Tài liệu ôn thi vào lớp 10 THPT môn Ngữ văn………………………… Giáo viên Trần Thị Minh Yến….

BẾP LỬA
- Bằng Việt-
Đề bài: Phân tích bài thơ "Bếp lửa" của Bằng Việt.
Hướng dẫn
I. Mở bài
Những trang sách suốt đời đi vẫn nhớ
Như đám mây ngũ sắc ngủ trên đầu.
Vâng! Có những tác phẩm ra đời để rồi chìm khuất giữa ồn ào náo nhiệt của dòng đời vô định, nhưng
cũng có những tác phẩm lại như “những dòng sông đỏ nặng phù sa”, như “bản trường ca rầm rộ giữa bóng
cây đại ngàn” để rồi in dấu ấn và chạm khắc trong tâm khảm ta những gì đẹp nhất để “suốt đời đi vẫn nhớ”.
Một trong số đó phải kể đến “Bếp lửa” của Bằng Việt. Trong thi phẩm có những vần thơ đặc sắc: (trích dẫn
– nếu thi đoạn thơ)
Cách 2.
“Thơ là âm nhạc của tâm hồn, nhất là những tâm hồn cao cả, đa cảm” (Voltaire). Thơ ca chỉ bật ra
khi trong tim người nghệ sĩ đang rung lên những nhịp đập thổn thức, đang ngân lên những điệu ngân của tâm
hồn. Chính bởi vậy, mỗi vần thơ dù ngắn gọn nhưng lại có sức truyền tải lớn tới người đọc. Một trong số đó
phải kể tới “Bếp lửa” của Bằng Việt. Mỗi câu, mỗi chữ trong bài thơ đều gợi lên bao rung cảm của hồn
người, nhất là đoạn thơ (trích thơ)
Cách 3.
“Thơ ca làm cho tất cả những gì tốt đẹp nhất trên đời trở thành bất tử.” (Shelly). Có những giá trị
vững bền của cuộc sống  được lưu giữ lại nhờ những vần thơ, có những nhịp ngân của tâm hồn được in dấu
lại qua mỗi trang văn. Có lẽ thơ ca ra đời để làm bạn với con người, để đồng cảm, sẻ chia với con người
trong mọi vui buồn của cuộc sống. “Bếp lửa” của Bằng Việt được viết bằng những rung động của tâm hồn
như thế. Trong bài thơ có đoạn (trích thơ)….
Cách 4.
“Nếu nhắm mắt nghe bà kể chuyện
Sẽ được nhìn thấy các bà tiên
Thấy chú bé đi hài bảy dặm
Quả thị thơm cô Tấm rất hiền”
(Vũ Quần Phương)
Có lẽ, trong cuộc đời mỗi người, hình ảnh người bà hiền từ, nhân hậu cùng những câu chuyện cổ tích
thần tiên luôn là vùng kí ức diệu kì nhất của tuổi thơ. Bằng Việt cũng vậy. Dù tuổi thơ đã đi qua nhưng
những kỉ niệm về bà, về bếp lửa vẫn tỏa sáng lung linh trong tâm hồn nhà thơ. “Bếp lửa” là thi phẩm được
viết từ nỗi da diết nhớ thương bà của đứa cháu xa xứ. Trong bài thơ có đoạn (trích thơ): …..
II. Thân bài
1. Giới thuyết chung về bài thơ
- Bằng Việt thuộc thế hệ các nhà thơ trưởng thành trong kháng chiến chống Mĩ cứu nước. Thơ ông
giản dị, “giàu chất suy tư, lấp lánh chất trí tuệ, được chiếu rọi qua lăng kính văn hóa”. Bài thơ "Bếp lửa"
được sáng tác năm 1963, khi tác giả đang là sinh viên du học tại Liên Xô (cũ). Bài thơ được in trong tập
“Hương cây – Bếp lửa” (1968), tập thơ đầu tay của Bằng Việt và Lưu Quang Vũ.
- Bài thơ mở ra với hình ảnh bếp lửa, từ đó gợi lại những kỉ niệm tuổi thơ sống bên bà.Từ những kỉ
niệm, đứa cháu nay đã trưởng thành suy ngẫm và thấu hiểu về cuộc đời bà, về lẽ sống giản dị mà cao quý
của bà. Cuối cùng, người cháu muốn gửi niềm mong nhớ về bà. Mạch cảm xúc của bài thơ đi từ hồi tưởng
đến hiện tại, từ cảm xúc đến suy ngẫm.
2. Phân tích
a. Hình ảnh bếp lửa khơi nguồn cho dòng hồi tưởng, cảm xúc (khổ 1)
Năm học 2022-2023
1
Tài liệu ôn thi vào lớp 10 THPT môn Ngữ văn………………………… Giáo viên Trần Thị Minh Yến….

