‫معاد شناسی‬

‫(ص)‬
‫دانشگاه خاتم النبیین‬
‫دانشکده طب معالجوی‬

‫سمستر چهارم‬

‫ترتیب کننده ‪ :‬مصطفی نظری‬

‫تحت نظر‪ :‬استاد رمضان علی رحیمی‬
 ‫معاد‬
‫الف ‪ :‬چیستی معاد‬
‫مرگ چیست ؟‬ ‫‪.1‬‬
‫آیا معاد اعاده معدوم (نابود ) است ؟‬ ‫‪.2‬‬
‫عالم برزخ چیست ؟‬ ‫‪.3‬‬
‫قیامت چیست ؟‬ ‫‪.4‬‬
‫ب ‪ :‬چگونگی معاد‬
‫آیا معاد جسمانی است یا روحانی ‪.‬‬ ‫‪.1‬‬
‫چگونگی حساب و کتاب ‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫چگونگی خواب وعقاب ‪.‬‬ ‫‪.3‬‬
‫چگونگی برپایی معاد ‪.‬‬ ‫‪.4‬‬
‫ج ‪ :‬چرا معاد‬
‫حکمت معاد‬ ‫‪.1‬‬
‫فلسفه معاد‬ ‫‪.2‬‬
‫علل اثبات معاد‬ ‫‪.3‬‬
‫دالیل منکرین معاد‬ ‫‪.4‬‬
‫شبهات راجع به معاد‬ ‫‪.5‬‬
‫جلسه دوم‬
‫( الف ) راه ها و روش های معاد شناسی‬
‫‪ .1‬روش علمی ‪ :‬شناخت حقیقت از طریق حواس ظاهری یعنی < عقل » نگاه غیر طبیعی به چیز‬
‫های طبیعی‬
‫‪ .2‬روش فلسفی ‪ :‬شناخت حقیقت از طریق استدالل عقلی ( سیر معلوم به مجهول )‬
‫‪ .3‬روش عرفانی ‪ :‬شناخت حقیقت از طریق حواس باطنی مثل خواب و خیال‬
‫ریاضت ‪ :‬مخالفت با خواهشهای بدن ‪.‬‬
‫حرام‬
‫حالل › انجام واجب وترک حرام‬ ‫ریاضت‬
‫شریعت‬ ‫‪ . 4‬وحی ‪:‬‬
‫الهام‬

‫‪1|Page‬‬
 ‫( ب ) حقیقت معاد‬
‫حقیقت معاد‪:‬در لغت دارای سه معنی است ‪.۱‬عود ( بازگشتن )‪َ ۲ .‬معاد ( مکان بازگشت ) ‪.۳‬مِعاد ( زمان)‬
‫حقیقت معاد‪ :‬در اصطالح‬
‫رجوع و بازگشت به موطن اصلی‬ ‫‪.1‬‬
‫مرگ بعد از زنده گی یا زنده گی پس از مرگ‬ ‫‪.2‬‬
‫ایجاد عالم جدید غیر از عالم دنیا‬ ‫‪.3‬‬
‫بازگشت نفس سوی مبداء خودش ( خدا )‬ ‫‪.4‬‬
‫انتقال حقیقت اشیاء و انسان از عالم غیب و عالم شهود به عالم غیب‬ ‫‪.5‬‬
‫جمع نفوس جزءی به سوی نفس کلی‬ ‫‪.6‬‬
‫مراتب هستی‬
‫دنیایی مادیات ‪ ،‬ملک‬ ‫جامدات‬ ‫‪.1‬‬
‫ویژه گی ها ‪ ۱‬ماده ‪ ۲‬صورت‬ ‫نباتات‬ ‫‪.2‬‬
‫حیوانات‬ ‫‪.3‬‬
‫مرز › عبور از این مرز ریاضت کشیدن است‬ ‫انسانیت‬ ‫‪.4‬‬

‫فقط صورت داریم بدون ماده مثل آینه‬ ‫‪ . 5‬عالم روحانیت‬

‫عالم حساب و کتاب‬ ‫‪ . 6‬عالم نورانیت‬
‫اقامت دائم‬ ‫‪ . 7‬عالم قیامت‬
‫قوام هر شي ( تکامل )‬
‫‪.8‬‬
‫موارد نمونه های معاد در قرآن‬
‫‪ .1‬داستان عُزیر پیامبر‬
‫‪ .2‬داستان اصهاب کهف‬
‫‪ .3‬داستان حضرت ابراهیم‬

