Zajęcia 12 (1 czerwca 2022)

A. Co powinienem wiedzieć i umieć po zajęciach 25 maja

· Do czego potrzebne są innowacje leksykalne?

· Co możemy zrobić, gdy chcemy urozmaicić swoją wypowiedź pod względem
używanego słownictwa?
· W jaki sposób rozszerza się zasób współczesnego słownictwa polskiego?
· Który z procesów rozszerzania zasobu słownictwa jest najczęstszy i najbardziej
pożądany?
· Umiem określić typ innowacji leksykalnej

· Jakie rodzaje błędów leksykalnych Państwo znają?

PRACA DOMOWA

1. Lektura: A. Markowski, Kultura języka polskiego. Teoria. Zagadnienia leksykalne,

Warszawa 2006, PWN – o modzie, szablonie i nowomowie

2. Dla chętnych
Badania własne: częstość i kontekst występowania wybranego wyrazu modnego
a) w moich wypowiedziach,
b) w wypowiedziach osób, z którymi stykam się na co dzień,
c) w wypowiedziach osób publicznych.

B. NOWE TREŚCI

· Czy użycie wyrazu w złym znaczeniu uważają Państwo za błąd czy usterkę?
 · Czy użycie wyrazu w niedookreślonym znaczeniu uważają Państwo za błąd czy
usterkę?
· Czy częste występowanie tego samego wyrazu uważają Państwo za błąd czy usterkę?
· Co to znaczy „częste występowanie”?

Temat: Moda w języku (płaszczyzna leksykalna) – szablon - nowomowa

· Którego z podsystemów języka dotyczy problem mody?

· Jak ma się moda w języku do mody?

MODA

- może zostać wpisana w zakres szerszej kategorii mody w kulturze (A. Markowski)

moda (WSJP)

1. (styl ubierania)

popularny w jakimś okresie sposób ubierania się, czesania lub makijażu

2. (stroje)

stroje proponowane w danym czasie

3. (popularność czegoś) zwiększona popularność czegoś lub kogoś w danym czasie lub miejscu

- moda w języku dotyczy wszystkich poziomów języka (fonetycznego, fleksyjnego,

składniowego, semantycznego, z uwzględnieniem frazeologii)

· Co jest modne na płaszczyźnie leksykalnej?

Moda na płaszczyźnie leksykalnej

I. Wyraz modny (modne znaczenie) – używany automatycznie

Wyrazy modne to te, które w jednym ze swoich znaczeń (szerszym niż znaczenie pierwotne)
są w pewnym okresie używane w tekstach o wiele częściej, niżby to wynikało z potrzeb
komunikacyjnych
- automatyzm; mechaniczne, bezrefleksyjne kopiowanie
- mówię tak, bo wszyscy (w tym osoby ważne z otoczenia społecznego) tak mówią
Np.
Dialog ‘rozmowa między dwiema osobami’ -> ‘rozmowy, dyskusje; rokowania’

Etapy mody językowej (w znaczeniu 1.):

Etapy mody językowej:

1. pewne słowo w określonym znaczeniu czy sformułowaniu wydaje się atrakcyjne przez
swoją nowość,
np.
artykułować w zn. ‘wyrażać publicznie jakieś poglądy, opinie, żądania’
- zapożyczenie semantyczne z jęz. ang. articulate

2. wzrasta częstość użycia słowa w tym znaczeniu

(wyraz modny wypiera z tekstów swoje synonimy, wchłaniając ich znaczenie)

3. znaczenie wyrazu modnego rozszerza się (wyraz staje się wyrazem o treści bardzo ogólnej,
a nawet pustym znaczeniowo)

[tabelka s. 207]

· Jakie są przyczyny mody leksykalnej?

Przyczyny mody językowej (w znaczeniu 1):

1. zewnątrzjęzykowe (związane z funkcjonowaniem jednostki w grupie)
- (Andrzej Markowski) mówiący chce wyrażać się w sposób przyjęty
w środowisku wzorcotwórczym => utożsamianie się z tym środowiskiem; np. obraz ‘film’;
przedsięwzięcie, bo dzięki temu ma poczucie przynależności do grupy, która tym językiem
się wyróżnia.
- (Kazimierz Ożóg) „wyrazy modne niosą w swojej warstwie znaczeniowej treści silnie
przeżywane przez grupę, wyrażają grupowe fascynacje, obsesje czy frustracje, zagrożenia i
niepokoje”. Moda w języku jest wynikiem rzeczywistego zainteresowania jakimś tematem,
np. kariera słowa układ czy małyszomania, korupcja, syndrom bałkański.

