
Güneş Akışkan özellik gösterirler.
Mum alevi kısmi plazma örneğidir. Düşük sıcaklık- Güneş ve yıldızlar, şimşek, yıldırım, mum alevi, kib-
ta gazın bir bölümü iyonlaşmıştır. rit alevi, kutup ışıkları, volkan lavları, floresan lam-
ba, plazma topu, plazma televizyonlar, neon ışıkla-
rı plazmalara örnek verilebilir.
Plazmaların Kullanım Alanları
Floresan lamba ve neon tabelaların içindeki gaz
yüksek voltaja maruz kaldığı için elektronlar gaz
atomlarından ayrılıp daha yüksek enerji düzeyleri-
ne çıkar. Elektronlar temel hâle dönerken ortama
Mum alevi
ışık yayımlar.
Gaz hâlindeki maddeye enerji verilerek iyonlaştırılır-
sa plazma hâli oluşur. Bu olaya iyonizasyon denir.
Plazmalara “iyonize gaz” da denir.
Atom ya da molekül, iyon ve serbest elektronların
bir arada bulunduğu fiziksel hâl plazma olarak ad-
landırılır.
Serbest Floresan lamba Neon tabela
elektron
– + – Plazma TV’lerde iki cam panel arasına genellikle
+ –
+ argon, neon ve ksenon gibi asal gazlar enjekte edi-
lir. Gazlar elektrik akımına maruz kaldığında parla-
Pozitif yüklü Nötr atom ma oluşur.
tanecik
Plazmaların Özellikleri
Pozitif yüklü tanecik sayısı, negatif yüklü tanecik
sayısına eşittir.
Elektriksel açıdan nötr yapıdadır.
Isı ve elektriği iyi iletir.
Belirli şekil ve hacimleri yoktur. Plazma hâlinde ta-
Plazma televizyon
74
Asal gaz karışımı ile dolu olan plazma kürelerde ÖRNEK 44

gaz elektrik akımına maruz kaldığında iyonlaşarak
Plazmalar ile ilgili aşağıda verilen ifadelerden han-
yıldırım renklerini üretir.
gisi yanlıştır?
A) Isıyı iletirler.
B) Nötral yapıdadırlar.
C) Akışkan özellik göstermezler.
D) Sterilizasyon işlemlerinde kullanılırlar.
E) Evrendeki en yaygın fiziksel hâldir.
Plazma küre
Ark kaynakları Plazmalar nötral yapılıdır. Isı ve elektriği iletirler. Evren-

deki en yaygın fiziksel hâl, plazmadır. Plazmalar sterili-
zasyon işlemlerinde kullanılırlar.
Plazma hâli, akışkan özellik gösterir.
Cevap: C
Ark kaynağı
Isıya dayanıklı tıbbi donanım ve sterilizasyon işlemleri

Mikroorganizma öldürücü olarak gıda paketleme
işlemleri
Argon plazma, kanamaların durdurulması
Helyum plazma, dokuların çıkarılması amacıyla ÖRNEK 45
kullanılmaktadır. I. Akışkanlık
II. Sıkıştırılabilirlik
ÖRNEK 43
III. Belirli bir şekle sahip olmama
Plazma hâli ile ilgili;
Yukarıda verilen özelliklerden hangileri maddenin
I. Serbest elektronlar bulunur.
sıvı, gaz ve plazma hâlleri için ortaktır?
II. Yüksek sıcaklık ve basınç koşullarında oluşabilir.
III. Elektriksel veya manyetik alandan etkilenir.
verilen yargılardan hangileri doğrudur?
Gazlar sıkıştırılabilirken, sıvılar sıkıştırılamaz.
Sıvılar, gazlar ve plazmalar akışkan olup, belirli bir şek-
Plazma hâlinde nötr atom veya moleküller, iyon ve ser- le sahip değillerdir.
best elektronlar bir arada bulunur. Cevap: D
Plazmalar yüksek sıcaklık ve basınç altında oluşabilir.
Plazmalar elektriksel ve manyetik alandan etkilenirler.
Cevap: E

Maddenin Halleri Test 9, 10, 11, 12, 13'ü
çözebilirsiniz.
43. E 75 44. C 45. D

1. Evrendeki en yaygın fiziksel hâl ile ilgili; 4. I. Belirli bir hacim ve şekle sahip olmama
II. Isıyı iyi iletme
I. Plazma ya da iyonize gaz olarak adlandırılır.
III. Katı ve sıvılardan daha düşük yoğunlukta olma
II. Atom, molekül, iyon ve serbest elektronlar bir
arada bulunur. Yukarıda verilen özelliklerden hangileri gazlar
ve plazmalar için ortaktır?
III. Belirli bir şekli ve hacmi yoktur.
A) I, II ve III B) I ve III C) II ve III
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) Yalnız II E) Yalnız III
5.
Neon
tabelalar
2.
ETKİNLİK TABLOSU
I
Plazmanın
Bilgi Cevap
Kullanım Alanları
III II
• Evrendeki en yaygın ziksel hâl plaz-
D
madır. TV Sterilizasyon
• Plazmanın yapısındaki iyon, elektron, ekranları işlemleri
nötr atom ya da moleküller geniş bir D
alanda hareket ederler.
Yukarıda verilenlerden hangileri plazmaların
• Plazma hâlinde tepkimeler oldukça
Y kullanım alanları arasında yer alır?
yavaş gerçekleşir.
• Plazma elektriksel olarak nötrdür. D A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
• Tanecikleri arasındaki boşluk katı ve D) II ve III E) I, II ve III
D
sıvılara göre fazladır.
Yukarıdaki etkinlikte plazma hâli ile ilgili bazı bilgi-

ler verilmiştir. 6. Güneş sistemindeki en büyük plazma örneği Gü-
neş’tir. Güneş’te meydana gelen çekirdek tepkime-
Etkinlikteki bilgileri doğru (D) ya da yanlış (Y)
leri sonucu hidrojen ve helyum atomlarından elekt-
olarak yorumlayan öğrenci kaç puan almıştır?
ronlar uzaklaşır ve iyonlar oluşur.
(Her doğru cevap 20 puandır.)
A) 100 B) 80 C) 60 D) 40 E) 20
3. I. II.
Kibrit alevi Volkan lavı

III. Buna göre plazma hâli ile ilgili aşağıda verilen
ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Yüksek sıcaklık ve basınçta oluşabilir.
Şimşek B) Elektrik akımını iyi iletir.

Yukarıda verilenlerden hangileri maddenin plaz- C) Elektriksel ve manyetik alandan etkilenir.
ma hâline örnek teşkil edebilir?
D) Pozitif yüklü tanecik sayısı, negatif yüklü tane-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve III cik sayısından fazladır.
D) I ve III E) I, II ve III E) Maddenin en yüksek enerjili hâlidir.
1. E 2. A 3. E 76 4. B 5. E 6. D
MADDENİN HÂLLERİ KARMA TEST - 1
1. I. II. 4.
Kırağı oluşumu LPG eldesi

III.
Yukarıdaki görsel tereyağına aittir.
Buna göre tereyağı ile ilgili;
Parfüm kokusunun odaya yayılması I. Amorf katıdır.

II. Kesilmedikçe ve eritilip kalıba dökülmedikçe
Yukarıda verilen olaylardan hangilerinde mad-
denin düzensizliği azalır? belirli bir şekle sahip değildir.
III. Isıtıldığında yumuşayarak akıcı hâle geldiği sı-
caklığa “camsı geçiş sıcaklığı” denir.
IV. Tanecikleri düzenli istiflenmiştir.

Buharlaşma Kaynama
2. A) I ve III B) II ve IV C) I, III ve IV
I. Isı alan bir olaydır. Isı alan bir olaydır.
II. Sıvının buhar basıncı, Sıvının her tarafında D) I, II ve III E) I, II, III ve IV
dış basınca eşit oldu- gerçekleşir.
ğunda gerçekleşir.
III. Sıvının her noktasın- Yüzey alanına bağlı de-
da kabarcıklar oluşu- ğildir.
mu gözlenir.
IV. Yavaş gerçekleşir. Hızlı gerçekleşir.
5. Sıcaklık (°C)
Yukarıdaki tabloda buharlaşma ve kaynama olay-
ları ile ilgili verilen ifadelerden hangileri doğrudur? –
A) I ve IV B) II ve III C) I, III ve IV
78 –
D) I, II ve III E) I, II, III ve IV
1 2
3
3. Zaman
Saf su Tuzlu su Saf su Saf su

Yukarıdaki grafik C2H5OH (etil alkol) gazının 1 atm
dış basınçta soğutulmasına aittir.
25°C 25°C 50°C 50°C
760 mmHg 760 mmHg 760 mmHg 720 mmHg
1 2 3 4 Buna göre;
Yukarıda özdeş kaplarda bulunan sıvıların bulun- I. Etil alkolün 1 atm basınçta kaynama noktası
duğu koşullar belirtilmiştir. 78°C’dir.
Buna göre bu sıvıların buhar basınçları arasın- II. 2. bölgede madde heterojen görünümlüdür.
daki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru ve- III. 1. bölgede gaz taneciklerinin hızı azalır.
rilmiştir?
A) 4 > 3 > 1 > 2 B) 1 = 2 > 3 > 4
C) 4 = 3 > 1 > 2 D) 4 > 3 > 2 > 1 A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
E) 2 > 1 > 3 = 4 D) II ve III E) I, II ve III
1. C 2. A 3. C 77 4. D 5. E
KARMA TEST - 2 MADDENİN HÂLLERİ
1. Maddenin akışkan özellik göstermeyen fiziksel 4. Oda koşullarında katı hâldeki, yaygın adı “sön-
hâli ile ilgili; memiş kireç” olan madde ile ilgili aşağıdaki
I. Belirli bir hacmi ve şekli vardır. ifadelerden hangisi yanlıştır?
II. Tanecikleri titreşim hareketi yapar. A) Kristal örgü yapılıdır.

III. Sıkıştırılabilir.
B) Kırılgandır.
C) Erime noktası düşüktür.
D) Sulu çözeltisi elektrik akımını iletir.
E) Kimyasal formülü CaO şeklindedir.
2. Özellik Simgesi Birimi 5. Su (H 2O) ile ilgili aşağıda verilen bilgilerden

