Wrdaie 2002 nfomatortectnicny | Ebkocochita ilo sorochodowa Czujniki w pojazdach samochodowych | BOSCH Teainnetneteceen + Wielkosci pomiarowe, zasady pomiaréw, przetwarzanie sygnalow + Ponad 50 przyktadéw czujnikow i uktadéw scalonych } | + Klasyfikacja, glowne wymaganiaCzujniki w pojazdach samochodowychSpis tresci Czujniki w pojazdach samochodowych / 4 Podstawy / 4 Pojecia, definicje, zastosowanie w samochodzie /4 Klasyfikacja / 5 Podstawowe wymagania i tendencje rozwojowe /7 Miniaturyzacja / 141 Czujniki potozenia (drogi i kata) / 12 Cechy, przeglad wielkogci mierzonych, zasady pomiaru / 12 Potencjometr tarczy spietrzajacej / 27 Czujnik potozenia przepustnicy /27 Pétréznicowe czujniki z pierScieniem zwierajacym / 29 Czujnik poziomu paliwa / 30 Czujniki pedatu przyspieszenia / 30 Czujniki kata obrotu kierownicy / 32 Czujniki potozenia osi pojazdu / 34 Czujniki ultradéwiekowe / 35 Radar regulaoji odstepu / 37 Czujniki predkosci obrotowej i predkosci jazdy / 39 WielkoSci pomiarowe, zasady pomiaréw / 39 Pomiar wzglednej predkosci obrotowe| i liniowej / 41 Pomiar bezwzglednej predkosci obrotowej / 47 Indukcyjne czujniki predkosci obrotowej silnikow / 50 Czujniki predkosci obrotowej i przyrostowe czujniki kata obrotu / 51 Hallotronowe czujniki fazy / 52 Czujniki predkogci obrotowej két / 54 Czujniki predkogci obrotowe] w uktadzie napedowym / 55 Korpus wtryskiwacza z czujnikiem wzniosu igty / 56 Czujnik indukoyjny zaptonu tranzystorowego / 57 Czujnik hallotronowy zaptonu tranzystorowego / 58 Piezoelektryczne kamertonowe czujniki kata obrotu / 59 Piezoelektryczne czujniki kata obrotu (.drgajace kubki") / 60 Mikromechaniczne czujniki kata obrotu / 61 Czujniki przyspieszenia i drgan / 64 Wielkogci mierzone, zasady pomiaréw / 64 Hallotronowe ezujniki przyspieszenia / 69 Mikromechaniczne czujniki przyspieszenia, produkowane masowo / 70 Mikromechaniczne powierzchniowe ozujniki przyspieszenia / 71 Piezoelektryozne czujniki przyspieszenia / 73 Piezoelektryozne czujniki spalania stukowego / 74 Czujniki cignienia / 75 Wielkosci mierzone, zasady pomiaréw / 75 Grubowarstwowe czujniki cignienia / 77 Mikromechaniczne czujniki cignienia / 78 Czujniki wysokiego cignienia / 81 Czujniki sity i momentu obrotowego / 83 Wielkosci mierzone, zasady pomiaréw / 83, 84 Czujniki siedzisk OC/AWFD / 90 Przeptywomierze / 93 Wielkosci mierzone, zasady pomiaréw / 93, 95 Przepiywomierz LMM (mierzacy cignienie spigtrzenia) / 98 Przaplywomierz z termoanemometrem drutowym HLM / 100 Przeptywomierz z termoanemometrem warstwowym HFM2 / 101 Przeptywomierz z termoanemometrem warstwowym HFMS / 102 Czujniki gazéw, czujniki stezenia / 104 Wielkogci mierzone, zasady pomiaréw / 104 Caujniki jakosci powietrza / 106 Dwustanowa sonda lambda / 107 Piaska, szerokopasmowa sonda lambda LSU4 / 111 Czujniki temperatury (termometry) / 114 Wielkoéci mierzone, zasady pomiaréw / 114, 115 Czujniki temperatury / 123 Mikromechanika / 125 Perspektywy (przeglad) / 126 Tendencje rozwojowe / 126 Przyklady czujnikéw / 126 Obrébka sygnatéw czujnikow / 130 Uktad rozpoznawania wartosci (IC — uktad scalony) / 130 Prayktady zastosowah (ASIC) / 131 Przetwarzanie danych w samochodzie / 136 Wymagania / 136 Mikrokomputer, sterownik / 138 System globalny / 138 Wykaz wazniejszych oznaczen / 140 Skorowidz / 141 Wykaz uzywanych skrétow / 144Czujniki w pojazdach samochodouych Czujn Wspétezesne pojazdy samochodowe sq wy~ posazone w duza liezbe caujnikéw. Jako organy zmyslOw” pojazdu, czujniki prze- twarzaja mierzone wielkosel wejseiowe ‘w sygnaly elektryczne, niezbedne sterowni- kom silnika, oraz uktadom bezpieczefistwa i komfortu jazdy do realizacji funkeji stero- ‘wania i regulagj. Podstawy Pojecia, definicje Pojecie ,.czujnik” jest synonimem pojgé miernik, sonda?. Czujniki praetwarzaja fizycane lub chemicane (przewatnie nieelek- tryczne) wielkosei ® przy uwzglednieniu zaklGcef ¥, w wielkosci elekirycene E. Od- bbywa sig to czesto takze stopniowo, poprzez przeksztalcenie posrednich wielkofci nie~ elektrycanych. Jako wielkosci elektryczne rozumie sig tu nie tylko prad i napigcie, lecz takze amplitu- de natgzenia lub napigcia pradu, czestotli- ‘wos, okres, faze lub czas trwania impulsu drgati elektrycznych, rezystancie, pojemnosé i indukeyjnos¢ (rys. 1 i 2) Cayjnik charakteryzuja rownania: 1) sygnalu wyjsciowego E=f(@,Y,¥y~) a) 2) poszukiwane} wielkosei mierzonej O=8 (EY, Yy~) 2) esti znane sq funkeje f lub g, to stanowig ‘one model czujnika, za pomoca ktérego wielkosei mierzone mozna wyznaczyé take ‘matematycznie, praktycanie bezblednie, na podstawie wartosei syznatu wyjsciowego E iwartosci zakléced ¥ (patrz.,Caujniki inteli- gentne”), ‘Wymienione charakterystyki nie zawieraja jednoznacznych informacji, czy caujniki moga dokonywa¢ réwnicz przetwarzania ‘ Naledy unikae stosowania polgcia .nadajnik’. Pojgcia sonda | miemik (mier2")stosule sig ~zwyczajono do caujnikow okresionych wielkoSe rmierzonych (np. sonda lambda, preeplywomier2) Podstawy w pojazdach samochodowych sygnaku, czy tez nic. Zaleca si¢ odrétnianie czujnika elementarnego” (tylko element pomiarowy) od ,.czujnika zintegrowancgo” (element pomiarowy i element praetwarza- Jacy sygnal). Zastosowanie w samochodzie Caujniki_ i elementy wykonaweze, jako urzadzenia peryferyjne, tworza interfejs miedzy pojazdem z jego uktadami (nape- dowym, hamuleowym, kierowniczym, zawieszeniem i nadwoziem oraz systemem nawigacyjnym) a elektronicanym sterowni- kkiem jako urzadzeniem przetwarzajacym, Z reguly uklad dopasowania sygnatu (impedancyjnego, amplitudowego itd.) zapewnia dopasowanie sygnaiu czujnika (patrz ,obrébka sygnatu”) do postaci ‘wymaganej przez sterownik (laricuch pomiarowy, uktad rejestracji wartosci mierzonych, patrz.rys. 3). Uklady dopasowania sygnaléw, odpowied- nie do okrestonych czujnik6w i dostosowane do poszezegslnych uktadéw pojazdu, s produkowane zwykle w zintegrowane} formie w wielu odmianach. Stanowia one bardzo istotne i wartosciowe uzupeinienie Podstawowa funkcja cauinika faycznalchericana [—CapK | eekeycany Wielkoséepnie L(przetworik) | syqnat a Oe Wiekose' zkiccajace i temparana, ‘nenynepeoa zasiaiaceoo.) uy 5 Symboleas ‘cnaczenie Caujika URE 0815 YCCaujniki w pojazdach samochodowyeh Podstawy opisanych dalej caujnik6w (uktadéw dopa- sowuijacych ), bez ktérych zastosowanie ezujnikéw nie byloby mozliwe. Jakos czuj- nik6w w istocie jest definiowana i rozpatry- wana tylko tacznie x ukladami dopasowuja- ceymi, zwanymi takée kondycjonerami sygnaliw. W tak przedstawionym wielowarstwowym procesie (obwodzie regulacji) ,pojazd”” moze byé sterowany zaréwno poprzez ste- rownik zbierajacy informacje od czujnikéw, jak i przez. kierowce operujacego dostepny- mi mu urzadzeniami wykonawezymi. ‘Wskadniki informuja kierowoe 0 stanie i przebiegu catego procesu. Rysunek 4 daje poglad 0 zakresie wystepo- wania juz istniejgcych zelektronizowanych uklad6w w pojeddzie, ktérych liczba w przy- salosci niewatpliwie, bedzie jeszcze znacznie wigksza, Klasyfikacja Caujniki w pojeddzie mozna podzielié na zy kategorie. Cask w samochodie SE/S6 jo a SG ~ fete J 2 Tn 3 +f 4 se alt} , ° a | 8 3 (Dy Roda czujnkéw w réenyeh uktacach pod | ty Mh tify SIF Bnand 2 MM + HELE ME bf! Mh ty & f é tty hy Yip ihe ae ey lll SE LIISIEE “yy if UAE 0816 ysunek 3 1 element pomiarowy 2 sloment preotwarzalacy 3 —e2ion czynny steraiacy 4 element wykonawezy (castavit) AK urzadzerie ‘wykonaweze AZ~ wskadnik SA wiqoznic SE —c2ujnk (czujniki) SG - sterownik ®— wielkoséysunek 5 5 sygnal wyiéciony X-wiokosé a clagia tniowa b~ciagla nieiniowa —neciggla \wislostopniowa d—niecaga ‘dwustopniowa Rysunek 6 a sygral wyigciowy U, czgstotiwosé f b—sygnal wyisciowy U. czas twania impusu T, ‘Caujniki w pojazdach samochodowych Podstaxy Zadania | zastosowanie Ze wagledu na funkeje i zastosowanie 102- tna sig caujniki: funkcyjne, do zadaf regulaeyjnyeh i ste~ rrujgcych, © bezpieczeristwa i zabezpieczenia (ochro- na pred kradzie#a), © nadzorajace parametry pracy pojazdu (poktadowy ukiad diagnostyczny OBD, stan i pobdr plyndw eksploatacyjnych, np. paliwo, ole}, zuzycie eksploatacyjne) i informujgce kicrowey oraz pasazersw. Rodzaje charakterystyk Do sterowania, regulagj i nadzora caujniki rmusza mieé r6zne charakterystyki (198. 5) Ciagta charakterstyka liniowa Caujniki o takiej charakterystyce sa wyko- r7ystywane zwlaszcza W ukladach sterowania TIE Rodzaje charakterysty UAE 0286-1 Postacie sygnalu (orzykiady) alll ea v f Loy af UAE 0287-17 © duzym zakresie pomiarowym. Charaktery- styki liniowe wykazuja ponadto tarwose wrorcowania i kompensacji. Ciagta charakterystyka nieliniowa ‘Takie charakterystyki sq ezgsto przydatne do regulaeji wielkoSci pomiarowych o malym zakresie wartosei (m szanki wokél warto: ziomu sztywnosei zawieszenia). Charakterystyki o siinej nieliniowosci spe- jalnej postaci (np. logarytmicane) maja takze zalety, gdy na prayktad w calym zakre- sie pomiarowym jest wymagana dopuszezal- nna odehyika, zalezna od wartosci pomiaro- we) (przeplywomierz) Nieciggla charakterysiyka dirustopniowa Caujniki o nieciaglej charakterystyce ‘wvustopniowej (ewentualnie z histereza) stuza do nadzorowania wartosei granicz- rych, w ktérych istnigje tatwose kompensa- ji. W sytuacjach, w ktérych kompensacja jest trudniejsza, wiasciwe odchytki wartosci ‘granicane| mozna uzyskaé efektywnie} przy wielostopniowej charakterystyce caujnika. Rodzaje sygnatéw Caujniki r6énia sig rodzajem sygnat6w wyj- Sciowych (rys. 6), Analogowy sygnal wyjsciowy moga stanowié: © prad, mapigcie lub odpowiednia ampli- tuda, © czgstotliwosé lub okres, © czas trwania impulsu (wspétczynnik wy- pelnienia impulsu), Sygnaly wyjsciowe dyskreine moga bye: © dwustopniowe (kodowane binarnie), ¢ wiclostopniowe nierdwnomierie stop- niowane (kodowane analogowo), © wiclostopniowe, réwnolegle, tzn. 0 sta- tym skoku stopni cauinika (kodowane analogowo lub cyfrowo).. ‘Trzeba nastepnie rozr6inié, czy sygnat na ‘wyjsciu trwa nieprzerwanie (ciagly), cay tez jest osiggalny tylko w dyskretnych punktach ezasowyeh (nieciagly), Jesli np. sygnat cyfrowy jest emitowany jako ciag stow bitowych, to jest on niecigalyPodstawowe wymagania i tendencje rozwojowe Caujniki samochodowe, w prreciwiefstwie do zwyklych, universalnych caujnikow han- dlowych, sa dostosowane do wymagari specjalnych elektronicanych ukladéw samo- chodu. Podlegaja one pigetu waznym wyma- ganiom (rys. 7), ktére musialy spetniaé na drodze doskonalenia i kt6re tez odpowiadsjg najwazniejszym tendencjom rozwoju. Duta niezawodnosé Odpowiednio do zadaf realizowanych w sa- mochodzie rozrSdnia sig trzy Klasy nieza~ wodnosei, do ktérych naleza czujniki: © ukledu kierowniezego, uklacu hamuleo- ‘wego i bezpieczesstwa, silnika i uktadu napedowego, podwozia i ogumieni © ukladéw komfortu jazdy, pokladowego systemu diagnostycznego, system infor- macyjnego oraz zabezpieczenia praed kradzieza. Wymagania niezawodnosei w technice samochodowej w odniesieniu do najwyészej Kasy sq poréwnywalne z rozwiazaniami x rakresu techniki lotniczej i kosmiczne}, przy zastosowaniu czeSciowo podobnych Srodkéw. Rendencje rozwojowe Niezawodnosé osiaga sie srodkami kon- strukeyjnymi, tzn, stosujge komponenty ‘Czujniki w pojazdach samochodowych Podstawy i materialy 0 najwyészej niezawodnosci, jak réwnie?, sprawdzone i dojraate techniki wy- twarzania, Nadal bedzie nastgpowata konse- ‘kwentna integracja uklad6w w celu uniknig~ cia w jak najwiekszym stopniu najbardzie} zawodnych ich polaczea. Nastapi takie roz- ‘w6j ,radioczujnikow” na bazie elementéw SAW! spre¢zonych antenami, dziatajgcych bezprzewodowo. Niezbedne stang sig takze redundaneyjne uklady czujnik6w (ze w7gle- dow bezpieczefstwa uktady rownolegle mie- zacych rznych caujnik6w o takich samych funkejach). Mate koszly wytwarzania Nowoczesne samochody maja 60 do 70 czuj- nik6w. Ta duza liczebnosé w pordwnani. z innymi obszarami zastasowaf powoduje niski poziom kosztow. Koszty te (typowy zakres od 1 do 25 EURO) czesto sa nawet ponad 100 razy mniejsze niz. konwencjonal- nych czujaikéw tej samej klasy, pray czym ceny, szczegdlnie przy wprowadzaniu no- wwych rovwigzaf i technik wytwarzania, zwy- le startuja 2 wysokiego pufapu, a nastepnie maleja. Tendencje rozwojowe Wytwarzanie caujnik6w pracbiega pray bar- dzo zaawansowane} automatyzacji procesu SAW — Surface Acoustic Wave - fale powierz chniowo-akustyezne SEL Zasadnicze wyrmagania w od To Wmaganie —>- ‘Sposoby wale 7 Wiveoka riezawocnodé mmm [oil spranczons tote Nekckecaywyicrarie, | mmm | Racjonaina proauicja masowa Teicha renin Uehara | NB [Wyma obucony 7 Tate ymiary mmm fTestrciosiminatryeach a 5 ea eoreaoas mmm [Bieta korponeacia vecee a $Caujniki w pojazdach samochodowych Podstauy produkeji, dajacej wiele korzySci. Prayktado- ‘wo, wykonanie czujnikéw pétprzewodniko- ‘wych odbywa sie w procesie seryjnym, ww ktOrym typowe jest jednoczesne wytwa- rzanic na jednej plytce polprzewodnikowe} partii wyrobdw obejmujacej od 100 do 1000 caujnikow. Takie urzqdzenia wykonaweze oplacajq sig jednak tylko przy odpowiednio duzej skali produkeji, kt6ra juz u jednego dostawey ‘moze wynosié od 1 do 10 milion6w sztuk rocznie. Ten duzy popyt przemystu samo- chodowego ksztattuje nowa skale produkeji