- Thơ là “thần hứng”, “ngọn lửa thần”, là “lửa bốc lên từ những cành khô”.... Những cách nói ấy đã
khẳng định đặc trưng của thơ. Thơ là tiếng lòng được cất lên từ nguồn cảm hứng mãnh liệt, mê say. Tuy
nhiên, thơ ca, nghệ thuật là lĩnh vực của sự độc đáo, sáng tạo. Bởi thế, cùng viết về một đề tài, mỗi thi sĩ lại
khơi nguồn từ rung cảm riêng.
+ Nỗi nhớ tuổi thơ hồn nhiên, trong sáng và người bà hiền từ, nhân hậu của Xuân Quỳnh được gợi
lên từ âm thanh tiếng gà trưa trên đường hành quân bên xóm nhỏ:
“Trên đường hành quân xa
Dừng chân bên xóm nhỏ
Tiếng gà ai nhảy ổ
Cục, cục tác, cục ta”
+ Nguyễn Duy lại nhớ về bà qua những trò chơi hồn nhiên, tinh nghịch:
“Thuở nhỏ tôi ra Cống Na câu cá
Níu váy bà đi chợ Bình Lâm
Bắt chim sẻ ở vành tai tượng Phật
Và đôi khi ăn trộm nhãn chùa Trần”

+ Dòng cảm xúc của Bằng Việt được khơi nguồn từ hình ảnh bếp lửa, một hình ảnh gần gũi, thân
thương với mọi làng quê Việt Nam:
Một bếp lửa chờn vờn sương sớm
Một bếp lửa ấp iu nồng đượm
- Bếp lửa xuất hiện vào một buổi sớm mai khi đất trời còn mờ sương và một ngày mới sắp bắt đầu.
+ Từ láy chờn vờn gợi tả thật sống động hình ảnh bếp lửa bập bùng, khi mờ, khi tỏ đem đến một cảm
giác vừa gần gũi, vừa ấm áp như xua tan màn sương giá lạnh bao phủ đất trời. Từ “chờn vờn” còn gợi lên
những mảnh kí ức hiện về trong tác giả một cách chập chờn như khói bếp. Bếp lửa được thắp lên, nó hắt ánh
sáng lên mọi vật và toả sáng tâm hồn đứa cháu thơ ngây.
+ Từ "ấp iu" biến thể của từ ấp ủ và nâng niu, vừa gợi tả chính xác động tác nhóm lửa vừa gợi tả bàn
tay dịu dàng, kiên nhẫn, khéo léo và cả tấm lòng chi chút của người nhóm bếp dành cho ngọn lửa.
+ Từ ấp iu kết hợp với từ nồng đượm không chỉ gợi tả sự nồng đượm của ngọn lửa mà còn có cả sự
nồng đượm của tình cảm, tấm lòng. Phải gắn bó với bếp lửa và nhóm bếp lửa bằng cả tấm lòng mến thương
thì ngọn lửa hồng mới có thể bùng lên trong màn sương sớm và cháy nồng đượm nghĩa tình đến vậy.
+ Điệp ngữ "một bếp lửa" được lặp lại hai lần đâu chỉ nhấn mạnh, khắc sâu trong tâm trí người đọc
một hình ảnh bếp lửa gần gũi, xiết bao thương mến mà còn tạo nên âm điệu tha thiết của đoạn thơ. Phải
chăng, đó cũng là nhịp điệu của nỗi lòng nhớ thương đang toả sáng lung linh cùng ngọn lửa?
- Vì thế, rất tự nhiên, hình ảnh bếp lửa đã đánh thức dòng hồi tưởng của cháu về bà - người nhóm lửa
mỗi sớm mai - một hình ảnh thơ lúc nào cũng chập chờn, lay động trong tâm hồn cháu:
Cháu thương bà biết mấy nắng mưa
+ “Thơ hay cần có chân tâm, thực ý”. Phải thế chăng mà câu thơ của Bằng Việt giản dị như tiếng
lòng của đứa cháu được cất lên một cách tự nhiên nhưng đủ sức làm rung động lòng người? Nghĩ về bếp lửa,
nhớ về bếp lửa, trong lòng đứa cháu đi xa bỗng trào dâng một cảm xúc thương bà mãnh liệt, thương bà lặng
lẽ, âm thầm trong khung cảnh "biết mấy nắng mưa". "Nắng mưa" đâu chỉ là mưa, nắng khắc nghiệt dữ dội
mà còn là mưa nắng gian khổ, vất vả, lận đận suốt cuộc đời bà. Bà phải sốngÝ thơ của Bằng Việt có sự gặp
gỡ với nhà thơ Tố Hữu:
“Nắng mưa từ những ngày xưa
Lặn trong đời mẹ đến giờ chưa tan”
+ Hai chữ “thương bà” là hai thanh bằng đi liền nhau tạo ra âm vang ngân dài xao xuyến như nỗi nhớ
trải dài của cháu dành cho bà. Từ đó, bài thơ gợi lại những kỉ niệm tuổi ấu thơ bên người bà. Tình cảm bà
Năm học 2022-2023
2
Tài liệu ôn thi vào lớp 10 THPT môn Ngữ văn………………………… Giáo viên Trần Thị Minh Yến….

