Sąd Najwyższy – historia, struktura, kompetencje

Wprowadzenie
Przeczytaj
Animacja
Audiobook
Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: Maciej Gutowski, Piotr Kardas, Konstytucja a sądowe stosowanie prawa, „Palestra”
2017, nr 2.
Źródło: Ustawa z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym, dostępny w internecie:
isap.sejm.gov.pl [dostęp 23.10.2020 r.].
Źródło: Ustawa z dnia 20 grudnia 2019 r. o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów
powszechnych, ustawy o Sądzie Najwyższym oraz niektórych innych ustaw, dostępny w
internecie: isap.sejm.gov.pl [dostęp 23.10.2020 r.].
Źródło: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., dostępny w
internecie: isap.sejm.gov.pl [dostęp 23.10.2020 r.].
 Sąd Najwyższy – historia, struktura, kompetencje

Gmach Sądu Najwyższego w Warszawie

Źródło: Marcin Białek, licencja: CC BY-SA 4.0.

Materiał jest częścią serii Inne spojrzenie.

Sąd Najwyższy ma w swej nazwie dwa budzące respekt słowa. Raz, że jest sądem, czyli
organem rozstrzygającym spory. Dwa, że jest sądem najwyższym w hierarchii, zatem żaden
inny sąd nad nim nie stoi. Czyli Sąd Najwyższy, jak się domyślamy, to ostatnia instancja
i korona polskiego sądownictwa. Budzi respekt, prawda? Pamiętaj jednak, że każdy sąd –
a szczególnie ten o najwyższej randze – powołany jest dla dobra państwa i obywateli. W tej
lekcji spróbujemy odczarować Sąd Najwyższy, pokazać jego ludzką twarz i rozpoznać, czym
rzeczywiście się na co dzień zajmuje. Powszechnie i stereotypowo myślimy, Sąd Najwyższy
to posąg, niedostępne gmaszysko i niedosiężna sądowa Wysokość. A wcale tak nie jest!
Wejdźmy zatem do tego sądu. Najwyższego, ale również naszego, twojego…

Twoje cele

Przeanalizujesz akty prawne (Konstytucja RP, Ustawa o Sądzie Najwyższym)

regulujące powoływanie i funkcjonowanie włądzy sądowniczej w Polsce.
Scharakteryzujesz strukturę wewnętrzną Sądu Najwyzszego.
Ocenisz znaczenie Sądu Najwyższego dla funkcjonowania RP jako państwa
prawnego.
Przeczytaj

Szczypta historii

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Kompetencje Sądu Najwyższego

Sąd Najwyższy jest organem wymiaru sprawiedliwości, który rozpatruje sprawy według
właściwości przyznanej mu w ustawach. Przepisy dotyczące tego szczególnego sądu
znajdują się w Konstytucji RP oraz w ustawie z 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym.
Organ ten uzyskał status sądu kasacyjnego w sprawach rozpatrywanych przez sądy
powszechne i wojskowe oraz prawo rozpatrywania innych środków odwoławczych.

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Dodajmy jeszcze, że jeżeli w orzecznictwie sądów ujawnią się rozbieżności co do wykładni

prawa, to wówczas – na wniosek Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego lub Rzecznika Praw
Obywatelskich, lub Prokuratora Generalnego – Sąd Najwyższy może taką wątpliwość
rozstrzygnąć w drodze uchwały. Taka uchwała może zostać podjęta w składzie:
a) siedmiu sędziów;
b) izby;
c) połączonych izb;
d) w pełnym składzie.

Powzięta uchwała zostaje uznana za zasadę prawną, co skutkuje tym, że jeżeli jakikolwiek
skład Sądu Najwyższego nosi się z zamiarem odstąpienia od wcześniej ustalonej zasady, to
jest zobowiązany przedstawić zagadnienie prawne do rozstrzygnięcia pełnemu składowi
izby albo składowi równoważnemu temu, który podjął wcześniejsze rozstrzygnięcie.