‫‪2|Page‬‬
 ‫دیدگاه ها در حقیقت معاد ‪ :‬پنج دیگاه است‬
‫معاد جسمانی صرف است‬ ‫‪.1‬‬
‫معاد روحانی صرف‬ ‫‪.2‬‬
‫معاد جسمانی ‪ +‬روحانی‬ ‫‪.3‬‬
‫انکار معاد ‪ :‬بیشتر ( ملحیدین ) گفتن‬ ‫‪.4‬‬
‫تردید و شک در باره معاد ( جالینوس ) بنیانگذار علم طب در یونان‬ ‫‪.5‬‬

‫‪ . 1‬معاد جسمانی صرف است‬

‫(الف) دالیل معاد جسمانی‬
‫آیات در مورد گاو بنی اسرائیل ‪ ،‬احیای عُزیر ‪ ،‬حضرت ابراهیم ‪.‬‬ ‫‪.1‬‬
‫آیات در مورد این که انسانها از زمین خلق شدن کرده ایم و به زمین بر می گردانیم‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫آیات در حشر انسانها قبور شان‬ ‫‪.3‬‬
‫آیات در مورد شهادت دادن اعضا بدن انسان بر علیه خودش ‪.‬‬ ‫‪.4‬‬
‫آیات در مورد تبدیل شدن بدن به بدن دیگر‬ ‫‪.5‬‬
‫آیات در مورد پاسخ به شبهات منکرین معاد ‪.‬‬ ‫‪.6‬‬
‫آیات در مورد لذایز و رنج های جسمی ‪.‬‬ ‫‪.7‬‬
‫(ب) شبهات معاد جسمانی‬
‫‪ .1‬شبهه آکل و ماکل ‪.‬‬
‫‪ .2‬کدام بدن مشهود(دیده شده ) می شود ‪ › .‬بدن کودکی ‪ ،‬بدن نوجوانی ‪ ،‬بدن پیری ‪.‬‬
‫‪ .3‬شبهه عدم امکان اعاده معدوم ‪.‬‬
‫(ج) پاسخ شبهات طرفداران معاد جسمانی صرف‬
‫‪ .1‬حفظ اجزای اصلی بدن‬
‫‪ .2‬خداوند در قیامت مثل بدن انسان را مشهود(دیده شده ) می کند نه حیوان را ‪.‬‬
‫‪ .3‬همه انسان ها یک سلول بنیادی دارد ‪.‬‬
‫‪ . 2‬معاد روحانی صرف‬
‫نظریه اصلی (الف ) در قیامت جسم مشهود (دیده شده ) نمی شود فقط روح مشهود می شود‬
‫طرفداران ‪ ۱ :‬ابو علی سینا › االشارات و التنبیهات ‪ ۲‬فارابی › مدینه‬

‫این نظریه طرفدار ندارد ودر مورد ابو علی سینا و فارابی تهمت زده اند‬

‫‪3|Page‬‬
 ‫‪ . 3‬معاد جسمانی ‪ +‬روحانی ‪:‬‬
‫‪ ‬همان دالیل معاد جسمانی و روحانی باال‬
‫‪ . 4‬انکار معاد ‪ :‬بیشتر ( ملحیدین ) گفتن‬
‫‪ . 5‬تردید و شک در باره معاد ( جالینوس ) بنیانگذار علم طب در یونان‬

‫تناسخ و معاد‬
‫تناسخ‬
‫معنی لغوی و اصطالحی تناسخ‬ ‫‪.1‬‬
‫انواع و اقسام تناسخ‬ ‫‪.2‬‬
‫دالیل بطالن تناسخ‬ ‫‪.3‬‬
‫رابطه یا تفاوت معاد با تناسخ‬ ‫‪.4‬‬

‫‪ . 1‬معنی لغوی و اصطالحی تناسخ‬

‫(الف) معنی لغوی ‪ :‬انتقال یا ذائل کردن چیزی توسط چیزی دیگری ( از بین ببرد ) ‪.‬‬
‫(ب) معنی اصطالحی ‪ :‬انتقال روح ازیک بدن به بدن دیگر ‪.‬‬
‫‪ .2‬انواع و اقسام تناسخ ‪ :‬دو نوع است‬
‫‪ .1‬تناسخ ملکی (دنیا)‬
‫‪ .2‬تناسخ ملکوتی (آخرت)‬
‫‪ ‬تناسخ ملکی به دو دسته تقسیم می شود ‪.‬‬
‫‪ )1‬تناسخ مطلق‬
‫‪ )2‬تناسخ محدود‬
‫‪ ‬تناسخ محدود به دو دسته تقسیم می شود ‪.‬‬
‫‪ )1‬تناسخ نزولی‬
‫‪ )2‬تناسخ صعودی‬
‫‪ ‬تناسخ نزولی به چهار دسته تقسیم می شود ‪.‬‬
‫‪ )1‬نسخ‬
‫‪ )2‬مسخ‬
‫‪ )3‬فسخ‬
‫‪ )4‬رسخ‬

