Menon, Platon

Paradoks Menona
Po nie do końca udanej próbie zdefiniowania, czym jest prawdziwa cnota, Menon wyraża pogląd
znany od tego czasu jako paradoks Menona, który rezonował szeroko w filozofii: „Szukać wiedzy to
absurd, ponieważ albo już wiesz i wtedy nie ma czego szukać, albo nie wiesz czego szukasz, a wtedy
trudno oczekiwać, że to znajdziesz”

Platon argumentuje za istnieniem wiedzy wrodzonej. Uczenie się jest w rzeczywistości

„przypominaniem sobie” tego co już wiemy i czego nie można tak naprawdę zapomnieć (anamneza).
Za pomocą serii pytań, Sokrates potrafi spowodować, że niewolnik domowy Menona, który jest
początkowo nieświadom geometrii, potrafi udowodnić trudne twierdzenie (zobacz rysunek). Staje się
oczywiste, że ten „ignorant” posiada nieuświadomioną wiedzę geometryczną.

cnota (dzielność) - czym jest? czy można się jej nauczyć, czy trzeba się z nią urodzić?

nie wiedząc czym coś jest nie możemy określić czy można się tego nauczyć.

Pszczoły - analogia, cnoty są jak rój, mają swoje kształty, charakterystyki, role i wiele innych
zależnych zmiennych. Czy umiemy wobec tego określić istotę pszczoły wobec tego? Przykład nie
stanowi pojęcia. Tak więc wszystko co istnieje tylko współistniejąc, nie jest istotą tego, czego jest
częścią.

Metoda Sokratyczna

faza elenktyczna - zbijanie sądów przeciwnika

faza majętyczna - wydobywanie sądów z osoby poddawanej metodzie poprzez zadawanie pytań

wędrówka dusz - anamnezja; przypominanie sobie wszystkiego, a nie zdobywanie wiedzy, skoro nic o
czymś nie wiem to nie mogę dowiedzieć się nic o tym czymś, a jeśli już wiem, to ta wiedza jest mi
ninepotrzebna; dusze bytują w świecie idei, uczą się o świecie i widzą świat takim jakim jest, po
wstąpieniu w ciało, zapominamy i musimy przebić się przez sferę zmysłową, która zasłania nam
prawdę o świecie.

Po prześciu raz drogi, która prowadzi do wiedzy, nie zapomnimy jej więcej.

mniemanie a wiedza

Dla Sokratesa cnota to wiedza

Osoby: Sokrates, Menon, Chłopak (służący Menona), Anytos

Sokrates zwraca uwagę, że odnoszenie się w poznaniu do rzeczy, które nie są tylko tym poznaniem,
zniekształca jego obraz i nie oddaje prawdziwej natury rzeczy, którą chcemy poznać.

Sokrates stara się pokazać, że wszystko ma taki sam pierwowzór w naturze, a zmiania jedynie swoją
formę dla danego odbiorcy i tylko w jego oczach. Tylko od odbiorcy zależy jaką część danego
istnienia/wartości będzie realizował/widział. Natura danej rzeczy pozostaje ta sama, zawsze i
niezmiennie, przybiera jednak inne kształty w zależności od odbiorcy. Dlatego, że natura rzeczy nie
jest jedną tylko rzeczą a spektrum, które można rozumieć i realizować całe lub tylko częsciowo.
Myślę, że postrzega on naturę rzeczy jako rozwijający się kwiat, z którego wynikają coraz to nowe
rzeczy, łącząc w sobie cechy swych poprzedników, a nie tworzący niezależną i niezwiązaną z niczym
całość samą w sobie. Tylko pewną całość, dlatego, że istnieją inne całości jeszcze, które wyniknęły jak
ta, z innego.

Według Sokratesa jesteśmy w stanie poznawać nowe rzeczy i rozpoznawać je jako prawdziwe w
kontekście tego co szukamy, dlatego że reinkarnujemy się, więc te rzeczy sobie "przypominamy",
odkrywamy je ponownie. Możemy czegoś się "dowiedzieć" jeśli wiemy, ze tego nie wiemy, więc
musimy chcieć poszukiwać tej wiedzy.

Czy dzielności można się nauczyć?

- nauka jako przypominanie

- czy dzielność jest wiedzą czy czymś innym?

