Tài liệu ôn thi vào lớp 10 THPT môn Ngữ văn……………………….

Giáo viên: Trần Thị Minh Yến

BÀI THƠ VỀ TIỂU ĐỘI XE KHÔNG KÍNH
- Phạm Tiến Duật-
Đề bài 1: Giải thích ý nghĩa nhan đề bài thơ : "Bài thơ về tiểu đội xe không kính".
Hướng dẫn
+ Thông thường, nhan đề của một tác phẩm văn học thường ngắn gọn. Tuy nhiên, nhan đề bài thơ
"Bài thơ về tiểu đội xe không kính" lại khá dài (8 tiếng) và có vẻ như thừa ra hai chữ "Bài thơ". Lẽ ra chỉ
cần viết "Tiểu đội xe không kính” là đủ. Bởi nhan đề đó đã khái quát được hai hình tượng chủ đạo của bài
thơ: hình tượng những chiếc xe không kính và hình tượng người lính lái xe trên tuyến đường Trường Sơn,
đồng thời, khắc hoạ được hiện thực khốc liệt của chiến tranh, tinh thần chiến đấu kiên cường, dũng cảm
của người lính lái xe trên tuyến đường Trường Sơn năm ấy.
+ Nhưng tác giả lại thêm vào hai chữ "Bài thơ" để nhấn mạnh cách khai thác hiện thực. Bài thơ
không chỉ nói về hiện thực khốc liệt của chiến tranh mà cái chính là khai thác chất thơ vút lên từ hiện thực
ấy, chất thơ từ cuộc chiến đầy gian khổ, chất thơ trong đời sống tâm hồn tuổi trẻ Việt Nam những năm
chống Mĩ. Chính chất thơ ấy đã làm cho những chiếc xe không kính trở thành hình tượng nghệ thuật độc
đáo, đồng thời tạo ấn tượng, sức hấp dẫn với người đọc ngay từ nhan đề.
Đề bài 2. Phân tích "Bài thơ về tiểu đội xe không kính".
Hướng dẫn
I. Nêu vấn đề
Cách 1. (Có thể sử dụng chung cho cách mở bài thơ).
Nhà thơ Hàn Mặc Tử từng rao bán:
“Ai mua thơ ta bán túi thơ đây
Đổi lấy tiền tiêu với tháng ngày”
Nhưng cũng chính ông cũng là người đã sống, đã nhiệt huyết, hoan ca và đau khổ cùng thơ. Bởi
lẽ, thơ ca nói riêng hay văn học nghệ thuật nói chung là địa hạt để nhà thơ giải thoát những rung động của
nội tâm và bày tỏ những khao khát thường trực. Mỗi tác phẩm phải là kết quả của tình yêu và là những
phút giây người nghệ sĩ vắt cạn kiệt những dòng suy nghĩ hiến dâng bầu máu nóng của mình cho nhân
loại. “Bài thơ về tiểu đội xe không kính” của Phạm Tiến Duật cũng là một tác phẩm được viết ra từ trái
tim, tấm lòng như thế.
Cách 2. (Có thể sử dụng chung cho cách mở bài thơ).
“Khi giọt mưa mùa xuân rơi ở đâu đó
Thì trên đồng xào xạc cỏ và hoa
Khi nước mắt rơi từ thi sĩ
Thì những lời chân chính được sinh ra”.
Nhà thơ Raxun Gamzatop bằng trải nghiệm sáng tạo nghệ thuật đã đúc kết nên những vần thơ ấy.
Quả thật, mỗi tác phẩm nghệ thuật muốn có “những lời chân chính” thì nhà văn, nhà thơ phải “Xin dâng
máu này đang tươi/Này đây tiếng nói giọng cười thiết tha”. “Bài thơ về tiểu đổi xe không kính” của Phạm
Tiến Duật được viết ra từ tình cảm tha thiết như thế.
Cách 3. (Có thể sử dụng chung cho cách mở bài thơ).

Những trang sách suốt đời đi vẫn nhớ

Như đám mây ngũ sắc ngủ trên đầu.
Vâng! Có những tác phẩm ra đời để rồi chìm khuất giữa ồn ào náo nhiệt của dòng đời vô định,
nhưng cũng có những tác phẩm lại như “những dòng sông đỏ nặng phù sa”, như “bản trường ca rầm rộ
giữa bóng cây đại ngàn” để rồi in dấu ấn và chạm khắc trong tâm khảm ta những gì đẹp nhất để “suốt đời
đi vẫn nhớ”. Một trong số đó phải kể đến “Bài thơ về tiểu đội xe không kính” của Phạm Tiến Duật.
