EE-210

Sinyaller ve Sistemler

Sunum - 1
Ders Öğretim Üyesi
Doç. Dr. Ayşe DEMİRHAN
 Sinyal ve Sistem Nedir?
• Sinyal (işaret) fiziksel bir büyüklük veya değişken hakkında bilgi taşıyan bir
fonksiyondur. Bir olgunun doğasına veya davranışına ilişkin bilgiler verir.
• Sinyaller bir veya daha fazla bağımsız değişkenin fonksiyonları olabilir.
• Sistemler ise girdi olarak belirli sinyalleri alıp, çıkışta ise farklı sinyaller veya
istenen davranışlar üretmektedir.
• Sinyaller ve sistemler kavramları
• iletişim,
• havacılık ve uzay bilimi,
• devre tasarımı,
• akustik,
• sismoloji,
• biyomedikal mühendislik gibi bilim ve teknolojinin çeşitli alanlarında önemli rol
oynar.
EE-210 Sinyaller ve Sistemler – Sunum 1 2/45 Doç. Dr. Ayşe DEMİRHAN
 Sinyal ve Sistem Nedir?
• Bir elektrik devresindeki voltaj ve akım zamanın fonksiyonları olan
sinyallerdir. Devrenin kendisi ise uygulanan akım ve voltaja cevap
veren bir sistemdir.
• Bir otomobil sürücüsü gaz pedalına bastığında otomobil hızını
artırarak tepki verir. Bu durumda, otomobil sistem, gaz pedalı
üzerindeki basınç sistemin girişi ve otomobil hızı da sistemin tepkisidir.
• Robot kol da bir sistemdir. Kolun hareketleri
kontrol girişlerine verilen tepkilerdir.

EE-210 Sinyaller ve Sistemler – Sunum 1 3/45 Doç. Dr. Ayşe DEMİRHAN

 Sinyal ve Sistem Uygulama Alanları
1. Belirli bir sistem verildiğinde bu sistemin çeşitli girişlere
nasıl tepki vereceğini bulmak isteyebiliriz.
• Örnek: Devrenin farklı voltaj ve akım kaynaklarına tepkisini ölçmek.
2. Sinyalleri belirli şekillerde işleyecek sistemler tasarlamak
isteyebiliriz.
• Örnek: Bir pilot hava kontrol kulesi ile iletişim kurarken, iletişim
kokpitteki yüksek gürültüden dolayı zayıflayabilir. Pilotun sesini
koruyan ve istenmeyen sinyali (gürültü) bastıran bir sistem
tasarlamak.

EE-210 Sinyaller ve Sistemler – Sunum 1 4/45 Doç. Dr. Ayşe DEMİRHAN

 Sinyal ve Sistem Uygulama Alanları
3. Birçok uygulamada ise sinyallerden özel bilgi parçalarını seçip çıkaran
sistem tasarımlarına ihtiyaç vardır.
• Örnek: Elektrokardiyogramdan kalp hızının hesaplanması.
• Örnek: Borsa ortalaması gibi geçmişe ait zaman serisi
verilerini analiz ederek gelecekle ilgili ekonomik tahminler yapmak.
4. Özel giriş sinyalleri seçimi ile veya sistemi diğer sistemlerle birleştirerek
değiştirmek veya verilen sistemin özelliklerini kontrol etmek
• Örnek: Uçak otopilotlarının ve bilgisayar kontrol sistemlerinin tasarımı. Uçak
hızını, rakımını ve istikametini ölçen sinyaller, uçağın kontrol sistemi tarafından gaz
ayarı, dümen ve kanatçıkların konumu gibi değişkenleri ayarlamak için kullanılır.
Bu ayarlamalar, uçağın belirli bir rotayı takip etmesini sağlamak ve uçağın
sürüşünü kolaylaştırmak için yapılır.
EE-210 Sinyaller ve Sistemler – Sunum 1 5/45 Doç. Dr. Ayşe DEMİRHAN
 Örnek Sinyaller
Kondansatörün uçlarındaki gerilim yada
dirençten akan akım birer sinyaldir
Sürtünme kuvveti pV dikkate alınarak
motordan uygulanan f kuvveti ve otomobilin
buna cevabı olan hızı V birer sinyaldir.
EE-210 Sinyaller ve Sistemler – Sunum 1
Ses sinyali kaydı.
Sinyal, söylenen «should we
chase» sözcüklerinin akustik
basınç değişimini zamanın
bir fonksiyonu olarak ifade
eder.
6/45 Doç. Dr. Ayşe DEMİRHAN
 Örnek Sinyaller

