Professional Documents
Culture Documents
Along Silver Tracks Album of Turkmen Jewelry
Along Silver Tracks Album of Turkmen Jewelry
29
АППАСЫ - украшения-бляшки, нашитые на женское платье.
Украшения-бляшки
“Аппасы“ в виде капель
Аппасы использовались в особо праздничные дни. Представ-
на костюме невесты (в ляют собой отдельно нашитые серебряные бляшки в виде ка-
центре). пель или листочков. Неслучайно имеет и другое название – япрак
(лист). Пришиваются аппасы на традиционное платье кетени с
“Appasy“ ornaments in a
помощью ушка в верхней части по особой системе и в готовом
form of drops on a bride
costume (in the middle). виде представляют собой «серебряную чешую». Как правило, их
количество варьируется от 80 до 100 штук. И это признак достат-
Appasy. Damja görnüşi (orta- ка в семье. Иногда аппасы орнаментированы, а самые нижние
da) чаще всего были инкрустированы вставками-глазками из сердо-
лика или красного стекла. Были характерны для всех туркменских
племен.
30
Накосные украшения АСЫК - накосное украшение замуж- ASYK – braid ornament for married ASYK – durmuşa çykan aýallaryň saç
“Асык”. Теке. XIX в. них женщин. women. bezegi.
Braid ornaments Асык представляет собой фигурную Asyk represents a shaped plaque in the Asyk ýürek şekilli bolýar we ýüzüne
“Asyk”. Teke tribe. XIX c.
пластину в виде сердца с резным и гра- form of a heart with engraved or carved nagyş çekilen, altyn çaýylan, gyzyl daş
Asyk. Teke tiresi. XIX вированным орнаментом, позолотой, designs and gilding adorned with carne- oturdylan gatlaklardan düzülýär. Uzyn-
asyr инкрустированную сердоликом. Самых lians. Yomuds from northern tribes had lygy 40 santimetre ýetýän iň uly asyklar
значительных размеров, до сорока сан- the longest asyks, up 40 centimeters. demirgazyk ýomutlarda bolupdy. Gün-
тиметров в высоту, асыки достигали у Western Yomuds used to wear two to batar ýomutlar bir şaý-sepe derek uzyn-
северных йомудов. Западные йомуды three asyks up to 5 centimers high rather lygy bäş santimetrlik iki-üç sany asyk
носили не одно большое украшение, than one jewelry piece. Sometimes there dakynýardy. Käte asygyň ýokarsynda
а два или три асыка до пяти сантиме- were cylinder-shaped cases in the upper süýnmek gapyrjak oturdylyp, onuň içine
тров в высоту. Иногда в верхней части part of asyk. A bewitching substance or a doga salynýardy. Teke we saryk tireler-
асыка встречались футляры цилиндри- prayer written on a piece of paper was put iniň zenanlarynda aýratyn görnüşli, ýag-
ческой формы. Во внутрь помещали за- inside. Females from Teke or Sary tribes ny birleşdirilen iki ýa-da üç ýürek şekilli
говоренное вещество или написанную used to have asyk of a special form: two asyklar duş gelýär.
на бумаге молитву. У женщин племени or three interconnected hearts.
теке и сарык встречаются асыки особой Adatça asygy ýaş gelniň gaýyn ene-
A mother-in-law would present her si nesil dowamlylygynyň alamaty hök-
формы: в виде двух или трех соединен- daughter-in-law with asyk as a symbol of
ных вместе сердец. münde sowgat berýärdi. Asyk gelniň
maternity. During pregnancy asyk was sus- göwreli döwründe arkadan iki örüm
Накосные украшения Обычно асык дарила молодой не- pended down the spine between braids saçyň arasyndan biliň deňinde asylýardy.
“Асык”. Теке и йомуды. вестке мать мужа как символ продол- to the waistline. After a son was born, Çaga dünýä inende asyk aýrylýardy.
Конец XIX - начало XX жения рода. Он подвешивался со спи- it was no longer worn. Like many other
вв.
Beýleki türkmen şaý-sepleri ýaly asyk
ны между косами на уровне талии во Turkmen ornaments, asyk performed hem gorag hökmünde ulanylýardy.
Braid ornaments время беременности. После рожде- the function of a protective chime. Some Käbir zergärler asygyň suduryny ýylanyň
“Asyk”. Teke and Yomud ния ребенка асык снимался. Асык, как jewelers associate the form of asyk with a kellesine meňzedýärler. Bilermenleriň
tribes. Late XIX - early и многие другие туркменские укра- snake’s head. Some researchers consider käbiri asyga söýginiň simwoly hök-
XX c. шения, выполнял функцию защитного asyk to be a symbol of love while others münde seredýärler, beýlekiler onuň ge-
Asyk. Teke we Ýomut оберега. Некоторые ювелиры связыва- claim that its prototype dates back to the lip çykyşynyň neolit döwrüniň önümlilik
tireleri. XIX asyryň ahy- ют форму асыка с головой змеи. Одни Neolithic age female sculptures – a sym- nusgasy bolan aýal şekillerinden gelip
ry - XX asyryň başy исследователи считают асык символом bol of fertility. çykýandygyny aýdýarlar.
любви, а другие уверяют, что его про- It was usually worn by maidens. The
образ восходит к неолитическим жен- shape of this ornament is unique. There Bezegiň formasy özboluşly. Goňşy
ским скульптурам - олицетворениям are no ornaments like these in jewelry halklaryň şaý-seplerinde meňzeş nus-
плодородия. galar ýok.
items of neighbouring nations.
Форма украшения своеобразна. Нет
аналогий в ювелирных изделиях со-
предельных народов.
31
АЧАР-БАГ – футляр – сумочка для амулетов. ACHAR-BAG – amulet case. AÇAR-BAG – doga-tumar üçin haltajyk.
