Ponolohiya o Palatunugan

Bahagi ng Katawan na mahalaga sa Pagbigkas ng Tunog

Ang “pono” ay galing sa Ingles na “phone” na nangangahulugang tunog at ang “lohiya”

ay mula sa Griyegong salitang “logos” na ang ibig sabihin ay pag-aaral. Samakatuwid ang
ponolohiya/palatunugan ay pag-aaral ng mga tunog ng ating wika.
Makakahulugang tunog ang bumubuo sa bawat saltik ng dila sa pagsasalita. Sa larangan
ng wika ang pag-aaral ng mahahalagang tunog na ito na nagbibigay ng kahulugan sa pagsambit
ng salita o nagpapabago sa kahulugan ng mga salitang halos magkakatulad ang kaligirang
baybay ang tinatawag din ponolohiya/palatunugan.
Ang ponema/fonema (phonemes) ay yunit ng tunog o pinakamaliit na bahagi ng wika na
may kahulugang tunog. Ang makahulugang yunit ng tunog na ito ang nagpapabago sa kahulugan
ng isang salita. Ang isang ponema ay masasabing makabuluhan kapag nag-iiba ang kahulugan ng
isang salitang kinabibilangan nitl sa sa pagkakataong mapapalitan ng ibang ponema.
Sa ating Wikang Filipino, kung ilan ang titik sa ating alpabeto ay siya ring dami ng
ponema. May dalawampu’t walo (28) titik sa Bagong Alpabeto, sa kabuuan walong titik ang
nadagdag sa dating Abakada ( c, f, j, q, v, x, z, ñ. Sa walong titik na ito, apat (4) lamang ang
tiyak na ponemik ang istatus, ibig sabihin may iisang kinakatawang tunog ang mga letra/titik
samantalang ang natitirang apat (4) ang mga titik (c, ñ, q, x) ang mga redundant na kung
turingan dahil hindi kumakatawan sa iisa at tiyak nay unit ng tunog kundi sa nakakatunog ng isa
pang letra o sunuran ng mga letra.

Narito ang bahagi ng katawan na mahalaga sa pagbigkas ng mga tunog

Larawan ng Palatunugan (Sagittal Diagram)

Pagbigkas ng mga Tunog

 Ang agham ng wika na tumatalakay sa kung papaano nagsasalita ang isang tao ay
tinatawag na ponetika. Ang pagsasalita ay mapag-aaralan ng ponetika sa tatlong pananaw o
paraan. (1) maaaring sa pamamagitan ng pag-aaral at paglalarawan sa mga sangkap ng pananalita
na ginagamit sa pagbigkas ng mga tunog; (2) maaari ring sa pamamagitan ng pag-aaral at
paglalarawan sa mga naririnig na alon ng mga tunog; (3) maaari ring sa pamamagitan naman ng
paglalarawan sa mga alon ng tunog na nililikha sa pagsasalita. Ang mga ito’y tinatawag na
articulatory, auditory, at acoustic phonetics, ayon sa pagkakasunod-sunod. Tatlong salik ang
kailangan upang makapagsalita ang isang tao; (1) Pinanggagalingan ng lakas o enerhiya (2)
Pumapalag na bagay (3) Patunugan o resonador.

Ang pagbigkas sa tunog ay maihahalintulad sa tunog ng musika na nalilikha sa

pamamagitan ng paggamit ng anumang instrumento. Ang pagpalag ng mga kwerds ay lumilikha
ng tunog sa pamamagitan ng patunugan o resonador.

Ang mga Prinsipal na Sangkap ng Pagsasalita

1. Guwang ng Ilong
2. Palatal o Matigas na Ngalangala
3. Alveolar o Punong Gilagid
4. Mga Labi
5. Ngipin
6. Dila (Harap, Sentral, Likod)
7. Mga Babagtingang Tinig
8. Velum o Malambot na Ngalangala
9. Guwang ng Bibig
10. Uvula o Titilaukan
11. Paringhe (Pharynx)
12. Epiglottis
13. Laringhe (Larynx)
14. Hiningang Galing sa Baga