- rozum jako nieodłączna część rzeczy pożytecznych i dobrych

- skoro dzielność jest związana z rozumem to nie może być czymś wrodzonym

Uczeń i nauczyciel - nieprzerwana linia przekazywania wiedzy

- człowiek nie może być nauczycielem, bo niczego sam tak naprawdę nie wie

- prawdziwy sąd vs wiedza

Sokrates patrzy na defiinicję i "istotę" rzeczy jako cechę wspólną wszystkich rzeczy, które się na to
istnienie składają. Sokrates stale zmierza do jednoznaczności terminów.

Arystoteles

- empiryzm genetyczny (założenie, że poznanie rozpoczyna się od zmysłów), nie ma wiedzy

pewnej przed poznaniem zmysłowym
- Aposterioryzm – empiryzm metodologiczny; pogląd ten uznaje doświadczenie za główną
metodę poznawczą. Umiarkowany dopuszcza analityczny charakter logiki i matematyki,
które dzięki temu są niezależne od doświadczenia, ale za to nic nie mówią o rzeczywistości
- dedukcja i indukcja
- rozumienie probabilistyczne
- sylogizmy praktyczne
- różne rodzaje poznania, ale najwyższa z nich to episteme
- intelekt = jedność zmysłów i rozumu
- koncepcja noesis polega na tym, że intelekt jako władza poznawcza przeprowadza poznanie
zgodnie z ogólnymi zasadami metafizyki. Od stanu potencji i możliwości do stanu
urzeczywistnienia, intelekt jest przy tym jednością zmysłów i rozumu, a żadna z tych
zdolności nie może odgrywać samoistnej roli w procesie zdobywania wiedzy (zmysły inicjują
wiedzę)
Metafizyka

-> wzrok jest najważniejszym ze zmysłów; przejmuje kontrole i zasłania prawdziwe patrzenie

-> argument: co różni człowieka od zwierząt: ludzie posiadają umiejętności i rozumowanie (techne).
Techne jest wiedzą wytwórczą, praktyczne rozumowanie.

-> doświadczenie - poznanie poszczególnych przypadków, rodzi się z pamięci, wielokrotne

powtarzanie rodzi jedno doświadczenie; na ich bazie jesteśmy w stanie konstruować wiedzę
praktyczną; wiedza wytwórcza - rzemiosło, służy zewnętrznemu celowi

Arystoteles dokonał trychotomicznego podziału wiedzy:

- teoretyczna – których celem jest formułowanie wiedzy dla niej samej (metafizyka, fizyka i
matematyka)
- praktyczna – których celem jest formułowanie wiedzy dla osiągnięcia doskonałości moralnej
(etyka, polityka)
- pojetyczna (wytwórcze, od gr. poiesis) – których celem jest formułowanie wiedzy, za pomocą
której można wytwarzać określone przedmioty, osiągać cele.

W opinii Arystotelesa, nauki teoretyczne są najbardziej wartościowe, a tym samym najwyżej

usytuowane w hierarchii, ze względu na fakt, że opisują wiedzę dla samej wiedzy. Wśród nauk
teoretycznych, największą wartość reprezentuje metafizyka, która dąży do zaspokojenia tylko i
wyłącznie ludzkiej potrzeby czystego poznania.

-> na bazie doświadczeń możemy zbudować wiedzę praktyczną, która działa jak lekarstwo i może
stosowana być w każdym przypadku. Wykorzystujemy wiedzę do zbudowania domu, leczenia kogoś
itd. (cel)

-> zdobywamy wiedzę wytwórczą, indukcyjna, nieobiektywną

-> przyczyna i skutek; wiedza a doświadczenie - przy wykonaniu działania bardziej przydatne jest
doświadczenie, ale tylko dzięki rozumieniu prawdziwych przyczyn i skutków znamy daną rzecz.