I. Basınç P mmHg hangisi yanlıştır?
II. Hacim V Litre
A) Gaz hâli solunum olayını kolaylaştırır.
III. Mutlak sıcaklık t Kelvin
B) Oda koşullarında sadece sıvı hâlde bulunabilir.
IV. Mol kütlesi n gram/mol
C) Su topraktaki mineralleri çözerek bitkilere ulaş-
Yukarıdaki tabloda gazların dört temel özelliğine ait
tırır.
simge ve birimler verilmiştir.
D) Katı hâli besinlerin depolanmasına ve uzun süre
Buna göre tablodaki simge veya birimlerden han- saklanmasına olanak sağlar.
gilerinde yanlışlık yapılmıştır?
E) Su eklemlerin kayganlığını sağlar.
A) Yalnız IV B) I ve III C) III ve IV
D) I, II ve IV E) I ve II
6. Sıcaklık (°C)
3. 1
KATI SIVI 65 –
2
25 –
4 3
5 0 Zaman
GAZ PLAZMA
6 Yukarıdaki grafik saf X sıvısının 760 mmHg dış ba-
sınçta ısıtılmasına aittir.
Yukarıdaki şemaya göre maddenin hâl değişim- Buna göre X sıvısı ile ilgili;
leri ile ilgili aşağıda verilen ifadelerden hangisi I. 720 mmHg dış basınçta 65°C’den daha yüksek
yanlıştır?
sıcaklıkta kaynama başlar.
A) 1., 3. ve 5. değişimler ısı alarak gerçekleşir. II. 65°C sıcaklıkta buhar basıncı 760 mmHg olur.
B) 2. ve 4. değişimlerde düzensizlik azalır. III. Kaynarken özkütlesi azalır.
C) 3. değişimde maddenin hacmi artar. yargılarından hangileri doğrudur?
D) 6. değişimin adı iyonizasyondur. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
E) Yağmur yağarken 4. değişim gerçekleşir. D) II ve III E) I, II ve III
78
1. Kaynama olayı ile ilgili aşağıda verilen ifadeler- 4. LPG ve LNG için aşağıda verilenlerden hangisi
den hangisi yanlıştır? ortak özellik değildir?
A) Kaynama sırasında sıvının buhar basıncı, açık A) Bileşiminde propan (C3H8) ve bütan (C4H10)
hava basıncına eşittir. gazlarını bulundurma
B) Sıvının sadece yüzeyinde gerçekleşir. B) Düşük sıcaklıkta basınç etkisi ile sıkıştırılarak
C) Endotermik bir olaydır. sıvılaştırılma
D) Hızlı gerçekleşen bir süreçtir. C) Doğal gazdan elde edilebilme
E) Saf sıvılar kaynarken sıcaklıkları sabit kalır. D) Arı madde olmama
E) Elektrik üretiminde yaygın olarak kullanılma
2. Şekildeki çelik kapta t°C

sıcaklıkta m gram X gazı
X(g) 5. Aşağıdaki katı hâlde bulunan madde örnekle-
bulunmaktadır.
rinden hangisinin elektrik akımı iletkenliği ile
Kaba 2t°C sıcaklıkta ilgili bilgi yanlış verilmiştir?
m gram X gazı ilave edi- t°C
lirse; Katı örneği İletkenlik
A) Lastik İletmez
I. X gazının basıncı artar.
B) Altın İletir
II. Taneciklerin ortalama kinetik enerjileri artar.
C) Bronz İletmez
III. Birim hacimdeki tanecik sayısı artar.
D) Sofra tuzu İletmez
yargılarından hangileri doğru olur? E) Grafit İletir
A) I, II ve III B) I ve II C) Yalnız III
D) II ve III E) I ve III
6. Bir mol atom ya da molekül içeren bir gazın gram

cinsinden kütlesine mol kütlesi denir. Mol kütlesi
“MA” ile gösterilir ve birimi gram/mol’dür.
3. Katı örneği Sınıfı
I. İyot Kovalent katı Örneğin; CH4 gazı için mol kütlesi,
II. Tereyağı Amorf katı MA(CH ) = (1.C) + (4.H)

4
III. Çinko sülfür İyonik katı
MA(CH ) = (1.12) + (4.1) = 16 g/mol
IV. Sodyum Metalik katı 4
V. Silisyum karbür Moleküler katı şeklinde hesaplanır. (H: 1, C: 12)
Yukarıdaki tabloda bazı katı örneklerinin ait olduğu Buna göre sabit hacimli özdeş kaplarda bulu-
sınıflar karşılarında belirtilmiştir. nan eşit mol sayılı aşağıdaki gazlardan hangisi-
nin yoğunluğu en büyüktür?
Tablodaki sınıflandırmanın doğru olabilmesi için
hangi iki katı örneğinin yerleri değiştirilmelidir? (H: 1, C: 12, N: 14, O: 16, S: 32)
A) III ve V B) II ve IV C) I ve V A) NH3 B) CO C) H2S
D) III ve IV E) I ve III D) C3H8 E) O2
79
KARMA TEST - 4 MADDENİN HÂLLERİ
1. Aşağıda verilen maddelerden hangisinin oda 3. Özellik Amorf Kristal

koşullarındaki fiziksel hâli karşısında yanlış be- Katılar Katılar
lirtilmiştir?
Sıkıştırılabilme  ✗
Madde Fiziksel hâli Belirli bir geometrik şekil ✗ 
A) Cıva Sıvı Belirli bir erime sıcaklığı  
B) Helyum Gaz Sertlik ✗ 
C) Kuartz Katı
Yukarıdaki tabloda amorf ve kristal katılar ile ilgi-
D) İyot Sıvı li bazı özellikler verilmiştir. Katı türü bu özelliğe sa-
E) Çinko Katı hip ise tabloda “”, sahip değilse “✗” işareti ile belir-
tilmiştir.
Buna göre bu işaretlemelerden kaç tanesi doğ-

rudur?
2. I. A) 8 B) 6 C) 5 D) 4 E) 3
H2O(buhar)
H2O(buhar)
H2O(s) H2O(s) 4. Aşağıda verilen özelliklerden hangisi madde-

nin plazma hâline ait bir özellik değildir?
25°C 25°C
2V litre V litre
A) Isı iletkenliği
Aynı sıcaklıkta 2V litre hacimli kaptan V litre ha-
cimli kaba aktarılıyor. B) Akışkanlık
II.
C) Nötral yapı
H2O(buhar) H2O(buhar)
D) Katı ve sıvılardan yüksek yoğunluk
H2O(s) H2O(s)
25°C 30°C E) Manyetik alandan etkilenme
V litre V litre
Sıcaklığı artırılıyor.
III.
H2O(buhar) H2O(buhar) 5. İlaç, deodorant ve spreylerde propan, n–bütan, izo-
bütan gibi hidrokarbonlar ve karbon dioksit gibi itici
H2O(s) H2O(s)
gazlar kullanılmaktadır.
25°C 25°C
V litre V litre
Kaba aynı sıcaklıkta bir miktar H2O sıvısı ekle-
niyor.
IV.
H2O(buhar) H2O(buhar)
H2O(s) Tuzlu su
Buna göre bu sistemlerde gazların;
25°C 25°C
V litre V litre I. Akışkanlık
Aynı sıcaklıkta bir miktar tuz ilave edilip çözülüyor. II. Sıkıştırabilme
Yukarıda verilen işlemlerden hangileri sonucun-
da suyun denge buhar basıncı değişir? III. Genleşme
A) II ve IV B) I ve III C) I, II ve IV verilen hangi özelliklerinden yararlanılmaktadır?
D) II ve III E) I, II, III ve IV A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve III
80
1. X sıvısı aynı sıcaklıkta bulunduğu ortamdan daha 4. I. Azot (N2)
düşük rakımlı bir ortama götürülüyor. II. Etil alkol (C2H5OH)
Buna göre X sıvısı için; III. Demir (Fe)
Yukarıda verilen oda koşullarındaki maddeler
I. Kaynama sıcaklığı
ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
II. Buhar basıncı
A) I. sıkıştırılabilir.
III. Buharlaşma hızı
B) III. nün tanecikleri arasındaki boşluk yok dene-
niceliklerinden hangileri artar?
cek kadar azdır.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
C) II. nin belirli bir şekli yoktur ancak belirli bir hac-
mi vardır.
D) I. ve II. akışkan özellik gösterir.
E) I. nin yoğunluğu, II. ve III. nünkinden fazladır.
2. LNG, sıvı hâle getiril-
miş doğal gazdır. Tek-
nik ve ekonomik ne-
denlerden dolayı bo-
5. Maddenin Hâlleri
ru hatları ile taşınması
mümkün olmayan do- Katı Sıvı Gaz Plazma
ğal gaz yüksek basınç etkisiyle sıvılaştırılarak ge-
mi ve tankerler ile taşınabilir.
? Kristal ?
LNG ile ilgili;
I. Ham doğal gaza göre saflık yüzdesi daha fazladır.
II. Hacmi, doğal gazın hacmine göre daha küçüktür.
İyonik ? Kovalent ?
III. Enerji verimi yüksek bir yakıt türüdür.
yargılarından hangileri doğrudur? Yukarıda maddenin hâlleri ile ilgili bir kavram hari-
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II tası hazırlanmıştır.
D) I ve III E) I, II ve III Buna göre kavram haritasındaki boşluklara

aşağıda verilen uygun sözcükler yerleştirildi-
ğinde hangisi açıkta kalır?
A) İyonize gaz B) Metalik
3. Aynı sıcaklıkta saf X, Y ve Z sıvılarına ait buhar ba-
C) Atomik D) Amorf
sıncı değerleri verilmiştir.
E) Moleküler
Madde Buhar basıncı (cmHg)
X 90
Y 180
6. X katısı zıt yüklü iyonlar arasındaki elektrostatik çe-
Z 240 kim kuvvetleri ile bir arada tutulmaktadır.
Buna göre; Buna göre X katısı ile ilgili;

I. Kaynama noktaları arasındaki ilişki X > Y > Z
I. İyonik katıdır.
şeklindedir.
II. Sert ve kırılgandır.
II. Moleküller arası çekim kuvveti en küçük olan X tir.
III. Erime noktası oldukça yüksektir.
III. Uçuculuğu en fazla olan Z dir.
yargılarından hangileri yanlıştır? verilen yargılardan hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III A) Yalnız III B) Yalnız I C) I ve II

D) I ve II E) II ve III
81
YENİ NESİL SORULAR MADDENİN HÂLLERİ
1. Etanol (etil alkol), kimyasal formülü C2H5OH 2. Naftalin (C10H8) organik bir bileşiktir. Keskin koku-
(C2H6O) olan renksiz ve yanıcı bir sıvıdır. Polar bir ludur. Yoğunluğu 1,15 g/cm3’tür. Oda sıcaklığında
molekül olan etanolün yoğun fazda molekülleri ara- katı hâldedir. Ancak süblimleşebilir. Moleküler ka-
sındaki en etkin çekim kuvveti hidrojen bağıdır. En- tıdır. Suda çözünmez. Oda koşullarında kolaylıkla
düstride birçok kullanım alanına sahiptir. Alkollü süblimleşebildiği için böcekler ile mücadelede kul-
içeceklerin imalatı, kozmetik sektörü vb. alanlarda lanılır. Ayrıca lavaboların temizliğinde de kullanılır.
kullanılır. Ayrıca antiseptik özelliğe sahiptir.
Naftalin C10H8
Etanolün bazı fiziksel özellikleri aşağıda verilmiştir:
 ★ 1 atm dış basınçta erime sıcaklığı –114,3°C ve

kaynama sıcaklığı 78,4°C’dir.
 ★ Sıvı hâlde yoğunluğu 0,789 g/cm3’tür.
Buna göre etanol ile ilgili aşağıda verilen ifade-

lerden hangisi yanlıştır? (1H, 6C, 8O)
A) Oda koşullarında belirli bir hacme sahipken, be-

lirli bir şekli yoktur.
B) Deniz seviyesinde 78,4°C sıcaklıkta buhar ba- Buna göre naftalin ile ilgili aşağıda verilen ifa-
sıncı 760 mmHg’dir. delerden hangisi yanlıştır?
C) Normal dış basınçta –115°C sıcaklıkta tanecik-
A) Oda koşullarında katı hâlden gaz hâle geçebilir.
leri sadece titreşim hareketi yapar.
B) Katı ve gaz hâlinin kimyasal formülü farklıdır.
D) Gaz hâlde yoğunluğu 0,789 g/cm3’ten büyüktür.
C) Katı hâli sıkıştırılamaz.
E) Katı hâli, moleküler katılara örnektir.
D) Elektrik akımını iletmez.
• Etanol, oda koşullarında (25°C ve 1 atm) sıvı hâlde- E) Aynı ortamda erime sıcaklığı, NaCl katısınınkin-
dir. Sıvılar belirli bir hacme sahipken, belirli bir şekil-
den düşüktür.
leri yoktur. Bulundukları kabın dolduruldukları kada-
rının şeklini alırlar.
• Deniz seviyesinde (760 mmHg dış basınçta) 78,4°C Naftalin oda koşullarında süblimleşerek katı hâlden
sıcaklıkta kaynadığı için buhar basıncı, dış basınca gaz hâline geçer. Katılar sıkıştırılamaz. Naftalin mole-
eşittir. küler katı olduğu için elektrik akımını iletmez.
• Normal basınçta –115°C sıcaklıkta katı hâlde oldu- Naftalin (C10H8) moleküler, NaCl iyonik kristal katıdır.
ğu için tanecikleri sadece titreşim hareketi yapabilir. İyonik katıların erime noktası, aynı ortamdaki mole-
• Gazların yoğunluğu, katı ve sıvılarınkinden düşük- küler katıların erime noktasından daha yüksektir.
tür. Bu nedenle etanolün gaz hâldeki yoğunluğu, Aynı maddenin farklı fiziksel hâllerinin kimyasal for-
0,789 g/cm3’ten küçüktür. mülü aynıdır. Hâl değişimi sırasında maddenin kim-
• Etanolün (C2H5OH) katı hâli, moleküler katılara ör- yasal yapısı değişmez.
nektir. Cevap: B
Cevap: D
1. D 82 2. B
www.aydinyayinlari.com.tr TYT
DOĞA VE KİMYA
➤ SU VE HAYAT
➤ ÇEVRE KİMYASI
➤ KARMA TESTLER
➤ YENİ NESİL SORULAR
1. ? 2. ? 1. ? 2. ?
83
TYT 2. MODÜL DOĞA VE KİMYA www.aydinyayinlari.com.tr
SU VE HAYAT
• Suyun varlıklar için önemini açıklar.
– Su kaynaklarının korunmasının önemi vurgulanır.
SU VE HAYAT Su endüstride ham madde, çözücü, soğutma sıvısı,