‫‪4|Page‬‬
 ‫‪ ‬تناسخ صعودی به سه بخش تقسیم می شود‪.‬‬
‫‪ )1‬فسخ‬
‫‪ )2‬مسخ‬
‫‪ )3‬نسخ‬
‫‪ .1‬تناسخ ملکی‬
‫طرفدارن هندوها ‪ ،‬بودائی ها ‪ ،‬و غالی ها ( آنها که خود را اهل عقل می داند )‬
‫ویژه گی های تناسخ ملکی‬
‫‪ .1‬تناسخ یک قانون کلی وثابت است‬
‫‪ .2‬کسانکه کارهای شایسته انجام می دهد به بدن های خوب وکسانکه کار های ناشایست‬
‫انجام دهد به بدنهای بد منتقل می شود ‪.‬‬
‫‪ .3‬روح انسان بر اثر کارهای مغزی وعلمی بد در طبقه پست وپایین زمین تجدید حیات می‬
‫کند ‪.‬‬
‫‪ .4‬قاتل یک برهمن (روحانی) هزار مرتبه به شکل عنکبوت‪ ،‬افعی‪ ،‬سوسمار‪ ،‬یا جانوران‬
‫موذی محشور می شود ‪.‬‬
‫‪ .5‬کسانیکه دیگران را آزار می رساند به شکل درنده گان گوشت خوار محشور خواهد شد‪.‬‬
‫‪ .6‬کسی که لقمه حرام می خورد بدن شان تبدیل به کرم می شود ‪.‬‬
‫‪ .7‬کسانیکه که دزدی می کند ‪.‬‬
‫‪ ‬دزد به اندازه دانه ( حبوبات ) تبدیل به موش صحرای می شود ‪.‬‬
‫‪ ‬دزد اسپ تبدیل به ببر وحشی می شود ‪.‬‬
‫‪ ‬دزد میوه تبدیل به میمون‪ ،‬شامپانزه‪ ،‬شادی می شود ‪.‬‬
‫‪ ‬دزد زن تبدیل به خرس می شود ‪.‬‬
‫‪ ‬دزد گاو تبدیل به بزمچه ( چلپاسه ) می شود ‪.‬‬
‫‪ . 1‬تناسخ ملکی مطلق‬
‫دو نوع است که می گوید تناسخ یک قانون عام م بی پایان است ( یک مسیر دایره وار است)‬
‫‪ . 2‬تناسخ ملکی محدود‬
‫‪ 1‬معتقد هستند که تناسخ بااالخره تمام می شود و روح انسان تبدیل به نور و وارد جهاد‬
‫آخرت می شود‪.‬‬
‫‪ . 2‬تناسخ مربوط به برخی افراد است نه به همه مردم ‪.‬‬
‫انواع تناسخ محدود‬
‫‪ . 1‬نزولی‬
‫نسخ ‪ :‬تبدیل شدن انسان به انسان دیگر‬ ‫‪.I‬‬
‫مسخ ‪ :‬تبدیل شدن به حیوان ‪.‬‬ ‫‪.II‬‬
‫فسخ ‪ :‬تبدیل شدن انسان به گیاه و نباتات ‪.‬‬ ‫‪.III‬‬
‫رسخ ‪ :‬تبدیل شدن انسان به جمادات (جامدات) ‪.‬‬ ‫‪.IV‬‬
‫‪5|Page‬‬
 ‫‪ . 2‬صعودی‬
‫فسخ ‪ :‬تبدیل شدن انسان به گیاه و نباتات‬ ‫‪.I‬‬
‫مسخ ‪ :‬تبدیل شدن به حیوان‬ ‫‪.II‬‬
‫نسخ ‪ :‬تبدیل شدن انسان به انسان دیگر‬ ‫‪.III‬‬
‫‪ . 3‬دالیل بطالن تناسخ‬
‫‪ )1‬اجتماع دو روح در یک بدن‬
‫‪ )2‬ناهماهنگی بین روح های بدن‬
‫‪ . 4‬تفاوت معاد با تناسخ‬
‫‪ )1‬در تناسخ انتقال روح از یک بدن به بدن دیگر ولی در معاد انتقال روح به همان بدن است‬
‫‪ )2‬تناسخ مربوط به دنیا است ولی در معاد به آخرت است ‪.‬‬
‫‪ )3‬در تناسخ تبدیل شدن یک موجود به دو موجود است ولی معاد تبدیل شدن بدن به همان بدن‬
‫روح است ‪.‬‬
‫‪ . 2‬تناسخ ملکوتی‬
‫انتقال روح از مراتب پایین به مراتب التر ‪.‬‬
‫انواع تناسخ ملکوتی ‪ :‬دو نوع است ‪.‬‬
‫‪ )1‬بقای بدن ظاهری و تبدیل به بدن ملکوتی‬
‫‪ )2‬تبدبل بدن ظاهری و ملکوتی ( سوره البقره آیه ‪ ) ۶۵‬درباره قضیه روز شنبه‬
‫رجعت (بازگشت) ‪:‬‬
‫در لغت بازگشت به جایگاه اولیه یا به حالت اولیه ‪.‬‬
‫ودر اصطالح اعتقاد به زنده شدن مردگان مؤمن وکافر قبل از وقوع قیامت وبعد ازظهور امام زمان (ع)‬
‫دالیل‪:‬‬
‫وز ُعون (سوره نمل آیه ‪)۸۲‬‬ ‫شرُ ِمن ُک ِل ا ُ َمه َفوجا ً ِم َمن ُیکَ ِذبُ ِبایا ِتنا َف ُهم ُی َ‬ ‫َو َیو َم َنح ُ‬ ‫‪.1‬‬
‫معنی‪ :‬روزی را هر امتی گروهی ازآنان که آیات مارا تکذیب می کنند محشور می کنیم‪.‬‬
‫وت َف َقا َل لَ ُه ُم هللاُ مُو ُتو ُث َم اَحیاهُم ا َِن هللاَ لَذو‬
‫ُ‬ ‫ِیارهِم َوهُم اُلُوفُ َح َذ َرال َم َ‬
‫ِین َخ َرجُو مِن د ِ‬ ‫اَلَم َت َره اِلی الَذ َ‬ ‫‪.2‬‬
‫الناس َولکِن اَک َثرا الناس الیشکُرُون‬ ‫ِ‬ ‫َفضل َعلَی‬
‫معنی‪ :‬آیا به وضع کسانی که از ترس مرگ از خانه خود بیرون آمدن در حالی که هزاران نفر‬
‫بودن‬
‫هفتاد نفر از قوم بنی اسرائیل که حالت رؤیت خدا بودند ‪.‬‬ ‫‪.3‬‬
‫یکی از دالیل اش داستان اصحاب کهف‬ ‫‪.4‬‬
‫داستان پیامبر ع َُزیر‬ ‫‪.5‬‬