-> techne (sztuka) charakteryzuje się tym, że może być przekazywana

-> postrzeganie zmysłowe i wiedza prawdziwa, Arystoteles i Platon - postrzeżenia nie dają wiedzy
prawdziwej, nie tłumaczą przyczyn. Wiedza prawdziwa pokazuje zasady i związki konieczne, które
zawsze zachodzą, a zmysły dostarczają jednostkowych wrażeń

-> skąd potrzeba myślenia filozoficznego? Zdziwienie i zachwyt

-> wiedza wytwórcza, naukowa, wrażenia zmysłowe a wiedza prawdziwa

-> wszystkim dane jest pragnienie poznania, czego dowodem jest przyjemność czerpana z wrażeń
zmysłowych

-> uczenie przysługuje tym, którzy są obdarzeni pamięcią

-> doświadczenie to wielokrotne zapamiętywanie i poznanie poszczególnych przypadków (dotyczy

jednostek), bezwiedne wykonywanie czynności, bez znajomości ich przyczyn i celowości (jak np. to że
ogień grzeje)

-> sztuka to kumulacje doświadczenia, poznanie tego, co ogólne, czyli przyczyn

Mądrość

-> mądrość - poznanie wszelkich oraz pierwszych przyczyn i zasad, oderwanych od celów; metafizyka
(powstaje z zachwytu i ze zdziwienia, wiedza dla samej siebie, nauka wolna i niezależna), filozofia
pierwsza, teologia

-> wiedza boska – nieruchomy poruszyciel jest pierwszą przyczyną i zasadą lub tylko on może taką
wiedzę posiadać w najwyższym stopniu, to znaczy, że będzie ostatecznym dobrem, była by
najbardziej ogólna, konieczna. Absolut ten kontempluje siebie samego i jest czystą formą

> mądry jest ten co wie o wszystkim, ale nie poznawał tych rzeczy z osobna

-> mądrość ta jest dla nas tak trudno uchwytna, ponieważ ta wiedza znajduje się najdalej od
postrzeżeń zmysłowych

> mądry jest ten co poznaje to co człowiekowi trudno poznać (mądrość ogólna)

> mądrością jest wiedza dla niej samej

> filozofia jako nauka dla samego poznania jest najgodniejszą z nauk

> poddajemy w wątpliwość czy człowiek może w ogóle taką wiedzę posiąść

> nauka naczelna - poznanie dla samego poznania

> świadomość wyższości Dobroci nad wszystkim innym

> wolność = istnienie dla samego siebie

Etyka Nikomachejska

W swoich osądach warto obierać najbardziej optymalną, czyli wypośrodkowaną między

skrajnościami pozycję. W tym pomaga słuszna ocena. Przyjmujemy wszyscy, że to co wiemy nie może
być inaczej – episteme, wiedza pewna. Arystoteles stosuje podobny zabieg co Platon w Menonie, gdy
tłumaczą czym jest wiedza - związane posągi Dedala – wiedza konieczna trwa w przeciwieństwie do
sądów

-> indukcja - wyprowadzanie wiedzy z pojedynczego przypadku

-> sylogizm – na podstawie przesłanek dochodzimy do wniosku koniecznego, który zawsze będzie
obowiązywał

Czym dokładnie jest słuszna ocena?

zalety duszy:

- etyczne - cnoty

- intelektualne

Dusza:

- rozumna

-> część wszystkiego, czego zasady są niezmienne - zdolność poznawania naukowego

-> część rzeczy zmiennych - zdolność rozumowania (namyślania się)

- nierozumna

3 rzeczy w duszy, od których zależy działanie i poznawanie prawdy:

- doznawanie wrażeń zmysłowych - zwierzęta doznają, ale nie biorą udziału w żadnym działaniu

- myślenie - twierdzenie i przeczenie

- pragnienie - pożądanie i unikanie

W praktycznym myśleniu dyskursywnym pragnienie jest niezbędne do szlachetnych postanowień,

przedmiotem tych postanowień musi być ten sam przedmiot co przedmiot pragnienia. Dobrem jest
prawdziwość zgodna ze słusznym pragnieniem.

Przyczyną działania jest postanowienie, przyczyną postanowienia jest pragnienie, któremu

towarzyszy myśl o celu. Dlatego nie ma postanowienia bez myślenia intuicyjnego i myślenia
dyskursywnego (praktyczne i zmierzające do celu), ani trwałej dyspozycji etycznej

W teoretycznym dyskursywnym myśleniu dobrem jest prawda, a złem - fałsz.