Gri seviye bir resim (Dilek Uyar| Sema)

EE-210 Sinyaller ve Sistemler – Sunum 1 7/45 Doç. Dr. Ayşe DEMİRHAN

 Sinyaller
• Sinyaller matematiksel olarak bir veya daha fazla değişkenin
fonksiyonu olarak ifade edilir.
• Örnek: Bir ses sinyali matematiksel olarak akustik basıncın zaman
fonksiyonudur. Bir görüntü ise parlaklık değerinin iki uzamsal değişkenin (x ve
y) fonksiyonu olarak ifade edilmesidir.
• Bu derste tek bir bağımsız değişken içeren sinyaller incelenecektir.
• Bağımsız değişkene zaman olarak değineceğiz. Ancak gerçekte belirli
uygulamalarda zaman dışında bağımsız değişkenler de olabilmektedir.

EE-210 Sinyaller ve Sistemler – Sunum 1 8/45 Doç. Dr. Ayşe DEMİRHAN

 Sürekli Zamanlı ve Ayrık Zamanlı Sinyaller
• Şekilde yüksekliğin bir fonksiyonu olarak yıllık ortalama dikey rüzgar
profilinin bir örneği görülmektedir.
• Rüzgar hızının yükseklik ile ölçülen değişimleri, bir uçağı yaklaşım ve
iniş sırasında etkileyebilecek rüzgar koşulları yanında hava seyrini
incelenmek için kullanılır.

Tipik yıllık dikey rüzgar profili

EE-210 Sinyaller ve Sistemler – Sunum 1 9/45 Doç. Dr. Ayşe DEMİRHAN

 Sürekli Zamanlı ve Ayrık Zamanlı Sinyaller
• Sürekli zamanlı sinyallerde bağımsız değişken süreklidir ve bu nedenle
bu sinyaller bağımsız değişkenin kesintisiz değerleri için tanımlanır.
• Zaman fonksiyonu olarak bir ses sinyali ve yükseklik fonksiyonu olarak
atmosfer basıncı sürekli zamanlı sinyallerin örnekleridir.
• Ayrık zamanlı sinyaller ise sadece ayrık zamanlarda tanımlanır ve bu
nedenle, bu sinyaller için bağımsız değişken sadece ayrık değerler alır.

EE-210 Sinyaller ve Sistemler – Sunum 1 10/45 Doç. Dr. Ayşe DEMİRHAN

 Sürekli Zamanlı ve Ayrık Zamanlı Sinyaller

(a) Sürekli zamanlı sinyal

(b) Ayrık zamanlı sinyal

EE-210 Sinyaller ve Sistemler – Sunum 1 11/45 Doç. Dr. Ayşe DEMİRHAN

 Sürekli Zamanlı ve Ayrık Zamanlı Sinyaller
• Sürekli zamanlı bağımsız değişkeni göstermek için 𝑡 sembolünü ve
ayrık zamanlı bağımsız değişkeni göstermek için 𝑛 sembolünü
kullanacağız.
• Sürekli zamanlı sinyaller için bağımsız değişkeni parantez içine alırken
(·), ayrık zamanlı sinyaller için ise bağımsız değişkeni içine almak için
köşeli parantezi [·] kullanacağız.
• Ayrık zamanlı sinyallerin çok önemli bir sınıfı sürekli zamanlı sinyallerin
örneklemesi ile elde edilir. Bu durumda, ayrık zamanlı sinyal 𝑥[𝑛],
sürekli bağımsız değişken için temel ardışık örnekleri ifade eder.
• 𝑥[𝑛] ayrık sinyali sadece 𝑛'in tamsayı değerleri için tanımlanmıştır.

EE-210 Sinyaller ve Sistemler – Sunum 1 12/45 Doç. Dr. Ayşe DEMİRHAN

 Sürekli Zamanlı ve Ayrık Zamanlı Sinyaller
• Bir 𝑥[𝑛] ayrık zamanlı sinyali iki biçimde yazılabilir:
1. Bir dizinin 𝑛. değerini hesaplamak için bir kural belirlenebilir.