W ramach nadzoru judykacyjnego Sąd Najwyższy ma prawo unieważniania – na wniosek

Prokuratora Generalnego – prawomocnych orzeczeń w sytuacji, gdy były one wydane
w sprawie, która ze względu na osobę lub przedmiot nie podlegała orzecznictwu sądów
w momencie orzekania, oraz jeśli orzeczenie nie może zostać podważone w innym trybie.
Jeśli Sąd Najwyższy stwierdzi rażącą obrazę przepisów, to jednocześnie zwraca się do sądu,
który jej się dopuścił, ze stosownymi uwagami potępiającymi.

Struktura SN
W skład Sądu Najwyższego wchodzi pięć izb:
Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
Sprawuje nadzór nad orzecznictwem sądowym z zakresu prawa pracy, prawa
wynalazczego, ubezpieczeń społecznych oraz w sprawach skarg na decyzje
administracyjne, a także w sprawach przekazanych na podstawie przepisów szczególnych.

Izba Cywilna
Nadzoruje orzecznictwo sądowe z zakresu prawa cywilnego, gospodarczego, rodzinnego
i opiekuńczego.

Izba Karna
Nadzoruje sprawy rozpoznane na podstawie przepisów Kodeksu postępowania karnego,
Kodeksu karnego skarbowego, Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia oraz
inne sprawy, do których stosuje się przepisy Kodeksu postępowania karnego, oraz karne
wojskowe.

Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych

Rozpatruje skargi nadzwyczajne, rozpoznaje protesty wyborcze i protesty przeciwko
ważności referendum ogólnokrajowego i referendum konstytucyjnego oraz stwierdza
ważność wyborów i referendum, inne sprawy z zakresu prawa publicznego.

Izba Dyscyplinarna
Rozpatruje sprawy dyscyplinarne sędziów Sądu Najwyższego, adwokatów, notariuszy,
radców prawnych, sędziów sądów wojskowych i powszechnych, prokuratorów.

Siedziba Sądu Najwyższego

Przed wojną Sąd Najwyższy mieścił się w barokowym pałacu Krasińskich (zwanym też
Pałacem Rzeczypospolitej) przy placu Krasińskich 5.
Pałac Krasińskich, siedziba Sądu Najwyższego w latach 1917–1939.
Źródło: Henryk Poddębski, domena publiczna.

Sąd Najwyższy bezpośrednio po wojnie (jak wiele instytucji państwowych ze względu na

zniszczenia w stolicy), znalazł się tymczasowo w Łodzi. W 1950 roku jego nową siedzibą stał
się wybudowany bezpośrednio przed wybuchem wojny monumentalny gmach Sądów
Grodzkich przy ulicy Ogrodowej w Warszawie.

Gmach Sądów Grodzkich przy al. Solidarności 127 (dawniej ul. Leszno 53/55, stąd jego zwyczajowa nazwa
„Sądy na Lesznie”). Siedziba Sądu Najwyższego w latach 1950–1999.
Źródło: Edmund Kupiecki, domena publiczna.
W latach 90. XX wieku podjęto decyzję o budowie nowej siedziby SN. W 1991 roku
ogłoszono konkurs na projekt gmachu Sądu Najwyższego RP przy placu Krasińskich. W 1999
roku nowy gmach Sądu Najwyższego oddano do użytku.

Obecny gmach Sądu Najwyższego w Warszawie.

Źródło: mw238, licencja: CC BY-SA 2.0.

Projekt gmachu miał – zdaniem architektów

– ilustrować rolę praw w życiu człowieka.
Stąd pomysł na Kolumny Prawa, na których
zostały odlane wybrane cytaty z prawa
rzymskiego (i nie tylko). Zestaw paremii
prawniczych przygotował zespół romanistów
pod kierunkiem prof. Witolda Wołodkiewicza
z Uniwersytetu Warszawskiego. Pod tekstem
każdej z łacińskich sentencji zamieszczony
został przekład na język polski oraz nota
źródłowa. Paremie znajdziemy również na
Kolumny Prawa kolumnach głównego holu wewnętrznego
Źródło: David Berkowitz, licencja: CC BY 2.0.
Sądu Najwyższego – np. na kolumnie po lewej
stronie czytamy: Si in ius vocat, ito – „Kto
został wezwany przed sąd, niech się stawi”. Na głowicach kolumn widnieje stylizowany
motyw wagi bogini sprawiedliwości – Temidy. Na kolumnach bliżej pomnika Powstańców
Warszawskich motyw ten zastępuje znak Polski Walczącej – litera „P” zakończona hakami
kotwicy.
Kariatydy na tyłach budynku, za nimi widoczna kolumna z symbolem wagi.
Źródło: Wojciech Muła, licencja: CC BY-SA 4.0.