5 trwałych dyspozycji, dzięki którym poznajemy prawdę (twierdząc lub przecząc):

- sprawność techniczna

- wiedza naukowa:

> nie możemy poznać tego co nie jest dane naszemu postrzeganiu

> jej przedmioty są czymś konieczny i przez to wiecznym

> można ją posiąść

> jeśli ktoś ma przekonanie i znane są mu jego zasady to posiada wiedzę naukową (poparta czymś
więcej niż konkluzją)

- rozsądek

-> rozsądek to umiejętność trafnego namyślania się, ani wiedza naukowa ani praktyczna

> trafne decyzje co do należytego sposobu życia

> ani wiedza ani sztuka

> trwała dyspozycja do działania oparta na trafnym rozważeniu tego, co dla człowieka dobre i złe

> pewien rodzaj dzielności etycznej

> dobre namyślanie się to takie, gdzie zgodnie z jego wynikami postępujemy dla dobra człowieka

> dotyczy spraw jednostkowych, które są przedmiotem postrzegania

---> pojętność

> jej przedmiotem są rzeczy wątpliwe, co do których można się namyślać (dotyczy tego samego co
rozsądek, ale jest inna, bo rozsądek wydaje rozkaz - co należy lub czego nie należy czynić, a pojętność
tylko osądza)

> ani nabywanie ani posiadanie rozsądku, tylko posługiwanie się nabytą wiedzą
słuszne = trafne

---> wyrozumiałość (i też pobłażanie)

> trafny sąd, o tym co jest prawe

>zdolność osądzania przedmiotu rozsądku

---> spryt

> umiejętność trafnego wyboru środków zmierzających do obranego celu i umiejętność osiągania go

> jeśli cel jest moralnie dobry to zdolność jest godna pochwały, jeśli jest zły to zdolność jest
chytrością

> bez sprytu nie istnieje rozsądek

- mądrość praktyczna

> dotyczy spraw o charakterze ogólnym, ale i jednostkowym (wymagających doświadczenia)

- mądrość teoretyczna (filozoficzna)

> wykonywanie czegoś np. sprawiedliwie nie = bycie sprawiedliwym, bo jeszcze trzeba robić to z
wyboru i świadomie

> nie rozważa środków prowadzących do szczęścia, lecz prowadzi do szczęścia (jest nią w istocie,
gdyż jej posiadanie do szczęścia prowadzi bezpośrdenio)

> znajomość najwyższych zasad i ich następstw

> połączenie myślenia intuicyjnego z wiedzą naukową (która osiągnęła swój szczyt), a ich
przedmiotem jest z natury to co najwyższe

- myślenie intuicyjne

> "myślenie intuicyjne, z którym mamy do czynienia przy dowodzeniu, ujmuje pojęcia niezmienne i
pierwsze, drugie natomiast, myślenie intuicyjne występujące w rozumowaniu praktycznym, ujmuje
to co ostatetczne"

> przekonania i mniemania mogą mylić

> zajmuje się najwyższymi zasadami

Tworzenie a działanie

tworzenie:

> wszelka sztuka łączy się z powstawaniem i wynalazkiem

> sztuka nie jest czymś naturalnym ani czymś koniecznym

Wiedza naukowa

-> wszelkie nauczanie i poznanie rozumowe pochodzi z wiedzy wcześniejszej

-> zdobywanie wiedzy wcześniejszej odbywa się na dwa sposoby: założenie jakiegoś faktu,
zrozumienie istoty badanego przedmiotu (znajomość jednostek badanej sprawy)

-> nasza wiedza dotyczy tylko rzeczy, o których wiemy, że istnieją (wiedza jest warunkowa)

-> wiedza zdobywana jest przy pomocy dowodów - dzięki jego posiadaniu, zdobywamy wiedz

> przesłanki muszą być prawdziwe, bo to co nie istnieje nie stworzy wiedzy naukowej

> mieć dowód to znaczy poznać coś na co istnieje dowód

-> najdalej od zmysłowych spostrzeżeń jest to co ogólne, a najbliżej to co szczegółowe

-> zasada prawdy wynika z przesłanki, która nie była poprzedzona inną przesłanką

Filozofia nowożytna, Empiryzm

Bacon

Bacon chcąc objąć w swoich dociekaniach cały zakres nauki, pojmowanej przez niego bardzo szeroko,
dokonał przygotowawczego podziału nauk. Podzielił je na trzy grupy ze względu na odpowiadające im
władze duszy.

1. historia – pamięć (wszelki opis jednostkowych faktów)

2. poezja – wyobraźnia
3. filozofia – rozum (wszelkie poznanie ogólne – Bóg, przyroda, człowiek)

Bacon nie zajmował się obszernie istnieniem Boga, zakładając, że jest to sprawa wiary. Poznanie Boga za
pomocą filozofii jest niemożliwe.

