GUSTAVO GUTIERREZ

( Thaàn hoïc giaæ phoùng)

Suoát muøa heø naêm 1982 ôû thuû ñoâ Li-ma nöôùc
Peâru, Linh muïc Henrri Nouwen. Moät ngöôøi noåi tieáng
vieát nhieàu veà tu ñöùc hoïc ñaõ tham döï khoùa hoïc veà
thaàn hoïc giaûi phoùng do Gutierrez chuû giaûng. Nhöõng
baøi giaûng ñöôïc ruùt ra töø hai ngaøn ngöôøi laøm coâng
vieäc muïc vuï khaép vuøng Chaâu Myõ Latin. Nouwen ñaõ
ñöôïc aûnh höôûng tu ñöùc hoïc Baéc myõ quaù möùc, nhö tu
ñöùc hoïc caù nhaân, tu ñöùc hoïc noäi taâm, tu ñöùc hoïc tinh
hoa vaø tu ñöùc hoïc laõng maïn. Söï daán thaân cuûa
Gutierrez ñaõ nhaém vaøo ñôøi soáng lieân ñôùi vôùi söï aùp
böùc. Nouwen ñaõ nhaän thöùc nhöõng giôùi haïn cuûa chính
oâng veà caùch soáng vaø hieåu bieát veà ñôøi soáng ñöùc tin
Kitoâ höõu. Nhöõng kinh nghieäm naøy ñöôïc ghi laïi moät
caùch khieâm toán nhôø nôi con ngöôøi cuûa oâng coù tính
nhaïy caûm tu ñöùc raát lôùn. Noù ñaõ naûy ra moät naêng löïc
cuûa söù ñieäp maø Gutierrez, cha ñeû cuûa thaàn hoïc giaûi
phoùng mang laïi cho caùc Kitoâ höõu trong nöôùc Myõ.
Nhö laø moät keát quaû cuûa cuoäc ñoái thoaïi vôùi
Gutierrez. Toâi ñaõ baét ñaàu hieåu moät caùch roõ raøng hôn
nhöõng thaùch ñoá caên baûn gaén lieàn trong caùch soáng vaø
vieäc daïy doã cuûa linh muïc ngöôøi Peâru coù caùch noùi
nheï nhaøng naøy. Oâng trình baøy moät caùch say söa veà
taùm ngaøn ngöôøi maø oâng phuïc vuï trong moät xöù ñaïo ôû
thuû ñoâ Li-ma. Ñieàu ñoù muoán noùi raèng, tröôùc heát oâng
laø moät ngöôøi muïc töû vaø thöù ñeán oâng chæ laø moät
nhaø thaàn hoïc. Oâng nhaéc nhôû toâi raèng oâng chöa bao
giôø laøm moät giaùo sö thaàn hoïc ñaày ñuû thôøi gian cho
chính toå quoác oâng. Ñoái vôùi oâng nhöõng baøi khoùa vaø
nhöõng baøi giaûng thaàn hoïc noù chieám moät phaàn thôøi
gian cuûa oâng. Noù coøn nhö laø moät xaùc tín ñeå oâng trình
baøy veà nhöõng kinh nghieäm cuûa nhöõng cuoäc ñaáu tranh
ñoøi giaûi phoùng ôû Chaâu Myõ Latin. Nhaø suy tö saùng
choùi naøy vôùi nhöõng yù töôûng coù taàm aûnh höôûng cuûa
oâng ñaõ giuùp taïo ra toaøn boä hoaït ñoäng ñöôïc bieát ñeán
nhö thaàn hoïc giaûi phoùng. Oâng thöïc söï tìm thaáy nguoàn
caûm höùng vaø söùc maïnh cuûa oâng trong vieäc lieân ñôùi
vôùi ngöôøi ngheøo vaø ngöôøi bò aùp böùc maø oâng phuïc
vuï.