Słownik
nadzór judykacyjny

nadzór, który sprawuje sąd nad podległymi mu organami władzy sądowej niższego
szczebla

orzecznictwo

ogół decyzji jednego bądź wielu sądów i innych organów państwa

paremia prawnicza

krótka sentencja sformułowana najczęściej przez uznany autorytet prawniczy

Sąd Najwyższy

naczelny organ władzy sądowniczej w Polsce

Animacja

Polecenie 1

Zapoznaj się z animacją na temat organów Sądu Najwyższego. Następnie wykonaj zadania.

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DylLqtP0X

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Film nawiązujący do treści materiału pod tytułem Organy Sądu Najwyższego.

Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj kompetencje organów Sądu Najwyższego.

Ćwiczenie 2

Oceń znaczenie Sądu Najwyższego dla prawidłowego funkcjonowania władzy sądowniczej

w Polsce.
Audiobook

Polecenie 1

Zapoznaj się z audiobookiem i wykonaj ćwiczenia.

Audiobook można wysłuchać pod adresem: h ps://zpe.gov.pl/b/PWAKiJ2ps

Fragment wystąpienia rzecznika praw obywatelskich doktora Adama Bodnara na

Zgromadzeniu Ogólnym Sądu Najwyższego 30 maja 2017 roku.

Niezwykle ważna jest rola Sądu Najwyższego, ale także sądów powszechnych oraz
sądów administracyjnych. W granicach swoich kompetencji, w poszczególnych
sprawach, mogą reagować na zmiany ustawowe zagrażające prawom i wolnościom
człowieka. Mogą stosować bezpośrednio postanowienia konstytucji, standardy
wynikające z umów międzynarodowych dotyczących praw człowieka – kiedy to jest
niezbędne do rekonstrukcji normy prawnej, szczególnie jeśli norma ustawowa jest
sprzeczna ze standardami konstytucyjnymi.

Zgromadzenie Ogólne Sądu Najwyższego to nie tylko okazja do dyskusji o

zagadnieniach ustrojowych. Warto pamiętać, że obywatele od każdego organu naszego
państwa mogą wymagać zwyczajnego wywiązywania się ze swoich działań – czy to
będzie Rzecznik Praw Obywatelskich, czy Rzecznik Praw Dziecka, Najwyższa Izba
Kontroli, Trybunał Konstytucyjny czy Sąd Najwyższy. Obywatele mogą pytać się, co
dany organ zrobił dla ochrony ich praw, jak poprawił jakość życia, czy zajmował się
faktycznie istotnymi problemami, które zwiększyły poczucie praworządności i
sprawiedliwości w naszym państwie. Warto pamiętać, że każda informacja roczna Sądu
Najwyższego to nie jest tylko i wyłącznie przedmiot zainteresowania środowiska
prawniczego czy środowiska politycznego, ale właśnie każdego obywatela. Każdy
obywatel musi mieć poczucie, że Sąd Najwyższy faktycznie wypełnia konstytucyjną rolę
sprawowania wymiaru sprawiedliwości poprzez kontrolę instancyjną tudzież
rozstrzyganie wątpliwości i zagadnień prawnych. Obywatel musi mieć poczucie, że
sędziowie Sądu Najwyższego służą wiernie Rzeczypospolitej, stoją na straży prawa, a
swoje obowiązki wykonują sumiennie i uczciwie.

I z tej perspektywy postarałem się spojrzeć na orzecznictwo Sądu Najwyższego w 2016

roku. Zdaję sobie sprawę z tego, że całe orzecznictwo, niezależnie od sędziego,
niezależnie od izby sądu najwyższego, służy sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości.
Niemniej, moim zdaniem, nie można mówić tylko i wyłącznie o statystykach, liczbach,
zaległościach (których szczęśliwie nie ma), trudnościach orzeczniczych, ale warto
przypominać te orzeczenia, kiedy obywatele mogli mieć poczucie dumy z Sądu
Najwyższego (choć być może nawet większość obywateli nie zdaje sobie sprawy z tego).