Ачар-баг служил женщинам- йомудкам футляром для хранения Achar-bag served as a case for keeping quotations from the Koran, Açar-baglar ýomut aýallarynyň Gurhanyň aýatlaryny içine salyp bil
изречений из Корана, который они носили на ремне. Как прави- which was worn by females from Yomud tribes on the belt. As a rule, guşagynda götermegi üçin ulanylýardy. Adatça açar-bagyň sudury
ло, ачар-баги имели фигурное очертание с врезанными боками achar-bags had shaped outlines with embedded sides and round şekilli, gapdallary öwrümli we tegelek şelpeli bolupdy. Emma dört
и круглыми подвесками. Хотя встречаются изделия и прямоуголь- pendants though rectangular shaped items are sometimes found. burçly görnüşleri hem duş gelýär. Guşak bir-birine halkaly ýasy teňňeler
ной формы. Ремень выполнялся в виде прямоугольных или фи- The belt was made of rectangular or shaped plaques connected to bilen birikdirilen dört burçly ýa-da şekilli gatlaklardan düzülýärdi. Olar
гурных пластин, соединенных между собой круглыми бляшками each other with the help of round disks with rings. They can be hol- iki taraply bolýar ýa-da erişe berkidilýär. Kümüş gatlaklaryň ählisi, şol
с колечками - петлями. Они бывают сквозными или крепятся на low or secured to the base. All silver plaques, including the main one, sanda esasy bölegi (gatlaklaryň özi we ýüzündäki nagyşlar) bol nagyşly
основу. Все серебряные пластины, включая основную, обильно are generously decorated with designs, gilded (both the designs and we kümüş çaýylan bolýar, oturdylan gymmatly gyzyl, gök daşlar we
орнаментированы и позолочены (и орнаменты, и фон), имеют the background) and are studded with eye-shaped inserts made of beýleki reňkli daş bölekleri bilen bezelýär.
вставные глазки из сердолика, бирюзы и цветных стекол. carnelians, turquoise or tinted glass.
32
БАЗБЕНТ - оберег – амулет. BAZBENT – protective charm. BAZBENT – doga-tumar.
Базбент относится к общим Bazbent refers to ornaments Bazbent XIX-XX asyrlarda tutuş
для всей Средней Азии украше- which were common in Central Asia Merkezi Aziýa degişli bezegleriň
ниям XIX-XX вв. Представляет in the 19th-20th centuries. It rep- biri. Tegelek ýa-da süýnmek
собой серебряный футляр resents a round or cylindrical silver görnüşli kümüş gapyrjak. Özboluşly
круглой или цилиндрической case and serves as a box, where gapyrjagyň içineW mukaddes
формы. Является своеобразной holy writing, spells or bewitch- ýazgylar, doga-dilegler ýa-da
коробочкой-шкатулкой, в кото- ing substance (salt, coal etc) was dogaly maddalar (duz, kömür we
рую вкладывали священную put inside, supposedly to ward off başgalar) salynýardy. Ol jynlary
запись, заклинания или загово- evil spirits and protect the owner kowup, töwerekdäki adamlaryň
ренное вещество (соль, уголь и from negative thoughts expressed erbet niýetlerinden we bagşa
др.), что должно было отпугивать by surrounding people and other ýamanlyklardan goramalydy.
злых духов и защищать от нега- troubles.
тивных помыслов окружающих и
прочих неприятностей.
33
БИЛЕЗИК - парные браслеты. BILEZIK - paired armlets. BILEZIKLER – el üçin jüp bezegler.
Билезики носили по одному на каждой руке. Эти браслеты Bileziks were worn one on each arm. These bracelets represent Bilezikleri iki ele dakýarlar. Bilezikler iki, üç, käte dört we bäş gat-
представляют собой разомкнутые цилиндры из двух - трех, а по- disconnected cylinders comprised of two to three and sometimes up dan ybarat silindr görnüşli, bir tarapy açyk we dişli şaý-sep. Bilezikler
рой и пяти сегментов, которые могли облегать руку от запястья to five segments, which with teeth on the edges could fit tightly from goşardan tirsege çenli ululykda bolup bilýär. Bilezikleri ähli türkmen
до локтя, с зубьями по краям. Билезики носили женщины всех the wrist up to the elbow. Bileziks were worn by women of all ages tire-taýpalarynyň dürli ýaşdaky zenanlary dakynýardy.
возрастов всех туркменских племен. from all Turkmen tribes.
Ýomutlara uly bolmadyk 8-10 santimetre ýetýän bilezikler mahsus.
Для йомудок характерны небольшие браслеты до 8-10 см. Са- Small bracelets of up to 8-10 centimeters are common for females Dört-bäş gatly iň uly bilezikler saryklarda we ahal-tekelerde bolupdyr.
мые большие были у сарыков и ахал-теке: по четыре-пять сегмен- from Yomud tribes. Saryk or Akhal-Teke tribes had the biggest pieces Bu iň gadymy şaý-sepleriň biri bolup, onuň harby lybaslardan gelip
тов. Это одно из древнейших украшений и по предположению consisting of four to five segments. This is one of the oldest orna- çykan bolmagy çak edilýär. Bilezikler gyzyl daşlar bilen bezelýär we
восходит к воинским доспехам. Билезики щедро инкрустирова- ments which allegedly date back to armour. Bileziks were generously ýüzüne nepis nagyşlar hem haşam salynýar.
лись сердоликами и украшались изящным гравированным орна- inlaid with carnelians and decorated with elegant engraved designs
ментом и филигранью. or filigree.
34
БОЮН-ТОВУК - нашейное украшение засватанной девушки. BOYUN-TOVUK – neck ornament for a maiden who is engaged to BOÝUN-TOWUK – nikalaşan gyzyň boýnuna dakylýan şaý-sep.
be married.
Боюн-товук одевали на шею засватанной девушки. Это на- Boýun-towugy nikalaşan gyzyň boýnuna dakýardylar. Bu, öň
шейное украшение с широкой пластиной впереди. В день свадь- Boyun-tovuk, a neck ornament with a wide plaque in front, was tarapynda uly gülýakaly şaý-sep. Adatça, boýun-towugy toý güni
бы боюн-товук меняли обычно на буков, который представлял worn by an engaged girl. On the wedding day the boyun-tovuk was aýallaryň döşüni ýapýan uly gülýaka – bukowa çalyşýardylar.
собой нашейное украшение с большой передней пластиной, за- replaced with bukov, which is a neck ornament with a large front
крывающей грудь. plaque covering the chest.
35
БУКОВ - нагрудное украшение. BUKOV – chest ornament. BUKOW – döş bezegi.
Буков - своеобразное массивное украшение на грудь, которое Bukov is a unique massive chest ornament, worn by a Turkmen Bukow - döşi bezeýän özboluşly uly şaý-sep. Türkmen zenanlary
туркменская женщина одевала в день свадьбы и по праздникам. woman on her wedding day or on special occasions. It consists of a ony toýlara we baýramçylyklara geýýärdi. Onuň öň tarapy şekilli gat-
Нагрудная часть состоит из фигурной пластины или сложной си- shaped plaque or a complicated system of shaped plaques which are laklardan ýa-da çylşyrymly tertipde düzülen ençeme gatlakdan yba-
стемы фигурных пластин, которые соединяются между собой ко- connected by rings and added onto by numerous pendants on long rat bolýar. Olar öz arasynda bir-birine halkajyklar bilen berkidilýär
лечками и дополняются множеством подвесок - шельпе на длин- chains – shelpe. we uzyn zynjyrly şelpeleriň ençemesi bilen bezelýär. Bu şaý-sep bol
ных цепочках. Эти украшения обильно декорированы резным nagyşly, altyn çaýylan we gyzyl, gök daşlar hem reňkli çüýşe bölekleri
These ornaments are generously decorated with carved or en-
и гравированным орнаментом с позолотой и вставками из сер- bilen bezelýär. Teke zenanlarynyň bukowy iň uly bolup, ininde 15-25
graved designs with gilding and inserts made of carnelians, turquoise
долика, бирюзы и цветного стекла. У текинок буков был самого santimetre, beýikliginde 20-45 santimetre ýetipdir.
or tinted glass. Females from Teke tribes owned the largest bukov
крупного размера и достигал 15-25 см в ширину и 20-45 см в вы-
which reached 15-25cm in width and 20-45cm in height.