Trudne warunki uzytkowania Caujniki instaluje sig w szezegstnie ekspo- nowanych miejscach w pojefdzie. Wystawio- ne sq na ekstremalne obciazenia i musza ‘wytizymaé rézne wplywy: © mechanicane (drgania, uderzenia), klimatyczne (temperatura, wilgotnosé), chemiczne (ap. opryskiwanie woda, so- lanka, paliwem, olejem silnikowym, kwasem akumulatorowym), © clektromagnetyczne (promieniowanie, impulsy zakl6cajace, przepiecia, odwtd- cenie biegunowosei zasilania). . Ze wagledu na avigzane z tym korzySci, ‘ezujniki rozmieszcza sig bezpostednio ‘Ww miejseu pomiaru, Ta tendencja prowadzi do znacznego zaostrzenia wymagat. Tendencje rozwojowe ‘Wskutek wspomnianych obciqaef jest ko- nieczne zastosowanie metod ochronnych, tre wymagaja wysokiego poziomu wiedzy (know-how) dotyczacej technik wykonywa- nia oston, Sq to migdzy innymi: technika pasywacji i potacze, © technika uszezelniania i klejenia, © Stodki ochronne dostosowania (kompa- tybilnosci) elektromagnetycznego, © montaz bez drgai, testy i metody symulacji badaa trwalosei, uiywanie materiakow wytrzymalych oraz bardzo doktadna znajomos narazeh ww zaleénosei od miejsca umieszezenia caujnika. Opanowanie charakterystycznych sposobéw cochrony wyznacza jakos¢ czujnika. Czesto wymaga to duzo wiekszego udziatu koszt6w ston w catkowitym koszcie czujnika, nit ‘wynosi udzial koszt6w wlasciwego elementu pomiarowego. Cmjniki swiattowodowe whoknami optycz- rnymi (seklanymi lub z tworzyw sztucznych) przewodza Swviatlo, kt6rego parametry po- zostaja w zaleznosei x wielkoscia mierzo- nna, sq bardzo obiecujace jako szczegsinie odporne na zaktécenia elektromagnetyezne at do miejsca, edzie nastepuje wire przeksrtaicenic sygnahu optycznego w elek- trycany, Sq one niewatpliwie przyszlosciowe, lecz od- powiednie prace rozwojawe musza jeszeze zapewni€ korzysine ceny element6w pom rowych dzieki wdrozeniu odpowiedniej techniki produkeji. Miniaturyzacja Ciagle rosnqca liczba uklad6w, przy r6wno- czesnym zachowaniu komfortu przestrzeni pasazcrskiej, zmusza do ekstremalnego zmniejszania element6w konstru sazenia pojazdu. Talkie presja na oszezednosé materiaha wy- ‘maga konsekwentnej minimalizacji masy pojazu yO" ‘Tendencje rozwojowe W celu miniaturyzacji element6w elektro- nicenych wykorzystuje sig nastepujace tech- niki (ys. 8): © technike warstwowa i hybrydowa (Wwplyw predkosci obrotowej, temperatury, od= Miniaturyzacja aleitronicznego wypasazenia |Czujniki w pojazdach s ksztalcenia i pola magnetycznego na_——-Dua doktadinosé zmiang rezystancji), Wymagania dotyczace czujnikéw samocho- © technike polprzewodnikowa (caujaiki —_ dowych w pordwnaniu np. z czujnikami temperatury i hallotronowe), przemystowymi z nielicznymi wyjatkami ‘© mikromechanike powierzchniowa ima- (np. przeplywomierz powietrza) sa skrom- sowa (krzemowe caujniki przyspieszenia niejsze. i cignienia, rys. 9), Dopuszezaina odchytka wartosei mierzonej, © techniki mikroukiadowe (kombinacja _zazwyczaj wynosi nie mnie} niz. 1% maksymal- sien pparamety medelu | PROM analogony © odciazenie sterownika, * jednolite, elastyczne tacza przystosowa- ne do komunikagji z szyn danych, ¢ miielokrotnienie wykorzystania ceujni- kow, © wykorzystanie mniejszych efektow pomiarowych, jak np. sygnaly wysokie} czestosei (Wamocnienie i demodulacja biezaca), © korekcje odchylek caujnika w miejseu pomiaru oraz wspdlne strojenie i kom- pensacje caujnika i elektroniki, uprosz- ‘zenie i polepszenie indywidualnej informacji Korekeyjne} poprzez je} ma- gazynowanie w pamigci PROM. Przy réwnoczesnym wykrywaniu i uchwyce- nu wartosci wielkosei zaktécajacych czujni- ki inteligentne moga obliczaé wartosé mie- zona, praktycznie bezblednie, stosujae wprowadzony w podrozdziale ,Pojecia, defi nice” matematyezny model czujnika ~ row- nania (1); (2). Specyficene dla konkretnego egzemplarza caujaika parametry modetu, po wezesnie)- szym strojeniu sa identyfikowane i magazy- nowane w sprzedonym z caujnikiem PROM- -ie (ry8. 11, modut korekcji) UAE 0818 D ‘W ten sposéb znacznie polepsza sig nie tyl- ko statyczne, lecz takze dynamicne wlasci- wosei caujnik6w (charakterystyka dynamica- na opisana réwnaniem rétniczkowym).. Instalacja uklad6w elektronicanyeh w micj- seu pomiaru wymaga takze struktur wielo- czujnikowych, ktére zawieraja albo zwielo- krotnione jednakowe czujniki, albo reine ‘ezujniki wyznaczajace kompleksowo (wielo- \warstwowo) opis stanu obiektu i w tym pray- padku juz w miejscu pomiaru nastepuje re- dukeja zawartosci informagj Spodziewany jest wzrost znaczenia ezujnikow obrazu, kt6re w przyszlosci beda monitoro- wwaly sytuacje w i na zewnatrz samochodu, W duiej licebie czujnik6w cisnienia zostanie nie tylko zwiekszona pewnosé i niezawod- rosé pomiaru, lecz takée zmniejszony wplyw starzenia (zaleznosé oxichyiki od czasu cks- ploatacji) dzigki biezacemu obliczaniu war- toSci sredniej. Pojedyneze moduly pomiarowe przy wiek- sve} odpornosei na przeciazenie (np. pojem- nosciowe) beda mogty byé uzywane do r6z- nych zakresSw pomiaru, dzieki ezemu taki caujnik bedzie mégt byé wykorzystany do ekstremalnego rozszerzenia zakresu pomia- Towego z zachowaniem duzej dokladnosci.12 Tebiica t ‘Tblica 2 Czujniki potazenia (drogi i kata) Cechy / Preeglad wielkoSci mierzonych / Zasady pomiaru Czujniki potozenia (drogi i kata) Cechy Caujniki potozenia, mierzace przemiesecze- nie liniowe i katowe w rozmaity sposdby, sta- nowia chyba najliceniejsza grupe wéréd caujnikow w pojeddzie, W tej dziedzinie zmierza sig do zastosowania bezdonrkowych, bezstykowyich caujnik6w, kt6re nie zuzywaja sig i dlatego sq dlugowieczne oraz nieza- ‘wodne. Ze wzgledéw cenowych spotyka sie jednak jeszcze czujniki, ktoryeh zasada d ania jest nieroztgcznie zwigzana ze zuzy- ciem eksploatacyinym; w niektérych miej- TT). Polozenie iniowe | kalowe mierzone __bezposrecnio Polozenie praepustnicy 90° w sku Zi Poiozenie pedaia 30" rzyspieszenia i hamulea olozerie sledzenia, reflektorow i lusterek Potten Iswy eguaainaj | at mm \w edowe| pompie wtryskowe} Poicerie Keowenaslawnika or Gann w rozdsoiczoue) pomple wryskowe) Sen napeinena ziorike paiva | 20.506 Skok aezyepregia 30 mm alesis miedzy pojaziam | 180m iub poland od presztod Kat obrotu kota kierownicy +2360" | {ema bro) | ai prechy, pooner [te Kat kierunku jazdy 38 1) Polozenie liniowe i katowe mierzone =) _posrecinio Roe ceo Ugigcie elementu sprezystego 250m {przeéwit, przechy! pojezdu) Kal skrgcania (moment a brotomy) Wiyahyieni preesiony (orzephyw) | __80..80° reemieszczeria uktadu masa- | 0.5.1 ma -sprezyna (preyspieszeni scach spelniaja one w samochodzie wystar- czajgco dobrze swoje zadania. ‘Caujniki potozenia sq czgsto zaliczane do ‘caujnikow ekstensywnych, wymiary takich cayjnik6w, najczeSciej istotnie zaleéa od wiel- kosci mierzonej. Ma to oczywigcie wplyw na budowe ezujnikow mierzacych na podstawie propagacji fal. (Caujniki i zasady pomiaru w odniesieniu do malych przemieszczed (raedu kilku 4m, np. ww rozumieniu odksztalcenia) w praytoczone} Klasyikacji sq przyporzadkowane pomiarom innych wielkosci, jak np. sita, moment, przy- spieszenie ‘Czujniki potozenia opisane dalej obejmuja zakres pomiarowy wiekszych wartosci prae- mieszczenia (# 1 mm) i kata 1°). Przeglad wielkoSci mierzonych W dudej liczbie zastosowat pozycja czujnika jest jednoczesnie bezposrednio mierzona wielkoscig. Przedstawiono to w tablicy 1. W praktyce czesto takze ,caujniki prayro- stowe” (r6inicowe) sa zaliezane do czujni: kw kata, chot sq wywane przede wszyst- kim do mierzenia liczby obtotéw. Nie s9 to caujniki kata We wlaSciwym rozumieniu. Do ezujnik6w mierzaeych kat wychylenia po- ‘winno sig zaliczyé te, kt6re sumujg mierzal- ne przyrosty. Takie uklady pomiaru kata znajduja tylko ograniczone zastosowanie, gdyz stan licenika moze by¢ tatwo zafalszo- wwany przez. impulsy zakkécajace. State (nie- ruchome) znaczniki odniesienia, w swym przymusowym potozeniu pomagaja tylko \w ograniczonym stopniu. ‘To samo dotyczy ukladéw pomiarn kata, ktére traca polotenie odniesienia po wyla- czenit napigcia pracy. Nie pomaga tu r6w- niez ciagla rejestracja polozenia koficowego, ady2 przewaénie w stanie wylaczenia moze ‘ono ulegaé mechanicanym zmianom, Zasady pomiaru Czujniki potencjometryczne W potencjometrze slizgowym (rys. 1) do ce- 16w pomiara wykorzystuje sig zaleznosemigdzy dhugoscig rezystora drutowego lub warstwowego (,cermet” ~ spiek metalocera- miczny lub Conductive Plastic” — tworzywo przewodzace) a wartoscia jego rezystancji. Sa to tanie czujniki poloéenia. Do ochrony przed przecigzeniem napigcie jest przylozo- ne za postednictwem malych rezystorow ‘wstepnych R, (oraz w celu dostrojenia punktu zerowego i cechowania) do seyny pomiarowej. Szerokosé éciezki oporowe] (oraz jej odcinek) wplywa na ksztalt charak- terystyki. Polyczenie Slizgowe preewaénie jest realizo- ‘wane za pomoca drugiej sciezki stykowe] © takiej same} powierzchni, jednak pokryte} materialem niskorezystancyjnym. Zuzycie potencjometra i bigd pomiaru moz- nna amniejszyé dzieki jak najmniejszemu ob- cigzeniu odprowadzenia ([, < I mA) oraz szceelnosci, Warunkiem matego zuzycia jest takze optymalny dobér pary trace] suwak- iedka (suwak ma posta€ ,ly2ki", ,skroba- ka” albo .miotetki” Caujniki tego typu maja zaréwno wiele coczywistych zalet, jak i ucigaliwych wad. Zalety ezujnikéw potencjometrycznych: © prosta, nieskomplikowana, Iekka kon strukeja, © bardzo oczywisty wynik pomiaru (skok pomiarowy = napiecie zasilajace), © brak koniecznosi stosowania clemen- t6w elektronicznych, © dobra odpornosé na zaktécenia, © duzy zakres temperatury pracy (do 250°C) © dua doktadnosé (mniej niz. 1% wartosci koficowe}), © duzy zakres pomiarowy (mozliwe prawie 360°), © bezproblemowe przeciwdzialanie redun- dang, © Iatwosé wzorcowania (np. laserem), ¢ podatna charakterystyka (zmienna sze- rokos¢ Sciezki), © fatwosé montazu (proste albo zakrzy- wione powierzchnie), © liceni wytworcy, © saybkie wzorcowanie. Wady czujnikow potencjometrycznych: zuzycie mechanicane, scieranie, © powstawanie bledéw pomiarowych z po- ‘wodu obecnosei produkt6w scierania, CCaujniki polozenia (drogi Ikata) _Zasady pomiaru © trudnosei driatania w cieczach, © zmiennos rezystangji styku suwaka ze Scie#ka rezystancyjna, ‘© odrywanie sie suwaka przy silnych drga- niiach i duzych preyspieszeniach, © ograniczona mozliwosé miniaturyzacj, © szumy (generacje zaktscef). Prayktady czujnikow potencjometrycznych: © czyjnik polozenia klapy spietrzajacej przeplywomierza (uklady Bosch KE-Je- tronic i L-Jetronic) ‘© czyjnik polozenia przepustnicy (Bosch ‘M-Motronic) © ceujnik pedatu przyspieszenia, modul pedalu prayspiewenia © czujnik poziomu paliwa w zbiorniku. Magnetyczne czujniki indukcyjne Ze wagledu na bestykowa i bezdotykowa zasade pomiaru polozenia przetworniki ‘magnetyczne sq szczeg6inie trwale i nie- \wradliwe na zaki6cenia. Dotyczy to zwlasz- cza czujnik6w zmiennopradowych, a wige wykorzystujacych zjawisko indukcji elektro- magnetyeznej. Z powodu koniecmnoéci umieszezenia cewki niezbednej do dziatania caujnika, wymagaja one przestrzeni, a przez to nie zapewniaja np. korzystnej mozliwosei struktury redun- dantnej (moaliwosei pomiaréw rownole- alych). Ponadto cena czujnika i jego nieza- ‘wodnosé sa niezbyt korzystne. Spostéd wielu znanych zasad dzialania, ‘w samochadizie zastosuje sig praede wszyst- kim dwie Potencjometr suwakowy UAE 0299-1 13 ysunek 4 1 = suwak (szezotka sykowa) 2 Soka rezysteneyina 3 Scie styhowa |, ~pred sunaka {roisciowy) U,—napigcie zastajace U,-rapigce omiarowe rezystancja pa aksymalry ket wyctvtenia suweka (9 kat porary14 Rysunek 2 1 ~tareza tumika rmagnetoindukcyinego 2 prady wirowe 3 ~cewka powietrzna (bezrszeniowa) 4 osoylator (9 2zmionnym tumieniu 5 — demodulator '$— dlugosé mierzona Ap) napigcie| ‘scylatora U,(3)—napiecie wyiéciowe {(pomiarowe) ysunek 3 1 —pietécief aieralacy 2-rdzeh ‘magnetycznie might 3-cowka J-prad y= pra micowry 1g) indukcyjnoss oraz 4(6)~ strum magnetyceny zaleine od wartogc mmierzonej s CCaujniki potozonia (drogi i kata) _Zasady pomiaru Czujniki wykorzystujace prady wirowe Plaska lub zakrzywiona tarcae 2 material elektrycznie przewodzacego (np. 7. alumi- nium lub miedzi) zbliza sie do cewki (2azwy- czaj bez2elazowe)) zasilanej pradem prze~ miennym 0 wysokiej czgstotliwosci, tak Ze oddziatuje ona nie tylko swa rezystaneja, ale takze indukcyjnoscia. Przyezynia sig do tego tarcza tlumika magnetoindukeyinego, ww kt6rej indukuja sig prady wirowe wskutek rosnacego sprz¢zenia magnetycznego. Polozenie tarczy thumika reprezentuje mie- zona dugosé s (rs. 2). Cho¢ ta zasada dobrze dziata juz w zakresie KHz, ze wzgledu na wykrywaliios¢ szybkich Tuchéw (a takze na mniejszy pobor pradu) zaleca sie wyasze czestotlinosei 2: © zakresie MHz, ktore wymage dzenia clektroniki do czujnikow. Do przetworzenia efektu pomiarowego ww clektryezne napigcie wyjsciowe mozna wykorzystaé zardwno efekt thumienia (rezy- stanej), jak i efekt thumienia pola (induk- ‘eyinos6). W pierwszym przypadku stosuje sig np. oscylator 0 zmiennej amplitudzie digi, w drugim zas oseylator o zmienne} ezestotliwosei albo dzielnik napigcia 0 sta- ym zasilaniu (r6znicowy), Prady wirowe mozna wykorzystaé do pomia- ru zaréwno duzych jak i malych wartose