Trong thi phẩm có những vần thơ thật lắng đọng, tha thiết: (trích dẫn – nếu thi đoạn thơ)
Cách 4.
“Chúng tôi đã đi không tiếc đời mình
Năm học 2021- 2022
1
Tài liệu ôn thi vào lớp 10 THPT môn Ngữ văn……………………….Giáo viên: Trần Thị Minh Yến
Nhưng tuổi hai mươi làm sao không tiếc
Nhưng ai cũng tiếc tuổi hai mươi thì con chi Tổ quốc”
(Thanh Thảo)
Đó là lí tưởng, là phương châm sống của thế hệ trẻ Việt Nam những năm chống Mĩ cứu nước. Hòa
mình vào không khí “cả nước lên đường”, “xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước”, Phạm Tiến Duật đã có mặt
tại tuyến đường Trường Sơn đầy mưa bom, bão đạn. “Bài thơ về tiểu đội xe không kính” được ra đời
trong hoàn cảnh đó. Trong bài thơ có đoạn: (Trích thơ nếu thi đoạn).
II. Thân bài
1. Giới thuyết chung về bài thơ
- Phạm Tiến Duật (1941-2007) là một trong những gương mặt tiêu biểu của thế hệ các nhà thơ trẻ
thời chống Mĩ cứu nước. Thơ ông tập trung thể hiện hình ảnh thế hệ trẻ Việt Nam những năm chống Mĩ
qua hình tượng người lính và cô thanh niên xung phong. Thơ ông có giọng điệu sôi nổi, trẻ trung, hồn
nhiên, tinh nghịch mà sâu sắc. Ông được mệnh danh là mối tình đầu của thơ ca chống Mĩ. "Bài thơ về
tiểu đội xe không kính" là bông hoa tươi thắm mà Phạm Tiến Duật dâng tặng mối tình đầu.
- Bài thơ về tiểu đội xe không kính được sáng tác năm 1969 khi cuộc kháng chiến chống Mĩ đang
diễn ra vô cùng gian khổ, quyết liệt. Bản thân Phạm Tiến Duật, sau khi tốt nghiệp Đại học Sư phạm cũng
trực tiếp có mặt tại chiến trường Trường Sơn và là lính lái xe đoàn 559. Bài thơ được viết ra từ chính
những cảm nhận của nhà thơ về cuộc kháng chiến gian khổ mà anh hùng của dân tộc. Bài thơ được in
trong tập "Vầng trăng quầng lửa" (1970).
- Bài thơ đã khắc hoạ thành công hai hình tượng nghệ thuật độc đáo: hình tượng những chiếc xe
không kính và hình tượng người lính lái xe trên tuyến đường Trường Sơn.
2. Phân tích
a) Hình tượng những chiếc xe không kính
- Mở đầu bài thơ, hình tượng những chiếc xe không kính được hiện lên thật độc đáo, ấn tượng:
"Không có kính không phải vì xe không có kính"
+ “Thơ là ý lớn, tình sâu, lời hay, ý đẹp”. Nhưng câu thơ mở đầu thật giản dị như một câu nói cửa
miệng thông thường, tưởng như chẳng có gì là thơ; nhưng chất thơ lại vút lên một cách tự nhiên từ chính
sự giản dị không ngờ ấy. Phạm Tiến Duật đã sử dụng liên tiếp ba lần điệp từ "không". Đây là cách nói
phủ định nhằm khẳng định. Ban đầu những chiếc xe được sản xuất ra vốn rất tốt, rất mới và có đầy đủ các
bộ phận. Nhưng chắc chắn phải vì một lí do gì đấy những chiếc xe mới bị tước đi các bộ phận, trở thành
xe không kính.
- Nguyên nhân những chiếc xe không kính cũng được miêu tả rất thực:
"Bom giật, bom rung kính vỡ đi rồi"
+ Trong câu thơ, tác giả sử dụng liên tiếp hai động từ mạnh "giật", "rung" kết hợp với điệp từ
"bom" được lặp lại hai lần nhấn mạnh sữ tàn phá dữ dội của kẻ thù. Chính chiến tranh, bom đạn giặc Mĩ
đã tước đi các bộ phận của chiếc xe, biến những chiếc xa vốn rất tốt, rất mới, rất lành trở thành "xe không
kính". Cụm từ "vỡ đi rồi" như một lời xác nhận sự thật tàn khốc ấy.