соту.
36
ГЕНДЖИК (ГОНДЖУК)- украше- GENDJIK (GONDJUK) – dress GENJIK (GONJUK) – aýal köýneg-
ние на платье в области женского ornament in the womb area. ine garnyň deňinde ýerleşdirilýän
лона. şaý-sep.
Gendjik is a large diamond-shaped
Генджик - это крупная пласти- plaque, which is sewn onto a female Genjik – dört burçly uly gülýa-
на ромбовидной формы, которая dress below the waistline under ka, aýal köýneginiň üstünde garnyň
нашивается на женское платье в numerous disks called appasy. deňinde köp sanly appas teňňeleriň
области живота под многочис- This is an enlarged type of paired aşagynda oturdylýar. Bu, köýnege
ленными бляшками - аппасами. ornament changa, which is sewn to däl-de, dona oturdylýan jüp şaý-sep
Это увеличенная в размере раз- a gown rather than to a dress. çanganyň ulaldylan bir görnüşidir.
новидность парного украшения
чанга, которые нашиваются не на Gendjik along with changa is Genjik hem çanga ýaly aýallaryň
платье, а на халат. designed to protect the female esasy wezipesi çaga dogurmagyna
womb and help a woman to fulfill kömek üçin niýetlenýär. Gyzyl daşlar
Генджик призван был, как и чан- her main function of child-bearing. bilen bezelen bu nagyşly şaý-sepiň
га, оберегать женское лоно и по- These ornaments, decorated and aşagynda şelpeleriň we düwmeleriň
могать женщине выполнять свою encrusted with carnelian eyes, were ençemesi ýerleşýär. Genjigiň
основную функцию - деторожде- finished with a cascade of pendants aýallaryň oturyp tikin tikende ýa-
ния. Эти орнаментированные и - shelpe and bells - dwume. Gendjik da nahar bişirende arkasyny dogry
инкрустированные глазками сер- is believed to have “guarded” the tutup, egrelmezligine “gözegçilik”
долика украшения завершались upright posture of a female and üçin niýetlenendigi hem aýdylýar.
каскадом из подвесок - шельпе prevented her from hunching over
и бубенцов - дувме. Считают, что needlework or cooking when she
генджик «стоял на страже» пря- was seated.
мой осанки женщин и не позво-
лял ей сутулится, когда она, сидя,
занималась рукоделием или при-
готовлением пищи.
38
Мужские пояса
“Гушак”. Йомуды и
Теке. Начало 20 века.
39
ГУПБА - девичье наголовное украшение. GUPBA – maiden headdress ornament. GUPBA – gyzlaryň kelle bezegi.
Гупба- шлемовидный пустотелый куполок с верхней трубочкой Gupba is a helmet-shaped hollow dome with an upper tube and an Gupba – içi boş, tegelek, depesi turbajykly we ýelpewaç görnüşde
и расходящимися веером коротких подвесок – шельпе, является opening fan of short pendants – shelpe, which serve as the top of a aşak gaýdýan gysga şelpeli gümmezjik tahýanyň depesine oturdylýar.
навершием на тюбетейку – тахья. Это первое украшение, кото- skullcap called takhya. This is the first jewelry piece presented to a 5 Bu şaý-sep 5-6 ýaşly türkmen gyzynyň sowgat alýan we durmuşa
рое получает туркменская девочка в 5-6 лет и носит до замуже- or 6 year old Turkmen girl, which is worn until she gets married when çykýança dakynyp, soňra adamsynyň durmuşa çykmadyk aýal dogany-
ства, а потом передает незамужней сестре мужа. В XIX веке в тру- she then hands it over to a single sister-in-law. In the 19th century na berýän ilkinji bezegidir. XIX asyrda gupbanyň turbasyna guşlaryň
бочку вставляли перья птиц. Отсутствие перьев указывало на то, the tube was filled with birds’ feathers. Missing feathers indicated ýelekleri oturdylýardy. Ýelegiň bolmazlygy gyza sawçy iberlendigini
что девушку засватали. Дополнялась гупба налобными, височ- that a girl had received a marriage proposal. aňladýardy. Gupbanyň maňlaý, çeke we ýeňse taraplary goşmaça şel-
ными и затылочными украшениями с подвесками. В настоящее Gupba was complemented by forehead, temple and nape orna- peler bilen bezelýärdi. Häzirki wagtda gupba milli geýimiň zerur böle-
время гупба - непременный атрибут национального костюма. ments with pendants. At present gupba is an essential attribute of gidir.
Исследователи считают это украшение трансформацией эле- the national dress. Researchers believe that this ornament is a trans- Alymlar bu şaý-sepi demir ýarag geýiminiň özgeren bir görnüşi
мента доспехов. Не имеет аналогий у соседних народов, за ис- formed armour element. Gupba is unique and has no counterparts hasaplaýarlar. Bu şaý-sep garagalpaklardan başga goňşy halklaryň hiç
ключением каракалпаков. among neighbouring nations, except the Kara-Kalpaks. birinde ýok.
40
ГЮЛЬЯКА - девичье и женское нагрудное украшение. GULYAKA – maiden and female chest ornament. GÜLÝAKA – aýal-gyzlaryň döş bezegi.