2. Dizinin değeri açıkça sıralanabilir.

Ok işareti 𝑛 = 0 terimini belirtmek için
kullanılır.
Okun bulunmaması, ilk terimin 𝑛 = 0’a karşı
düştüğünü ve 𝑛 < 0 için bütün terimlerin sıfır
olduğunu gösterir.

EE-210 Sinyaller ve Sistemler – Sunum 1 13/45 Doç. Dr. Ayşe DEMİRHAN

 Sürekli Zamanlı ve Ayrık Zamanlı Sinyaller
• İki dizinin toplamı ve çarpımı aşağıdaki gibi tanımlanır:

EE-210 Sinyaller ve Sistemler – Sunum 1 14/45 Doç. Dr. Ayşe DEMİRHAN

 Sürekli Zamanlı ve Ayrık Zamanlı Sinyaller
• 𝑥 𝑡 = sin(𝜋𝑡) sürekli sinyali zamanın 𝑡
fonksiyonu olarak aşağıda verilmiştir. 𝑥 𝑘 = 𝑥 𝑘𝑇 = sin(0.25𝜋𝑘)
𝑘 = 0, ±1, ±2, … için ayrık zamanlı 𝑥[𝑘] sinyalinin
değerleri aşağıdaki gibi olur:

• Sinyal, −8 < 𝑡 < 8 aralığında 𝑇 = 0.25 𝑠

örnekleme aralığı ile ayrık hale getirilirse
aşağıdaki gibi görünür:

EE-210 Sinyaller ve Sistemler – Sunum 1 15/45 Doç. Dr. Ayşe DEMİRHAN

 Bağımsız Değişken Dönüşümleri – Zaman
Kaydırma
• 𝑥[𝑛] ve onun zamanda kaydırılmış hali 𝑥[𝑛 − 𝑛0] aynı şekle sahiptir:

• Şekilde 𝑛0 > 0’dır.

• Bu nedenle 𝑥[𝑛 − 𝑛0], 𝑥[𝑛]’in geciktirilmiş
halidir.
• 𝑥[𝑛]’deki her nokta daha sonra 𝑥[𝑛 − 𝑛0]’da
ortaya çıkar.

EE-210 Sinyaller ve Sistemler – Sunum 1 16/45 Doç. Dr. Ayşe DEMİRHAN

 Bağımsız Değişken Dönüşümleri – Zaman
Kaydırma
• Zaman kaydırmasında eğer 𝑡0 pozitif ise
𝑥(𝑡 – 𝑡0) sinyali 𝑥(𝑡)'nin, geciktirilmiş
halidir. Eğer 𝑡0 negatif ise 𝑥(𝑡 – 𝑡0) sinyali
𝑥(𝑡)'nin ilerletilmiş halidir.
• Zaman kaydırması ile ilişkili sinyaller, çeşitli
alıcıların farklı konumlarda bir ortam
aracılığı ile (su, hava, kaya, …) aktarılan
sinyali gözlemesi gibi uygulamalarda (radar,
sonar ve sismik sinyal işleme) görülür.
• Bu durumda, sinyalin transfer edildiği • Şekilde 𝑡0 < 0’dır.
başlangıç noktasından herhangi iki alıcıya • Bu nedenle 𝑥[𝑡 − 𝑡0], 𝑥[𝑡]’nin ilerletilmiş
yayılım süresindeki fark, iki alıcıdaki halidir.
sinyaller arasında bir zaman kayması ile • 𝑥[𝑡]’deki her nokta 𝑥[𝑡 − 𝑡0]’da daha erken
sonuçlanır. bir zamanda oluşur.
EE-210 Sinyaller ve Sistemler – Sunum 1 17/45 Doç. Dr. Ayşe DEMİRHAN
 Bağımsız Değişken Dönüşümleri – Zaman
Tersinmesi
• Zaman tersinmesinde
𝑥[−𝑛] sinyali 𝑥[𝑛]
sinyalinden, yaklaşık 𝑛 = 0
yansıması ile (sinyali ters
döndürerek) elde edilir.