- Xưa nay, hình tượng xe cộ, tàu thuyền đi vào trong thơ ca thường được miêu tả bằng bút pháp
lãng mạn và mang tính biểu tượng hơn nghĩa tả thực.
+ Hình tượng chiếc xe Mã Giám Sinh đưa Kiều đi (Truyện Kiều - Nguyễn Du) như một biểu
tượng của cuộc đời trắc trở, đầy sóng gió, hiểm nguy:
"Đùng đùng gió giục mây vần
Một xe trong cõi hồng trần như bay"
+ Hình tượng con thuyền trong bài thơ "Quê hương" của Tế Hanh cũng trở thành biểu tượng cho
mảnh hồn làng, cho tinh thần phơi phới lạc quan của những ngư dân chài lưới:
"Chiếc thuyền nhẹ hăng như con tuấn mã
Phăng mái chèo mạnh mẽ vượt trường giang
Cánh buồm giương to như mảnh hồn làng
Năm học 2021- 2022
2
Tài liệu ôn thi vào lớp 10 THPT môn Ngữ văn……………………….Giáo viên: Trần Thị Minh Yến
Rướn thân trắng bao la thâu góp gió"
+ Ngay cả Phạm Tiến Duật trong bài "Trường Sơn đông, Trường Sơn tây" cũng miêu tả chiếc xe
như một biểu tượng về tình yêu và nỗi nhớ:
"Anh lên xe trời đổ cơn mưa
Cái gạt nước xua đi nỗi nhớ"
- Trong "Bài thơ về tiểu đội xe không kính", chiếc xe được miêu tả rất hiện thực, hiện thực đến
trần trụi.
=> Những chiếc xe không kính không phải là hiện tượng hiếm gặp trong chiến tranh. Nhưng nếu
không vào sinh ra tử trên mọi nẻo đường kháng chiến, không sống hết mình với sự nghiệp chiến đấu bảo
vệ nền độc lập tự do của dân tộc thì Phạm Tiến Duật không thể viết về những chiếc xe không kính độc
đáo, ấn tượng và giàu sức gợi cảm đến thế. Chính chất thơ trong tâm hồn, trong trái tim nhiệt huyết, sôi
trào của thế hệ trẻ Việt Nam đã thực sự thổi hồn vào một hình ảnh tưởng chừng rất khô khan và biến nó
thành một hình tượng nghệ thuật độc đáo: hình tượng những chiếc xe không kính!
b. Hình tượng người lính lái xe trên tuyến đường Trường Sơn
- Thực ra, sức sống và vẻ đẹp của những chiếc xe không kính được tạo nên từ hình tượng người
lính lái xe trên tuyến đường Trường Sơn: những người có tư thế ung dung, hiên ngang dũng cảm; trẻ
trung, sôi nổi, tinh nghịch, lạc quan, yêu đời; có tình đồng chí đồng đội cao đẹp và có tấm lòng yêu nước
thiết tha.
b.1. Người lính hiện ra với tư thế ung dung hiên ngang dũng cảm:
Ung dung buồng lái ta ngồi
Nhìn đất nhìn trời nhìn thẳng
- Câu thơ được ngắt theo nhịp 2/2/2 đều đặn, kết hợp với nghệ thuật đảo ngữ, từ "ung dung" được
đảo lên đầu câu đã khắc hoạ thật ấn tượng tư thế của người lính. Mặc cho "bom giật", "bom rung", "bom
rơi", người lính vẫn "ung dung".
+ "Ung dung" là ngồi trong tư thế thoải mái, bình tĩnh, chủ động, tự tin.
+ Hai chữ "ta ngồi" là thanh bằng được đặt ở cuối câu thơ tạo nên một khẩu khí ngang tàng, bất
chấp mọi hiểm nguy gian khổ; đồng thời tạo nên vẻ đẹp vừa hiện đại vừa cổ điển như người tráng sĩ trong
văn học xưa:
“Đưa người ta không đưa qua sông
Sao có tiếng sóng ở trong lòng
Bóng chiều không thắm không vàng vọt
Sao đầy hoàng hôn trong mắt trong”
(Tống biệt hành)
+ Có ngồi trong tư thế ung dung ấy, người lính mới có thể "nhìn đất, nhìn trời, nhìn thẳng".