Гюльяка - повседневное украшение туркменок, нагрудный ме- Gulyaka is an everyday ornament of Turkmen females, a pectoral Gülýaka – türkmenleriň günde döşe dakylýan gün şekilli şaý-
дальон в виде солнцеподобного диска. Дословно переводится locket in the form of a solar disk. It is literally translated as “a flower sepidir. “Ýakadaky gül” diýlip sözme-söz terjime edilýär. XIX asyra
как «цветок на вороте». Экземпляры XIX века отличаются боль- on the collar”. Specimens of the 19th century are distinguished by degişli nusgalar uly görnüşi bilen tapawutlanýar we döşe dakylan
шим размером и напоминают нагрудный шит. В XX веке гюльяка their large size and resemble breast plates. In the 20th century gulya- galkany ýada salýar. XX asyrda gülýakalar diňe aýallar bilen çäklenmän
становится не только женским, но и девичьим украшением. Одни ka became not only a female, but also a maiden’s ornament. Some gyzlaryň dakynýan şaý-sepine öwrülýär. Käbir gülýakalar arka tarapyna
украшения крепятся на застежке, припаянной посередине на об- ornaments are attached to a clasp, which is welded in the middle on oturdylan ilik bilen ildirilýär, beýlekileriň ýokarsyna halka oturdylýar
ратной стороне. Другие имеют наверху петли, куда продевают the reverse side, whereas others have loops on top, where a cord, we olar ýüpe baglanyp boýna dakylýar. Şelpe bilen bezelen gülýakalar
шнурок или веревочку, которые носят на шее. Гюльяка с подве- worn on the neck, is attached. Gulyaka with pendants is referred to “şelpeli gülýaka” diýlip atlandyrylýar.
сками называется «шельпели гюльяка». as shepeli gulyaka.
Нагрудные украшения “Гульяка”. Теке. 30-40 гг. XX в. “Гульяка” (сверху) и «Ок-яй». 30-40 гг. XX в. “Гульяка-шельпели”. 30-40е гг. XX в.
Chest ornament “Gulyaka “. Teke tribe 30-40s XX c. “Gulyaka” (on top) and “Ok-yai”. 30-40s XX c. “Shelpeli gulyaka “. 30-40s XX c.
Gülýaka. Teke tiresi. XX asyryň 30-40 ýylary Gülýaka (ýokarky) we ok-ýaý. XX asyryň 30-40 ýylary Gülýaka-şelpeli. XX asyryň 30-40 ýylary
41
“Гульяка-шельпели”. 30-40е гг. XX в. “Гульяка”. Йомуды. XIX в. “Гульяка”. 30-40е гг. XX в.
“Shelpeli gulyaka “. 30-40s XX c. “Gulyaka”. Yomud tribe. XIX c. “Gulyaka “. 30-40s XX c.
Gülýaka-şelpeli. XX asyryň 30-40 ýylary Gülýaka. Ýomut tiresi. XIX asyr Gülýaka. XX asyryň 30-40 ýylary
42
ГУРСАКЧА – нагрудное женское украшение. GURSAKCHA – pectoral female ornament. GURSOKÇA – aýallaryň döş bezegi.
Гурсакча- это крупная пластина шестиугольной формы (прямо- Gursakcha is a large hexagonal plaque (a rectangle with chamfered Gursokça – alty burçly uly plastina. Ol aýallaryň çaga dogurmak we
угольник со скошенными углами). Ее носили в области грудной corners). It was worn on the chest as a protective charm to safeguard iýmitlendirmek ukybyny goramak üçin niýetlenen doga-tumar hök-
клетки как защитный оберег для выполнения основной женской the main female function of child-bearing and breast-feeding. Like münde döşe dakylýardy. Türkmenleriň ähli şaý-seplerine mahsus bo-
функции деторождения и выкармливания младенцев. Как и все all Turkmen female ornaments, it is adorned with designs and inlaid lan gyzyl daşlar bilen bezelýär we gyralaryna şelpeler hem düwmeler
туркменские женские украшения орнаментирована и инкрусти- with carnelian inserts, and completed with a cascade of pendants – oturdylýar.
рована глазками сердолика, а завершается каскадом из подве- shelpe and bells – duwme. A polygonal pectoral ornament gursokcha
сок - шельпе и бубенцов – дувме. was worn around the neck with the help of a cord and was designed
to protect the chest.
43
ДАГДАН - нагрудное украшение – амулет. DAGDAN – chest ornament, amulet. DAGDAN – döşe dakylýan doga-tumar.
Дагдан – одно из самых распространенных повседневных укра- Dagdan is one of the most common ornaments for women of all Dagdan dürli ýaşdaky aýallaryň günde dakynýan esasy şaý-sepidir.
шений женщин всех возрастов. Первоначально изготавливалось ages for everyday use. Originally it was made of wood and was liter- Başda agaçdan ýasalyp, doly manyda “dag agajyny” aňladýardy.
из дерева и дословно переводится как «дерево с гор» («даг»- ally translated as “wood from the mountains” (“dag” is translated as Ýomutlardan başga ähli tire-taýpalarda giňden ýaýrapdy. Dagdan
гора). Был распространен среди всех племен, кроме йомудов. По mountain). It was common among all tribes except Yomuds. Accord- dakynýan adamyň köp ýaşaýandygyna ynanylýardy. Häzire çenli
поверью, тот, кто носит дагдан, долго живет. До сих пор встреча- ing to a popular belief, those who wear dagdan live long. Up until çagalar üçin kiçijik dagdan doga-tumarlar duş gelýär.
ются в быту маленькие деревянные дагданы в качестве детских now small wooden dagdans can be seen in everyday use as child’s
амулетов. charms. Çişirilip ýasalan tomzagy, gurbagany ýa-da pyşbagany şekillendirýän
iki taraply kümüş dagdanlar köp duş gelýär. Dagdanlaryň ululygy üç
Широко распространены серебряные изделия в виде дутых, Silver items in the form of expanded, connected double plaques, we otuz santimetr aralygynda bolýar. Şelpeli dagdanlara dagdan-
соединенных двойных фигурных пластин, напоминающих по are shaped like a screech beetle, a frog (gurbaka-dagdan) or a turtle şelpeli diýilýärdi. Dagdanlary ýaka dakýardylar, şeýle-de olar beýleki
форме жука-скарабея, лягушку (гурбака-дагдан) или черепаху (pyshbaga-dagdan). The size of a dagdan varies from 3 to 30cm. çylşyrymly bezegleriň, şol sanda düwmeli we teňňeli monjuklaryň
(пышбага-дагдан). Размеры дагданов колеблются от 3 до 30 см. düzümine girýärdi.
Dagdan with pendants was referred to as dagdan-shelpeli. Dagdan
Дагдан с подвесками называли дагдан-шельпели. Дагдан носили
was worn as a brooch or was an element of other complicated orna-
как брошь, он также входил в состав других сложных украшений,
ments or necklaces made of beads and coins.
а также - в ожерелье из бус и монет.
44
44
ЕНСЕЛИК - девичье накосное украшение. ENSELIK – maiden’s braid ornament. ÝEŇSELIK – gyzlaryň saç bezegi.
