FİZİK Elektriksel Potansiyel ve Elektriksel Potansiyel Enerji

Özet

1. Noktasal Yüklerde Elektriksel Potansiyel

Belirli bir yüksekliğe çıkarılan bir cismin yer çekimi etkisi altında bir potansiyele sahip
olması gibi, yüklü cisimler de elektrik alan içerisinde elektriksel potansiyele sahiptir.
Buna göre, bir yükün oluşturduğu elektrik alan her noktada bir elektriksel potansiyel de
oluşturur. Elektriksel potansiyeldeki değişim elektrik alanı verir.

Şekildeki gibi bir 𝑄 yükü nedeniyle A ve B noktalarında oluşan elektriksel potansiyel

aşağıdaki gibi ifade edilir.

𝐴
𝑟1

𝑄 𝐵
𝑟2

𝑄 𝑄
𝑉A = k 𝑉B = k
𝑟1 𝑟2

Elektriksel potansiyel, skaler bir büyüklüktür ve birimi volt’tur.

İki nokta arasındaki potansiyel fark,

Δ𝑉𝐴𝐵 = 𝑉𝐵 – 𝑉𝐴

formülü ile hesaplanır.

2. İletken Kürelerde Elektriksel Potansiyel

İçi boş, yüklü iletken kürelerde yükler kürenin yüzeyine dağılır. Bu nedenle iletken küre
içerisinde elektrik alanın değeri sıfırdır. Elektrik alan, elektriksel potansiyelin değişimi ile
ilişkilidir. Bu durumda, iletken küre içerisindeki elektriksel potansiyel sabit olur.

Küre dışındaki herhangi bir noktanın elektriksel potansiyeli hesaplanırken, kürenin tüm
yükü merkezinde toplanmış gibi kabul edilir.
Şekilde bir iletken kürenin içinde, yüzeyinde ve dışındaki noktalar belirtilmiştir.

1/3
FİZİK Elektriksel Potansiyel ve Elektriksel Potansiyel Enerji

Özet

𝑄 𝑄 𝑄
𝑉𝐾 = k 𝑉𝐿 = k 𝑉𝑀 = k
𝑎 𝑟 𝑏

Elektrik potansiyelin tanımına göre, kürenin merkezinden yüzeyine kadar olan bölgede,
elektriksel potansiyel sabittir. Küre yüzeyinden uzaklaştıkça, elektriksel potansiyel
merkezden uzaklığa bağlı olarak azalır.

3. Elektriksel Potansiyel Enerji

Elketriksel potansiyel enerji, elektrik alan içerisindeki bir yükü sonsuzdan herhangi bir
noktaya getirmek için yapılan iş ile ifade edilir.
Şekildeki gibi iki yükü sonsuzdan, aralarında 𝑟 kadar uzaklık olacak şekilde getirmek
için yapılan elektriksel iş, bu iki yükten oluşan sistemin potansiyel enerjisini verir.

Şekildeki sistemin elektriksel potansiyel enerjisi,

k · 𝑞1 · 𝑞2
𝑈1,2 =
𝑟

formülü ile hesaplanır.

İkiden fazla yükün bulunduğu sistemlerde ise sistemin potansiyel enerjisi yüklerin
ikişerli potansiyel enerjilerinin toplamıyla bulunur:

𝛴𝑈 = 𝑈1,2 + 𝑈1,3 + 𝑈2,3 + ⋯

2/3
FİZİK Elektriksel Potansiyel ve Elektriksel Potansiyel Enerji

Özet

4. Elektriksel İş
Düzgün bir elektrik alandaki birim yükün bir A noktasından B noktasına d kadar hareket
etmesi sonucu yapılan iş 𝑊 = −𝑞𝐸⃗ ∙ 𝑑 ile ifade edilir. Burada iş tanımı yapılabilmesi için
d vektörü, elektrik alan vektörü ile aynı yönlü olmak zorundadır.

İş - enerji ilkesinden bildiğimiz, potansiyel enerjiyle iş arasındaki 𝑊 = −∆𝑈

bağıntısından, elektrik alan içerisindeki yüklü parçacığın potansiyel enerjisi,

∆𝑈 = 𝑞𝐸⃗ ∙ 𝑑

şeklinde ifade edilir.

Bir yük üzerinde yapılan iş (–) işaretli ise o yük üzerinde dış kuvvetler tarafından iş
yapılıyor, (+) işaretli ise o yük üzerinde elektriksel kuvvetler tarafından iş yapılıyor
demektir.

5. Elektriksel Potansiyel ve Elektriksel İş İlişkisi

Elektriksel potansiyel, birim yük başına düşen potansiyel enerji olarak da tanımlanabilir.
Buna göre, elektriksel işi veren 𝑊 = −𝑞𝐸⃗ ∙ 𝑑 formülü kullanılarak iki nokta arasındaki
potansiyel fark

−𝑊 𝑞𝐸⃗ ∙ 𝑑
∆𝑉 = = = 𝐸⃗ ∙ 𝑑
𝑞 𝑞

şeklinde ifade edilebilir.

Bu formül ayrıca, 𝑊 =– 𝑞 · Δ𝑉 eşitliğini de verir. Buna göre, iş birimi olan joule açık
olarak coulomb × volt ile ifade edilir.

3/3