Suyun Canlılar İçin Önemi taşıyıcı madde ve enerji kaynağı gibi pek çok fark-
Tüm canlıların metabolik faaliyetlerinin (solunum, sin- lı amaçlarla kullanılır. Endüstriyel faaliyetlerde tuz-
dirim, boşaltım, ...) gerçekleşebilmesi için gerekli lu su korozyona neden olduğundan tatlı su kulla-
vazgeçilmez yaşam sıvısı olan su, aynı zamanda iyi nılır. Dünyadaki toplam tatlı su miktarının yaklaşık
bir çözücüdür. Bu nedenle canlı organizmalardaki fi- %22’si endüstri faaliyetlerinde kullanılır.
ziksel ve kimyasal olaylar sulu ortamda gerçekleşir.
NOT!
Günlük su ihtiyacımızın;
• İnsan vücudunun
– %60’ını su
yaklaşık %70’i
– %40’ını yiyecek ve içeceklerden karşılarız.
• Kanımızın %90’ı
• Kemiklerimizin
%20’si
• Kaslarımızın %75’i
sudur.
Su
Vücut sıcaklığını dengede tutar.
Eklemleri ve iç organları korur. yıl yıl yıl yıl yıl
Vücuttaki toksinlerin ter, idrar gibi metabolik sıvılar

yardımı ile dışarı atılmasını sağlar. Yaş ilerledikçe vücuttaki su oranı azalmaktadır.
Besinlerin sindirimine yardım eder, bağırsak faali-

Yeni doğan bebeklerin vücudunda yaklaşık %75-
yetlerini düzenler.
80 arasında su bulunurken bu oran yaş ilerledikçe
Cildi yumuşatır, solunumu kolaylaştırır.
%50-55’e düşer.
Beyin fonksiyonlarının ve metabolizmanın düzenli
çalışmasına yardımcı olur.
Kanı sulandırarak, pıhtılaşmasını önler.
ÖRNEK 1
Stres ve gerginliği azaltarak, uyku düzenini sağlar.
I. Deri ve solunum yollarının nemli tutulması
Suda yaşayan canlılar için doğal yaşam alanı oluş-
II. Toksinlerin vücuttan uzaklaştırılması
turur.
Su toprakta bulunan maddeleri bitkilere ulaştırır. III. Vitaminlerin ve minerallerin çözülerek taşınması
Bitkilerin fotosentez yapabilmesi için suya ihtiyaçla- IV. Endüstride ham madde, soğutma sıvısı ve enerji
rı vardır. kaynağı olarak kullanılması
Vücut ve çevre temizliğinde en çok kullanılan mad- V. Kanın pıhtılaşmasının önlenmesi
dedir. Yukarıda suyun önemi için verilen ifadelerden han-
gisi canlılığın sağlanması ve sürdürülebilmesi ile il-
gili değildir?
IV. ifade suyun kullanım alanlarından biri olmakla bir-

likte canlıların yaşamsal faaliyetleri ile ilgili değildir.
Cevap: D
Bitkilerin büyümesi
1. D
84
www.aydinyayinlari.com.tr DOĞA VE KİMYA 2. MODÜL TYT
Doğal Su Kaynakları Yeryüzü sularının büyük bir kısmını oluşturan okya-

Okyanus ve denizler Buzullar nus ve deniz suları tuzlu olduğundan içilmez. Bu-
zullardaki suyun katı hâlde olması ve yerleşim yer-
lerine uzaklığı gibi nedenlerle kullanılması zordur.
Topraktaki ve havadaki nemin ise sıvı hâle dönüş-
türülmesi güçtür.
Bu nedenle yeryüzünde doğrudan içilebilir ve kul-
lanılabilir özellikteki tatlı su kaynaklarının, doğal su
Dünyadaki doğal su kaynaklarımız
kaynakları içindeki payı oldukça azdır.
ÖRNEK 2
Göller Nehirler ve yeraltı suları
Dünyadaki toplam su miktarı yaklaşık 1,4 .1018 m3’ tür

Buzullar Okyanus
(1,4 milyar km 3). Bu suyun yaklaşık %97’si okya-
nus ve denizlerde tuzlu su olarak, %3’ü ise buzul- Yukarıda görseli verilen su kaynakları için;
lar, göl, nehir, dere ve yeraltı sularında tatlı su hâ- I. Doğal su kaynağı olma
linde bulunmaktadır. II. İçilebilir özellikte olma
III. Tuzlu su kaynağı olma
%97 %90
tuzlu su buzullar ve verilen özelliklerden hangileri ortaktır?
yeraltı suları
A) Yalnız III B) Yalnız II C) Yalnız I
%10
%3 dere, nehir
tatlı su tatlı su gölleri • Her ikisi de doğal su kaynakları arasında yer alır.
(I. öncül ortak)
Dünyadaki toplam su miktarı Tatlı su
• Okyanuslar tuzlu olduğu için içilemez. (II. öncül or-
Tatlı su kaynaklarının yaklaşık %90’ı kutuplarda bu- tak değil.)
zullar hâlinde ve yer altındadır. Bu nedenle insa- • Buzullar tatlı su kaynağıdır. (III. öncül ortak değil.)
noğlunun kullanabileceği tatlı su miktarının ne ka- Cevap: C
dar az olduğu açık bir şekilde ortadadır.
Dünyada Suların Dağılımı Kullanılabilir Su Kaynakları

Yeraltı suları
İçilebilir Sular
Dünya’daki Bulunma Oranı Tatlı su gölleri
İçindeki Payı
Sular (Hacimce %)
(Hacimce %) Akarsular (Dere, çay ve nehirler)
Okyanuslar ve
96,5 –
Denizler UYARI!
Buzullar 1,76 69,6 saniyede
Göller 0,013 0,1769 damla su
Akarsular 0,00015 0,0061 yılda
Yeraltı suları 1,69 30,1 ton su
Bataklık 0,00083 0,033
israfına neden olur.
Topraktaki nem 0,0012 0,047
Havadaki nem 0,00093 0,037
2. C
85
Su Döngüsü
Su kaynakları doğadaki su döngüsü sayesinde sü-
rekli olarak yenilenir ve arınır.
Kaynak suyu
Kaynak suyu olarak da adlandırılan yeraltı suları iç-

meye en elverişli sudur. Suyun temas ettiği topra-
Yeryüzündeki su döngüsü
ğın ya da kayaçların türü değiştikçe suda çözünmüş
Okyanus, deniz, göl ve akarsulardan güneş ışın- olarak bulunan madde türleri de çeşitlilik gösterir.
larının etkisi ile buharlaşan su atmosfere yükselir.
Su magmatik bir kayaçtan çıkmış ise element çeşit-
Atmosfere yükselen su buharı katmanlar arasın-
liliği bakımından zengin ve çözünürlüğü az mineral-
da soğuk bir yüzey ile karşılaştığında yoğunlaşarak
ler içerir. Bu minerallerin derişimleri sağlığa zararlı
yağış (yağmur, kar, dolu...) olarak tekrar yeryüzüne
olan sınır değerlerin altındadır.
iner.
Buharlaşma, yoğunlaşma, erime, donma gibi fark-
lı fiziksel dönüşümlerle suyun bir yerden başka bir ÖRNEK 3
yere taşınması ve bu sayede arınmasına su dön-
Aşağıda su döngüsü ile ilgili bir kavram haritası veril-
güsü denir.
miştir.
Yükselme S Suyun katı, sıvı ve gaz hâlleri arasında

I
U hâl değişimleri ile gerçekleşir.
Yoğunlaşma
D Deniz ve göllerdeki toplam su miktarı
Kar II
Yağmur Ö sürekli azalır.
N
G III Suyun doğal yoldan arıtımı sağlanır.
Buharlaşma Ü
S Atmosfer, nehirler, göller, denizler ve
Yüzey suyu IV
Ü yer altı suları arasında gerçekleşir.
Yeraltı suyu Buna göre verilen bilgilerden hangileri doğrudur?

A) Yalnız III B) I ve III C) II ve IV
D) I, III ve IV E) I, II, III ve IV
Su döngüsü ile doğada kirlenen, başka maddelerle

karışan su, yapısındaki safsızlıklardan arınarak ye- Su döngüsünde deniz ve göllerde hem buharlaşma
niden kullanılabilir hâle gelir. Su döngüsü bu yönüy- hem de yağış (kar, yağmur) ile yoğunlaşma olaca-
le bir arıtma işlemidir. ğından suyun sürekli azalması söz konusu olamaz.
(II. öncül yanlış) Diğer açıklamalar doğrudur.
Cevap: D
NOT!
Yağış olarak yeryüzüne inen sular (Kar, do-
lu yağmur suyu) saf suya en yakın özellikte-
dir. İçinde çözünmüş hâlde az miktarda O2, N2,
CO2, N2O5, SO2 gibi gazlar bulunur.
3. D
86
SU VE HAYAT
• Suyun varlıklar için önemini açıklar.
– Su kaynaklarının korunmasının önemi vurgulanır.
DOĞA VE KİMYA Suların kirlenmemesi ve israf olmaması için alınabi-