Енселик - («енсе» - затылок) выполняет роль оберега, которое Enselik (“ense” - nape) performed the role of a protective amulet, Ýeňselik doga-tumar hökmünde ulanylýar. Gyzlar ony arkasynda
девушки носили на спине, на уровне седьмого шейного позвон- which was worn by young girls on their back, against the 7th verte- ýedinji oňurganyň deňinde dakýardylar. Ýeňselik adamy şekillendirýär
ка. По своей форме напоминает стоящего человека с магическим bra. Its form resembles a standing man with a magic triangle in the we onuň orta böleginde üçburçluk ýerleşdirilýär. Oňa gyzyl daşlar
треугольником в средней части. Обильно декорирован вставками middle part. It is generously adorned with carnelian inserts, carved oturdylýar, ýüzüne nagyş hem haşam salynýar we köp sanly şelpe,
сердолика, резным и гравированным орнаментом, многочислен- and engraved designs and numerous pendants – shelpe and bells - düwme bilen bezelýär.
ными подвесками – шельпе и бубенчиками – дувме. Характерен dwume. It was common for Teke and Sary tribes and partially – for
для теке, сарыков, отчасти - йомудов. После замужества енселик Yomuds. After marriage enselik was replaced with sachlyk. By the Tekelere, saryklara we belli bir derejede ýomutlara degişli. Gyz
заменялся сачлыком. В начале XX века вышел из употребления. early 20th century it was no longer in use. durmuşa çykansoň ýeňselik saçlyga çalyşylýardy. XX asyryň başynda
bu şaý-sep ulanylyşdan aýryldy.
45
45
“Илдиргич-шельпели”. Теке.
ИЛДИРГИЧ – праздничное наголовное украшение.
30-40е гг. XX в.
Илдиргич - относится к ажурным видам наголовников, характерных для всех
“Ildirgich-shelpeli”. Teke tribe.
туркменских племен. Имеют общую прямоугольную форму, их надевают на голов-
30-40s XX c.
ной убор. Это изящная композиция из нескольких рядов разнофигурных штампо-
Ildirgiç-şelpeli. Teke tiresi. XX ванных пластин, подвижно соединенных между собой цепочками и колечками со
asyryň 30-40 ýylary множеством подвесок. Но при общем способе ношения отличаются конфигура-
цией составляющих пластин. У текинцев этот вид украшения называется илдир-
гич. Его разновидность у йомудов имеет название синсиле (цепочка) и считается
украшением невесты.
Ажурные налобники, но в виде каре у йомудов, човдуров и сарыков Пендин-
ского оазиса имеют название манлайлык.
“Ильдиргич”. Теке.
XX в.
47
47
“Ильдиргич” (наверху и
в центре) и “Манлайлык”
(внизу). Теке. Конец XIX в.
48
МАНЛАЙЛЫК - праздничное наголовное украшение. MANLAILYK – festive headdress ornament for special occasions. MAŇLAÝLYK – kellä geýilýän toý lybasy.
Манлайлык – это ажурный налобник в форме каре у йомудов, Manlailyk is an open-work forehead ornament in the shape of a Maňlaýlyk – ýomutlaryň, çowdurlaryň we saryklaryň maňlaýa
човдуров и сарыков. С конца XIX века получил широкое распро- square used by Yomud, Chowdur and Saryk tribes. Since the 19th geýilýän nepis şaý-sepi. XIX asyrdan bäri tekelerde hem meşhur boldy.
странение и у текинцев. Представляет собой конфигурацию скре- century they had been widely used by Tekin tribes. It consists of a set Nepis ýasalan, arka tarapy görnüp duran, aşagy daşyna, ýokarysy
пленных между собой разнообразных пластин в виде изящной, of various plaques fastened together in the form of a delicate and içine egrelýän dürli görnüşli plastinalar hatara düzülýär we bir-bir-
сквозной, выгнутой в нижней и вогнутой в верхней части, ленты. perforated ribbon, curved in the lower part and concaved in the up- ine berkidilýär. Maňlaýlyk baş örtginiň maňlaý tarapyna berkidilýärdi.
Она крепилась на головной убор в области лба. К ней присоеди- per part. It was attached to the headdress in the forehead area. Nu- Oňa oturdylan köp sanly uzyn we gysga şelpeler aýallaryň ýüzüniň
нялись многочисленные подвески - шельпе на цепочках разной merous pendants on chains of various lengths - shelpe are attached daşyny aýlaýar.
длины, которые и образуют форму каре, и обрамляют лицо жен- to the ornament, which forms a square shape, framing the female
щины. face.
49
ОК-ЯЙ – украшение для мальчика. OK-YAI – boy ornament. OK-ÝAÝ – oglan bezegi.
Ок-яй - украшение в виде дугообразной пластины, напомина- Ok-yai is an arc-like, curved ornament which resembles a military Ok-ýaý - ýaý şekilli bezeg, söweş kemanyny ýada salýar, köp sanly
ющей боевой лук («ок» - лук, «яй» - стрела), обильно увешанное bow (“ok” is translated as a bow and “yai” means an arrow), gener- düwme bilen bezelýär we oglan çaganyň batyr söweşiji hem eder-
бубенцами, которое нашивалось на спину рубашки ребенка с ously adorned with bells, which were sewn onto the back of a child’s men ýigit bolmagyna dileg edilip, köýnegiň arka tarapyna tikilýär.
пожеланием вырасти храбрым воином и ловким джигитом. Бу- shirt as a talisman for him to become a brave soldier and dexterous Yrym boýunça düwmeler hem jyn-arwahlary gorkuzmaly, hem-de
бенцы не только, по поверью, отпугивали злых духов, но и своим Djigit. According to popular belief, the bells not only kept evil spir- inçe sesi bilen çagany köşeşdirmeli we onuň ýerleşýän ýeri barada
мелодичным звоном успокаивали ребенка и указывали матери its away, but its musical sounds calmed a baby and indicated to the ejesini habarly etmeli.
на его месторасположение. mother the whereabouts of her child.
50
САЧЛЫК - женское накосное украшение. SACHLYK – female braid ornament. SAÇLYK –aýallaryň saç bezegi.
Сачлык носят замужние женщины на косах или на спине поверх Sachlyk is worn by married women on their braids or on the back Saçlygy durmuşa çykan aýallar saç örümine, ýa-da kellä geýilen
головного халата. Состоит из двух ниспадающих вертикальных и above headwear. It consists of two hanging vertical and one or a few donuň üstüne arka tarapdan dakýardy. Ol iki sany ýokardan aşak dik
одной или нескольких горизонтальных частей. Соединительной horizontal parts. Special magic qualities of a protective charm were gaýdýan we bir ýa-da birnäçe kese ýerleşdirilen böleklerden düzülýär.