Filozofia przyrody
Bacon dokonuje dwóch podziałów filozofii przyrody. Według pierwszego podziału wyróżniamy:

- filozofię spekulatywną – za pomocą, której poznajemy prawa przyrody

- filozofię operatywną – za pomocą, której stosujemy prawa przyrody

Zgodnie z drugim podziałem filozofia przyrody dzieli się na:

- fizykę – naukę o tym, jak rzeczy są zbudowane i jak powstają

- metafizykę – naukę o tym, jaka jest ich istota i cel

Filozofia człowieka
- antropologia – o jednostkach ludzkich. Obejmuje naukę o ciele i duszy człowieka. Z duszą wiązał
Bacon logikę (naukę o myśli poznającej prawdę) i etykę (naukę o woli skierowanej ku dobru)
- polityka – o społeczeństwie

„Tyle mamy władzy, ile wiedzy”

Bacon odszedł od ideału uprawiania wiedzy dla wiedzy. Nauka miała być narzędziem człowieka w walce z
przyrodą. Poznawszy mechanizmy przyrody, człowiek miał zapanować nad nimi. Z tego powodu Bacon
cenił ze wszystkich nauk najwyżej przyrodoznawstwo – było najbliższe temu celowi. Kolejnym celem nauki
jest obdarzanie życia ludzkiego nowymi wynalazkami. Był pod bardzo silnym wrażeniem trzech
wynalazków: druku, kompasu i prochu strzelniczego. Uważał, że to one zrewolucjonizowały świat na
lepsze.
Nauka kontemplacyjna jest nieskuteczna. Chodzi o to, by zbadać przyrodę, a nie rozmawiać o niej. Z tego
powodu za najważniejsze narzędzie nauki uznał Bacon eksperyment.

Empiryzm Bacona
Bacon rozwinął metodologię empiryzmu. Zamierzał stworzyć taką metodę, która pozwoli odkryć stałe
właściwości rzeczy. Bacon za wyjątkowo bezużyteczne narzędzie nauki uznał sylogizm. Zdaniem Bacona
trzeba operować doświadczeniem, a nie założeniami. Metodzie sylogizmu Bacon przeciwstawia indukcję –
stopniowe uogólnianie wiedzy, zamiast natychmiastowego układania ogólnych twierdzeń na podstawie
danych zmysłowych. Właśnie dlatego Bacon twierdził, że „umysłowi ludzkiemu nie trzeba skrzydeł, lecz
ołowiu”.

Bacon nie negował znaczenia rozumu w poznaniu. Rozum i zmysły muszą ze sobą współpracować. Taka
współpraca daje pewność wiedzy.

Teoria złudzeń
Bacon uważał, że umysł ludzki jest podległy różnego rodzaju złudzeniom (łac. idola z gr. eídōlon widmo;
obraz) i warunkiem reformy nauki jest wyzwolenie umysłu od owych błędów i złudzeń. Wyróżnił on 4
rodzaje takich złudzeń (jest to tzw. teoria idoli):