(a) Ayrık zamanlı bir sinyal 𝑥[𝑛]

(b) Sinyalin 𝑛 = 0’da yansıması ile oluşan 𝑥[−𝑛]
EE-210 Sinyaller ve Sistemler – Sunum 1 18/45 Doç. Dr. Ayşe DEMİRHAN
 Bağımsız Değişken Dönüşümleri – Zaman
Tersinmesi
• 𝑥(−𝑡) sinyali yaklaşık 𝑡 = 0
yansıması ile 𝑥(𝑡) sinyalinden
elde edilir.
• Böylece, eğer 𝑥(𝑡) bir ses
bandı kaydı ise 𝑥(−𝑡) geriye
doğru çalınan aynı ses
kaydıdır.

(a) Sürekli zamanlı bir sinyal 𝑥(𝑡)

(b) Sinyalin 𝑡 = 0’da yansıması ile oluşan 𝑥(−𝑡)
EE-210 Sinyaller ve Sistemler – Sunum 1 19/45 Doç. Dr. Ayşe DEMİRHAN
 Bağımsız Değişken Dönüşümleri – Zaman
Ölçeklemesi
• Şekilde bağımsız değişkende
doğrusal zaman ölçeklemesi
ile elde edilmiş üç sinyal
𝑥(𝑡), 𝑥(2𝑡) ve 𝑥(𝑡/2)
gösterilmiştir.
• Eğer 𝑥(𝑡)'yi bant kaydı olarak
düşünürsek, 𝑥(2𝑡) aynı ses
kaydının iki katı hızla ve
𝑥(𝑡/2) ise yarı hızla
çalınanıdır.

EE-210 Sinyaller ve Sistemler – Sunum 1 20/45 Doç. Dr. Ayşe DEMİRHAN

 Bağımsız Değişken Dönüşümleri
• 𝛼 ve 𝛽 sayıları verildiğinde, 𝑥(𝛼𝑡 + 𝛽) biçimindeki sinyali elde etmek
için, verilen 𝑥(𝑡) sinyalinin bağımsız değişken dönüşümleri
yapılmalıdır.
• Sonuçta 𝑥(𝑡) sinyali eğer;
• |𝛼| < 1 ise doğrusal olarak uzar,
• |𝛼| > 1 ise doğrusal olarak sıkıştırılır,
• 𝛼 < 0 ise zamanda tersinmesi alınır ve
• 𝛽 sıfırdan farklı ise zamanda kaydırılması yapılır.

EE-210 Sinyaller ve Sistemler – Sunum 1 21/45 Doç. Dr. Ayşe DEMİRHAN

 Bağımsız Değişken Dönüşümleri

𝑥(𝑡) sinyali
3
𝑥(2 𝑡): Zaman ölçeklenmiş sinyal

𝑥(𝑡 + 1): Sinyalin 𝑡 ekseni boyunca bir birim ilerlemesi (sola kaydırma)
𝑡 = 𝑡0’da 𝑥(𝑡)’nin değeri 𝑡 = 𝑡0 − 1’de 𝑥(𝑡 + 1)’de oluşmuştur.

3
𝑥(2 𝑡 + 1): Zamanda kaydırılmış ve ölçeklenmiş sinyal

𝑥(−𝑡 + 1): Bir zaman kaydırması ve zaman tersinmesi

EE-210 Sinyaller ve Sistemler – Sunum 1 22/45 Doç. Dr. Ayşe DEMİRHAN
 Bağımsız Değişken Dönüşümleri
• Şekildeki gibi birim genliğe sahip bir 𝑥(𝑡) sinyali için
𝑦(𝑡) = 𝑥(2𝑡 + 3) sinyalini bulunuz.

KURAL
 Önce ekseni kaydır
 Sonra değişkeni ölçeklendir
 Daha sonra genlik varsa çarp

EE-210 Sinyaller ve Sistemler – Sunum 1 23/45 Doç. Dr. Ayşe DEMİRHAN

 Bağımsız Değişken Dönüşümleri
• Örnek: Şekilde verilen 𝑥(𝑡) sinyali için 𝑥(2𝑡 − 3) sinyalini bulunuz.

EE-210 Sinyaller ve Sistemler – Sunum 1 24/45 Doç. Dr. Ayşe DEMİRHAN

 Bağımsız Değişken Dönüşümleri
• Örnek: Şekilde verilen 𝑥(𝑡) sinyali için 𝑥(2𝑡 − 1) sinyalini bulunuz.