"Nhìn thẳng" là cái nhìn đầy bản lĩnh, tự tin, sẵn sàng đối mặt với mọi khó khăn, gian khổ. Đất, trời là
những khoảng không gian mênh mông, bao la vô tận, vô cùng. Dường như cả trái tim, tâm hồn người lính
đang hướng về phía không gian bao la cao rộng ấy và cả đất trời thu vào tầm mắt những người lính trẻ.
b.2. Không chỉ có tư thế hiên ngang dũng cảm, người lính còn rất lãng mạn, lạc quan, yêu đời. Khổ
thơ tiếp theo đã diễn tả cụ thể, chân thực, sinh động cảm giác của người lính khi sống và chiến đấu
trên những chiếc xe không kính:
"Nhìn thấy gió vào xoa mắt đắng
Nhìn thấy con đường chạy thẳng vào tim
Thấy sao trời và đột ngột cánh chim
Như sa như ùa vào buồng lái"
- Do xe không kính, nên gió ùa vào buồng lái, xoa từng lớp lên mắt của những người lính trẻ
khiến mắt họ cay xè, như bị đắng ra vì những đêm không ngủ. Nghệ thuật ẩn dụ chuyển đổi cảm giác qua
chữ nhìn, xoa, đắng đã diễn tả cụ thể những khó khăn, gian khổ của cuộc đời người lính. Nhưng điều kì
diệu là những khó khăn ấy không thể làm giảm tốc độ của những chiếc xe đang hối hả chuyển bánh, lăn
Năm học 2021- 2022
3
Tài liệu ôn thi vào lớp 10 THPT môn Ngữ văn……………………….Giáo viên: Trần Thị Minh Yến
mình ra mặt trận. Chắc chắn xe phải chạy với tốc độ nhanh đến chóng mặt thì người lính mới cảm nhận
thấy con đường trước mặt như đang ngắn lại và "chạy thẳng vào tim" mình. Đó đâu chỉ là con đường
huyết mạch nối liền hai miền Nam - Bắc mà đó còn là con đường cách mạng, con đường lí tưởng, con
đường giải phóng miền Nam và trên hết là con đường trái tim người lính.
- Sống và chiến đấu bằng cả trái tim như thế, người lính trẻ mới có những phút giây tuyệt diệu khi
"sao trời" và "cánh chim" sa vào buồng lái đem đến cảm giác "đột ngột" cho người lái. Dường như cả
thiên nhiên, sự sống bên ngoài như ùa cả vào trong xe. Không gian buồng lái vốn chật chội bỗng như
được mở rộng tới cái vô cùng của bầu trời, vô tận của cánh chim. "Sao trời", "cánh chim" vừa là hình ảnh
thực vừa là những hình ảnh thi vị, gợi cảm, giàu sức liên tưởng. Phải chăng ngôi sao sáng lấp lánh trên
bầu trời kia là ngôi sao của ước mơ, của niềm tin, của lí tưởng, hi vọng như nhà thơ Tố Hữu đã viết trong
Việt Bắc:
“Quân đi điệp điệp trùng trùng
Ánh sao đầu súng bạn cũng mũ nan”.
Còn cánh chim sa vào buồng lái là biểu tượng cho cuộc sống tự do? Những câu thơ trên đã hé lộ niềm
ước mơ cao đẹp của người lính. Câu thơ của Phạm Tiến Duật gợi ta liên tưởng đến những câu thơ trong
bài “Xe ta đi trong đêm Trường Sơn” của Tân Huyền:
“Đường tiền tuyến uốn quanh co
Mây trời đẹp quá
Kính vỡ rồi
Trăng tràn cả vào xe”
- Nghệ thuật: Trong đoạn thơ, Phạm Tiến Duật sử dụng liên tiếp điệp từ "nhìn", thủ pháp nghệ
thuật liệt kê, hình ảnh chân thực và giàu tính biểu tượng,…một mặt vừa diễn tả cảm giác sảng khoái, vô
biên bất tận của người lính; mặt khác tạo nên nhịp điệu sôi nổi, hối hả, gấp gáp, dồn dập của những đoàn
xe đang ngày đêm ra chiến trường.
b.3. Người lính còn có đời sống tâm hồn rất trẻ trung, sôi nổi, hồn nhiên, tinh nghịch nhưng cũng
rất kiên cường, dũng cảm, bất chấp mọi khó khăn, gian khổ.