- złudzenia plemienne (idola tribus) – wynikające z natury ludzkiej i wspólne wszystkim ludziom;
należy do nich antropomorfizm i doszukiwanie się celowości w świecie; „Idole plemienia mają
swe źródło w samej naturze ludzkiej, w samym plemieniu, czyli rodzie ludzkim. Fałszem bowiem
jest twierdzenie, że zmysły ludzkie są miarą rzeczy. Przeciwnie, wszystkie percepcje, zarówno
zmysłowe, jak i umysłowe, są dostosowane do człowieka, a nie do wszechświata. Rozum ludzki
podobny jest do zwierciadła, które będąc nierówne (dla promieni wysyłanych przez przedmioty)
swoje właściwości na te przedmioty przenosi, przez co je zniekształca i zmienia.” (aforyzm XLI)
- złudzenia jaskini (idola specus) – przesądy jednostek, spowodowane przez indywidualny wpływ
wychowania i środowiska; „Idole jaskini to złudzenia jednostki ludzkiej. Albowiem każda
jednostka ma pewnego rodzaju jaskinię, czyli pieczarę osobistą, która załamuje i zniekształca
światło naturalne. A dzieje się to bądź na skutek właściwej każdemu jednostkowej jego natury,
bądź na skutek wychowania i przestawania z innymi, bądź przez lekturę książek i autorytet osób,
które się czci i podziwia.” (aforyzm XLII)
- złudzenia rynku (idola fori) – powodowane przez niedokładność, nieadekwatność i
wieloznaczność pojęć, niedoskonałość języka; „zły i niezręczny dobór wyrazów w dziwny sposób
krępuje umysł. I ani definicje, ani objaśnienia, którymi uczeni w niektórych sprawach zwykle
zabezpieczają się i bronią, żadną miarą nie poprawiają stanu rzeczy. Słowa całkowicie zadają
gwałt rozumowi, wszystko mącą i przywodzą ludzi do niezliczonych jałowych kontrowersji i
wymysłów” (aforyzm XLIII) „najwięcej kłopotu sprawiają idole rynku, które wkradły się do rozumu
na skutek związku ze słowami i nazwami. Ludzie bowiem wierzą, że ich własny rozum rządzi
słowami; lecz zdarza się także, że słowa swoją siłę odwracają i oddziałują na rozum.” (aforyzm
LIX)
- złudzenia teatru (idola theatri) – powodowane przez błędne spekulacje filozoficzne, których
wyniki są przyjmowane na mocy autorytetu. „idole, które weszły do umysłów ludzkich z
rozmaitych doktryn filozoficznych, a także z przewrotnych prawideł dowodzenia; nazywamy je
idolami teatru. Albowiem ile wynaleziono i przyjęto systemów filozoficznych, tyle, naszym
zdaniem, stworzono i wystawiono sztuk, które przedstawiają urojone i dla sceny wymyślone
światy” (aforyzm XLIV) „idole teatru nie są wrodzone i nie wkradają się do rozumu, lecz
przedostają się całkiem otwarcie i zostają przejęte ze scenariuszy doktryn (filozoficznych) i
przewrotnych reguł dowodzenia.”
Indukcjonizm eliminacyjny
Człowiek może jednak usunąć owe złudzenia. Eksperyment wynagrodzi braki zmysłów, a indukcja
złudzenia rozumu. Eksperyment, będąc podstawą poznania, nie może obejść się bez indukcji, ponieważ
wymaga uogólnienia. Praca naukowa powinna przypominać pracę pszczół – ma zbierać i przetwarzać co
zebrała. Właśnie indukcja ma spełnić zadanie przetwarzania danych. Zajmując się jakimś zjawiskiem, np.
chłodem, należy dokonać zestawu trzech wypadków:

4. wypadki, w których ta własność występuje (śnieg, wiatr) tablica obecności

5. wypadki, gdzie tej własności nie ma (słońce, pustynia) tablica nieobecności
6. zestawić wypadki, gdzie ta własność występuje w różnym natężeniu (zależność od szerokości
geograficznej) tablica stopni

Zbieranie wypadków jest wstępem do właściwej indukcji, której celem jest znalezienie własności stale
wiążących się z danym zjawiskiem. Stałe własności rzeczy są jej istotą (formą)

> wiedza ogólna w przeciwieństwie do eksperymentów ma zastosowanie ogólne, a nie jednostkowe,

przypadkowe. Łączy również wnioski z wielu eksperymentów tworząc związki konieczne

> zwrot w stronę nauk, głównie przyrodniczych i matematycznych

Hume, O różnych gatunkach filozofii

-> empiryzm genetyczny – brak pierwotnych treści poznawczych i idei wrodzonych

-> reakcja na Kartezjusza - różnice - umysł a zmysły na czele poznania.

- Prosta i oczywista - użyteczna, dostępna, przyjemne, bezpośrednie zastosowanie w

rzeczywistości
- Abstrakcyjna – trudna w przełożeniu

Doskonały charakter, ścieżka umiarkowana – nie można być zbyt oddalonym od ludzi, rzeczywistości
i zbyt zagubionym w książkach i nauce, trzeba także równomiernie brać udział w życiu np.
towarzyskim. Człowiek jest w takim samym stopniu istotą społeczną, co rozumną.