li niowych oraz katowych, a ponadto charak- teryzuja sig one niewielka podatnoscia na temperature, Czujniki z pierscieniem zwierajqcym W przeciwierstwie do czujnikéw wykorzy- stujgeych pracy wirowe, czujniki z pierscie- niem zwierajaeym majg rdzefi magnetyeznie ‘migkki, najezesciej blaszkowy, o kstaicie prostym albo zakrzywionym, przypominaja- eym litere £ lub U (ys. 3) Ruchomy spoiler, zwany pierScieniem zwie~ rajacym z dobrze przewodzacego material (Al ub Cu), porusza sig na jedno- lub wielo- ramieniowym rdzeniu, Rozen Zelazny w ta- kich czujaikach powoduje, 2 maja one ba dzo duza indukeyjnos¢ i dlatego moga dobrze dziataé prey niészych czestotliwo- Sciach pradu, a niezbedne do dzialania ukla- dy elektroniczne nie musza byé koniecenie zintegrowane z czujnikiem, Wytworzone przez prad I cewki zmienne pole magnetyczne w Zelaznym rdzenia i wo- kot niego nie moze preenikaé przez pier- efi 2wierajacy, prady wirowe w pierscienit sq wige ograniczone wydhuzaniem strumic~ nia magnetycanego w przestrzeni miedzy cewka a pierscieniem awierajacym. Poloze- nie pierscienia w duzym zakresie wplywa niemal proporcjonalnie (liniowo) na war- 1086 indukeyjnosei. W efekcie cala konstrukeyjna dlugosé czuj nika moze byé wykorzystania do pomiaru. Ruchoma masa pierscienia jest bardzo mala, Uksztattowanie ramion rdzenia (ich rozstaw) wplywa na ksztalt charaktery- styki, Zmniejszenie odleglosci ramion ‘wzgledem kofica zakrest: pomiarowego poprawia jeszcze i tak dobra liniowoS¢ cha- rakterystvki Zaleinie od materiatu i ksztaltu najlepsze cefekty osigga sig w zakresie 5...50 KHz, ‘Caujniki takie sq montowane np. w pom- pach wtryskowyeh silnikéw ZS. Wiropradowa zasada poriaru (rad wysokie| ezpstotiwosci tum) ae UAE 0845 Y Caujnik 2 pierécieniem zwierajacym |‘Takie i ta zasada pomiaru moze byé dostasowana do réznorodnych zadan pomiarowyeh i znane sq rozmaite formy ‘wykonania caujnikow tego rodzaju (ys. 415). Cayjnik ,pOtné2nicowy” z ruchomym pier- Scieniem awierajqcym i stalym zwiernym pierscieniem odniesienia jest bardzo do- ladny; w celu wyznaezenia wartosei pomia- ru wykorzystuje on: © indukeyjny dzielnik napigcia (ocena in- sdukeyjnosei L/L. hub IL-2, 1L,+£,)) albo © czlon okrestajacy czestotliwosé ukladu rgajacego w celu wytworzenia analogo- wego sygnatu czestotliwosci (bardzo od- Caujnikt potozenia (drogi ikata) —Zasady pomiera pomy na zakiécenia, o sygnale tatwo przetwarzalnym na sygnat eyfrowy). Zakres pomiarowy czujnik6w z piersieniem wicrajacym jest waglednie duzy (i typowa relacja L,., [Ly., = 4). Elektromagnetycane ch-ki tych ézujnikow mozna wyznaczaé tr6j- ‘wymiatowo za pomoca handlowych progra- mow symulacyjnych (195. 6). Pryktady ceujnikéw z pierScieniem zwierajacym ‘© czujniki diugosci regulacyjnej pomp r2¢~ dowych (obudowany czujnik potozenia listwy, ezujnik EDC), © caujnik kata w pompach rozdzielaczo- wwyeh. CCaujniki poriaru kata z pierécieniem vierajgcym 2 ra 200), 2 x4) UAE 0859 Y ‘Obliczane preebiegi inl pola magnetyeznedt Ww pékéznicowym czujniku odlegiosci 2 pierScieniem zwerajacym do elektroniznie| steromane) ragdowe| pomey wyskow) siinka ZS (C/E + }2E 4 amen I 6 J a reas so8 5 | A = fee | 2 3 Czujnix dlugoéei z plorécioniom zwiorajacym Le ty UAE 0860 Y 15 Rysunok 4 2 —caujk kata 2 plerécieniom| Zwieraizcym caulk kata 2 tareza zwierajaca 1 = plerscien zwisraiacy 2 tarcza zwierai Lip) ~indukeyinosé p~kat mierzony ysunok 5 2 caujrik zwykly bb caujnix pokéanicony e~ czunik poinorosnicowy 1 =piergcieh znieralacy 2-1areh 3~uklad pomiarony “4 uklad odiesionia (strojenia) = indukeyinosé ysunok 6 1 stay zwieralacy pierce refereneyiny (odniesienia) 2 cowka retereneyina 3 — aalerajacy pierscieh pomiaromy (uchomy) 4 stumien spragzenia 5 cowka Pomiarowa 6 storownik ‘S— atugosé marzona (Cogulacja polotenia listvy) ‘SA—uklad rozpoznawania sygnaiu AID ~ praetwornic ‘analogawa-cyrowy16 Rysunek7 1--cowka Wielokomorowa 2 raz08 ferrytowy 3 kszlatka z Wo: raywa eztueznago 2 prowadzeniom kalisowym Garemowym) 4= 08 odchylaiaca 2 uzpieniem prowadzacym 5 Le) ~ indukey)noeé pezy wilkosci rmierzone| s (p-— kat miarzony Rysunok 8 a obwéd b— przebieg napigcia Hella U,, (o— wast rezystang A phi (etekt Gaussa) B—indukcja magnetyczna 1 prad preswodzony welytce |,.~prad Halla 1, prad zasiajacy U,- napiecie wedtuzne ‘a odchylenia strumienia ‘lektronéw w polu magnetycznym CCaujnikd potozenia (drogt | Kate) Zasacy pomiaru Caujnk polodenia kalonegotiniowego Zcewka o ruchomym cdzeniu = + (AIRARE => UAE 0640-41¥ Czujniki z cewka 0 ruchomym rdzeniu Canjniki te (1ys. 7) dziataja na zasadzie zmiany indukeyjnosei cewki wywolanej ru- chem rdzenia. Rdzeft moze byé wykonany jako masywny w postaci jednolitego Zela- ‘ego drutu lub sprasowanych blaszek 2ela- znych albo jako ferrytowy i wymaga precy- zyjnego (szlifowanego)prowadzenia. Specjainy ukiad wstepne] obrabki sygnaht ‘moze znacanie zmniejszyé naturalna nieli- niowosé takiego ezujnika. Wymiar konstruk- ‘yiny czesto znacznie praewyésza mierzona warlosé praemieszezenia. Uzwojenie nawi- nigte w nieréwno stopniowanych komorach cewki zapobiega tej wadzie. Zasade pomiaru mozna korzystnie rozs7e- zyé, stosujac druga cewke 2 ruchomym dzeniem, dzigki czermu caujnik ma lepsza liniowos¢ i stabilnoS¢ punktu zerowego. Praebieg zmian pradu w obu cewkach jest przeciwny, jednak nie wprost, tecz cewka pierwotna, umieszezona symetrycanie be- dzie zasilala ze sprzezeniem magnetycenym (zasada transformatora rSénicowego), ww celu wyeliminowania szkodliwego wplywa rezystancji miedzi w cewkach. Ta zasada pomiaru jest malo praydatna do pomiaréw kata, adyé kat wychylenia musi by najpierw mechanicznie zamieniony na przemieszczenie liniowe (np. poprzez pro- ‘wadniee jarzmowa), co powoduje powstanie dodatkowego bigdu. Prayklady czujnikow 2 cewkg o ruchomym rdzoni ¢ caujnik polozenia pedatu preyspieszenia, © okreslenie polozenia zaworu proporcjo- nalnego, Czujniki magnetostatyezne Czujniki te mierza natezenie jednorodnego pola magnetycznego. W przeciwiefistwie do magnetycanych czujnik6w indukeyjnych (cowkowych) charakteryzuja sig one znacz- nie wieksza miniaturyzacja i niskimi cenami osigganymi dzieki zastosowaniu techniki mi- kroukladowej. Stosuje sig przede wszystkim caujniki wyko- rzystujgce efekty galwanomagnetyczne (efekty Halla i Gaussa rys. 8) oraz anizotro- owe magnetorezystaneyjne (AMR) z meta~ licanych element6w cienkowarstwowych. Czujniki galwanomagnetyczne Efekt Halla jest osiqgany przede wszystkim za pomocg cienkich plytek pétprzewodniko- wwyeh. Guy taka preewodzacg prad I plytke przeni- ka prostopadia do niej indukeja magnetyez~ na B, wowezas generuje poprzecanie do kie- runku pradu napigcie U,,(efekt Halla) proporcjonaine do natezenia pola, podezas ady rownoezeSnie rezystancja plytki zwiek- sva sig wedhug w przyblizeniu paraboliczne} charakterystyki (efekt Gaussa). Pray zasto- sowaniu krzemu jako podstawowego mate rialu, mogna na plytce zintegrowaé uktad Efelty galwanomagnerycane Us p +0 UAE 0690.3Caujnik Halla 0 zasadzie dzalania Spinning Current Ue | UAE 0700-1 obrdbki sygnatu, dzieki czemu takie czujniki sq tanie, Jednak krzem z powodu swojej wradliwosei pomiarowe| i wplywu zmian temperaturowych jest bardzo niedoskona- lym materialem potprzewodnikowym na caujniki Halla (lepsze wlasciwoSci maja np. »P6lprzewodniki II-V", takie jak arsenek galu czy antymonian indu), Uktady Halla W najprostszym przypadku napigeie Halla doprowadzone do elektronicznego uktadu progowego (przerautnik Schmitta), generu- je cyfrowy sygnal wyjsciowy. Gdy przylozona do caujnika indukeja B nie przekracza pew nj wartosei progowej, wéwezas odpowiada to wartosci emisji np. logicznego ,0” (stan bierny); edy jest powyze} okrestonej gémnej wartosei progowej, wéviczas odpowiada to sygnalowi wyjsciowemu logicznej 1” (stan ezynny). W celu zagwarantowania wlasciwosei w ca- tym zaktesic temperatury pracy i dla wszyst- kich egzemplarzy ezujnikk6w tego samego typu, obie wartosei progowe powinny lezeé w7glednie daleko od siebie (okoto 50 mT), ‘zn, do uruchomienia ,uktadu Halla” ‘wymaga sig znacznego skoku wartosci in- dukeji AB. CCaujniki potozenta (arogl | kata) Zasady pomiaru Ceujniki wykoraystujgce yprady krazqce” Niekorzysina wrazliwos¢ na naprezenia me- chanicme, ktérej nie moéna jak dotad wyeli- minowaé poprzez obudowanie, prowadzi do nickorzystnego wplywu zmian temperatuty. Zastosowanie zasady .pradéw krazacych” (ys. 9) pozwala praeawycieayé te wade. Scalony uklad Halla IC wykazuje dobra przydatnosé w analogowych caujnikach. Dzieki szybkiemu, elektroniconie sterowa- rnemu obracaniu elektrod, albo ich uprze- mienianiu i usrednianiu sygnatu wyjsciowe- go mo’na zlikwidowaé wplywy mechanicanych zakt6cen (efekty piezore- stancyjne). Znacene wplywy temperatury na cautosé pomiarowa czesciowo pozostaja. Takie scalone uklady Hall nadaja sie prae- wwaanie do pomiaru malych praemieszezen (patrz czujniki przyspieszenia), w ktorych zmienne natgzenie pola jest funkeja zmiany odlegiosci magnesow trwalych. RéEnicowe crujniki Halla Od Kilku lat sa dostepne takze podw6jne czujniki Halla (,Czujniki Halla o konfigura- gj r6énicowe}”, 1s. 10) w postaci catkowicie Fico air a batin) : » “4 ! pee E E oat : | § g Tacoe = 7 ysunek 9 a- faza katona y, b—faza katowa pe 9.40" 1 plytka pélorzewodnikowa 2 elekirody czyane 3 elekirody bieme 1 prad zastania 4, —napigcie Hatta Rysunek 10 a konstrukcia 1b zmiany natozonia pola (1.5 krotna odiegiosé przyrostowa) (c- przebieg sygnats pray szerakose: szozelny powitrnej L 1 ieniec zebaty 2 réanicowy ukiad Halla Ic 3 plytka Jecnorocina (migkkie ‘elazo) “4—magnes trwaly18 ysunok 11 a= pozyoja.a b—pozycjab ‘e~ syonal wyisciony 4 — 2arotnica ‘zamykajaca_ 2 stato (1;2 mighkio 4elaz0) 3 — wimik (magnes powietrzna 5 ~caujnk Halla 9 kat cbrow Rysunek 12 a budowa bb charakterystyka 0 zakresie roboczym A 1 tarcza wrk (etalomagnetycena) 2 nabiegunnik 3-stator 4—szczalina powietrena 5 czujnik Halla 6-08 (magnetyeznie mmigkka) Czujniki potozenia (drogt | kata) Zasady poriau zintegrowane}. Taki czujnik sklada sig z.dw6ch kompletnych ukladéw Halla umieszezonych w okreslonej odleglosci na powierzchni chipa; przynaleény uklad elek- troniceny wyznacza r6inice napieé obu Jad6w Halla. Powoduie to, ze sygnat wyi- Sciowy jest prawie niezalezny od natezenia pola magnetycznego. Czujnik réznicowy wy- azuje tylko przestrzenna zmiang indukeji ‘magnetyczne}, ezyli gradienty pola (dlatego czesto nazywa sig takie ezujniki ,sondami gradientowymi"). Crujniki takie sq uzywane przewaénie do pomiaru liczby obrot6w, adyz biegunowosé ich sygnatow wyjsciowych nie zalezy od saczeliny powietrzne) miedzy wirnikiem i czujnikiem. W celu uzyskania maksymalnego sygnalt wyjsciowego, odpowiadajaca odlegtosé obu przetwornikw Halla ~ przewatnie pomiedzy krawedziami (wadhuznymi) obu chipdw — powinna wynosié okoto potowy dlugosci przyrostu (potowy odleglosci 2ebo) ‘Taki maksymalny sygnal jest bardzo szeroki, tan. pokrywa on w duzym stopniu zakres zmiany przyrostu odleglosei, Wieksze zmia- ny przyrostu diugosci wymagaja jednak bar- dzo wyraénego znaku odniesienia, Jako sonda gradientowa czujnik nie moze by¢ umieszezony dowolnie, lecz powinien by€ modliwie dokladnic ustawiony w kierun- ku obracania sie wimnika prayrostowego. (Caujniki kara 0 zakresie do 180° Stosujae obrotowy pierscieit magnetyczny, jak réwniez kilka stalych migkkich magne- tycenie prowadnic, mozna wyznacayé mie- zone katy — takze 0 wiekszym zakrtesie ~ bez przeliczania, wprost z liniowego sygnal ‘wyjsciowego (xys. 11). Pole magnetyezne pierscienia magnetycznego przenika migdzy polkoligcie uksztaltowanymi fragmentami statora caujnika Halla. Skutecany strumictt magnetyceny oddziatujacy na przetwornik Halla zalezy od kata obrotu g. Jedna z odmian czujnika Halla do pontiaru kat6w, pracujaca na zasadzie ,,ruchomego magnesu’” jest czujnik typu ASRI 0 zakresie pomiarowym ok, 90° (rys. 12). Strumief ‘magnetyczny prawie pélkolistej stalomagne- tycznej tarezy jest doprowadzony przez na- biegunnik, a dwa dalsze czlony magnetyczne raz ferromagnetyczna oS magnes6w zamy- “Analogowy czujnik Hala Go pomiara kata |) GMovabie Magnet’) 0 charakterystyce | tiniowe} i zakresie do 360°C Katowy ezujnik Halla ASAI (2 ruchomym magnesem) z charakterysiyka lniow co zakresie do 90" UAE 0702-1Y Kat obrou@aja obwéd magnetyceny. Strumief ten za- lezy od potozenia katowego zmieniajacego magnetyczna Sciezke, w kt6re} znajduje sig caujnik Halla. Charakterystyka czujnika jest bardzo zblizo- na do liniowe}. Uproszczona wersje, bez magnetycznie migkkie} prowadnicy stanowi odmiana ASR2 (19s. 13). W takim caujniku magnes porusza sig na Juku kolowym wokst czujnika Halla, Po- ‘wstaje przy tym charakterystyka sinusoidal- na, zblizona do liniowej tylko we wzglednie matym zakresie katow w poblizu 90° oraz. dluzszym, powyiej 180°. Niekorzystne jest jednakze stabe ekranowanie wzgiedem ob- cych pol zaklécajacych, a take temperatu- rowa zale¢nosé geometrycznej tolerangji ob- ‘wodu magnetycznego i intensywnosei zmian pola magnesGw stalych oraz starzenie. Dla- tego trzcba whudowywaé taki czujnik (me- chanicznie poprawny) np. w modul pedata przyspieszenia. Caujniki kata o zakresie ponad 150° Caujniki wychylenia katowego (typ LWS3) sq najprostszymi scalonymi ukladami Halla ‘Gaujnik Halla do pomiarow kates ASR (G2ruchorym magnesem’) © charaktorystyce iniowej powyzel 180° eg Inga 8 88 o8e3 gE aa a) Indukoja 88.5883 UAE 0863 0 Czujniki potozenta (drogl | kata) Zasady pomiaru 19 uwaywanymi do zliczania liczby obrot6w. W polgczeniu z malymi magnesami trwaty- mi umozliwiaja one pomiary do 360°, W rozwigzaniu n-bitowym n uktad6w Halla umieszezono rownomiemie na obwodzie kola (ys. 14), Magnetycanie miekka tarcza kkodowa przestania lub odslania pola po- szczegélnych, lezacych nad nia, magneséw tnwalych, tak Ze przy obracaniu tarezy cauj- niki Halla kolejno wytwarzaja n réznych slow kodowych. Aby uniknaé wigkszych ble~ dow wskazafh w potozeniach posrednich, ce- lowe jest uzycie kodu Graya. Caujniki kata obrotu kierownicy wykonuje sig w obudowie iaczacej tarczg kodowa zwatem kierownicy i pozostalymi elementa- mi czujnika. Gdy mierzony kat odpowiada kilku obro- tom, wowezas mona zastosowaé dodatkowa prosta 3-bitowa tareze kodowa poruszajaca sig ponad praektadnia redukeyjna. Doklad- nose wyniku zwykle jest nie lepsza niz 25°. Gdy magnes staly w przedstawiony wyze} sposdb obraca sie wzgledem dwu prostopa- dle rozmieszezonych uktadéw Halla, to po- wstaje wtedy analogowy czujnik kata Halla co zakresie do 360° (rys. 15). Uktady Halla Cyirony czuinik Halla do pomiaréw kate LWS3 0 zakrasie do 380° 0 ksztalcie kotowym, rozmieszczeniu réwnoodiogiym 29 zwykiyi przetwornkami Hala ysunok 13 @— zasada daialania bb charakterysiyk 1 zintegrowany kad Halla pozycjonowany w Srodkowym punkcie tou kolowego 2- czujnik Halla przesunigty ‘waglecer punktu ‘rodkowego (celem lnearyeac}) ‘3 magnes | | | Rysunek 14 1=pokryna, obudowy ze stalyrni magnesami 2 tarcza kodowa 3 plytka z ukladami Halla UFL o029-41¥Rysunek 15 a sruktura 2 dyshretnyri wuleadami zintogrowanyrni Halla Ic b-stuktura ze zintagrowanymi planarrymi uktadami Halla 1 elektro sygnaiowa 2 watok kreywkowy '3-magnos sterujacy 2B —induKoja 1 prac Caujniki potozenia (arogl | kata) _Zasady poriaru ‘Analogowy caujik Halla 0 zakresie 360° usytuowane sa réwnolegle do osi obrotu ‘magnesu trwalego. Skiadowe x iy wirujaec 0 wektora indukeji B mozna opisaé za po- moat Zobu tych sygnaléw mozna wyznaczyé kat @, mp. poprzez ttygonometryczny zwigzek @ = arctan (Uy/U,,) co realizuje sig w chipie obliczeniowym, do: stepnym w handlu i whudowanym w cze elektroniczng czujnika. Tak zbudowane uklady Halla, oznaczane jako VHD (Verti- cal Hall Dexices), wykonuje sie w zasadzie W postaci plaskie}, w ktrej plaszezyzna chi pow czujnika jest prostopadia do osi obrotu ‘magnesu stalego. Monolityczne scalenie gwarantuje duza precyzie prostopadiego rozmieseezenia obu ukladéw Halla Ptytkowe elementy pdtprzewodnikowe czujnikéw réznicowych ‘Wspomniany juz wezesniej efekt rezystan- cyjny lub efekt Gaussa w plytkach pélprae- wodnikowych wykorzystuje sig w elemen- tach plytkowych (nazwa handlowa plytki Siemensa), Ktdre wykonuje sig z ,pélprze- wodnika III-V”, krystalicznego antymoni nu indu (InSb). W pordwnaniu 2 ezujnikami Halla optymal- ne ksztalty polprzewodnikowych elementow plytkowych sq znacznie mniejsze i charakte- ryaujq sie bardzo mata rezystancja. Wartosé rezystaneji w zastosowaniach technicanych, osiaga zakres KO, wiec takie plytki treeba ta- cayéw stosy — jedna za druga. Sa to r6wno ulozone wstawki mikroskopijnie malych igielek niklo-antymonianu indu duze} przewodnosei w krysztale pélprzewodniko- ‘wym, le#qce poprzecmie do kierunku pradu i dodatkowo meandrowane, osiagajace rezy- stancje pélprzewodnikéw (rys. 16 i 17a). Rezystory piytek sa przewainie nanoszone nna podioze ferrytowe. Podczas ich wprowa- dzania w kolo magnetyczne skuteczna szcze- lina powietrana zostaje zredukowana do mi- ‘imum, Poniewaz wartosé jej rezystaneji znacznie zalezy od temperatury (ok. 50% ubytku przy 100 K), wige plytki zwykle $9 dostarczane tylko jako uklad podwojny w drielnikach napigcia (plytki réénicowe). Oba dzietniki rezystancji musza wigc byé ww kazdym zastosowaniu magnetycznie Wy- sterowane modliwie przeciwnie. Uklad dzielnika napigcia mimo duzego temperaturowego wspétczynnika rezystancji poszezegSlnych rezystoréw, gwarantuje rzeczywiscie dobra stabilizacje punktu symetrii (punktu praey), jednakowg dla obw dzielnikow. Plytki sa dostarezane praewaznie w ostonie Swiatloczutego filmu w tasmie (rys. 17b). ‘W takiej postaci strukturalne laminawanie miedzia zapewnia korzystne potaczenie zla- za palprzewodnikowego do zewnetrznego zestyku montadowexo. Gérna granica temperatury pracy takiego caujnika stosowanego w samochodach wy- nosi do 160°C w temperaturze dhugotrwalej albo prawie 200°C przy krétkotrwalych tem- peraturach szezytowych, Zaleznosé rezy-"Magnetycane wysterowanie plytek polowych ré2nlcowego c2ujika do probkowaria koler _ebatym (prayrostony poriar kata, ziczanio liczby obrot6w) 4 Ae ei! PP. DC eeaefeeceet—*% “TN UAE 0022-1 ijn pOrzowosnbowe cua reocowege stangji od indukeji magnetycznej B do ok. 0,3 T jest funkcja kwadratowa, a powyze) te} wartosei rosnie liniowo. Zakres wysterowania jest powyzej nieogra- niczony — w zastosowaniach technicanych beawladnosé jest praktyeznie pomijalna, W celu uzyskania dobre} czutosci pomiaro- Wei, plytki powinny pracowa¢ w zakresie od 0,1 do 0,3 T Wymagane napiecie wstepne dostarcza maly magnes trwaly, ktdrego dzia- CCzujnik potozenia (drogi | Kata) Zasady pomiary fanie za pomoca matej plytki magnetycene} motna jeszeze wemocnié. Bez tego dadatko- Wego magnest czulosé pomiarowa czujnika praktycanie bytaby rowna zeru. W celu pomiaru zaréwno dlugosei jak i kata, nad plytka czujnika porusza sie maty magnetycznie miekki element, Ktory w sy= ‘metrycanym polozeniu posrednim wystero- vwaje jednakowo oba rezystory czujnikea, lecz w skrajnych potozeniach rozstraja on dziel- nik napiecia, co prowadzi do powstania na- pigé wyjsciowych 0 duzej czutosci pomiaro~ Wwe} i liniowosei. Z powodu wystepujacych duzych zmian temperatury elementy plytko- we sq stosowane prawie wylacenie w przyro- stowyeh miernikach kata i diugosci lub bi narnych czujnikach wartosci granicznych, Zaleta element6w plytkowych jest wysoki poriom sygnalu, zazwyczaj ber dodatkowe- 20 wamocnienia osiagajacy do 1 V, wskutek ezego elektronika sygnalowa i ochrona prze- ciwzakléceniowa w miejscu pomiaru nie sa niezbedne. Ponadto jako bierne, rezystan- cyjne elementy struktury sq niewrazliwe na zakiécenia elektromagnetyczne, a dzigki wy- sokiemu napigeiu poczatkowemu takze ptawie zupetnie odporne na obee zakiscaja- ce pola magnetyczne (przyklady zastosowai ~ patrz rozdzial pt. Czujniki predkosi abro- tovej i predkosci jazdy), ‘Magnetorezystancyjne zelazonikiowe czujniki cienkowarstwowe (AMR) Magnetorezystaneyjne cienkowarsiwowe ezujpiki NiFe (AMR — Aniostrop Magneto Resistive, 0 grubosci warstwy NiFe 30..50 nm, zbudowane ze stopu znanego takze pod na- za permaloj) umodliwiajg bardzo zwarta, bezstykowa i bezdotykowa budowe czujni ow kata. Rezystancja Sciezki pétprzewodni- owe] ma wlasnosei anizotrapowe, tan. jest ona w kierunku wektora namagnesowania kilka procent wy2sza niz w kierunku prosto- padiym do tego wektora Bez zewnetrznego pola sterujacego powstaje samorzutnie magnetyzm szczatkowy wadhuz Scietki potprzewodnikowej (anizotropia ksztaltu). Aby uzyskaé jednoznaceny kieru- rick (mégiby on teoretyeznie powstaé takze W kierunku przeciwnym) ezujniki AMR sa czesto wyposazone w slaby magnes, eliminu- acy blad systematyczny. Gay wektor namagnesowania obraca sig ‘© kat ¢ pod dziataniem zewnetrznego pola, 24 Rysunek 16 1 rezysiory pitkowe R, iA, 2 pocioze rmagnetyezrie righ 3-magnes staly 4 kolo zebate U,—rapiecie zasiajace 4, (9 sygrat ‘wyislowy pry Kacie obrotu 9 ysunek 17 a 2ajecia mikroskopowe (ycinek) b-na podtozu feryiowym z materialem superswiatoczulymAysunok 18 8 zasada pomiaru 4 = tezystory pocmaiojowe 2 obracaiacy sie magnes trvaly 0 Indukel serujges| B b~ charaktorystyki 3 pray niskie) temperaturze ceksploatac 4 pray wyesze| temperaturze ‘a liniowy zakres omar D— wykorzystywany 2zakres pomiarony U,=napigcie wyciowe U,~ napigcie zasiljace ( V) © kat obrotu Rysunek 19 a ~zasada pomiaru b~sygnaly wyigciowe 1 plytka cienkowarstwowa Nie (c2uinik AMA) 2 obracajacy sig mmagnes trwaty 0 indukolsterujacey 8 J,~natgzenie obieranego pradu Ug Usa ~ naplgcia pomiavowe ‘9 Kat obratu (Czujniki potozonia (drogl | kata) Zasady pomiary to rezystaneja stopniowo maleje do wartosei minimalnej przy kacie = 90°. Rezystancja ta zaledy jedynie od kata pi ma praebieg prawie cosinusoidalny. Gay zewnetrzne pole jest o wiele silniejsze niz samorzutne namagnesowanie (przy ste- Tujacym magnesie trwalym jest to typowy przypadek), wowezas praktycznie kat okresla wylacenie hierunek Zewngtrznego pola, Modut natezenia pola nie odgrywa ‘adne} rol, tan. crujnik pracuje w ,stanie nasycenia” Wysokoprzewodzace pasma avarcia (np. ze zlota) nad warstwa AMR wymuszaja prze- plyw pradu, takze bez zewngtrznego pola, pod katem 45° do osi magnetyzmu szczatko- ‘wego (w kierunku wzdhuznym). Przez tak ssztuczke”, zwang ,przetwornikiem barba- rzyfiskiego bieguna” (niem.: Barberpolsen- sot), charakterystyka czujnika przesuwa sig wsstosunku do ezujnika ze awykla rezystan- cig. 045° Dazieje sie tak juz przy zerowym nategenin zewnetrznego pola w punkcie najwy7szej ezulosci pomiarowej (punkt zwroiny), Pasmo drugiej rezystangji sprawia, ze pod dzialaniem takiego samego pola rezystancja zmienia sig odwrotnie, tan. dy jedna sie zwieksza, druga sig zmniejsza, Jako materiat nosny shiza utlenione tarcze kxzemowe, scalone na og6t z elektronicz- nym ukladem przetwarzania sygnalu, We wspétczesnych wersjach, ze wzgledw ceno- wych, przetwornik i chip elektroniki, jeszcze przewadnie wykonuje sie oddzielnie, lece xp. montuje sig na jednej ramce (ang. Lead- frame) we wspéinej obudowie. Sterujgce pole magnetyezne 0 indukeji B jest wytwa- zane przewaznie przez magnes obracajacy sig wegledem caujnika, ‘Magnetorezystancyjne przetworniki kata Ww wersfi .Barberpol”, 0 niewielkiej doklad- nosei i ograniczonym zakresie pomiarowym. (maksymalnie +15°), wykorzystuja przestro- jenie magnetorezystancyinego dzielnika napigcia powstajace z wadhuznyeh (czasami takée zygzakowatycit) rezystorow permalo- jowych z wysokoprzewodzaeymi poprzecz- nymi prazkami zlota (rys. 18). W takich ‘czujnikach potozenie punktu zerowego charakterystyki jest prawie niezale#ne od odleglosci magnesu i czujnika, wplywa nato- miast na stromosé charakterystyki. ‘Magnatorezystancyiny czujnik kate w wersji .Barberpol” 0 zakresia pomiaru # 15° Magnetorezystancyjiny_caujnik kala (w wer -pseudhaliotronowe!") 0 zakresie ppomiarowyn da 180° Uy = Uo" S29; Vye= Uys cos29 b Bq Ui ms 7 gene Se "80" © 4 8 aMagnetorezystancyjne czujniki kata w wersji »pseudohall” wykorzystuja sygnal sinuso- idatny 0 dutej dokladnosci, kt6ry odbierany jest na zaciskach wyjsciowych czterobiegu- nowego ezujnika 0 catkowicie plaskiej Kon- strukeji. Dwa peine okresy sygnalu wyjsciowego od- powiadajg w nich obrotowi magnessw 0 360°, Za pomoca drugiego elementu ob- réconego o kat 45° jest wytwarzany dodat- kowy sygnat cosinusoidalny (rys. 19). Na podstawie relacji napieé obu sygnatéw moéna (np. wykorzystujac funkeje arctan) z duza dokladnoscia wyznaczyé w zakresie wigkszym niz. 180° mierzony kat (np. 2 mi- krokontrolerem lub ASIC), prawie zupel- nie niezaleznie od zmian temperatury i zmian natgzenia pola magnetycznego (odlegtosé, starzenie). Caulosé pomiarowa taw. elementéw ,pseu- Gohallotronowych” mona jeszcze istotnie ravigkszyé (z wyjatkiem formy sinusoidalne}, \wradliwej na znieksztatcenie), gdy pierwot- nie zupetnie plaskie elementy zostana wy- Grazone ,od wewnatr2”, i pozostana tylko tami”, Po takie} modyfikacji caujnik spscudohallotronony” zostaje przcksztalco- ny, takZe co do ksztaltu geometrycznego, ww pelen mostek pomiarowy zlozony 2 czte~ rech rezystancji AMR (rys. 20). Dodatkowe meandrowanie rezystancji mostka nie mieksztatca juz tak znacznie si- nusoidalnego charakteru sygnatu, gdy nie osiaga okreslonej szerokosei pasta. Kolejnym warunkiem b. dobrej doktadnosci caujnikéw opartych na tej zasadzie dzialania jest ustawienie obu mostkow natezenia pola cco najmniej w jednym kierunku (Wwartose bezwzgledna natgzenia nie ma tu znacze- nia), co dokladnie mozna zapewnié tylko wredy, kiedy oba mostki sa usytuowane je- den nad drugim (rys. 21). Decydujaca korzyscia wyrétniajaca caujniki pseudohallotronowe w relacji do ,prawdzi ‘wych” hallotronawych jest uzyskanie nieza- leznosei ich dokladnosci od modu nateze~ nia pola. Gdy tylko przekroczy ono pewna okrestona wartosé, wowezas sygnal wyjscio- wy zalezy wylacznie od kata wektora nateze- nia pola sterujacego. Jako zasadg preyjmuje sig, 2 caujniki pra- ‘cuja w ,stanie nasycenia”, w ktrym kat wektora samorzutnego, wewnetrznego ma- gnesowania zalezy praktycznie w pelni tylko Czujniki potozenia (drogi i kata) Zasady poriaru od zewnetranie ustawionego kierunku, Nie jest tu wige wymagana stalos¢ natgzenia pola sterujacego, lecz jedynie ujednolicenie pomiaru. Starzenie magnes6w i plytek ma- gnetycznych oraz tolerancja szczelin po- ‘wietranych odgrywaja przy tej zasadzie dzia- Jania znikoma role. Wieksze odchylenia ezeSci obracajacych sig (ap. kola kierownicy) w ezujnikach pseudo- TTechniczne zastosowanie pelnomostkowego czujnika -pseudoneliotronowego" le = e0ns arctan i Fig) Praobieg sygnaki —>- 160" at rote —e NAE 0865 D Upakowany wewnatre | drugi obrécony 0 45" rmostki AMR NAE 0966 ¥ Rysunek 20 ‘a uklad mostkowy bb sygnal wyjéciowy U, ukladu rozpoznawania sygnalu B= indukcja sterujaca 1, prad zasilalacy ay Usa — napigca poriarome 9 kat obrotu24 Rysunek 23 4 = warstwy Fe 2 cienkie warstwy antyferromagnetyezne Cuca B— indukcia storujaca (9~ Kal abrotu ysunek 24 1 ~ uzwojenie przatwornika (08 ») 2-uzwojanie przatwarnika (0S y) 3—uzwojenie ‘wabudzenia 4—rdzeh pierécieniowy B pole pomiarowe (pozioms sktacowo po'a magnoty ceznego) ‘Caujniki polozenia (drogl kata) Zesady pomiaru Pordwviania c2ujikow AMR (a) | GMR (2) i i 2 ~180° 0 180° -180° 0 180° 8 trodes tadous hallotronowych pozostaja w podwéjnej za- leznosci od przemieszezenia katowego. Element obracajacy sie porusza oba magne- sy trwale poprzez mata pracktadnig zebata © dudym przetozeniu, Dwa napedzane male ola zebate rééniqce sig 0 jeden zqb, mierzq jednoznacznie polozenia fazowe w celu wy- znaczenia polozenia katowego. ‘Sam czujnik nie hylby w stanie jednoznacz- ustalié kata, Na podstawie opisanego przyparzadkowania kat obrotu daje sie wy- ‘znaceyé z doktadnoscia 1° przy ezterech pel- rnych obrotach kola kicrownicy Czujniki GMR (Od niedawna pojawily sig czujniki magneto- rezystaneyjne GMR (Giant Magneto Resi stive) wykonywane w ,.nanotechnologii ziwieloma cienkimi warstwami ulozonymi w stos. Grubosé tych warstw jest niewiele wigksza niz odleglosé atoméw (rys. 23). Teh wlasciwosei sq podobne do caujnikéw AMR, aja jednak jeszcze lepsze efekty pomiaro- we (198. 