cháu thiêng liêng ấy cứ như một dòng sông với con thuyền nhỏ chở đầy ắp những kỉ niệm mà suốt cuộc đời
này chắc người cháu không bao giờ quên được và cũng chính từ đó, hơi ấm và ánh sáng của tình bà cháu
cũng như của bếp lửa lan toả toàn bài thơ.
b. Những kỉ niệm ấu thơ, hình ảnh người bà và bếp lửa
* Dẫn dắt:
- Ba khổ thơ tiếp theo là dòng hồi tưởng của tác giả về kỉ niệm của những năm tháng sống
bên bà. Lời thơ giản dị như lời kể, như những câu văn xuôi, như thủ thỉ, tâm tình, tác giả như đang kể lại
cho người đọc nghe về câu chuyện cổ tích tuổi thơ mình. Nếu như trong câu chuyện cổ tích của những bạn
cùng lứa khác có bà tiên, có phép màu thì trong câu chuyện của Bằng Việt có bà và bếp lửa.
b.1. Kỉ niệm tuổi thơ nhiều gian khổ, thiếu thốn, nhọc nhằn:
"Lên bốn tuổi cháu đã quen mùi khói
Năm ấy là năm đói mòn đói mỏi
Bố đi đánh xe khô rạc ngựa gầy
Chỉ nhớ khói hun nhèm mắt cháu
Nghĩ lại đến giờ xống mũi còn cay"
- Trước hết, đứa cháu nhớ lại kỉ niệm tuổi thơ năm cháu lên bốn tuổi. Bốn tuổi là độ tuổi hồn nhiên,
trong sáng và vô cùng đáng yêu của mỗi đứa trẻ. Vậy mà lên bốn tuổi cháu đã quen với mùi khói bếp, quen
với cuộc sống gian lao, nhọc nhằn mà nghĩa tình của cả một dân tộc.
- Trong kí ức tuổi thơ của cháu còn có bóng đen ghê rợn của nạn đói năm 1945 (Bằng Việt sinh năm
1941, năm 1945 vừa tròn 4 tuổi):
"Năm ấy là năm đói mòn đói mỏi".
+ Trong tiếng Việt, ấy là đại từ không xác định. Bằng Việt cũng không cụ thể năm ấy là năm nào.
Nhưng chỉ qua thành ngữ đói mòn đói mỏi, nhà thơ đã gợi liên tưởng đến nạn đói thê thảm, khủng khiếp nhất
trong lịch sử dân tộc. Nạn đói kinh hoàng ấy như rút cạn kiệt nguồn nhựa sống của con người, khiến con
người sống mòn mỏi, lắt lay.
+ Để gắng gượng vượt qua nạn đói, “bố đi đánh xe” đến khô rạc ngựa gầy. Tính từ "khô rạc" được
đặt giữa hai hình ảnh bố và thân ngựa đem đến cảm giác, dường như cái đói không chỉ khiến con người trở
thành gầy gò, mòn mỏi, kiệt sức mà đến cả thân ngựa cũng gầy đến héo khô.
=> Bằng những hình ảnh tiêu biểu, Bằng Việt đã gợi lên nỗi xót xa, ám ảnh về nạn đói khủng khiếp
năm 1945 trước ngày nhân dân cả nước vùng lên giành chính quyền. Quá khứ hiện về với hình ảnh những
người chết đói đầy đường thật xót xa, thương cảm. Trong truyện ngắn “Vợ nhặt”, Kim Lân cũng diễn tả thật
ám ảnh nạn đói: “Bóng người đói đi lại xanh xám, dật dờ như những bóng ma, người chết như ngả rạ, không
gian vẩn lên một mùi ẩm thối của rác rưởi và mùi gây của xác người”. Những câu văn miêu tả người sống
đặt bên cạnh những câu văn miêu tả người chết cho thấy người sống và người chết hao hao nhau. Chỉ một
bước chân là những người đang sống kia sẽ trở thành cái thây ma nằm còng queo bên đường. Đau đớn hơn,
trong quá khứ tang thương ấy còn có thảm cảnh của một dân tộc và số phận những người dân mất nước,
trong đó có tác giả. Đọc những câu thơ này, chúng ta hoàn toàn không thấy có một vòm trời cổ tích màu
hồng với những ước mơ, những hình ảnh đầy lãng mạn bay bổng của một thời thơ ấu. Tất cả chỉ còn lại hình
ảnh thương tâm, khốn khổ của kí ức một thời. Giọng thơ như trĩu xuống với một niềm day dứt, xót xa làm
nao lòng người đọc. Những năm tháng tuổi thơ đã đi qua nhưng vẫn gây một ấn tượng sâu đậm, làm lay
động tâm hồn nhà thơ: "Nghĩ lại đến giờ sống mũi còn cay". Cay vì khói bếp, hay cay vì xúc động, nhớ bà,
thương bà!? Có lẽ, cả hai dòng cảm xúc ấy cùng ùa về trong tâm trí nhà thơ.
b.2. Kỉ niệm tuổi thơ tám năm ròng sống bên bà

“ Tám năm ròng cháu cùng bà nhóm lửa.

Tu hú kêu trên những cách đồng xa
Năm học 2022-2023
3
Tài liệu ôn thi vào lớp 10 THPT môn Ngữ văn………………………… Giáo viên Trần Thị Minh Yến….