2. wewnątrzjęzykowe
- (ekonomizacja wysiłku) nie szukamy słowa, lecz korzystamy z tego, które jest pamiętane,
bo jest często używane => elementy modne używane są niemal mechanicznie, nieświadomie)

II. Wyrazy modne – używany świadomie

Te, które są używane „częściej, niżby to wynikało z potrzeb semantycznych”, ale !!!
jest to robione świadomie, ze względu na przekonanie, że dany wyraz najlepiej oddaje sens,
który chcemy przekazać. Najczęściej są to zapożyczenia lub neologizmy, rzadziej słowa w
nowym znaczeniu (z tych najczęstsze są zapożyczenia semantyczne).

np.
- konsensus ‘porozumienie w istotnych kwestiach społecznych, które osiąga się przez
dyskusję, stopniowe zbliżenie się stanowisk i ustępstwa stron’ zamiast porozumienie, ugoda.
- Życzę Ci/Panu (itp.) miłego dnia

ĆW. A.

Proszę określić, z jakich wyspecjalizowanych odmian polszczyzny (stylu urzędowego,

naukowego, gwary młodzieżowej) pochodzą podane wyrazy i wyrażenia, które w języku
ogólnym stały się jednostkami leksykalnymi nadużywanymi, modnymi. Zdania w
nawiasach ilustrują użycie tych jednostek jako modnych elementów językowych.
Odpowiedzi proszę wpisywać pod każdym punktem.
akcent (np.: Położono akcent na sprawę kultury osobistej uczniów);
posiadać (np.: Płyn posiada właściwości bakteriobójcze);
aktualnie (np.: Aktualnie tą kwestią zajmuje się zarząd);
aktualny (np.: Przedstawiono aktualną sytuację ekonomiczną gminy);
adekwatny (np.: I uważasz, że jej zachowanie było adekwatne do jej wieku albo do
stanowiska?!);
ambiwalentny (np.: Ich postępowanie budzi w nas ambiwalentne uczucia);
prawidłowy (np.: Nie podała pani prawidłowego numeru konta);
asortyment (np.: Narty można wypożyczać już od tego tygodnia, a asortyment mamy
naprawdę szeroki);
szeroki (np.: Zależy nam na szerokim udziale młodzieży w wyborach);
super (np.: A nie mówiłam, że ta oferta jest super -pięćset złotych za tydzień w Alpach!; Po
tych kilku dniach na Mazurach czuję się po prostu super
realizować (np.: Nie mamy pieniędzy na to, żeby realizować wszystkie żądania uczniów!);
urzędowy (Kasia R,)
aspekt (np.: Z pewnością takie zagadnienie można przed- | stawić w tylu aspektach, ilu jest
rozmówców); styl naukowy (Kacper Siekański)
poprzez (np.: Może poprzez jakąś darowiznę pana firma wsparłaby działalność naszego
ośrodka?); styl urzędowy (Jakub Dolecki)
dysponować (np.: W naszym pensjonacie-nie dysponujemy już wolnymi miejscami); styl
urzędowy (Joanna Wesołowska)
szczebel (np.: Sprawę można załatwić na szczeblu powiatu); styl urzędowy (Zuzanna
Sajdłowska)
ekstra (np.: Drogi ten kurs, ale - mówię ci - jest ekstra!); gwara młodzieżowa (Jakub
Dolecki)
szereg (np.: Znowu czeka szereg spraw do załatwienia); styl urzędowy (Adrian Peciak)
ekstremalny (np.: A co do jego poglądów - przecież to ekstremalny liberał!) styl naukowy
(Sebastian Rumniak)
fajny (np.: Fajny ten nasz nowy szef); gwara młodzieżowa (Sebastian Rumniak)
test (np.: Każdy element mebla poddajemy testom na wytrzymałość); styl naukowy (Jakub
Dolecki)

testować (np.: Czy dziennikarze w ten sposób testują wiarygodność rządu?);

istnieć (np.: W tym zakresie istnieją spore niedociągnięcia);
totalny (np.: To jest totalna nieodpowiedzialność);
kondycja (np.: Dyskutowano o kondycji polskiej oświaty);
transza (np.: Firma znalazła się w drugiej transzy przedsiębiorstw przeznaczonych do
prywatyzacji);
trend (np.: To nowe trendy w naszej polityce gospodarczej)
na luzie (np.: Zachęcamy dorosłych, aby i oni do takich egzaminów podchodzili na luzie);
w temacie (np.: Nic nie możemy zrobić w temacie dofinansowania szpitala);
obligatoryjny (np.: To wy nie wiecie, że w tym roku szkolnym te zajęcia są obligatoryjne?!);
wiodący (np.: Dla wiodących placówek oświatowych przewidziano nagrody)

????????????????

ĆW. B

Wszystkie podane niżej zdania zawierają modne jednostki leksykalne, których użycie
powoduje, że zdania te albo wyrażają określone treści w sposób szablonowy, albo są
niejednoznaczne, albo też zupełnie niepoprawne. Proszę ocenić pod tym względem
każde ze zdań i zastąpić wskazane wyrazy ich bardziej precyzyjnymi znaczeniowo bądź
poprawnymi odpowiednikami tak, aby wypowiedź stała się mniej szablonowa , bardziej
zrozumiała czy jednoznaczna lub poprawna.
Odpowiedzi proszę wpisywać pod każdym punktem.