"Không có kính, ừ thì có bụi
Bụi phun tóc trắng như người già
Chưa cần rửa phì phèo châm điếu thuốc
Nhìn nhau mặt lấm cười ha ha

Không có kính, ừ thì ướt áo

Mưa tuôn mưa xối như ngoài trời
Chưa cần thay lái trăm cây số nữa
Mưa ngừng gió lùa khô mau thôi"
- Do xe không có kính nên người lính phải trải qua nhiều khó khăn, gian khổ, hiểm nguy. Vào
những ngày nắng lửa, gió theo bụi ùa cả vào trong xe. Bụi phun hết lớp này đến lớp khác khiến tóc những
người lính như tóc người già. Nhưng khó khăn đó có hề gì. "Chưa cần rửa", họ vẫn có thể phì phèo
châm điếu thuốc và khi nhìn mặt nhau, họ cất lên tiếng "cười ha ha". Cười ha ha là cười thật thoải mái,
sảng khoái. Tiếng cười ấy cất lên thật trong trẻo giữa "đạn réo, bom rơi, mưa rừng xối xả".
- Qua những ngày "Bụi Trường Sơn nhoà trong trời lửa", những người lính phải đối mặt với
những ngày mưa rừng. Ngồi trong xe không kính, mưa tuôn, mưa xối như ngoài trời. Hai động từ “tuôn”,
“xối” gợi tả những trận mưa rừng dữ dội, ào ạt. Vì thế, trang phục, quần áo ướt đẫm nước mưa. Nhưng
khó khăn đó cũng chẳng hề chi. "Chưa cần thay", những người lính vẫn có thể lái trăm cây số nữa bởi họ
giữ vững một niềm tin: nhất định mưa sẽ ngừng, gió sẽ lùa qua khung cửa kính vỡ và áo sẽ khô mau thôi.
Tất cả vì tiền tuyến, tất cả vì miền Nam ruột thịt, gian khó chẳng hề chi. Hãy vững tay lái để những chiếc
xe không kính ngang tàng băng ra chiến trường. Có thể nói, người lính đã bình thường hoá những cái
không bình thường; vượt lên gian khổ bằng tất cả sự cố gắng cùng tinh thần trách nhiệm rất cao. Họ chấp
Năm học 2021- 2022
4
Tài liệu ôn thi vào lớp 10 THPT môn Ngữ văn……………………….Giáo viên: Trần Thị Minh Yến
nhận gian khổ như một tất yếu. Khó khăn không mảy may ảnh hưởng đến tinh thần của họ. Đó là bản lĩnh
phi thường của người lính Trường Sơn.
- Nghệ thuật: Trong hai khổ thơ, tác giả đã sử dụng liên tiếp các điệp ngữ "không có kính", "ừ
thì", "không có bụi", "chưa cần rửa", "chưa cần thay",… tạo nên giọng điệu ngang tàng, ngạo nghễ, bất
chấp. Những điệp khúc ấy như những khúc nhạc vui của tuổi mười tám, đôi mươi, gợi cảm giác nhẹ
nhõm, thanh thản, xua tan mọi nguy hiểm.
- Lời thơ nhịp nha, trôi chảy như những chiếc xe vun vút lao ra chiến trường; nhưng có chỗ, lời
thơ lại nhẹ nhàng, trong sáng như tiếng hát vút lên cao, thật hồn nhiên, vô tư, trong sáng.
b.4. Tình đồng chí, đồng đội cao đẹp, thắm thiết
- Sau những chặng đường đầy mưa bom bão đạn, đầy gió bụi, mưa tuôn, người lính lái xe vẫn có
giây phút bình yên:
"Những chiếc xe từ trong bom rơi
Đã về đây họp thành tiểu đội
Gặp bè bạn suốt dọc đường đi tới
Bắt tay qua cửa kính vỡ rồi".
- Hình ảnh "Những chiếc xe từ trong bom rơi" cho thấy sự khốc liệt của chiến tranh. Kẻ thù đã tàn
phá không biết bao nhiêu chiếc xe trong mưa bom bão đạn. Nhưng sức mạnh bạo tàn ấy không thể khuất
phục được những chiếc xe không kính. Nó vẫn hiên ngang đi ra từ trong bom rơi thật gan góc, kiên
cường, chiến thắng mọi thử thách.
- Vượt qua những đoạn đường "bom giật, bom rung", những chiếc xe lại hội tụ về Trường Sơn,
quây quần bên nhau thành "tiểu đội xe không kính". Đó là sự hội tụ của niềm tin, lí tưởng, khát vọng cao
đẹp, của ý chí, tinh thần chiến đấu vì Tổ quốc:
Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước
Mà lòng phơi phới dậy tương lai
- Suốt dọc đường từ Bắc vào Nam, tất cả những người lính lái xe gặp nhau dù chỉ trong giây phút
nhưng đều là bè bạn: "Gặp bè bạn suốt dọc đường đi tới". Mặt khác con đường đi tới là đường chính
nghĩa, càng đi càng gặp nhiều bạn bè. Giây phút gặp nhau ấy thật thú vị: "Bắt tay qua cửa kính vỡ rồi" -
một cử chỉ thật thân thiện, cảm động. Có biết bao nhiêu điều muốn nói trong cái bắt tay ấy:
+ Đó là niềm vui trong họ vừa thoát khỏi chặng đường hiểm nguy gian khó.