lecek önlemleri şöyle sıralayabiliriz:
İçme Suyunda İstenmeyen Özellikler
Tatlı su kaynaklarının yakınına yerleşim alanları ku-
rulmamalı,
Evsel ve endüstriyel atık sular, sızdırmaz kanalizasyon
Bulanıklık Renk Koku İletkenlik
sistemleri ile arıtım tesislerine sevk edilerek arıtılmalı,
Diş fırçalarken ve tıraş olurken musluklar sürekli
Zararlı açık tutulmamalı,
Mikroorganizmalar Akıtan musluklar tamir ettirilmeli,
NOT!
İçime uygun doğal kaynak sularının oda koşul-
larındaki pH değeri 6,5 - 8,5 aralığında olmalı-
dır. Ancak doğal kaynak sularının oda koşulla-
rındaki pH değeri süzülüp çıktığı kayaç ve top- Bulaşık ve çamaşır makineleri tam dolduktan sonra
raktaki minerallere göre değişiklik gösterebilir. çalıştırılmalı,
Duşta kalma süresi kısa tutulmalı,
Su Tasarrufu Banyoda suyu iyi püskürten ve ekonomik duş baş-
İçilebilir ve kullanılabilir su miktarının sınırlı olduğu lıkları kullanılmalı,
ve temiz su kaynaklarının azaldığı dünyamızda su- Sebze ve meyveler sürekli akan musluk altında yı-
yu israf etmeden kullanmak ve kirlenmesini önle- kanmamalı,
mek her bireyin önemli bir sorumluluğudur.
Temizlikte deterjan yerine sabun tercih edilmelidir.
ÖRNEK 4
Uğur bey günlük yaşamında;
I. Damlatan musluğu tamir ettirmiş,
II. Duş başlığını suyu daha az akıtan ancak daha iyi
püskürtme yapan bir başlıkla değiştirmiş,
III. Daha çok köpürdüğü için sabun yerine deterjan et-
ken maddeli duş jeli kullanmaya başlamış,
IV. Duştan daha kısa sürede çıkmaya başlamış,
gibi değişiklikler yapmıştır.
Dünyada yaşadığı coğrafyanın da etkisi ile su kıtlığı Buna göre yaptığı değişikliklerden hangileri su ta-
yaşayan yüz milyonlarca insan vardır. Ülkemiz de ya- sarrufu yapmak isteyen bir bireye uygun davranış-
kın gelecekte su sıkıntısı yaşamaya adaydır. lar arasında sayılabilir?
A) I, II, III ve IV B) I, II ve IV C) II ve III
D) I ve IV E) I ve II
Temizlikte sabun yerine deterjan etken maddeli duş

jeli kullanımı su tüketimini artırır. Bu nedenle su tasar-
rufu sağlamaz. (III. öncül yanlıştır.)
Cevap: B
Su için sıra bekleyen insanlar
4. B
87
SU VE HAYAT
• Suyun sertlik ve yumuşaklık özelliklerini açıklar.
Su Sertliği ÖRNEK 5
İçerisinde fazla miktarda kalsiyum (Ca2+) ve mag-
nezyum (Mg2+) iyonları bulunan sular “sert su” İçilebilir özellikte olan aynı
olarak nitelendirilir. Halk arasında sert sulara “ki- miktardaki iki doğal kaynak 1 2
reçli su” da denir. suyu numunesinden II numa-
Sert sularda Ca2+ ve Mg 2+ iyonları yanında, yer ka- ralı numunenin I’e göre daha
buğunun yapısında bolca bulunan Fe , Fe , Al , 3+ 2+ 3+ sert su olduğu belirlenmiştir.
3+
Ti gibi katyonlar da bulunabilir. Buna göre;
2+ 2+
Suya sertlik veren iyonları (Ca ve Mg ) içerme- I. Ca2+ ve Mg2+ iyon derişi- Kaynak suyu numuneleri
yen ya da çok az miktarlarda içeren sulara yumu- mi daha fazla olan I numa-
şak su denir. ralı numunedir.
II. 1 numaralı numunenin tadı içime daha uygundur.
CaCO3 + H 2O + CO2 $ Ca2+ + 2HCO –3 III. 2 numaralı su kaynatılırsa dipte daha fazla CaCO3
MgCO3 + H 2O + CO2 $ Mg 2+
+ 2HCO –3 katısı oluşumu gözlenir.
Sert sularda Ca2+ ve Mg2+ iyonlarının oluşumu
Sert sular (kireçli sular) kaynatılırsa Ca 2+
ve bikar- D) I ve III E) II ve III
bonat (HCO3–) iyonları birleşerek CaCO3 bileşiğini
İçinde Ca2+ ve Mg+2 iyon derişimi fazla olan su sert su-
oluşturur. CaCO3 suda çok az çözünen bir tuz ol-
dur. Bu nedenle II numaralı numunenin iyon derişimi
duğundan suya sertlik veren Ca 2+ iyonu ortamdan daha fazladır. (I. öncül yanlış)
çökelerek uzaklaşmış olur. Oluşan CaCO3 katısına Yumuşak suların tadı içim için sert sulara göre daha
halk arasında kireç taşı denir. uygundur. (II. öncül doğru)
Sert sular kaynatıldığında yapılarındaki Ca2+ ve Mg2+
iyonları karbonatları hâlinde çöker. (III. öncül doğru)
Cevap: E
Sert Suyun Özellikleri

Suların sert olması çoğu zaman istenmeyen bir durumdur.
Fazla miktarda sabun tüketimine neden olur. Sert
sularda bol miktarda bulunan Ca2+ ve Mg 2+ iyonları
sabun ile etkileşerek çökelek (çökelti) oluşturur ve
sabunun köpürmesini engeller. Oluşan bu çökele-
ğe sabun taşı denir.
Ca2+ – Isıtma sistemlerinde-

(suda) + 2HCO 3(suda) $ CaCO 3(k) + H 2O(s) + CO2(g)
ki boru ve kazanlarda
Çaydanlık veya elektrikli su ısıtıcılarında kısa sü- tortu oluşumuna yol
rede dipte fazla miktarda tortu oluşuyorsa kulla- açar. Bu tortular bo-
nılan suyun sert olduğundan söz edilebilir. rulardaki ısı iletkenli-
ğini azaltarak verimi
Sert (kireçli) suların tadı, yumuşak sulara göre da- düşürür. Enerji kaybı-
ha acımsıdır. na neden olur.
5. E
88
Suların aşırı sertliği suda Pb2+, Zn 2+, Ni 2+, As 3+ gi- ÖRNEK 6

bi zehirli iyonların bulunma olasılığını artırır. Ayrıca
sularda Ca 2+ iyonu derişiminin fazla olması birey- Aşağıda yumuşak su ile ilgili bir kavram haritası veril-
lerde böbrek taşı oluşma riskini de artırır. miştir.
İçimi lezzeti değildir.
Y Çaydanlıklarda ve ısıtıcı yüzeylerde ki-
Sert sular ile yıkanan giysilerin rengi matlaşır ve I
U reç birikimi azdır.
yıpranır.
Sert sular lavabo ve musluk gibi yüzeylerde kireç M
U Ütü, bulaşık ve çamaşır makinelerinin
oluşumuna yol açar. II
Ş kullanım ömrünü artıran bir unsurdur.
A
K III Ağızda acı tat bırakmaz, içimi lezzetlidir.
S Temizlikte fazla miktarda sabun sarfiya-

IV
U tına neden olur.
Buna göre kavram haritasında yumuşak su ile ilgili

Kireç tutmuş duş başlığı verilenlerden hangileri doğrudur?
A) I, II, III ve IV B) I, II ve III C) I ve II
Sert sular kağıt, boya, tekstil ve gıda endüstrilerinde
kullanım için uygun değildir. Çünkü sert sularda D) II ve III E) II ve IV
bulunan katyonlar kağıdın, boyanın, kumaşın ve gı-

Fazla miktarda sabun sarfiyatına neden olan sular
danın kalitesini bozar. sert sulardır. (IV ifade yanlış)
Sert sular, cam malzemeleri matlaştırarak zamanla Cevap: B
aşınmasına neden olur.
Su Arıtımı Nedir?
Kireç Oluşumu Nasıl Engellenir?
Ham suların kulla-
Su ısıtıcılarımızda kireç oluşumunu önlemek için su nılmadan önce renk,
içerisine asidik özellik gösteren sirke ya da limon koku, bulanıklık, ilet-
gibi maddeler ilave edilerek ısıtma işlemi yapılabilir. kenlik ve zararlı mik-
roorganizmalar gibi
Yumuşak Suyun Özellikleri
istenmeyen özellik-
Yumuşak suların kullanımı aile bütçesine birçok Su arıtma tesisi
lerinden arındırılarak
açıdan katkı sağlar.
iyileştirilmesine su arıtımı denir.
Yumuşak sular, daha az sabun ve temizlik mal-
Yağmur suları da su kaynakları arasında yer alır.
zemesi kullanarak tasarruf etmemizi sağlar.
Hatta bazı bölgelerdeki yağmur suları içilebilir. An-
Borularda tortu ve kireç oluşumunu engelleyerek
cak yağmur sularının havadaki kirleticileri barındı-
su tesisatımızın ömrünü uzatır. rabileceği unutulmamalıdır. Bu nedenle yağmur su-
Su ısıtıcılarımızın, bulaşık ve çamaşır makinele- ları içilmeden önce istenmeyen özellikleri iyileştiril-
rimizin kullanım ömrünü uzatır. melidir.
Enerjiden tasarruf etmemizi sağlar. Yağmur suları her-
Yumuşak su kullanılarak pişirilen yemekler daha hangi bir kirletici
lezzetli olur. içermediği durum-
Banyo ve lavabolarda leke oluşumunu engeller. larda saf kabul edi-
Cam malzemelerimizde (bardak, tabak vb.) çizik- lir. Saf su, renksiz,
lerin oluşumunu önler. kokusuz ve tatsız-
Tıraş sonrası yanmaları azaltır. dır. İçerisinde iyon- Yağmur suyu
2+ 2+
Giysilerimizin daha parlak görünmesini sağlar ve lar bulunmaz (Ca , Mg , …). İçilmesinin sağlık
yıpranmasını önler. açısından zararı yoktur.
Yumuşak suların içimi lezzetlidir. AYDIN Yayınları TYT. Soru Bankası
Doğa ve Kimya Test 1, 2, 3'ü
Yumuşak su ile demlenen çay daha berrak olur. çözebilirsiniz.
6. B
89
TEST - 1 DOĞA VE KİMYA
1. Doğal su kaynaklarından biri ile ilgili aşağıda bazı 4.

bilgiler verilmiştir.
%97
• Tatlı su kaynakları arasında yer alır.
• Yüzey sularındandır.
• İçilebilir ve doğrudan kullanılabilir
özelliktedir. %3
Dünyadaki su
Buna göre özellikleri verilen doğal su kaynağı
aşağıdakilerden hangisi olabilir? Yukarıdaki dairesel grafikte dünyadaki toplam su
miktarı pembe ve mavi olarak yüzdelik dilimlerine
A) Denizler B) Göller C) Okyanuslar göre belirtilmiştir.
D) Buzullar E) Kaynak suları Buna göre;
I. Mavi tatlı, pembe tuzlu su kaynaklarının yüzde-

lerini gösterir.
II. Mavi ile belirtilen su kaynaklarının büyük bir
kısmını buzullar oluşturmasına karşın katı hâl-
de olduğu için doğrudan kullanılamaz.
III. Nehirler, yeraltı suları, topraktaki ve atmosferde-
2. Su kaynakları ile ilgili;
ki nem dairesel grafikteki %3 diliminde yer alır.
I. Yüzey sularının tümü tuzlu olduğu için doğru-
IV. Pembe ile belirtilen kısımda bulunan su kay-
dan kullanılamaz.
nakları tarımda sulamada kulanılabilir.
II. Yeraltı suları içme suyu olarak kullanılabilir.
V. Dünyadaki su kaynaklarının en büyük yüzdelik
III. Tatlı sular dünyadaki su kaynaklarının çok az kısmını okyanus ve denizler oluşturur.
bir kısmını oluşturur.
yargılarından hangisi yanlıştır?
3. Su, tüm canlılar için hayati öneme sahip yaşam sı- 5. I. Suyun bir yerden başka bir yere taşınmasını
vısıdır. sağlama
Bu durum; II. Kirleticilerden arındırma