Thaàn hoïc giaûi phoùng
Nhöõng suy tö thaàn hoïc vaø nhöõng daán thaân cuûa
Gutierrez chæ coù theå ñöôïc hieåu moät caùch ñuùng ñaén
trong boái caûnh ñôøi soáng cuûa oâng. OÂng ñöôïc sinh ra
trong moät gia ñình thoå daân Quechuan ôû thuû ñoâ Lima,
nöôùc Peâru. Oâng sinh ngaøy 8 thaùng 6 naêm 1928. oâng
ñaõ naèm lieät giöôøng saùu naêm trôøi. Vôùi chöùng beänh
xöông ñaõ laøm cho oâng bò chöùng dò taät ñi khaäp khieãng
suoát thôøi nieân thieáu. Sau khi phuïc hoài, oâng ñaõ vaøo
tröôøng ñaïi hoïc Thaùnh Marcoâ, ôû ñoù oâng döï tính theo
moät soá khoùa hoïc ñeå chuaån bò cho ngheà nghieäp cuûa
oâng laø chuyeân gia veà taâm thaàn hoïc. Vaøo giöõa chöông
trình nghieân cöùu oâng ñaõ thay ñoåi yù ñònh, oâng quyeát
ñònh trôû thaønh moät linh muïc. Vì theá, oâng baét ñaàu vaøo
moät cuoäc nghieân cöùu môùi, vaø ñieàu ñoù ñaõ mang laïi
cho oâng caùc hoïc vò cao hoïc veà trieát hoïc vaø taâm lyù
hoïc ôû tröôøng ñaïi hoïc Louvain cuûa Bæ vaø cao hoïc veà
thaàn hoïc ôû tröôøng ñaïi hoïc Lyon cuûa Phaùp. Trong suoát
thôøi gian nghieân cöùu cuûa oâng ôû Chaâu aâu, oâng ñaõ
baát ngôø gaëp töø “ Taân thaàn hoïc” do Yves Congar giôùi
thieäu giöõa caùc töø khaùc. Sau khi laõnh nhaän chöùc linh
muïc vaøo naêm 1959, oâng ñaõ daønh moät hoïc kyø ñeå
hoaøn thaønh coâng vieäc nghieân cöùu ôû Roâma tröôùc khi
trôû laïi Lima ñeå laøm coâng vieäc muïc vuï ôû giaùo xöù
cuõng nhö moät soá chöông trình daïy hoïc ôû tröôøng ñaïi
hoïc Coâng giaùo ôû thuû ñoâ Lima. Traùch nhieäm muïc vuï
ñaõ daãn oâng ñeán lieân laïc vôùi ngöôøi ngheøo vaø ngöôøi
bò aùp böùc. Noù coøn ñaët oâng trôû laïi giöõa xaõ hoäi thôøi
oâng coøn treû. Nhôø söï quan saùt vôùi caëp maét bieát ñaùnh
giaù hôn. Oâng ñaõ nhaän thaáy raèng söï ngheøo ñoùi laø do
söï baát coâng taïo ra. Söï baát coâng coøn aûnh höôûng ñeán
toaøn boä giai caáp quaàn chuùng. Ñieàu ñoù coù nghóa laø
toå chöùc hoaït ñoäng chính trò laø ñieåm then choát ñeå giuùp
ngöôøi bò aùp böùc ñaït ñeán moät cuoäc soáng toát ñeïp hôn.
Cuøng luùc ñoù, oâng ñaõ nhaän thöùc raèng neàn taân thaàn
hoïc ñöông ñaïi maø oâng ñaõ hoïc ôû Chaâu aâu khoâng theå
thích hôïp moät caùch ñôn giaûn ñeå giuùp khôi gôïi moät
cuoäc noåi daäy cho daân ngheøo maø ñôøi soáng cuûa hoï ñaõ
gaén chaët trong xaõ hoäi Nam myõ. Vôùi quan ñieåm naøy,
Gutierrez ñaõ baét ñaàu moät tieán trình daøi cho caû hai laõnh
vöïc laø taùi giaûi thích vaø taùi taäp trung vaøo Kinh thaùnh
baét ñaàu töø nhöõng thöïc traïng cuûa ngöôøi ngheøo. Söï
mong moûi cuûa oâng ñaõ hôïp vôùi aùnh saùng truyeàn
thoáng Kitoâ höõu treân kinh nghieäm ñöùc tin trong nhöõng
cuoäc ñaáu tranh giaønh töï do.
Trong suoát thaäp nieân 60, qua caùc cuoäc hoäi thaûo
vôùi caùc nhaø thaàn hoïc khaùc. Vieäc khaùm phaù moät neàn
thaàn hoïc Chaâu Myõ Latin baûn xöù vaø qua caùc khoùa
maø oâng daïy ôû caùc tröôøng ñaïi hoïc. Oâng ñaõ töøng
böôùc trau chuoát nhöõng yù töôûng cuûa oâng hoaëc laø moät
caùch caên baûn ñoù laø moät tieáp caän môùi vaøo thaàn hoïc.