EE-210 Sinyaller ve Sistemler – Sunum 1 25/45 Doç. Dr. Ayşe DEMİRHAN

 Bağımsız Değişken Dönüşümleri
• Şekilde verilen 𝑥(𝑡) sinyali için
aşağıda istenen sinyalleri bulunuz:
a) 𝑥(𝑡 − 2)
b) 𝑥(2𝑡)
c) 𝑥(𝑡/2)
d) 𝑥(−𝑡)

EE-210 Sinyaller ve Sistemler – Sunum 1 26/45 Doç. Dr. Ayşe DEMİRHAN

 Bağımsız Değişken Dönüşümleri

𝑥(𝑡 − 2) 𝑥(2𝑡)

𝑥(𝑡/2) 𝑥(−𝑡)

EE-210 Sinyaller ve Sistemler – Sunum 1 27/45 Doç. Dr. Ayşe DEMİRHAN

 Bağımsız Değişken Dönüşümleri
• Şekilde verilen 𝑥[𝑛] sinyali için
aşağıda istenen sinyalleri bulunuz:
a) 𝑥[𝑛 − 2]
b) 𝑥[2𝑛]
c) 𝑥[−𝑛]
d) 𝑥[−𝑛 + 2]

EE-210 Sinyaller ve Sistemler – Sunum 1 28/45 Doç. Dr. Ayşe DEMİRHAN

 Bağımsız Değişken Dönüşümleri

𝑥[𝑛 − 2] 𝑥[2𝑛]

𝑥[−𝑛] 𝑥[−𝑛 + 2]

EE-210 Sinyaller ve Sistemler – Sunum 1 29/45 Doç. Dr. Ayşe DEMİRHAN

 Periyodik Sinyaller
• Bir periyodik sürekli zamanlı sinyal 𝑥(𝑡), tüm 𝑡 değerlerinde;
𝑥 𝑡 = 𝑥 𝑡 + 𝑇 için bir pozitif 𝑇 değeri olması özelliğine sahiptir.
• Diğer bir deyişle, bir periyodik sinyalin, 𝑇 kadar zaman kaydırmaları ile
değişmeme özelliği vardır.

Bir sürekli zaman periyodik sinyal

EE-210 Sinyaller ve Sistemler – Sunum 1 30/45 Doç. Dr. Ayşe DEMİRHAN

 Periyodik Sinyaller
• Eğer 𝑥(𝑡) 𝑇 periyodu ile periyodik ise, tüm 𝑡 değerleri ve herhangi bir
𝑚 tamsayısı için 𝑥(𝑡) = 𝑥(𝑡 + 𝑚𝑇) olur. Yani, 𝑥(𝑡) 2𝑇, 3𝑇, 4𝑇, …
periyodu ile de periyodiktir.
• 𝑥(𝑡)'nin temel periyodu 𝑇0, 𝑥(𝑡) = 𝑥(𝑡 + 𝑇) denklemindeki 𝑇’nin en
küçük pozitif değeridir.
• 𝑥(𝑡)'nin sabit bir tamsayı olduğu durum hariç, temel periyodun bu
tanımı işler. Bu durumda temel periyot tanımsızdır. Çünkü 𝑥(𝑡)
herhangi bir 𝑇 ile (en küçük pozitif değer yoktur) periyodiktir.
• Periyodik olmayan bir 𝑥(𝑡) sinyali aperiyodik (dönemsiz) sinyal olarak
adlandırılır.

EE-210 Sinyaller ve Sistemler – Sunum 1 31/45 Doç. Dr. Ayşe DEMİRHAN

 Periyodik Sinyaller
• Periyodik sinyaller ayrık zamanda da benzer olarak tanımlanır.
Özellikle, bir ayrık zamanlı sinyal 𝑥[𝑛], 𝑁'in zaman kaydırması ile
değişmiyorsa, 𝑛'in tüm değerleri için; 𝑥 𝑛 = 𝑥[𝑛 + 𝑁] 𝑁'in pozitif
tamsayı olduğu, 𝑁 periyodu ile periyodiktir.
• 𝑥 𝑛 de 2𝑁, 3𝑁, … periyodu ile periyodiktir. Temel periyot 𝑁0 en
küçük pozitif 𝑁 değeridir.