Khi tu hú kêu bà còn nhớ không bà

Bà hay kể chuyện những ngày ở Huế
Tiếng tu hú sao mà tha thiết thế!”
- Sau tổng khởi nghĩa cách mạng tháng Tám, đất nước ta được độc lập. Bước vào cuộc trường chinh
mới của dân tộc, tình cảm của hai bà cháu ngày càng thêm gắn bó:
"Tám năm ròng cháu cùng bà nhóm lửa"
+ Tám năm ròng là một khoảng thời gian dài, gợi lên một vùng kí ức xa xăm, diệu kì của tình bà
cháu.
+ “Cháu cùng bà nhóm lửa” là nhóm lên ngọn lửa của sự sống và ngọn lửa tình yêu bà cháy bỏng
của một cậu bé hồn nhiên, trong trắng như một trang giấy.
+ Bên bếp lửa hồng ấm áp bà thường kể cho cháu nghe chuyện những ngày ở Huế. Đó là những ngày
tổng khởi nghĩa, nhân dân cả nước ta đã nổi dậy giành chính quyền. Phải chăng, qua câu chuyện ấy bà muốn
truyền cho cháu tình yêu quê hương xứ sở, niềm tự hào về đất nước, con người Việt Nam anh dũng, kiên
cường.
+ Chính hình ảnh bếp lửa quê hương, bếp lửa của tình bà cháu đó đã gợi nên một liên tưởng khác,
một hồi ức khác trong tâm trí thi sĩ thuở nhỏ. Đó là tiếng chim tu hú kêu. Tiếng tu hú kêu như giục giã lúa
mau chín, người nông dân ra đồng gặt hái để mau thoát khỏi cái đói, và dường như đó cũng là một chiếc
đồng hồ của đứa cháu để nhắc bà rằng: “Bà ơi, đến giờ bà kể chuyện cho cháu nghe rồi đấy!”. Từ “tu hú”
được điệp lại ba lần làm cho âm điệu câu thơ thêm bồi hồi tha thiết, làm cho người đọc cảm thấy như tiếng
tu hú đang từ xa vọng về trong tiềm thức của tác giả.Tiếng “tu hú” lúc gợi nhớ về hình ảnh người bà, lúc
văng vẳng từ những cánh đồng xa làm day dứt cõi lòng người cháu xa xứ. Tiếng chim tu hú khắc khoải làm
cho dòng kỉ niệm của đứa cháu trải dài hơn, rộng hơn trong cái không gian xa thẳm của nỗi nhớ thương.
- Nhớ lại kỉ niệm tám năm ròng sống bên bà, cháu không sao quên được những tháng ngày hai bà
cháu gắn bó bên nhau:
“Mẹ cùng cha bận công tác không về
Cháu ở cùng bà, bà bảo cháu nghe
Bà dạy cháu làm, bà chăm cháu học.
Nhóm bếp lửa nghĩ thương bà khó nhọc
Tu hú ơi! Chẳng đến ở cùng bà
Kêu chi hoài trên những cánh đồng xa”
- Trong hoàn cảnh đất nước có chiến tranh, hai bà cháu phải rời làng đi tản cư, bố mẹ đi công tác,
cháu ở cùng bà trong quãng thời gian ấy. Nhưng đối với cháu, đó là niềm hạnh phúc vô bờ. Cùng bà, ngày
nào cháu cũng nhóm bếp. Và trong cái khói bếp chập chờn, mờ mờ ảo ảo ấy, bà như một bà tiên hiện ra
trong câu chuyện cổ tích huyền ảo của cháu. Nếu như đối với mỗi chúng ta, cha sẽ là cánh chim để nâng ước
mơ của con vào một khung trời mới, mẹ sẽ là cành hoa tươi thắm nhất để con cài lên ngực áo thì đối với
Bằng Việt, người bà vừa là cha, vừa là mẹ, vừa là cách chim, là một cành hoa của riêng ông. Cho nên, tình
bà cháu là vô cùng thiêng liêng và quý giá. Bà không chỉ chăm lo cho cháu từng miếng ăn, giấc ngủ mà còn
là người thầy đầu tiên của cháu. Bà dạy cho cháu những chữ cái, những phép tính đầu tiên. Không chỉ thế, bà
còn dạy bảo cháu những bài học quý giá về cách sống, đạo làm người. Những bài học đó sẽ là hành trang
mang theo suốt quãng đời còn lại của cháu.
-Nghệ thuật:
+ Các từ "ở cùng bà", "bà dạy cháu làm", "bà bảo cháu nghe", "bà chăm cháu học",... diễn tả tình
yêu thương, nhân hậu, đức hi sinh vô bờ bến bà dành cho cháu.
+ Đặc biệt, chỉ trong một khổ thơ mà hai từ “bà”, “cháu” đã được nhắc đi nhắc lại nhiều lần gợi lên
hình ảnh hai bà cháu sóng đôi, gắn bó, quấn quýt không rời. Người bà và tình cảm mà bà dành cho cháu đã
thật sự là một chỗ dựa vững chắc về cả vật chất lẫn tinh thần cho đứa cháu bé bỏng. Cho nên khi bây giờ
Năm học 2022-2023
4
Tài liệu ôn thi vào lớp 10 THPT môn Ngữ văn………………………… Giáo viên Trần Thị Minh Yến….