Trong cuoäc hoïp ôû Chimbote, nöôùc Peâru vaøo naêm 1968.
laàn ñaàu tieân oâng noùi veà thaàn hoïc giaûi phoùng khi
giôùi thieäu veà moät soá luaän vaên chính. Noù ñaõ vaø ñang
hình thaønh neân phong traøo. Neàn thaàn hoïc naøy buøng
leân moät vaán ñeà noåi coäm taïi hoäi nghò ñöôïc nhieàu
ngöôøi bieát ñeán cuûa caùc Giaùm muïc Chaâu myõ Latin toå
chöùc ôû Medellin nöôùc Colombia cuoäc hoïp keùo daøi töø
thaùng taùm ñeán thaùng chín naêm 1968. trong soá 16 vaên
kieän do hoäi nghò soaïn ra thì Gutierrez ñaõ soaïn ra moät ñeà
taøi veà hoøa bình. Noù ñöôïc saùp nhaäp vaøo nhöõng yù
töôûng raát coù aûnh höôûng cuûa oâng. Nhöõng vaên kieän
chính taïi hoäi nghò Medelin ñaõ chaáp nhaän nhöõng nguyeân
nhaân neàn taûng cuûa ngöôøi ngheøo vaø ñaõ nhaán maïnh
raèng ngöôøi ngheøo phaûi ñöôïc giaûi quyeát trong moät tieán
trình chính trò ñeå daønh laïi quyeàn cho hoï. Thaät vaäy hoäi
nghò laø moät söï chöùng minh veà phöông phaùp vaø nhöõng
ñeà taøi chính ñaõ ñöôïc trieån khai cuûa oâng Gutierrez .
Gutierrez tieáp tuïc chænh lyù nhöõng suy tö cuûa oâng
vaø cho xuaát baûn “cuoán thaàn hoïc giaûi phoùng” moät
coâng vieäc cuûa ba naêm tröôùc ñaây cuûa oâng. Neàn taûng
cuûa cuoán saùch naøy vaãn duy trì ñöôïc nhöõng yù töôûng
vaø ñeà taøi maø noù tieáp tuïc aûnh höôûng ñeán coâng vieäc
caùc thaàn hoïc gia giaûi phoùng khaùc nhö Leonardo Boff
vaø Juan Segundo.
Nhöõng naêm sau hoäi nghò Medellin, caùi teân ñöôïc
goïi laø : “caùc coäng ñoaøn cô baûn” nôû roä khaép Chaâu
Myõ La tinh. Nhöõng coäng ñoaøn Kitoâhöõu bình daàn nhoû
naøy goàm haàu heát laø thöù daân. Hoï gaëp nhau moät ñeán
hai laàn moãi tuaàn ñeå ñoïc Kinh Thaùnh vaø ñöa ra aùp
duïng cho cuoäc soáng haèng ngaøy vaø hoaøn caûnh xaõ hoäi
cuûa hoï. Ruùt ra töø nhöõng kinh nghieäm muïc vuï vôùi
nhöõng nhoùm naøy, Gutierrez tieáp tuïc vôùi nhöõng coá
gaéng cuûa chính oâng noái keát vôùi nhöõng baøi vieát vaø
taïp chí noùi veà kinh nghieäm ñöùc tin cuûa daân ngheøo maø
oâng phuïc vuï. Moät soá baøi vieát coù yù nghóa nhaát cuûa
oâng ñöôïc toång hôïp döôùi nhan ñeà “quyeàn cuûa ngöôøi
ngheøo trong lòch söû” (Orbis. 1983). Ñeà taøi veà linh ñaïo
giaûi phoùng ñöôïc luaän giaûi trong nhöõng taùc phaåm daàu
tieân cuûa oâng. Noù ñöôïc trieån khai hoaøn haûo hôn trong
coâng vieäc ñang thaùch ñoà oâng ñoù laø taùc phaåm “chuùng
ta uoáng töø chính nguoàn suoái cuûa chuùng ta” (Orbis 1984).
Tuy nhieân, toaøn boä hoaït ñoäng giaûi phoùng ôû
Chaâu Myõ La tinh ñaõ taïo ra moät phaûn öùng cöïc ñoan.
Trong khi caùc giaùm muïc Chaâu Myõ La tinh nhoùm hoïp ôû
Puebla nöôùc Mexico vaøo naêm 1979. nhöõng yeáu toá coù
tính baûo thuû coá khoâng ñöôïc nhaéc ñeán trong moät soá
ñeà taøi vaø vieäc thöïc haønh giaûi phoùng maø hoäi nghò
Medelin taùn thaønh. Tuy nhieân Gutierrez cuõng nhö thaàn
hoïc gia khaùc ñaõ bò loaïi tröø khoûi moät soá vai troø chính
ôû Puebla. Töø nhöõng loaïi tröø naøy oâng ñaõ taïo neân
nhöõng söï ñoùng goùp quan troïng nhaèm giuùp xoùa tan
chöông trình nghò söï mang tính baûo thuû. Söï ñoùng goùp
coù yù nghóa nhaát cuûa oâng laø moät coâng trình coù neàn
taûng oâng ñaõ thöïc hieän döïa treân taøi lieäu maø caùc
giaùm muïc ñaõ coâng khai xaùc ñònh ñoù laø söï löïa choïn
öu tieân cho ngöôøi ngheøo.