W 2016 roku zostało wydanych sporo istotnych orzeczeń, uchwał, które są

świadectwem wypełniania konstytucyjnej roli przez Sąd Najwyższy i oczywiście
dzisiejsze spotkanie to nie miejsce, aby analizować po kolei wszystkie orzeczenia,
natomiast ja postanowiłem dokonać takiego swoistego, subiektywnego wyboru, który
bazuje także na aktywności Rzecznika Praw Obywatelskich przed Sądem Najwyższym,
ale także bazuje na aktywności adwokatów i radców prawnych.

Chciałbym chociażby rozpocząć od kwestii traktowania osób z niepełnosprawnością

intelektualną i psychiczną, które to osoby często, można by powiedzieć, wpadają w
wiry wymiaru sprawiedliwości i są pozbawiane wolności, z różnych przyczyn, nie
zawsze opiniowanie działa tak, jak powinno, nie zawsze policja czy prokuratura czy
także sądy powszechne wykazują się odpowiednią wrażliwością. Te sprawy są
przedmiotem stałej analizy ze strony urzędu Rzecznika Praw Obywatelskich i wiele
takich spraw kończy swój bieg poprzez złożenie kasacji do Sądu Najwyższego i można
wyrazić radość, że kasacje rozpatrywane przez Sąd Najwyższy następnie tak naprawdę
prowadzą do uchylania licznych wyroków w sprawach tych osób, prowadzą do
uwolnienia tych osób, ale także, co jest najważniejsze, stanowią memento dla sądów
niższej instancji, memento wskazujące na wielką wrażliwość w tego typu sytuacjach.

Innym zagadnieniem, o którym warto powiedzieć jest kwestia mowy nienawiści.

Osobiście jestem Sądowi Najwyższemu wdzięczny za postanowienie z 17 sierpnia 2016
roku (to jest sygnatura akt KK 53–16) dotyczące odpowiedzialności karnej za mowę
nienawiści w stosunku do Romów. To jest orzeczenie, które jest świadectwem nie tylko
wrażliwości na stereotypy i uprzedzenia, świadomości, że w Polsce doświadczyliśmy
Holocaustu Romów, ale także wyjątkowo bezpośrednia instrukcja metodologiczna pod
adresem sądów niższych instancji.

Ale warto również pamiętać, że w 2016 roku Sąd Najwyższy ukształtował nowe
podejście do odpowiedzialności za mowę nienawiści oraz inne wypowiedzi
zniesławiające szerzone za pomocą forów internetowych. W wyroku z 30 września
2016 roku (sygnatura akt I CSK 598–15) określił zasady odpowiedzialności portali
prasowych za naruszenia dóbr osobistych powstałe w komentarzach do artykułów. I
jest to rozstrzygnięcie niezwykle ważne z dwóch powodów: po pierwsze, to jest
właśnie ten przykład multicentryczności i korzystania z dorobku orzeczniczego
Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (w szczególności sprawa Delfi przeciwko
 Estonii), ale także to jest wyrok, który stanowi odpowiedź na bardzo ważny problem
społeczny – no bo przecież szerząca się wulgarność, agresja, nienawiść na różnych
forach internetowych nie powinna prowadzić do tego, aby osoba, która jest ofiarą,
pozywała i identyfikowała każdego sprawcę, ale powinno się pójść w kierunku
odpowiedzialności tych, którzy tymi forami internetowymi, portalami internetowymi
zarządzają. Także to jest wyrok, który powinien być niezwykle doceniony z punktu
widzenia odpowiedzi na konkretny problem społeczny.

Rok 2016 przyniósł także fundamentalny wyrok, który dokonał zrównania praw dziecka
nienarodzonego w trzecim trymestrze z prawami członków rodziny w kontekście
ubiegania się o specjalne uprawnienia mieszkaniowe przez funkcjonariuszy Służby
Więziennej. Choć przez niektórych orzeczenie może być odczytywane jako
kontrowersyjne, to warto zauważyć, że z punktu widzenia praktycznego ma ono bardzo
konkretne znaczenie. Pozwala na uwzględnienie zmieniającej się sytuacji życiowej
rodziny, która oczekuje na dziecko (to jest wyrok z 30 listopada 2016 roku, sygnatura III
PK 17–16).