Ang sagittal diagram na nasa itaas ay nagpapakita ng dinaraanan ng hanging nagbubuhay sa

mga baga.
Ang hanging nagbubuhat sa mga baga ay ang nagdaraan muna sa traka (trachea). Sa dakong
itaas ng trakya ay may isang bagay na binubuo ng mga kartilago (cartilages). Ito ay tinatawag
na mga kuwerdas pantinig (vocal cords) na siyang ang paringhe (pharynx). Ang mga ito ang
dinaraan ng hanging mula sa mga baga.
Sa laringhe (larynx) nabubuo ang tunog sapagkat narito ang tinatawag na mga kuwerdas
pantinig (vocal cords) na siyang nagsisipalag kapag nabigyan ng presyon ng palabas na hininga o
hangin. Ang laringhe ay nakaugnay sa mga baga (lungs) sa pamamagitan ng trakya (trachea).
Ang mga kuwerdas pantinig (vocal cords) ay dalawang bagtinig na elastiko na nakakabit sa
gawing gilid ng laringhe mula sa gawing harap hanggang sag awing likod.
 Ito’y magkakabit, samantalang sa gawing likod, ang mga ito’y magkahiwalay. Bawat isa ay
nakakabit sa naigagalaw na kartilago. Ang kinakakabitang mga kartilago ng dalawang kuwerdas
pantinig ay maaaring paglapitin, kaya’y ang mga kuwerdas pantinig ay napaglalapit din. Ang
totoo, ang dalawang kuwerdas pantinig na ito ay napagdidikit at napaglalayo ayon sa uri ng
tunog na gustong bigkasin ng nagsasalita.
Kapag ang dalawang kuwerdas pantinig na ito ay nagkalayo, nagdaraan sa pagitan ng mga ito
ang hangin na walang anumang sagabal. Tinatawag na glottis ang daanan ng hangin sa pagitan
ng dalawang kuwerdas pantinig. Ang glottis ay maaaring isarang-isara. Kapag sarado ang glottis,
walang hanging makararaan dito. Kapag tayo’y bumubuhat ng mabigat na baga, karaniwang
isinasara natin ang glottis, kaya’t walang hanging nakalalabas mula sa mga baga.
Ang bilis o dalas ng pagpalag ng mga kuwerdas pantinig ay ayon sa tension o pagkabanat ng
mga ito. Kapag banat na banat, higit na mabilis o madalas ang pagpalag ng mga ito; kapag hind
gaanong banat ang pagpalag ay mas madalang. Pansinin ang mga kuwerdas at ang kuwerdas na
banat na banat ay higit na mabilis ang palag kapag kinakalabit kaysa sa kuwerdas na hindi
gaanong banat.
Ang Dila. Ang pangunahing tungkulin ng dila ay sa pagkain at hindi sa pagsasalita.
Pangalawang tungkulin lamang ng dila ang tungkol sa pagsasalita. Ang dila ay napapahaba,
napapaikli, napapalapad, naitutukod sa ngipin, sa ngalangala, naikukukob, naililiyad o naiaarko
ayon sa pangangailangan.
Nabibigkas ang mga patinig sa pamamagitan ng pagtaas at pagbaba ng alinman sa tatlong
bahagi ng dila (1) harap (2) sentral (3) likod at sa pamamagitan ng pagbabagu-bago ng hugis
sa espasyo ng bibig sa dinaraanan ng tinig. Ang mga katangiang ito ng dila ay malaking tulong
sa pagbigkas ng ibat-ibang tunog na ginagamit sa pagsasalita. Kung sa bagay, kung walang
ganitong mga katangiang ang dila ay hindi malilikha ng tao ang ibat-ibang tunog sapagkat hindi
niya mabibigkas ang mga ito.

URI NG PONEMA

A. Mga Ponemang Segmental

Ang ponemang segmental ay pag-aaral sa mga tunog na may katumbas na titik o letra para sa
mabasa o mabigkas. Binubuo ito ng mga patinig, katinig, klaster, diptonggo at iba pa.
Ang ponemang patinig at ponemang katinig ay maaaring pagsamahin upang makabuo ng
isang tunong.
Ito rin ang mga makabuluhang yunit ng tunog na “nakapagpapabago ng kahulugan” kapag
ang mga tunog ay pinagsasama-sama upang makabuo ng mga salita.