nghĩ về bà, nhà thơ càng thương bà hơn vì cháu đã đi rồi, bà sẽ ở với ai, ai sẽ người cùng bà nhóm lửa, ai sẽ
cùng bà chia sẻ những câu chuyện những ngày ở Huế,… Thi sĩ bỗng tự hỏi lòng mình: “ Tu hú ơi, chẳng đến
ở cùng bà?”. Một lời than thở thể hiện nỗi nhớ mong bà sâu sắc của đứa cháu nơi xứ người. Cháu mong
tiếng chim tu hú đến ở với bà để bà vơi bớt đi nỗi cô đơn. Âm thanh tiếng chim tu hú gợi lên niềm khắc
khoải nhớ thương giữa hai bà cháu.
c. Kỉ niệm những năm đất nước chiến tranh
Năm giặc đốt làng cháy tàn cháy rụi
Làng xóm bốn bên trở về lầm lụi
Đỡ đần bà dựng lại túp lều tranh
Vẫn vững lòng bà dặn cháu đinh ninh:
“ Bố ở chiến khu bố còn việc bố
Mày viết thư chớ kể này kể nọ
Cứ bảo nhà vẫn được bình yên!’
- Nói đến chiến tranh là nói đến sự mất mát, hi sinh, đau thương, tàn phá… Trong bài “Đất nước”,
Nguyễn Đình Thi đã diễn tả nỗi đau cùng cực của chiến tranh:
“Ôi những cánh đồng quê chảy máu
Dây thép gai đâm nát trời chiều”
- Còn trong “Bên kia sông Đuống”, nhà thơ Hoàng Cầm viết:
“Quê hương ta từ ngày khủng khiếp
Giặc kéo lên ngùn ngụt lửa hung tàn”.
- Hai bà cháu trong bài thơ “Bếp lửa” của Bằng Việt cũng không nằm ngoài quy luật đau thương đó.
Bọn giặc kéo đến làng quê, ngọn lửa hung tàn của chúng đã thiêu trụi tất cả. Ngôi nhà của hai bà cháu cũng
“cháy tàn cháy rụi”. Thành ngữ “cháy tàn cháy rụi” diễn tả sự thảm cảnh khủng khiếp của chiến tranh, cả
làng quê chìm trong khói lửa, đổ nát hoang tàn.
- Trong hoàn cảnh đó, tình làng nghĩa xóm càng trở nên gắn bó, bền chặt. Nhờ sự giúp đỡ của hàng
xóm láng giềng, bà đã dựng lại túp lều tranh. Hai chữ “lầm lụi” chất chứa bao nhiêu yêu thương trước tình
cảnh những người dân lam lũ, vất vả trở về quê nhà sau bao ngày li tán vì chiến tranh, bom đạn nhưng cũng
cho ta thấy sự lặng lẽ, âm thầm, bền bỉ của họ; trong đó, có người bà của nhà thơ. Cho dù, phải trải qua
nhiều gian khổ của chiến tranh, họ vẫn gắn bó với quê nhà, vẫn quyết tâm dựng lại “túp lều tranh” trên sự đổ
nát, hoang tàn.
- Gian khổ là thế nhưng bà không bi quan, không nao núng, không tuyệt vọng. Trái lại:
“Vẫn vững lòng bà dặn cháu đinh ninh:
Bố ở chiến khu bố còn việc bố
Mày có viết thư chớ kể này kể nọ
Cứ bảo nhà vẫn được bình yên”
+ “Vững lòng” : cho thấy bà là người có bản lĩnh, nghị lực, ý chí, niềm tin….
+ “Bà dặn cháu đinh ninh”: Là dặn đi dặn lại nhiều lần để cháu nhớ kĩ, nhớ lâu và khắc ghi trong
lòng.
+ Bà dặn cháu, nếu viết thư cho bố không được kể này kể nọ để bố phải lo lắng, bận lòng mà bảo
“nhà vẫn được bình yên”.
+ Lời dặn của bà được diễn đạt dưới hình thức lời dẫn trực tiếp, cho thấy cháu nhớ như in từng lời
dạy bảo của bà, cháu yêu quý, trân trọng bà biết bao nhiêu. Lời dặn ấy thật nôm na, giản dị nhưng chất chứa
biết bao nhiêu tình. Gian khổ, thiếu thốn, bao nỗi nhớ thương con bà đều phải nén vào trong lòng để yên
lòng người nơi tiền tuyến. Bà không muốn con đang bận việc nước lại phải lo lắng thêm việc nhà. Bà là
người giàu tình yêu thương, nhân hậu, vị tha, sẵn sàng hi sinh tất cả cho con cháu. Hình ảnh người bà không