Znamy przyczynę i skutek, ale nie związek między nimi

Władze ludzkiego rozumu – metafizyka to gmachy ontologiczne

O pochodzeniu idei

- Idee i myśli są kopiami impresji (żywsze, zmysłowe doznania). Impresje pochodzą od

zmysłów i doświadczeń; nie ma poznania a priori
- Idee nie są wrodzone, pochodzą od zmysłów

O idei związku koniecznego

- Idea ta powstaje przez wielokrotne powtarzania związku przyczynowo skutkowego, który

istnieje tylko w naszych umysłach i przedstawia tylko pewien wariant i perspektywę zjawiska
- Nie jesteśmy w stanie poprzeć jej doświadczeniem; zmysły informują nas o następstwie
faktów a nie konieczność związku, możemy budować je za pomocą wyobraźni
-

Galileusz

-> racjonalista
-> ideał nauk – wymierne, ścisłe, niepowątpiewalne, coś co jawi się w sposób jasny i oczywisty np.
matematyka

-> analiza

Neawton

Hops

Berkley

Kartezjusz i racjonaliści

-> Kartezjusz postanawia szukać metody i prawdy nie tylko poprzez zdobywanie wiedzy naukowej.
Chce znaleźć coś pewnego i niesprzecznego. Upodobał sobie nauki matematyczne jako wzorzec,
dlatego, że są dowodliwe i niezmienne.

-> Kartezjusz w swej metodzie odrzuca wszystko co wątpliwe i poszukuje rzeczy pewnych –
sceptycyzm metodyczny, metoda analityczna – rzeczy, w które możemy zwątpić są wątpliwe

-> cogito ergo sum

Podstawowe prawidła dla słusznego postępowania

1. Jasność i oczywistość zapewniają rozum oraz solidne fundamenty (np. Matematyka lub
powątpiewanie co do jestestwa),
2. Nie będę przyjmować niczego za prawdę, dopóki sam tego nie poznam
3. Wszystkie rzeczy będę rozbijać na mniejsze i analizować
4. Doprowadzić myśli do porządku zaczynając od przedmiotów najprostszych i najłatwiejszych
do poznania
5. Wyszczególniać wszystko i niczego nie pomijać na żadnym etapie

> filozofia jako matka wszelkich nauk

> zwątpienie - zburzenie domu, dom tymczasowy, sceptycyzm metodologiczny dla wyprowadzenia
tego co pewne

> Dochodzenie do wiedzy pewnej polega na założeniu, że jesteśmy zwodzeni zmysłami.

> “Myślę, więc jestem” jest pierwszą zasadą filozofii

> istota bardziej doskonała - bóg - rozmyślania nad swoim pochodzeniem, naturą doskonałości i jej
zakorzenienia w człowieku, coś co jest niedoskonałe musi mieć przyczynę i na końcu łańcucha tej
przyczynowości stoi istota doskonała. Skoro jest doskonała to świat musi istnieć, bo gdyby było
inaczej to nie leżałoby już to w naturze tej istoty

> wiedza pewna pochodzi z rozumu, idee wrodzone

> dualizm kartezjański - Res extensa było używane na określenie świata fizycznego, a res cogitans zostało
użyte do oznaczenia bytów postrzegających własną bytowość (umysł)

Kant

> chronologia: myśl naukowa, racjonaliści, empiryści, a na końcu Kant

> synteza racjonalizmu i empiryzmu

> poznanie zaczyna się od zmysłów

> teoria poznania jako podwaliny; jakie są warunki i możliwości poznania ludzkiego?

> formy zmysłowe, naoczności (rzeczy objawiają się poprzez nasze nałożenie na nich czasu i
przestrzeni) są aprioryczne, niezależne w istnieniu od doświadczenia. Warunkują wszystko inne.

> rozum, aby poznać coś potrzebuje form zmysłowych

> materia zdarzenia jest aposteriori, po doświadczeniu. Forma jej jednak jest aprioryczna, wrodzona i
dana

Immanuel Kant był twórcą filozofii krytycznej (transcendentalnej), zakładającej, że podmiot jest
poznawczym warunkiem przedmiotu. Podstawowymi cechami jego koncepcji filozoficznej są:
agnostycyzm poznawczy względem tak zwanych noumenów (rzeczy samych w sobie, np. Boga, materii)
oraz aprioryzm w stosunku do zjawisk.

Jego głównym wkładem w filozofię zachodnią było zniesienie opozycji pomiędzy racjonalizmem (por.
Kartezjusz) a empiryzmem (por. Hume). Do osiągnięć kantyzmu odwołuje się między innymi neokantyzm
(kontynuacja), fenomenologia (rewizja) oraz pozytywizm logiczny (opozycja).