1. Ponemang Katinig
Ang mga ponemang katinig ay inayos sa dalawang artikulasyon- ang paraan at punto ng
artikulasyon. Ang paraan ng artikulasyon ay naglalarawan kung paano pinatutunog ang mga
ponemang katinig sa ating bibig. Samantala, ang punto ng artikulasyon ay nagsasabi kung
saang bahagi ng bibig ang ginagamit upang makalusot ang hangin sa pagbigkas ng isang
ponema.

TSART NG KATINIG
 PUNTO NG ARTIKULASYON

PARAAN
NG Ngala-ngala
ARTIKULASYON Labi Ngipin Gilagid Lalamunan Glottal
Palatal Velar

          ?
Pasara (Stop)
walang tinig p t        
may tinig
b d          

             
Pailong (Nasal)
may tinig            

m n          

 (f)         h
Pasutsot  (v)
(Fricative) walang          
tinig S
    (z)      
Aprikatibo
walang tinig
may tinig (i)

             
Pagilid (Lateral)
may tinig              
 
  L        

             
Pakatal (Trill)
may Tinig     R        

Malapatinig     y      
may tinig
          w  
 Ang mga sumusunod ay ibat-ibang Punto ng Artikulasyon:

1. Panlabi
Ang mga ponemang /p/, /b/ at /m/ ay binibigkas sa pamamagitan ng pagdiit ng ibabang labi sa
itaas na labi.

2. Panlabi-Pangngipin
Ang mga ponemang /f/ at /v/ ay binibigkas sa pamamagitan ng pagdidiit ng labi sa mga ngipin
sa itaas.

3. Pangngipin
Ang mga ponemang /t/, /d/ at /n/ ay binibigkas sa pamamagitan ng pagdiit ng dila sa likuran ng
mga ngipin sa itaas.

4. Panggilagid
Ang mga ponemang /s/, /z/, /l/, /r/ ay binibigkas sa ibabaw ng dulong dila na dimadiit sa punong
gilagid.

5. Pangngalngala
Ang ponemang /ñ/ at /y/ ay binibigkas sa punong dila at dumidiit sa matigas na bahagi ng
ngalangala.

6. Panlalamunan
Ang mga ponemang /k/, /g/, /j/ at /w/ ay binibigkas sa pamamagitan ng ibaba ng punong dila na
dumidiit sa malambot na ngalangala.

7. Glottal
Ang /?/ at /h/ ay binibigkas sa pamamagitan ng pagdidiit at pagharang ng presyon ng paglalabas
na hininga upang lumikha ng glottal na tunog.

Ang mga sumusunod ay ibat-ibang Paraan ng Artikulasyon:

1. Pasara
Ang mga katinig na binibigkas ng pasarang walng tinig at may tinig ay /p, b, t, d, k, g, ? /

2. Pailong
Ang mga katinig ay binibigkas sa paraang dumadaan sa ilong ang tunog kapag binibigkas. Ang
mga katinig na binibigkas na pailong ay /m, n, I/.

3. Pasutsot
Ang mga katinig na pasutsot ay /s, h/.
4. Pagilid
Ang mga katinig na pagilid ay /l/.

5. Pakatal
Ang katinig na pakatal ay /r/.

Mapapansin sa tsart ng katinig na naisama ang iba pang tunog ng Wikang Filipino upang
mapahalagahan ang kontribusyon ng ibat-ibang wikaning matatagpuan sa Pilipinas gayundun
ang mga banyangang wika na naging bahagi na ng ating kultura at wika. Isa ito sa palatandaan na
ang wikang Filipino ay dinamiko dahil patuloy ito sa pagbabago.

2. Ponemang Patinig
Ang ponemang katinig ay binibigkas sa ating dila na binubuo ng harap, sentral, gitna at
likod na bahagi. Ang mga bahagi ng dila ang siyang gumagana sa pagbigkas ng mga patinig
na binibigkas ng mataas, gitna at mababa ayon sa posisyon ng pagbigkas, Ang /a, e, i, o, u/ ay
mga patinig.
Mapapansin sa ibaba ang tsart ng mga ponemang patinig sa Filipino.