III. İçilebilir ve doğrudan kullanılabilir su miktarında
I. İyi bir çözücü olması
azalma
II. Sindirim, solunum, boşaltım gibi metabolik faa-
liyetlerde kullanılması Verilenlerden hangileri su döngüsünün sonuç-
ları arasında yer almaz?
III. Pek çok canlı için doğal yaşam ortamı olması
verilenlerden hangileri ile ilişkilendirilebilir? A) Yalnız III B) Yalnız II C) Yalnız I
A) I ve II B) II ve III C) I ve III D) I ve III E) II ve III
D) I, II ve III E) Yalnız II
1. B 2. C 3. D 4. D 5. A
90
DOĞA VE KİMYA TEST - 2
1. Su arıtımında suda istenmeyen özellikler tama-
4.
men veya kısmen iyileştirilir. 4 2
3
I. Çok sert sularda Ca2+ ve Mg2+ gibi iyonların 1

çöktürülerek uzaklaştırılması
II. Suda bulanıklığın ve aşırı iletkenliğin giderilmesi
III. Zararlı mikroorganizmaların uzaklaştırılması
Buna göre yukarıda verilen işlemlerden hangi- 5

leri su arıtımında yapılabilir?
Görselde yer alan su döngüsü olayı ile ilgili;
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II I. 1. durum güneş etkisi ile suyun deniz veya göl-
lerden buharlaştığını ifade etmektedir.
II. 2. ve 5. durum ile suyun bir yerden başka bir ye-
re su döngüsü sayesinde taşındığı açıklanabilir.
II. 3. ve 4. durumda suyun gaz hâlinin yoğuşma
ve donma olayları ile yeryüzüne döndüğü gö-
rülmektedir.
2. Ayşe Öğretmen yeni atandığı ilde;
verilenlerden hangileri doğrudur?
I. Bardak ve tabaklarında beyaz lekelerin oluştu- A) I ve II B) II ve III C) I ve III
ğunu
D) I, II ve III E) Yalnız I
II. Su ısıtıcısında çok kısa sürede tortu oluştuğunu
III. Ellerini yıkarken sabunun fazla köpürmediğini
gözlemlemiştir.
5.
Buna göre Ayşe Öğretmenin gözlemlerinden
hangileri kullandığı musluk suyunda Ca2+ ve-
ya Mg2+ iyonlarının derişiminin fazla olduğunu
gösterir?
A) I ve II B) II ve III C) I, II ve III 1. Hava kirliliği olmayan bir 2. İçme suyu

bölgedeki yağmur suyu
D) Yalnız III E) Yalnız II
3. Suyun insan vücudunda-

ki görevleri ile ilgili aşa- 3. Kireçli su
ğıdakilerden hangisi yan- Şekildeki görsellerde verilen su örnekleri ile ilgi-
lıştır? li aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) Vücut ısısının düzen- A) 1. görseldeki su, saf suya en yakın özelliktedir.

lenmesi B) 3. görselde birim hacimdeki Ca2+ ve Mg2+ iyon-
B) Eklemleri kayganlaştı- ları miktarı diğerlerinden fazladır.
rarak hareketin kolaylaştırılması C) 3. görselde kireçli su kaynatılarak Ca2+ ve Mg2+
C) Kanın pıhtılaşmasının önlenmesi iyonlarının bir kısmı ortamdan çöktürülerek
uzaklaştırılabilir.
D) Toksinlerin uzaklaştırılması
D) 3. görseldeki su, 2. görseldekinden yumuşaktır.
E) Metabolik faaliyetlerde enerji ve ısı olarak kulla-
E) Temizlikte sabun sarfiyatı en fazla olan 3. gör-
nılması
seldeki sudur.
1. E 2. C 3. E 4. D 5. D
91
ÇEVRE KİMYASI
• Hava, su ve toprak kirliğine sebep olan kimyasal kirleticileri açıklar.
– Hava kirleticiler olarak azot oksitler, karbon dioksit ve kükürt oksitleri üzerinde durulur.
– Su ve toprak kirleticiler olarak plastikler, deterjanlar, organik sıvılar, ağır metaller, piller ve endüstriyel atıklar açıklanır.
ÇEVRE KİMYASI Hava kirliliğine neden olan başlıca sebepler şunlardır:

Çevre Nedir? • Volkanik patlamalar
Tüm canlıların yaşamlarını
• Orman yangınları
sürdürdükleri, birbirleri ile
etkileşim halinde bulun- • Toz fırtınaları
dukları fiziksel, sosyal, kül-
• Fosil yakıtlar
türel ve ekonomik ortama
çevre denir. Canlıların, ya- • Fabrika bacalarından çıkan gazlar
şamlarını sağlıklı bir şekilde sürdürebilmeleri için • Ulaştırma faaliyetleri
temiz bir çevre gereklidir.
Hızlı nüfus artışı • Sprey ve deodorantlar
Plansız kentleşme Karbon dioksit

Sanayi kuruluşlarının sayısının artması
İnsanların doğayı tahrip etmeleri
Hava kirleticiler
Ormanlık alanların azalması
Yangınlar
Azot oksitleri Kükürt oksitler
Enerji talebinin artması
gibi daha birçok faktör çevre kirliliğine neden olmaktadır.
ÖRNEK 7
Hava Kirliliği I. Hava kirleticiler, doğal olaylar ya da insan faaliyetle-
ri sonucu atmosfere salınabilir.
Çevre Kirliliği Su Kirliliği
II. Volkanik patlamalar ve toz fırtınaları hava kirliliğine
Toprak Kirliliği neden olan doğal unsurlardır.
Hava Kirleticiler III. Hava kirleticiler sadece canlılara zarar verir.

Atmosfere, canlı ve cansız varlıklara, çevreye zarar Yukarıda verilen bilgiler doğru (D) veya yanlış (Y)
veren kirletici veya kirleticilerin havada bulunması olarak belirlendiğinde aşağıdaki sıralamalardan han-
durumuna hava kirliliği denir. Hava kirletici bir çok gisine ulaşılması doğru olur?
unsur bulunmakla birlikte bu kirleticiler her zaman
gözle görülmeyebilir. A) D, D, D B) Y, D, D C) D, Y, D
Hava kirliliği, insanların ve diğer canlıların sağlığı- D) D, D, Y E) Y, D, Y
nı ciddi bir şekilde tehdit etmektedir. İnsanlarda as-
tım ve bronşit gibi solunum yolu hastalıklarına se-
Hava kirleticiler volkanik patlamalar, orman yangınla-
bep olmaktadır. Ayrıca kalp ve damar hastalıkları-
rı, toz fırtınaları gibi doğal olaylar sonucu atmosfere
na da neden olur. karışabildiği gibi endüstriyel faaliyetler ve ulaşım gibi
insan faaliyetleri sonucunda da oluşabilir.
Hava kirleticiler hem canlı hem de cansız varlıklara za-

rar verebilir.
Cevap: D
Kirli hava solunumu güçleştirir.
7. D
92
Azot Oksitler (NOX ) Azot oksitler;

Azot oksitler genel olarak “NOX” şeklinde gösterilirler. • Solunum hastalıklarına,
Atmosferin hacimce yaklaşık %78’ini azot gazı • Baş ağrılarına,
oluşturur. Azot (N 2) gazı yüksek sıcaklık değerle- • Akciğer fonksiyonlarının aksamasına,
rinde oksijen (O2) gazı ile tepkimeye girerek azot
• Zehirlenmelere,
oksitlerini (NO, NO2) oluşturur.
• Öksürük ve hırıltılı nefes almaya,
• İştahsızlığa neden olabilir.
Karbon dioksit (CO 2)
Karbon dioksit, atmosferde doğal olarak bulunan

renksiz ve kokusuz bir gazdır.
Soluk alıp verdiğimizde karbondioksit açığa çıkar.
Günlük hayatımızın merkezindeki CO 2 yoğunluğu

Yıldırım olayı etkisi ile havadaki azot gazı (N2),
düşükse kirletici değildir. Karbon dioksit yoğunluğu
oksijenle tepkimeye girer.
%5 - 10 arasında olan hava toksik özelliktedir ve kı-
N2(g) + O 2(g) + ısı $ 2NO(g) sa sürede ölümlere neden olur.
Suda çözünmeyen NO gazı, oksijen ile tepkime ve-
Taşıtların egzoz gazları, kömür, petrol ve doğalgaz
rerek suda çözünen NO2 gazını oluşturur.
gibi fosil yakıtların kullanımı gibi faktörler atmosfer-
2NO(g) + O 2(g) $ 2NO2(g) + ısı deki CO2 miktarının çok yüksek değerlere ulaşma-
sına neden olur.
Azot dioksit (NO2) havadaki su buharı ile birleşerek
asit yağmurlarının oluşumuna neden olan nitrik asi-
di (HNO3) oluşturur.
3NO2 + H 2O $ 2HNO 3 + NO
Azot oksitler, ozon (O3) gazı oluşumunu artırırlar.

Ozon, sera etkisine neden olan gazlardan biri oldu-
ğu için azot oksitlere “dolaylı sera gazı” da denir.
Azot oksitlerin başlıca kaynakları
Araba egzoz gazları
Fabrika baca gazları

Petrol, bir fosil yakıttır.
Fosil yakıtlar
Karbon dioksit, sera etkisine neden olan gazların ba-
şında gelir. Küresel ısınma ve iklim değişikliklerine
neden olur.
Karbon monoksit (CO)
Karbon içeren yakıtların tam yanmaması sonucu

açığa çıkar.
Renksiz ve kokusuz bir gazdır.
Kandaki hücrelerin oksijen taşıma kapasitesini azaltır.
Zehirli bir gazdır.
Egzoz gazları
93
Kükürt oksitler (SO2, SO3) Mermerden yapılmış tarihi

Petrol, kömür gibi fosil yakıtların kullanımı, volkanik eserlerin aşınarak zarar
patlamalar gibi faaliyetler sonucunda kükürt dioksit görmesine neden olur.
(SO2) gazı açığa çıkmaktadır. Arabaların kaportalarına
ve metal yüzeylerine za-
SO2, renksiz ve keskin kokulu bir gazdır.
rar verir. Aşınan bir tarihi eser
Bitki örtüsüne zarar verir.
Toprağın verimini düşürür.
Ormanlık alanların yok olmasına neden olur.
ÖRNEK 8
I. Azot monoksit (NO)

II. Karbon dioksit (CO2)
III. Kükürt trioksit (SO3)
Volkanik patlamalar sonucu SO2 gazı açığa çıkar.
IV. Karbon monoksit (CO)
SO2, NO2 ile tepkime vererek kükürt trioksidi (SO3)
V. Azot dioksit (NO2)
oluşturur.
Yukarıda verilen hava kirletici gazlardan hangileri
SO2(g) + NO2(g) SO3(g) + NO(g)
doğrudan asit yağmurlarının oluşumuna neden olur?
SO3 ise atmosferdeki su buharı (H2O) ile tepkimeye
A) I ve V B) II, III ve V C) I, II ve III
girerek H 2SO4 ü (sülfürik asit) oluşturur.
D) II, III IV ve V E) I, II, III, IV ve V
SO3 gazı, asit yağmurlarının oluşumuna neden
olur.
Karbon dioksit (CO2), kükürt trioksit (SO3) ve azot di-
SO3(g) + H 2O(g) H2SO4(g) oksit (NO2) gazları atmosferdeki su buharı ile tepkime-
ye girerek asit yağmurlarının oluşumuna neden olur.
Uyarı!
Cevap: B
SO2 gazının uzun süre solunması, astım, bron-
şit gibi solunum rahatsızlıklarına neden olur.
Asit yağmuru
Rüzgâr
ÖRNEK 9
Aşağıda verilenlerden hangisi asit yağmurlarının olum-

suz etkileri arasında yer almaz?
Buharlaşma
A) Metal yüzeyleri aşındırma
Kirlilik Ölü
bitkiler
B) İnsanlarda cilt rahatsızlıklarına neden olma
C) Toprağın verimini azaltma
D) Buzullarda erimeye neden olma
Okyanus E) Suların asitlik düzeyini artırma
Buzulların erimesi asit yağmurlarının değil, küresel

Asit yağmurlarının oluşumu ısınma probleminin neden olduğu bir çevre sorunudur.
Asit yağmurlarının olumsuz etkileri; Cevap: D
İnsanlarda akciğer ve cilt hastalıklarına neden olur.