части придавали особое магическое значение в качестве обе- attributed to its interconnecting element, which varied in shape. Onuň birleşdiriji bölegine jadyly doga-tumar hökmünde aýratyn
рега. И она варьировалась по форме. Как правило, у текинцев ähmiýet berýärdiler. Ol dürli şekilli bolýardy. Adatça tekelerde “v”
As a rule, Tekin tribes had a V-shape sachlyk which consisted of a
имела V-образную форму и состояла из ряда пластин с укрупнен- şekilli görnüşi duş gelýärdi we ortasy iri ýasalan birnäçe gatlaklar-
set of plaques with an enlarged central piece, with a protective dom-
ной центральной, в композиции которой преобладал защитный dan düzülýärdi, onuň düzüminde gorag üçburçlygy - doga bölegi has
inant triangle – doga – in its design. A horizontal element was occa-
треугольник – дога. Иногда горизонтальную часть заменяла одна tapawutlanýardy. Käte şaý-sepiň kese bölegini dagdanyň bir sany uly
sionally replaced with a large dagdan shape. Among Yomud tribes
крупна фигура дагдана. У йомудов сачлык имел другое название şekili tutýardy. Ýomutlarda saçlygyň başgaça ady bar, oňa saçmonjuk
sachlyk had a different name – sachmondjuk.
– сачмонджук. diýilýär.
“Сачлык”. Човдуры. XIX в. “Сачлык”. Теке. Начало XX в. “Сачлык”. Йомуды. XIX в. “Сачлык”. Теке. Начало XX в.
“Sachlyk“. Chowdur tribe. XIX c. “Sachlyk“. Teke tribe. Early XX c. “Sachlyk“. Yomud tribe. XIX c. “Sachlyk“. Teke tribe. Early XX c.
Saçlyk. Çowdur tiresi. XIX asyr Saçlyk. Teke tiresi. XX asyryň başy Saçlyk. Ýomut tiresi. XIX asyr Saçlyk. Teke tiresi. XX asyryň başy
51
51
“Сачлык”. Теке. Начало XX в. “Сачлык”. Теке. Вторая половина XIX в. “Сачлык”. Йомуды. XIX в. “Сачлык” и “Асык шельпели“. Теке. Начало XX в.
“Sachlyk“. Teke tribe. Early XX c. “Sachlyk“. Teke tribe. Second half of XIX c. “Sachlyk“. Yomud tribe. XIX c. “Sachlyk“ and “Asyk shelpeli“. Teke tribe. Early XX c.
Saçlyk. Teke tiresi. XX asyryň başy Saçlyk. Teke tiresi. XIX asyryň ikinji bolegi Saçlyk. Ýomut tiresi. XIX asyr Saçlyk we Asyk şelpeli. Teke tiresi. XX asyryň başy
52
“Сачлык”. Теке. XIX в.
“Sachlyk“. Teke tribe. XIX c.
Saçlyk. Teke tiresi. XIX asyr
53
Накосное украшение “Сачмонджук”. САЧМОНДЖУК – накосное украшение.
Теке. Конец XIX в.
Сачмонджук – это вариант накосного украшения у йомудов («сач»-волосы,
Braid ornament “Sachmondjuk“. Teke «монджук» - бусы). В отличии от текинских сачлыков, имеет несколько иную
tribe. Late XIX c. композицию соединительной части в виде нескольких крупных или мелких
рядов пластин, соединенных между собой. А вертикальные части состоят не из
Saçmonjuk. Teke tiresi. XIX asyryň ahyry плоских пластин, а из системы длинных полых трубочек и круглых коробочек
с рельефными узорами. Длинные цепочки внизу имеют многочисленные
подвески разной формы, включая монеты. При движении вся система
издавала мелодичные звуки.
54
Наголовное украшение
СИНСИЛЕ - женское наголовное украшение.
“Синсиле”. Эрсаринцы. XX в.
Синсиле – относится к ажурным видам наголовных украшений.
“Sinsile“ headdress ornament.
У йомудов считался украшением невесты, у эрсаринцев
Ersary tribe. XX c.
был женским украшением. Основная налобная композиция
Sinsile. Arsary tiresi. XX asyr имеет один или два ряда и состоит не из крупных, а из мелких
вертикальных пластинок. Верхняя часть, как правило, по бокам
и середине украшены прямоугольными фигурами с бараньими
рогами и глазками сердолика. А нижняя имеет традиционные
подвески разной длины или ровный ряд подвесок, но с двумя
крупными подвесками сложной формы по бокам.
55
ТАХТА - САЧ – накосное украшение. TAKHTA-SACH – braid ornament. TAHTA SAÇ – saç bezegi.
Тахта-сач – накосное украшение у човдуров («тахта» - доска, Takhta-sach is a braid ornament of the Chowdur tribe (“takhta” Tahta saç – çowdurlaryň saç üçin şaý-sepi. Bu şaý-sep bir-birine
«сач» - волосы). Представляет собой две сквозные ажурные ре- is translated as a board and “sach” means hair). It features two berkidilen pişme görnüşli gatlaklardan keseligine hatara düzülen ne-
шетки прямоугольной вертикальной формы, составленные из со- open-work grids of a rectangular vertical shape, composed of dia- pis gözenekli iki sany dik dörtburçlugy emele getirýär. Bu şaý-sepiň
единенных между собой косыми рядами ромбовидных пластин. mond-shaped plaques interconnected in slanting rows. The top of ýokarsynda doga-tumar üçin niýetlenen içi boş turbajyklar - tumarlar
Навершием этих ювелирных украшений являются полые цилин- these jewelry ornaments are hollow cylinder tubes called tumors, ýerleşdirilýär.
дрические трубочки – туморы, которые выполняют функцию обе- which served as a protective charm.
регов.
56
ТЕНЕЧИР – девичьи височные подвески. TENECHIR – maiden’s temple pendants. TENEÇIR – gyzlaryň çekgelik asma bezegi.
Тенечир – разновидность височных девичьих подвесок с маги- Tenechir is a type of temple pendant for maidens, with a magic tri- Teneçir - gyzlaryň çekgelik asma bezegleriniň bir görnüşi. Onuň
ческим треугольником в центре композиции. angle in the center of the composition. merkezinde jadyly üçburçlyk ýerleşýär.
57
ТУМОР - амулетница. TUMOR – amulet case. TUMAR – doga salynýan gapyrjak.