TSART NG MGA PONEMANG PATINIG SA FILIPINO

Ayos ng Bahagi ng Dila
Dila Harap Sentral Likod
Mataas i u
Gitna e o
Mababa a
3. Diptonggo
Alinman sa ponemang patinig na /a/, e/, /i/, /o/, /u/ na sinunsundan na malapatinig na /w/
at /y/ sa loob ng isang pantig ay tinatawag na diptonggo. Ang mga diptonggo ay; aw, ay, ey,
ew, iw, iy, oy, ow, uw at uy.
Siguruhin kapag pinantig (pagpapantig) ang isang salita, nagsasama ang malapatinig
na /w/ at /y/ sa loob ng isang pantig. Hal. sabaw= sa-baw

4. Klaster o Kambal-katinig o Digrapo

Ang klaster na maituturing na kambal katinig ay binubuo ng dalawang magkasunod na
katinig sa isang pantig. Maaaring makita ang klaster sa inisyal, midyal at pinal na pantig ng
salita.

Halimbawa:
 Inisyal Midyal Pinal
blusa sombrero ark
kwento ekpresyon kard
dragon asembleya biks

5. Pares Minimal
Kasama sa pag-aaral ng ponemang segmental ang pares minimal. Ito ay binubuo ng pares ng
salitang magkaiba ang kahulugan ngunit magkatulad na magkatulad sa bigkas.
Sinasabing makahulugan ang ponema sapagkat kapag ito’y inalis o pinalitan sa
kinasasamahang salita, ang kahulugan ng sinabing salita ay nag-iiba.

Halimbawa:
pepe / pipi uso / oso
misa / mesa pala / bala
tila / tela bata / pata

5.1. Salita ( pagkakaiba sa ponema)

lasa (taste) tasa (cup)
5.2. Parirala (pagkakaiba sa morpema)
Pupunta sa bayan (…will go to town)
Pumunta sa bayan (…went to town)
5.3. Pangungusap (pagkakaiba sa leksikon)
Pula ang bulaklak (The flower is red.)
Puti ang bulaklak (The flower is white.)
6. Ponemang Malayang Nagpapalitan
Ang mga ponemang malayang nagpapalitan ay binubuo ng pares ng salitang nagtataglay
ng magkaibang ponemang matatagpuan sa magkatulad na kaligiran na di-nababago ang
kahulugan. Kahit na nagpapalitan ang mga ponemang ito; hindi pa rin nagbabago ang
kahulugan ng salita kaya tinawag itong malaya dahil maaari silang magpalit ng posisyon.
Ang mga ponemang matatagpuan sa magkatulad na kaligiran ngunit hindi nagbabagp sa
kahulugan ng salita ay sinasabing nasa malayang pagpapalitan. Sa ibang salita, ang isang
ponema na hindi nagbabago ang kahulugan ng salita.

Halimbawa:
Ponemang /e/ at /i/
babae babae
lalaki lalake
Ponemang /u/ at /o/
pinanunuod pinanunood
nuon noon
 tutuo totoo
Ponemang /r/ at /d/
marusing madusing
marami madami
Ponemang /r/ at /l/
karsada kalsada

7. Ponemiko at Ponetikong mga Tunog

Kapag ang pagkakaiba sa dalawang tunog ay makahulugan, sinasabi nating ang
pagkakaiba’y ponemiko; kapag naman ang pagkakaiba’y di makahulugan, sinasabi natin ang
pagkakaiba’y ponetiko.

8. Kanya-kanyang Kaligiran
Ang kaligiran ng [t] at [th] sa mga salitang top at stop ay hindi magkatulad. Ang [t] gaya ng
nabanggit sa una ay hindi maaaring ipalit sa [th] ng hindi susunod sa anyo nito.Gayundin naman
ang [th] ay hindi maaaring ipalit sa [t] nang hindi susunod sa anyo nitong huli.

9. Distribusyong Komplimentaryo
Ang dalawang tunog na [t] at [th] sa mga salitang top (thap) at stop (stap) ay may kanya-kanyang
kaligirang katatagpuan. Ang [t] ay nasa pusisyong midyal samantalang ang [th] ay nasa
pusisyong inisyal. Sa gayong kalagayan, sinasabi nating ang [t] at [th] ay nasa distribusyong
komplimentaryo.