Suların asitlik derecesini artırarak, tatlı su kaynak-
larının kirlenmesine neden olur.
8. B 9. D
94
Sera Etkisi ÖRNEK 10

CO2, atmosferde düşük oranda bulunan bir gazdır.
Çeşitli sebepler ile atmosferdeki CO 2 miktarı arta- Atmosferde sera etkisine neden olan gazların mikta-
bilir. Atmosferde miktarı artmış olan CO 2 gazı, at- rının artması;
mosferin yüksek katmanlarında bir tabaka oluş- I. Hava kirliliği
turarak güneşten gelen ışınların atmosfer dışına
II. Dünya’nın aşırı derecede ısınması
çıkmasına engel olur. Bu olaya sera etkisi denir.
III. İklim değişiklikleri
Güneş verilenlerden hangilerine yol açar?
Sera gazları
A) Yalnız II B) I ve III C) II ve III
Se
ra
ga
rı
zla
zla
rı
ga
ra
Se
Aerosol Atmosferde sera etkisine neden olan gazların mikta-

rının artması; hava kirliliği, Dünya’nın aşırı derecede
ısınması, iklim değişiklikleri, buzulların erimesi vb.
olaylara yol açar.
Cevap: E
Atmosferdeki CO2 gazı, sera örtüsü gibi Dünya’yı kuşatır.
Sera etkisine neden olan gazlar;

• Karbon dioksit (CO2),
• Su buharı (H2O),
• Metan (CH4),
ÖRNEK 11
• Azot oksitler, Aşağıda verilen maddelerden hangisi sera etkisine
• Ozon (O3)
neden olan gazlar arasında yer almaz?
• Kloroflorokarbonlardır (CFC).
Atmosferdeki sera gazlarının miktarı; A) Ozon (O3) B) Karbon dioksit (CO2)
Fosil yakıtların aşırı kullanımı, C) Karbon monoksit (CO) D) Su buharı (H2O)
Taşıt sayısının artması,
Sanayi kuruluşlarının sayısının artması, E) Metan (CH4)
Ormanlık alanların çeşitli sebeplerle azalması,
Sprey ve deodorantların aşırı kullanımı Karbon dioksit (CO2), ozon (O3), su buharı (H2O) ve me-
gibi faaliyetler sonucu artmaktadır. tan (CH4) sera etkisine neden olan gazlardandır.
Sera etkisi, Dünya’nın aşırı derecede ısınmasına Karbon monoksit (CO) gazı sera etkisine neden olmaz.
neden olur. Bu olay sonucunda canlılar küresel
Cevap: C
ısınma tehdidi ile yüz yüze gelirler.
Küresel ısınma;
İklim değişikliklerine,
Canlı türlerinin yok olmasına,
Buzulların erimesine,
Deniz seviyelerinde artışa neden olur.
Ozon Tabakasının İncelmesi

Ozon (O3) gazı, atmosferde çok az miktarda bulu-
nan gazlardan biridir. Atmosferin alt katmanlarında
bulunan ozon hava kirleticilerden biri iken, atmos-
ferin üst katmanlarında bulunan ozon gazının oluş-
turduğu tabaka (ozonosfer) Dünya’yı Güneş’ten
gelen zararlı mor ötesi (UV) ışınlardan koruyan bir
kalkandır.
Buzulların erimesi
10. E 11. C
95
Kloroflorokarbonlar (CFC) gibi klor ve flor element- Hava kirliliğini önlemek için alınabilecek tedbirlerden
lerini içeren kimyasallar ozon tabakasına zarar ve- bazıları şunlardır:
rerek, tabakanın incelmesine neden olur. Ozon ta-
Fabrika bacalarına filtre takılması,
bakasındaki incelme sonucu zararlı ultraviyole ışın-
ları Dünya’ya ulaşır ve tüm canlılara zarar verir. Motorlu taşıtların bakımının zamanında yapılması,
Yakma sistemlerinin (araç, bina ısıtma sistemleri,
GÜNEŞ
termik santraller gibi) veriminin arttırılması
Fosil yakıtlar yerine temiz ve yenilenebilir enerji
kaynaklarının tercih edilmesi,
ay
Uz Planlı kentleşme,
r
sfe Endüstri kuruluşlarının şehir merkezlerinden uzak
no
İyo yerlere kurulması,
s fer
zo OZON TABAKASI
Me sfer Ormanlık alanların artırılması.
to
ra
St r
sfe
o po
Tr Çevre kirliliğine neden olan unsurlar; doğal unsur-
lar ve insan faaliyetleri sonucunda oluşabilir.
UV ışınları Volkanik patlamalar, depremler, kum fırtınaları, sel
Ozon tabakasının incelmesi, insanlarda cilt kanse- baskınları, … çevre kirliliğine neden olan doğal un-
rine, göz hastalıklarına ve canlılarda kalıtım (DNA)
surlardır.
bozukluklarına neden olur. Ayrıca canlıların bağı-
şıklık sistemlerinde de bozukluklara neden olabilir.
• Klima sistemlerinde ve buzdolaplarında soğutucu
gaz olarak kullanılan kloroflorokarbonlar (CFC),
• Aerosollerdeki (parfüm, deodorant, saç spreyi)
itici gazlar,
• Tarımda böcek ilacı olarak kullanılan metil bromid,
• Isı yalıtımında kullanılan köpükler,
• Yangın söndürücülerde kullanılan kimyasallar,
Sel baskını Kum fırtınası
ozon tabakasına zarar veren maddeler arasındadır.
Ozon tabakasının kendini yenileyebilmesi için bu
tür kimyasalların kullanımı azaltılmalı ve sınırlandı- Evsel ve endüstriyel atıkların çevreye bırakılması,
rılmalıdır. fosil yakıtların aşırı kullanımı, egzoz gazları, tarımda
aşırı kimyasal gübre ve böcek ilacı kullanılması gibi
ÖRNEK 12 unsurlar ise çevre kirliliğine neden olan insan faali-
Ozon tabakası ile ilgili aşağıda verilen ifadelerden yetleridir.
hangisi yanlıştır? Su ve Toprak Kirleticiler
A) İnsanların yaşamlarını devam ettirebilmesi açısın-
dan önem arz eden bir katmandır. Dünya’daki hızlı nüfus artışı ve insan faaliyetleri
B) Ozon tabakasına zarar veren kimyasalların başında çevre kirliliğini de beraberinde getirmektedir.
kloroflorokarbonlar (CFC) gelir. Su ve toprak kirliliğine neden olan başlıca mad-
C) Ozon tabakasının incelmesi sonucu yeryüzüne ula- deler şunlardır:
şan ultraviyole ışınlar insanlarda cilt kanseri riskini
• Evsel ve endüstriyel atıklar
artırır.
D) Ozon tabakası delindiği taktirde kendini yenileyemez. • Plastikler
E) Atmosferin alt katmanlarında bulunan ozon hava • Deterjanlar
kirletici bir gazdır.
• Petrol ve türevleri (organik sıvılar)
Zararlı kimyasalların kullanımına engel olunursa ozon • Ağır metaller
tabakası kendini yenileyebilir.
• Piller
Cevap: D
• Kimyasal gübreler
• Böcek öldürücü ilaçlar

12. D
96
Plastikler Organik Sıvılar

Plastiklerin ham maddesi petrol ve türevleridir. Organik maddelerin temel elementi karbondur (C).
Plastikler yapılarında karbon (C), hidrojen (H), oksi- Karbon (C) yanında, hidrojen (H), oksijen (O), azot
jen (O), azot (N) gibi elementleri içeren polimerlerdir. (N), kükürt (S) ve halojenler adı verilen elementler
Hafif, esnek, kolay şekil verilebilir, dayanıklı, ısı ve de bulunabilir.
elektrik yalıtkanlığına sahip olan malzemelerdir. Petrol, benzen, karbon tetraklorür, aseton, metil al-
Poşet ve ambalaj yapımı, plastik şişe yapımı, oyun- kol, etil alkol, toluen organik sıvılara örnektir.
caklar, mutfak malzemeleri, tekstil ürünleri gibi pek Organik sıvılar plastik, boya, ilaç, petrokimya gibi
çok kullanım alanına sahiptir. daha birçok endüstriyel alanda kullanılır.
Plastiklerin birçoğunun geri dönüşümü mümkündür. Organik sıvıların çoğu polar bir çözücü olan suda
Plastikler toprağın geçirgenliğini azaltır. Örneğin; çözünmez.
tek kullanımlık plastik tabak ve bardaklar yaklaşık Organik sıvılar, suya ya da toprağa karıştıklarında
500 yıl doğada bozunmadan kalabilmektedir. kirletici etki yapar.
Okyanus ve denizlere karışan plastikler suda yaşa- ÖRNEK 13

yan canlılara zarar verir ve yeraltı sularına zararlı
Organik sıvılar ile ilgili;
kimyasalların karışmasına neden olur.
I. Karbon (C) atomu içerirler.
II. Petrol, benzen, etil alkol örnek verilebilir.
III. Tümü suda iyi çözünür.
IV. Boya, plastik, ilaç ve petrokimya gibi alanlarda yay-
gın olarak kullanılırlar.
V. Kalıcı su ve toprak kirliliğine yol açarlar.
yukarıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır?
Plastik atıkların oluşturduğu kirlilik

Organik sıvılar genellikle apolar yapılı maddeler olduk-
Deterjanlar ları için polar bir çözücü olan suda bir çoğu çözünmez.
Petrol ve türevlerinden elde edilir.
Cevap: C
Temizleyici özelliğe sahip olan yüzey aktif madde-
lerdir.
Ağır Metaller
Ağır metaller, yer kabuğunda doğal olarak bulunan
elementlerdir.
Demir (Fe), bakır (Cu), nikel (Ni), çinko (Zn), kadmi-
yum (Cd), kurşun (Pb), cıva (Hg), ...
Atom ağırlıkları ve yoğunlukları genellikle yüksektir.
Isı ve elektriği iyi iletirler.
Genel olarak zehirli olup, çevre üzerinde olumsuz
Deterjan
etkileri vardır.
Toksik özelliğe sahip olan deterjanlar yapılarındaki
fosfatlar nedeni ile su ve sudaki canlıların yaşamı
üzerinde olumsuz etkiye sahiptir.
Fosfatlar, sularda aşırı yosunlaşmaya neden olurlar.
Bu durum oksijen gazının (O2) sudaki çözünürlüğü-
nü azaltarak, sularda yaşayan canlıların yaşamını
tehdit eder.
Deterjanların bazıları yapılarında benzen ( )
halkası içerir. Yapılarında benzen halkası bulundu-
ran deterjanların doğada mikroorganizmalar tara-
fından parçalanması oldukça zordur. Bu nedenle
su ve toprak kirliliğine neden olurlar. Bakır madeninin oluşturduğu kirlilik
13. C
97
Özellikle maden işletmeleri, boya ve otomotiv en- Petrol rafinerileri,