Тумор - футляр для хранения заклинаний, оберег от злых ду- Tumor is a purse for spells and a charm to protect from evil spirits. Tumar – jyn-arwahlardan goraýan dogar-tumar salmak üçin
хов. Его носили на груди, на спине, на ремне через плечо. Тумор It was worn on the chest, on the back or on a strap over the shoulder. niýetlenen gapyrjak. Ony gaýyşa berkidip, eginden asyp döş ýa-da
представлял собой полую цилиндрическую трубочку, в которую Tumor was a hollow cylinder with a triangular top for storing prayers, arka tarapda göterýärdiler. Tumar içi boş turbajyk görnüşli bolup,
вставлялись заклинания, молитва или заговоренное вещество, sorceries or bewitching substances. onuň içine doga dilegler, kagyza ýazylan aýatlar ýa-da dogalanan
с навершием треугольной формы. Треугольник имеет у туркмен maddalar salynýar. Onuň depesinde üçburçluk ýerleşýär. Türkmenler
A triangle, referred to as doga, has a special magic meaning for
особое магическое значение, называется дога и часто носится как üçin üçburçlugyň aýratyn jadyly manysy bar. Oňa doga diýlip, göz
Turkmens and is often worn as a separate ornament to ward off the
самостоятельное украшение в качестве защиты от порчи. Были degmeden gorag üçin aýratyn şaý-sep hökmünde dakýarlar. Şeýle-
evil eye. Doga in the form triangular sacks made of felt or linen, which
также распространены дога в виде войлочных или полотняных de göz degmä garşy keçeden we matadan edilen üçburçly haltajyklar
hung inside the women’s section of the yurt (nomand’s tent), were
треугольных мешочков, которые подвешивались внутри юрты hem giň ýaýrapdy. Olar öýüň aýallar böleginde asylýardy. Olar häzir
also quite common.
на женской половине. Широко распространены и в наше время. hem giň ýaýran. Turba görnüşli tumarlaryň aşagynda şelpeli şekilli
Крупные туморы имеют под цилиндром фигурные пластины с It is still widespread today. There are shaped plaques with pen- gatlaklar ýa-da keşde-nagyşly dörtburçly gatlak ýerleşdirilýär.
подвесками - шельпе или прямоугольную пластину, обрамлен- dants – shelpe or a rectangular plate adorned with festoons under a
ную фестончиками. cylinder of large tumors.
Амулетницы “Тумор”. Човдуры. XIX в. Амулетница “Тумор”. Йомуды. XIX в. Амулетница “Тумор”. Човдуры. XIX в. Амулетница “Тумор”. Теке. Конец XIX в.
“Tumor“ amulet cases. Chowdur tribe. XIX c. “Tumor“ amulet case. Yomud tribe. XIX c. “Tumor“ amulet case. Chowdur tribe. XIX c. “Tumor“ amulet case. Teke tribe. Late XIX c.
Tumar. Çowdur tiresi. XIX asyr Tumar. Ýomut tiresi. XIX asyr Tumar. Çowdur tiresi. XIX asyr Tumar. Teke tiresi. XIX asyryň ahyry
58
58
Амулетницы “Тумор”. Теке. XIX-XX вв. Амулетница “Тумор”. Теке. Вторая половина XIX в. Амулетница “Тумор”. Теке. Вторая половина XIX в.
“Tumor“ amulet cases. Teke tribe. XIX-XX c. “Tumor“ amulet case. Teke tribe. Second half of XIX c. “Tumor“ amulet case. Teke tribe. Second half of XIX c.
Tumar. Teke tiresi. XIX-XX asyrlar Tumar. Teke tiresi. XIX asyryň ikinji bolegi Tumar. Teke tiresi. XIX asyryň ikinji bolegi
59
Амулетницы “Тумор”. Теке. XIX в.
“Tumor“ amulet cases. Teke tribe. XIX c.
Tumar. Teke tiresi. XIX asyr
60
ХЕЙКЕЛЬ - сумочка для ноше- KHEIKEL – purse for storing the HEÝKEL – Gurhan götermek üçin
Сумочки для Корана “Хейкель”. Теке. XIX в. ния Корана. Koran. haltajyk.
“Kheikel” purse for storing the Koran quotations. Teke tribe. XIX c.
Хейкель – небольшая кожаная Kheikel is a small leather purse Heýkel – deriden ýasalan öň tarapy
Heýkel. Teke tiresi. XIX asyr сумочка с металлической сере- with a silver plaque, adorned with nagyşly we gyzyl daşly kümüş plasti-
бряной пластиной, декориро- designs and carnelian inserts on the naly uly bolmadyk haltajyk. Beýikligi
ванной орнаментом и вставками front side, 5 to 15 cm in height and 5-15 santimetr, ini 10-25 santimetr
сердолика на лицевой стороне, 10-25 cm in width. bolýar. Alymlar musulman eýýä-
размером от 5-15 см в высоту и Researchers believe that the fig- minden öň şeýle haltajyklarda but-
10-25 см в ширину. Исследователи ure of a magic god was kept in the jagazlaryň göterilendigini aýdýarlar.
считают, что в домусульманские purse in pre-Islamic times. One ver- Heýkelde Gurhandan alnan bölekler,
времена в сумке носили магиче- sion of the word “kheikel” is trans- göçürlen aýatlar we doga dilegler
скую статуэтку божества. Один ва- lated as a statue. Another mean- saklanýardy. Ony eginden asyp sag
риант перевода слова «хейкель» ing is a monument or a reminder. tarapda göterýärdiler. Haltanyň ke-
означает слово «статуя». Другой Kheikel was used to store quota- meri gyzyl daşlar oturdylan tegelek
– «памятник», «памятка». В хейке- tions and excerpts from the Koran, ýa-da dörtburçly teňňeler bilen be-
ле хранили цитаты и выписки из prayers and sorceries. It was worn zelýärdi.
Корана, молитвы и заклинания. on a strap over the shoulder on the
Носили на ремне через плечо на right or left side. A purse strap was
правом или левом боку. Ремень decorated with round or rectangu-
сумки украшался круглыми или lar disks with carnelian inserts.
прямоугольными бляшками с сер-
доликом.
61
ЧАПРАЗ-ЧАНГА - декоративный ансамбль женского халата с за- CHAPRAZ-CHANGA - a decorative clasp set for a female gown. ÇAPRAZ –ÇANGA – aýallaryň ildirgiçli donunyň bezegli görnüşi.
стежкой.
Chapraz-changa is a wedding and festive ornament which is also Çapraz – çanga- hem toý bezegi, hem-de aýal dony çabytyň ildirgiji.