W licznych sprawach Sąd Najwyższy wykonywał swoją funkcję ochronną w stosunku do

pracowników, szczególnie w sprawach, w których dochodziło do dyskryminacji,
mobbingu czy naruszenia dóbr osobistych. Aktywne stosowanie kodeksu cywilnego w
sprawach nieuregulowanych kodeksem pracy, poszukiwanie ochrony dla
pracowników, to jest w zasadzie codzienność pracy Sądu Najwyższego, dzięki czemu
sądy pracy stoją na straży praw pracowników, są wręcz powszechnie postrzegane jako
przychylne, przyjazne dla pracowników. I przykładem może być uchwała Sądu
Najwyższego, gdzie Sąd Najwyższy sformułował tezę o autonomiczności roszczeń z
tytułu bezpodstawnego wypowiedzenia umowy o pracę oraz z tytułu dochodzenia o
odszkodowania, jeśli chodzi o dyskryminację w miejscu pracy.

Warto podkreślić, że sprawowanie wymiaru sprawiedliwości i służenie w ten sposób

obywatelom jest możliwe dzięki niezależności Sądu Najwyższego oraz niezawisłości
poszczególnych sędziów. Nie mają znaczenia interesy polityczne, ekonomiczne,
gospodarcze, biznesowe, ale znaczenie ma wyłącznie profesjonalna wiedza prawnicza.
Niezależnie od tego, czy kolejne sprawy, które będą trafiały do Sądu Najwyższego,
dotyczyć będą węzłowych zagadnień z zakresu procedury karnej, świadczeń
społecznych pociągających za sobą konsekwencje dla budżetu państwa, kredytów
walutowych, odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa, interesów spółek
skarbu państwa – decydować powinna wyłącznie konstytucja oraz ustawy. Taka zawsze
była rola Sądu Najwyższego i taka powinna być w przyszłości.

Źródło nagrania: PRESS.WARSZAWA/YouTube, tylko do użytku edukacyjnego

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ćwiczenie 1

Wymień obszary życia publicznego, w których orzeczenia Sądu Najwyższego stają się
podstawą działań.

Ćwiczenie 2

Oceń wpływ orzeczeń Sądu Najwyższego na obowiązki usuwania „mowy nienawiści” przez
moderatorów mediów społecznościowych.

Sprawdź się
Ćwiczenie 3 醙

Zaznacz, które stwierdzenia są prawdziwe, a które fałszywe.

Stwierdzenie Prawda Fałsz

Na kolumnach budynku Sądu Najwyższego znajdują się
 
paremie prawnicze w języku polskim i łacińskim.
Jeżeli w orzecznictwie sądów ujawnią się rozbieżności co
do wykładni prawa, to jedynie na wniosek Pierwszego
 
Prezesa SN Sąd Najwyższy może taką wątpliwość
rozstrzygnąć w drodze uchwały.
Sąd Najwyższy uzyskał status sądu kasacyjnego
w sprawach rozpatrywanych przez sądy powszechne
 
i wojskowe oraz prawo rozpatrywania innych środków
odwoławczych.
Nadzór judykacyjny to nadzór, który sprawuje sąd nad
podległymi mu organami władzy sądowej niższego  
szczebla.
Ćwiczenie 4 醙

Zapoznaj się z tekstem, a następnie wykonaj ćwiczenie.

“ Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2

kwietnia 1997 r.

Art. 183
1. Sąd Najwyższy sprawuje nadzór nad działalnością sądów
powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania.
2. Sąd Najwyższy wykonuje także inne czynności określone
w Konstytucji i ustawach.
3. Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego powołuje Prezydent
Rzeczypospolitej na sześcioletnią kadencję spośród kandydatów
przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu
Najwyższego.

Źródło: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., dostępny w internecie: isap.sejm.gov.pl [dostęp
23.10.2020 r.].

Zaznacz poprawne dokończenie zdania.