düstrisi, matbaacılık, tekstil işletmelerinin atık sula- Otomobil fabrikaları,
rı ağır metal kirliliği içermektedir.
Çimento fabrikaları,
Toprakta bulunan ağır metaller çözündüklerinde
Tekstil fabrikaları,
yeraltı sularına karışır ve bitkiler aracılığı ile canlı-
lara zarar verir. Elektrik üretim santralleri
gibi birçok tesiste endüstriyel atık açığa çıkar.
Piller
Bu atıkların arıtımları doğru bir şekilde yapılmadığı
Piller, kimyasal enerjiyi elektrik enerjisine dönüştü- takdirde çevre kirliliğine neden olurlar.
rerek yapısında depolayan aygıtlardır.
Pilin türüne göre kimyasal içeriği değişir.
ÖRNEK 14
Kurşun, bakır, cıva, nikel, kadmiyum gibi ağır me- Kirletici madde En fazla kirlettiği ortam
talleri içerir. • Karbon monoksit (CO) • Su
• Tarımsal faaliyetlerde • Hava
Cep telefonları, dizüstü bilgisayarlar, hesap maki-
kullanılan böcek ilaçları
neleri, saatler gibi cihazlar pil ile çalışmaktadır.
• Organik sıvılar • Toprak
Yukarıda verilen çevre kirletici maddeler ile en fazla
kirlettiği ortam doğru olarak eşleştirildiğinde aşağı-
daki görsellerden hangisi oluşur?
A) B) C)
D) E)
Atık piller
Pillerin akü gövdesi paslandığında yapısındaki kim-

yasal maddeler toprağa oradan da sulara karışır.
Karbon monoksit (CO) havayı, tarımsal faaliyetlerde
Piller kullanıldıktan sonra çöpe atılmamalıdır. Özel
kullanılan böcek ilaçları toprağı, organik sıvılar ise en
pil toplama kutularına atılmalıdır. çok suyu kirletir.
Cevap: B
Endüstriyel Atıklar
Endüstriyel tesislerde bir işlem öncesi veya sonra-
sında açığa çıkan ve çeşitli fiziksel hâllerde olabi- Su ve toprak kirliliğini önlemek için alınabilecek
tedbirlerden bazıları şunlardır:
len atıklara endüstriyel atık denir.
Endüstriyel atıkların arıtımı doğru bir şekilde yapıl-
malı,
Plastikler ve atık piller geri dönüşüm kutularına atıl-
malı,
Temizlikte deterjan yerine sabun gibi kolay parçala-
nabilir ürünler tercih edilmeli,
Tarımda doğal gübreler kullanılmalı,
Aşırı kimyasal gübre ve böcek ilacı kullanımı önlen-
meli,
Atık yağlar lavabolara dökülmemeli,
Nükleer enerji bilinçli kullanılmalıdır.
Endüstriyel atıklar
14. B
98
ÖRNEK 15 ÖRNEK 17
Aşağıda verilen kimyasal maddelerden hangisi su ve I. Atık piller, plastikler ve cam malzemeler geri dönü-
toprakta kalıcı kirliliğe neden olmaz? şüm kutularına atılmalıdır.
A) B) II. Soğutucu sistemlerde kloroflorokarbonların (CFC)
kullanımı yaygınlaştırılmalıdır.
III. Evsel ve endüstriyel atıkların arıtımı doğru şekilde
yapılmalıdır.
Yukarıda verilenlerden hangileri çevre kirliliğini azalt-
mak veya önlemek amacı ile alınması gereken tedbir-
Kimyasal gübre Plastikler
ler arasında yer alır?
C) D)
Soğutucu sistemlerde kullanılan kloroflorokarbonlar

(CFC) ozon tabakasının incelmesine ve sera etkisine
neden olmaktadır.
Atık yağlar Ağır metaller Cevap: C
E)
Sabun
ÖRNEK 18
Genellikle atom ağırlıkları ve yoğunlukları yüksek olan
Temizlikte kullanılan sabunlar doğada kolay parçalan- metaller, ağır metaller olarak adlandırılır. Kurşun (Pb), cı-
dıkları için kalıcı su ve toprak kirliliğine neden olmazlar. va (Hg), kadmiyum (Cd), bakır (Cu), demir (Fe), çinko (Zn)
vb. elementler ağır metallere örnek verilebilir.
Cevap: E
Buna göre ağır metaller ile ilgili;
I. Kalıcı toprak kirliliğine neden olurlar.
ÖRNEK 16 II. Kalıcı su kirliliğine neden olurlar.
III. Genellikle zehirlidirler.
Aşağıda verilenlerden hangisi çevreci bir bireyin ser-
gileyeceği davranışlardan biri olamaz?
A) Ulaşımda toplu taşıma araçlarını tercih etmek A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
B) Atık pilleri evsel atıklar ile aynı çöp kutusuna atmak D) II ve III E) I, II ve III
C) Yağmur sularını toplayarak araç yıkarken kullanmak
D) Güneş, rüzgar enerjisi gibi yenilenebilir enerji kay- Ağır metaller (Hg, Pb vb.) genellikle zehirli olup toprak
ve suda kalıcı kirliliğe neden olurlar.
naklarını kullanmak
E) Tarımsal faaliyetlerde doğal gübre kullanmak Cevap: E
Atık piller, evsel atıklar ile aynı çöp kutusuna atılma-

malıdır. Atık pillerin akü gövdesi paslandığında kim-
yasallar toprağa oradan da içme sularına karışabilir.
Cevap: B
Doğa ve Kimya Test 4, 5, 6, 7'yi
çözebilirsiniz.
15. E 16. B 17. C 18. E

99
TEST - 3 DOĞA VE KİMYA
1. Sera etkisine neden olan gazlar, sera örtüsü gibi 4. I. II.

Dünya’yı kuşatır ve Güneş’ten gelen ışınların at-
mosfer dışına çıkışına engel olur. Bunun sonucun-
da da canlılar küresel ısınma problemi ile karşılaşır.
Buna göre;
Plastikler Tarihi eserler
I. Kloroflorokarbonlar (CFC)
III.
II. Argon (Ar)
III. Su buharı (H2O)
verilenlerden hangileri küresel ısınmaya neden

olan gazlardandır?
Kaporta ve metal yüzeyler
Asit yağmurları yukarıda verilenlerden hangileri-
D) I ve III E) I, II ve III nin aşınarak zarar görmesine neden olur?
A) Yalnız II B) I ve II C) II ve III
2. Hava kirletici gazlardan biri olan azot dioksit
(NO2) ile ilgili;
I. Toksik (zehirli) özelliktedir.

II. Atmosferdeki su buharı ile tepkimeye gire-
rek asit yağmurlarına neden olan nitrik asidi
(HNO3) oluşturur. 5. Aşağıda verilenlerden hangisi küresel ısınma
probleminin sonuçlarından biri değildir?
III. Suda iyi çözünür.
verilen ifadelerden hangileri doğrudur? A) Buzulların erimesi
B) Deniz ve okyanus su seviyelerinin artması

A) I, II ve III B) II ve III C) I ve II
C) Bazı canlı türlerinin yok olması
D) Yalnız II E) Yalnız I
D) Suların asitlik derecesinin artması
3. E) İklim değişiklikleri
6. Hava Kirletici Çevre Sorunu

I. Fosil yakıtlar II. Volkanik patlamalar
I. Karbon dioksit (CO2) a. Asit yağmuru
II. Kükürt dioksit (SO2) b. Sera etkisi
III. Kloroorokarbon c. Ozon tabakasının
(CFC) incelmesi
Yukarıda verilen hava kirleticiler ile neden oldu-

III. Endüstriyel faaliyetler ğu başlıca çevre sorunlarının doğru eşleştiril-
Yukarıda verilenlerden hangileri hava kirletici mesi aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir?
gazlardan biri olan kükürt trioksidin (SO3) kay-
A) I. b B) I. a C) I. b D) I. c E) I. a
nakları arasındadır?
II. a II. c II. c II. a II. b
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II III. c III. b III. a III. b III. c
1. D 2. A 3. E 4. C 5. D 6. A
100
DOĞA VE KİMYA TEST - 4
1. Yapısında karbon (C), hidrojen (H), oksijen (O), 3. Ozon tabakası (ozonosfer), Dünya’yı Güneş’ten
azot (N) gibi elementleri içeren monomerlerin uy- gelen zararlı ultraviyole ışınlarından korur.
gun koşullarda bir araya gelmesi sonucu oluştur-
I. II.
dukları dev moleküllere polimer denir. Plastikler
hafif, esnek, kolay şekil alabilen malzemelerdir.
Aerosollerdeki itici gazlar Isı yalıtımında kullanılan köpükler
III.
Plastik malzemelerin bir çoğu doğada bozunma- Yangın söndürücülerde kullanılan kimyasallar
dan yüzlerce yıl kalabilir. Pet şişeler 400 yıl, plas-
tik tabaklar 500 yıl, plastik poşetler 1000 yıl doğa- Yukarıda verilen maddelerden hangileri ozon taba-
da bozunmadan kalabilir. kasına zarar veren kimyasallar arasında yer alır?
A) Yalnız I B) II ve III C) I, II ve III

Buna göre plastikler ile ilgili;
I. Kalıcı su ve toprak kirliliğine neden olurlar. D) I ve III E) Yalnız II
II. Yakılarak imha edilmeleri durumunda hava kir-

letici gazlar açığa çıkar.
III. Atıkları geri dönüşüm kutularına atılmalıdır.

4. Aşağıda verilen maddelerden hangisi toprakta
kalıcı kirliliğe neden olmaz?
A) B)
2.
Canlılar üzerindeki
Plastik tabak Kağıt
Çevre Sorunu olumsuz etki
C) D)
I. Asit yağmuru a. Bazı canlı türlerinin yok
olması
II. Ozon tabakası- b. Solunum yollarında tahriş
nın incelmesi
III. Küresel ısınma c. Cilt kanseri
Pet şişe Petrol
Yukarıda verilen çevre sorunları ile canlılar üze-
E)
rinde neden oldukları bazı olumsuz etkilerin doğ-
ru eşleştirilmesi aşağıdakilerden hangisinde ve-
rilmiştir?
A) I. a B) I. b C) I. a D) I. b E) I. c
II. b II. c II. c II. a II. b Deterjan
III. c III. a III. b III. c III. a
1. E 2. B 3. C 4. B
101
KARMA TEST - 1 DOĞA VE KİMYA
1. 1 2 3. Suların çeşitli faktörlerle

kirlenmesi sonucu suda
çözünmüş hâlde bulunan
oksijen (O2) miktarı azalır
Orman yangınları ÇEVRE Çöl fırtınaları ve bu durum yaşam alanı
5 KİRLETİCİLER 3 su olan canlıların yaşam-
larını tehdit eder.
Yukarıdaki görselde sulak alanın kirlenmesine bağ-