Môùi ñaây khoaûng naêm 1983, coâng vieäc cuûa
Gutierrez bò Vatican nghi vaán. Naêm 1984, boä giaùo lyù
ñöùc tin ñaõ cho ra moät “huaán thò veà caùc ñònh höôùng cho
thaàn hoïc giaûi phoùng”. Boä ñaõ pheâ bình caùc nhaø thaàn
hoïc möôïn hoïc thuyeát Macxit maø thieáu oùc pheâ phaùn.
Gutierrez ñaõ chaáp nhaän caùch thöùc maø söï pheâ bình naøy
khoâng ñaùp öùng cho thaàn hoïc cuûa oâng. Maëc daàu ñöôïc
ghi nhaän laø coù aùp löïc töø phía Vatican. Cho ñeán nay caùc
giaùm muïc Peâru ñaõ khoâng khieån traùch Gutierrez.
Nhöõng vaên kieän môùi ñaây cuûa Vatican nhö: “Huaán thò
veà quyeàn töï do vaø giaûi phoùng cuûa Kitoâ höõu” ra naêm
1986, trong khi tieáp tuïc pheâ bình vieäc söû duïng nhöõng
quan ñieåm cuûa Macxit laø moät cuoäc ñaáu tranh giai caáp.
Caùc vaên kieän ñaõ hoøa hôïp vôùi moät soá yù töôûng chính
cuûa Gutierrez, chaúng haïn nhö taàm quan troïng cuûa söï
thieát laäp moät traät töï vaø chính trò vaø xaõ hoäi môùi.
Maëc daàu bò phaûn ñoái coù tính baûo thuû töø phía
Roâma vaø Chaâu Myõ Latin. Gutierrez vaãn tieáp tuïc coâng
vieäc muïc vuï cuõng nhö vieäc daïy doã vaø vieát laùch cuûa
oâng. Vieäc xuaát baûn baûn dòch thaàn choï giaûi phoùng
(Orbis 1988) ñaõ ñöôïc chænh lyù vaø caäp nhaät laø moät
taëng vaät quan troïng cho coâng vieäc coù yù nghóa cuûa
oâng. Suoát muøa heø naêm 1988 moät soá thaàn hoïc gia noåi
tieáng vaø nhöõng ngöôøi uûng hoä khaùc ñaõ nhoùm hoïp ôû
Maryknolle-New York ñaõ khen ngôïi Gutierrez qua vieäc
baøn thaûo coâng trình cuõng nhö nhöõng ñònh höôùng töông
lai cho phong traøo maø oâng ñaõ giuùp khôûi söï. Caùc thaàn
hoïc gia ñoù ñaõ vieát nhöõng baøi tieåu luaän ñöôïc toång
hôïp laïi trong cuoán “Töông lai cuûa thaàn choï giaûi phoùng”
ñoù laø caùc thaàn hoïc gia Schillebeeecks, Metzboff vaø
Shorino. Moät quyeån saùch maø noù cuõng bao goàm moät
soá baøi vieát cuûa Gutierrez , gaàn nhö ñoù laø moät söï
coáng hieán cho oâng.
Maëc daàu baän roän vôùi coâng vieäc muïc vuï.
Gutierrez ñaõ phoå bieán nhieàu baøi vieát vaø taùc phaåm
treân nhieàu loaïi baùo. Ñoïc qua nhöõng choàng saùch ñöôïc
xuaát baûn vaø nhöõng tö lieäu khoâng ñöôïc xuaát baûn cuûa
oâng, toâi ñaõ ñöôïc nhöõng aán töôïng bôûi nhöõng naêng löïc
phi thöôøng cuûa moät linh muïc ñaày truyeàn caûm naøy.
Oâng ñaõ noái keát khaù toát coâng vieäc muïc vuï vaø nhöõng
vaán ñeà nghieân cöùu.