W polskim systemie prawnym…

 Prezydent RP ma największy wpływ na powołanie I Prezesa Sądu Najwyższego.

 kompetencje Sądu Najwyższego zawarte są wyłącznie w Konstytucji RP.

do Sądu Najwyższego można złożyć kasację od prawomocnego wyroku sądu drugiej


instancji.

Sąd Najwyższy może zmienić wyroki wszystkich sądów powszechnych


i wojskowych.
Ćwiczenie 5 醙

Zapoznaj się z tekstem, a następnie wykonaj ćwiczenie.

“ Ustawa z dnia 20 grudnia 2019 r. o zmianie ustawy

- Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy o
Sądzie Najwyższym oraz niektórych innych ustaw

Uznając konieczność poszanowania trójpodziału i równoważenia władz

wynikającą z art. 10 Konstytucji RP;
W poszanowaniu wartości demokratycznego państwa prawnego oraz
niezależności i apolityczności sądów;
Realizując prawo obywateli do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia
sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny,
bezstronny i niezawisły sąd;
Szanując konieczność zagwarantowania przez Rzeczpospolitą Polską
wolności i praw człowieka i obywatela gwarantowanych w konstytucji
i innych aktach normatywnych oraz znaczenie wynikającego wprost
z konstytucji zakazu prowadzenia przez sędziów działalności publicznej
nie dającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości
sędziów;
Uznając znaczenie zasady bezpieczeństwa prawnego dla obywateli,
w szczególności zasadę zaufania obywateli do Państwa i stanowionego
przez nie prawa oraz konieczność zagwarantowania pewności
w zakresie powołania przez Prezydenta RP sędziów, którzy orzekają
w ich sprawach;
Szanując dążenie do zapewnienia jednolitości orzecznictwa w Polsce
i podwyższenia standardów prawa zarówno stanowionego jak
i stosowanego (…).

Źródło: Ustawa z dnia 20 grudnia 2019 r. o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy o Sądzie
Najwyższym oraz niektórych innych ustaw, dostępny w internecie: isap.sejm.gov.pl [dostęp 23.10.2020 r.].
Zaznacz właściwe dokończenia zdania.
Preambuła do ustawy o ustroju sądów powszechnych i Sądzie Najwyższym wskazuje na
działania sądów jako…

 niezależnych i niezawiłych instytucji ochrony prawa.

 gwarancje praw i wolności obywatelskich.

 działania graczy na scenie politycznej.

 udział sądów w sprawowaniu władzy publicznej w Polsce.

Ćwiczenie 6 難

Zapoznaj się z tekstem, a następnie wykonaj ćwiczenie.

“ Ustawa z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie

Najwyższym

Art. 1
Sąd Najwyższy jest organem władzy sądowniczej, powołanym do:
1) sprawowania wymiaru sprawiedliwości przez:
a) zapewnienie zgodności z prawem i jednolitości orzecznictwa sądów
powszechnych i sądów wojskowych przez rozpoznawanie środków
odwoławczych oraz podejmowanie uchwał rozstrzygających
zagadnienia prawne,
b) kontrolę nadzwyczajną prawomocnych orzeczeń sądowych w celu
zapewnienia praworządności i sprawiedliwości społecznej przez
rozpoznawanie skarg nadzwyczajnych;
2) rozpatrywania spraw dyscyplinarnych w zakresie określonym
w ustawie;
3) rozpoznawania protestów wyborczych oraz stwierdzania ważności
wyborów do Sejmu i Senatu, wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej
Polskiej, wyborów do Parlamentu Europejskiego oraz rozpoznawania
protestów przeciwko ważności referendum ogólnokrajowego
i referendum konstytucyjnego oraz stwierdzania ważności referendum;
4) opiniowania projektów ustaw i innych aktów normatywnych, na
podstawie których orzekają i funkcjonują sądy, a także innych projektów
ustaw w zakresie, w jakim mają one wpływ na sprawy należące do
właściwości Sądu Najwyższego;
5) wykonywania innych czynności określonych w ustawach.

Źródło: Ustawa z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym, dostępny w internecie: isap.sejm.gov.pl [dostęp
23.10.2020 r.].

Zaznacz, które stwierdzenia są prawdziwe, a które fałszywe.