+ Họ động viên nhau dù trong hoàn cảnh nào cũng vẫn quyết tâm cầm chắc vô lăng để đưa xe về
đến đích.
+ Chỉ một cái bắt tay qua cửa kính vỡ rồi cũng đủ để họ san sẻ cho nhau, cảm hiểu lẫn nhau giữa
những người đồng chí, đồng đội chung một chiến hào, chung một nhiệm vụ thiêng liêng cao cả mà Tổ
quốc và nhân dân giao phó. Cái bắt tay qua ô cửa kính là sự bù đắp tinh thần cho sự thiếu thốn về vật
chất.
- Trở thành bè bạn thân thiết của nhau, những người lính có những bữa cơm chung được nấu bằng
bếp Hoàng Câm:
"Bếp Hoàng Cầm ta dựng giữa trời
Chung bát đũa nghĩa là gia đình đấy
Võng mắc chông chênh đường xe chạy
Lại đi, lại đi, trời xanh thêm."
+ Bếp Hoàng Cầm là loại bếp do anh hùng nuôi quân Hoàng Cầm phát minh. Khi nấu, khói bếp
tỏa trong lòng đất, giặc không phát hiện ra: “Đi không dấu, nấu không khói, nói không tiếng”. Đây là hình
ảnh quen thuộc trong kháng chiến chống Mĩ, là tín hiệu của sự sum vầy, hội ngộ sau chặng đường hành
quân vất vả.
+ “Ta dựng giữa trời” là cách nói đầy khẩu khí, thể hiện sự hiên ngang, bất chấp. Mặc cho bom
đạn kẻ thù tàn phá, ta vẫn dựng bếp Hoàng Cầm giữa trời.

Năm học 2021- 2022

5
Tài liệu ôn thi vào lớp 10 THPT môn Ngữ văn……………………….Giáo viên: Trần Thị Minh Yến
+ Ngọn lửa ấm áp như nối kết tấm lòng người chiến sĩ với nhau. Tất cả là một gia đình ấm cúng,
chan chứa yêu thương. Phạm Tiến Duật đã đưa ra một khái niệm gia đình thật lạ, thật giản đơn: "Chung
bát đũa nghĩa là gia đình đấy”. Câu thơ toát lên tình đời, tình người gắn bó keo sơn. Chỉ cần chung bát
đũa, chung mâm cơm, chung bếp lửa, chung ánh sao trời, chung gió bụi, mưa tuôn, chung một con đường
hành quân, một chiến hào, một nhiệm vụ là thành đồng chí đồng đội, thành gia đình của nhau. Những tình
cảm ấy chỉ có những người lính cách mạng mới được thưởng thức và nếm trải. Nó thật bình thường
nhưng cũng thật cao đẹp thiêng liêng. Câu thơ đẹp về tình cảm, cách nhìn, cách nghĩ của người chiến sĩ.
Trong các cuộc kháng chiến thần thánh của dân tộc, tình đồng chí đã trở thành sức mạnh vô giá, giúp
người lính trụ vững nơi chiến trường bom đạn, giành chiến thắng trước quân thù.
- Sau những bữa ăn được nấu bằng bếp Hoàng Cầm dựng giữa trời đầy hiên ngang thách thức,
những người lính lại có những giây phút nghỉ ngơi ngắn ngủi bên cánh võng: "Võng mắc chông chênh
đường xe chạy", thật nhẹ nhàng, thanh thản và thoải mái biết bao! Nhưng điều kì diệu là dẫu cho võng có
chông chênh gì thì chông chênh, ý chí chiến đấu, khí phách, nghị lực của người lính vẫn vững vàng, kiên
định, vượt lên trên tất cả. Chính tình đồng đội đã tiếp cho họ sức mạnh để tâm hồn họ phơi phới lạc quan.
Phải chăng, tình cảm ấy là câu hát, là sức mạnh tinh thần nâng bước để người lính tiếp tục vượt qua
những lần "bom giật", "bom rung", "bom rơi" để rồi:
"Lại đi, lại đi, trời xanh thêm".