Năm học 2022-2023

5
Tài liệu ôn thi vào lớp 10 THPT môn Ngữ văn………………………… Giáo viên Trần Thị Minh Yến….

chỉ là người bà của riêng cháu mà còn là một biểu tượng cho người phụ nữ Việt Nam giàu đức hi sinh,
thương con, quý cháu. Đúng như nhà thơ Tố Hữu đã từng ca ngợi:
“Ôi Việt Nam, Tổ quốc thương yêu
Trong khổ đau Người đẹp hơn nhiều
Như bà mẹ sớm chiều gánh nặng
Nhẫn nại nuôi con suốt đời im lặng
Biết hi sinh nên chẳng nhiều lời” .
=> Tóm lại, qua dòng hồi tưởng của cháu, hình ảnh người bà hiện lên rất gần gũi, ấm áp, những
mảng kí ức tuổi thơ hiện về sống động, chân thành và giản dị. Trong dòng hồi tưởng về quá khứ, người cháu
đã thể hiện nỗi nhớ thương vô hạn và biết ơn bà sâu nặng.
3. Những suy nghĩ của cháu về bà và bếp lửa
- Trong dòng suy nghĩ của cháu, hình ảnh người bà luôn gắn với bếp lửa:
“Rồi sớm rồi chiều lại bếp lửa bà nhen
Một ngọn lửa lòng bà luôn ủ sẵn
Một ngọn lửa chứa niềm tin dai dẳng”
+ “Rồi sớm rồi chiều”: chỉ thời gian tuần hoàn tiếp diễn, hết ngày này sang ngày khác, hết năm này
sang năm khác, sớm chiều bà tảo tần nhóm bếp lửa. Đó không chỉ là nhen lên ngọn lửa của sự sống mà còn
là ngọn lửa của tình cảm yêu thương giữa hai bà cháu.
+ Vì sao, “Rồi sớm rồi chiều lại bếp lửa bà nhen”? Vì trong lòng bà có một ngọn lửa “luôn ủ sẵn”.
Nghĩa là bếp lửa sớm sớm chiều chiều không chỉ được nhen bằng rơm bằng củi mà được nhen bằng chính
tình cảm, tấm lòng của bà. Vì thế, khi nhen lửa bà đã làm sáng bùng lên thành ngọn lửa bất diệt, ngọn lửa
của tình yêu thương, ngọn lửa của niềm tin dai dẳng. Đó là niềm tin vào một ngày đất nước độc lập, hòa
bình; gia đình sum họp; đứa cháu khôn lớn, trưởng thành.
+ Điệp ngữ “một ngọn lửa” được lặp lại hai lần nhấn mạnh tình yêu thương ấm áp bà dành cho cháu.
Chính ngọn lửa lòng bà đã nhen trong tâm hồn cháu ý chí, nghị lực, tình yêu cuộc sống, niềm tin vào tương
lai. Đó là biểu hiện của sức sống muôn đời, bất diệt bà truyền cho cháu. Khái quát hơn, đó là ý chí, nghị lực
niềm tin của cả một dân tộc trong thời kì lịch sử đầy khó khăn gian khổ, niềm tin về một ngày mai hòa bình,
tươi sáng và một tương lai tốt đẹp hơn đang chờ phía trước. Hình ảnh người bà trong tâm hồn nhà thơ vừa là
người nhóm lửa, vừa là người giữ lửa vừa là người truyền lửa…
- Cuộc đời bà nhiều vất vả, lận đận:
“Lận đận đời bà biết mấy nắng mưa
+ Cuộc đời bà đầy gian truân, vất vả, trải qua nhiều mưa nắng tưởng như không bao giờ dứt. Đó là những
năm tháng đất nước nô lệ, người dân phải sống trong tăm tối, tủi nhục, lầm than. Sau đó, cả dân tộc phải trải
qua nạn đói khủng khiếp trong lịch sử. Tổng khởi nghĩa Cách mạng tháng Tám giúp dân ta giành được chính
quyền không bao lâu, cả dân tộc lại bước vào cuộc trường chinh chống Pháp. Chỉ với hai từ “lận đận”, “nắng
mưa”, đứa cháu đã gợi lại bao vất vả, đau thương, cực khổ của đời bà. Đúng như nhà thơ Tố Hữu viết:
“Nắng mưa từ những ngày xưa
Lặn trong đời mẹ đến giờ chưa tan”
- Nhưng trong khó khăn, gian khổ, cháu đã nhận ra những phẩm chất tốt đẹp của bà:
+ Bà là người chăm chỉ, tảo tần, chịu thương, chịu khó, vất vả một nắng hai sương nuôi cháu
lớn khôn:
“Mấy chục năm rồi đến tận bây giờ
Bà vẫn giữ thói quen dậy sớm”.
+ Câu thơ “Mấy chục năm rồi đến tận bây giờ” kéo dài thời gian từ quá khứ đến hiện tại. Suốt
khoảng thời gian đằng đẵng ấy, bà vẫn giữ thói quen dậy sớm để nhóm bếp luộc khoai, luộc sắn, thổi xôi cho