EE-210 Sinyaller ve Sistemler – Sunum 1 32/45 Doç. Dr. Ayşe DEMİRHAN

 Periyodik Sinyaller
• Aşağıdaki şekilde 𝑁0 = 3 temel periyodu ile ayrık zamanlı periyodik
sinyale bir örnek gösterilmiştir.

EE-210 Sinyaller ve Sistemler – Sunum 1 33/45 Doç. Dr. Ayşe DEMİRHAN

 Periyodik Sinyaller
• Aşağıdaki verilen 𝑥(𝑡) sinyalinin periyodik olup olmadığını belirleyelim.
cos 𝑡 𝑡 < 0
𝑥 𝑡 =ቊ
sin 𝑡 𝑡 ≥ 0

EE-210 Sinyaller ve Sistemler – Sunum 1 34/45 Doç. Dr. Ayşe DEMİRHAN

 Periyodik Sinyaller
• Trigonometriden cos 𝑡 + 2𝜋 =cos 𝑡 ve sin 𝑡 + 2𝜋 =sin 𝑡
olduğunu biliyoruz.
• 𝑡 > 0 ve 𝑡 < 0 ayrı ayrı ele alınırsa 𝑥(𝑡)’nin her 2𝜋 uzunluğundaki
aralıktan sonra kendini tekrarladığını görürüz.
• Fakat 𝑥(𝑡) orijinde başka hiçbir zamanda görülmeyen bir süreksizlik
gösterir.
• Bir periyodik sinyalin şeklindeki her özellik periyodik olarak
tekrarlanmak zorunda olduğu için 𝑥(𝑡) sinyali periyodik değildir.

EE-210 Sinyaller ve Sistemler – Sunum 1 35/45 Doç. Dr. Ayşe DEMİRHAN

 Periyodik Sinyaller
• Örnek: 𝑥 𝑡 = 𝑒 𝑗𝑤0 𝑡 karmaşık üstel sinyalinin periyodik olduğunu ve temel
periyodunun 2𝜋/𝑤0 olduğunuz gösteriniz.
• 𝑥 𝑡 ’nin periyodik olması için 𝑒 𝑗𝑤0 (𝑡+𝑇) = 𝑒 𝑗𝑤0 𝑡 olmalıdır.
• 𝑒 𝑗𝑤0 (𝑡+𝑇) = 𝑒 𝑗𝑤0 𝑡 . 𝑒 𝑗𝑤0 𝑇 olduğundan 𝑒 𝑗𝑤0 𝑇 = 1 olmalıdır.
• 𝑤0 = 0 ise 𝑥 𝑡 = 1 olur. Bu da herhangi bir 𝑇 için periyodiktir.
2𝜋
• 𝑤0 ≠ 0 ise 𝑒 𝑗𝑤0 𝑇 = 1 eşitliği yalnızca 𝑤0 𝑇 = 𝑚2𝜋 ya da 𝑇 = 𝑚
𝑤0
koşullarında 𝑚 pozitif bir tamsayı olmak üzere doğrudur.
2𝜋
• Dolayısıyla, 𝑥 𝑡 ’nin en küçük pozitif 𝑇 değeri olan temel periyot ’dır.
𝑤0