1. poważny

a. Z przykrością to mówię, ale te objawy i wyniki badań, wskazują, niestety, na

poważną chorobę.

b. Myślę, że jest pani poważną osobą i nie nakarmi dziecka z celiakią chlebem czy
herbatnikami.
 c. Znamy pani kwalifikacje i zdecydowaliśmy się właśnie pani powierzyć to poważne
zadanie.

d. Nie zawracałbym ci głowy, gdyby to, z czym przychodzę, nie było naprawdę
poważna sprawą.

e. W tym kwartale nastąpił poważny spadek liczby eksporterów drobiu.

f. Już jako młody badacz miał poważny dorobek naukowy.

g. To nie są jakieś nieprzemyślane uwagi, ale poważne wątpliwości i pytania, nad

którymi warto się zastanowić.

h. Trzeba się z nim liczyć, bo ma poważne kontakty w ministerstwie i niejedno może

załatwić.

2. problem

a. Znów popadliśmy w długi i mamy problemy finansowe.

b. Brakiem przyjaciół i złym samopoczuciem nie możesz usprawiedliwiać wszystkich

swoich problemów w szkole.

c. Zawsze, jak tylko będziesz miał jakiś poważny problem, przychodź do mnie.

d. Przede wszystkim musimy zająć się problemem zaopatrzenia mieszkańców tych

miejscowości w wodę pitną.

e. Teraz moim największym problemem jest pogarszający się stan jego zdrowia.
 f. Chciałbym w swoim wystąpieniu poruszyć kilka problemów, mających dla całej
sprawy nieco mniejsze znaczenie, myślę jednak, że chodzi nam o jakieś całościowe
spojrzenie na omawiane kwestie.

3. istnieć

a. Myślę, że w tych wszystkich naszych oddziałach, gdzie istnieje ksero, można

kopiować ten poradnik.

b. Należy zgłaszać nam wszystkie miejsca, gdzie istnieją ograniczenia w odbiorze

naszego programu.

c. Stolik nocny - płyta paździerzowa, okleina naturalna; istnieje w kolorach: brzoza,

buk, wiśnia.

d. A istnieją też takie przypadki kradzieży pieniędzy, o których uczniowie nie informują
nauczycieli.

4. kompleksowy

a. Funkcjonariusz służby cywilnej to zawód, który wymaga kompleksowego

przygotowania.

b. Nauczanie, także w przedszkolnych zerówkach, powinno mieć charakter

kompleksowy.

5. filozofia

a. To właśnie filozofia działania organizacji pozarządowych powoduje, że są one

częstokroć niezwykle skuteczne.
 b. Nowy premier ma po prostu inną niż jego poprzednik filozofię sprawowania władzy.

c. Myślę, że w stosunku do wszystkich, zarówno mieszkańców miast, jak i ludzi

mieszkających na wsi, powinniśmy stosować filozofię równych szans i możliwości.

d. Filozofia postępowania takich pseudoministrów jest prosta - traktują oni rząd jak
trampolinę, z której można się odbić i wskoczyć na bardziej lukratywną posadę.

e. Osiągnięcia naszej szkoły nauczania języków obcych znacznie przewyższają wyniki

innych szkół. Jest to między innymi efekt zupełnie innej, nowocześniejszej filozofii
kształcenia językowego.

Proszę przeanalizować podane zdania i określić, jakie są negatywne językowe

konsekwencje nadużywania w wypowiedziach pewnych elementów leksykalnych, czyli
posługiwania się wyrazami modnymi.

· Jakie są skutki mody w języku?

SZABLON JĘZYKOWY
(szablonowe określenia leksykalne)

· Czym jest szablon językowy?

· Co łączy szablon i modę?
· Co różni szablon i modę?
· Jakie właściwości ma szablon językowy?
·

ĆW. C
Proszę wskazać w zdaniach modne elementy językowe, a następnie zastąpić je
odpowiednikami bardziej precyzyjnymi znaczeniowo lub poprawnymi (jeśli w wyniku
użycia modnej jednostki leksykalnej została naruszona nor- ma językowa). Proszę
wskazać także wyrażenia i zwroty szablonowe.

1. Działalność tego ministra jest wysoce szkodliwa nie tylko dla reformy [...].

2. Zarówno Barcelona, jak i PSG straciły już praktycznie szanse na zdobycie

mistrzostwa w swoich krajach.

3. Przeszukiwany jest praktycznie każdy pojazd, a kontrolowane są nawet drugie

śniadania.

4. Totalna wyprzedaż mebli.

5. Wielu posłów z naszej partii optuje za usunięciem z klubu parlamentarnego tych,

którzy głosowali za odrzuceniem ustawy.

6. Nasza oferta adresowana jest do tzw. drobnych ciułaczy.

7. W tej chwili poprzez fundację będziemy promowali stypendium dla zdolnego ucznia
ze środowiska wiejskiego.