22). W preeciwierstwie do czujni ow AMR, rezystancja warstw GMR zalezy od rzeczywistego kata wychylenia (przy upo- rzadkowaniu pseudohallotronowym), a nie ‘od podwojonego kata, Moiliwy jest zatem jednoznaceny pomiar gta obrotu powyzej 360°. Czujniki kompasowe (sondy geomagnetyczne) Tnnego rodzaju czujniki kata stosuje sig Ww pokladowych systemach nawigaeji pojaz- du, w Ktérych musi by¢ zmierzony co naj- mniej obierany kat kierunku jazdy na rozwi- dleniach i skrzyzowaniach niezalednie od wskazaf czujnika kata skretu kierownicy. Zanim pojawity sig czujniki bezwladnoscio- wwe (generujace czasowo zintegrowane ‘Siuitura pojedynezego sensora GMA NAE 0867 Zasada dzialania rdzenia caujrika kompasowego UKR 0067-1sygnaly polozenia katowego) uiywano ezuj- nik6w geomagnetycanych (sondy nasycenia pola sil, rys. 24), kt6re na podstawie pola geomagnetycznego oznaczaly kierunek jaz- dy (kompasy) Czujniki propagacji fal W cel: pomiaru odleglosci od pojazdu wy- korzystuje sig proces propagacji ultradéwig- k6w (zakres 0.5...5 m), rozchodzenia sig lub triangulagji swiatla o zakresie podezerwieni (Lidar; sredni zakres pomiaru do 50 m) oraz radary elektromagnetyczne (zakres dleglosci do 150 m). Diagram emis anteny czujika ulvadéwigkowego Czujniki potozenia (drogi i kata) Zasady poriaru (Czujniki akustyczne (ultradéwiekowe) Analogicznie jak echosondy, ezujniki te wy- sylaja impulsowe sygnaly ultradéwiekowe © c2gstotlivosei okoto 40 KELz (ry8. 25) i wy- xywaja czas powrotu impulsu echa odbite- 0 od praeszkody. Odstep a od najblitszej przeszkody jest wy- znaczany na podstawie czasu 1, od wystania impulsu do powrotu echa i predkosei dwig- ku cw powietr2u, ktGra wynosi okolo 340 mis (patra. rys. 26): a=05te (Czujniki elektromagnetyczne (radary) Uktady ACC (Adaptiv Cruise Control — adaptacyjna regulacja predkosci) wymagaja takich crujnikow radarowych do regulacji predkosei jazdy przy automatycanym rozpo- znawaniu pojazdéw znajdujacych sig na pa- sie ruchu i ewentualnej koniecznosci hamo- ‘wania, Czestotliwosé robocza 76 GHz (dlugosé fali ok. 3,8 m) umorliwia zwarta zabudowe czujnika w samochodzie, Oscyla: tor Gunna (dioda Gunna w rezonatorze ‘wnekowym) zasila réwnolegle trzy umiesz- czone obok siebie anteny Patcha, shrzqce do rownoczesnego odbioru syznatéw odbitych (1ys. 27). Wysunigta soczewka Fresnela z iworzywa satucznego ksztaltuje nadawane promienie w wiazke rownolegla do osi po- Praykiad obliczaria odlegioéci od przeszkody 2 pomoca czujnikaw ultradzwigkowych UUKD 0085-1¥ 25 ysunok 25 Fale w: 1 poziomie 2 fale w pionia Rysunek 26 a odlegiost zderzak | przeszkoda b~ odlegiosé ‘cau 1. preeszkoda c- odlegiosé ‘aun 2. | preeszkoda d-odlegioss caujnkow 112 1 caunie nadawczo-oabiorczy 2 caulk odbiorezy 3 przeszkoda26 Rysunek 28 — cxestotinosé czestotiwosci wokutek efektu Doppiera ipredkoss waalecna) Ai, —r62nica Czestotiwosci bez ppredkosci waglecne) mn Aly Af, - r6inica ‘zesioécl prey ‘preckosci waaledne} (av#0) ‘Caujpiki potozenia (drogl | kata) Zasadly pomiaru ‘AGC — Czujnik— Sterownik (schemat blokowy) Zasianle + 8V PF vcer aa sy @ Sterowany napiociowe| oxcylatoc Sygnal waczenia Saisie Gunna Wejscione plokszttine apace sores ‘Obwéd rogulacy crestetlwose FLL-ASIC Czgstotiwos’ kontroina Zesianio +5 trade eee vet vaca ov preedwamacniace 2 Sygnet radar centr ae va vy 2 Sygat radu pray es Taw Spezewka Punk’ zaslansa enter [or ee aad jazdu z doKladnoscia katowa w poriomie +5° iw pionie + 1,5°. Dzi¢ki bocenym przesunigciom anten uzy- skuje sig charakterystyke odbioru (6 dB ~ szerokosé 4°) w réénych kierunkach. Opricz odlegtosei do nadjezdzajacego po- jazdu i jego weglednej predkosei mozna take wymnaczy¢ kierunek na ktérym zostal on wykryty. Sprzegacz. kierunkowy rozdzie- la nadawane i odbicrane sygnaly odbite. ‘Tizy dolgezone miksery przemieniaja ezestotliwosé odbiorn przez. dodanie cagstotliwosci nadawezej niemal do zera (0...300 kHz). Sygnaly niskoczestotliwosciowe do dalszego wwykorzystania sq digitalizowane oraz pod- dawane szybkiej analizie Fouriera w celu okreslenia czestotliwosc, Czestotliwosé oscylatora Gunna jest nie- ustannie pordwnywana ze stala czestotli- wostig generatora wzorcowego DRO (Dic~ omar adiegloga | prpakasel radaram Fucw uae 07181 Masa URE 0708-10 lectric Resonanse Oscillator) i regulowana nna wartosé zadana. W tym celu zmienia sig napigcie zasilajace diody Gunna tak dlugo, a2 ezgstotliwosé odpowiada wartosci zada- nej, Przez te petle regulaeji do pomiaru czestotliwos¢ oscylatora Gunna co kazde 100 ms krétkotrwale zostaje pitkoksztaltnie podwy2szona 0 300 MHz i obnizona (FMCW ~ Frequency Modulated Continu- ous Wave). Odbity od nadjezdzajacego pojazdu sygnat jest odpowiednio opGéniony (tzn, na od- cinku wanoszaeym powstaje obnizenie czestotliwosci wzgledem sygnala nadane- 20, a na odcinku opadajacym nastepuje warost czestotliwosci 0 te sama wartosé - ys. 28). RGénica czestotliwosei Af jest miarg odle- glosci obu pojazdéw (np. 2 kHzim). Migdzy ‘obu poruszajaeymi sig pojazdami wystepuje okresiona predkosé wzgledna, ktéra wsku- tek odbicia (efekt Dopplera) stanowi efekt uubocany, nakladajacy sig na pomiar ezesto- tliwosei odbicia f, odzwierciedlony na od- cinku wznoszaeyin i opadajgeym zwieksze- niem sig 0 okreslona, proporcjonalna do predkosei wzgledne} obu pojazd6w wartosé Af, (ap. 512 Fizim: s"). Powstana w ten spo- sob dwwa rézne prayrosty czestotliwosci Af, Af, ktorych suma wyznacza odleglosé, a réznica predkos¢ weeledna obserwowane- g0 pojazdu (rys. 27). Metoda ta mozna sle- aig takze wigksza liczbe (do 32) pojazdéw.‘Caujniki potozenia (drogt i kata) Potencjometr tarezy spletrzajacej Zastosowanie Potencjometr tarczy spietrzajace] rejestruje polozenie (kat obrotu) tarczy spietrzajace} w przeplywomierzu powietrza ukladu wiry: sku benzyny KE-Jetronic. Predkosé doplywu gazu wynika z rch tar- cay spietezajgce| w przeplywomierzu powie trza, tylko nieznacznie opéénionego wzgle- dem ruchu przepustnicy. Sygnat ten, oxipowiadajacy zmianie ilosei powietrea przeplywajace] w jednosice czasu (oraz. \w przyblizeniu zmianie mocy silnika), po- tenejometr wysyla do elektronicanego ste- rownika, ktiry steruje elektrohydraulicenym nastawnikiem cisnienia (rys. 2). Ty Potenciometr polozenia tarczy spigirzalace| (enaczne upreszozenie) — uk 0117-1 J Schomat potsnejomeitu tarcay spietrzsjace) \w przeplywomierzu powietrza uklad | kEvetronic unk 0082-1 Potenciometrtarezy spetrealace| Elektrohydrauliczny nastawnik cignienia _zmienia w zaleznosci od stanu pracy silnika {i odpowiadajacego mu, wytworzonego przez sterownik, sygnalu prada cifnienie w komo- re sterujacej zaworu réznicowego rozdziela- za paiva, regulujae w ten sposdb dawke pa- liva doplywajaca do wtryskiwaczy. Budowa i dziatanie Potencjometr w przeplywomierzu powietrza jest wykonany metoda warstwowa na podlo- ‘au ceramicznym, Jest to potencjometryceny caujnik kata, ktsry wykorzystuje zwiazek diugosci warstwy rezystancyjnej (Sciedka przewodzaca) i wartosei rezystancji ‘Wskutek 2miennej szerokosci Scie#ki cha- rakterystyka potencjometru jest nieliniowa, dlatego sygnat przyspieszenia podezas ruchu od potozenia biegu jatowego jest najwigkszy i maleje ze zwickszeniem mocy silmika. Slizgace (styk ruchomy), slizgajacy sic po Sciezce potencjometru, sklada sig z wielu delikatnych drucik6w przyspawanych do dévigni, Druciki wywieraja bardzo maly nacisk na Sciezke rezystancyjna, wige je} 2u- aycie jest bardzo male. Dzigki duzej liczbie drucik6w dobry siyk elektrycany jest za- pewniony rowniez przy szorstkiej po- ‘wierzchni rezystaneyjnej i przy bardzo saybkich ruchach, Dawignia slizgacza pola- ‘zona mechanicznie z osia déwigni tarczy spictrzajacej, jest od tej osi elektrycznie odizolowana. Napigcie Slizgacza jest pobie- ane od drugiej szezotki stykowe), polaczo- nej elektrycznie ze szczotka glowna (rys. 1). Slizgacz moze tak daleko poruszaé sie w obie strony poza zakres pomiarowy, ze pray powrotnych przeplywach powietrza w przewodzie dolotowym uszkodzenie jest wykluezone. Do ochrony przed uszkodzeniem przy zwarciu z potencjome- trem jest polaczona szeregowo stala tezy- stancja, r6wnie? wykonana metoda war- stwowa. Czujnik potozenia przepustnicy Zastosowanie Caujnik potozenia przepustnicy rejestruje kat obrotu przepustnicy silnika 0 zaplonie iskrowym (ZI). W silnikach wyposazonych ar younek + 4 -szczotka zasiligca 2 szczotka stykowa ‘gtéwna (Bizgace) 3 dwignia Sizgacza 4-08 przaplywomierza powietza 5 piytka potencjometru 6 —Sciezka zasilania 7 ~écloka pomiarowa Rysunek 2 1 rozdzilacz ppalwa 2 elektrohydrau- liceny nastawni ‘isnienia 3 przewody do sterownika 4— przeplywomierz powietrza 5 déwignia tarczy spietzsiace) 8 — potencjometr 0, wyydatek owietrzaRysunek 1 1-08 pezepustnicy 2 Sciezka rezystancyjna 1. 3 Scezka rezystancyina 2 4—ramig sizgacza ze siykiom 5~ prylacze lekayezne (biagunome) Rysunek2 ‘A wounstay oranizni charlene 0 wysoki ovo czoic wzakesie ata 0°. 20° 2 charakonyatyka waaiese kata 18.65" U,—napigce zasiaria U,~ napecie pomarowe U,“ nape roboces —usytecay kat mane ysunek 3 1 preepustnica 2—caunik Przopusiniey U,=napigcie pomiarowe U, ~napigcte robocze RA, Scietss rezystancyjne 12 A, A, ~tezystory ‘wyrownaweze Ry Ri —tezysiory bezpieczenstwa Czujniki potozenia (drogt i kate) wuklad M-Motronie czujnik ten informuje Oo stanie obciazenia, tzn. migdzy innymi shu- 2y jako Zr6dlo dodatkowych informagji roz~ poznajace stan pracy silnika (bieg jalowy, obciazenie ezesciowe, obciazenie pelne, tend zmiany stanu diatania) oraz moze stanowié @rddlo sygnalu w tybie awaryjaym pizy uszkodzeniu ghownego czujnika obcia- Zenia silnika (przeplywomierza powietrza), W zastosowaniach, w kt6rych czujnik poto- 2enia przepustnicy stanowi gldwny ezujnik obciazenia silnika, stosuje sig ceujniki © dwoch potencjometrach z dwoma zakresa- imi kata w celu uzyskania niezbednej do- Kadnosci pomiaru, Budowa ezujika przepusinioy Canis poiesens sremuemcs Sterownik stings ME-Motronic nastawia 2adany moment obrotowy za pomaca prze- pustnicy. W cele sprawdzenia, czy przepust- nica przyimuje obliczone polodenie, 2a po- moca czujnika pr2epustnicy sterownik Poréwnuje wartosé obliczona z wartoscia zmierzona. Dla pewnosci caujnik tego ukla- du ma dwa potencjometry pracujqce rowno- legle (redundancyjne) z oddzielnym napig- ciem odniesienia Budowa i dziatanie Caujnik polozenia przepustnicy jest poten cjometrycenym przetwornikiem polozenia Katowego o jedne} (lub dwéch) liniowe cha- rakterystyce. Slizg ramienia slizgacza, potyczonego 2 osia przepustnicy porusra sie wadluz Sciezki re- zystancyjne}, wyznaczajac kat obrotu prze- Pustnicy jako proporcjonainy do ilorazu na- u, im) UMK 1906 Ua ise 7 (ys. 2), przy crym napigcie pracy wynosi 5 V. Zlacze slizgacza awykle stanowi druga sciezka stykowa o takie} samej po- wierzchni, wyloZona niskorezystancyjnym materiatem przewodzaeym (rys. 13). W celu ochrony przed preeciazeniem zasila- nie jest doprowadzane za posrednictwem, wach malych rezystordw wstepnyeh na Scieéce pomiarowej, shuzacych takze do ska- lowania punktu zerowego i pochylenia cha- rakterystyki, Zmiana szerokosci Sciezki po- miarowe} wplywa na ksztalt charakterystyki caujnika. ‘Czujnik przopusinicy o dma charaktarystykach Kqtobreu 9 MK 1767 D. CC2ujnik preepustnicy (uklad polaczer) t s + MK 1307-417(Ceujniki potozenia (drogt i kata) P6tréznicowe czujniki z pierscieniem zwierajacym Zastosowanie Polr6énicowe czujniki potozenia z pierécie- niem avierajaeym sluza do pomiaru dlugo- Sci lub kata. Caujniki te (zwane take prze- twornikami pélréznicowymi), bezstykowe, bardzo dokladne i trvale, sa stosowane jako: © czujniki potozenia listwy regulacyjnej w rzedowych pompach wtryskowych sil- nik6w ZS, ‘Budowa porréznicowego prestwornika [pomiarowego z zwierajacym pierécieniem do Fozdzielaczome} pompy wiryskowe) Polrsznicowa eauinki = plrtesaniar zwieraiaeyn 20 © caujniki kata nastawienia mechanizmu sterujacego dawkowaniem w rozdziela- ezowych pompach wiryskowych, Budowa i sposéb dziatania Caujniki (rys. 142) majg blaszany migkki rezeh Zelazny. Na ramionach rdzenia znaj- dja sie cewka pomiarowa oraz cewka refe- reneyjna (odniesienia). rad zmienny, plynacy ze sterownika, przc- plywajac przez cewki wytwarza zmienne pole magnetyczne. Pierscienie zwierajace xmiedzi, kt6re otaczaja kaide z ramion rozenia ostaniaja te pola magnetycane. Referencyjny pierScie magnetyczny jest nieruchomy, podezas ady pierscien pomiarowy jest zamocowany na listwie regulacyjne| badé na watku nastawnika dawki (przesuw regulacyjny 5 lub kat nastawu 9), Z pracmivszezeniem zwierajqcego pierscie- pysunek 1 nia pomiarowego zmienia sig strumie’ ma- +” cenka pomiarona gnetyczny, a wige i napiecie cewki, pry 2—pomiarony czym sterownik utrzymuje stalosé pradu —_—pierécien zwerajacy (prad wymuszajaey). 