EE-210 Sinyaller ve Sistemler – Sunum 1 36/45 Doç. Dr. Ayşe DEMİRHAN

 Periyodik Sinyaller
• Temel çevrimsel frekans (angular frequency) 𝑓0 , temel periyodun tersidir.
1
𝑓0 =
𝑇0
• Bir sinyalin frekansı, sinyalin genliğini ne kadar hızlı değiştirdiği hakkında yararlı
bilgiler sağlar. Frekans birimi, saniye başına döngü (𝑐/𝑠) veya 𝐻𝑒𝑟𝑡𝑧 (𝐻𝑧)'dir.
• Bazen, frekans birimi olarak «saniyede radyan» da kullanırız. Bir döngüde 2𝜋 radyan
(veya 360◦) olduğundan, «𝑓0 Hertz» frekansı saniyede «2𝜋𝑓0 radyan»a eşittir.
• «Saniyede radyan» frekans birimi olarak kullanılırsa, frekans açısal frekans olarak
adlandırılır ve temel radyan frekansı:
2𝜋
𝑤0 = 2𝜋𝑓0 = olur.
𝑇0
• Ayrık sinyallerde temel frekans:
2𝜋
Ω0 = 2𝜋𝑓0 =
𝑁0
EE-210 Sinyaller ve Sistemler – Sunum 1 37/45 Doç. Dr. Ayşe DEMİRHAN
 Periyodik Sinyaller
• Örnek: 𝑔 𝑡 = 7sin(400𝜋𝑡) fonksiyonunun periyodik olup olmadığını
bulun. Periyodik ise temel periyodu nedir?
• Sinüs fonksiyonu 2𝜋’nin tam katı zamanlarda kendini tekrarlar.
sin 400𝜋𝑡 ± 2𝑛𝜋 = sin[400𝜋 𝑡 ± 𝑛𝑇0 ]
400𝜋𝑡 ± 2𝑛𝜋 = 400𝜋 𝑡 ± 𝑛𝑇0
±2𝑛𝜋 = ±400𝜋𝑛𝑇0
𝑇0 = 1/200
• Temel periyodu bulmanın diğer yolu: 7sin(400𝜋𝑡) sinyalinin 𝐴𝑠𝑖𝑛(2𝜋𝑓0 𝑡)
ya da 𝐴𝑠𝑖𝑛(𝑤0 𝑡) yapısında olduğunu fark etmektir.
• 𝑓0 temel frekans, 𝑤0 temel radyan frekanstır.
• Burada 𝑓0 = 200 ve 𝑤0 = 400𝜋 olur. Temel periyot, temel frekansın tersi
olduğu için 𝑇0 = 1/200 olur.
EE-210 Sinyaller ve Sistemler – Sunum 1 38/45 Doç. Dr. Ayşe DEMİRHAN
 Periyodik Sinyaller
• Örnek: 𝑔 𝑡 = 3 + 𝑡 2 fonksiyonunun periyodik olup olmadığını
bulun. Periyodik ise temel periyodu nedir?
• 𝑔 𝑡 ikinci dereceden bir polinomdur. 𝑡 sıfırdan uzaklaşarak arttıkça
ya da azaldıkça fonksiyonun değeri aynı yöne doğru tekdüze bir
şekilde artar.
• Tekdüze şekilde artan hiçbir fonksiyon periyodik olamaz. Çünkü 𝑡
argümanına belli bir değer eklendikçe fonksiyon 𝑡 anındaki değerden
daha büyük olacaktır. Dolayısıyla, bu fonksiyon periyodik değildir.

EE-210 Sinyaller ve Sistemler – Sunum 1 39/45 Doç. Dr. Ayşe DEMİRHAN

 Periyodik Sinyaller
• Örnek: 𝑔 𝑡 = 𝑒 −𝑗60𝜋𝑡 fonksiyonunun periyodik olup olmadığını
bulun. Periyodik ise temel periyodu nedir?
• 𝑔 𝑡 karmaşık bir sinüzoiddir. Euler özdeşliğini kullanarak kosinüs ve
sinüs toplamı olarak yazılabilir.
𝑔 𝑡 = cos 60𝜋𝑡 − 𝑗𝑠𝑖𝑛(60𝜋𝑡)
• 𝑔 𝑡 aynı temel çevrimsel frekansta, 𝑤0 = 2𝜋𝑓0 olduğundan
60𝜋
= 30, iki periyodik sinyalin doğrusal birleşiminden oluşmaktadır.
2𝜋
• Dolayısıyla, temel frekans 30 Hz’dir ve temel periyot 1/30 sn’dir.

EE-210 Sinyaller ve Sistemler – Sunum 1 40/45 Doç. Dr. Ayşe DEMİRHAN

 Periyodik Sinyaller
• Örnek: 𝑔 𝑡 = 10 sin 12𝜋𝑡 + 4cos(18𝜋𝑡)
fonksiyonunun periyodik olup olmadığını bulun.
Periyodik ise temel periyodu nedir?
• Bu sinyal, ikisi de periyodik olan iki fonksiyonun
toplamıdır. Temel periyotları 1/6 ve 1/9 saniyedir.
OKEK’leri 1/3 saniyedir. Bu periyot içine sinüs
fonksiyonun iki temel periyodu, kosinüs
fonksiyonunun üç temel periyodu sığar.
• Dolayısıyla, toplam fonksiyonun periyodu 1/3
saniyedir. İki temel frekans 6 Hz ve 9 Hz’dir.
OBEB’leri 3 Hz’dir. Bu da iki temel periyodun
OKEK’i olan 1/3 saniyenin tersidir.
EE-210 Sinyaller ve Sistemler – Sunum 1 41/45 Doç. Dr. Ayşe DEMİRHAN
 Periyodik Sinyaller
• Örnek: 𝑥(𝑡) = 2𝑐𝑜𝑠(10𝑡 + 1) − 𝑠𝑖𝑛(4𝑡 − 1)
𝜔1 = 10 𝜔2 = 4
2𝜋 𝜋 2𝜋 𝜋
𝑇1 = = 𝑇2 = =
𝜔1 5 𝜔2 2