lı olarak balık ölümleri gösterilmiştir.
Atık piller Volkanik patlamalar
Buna göre;
4
I. Fabrikadan arıtmadan çıkan atıklar
II. Ağır metaller (Cd, Hg, Pb. ...)
III. Suya sertlik veren Ca2+ ve Mg2+ iyonları
Kömür ile çalışan termik santral
IV. Asit yağmurları
Yukarıda çevre kirliliğine neden olabilecek bazı un-
V. Tarım ilaçları
surlara ait görsellere yer verilmiştir.
verilenlerden hangileri bu durumun nedenlerin-
Buna göre; den biri olamaz?
I. 1, 2 ve 3 doğal kirletici unsurlardır.
II. 5’in içerdiği ağır metallerin toprak ve suya ka-
rışması toprak ve suyu kirletir.
4.
III. 4’de fosil yakıtların kullanımına örnek verilmiş
H2O SO2 CO
olup bu durum asit yağmurlarına neden olur.
I II III
CO2 N2 O5
A) I, II ve III B) I ve II C) II ve III
IV V
D) I ve III E) Yalnız I Yukarıda formülleri verilen gazlardan hangisi
hava kirletici bir gaz olduğu halde asit yağmur-
larına neden olmaz?
5.
TOPRAK KİRLETİCİLER
2.
CO2 CH4 N2 O H2 O
I Yapay gübreler
Yukarıda verilen gazlarla ilgili;
II Deterjanlar
I. Başlıca sera gazlarıdır.
II. Küresel ısınmaya neden olurlar. III Nükleer atıklar
III. CO2 yoğunluğu %5-10 arasında olan hava tok- IV Hayvansal ve bitkisel atık ve gübreler
sik özelliktedir.
IV. CH4 ve N2O su buharı ile birleşerek asit yağ- V Zirai ilaçlar
murlarına neden olurlar.
Yukarıdaki görselde toprak kirliliğine neden olan
V. Atmosferde birikerek ısının atmosfer dışına
etkenler ile ilgili bir kavram haritası verilmiştir.
yansımasına engel olurlar.
Buna göre verilenlerden hangisi toprak kirlili-
yargılarından hangisi yanlıştır? ğine neden olan etkenlerden biri olamaz?
A) V B) IV C) III D) II E) I A) I B) II C) III D) IV E) V
1. A 2. B 3. C 4. C 5. D
102
DOĞA VE KİMYA KARMA TEST - 2
1. Sert sularda bulunan fazla 4. Fosil yakıtların (kömür, petrol ...) yanmasıyla oluşan
miktardaki Ca2+ ve Mg2+ gazlar, fabrika baca dumanları, asbest tozları, ara-
iyonları ısıtma-soğutma gibi ba egzozundan çıkan maddeler ve volkanik patla-
işlemler sonucunda CaCO3, malar sırasında açığa çıkan gazlar başlıca hava kir-
MgCO3 gibi tuzlar hâlinde leticilerdir.
çökerek tortu oluşturur.
Isıtma ve soğutma işlemlerinde boru ve kazan

iç yüzeylerinde tortu oluşumuna neden olan su-
yun aşağıda verilenlerden hangisi olması bek-
lenmez?
A) Kuyu suyu B) Musluk suyu C) Yer altı suyu
D) Yağmur suyu E) Göl suyu
Buna göre hava kirleticiler için aşağıda verilen

özelliklerden hangisi ortaktır?
A) Doğal olaylar sonucu oluşmaları

2. I. Tarımda zararlı böcek ve otlarla mücadelede
kullanılan ilaçlar B) Havadaki su buharı ile birleşerek asit yağmurla-
rına neden olmaları
II. Bilinçsiz ve fazla miktarda yapay gübre kullanımı
III. CH4 ve H2O gazlarının atmosferdeki miktarının C) Oda koşullarında gaz hâlde bulunmaları
artması D) Solunumla alınmaları sonucu insan sağlığına
IV. Deodorant ve spreylerden çıkan kloroflorokar- zararlı olmaları
bon gazları
E) Sera etkisi oluşturmaları
Yukarıda verilen çevre kirletici faktörlerden
hangileri toprak kirletici olduğu hâlde yer altı
sularına karışarak su kirliğine de neden olur?
A) Yalnız I B) Yalnız IV C) II ve III
D) I ve II E) I, II ve IV
3. I. Atık yağları biriktirerek, farklı bir alanda tekrar 5. Doğal veya insan faaliyetleri sonucu oluşan
kullanılmasını sağlama SO2, SO3 ve N2O5 gibi gazların atmosfere salını-
II. Organik sıvıları lavabolara veya giderlere döke- mını azaltma;
rek ortamdan uzaklaştırma
I. Asit yağmurları
III. Plastik malzemelerin geri dönüşüme kazandı-
II. pH değerinin düşmesi sonucunda toprağın ço-
rılması
raklaşması
IV. Kimyasal gübre kullanımının artırılması
III. Toprakta Pb, Hg ve Cd gibi ağır metal birikimi
Yukarıda verilenlerden hangileri toprak ve su
verilenlerden hangilerini önlemek amacıyla alı-
kirliliğini önlemede alınacak tedbirler arasında
nabilecek tedbirler arasında sayılabilir?
sayılabilir?
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve III
A) I ve II B) I ve III C) II ve IV
D) II ve III E) I ve II
D) I, II ve III E) II, III ve IV
1. D 2. D 3. B 4. D 5. E
103
YENİ NESİL SORULAR DOĞA VE KİMYA
1. Ülkemiz su zengini bir ülke değil, hatta sanılanın aksine yılda kişi başına GAZETE HABERİ
1519 m3’lük su miktarı ile “su sıkıntısı çeken” bir ülke durumundadır.
Türkiye nüfusunun 2030’da 100 milyona ulaşacağı ve kişi başına düşen su

miktarının 120 m3’e düşeceği öngörülmektedir.
Yukarıdaki haberi sınıfında okuyan ve su tasarrufu konusunda farkındalık oluşturmak isteyen Rüveyda Öğretmen,
Öğrencilerinden su tasarrufu için neler yaptıklarını paylaşmalarını istemiştir.
Kıvanç: Biz meyve, sebze ve yeşillikleri yıkadığımız su ile çiçeklerimizi suluyoruz.
Buğra: Ben eskiden duşta çok zaman geçirirdim. Şimdi kısa sürede çıkıyorum.
Güneş: Annem su tasarrufu yapmak için bazen bulaşık ve çamaşırları elde yıkıyor.
Buna göre su tasarrufu hakkındaki öğrenci paylaşımları ile ilgili;
I. Buğra kişisel kullanımdaki su miktarını azaltarak su tasarrufu yapmaktadır.
II. Kıvanç suyun tekrar tekrar kullanımına yönelik su tasarrufu örneği paylaşmıştır.
III. Güneş’in verdiği örnekte su tasarrufu yapılmış olmaz.
yorumlarından hangilerine ulaşılması doğru olur?
A) I ve II B) I, II ve III C) II ve III D) Yalnız II E) I ve III
• Duştan kısa sürede çıkmak kullanılan su miktarını azaltarak su tasarrufuna örnek verilebilir. (I. öncül doğru)
• Meyve ve sebze yıkanılan su ile çiçekleri sulama, suyun tekrar tekrar kullanılması ile su tasarrufuna yönelik bir uygulamadır.
(II. öncül doğru)
• Bulaşık ve çamaşırları tam doldurulmuş makine yerine elde yıkamak su kullanımını artıran bir durum olduğu için su tasar-
rufuna örnek olarak verilemez. (III. öncül doğru)
Cevap: B
2. Kloroflorokarbonlar (CFC), buzdolabı, klima ve derin dondurucu gibi soğutma sistem-

lerinde kullanılan soğutucu akışkanlardandır. Soğutma sistemlerinin çalışma prensi-
bi sıkıştırılan gazların aniden genleşmesi esasına dayanır. Genleşme sırasında gaz
soğuyarak bulunduğu ortamı da soğutur.
Doğaya salınan CFC’lerin yaklaşık 100 yıl ömrü olmakla birlikte yılda 800 000 met-
reküp CFC atmosfere çeşitli kaynaklardan salınmaktadır.
CFC’ler ozon tabakasındaki ozon ile reaksiyona girerler. CFC’ler ozon tüketen mad-
delerin başında gelmektedir.
Buna göre kloroflorokarbonlar (CFC);

I. Sera etkisi II. Küresel ısınma
III. Asit yağmurları IV. Ozon tabakasının incelmesi
verilen çevre sorunlarından hangilerine doğrudan neden olur?
A) Yalnız IV B) II ve IV C) I, II ve III D) I, II ve IV E) I, II, III ve IV
Kloroflorokarbonlar (CFC) sera etkisine ve küresel ısınmaya neden olan gazlardandır. Ayrıca CFC’ler ozon tabakasının incel-
mesine de neden olur.
NO2, CO2 ve SO2 gibi gazların atmosferdeki su buharı ile tepkimeye girmesi sonucu asit yağmurları oluşur.
Cevap: D
1. B 2. D
104

Booksfer 4k 8

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Booksfer 4k 8

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Digitally signed by

YAYIN YÖNETMENİ / KOORDİNATÖRÜ BETÜL BİBEROĞLU

YAZARLAR Ali DİNÇSÖNMEZ – Selin CANDIR – Özlem KÖKER

DİZGİ / GRAFİK AYDIN YAYINLARI DİZGİ BİRİMİ

ERTEM BASIM LTD. ŞTİ. / 0312 640 16 23

0312 418 10 02 • 0850 577 00 71 0312 418 10 09 0533 051 86 17

aydinyayinlari aydinyayinlari info@aydinyayinlari.com.tr

Bölüm Kapağı KARMA TEST - 3 DOĞA VE KİMYA

KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER

Yukarıda verilen davranışlardan hangisi çevre

Yukarıda verilenlerden hangileri tatlı su kay-

Deterjanlar Modülün sonunda

içeren karma testler

Yeni Nesil Sorular

Modülün genelinde yorum

akıllı tahta uygulamasından

yapma, analiz etme vb.

becerileri ölçen kurgulu

Alt Bölüm Testleri

sorulara yer verilmiştir.

Ayrıca modül sonunda

Her alt bölümün

tamamı yeni nesil sorulardan

sonunda o bölümle ilgili

oluşan testler bulunur.

testler yer alır.

Zayıf Etkileşimler A) NH3 B) BH3 C) C6 H6

Zayıf etkileşimlerle ilgili yukarıda verilen kav-

molekülleri ile ilgili;

yargılarından hangisi yanlıştır? (1H, 6C, 7N, 16 S)

KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER

KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER NOT

NOT II. Ca2+ + CO 32– $ CaCO 3 (İyonik yapısı

Bağ kararlılığı: N 2 > O 2 > H2

2. Bağ sağlamlığı: N2 > O2 > H 2, Bağ kararlılığı: N2 > O2 > H2

Lewis Yapısı (Elektron - Nokta Formülü) Bazı İyonların Lewis Yapıları

3. Elementin sembolü yazılır.

sı (DES) kadar nokta konur. (Noktalar element sem-

Sonra kalan elektron olursa ikinciler yerleştirilir.)

ron sayısı kadar bağ yapar.

Değerlik Y atomunun nükleon sayısı 31 olduğuna göre nöt-

Değerlik elektron sayısı: 2 He , He , He: ✔

A) B) C) A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve III

6. Kimyasal Tür Örnek

GÜÇLÜ ETKİLEŞİMLER (İYONİK BAĞ)

Metal + Ametal $ İyonik bağ NOT

İyonik Bileşiklerin Lewis Yapısı ÖRNEK 5

2. Oda koşullarında hepsi katı hâldedir. Çap Ca < K Erime noktaları:

3Li: 2)1) 2. periyot 1A

5. Erime ve kaynama noktaları çok yüksektir. 17

la doğru orantılıdır. Cl > O 2x2=4 1x1=1

FrF $ iyonik karakteri en

İyonların yükleri mutlak değerce eşit ise birebir bir-

Ca2+ OH – $ Ca(OH)2 AYDIN Yayınları TYT. Soru Bankası

12. Fe 3(PO 4)2, CaO, K 2CO 3, Cu(OH) 2, (NH 4)2 SO 4

– E) Sıvı hâlde elektrik akımını iletir.

Elektronegatiflik 1,6 4,0 0,7 2,5 1,0 0,8

3. X: 2 ) 8 ) 1 ) Yukarıda bazı element atomlarının elektronegatiflik

I. X elementi 2A, Y elementi 5A grubundadır. 15p 12p

II. Kristal örgü yapısına sahiptir.

N K3N Mg 2N3 Al2N3 II. Katı hâlde elektrik akımını iletmez.

Buna göre yukarıdaki bileşiklerden kaç tanesi- A) II ve III B) I ve III C) Yalnız II

KOVALENT BAĞ Kovalent bağların oluşumu Lewis formülü ile göste-