3- rdzeh 2 miekkiego Uklad wartosciowania sygnatt oblicra sto- 29828 sunck napigcia wyjsciowego Udo napiecia Gama odniesienia U,,, (ys. 3). Jest on proporcjo- 5~ cawka odriesionia | nalny do przemieszczenia pierscienia po- 6 ~peréciet miarowego, ktére moze byé obliczone w ste- 2Wieraiacy >| Towniku. Pochylenie tej charakterystyki Sane | motna wzorcowaé przez preegiecie pierscie- Ss esfonia kata 5 | nia referencyjnego a miejsce zerowe po: Soba peoteanet przez bazowe polozenie pierscienia pomia- daw rowego. 9 kat merzony Budowa caujnika poiozenia listwy ‘Stosunek napie w zelednosci od potozenia requlacynej rzecowel pomoy vtryskowei | __listwy ae al 1 — ret 2 mighiogo ola 2 cowka odriesionia nleny 2ahres pomiarany 3 persion (o« 301m) 2woralacy nisiona 4 Una ' 4= sb regulacyna 5 cowke pomiarowa to z 6 pomrowy Ine = Pierécieh 2werajacy . 8- poiozenisistwy regulacyino| 4 = sal >| Rysunek z prameszoene.,. ™ 3) U.-renese g ty reglacyne| vwycione 3 %) Uys naniocie 5 odvesionia30 Rysunek 1 1 2b)omik pala 2 oloktyezna ‘pompa paliwa 3— czujpik poziomu palva 4 plywak Rysunek 2 1 pravlgcza clektryeane 2—sprozyna slzgowa 3—nitstykony 4~ piytka rezystancyina 5 —kolek podporowy 8—styk podwejny 7 —déwignia plywala 3 piywak 9 ano zbiomnika palwa C2ujelt potozenia (rot | kata) Czujnik poziomu paliwa Zastosowanie Caujnik poziomu paliwa wyznacza chwilowy stan napetnienia zbiomnika paliwa i wysyla ‘odpowiedni sygnat do sterownika albo Czujnik poziomu pala w zbiomiku paliwa Um 1702-2" Caujnlkl pedalu prayspieszeria wskaznika w zestawie wskaénik6w samocho- du, Razem z elektrycana pompa paliwa, fil ‘rem paliwa i innymi elementami wchodzi ‘on w sklad zespotu zbiornika paliwa, zar6w- no silnik6w ZI, jak i ZS, w celu zapewnienia informagjio ilosei paliwa (cys. 1) Budowa Czujnik poziomu paliwa (rys. 2) sktada sie ze szczelnie ostonigtego potencjometra po- lgezonego jako rezystor o zmiennej rezy- stancji z ramieniem stykowym (spreayna si zgowa), Sciezka stykowa (podw6jna), plytka rezystaneyjng oraz elektrycznymi przylacza- mi, Z obrotowg osia potencjometru oraz spreayna Slizgowa jest pokaczona trwale déwignia plywaka, na kt6rej kovicu jest 2a- ‘mocowany obrotowo plywak z odpornego na dzialanie paliwa nitrofylu, Ksztalty plytki rezystancyjnej, dwigni ply- waka oraz plywak sa dostosowane indywidu- alnie do ksztaitu zbiornika paliwa kazdezo modelu samochodu. Dziatanie Spreiyna Slizgacza potenejometru, trwale polaczona z dawignia plywaka obrotowa osia, przy zmianach stanu napelnienia 2biornika paliwa porusza sig swym specjal- rym Slizgiem (nitami stykowymi) wedtua Sciezki rezystancyjnej podwdjnego potencjo- metru, Kat obrotu plywaka jest pray tym propor nalay do stosunku napie¢ na potencjome- trze. Zderzaki kraficowe agraniczaja zakres ‘obrotu do 100° miedzy maksymalnym i nimalnym napelnieniem zbiornika oraz eli minujg halas grzechotania. Napigcie robocze wynosi 5.13 V. Czujniki pedatu przyspieszenia Zastosowanle W konwengjonalnym sterowania silnika za- miar kierowey dotyezacy, np. zwiekszenia, utrzymania albo zmnicjszenia predkosei po- jazdu jest przekazywany za posrednictwem pedatu preyspieszenia (,gazu”) potaczonego z praepustnica silnika ZI albo z pompa svtryskowa silnika ZS mechanicznie ~ link hub cigglem.Caujniki potodenia (drogt i kate) Welektronicanym sterowaniu silnika funk- je mechanicznego polaczenia przejmuje caujnik pedal przyspieszenia (zwany tak- Ze przetwornikiem potozenia pedatu — PPP). ‘Wykrywa on polozenie Liniowe lub katowe pedalu przyspieszenia i przckazuje je ww postaci sygnatu elektrycznego do sterownika silnika. Alternatywnie zamiast pojedynezego caujnika pedatu przyspiesze- nia (rys. 2a) stosuje sie modut pedatu przy- spieszenia (1ys. 2b, ¢) w postaci gotowych zespol6w skladajacych sie z pedatu przyspie~ szenia i jego czujnika, dzieki zastosowaniu Ktérych nie trzeba wzorcowaé czujnika ww pojedtize. eo Syeonessoweacen v a i & 1 : & 2 Praemieszczenie pedetu —e ca. 25mm [EE Oanieny Kors ukcyne curika pedals pavniesonia C2ujpik pedalu preyspieszenia Budowa i dziatanie Potencjometryczny czujnik pedatu przyspleszenia ‘Waana ezeScia skladowa caujnika jest poten- cjometr, ktsrego napigcie wyisciowe zalezy od ustawienia pedalu prayspieszenia. Za po- ‘moca zawartej w pamieci charakterystyki caujnika sterownik porswnuje to napiecie i okresla wzgledne pototenie pedata iniowe lub katowe). Do celéw diagnostycznych ina przypadek usckodzenia dotacza sic caujnik rezerwowy. Jest on skladnikiem ukiadu nadzorujacego, W jednej z odmian caujnika drugi potencjo- metr dostareza potowe napigcia pierwszego potencjometru we wszystkich punktach racy, co umodliwia rozpoznanie bledu 2 pordwnania dwéch niezalemnych sygnakiow (ays. 1), W innej odmianie zamiast drugiego potencjometra stosuje sig stycznik, tory sygnalizuje sterownikowi polozenie biegu jalowego pedatu przyspieszenia, W pojeddzie z automatycena skrzynig przekladniowa dodatkowy stycanik wytwa- ra elektryerny sygnat ,kick-down” podezas gwaltownego weisnigcia pedatu prayspiesze- nia przez kierowee. Hallotronowe czujniki kata Caujnik hallotronowy kata typu ARS1 (An- gle of Rotation Sensor) jest wykonany jako »tuchomy magnes”, Zakres pomiaru czujni- ka wynosi tu okolo 90° (rys. 3 i 4). Stramicti magnetycany jest doprowadzany do wirnika (ays. 4, poz. 1), wykonanego w formie magnetycznej poipicrscieniowej tarczy, UAE 0725 Y 31 Rysunek 1 4 potencjometr + (potencjometr prowedzacy) otencjometr 2 (potowa napigeia) ysunek 2 ‘8 dolaczany czujni« pedatu b— wiszacy zesp6! pedalu przyspieszenia c= stojacy (montowany do odtoai) zespet edatu rayspieszenia 4 ~caujnik 2 pedal (charakterystyczry dla typu pojazdu) 3 podstawa pedahsysunek 3 1 pokrywa, obudony 2 tarczka wirika 3 aleitroniceny Ula rozpoznawania ‘sygnatow 2 pr2etwor rikiom Halla 4 spéd obudowy 5~ sprezyna powrotna 6 czton napgdowy (np. koto zebate) ysunek 4 1 —tarczka wirrika (magnes twaty) 2~ mabieguanik 2 pit preewodzace 4—szczaina powietrzna 5 prastwornik Halla 8-08 {magnetycznie mika) (9 kat obrotu Rysunek 5 a usytuowanis w zospote padatu przyspieszenia b—czeSc skiadowe 1 praetwornik Halla 2-08 peciahs 3~magnes: Caujniki potozenia (drogt | kata) Hallotranowy czujnik kata ARS (wygiad) UAE 0769 Y Couns kana coeots teorommicy poprzez nadbiezonnik (2). dwie dalsze plyt- ki przewodzace (3) i magnetycanie migkka 08 (6). W zaleznosi od poiozenia katowego gstru- miefi magnetyczny jest preewodzony ww wiekszym lub mniejscym stopniu praez obie plytki przewodzace, na ktrych Sciezce ‘magnetycznej znajduje sie takze caujnik hal- lotronowy (5) W zakresie pomiarowym czujnik ma charak- terystyke prawie liniow, W czujniku typu ARS2 zastosowano proste rozwigzanie ~ bez magnetycznie migkkich plytek przewodzacyeh, w ktorym magnes porusza sie po tuku wokét przetwornika Halla, Czujnik ma charakterystyke 0 ksztal- cie sinusoidalnym, ktéra moze byé lineary- zowana tylko we wzalednie malym zakresie mierzonych katéw. W celu poprawy tej cha- rakterysiyki przetwornik Halla przemiesz- «za sie nieco poza srodek obrotu pedatu. Czujnikhallotronowy kala ARS? (w polozeniach katonych ac) ‘Skutkiem tego przemieszezenia jest odchy- lenie charakterystyki od ksztatt sinusoidy W takim stopniu, Ze jej fragment dajacy sig linearyzowaé, bez wiekszych bledéw, wyno- si 180° Czujniki kata obrotu kierownicy Zastosowanie Zadaniem elektronicznego uktadu stabi lizagji toru jazdy (ESP) jest utrzymanie pojazdu na torze zamierzonym przez kicrowee, za pomoca odpowiedniego Hallowonawy ezujnik kata ARSE UAE O77 Y‘Caujniki potozenia (arogt | kata) uruichamiania hamulesw poszezegsinych kot pojazdu. 'W tym celu sterownik ocenia kat ustawienia Kola kierownicy i pozadane cignienie hamo- wania, reecaywisty promief toru jazdy i predkos¢ pojazdu, aby w razie potrzeby przyhamowaé odpowiednio poszczegdine kola samochodu. Program ESP zmniejsza do graniey fizycanych mozliwosci ,.kat 2no- szenia”, tan. kat zawarty miedzy osia wadhuena pojazdu a kierunkiem ruchu zada- ‘ym katem obrotu kicrownicy. Kat kierownicy modna zmierzyé wykorzy- stujae w zasadzie wszystkie rodzaje caujnik6w kata. Wzgledy bezpieczesistwa jednak wymagaja tu gwaranc|i, 2e prawi- lowe dziatanie urzadzenia pomiarowego ‘modna albo w prosty sposdb sprawdzié, albo zapewnia ono idealna samokontrole. W praktyce stosuje sig potencjometry, optyezne kodowanie i magnetyczne zasady pomiaru, W najezeSciej wzywanych czujni- kkach wymaga sie biezqcego rejestrowania i zapamigtywania aktualnego polozenia kierownicy. Powszechnie uéywane crujniki kata moga ierzy¢ maksymainy kat 360°, podezas edy kolo kierownicy obraca sig 0 + 720°eztery obroty), Budowa i dziatanie Dwa rodzaje niezawodnych czujikow ma- gnetycznych, mierzqcych wartosci bez wwagledne (w przeciwiefstwie do czujnikéw przyrostowych), dopasowanych do sterowni- kéw Boscha, moga mierayé cafkowity zakres kat6w obrotu kola kierownicy. Czujnik hallotronowy LWS1 (Caujnik kata skretu kierownicy LWS1 wy- zacza mierzona Wartost kata i liczbg obro- 1t6w kola kierownicy za pomoca 14 ,prze- ston Halla”. ‘Taka ,przestona Halla” dziata pocobnie jak zapora Swietina: element hallotronowy mie~ zy natezenie pola sqsiadujacych magnes6w, tore moga by¢ silnie ostabiane albo prze- staniane metaliczng tarezkq kodowa. Cyfro- wa informacje o kacie skretu kierownicy wy- syla 9 scalonych ukiadéw Halla, Pozostalych 5 przetwornikw Halla rejestru- je obroty przenoszone przez praeklacinie © przclozeniu 4:1 o jednoznacznym zakresie 360", CCzujpikt kata obrotu kierawicy (Czgéci skladowe cyfrowego hallotronowege Czujnika kata skretu kierownicy LWSt (zasada dzalania) ‘Anizotropowy magrotorezystancyiny (AMR) ‘caunik kata skretu kiorownicy typu LWS3 UFL aa29 UFL 0090 ysunek 1 1 pokrywa cobudowy 2 dziewigcioma koncentrycenymi ‘magnesami trwalymi 2 terczka kodona (@ magnetyeznie Imiekklego materiatu) 3 piytka drukowana Zz dzewigcioma przelgcznicami Halla i mikroprocesorem 4—naped '5—nastepnych 5 ‘ogranicenikow Halla 6 tuk ustalajaca ppolozenie wagledem kolumny kierawnicy ysunek 2 1 -wal kerownicy 2-elementy omiarowe AMR 3 — kolo zebate liczbie m zebow 4—preetwornik lektronicany 5 -magnosy 6 — kolo zebate liczbleeb6wn > m 7 —kolo 2gbate 0 lice zebGw mn + 134 ysunek 4 1 kolumna, kierownicy 2 prackladnia Mierownioza 3— caulk kata ‘obrolu kierownicy 4—z9balka, C2ujniki potozenta (arog! | kata) Budowe czujnika typu LWS1 przedstawiono na rysunku 1, na ktorym uwidoceniono 9 gOrych magnessw, lezqcq pod nim tarce~ ke kodowa 2 migkkiego magnetycznie mate- rialu, przestaniajaca poszczegdlne magnesy ww miare awiekszenia obrotu kota kierowni oy. Na plytce drukowanej, bezposrednio pod tarerka kodowa, znajduja sig scalone uklady hallotronowe oraz mikroprocesor, ktOry te stuje i dekoduje informacje 0 kacie skretu oraz przetwarza je dla mikrokontrolera ma- gistrali CAN (Controller Area Network). W dolnej czesci znajduje sig naped czujnika oraz dalszych 5 element6w hallotronowych. Duda liczba przetwornik6w oraz wymagane doktadnic réwnolegte ich rozmieszczenie, oniecznos¢ wlasciwego polozenia magne- sow i elementow hallotronowych w czujniku J] Caujrik AMA kata skretu Kerownicy LWS3 = _twyolad) UFL 0031 ¥ [TD Caujnik AMR kata skretu Kierowniey ypu Lis zabudowany na koricowee trzpienia kierowniey Caujnik polozsnia os! pojazdu LWSI sprawily, Ze pojawil sig ezujnik LWS3 © znacanie prosiszej Konstrukeji. Magnestorezystancyjny czujnik kata obrotu kierownicy LWS3 Caujnik kata obrotu kierownicy LWS3 pra- cuje réwnied z przetwornikami AMR, kt6- rych rezystancja zmienia sie zaleznie od kie~ runku zewnetrznego pola magnetycznego. Informacjg 0 wartosei kata w zakresie czte- rech pelaych obrot6w kola kierownicy uzy- skuje sig 2a posrednictwem pomiaru kato- ‘wego polozenia dwéch kat zebatych napedzanych kolem zebatym obracajacym sig wraz z. watem kierownicy. Oba napedza- ne kota zebate maja r6éne liceby zebow, digki czemu kazde mozliwe potozenic kota Kierownicy wyznacza jednoznacznie para wartosei kata. Dzieki odpowiedniemu algorytmowi obl ‘zen wedlug zmodytikowane} zasady noni sva, mikroprocesor oblieza mictzony kat ob- rotu, samoczynnie koryzuiac bledy pomiarowe wnoszone przez oba przetworni- ki AMR. Dodatkowo istnieje motliwose samokontro- Ii, daigki ezemu informacja prackazywana ‘magistrala CAN do sterownika stanowi bar- dzo rzeteing wartosé pomiaru, ‘Na rysunku 2 pokazano schematyeznie bu- dowg czujnika kata skrgtu kola kierownicy typu LWS3, na kidrym widaé oba kola zgba- tc, w ktérych umieszezono magnesy. Ponad nimi znajduje sie plytka drukowana z ukla- dami elektronicanymi, Taka budowa zmniejsza koszt i umodliwia uzyskanie dodatkowych mozliwosei pomia- rowych. Migdzy innymi dokonuje sig porow- nania ze wskazaniami pojedynczego prze- ‘twornika AMR (LWS4— 195. 