B. Ponemang Suprasegmental
Ang ponemang suprasegmental ay tumutukoy sa pag-aaral ng makabuluhang yunit ng
tunog.Hindi ito tinutumbasan ng letra/titik sa halip ay sinasagisag nito ang notasyong
ponemik (phonemic) upang mabanggit ang paraan ng pagbigkas.

1. Diin. Ito ang pagbibigay ng pansin sa pagbigkas ng isang salita. Ginagamit ang dalawang
pahilis na guhit (//) at dito ipinaloloob ang mga notasyong ponemik na kakatawan sa
paraan ng pagbigkas ng isang salita. Ang tuldok (.) ay ginagamit na pananda upang
matukoy ang pantig ng salita na may diin at nangangahulugan ng pagpapahaba ng
naturang pantig na laging may kasamang patinig.

Halimbawa:
/ba.soh/ ‘glass’
/pagpapaha.ba/ ‘lengthening’
/sim.boloh/ ‘symbol’

Samantala, kumakatawan ang panandang /’/ sa mga ponemang na may impit at ang /h/ sa
pagbigkas nang may bahagyang hangin na lumalabas sa notasyong ponemik. Walang salitang
nagsisimula o nagtatapos sa mga tunog na /a, e, i, o, u/. Dahil dito, ganito ang magiging notasyon
kung ang salita ay may inisyal at pinal na tunog na patinig.

Halimbawa:
/’abalah/ ‘busy’ (may impit sa unahan at may bahagyang hangin sa hulihan)
/’asiwah’/ ‘uneasy’ (kapwa may impit sa inisyal at pinal na tunog)
Mahalaga ang diin sa wikang Filipino sapagkat sa pagbabago mga diin sa isang salita, nagbabago
rub ang kahulugan ng salita.

Halimbawa:
/tu.boh/ ‘pipe’/ /kasa.mah/ ‘companion’
/tu.bo’/ ‘sprout’/ /kasamah/ ‘tenant’
/man.gaga.mot/ ‘doctor’
/manga.gamot/ ‘will treat’
/kaibi.gan/ ‘friend
/ka.ibigan/ ‘lover’

2. Tono, Intonasyon at Punto. Tumutukoy ang intonasyon sa pagtaas at pagbaba ng tinig

sa pagsasalita na maaaring maghudyat ng kahulugan ng pahayag. Pansinin sa sumusunod
na halimbawa kung saan inihuhudyat ang pagtaas at/o pagbaba ng tinig.

Pagsasalaysay/Paglalarawan
Dumating sila ka/ga/bi.
Magaling talaga si/Wil/ma.
Masasagot ng Oo o Hindi
Toto/o?
Tayo i/yon, di/ba?
Pagpapahayag ng matinding damdamin
Na/ku, may na/ba/ril!
/Hoy! Upo/kayo!
Pagbati
Magandang u/ma/ga.
Kumusta/ka?
Mabuti po naman.
Pagsagot sa tanong
Oo, kakain na a/ko.
Hindi. Hindi na ako a/a/lis!

Ang punto ay tumutukoy sa rehiyonal na “tunog” o accent. Kahit na sa rehiyong

Tagalog, iba ang punto ng mga taga-Laguna at mga taga-Cavite kahit na mga taga-Bulacan at
mga taga-Rizal ay iba rin ang kanilang punto sa pagsasalita. Karaniwan sa isang probinsya na
iisa ang wika, may ibat-ibang punto rin ang iba’t ibang baying sakop nito. Samantala, ang tono
ang pagsasalita ay nagpapahayag ng tindi ng damdamin.

3. Antala/Hinto. Ang antala o hinto o juncture ay nangangahulugan ng pagtigil sa pagtigil

sa pagsasalita na maaaring panandalian habang sinasabi ang isang pangungusap, pangmatagalan
bilang hudyat ng pagtatapos ng pangungusap. Sa pagsulat, inihuhudyat ng kuwit (,) ang
panandaliang paghinto at ng tuldok (.) ang katapusan ng pangungusap.
Tulad ng diin, mahalaga ang paggamit ng hinto sa tamang bahagi ng pangungusap dahil
maaaring maiba ang kahulugan ng pangungusap sa ibaba, gumamit ng isang pahilis na guhit (/)
para sa isang saglit na paghinto at ng dalawang pahilis na guhit (//) para sa pagtatapos ng
pahayag.