Năm học 2022-2023

6
Tài liệu ôn thi vào lớp 10 THPT môn Ngữ văn………………………… Giáo viên Trần Thị Minh Yến….

cháu ăn và cũng là để nhóm lên ngọn lửa của tình bà cháu. Hình ảnh của bà là hình ảnh của bao người phụ
nữ Việt Nam giàu đức hi sinh, dù gian truân vất vả vẫn sáng lên tình yêu thương.
+ Bà là người nuôi dưỡng, khơi dậy trong tâm hồn cháu những tình cảm tốt đẹp. Trong đoạn
thơ, điệp từ “nhóm” được lặp lại bốn lần, mang những nét nghĩa khác nhau. Nó cứ bồi đắp cao dần, tỏa sáng
dần những nét kì lạ và thiêng liêng của bếp lửa.
+ Từ “nhóm” trong câu thơ: “Nhóm bếp lửa ấp iu nồng đượm” và “Nhóm nồi xôi gạo mới sẻ chung
vui” mang ý nghĩa tả thực.
* Nhóm bếp lửa: là động từ diễn tả hành động nhóm bếp, làm cho lửa bén vào củi và cháy lên.
Từ bếp lửa ta có thể cảm nhận được ánh sáng, hơi ấm tỏa ra từ bếp lửa, xua tan cái giá lạnh của mùa đông.
Đó là còn là bếp lửa bình dị, thân thuộc ở mọi làng quê Việt Nam. Bếp lửa đó không chỉ được nhen bằng
rơm bằng củi mà còn được nhóm bằng cả tình cảm, tấm lòng chi chút của người nhóm bếp. Cho nên sự nồng
đượm không chỉ là là bếp lửa nồng nàn, thắm đượm mà còn là sự nồng đượm của tình cảm con người.
* Từ bếp lửa hồng đó, bà mới “nhóm nồi xôi gạo mới sẻ chung vui”. “Nhóm nồi xôi gạo” là bà nhóm
bếp để nấu nồi xôi gạo cho cháu ăn, nuôi cháu khôn lớn. Bà còn chia sẻ với hàng xóm láng giềng để mọi
người cùng chung vui. Từ đó, tình làng nghĩa xóm được gắn kết. Đây là truyền thống đoàn kết, tương thân
tương ái tốt đẹp của dân tộc mà chính bà là người đã dạy cháu từ thuở ấu thơ.
+ Từ nhóm trong câu thơ: “Nhóm niềm yêu thương khoai sắn ngọt bùi” và “Nhóm dậy cả những tâm
tình tuổi nhỏ” mang nghĩa ẩn dụ:
* “Nhóm niềm yêu thương khoai sắn ngọt bùi”: Nghĩa là bà người nhen nhóm, khơi dậy trong cháu
tình yêu thương, truyền cho cháu hơi ấm của tình người. Dẫu cuộc sống còn nhiều khó khăn, vất vả, bữa ăn
hàng ngày đôi khi chỉ có khoai sắn nhưng trong gian khổ, con người Việt Nam vẫn chia ngọt sẻ bùi, đồng
cam cộng khổ với nhau. Cho nên, hai chữ “ngọt bùi” không chỉ là sự ngọt bùi của khoai sắn mà còn là sự
ngọt bùi của tình nghĩa con người. Tình cảm cao đẹp này của con người VN, được nhà thơ Tố Hữu viết
trong “Việt Bắc”:
“Ta đi ta nhớ những ngày
Mình đây ta đó đắng cay ngọt bùi
Thương nhau chia củ sắn lùi
Bát cơm sẻ nửa chăn sui đắp cùng”
=> Như vậy, bà là người khơi dậy trong cháu tình yêu thương ruột thịt, tình cảm hàng xóm láng
giềng và rộng ra nữa là tình yêu quê hương đất nước.
* Không chỉ khơi dậy trong cháu tình yêu thương, bà còn là người “nhóm dậy cả những tâm tình tuổi
nhỏ”.
+ “Tâm tình tuổi nhỏ”: kí ức, kỉ niệm tươi đẹp của tuổi thơ.
+ “Nhóm dậy cả những tâm tình tuổi nhỏ”: nghĩa là bà là người khơi dậy, đánh thức, nhen nhóm,
nuôi dưỡng, làm bừng sáng những kí ức, kỉ niệm đẹp, trong sáng, ngọt ngào của tuổi ấu thơ để làm cháu
luôn nhớ về bà, về bếp lửa cũng có nghĩa là nhớ về cội nguồn, nhớ về quê hương, đất nước, nhớ về truyền
thống tốt đẹp của dân tộc mình.
=> Có thể khẳng định, bà đã khơi dậy trong cháu tình yêu thương, những kí ức đẹp, những giá trị tinh
thần cao quý nhất trong cuộc đời. Bà thực sự là người nhóm lửa, giữ lửa và truyền lửa trong tâm hồn cháu.
Từ đó, bếp lửa bình dị, đơn sơ đã mang ý nghĩa khái quát trở thành ngọn lửa trái tim, ngọn lửa của tình yêu
thương, niềm tin và sức sống của con người. Cho nên, có người đã nói: “Ngọn lửa nếu quay ngược lại sẽ
thành hình trái tim”!
- Từ những suy nghĩ về bà, nhà thơ đã khái quát:
“Ôi, kì lạ và thiêng liêng bếp lửa”
+ “Ôi” là thán từ kết hợp với nghệ thuật đảo cấu trúc cú pháp diễn tả sự ngạc nhiên, ngỡ ngàng như
khám phá ra một điều kì lạ, mới mẻ, bất ngờ về bếp lửa.
Năm học 2022-2023
7
Tài liệu ôn thi vào lớp 10 THPT môn Ngữ văn………………………… Giáo viên Trần Thị Minh Yến….