4) umieszczonego na koricu walu kierownicy raacego jednoznacznie zakres kata do 360° w celu Zagwarantowania wymagane} pewnosei pomiardw w systemic ESP Czujniki potozenia osi pojazdu Zastosowanie Za pomoca automatyezne} regulacfi zasiegu Swiatet (ARZR) koryguje sie samoceynnic zasieg Swiatel reflektoréw samochod. Regulaeja odbywa sie przy wlaczonych Swiatlach mijania i polega na takim ustaCaujniki potodenta (arog! | kste) vwieniu pochylenia pojazdu, aby uzyskaé wystarezajaca, bezpieczng odlegtosé widze- nia bez oslepiania kicrowesw jadacych z przeciwka, Statyczna korekcja ARZR wynika ze zmiany pochylenia nadwozia, wywolanego obcia?eniem samochodu, Korekeja dynamiczna dodatkowo uwzgled- nia kolysanie pojazdu wywolane jego ruchem pod wplywem zmiany kierunku, przyspieszenia lub nieréwnosci nawierzch- ni, Czujniki potozenia osi bardzo doktad: nic micrza kat pochylenia nadwozia, Budowa | dziatanie Pomiar pochylenia pojazdu odbywa sie za pomoca czujnikéw osi (czujnik6w kata ob- rotu) zamontowanych z przodu i tytu po- jazdu. Déwignia obrotowa na state polyczo [PTL Gai pte os —prar (Cand utracswigkowe nna z osig pojazdu albo zawieszeniem k6l od- wrorowuje chwilowe ugigcia elementéw spreystych. Pochylenie nadwozia pojazdu oblicza sie waweras na podstawie roénicy ugieé zmic- rzonych przez przedai i tylny c2ujnik. Driatanie czujnikéw osi wykorzystuje efekt Halla, W stator (1ys. 1, poz.6) jest whudo- wany uklad hallotronowy, znajdujacy sig ww jednorodnym polt magnetycznym. Pod wyplywem tego pola w praetworniku hallotionowym wytwarza sig napigcie Hala, proporejonalne do natezenia pola magne- tycanego, Podczas obrotu magneséw picr- Scieniowych (6) wrazz walkiem (2) zmienia sig pole magnetycane przenikajgce prae- twornik Halla, Odpowiednie ugigcie zawieszenia wywolane zmiang obciazenia albo przyspieszenia po- jazdu wodzikowy tacenik (rys. 2, poz.4) przenosi na déwignig obrotowa caujnika osi, ktry przetwarza je na sygnat napigcia pro- porgjonalny do kata obrotu dawigni. Sterownik otrzymuje sygnaly obu czujnik6w osi (przednie} i tylne)), a nastepnie oblicea ich réinice oraz wartose sygnalu sterowania potozenia sitownika regulujacego ustawie- nie reflektoréw z uwzgiednicniem predkosei jaady. Pry ustalonej predkosei jazdy dyna- ‘miczna regulacja zasiegu Swiatel jest modu- lowana z duzym tlumieniem, Silniki kroko- ‘we dokonuja powolnego dopasowania do pochylenia samochodu w celu zmniejszenia skutkéw najezdzania na nierSwnosei lub uszkodzenia jezdni, wymuszajacych ciagla korekeje ustawienia swiatel. Podczas pray- spieszania lub hamowania natychmiast wig cza sig modulacja dynamiczna, Wowezas do- stosowanie potozenia Swiatel (ze wzgledu na ich zasieg) do pochylenia pojazdu trwa tylko kilka milisekund, Nastepnie uklad regulacji powraca automatycznie do trybu powolne} (statycznej) modulagji Czujniki ultradzwiekowe Zastosowanie Coujniki ultradéwigkowe, montowane waderzakach pojazdu, okrestajg odlegiosei od przeszkéd i nadzorujg preestrzef wok6! pojazdu, np. podezas parkowania i wy- jeédzania z parkingu lub manewrowania pojazdem, ysunek 1 1 déwignia obrotona 2 walek 3 —obudowa 4—uchwyt piarécienia magnetycznego 5 stalor 2 ukladem Rysumok 2 1 mocowenie do nadwozia 2 caujnik polozenia si ze zgczem, vwtykowym 3 déwignia obrotowa 4—lecznik modulowy 5-08 pojazduRysunek 1 1 — plytka drukowana 2-masa wypenigigca (@alewowe) 3 obudowa z two raywa sztucznego 4 mocowanie ukiads 5 plerécier sprzegalacy (gumowo-siikonowy) 6 tuleka ostonowa 7 przetworrik ttradewigkowy 8 pokrywka 9 praylacze wiykows Czujniki potozenia (drogt i kata) Caxjaik uttadéwigkowe Cari uration (orzek3) Sonera lokony cava ulradwiekowogo 1 2 8 45678 oxreco Tansee ‘degan [| rator o t IH ben Preetworni H t+} nett | yy BS sreentu | advgoy + ‘a ° 3 romps: |e perma: fe] Were | g cae |" ieounowy | = |B g g Pray duzym kacie obserwowanej przestrzeni, uzyskiwanym dzieki wykorzystaniu wielu caujnikow (2 tytu 4 caujniki. z przodu 4...6 czujnik6w) z pomoca ,triangulacji” mozna okresli¢ zarwno odleglos< od przeszkody jak i kat jej polozenia. Zakres wykrywania prze~ sek6d przez taki uklad wynosi 0,25..1,5 m. Budowa (Caujnik ultradéwiekowy sklada sie z obudo- wy z tworzywa sztueznego ze zhyczem wty- kowym, przetwornika ultradawickowego (membrana aluminiowa, na wewngtrzngj stronie ktérej jest wklejona plytka piezo- kwarcowa) i plytki drukowanej 2 elektro- nicanymi ukladami przesytania i wartoscio- wania (rys. 1). Dwa z trzech elektrycznych, przewod6w taczacych czujnik ze sterowni- kiem stuza do zasilania, trzeci - do diwukie- runkowego przesylania informacji - sygnatu ‘wysylanego i odbieranego przekazywanego do sterownika (open-callector ~ styk ze sta nem spoczynkowym wysokim — High”). Spos6b dziatania Caujnik ultradéwickowy dziala wedhug zasa- dy impuls-echo wykorzystujacej triangula- cjg. Odbiera on od sterownika eyfrowy im- puls nadawezy, aktywuje elektroniczny Uklad aluminiowej membrany impulsami prostokatnymi o czestotliwosei rezonanso- vwej przez okolo 300 115, pobudzajac ja do drgah w celu emisji ultradéwiekdw. Odbity od przeszkody davick przenosi uspokojona w miedzyczasie membrana, pobudzana znéw do drgaf (podezas okresu wygaszenia, ciagu okolo 900 ts, odbidr nic jest modi wy). Drgania membrany sq praeksztalcane przez element piezoceramiczny w analogo- ‘wy sygnal elektryezny, wamaeniany przez uktad elektronicany czujnika i zamieniany na sygnal eyfrowy (rys. 2). Czujnik ma przy- znany priorytet nad sterownikiem i przcla- za polaczenie sygnatowe przy detekgji echa sygnalu w stan niski — .Low” (< 0,5 V). Gay jest preekazywany sygnal echa, wwezas sygnal nadawezy nie moze byé obrabiany, Sterownik pobudza caujnik do emisji ultra- dawick6w sygnatem nadawanym osiagaja- ym 15 V, W celu uzyskania jak najwiekszego zakresu wykrywania, kat obserwacji w plaszczyini poziomej jest duzy. W plaszezyZnie pion ‘wej natomiast kat penetracji jest znacznie mniejszy w celu uniknigcia zaktécen spowo- dowanych odbiciem fal dawiekowych od na- wierzchni.Caujniki potozenia (drogl i kata) Radar regulze) odstepu = as eee veszeze jeden czujnik? Radar regulacii odstepu (rys. 1) jest natu- ralnie czujnikiem mierzacym odleglosé, redkosé wzgledng i boczne polozenie adjezdzalacych pojazd6w. W tym celu radar (Radiation Detecting and Ranging) ‘wysyla wiazki fl 0 dugosei milimetrowe}. W celu jego wykorzystywania w ruchu ‘dtogowym, we wazystkich rozwinigtych krajach Swiala pasmo o czestotliwosci 76...77 GHz (dfugo8é fali ok. 4 mm) pozo- stawia sig nio zajete. Wysylane wiazki fal Codbijaja sie od powierzchni metalowych coraz wykonanych z materiat6w dielek trycenych i sa odbierane przez zion od- biorezy radaru w postaci echa. Odebrane fale odbite sa ,poréwnywane” z wysyla- rnymi co do czasu lub czestotliwosci ‘by poréwnanie moglo byé wykorzystane do wlasciwe|interpretaci, wigzka wysyla- rnych fa jest odpowiednio modulowana czasowo i czestotiiwosciowo. Najbardizie} powszechinie stosule sie mocu- lacie impulsowa o czasie rvania 10.30 ns (odpowiadajace| dtugosci 3...10 m) oraz ‘modulacie czestotliwosciowa, ktéra pray €emisi fal zmienia (chwilowo} czestotiwose wezasie. ‘Aby sygnal odbierany még! dostarczyé zq- dana informacje, musi byé demodulowany. Na podstawie pomniaru czasu +, Ktéry uply- nat od wysiania zmodulowanego impulso- wo sygnatu do jego odebrania, znajac predkosé wiatia (¢ = 300 000 kmis) o¢- legiosé od przoszkody ustala sie za pomo- 4 wzoru d= r02 Dzielnik 2 uwzglecinia przebieg sygnatu do id preoszkody (na prayklad czas: r= 1 ms ‘odpowiada odlegiosci d = 150 m Modulacja czestotlivoSciowa, 2mienia sig w ezasie przesylu. Gay zmiany sa liniowe, wéwozas wiadomo, Ze czas biegu syonetu do i od praeszkody odpowiada proporcjo- rnainej rGénicy czestotiwoscl (na przyktad przy zmianie 100 MHz/ms odlegiosci 150 m odpowiada zmiana czestotiwosci 0 100 kt). Na podstawie opisanych pomiaréw mozi we jest wyznaczenie takze weglecnej predkosci obserwowanego oblektu, lecz orniar tej predkosci moze byé znacznie bardziej pewny i doktadny na podstawie omiaréw wykorzystujacych efekt Dopplera, Prey zblizaniu sie pojazdéw cezestotliwosé odbieranych fal zwieksza sig 0 510 Hz na kazdo 1 mis predkosci wagledne| (pray 76 GHz). Tizecia wielkoscia wyjsciowa jest katowe potozenie namierzanego obiektu. Mozna Ie zidentyfixowaé wowczas, gdy promienio radarowe sa emitowane w réznych kierun- ach. Wiaéciwy kierunek potozenia obiek- tu odpowiada najwiekszej sile sygnalu od- bitego. Do identyfikacj kierunku polozenia obiektu jest niezbedny nacajnik 0 szybkim ruchu obrotowym albo wyposazony w kombinacie anten kierunkowych. | ‘Amoze to juz nie czujnik? Naturainie radar regulagji odstepu jest cayms wig niz tylka czujnikiem. Oprécz wykrywania odlegiosci, predko$ci wzaled- nj oraz booznago polozenia wyprzedza- rych pojazdéw tak, jak to jest w przypad- ku rozwijanego w firmie Bosch urzadzenia ‘SOU (Sensor & Control Unit), mozna za Jego pomaca sterowaé dalsza obrébka sy- gnaléw w celu adaptacyjne| regulacii na- edu i hamowania samochodu (rys. 2) Funkeje tego urzadzenia polegaja na regu- lacji odstepu od innego pojazcu za pomo- og programu ACC (Adaptive Cruise Con- trol) dopasowujacego predkos¢ jazdy Radar kontrol odlaglogel 37Rysunok 2 4 — generator 2— modulator 3—zwrotnica rradawanio | odbiGr 4 antona 5 ~ demodulator 6 — wamacniacz 7-sterowanie radarem 8 programowa szybke transformacja Fouriera 9 detekcia 10-ukled dopasomulacy 11 uklad éledzenia tou 32 nadzér radaru 13 wyb6r obiektu ‘obserwowanego 14 rozpoznanie kraywizny toru 15~ regulacia odstepu 16 regulacia predkosci 17 hierarchizacja (piorytetowanie) 18 poloconia storujace napedem 19 uklad nadzary 20 polscenia ‘terujace hamulcami 21 —wskaéri roboczy ACC 22 nastawnik zadanej predkosci | odstepéw 23 wlacanik 24-logika nadzorujace 25 - sterowanie ‘moment (sinika) 26 - kontrola znoszeria (odchyienia kierunkowego) 27 kat obrotu kiarownicy 28 - obroly kot 28 -elektronicznia ‘storowana ingerencja hamulcéw (Caujniki potozenia (drogt | kata) jednoczegnie do zamiaréw kierowoy i sytu- agjina drodze. edna z podstawowych funkeji urzadzenia jest konwencjonalna regulacja predkoso! jJa2dy, pray kt6rej raz nastawiona przez kie~ rowoe predkosé jest utrzymywana na sta- 4ym poziomie. Funkcja ta jest spelniana wéwezas, gdy radar nie wykrywa do- Jedzania do poprzedzajacych pojazdow Jadacych wolniej niz nastawiona przez kie- rowce predkosé. Gdy w zakresie detekeji (100...150 m) radaru zostanie rozpoznany pojazd, wowozas przestale dzialaé nakaz | nastawione| preckosc! i predkosé pojazdu zostaje dopasowana do predkosci poprze- ‘dzajacego pojazdu. Prey male| réznicy predkosci jest to wykonywane za pomoca, cotnigcia pedalu przyspieszenia, przy wigksz9] rGznicy predkoscl niezbacne jest uruchomienie hamulcow. Guy predkosé obu pojazdéw zostanie ju2 wyréwnana, wowazas uklad ACC pro- wadzi pojazd zachowujac odstep od po- przedzajgcego pojazdu zalezny od pred- koéei jazdy. Gdy ta pradkosé sie ‘Sehammat biokowy programu ACC fas Radar regulac} odstepu zwieksza, wowozas uktad ustala wiekszy ‘odstep miedzy pojazdami.. Najwigksze trudnosci uktadowi ACC-SCU preysparza wybér ,prawdziwego” zadania dla pojazdu. Dzieje sig tak preede wezyst- kim wiedy, kiedy sposréd wielu ech (od- bid) radarowych traeba rozpoznaé echo nalazace do poprzedzaiacego po- jazdu, Wowozas ubled musi dokonaé ‘oceny, czy obiekt rzeczywiscie porusza sig po tym samym pasie ruchu (szczegol nie przed i na zakrecie sprawia to trudno- ci, mimo 28 czujniki systemu stabilizacht toru jazdy ESP dostarezala istotnych da- rnych poréwnawezych do sterowenia dy- rnamika jazdy). Czytelnik moze samodziel- nie zdecydowaé, czy uklad ACC-SCU nalezy potraktowaé jako czujnik ze ste- rownikiom, czy tez jako sterowmik zinte- ‘growany z czujnikiom. W kazdym razie przyszlosé zanowiada sig obieculaco, dy samochody wyposaza sie w coraz owe uklady sledzenia otoczenia, wyko- raystujace np. kamery video, reallzujace wiele zlozonych funkejl. ‘Adapiaayinyczunik radon jazay + urzadzario warlace Facarcary rest (Obrobke syanats radar nee Hat | ‘Sterowanie AGG Magistiala CAN al ‘Sterowanie sinika | SAF 0071 DCzujniki predkose! obrotowe] i predkosel jazdy — WielkoSci pomiarows / Zasady pomiarow Czujniki predkosci obrotowej i predkosci jazdy Wielkogci pomiarowe Caujniki predkosei obrotowej i predkosci juzdy mierza kat lub przebyta w