Чапраз – чанга – свадебное и праздничное украшение и од- used as a clasp on a female gown – chabyt. Along with a decora- Onuň bezegden başga, praktiki ähmiýeti hem bar. Bu şaý-sep matanyň
новременно застежка женского халата чабыт. Наряду с декора- tive function it also has a practical function. This ensemble of jewelry ýüzüne bir-birden tikilen köp sanly teňňeleriň –çaprazlaryň iki topa-
тивной функцией имеет и практическое значение. Этот ансамбль items consists of two cascades of separate forged disks – chapraz, ryny emele getirýär. Olaryň soňunda pişme görnüşdäki asma plastina
ювелирных изделий состоит из двух нашитых на ткань каскадов sewn to the fabric, which is finished with diamond-shaped plaques – çanga ýerleşýär. Çanga ildirgiç hökmünde ulanylýar. Çapraz-çanga
отдельных штампованных бляшек- чапраз, которые завершаются with pendants – changa. It is changa that performs the function of donuň iki öň tarapyna boýundan garyna çenli tikilýär. Her tarapdan
ромбовидными пластинами с подвесками - чанга. Именно чанга a clasp. From two sides chapraz-changa is sewn to both lapels of a ýerleşdirilen teňňeleriň sany ýüze ýetýär. Olar tegelek, süýrügilt ýa-
выполняет функцию застежки. Чапраз-чанга пришиваются с двух gown: from the chest to the womb. A total of a hundred disks are da damja görnüşli bolýar. Käte olar çylşyrymly şekilli plastinalardan
сторон на оба отворота халата: от груди до лона. На каждой сто- sewn down each side. ybarat bolup bilýär.
роне пришивается до ста бляшек. Они имеют круглую, овальную
It has a round, oval or drop-shaped form, or sometimes these Alymlar bu şaý-sepiň harby lybaslardan gelip çykandygyny hasap
и каплевидную форму, а иногда это даже сложные по конфигура-
plaques are more complicated in design. Researchers believe that edýärler.
ции фигурные пластины.
this ornament dates back to armour.
Исследователи считают, что это украшение также восходит к
воинским доспехам.
62
62
Подвески “Чекелик”. Теке. XX в. ЧЕКЕЛИК - девичьи височные CHEKELIK – maiden’s temple ÇEKGELIK – gyzlaryň şelpeli beze-
“Chekelik” temple pendants. Teke tribe. XX c. подвески. pendants gi.
Çekgelik. Teke tiresi. XX asyr Чекелик крепятся с двух сторон Chekelik is attached to both sides Çekgelik tahýanyň iki tarapyna
к головному убору - шапочке - тю- of a headdress – a skullcap, referred berkidilýär. Öz arasynda zynjyrlar
бетейке, которая у туркмен назы- to by Turkmens as takhya. This is we halkalar bilen birleşdirilen bu
вается тахья. Это система, скре- a system of chains and rings linked şap-sep ýüzi nagyşly üçburç we baş-
пленных между собой цепочками to each other and adorned with ga görnüşli plastinalardan hem-de
и кольцами, инкрустированных triangular and shaped plates with şelpelerden düzülýär. Bu şaý-sep
и орнаментированных, треуголь- a cascade of pendants. Pendants çekgeleriň, ýaňaklaryň deňinden
ных и фигурных пластин с каска- hang down along the temples and uzynlygyna aşak sallanýar. Türk-
дом подвесок. Подвески свисают cheeks. These ornaments can be menleriň ähli tire-taýpalarynda duş
вдоль висков и щек. Встречаются encountered among all Turkmen gelýär. Şaý-sepiň düzümine girýän
у всех туркменских племен. В за- tribes. Depending on the size and böleklere görä, onuň başga atlary
висимости от размера и конфигу- shape of elements, pendants also hem bar. Olara teneçir we halka
рации составляющих элементов have other names: tenechir and diýilýär. Çekgelik asma şaý-sepleriň
подвески имеют и другие назва- khalka. Adamlyk, a variety of temple ýene bir görnüşi – adamlyk ýomut-
ния: тенечир и халка. Одна из pendants, served as a decoration of larda aýallaryň toý lybasynyň bezegi
разновидностей височных под- female attire for Yomud Turkmens. bolupdy.
весок – адамлык у йомудов был
украшением женского наряда.
63
“Эгме”. Теке. Начало ЭГМЕ - женское наголовное EGME - female headdress orna- EGME – aýallaryň kelle bezegi.
XX в. украшение. ment.
Egme – aýallaryň kellä geýilýän
“Egme”. Teke tribe. Эгме – праздничное женское Egme is a female headdress or- gaýşaryp duran tutuş plastinany
Early XX c.
наголовное украшение в виде nament for festive occasions in the emele getirýän toý lybasy. Ol aýal-
Egme. Teke tiresi. XX цельной выгнутой пластины, form of a solid curved plaque, of- laryň kellä geýilýän beýik börügine
asyryň başy часто без подвесок, которое ten without pendants, which was berkidilýär. Onuň beýikligi 40-50
крепилась на высокий женский attached to a tall female head- santimetre ýetýär. Bu şaý-sep gur-
головной убор - борик. Достига- dress called berik. It can be 40 to plulygy görkezýär. Onuň merkezi
ет в высоту до 40-50 см. Было 50 cm high. It indicated a family’s kese böleginde bäş sany gyzyl daş
показателем состоятельности. wealth. Five carnelian inserts are ýerleşýär. Alymlar munuň günorta
На центральной горизонталь- placed on the horizontal bar of a türkmenleriň teke, gökleň, ýazyr,
ной полосе пластины разме- plaque. According to researchers, alili we ýomut bäş tire-taýpasyny
щены пять вставок сердолика. this is a symbol of the five southern aňladýandygyny we şonuň üçin
Как считают исследователи, это Turkmen tribes: Teke, Goklen, Ya- XIX-XX asyrlarda esasan olaryň
символ пяти южно-туркменских zir, Alili and Yomud and therefore arasynda ýaýrandygyny aýdýar-
племен: теке, гокленов, языры, it was predominant among these lar. Şeýle-de üç bölekden ybarat
алили и йомудов, поэтому пре- tribes in late 19th and early 20th şelpeli egmeler duş gelýär. Egme
имущественное распростране- centuries. One can come across a “egilme” manysyny berýär.
ние в XIX-XX вв получило именно three-part egme with pendants –
среди этих племен. Встречаются shelpeli egme. “Egme” is literally
также трехчастные эгме с под- translated as “Do not bend”.
весками – «шельпели эгме». До-
словно «эгме» переводится как
«не наклоняйся».
64
“Эгме - шельпели”. Теке. XX в.
65
65
«Альбом туркменских серебряных “The album of Turkmen silver ornaments “Türkmenleriň XIX-XX-nji asyryň başyna
украшений XIX - начала XX веков» не of the XIX – early XX centuries” is not a com- degişli kümüş bezegleriniň albomy” girdeji
является коммерческим изданием. mercial publication. bilen bagly bolmadyk neşirdir.
66