- Przestrzeń i czas to, według Kanta, formy zmysłowej naoczności.

- Wszystko, każda rzecz, którą widzimy, ma dla nas wymiary przestrzenne i zajmuje określone
miejsce w czasie.
- Sposób ludzi na postrzeganie wszystkiego w trójwymiarowej przestrzeni i w czasie jest jedyną
dostępną nam formą widzenia świata.
- Jedynym dostępnym sposobem myślenia jest używanie pojęć takich jak: stałość ⇔ zmienność;
jedność ⇔ wielość; przyczyna ⇔ skutek.

Hume, badania dotyczące ludzkiego umysłu

Hegel

> na wzór tradycji religijnej: raj, wygnanie i powrót do bożej łaski

> charakter teleologiczny; wszystko wychodzi od absolutu i do niego powraca (absolut - doskonała
myśl, kontemplująca samą siebie)

> w ruchu dialektycznym rzeczywistość dzieli się na tezę i antytezę, które syntetyzują się -
wzniesienie się na kolejny poziom w rozwoju historycznym idei

> dla Hegla byt odpowiada myśli; punktem wyjścia jest idea, a myśli jest na drugim planie

> wiedza i rzeczywistość mają charakter historycznych, kolejne fazy zawierają poprzednie

> poznanie to narzędzie. Poznanie absolutu ma charakter dialektyczny

> byt jako byt oraz byt jako przedmiot poznania

> wiedza ogólna jest doskonała

> pojęcie jest tym co kształtuje naszą percepcję na byt

> Rozbicie przez Kanta bytu na zjawisko poznawalne i na niepoznawalną rzecz samą w sobie wywołało
sprzeciw w systemach absolutnych Fichtego, Schellinga i Hegla.
> najwyższe zadanie idealizmu: jednoznaczna dedukcja zjawisk z absolutu. Aby to spełnić, musi absolut z
nieokreślonego stać się określonym. To zadanie, które stawia sobie każda nauka, postawił sobie i Hegel.

> Jest on przekonany, że dedukcja się uda, jeśli pojmiemy absolut jako ducha, rozwijającego się z siebie.
Takie ma znaczenie jego twierdzenie, że substancja musi stać się podmiotem. Zasadniczą tezą filozofii
idealistycznej jest, że poznanie pojęć musi iść poprzez organizację ducha, umysłu. Umysł ten, ograniczony
u Kanta tylko do rodzaju ludzkiego, spowodował rozbicie bytu na zjawisko i rzecz samą w sobie. U Hegla
stwierdzamy tożsamość myślenia i bytu, powracamy do zdecydowanego racjonalizmu, nie nieokreślonego
jasno jak przed Kantem, ale uświadomionego i świadomego swego znaczenia i swych konsekwencji. Świat
jest historią rozwoju absolutnego ducha, który mając puste pojęcie samego siebie w logice metafizycznej,
przechodzi poprzez etap uzewnętrznienia się w świecie zewnętrznym do pełnej świadomości absolutnego
ducha.

Marks-Engels

> inspirowani Heglem; Filozofia Hegla jest kluczowa dla zrozumienia dalszego rozwoju niemieckiej
filozofii, w tym myśli Karola Marksa. Trzy pojęcia heglowskie: alienacja, uprzedmiotowienie (reifikacja) i
rozwiązanie sprzeczności stanowią punkt wyjścia filozofii marksistowskiej. Alienacja oznacza
pozostawanie w stanie konfliktu z innymi ludźmi, który rozgrywa się także w ich wnętrzu. Prowadzi ona
do uprzedmiotowienia: człowiek postrzegając społeczeństwo, prawo i porządek moralny jako
antagonistyczne siły zaczyna traktować ludzi i społeczeństwo jako „przedmioty”. Według Hegla człowiek
może rozwiązać tę sprzeczność, kiedy zda sobie sprawę, że stał się obcym w stworzonym przez siebie
świecie i wkroczy na drogę budowania samoświadomości. Marks uzna alienację i reifikację relacji
międzyludzkich za produkt kapitalizmu, a rozwiązanie tej sprzeczności zobaczy w rewolucji socjalistycznej.
Heglowskie społeczeństwo cywilne zostało zaadaptowane przez Marksa jako ekonomiczna baza

> dojrzały system idealistyczny