+ Câu thơ có 7 tiếng thì có tới 5 thanh bằng thật nhẹ nhàng thanh thản. Điệp ngữ "lại đi" khẳng
định đoàn xe không ngừng tiến tới.
+ Hình ảnh "trời xanh" là một nét vẽ rất tài hoa mang ý nghĩa tượng trưng sâu sắc. Nó không chỉ
biểu tượng cho sự sống mà còn biểu tượng cho tự do, hòa bình, chứa chan hi vọng chiến công lớn đang
chờ. Người chiến sĩ lái xe chính là tự do của nhân loại. Họ chiến đấu để giành lại trời xanh. Chính vì thế
dù gian khó hiểm nguy đến đâu, họ cũng vẫn quyết tâm lái xe về phía trước. Đây không phải là một mệnh
lệnh khô khan, là nhiệm vụ đơn thuần mà là tinh thần, là ý chí, là tình cảm của người lính luôn hướng trái
tim về miền Nam ruột thịt, hướng về bầu trời của ước mơ, bầu trời tự do đang đợi chờ người lính ở phía
trước?
b.5. Ý chí chiến đấu giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, Tổ quốc.
- Bài thơ khép lại bằng bốn câu thể hiện ý chí chiến đấu giải phóng miền Nam, thống nhất đất
nước, Tổ quốc của người lính Trường Sơn. Đó chính là động lực mạnh mẽ và sâu xa, tạo nên sức mạnh
phi thường giúp người lính vượt lên tất cả, bất chấp mọi nguy nan, huỷ diệt, tàn phá:
"Không có kính, rồi xe không có đèn
Không có mui xe, thùng xe có xước
Xe vẫn chạy vì miền Nam phía trước
Chỉ cần trong xe có một trái tim"
+ Càng vào chiến trường miền Nam, những chiếc xe càng bị biến dạng, hư hỏng nặng nề. Từ
không có kính, xe trở thành không có đèn, không có mui xe và thùng xe bị xước. Bom đạn của kẻ thù đã
tước đi của chiếc xe tất cả, biến nó trở thành trơ trụi đến kì lạ.
+ Hai câu thơ " Không có kính, rồi xe không có đèn/Không có mui xe, thùng xe có xước" được
ngắt thành bốn nhịp như bốn chặng đường đầy khúc khuỷu, chông gai, bom đạn.
+ Điệp ngữ "không có" được lặp lại ba lần như nhân lên gấp bội những thử thách, khốc liệt, bạo
tàn của chiến tranh. Nhưng, người đọc bỗng nhận ra chất thơ rất đẹp vút lên từ hiện thực ấy. Bom đạn kẻ
thù dẫn tàn phá ác liệt đến đâu cũng chỉ đủ làm những chiếc xe bị "xước". Xước là xây xát nhỏ chẳng hề
chi. Và điều quan trọng là những chiếc xe như vậy vẫn ngang tàng băng ra chiến trường.
+ Vậy điều gì đã tạo nên sức mạnh để chiếc xe luôn hướng về "phía trước". Tác giả đã lí giải bất
ngờ và chí lí: "Chỉ cần trong xe có một trái tim". Trái tim là một hoán dụ tu từ chỉ người chiến sĩ lái xe
Trường Sơn năm xưa. Trái tim của họ đau xót trước cảnh nhân dân miền Nam sống trong khói bom thuốc
súng, đất nước bị chia cắt thành hai miền. Trái tim ấy dạt dào tình yêu Tổ quốc như máu thịt, như mẹ cha,
như vợ như chồng ... Trái tim ấy luôn luôn sục sôi căm thù giặc Mĩ bạo tàn, trái tim chứa đựng bản lĩnh
Năm học 2021- 2022
6
Tài liệu ôn thi vào lớp 10 THPT môn Ngữ văn……………………….Giáo viên: Trần Thị Minh Yến
hiên ngang, lòng dũng cảm tuyệt vời; trái tim mang tinh thần lạc quan và một niềm tin mãnh liệt vào ngày
thống nhất hai miền Nam Bắc.Yêu thương, căm thù chính là động lực thôi thúc những người chiến sĩ lái
xe khát khao giải phóng miền Nam thống nhất đất nước. Để ước mơ này trở thành hiện thực, chỉ có một
cách duy nhất: vững vàng tay lái, cầm chắc vô lăng. Vì thế thử thách ngày càng tăng nhưng tốc độ và
hướng đi không hề thay đổi. Trái tim người lính thực sự trở thành trái tim cầm lái!