Nhaéc laïi göông cuûa Henri Nouwen, cho chuùng ta
xem xeùt laïi nhöõng caùch thöùc maø Gutierrez coù theå ñaøo
saâu vaø môû roäng ñöùc tin chuùng ta. Chuùng ta khoâng theå
ñoùn nhaän moät caùch ñôn giaûn suy tö cuûa oâng nhö laø
moät toång theå vaøo trong boái caûnh cuûa xaõ hoäi chuùng
ta. Tuy nhieân, chuùng ta phaûi xem xeùt caû hai; vöøa phöông
phaùp vaø vöøa noäi dung cuûa thaàn hoïc giaûi phoùng maø
oâng giôùi thieäu, ñieàu ñoù môû ra cho chuùng ta nhöõng
thaùch ñoá bôûi nhöõng neùt ñaëc tröng coù phong caùch
khaùc bieät cuûa noù.
Hoaït ñoäng giaûi phoùng ( Liberating Praxis) :
Gutierrez khöôùc töø taát caû moïi khuynh höôùng caûm
nhaän ñôøi soáng Kitoâ höõu, coù tính caùch lyù thuyeát vaø
moät chieàu, baèng caùch ñöa ra moät soá toái öu cho haønh
ñoäng giaûi phoùng gaén boù maät thieát vôùi ngöôøi ngheøo
vaø keû bò aùp böùc. Veà phöông dieän con ngöôøi, taát caû
chuùng ta ñeàu bieát raèng söï caùm doã taùch söï hieåu bieát
Tin Möøng cuûa chuùng ta ra khoûi nhöõng moái öu tö thöïc
teá cuûa ñôøi soáng thöôøng nhaät. Vaán naïn naøy ñöôïc thoåi
phoàng leân baèng nhöõng lôøi giaûng daïy maø chính nhöõng
lôøi giaûng daïy aáy laïi chaúng noùi leân ñöôïc moät söï töông
öùng naøo ñoái vôùi truyeàn thoáng Kitoâ giaùo cho moät
cuoäc ñôøi ôû traàn theá naøy. Nhöõng nhaø thaàn hoïc gia
chæ coù chaêm chuù suy tö maø nhöõng ñieàu hoï suy tö
khoâng ñaët neàn taûng treân kinh nghieäm baûn thaân maø
cuõng chaúng thích öùng vôùi ñôøi soáng Kitoâ höõu. Voâ tình
chính hoï laïi ñoùng goùp vaøo vaán naïn. Thaäm chí ôû Hoa-
kyø vôùi moät truyeàn thoáng heát söùc laø thöïc duïng, cuõng
vaãn coøn coù nhöõng khuynh höôùng taùch bieät söù ñieäp
Tin Möøng mang tính xaõ hoäi ra khoûi cuoäc ñaáu tranh trong
ñôøi soáng haèng ngaøy cho coâng lyù vaø hoøa bình treân
theá giôùi. Gutierrez ñöa ra giaûi phaùp coù tính caáp tieán
choù söï caùm doã thoâng thöôøng naøy baèng caùch ñeà cao
hoaït ñoäng giaûi phoùng trong ñôøi soáng ngöôøi Kitoâ höõu.
Gutierrez ñaõ duy trì ñöôïc nhöõng kieán thöùc thaàn
hoïc chính yeáu cuûa oâng qua nhöõng hoaït ñoäng vôùi
ngöôøi ngheøo nôi giaùo xöù cuûa oâng. Ñieàu naøy daãn ñöa
linh muïc Gutierrez tôi moät nguyeân taéc chung chung nhö
theá naøy. Chaân lyù ñöùc tin caûm nhaän thaät roõ neùt töø
vieäc soáng baùc aùi Gutierrez ñaõ toùm löôïc kieán thöùc
cuûa mình. Chuùng ta trôû thaønh moät Kitoâ höõu baèng
caùch haønh ñoäng gioáng nhö nhöõng Kitoâ höõu. Tröôùc
heát, neáu chuùng ta nghó ñeán chaân lyù nhö laø söï ñoàng
nhaát lyù trí cuûa mình vôùi nhöõng thöïc taïi cuûa traàn theá,
chaéc chaén chuùng ta seõ bò chai lì trong vieäc caûm nhaän
nhöõng söï maâu thuaãn vaø nhöõng söï meùo moù saün coù
trong xaõ hoäi. Hay noùi ñuùng hôn chaân lyù phaùt sinh töø
söï tham döï vaøo moät cuoäc ñaáu tranh cho söï giaûi phoùng
con ngöôøi vaø coâng baèng xaõ hoäi.
Gutierrez thöôøng noùi veà haønh ñoäng giaûi phoùng,
coù nghóa laø moät haønh ñoäng cuï theå lieân keát chaët cheõ
vôùi ngöôøi ngheøo vaø ngöôøi bò aùp böùc nhaèm taïo neân
moät theá giôùi bieán ñoåi vaø moät nhaân loaïi môùi. Hoïat
ñoäng naøy luoân