+ Bếp lửa ‘kì lạ”: vì không chỉ được nhen bằng rơm bằng củi mà được nhen nhóm bằng tình cảm,
tấm lòng, tình yêu thương và niềm tin mãnh liệt của bà.
+ “Bếp lửa thiêng liêng”: Vì nó biểu tượng cho tình bà cháu, tình cảm gia đình, tình yêu quê hương
đất nước. Từ ngọn lửa của bà, cháu đã nhận ra niềm tin dai dẳng về ngày mai, cháu hiểu được linh hồn của
một dân tộc gian lao, vất vả mà tình nghĩa.
4. Hình ảnh người bà và bếp lửa trong tâm hồn cháu
“Giờ cháu đã đi xa có ngọn khói trăm tàu
Có lửa trăm nhà niềm vui trăm ngả
Nhưng vẫn chẳng lúc nào quên nhắc nhở
Sớm mai này bà nhóm bếp lên chưa…”
- Đứa cháu năm xưa giờ đã trưởng thành, được bay cao, bay xa và sống với niềm vui rộng mở. Nghệ
thuật liệt kê và điệp từ “trăm” mở ra một thế giới bao la, rộng lớn. Cuộc sống của cháu cũng hạnh phúc, đầy
đủ hơn, văn minh, hiện đại hơn. Nhưng, dù sống cách xa bà nửa vòng trái đất giữa mùa đông lạnh giá ở một
đất nước phương Tây xa lạ, trong lòng cháu vẫn luôn nhớ về góc bếp nhỏ, nơi nắng mưa hai bà cháu có
nhau. Đứa cháu sẽ không bao giờ quên và chẳng thể nào quên được vì đó chính là nguồn cội, là nơi mà tuổi
thơ của đứa cháu được nuôi dưỡng, trưởng thành. Từ “nhưng” ở đầu câu thơ mở ra những cảm xúc chân
thành, sâu sắc, gắn liền với hình ảnh người bà và bếp lửa. Cùng với đó là câu hỏi tu từ: “Sớm mai này bà
nhóm bếp lên chưa” diễn tả nỗi đau đáu thường trực trong tâm hồn cháu. Cứ mỗi sớm mai cháu là nhớ làn
khói bếp, nhớ tới bà. Cháu sẽ không bao giờ quên đời bà lận đận, sự tận tụy, hi sinh và tấm lòng nhân hậu,
ấm áp của bà, không bao giờ quên bếp lửa. Dấu ba chấm kết thúc bài thơ như sự lặng đi của một dòng cảm
xúc, diễn tả đầy đủ và trọn vẹn nỗi niềm nhớ thương vô tận trong lòng người cháu hôm nay; đồng thời; gợi
mở về một bài học đạo lí tha thiết: sống chung thủy, nhân nghĩa, có lòng biết ơn, đối xử ân tình với gia đình,
láng giềng, quê hương với nguồn cội. Bởi:
“Quê hương nếu ai không nhớ
Sẽ không lớn nổi thành người”
3. Đánh giá
a. Nội dung
Qua hình ảnh bếp lửa, nhà thơ ca ngợi tình bà cháu thiêng liêng, bất diệt; mở rộng ra là tình cảm gia
đình, tình yêu quê hương, đất nước.
b. Nghệ thuật:
- Bài thơ đã thành công trong việc sáng tạo hình tượng bếp lửa vừa mang nghĩa tả thực, vừa mang
nghĩa ẩn dụ gợi bao cảm xúc sâu lắng, thiết tha trong tâm hồn bạn đọc.
- Kết hợp nhuần nhuyễn giữa các phương thức biểu đạt: Miêu tả, tự sự, biểu cảm, nghị luận.
- Giọng điệu và thể thơ tám chữ phù hợp với mạch cảm xúc hồi tưởng và suy ngẫm.

=> “ Đọc xong bài thơ, nhắm mắt laị tưởng tượng, bạn sẽ hình dung thấy ngay hình ảnh bếp lưả
hồng và dáng ngươì bà lặng lẽ ngồi bên. Hình ảnh có tính sóng đôi này hiện lên thật sống động, rõ ràng như
thể nét khắc, nét chạm vậy…” (Văn Giá). Bài thơ đã khơi dậy trong lòng chúng ta một tình cảm cao đẹp đối
với gia đình, với những người đã tô màu lên tuổi thơ trong sáng của mỗi chúng ta .
III. Kết bài
“Nhà thơ như con ong biến trăm hoa thành mật ngọt / Một mật ngọt thành đòi vạn chuyến
ong bay”. “Bếp lửa” cũng là dòng mật ngọt được Bằng Việt tạo nên từ dòng hồi tưởng về quá khứ gian lao
mà tình nghĩa, từ nỗi nhớ niềm thương da diết với người bà kính yêu và niềm tin mãnh liệt vào sức mạnh của
một dân tộc. Vì thế, bài thơ sẽ sống mãi trong lòng người đọc. Để rồi:
“Có những phút ngã lòng
Tôi vịn câu thơ mà đứng dậy”
Năm học 2022-2023
8
Tài liệu ôn thi vào lớp 10 THPT môn Ngữ văn………………………… Giáo viên Trần Thị Minh Yến….

-----------------------------------------------

Năm học 2022-2023

9