+ Có thể coi câu thơ cuối là câu thơ hay nhất của bài thơ. Nó là nhãn tự, là con mắt thơ, bật sáng
chủ đề, tỏa sáng vẻ đẹp hình tượng người lính lái xe thời chống Mĩ.
+ Đằng sau những ý nghĩa ấy, câu thơ còn muốn hướng con người về chân lý thời đại của chúng
ta: sức mạnh quyết định chiến thắng không phải là vũ khí mà là con người giàu ý chí, anh hùng, lạc quan,
quyết thắng:
"Thiếu tất cả ta rất giàu dũng khí
Sống chẳng cúi đầu chết vẫn ung dung
Giặc muốn ta nô lệ ta lại hoá anh hùng
Sức nhân nghĩa mạnh hơn cường bạo"
(Tố Hữu)
3. Đánh giá
a. Nội dung
Qua hình tượng nghệ thuật độc đáo, hình tượng những chiếc xe không kính, Phạm Tiến Duật đã
khắc hoạ thành công vẻ đẹp người lính lái xe trên tuyến đường Trường Sơn những năm chống Mĩ cứu
nước. Đó là những con người có tư thế ung dung, hiên ngang dũng cảm, đời sống tâm hồn lãng mạn, sôi
nổi, tinh nghịch, trẻ trung, yêu đời, yêu sự sống thiết tha; sẵn sàng bất chấp mọi khó khăn gian khổ; có
tình đồng chí đồng đội cao đẹp; đồng thời có ý chí chiến đấu giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước,
Tổ quốc.
b. Nghệ thuật
* Dẫn dắt: “Thơ là rượu của thế gian”. Làm nên chất men say của “Bài thơ về tiểu đội xe không
kính” không chỉ có nội dung mà còn bởi nghệ thuật đặc sắc.
- Bài thơ có thể thơ linh hoạt, kết hợp nhuần nhuyễn, tự nhiên giữa thơ 7 chữ với 8 chữ, tạo cho
bài thơ một giọng điệu sôi nổi, tự nhiên, gần với lời nói tự nhiên, sinh động. Phải chăng, giọng điệu ấy bắt
nguồn từ sức trẻ, từ tâm hồn phơi phới của thế hệ trẻ Việt Nam mà chính nhà thơ đã sống, đã trải nghiệm.
- Ngôn ngữ giản dị, tự nhiên, đậm chất khẩu ngữ.
- Xây dựng hình tượng nghệ thuật đặc sắc, giàu tính tư tưởng, thẩm mĩ.
- Đưa chất liệu hiện thực đời sống chiến trường vào trang thơ.
=> Phạm Tiến Duật xứng đáng là mối tình đầu của thơ ca thời chống Mĩ.
III. Kết bài
Cách 1.
“Chúng tôi đã đi không tiếc đời mình
Nhưng tuổi hai mươi làm sao không tiếc
Nhưng ai cũng tiếc tuổi hai mươi thì còn chi Tổ quốc”
Chiến tranh đã đi qua. Nỗi đau của dân tộc vẫn còn đó. Nhưng dư âm hào hùng của một thời hoa
đỏ sẽ còn mãi ngân vang trong tâm hồn người dân Việt Nam. Thơ hay không tuổi như mùa xuân không
ngày tháng. Cùng với những tuyệt phẩm viết về người lính, chiến tranh, “Bài thơ về tiểu đội xe không
kính” của Phạm Tiến Duật sẽ sống mãi trong lòng người đọc để rồi:
“Có những phút ngã lòng
Tôi vịn câu thơ mà đứng dậy”
Cách 2.
“Vạn vật đều sợ thời gian, trừ nghệ thuật, nó nằm ngoài quy luật của sự băng hoại” (Sê-đrin).
Trước quy luật tàn khốc của thời gian, tất cả đều chìm vào quên lãng. Lớp bụi vĩnh hằng của thời gian sẽ
làm phai mờ tất cả, chỉ có tình yêu và nghệ thuật còn sống mãi với thời gian. Với những giá trị đặc sắc về
Năm học 2021- 2022
7
Tài liệu ôn thi vào lớp 10 THPT môn Ngữ văn……………………….Giáo viên: Trần Thị Minh Yến
nội dung và nghệ thuật, Bài thơ về tiểu đội xe không kính của Phạm Tiến Duật sẽ sống mãi chừng nào trái
tim con người còn biết rung động trước cái hay, cái đẹp của tình đời, tình người để rồi:
“Có những phút ngã lòng
Tôi vịn câu thơ mà đứng dậy.

Năm học 2021- 2022

8