‫‪6|Page‬‬
 ‫بهشت وجهنم ‪:‬‬
‫انواع بهشت وجهنم ‪:‬‬
‫‪ .1‬بهشت دنیوی‪ :‬لَ َقدکا َنه لَ َبسا ً فِی َمساکِنهم‬
‫معنی ‪ .‬برای قوم هب در مساکن شان دو تا بهشت بود ‪.‬‬
‫‪ .2‬بهشت برزخی‪ :‬وال َتقُولُو الِ َمن َیق َتل فِی َس ِبیالهلل ا َمواتا‬
‫معنی ‪ :‬نگویید برای کسانی که در راه خدا شهید شدند ‪.‬که مرده اند بلکه آنان زنده اند درنزد‬
‫پروردگار شان روزی میخورد‪.‬‬
‫‪ .3‬بهشت رستاخیز‪ :‬جنت الماولی‬

‫آیا بهشت همین حاال وجود دارد ؟‬

‫‪ ‬دو دیدگاه وجود دارد‬
‫‪ .1‬بلی بهشت و جهنم وجود دارد‪.‬‬
‫دالیل‪.‬‬
‫‪ ‬جواب اول‬
‫‪ .I‬معراج پیامبر (ص)‬
‫اسمواتِی واالَرض اُعِ دت ال ِل ُم َتقِین ‪.‬‬ ‫وج َن ُتما َعرضُها َ‬ ‫‪ .II‬آیه َ‬
‫معنی‪ :‬عرض بهشت در برابر آسمانها و زمین است‪.‬‬
‫اره الَتِی اُعِ دَت الِلکاف ِِرین‬
‫َفا َتقُوال َن َ‬ ‫‪.III‬‬
‫‪ ‬جواب دوم‬
‫باطن جهان بهشت است ‪ .‬مثل جهان انترنت‬ ‫‪.I‬‬