 Stwierdzenie Prawda Fałsz
Zadaniem Sądu Najwyższego jest czuwanie nad
 
właściwym orzecznictwem sądów powszechnych.
Ważność wyborów do ciał ustawodawczych w Polsce
 
stwierdza Sąd Najwyższy.
Sędziowie Sądu Najwyższego mogą opiniować projekty
 
ustaw dotyczące funkcjonowania sądów w Polsce.
Sąd Najwyższy orzeka o zgodności ustaw z Konstytucją
RP, rozstrzyga o zgodności z prawem statutów par i  
politycznych.
Ćwiczenie 7 難

Zapoznaj się z tekstem, a następnie wykonaj ćwiczenie.

“ Ustawa z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie

Najwyższym

Art. 67
§ 1. W zakresie orzekania ławnicy Sądu Najwyższego są niezawiśli
i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom.
§ 2. Ławnik Sądu Najwyższego nie może przewodniczyć rozprawie
i naradzie ani też wykonywać czynności sędziego poza rozprawą, chyba
że ustawy stanowią inaczej.
Art. 68
§ 1. Ławnik Sądu Najwyższego może zostać wyznaczony do udziału
w rozprawach w wymiarze nie większym niż 20 dni w roku. Liczba dni
może być zwiększona przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego
tylko z ważnych przyczyn, a zwłaszcza w przypadku konieczności
zakończenia rozprawy z udziałem tego ławnika Sądu Najwyższego.
§ 2. Ławnik Sądu Najwyższego otrzymuje rekompensatę pieniężną za
czas wykonywania czynności w sądzie, którymi są udział w rozprawie
lub posiedzeniu, uczestnictwo w naradzie nad wyrokiem, sporządzenie
uzasadnienia, udział w obowiązkowych szkoleniach organizowanych
przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego lub uczestnictwo
w posiedzeniu Rady Ławniczej Sądu Najwyższego, jeżeli został do niej
wybrany.

Źródło: Ustawa z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym, dostępny w internecie: isap.sejm.gov.pl [dostęp
23.10.2020 r.].
Porównaj kompetencje sędziów Sądu Najwyższego i ławników Sądu Najwyższego. Oceń rolę
ławników w funkcjonowaniu Sądu Najwyższego.
Ćwiczenie 8 難

Zapoznaj się z tekstem, a następnie wykonaj ćwiczenie.

“
Piotr Kardas, Maciej Gutowski

Konstytucja a sądowe stosowanie prawa

W pewnym zakresie kompetencje sądów powszechnych oraz sądów

administracyjnych co do badania konstytucyjności prawa pokrywają się
przedmiotowo z kompetencjami Trybunału Konstytucyjnego. Punktem
wspólnym jest ocena zgodności z Konstytucją. Odmienności zaś dotyczą
nie tylko konsekwencji, lecz również sposobu oceny zgodności z ustawą
zasadniczą. W toku kontroli sądowej ocenie podlega bowiem nie tylko
sama norma obowiązująca w systemie, lecz skutki jej zastosowania
w indywidualnej sprawie. Zawsze zatem kontrola rozproszona oraz
kontrola scentralizowana realizowane są w oparciu o odmiennie
ukształtowane okoliczności oraz prowadzą do inaczej określonych przez
prawo skutków. Można wręcz twierdzić, że system prawny nie może
funkcjonować prawidłowo bez właściwie sprawowanej kontroli
scentralizowanej oraz kontroli zdecentralizowanej. Kompetencje sądów
powszechnych oraz sądów administracyjnych w zakresie kontroli
konstytucyjności prawa w jednostkowych wypadkach na tle
konkretnego stanu faktycznego oraz kompetencje Trybunału
Konstytucyjnego do kontroli abstrakcyjnej wzajemnie się dopełniają.
Takie podejście umożliwia realizację zasady nadrzędności
i bezpośredniego stosowania Konstytucji. Nie narusza także
postanowień art. 178 ust. 1, art. 188 i art. 193 Konstytucji.

Źródło: Maciej Gutowski, Piotr Kardas, Konstytucja a sądowe stosowanie prawa, „Palestra” 2017, nr 2.