jednostee czasu odleglosé. W obu przypadkach chodzi o wielkosci wzgledne, wystepujace miedzy dwoma elementami pojazdu albo migdzy samochodem a otoczeniem, np. jeadnia ub innym pojazdem, ‘Czasem jednak mierzy sig takze bezwzgled- ing predkosé katowa w przestrzenis w szcze- g6lnosci dotyczy to ruchéw asi ukladu vwspdtrzednych pojazdu*), W ukladzie regu- lacji dynamiki jazdy np. mierzy sig przechyly i odchylenia kierunku (ang. ,yaw rate”), cagsto jako wielkosei prayrostowe. Pray Wy- zmaczaniu wzglednej predkosei katowe roz~ r6imia sig wedhug liceby i wartoSei testowa- ych wspélrzednych wimnike nastepujace ‘caujniki (19s. 1). © caujniki proyrostowe, mogace mietzyé zmienng predkosé chwilowa wegledem otoczenia albo wyznaczaé gesto podzie~ Ione praedziaty katowe, © ceujniki segmentowe, rozrééniajace mata liczbe przedzialw otoczenia (np. liczbe cylindréw silnika), \Whyznaczanie waglednel predkosci obrotowej | * Osiari uktadu wspirgdnych zwiazanego 2 pojazdem nazyua sie o$ w2dhitna X (zgodna 2 klerunkiem pregkosc! v pojazdu), 0 poprzeczna Y ‘oraz of pionowa Z. Srodkiem usladu jest znykle Srodek masy pojazdu, Przemieszczenia Kalowe Osi wadivine) w plaszczyinie XZ nazywemy pochyleniam’ pojazdu (np. kiwanie, galopowanie), fw plaszezysnie XY odchyleniami Kerunku. Rucny katowe os ¥ w plaszczyania ¥Z nazywamy przachyiami (prayp. Yum). © proste caujniki predkosci obrotowe), z pomoca ktérych, dzieki zliezaniu obro- ‘t6w wyznacza si¢ jedynic srednia pred kosé obrotowa. Prayklady w2glednej predkosci obrotowej: © predkosé obrotowa watu korbowego lub walu roztzadu, © predkosé kot (ABS/ASR/ESP), © predkosé obrotowa pompy wiryskowe] silnika ZS, Pomiardw dokonuje sig za pomoca przyro- stowych uktadéw pomiarowych, ktGre sktada- ja sig zazwyczaj z kota zgbatego i czujnika Nowsze zastosowania stanowia: © pomiary predkosci czujnikami woudo- ‘wanymi w tozyska (lozyska kél, modut pierscieni uszczelniajacych Simmera na wale korbowym), © predkos wzgledem podtoza (jezdni), ‘© zmiany polozenia osi wadtuzngj i po- przecanej pojazdu. Zasady pomiaréw Konwencjonalne ezujniki pomiaru predko- Sci obrotowe| wykorzystuja rézne duze efek- ty pomiarowe, np. indukeyjne. Sa one 2vy- kle clektrycznie .pasywne”, tan. z reguly nie majq Zadnych ukladéw elektronicenych ww migjscu pomiaru, Nowsze czujniki wyko- r2ystuljq przewainie bardzo mate efekty po- miarowe (np. efekt Halla), muszq zatem byé wyposazone w zintegrowane uklady elektro- niczne. Naleza one wedtug podanej na wste- pie definicji w najszerszym znaczeniu do grupy czujnik6w ,,inteligentnych” (zwanych czgsto takze ,aktywnymi”, Mierniki bezwzglednej predkosei katowe} ‘wymagaja wprawdzie bardzo zlozonych uklad6w elektronicznych bezposrednio ww czujniku, nie tylko ze wzgledu na secze- g6lnie male efekty pomiarowe, lecz takée z¢ ‘wgledu na potrzebe kompleksowej obrobki sygnalow. W przyrostowych pomiarach predkosei obrotowej wykorzystuje sie r6znego rodza- younek 1 a czujnik prayrostowy caulk segmentawy © obrotomierz40 ysunek 2 2 postaé widelkowa, (asada przestariania tub bramki) bbforma piytkowa, (asada zbizeria) ,- szczelina owietrzna Czujniki predkosc! obrotowe| | predkosci jazdy ju (czesciowo ze wagledu na korzystne koszty) efekty fizyezne, jednak np. prze- tworniki pojemnosciowe i optyczne do trudnych warunkéw uzytkowania w pojaz- dach sq malo praydatne. Praktycanie preferuje sig wylacznie czujniki ‘magnetyezne. Aktualne postacie czujnikow Ze wagledu na ksztatt stosuje sig nastepujg- ce przetworniki (rys. 2): © sztabkowe, '® widelkowe lub kratkowe, * pierscieniowe. Ze wagledéw montazowych najprostsze oraz najbardziej preferowane sa przetwor- niki plytkowe (sztabkowe), gdzie przetwor- nik przy wirniku przyjmuje ksetalt zblizony do palca. Dopuszeza sig ezgsciowo takze przetworniki drugiej grupy, jednak montaz ich wimik6w wymaga juz pewnej regulacji. Z formy pierscieniowej praktycznie prawie calkiem juz zrezygnowano. Jedynie na kon céwkach waléw uzywa sig niekiedy pier- Scieni wewnetranych wstawianyeh w wydra- zeniu kofica watu. Niestety, najczesciej udywane formy plytko- wwe wykazuja najmniejsza caulosé pomiaro- wa a takée problematyczne sq zbyt duze seczeliny powietrzne. Duzo lepsza niewraZli- ‘wos na luzy osiowe i promieniowe wykazu- {a przetworniki widetkowe, Praetworniki pierscieniowe, najezesciej naj- drozsze, charakteryzuje najwiekszy sygnal pomiarowy (dobra cautos¢) oraz wzeledna niewraZliwose na tolerancje geometryezna wimika. Keztalty czunikow mi SAE 0778 Zasady pomiaréw Nowe rodzaje czujnikow ‘Tradycyjne caujniki indukcyjne maja pewne wady. Wykazuja one amplitude zalezna od predkosci obrotowej, a ponadto nie nadaja sie do pomiara najmniejszych predkosci ob- rotowych, Maja one wzglednie mata tole- ranejg szczeliny powietrznej i nie sq w stanie rozrézni¢ odlegtosei szczeliny powiettzne} od impuls6w liczby abrat6w z, powodu bli- skosci goraeych element6w (np. hamulesw), dlatego co najmniej konedwki czujnikow powinny wytrzymywaé wysokie temperatury. Nowe rodzaje caujnisow powinny wykazy- waé nastepujace dodatkowe wlasciwosei: © wykrywalnosé statyezna (tz. zerowe} liczby obrotéw albo bardzo malych predkosci rozruchu lub obratow kot), # wicksze szczeliny powietrzne (montaz bez waorcowania), © mate wymiary, © niewradtiwos wietrzne} © odpornosé temperaturowa (do 200° C), © rozpoznawanie tréjuymiarowe (prze- strzenne — do celdw nawigacji), ¢- rozpornawanie znakéw odniesienia (ra- pion). Pierwszy warunek spetniaja znakomicie np. caujniki magnetostatyczne (hallotronowe, reluktaneyjne, AMR). Z reguty spetniajg one takée drugi i trzeci warunek. Na tysunku 3 przedstawiono trzy dominuja- ce caujniki sabkowe, kiGre w bardzo du Zym stopniu sa niezalezne od zmian szezeli- ny powietrzne} zaréwno w kierunku promieniowym, jak i styeznym, Czujniki magnetostatycene moga zawsze rozt6inié biegun Ni S (niezaleznie od szezeliny powietrzne}) magnetycznie aktyw- nego wienica biegunowego. Przy wirnikach pasywnych magnetycznie \wartosé sygnatu wyjSciowego jest niezalezna od szczeliny powietrencj, gy natezenie pola jest wykrywane stycanie (szkodliwie oddzi Iuje w nich ezesto samoczynne zwickszanic szcaeliny powietrenej przez coujniki). Cagsto stosuje sie takze czujniki promienio- wwe mierzace réznice natezenia pola lub caujniki gradientowe. Wykrywaja one zasad- niczo tylko skladowe promieniowe natgze- nia pola, ktdrych wartos¢ liezbowa zmienia sig w zaleznosci nie od zmiany szczeliny leez kata obrotu (tys. 3). 1a zmiany szczeliny po-C2ujniki predkosei obrotowe} | predkosei jazdy ‘Czujniki odporne na zmiany szczeliny SAE 0779 Wirniki Podezas pomiaru predkosci obrotowe} wit- nik ma znaczenie decydujace. Zwykle jest ‘on przygotowany przez producenta pojazdu, podezas ady wlasciwy przetwornik pochodzi ‘od dostawey. Dotychezas zwykle wytwarza- no wylacenie winiki magnetycenie bier zmaterialu magnetycznie migkkiego (prze wainie Zelaza), taisze niz magnetycanie twarde wierice biegunowe. Ponadto sq one latwiejsze w obstudze recznej, ady2 nie namagnesowuja sig, a takze nie wystepuje niebezpieczefstwo ich rozmagnesowania (podezas sktadowania) Niewatpliwie, w potgczeniu z czujnikami satabkowymi tworza takie najtrudniejsza postaé wimikow, Wiasny magnetyzm wiericéw zehatych (ma- _gnetycanie caynnych wimikéw) umodlivia 7 reguly, przy tej same} wartosci przyrostow i takim samym sygnale wyjsciowym, stoso- wanie wyradnie wigkszych szczelin powietr2- rych, Wimiki magnetycenie bieme spotyka sie przede wszystkim w postaci két zebatych, ktore albo i tak wystepuja (np. wieniec 2 baty rozrusznika na kole zamachowym), albo sa specjalnie wykonywane do wytwa- rzania sygnalow (np. ABS). W tym drugim przypadku spotyka sie nickiedy uzebienie plaskie wykonane osiowo. Ses | | Pomiar wagledne| areckosei cbrotone| i iniowe} a Przy wyznaczaniu predkosci obrotowej Iub polozenia watu korbowego (np. na wieftcu zgbatym kola zamachowego) musi byé umieszczony ,znacznik” rozpoznawalny przez. przctwornik. Znak ten musi zapewniaé synchronizacie za plonu i wrrysku, nie wprowadzajae zakléceh oraz nie moze kolidowaé z wyznaczaniem faz rozrzadu. Tako zak odniesienia stosuje sig np. catko- wite lub czeSciowe usunigcie zeba w wierieu zebatym. Wyulluzony czas sygnatu odpowiadajacego luce miedzy zebami moze byé rozpoznawa- ny, gdy2 jest ustalony fazowo oraz zmienia ysunek S sig slopniono i lagodnie wraz ze zmiang NM predkosei obrotowejsilnika 2 wimikem Opréez postaci kst zebatych ezasem zda-_biegunowym r2aja sig wirniki w formie wytlaczanych —_b~czujnk stycany tarez z otworami lub walcowanych pier- © ezunikréinicowy 2 kolom zebatyrn Scicni blaszanych, ktére sq tanimi clemen- tami (np. czujniki predkosci k6t uktadu ABS) Najpienw wprowadzono wmontowane w to- zyska kot caujniki predkosci ko! uktadu ABS, w postaci wieficdw biegunowych, pelniacych rownoczesnie funkeje pierscieni uuszezelniajacych Simmera (2 tworzywa saucznego 2 wprasowanym proszkiem ma- gnetyeznym), Réwnied tachometry, w postaci malego ostonigtego elementu polaczonego giet- kim watkiem z jednym z kot pojazdu, zawierajq wieniee biegunowy 0 mate} liez- bie biegundw, umodliwiajgcy wygenerowa- nie sygnalu predkosci. Sa one zwykle rintegrowane z przetwornikiem hallotro- nowym. Pomiar wzglednej predkosci obrotowej i liniowej Caujniki indukeyjne Podstawy Caujniki indukeyjne stosowano w postaci przetwornik6w cewkowych do pomiaru predkosei obrotowe} juz wowezas, gdy jese- ze nie byla stosowana metodla wytwarzania mikrostruktur (np. hallotronowych). Wykorzystywaly one prawa indukeji clektro- magnetycznej do pomiardw predkosci, wy- twarzajac na swym dwubiegunowym wyjsciuRysunek 1 1 —magnes pretowy 2 biegunowy ‘rapieh magnetyczrie might 3 ceuka indukeyina, 4 szozelina powietrana d. 5 ferromagne- Iycane kolo zebate (ub wien abo koto impuisowe) 8 bszar lub 2nak odniesienia A-edloglosé 2eb6w Caujniki predkoScl obrotowe} i predkosel jazdy —Pomiar wzgledne) preckosci obrotowe! lniowe napigcie U,, zmieniajace sig proporcjonal- nie do strumienia magnetyeznego @ Z dg ide gdzie Z —liezba avojéw cowki. Strumief @ jest takze funkeja polozenia kqtowego x i szczeliny powictranej d,, wi o= ded) apray d, = const Uy = Uy = Z 06 | a dle adzie dv/dr ~ mierzona predkosé (obrotowa). Rewnanie to wskazuje jednak wyraina wade cezujnikéw indukeyjnych: w razie trudnosei zachowania stale] grubosci szezeliny po- vwictranej (np. wskutek drgaf Lub luzw) wy twarzaja sig takie same zmiany strumicnia 9 jak przy zmianie predkosci, Efekt ten wy- ‘woluje impulsy napigcia, trudne lub w og6le niemozliwe do odr6znienia od rzeczywistych sygnal6w predkosci. Takic bledne impulsy moge latwo osiagaé duzq amplitude, ady2 strumieft magnetyeany zmienia sig wraz. zwartoscia szczeliny powietrane, a ponadto czesto moga wywolywaé odchylenia o duze} czgstolliwosei (np. od nierswnomierosei hamowania). Z podanych powod6w czujniki sq czujnika- mi dynamicanymi. W zasadzie nie nadaja sie one do pomiaru bardzo matych predkosei (quasi-statycznyeh lub statycznych), edy2 ich sygnal wyjsciowy wowezas zmniejsza sie do zera, Wyjatkiem jest jedynie czestotliwose Indukeyiny ezunik predkosci obrotowe} nosna zasilajgca czujniki cewkowe wedlug zasady tumienia lub pradéw wirowych, kis- ra jednak w samochodzie prawie nie jest wy- korzystywana. ‘ Indukeyjne caujniki predkosci obrotowe} sktadajg sic z trzech ghownych cagSci (ry8. 1): © stalej cewki, © clementu z miekkiego Zelaza, © magnesu trwalego. ‘Zmiana strumienia magnetycznego nie- zbedna do wytworzenia napigcia wyjsciowe- g0 powstaje podezas praesuwania lub obra- cania elementu magnetycznie migkkiego lub twardego. Crujniki przetwarzajace strumief magnesu trwalego w cewce indukeyjnej zasilane) pra~ dem stalym, byly dawnie} powszechnie sto- sowane jako czujniki zwrotnego polozenia ‘oka (czujniki GMP) do recznego ustawia- nia kata wyprzedzenia zaplonu (KWZ). ‘Wspatezesnie stosowane czujniki magne- tycmne skladaja sie praewanie z magnes pretowego (tys, 1, poz.1) z magnetycznie ‘migkkim tr2pieniem hiegunowym (2) i cew- ki indukeyjnej (3) z dwoma przylaczami. Obrét ferromagnetycznego kola zgbatego (5) lub wimnika 0 podobnej budowie wsku- tek 2mian strumienia magnetycznego indu- kuje w cewce praporcjonalne napigcie (0 przebiegu zblizonym do sinusoidy). W celu polepszenia czulosci czujnika trepieh biegunowy, koncentrujacy strumien jest od przodu zaostrzony, tan. tworzy ,ostrze biegu- owe”, kt6re najezesciej praechodzi przez metalowa albo plastykowa obudowe odpo- vwiednio dopasowana do jego ksztaltu. ‘Na wimniku moze znajdowa¢ sig jeden lub ‘wigcej znacznik6w odniesienia (6). Na rysun- kw 2 pokazano przebiegi strumienia magne- tycznego oraz indukowanego napiecia ww praypadiu pojedynezego znacanika odnie- sienia (rowek, krzywka, trzpien biegunowy). Do elektronicznego wykrywania obszaru omakowanego stromym przejsciem przez zero wykorzystuje sig maksimum strumienia ‘magnetycznega. Zgocinie z prawem indukeji ‘magnetycanej amplituda sygnalu we wszyst- kich fazach jest proporejonalna do predko- Sci obrotowe} ‘Wystarczajaca odporosé na zaktécenia przy obliezaniu przez, sterownik odleglosi wierzchotk6w podwéjnego impulsu (lub okresowych impuls6w napigcia) zapewnia sygnal napigcia U., 0 wartoSei co najmnie}