‫‪ .2‬بهشت وجهنم وجود ندارد‬

‫دالیل‪.‬‬
‫‪ .I‬نفخ صور‬
‫‪ .II‬بهشت وجهنم پایان جهان است‬

‫‪7|Page‬‬
 ‫حساب و کتاب در قیامت ‪:‬‬
‫‪ )1‬آیایات قرآن ‪ ۴۷ :‬بار حساب و ‪ ۵‬بوح الحساب‬
‫‪ )2‬حساب و کتاب چیست ؟ ‪ :‬کشف مجهوالت توسط‬
‫‪ )3‬انواع حساب و کتاب ‪ : ۱ :‬تدوینی ( پرسش و پاسخ ) ‪ ۲ .‬تکوینی‬

‫‪ .1‬حساب تدوینی ‪ :‬حساپ پرسی است که در آن پرسش و پاسخ مواح است وبین عمل و جزایی آن‬
‫ِبیلُونِت ( جدایی ) وجود دارد ‪ .‬مثال ‪ :‬قتل ودیه با قصاص‬
‫‪ .2‬تکوینی ‪ :‬حساب عمل توسط آثار وضعی آن عمل و بین عمل ونتیجه آن هیچ تفاوتی و جدا از آن‬
‫وجود ندارد ‪ .‬مثال ‪ :‬تنبلی مردود شدن ‪.‬‬
‫سوال ‪ :‬آیا حساب های قیامت تدوینی است یا تکوینی‬
‫پاسخ ‪:‬‬
‫‪ .1‬کالمیون و فقها ‪ :‬حساب ها در قیامت تدوینی است ‪.‬‬
‫‪ .2‬فالسفه و عرفا ‪ :‬حساب ها در قیامت تکوینی است ‪.‬‬
‫دالیل متکلیمین ‪:‬‬
‫‪ .1‬آیات قرآن در باره سؤال و جواب ‪.‬‬
‫‪ ‬از شما پرسیده خواهد شد که از کارهای که انجام داده اید ‪.‬‬
‫‪ )1‬عمر‬
‫‪ )2‬دوران جوانی‬
‫‪ )3‬کیفیت استفاده از اعضا بدن‬
‫‪ )4‬از ثروت م سرمایه‬
‫‪ )5‬از محبت به خاندان پیامبر‬
‫‪ )6‬نماز‬
‫‪ )7‬قرآن‬
‫دالیل فالسفه و عرفا ‪:‬‬
‫شمس والقمر بِحسبان‬ ‫‪ .1‬آیة ال َ‬
‫‪َ .2‬ف َمی َیع َمل مِثقالَه ذره ٍة َخیرا یره‬
‫‪ .3‬مگر خدا خبر ندارد‬

‫‪8|Page‬‬
 ‫اقسام محاسبه ‪:‬‬
‫‪ .1‬حساب پرسی آسان‬
‫بهشت‬ ‫‪ .2‬حساب پرسی سخت‬
‫جهنم‬ ‫‪ .3‬بی حساب‬

‫‪ .1‬حساب پرسی آسان ‪ :‬شامل آدم های زیر می شود‪.‬‬

‫‪ ‬کسانیکه بادیگران آسان می گیرند‬
‫‪ ‬اهل گذشت و عفو هستند‬
‫‪ ‬صیله رحم ( پیوند رحم )‬
‫‪ .2‬حساب پرسی سخت ‪ :‬شامل آدم های زیر می شود‪.‬‬
‫‪ ‬آدم های زرنگ و عاقل‬
‫‪ ‬کسانیکه با دیگران سخت می گیرند‬
‫‪ )۱( .3‬بهشت بی حساب ‪ :‬شامل موارد زیر است که بدون حساب به بهشت می رود‪.‬‬
‫‪ ‬صابران‬
‫‪ ‬مخلصین‬
‫‪ ‬اهل گذشت‬
‫‪ )۲( . 3‬جهنم بی حساب ‪ :‬شامل آدم های زیر است که بدون حساب به جهنم می رود‪.‬‬
‫مشرک‬ ‫‪‬‬
‫رهبر ظالم‬ ‫‪‬‬
‫آدم های دروغگو‬ ‫‪‬‬
‫پیرمرد زنا کار‬ ‫‪‬‬
‫ثروتمند بخیل‬ ‫‪‬‬
‫عالم حسود‬ ‫‪‬‬

‫‪9|Page‬‬