Rozstrzygnij, czy kompetencje Trybunału Konstytucyjnego i sądów powszechnych w zakresie

kontroli konstytucyjności prawa są takie same. Odpowiedź uzasadnij.
Rozstrzygnięcie: tak

Uzasadnienie:
Dla nauczyciela

Autorka: Anna Wąsiel‐Alberska

Przedmiot: wiedza o społeczeństwie

Temat: Rola Sądu Najwyższego systemie prawnym Rzeczpospolitej Polskiej

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy, zakres
rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

III. Organy władzy publicznej w Rzeczypospolitej Polskiej.

Uczeń:

10) przedstawia strukturę sądownictwa powszechnego i administracyjnego

w Rzeczypospolitej Polskiej oraz zadania Sądu Najwyższego; uzasadnia potrzebę
niezależności sądów i niezawisłości sędziów.

Zakres rozszerzony

X. Kontrola władzy.

Uczeń:

7) wykazuje rolę Krajowej Rady Sądownictwa i Sądu Najwyższego w Rzeczypospolitej

Polskiej; przedstawia strukturę Sądu Najwyższego.

XI. System prawa w Rzeczypospolitej Polskiej.

Uczeń:

19) znajduje wzory apelacji i je analizuje; przedstawia, w jakich sytuacjach Sąd Najwyższy
w Rzeczypospolitej Polskiej może rozpoznać pozytywnie skargę kasacyjną.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie.
Cele operacyjne:

Uczeń:

analizuje akty prawne (Konstytucja RP, Ustawa o Sądzie Najwyższym) regulujące

powoływanie i funkcjonowanie władzy sądowniczej w Polsce;
charakteryzuje strukturę wewnętrzną Sądu Najwyższego;
ocenia znaczenie Sądu Najwyższego dla funkcjonowania RP jako państwa prawnego.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

analiza tekstu źródłowego;

mapa myśli;
dyskusja.

Formy zajęć:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg zajęć:

Faza wstępna

1. Przedstawienie tematu i celów zajęć.

2. Uczniowie proszeni są, aby z wykorzystaniem mapy myśli sformułowali zadania, jakie stoją
przed Sądem Najwyższym w demokratycznym państwie prawa.

3. Wszystkie odpowiedzi zostaną zweryfikowane przez nauczyciela z zasadami prawa

i zapisane na tablicy.

Faza realizacyjna
1. Praca z animacją. Uczniowie wynotowują naistotniejsze ich zdaniem informacje.

2. Podział na dwie grupy. Korzystając z zamieszczonych w internecie tekstów konstytucji

i ustawy o Sądzie Najwyższym, jedna z grup przygotowuje infromacje na temat struktury
i zasad działania Sądu Najwyższego, druga grupa szuka kompetencji, jakie przypisane są
temu organowi władzy publicznej.

3. Przedstawiciele grup przedstawiają wyniki pracy, wskazując na uszczegółowienia

konstytucji zawarte w ustawie.

4. Praca z audiobookiem. Uczniowie zapoznają się z wystąpieniem rzecznika praw

obywatelskich na posiedzeniu Sądu Najwyższego. Wykonują w parach ćwiczenie 1
dołączone do multimedium.

5. Dyskusja na temat wpływu orzeczeń SN na obowiązek usuwania przez moderatorów

mediów społecznościowych „mowy nienawiści”. Chętne/wybrane osoby przedstawiają
wnioski.

Faza podsumowująca

1. Uczniowie wykonują ćwiczenia interaktywne wskazane przez nauczyciela. Wspólne

omówienie odpowiedzi.

2. Zespół klasowy ocenia rolę Sądu Najwyższego w systemie prawnym RP. Wybrana/chętna
osoba podsumowuje argumenty.

Praca domowa:

Napisz krótką charakterystykę roli Sądu Najwyższego w systemie prawnym RP.

Materiały pomocnicze:

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., isap.sejm.gov.pl.

Ustawa z dnia 20 grudnia 2019 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych,
ustawy o Sądzie Najwyższym oraz niektórych innych ustaw, isap.sejm.gov.pl.

Ustawa z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym, isap.sejm.gov.pl.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Multimedia mogą zostać wykorzystane jako inspiracja do przygotowania prezentacji

multimedialnej nt. Sądu Najwyższego.