𝜋 𝜋 2𝜋 5𝜋
𝑇 = 𝑂𝐾𝐸𝐾 = 𝑇1 , 𝑇2 = 𝑂𝐾𝐸𝐾 , = 𝑂𝐾𝐸𝐾 ,
5 2 10 10
𝜋
= 𝑂𝐾𝐸𝐾 2,5 = 𝜋 𝑠𝑛
10

EE-210 Sinyaller ve Sistemler – Sunum 1 42/45 Doç. Dr. Ayşe DEMİRHAN

 Periyodik Sinyaller
• Aşağıda verilen sinüsoidal ayrık zamanlı dizilerin periyodik olup
olmadıklarını bulun.
𝝅𝒌 𝝅 2𝜋
a) 𝒇 𝒌 = 𝐬𝐢𝐧(
𝟏𝟐
+
𝟒
) Ω0 = 2𝜋𝑓0 =
𝑁0
𝜋 𝜋 1
𝑓 𝑘 sinyalindeki Ω0 değeri = 2𝜋𝑓0 olduğundan 𝑓0 =
’dir. olur.
12 12 24
𝑓0 değeri rasyonel olduğundan 𝑓 𝑘 periyodiktir.
1
Temel periyodu: 𝑁0 = 𝑚 = 24𝑚 eşitliğinde 𝑚 = 1 alındığında
𝑓0
𝑁0 = 24 olur.

EE-210 Sinyaller ve Sistemler – Sunum 1 43/45 Doç. Dr. Ayşe DEMİRHAN

 Periyodik Sinyaller
𝟑𝝅𝒌 2𝜋
b) 𝒈 𝒌 = 𝒄𝒐𝒔(
𝟏𝟎
+ 𝜽) Ω0 = 2𝜋𝑓0 =
𝑁0
3𝜋 3𝜋 3
𝑔𝑘 sinyalindeki Ω0 değeri ’dur.= 2𝜋𝑓0 olduğundan 𝑓0 = bulunur.
10 10 20
𝑓0 değeri rasyonel olduğu için 𝑔 𝑘 periyodiktir.
1 20𝑚
Temel periyodu: 𝑁0 = 𝑚 = eşitliğinde 𝑚 =3 alındığında 𝑁0 = 20 olur.
𝑓0 3
c) 𝒉 𝒌 = 𝒄𝒐𝒔(𝟎. 𝟓𝒌 + 𝜽)
1
ℎ 𝑘 sinyalindeki Ω0 değeri 0.5’tir. 0.5 = 2𝜋𝑓0 olduğundan 𝑓0 = olur. 𝑓0
4𝜋
değeri rasyonel bir sayı olmadığından ℎ 𝑘 sinyali periyodik değildir.

EE-210 Sinyaller ve Sistemler – Sunum 1 44/45 Doç. Dr. Ayşe DEMİRHAN

 Kaynaklar
1. Sinyaller ve Sistemler, A.V. Oppenheim, A.S. Willsky, S.H. Nawab, 2. Basımdan
Çeviri, Akademi Yayıncılık, 2013.
2. Sinyaller ve Sistemler, M.J. Roberts, Nobel Akademik Yayıncılık, 2012.
3. Sinyaller ve Sistemler/Schaum's Outlines, H.P. Hsu, Nobel Akademik Yayıncılık,
2015.
4. Signals and Systems, S. Haykin and B. Van Veen, Wiley, 2003.
5. Continuous And Discrete Time Signals And Systems, M. Mandal, A. Asif,
Cambridge University Press, 2007.

EE-210 Sinyaller ve Sistemler – Sunum 1 45/45 Doç. Dr. Ayşe DEMİRHAN